Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Wikipedia Wikipedia-н хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Монгол Улс 0 599 707943 706944 2022-08-09T13:56:36Z Бмхүн 59031 /* Эзэнт гүрэн */ wikitext text/x-wiki {{Чиглэх3|Монгол|Монголчууд}} {{Инфобокс улс |NAME-AMTSSPRACHE = {{MongolUnicode|ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ<br /> ᠤᠯᠤᠰ}}<br />Монгол Улс |BILD-FLAGGE = Flag of Mongolia.svg |ARTIKEL-FLAGGE = Монгол улсын төрийн далбаа |BILD-WAPPEN = State emblem of Mongolia.svg |BILD-WAPPEN-BREITE = 120px |ARTIKEL-WAPPEN = Монгол улсын төрийн сүлд |WAPPEN-OPT = Төрийн сүлд |WAHLSPRUCH = |AMTSSPRACHE = [[Монгол хэл]]<ref>[http://www.legalinfo.mn/law/details/486 Төрийн албан ёсны хэлний тухай]. Монгол Улсын хууль. legalinfo.mn.</ref> |HAUPTSTADT = [[Улаанбаатар]] |STAATSFORM = [[Парламентаризм|Парламентын]] [[Бүгд Найрамдах Улс]] |REGIERUNGSSYSTEM = [[Парламентын засаглалын систем|Парламентын]] [[ардчилсан дэглэм]] |STAATSOBERHAUPT = [[Монгол Улсын Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]<br />[[Ухнаагийн Хүрэлсүх]] ([[Монгол Ардын Нам|МАН]]) |REGIERUNGSCHEF = [[Монгол Улсын Ерөнхий сайд|Ерөнхий сайд]]<br />[[Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ]] ([[Монгол Ардын Нам|МАН]]) |FLÄCHE = 1.564.116 |EINWOHNER = 3,209,639 <small>(2018 оны 6 сарын 12)</small><ref >[https://www.nso.mn/ Монгол Улсын Үндэсний статистикийн хорооны бүртгэл] </ref> |BEV-DICHTE = 1,9 |BIP = 2016<ref>International Monetary Fund (IMF): ''[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/index.aspx World Economic and Financial Surveys - World Economic Outlook Database].'' imf.org, abgerufen 8. September 2017.</ref> * 11.031 сая [[Америк доллар|$]] <small>([[Дэлхийн улсуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт (нэрлэсэн үнэ)|131.]])</small> * 36.996 сая [[Америк доллар|$]] <small>([[Дэлхийн улсуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт (нэрлэсэн үнэ)|117.]])</small> * 3.660 [[Америк доллар|$]] <small>([[Улсуудын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт|117.]])</small> * 12.275 [[Америк доллар|$]] <small>([[Улсуудын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жагсаалт|96.]])</small> |BIP-ERWEITERT = * Нийт (нэрлэсэн) * Нийт ([[Худалдан авах чадварын харьцаа|ХАЧХ]]) * ДНБ/Хүн ам (нэрл.) * ДНБ/Хүн ам (ХАЧХ) |HDI = {{Өссөн}} 0,735 <small>([[Хүний хөгжлийн илтгэцүүр|92.]]) (2016)</small><ref>[http://hdr.undp.org/en/2016-report United Nations Development Programme] (Entwicklungsprogramm der Vereinten Nationen)</ref> |WÄHRUNG = [[Төгрөг]] (MNT) |GRÜNDUNG = НТӨ 209 он: Монголын анхны төрт улс, [[Хүннү улс]] байгуулагдав.<br />1206 он: [[Монголчууд|Монгол үндэстэн]] мандсан, [[Их Монгол Улс]] байгуулагдав.<br />[[1911 он|1911]]-[[12 сарын 29|12-29]]: [[Манж чин улс|Чин улс]] мөхөж,<br />орчин үеийн [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс|Монгол улс]]<br />тусгаар тогтнов. |UNABHÄNGIGKEIT = 1206 он:<br /> (Бүх нүүдэлчин [[Монголчууд|Монголчуудыг]] нэгтгэсэн) |NATIONALHYMNE = ''[[Монгол улсын төрийн дуулал|Төрийн дуулал]]''<br />[[File:Mongolian national anthem, performed by the United States Navy Band.ogg|noicon|120px]] |NATIONALFEIERTAG = [[7 сарын 11|Долоодугаар сарын 11]]<br />([[наадам|Эрийн гурван наадам]]) |ZEITZONE = [[Координатжуулсан дэлхийн цаг|UTC]][[UTC+7|+7]] - [[UTC+8|+8]] |KFZ-KENNZEICHEN = [[Монгол Улсын тээврийн хэрэгслийн улсын дугаар|MGL]] |ISO 3166 = [[ISO 3166-2:MN|MN]], MNG, 496 |INTERNET-TLD = [[.mn]] |TELEFON-VORWAHL = +976 |STRASSENVERKEHR = [[Баруун замын хөдөлгөөн]] |BILD-LAGE = Mongolia on the globe (Asia centered).svg |BILD-LAGE-IMAGEMAP = АзиДэлхийнБөмбөрцөг1 |BILD1 = Mongolia_1996_CIA_map.jpg |BEV-ZUNAHME={{Өссөн}} +1,25 % (2016)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html East & Southeast Asia: MONGOLIA.] In: The World Factbook. Central Intelligence Agency (CIA), abgerufen am 8. September 2017.</ref> }} '''Монгол Улс''' (1992 оноос хойш)<ref>[http://www.legalinfo.mn/law/details/367 legalinfo.mn:] Монгол Улсын үндсэн хуулийн нэгдүгээр бүлэг, нэгдүгээр зүйл</ref> — [[Дорнод Ази|дорнод]] болон [[төв Ази|төв]] [[Ази]]д оршдог [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] '''[[улс]]'''. Хойд талаараа [[Оросын Холбооны Улс|Орос]], бусад талаараа [[Хятад]] улстай хиллэдэг [[далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]] '''[[Улс|улс]]'''. Нийслэл — [[Улаанбаатар]] хот. [[Алтайн нуруу|Алтайн]] нуруунаас [[Их Хянган|Хянганы нуруу]], [[Соёны нуруу]]наас [[Говь]] хүрсэн 1 сая 566 мянган км<sup>2</sup> уудам нутагтай, дэлхийд нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|19-рт]] жагсдаг. 2015 оны эхэнд Монгол Улсын хүн ам 3 сая хүрсэн ([[Улс орнуудын хүн амын тоо|135-р олон]]). Үндсэндээ [[Монголчууд|монгол үндэстэн]] (95 хувь), мөн [[хасагууд|хасаг]], [[Тува ястан|тува]] хүн байна. 16-р зуунаас хойш [[буддын шашин|буддын]] шашин, 20-р зуунаас шашингүй байдал дэлгэрсэн ба албан хэрэгт [[монгол хэл]]ээр харилцана. Монголд НТӨ 209 онд [[Хүннү улс]] нэгдсэнээс [[Монголчууд|монгол]], [[түрэг угсаатан|түрэг]] угсаатан халалцсаар 1206 онд [[Чингис хаан]] [[Их Монгол Улс]]ыг байгуулан [[Еврази]]йг эзэлсэн гүрэн үүсгэжээ. 17-р зуунд [[манж үндэстэн|манж]] [[Чин улс]]ын мэдэлд орсон ч 1911 онд [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс|тусгаар тогтносон]] бөгөөд 1924 онд байгуулагдсан [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]] 1961 онд [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]]-ын гишүүн болсон. 20-р зуунд [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]тай дотно байж, нийгэм, эдийн засгийн бат суурь тавигдан 1990 онд [[ардчилал|ардчилсан]] дэглэм, [[зах зээлийн эдийн засаг|зах зээлийн]] эдийн засагт шилжин орсон. Одоо парламентын [[Бүгд Найрамдах Улс|Бүгд Найрамдах]] засагтай, хорин нэгэн аймаг, нэг нийслэлд хуваагддаг [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]] улс юм. Хөгжиж буй орон. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээгээр (26.8 тэрбум [[америк доллар|ам.доллар]]) дэлхийд 111-т жагсаж, нэг хүнд ноогдох хэмжээ 11,882 $ байна. [[Хөдөө аж ахуй]], [[малчин|нүүдлийн мал аж ахуйн]] уламжлалтай. [[Зэс]], нүүрс экспортлодог. Мөнгөний нэгж — [[төгрөг]]. Дэлхийн 184 улстай дипломат харилцаа тогтоосон. [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага]], [[Дэлхийн Худалдааны Байгууллага]], [[Олон Улсын Валютын Сан]], [[Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллагын]] гишүүн. == Нэр == [[Монголчууд|Үндсэн хүн амын]] нэрээс улсын оноосон нэрийг «'''Монгол'''» хэмээжээ. Үгийн гарлын [[Монголчууд#Нэр|хэдэн янз таамаг]] бий. Монгол Улсын урьд үеийг [[Их Монгол Улс]], [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]], [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]] (БНМАУ) гэх мэтээр ялган нэрийдэх ба 1992 оноос хойших шинэ үеийг албан бичигт «'''Монгол Улс'''» (МУ) гэх болсон. == Газар зүй == {{Гол|Монгол улсын байгалийн цогцолборт газар}} [[Зураг:Mongolia 103.88219E 46.91703N.jpg|thumb|right|Хиймэл дагуулаас харсан зураг]] Монгол орон 1,566,600 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, [[Перу]]гээс том буюу дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|19-р том]] орон болно. [[Ази]]д наймдугаар, [[далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]] улсуудаас Казахстаны дараа хоёрдугаарт жагсана. Нутаг дэвсгэрийн 0.43 хувийг гадаргын ус бүрхсэн. === Байрлал === Хойд өргөргийн 41° — 52°, зүүн уртрагийн 87° — 120° дотор уламжлал болон [[ЮНЕСКО]]-гийн ангиллаар [[Төв Ази]], НҮБ-ийн шинэ ангиллаар [[Дорнод Ази]]д хамааран байна. Газрын байрлалаар хоёуланд нь, [[соёл]]ын хувьд Төв Ази, [[эдийн засаг|эдийн засгийн]] хувьд Дорно Азитай илүү дотно. Саяхнаас [[Зүүн Хойд Ази]]йн бүсийн хурал зөвлөгөөнд оролцох болсон. Өмнөд, дорнод, өрнөд гурван талаараа [[Хятад]] Улстай 4677 км, умард талаараа [[Оросын Холбооны Улс|Орос Улстай]] 3543 км зурвасаар хиллэнэ. [[Далайд гарцгүй улс|Далайд гарцгүй]]. Хилийн нийт урт — 8220 км. Хэдий хиллэдэггүй ч баруун хил [[Казахстан|Казахстан Улс]]аас 38-хан километр зайтай. Хөндлөн 2392 км, гулд 1259 км сунасан «дэлгэсэн тэрлэг шиг»<ref>[[Шагдарсүрэнгийн Гүрбазар|Ш.Гүрбазар]] бичиж, [[Хурд (хамтлаг)|Хурд хамтлаг]] дуулсан «Би Монголоороо гоёдог» дуунаас.</ref> хэлбэртэй. Захын цэг:<ref>[http://www.mne.mn/mn/news/show/1663 МОНГОЛ ОРНЫ ТӨВ БУЮУ “ХҮЙС ЦЭГ” ХААНА БАЙДАГ ВЭ?]</ref><ref>[http://ktms08.blog.gogo.mn/read/entry45902 Монгол улсынхаа хамгийн хамгийнийг мэдэж байхад илүүдэхгүй болов уу?]</ref> * Баруун цэг — Монгол Алтайн нурууны Мааньт уул * Хойд цэг — Их Соёны нурууны Монгол шарын даваа * Зүүн цэг — Соёлз уулын модот хамар * Урд цэг — Орвог гашууны бор толгой * Төв цэг (хүйс) — [[Бүрд сум]]ын Өвөр хөшөөтийн булгийн эх === Газрын гадарга === [[Зураг:Mongolia Landscape.jpg|thumb|left|160px|Монголын байгаль]] {{Гол|Монгол орны уулс}} Монгол харьцангуй өндөрлөг орон. Үндсэндээ [[Монголын тэгш өндөрлөг]] (далайн түвшнээс дээш 900-1500 м) дээр байна. Нутгийн баруун талаар 900 км урт [[Монгол Алтай]], түүний үргэлжлэл [[Монгол алтайн нуруу|Говь Алтайн нуруу]] байна. Нутгийн төв хэсгээр [[Хангайн нуруу|Хангай]], Хөвсгөлийн уулархаг муж (хойш [[Соён]] хүрнэ), дорно умард нутгаар [[Хэнтийн нуруу]] байна. Зүүн, зүүн өмнөд зүг рүү өндрийн хэмжээ буусан байдаг. [[Монгол орны уулс|Уулсын өндрөөс дурдвал]] Монгол Алтайн нурууны ноён оргил [[Алтай Таван Богд|Таван богд]] хөвчийн [[Хүйтэн оргил]] (4374 м), Хангайн [[Отгонтэнгэр]] (4008 м), Соёны [[Мөнх сарьдаг]] (3491 м), Хэнтийн [[Асралт хайрхан]] (2799 м) юм. Дорнод нутгаар [[Шилийн богд уул|Шилийн богд]] (1778 м) зэрэг унтарсан галт уулстай. Томоохон гол, мөрний сав газраар харьцангуй нам доор байна. Нутгийн баруунтаа [[Их нууруудын хотгор]], Дэлхийн [[Дэлхийн өв|байгалийн өвд]] бүртгэгдсэн [[Увс нуурын хотгор]] байгаа бол Дорнод аймагт хамгийн нам доор цэг буюу [[Хөх нуур (Дорнод)|Хөх нуурын хотгор]] (560 м) бий. === Усны зүй === [[Зураг:Uvs_n%C3%BAr.JPG|thumb|[[Увс нуур]]]] {{Гол|Монгол орны гол мөрд|Монгол орны томоохон нуурууд}} Монголд нийлээд 67,000 км урт болох 3811 гол горхи, 500 м³ эзлэхүүнтэй 3500 гаруй нуур, 7000 орчим булаг шанд, 540 м² талбай бүхий 190 гаруй мөсөн гол, 250 гаруй рашаан, газрын доорх усны 139 орд газар байна. Улаанбаатар хот бол хот дотроо рашаантай байдаг дэлхийн хоёрхон нийслэлийн нэг юм. Монголын гол мөрнийг Умард мөсөн далайн, Номхон далайн, Төв азийн гадагшаа урсгалгүй гэсэн гурван ай савд хуваан үзнэ. [[Орхон гол|Орхон]] бол Монголын хамгийн урт гол юм (1124 км, усаа цуглуулах талбай 133000 км²). Харин Хятадад урсдаг уртыг нь оруулж тооцвол [[Хэрлэн гол]] Монголын хамгийн урт гол /1200 км/ юм. Хамгийн ус ихтэй нь [[Сэлэнгэ мөрөн]] юм. Жилийн дундаж урсац нь 300 м<sup>3</sup>/сек байдаг. Монгол орны хамгийн том мөсөн гол бол Алтай Таван богд дахь [[Потанины мөсөн гол]] бөгөөд 20 км орчим урттай. Хамгийн том нуур нь [[Увс нуур|Увс]] (3350 км²), хамгийн гүн нуур нь [[Хөвсгөл нуур|Хөвсгөл]] (238 м) юм. === Бүс, хөрс === Монгол хойноосоо урагш ойт хээр, хээр, говь, цөлийн гэсэн өргөргийн дөрвөн бүс, өндөр уулс, ялангуяа ойт хээрийн бүсийн уулс өөд авирахад тайгын болон тагийн бүслүүр ажиглагддаг. Монголын байгалийн бүс, бүслүүр, гадаргын байдлыг харгалзан Хангай, Хэнтийн, Алтайн уулархаг, Дорнодын талархаг, Говийн гэж дөрвөн их мужид хуваадаг. Ойт бүслүүр нь тогтмол дулаан, тааламжтай уур амьсгалтай, үржил шим сайтай, ялзмаг ихтэй. Хүрэн, хар хүрэн, цайвар хүрэн, хар шороон, нугын хүрэн, говийн бор, цөлийн бор саарал, нуга намгийн болон мараалаг, давсархаг зэрэг олон төрлийн хөрс байдаг. Үүний дотор үржил шимт хүрэн хөрс тавь орчим хувийг эзэлдэг. Газар тариалан эрхэлж болох газар нь газар нутгийн 0.76%-г эзэлдэг. Усжуулалттай газар 840 км² байна. [[Зураг:Takhi2a.jpg|thumb|Хустайн нурууны [[тахь]]]] === Ургамал, амьтан === {{гол|Монгол орны ургамал газар зүй|Монгол орны загас}} Монгол оронд нэг ба олон наст, модлог, бутлаг, хагас бутлаг зэрэг 4000-аад зүйлийн ургамал, ногоо ургадаг. 7 баг, 24 овог, 70 гаруй төрөлд хамаарагдах 140 гаруй зүйлийн [[хөхтөн]], 390-ээд зүйлийн [[шувуу|жигүүртэн]] оршино. Түүний дотор [[тахь]], [[хавтгай]], [[мазаалай]] зэрэг [[амьтан]], [[монгол алтан хундага]], [[тарваган шийр]], [[дорогостойн вансэмбэрүү]] зэрэг дэлхийд өөр аль ч газарт байхгүй [[ургамал]] бий. == Хүн ам зүй == {{гол|Монголын хүн ам зүй}} [[Зураг:Map of Mongolia topographic layers.xcf|thumb|Физик газар зүйн зураг|alt= т]] {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |- ! style="width:50px;"| Он !! Хүн ам <br>(мян.)<ref>[http://www.bscnet.ru/upload/iblock/cf6/vestnik_4_8_.pdf ВЕСТНИК]. (2012)</ref> |- | 1918 || 647.5 |- | 1935 || 738.2 |- | 1956 || 845.5 |- | 1969 || 1197.6 |- | 1989 || 2044.0 |- | 2010 || 2,754.7 |- | 2015 || 3,000.0 |- |} [[Зураг:Mongolia-demography.png|thumbnail|left|Хүн амын тоо (1961-2003)]] Монгол улс 1918 онд хүн ардаа тоолоход 647.5 мянга байв.<ref>[https://burtgel.gov.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=726:civilregister&catid=178:history&Itemid=374 https://burtgel.gov.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=726:civilregister&catid=178:history&Itemid=374]</ref> Дайны дараах цагт хүн амын тоо түргэн өсч 1962 онд 1 сая, 1988 онд 2 сая хүнтэй болжээ. Нийгмийн шилжилтийн үед хүн амын өсөлт буурч 2010 оны тооллогоор 2.75 сая хүнтэй байсан бол 2015 оны эхэнд 3 сая дахь иргэнээ өлгийдөн авсан.<ref>[http://yellow.zindaa.mn/%D0%9E%D1%80%D0%BE%D0%BD-%D0%BD%D1%83%D1%82%D0%B0%D0%B3/1ndk Монгол Улсын гурван сая дахь иргэнээр охин хүүхэд тодорлоо] (2015)</ref> Хүн амын олноор дэлхийн 194 улсаас [[Армени]], [[Литва]]тай зэрэгцээд [[Улс орнуудын хүн амын тоо|135-р байранд]] байна. Хүн амын нягт — 1.8 хүн/км² буюу хүн амын [[Улс орнуудын хүн амын нягт сийрэг|хамгийн сийрэг]] суурьшилтай орон болно. 1000 хүн тутамд 20 хүн төрж, 6 хүн нас бардаг, жилийн дундаж өсөлт — 1.49% (2016он). Хүн амын 36.6% нь 0–14 насны багачууд, 68.9% нь 15–64 насны хөдөлмөрийн чадвартан, 4% нь 65-ээс дээш өндөр настан юм. хүйсийн харьцаа жигд, дундаж наслалт — 68.6 жил.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html CIA World Factbook". CIA. 2012.]]</ref> === Ард түмэн === {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |+ ! style="width:160px;"| Яс үндэс !! Хүн ам <br>(2010 он)<ref>[http://tuv.nso.mn/uploads/users/4/files/XAOCT%20uls.pdf Монгол улсын хүн амын 2010 оны тооллогын дүн]</ref>!! Хувь |- | [[Халх ястан]] || 2,168,141 || 82.4 % |- | [[Хасаг үндэстэн]] || 101,526 || 3.9 % |- | [[Дөрвөд|Дөрвөд ястан]] || 72,403 || 2.8 % |- | [[Баяд|Баяд ястан]] || 56,573 || 2.2 % |- | [[Буриад ястан]] || 45,087 || 1.7 % |- | бусад ястан || 187,387 || 7.1 % |- | гадаадын иргэн || 16,320 || 0.6 % |} Монгол улс үндсэндээ нэгэн төрлийн ард түмнээс бүрдэнэ. Хүн амын 95 хувь [[Монголчууд|монгол үндэстэн]] байна. Ястнаар салган бүртгэдэг уламжлалтай. 2010 оны хүн амын тооллогыг үндэслэвэл [[халх ястан]] (82%) зонхилж [[хасагууд]] (4%), [[дөрвөд]] (2.8%), [[баяд]] (2.2%), [[буриад]] (1.8%), [[захчин]] (1.3%), [[дарьганга]] (1%), [[урианхай]] (1%), [[дархад]], [[хотгойд]], [[торгууд]], [[хотон]], [[мянгад]], [[тува]], [[барга]], [[үзэмчин]], [[элжигин]], [[сартуул]], [[хамниган]], [[цаатан]], [[чантуу]], [[харчин]], [[цахар]] зэрэг хориод нэрээр бүртгэж байна. [[Хятад]], [[Оросын Холбооны Улс|Орос]], [[Солонгос]] зэрэг гадаадын иргэн 0.6 хувийг бүрдүүлж байна.<ref>[http://tuv.nso.mn/uploads/users/4/files/XAOCT%20uls.pdf Монгол улсын хүн амын 2010 оны тооллогын дүн]</ref> Буриад, [[Ойрад]] монгол нь халхжих, тува, хотон, чантуу зэрэг [[Түрэг|түрэг угсаатан]], хамниган [[Тунгус хэлний бүлэг|тунгус угсаатан]] нь монголжих үйл явц явагдсаар байгаа. Хасагууд Баян-Өлгийд 88% эзэлж байгаа болохоор харьцангуй өөрийнхөөрөө байна. БНМАУ-ын үед БНХАУ-тай харьцаа муудан 1963—1966 онд [[хужаа]] нарыг үлдэн хөөж, [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] бутрахад 1990—1992 онд Монголд байсан Зөвлөлтийн цэргийн анги, мэргэжилтнүүдийг гаргажээ.<ref>[http://www.mglradio.com/main/640744 http://www.mglradio.com/main/640744]</ref><ref>[http://bigbrother.blog.banjig.net/post.php?post_id=91235 Орос-Хятадын харилцаа ба Монгол улсын аюулгүй байдал] (2011)</ref> Ардчилсан Монголд хуулийн хязгаарыг (нийт 3%, нэг улсаас 1%) давахгүйгээр гадаадын иргэд орж гардаг болсон.<ref>[http://www.legalinfo.mn/law/details/211 Гадаадын иргэний эрх зүйн байдлын тухай] (2010)</ref> === Хэл бичиг === Улсын албан ёсны хэл нь [[монгол хэл]] байна. Монгол хэл [[Алтай хэлний язгуур|алтай]] язгуурын [[Монгол хэлний бүлэг|монгол]] бүлгийн гол хэл юм. Монгол улсад [[халх аялга]] голчлох ба [[буриад аялга]], [[Ойрад–Халимаг аялга|Ойрад аялга]], [[дархад аялга]] тодорхой ялгардаг. 1941 оноос хойш [[кирил үсэг|кирил үсгээр]] бичдэг болсон. [[Кирил монгол бичгийн дүрэм|Кирил монгол бичгийн дүрмийг]] 1-р ангиас хүүхдүүдэд заадаг. 35 үсэгтэй. Чингис хааны үеэс уламжилсан [[Монгол бичиг]] 1990 оноос сэргэж, дунд сургуулийн 5-р ангиас заадаг болсон. Компьютер, гар утаснаа [[латин үсэг]] хэрэглэх нь түгээмэл. Мөн алтай язгуурын [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг]] төрлийн [[хасаг хэл|хасаг]], [[тува хэл]]ээр ярина. 1-4-р ангид эх хэлийг хүүхдүүдэд зааж, 5-р ангиас [[Англи хэл|Англи]] (сүүлийн үе), [[орос хэл|орос]] (Зөвлөлтийн үеэс), [[солонгос хэл|солонгос]], [[герман хэл|герман]], [[хятад хэл|хятад]], [[япон хэл|япон]] зэрэг харь хэлийг хүүхэд залуус сурч эзэмшдэг. === Шашин шүтлэг === {{bar box |title=Монголын шашин шүтлэг (2010)<ref>[http://tuv.nso.mn/uploads/users/4/files/XAOCT%20uls.pdf Монгол улсын хүн амын 2010 оны тооллогын дүн]</ref> |titlebar=#ddd |float=right |bars= {{bar percent|[[Буддын шашин|будда]]|orange|53.0}} {{bar percent|''[[Шашин шүтэхгүй байх|бурхангүй]]''|grey|38.6}} {{bar percent|[[лал]]|green|3.0}} {{bar percent|[[бөө мөргөл|бөө]]|black|2.9}} {{bar percent|[[Христийн шашин|христ]]|blue|2.1}} }} Монголын ард түмний ихэнх нь [[буддын шашин]]тан (53%). Буддын шашны ''гэлүгва'' буюу [[шарын шашин]] гэсэн ёсыг дагадаг. Мөн шашин, бурхны сүжиг алдрах хүний тоо (38%) өссөн. Хүн амын цөөн хувьд [[лал]], [[бөө мөргөл|бөө]], [[христийн шашин|христийн]] шүтлэг байна.<ref>[http://tuv.nso.mn/uploads/users/4/files/XAOCT%20uls.pdf Монгол улсын хүн амын 2010 оны тооллогын дүн]</ref> Эрт дээр үеэс Монголд бөө, [[тэнгэр шүтлэг]] байсан бөгөөд 16-р зуунаас буддын шашин Монголд гурав дахь удаагаа хүчтэй дэлгэрсэн. [[Жавзандамба хутагт|Жавзандамба]] нарын олон хутагт хувилгаан тодорсон. БНМАУ-ын эхэн үед шашныг хориглож, сүм хийдийг шатааж, лам нарыг хороож байв. Хожим суларч 1990 оноос хойш шашин шүтэх эрх чөлөөлөгдсөн. 2010 онд буддын 127, христийн 96, лалын 6, бүгд 234 сүм хийд байв.<ref>[http://www.slideshare.net/Gelegjamts/2010-get-file-wwwgelegjamtsorg-wwwgelegjamtsblogspotcom-httpwwwnsomn?related=1 Монгол улсын статистикийн эмхтгэл-2010].</ref> Том нь [[Гандантэгчэнлин хийд]]. === Хот суурин === [[Зураг:UlaanBaatar-2009.jpg|thumb|left|200px|[[Улаанбаатар]]]] [[Зураг:Darkhan_Buddha.jpg|thumb|right|150px|[[Дархан]]]] [[Зураг:Erdenet_02.jpg|thumb|left|200px|[[Эрдэнэт]]]] {{гол|Монголын хотууд}} Монголын хүн амын 71 хувь хот газар амьдарч байна.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2212.html URBANIZATION]</ref> Гэхдээ хот дотроо [[гэр хороолол]] их. Засаг захиргааны [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|хот суурин]] байхгүй. Уламжлал болон [http://www.legalinfo.mn/law/details/532 хууль] харвал [[Монголын хотууд|22-26 хот]] бий: {|class="wikitable" |+ 2010 оны хүн амын тоогоор: |- valign="top" | * [[Улаанбаатар]] (1,200,358) * [[Эрдэнэт]] (85,000) * [[Дархан]] (75,000) * [[Чойбалсан]] (38,537) * [[Мөрөн]] (35,789) * [[Налайх]] (30,049) * [[Баянхонгор (хот)|Баянхонгор]] (29,817) * [[Өлгий]] (29,392) || * [[Ховд (хот)|Ховд]] (29,012) * [[Арвайхээр]] (27,162) * [[Улаангом]] (27,152) * [[Багануур]] (22,210) * [[Цэцэрлэг хот|Цэцэрлэг]] (20,604) * [[Сүхбаатар хот|Сүхбаатар]] (19,662) * [[Даланзадгад]] (18,740) * [[Сайншанд]] (18,735) |} == Түүх == {{гол|Монголын түүх}} {{Загвар:Монголын түүх}} === Эртний улс === {{гол|Балар эртний Монгол|Хүннү улс|Сяньби|Нирун улс|Түрэг улс|Уйгур улс|Хидан Улс}} Монгол оронд 850,000 жилийн тэртээ «[[босоо хүн]]» амьдарч байсан<ref>{{cite web|url=http://www.archaeology.mas.ac.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=64 |title=Хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажлын ололт амжилт |publisher=Institute of Mongolian Archaeology |date=2013-06-24}}</ref> ба балар эртний хүний хадны сүг зураг эд олдвор [[Хойд цэнхэрийн агуй]]гаас олддог.<ref name="Novgorodova">Eleanora Novgorodova, Archäologische Funde, Ausgrabungsstätten und Skulpturen, in ''Mongolen (catalogue)'', pp. 14–20</ref> Чулуун зэвсэг, хүрэл зэвсэг, төмөр зэвсгийн үеийг дамжсаар эртний улсуудын үетэй золгожээ. Монгол орон эртнээс [[анчин]], [[малчин]], [[нүүдэлчин]] ард түмний өлгий байсаар ирсэн бөгөөд тэдгээр нь [[Монголчууд|монгол]], [[түрэг]], [[зүрчид]] аль ч угсаа байсан үргэлж өмнөд газрын [[нанхиад]]тай зууралдан байлдах ба [[Цагаан хэрэм|түмэн газрын их цагаан хэрмээр]] хил тогтдог байв. [[File:Hsiung-nu-Empire.png|thumb|175px|left|[[Хүннү улс]] (НТӨ 209 – НТ 48)]] Сурвалж бичигт гуйфань, [[шаньжун, ицюй,]] [[ху]], [[линь ху]], [[дунху]] (дорнод ху), [[хуньюй]], шюжун зэрэг олон нэрээр тэмдэглэгдэж явсаар МЭӨ 209 онд [[Модун шаньюй]] [[Хүннү улс]]ыг (НТӨ 209 – НТ 48) нэгтгэн байгуулжээ. [[Ноён уул]]наас Хүннүгийн ноёны бүлэг булш олсон ба хүннүгийн [[мал]] адуулах, [[нум]] [[сум]], [[жад]], охор илдээр зэвсэглэх нь [[Монголчууд|монголоос]] ялгаагүй юм. Хүннүгийн зүүн этгээдийн [[Сяньби]] хүчирхэгжин Монголыг эзэгнэсэн нь 93–234 он бөгөөд [[Таньшихуай]]н үед нэр мандсан. Дараа нь бас нэгэн [[Монголчууд|монгол угсаат]] [[Жужан улс]]ыг (330—555) [[Шэлүнь]] хэмээх сайн эр алдаршуулж яваад [[Түрэг улс]]ад (555—745) зай тавьжээ. [[Уйгур улс]]ын (745—840) нийслэл [[Хар балгас]]ыг бас нэг [[түрэг угсаатан]] болох [[Енисейн киргиз]] галдан шатаасан боловч удалгүй монголын [[Хидан Улс]]ад (907—1125) түрэгджээ. [[Киданчууд|Кидан хүмүүс]]ыг зүрчидийн [[Алтан улс]] мөхөөсний дараа Монголын тал нутагт олон аймаг зэрэгцэн оршиж, олзлон булаалдаж байсан ба хамтатгаад [[зүбү]] аймгийн холбоо гэж байв. === Эзэнт гүрэн === {{гол|Их Монгол Улс|Юань Улс}} [[Зураг:YuanEmperorAlbumGenghisPortrait.jpg|thumb|left|140px|[[Чингис хаан]]]] [[Зураг:Mongol Empire map.gif|thumb|right|200px|Монголын эзэнт гүрэн]] [[Дундад зууны монгол аймгууд|Олон]] аймгийн дотроос [[Хамаг Монгол]]ын [[хиад]] аймгийн [[боржигон]] овогт [[Тэмүүжин]] буюу [[Чингис хаан]] (1162—1227) тодорч [[татар]], [[мэргид]], [[хэрэйд]], [[найман]]ыг ээлж дараалан дагуулсаар 1206 онд Хэрлэний хөдөө арлын [[Их Хуралдай|хуралдайгаар]] нэгдсэн [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсыг]] байгуулжээ. Чингис хаан «мөнх тэнгэрийн хүчинд» [[Тангуд улс|Тангуд]], [[Алтан улс|Алтан]], [[Хар Хидан]], [[Сартуул улс|Сартуул]] (''Хорезм'') улсыг дайлан дагуулсан ба найманы [[Тататунга]] багшаар [[Монгол бичиг]] (эхэндээ ''уйгуржин''), татарын [[Шихихутуг]] заргачаар [[Их Засаг]] хуулийг зохиолгон улсаа засчээ. Чингис хааны өндөр төрийг [[Өгөөдэй хаан|Өгөөдэй]] хаан залган [[Хархорум]]ыг нийслэл болгон хөгжүүлж, [[Монголын нууц товчоо|МНТ]]-г бичүүлж, Алтан улсыг мөхөөж, дорно [[Европ]]ыг байлдан дагуулсан бол [[Гүюг хаан|Гүюг]], дараа нь [[Мөнх хаан|Мөнх]] хаан залгаж Багдадын халифыг буулган [[Иран]]ыг эзэлжээ. [[Хубилай хаан|Хубилай]] хаан 1260 онд Монголын хаан болоод 1271 онд [[Юань Улс]] (1271—1368) хэмээх үеийг эхлүүлэн [[Дайду]]г (одоо Бээжин) нийслэл болгон сууж, 1279 онд өмнөд [[Сүн улс|Сүнг]] мөхөөн [[Хятад]] орныг бүрэн эзлэсэн ба [[буддын шашин|буддын]] шашныг шүтэж, [[дөрвөлжин үсэг|дөрвөлжин]] үсэг хэрэглэжээ. Монголын байлдан дагуулал өрнө зүгт [[Адриатын тэнгис]], [[Египет]], дорно зүгт [[Япон]], өмнө зүгт Индонезийн [[Ява]] арал хүрч 33 сая км<sup>2</sup> газарт ноёрхож байв.<ref name="EarthRule">http://www.hostkingdom.net/earthrul.html</ref> «Дэлхийн талыг эзэлсэн» гэж ярих бөгөөд түүхэн дэх хоёрдугаар ([[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн]] дараа) их нутагтай гүрэн байжээ.<sup></sup> [[Луужин]], [[өртөө]], [[Монголын энхтайван|энхтайван]], цэргийн арга ухаан, өрнө-дорныг холбосон зэрэг дэвшил, нээлт авчирсан юм. Нүсэрдээд ирэхийн цагт Юань, [[Алтан Орд|Зүчи]], [[Цагаадайн Улс|Цагаадай]], [[Ил Хаант Улс|Хүлэгүгийн улс]] болон бутарчээ. [[Тогоонтөмөр хаан]] 1368 онд Хятадыг [[Мин улс]]ад алдан «Давааны арын орон» буюу монгол нутагтаа эргэн суусан. ===Хаант улс === {{гол|Бутралын үеийн Монгол|Дөрвөн Ойрадын холбоо}} [[File:Mongolia XVI.png|thumb|200px|[[Бутралын үеийн Монгол|14-17-р зууны Монгол улс]]]] [[File:ErdeneZuuKhiidTemple.jpg|thumb|200px|Хархорины [[Эрдэнэ зуу]]]] Тогоонтөмөр хааныг [[Аюушридар хаан|Аюушридар]] залгаж Хархорумд суусан ч Хархорумыг Мингийн цэрэг 1380, 1388 онд довтлон галдан шатаажээ. 1634 онд [[Лигдэн хаан]] нас барж улсгүй болох хүртэл Чингисээс эхлэн тоолвол [[Монгол хаад|37 хаан]] суусан. Улсын нэрийг эхэндээ «Ар Юань» хэмээсэн ч замхраад хожмоо түүхчид «Бага хаадын үе», [[Бутралын үеийн Монгол|«Монголын хаант улс»]], «Дөчин дөрвөн хоёр» зэргээр нэрийджээ. Улс төрийн эв бутарсан буюу [[алтан ураг|алтан ургийн]] ноёнтой дөчин монгол (зүүн монгол)-[[дөрвөн Ойрадын холбоо|дөрвөн Ойрад]] (баруун монгол) болон талцаж, хаад нэгнээ хороон солигддог байв. Мин улсын [[Жөнтун]] хааныг олзолж байсан [[Эсэн тайш|Эсэн хаан]] (1453—1454) алтан ургийн дундуур ганцаар шургасан байдаг. [[Мандухай сэцэн хатан|Мандухай сэцэн хатны]] авчирсан [[Батмөнх даян хаан]] (1480—1517) улсаа хурааж «хөл хөсөр, гар газар» амаржуулж байв. Зүүн монгол нь [[халх]], [[цахар]], [[урианхай]] зүүн гурван түмэн, [[ордос]], [[түмэд]], [[юншээбүү]] баруун гурван түмэн, баруун монгол нь [[цорос]], [[дөрвөд]], [[торгууд]], [[хошууд]] дөрвөн аймагт хуваагдаж байв. Сүүлчийн хаад цахар нутагт (хожмын [[Өвөр Монгол]]) сууж байсан ба түмэдийн [[Алтан хан]] 1577 онд төвөдийн Содномжамцыг урин залж «[[Далай лам]]» өргөмжилсөнөөс эхлээд монголчууд нийтээрээ [[шарын шашин]]д орсон нь [[буддын шашин]] Монголд гурав дахиа дэлгэрсэн явдал юм. Ар халхад 1585 онд [[Эрдэнэ зуу]] хийд баригдсан. 1634 онд манжууд Лигдэн хааныг дарж өвөр монголыг дагуулснаар Монголын хаант улс (1368—1634) мөхсөн юм. Гэхдээ ар Монголд [[халх]]ын Түшээт, Засагт, Сэцэн ханы гурван аймаг, [[хотгойд]], Шиньжянд дөрвөн Ойрад аймаг тусгаар оршин байв. 1688 онд [[Зүүнгарын Хаант Улс|Зүүнгар]]ын [[Галдан]]д ялагдан дайжсан [[Занабазар|Өндөр гэгээн]], [[Чахундорж]] нар халхаа аван 1691 онд манж [[Чин улс]]ад дагаар оржээ. === Гадаад Монгол === [[Зураг:MongolianRoyalty.jpg|thumb|160px|left|1921 он. Монгол хатан]] {{гол|Чин Улсын эрхшээл дэх Монгол орон|Ар Монгол}} [[Манж үндэстэн|Манж]] [[Чин улс]] [[Монголчууд|монголчуудыг]] 1634-1755 оны хооронд гурван хэсэг үед дагаар оруулж эзэрхээд олон хошуу, аймаг, чуулган болгон захирсан бөгөөд өнөөгийн Монгол орныг сүүлийн жилүүддээ «Гадаад (манжаар ''түлэрги'') Монгол» хэмээж байв. Үүнд [[Сэцэн хан аймаг|Сэцэн]], [[Түшээт хан аймаг|Түшээт]], [[Сайн ноён хан аймаг|Сайн ноён]], [[Засагт хан аймаг|Засагт хан]]ы халх дөрвөн аймаг, [[Ховдын хязгаар]], [[Тагны Урианхайн хязгаар]] (одоо [[Тува орон]]) орж байв. Хожим [[Жавзандамба хутагт|Богдын]] [[Их Шавь|шавь нутаг]] нэмэгдсэн. Гадаад Монголын төрийг засах явдлын яам байгуулагдаж, [[Улиастай]] (төв), [[Хүрээ]], [[Ховд]]од [[амбан]] жанжин суудаг байлаа. 1755 онд хотгойдын [[Чингүнжав]] Зүүнгарын [[Амарсанаа]]тай зэрэг манжийн цэргийн эсрэг босоод дарагджээ. Чин улс монгол ноёдыг [[ван]], [[бэйл]], [[бэйс]], [[гүн]] гэж зэрэглэн алба гувчуур авч, цалин [[пүнлүү]] өгч, ардыг дарлах шат тогтолцоог бий болгосон бөгөөд «[[хятад үндэстэн|хятад хүн]] монгол нутагт сууж болохгүй», «хятад хүн монгол эхнэр авч болохгүй» зэрэг үндэстний шинжийг хамгаалах цааз гаргасан байсан. 1907 онд Ховдын хязгаараас [[Алтай тойрог|Алтайн хязгаар]]ыг салган байгуулж, мөн онд «[[Шинэ засгийн бодлого]]» гэдэг хятаджуулах түрэмгий бодлого явуулж эхэлснээр ар Монголын ноёдын үндэсний ухамсар сэргэн, тусгаар тогтнох эв санаа нэгджээ. === Тусгаар тогтнол === [[Зураг:Sharav_bogd_khan.jpg|thumbnail|180px|[[Богд хаан]]]] [[Зураг:Khalkhin_Gol_George_Zhukov_and_Khorloogiin_Choibalsan_1939.jpg|thumbnail|180px|1939 он. [[Халхын голын байлдаан]]. [[Георгий Жуков|Жуков]], [[Хорлоогийн Чойбалсан|Чойбалсан]]]] {{гол|Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал|Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс|Монголын тусгаар тогтнолын төлөө тэмцлийн түүх|Ардын хувьсгал|Монгол Улсын тусгаар тогтнолын төлөө бүх ард түмний санал хураалт}} Чин улс хэзээ мөдгүй мөхөх нь тодорхой болсон цагт халхын ноёд Их хүрээнд нууцаар зөвлөлдөх болж, [[1911]] оны [[12 сарын 29]]-нд Богд гэгээн, 8-р [[Жавзандамба хутагт]]ыг [[Богд хаан]]аар өргөмжлөн Монгол улс сэргэснийг зарлан тунхаглаж, оны цолыг «Олноо өргөгдсөн» гээд улсын нийслэлийг [[Нийслэл хүрээ]] хэмээжээ. Монгол улс сэргэн мандахад [[барга]], [[харчин]], [[өөлд]] зэрэг олон газрын монголчууд ирж хүчээ өргөж, талархан сайшааж байв. [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]] таван яам бүхий засгийн газар байгуулаад Хүрээ, Улиастай, Ховдын манж амбан, дарангуй цэргийг хөөн гаргажээ. Тухайлбал 1912 оны зун [[Манлайбаатар Дамдинсүрэн|Дамдинсүрэн]], [[Хатанбаатар Магсаржав|Магсаржав]] нарын удирдсан 5000 монгол цэрэг Ховдыг чөлөөлж, 1913—1914 онд [[Өвөр Монгол|Өвөр Монголыг]] чөлөөлөхөөр 10000 цэрэг [[Таван замын байлдаан|таван замаар байлдаж]] [[Хаалган]] хүртэл давшсан байна. Олон улсаар хүлээн зөвшөөрүүлэх, [[Дундад Иргэн Улс|ДИУ]]-ын нэхэлтийг сөрөхөөр [[Оросын Хаант Улс]] руу элч зарж тусламж гуйж байв. 1914-1915 оны Хятад-Монгол-Орос гурван улсын [[Хиагтын гэрээ]]гээр тусгаар тогтносон бодит байдлаа баталж чадалгүй [[Гадаад Монгол]] нь Хятадын доор «өөртөө эзэрхэх» гэгджээ. 1919 онд хятадын [[Сю Шүжан]]ы цэрэг Нийслэл хүрээг эзэлж, автономийг устган дарангуйлсан ч 1920 онд [[Барон Унгерн]]ээр удирдуулсан Оросын Хаант Улсын үлдэгдэл цагаан цэрэг нэвтэрч Үндэсний Хувьсгалт Армиг Хүрээнээс хөөхөд Хиагт руу бүгсэн. Богдыг дахин хаан ширээнд өргөмжиллөө. [[1921 он]]ы [[3 сарын 18]]-нд Зөвлөлтийн улаан цэргээр дэмжүүлж [[Дамдины Сүхбаатар|Сүхбаатарын]] удирдсан ардын журамт цэрэг [[Хиагт]]ыг Үндэсний Хувьсгалт Армигаас чөлөөлж, 7-р сард Нийслэл хүрээнд орж ирсэнээс хойш Монгол улс дахин тусгаар тогтнолоо алдаагүй юм. [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] шинэ тутам [[коммунизм|коммунист]] ертөнцдөө Монголыг багтааж, Хятадаас өмгөөлөгч ар тал болжээ. Богдыг эхлээд хэмжээт эрхт болгоод Ардын засаг байгуулагдав. Богд нас барснаар хаант засгаас татгалзаж, [[1924]] оны [[11 сарын 26]]-нд [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]] (БНМАУ)-ыг тунхаглан [[Монгол Улсын Үндсэн Хууль|анхны үндсэн хууль]] баталж, нийслэлийг [[Улаанбаатар]] хэмээсэн. Харц ардыг тэтгэж, харин язгууртан, ламыг хавчих болсон бөгөөд 1932 онд [[Баруун дөрвөн аймагт гарсан 1932 оны зэвсэгт бослого|шамбалын дайн]] дэгдэн дарагдаж, 1937 оны үед лам, сэхээтэн, феодал зэрэг 20,000 хүнийг [[Их Хэлмэгдүүлэлт (Монгол)|хилсээр]] буудан хороожээ. 1936 оны Харилцан туслалцах протоколын дагуу 1939 онд [[Япон]] Монгол руу [[Халхын голын дайн|дайрахад]] ЗХУ цэрэг зэвсгээр тусалж, 1941 онд [[Нацист Герман|Герман]] Зөвлөлт рүү [[Аугаа их эх орны дайн|дайрахад]] БНМАУ агт, хувцас, аль байдгаараа тусалжээ. [[1945 оны чөлөөлөх дайн]]д [[Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин|Монгол ардын хувьсгалт цэрэг]] [[Хаалган хот|Жанчхүүгийн]] даваа хүртэл Японоос чөлөөлж [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы төгсгөлд болсон [[Ялтын уулзалт|Яалтын бага хурлаар]] үнэлэгдэн, [[Монгол Улсын тусгаар тогтнолын төлөө бүх ард түмний санал хураалт|ард иргэдийн нэгэн үзүүрт сэтгэл]] биелж ЗХУ ([[Зөвлөлт Холбоот Улс|Орос]]) ДИУ ([[Хятад]]) хоёр Монгол улсыг олсон тусгаар тогтнолоо хадгалахыг хүлээн зөвшөөрчээ.<ref>[http://www.slideshare.net/zorigoogantumur/ss-9970338 Ахмад дипломатчын дурсамж: Монголын статус кво] (2011)</ref> [[Хорлоогийн Чойбалсан]] Өвөр Монголыг нэгтгэхийг санаархсан ч Хятадыг коммунист улс болгосондоо ханасан [[Иосиф Сталин|Сталин]] дэмжээгүй. 1949 онд [[БНХАУ]]-тай дипломат харилцаа тогтоож, 1961 онд Монгол улс [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын]] бүрэн эрхт гишүүн болсон.<ref>[http://www.unen.mn/content/954.shtml НҮБ-д элсэхийн тулд найман удаа санал дэвшүүлжээ] (2011)</ref> === Социалист орон === {{гол|Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс}} Социалист БНМАУ-ын нийгэм, эдийн засаг онц дэвшиж, тогтвортой суурь тавигджээ. [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|Засаг захиргааны хуваарийг]] 1925, 1931, 1957 онд ихээр өөрчилж,<ref>[http://www.khural.mn/n/zwho Засаг захиргааны нэгжийн үүсэл хөгжил] (2014)</ref> аймаг, сумын төв [[Монголын хотууд|хот сууриныг]] барьж босгож, улсын болоод орон нутгийн байгууллага, эмнэлэг, цэцэрлэг, сургууль, тээвэр, урлаг, спортын байгууллага, холбоо, их сургууль гээд олон зүйл бий болжээ. 1941 оноос [[Монгол бичиг|монгол бичгийг]] «хуучин монгол» хэмээн халж [[кирилл үсэг|кирилл үсгийг]] «шинэ үсэг» хэмээн хэрэглэх болж, 1960-аад онд бүх нийтээр [[үсэг|бичиг үсэг]]тэн болжээ. 1930-аад онд хамтрал, 1960-аад онд нэгдэлжих хөдөлгөөн, соёлын довтолгоо, атрын аян явагдаж залуус илгээлтээр малчны хот, сангийн аж ахуйг зорьж ажилладаг байв. Дулааны цахилгаан станц, Налайхын уурхай, [[Багануур ХК|Багануурын нүүрсний уурхай]], Шарынголын уурхай, [[Эрдэнэт үйлдвэр|Эрдэнэтийн зэс молибдений үйлдвэр]], Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр, [[Говь ХК|Говь]], Улаанбаатар хивс, Эрдэнэт хивс, Талх чихэр, Мах импекс зэрэг хүнд болоод хөнгөн аж үйлдвэр бий болж хөгжсөн байна. [[Жамсрангийн Самбуу]] (1954—1972), [[Юмжаагийн Цэдэнбал]] (1940—1984), [[Жамбын Батмөнх]] (1984—1990) нар нам, төрийг олон жил тогтвортой тэргүүлж байв. === Ардчилсан Монгол === {{гол|Ардчилсан хувьсгал}} ЗХУ-ын өөрчлөн байгуулалт, дорно [[Европ]]ын тэмцлийн салхи Монголд итгэл төрүүлж 1989 оны 12 сарын 10-нд [[ардчилал|ардчиллын]] төлөө анхны цуглаан болж [[Монголын Ардчилсан Холбоо]] (МоАХ) байгуулагджээ.<ref>[http://baabar.niitlelch.mn/content/1070.shtml Монголын ардчилсан хувьсгалын хроник] (2009)</ref> 1990 оны 3 сарын 7-нд [[улс төрийн өлсгөлөн]] зарлаж 3 сарын 9-нд [[Монгол Ардын Нам|Монгол Ардын Хувьсгалт Нам]]ын Төв хорооны Улс төрийн товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцров.<ref>[http://www.ikon.mn/n/ezf Анхны улстөрийн өлсгөлөн] (2015)</ref> Талууд харилцан ойлголцож «оготны хамраас дусал цус гаргаагүй» ардчилсан хувьсгал Монгол улсад олон намын тогтолцоо, [[хүний эрх]], [[хувийн өмч]] зэрэг олон зөв зүйлийг авчирсан юм. 1990 онд [[Улсын Их Хурал#Улсын Бага Хурал, Улсын Их Хурлын Тамгын газар|Улсын Бага Хурал]], дараа нь [[Ардын Их Хурал]] байгуулагдан Монгол Улсын [[Монгол Улсын Үндсэн Хууль|үндсэн хуулийг]] батлав. Үндсэн хууль ёсоор төрийн эрх ард түмний гарт, түүний төлөөлөл [[Улсын Их Хурал]]д шилжсэн.<ref name="үндсэнхууль">[http://www.legalinfo.mn/law/details/367?lawid=367 Монгол Улсын Үндсэн Хууль] (1992)</ref> 1992 оноос 2016 он хүртэл МАХН харьцангуй давамгай, заримдаа [[Ардчилсан Нам]] төр барьжээ. 2003 оноос [[иргэний хөдөлгөөн]] идэвхжиж, жагсаал цуглаан хэвийн үзэгдэл, [[Оюутолгой]], [[Тавантолгой]] байнгын ярианы сэдэв болсон. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас [[зах зээлийн эдийн засаг]]т шилжихэд бусад орны адил хямарсан бөгөөд үнийн өсөлт, мөнгөний ханш уналт, банкны дампуурал, барааны хомсдол зэрэг олон бэрхшээл үзсэн ч 2000-аад он гарснаар байдал дээрдэж Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн амьдрал улам олон төрлөөр салбарлан хөгжиж байна Гэвч 2012 оноос хойш экспортын гол бүтээгдэхүүн болох ашигт малтмалын дэлхийн зах зээлийн уналт, мөн гадаад худалдааны гол харилцагч орон болох Хятадын эдийн засгийн удаашрал, хамгийн гол нь засгийн газрын үрэлгэн бодлогын нөлөөгөөр эдийн засгийн өсөлт удааширсан бөгөөд 2016 оны сонгуулиар МАН эдийн засгийг сэргээх амлалт өгч, эрх баригч хүчин болжээ. == Төр засаг == {{гол|Монгол улсын улс төр}} Монгол Улс (1992 оноос хойш) [[ардчилал|ардчилсан]] дэглэм, парламентын [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах]] засагтай. === Ерөнхийлөгч === {{гол|Монгол Улсын Ерөнхийлөгч}} [[Монгол Улсын Үндсэн Хууль|Үндсэн хууль]]д зааснаар [[Монгол Улсын Ерөнхийлөгч|ерөнхийлөгч]] Монгол улсын төрийн тэргүүн бөгөөд эв нэгдлийн илэрхийлэл, зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч болно. Ерөнхийлөгч 45 нас хүрсэн, Монгол улсын иргэн байх ба дөрвөн жил тутам парламентат суудалтай намаас нэр дэвшин ард түмний шууд сонгуулиар сонгогдож, нэг удаа улирах эрхтэй. Тус хугацаанд [[Пунсалмаагийн Очирбат]] (1990—1997), [[Нацагийн Багабанди]] (1997—2005), [[Намбарын Энхбаяр]] (2005—2009), [[Цахиагийн Элбэгдорж]] (2009—2017), [[Халтмаагийн Баттулга]] (2017-одоо) нар ажиллажээ. === Улсын хурал === [[Зураг:President Putin meeting deputies of the Great State Hural-1.jpg|thumb|left|Улсын Их Хурлын танхим]] {{гол|Улсын Их Хурал}} Монгол улсын хууль тогтоох хурал нь [[Улсын Их Хурал]] (УИХ) юм. УИХ-ын нэг танхимын 76 суудлыг дөрвөн жилийн хугацаатай сонгоно. Сүүлийн сонгууль тус бүр нэг мандаттай жижиг 76 тойрог бүхий мажоритари системээр зохион байгуулагдсан. 1992 оны УИХ-ын сонгуулиар [[Монгол Ардын Нам|Монгол Ардын Хувьсгалт Нам]] (72 суудал), 1996 онд Ардчилсан холбоо эвсэл (50), 2000 онд МАХН (72) дийлэнх олонх суудал авч байсан бол 2004 онд 38-38-аар тэнцэж анх удаа «эвслийн» тодотголтой засгийн газар байгуулагдаж байв. 2008 онд МАХН (45), 2012 онд [[Ардчилсан Нам]] (34) олонхийн санал авч засгийн газраа тэргүүлжээ. Харин одоогийн УИХ нь 2016 оны сонгуулиар бүрэлдсэн бөгөөд МАН 65 суудал, АН 9 суудал, МАХН 1 суудалтай, мөн 1 бие даагч сонгогдон ажиллаж байна. Одоо УИХ-ын дарга нь [[Гомбожавын Занданшатар]] юм. === Засгийн газар === [[Зураг:Mongolian Parliament 5.JPG|thumb|150px|Есөн хөлт <br>Их цагаан туг]] {{гол|Монгол Улсын Засгийн Газар|Монгол Улсын Ерөнхий Сайд}} Монгол улсын төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх байгууллага нь [[Монгол Улсын Засгийн Газар]] (ЗГ) юм. УИХ-ын сонгуульд олонх суудал авсан нам [[Монгол Улсын Ерөнхий Сайд|ерөнхий сайдыг]] тодруулах боломжтой ба ерөнхий сайд сайд нарын багаа бүрдүүлдэг. Засгийн газрын яамны тоо, бүтэц үргэлж өөрчлөгддөг. Яам үүргээрээ ерөнхий чиглэлийн (Сангийн яам шиг), чиг үүргийн (зам тээврийн гэх мэт) гэж хоёр янз байдаг. Өнөөгийн ерөнхий сайд бол 2021 оны 1 сарын 27-нд томилогдсон [[Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ]] юм. === Шүүх байгууллага === Монгол улсын шүүх байгууллага төрийн хараа хяналтаас ангид ажиллана. # Улсын дээд шүүх (хяналтын шатны шүүх). # Аймаг, нийслэлийн шүүх (давж заалдах шатны шүүх). # Сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүх (анхан шатны шүүх)-ээс бүрдэнэ. Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчээр 2020 оноос хойш [[Дамдины Ганзориг]] ажиллаж байна. === Гадаад харилцаа === Монгол улс 1961 онд [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага]]д (НҮБ) элсэж, түүний түүний төрөлжсөн байгууллагуудтай хамтын ажиллагаа өрнүүлж ирсэн.<ref>[http://www.nso.mn/page/36 Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагаа]</ref> БНМАУ-ын үед Зөвлөлттэй ах дүүгийн ёсоор дотно харилцаатай байсан ба МУ-ын үед «[[Гуравдагч хөршийн бодлого]]» хэрэгжүүлсэн. Олон улстай найрсаг, төвийг сахисан, эдийн засаг, соёлын харилцааг хөгжүүлдэг. 1921 онд Зөвлөлт Холбоот Улс (одоо [[Оросын Холбооны Улс]] залгамжилсан), 1948 онд [[Умард Солонгос|Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улс]], 1949 онд [[Хятад|Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс]]тай харилцаа тогтоосноос эхлээд 184 оронтой дипломат харилцаа тогтоогоод байна.<ref>[http://www.mfa.gov.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=70&Itemid=83&lang=mn Дипломат харилцаатай орнууд] (2014)</ref> Монгол Улс [[Астана]], [[Анкара]], [[Бангкок]], [[Берлин]], [[Бразилиа]], [[Брюссель]], [[Будапешт]], [[Бээжин]], [[Варшав]], [[Вашингтон]], [[Вена]], [[Вьентьян]], [[Хавана]], [[Дели]], [[Жакарта]], [[Каир]], [[Канберра]], [[Кувейт хот|Кувейт]], [[Лондон]], [[Москва]], [[Ром]], [[Оттава]], [[Парис]], [[Пхеньян]], [[Прага]], [[Софи]], [[Сөүл]], [[Сингапур]], [[Токио]], [[Ханой]], [[Стокхольм]]д элчин сайдын яамтай бөгөөд [[Алматы]], [[Эрхүү]], [[Улаан-Үд]], [[Хөх хот]], [[Эрээн хот|Эрээн]], [[Кызыл]], [[Хонконг]], [[Осака]], [[Сан-Франциско]]д албан ёсны Консулын газартай юм. [[Нью-Йорк]] ба [[Женев]] хотуудад [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын]] дэргэдэх төлөөлөгч суудаг. [[Азийн хөгжлийн банк|АХБ]], [[Дэлхийн худалдааны байгуулага|ДХБ]], [[Олон улсын валютын сан|ОУВС]], [[Европын аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны байгууллага|ЕАБХАБ]] зэрэг олон улсын эдийн засгийн байгууллагуудад гишүүнээр элссэн. === Цэрэг зэвсэг === [[Зураг:Mongolian Armed Forces engineers with the 017 Construction Regiment receive instructions before participating in Khaan Quest 2013 in Ulaanbaatar, Mongolia, July 22, 2013 130722-M-MG222-001.jpg|thumb|Цэрэг дайчид]] {{гол|Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин}} Монгол улс нь НҮБ-ын энхийг дэмжих ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог. Үүний хүрээнд Монголын цэргийн баг [[Сьерра Леон|Сьерра Леонд]] НҮБ-ийн тусгай шүүхийг хамгаалах үүрэг гүйцэтгэж байсан. 2005-аас 2006 онуудад [[Бельги]] ба [[Люксембург|Люксембургийн]] цэргүүдтэй хамт [[Косово]] руу цэргийн баг илгээжээ. Мөн [[Африк]]ийн [[Чад]] улс уруу [[Монгол Улсын Зэвсэгт Хүчин|зэвсэгт хүчний]] 800 гаруй албан хаагч бүхий бие бүрэлдэхүүнтэй багийг илгээхээр зэхэж байна. Монгол улс 2003 онд [[Иракийн эрх чөлөө ажиллагаа]]г дэмжиж Ирак руу, Талибан дэглэмийн эсрэг ажиллагааг дэмжиж [[Афганистан]] руу цэргийн багуудаа илгээсэн. 2012 оноос Өмнөд Судан улс руу нэг ээлжиндээ 850 гаруй хүний бүрэлдхүүнтэй цэргийн багуудыг удаа дараалан илгээгээд байна. Монгол Улс нь цөмийн зэвсгээс ангид бүс нутаг хэмээн НҮБ-аар баталгаажсан. == Орон нутаг == === Засаг захиргааны хуваарь === {|class="wikitable" style="float: right; margin:10px" |- !rowspan=2 |Зэрэг!! colspan=2 | [[Засаг захиргааны нэгж]] !! rowspan=2 | Тоон<br>нийлбэр |-style="text-align:center" ! colspan=2 |нутгийн тоо |-style="text-align:center" ! [[Монгол улсын аймаг, нийслэл|Нэгдүгээр]] | style="background:#FFDAB9;"| [[аймаг]] — 21 | style="background:#AFEEEE;"| [[нийслэл]] — 1 | style="text-align:right;"| 22 |-style="text-align:center" ! Хоёрдугаар | style="background:#FFEFD5;"| [[сум]] — 330 | style="background:#E0FFFF;"| [[дүүрэг]] — 9 | align=right | 339 |-style="text-align:center" ! Гуравдугаар | style="background:#FFFACD;"| [[баг]] — 1568 | style="background:#F0FFF0;"| [[хороо]] — 152 | align=right | 1720 |- ! Нийлбэр | colspan=6 style="background:#F5F5F5;"| '''Гурван түвшний зургаан зүйлийн 2081 нутаг''' |} {{гол|Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь}} Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг [[Монгол Улсын Үндсэн Хууль|1992 оны үндсэн хуулийн]] IV бүлэгт зааснаар гурван түвшний зургаан нэгжээр хуваасан. 1994 онд гурван аймаг нэмэгдэж 21 [[аймаг]], 1 [[нийслэл]] байдаг болжээ. Аймаг нь [[сум]]анд, сум нь [[баг]]т хуваагдана. 2013 оны байдлаар Монгол улсад 330 сум, 1568 баг байна. Нийслэл нь 9 [[дүүрэг]] болж задардаг бол дүүргийн доторх [[хороо]] жил ирэх тусам олширсоор байгаа. 2011 оны байдлаар 152 хороо тэмдэглэгджээ.<ref name="хуульзасагзахиргаа">[http://www.legalinfo.mn/law/details/367 МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬ]. Дөрөвдүгээр бүлэг. Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлага.</ref><ref>Нийслэлийн Статистикийн газар.[http://ubstat.mn/News=70b5c1dc-1e9c-11e3-a522-001fc60e81da Нийслэлийн хороо - 2012 он].</ref> === Аймаг, нийслэл === {{гол|Монгол улсын аймаг, нийслэл}} {{Монголын аймгуудын холбоост газрын зураг}} Нэр бүхий [[Монгол Улсын аймгууд|хорин нэгэн аймаг]], [[Улаанбаатар|нэг нийслэл]] (Улаанбаатар)-ийн товч хүснэгт: <table><td> {| class="wikitable" |- style="background-color:#dddddd" ! align="center" |Д/д ! colspan=2 | Нутгийн нэр ! Хүн ам<br />(2018 он)<ref name=fao>{{citeweb|website=1212.mn|title=МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН АМЫН ТОО, бүс, аймаг/нийслэл, хот/хөдөөгөөр|url=http://www.1212.mn/tables.aspx?tbl_id=DT_NSO_0300_004V1&RESIDENT_select_all=1&RESIDENTSingleSelect=&SOUM_select_all=1&SOUMSingleSelect=&YearY_select_all=0&YearYSingleSelect=_2018&viewtype=table|access-date=2019 оны 4 сарын 8}}</ref> |- | align="center" | 1|| [[Зураг:Mn coa arkhangai aimag 2014.png|20px]] [[Архангай]] || {{юникодмонгол|ᠠᠷᠤᠬᠠᠩᠭ᠋᠋ᠠᠢ|v}} || align="right" | 96,720 |- | align="center" |2 || [[Зураг:Bayanulgii logo.jpg|20px]] [[Баян-Өлгий]] || {{юникодмонгол|ᠪᠠᠶᠠᠨ ᠥᠯᠦᠭᠡᠢ|v}} || align="right" | 105,090 |- | align="center" |3 || [[Зураг:Mn coa bayankhongor aymag.png|18px]] [[Баянхонгор]] || {{юникодмонгол|ᠪᠠᠶ᠋ᠠᠩᠬᠣᠩᠭ᠋᠋ᠤᠷ|v}} || align="right" | 88,356 |- | align="center" |4 || [[Зураг:Mn coa bulgan aimag.svg|20px]] [[Булган]] || {{юникодмонгол|ᠪᠣᠯᠠᠭᠠᠨ|v}} || align="right" | 62,214 |- | align="center" |5 || [[Зураг:Mn coa govi-altai aimag 2011.svg|20px]] [[Говь-Алтай]] || {{юникодмонгол|ᠭᠤᠪᠢ ᠠᠯᠲᠠᠢ|v}} || align="right" | 58,417 |- | align="center" |6 || &nbsp;[[Зураг:Mn coa govisümber aimag.svg|15px]] [[Говьсүмбэр]] || {{юникодмонгол|ᠭᠤᠪᠢᠰᠦᠢᠮᠪᠦᠷ|v}} || align="right" | 17,796 |- | align="center" |7 || [[Зураг:Mn coa of darkhan aymag.svg|20px]] [[Дархан-Уул]] || {{юникодмонгол|ᠳᠠᠷᠬᠠᠨ ᠠᠭᠤᠯᠠ|v}} || align="right" | 105,923 |- | align="center" |8 || [[Зураг:Mn coa dornogovi aimag 2011.svg|20px]] [[Дорноговь]] || {{юникодмонгол|ᠳᠣᠷᠤᠨᠠᠭᠣᠪᠢ|v}} || align="right" | 69,304 |- | align="center" |9 || <div style="display:inline-block; {{transform|rotate(90deg)}}">[[Зураг:Mn coa dornod aimag 2001.svg|20px]]</div> [[Дорнод]] || {{юникодмонгол|ᠳᠣᠷᠤᠨᠠᠳᠤ|v}} || align="right" | 80,984 |- | align="center" |10 || [[Зураг:Mn coa dundgovi aimag.svg|20px]] [[Дундговь]] || {{юникодмонгол|ᠳᠤᠮᠳᠠᠭᠣᠪᠢ|v}} || align="right" | 46,628 |- | align="center" |11 || [[Зураг:Mn coa zavkhan aimag.svg|20px]] [[Завхан]] || {{юникодмонгол|ᠵᠠᠪᠬᠠᠨ|v}} || align="right" | 72,779 |} </td><td> {| class="wikitable" |- style="background-color:#dddddd" ! align="center" |Д/д ! colspan=2 | Нутгийн нэр ! Хүн ам<br />(2018 он)<ref name=fao>{{citeweb|website=1212.mn|title=МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН АМЫН ТОО, бүс, аймаг/нийслэл, хот/хөдөөгөөр|url=http://www.1212.mn/tables.aspx?tbl_id=DT_NSO_0300_004V1&RESIDENT_select_all=1&RESIDENTSingleSelect=&SOUM_select_all=1&SOUMSingleSelect=&YearY_select_all=0&YearYSingleSelect=_2018&viewtype=table|access-date=2019 оны 4 сарын 8}}</ref> |- | align="center" |12|| [[Зураг:Mn coa erdenet.png|20px]] [[Орхон]] || {{юникодмонгол|ᠣᠷᠬᠣᠨ|v}} || align="right" | 105,987 |- | align="center" |13 || [[Зураг:Mn coa övörkhangai aimag.svg|20px]] [[Өвөрхангай]] || {{юникодмонгол|ᠥᠪᠦᠷᠬᠠᠩᠭ᠋᠋ᠠᠢ|v}} || align="right" | 117,112 |- | align="center" |14 || [[Зураг:Mn coa ömnögovi aimag 2011.svg|20px]] [[Өмнөговь]] || {{юникодмонгол|ᠡᠮᠦᠨᠡᠭᠣᠪᠢ|v}} || align="right" | 66,722 |- | align="center" |15 || [[Зураг:Mn coa sükhbaatar aimag.svg|20px]] [[Сүхбаатар аймаг|Сүхбаатар]] || {{юникодмонгол|ᠰᠦᠬᠡᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ|v}} || align="right" | 62,322 |- | align="center" |16 || [[Зураг:Mn coa selenge aimag 1999.svg|20px]] [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ]] || {{юникодмонгол|ᠰᠡᠯᠡᠩᠭᠡ|v}} || align="right" | 111,403 |- | align="center" |17 || [[Зураг:Mn coa töv aimag.svg|20px]] [[Төв аймаг|Төв]] || {{юникодмонгол|ᠲᠥᠪ|v}} || align="right" | 95,662 |- | align="center" |18 || [[Зураг:Mn coa uvs aimag 1999.svg|20px]] [[Увс]] || {{юникодмонгол|ᠤᠪᠰᠤ|v}} || align="right" | 84,309 |-style="background: #f0f0f0;" | align="center" |19 || [[Зураг:Ulanbataar.svg|20px]] [[Улаанбаатар]] || {{юникодмонгол|ᠤᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ|v}} || align="right" | 1,491,375 |- | align="center" |20 || [[Зураг:Mn coa khovd aimag 2014.svg|20px]] [[Ховд]] || {{юникодмонгол|ᠬᠣᠪᠳᠤ|v}} || align="right" | 88,330 |- | align="center" |21 || [[Зураг:Mn coa khövsgöl aimag 2014.svg|20px]] [[Хөвсгөл]] || {{юникодмонгол|ᠬᠥᠪᠰᠦᠭᠦᠯ|v}} || align="right" | 133,964 |- | align="center" |22 || [[Зураг:Mn coa khentii aimag.svg|20px]] [[Хэнтий]] || {{юникодмонгол|ᠬᠡᠨᠲᠡᠢ|v}} || align="right" | 77,028 |} </td></table> === Нутгийн удирдлага === Бүх түвшний засаг захиргаат нутаг өөрийн гэсэн [[хил]]тэй бөгөөд [[нутгийн өөрөө удирдах ёс]]ыг [[төр]]ийн удирдлагатай хослуулна. Эхний хоёр түвшний нутгийн өөрөө удирдах байгууллагыг [[Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал]] (ИТХ), баг, хорооныхыг [[иргэдийн Нийтийн хурал]] (ИНХ) гэнэ. Төрийн шийдвэрийг нутгийн [[Засаг дарга]] хэрэгжүүлнэ.<ref name="хуульзасагзахиргаа"/> === Бүсчлэл === Монгол улсын газар нутаг уудам болохоор бүсчлэх, мужлах болсон. Нэгдсэн бүсчлэл байхгүй. Статистикийн (тоо бүртгэлийн) газрын хэрэглэдэг бүсчлэлийг жишээлвэл: # [[Монгол Улсын Баруун бүс|Баруун бүс]] (Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Увс, Ховд); # [[Монгол Улсын Зүүн бүс|Зүүн бүс]] (Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий); # [[Монгол Улсын Төвийн бүс|Төвийн бүс]] (Говьсүмбэр, Дархан-Уул, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Сэлэнгэ, Төв); # [[Хангайн бүс]] (Архангай, Баянхонгор, Булган, Орхон, Өвөрхангай, Хөвсгөл); # [[Улаанбаатар]] (Улаанбаатар) гэж тав хуваасан байна.<ref>Монгол улсын Үндэсний статистикийн хороо. [http://www.slideshare.net/Gelegjamts/2011-get-file-wwwgelegjamtsblogspotcom-httpwwwnsomn Статистикийн бюллютень. 2011-12]</ref> Монгол улсыг бүсчлэн хөгжүүлэх үзэл баримтлал, шуудангийн нэгдсэн томъёолборт дээрх бүсчлэлийг ашигласан байдаг.<ref> Монгол Улсын Их Хурлын 2001 оны 57 дугаар тогтоолын хавсралт. [http://www.mofa.gov.mn/mn/index.php?option=com_content&view=article&id=151:2009-05-04-03-32-52&catid=35:2009-02-23-04-19-12 МОНГОЛ УЛСЫН БҮСЧИЛСЭН ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ]</ref> == Эдийн засаг == {{Гол|Монголын эдийн засаг}} Монголын эдийн засаг нь [[хөдөө аж ахуй]] ба [[уул уурхай|уул уурхайд тулгуурладаг]]. Монголд ашигт малтмал элбэг байдаг бөгөөд монголын эдийн засагт [[зэс]], [[нүүрс]], [[молибден]], [[цагаан тугалга]], [[вольфрам]], [[алт|алтны олборлолт]] ихэд ач холбогдолтой. Одоогийн байдлаар Улаанбаатар хотод төвлөрч 30,000 гаруй хувийн бизнес үйл ажиллагаа эрхэлдэг. Харин хотоос гадуурх хүн ам нь мал аж ахуйг ([[хонины аж ахуй|хонины]], [[ямааны аж ахуй|ямааны]], [[үхрийн аж ахуй|үхрийн]], [[морины аж ахуй|морины]], [[тэмээний аж ахуй]]) голчлон эрхэлдэг. Газар тариаланд голдуу [[улаан буудай]], [[арвай]], [[хүнсний ногоо]], [[улаан лооль]], [[тарвас]], [[чацаргана]], малын тэжээл ургамал тариалдаг. 2006 онд 1 хүнд оногдох ДНБ нь $2,100 байв<ref name="factbook-mn">CIA World Factbook: [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html ''Mongolia''] </ref>. ДНБ нь 2002 оноос хойш тогтвортой өсөж (2006 оны албан ёсны тооцоогоор жилд 7.5%-р) байгаа ч гэсэн том хэмжээний импорт, экспортын тэнцвэргүй байдлыг нөхөж амжаагүй л байна. ОХУ-д өгөх $11 тэрбум долларын өрийг 2004 онд $250 сая доллараар Монголын засгийн газар хэлэлцээрээр төлжээ. Монголын эдийн засаг хэдийгээр өсөж байгаа ч гэсэн 2006 оны байдлаар хүн амын ядуурлын хэмжээ нь 32.2%<ref name="Yearbook2007"> Statistical Yearbook of Mongolia 2006, National Statistical Office, Ulaanbaatar, 2007 </ref>, [[ажилгүйдэл]] ба [[инфляци|инфляцийн]] түвшин нь тус тус 3.3% ба 9.5% байна. Монголын хамгийн гол худалдааны түнш нь [[Хятад]] орон. 2006 оны байдлаар Монголын нийт экспортын 68.4% нь, импортын 29.8% нь Хятадад ногджээ.<ref>Morris Rossabi, [http://www.jamestown.org/publications_details.php?volume_id=408&issue_id=3322&article_id=2369703 ''Beijing's growing politico-economic leverage over Ulaanbaatar''], The Jamestown Foundation, 2005-05-05, (retrieved 2007-05-29)</ref> 1991 онд Улаанбаатар хотод байгуулагдсан [[Монголын хөрөнгийн бирж]] нь нийт хувьцааны хэмжээгээрээ дэлхийд хамгийн жижигт тооцогддог байна.<ref name="Jeffs">{{cite news|url=http://www.efinancialnews.com/content/1047180747|title=Mongolia earns a sporting chance with fledgling operation |last=Jeffs |first=Luke |date=2007-02-12 |accessdate=2007-09-11 |work=Dow Jones Financial News Online}}</ref><ref name="IHT">{{cite news |url=http://www.iht.com/articles/2006/09/19/bloomberg/bxmongol.php|date=2006-09-19 |accessdate=2007-09-11 |title=Mongolian bourse seeks foreign investment |last=Cheng |first=Patricia |work=International Herald-Tribune|archiveurl=http://web.archive.org/web/20070420085805/http://www.iht.com/articles/2006/09/19/bloomberg/bxmongol.php|archivedate=2007-04-20}}</ref> === Аж үйлдвэр === ДНБ-ий 21.4%-г аж үйлдвэр хангадаг ба хөдөө аж ахуйн салбартай тэнцүүхэн байна (20.4%). Аж үйлдвэрлэлд [[барилгын материал]], [[уул уурхай]] ([[нүүрс]], [[зэс]], [[молибден]], [[хайлуур жонш]], [[цагаан тугалга]], [[вольфрам]], [[алт]]), [[газрын тос]], хүнс ба ундааны бүтээгдэхүүн, малын гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулалт, [[ноолуур]], байгалийн нэхмэл үйлдвэрлэл зэрэг орно. Аж үйлдвэрлэлийн өсөлт нь 2002 онд жилд 4.1% байв. Уул уурхайн салбар нь Монголын хамгийн гол чухал аж үйлдвэрлэлийн салбаруудын нэг болж хөгжсөөр байна. Энэ нь Хятад, Орос, Канадын уул уурхайн компаниуд Монголд үйл ажиллагаагаа эрхлэх болсонтойгоор харагдаж байна. Дотоодын хоол хүнсний үйлдвэрлэл гадаадын хөрөнгө оруулалтын тусламжтайгаар хурдацтайгаар өсөж байна. === Шинжлэх ухаан, технологи === 1990-ээд оноос ардчилал хөгжснөөр Монгол улс нь [[технологи|технологийн салбараа]] хөгжүүлж эхэлжээ. Үүний үр дүнд нилээд олон тооны технологийн компаниуд үүсгэгджээ. Мөн [[Өмнөд Солонгос]], [[Хятад]] зэрэг ойр орчмын орнуудын технологийн компаниуд Монголд салбараа нээж эхэлж байна. [[Мэдээлэл харилцаа|Мэдээлэл харилцааны]] ба [[интернет|интернетийн]] үйлчилгээ олгогч компаниуд ихэссэнээр интернет ба утасны салбарыг өрсөлдөөнтэй болгожээ. Үүнээс хамгийн өрсөлдөөнтэй нь [[үүрэн телефон|үүрэн телефон утасны]] салбар бөгөөд одоо Монголын ихэнх нутгийг хамарч байна. Электроник ба механик аж үйлдвэрлэлтэй харьцуулахад [[программ хангамж]] нь Монголд үйл ажиллагаагаа эрхэлдэг Монголын ба гадаадын компаниудад түлхүү хөгжиж байна. == Соёл == {{Гол|Монголын соёл}} === Боловсрол === [[Зураг:Mongolian_National_University.jpg|thumb|[[Монгол Улсын Их Сургууль]]]] Монгол улсын сургуулийн өмнөх насныхан [[хүүхдийн цэцэрлэг]], гэрээр хүмүүжих ба 6 нас хүрээд сурагч болно. [[Бага боловсрол]] (5 жил), [[суурь боловсрол]] (9 жил), [[бүрэн дунд боловсрол]] (ерөнхий боловсрол, 12 жил)-ыг дунд сургуульд олж авна. Анх 10 жил байсан. [[Дээд боловсрол]] бакалавр, магистр, докторын зэрэг гээд шатлах ба их сургууль (ИС), дээд сургууль (ДС), хүрээлэнд сурч эзэмшинэ. Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв (МСҮТ) гэж бий. Бакалавр 4-6 жил, магистр 2 жил суралцдаг. [[Монгол улсын их дээд сургуулиуд]]ын заримыг дурдвал: * [[Монгол Улсын Их Сургууль]] — МУИС (1942 онд үүсэн байгуулагдсан); * [[Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль]] — ХААИС (1958); * [[Эрүүл Мэндийн Шинжлэх Ухааны Их Сургууль]] — ЭМШУИС (1961); * [[Хууль Сахиулахын Их Сургууль]] — ХСИС (1966); * [[Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль]] — ШУТИС (1969). === Баяр ёслол=== Улс даяар бүх нийтээр амардаг баяр:<ref>[http://www.legalinfo.mn/law/details/399?lawid=399 НИЙТЭЭР ТЭМДЭГЛЭХ БАЯРЫН БОЛОН ТЭМДЭГЛЭЛТ ӨДРҮҮДИЙН ТУХАЙ]</ref> [[Зураг:Naadam.jpg|thumbnail|right|200px|Улсын наадмын Хүй <br>долоон худгийн дэнж]] {|class="wikitable" |- !Сар, өдөр ||Баяр||Тайлбар |- ||[[1 сарын 1]]||[[Шинэ жилийн баяр|Шинэ жил]]|| [[12 сарын 31]]-ны үдэш баярлаад 1 сарын 1-нд амарна. |- ||1-2 сар (''тайлбар'' →)||[[Цагаан сар]]|| [[Билгийн тоолол|Билгийн тооллын]] шинэ жил. Гурав хоног амарна. |- ||[[3 сарын 8]] ||[[Олон улсын эмэгтэйчүүдийн өдөр|Эмэгтэйчүүдийн баяр]]|| ''Мартын 8'' гэж бас хэлнэ. Саяхнаас амардаг болсон. |- ||[[6 сарын 1]]||[[Хүүхдийн баяр]]||''Эх үрсийн баяр'' гэж хэлдэг байсан. Саяхнаас амардаг болсон. |- ||[[7 сарын 11]]-[[7 сарын 15|15]]||[[Наадам|Үндэсний их баяр наадам]]||Улс, аймаг, сумын наадам болно. 5 өдөр амарна. |- ||11 сар (''тайлбар'' →)||[[Монгол бахархлын өдөр]]||Билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн. <br> Чингис хааны төрсөн өдөр. Саяхан нэмэгдсэн. |- ||[[12 сарын 29]]||[[Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээсний баярын өдөр|Тусгаар тогтнолын өдөр]]||1911 онд Монгол улс сэргэсэн өдөр. <br> [[11 сарын 26]]-ны Улс (БНМАУ) тунхагласан өдрийн <br> бүх нийтийн амралтыг ийш шилжүүлсэн. |} === Эдийн соёл === [[Зураг:Gurvger.jpg|thumbnail|right|180px|[[Гэр]]]] Монгол болон Төв Азийн нүүдэлчин ард түмний уламжлалт сууц [[гэр]] юм. Мод, эсгийг ашиглан 4-6 хана тойруулж, тоононд унь тулган босгодог, эсгийгээр туурга хийх дугуй хэлбэртэй, оньсон бүтээцтэй, нүүж суухад тохирох эд юм. Сүм хийд, орд өргөө ч болдог байв. 16-17-р зуунаас буддын [[сүм]] [[хийд]] чулуу, шавраар барьдаг болсон ба монгол, төвөд, хятад хийцийг хослуулж байлаа. Дээр үеэс [[Уянга сум|Уянгын]] модон гэр, [[Дарьганга]] хийц алдартай. [[Мөнгөн аяга]], [[хэт хутга]] гээд дарханы үйл үнэлэгддэг байсан.<ref>[http://news.gogo.mn/r/66177 Д.Сүхээ: “Уянга”-ын гэх хийц нь цуулбар модоор унь болон ханаа хийдэгт л байгаа юм]</ref> [[Дээл]], [[малгай]], [[гутал]] монголын олон ястанд өвөрмөц бөгөөд улирал, нас, хүйсэнд тохируулж олон янз хийдэг байв. === Идээ унд === Монголд уламжлал шинэчлэл хосолж байна. Монголчууд эртнээс [[таван хошуу мал|таван хушуу мал]]ын мах, [[цагаан идээ]] зооглож ирсэн. Махаар [[хорхог]], [[боодог]], [[шорлог]] хийх ба дулаан цагт [[айраг]], [[тараг]], [[ээзгий]], [[өрөм]], [[бяслаг]], [[аарц]], [[ааруул]] зэрэг цагаан идээ бэлтгэн хэрэглэдэг. [[Архи]] нэрнэ. Хасаг үндэстний [[казы]], [[бешбармак]] зэрэг хоол бий. 20-р зуунаас [[гурил]], [[цагаан будаа]]тай хоол зонхилж, [[хүнсний ногоо]], [[тахиа]], [[гахай]]ны мах нэмэгдсэн. [[Гурилтай шөл]], [[цуйван]], [[будаатай хуурга]], [[хуушуур]], [[бууз]] үндэсний хоол болов. Монгол Улсад зоогийн газар ихээр үүсч хятад, солонгос, европ хоол хаа саагүй хийдэг болжээ. Цагаан хоолтон, зөв хооллолт бий болсон. === Урлаг === [[Зураг:Mongolian_Musician.jpg|thumb|140px|Морин хуур]] Монголын утга зохиол их хөгжсөн. [[Дашдоржийн Нацагдорж|Нацагдоржийн]] «Миний нутаг», [[Бэгзийн Явуухулан|Явуухулан]]гийн «Би хаана төрөө вэ», [[Дэндэвийн Пүрэвдорж|Пүрэвдоржийн]] «Сэгс цагаан богд», [[Бямбын Ринчен|Ринчений]] «Монгол хэл», [[Чадраабалын Лодойдамба|Лодойдамбын]] «Тунгалаг тамир» гээд олон зохиолчийн шүлэг, найраглал, тууж, өгүүллэг, роман 108 боть болсон. Монголчууд эртнээс [[дуу]] [[бүжиг]]тээ сайн. [[Монголын нууц товчоо|МНТ]]-д «...хавирга газрыг халцартал, өвдөг газрыг өлтөртөл дэвхцэн бүжиглэж хуримлав...» гэсэн нь бий. Уламжлалт [[уртын дуу]], [[богино дуу]], [[ардын дуу]]наас гадна орчин үеийн [[дуурь]], [[Рок хөгжим|рок]], [[поп]], [[хип хоп]], [[зохиолын дуу]] дуулдаг. [[Хөөмий]], [[исгэрээ]] зэрэг хоолойн өвөрмөц урлаг, [[бий биелгээ]], [[аягатай бүжиг]], [[ёохор]] гэсэн өөрийн дэг төрөл байна. [[Цэрэндуламын Сэвжид|Сэвжид]]ийн дэглэсэн «Жалам хар» бүжиг алдартай. [[Морин хуур]], [[аман хуур]], [[төгөлдөр хуур]], [[хуучир]], [[ёочин]], [[бүрээ]], [[ятга]], [[гитар]], [[хийл]] зэрэг хөгжмийн зэмсэг хэрэглэнэ. 1938 оны «[[Норжмаагийн зам]]»-аас эхлээд [[Монгол кино үйлдвэр]] ганцаар кино бүтээх болсон. Хувьсгал, хөдөө хотын амьдрал, ажил хөдөлмөрийн сайхныг, шашны мууг гаргадаг байв. 1970-аад оноос [[баримтат кино]] хийдэг болсон. Шилжилтийн үед унасан кино урлаг 2000-аад оны сүүлээс илт сайжирч олон студи жилдээ 20-30 [[уран сайхны кино]], мөн телевизийн [[олон ангит кино]] хийдэг болсон. Бямбасүрэнгийн найруулсан «[[Ингэн нулимс]]» кино нь 2005 оны [[Оскарын шагнал]]ын шилдэг гадаад баримтат кинонд дэвшиж байсан удаатай. [[Намжилын Норовбанзад|Норовбанзад]] уртын дууч, [[Сэмбийн Гончигсумлаа|Гончигсумлаа]] хөгжмийн зохиолч, [[Бэгзсүрэнгийн Норовсамбуу|Норовсамбуу]] уран нугараач, [[Түдэвийн Цэвээнжав|Цэвээнжав]] жүжигчин зэрэг олон авьяастан төржээ. === Спорт === {{Гол|Монголын спорт|Монгол улс Олимпод}} [[Зураг:Mongolia 063.JPG|thumb|200px|Сур харваа]] «Эрийн гурван наадам» хэмээх [[морины уралдаан|хурдан морь]], [[сур харваа]], [[үндэсний бөх]] гурав Монголд спорт маягаар хөгжсөн. Бөхчүүдээс дархан аварга Бадмаанямбуугийн [[Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ|Бат-Эрдэнэ]] улсын наадамд 11, Хорлоогийн [[Хорлоогийн Баянмөнх|Баянмөнх]] 10 түрүүлсэн ба харваачдаас гарамгай мэргэн Аюушийн [[Аюушийн Цэвээн|Цэвээн]] үлгэр дуурайлал болж явдаг. Хэдий адгуус ч гэсэн морины уралдаан монголчуудад онцгой бахдалтай бөгөөд 2000-аад оны [[Эрдэнэчулууны шарга]], 1950-аад оны [[Шийтэрийн зээрд]] азаргад төрөөс онцгой цол хайрласан удаатай. 20-р зууны дунд үеэс Монголд [[их спорт]] хөгжиж, 1964 оны [[Токиогийн олимп]]оос хойш өвөл, зуны олимпод оролцдог болсон. 1968-2012 оны хугацаанд [[бокс]], [[буудлага]], [[жүдо]], [[чөлөөт бөх]] (''топ 4'')-өөр олимпоос 2 алт, 9 мөнгө, 13 хүрэл, бүгд [[Монгол улс Олимпод|24 медаль]] хүртээд байна. 2008 оны [[Бээжингийн олимп]]оос Найданы [[Найданы Түвшинбаяр|Түвшинбаяр]] жүдоч, Энхбатын [[Энхбатын Бадар-Ууган|Бадар-Ууган]] боксчин хоёр анхны алтыг хослуулан авчирсан бөгөөд мөн жилийн паралимпад [[байт харваа]]ч Дамбадондогийн [[Дамбадондогийн Баатаржав|Баатаржав]] аварга болжээ. [[Зураг:Olympic banner in Ulaanbaatar.jpg|thumbnail|right|200px|[[Спортын төв ордон]]. 2012 оны олимпийн багийн зар.]] 1971 онд Должингийн [[Должингийн Дэмбэрэл|Дэмбэрэл]] байт харваач анхны дэлхийн аварга болсон бол дэлхийн аварга болсон анхны чөлөөт бөх Зэвэгийн [[Зэвэгийн Ойдов|Ойдов]] (1974), анхны жүдоч Хашбаатарын [[Хашбаатарын Цагаанбаатар|Цагаанбаатар]] (2009), анхны боксчин Пүрэвдоржийн [[Пүрэвдоржийн Сэрдамба|Сэрдамба]] (2009) байлаа. Монголын эмэгтэй буудлагын тамирчин Доржсүрэнгийн [[Доржсүрэнгийн Мөнхбаяр|Мөнхбаяр]] (гавьяат тамирчин), Отрядын [[Отрядын Гүндэгмаа|Гүндэгмаа]] (хөдөлмөрийн баатар) нар 1990-ээд оноос хориод жил тив, дэлхий, олимпод амжилт гаргасаар олимпийн аваргаас бусад бүх цолыг авсан. Монгол улсынхан [[Япон]]д [[сүмо]] барилддаг болсон. Асашорю [[Долгорсүрэнгийн Дагвадорж|Дагвадорж]] анх 2003 онд ''ёкозүна'' (аварга) болсоноос хойш Хакүхо [[Мөнхбатын Даваажаргал|Даваажаргал]] (2007), Харүмафүжи [[Даваанямын Бямбадорж|Бямбадорж]] (2012), Какүрю [[Мангалжавын Ананд|Ананд]] (2014) нар залган сүмогийн дэвжээг эзэгнэсээр байна. Хүүхэд залуус [[хөлбөмбөг]], [[сагсан бөмбөг]], [[ширээний теннис]]ийг түгээмэл тоглодог, сонирхдог. == Зургийн цомог == <gallery widths="180px" heights="130px"> Gengis_Khan_empire-fr.svg|Чингисийн аян дайн Altan_Khan.jpg|Түмэдийн Алтан хан Tsogtiin_tsagaan_baishin.JPG|Цогтын цагаан байшин Panorama_Ulan_Bator_06.JPG|Төв талбай Sukhbaatar.jpg|Сүхбаатар жанжин Файл:Монголын физик газарзүйн атлас-монгол хэлээр.jpg|Физик газар зүйн зураг {{ref-en}} KhongorynElsCamels.jpg|Хонгорын элс ба тэмээн сүрэг %D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%B0%D0%BB_%D0%B8_%D0%A5%D1%83%D0%B1%D1%81%D1%83%D0%B3%D1%83%D0%BB_332.jpg|Хөвсгөл нуур Gorkhi_Terelj_Park.jpg|Горхи Тэрэлж Yurt_in_Ulan_Bator.JPG| Oyu_Tolgoi_23.JPG|Оюу толгой Zamyn_Uud_traders.jpg|Галт тэрэг White_Tara.jpg|Цагаан дарь эх %C3%96lgii_Mosque.jpg|Лалын сүм Naadamceremony2006.jpg|Улсын наадам Mongolian_warriors.jpg|Бөх барилдаан Mongolian_Youth.jpg|Хүүхдүүд MongolianStew01.JPG|Хорхог </gallery> ==Нэмж унших== *[[Монгол сайтууд]] == Цахим холбоос == {{Commons|Category:Mongolia|Монгол Улс}} * [http://www.welcometomongolia.com Монголын аялал жуулчлалын нэгдсэн сайт] * [http://www.pmis.gov.mn Монгол улсын төрийн байгууллагуудын цахим сүлжээ] * [http://www.open-government.mn/ Монголын нээлттэй засаг] − Засгийн газрын албан ёсны цахим сүлжээ * [http://www.mongolia-tour.com/ Монголын аялал жуулчлалын байгууллагуудын нэгдсэн цахим сүлжээ] * [http://www.mongolia-mining.com/ Монголын уул уурхайн салбарын талаархи олон улсын мэдээ] <!-- These links are enough. Please read [[WP:External links]] for guidelines --> == Зүүлт, тайлбар == {{лавлах холбоос|2}} {{NaviBlock |Ази |ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд |Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан }} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]] [[Ангилал:Монгол| ]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] r2jpzbfdstlzen76n6v40sg5x081z5z Улаанбаатар 0 790 707903 706140 2022-08-09T13:25:09Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Нутаг |нэр = Улаанбаатар хот<br />[[Зураг:Убх-мб.png]] |ямар_янзын_нутаг = [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|нийслэл]] |анхаарах_нэр = | албан_нэр = [[Зураг:Уб-нийслэл.png]] | translit_lang1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1_info1 = |хоч_нэр = |image_flag = Flag ulaanbaatar.svg |flag_size = 140px |image_seal = Ulanbataar.svg |seal_size = 90px |image_skyline = UlaanBaatar-2009.jpg |image_caption = [[Зайсан толгой]]н дээрээс хотыг харахад |imagesize = 260px |image_map = Ulan Bator in Mongolia.svg |map_caption = Монгол Улс дахь Улаанбаатар нийслэл |mapsize = 260px |pushpin_map = Mongolia |pushpin_label = '''Улаанбаатар''' |pushpin_label_position = bottom |pushpin_mapsize = 260 |pushpin_map_caption = Монгол Улс дахь Улаанбаатар хот |latd=48 |latm=18 |lats= |latNS=N |longd= 106|longm= 53|longs= |longEW=E |улс_эсвэл = Улс |аль_улс_эсвэл = {{MNG}} |нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = Нийслэл |нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = '''Улаанбаатар''' |хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = [[Нийслэл Улаанбаатарын дүүргүүд|Дүүрэг]] |хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = Улаанбаатар нийслэлийн<br/>[[Улаанбаатар#Засаг захиргаа|нэр бүхий 9 дүүрэг]], тэднээс<br/>6 нь Улаанбаатар хотынх. |нутгийн_төвийг_юу_гэх = |нутгийн_төв = |газар_нутаг = 4,704.4 км² |газрын_байц = д.т.д. 1350 м |хүн_ам_тоол = 2010 онд {{increase}}1,240,048 хүн<ref>[http://ubstat.mn/News=ebaf41a3-0bff-11e1-9add-001fc60e81da Хүн ам, орон сууцны 2010 оны улсын тооллого. Нэгдсэн дүн]</ref> |хүн_ам_тоол_нэгж = МУ-ын иргэн |хүн_ам_тоол_задаргаа = 1,230,712 хүн (99.2%) <ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/Aimag_niislel.pdf Монгол Улсын хүн амын тоо, аймаг, нийслэл, 2010 оны тооллогын дүнгээр]</ref> |хүн_ам_тооц = 2016 онд {{increase}}1,440,447 хүн<ref>{{cite web|url=http://www.1212.mn/stat.aspx?LIST_ID=976_L03|title=Хүн ам|work=|date=|dateformat=mdy|accessdate=2017 оны 9 сарын 21|publisher=1212.mn}} </ref> |хүн_ам_бөөгнөрөл = |нягт_сийрэг = 2016 онд 306.5 хүн/км²<ref>[http://www.1212.mn/tables.aspx?TBL_ID=DT_NSO_0300_034V1 Монгол улсын үндэсний статистикийн хороо:] Монгол Улсын хүн амын нягтрал аймаг нийслэлээр</ref> |ард_түмэн = олонх нь [[монголчууд|монгол үндэстэн]] |цугаараа = - Улаанбаатарынхан<br/>- Нийслэлийнхэн |даргыг_юу_гэх = ИТХ-ын дарга |даргын_нэр = [[Рэнцэндагвын Дагва]] ([[Монгол Ардын Нам|МАН]]) |даргыг_юу_гэх1 = Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч |даргын_нэр1 = [[Долгорсүрэнгийн Сумъяабазар]] ([[Монгол Ардын Нам|МАН]])<br/><small> |түүхэн_он = 1639 он |түүхэн_үйл = Өргөө үүссэн |түүхэн_он1 = 1709 он |түүхэн_үйл1 = Их хүрээ болсон |түүхэн_он2 = 1778 он |түүхэн_үйл2 = Одооны газарт төвхнөсөн |түүхэн_он3 = 1911 он |түүхэн_үйл3 = Нийслэл хүрээ болсон |түүхэн_он4 = 1924 он |түүхэн_үйл4 = Улаанбаатар болсон |цагийн_бүс = УБ-ын цаг ([[НЗНЦ+8]]) |utc_offset = |утасны_томъёо = (+976) 11 |шуудангийн_томъёо = 210 xxx |автомашин_дугаар = УБ, УН, УА |website = [http://www.ulaanbaatar.mn/ ulaanbaatar.mn] |тэмдэглэл = |image_map2 = Ulan Bator, Mongolia, Sentinel-2 satellite image, 09-JUL-2017.jpg |map_caption2 = [[Богд хан уул|Богд уулын]] ард Улаанбаатар хот цайран байна |mapsize2 = 260px }} [[Файл:Ulaanbaatar city Mongolia.ogv|thumb|right|300px|Улаанбаатар хотыг Зайсан толгой дээрээс харах]] '''Улаанбаатар''' ({{юникодмонгол|ᠤᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ|v}} ''улаганбагатур'', улаан-баа-тар) нь [[Монгол Улс]]ын [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|нийслэл]] бөгөөд Монгол улсын цорын ганц [[саятан хот|саятан]] [[хот]] юм. [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|1992 оны шинэ нутаг дэвсгэрийн хуваариар]] үндсэн 6, дагуул 3, нийт 9 дүүрэгтэй, нутаг дэвсгэрийн хэмжээ 4,704.4 км<sup>2</sup> газартай. 2021 оны эцсээр 1,639,172 хүн оршин сууж байна. Улаанбаатар хот Монгол Улсын төв хэсэгт хуучнаар Алтан тэвшийн хөндий, өнөөгийнхөөр [[Туул гол|Туул]]-[[Сэлбэ|Сэлбийн]] гол бэлчир хөндийд, далайн түвшнээс дээш 1300-1350 метр өндөрт [[Богд хан уул|Богд хан]], [[Сонгино хайрхан уул|Сонгино хайрхан]], [[Чингэлтэй]] уул, [[Баянзүрх уул|Баянзүрх]] дөрвөн уулаар хүрээлэгдэн оршдог. 1639 онд [[Бүрд сум|Ширээт цагаан нуур]]т [[Өндөр гэгээн]]ийг залж орд өргөө боссоноор Улаанбаатар хотын өмнөх суурин байгуулагджээ. 1778 он хүртэл олон газар нүүдэллэж байгаад одоогийн байрлалдаа тогтсон. Өмнө нь [[Буддын шашин|шашин]], худалдааны төв байсан бол [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс|1911 оноос улсын]] нийслэл болж, [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|XX зуун]]д [[барилга]]жиж, [[аж үйлдвэр]]жиж, [[Монгол Улс|XXI зуунд]] их хотын төрх бүрдэж байна. Улаанбаатар [[Монгол Улс]]ын [[Монгол Улсын улс төр|улс төр]], [[Монголын эдийн засаг|эдийн засаг]], соёл, [[Шинжлэх ухаан ба технологи Монголд|технологи]]йн төв юм. == Нэр == 1639 онд [[Бүрд сум|Ширээт нуур]]ын газар [[Занабазар]]ыг шашны тэргүүнд өргөмжилж орд өргөө барьсан нь өргөжсөөр Улаанбаатар болжээ. Түүхэндээ хэдэн нэрийг үдсэн. 1639 оноос '''Өргөө''' ({{юникодмонгол|ᠥᠷᠭᠦᠭᠡ|v}}), 1651 оноос '''Номын хүрээ''' ({{юникодмонгол|ᠨᠣᠮ {{zwj}}ᠤᠨ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ|v|style=max-height:1.5em;word-wrap:normal}}), 1706 оноос '''Их хүрээ''' ({{юникодмонгол|ᠶᠡᠬᠡ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ|v|style=max-height:1.5em;word-wrap:normal}}), 1912 оноос '''Нийслэл хүрээ''' ({{юникодмонгол|ᠨᠡᠶᠢᠰᠯᠡᠯ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ|v|style=max-height:2.3em;word-wrap:normal}}) хэмээж байгаад 1924 оноос хойш '''Улаанбаатар''' ({{юникодмонгол|ᠤᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ|v}}) гэв.<ref>[http://www.ulaanbaatar.mn/content/show/20 МОНГОЛ УЛСЫН НИЙСЛЭЛ УЛААНБААТАР ХОТЫН ТҮҮХ]</ref> XX зууны эхэнд Улаанбаатар хотыг ''Богдын хүрээ'', ''Да хүрээ'', ''Хүрээ'' ({{юникодмонгол|ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ|v}}) гэхэд ойлгодог байсан. Одоо үед хотын нэрийг ''УБ'', ''Нийслэл'', ''Хот'' гэж товчлон ярихад тодорхой танина. === Гадаадад === Гадаадынхан, түүний дотор оросууд 1924 он хүртэл Улаанбаатар хотыг Урга (''Urga'') (Өргөө) гэж нэрлэж байсан. Энэ нь Өргөө хэмээх үгнээс үүсчээ. 1925 оноос хойш Улан-Батор (''Ulan Bator'') гэж нэрлэх болсон. Одоо цагт гадаад орнуудад зөв дуудлагаар буюу ''Ulaanbaatar'' гэсэн нэрээр нэрлэж, дууддаг байна. == Түүх == === Урьд үе === [[Монголын нууц товчоо]]нд тэмдэглэснээр «12-р зууны хоёрдугаар хагаст [[Хэрэйд]] аймгийн удирдагч [[Ван хан]]ы өргөө нь Туулын хар шугуй гэдэг газар байв» гэж тэмдэглэсэн нь одоогийн Улаанбаатар хот оршиж буй хөндийг гэж судлаачид таамагладаг. [[Их Монгол Улс]]ын анхны нийслэл [[Хархорум]] хот нь Орхон голын хөндийд цогцолсон ба [[Юань Улс]] нуран унасны дараа [[Мин улс]]ын довтолгоонд хоёр удаа галдан шатаагдсан. Түүнээс хойш [[монголчууд]] нэгдмэл байдалгүй болоод нүүдлийн иргэншилд бүрэн шилжиж, хот байгуулах завдалгүй дотоод, гадаадад тэмцэлдэн байлдацгааж байснаас үүдэн, амарлингуй байдлыг дэлгэрүүлэхээр 16-р зуунаас [[шарын шашин]]д сүсэглэснээр Монголд сүм хийдүүд баригдаж эхэлсэн юм. Ингэснээр Монголчуудын хот, хүрээ цогцлоох идэвх сэргэж, анхлан [[Абтай сайн хан]] Хар Хорум хотын бууринд [[Эрдэнэ зуу хийд]]ийг босгожээ. [[Түшээт хан Гомбодорж]]ийн хүү [[Занабазар]]ыг анхны [[Жавзандамба хутагт|Богд Жавзандамба]] хутагтаар өргөмжлөн 1639 онд өнөөгийн [[Өвөрхангай]] аймгийн Бүрд сумын нутагт орших Их Монгол уулын өвөр, Бага Монгол уулын ар бэлийн [[Ширээт цагаан нуур|Ширээт цагаан нуурын]] хөвөөнд байгуулсан хожмоо “Шар бүсийн хот” хэмээн нэрлэгдэх болсон Өргөө нь өнөөгийн Улаанбаатарын үүслийн үндэс болсон. Өргөө нь 1639-1778 онд [[Орхон гол|Орхон]], [[Тамир гол|Тамир]], [[Туул гол|Туул]] голуудын хөндий дагуу 28 удаа нүүдэллэсний эцэст 1778 онд одоогийн байгаа газар суурьшиж ''Их хүрээ'' нэртэй болжээ. Ингэж нүүлгэхдээ ''[[Эрдэнэ зуу]]'' хийдийн доторх мөнхийн галтай Баруун өргөөг нүүлгэн гаргаж Занабазарын өргөөтэй нэгдүүлж Ширээ цагаан нууранд аваачжээ. Баруун өргөө нь төрийн гал голомтын бэлгэдэл өргөө байжээ. Ингэж төр, шашны гол үнэт зүйлсийг нэгдүүлсэнээр нийслэл үүссэн гэж үздэг. [[Зураг:Oerguge,ulaganbagatur.png|120px|thumb|right|''Өргүгэ<br />Йэхэ хүрйи-э<br />Нэйислэл хүрйи-э<br />Улаганбагатур'']] 1756 онд анхны шашны сургууль болох "Цаниг" байгуулагдсан бөгөөд 1786 оноос манж амбанд [[Сэцэн хан]], [[Түшээт хан]] хоёр аймгийг хариуцуулах болсон зэрэг олон шалтгаанаас Их хүрээ суурьших шаардлагатай болжээ. 1780-1870 оны хооронд 70 гаруй суурин сүм, дуган, ялангуяа өнөөгийн [[Гандантэгчэнлин хийд]] 1809 онд, Дамбадаржаалин хийд зэрэг баригджээ. 1861 онд [[Оросын Хаант Улс|Оросын]] консулын газар байгуулагджээ. Хүрээний хүн ам нэмэгдсээр 1910 онд 50 мянга гаруй болжээ<ref> Ориго.мн сайтын мэдээлэл: [http://origo.mn/24tsag/2006/01/10/1718 Өргөө-Улаанбаатар хот]</ref>. === Орчин үе === 1911 оны 12 дугаар сард [[Богд хаан|Богд Хаант]] Монгол Улс тунхаглагдаж, '''Нийслэл хүрээ''' нэртэй болсон. 1919 онд [[Сю Шүжан]]ээр толгойлуулсан Хятад цэрэгт хот эзлэгдсэн ба 1921 оны 2-р сард [[Барон Унгерн]]ээр толгойлуулсан цагаан цэргүүд Хятад цэргээс хүрээг чөлөөлж, Богдыг дахин хаан ширээнд залсан бол 3-р сард Хиагт хотыг чөлөөлсөн Монгол-[[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлт]]ийн цэргүүд цагаантнуудыг 6-р сард цохин дутаалгаснаас хойш нийслэл нь гадаадын цэргийн түрэмгийллээс чөлөөлөгдсөн. 1924 оны Монгол Улсын анхны Үндсэн хуулиар Улаанбаатар нэртэй болсон байна. Социализмын үед болон голдуу [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы дараа [[ЗХУ]]-ын тэтгэлэгтэйгээр хуучны гэр хороолол нь аажмаар байр орон сууцаар солигдож эхэлсэн. [[Наушки]]-Улаанбаатар-[[Замын-Үүд сум|Замын-Үүд]]ийн чиглэлийн замууд 1949, 1956 онуудад баригдсанаар өрнө, дорнотой төмөр замаар холбогдсон бөгөөд кинотеатр, жүжгийн театр, музей зэрэг олноор баригджээ. Харин нөгөө талаас 1930-аад оны сүүлчийн [[Их Хэлмэгдүүлэлт (Монгол)|хэлмэгдүүлэлтийн дараа]] социализмын өмнөх үеийн сүм, хийдүүд устгагдсан байна. [[File:Jugder3.jpg|thumb|center|600px|1913 онд Өргөөгийн дүр зураг]] === Нэн орчин үе === [[1989 оны Монголын ардчилсан хувьсгал|1990 оны ардчилсан нийгэм, зах зээлийн эдийн засгийн төлөөх тэмцэл]] Улаанбаатарт өрнөжээ. Энэ тэмцлийн үр дүнд дэлхийд нээлттэй болсон явдлаас Улаанбаатар хот шинэ хөгжлийн үеэ эхлүүлжээ. Хөгжил, төвлөрөлийг дагаж нийслэлд хүн амын хэт төвлөрөл гаарч, сүүлийн 15 жилд хоёр дахин өсчээ. Өнөөдөр нийслэлд хүн ам ихэссэнээс гэр хороолол хүрээгээ улам тэлсээр байна. Мөн нийт Монгол улсын хүн амын 40% энд байгаагаас үүдэн олон нийгмийн, байгалийн, тээврийн бэрхшээлүүдтэй тулгарч байна. Сүүлийн жилүүдэд шинэ барилга олноор баригдаж байгаа бөгөөд орон сууцны үнэ маш их өсч байгаа. Улаанбаатар хотын ирээдүйн төлөвлөлт нь Монгол улсын шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийн төв болон хөгжих хэтийн хандлагатай байна. == Газар зүй == Улаанбаатар хот нь [[Хэнтийн нуруу]]ны урд үзүүр болох [[Баянзүрх уул|Баянзүрх]], [[Богд хан уул|Богд хан]], [[Сонгино хайрхан уул|Сонгино хайрхан]], [[Чингэлтэй|Чингэлтэй хайрхан]] уулсаар зүүн, урд, баруун, хойд талаараа тус тус хүрээлэгдсэн бөгөөд [[Туул гол|Туул]], [[Сэлбэ]] голуудын бэлчир хөндийд байрладаг. Дунджаар далайн түвшнээс дээш 1351 м өндөрт оршдог. Нийт 4,704.4 км<sup>2</sup> нутагтай. === Уур амьсгал === Улаанбаатар нь маш өндөр газарт, харьцангуй өндөр өргөрөгт, ямар ч эргээс хэдэн зуун километр зайтай оршдог зэрэг шалтгаанаас болж дэлхийн хамгийн хүйтэн нийслэлд тооцогддог. Жилийн дундаж температур нь -1.3&nbsp;°C. Богино, дулаан зунтай бөгөөд урт, маш хүйтэн, хуурай өвөлтэй.<!-- Шинэчлэх хэрэгтэй--> Жилийн дундаж [[хур тунадас]] нь 242.7 мм, дундаж чийгшилт нь 69%. Улаанбаатар хотын [[хавар|хаврын улирал]] нь 5 сарын дунд хүртэл үргэлжлэх бөгөөд дунджаар 5°С, дулаахан өдрүүдтэйгээс гадна сэрүүхэн ч өдрүүдтэй. Мөн гэнэт цасан шуурга ч тавьдаг. Харин зуны улирал нь дунджаар 30°С дулаан, [[бороо]]той, зарим тохиолдолд гэнэтийн [[мөндөр]] ордог. Намрын улиралд нарлаг налгар өдрүүд удаанаар үргэлжилдэг бөгөөд дундаж дулаан нь 7°С. Моддын навчис шарлаж, аажмаар хүйтрэн [[цас]] аажмаар орж хэлдэг. Улаанбаатар хотод ихэвчлэн маш хүйтэн өвөл болдог. Дундаж температур нь -25°С хүрдэг. Хэдийгээр өвөлдөө их хүйтэн байх ч үүл багатай нарлаг өдрүүдтэй үе олон байна. {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/119/c00229.htm WMO]; [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=mn&stat=44292 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Улаанбаатар | hmjan = −14.4 | hmfeb = −8.9 | hmmär = −0.8 | hmapr = 8.7 | hmmai = 17.1 | hmjun = 20.8 | hmjul = 21.8 | hmaug = 19.3 | hmsep = 14.4 | hmokt = 8.1 | hmnov = −3.4 | hmdez = −11.9 | lmjan = −25.0 | lmfeb = −21.6 | lmmär = −13.8 | lmapr = −5.2 | lmmai = 2.3 | lmjun = 7.8 | lmjul = 10.0 | lmaug = 7.6 | lmsep = 1.5 | lmokt = −4.6 | lmnov = −14.4 | lmdez = −21.6 | nbjan = 2.0 | nbfeb = 1.9 | nbmär = 3.3 | nbapr = 8.4 | nbmai = 13.4 | nbjun = 50.9 | nbjul = 65.7 | nbaug = 76.3 | nbsep = 32.1 | nbokt = 8.3 | nbnov = 4.9 | nbdez = 3.2 | rdjan = 7 | rdfeb = 5 | rdmär = 7 | rdapr = 8 | rdmai = 8 | rdjun = 14 | rdjul = 18 | rdaug = 16 | rdsep = 10 | rdokt = 7 | rdnov = 8 | rddez = 9 | shjan = 5.7 | shfeb = 7.3 | shmär = 8.5 | shapr = 8.8| shmai = 9.6 | shjun = 9.0 | shjul = 8.0 | shaug = 8.3 | shsep = 8.2 | shokt = 7.4 | shnov = 5.9 | shdez = 5.0 | lfjan = 78 | lffeb = 74 | lfmär = 63 | lfapr = 53 | lfmai = 49 | lfjun = 57 | lfjul = 63 | lfaug = 65 | lfsep = 63 | lfokt = 63 | lfnov = 71 | lfdez = 78 }} == Засаг захиргаа == {{гол|Дүүрэг}} [[Файл:Ulaanbaatar duuregs, mn.png|thumbnail|right|200px|Газрын зураг]] [[Файл:Ulan Bator 16.JPG|thumb|right|230px|[[Сүхбаатарын талбай]]]] Улаанбаатар хот нь Монгол Улсын Нийслэл юм. Засаг захиргааны хувьд [[Баянзүрх]], [[Баянгол]], [[Сонгинохайрхан]], [[Чингэлтэй]], [[Сүхбаатар (дүүрэг)|Сүхбаатар]], [[Хан-Уул]], [[Налайх]], [[Багануур]], [[Багахангай]] гэсэн 9 дүүрэгт хуваагддаг. Дүүрэг бүр нь хороодод хуваагдана. [[Налайх]], [[Багануур]], [[Багахангай]] гэсэн 3 дүүрэг нь хотын төвөөс алслагдсан байдаг. Хотыг 4 жил тутамд хотынхоо нийт иргэдээс сонгогддог Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал удирдах бөгөөд Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хотын даргын нэрийг дэвшүүлж Монгол Улсын Ерөнхий сайдад өргөн барьдаг бөгөөд Ерөнхий сайд бүрэн эрхийн хүрээнд хотын даргыг 4 жилийн хугацаатайгаар томилдог. Хотын дарга нь Улаанбаатар хотын нийт газар нутагт Монгол улсын хуулийг хэрэгжүүлдэг бөгөөд ИТХ-даа тайлагнадаг. ===Нийслэлийн дүүргүүд=== {{гол|Дүүрэг}} Дүүрэг нь нийслэлийн засаг захиргааны нэгж юм. Нийслэл.9 дүүрэгтэй бөгөөд тэдгээр нь цааш хороодод хуваагдана. Дүүрэг бүр нь Улсын Их Хурлын сонгуульд тойрог болдог. {| class="wikitable sortable" |+ Улаанбаатар хотын дүүргүүд<ref name="statis">Улаанбаатар хотын статистикийн газар, [http://www.statis.ub.gov.mn/Download/tan/2007/stat2701.pdf stat2701.pdf] [http://statis.ub.gov.mn/Download/Research/pop2006.01.01.pdf pop2006.01.01.pdf]</ref> |- ! Дүүрэг ! [[Хороо]]д ! Хүн ам<br>01.01.2006 ! Хүн амын<br>өсөлт<br>(%) ! Хүн ам<br>01.01.2007 ! Хүн амын<br>өсөлт<br>(%) ! Хүн ам<br>01.01.2008 ! Газар нутаг<br> km² ! Нягтшил<br>/km² |- | [[Багануур]] | 5 | 25,261 | 1.9 | 25,731 | 0.9 | 25,969 | 620.2 | 41.9 |- | [[Багахангай]] | 2 | 3,776 | 1.4 | 3,827 | 1.0 | 3,864 | 140.0 | 27.6 |- | [[Баянгол]] | 23 | 160,479 | 0.2 | 160,818 | 2.7 | 165,159 | 29.5 | 5,598.6 |- | [[Баянзүрх]] | 28 | 196,132 | 7.9 | 211,614 | 4.7 | 221,565 | 1,244.1 | 178.1 |- | [[Налайх]] |7 | 26,529 | 2.9 | 27,297 | 3.1 | 28,152 | 687.6 | 40.9 |- | [[Сонгинохайрхан]] | 32 | 204,587 | 3.2 | 211,056 | 4.4 | 220,295 | 1,200.6 | 183.5 |- | [[Сүхбаатар дүүрэг|Сүхбаатар]] | 20 | 117,233 | 5.0 | 123,041 | 5.2 | 129,486 | 208.4 | 621.3 |- | [[Хан-Уул]] | 16 | 87,912 | 3.4 | 90,925 | 4.1 | 94,670 | 484.7 | 195.3 |- | [[Чингэлтэй]] | 19 | 130,501 | 1.8 | 132,883 | 2.4 | 136,014 | 89.3 | 1,523.1 |- | '''Нийт''' | '''152''' | '''952,410''' | '''3.7''' | '''987,192''' | '''3.8''' | '''1,025,174''' | '''4,704.4''' | '''217.9''' |} [[Файл:ChinggisKhanHotel.JPG|thumb|right|Чингис зочид буудал]] == Хүн ам зүй == Улаанбаатар хотын хүн ам нь 2014 оны байдлаар<ref>http://ubstat.mn/StatTable=20</ref> 1,324,000 бөгөөд нягтшил нь квадрат километр тутамд 300 хүн. Нийт хотын хүн амын 67%-ийг 35-аас доош насны залуучууд эзэлдэг бөгөөд үүнээс 30% нь 16-аас доош насны хүүхдүүд байна. {| class="wikitable sortable" |+ Хүн амын тоо<ref>[http://ubstat.mn/StatTable=11 ubstat.mn:] ''ХҮН АМЫН ТОО, ХҮЙСЭЭР, ОНЫ ЭХЭНД, МЯНГАН ХҮН''; хандсан 2019-3-25</ref> |- ! Он !! Бүгд <br> (мянган хүн) !! Улсын дүнд <br> эзлэх хувь |- |'''1926''' || 1.5 || 0.22 |- |'''1930''' || {{Increase}}10.5 || 1.44 |- |'''1940''' || {{Increase}}24.2 || 3.28 |- |'''1950''' || {{Increase}}95.8 || 12.62 |- |'''1960''' || {{Increase}}145.8 || 15.56 |- |'''1970''' || {{Increase}}280.5 || 22.80 |- |'''1980''' || {{Increase}}418.7 || 25.54 |- |'''1990''' || {{Increase}}560.6 || 26.71 |- |'''2000''' || {{Increase}}760.1 || 32.02 |- |'''2010''' || {{Increase}}1112.3 || 40.66 |- |'''2011''' || {{Increase}}1151.5 || 41.41 |- |'''2012''' || {{Increase}}1287.1 || 45.78 |- |'''2013''' || {{Increase}}1318.1 || 45.96 |- |'''2014''' || {{Increase}}1372.0 || 46.82 |- |'''2015''' || {{Decrease}}1363.0 || 45.50 |- |'''2016''' || {{Increase}}1396.3 || 45.66 |- |'''2017''' || {{Increase}}1440.4 || 46.2 |- |'''2018''' || {{Increase}}1463.0 || 46.03 |} == Тээвэр == === Олон улсын === Улаанбаатарт хотын баруун өмнөд хэсэгт, 18 км зайд орших [[Чингис хаан олон улсын нисэх буудал]] байрладаг. Энэ нисэх буудлаас үндэсний тээвэрлэгч МИАТ төрийн өмчит компани [[Токио]], [[Сөүл]], [[Берлин]], [[Москва]], [[Эрхүү]], [[Бээжин]], [[Хонконг]] хотууд руу нислэг үйлддэг. Мөн гадаадтай Монголын төмөр замаар [[Транс-Сибирийн төмөр зам]], [[Хятадын төмөр зам]]ын сүлжээтэй Москва, Бээжинтэй холбогддог. === Хот дотор === Улаанбаатар хотын доторхи тээврийн үйлчилгээг Нийслэлийн Нийтийн тээврийн газар удирдан зохион байгуулдаг ба нийтийн тээврийн үйлчилгээ нь Үндсэн, Туслах, Буухиа, Хот орчмын, Такси гэсэн ангиллаар зохион байгуулагддаг. Үйлчилгээнд [[троллейбус]], [[автобус]], [[Улаанбаатар рэйлбус|рэйлбус]], [[микробус]], [[такси]], [[дуобус]] зэрэг үйлчилдэг. Хотын тээврийн нэгэн онцлог нь хувийн машинтай иргэд хувиараа такси маягаар үйлчилэх явдал элбэг бөгөөд энэ нь бусад өөр улсын нийслэлд бараг ажиглагддаггүй онцлог үзэгдэл юм. ==Холбоо шуудан== [[Файл:Tuv shuudan.JPG|thumb|Төв шуудангийн үйлчилгээ]] Улаанбаатар хотод анх 1919 онд телеграф холбоо байгуулагдаж олон улсын телеграфын сүлжээнд орсон тэрнээс өмнө энгийн цаасан хэлбрийн шуудан холбоо ажиллаж байв. 1924 онд Монголын Цахилгаан Холбооны газар үүсэн байгуулагдаж бүх шуудан харилцааг удирдаж нэгтгэсэн байна. 1995 онд анхны интернэт харилцааны Датаком ХХК-ий үйлчилгээгээр иргэдийн интернэт харилцааны эхлэл тавигдсан юм. Одоогоор Улаанбаатарт Монголын Цахилгаан ХК шугамын холбооны үйлчилгээг ба үүрэн утасны үйлчилгээг, Монгол Шуудан компани энгийн шуудангийн үйлчилгээг, 80 гаруй интернэт холболтын компаниуд, 4 үүрэн утасны хувийн компаниуд тус тус шуудан холбоо харилцааны үйлчилгээг хариуцаж байна. 2016 оны дундаас Улаанбаатарт 4G [[LTE Сүлжээ|LTE]] гар утасны холбоо нэвтэрсэн нь хотын иргэдийг дэлхийн аль ч өндөр хөгжилтэй хотын адилаар өндөр хурдны интернэтээр хөдөлгөөнт байдлаар харилцах боломжийг олгосон байна. == Шинжлэх ухаан технологи == {{гол|Шинжлэх ухаан ба технологи Монголд}} Орчин үед хувийн компаниуд ба их сургуулиуд Улаанбаатарт өөрсдийн ба гадны дэмжлэгтэй судалгаа туршилтуудыг эрчимтэй хөгжүүлж импортыг орлох бүтээгдхүүн үйлдвэрллийг эрчимтэй хөгжүүлж байна. Нарны зайн шинэ технологийн үйлдвэр, цахилгаан станцын системийн удирдлагыг дотооддоо бүрэн бүтээх ажилууд 2011-2013 онуудад хувийн компаниудын оролцоотойгоор амжилттай хийгдэж Монголын шинжлэх ухаан технологийн хөгжлийг дэлхийн түвшинд ойртуулсан алхмууд хийгдэж байна. Улаанбаатар дахь 100 орчим их дээд сургуулиуд нь судалгаа шинжилгээг хөгжүүлэх нийгэм эдийн засгийн дэвшлийг хангах гол түшиц болж төсөл хөгжүүлэлтийн ажилууд хийгдэж байна. 2013 оноос имбэдэд системийн үйлдвэрллийн эхний суурь Улаанбаатар дахь мэдээллийн технологийн салбарт тавигдлаа. 2016 оноос 4G гар утасны холболт Улаанбаатарт нээгдэснээс хойш технологийн шинэ дэвшил хотын оршин суугчидын мэдээлэл түргэн шуурхай авах боломж эрс сайжирч гар утсаараа телевиз үзэх зэрэг шинэ үйлчилгээ ба бусад техноллогийн инновацыг хотын орчинд бүрдүүлж байна. == Соёл урлаг == {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |[[Зураг:UBgelerei.jpg|center|x120px]] |[[Файл:State Opera Theater of Mongolia.jpg|center|x120px]] |[[Файл:Ulaanbaatar book fair 2019.jpg|center|x120px]] |[[Файл:The State Academic Theatre of Drama in Mongolia.jpg|center|x120px]] |- |Монголын Үндэсний төв галерей |Дуурийн театр |Улаанбаатрын номын баяраар |Драмын Эрдмийн театр |} Улаанбаатар хотод соёл урлагийн шинэ хандлагууд үндэсний уламжлалын нөлөөгөөр [[Европ]]ын соёл урлагтай өвөрмөцөөр хослон хөгжиж байна. [[Дуу хөгжим]], [[драм]], [[балет]]ийн олон арван жилийн өвөрмөц хосолсон хөгжил ба үндэсний гар урлалын олон зуун жилийн ур ухааны баялаг өв сан энэ хотод төвлөрдөг. Одоогоор Улаанбаатар хотод 70 гаруй соёл урлагийн байгууллага олон нийтэд үйлчилж байна. ==Дэлгэмэл зураг== {{Том зураг|Panorama von Ulaanbatar.jpg|1600|Улаанбаатар хотын өмнө зүгт орших Зайсан толгой дээрээс: Зайсан толгойн баруун талд [[Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль|ХААИС]], Туул гол тодхон харагдана, 2005 он}} {{Том зураг|Panorama-Ulan-Bator-2009.jpg|1600|Дөрвөн жилийн дараа харьцуулалт хийж үзвэл ХААИС болон Туул гол нь бараг ялгарч харагдахгүй болж, 2009 он}} {{clear}} == Үйлдвэрлэл == Энэ хотын нэг онцлог нь үндэсний хамгийн их үйлдвэрлэл үйлчилгээ төвлөрсөн бүс болдогт бөгөөд одоогоор 40000 орчим том жижиг компаниуд Монгол улсын [[Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн]]ий 46%-ийг үйлдвэрлэж байна. Хотын бүсэд экологид хоргүй үйлдвэрллийг ихэсгэх ба хортой үйлдвэрллийг хотоос гаргах асуудал сүүлийн жилүүдэд хурцаар тавигдаж байна. Үүнд арьс боловсруулах үйлдвэрүүд нь УБ-ын бүсэд Туул голыг бохирдуулагч гол эх үүсвэр болж энэ талаар сайн эрс шийдэж чадахгүй байна. == Аялал жуулчлал == [[Файл:Nuur8-Choijin Lamiin sum muzei.jpg|right|220px|Чойжин ламын сүм музей]] [[Зураг:UB-Gandan03.JPG|thumbnail|right|220px|[[Гандантэгчэнлин хийд]] нь жуулчдын хөл тасардаггүй газар]] Улаанбаатар хот нь дэлхийд хосгүй үнэт үзмэртэй музейнууд, [[Буддизм|Буддын соёлын газрууд]], [[Сүхбаатарын талбай|хотын төв талбай]] болон хотын ойр орчмын аялал зугаалгын газруудтай. Сүүлийн үед олон үндэстний амтат хоолоор үйлчилдэг ресторанууд олноор нээгдсэн, мөн жуулчны байгууллагууд хотын аяллын хөтөлбөрт бүтээлчээр анхаарч байгаа нь Улаанбаатар хотод сонирхолтой аялал хийх боломжийг улам сайжруулж байна. == Aх дүү хотууд == 2012 оны 11 сарын 13-ы байдлаар:<ref>[http://ulaanbaatar.mn/comcity/detail/1211130001 Ах(эгч) дүүгийн харилцаат хотууд]</ref> * {{RUS|2=Оросын Холбооны Улсын}} [[Москва]] * {{RUS|2=Оросын Холбооны Улсын}} [[Эрхүү]] * {{CHN}}ын [[Хөх хот]] * {{USA}}ын [[Чикаго]] * {{USA}}ын [[Денвер]] * {{KOR}}ын [[Сөүл]] * {{USA}}ын [[Оакланд]] * {{TUR}}ийн [[Анкара]] * {{PRK}}ын [[Пёньян]] * {{TWN|Тайвань|Тайванийн}} [[Тайбэй]] * {{CUB|Куба|Кубын}} [[Хавана]] * {{RUS|2=Оросын Холбооны Улсын}} [[Элст]] * {{TUR}}ийн [[Газиентип]] ==Алдартай хүмүүс== ===Улс төр, нийгмийн зүтгэлтэн === * [[Дамдины Сүхбаатар]] *Амарын Тайван ===Спортын алдартнууд=== * [[Отрядын Гүндэгмаа]], 2008 оны олимпын буудлагын төрлийн мөнгөн медальт * [[Энхбатын Бадар-Ууган]], 2008 оны олимпын боксын 56 кг-н жингийн аварга * [[Очирбатын Бурмаа]] *[[Цэдэвсүрэнгийн Мөнхзаяа]], жүдогийн ДАШТ-ний хүрэл медальт *[[Цогбадрахын Мөнхзул]], буудлагын спортын ААШТ-ний аварга * [[Пүрэвдоржийн Сэрдамба]], 2008 оны олимпын боксын 48 кг-н жингийн мөнгөн медальт * [[Нямбаярын Төгсцогт]] * [[Очирбатын Насанбурмаа]] ===Урлагийн алдартнууд === *[[Д.Энхжаргал]] Монгол Улсын "СТА", Алдарт "[[Сirque Du Soleil]]"-ийн "[[O]]"Show дахь "[[Уран Нугараач]]" * [[Цэндийн Батчулуун]], нэрт хөгжмийн удирдаач, МУАЖ, "Морин хуур" чуулгын даргаар ажиллаж байв. *Тангадын Мандир, зураач, түүхч<ref>[http://sonin.mn/news/easy-page/60173]</ref> *Болдын Сэргэлэн, балетчин, ДБЭТ-н даргаар ажиллаж байсан ====Дуучид ==== *[[Батмөнхийн Сарантуяа]], МУГЖ, Зууны манлай эстрадын дуучин * [[Төмөрийн Ариунаа]] - МУГЖ * Б.Батчулуун, [[Никитон]] хамтлагийн ахлагч, СГЗ * Т.Бат-Оргил, монголын анхны кантри-рок дуучин * [[Хайдавын Төмөрбаатар]], МУГЖ, [[Баянмонгол]] чуулга * [[Бавуудоржийн Тунгалаг]], уртын болон нийтийн дуучин, МУГЖ Н.Ононы "Бүүвэйн дуу"-г сэргээн дуулжээ. ====Хөгжмийн зохиолчид ==== *[[Лувсанжамбын Мөрдорж]] * Б.Долгион, хөгжмийн зохиолч, СГЗ * Б.Ангирмаа, хөгжмийн зохиолч, продюссер ====Жүжигчид, найруулагчид ==== * [[Цэгмидийн Төмөрбаатар]], МУГЖ * [[Цэгмидийн Төмөрхуяг]], "Мөнх тэнгэрийн хүчин дор" киноны Сэнгүмд тогложээ. * [[Намсрайн Сувд]], [[МУАЖ]] * [[Дамбын Батсүх]] тайз, дэлгэц, хошин урлагийн жүжигчин, циркийн алиалагч, акробатч * [[Балжиннямын Амарсайхан]], Аравт кинонд тогложээ. * [[Намнангийн Наранбаатар]], Төрийн соёрхолт найруулагч ==Зураг== [[File:Generations.jpg|thumb|right|300px|Блю Скай Тауэр]] <gallery widths="200"> Файл:Улаанбаатарын атлас.jpg|Улаанбаатарын хэсэгчилсэн атлас </gallery> == Мөн үзэх == <categorytree>Улаанбаатар</categorytree> == Цахим холбоос == {{Commons|Category:Ulan Bator|Улаанбаатар хот}} ;Албан ёсны * [http://ulaanbaatar.mn Улаанбаатар хотын албан ёсны цахим хуудас] * [http://www.citycouncil.mn/ Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын албан ёсны цахим хуудас] * [http://www.mayor.mn/ Хотын даргын албан ёсны цахим хуудас] ;Бусад * [http://map.gogo.mn/ Улаанбаатар хотын газрын зураг] == Эшлэл == {{reflist}} {{Хөтлөгч мөр Монголын томоохон хот суурин}} {{Хөтлөгч мөр Монголын аймаг}} {{Азийн улсын нийслэл}} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Улаанбаатар|!]] [[Ангилал:Монголын хот]] [[Ангилал:Азийн нийслэл]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Монголын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Монголын нийслэл]] [[Ангилал:1639 онд байгуулагдсан]] b3uye5c8pwu2p5dbt0i75dulhwko5v2 Архангай аймаг 0 798 707973 701458 2022-08-10T04:55:04Z 66.181.160.54 /* Нутгийн хуваарь */ wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Монголын аймаг |NAME = Архангай |ENGNAME = Arkhangai Province |MNGNAME = '''<big>{{MongolUnicode|ᠠᠷᠤᠬᠠᠩᠭ᠋ᠠᠢ}}{{MongolUnicode|ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ}}</big>''' |FLAGGE = Mn flag arkhangai aimag 2014.png |WAPPEN = Mn coa arkhangai aimag 2014.png |BILD = TariatLandscape.jpg |BILDLEGENDE = [[Тариат сум]]ын уул толгод, ус ургамал |GRÜNDUNGSJAHR = 1931 |HAUPTORT = Цэцэрлэг хот |SUM = 19 |FLÄCHE = 55300 |EINWOHNER = 93135 |EINWOHNER_JAHR = 2016 |DICHTE = 2 |ETHNIE = Xалx |BÜRGER = Архангайнхан |VORWAHL = +976 (0)133 |PLZ = 65000 |KFZ_KENNZEICHEN = АР |ISO3166_2 = MN-073 |Website = http://arkhangai.gov.mn arkhangai.gov.mn |LAGEPLAN = Arkhangai in Mongolia.svg |NS=47.5 |EW=101.5 }} [[Файл:Tsetserleg.jpg|thumb|Цэцэрлэг хот]] [[Файл:Ogii lake.jpg|thumb|Өгий нуур]] [[Файл:Khorgo1.jpg|thumb|Хорго]] [[Файл:ChuluutCanyon.JPG|thumb|Чулуутын хавцал]] '''Архангай аймаг''' нь [[Монгол Улс]]ын [[Монгол Улсын аймгууд|21 аймгийн]] нэг. Аймгийн төв нь [[Цэцэрлэг хот]] юм. == Газар зүй == Далайн төвшнөөс дээш дунджаар 2414 метр. Хамгийн өндөр цэг нь 3539 метр өндөр Харлагтайн сарьдаг уул. Хамгийн нам дор цэг нь 1290 метр өндөр Орхон Тамирын бэлчир юм. Хойд талаараа Хөвсгөл аймагтай, зүүн талаараа Булган аймагтай, өмнө талаараа Өвөрхангай аймагтай, баруун хойд талаараа Завхан аймагтай тус тус хиллэдэг. Дийлэнхдээ ойт хээр, тал хээр нутагтай, баруун урдуур нь [[Хангайн нуруу]], баруун хойгуур нь түүний салбар болох [[Тарвагатайн нуруу]] оршдог ба зүүн болон төв хэсгээр тэдгээрээс эх авсан [[Орхон гол|Орхон]], [[Хануй гол|Хануй]], [[Тамир гол|Тамир]], [[Чулуут гол|Чулуут]] зэрэг томоохон голууд урсдаг. Энэ нутаг нь жуулчлалын нэгэн чухал газар бөгөөд [[Өгий нуур|Өгий]], [[Тэрхийн Цагаан нуур|Тэрхийн цагаан]] зэрэг нуур болон [[Хорго]], [[Тайхар чулуу]] зэрэг галт уулархаг тогтцоороо олны анхаарлыг татдаг. Хамгийн өндөр цэг нь Хангайн нурууны [[Харлагтайн сарьдаг]] (3539 м) ба хамгийн нам цэг нь Орхон-Тамирын бэлчир (1290 м) болно. === Уур амьсгал === Цэцэрлэг хотод агаарын дундаж температур нь жилд 0.1 бөгөөд, [[өвөл]] 1-р сард -15.6 хэм хүйтэн, [[зун]] нь 7-р сард 14.7 хэм дулаан байдаг. [[Хангайн нуруу]] нь монгол орны хамгийн их тунадастай нутгийн нэг бөгөөд Цэцэрлэг хотод жилд дунджаар 344 мм тунадас унана. Салхины дундаж хурд нь 2.6 м/с бөгөөд хамгийн их салхитай байдаг 4-р сарын дундаж хурд нь 3.5 м/с юм. === Онцлог газар === Аймгийн нутгийн хойд хэсэг нь пермийн ба чулуун нүүрсний галавын боржин, баруун өмнөд хэсгээр нь элсэн чулуу тархжээ. [[Тамирын гол]]д [[төмрийн хүдэр]], [[Суман гол]]ын савд галт уулын чулуу, үнэт чулууны баялаг бий. Аймгийн газрын хөрс сайн судлагдаагүй боловч сүүлийн үед эрэл, хайгуулын ажил ихээр явагдаж байна. Мөн [[Суваргахайрхан]] уул, [[Унтаа уул]], [[Ямаат уул]], [[Ноёнхангай уул]], [[Хан Өндөр уул]] зэрэг сүрлэг уулстай. [[Эрдэнэмандал сум]]аас [[Хүннү]] гүрний үеийн Буган чулуу ихээр олддог. Мөн тухайн суманд Монголын эртний хаадын нэг болох Харуул хааны ордны туурь байдаг. Тамир, Орхон, Чулуут, [[Суман]], Хануй, [[Хүнүй]] зэрэг том голууд оршдог. Хадат, Бор тал, Цагаан сүм, Мухар Хужирт, Бэлх ээрэг халуун хүйтэн [[рашаан]] олонтой. Архангай аймаг 2.1 сая [[мал]]тай, [[Үхэр|үхрийн]] тоогоор 428 мянга буюу улсад тэргүүн байр эзэлдэг. Зүүн талын сумдад газар тариалан хөгжүүлж байна. === Ургамал, амьтан === Тус аймгийн нутагт 1700-гаад зүйлийн ургамал ургадгаас монгол алтан хундага, [[алтан гагнуур]], [[вансэмбэрүү]], бамбай, [[нохойн хошуу]], [[царван]], төллүүр, өргөст [[сарнай]], [[таван салаа]], ванжингарав, эрээгомбо, юмдүүжин, мягмансанжаа, хунчир, туйплан, шар, хөх дэгд, сөд өвс, говийн ганга, [[тарваган шийр]], зүрхэн цэцэг, хурган чих, холтсон цэцэг, цагаан түрүү, [[чихэр өвс]], хурган гоньд, эмийн багваахай, ягаан сэрдэг, цээнэ зэрэг эмчилгээний зориулалтаар ашиглагддаг ховор ургамлууд бий. Аймгийн нийт нутгийн 15.7 хувийг ой мод, 75 хувийг бэлчээр, 1.5 хувийг тариалангийн талбай эзэлдэг. [[Хуайс]], боролзгоно, торлог, яргай, чаргай, ясиль, балгана, монос, тавилгана, шар мод, далан хайлс, [[гацуур]], жодоо, сөөгөн ба бургасан царам, шинэс, [[хуш]], [[хус]], [[нарс]], зожир өвс, [[улиас]], [[бургас]] зэрэг тавь гаруй төрлийн модлог, бутлаг ургамал ургадгийн зэрэгцээ бүүргэнэ, цээнэ, согоон чих, бадаан, поврон, нохойн хошууны навч зэрэг цайны ургамал элбэг билээ. Аймгийн нутгийн зарим хэсэгт гичгэнэ, [[сонгино]], халиар, [[халгай]], тарна, [[гогод]], бэрээх, мангир, хүнхээл, бандзоо, [[мөөг]], ямаахай, зэрлэг жууцай, гоньд, [[хөмүүл]], цагаан төмс, шар сэвэлгэнэ, цагаан сэвэлгэнэ, үхэр болон хурган мэхээр зэрэг хvнсний ургамал элбэг тохиолдоно. Жимс, жимсгэний төрлөөс [[үхрийн нүд]], үрэл, хар хад, [[аньс]], нохойн хошууны үр, [[нэрс]], өргөст тошлой, [[мойл]], [[улаалзгана]], дорнодын [[гүзээлзгэнэ]], [[самар]], долоогоно, тансаг үнэрт ургамлаас хонин болон ямаан [[арц]], [[агь]], ганга, даль, санхам, минжиннаваг зэрэг ургамлууд ургадаг. Нар, хур хосолсон хавар, зуны дэлгэр сайхан улиралд удвал, [[жамъянмядаг]], шар яргуй, хөх яргуй, сэржмядаг, улаалзай, [[алтанзул цэцэг|алтанзул]], [[сарнай]], цээнийн ягаан, [[намуу]], цагаан лавай, бэрцэцэг, [[багваахай]] цэцэг цаг цагаар солигдон цэцэглэх үеэр уул, тал, хөндий ягаан, цагаан, шар, цэнхэр өнгөөр солонгорон жигдэрч үнэхээр үзэсгэлэн төгөлдөр харагддаг билээ. Аймгийн нутгийн зонхилох хэсэг уулын нугын хийгээд ойн саарал, элсэрхэг бор, хар, хар хүрэн хөрснөөс тогтоно. [[Аргаль]], [[янгир]], [[шилүүс]], [[буга]], [[зэрлэг гахай]] зэрэг [[Амьтан|ан амьтнаар]] элбэг. == Түүх == 1923 онд засаг захиргааны өөрчлөлт хийж Сайн ноён хан аймгийн суурин дээр Цэцэрлэгмандал уулын аймгийг байгуулжээ. 1931 онд 71 сум, 16 хошуутай байсан тус аймгийг 35 сумтай Архангай аймаг болгосон. == Хүн ам зүй == Архангай аймаг 2020 онд 94,254 хүнтэй байв. Нийт хүн амын 34.4 хувийг 0-16 насны хүүхдүүд, 33.9 хувийг 16-35 насны залуучууд, 5.6 хувийг 60-аас дээш насны хүн ам эзэлж байна. Үндсэндээ [[монгол үндэстэн]]. [[Халх ястан]] зонхилно. == Нутгийн хуваарь == Архангай аймаг 19 [[Монгол Улсын сумд|сум]], түүний 99 [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|баг]]т хуваагддаг. {| class="wikitable sortable" | style="text-align: right" |- ! align="center"| ! align="center"|Сум ! align="center"|Сумын төв</small><ref>Архангай төрийн мэдээллийн цахим сүлжээ - [http://www.arkhangai.gov.mn/modules.php?name=Menu&id=13 Засаг захиргаа, хүн ам]</ref> ! align="center"|Хүн ам <small>(2009)</small><ref>[http://www.statis.mn/portal/content_files/comppmedia/cxls0x1523.xls Архангай аймгийн статистик -2009.12.31]</ref> ! align="center"|Нутаг дэвсгэр (км²) ! align="center"|Нягтрал (хүн/км²) |-1 |align="center"|1 |align="left"|[[Цэцэрлэг хот|Эрдэнэбулган]] |align="left"|<small>[[Цэцэрлэг хот|Цэцэрлэг]]</small> |17,770 |536 |33.15 |- |align="center"|2 |align="left"|[[Батцэнгэл сум|Батцэнгэл]] |align="left"|<small>Жаргалант</small> |3,846 |3,500 |1.10 |- |align="center"|3 |align="left"|[[Булган сум (Архангай)|Булган]] |align="left"|<small>Булгийн дэнж</small> |2,434 |3,100 |0.79 |- |align="center"|4 |align="left"|[[Жаргалант сум (Архангай)|Жаргалант]] |align="left"|<small>Баянцагаан</small> |4,111 |3,832 |1.07 |- |align="center"|5 |align="left"|[[Ихтамир сум|Ихтамир]] |align="left"|<small>Заанхошуу</small> |5,247 |4,800 |1.09 |- |align="center"|6 |align="left"|[[Өгийнуур сум|Өгийнуур]] |align="left"|<small>Зэгстэй</small> |3,086 |1,686 |1.83 |- |align="center"|7 |align="left"|[[Өлзийт сум|Өлзийт]] |align="left"|<small>Хөшөөт</small> |3,102 |1,700 |1.82 |- |align="center"|8 |align="left"|[[Өндөр-Улаан сум|Өндөр-Улаан]] |align="left"|<small>Тээл</small> |5,798 |4,000 |1.45 |- |align="center"|9 |align="left"|[[Тариат сум|Тариат]] |align="left"|<small>Хорго</small> |5,086 |3,800 |1.34 |- |align="center"|10 |align="left"|[[Төвшрүүлэх сум|Төвшрүүлэх]] |align="left"|<small>Таван булаг</small> |3,438 |1,200 |2.86 |- |align="center"|11 |align="left"|[[Хайрхан сум|Хайрхан]] |align="left"|<small>Уубулан</small> |3,656 |2,500 |1.46 |- |align="center"|12 |align="left"|[[Хангай сум|Хангай]] |align="left"|<small>Хунт</small> |2,926 |4,400 |0.66 |- |align="center"|13 |align="left"|[[Хашаат сум|Хашаат]] |align="left"|<small>Баян</small> |3,344 |2,600 |1.29 |- |align="center"|14 |align="left"|[[Хотонт сум|Хотонт]] |align="left"|<small>Хотонт</small> |4,440 |2,200 |2.02 |- |align="center"|15 |align="left"|[[Цахир сум|Цахир]] |align="left"|<small>Авгалдай</small> |2,143 |3,398 |0.63 |- |align="center"|16 |align="left"|[[Цэнхэр сум|Цэнхэр]] |align="left"|<small>Алтан-Овоо</small> |6180 |3,200 |0.75 |- |align="center"|17 |align="left"|[[Цэцэрлэг сум|Цэцэрлэг]] |align="left"|<small>Хужирт</small> |3,813 |2,500 |1.53 |- |align="center"|18 |align="left"|[[Чулуут сум|Чулуут]] |align="left"|<small>Жаргалант</small> |3,744 |3,900 |0.96 |- |align="center"|19 |align="left"|[[Эрдэнэмандал сум|Эрдэнэмандал]] |align="left"|<small>Өлзийт</small> |5,933 |3,400 |1.74 |- | |align="left"|'''Нийт''' | |'''89,311''' |'''56,252''' |'''1.59''' |- [[Зураг:Mongol Arkhangai sum.PNG|center|400px]] |} == Алдартан == ===Эрдэмтэн=== *Д.Цэвээндорж, Археологийн хүрээлэнгийн захирал, доктор, профессор [[Өндөр-Улаан сум|Хотонт сум]] *Лүнрэг Дандар - Дорно дахины анагаах ухаанд томоохон шинэчлэл хийсэн их оточ, [[Цахир сум]] *Бадрахын Жадамбаа - Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Очирбатын Чогний - Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Гүррагчаагийн Лхагваа - Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Дэлэгийн Сангаа - Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Мишиг-Очирын Цогбадрах - Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Равсалын Ринчинбазар - Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Лхамсүрэнгийн Гүрбазар - Доктор/Ph.D/, [[Цахир сум]] *Раднаасүмбэрэлийн Вандангомбо - Доктор/ Ph.D/, [[Цахир сум]] *Пүрэвбазарын Адъяасүрэн - Доктор/Ph.D/, [[Цахир сум]] *Ванчинсүрэнгийн Бямбаа - Доктор/Ph.D/, [[Цахир сум]] *Балданхүүгийн Шижээ - Доктор/Ph.D/, [[Цахир сум]] *Батаагийн Хээрийнбаатар - Доктор/Ph.D/, [[Цахир сум]] *Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж -Шинжлэх ухааны доктор, [[Цахир сум]] *Чимэддоржийн Даваадорж - Сурган хүмүүжүүлэх ухааны доктор, [[Эрдэнэмандал сум]] *Нацагдоржийн Цэрэнсодном - Эдийн засгийн ухааны доктор /Ph.D/, [[Эрдэнэмандал сум]] *Самбуугийн Цэрэн-Очир - Шинжлэх ухааны доктор, Эрдэнэмандал сум *Сэнгээгийн Гантулга - Хууль зүйн ухааны доктор (Ph.D), Ихтамир сум *Чагнаагийн Пүрэвдорж - шинжлэх ухааны доктор, профессор, Жаргалант сум *Дамдинжавын Даваадагва - Анагаах ухааны доктор, профессор, Өлзийт сум *Баднааванчин Насан-Очир - Сурган хүмүүжүүлэх ухааны доктор, Эрдэнэмандал сум Гэндэнсүрэнгийн Ёндонгомбо-Техникийн ухааны доктор (Ph.D), Чулуут сум Балдоржийн Сандагдорж - Доктор /Ph.D/ Хашаат сум ===Цэргийн зүтгэлтэн === *Рагчаагын Гүнчин-Иш - БНМАУ-ын ардын их хурлын депутат, хошууч генерал [[Хайрхан сум]] *Гэлэгдоржийн Дэмид - БНМАУ-ын анхны маршал, өрлөг жанжин, Их Тамир сум *Шагдарын Нацагдорж - Хошууч генерал, [[Цахир сум]] *Пунцагийн Пүрэвбазар - Бригадын генерал, [[Цахир сум]] *Лхамсүрэнгийн Лувсанпэрэнлэй - Хурандаа [[Тариат сум]] === Улсын цолтой бөхчүүд === *[[Нацагийн Жамъян]] — даян аварга, гавъяат тамирчин, [[Цахир сум]] *[[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр]] — дархан аварга, [[Батцэнгэл сум]] *[[Цэдэндоржийн Чимэд-Очир]] (1916-1985) — даян аварга, [[Хайрхан сум]] *[[Чимэдрэгзэнгийн Санжаадамба]] — Улсын аварга, Хашаат сум *[[Баатарын ТөрБат]]- Улсын арслан [[Жаргалант сум]] 1938 онд улсад түрүүлсэн * Далайн Жамц - Улсын арслан, Хотонт сум *[[Рэнцэнбямбын Пүрэвдагва]] - Улсын арслан, Булган сум *[[Чагнаадоржийн Ганзориг]] - Улсын начин Булган сум *[[Дамбийн Рагчаа]] — Улсын гарьд, [[Булган сум]] *Мягмарын Бадарч - Улсын заан, Цэнхэр сум *Батсүхийн Зоригтбаатар -Улсын харцага, Батцэнгэл сум *[[Дуламжавын Мөнх-Эрдэнэ]] - Улсын арслан, Булган сум *[[Мишкагийн Батжаргал]] - Улсын харцага, Булган сум *[[Гэлэгжамцын Батбаяр]] — Улсын харцага, Батцэнгэл сум *[[Түмэнсанаагийн Мөнгөнцоож]] - Улсын харцага, Батцэнгэл сум *[[Гүсэмийн Жалаа ]]- Улсын начин, Хашаат сум === Аймгийн цолтой бөхчүүд === * Лувсансодовын Чимэд-Очир - Аймгийн арслан, Батцэнгэл сум * [[Гэндэн Цэдэнбал|Гэндэнгийн Цэдэнбал]] - Аймгийн арслан, [[Өгийнуур сум]] * Дэмбэрэлийн Содномпил - Аймгийн арслан, Хайрхан сум === Даншигийн цолтой бөхчүүд === * [[Рэнцэнбямбын Пүрэвдагва]] - Даншигийн Дархан аварга, Булган сум === Бусад спорт === * [[Соронзонболдын Батцэцэг]] — чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга, [[Хашаат сум]] ===Урлаг === *[[Лэгшидийн Чуваамэд]], [[Ардын зураач]], УГЗ, [[Хашаат сум]] *[[Ванчинсүрэнгийн Оросоо]] - Гавьяат жүжигчин, [[Цахир сум]] *[[Өлзий-Утасын Баярмагнай]], ЦДБЧ-н дуучин, МУАЖ *[[Дэндэвийн Чимэд-Осор]], БНМАУ-н [[Ардын Жүжигчин]] *[[Гомбын Равдан]], МУГЖ, [[Хашаат сум]] * Цэндийн Доржготов МУСГЗ, шог зураач, төрийн шагналт зохиолч, [[Хашаат сум]] *[[Соронзонболдын Батболд]], Хүүхдийн элч уран бүтээлч, хөгжмийн зохиолч, Соёлын тэргүүний ажилтан, Багш, [[Батцэнгэл сум]] === Бусад === *Л.Бямбадорж - адуучин, Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, [[Цахир сум]] *[[Майдаржавын Ганзориг|М.Ганзориг]] - сансрын нисэгч, [[Цэцэрлэг сум]] *Даваагийн Жигжидсүрэн - Улсын аварга малчин, [[Цахир сум]] *Банзарын Хуягбаатар - Улсын аварга тууварчин, [[Цахир сум]] *Бадрахын Жадамбаа, Гавьяат багш, [[Цахир сум]] *Гончигын Халтархүү, Хөдөлмөрийн баатар, [[Цахир сум]] *Аюурын Дангаасүрэн, (1913-1978), хилийн цэргийн тасгийн бага дарга байсан ба тасгаас нь Дүгэрийн Гуулин, Энхийн Шийлэг нарын Монгол улсын баатрууд төрөн гарсан байна. А.Дангаасүрэн Халхын голын дайнд оролцон "Эх оронч цол", "Байлдааны гавьяаны улаан тугийн одон”, "Алтан гадас одон", "Халх голын ялалтын медаль", "Дотоод яамны хүндэт чекист” цол тэмдэг, "Чойбалсангийн мэргэн буудагч” медалиудаар шагнагджээ, [[Цахир сум]] *Төмөөний Зундуй, (1939-2001), алтан гадас одонт , улсын аварга малчин , улсын их хурлын депутат, [[Хайрхан сум]] *Данзангийн Цэрэнбатаа, Гавьяат барилгачин, [[Эрдэнэмандал сум]] *Жалбуугийн Шажинбат, Гавьяат барилгачин, [[Эрдэнэмандал сум]] == Мөн үзэх == * [[Тайхар чулуу]] * [[Тамир гол]] * [[Орхон гол]] * [[Чулуут гол]] * [[Суман гол]] * [[Хануй гол]] * [[Хүнүй гол]] * [[Хөхсүмийн рашаан]] * [[Баатархан уул]] * [[Тэрхийн Цагаан нуур]] * [[Чойдогийн боргио]] ==Цахим холбоос== {{Commons|Category:Arkhangai Aimag|Архангай аймаг}} * [http://arkhangai.gov.mn/ Архангай аймгийн албан ёсны цахим хуудас] * [http://arkhangai-ith.com/ Архангай аймгийн ИТХ-ын цахим талбар] == Эшлэл == {{лавлах холбоос}} {{Хөтлөгч мөр Монголын аймаг}} {{Хөтлөгч мөр Архангайн сумууд}} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Архангай аймаг| ]] [[Ангилал:Монголын аймаг]] 3r1wqim2hbmhhxkis9s21s07cfz71p3 Хөвсгөл аймаг 0 1277 708085 689589 2022-08-10T08:55:03Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki :<span style="color:gray;">'' Энэ аймгийг адилхан оноосон нэртэй [[Хөвсгөл нуур]], [[Хөвсгөл сум]] хоёроос ялган таниарай.''</span> {{Инфобокс Монголын аймаг |NAME = Хөвсгөл |ENGNAME = Khövsgöl Province |MNGNAME = '''<big>{{МонголЮникод|ᠬᠥᠪᠰᠦᠭᠦᠯ}}{{MongolUnicode|ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ}}</big>''' |FLAGGE = Mn flag khövsgöl aimag 2014.svg |WAPPEN = Mn coa khövsgöl aimag 2014.svg |BILD = BlueHovsgol.jpg |BILDLEGENDE = [[Хөвсгөл нуур]] |GRÜNDUNGSJAHR = 1931 |HAUPTORT = Мөрөн |SUM = 24 |FLÄCHE = 100628.82 |EINWOHNER = 134318 |EINWOHNER_JAHR = 2020 |DICHTE = 1.3<ref>[http://www.1212.mn/tables.aspx?TBL_ID=DT_NSO_0300_034V1 Монгол улсын үндэсний статистикийн хороо:] Монгол улсын хүн амын нягтрал аймаг нийслэлээр</ref> |ETHNIE = үндсэндээ xалx<br/> 2020 оны тооллогоор:<br/>75.9% - [[халх]]<br/>14.8% - [[дархад]],<br/>5.5% - [[хотгойд]]<br/>2.3% - [[урианхай]] |BÜRGER = Хөвсгөлийнхөн |PLZ = 67000 |VORWAHL = +976 (0)138 |KFZ_KENNZEICHEN = ХӨ |ISO3166_2 = MN-041 |Website = http://khovsgol.gov.mn/ khovsgol.gov.mn |LAGEPLAN = Khövsgöl in Mongolia.svg |NS=50 |EW=100 }} '''Хөвсгөл''' [[аймаг]] нь гүн цэнхэр [[Хөвсгөл нуур]]ынхаа нэрээр нэрлэгдэх ба 1931 онд үүсэн байгуулагдсан. [[Булган]], [[Архангай]], [[Завхан]] аймагтай хиллэх ба улсын хилээр зааглагдаж [[Оросын Холбооны Улс]], түүний [[Тува]], [[Буриад]] улсуудтай хаяа залгадаг. Аймгийн төв [[Мөрөн]] хот улсын нийслэлээс баруун хойш 671 км зайтай. Хөвсгөл аймаг [[Монгол Улсын Үндсэн Хууль|1992 оны үндсэн хуулийн]] хүрээнд [[Хөвсгөл аймаг#Сумд|24 сум]], цаашилвал [[Хөвсгөл аймаг#Сумд|126 баг]]ийг агуулан байгаа. Хөвсгөл аймаг нэг зуун мянга зургаан зуу гаран (100,629) ам дөрвөлжин километр газар эзэлсэн Монгол улсын [[Монгол улсын аймаг, нийслэл|6 дахь том]] дэвсгэр газартай аймаг. Үндсэндээ уулархаг. Уул, ус, ой, хөвч, тайга болсон нутгийг аялагч жуулчид үзээд «Монголын [[Швейцар]]» гэж нэрийдэх нь бий. Амьтан ургамал, ашигт малтмалаар баялаг, түүх, байгалийн дурсгалт газар арвинтай, онгон дагшин байгалийн өлгий болсон нутаг. 2011 оны байдлаар 126 мянган хүн оршин сууж байсан ба [[Монгол улсын аймаг, нийслэл|хамгийн олон]] хүнтэй аймаг юм. Үндсэндээ [[монгол үндэстэн]], тэр дотроо [[халх]], [[дархад]], [[хотгойд]], [[урианхай]] зонхилдог. Өөр аймагт байдаггүй [[цаатан]] отгийн хүмүүс цөөн тоогоор бий. == Түүх == Тус аймгийн нутаг дэвсгэр дээр нэн эртний үеэс хүн оршин сууж амьдарч байсныг илтгэсэн [[чулуун зэвсгийн үе|чулуун болон]] [[хүрэл зэвсгийн үе|хүрэл зэвсгийн үеийн]] булш, хадны [[сүг зураг]], [[буган хөшөө]] олонтой. Тухайлбал Цагаан-Уул сумын Сангийн далайн хүрээ, Бүрэнтогтох сумын Уушгийн өврийн 2–3 метр өндөр буган хөшөө, 3–4 метр өндөр хиригсүүр, Загзуугийн амны шороон хэрэм, [[Мөнх хаан|Мөнх хааны]] ордны туурь, Цагаан-Үүр, Чандмань-Өндөр сумын нутагт орших хүн чулуун хөшөө, Мөнх хааны болон [[Кул Билгэ]] хаанд зориулан босгосон гэрэлт хөшөө зэрэг түүхийн дурсгалт зүйлс олон бий. == Нутгийн хуваарь == [[Зураг:Mongolia Khovsgol sum map.png|thumb|240px|Нутгийн хуваарь]] [[Зураг:HujirtynDavaaOvoo.jpg|thumb|240px|Хужиртын давааны овоо]] {| class="wikitable sortable" style="text-align: center;" |- |+ Сумдын хүн ам, багийн тоо, газар нутаг, нягтшилийн хэмжээ<ref name="стат2011">Хөвсгөл аймгийн статистикийн хэлтэс. [http://web.nso.mn/portal/indexc.php?v=22&m=26&s=1 Танилцуулга 2008-2012 он]</ref> |- ! rowspan=2|№ ! rowspan=2|Сумын нэр<br>(хоттойг тод) ! rowspan=2|Багийн<br>тоо ! colspan=3|Хүн амын тооцоо ! rowspan=2|Талбай<br>(км²) ! rowspan=2|Нягт.<br>(2011) |- ! 2006 ! 2008 ! 2011 |- | 1 || align=left| [[Алаг-Эрдэнэ сум|Алаг-Эрдэнэ]] || 5 ||3,029 ||2,915 ||3,002 ||4502.9 ||0.67 |- | 2 || align=left| [[Арбулаг сум|Арбулаг]] || 6 ||4,057 ||3,946 ||4,021 ||3529.2 ||1.14 |- | 3 || align=left| [[Баянзүрх сум|Баянзүрх]] || 5 ||3,687 ||3,917 ||4,021 ||4299.1 ||0.94 |- | 4 || align=left| [[Бүрэнтогтох сум|Бүрэнтогтох]] || 6 ||4,139 ||4,159 ||4,069 ||3768.6 ||1.08 |- | 5 || align=left| [[Галт сум|Галт]] || 5 ||4,885 ||5,008 ||5,085 ||3596.8 ||1.41 |- | 6 || align=left| [[Жаргалант сум (Хөвсгөл)|Жаргалант]] || 5 ||5,118 ||5,201 ||5,098 ||2549.2 ||2.00 |- | 7 || align=left| [[Их-Уул сум (Хөвсгөл)|Их-Уул]] || 5 ||4,127 ||4,210 ||4,112 ||2023.8 ||2.03 |- | 8 || align=left| '''[[Мөрөн]]''' || 13 ||36,141 ||35,921 ||37,471 ||102.9 ||364.15 |- | 9 || align=left| [[Рашаант сум (Хөвсгөл)|Рашаант]] || 5 ||3,479 ||3,593 ||3,611 ||1982.5 ||1.82 |- | 10 || align=left| [[Рэнчинлхүмбэ сум|Рэнчинлхүмбэ]] || 6 ||4,652 ||4,697 ||4,852 ||8448.3 ||0.57 |- | 11 || align=left| [[Тариалан сум (Хөвсгөл)|Тариалан]] || 6 ||5,964 ||6,010 ||5,927 ||3430.7 ||1.73 |- | 12 || align=left| [[Тосонцэнгэл сум (Хөвсгөл)|Тосонцэнгэл]] || 5 ||3,633 ||3,849 ||4,191 ||2042.2 ||2.05 |- | 13 || align=left| [[Төмөрбулаг сум|Төмөрбулаг]] || 5 ||4,334 ||4,202 ||4,254 ||2521.7 ||1.69 |- | 14 || align=left| [[Түнэл сум|Түнэл]] || 6 ||3,550 ||3,521 ||3,568 ||3577.3 ||1.00 |- | 15 || align=left| [[Улаан-Уул сум|Улаан-Уул]] || 5 ||3,929 ||4,086 ||4,225 ||10057.5 ||0.42 |- | 16 || align=left| [[Ханх сум|Ханх]] || 3 ||2,333 ||2,401 ||2,587 ||5498.7 ||0.47 |- | 17 || align=left| [[Хатгал сум|Хатгал]] || 2 ||2,852 ||2,926 ||2,985 ||911.4 ||3.27 |- | 18 || align=left| [[Цагааннуур сум (Хөвсгөл)|Цагааннуур]] || 2 ||1,408 ||1,473 ||1,636 ||5408.3 ||0.30 |- | 19 || align=left| [[Цагаан-Уул сум|Цагаан-Уул]] || 6 ||5,129 ||5,240 ||5,327 ||5866.3 ||0.91 |- | 20 || align=left| [[Цагаан-Үүр сум|Цагаан-Үүр]] || 4 ||2,454 ||2,444 ||2,533 ||8735.3 ||0.29 |- | 21 || align=left| [[Цэцэрлэг сум (Хөвсгөл)|Цэцэрлэг]] || 7 ||4,728 ||4,643 ||4,737 ||7451.6 ||0.64 |- | 22 || align=left| [[Чандмань-Өндөр сум|Чандмань-Өндөр]] || 5 ||3,025 || 2,965 ||3,004 ||4487.5 ||0.67 |- | 23 || align=left| [[Шинэ-Идэр сум|Шинэ-Идэр]] || 4 ||3,990 ||3,937||3,433 ||2053.6 ||1.67 |- | 24 || align=left| [[Эрдэнэбулган сум|Эрдэнэбулган]] || 5 ||2,842 ||2,772 ||2,769 ||4694.4 ||0.59 |- |- style="background: #f0f0f0;" | colspan=2| Аймгийн дүн || 126|| 123,485||124,036||126,515 || 101539.8 ||1.25 |- |} == Хүн ам зүй== Тус аймаг нь 123,416 хүн амтай. {| class="wikitable" |+ Хөвсгөл аймгийн хүн ам <ref name"statoids">Statoids (Gwillim Law) web page</ref><ref name="new">National Statistical Office </ref> <ref name="old">National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981</ref><ref name="GeoHive">, GeoHive: Global Statistics</ref> |- ! {{highlight1}} | 1956 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1960 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1963 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1969 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1975 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1979 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1981 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1989 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1992 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1996 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 1998 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 2000 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 2003 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 2005 <br /> тоол. ! {{highlight1}} | 2013 <br /> тоол. |- |58,200||64,000||63,700|| 74,800|| 82,300|| 88,200|| 91,100||101,800|| 119,133|| 113,312|| 117,123|| 117,914|| 124,126|| 123,416 ||125896 |} === Угсаатны бүрэлдэхүүн === Аймгийн нийт хүн амын 76,9%-ийг [[халх]], 13,7 %-ийг [[дархад]], 5,2 %-ийг [[хотгойд]]ууд эзэлдэгийн зэрэгцээ [[Буриад]], [[Урианхай]], [[Цаатан]], зэрэг ястнууд амьдардаг олон ястны өлгий нутаг юм. Тус аймгийн Баянзүрх, Улаан уул, Рэнчинлхүмбэ, Цагааннуур суманд ихэвчлэн [[Дархад]], [[Цаатан]], [[Тува]], Чандмань-Өндөр суманд [[Урианхай]], [[Цагаан-Үүр сум]]анд [[Буриад]], Шинэ Идэр, Галт, Жаргалант суманд [[Халх]], бусад суманд [[Хотгойд]] ястнууд голлон амьдардаг. {| class="wikitable" ! align=center colspan=3 | Жижиг ястан, угсаатнууд (өөрсдийн тодорхойлолт), 2000 оны тооллого<ref>M. Nyamaa, ''Khövsgöl aimgiin lavlakh toli'', Ulaanbaatar 2001, p. 7, 35, 68, 148, 166, 190</ref> |- ! Ястан, угсаатан !! Хүн ам !! Эзлэх хувь |- | [[Дархад]] || 16,268 || 13.8% |- | [[Хотгойд]] || 6229 || 5.3% |- | [[Урианхай]] || 3036 || 2.6% |- | [[Буриад]] || 996 || 0.84% |- | [[Цаатан]] || 269 || 0.23% |- | Нийт хүн ам || 117914 || 100% |} == Газарзүй == Тус аймагт мөнх цаст сүрлэг уулс, ян сарьдаг, гүн цэнхэр нуурууд, хөвч тайга, гол мөрний өргөн хөндий зэрэг нь тэр аяараа Хөвсгөл нутгийн үзэсгэлэн гоо билээ. Шохойн ба гантиг чулуун тунадаснаас үүссэн Цагаан-Үүр сумын Даян дээрх зэрэг олон агуй, хонгил, сэнжит хад нь байгалийн биет үзмэр юм. Элбэг баян араатан, жигүүртэн ан амьтад, түүхийн дурсгалт зүйл, байгалийн үзэсгэлэн зэргээр гайхагдсан Хөвсгөл нутгийг Монголын [[Швейцар]] хэмээн нэрлэдэг. === Газрын гадарга === Aймгийн нутаг дэвсгэр нь [[Хангайн нуруу|Хангайн уулархаг мужид]] оршдог. Уул нурууны гол хэсэг нь хангай нурууны салбар хэсэг [[Хөвсгөл Тагна]], [[Соёны нуруу]] багтана. [[Дэлгэрхаан уул]]ын ноён оргил нь далайн түвшнээс дээш 3190 метр өндөрт орших ба аймгийн нийт нутаг дэвсгэр нь далайн түвшнээс 1650-2050 метр өргөгдсөн. <gallery widths="160" heights="120"> Файл:Delgerhaan.JPG|Хамгийн өндөр Дэлгэрхаан уул Файл:Байкал и Хубсугул 329.jpg|Хөвсгөл нуур, хөлөг онгоц Файл:JargalantBridge2.jpg|Идэрийн гол, модон гүүр Файл:HujirtynDavaaOvoo.jpg|Хужиртын давааны овоо </gallery> === Гол мөрөн === Хангайн нуруунаас эх авсан [[Идэр нуур|Идэр]], [[Тэс нуур|Тэс]], [[Бүгдгээн нуур|Бүгдгээн]], [[Хөвсгөл нуур|Хөвсгөл нуурын]] баруун ба зүүн талын уулсаас эх авсан [[Дэлгэр мөрөн]], [[Бэлтэс гол|Бэлтэс]], [[Шарга гол|Шарга]], [[Шишгэд гол|Шишгэд]], [[Эгийн гол|Эг]], [[Үүрийн гол|Үүр]], [[Уйлган гол|Уйлган]] зэрэг 400 гаруй гол мөрөн, горхи булагтай. Хөвсгөл аймагт 300 гаруй том, жижиг [[нуур]] байдаг. Эдгээр нууруудын дотроос цэнгэг тунгалагаараа дэлхийд тэргүүлдэг, талбайн хэмжээгээрээ Ази тивд аравдугаарт, Монгол оронд хоёрдугаарт, гүнээрээ Төв Азид хоёрдугаар ордог Хөвсгөл нуур байна. Тус аймагт анагаах чадлаараа улс даяар алдартай [[Булнай рашаан|Булнай]], [[Салбарын халуун рашаан]], [[Торц рашаан|Торц]], [[Дулаан бүлээн рашаан|Дулаан бүлээн]], [[Наранбумбат рашаан|Наранбумбат]], [[Хоногцол рашаан|Хоногцол]], [[Бөөстөг рашаан|Бөөстөг]], [[Гантигт рашаан|Гантигт]] зэрэг хүйтэн рашаан байдаг ба эдгээрийг түшиглэн амралт сувиллын газрууд ажилладаг. Энэ аймгийн хамгийн их нуур буюу "Хөвсгөл" нуур нь ОХУ-ын "Байгаль" нууртай газар доор эх нь холбоотой байдаг гэх домогтой. === Ашигт малтмал === Хөвсгөл аймаг байгалийн баялаг, эрдэнэсийн сангаар нэн арвин, үйлдвэрийн зориулалтаар ашиглах боломжтой судалгаа хийсэн олон сая тонн нөөцтэй [[фосфорит]], [[нүүрс]], [[бал чулуу]], [[алт]], [[төмөр|төмрийн хүдэр]], [[хөнгөн цагаан]], [[шороон будаг]], [[шохойн чулуу]], [[гантиг]], [[боржин]] гэх зэрэг хөнгөн үйлдвэрлэлд чухал ач холбогдолтой баялаг бий. Мөн олон сая шоо метрээр тооцогдох ойн нөөцтэй. === Амьтан, ургамал === Aймгийн нийт нутгийн 35,4% буюу 35,5 мянган км квадрат талбайг ойн талбай эзэлнэ. Ойд [[гацуур]], [[хуш]], [[нарс]], [[улиас]] зэрэг [[навчит]] болон [[шилмүүст мод]] эзэлдгийн 90 орчим хувь нь хар мод юм. Тус аймагт [[вансэмбэрүү]], [[алтан хундага]] зэрэг 80 шахам төрлийн [[эмийн ургамал]] ургана. [[Нэрс]], [[үхрийн нүд]], [[улаалзгана]], [[бөөрөлзгөнө]], [[улаагана]], [[хад]], [[аньс]], [[тошлой]], [[гүзээлзгэнэ]] зэрэг [[жимс]], [[самар]], [[мэхээр]], [[мөөг]], [[сонгино]] гэх мэт [[хүнсний ургамал|хүнсний ургамлын]] арвин баялаг нөөцтэй юм. Эдгээрээс биологийн нөөц удмын сангаараа эрдэмтний сонирхлыг татдаг [[Сибир жодоо]], [[хонин арц]], [[ягаан цээнэ]], [[ямаан сэрдэг]], [[шивүүрт]], [[ортууз]] зэрэг олон төрлийн ургамлууд Монгол улсын ховор ургамалд ордог аж. Хөвсгөл аймагт 5 баг, 13 овог, 31 төрөлд хамрагдах 35 зүйлийн [[хөхтөн]], тэр дундаа [[үнэг]], [[чоно]], [[хандгай]], [[баавгай]], [[хярс]], [[хүдэр]], [[зэрлэг гахай]], [[буга]], [[гөрөөс]], [[булга]], [[тарвага]], [[ан амьтан]], 2 зүйлийн [[хоёр нутагтан|2 нутагтан]], 4 зүйлийн [[хэвлээр явагч]], 400 гаруй зүйлийн [[шавьж]] бүртгэгджээ. Манай аймгийн гол мөрөн нууранд 10 гаруй зүйлийн загас байдгийн дотор монголдоо хамгийн томд тооцогдох [[тул]] загас, [[Сэлэнгэ мөрөн|Сэлэнгэ мөрнөөр]] дамжин ирсэн [[хилэм]] загас, Дархадын хотгор, Шишгэдийн голын сав нутагт дэлхийд хосгүй [[цагаан загас]] бий. Эдгээр загасыг Оросын [[I Петр|Петр хаан]] хүнсэндээ == Нийгэм соёл == === Боловсрол === Аймагт [[ерөнхий боловсролын сургууль]] 32, [[цэцэрлэг]] 29, [[соёлын төв]] 23, Хөгжимт драмын театр, орон нутгийг судлах [[музей]] ажилладаг. Тус аймагт сумын эмнэлэг 23, аймагт орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон нэгдсэн эмнэлэг ажилладаг. == Эдийн засаг == Аймгийн эдийн засгийн гол салбар нь [[хөдөө аж ахуй]] юм. Хөдөө аж ахуйд [[мал аж ахуй]] голлох байр эзэлнэ. Аймгийн нийт нутгийн 57.7%-г хөдөө аж ахуй эдэлбэр газрын хэрэгцээнд ашигладаг. Тус аймгийн байгаль цаг уурын нөхцөлд тохирсон нутгийн шилмэл омгийн [[Дархад омгийн хонь]], [[хогоргын улаан монгол]], [[эрчимийн хар ямаа]], [[тэсийн голын адуу]] зэргийг үржүүлэн ашиглаж байна. Тус аймгийн Цагааннуур суманд [[цаа буга|цаа бугыг]] өсгөн үржүүлдэг. Тус аймгийн Tариалан Эрдэнэбулган, Рашаант сумд [[газар тариалан]] эрхэлж ирсэн ба 2000 оноос нийт эргэлтийн талбай 20,4 мянган га–д хүрч жилд дунджаар 10,4 мянган га–д [[үр тариа]], [[төмс]], [[хүнсний ногоо]] тариалж байна. === Аялал жуулчлал === Аймгийнхаа байгалийн үзэсгэлэнт газар нутаг, [[Хөвсгөл нуур|Хөвсгөл нуурын]] цогцолбор газрыг ашиглан аялал жуулчлалыг эрчимтэй хөгжүүлж байна. == Алдартай хүмүүс== [[Зураг:Undor Gongor.jpg|thumb|130px|Өндөр Гонгор]] Хөвсгөл аймаг эх орныхоо тусгаар тогтнол, хөгжил цэцэглэлийн төлөө амь бие, оюун ухаан, авъяас чадвараа зориулж ирсэн алдар цуутнуудын өлгий билээ. Тус аймгаас ардын домогт баатар [[Чингүнжав]], Жалханц хутагт Дамдинбазар, [[Монгол улсын баатар]] [[Лхүнрэвийн Даваадорж|Л.Даваадорж]], [[Лувсандоржийн Гэлэгбаатар|Л.Гэлэгбаатар]], [[Гомбын Цэнд|Г.Цэнд]], [[Дугарын Гунгаа|Д.Гунгаа]], Үндсэн хуулийн эцэг Бяраагийн Чимид нар төрөн гарсан бөгөөд [[Ардын хувьсгалын партизан]] 40 гаруй, [[Хөдөлмөрийн баатар]] 22, [[гавъяат]] 48, эрдэмтэд 100 гаруй улс, аймгийн олон зуун аварга, сайчууд төрсөн. [[1990]] оны ардчилсан хувьсгалын төлөө бусад аймгуудаас хамгийн түрүүн хөл тавьж [[Даваадоржийн талбай|Даваадоржийн талбайд]] өлсгөлөн зарлаж тэмцэж явсан түүхтэй. Хөвсгөлчүүдийн шаргуу хөдөлмөрийг үнэлж төр засгаас [[1986]] онд аймгийг "Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одон"–гоор 2015 онд Сүхбаатарын одонгоор тус тус шагнасан билээ. Эдгээрээс гадна [[Өндөр Гонгор]], [[Шүхэрч Гэлэнхүү]] нар Хөвсгөлд төржээ. Данийн аялагч [[Хэннгинг Хаслунд-Кристенсен]] нь одоогийн Эрдэнэбулган суманд 1, 2 жилийн турш 1920-оод онд иржээ. Мөн нутгийн зарим ард [[Алан-Гуа]] эхийг Чандмань-Өндөрт төрсөн гэж үздэг. Иймд энэ суманд улсын баяр наадмын үеэр [[Алан-Гуа]] эхийн баярыг тэмдэглэдэг. ===Эрдэмтэд === *[[Базарын Ширэндэв]], нэрт эрдэмтэн, түүхч, төр нийгмийн зүтгэлтэн, Хөдөлмөрийн баатар, ШУ-ны гавъяат ажилтан, академич, [[Шинэ-Идэр сум]] ===Нийгэм, улс төрийн зүтгэлтэн === *[[Бяраагийн Чимид]] Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат хуульч, Ардын багш, ==Цахим холбоос== {{Commons|Category:Khövsgöl Aimag|Хөвсгөл аймаг}} * [http://www.khuvsgul.nso.mn/index.php Хөвсгөл аймгийн албан ёсны цахим хуудас] == Эх сурвалж == {{лавлах холбоос|2}} {{Хөтлөгч мөр Монголын аймаг}} {{Хөтлөгч мөр Хөвсгөлийн сумууд}} [[Ангилал:Хөвсгөл аймаг| ]] [[Ангилал:Монголын аймаг]] 5a1b0u1v0qkl021yky5viio0267mkzz Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt 3 1998 707948 688990 2022-08-09T14:29:49Z 66.181.187.130 /* Unblock */ шинэ хэсэг wikitext text/x-wiki '''Hello all. I reject translation requests, so please don't ask me that. I'll contribute in my own way. Thank you.''' --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:17, 5 Зургаадугаар сар 2009 (UTC) __TOC__ == тихо браге == Монгол Википедиад байх ёстой өгүүллүүд жагсаалтан дээрээ тихо брахе гэж өөрчлөөч. == Cyrtopodion elongatus == Sain bn uu? Minii hiij baigaa huudsand sanaa tavij baigaad talarhaj bn aa!!! Wiki deer medeelel tavij ehlej baigaa bolhoor joohon turshlagaguitej baina. Говийн махир хуруут гүрвэл (Cyrtopodion elongatus) нь нэгэн төрлийн гүрвэл юм. gesen zasvartai biologiin talaas n sanal niilehgui baigaa uchraas zasvar hiilee. C.elongatus n zuil bolohoor negen torliin gurvel gej bolohguiee. Khundetgesen Erdenetushig == interwiki == Hi. I make interwiki. Could you make templates for [[:Category:User mn|User mn]] like it is in [[:Category:User en|User en]], for example? [[User:Niki K|Niki K]] 02:33, 24 August 2005 (UTC) ==Мошовце== Hi :-) I have a favor to ask. A friend translated an article about my home town [[Мошовце]] into Mongolian, but did it in the latin alphabet, not in cyrillics. I've done my best to transcribe it into cyrillics, but I'm afraid there still might be errors. Could you pls. have a look at it and correct the possible mistranscribed letters? Thanks a lot :-)) Peter (Slovakia) ==Translation of the Mongolian Interface== '''Hi Zorigt'''! I have helped you apply for administrator [http://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_permissions#mn:wikipedia Here]. Once you are granted the priviledge of administrator, you can help translate the whole interface into Mongolian [http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Allmessages Here]. (Because only Administrators can translate the interface) For the Mongolian Logo request, you can ask [http://meta.wikimedia.org/wiki/User_talk:Walter Walter] for help. --[[User:Jose77|Jose77]] 09:26, 1 August 2006 (UTC) Thank you for your kindness. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 10:54, 1 August 2006 (UTC) ::[http://mn.wikipedia.org/wiki/Talk:%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81#Translation_of_the_Mongolian_Interface Here] is a list of words that still needs to be translated into Mongolian. ::Regards--[[User:Jose77|Jose77]] 23:23, 3 Наймдугаар сар 2006 (UTC) == [[special:Allmessages]] == * Dear Zorigt! I want to inform you about a [http://nike.users.idler.fi/betawiki/The_ISO-639-3_list?uselang=mn#mn special platform] to translate the MediaWiki interface in many languages: # please [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=special:Userlogin&type=signup&uselang=mn log in] first # choose « ‎Монгол‎ · mn: » as user interface [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=special:Preferences&uselang=mn language] # go to [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=template:Messages/getting_started&uselang=mn&action=purge] and / or [http://nike.users.idler.fi/dev/index.php?title=special:Allmessages&sort=1&uselang=mn] * You can reach me most of the time at the [[IRC]]-channel [irc://irc.freenode.net/mediawiki-i18n #mediawiki-i18n]. Best regards [[User:Gangleri|Gangleri]] | [[User_talk:Gangleri|T]] | [[m:user:Gangleri|m:]] [http://meta.wikimedia.org/wiki/user_talk:Gangleri?action=history Th] | [[m:user talk:Gangleri|T]] 00:50, 4 Наймдугаар сар 2006 (UTC) ==Administrator application== I have placed your name [http://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Requests_for_adminship#.28.2B.29_Support here]. --[[User:Jose77|Jose77]] 03:34, 28 Есдүгээр сар 2006 (UTC) :'''Congratulations''', Your are now an administrator. --[[User:Jose77|Jose77]] 08:37, 11 Арваннэгдүгээр сар 2006 (UTC) Thank you very much. I will do my best. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 03:40, 12 Арваннэгдүгээр сар 2006 (UTC) [http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Allmessages энд] системийн буюу админ өөрчилж чадах үгнүүд байгаа шүү. system message --[[User:Bambuush|Bambuush]] 02:38, 15 Арваннэгдүгээр сар 2006 == bi bainaa gej == maniig ni admin bolgochihson baihiin. tegsen chini yu hiihee meddeggui ee. yamar ch bsan interfaceiin ugiig orchuulj solij bolj baina. ihenh ni minii orchuulsnaar bgaad bna gehdee. odoo harahaar zarim ni shal buruu ch yumu zoruutei orchuulsan yum ih baina. harj bgaad alda bval heleerei. zasaad yavnaa. interfaceiin ugnuudiig orchuulaad bugdiig ni oruulchval tee? Админ болж үзээгүй болохоор яг ямар эрхтэйг нь сайн мэдэхгүй юм. Гэхдээ хүн бандах, бичлэг устгах, түгжих, зөөх энэ тэр гээд эрхүүд байгаа биз. Меню энэ тэрд өөрчлөлт оруулах эрхтэй бол тун догь. Мань ажиглагдсан зүйл байвал хэлнэ ээ. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:25, 26 Аравдугаар сар 2006 (UTC) hi. harin jiriin hereglegchees oor ni gevel ustgah tugjih zereg nemelt erhuud baina. deer ni menunuudiig orchuulj mgl bolgoj boloh yum baina. gehdee nileen gar ajillagaa ihteim. deer ni yamar uuregtei button(menugiin helleg) medegdehgui zuiluud ih baina. hervee haraad shuud zasaad yavna gevel minii accountiig hereglej bolno shuu. == Sain ban oo! == Sain ban noo!I was wondering if you knew a place where I can learn Mongolian on the internet? I have a big interest in mongolia! Thanks! (as soon as i learn i will help out MN-Wikipedia!) --[[User:Ice201|Ice201]] 18:00, 8 Арваннэгдүгээр сар 2006 (UTC) == [[Курув]] == Could you please write a stub http://mn.wikipedia.org/wiki/Курув - just a few sentences based on http://ja.wikipedia.org/wiki/??? or EN wiki? Only 2-5 sentences enough. Please. PS. Article about Kurów is already on 133 languages. If you do that, please put interwiki link into English version. [[wikt:pl:User:Pietras1988|Pietras1988]] 20:33, 7 Гуравдугаар сар 2007 (UTC) == Химийн Факультет (Монгол Улсын Их Сургууль) == Without understanding anything [[Химийн Факультет (Монгол Улсын Их Сургууль)|this]] looks like a copyright violation for me. --[[User:Steschke|Steschke]] 06:14, 13 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC) == [[User:YonaBot|YonaBot]] == Hello, I'm [[commons:User:Yonatanh|Yonatan]], an admin on commons, and I run [[User:YonaBot|YonaBot]], an interwiki.py pywikipedia bot that adds interwikis mainly from the Hebrew Wikipedia. I already have the bot flag on ar, cs, da, de, en, fr, id, it, no, nl, pl, pt and sv. I'm asking you because I didn't see a place where I could request it and if you agree I will request the flag on meta. Thanks, [[User:Yonatan|Yonatan]] 12:30, 17 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC) :If you agree I'll request the flag on meta. [[User:Yonatan|Yonatan]] 21:22, 22 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC) ==Namespaces and fallback language== Сайн байна уу, Zorigt. Please forgive me writing You in English. A very good [[wikt:User:Piolinfax|friend of mine]], a polyglot is interested in languages, also in Mongolian. Therefore he is quite active at Wiktionary-projects, also at mn.wikt. There I saw, that the MediaWiki-messages are not translated so far, so I asked in the wikimedia-tech-channel, if it would be possible to copy them easily from mn.wikipedia to other Mongolian-projects. (which would be much more time saving than copying them by hand one by one) Since the answer was "yes it is possible", I would like to ask You some questions first, before making a request at bugzilla: #Would You like to change the namespace-names also (eg. {{ns:3}} = namespace 3 and so on, [[User:Spacebirdy|here is a list]]), if so, please could You help with translating the namespace-names. If not, no problem. #:(p.s.: the changing of namespace-names will not affect old links from e.g. [User_talk:blablabla]. You can compare this in is.wikt, where I made a small [[wikt:is:Notandi:Spacebirdy/test|testpage]] for You.) #What would the best fallback language be (if a translation of a MediaWiki-message does not exist, which language should be used). English? Or Russian (or something else)? kind regards,<br> Чин сэтгэлийн баяр талархлаа та бїхэнд дэвшїїлье, --[[User:Spacebirdy|шувуухай]] [[User_talk:Spacebirdy|<sub>(:> )=|</sub>]] 11:41, 26 Дөрөвдүгээр сар 2007 (UTC) :Please respond, or just say if You don't want to have anything to do with this. If You like I could also adjust the logo [[:Image:Wiki.png]] for mn.wikipedia to the correct size, so that it can be switched. best regards --[[User:Spacebirdy|шувуухай]] [[User_talk:Spacebirdy|<sub>(:> )=|</sub>]] 11:33, 1 Тавдугаар сар 2007 (UTC) == Лого == Монгол Википедиагийн логог солиулах хүсэлтийг [http://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_logos] хуудсанд тавилаа. Үүнийг дэмжье гэвэл, Edit дээр дараад, "<nowiki>As another administrator of Mongolian Wikipedia, I second this request, ~~~~</nowiki>" гэж оруулна уу. [[User:Chinneeb|Chinneeb]] 07:05, 30 Тавдугаар сар 2007 (UTC) ==Викигийн Хамгаалагч одон== {| style="border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}};" |rowspan="2" valign="middle" | [[Image:WikiDefender_Barnstar.png|100px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''Викигийн Бат Хамгаалагч одон''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Таныг Монгол Википедиаг элдэв халдлагаас шантаршгүй соргог хамгаалж байдагт талархаж энэхүү одонгоор шагнав. [[User:Timur|Temur]] 09:21, 27 Зургаадугаар сар 2007 (UTC) |} ==Викигийн хурал== Ерөнхий асуудлуудыг хрэглэгчийн хуудсан дээр хэлэлцэхээр нийтэд хүртээлтэй болж өгөхгүй байгаа тул бид [[Wikipedia:Хурал]] гэсэн хуудас нээгээд тэнд хэлэлцэж байхаар боллоо. Тийшээ орж бавар бувар хийж байгаарай. [[User:Timur|Temur]] 19:25, 18 Долоодугаар сар 2007 (UTC) == PipepBot == Hello Zorigt, I asked for bot status for [[User:PipepBot|PipepBot]] on [[Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл#Bot status for PipepBot]] and on [[m:Requests_for_bot_status#mn:User:PipepBot|Meta]]. A bureaucrat wrote, I have first to ask the opinion of the users. Could you please write your opinion at [[Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл#Bot status for PipepBot|Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл]]? Thank you very much! [[:it:User:Pipep]] 18:50, 22 Наймдугаар сар 2007 (UTC) == index.php == Hi, when you delete spam pages like "W/w/w/w/w/w/index.php", it might be a good idea to create an empty page again with that name, and protect it to prevent further abuse. We already have the example [[W/w/w/index.php]]. --[[User:Latebird|Latebird]] 07:07, 7 Есдүгээр сар 2007 (UTC) Thank you for your suggestion. I'll use it later. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 07:33, 7 Есдүгээр сар 2007 (UTC) == Линк == Сайн байна уу, [[хүн ам]]тай гэдгийг <nowiki>[[хүн ам]]тай </nowiki> гэж бичиж болж байгаа. Линк хийхэд өмнөхөө (<nowiki>[[хүн ам|хүн амтай]] </nowiki> гэдгээс) бодвол арай хялбар болсон шүү. --[[User:Tsogo3|Цогоо]] 01:29, 11 Есдүгээр сар 2007 (UTC) == Уучлалт == Сайн байна уу? Зоригт оо, template-ийг нь хуулбарлах гэснээс болж буруу үйлдэл хийж, [Монгол Улсын Их Сургууль] гэсэн өгүүллийг зөөж, устгасандаа хүлцэл өчье ээ. --[[User:Batochirganbold|Batochirganbold]] 04:56, 11 Аравдугаар сар 2007 (UTC) == 1 түгжээний талаар == Сайн байна уу, Та 122.201.16.22 IP-тай хэрэглэгчийг түгжсэн юм шиг байна. Тэгээд энэ хэрэглэгч нь над руу гомдолтой байна гээд л мэйл явуулаад байх юм. Таны мэйл хаяг энд байхгүй тул над руу л явуулаад байх шиг байна. Түүний мэйл хаяг болох gantuya@mail.mn руу энэ талаар хариу явуулахыг хүсье. --[[User:Chinneeb|Чинээ]]<sub>[[User_talk:Chinneeb|миний яриа]]</sub> 06:20, 8 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) Хариу явууллаа. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:36, 11 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) == PNG == Зоригтоо би Хөдөө аж ахуй гэсэн хэсэгт англи verse-ээс нь текст болон зургуудыг нь шууд хуулбарлаад оруулж орчуулсан чинь тэр PNG гэсэн өргөтгөлтэй зураг нь дэлгэцэн дээр харагдахгүй байна. Тэр яаж харагдуулдаг юм бэ? Энийг надад заагаад өгөөч. bilguun.alt Сайн уу. Энэ талаар би сайн мэдэхгүй байна л даа, тусалж чадахгүй байгааг минь уучлаарай. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:36, 11 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) Програм хангамжийн инженерчлэл ангилалыг нүүлгэсэн == Sowtware Engineering == Програм хангамжийн инженерчлэл ангилалыг нүүлгэсэн. [[User:Badaa|Badaa]] 15:00, 12 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) Badaa == Түгжсэнийг тайлбарлана уу == Миний бие 2007 оны 10 сарын 30-нд хувь нэмэр оруулснаас (http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Contributions/122.201.16.22) хойш дахин Монгол Википедиа-д ороогүй байтал Zorigt Та намайг 2007 оны 11 сарын 06-нд "сүрдүүлсэн зовоосон ааш араншинтай" гэсэн шалтгаар 2 долоо хоногийн хугацаагаар түгжиж, бүтээлч хувь нэмэр оруулах боломжийг хаасан. Миний бие чухам хэнийг, хэзээ, хэрхэн сүрдүүлж зовоосныг Та тайлбарлана уу. Хэрэв Та алдаа гаргаж, андуурч түгжсэн бол уулчлалт гуйхаасаа бүү нэрэлхээрэй. Таны энэ түгжилт миний Вики намтарт үлдэж байгаа тул миний бие нэр төрөө цэвэрлүүлж авмаар байна. [[Special:Contributions/122.201.16.22|122.201.16.22]] 03:46, 25 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) :Та бодвол Гантуяа гэдэг гишүүн бололтой. Би хэн нэгэн гишүүнийг биш, IP хаягийг түгжсэн болно. Та үүнээс хойш википедиад бичлэг оруулахдаа өөрийн хэрэглэгчийн нэрээр нэвтэрч байхыг хүсье. Уг нь би бусад админд хүсэлт ирсэн даруйд заагдсан мэйл хаяг руу яагаад түгжсэн шалтгаанаа тайлбарлаж мэйл илгээсэн юм. Дээр Чинээ админы бичиж үлдээсэн мэйл хаяг алдаатай байсан уу, та мэйлээ шалгаагүй юу? Юутай ч тэнд бичсэн зүйлсээ доор хуулбарлаж тавив. Sain baina uu. Ta ooriin IP hayag boloh 122.201.16.22-g tugjsentei holbootoi gomdliig Mongol Wikipedia-n admin Chinneebb-d gargasan bololtoi. Enehuu hayagiig tugjsen hun ni bi baina l daa. Yu bolson tuhai log-g door huulbarlaj taviv. 2 doloo honogiin hugatsaatai tugjsen, 11-r sariin 20-nd tugjee ni tailagdah baigaa. Gehdee Mongold neg IP hayagaar olon hun ordog tul ta enehuu zuiliig bichij oruulaagui gej bi itgej baina. * ( Устгагдсан өгүүллэгүүдийн лог); 11:02 . . Zorigt (Talk | хувь нэмэр | түгжих ) (" Talk:Ёс зүйн философи" нь устгагдсан.: агуулга нь ийм байсан: ''''zail oligtoi medeelell tavia ch'''' （зөвхөн '122.201.16.22' нь л бичлэг үйлдэгч）) * (Түгжээний жагсаалт); 11:02 . . Zorigt ( Talk | хувь нэмэр | түгжих) ("User:122.201.16.22" нь 2 долоо хоног хугацаагаар түгжигдсэн.: Сүрдүүлсэн/зовоосон ааш авиртай) Hundetgev, Zorigt Mongol Wikipediagiin admin Өөрөөр хэлбэл, таны компьютерээс, эсвэл тантай ижил IP ашигладаг өөр компьютерээс дээрх логт буй зүйлийг бичсэн тул 2 долоо хоногийн хугацаатай түгжсэн болно. :Тайлбарыг ийм олон хоногийн дараа авч байгаа нь маш харамсалтай байна. Би e-mail-ээ олонтаа шалгасан боловч Таны хариу ирээгүй. (http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:Contributions/122.201.16.22) дотор 11 сарын 6-ны хувь нэмэр харагдахгүй байна. Тиймээс би итгэж чадахгүй байна. Ижил IP-г өөр компьютерээс ашиглаж болдог гэж үү? Гайхмаар юм. Эсвэл Та алдаа гаргачихаад уучлал гуйхааас нэрлэхээд зохиомол хэрэг үүсгэж байна уу? Та админ болсон бол яагаад e-mail хаягаа үлдээдэггүй юм бэ? Түгжүүлсэн хүмүүс Танаас нэн даруй тайлбар шаардах эрхтэй гэж бодож байна. Ер нь Та тайлбар шаардуулалгүй, хүн түгжсэн л бол уг гишүүний Talk page-д тайлбараа нэн даруй өөрөө бичиж үлдээж байх нь боловсон ёс болно. :Урьд нь өмнө зүв зүгээр бүтээлч хувь нэмрээ оруулаад явж байсан хүн гэнэт дээрх мэт галзуу солиотой юм бичихгүй гэдэг нь логикоор ойлгомжтой шүү дээ. :Би ийм олон хоногоор түгжүүлж, гэм зэмгүй байж байгаад хатуу ширүүн шийтгүүлсэн тул цаашид Монгол Вики-д бүтээлч хувь нэмэр оруулах урам зориг мохсон. :Энэ хугацаанд Таны болон бусад админуудын түгжилтийг ажиглаж байхад учир битүүлэг шалтгаанаар түгжсэн тохиолдол мэр сэр байдаг юм билээ. Тиймээс Монгол Вики их халгаатай газар шиг санагдсан. [[Special:Contributions/122.201.16.22|122.201.16.22]] 04:51, 27 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) ::Та http://mn.wikipedia.org/wiki/Special:DeletedContributions/122.201.16.22 гэдгийг үзээд намайг худлаа яриагүй гэдэгт итгэх биз ээ. Дахин хэлэхэд би IP хаяг түгжсэн болохоос бус хэрэглэгчийг түгжээгүй. Та өөрийн хэрэглэгчийн нэрээр орж байх нь дахин ийм явдал тохиолдохоос сэргийлэх болно. Та устгагдсан өгүүллүүдийн логоос нь чухам ямар учраас IP хаяг, хэрэглэгчдийг түгжиж буйг олж үзэх боломжтой. Энэ удаад ийм зүйл болсонд харамсч байгаагаа илэрхийлж байна. Хүндэтгэв, --[[User:Zorigt|Zorigt]] 05:03, 27 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) :::Хэлмэгдүүлчихээд огт уучлал гуйгаагүй л юм байна. [[User:Gantuya|Gantuya]] 11:42, 13 Арваннэгдүгээр сар 2008 (UTC) ==Idevhitei ug== Ug idevhijuuleltiig Admin l hiideg uu? ter Zorigiin materialiig idevhijuulsen bna. Teheer odoo 3 admin baina uu? Bas bi UB-d zarim too hellegiig nariivchilj zasmaar baihiin genet zasvar avahaa baichihlaa uund harui ogno uu? [[User:Orgio|Orgio]] 04:23, 12 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC) :Үг идэвхжүүлнэ гэж та яг юу хэлж байгааг сайн ойлгосонгүй. Сайт доторх холбоосыг хэлж байгаа бол үүнийг хэн ч хийх боломжтой. Үүний тулд засварлах цонхны дээд талын товчнуудын зүүн талаасаа 3 дахь буюу "Сайт доторх холбоос" товчийг хэрэглэхэд хангалттай. Эсвэл <nowiki>[[үг]]</nowiki> гэж бичвэл [[үг]] болж харагдана. Админуудын жагсаалтыг [[Wikipedia:Администраторуудын жагсаалт|эндээс]] харж болно. Та асуултуудаа Тусламж гэсэн хэсэгт тавьбал ганцхан би ч биш, бусад хүмүүс ч асуултанд тань хариулах тул хүссэн асуултынхаа хариуг илүү шуурхай авах боломжтой байх аа. Амжилт хүсье. Хүндэтгэсэн, --[[User:Zorigt|Zorigt]] 04:39, 12 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC) Bayrllaa, UB material zasvar avahgui baina yasan bol? [[User:Orgio|Orgio]] 04:50, 12 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC) Сайн байцгаана уу? Холбоос буюу линкүүдийг яаж хийдэг юм бэ? Баярлалаа. ==Końskowola - Poland== Could you please write a stub http://mn.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%84skowola - just a few sentences based on http://ja.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%84skowola ? Only 3-5 sentences enough. Please. P.S. If You do that, please put interwiki link into english version. [[:pl:User:123owca321|123owca321]] 08:51, 28 Арванхоёрдугаар сар 2007 (UTC) == Unlicensed images == Hi, all the [http://mn.wikipedia.org/w/index.php?limit=50&title=Special%3AContributions&contribs=user&target=Zorigt&namespace=6&year=&month=-1 images you uploaded] have been tagged, because you neglected to specify the author/source and a suitable license. If you are unable to provide this required information, then they will get deleted after a certain time. Thanks for your understanding and cooperation. --[[User:Latebird|Latebird]] 06:24, 22 Нэгдүгээр сар 2008 (UTC) ==A little help: [[Эчер]]== Hi! I'm a Hungarian Wikipedia editor, my name is Norbert Kiss. I'm very proud of my village, Ecser, and I would like to read about it in every langauge of the wikipedia. I translated it already into 10 languages, now there are 49 translations. Could you help me? Could you translate it into mongol? The [http://ru.wikipedia.org/wiki/Эчер Russian] or [http://en.wikipedia.org/wiki/Ecser English] page is good to translate from them. My profile: [http://hu.wikipedia.org/wiki/User:Eino81 Eino81]. Thank you! :I'd suggest ''not'' to follow such '''vanity request'''s. As long as we don't even have an article about the country itself, let alone any of its big cities, such a small village is entirely irrelevant to Mongolian language readers. Let's not waste time and effort for such nonsense. --[[User:Latebird|Latebird]] 04:01, 20 Тавдугаар сар 2008 (UTC) == Нэг зүйл шалгаад өгөөч. == Би сая [[Рожер Федерер]]ийн өгүүллийг оруулсан юм. Тэгтэл нүүр хуудсан дээр хийгдээгүй гэж гараад байна. Наанаас чинь үзэхэд бас тийм харагдана уу? Шалгаад өгөөч. Thanks --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 05:45, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC) :: [[Template:Мэдээ]] дээрээ зүгээр байх юм. Нүүр хуудаснаас орохоор эдитбокст нь одоогийн хувилбарын код нь тэр чигээрээ гарч ирээд байна лээ. Тэгж орж байгаад дахиад батлах гээд үзвэл яадаг юм бол? --[[User:Zorigt|Zorigt]] 06:09, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC) :::Зөндөө баталж үзсэн. Болохгүй байна. --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 06:13, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC) :::Нэг жижиг өөрчлөлт хийгээд хадгалсан чинь зүгээр болчихлоо. Баярлалаа. --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 06:28, 10 Есдүгээр сар 2008 (UTC) == Талархал == Намайг админы эрх авахад дэмжсэн явдалд баярлалаа. --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 14:36, 14 Есдүгээр сар 2008 (UTC) == Thanks / Баярлалаа! == Зоригт, thanks a lot for your help with Tsybikov article. I have not been using my Mongolian for years now, and it has never been good enough to properly write anyway. I hope I can improve it scanning through your edits. I hope this is OK with you. I made the English version of the phrase I wanted to say about Tsybikov and the Dalai Lama, in English, as a comment to the ойлгомжгүй sentence you rightfully removed from public display. Would you please take a look if it can be rendered into proper Mongolian. Warmest regards, --[[User:Tar-ba-gan|Tar-ba-gan]] 14:22, 25 Есдүгээр сар 2008 (UTC) ::Thanks for editing! This was very important for me and helpful to exclude the same mistakes in the future. --[[User:Tar-ba-gan|Tar-ba-gan]] 08:21, 26 Есдүгээр сар 2008 (UTC) :::You're welcome and thank you for your contribution in Mongolian wikipedia. Монгол хэлээ битгий мартаарай. --[[User:Zorigt|Zorigt]] 08:38, 26 Есдүгээр сар 2008 (UTC) ==Request for translation== Hi! I am user from the Macedonian Wikipedia and I edit for Mongolia on the Macedonian Wikipedia and as far as I could understand Mongolian, there is no article for Republic of Macedonia. Can you please make an article for Macedonia on Mongolian language? Since I cannot edit on Mongolian thats why I am asking you for help. Thanks in advance and you can contact me [http://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D1%81%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA:MacedonianBoy here on my talk page]. --[[Хэрэглэгч:MacedonianBoy|MacedonianBoy]] 19:02, 13 Арванхоёрдугаар сар 2008 (UTC) ::Hi again! Can you please translate this into English Бүгд Найрамдах Македон Улс? Please tell translate word by word I want to learn it. Thanks--[[Хэрэглэгч:MacedonianBoy|MacedonianBoy]] 11:12, 14 Арванхоёрдугаар сар 2008 (UTC) :You should not delete the redirects. In each Wikipedia the original name is redirected to the article. So, on the Macedonian and English Wikipedia Mongol Uls redirects to Mongolia and Mongol Khel redirects to Mongolian language.--[[Хэрэглэгч:MacedonianBoy|MacedonianBoy]] 15:33, 14 Арванхоёрдугаар сар 2008 (UTC) == [http://en.wikipedia.org/wiki/William_Cameron_Townsend Translation] == Please, could you translate this article onto Mongol language? Thanks a lot for your help. If you want to translate any article onto Galician, Catalonian, Spanish or Portuguese, tell it to me. [http://incubator.wikimedia.org/wiki/User:Chabi Chabi] == Hi == Онцлох өгүүлэл, зураг мэдээ г.м.-г шинэчлэж байхыг хүсье. :Би уг нь түүнийг шинэчлэх үүрэгтэй биш гэж бодож байна. Та ч бас шинэчлээд байж болох байх. Миний хувьд монгол википедиад байнга үлдэх өгүүллүүдийг олшруулахад хүчээ зориулъя гэж боддог тул түр зуур тавигдаад устгагдах мэдээ гэх мэт зүйлсийг шинэчлэх ажилд хүч тавихгүй байгааг ойлгохыг хүсье. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 14:22, 18 Нэгдүгээр сар 2009 (UTC) ==Сайн байна уу?== Эх Монгол хэлээрээ вики хөтлөж байгаад туйлын талархалтай байна. Би өмнө нь Ньюс.мн-ы Баабарпедиад хэдэн өгүүлэл оруулж байсан юм. Тэдгээрийг зөөж оруулж болно биз дээ? Аа бас Англи Викигээс шууд зөөхөд инфобокс зургууд нь шууд орох уу? Би яагаад зураг оруулах эрхгүй байгаа юм бэ? шинээр зураг оруулахын тулд зайлшгүй Админаас зөвшөөрөл авах ёстой юм уу? --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 09:41, 3 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) ::Сайн байна уу. Монгол википедиад тавтай морилно уу. Баабарпедиагийн хувьд зохиогчийн эрх нь ямар байдгийг би сайн мэдэхгүй байна. Зохиогчийн эрхтэй холбоотой асуудлуудыг Викимедиа сангийнхан шийдээд байх шиг байдаг, тийм болохоор тэнд байгаа бичлэгүүдийг зөөж авчрах боломжтой эсэх талаар үнэхээр хариулж мэдэхгүй нь, уучлаарай. Вики-Коммонс гэж файл хадгалдаг ерөнхий газар байгаа. Тэнд байгаа зургууд бол аль ч хэлний википедиад шууд хэрэглэж болдог. Зураг оруулах эрх бүх хүнд нээлттэй байгаа. Харин зохиогчийн эрхийн талаарх мэдээллүүдийг маш сайн бичиж оруулахгүй бол шалгуурт нь тэнцэхгүй устгагдаад байх шиг байсан, харин шалгуурыг нь хангавал Коммонс руу зөөгдөөд, бусад хэлний викинүүдэд ч хэрэглэж болдог болно. Англи викид байгаа бүх зургийг монгол викид шууд ашиглаж болно гэж хэлж бас чадахгүй, зургийн лиценз нь янз бүр байж болно. Энэ тухай өөр хүмүүс танд дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх байх гэж бодож байна. Хамтдаа монгол википедиаг хөгжүүлцгээе. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 10:17, 3 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) ==Нэг асуулт== Ажиглаад байхад нэг дутагдал байна.Кирилл нэр томъёоны хувьд тогтсон бичлэг байхгүй байгаа нь өөрөө нилээд хүндрэл үүсгэх байх. жишээлбэл Галлийн удирдагч Vercingetorix-ын тухай бичлээ гэхэд Толгой үгийг яг юу гэж оруулах вэ? Версинжеториг, Веркингеторикс, Версингеторикс, Веркинжеторикс гэх мэт олон янзаар бичих гээд байна. Би өөрөө кирилл рүү хөрвүүлэхдээ яг юу гэж оруулах вэ? гэдгийг сайн мэдэхгүй байна л даа. Ivory Coast байна бас. Зааны ясан эрэг гэх үү? Франц маягаар нь Кот Д'Иваур гэх үү? Миний бодлоор аливаа нэг гадаад орчуулагддаггүй үгийг жишээлбэл хүний нэр, газар усны нэр, хот, муж, дүүрэг, улсын нэрийг англи галиглалаар нь давхар бичвэл ямар вэ? Жишээ нь Веркингеторикс буюу Vercingetorix нь гээд биччихсэн байвал хайлтаар гарч ирэх магадлалтай байх. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 08:37, 4 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) :Өгүүллийн гарчгийн хувьд та аль болох Монголд өргөн дэлгэр хэрэглэдэг дуудлагыг нь сонгож бичих хэрэгтэй, монголд төдийлөн хэрэглэгддэггүй нэр томъёоны тухайд эх хэлээр нь хэрхэн дууддагийг харгалзан үзэж гарчгаа өгөх нь зүйтэй болов уу. Тэгэхдээ тухайн хэлээр нь мөн гарчиг үүсгэж, давхар холболт хийхэд хангалттай. :Жишээлбэл, Vercingetorix гэсэн гарчигтай өгүүллээ <nowiki>#REDIRECT [[Веркингеторикс]]</nowiki> гэсэн агуулгатай болговол Vercingetorix гэж хайлт хийхэд шууд Веркингеторикс гэсэн өгүүлэл гарч ирнэ. Мөн үндсэн өгүүлэлд нь тухайн эх хэлээр нь яаж бичигддэгийг хаалтанд хийж бичиж байгаа. Энэ тухай бусад өгүүллүүдээс жишээ авч болно. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 08:52, 4 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) ==Бас нэг асуулт== Зөвшөөрлийн алдаа Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас Харайх: Удирдах, Хайлт Таны хийх гэж буй үйлдэлийг Автоматаар батлагдсан хэрэглэгчид, Системийн операторууд, Uploaders группын хэн нэг хэрэглэгч хязгаарласан байна. Зураг Аплоад хийх гэхээр ингээд байна яах вэ? --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 10:38, 4 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) ==Тусламж== Great barrier reef гэдгийг монгол хэлээр юу гэдэг вэ? Их шүрэн далан гэдэг билүү? сайн санадаггүй --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 15:32, 15 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) ::"Их шүрэн хэрэм" гэдэг билүү? Би бас сайн санадаггүй ээ. Гэхдээ өмнө нь өөр өгүүлэл орчуулж байхдаа ингэж бичиж байсан шиг санагдаж байна. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 15:37, 15 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) 1964 оны Монгол атлас дээр Great Barrier Reef-ийг Их шүүрэн далан гэсэн байна. Тэгээд би [[Их шүрэн далан]] болгочихлоо. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 09:14, 4 Гуравдугаар сар 2009 (UTC) Дунай мөрөнг Danube гэж бичдэг шиг санагдаж байна. Тэгээд засчихлаа шүү --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] :Нээрэн тийм, шөнө нойрмоглоод тэр чигээр нь туучихаж. Баярлалаа хө.--[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 06:22, 24 Хоёрдугаар сар 2009 (UTC) -- Зураг оруулахад тайлбар гэж ямар утгатай зүйл байна? яаж бөглөх ёстой вэ? тайлбар нь нэг ойлгомжгүй байна. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 11:12, 2 Тавдугаар сар 2009 (UTC) ::Зөвшөөрөл гэсэн хэсэгт нь <nowiki>[[Ангилал:Зургийн_лицензний_тэмдэгнүүд]]</nowiki> ангилалд байгаа лицензүүдээс тохирох лицензийн кодыг нь бичиж өгөх ёстой байх. Өөрөө авсан зургийн тухайд бол [[Загвар:PD-self]] загварыг оруулахад болно. Жишээ болгож, <nowiki>[[Зураг:Ulaanbaatar_duuregs,_mn.png]]</nowiki> файлыг үзээрэй. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 12:04, 2 Тавдугаар сар 2009 (UTC) == Translation == Dear Zorigt, Could you please write the word(s) "Dalai Lama" in Mongolian for me? In the [[nl:dalai lama#Naamgeving|Dutch article]], I have the translations in Tibetan and Chinese, and it would be nice when I can show it in Mongolian too. Thank you in advance! Best regards, [[Хэрэглэгч:Davin|Davin]] 20:22, 1 Гуравдугаар сар 2009 (UTC) :Hello. We write this "Далай лам". --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:44, 2 Гуравдугаар сар 2009 (UTC) ::Thank you very much. Best regards, [[Хэрэглэгч:Davin|Davin]] 20:15, 3 Гуравдугаар сар 2009 (UTC) [[Хожа Амхед Ясавигийн бунхан]] үүнийг устгаад өгөөч. буруу биччихсэн байна. --[[Хэрэглэгч:Амартүвшин|ЭЗО]] 09:13, 8 Гуравдугаар сар 2009 (UTC) == República de Chile == большое спасибо для корректировать место чилеански --[[Хэрэглэгч:Penarc|Penarc]] 14:35, 26 Тавдугаар сар 2009 (UTC) ==Nonkilling== Hi! I was wondering if you could help out with a brief translation of the entry on nonkilling [http://en.wikipedia.org/wiki/Nonkilling]. It doesn't need to be whole thing: the first paragraph (or even the first sentence) would do! You can see this site [http://www.nonkilling.org/node/18#Mongolian] for reference, as a full book on the subject was translated to Mongolian in 2005 (Аллагагуй Нийгмийии Тухай улс тѳр Судлал ). Thank you! --[[Хэрэглэгч:Cgnk|Cgnk]] 21:41, 4 Зургаадугаар сар 2009 (UTC) ==Translation of a short story== Hi my friend! I would like to request something from you. Yes, translation. I hope, it's not a bad thing for you. Some years ago I wrote a (really) short story about a lonely man (actually symbolized the Saami nation). I translated into some languages and I thought, it would be great to have it more, like also in Mongol :) I made [[:hu:Szerkesztő:Eino81/Novellám számiul|this page]], the English translation is somewhere there. You can put the Mongol translation there. Thank you again! Sorry for my disturb... :( - [[:hu:User:Eino81]] == help me == Нигер мөрөн-г оруулсан боловч бичлэг нь дутуу гараад байх юм,юун дээр алдчихсан юм болоо? :( :Эхний параграфынхаа урд талд нэг зай авчихсан байна лээ. Тэгэхээр автоматаар мөр авагдахгүй, цуварсан урт юм болоод, арын хэсэг нь алга болчихдог юм. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 14:50, 27 Наймдугаар сар 2009 (UTC) == Translation request for [[Шалом]]. == Could you translate the article [[Шалом]]. There is already an article about Şalom, a Jewish weekly newspaper in Turkey, not in Mongolian but in English, but could you check it and translate it from the other Wikipedia language sites, if you have the time and patience to do so. The reason is that the newspaper Şalom is written (alas one page only) in a highly endangered language called Ladino or Judeo-Spanish, the Spanish of the 15th century. Perhaps this might gain your interest and sympathy. Thank you. == Баярын мэнд хүргэе! == Merry Christmas and Happy new year! ^^ [[Хэрэглэгч:Dolce|Dolce]] 15:06, 25 Арванхоёрдугаар сар 2009 (UTC) == [[Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас/2‎]] харна уу == [[Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас/2‎]] харна уу. --[[User:Chinneeb|<font color="#000000">chinneeb</font>]]-[[User_talk:Chinneeb|<font color="#000000">яриа</font>]] 09:16, 15 Гуравдугаар сар 2010 (UTC) == Help == Hi! I'm user from [[Польш|Poland]]. My friend translated for me a short part of an article about Polish sculptor - [http://en.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Gos%C5%82awski_%28Polish_sculptor%29 Józef Gosławski]. I added this text '''[[Юзеф Гославски|here]]'''. Could you look at it and correct it if I did something wrong? [[Хэрэглэгч:TR|TR]] 15:24, 16 Гуравдугаар сар 2010 (UTC) :Nice! And one more request - could you check a descriptions on the Commons in Mongolian? Links: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubon_146-13.jpg] [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chopin_zelazowa_wola.JPG] [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zamenhof_awers.jpg]. And, if you wish, add a description to the [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:POL_Jozef_Goslawski_1960.jpg main photo], please. Thanks a lot and best wishes! [[Хэрэглэгч:TR|TR]] 18:17, 16 Гуравдугаар сар 2010 (UTC) == Photos required from Mongolia == Hi, I am an editor on English WP, and I am currently working on many various articles for which I require photos from around the world. I am currently requiring photos from Mongolia for these articles, and I was hoping that this message would reach a photographer who can take the photos for me. The photos I currently require are listed at [[:en:User:Russavia/Required_photos#.C2.A0Mongolia]]. If you are able to put me in contact with any photographers in Mongolia who can assist with this, I would be most appreciative. Please leave any comments or questions for me on my English WP talk page at [[:en:User_talk:Russavia]]. Thanks in advance for any assistance which can be provided. Cheers, --[[Хэрэглэгч:Russavia|Russavia]] 12:20, 4 Тавдугаар сар 2010 (UTC) == Саяхнаас бичиж эхэллээ == Сайн уу Зоригт, Хишгээ байна, загвар яаж үүсгэх вэ, би голдуу IT-гийн холбогдолтой зүйл бичье гэж бодоод байгаа, гэтэл загвар их байх юм, гэтэл монгол хувилбар дээр нь загвар нь огт байхгүй, үүсгэеэ гэхээр нь эрх нь байхгүй :) ::Сайн уу. Загварыг хэн ч үүсгэх эрхтэй. [[Загвар:Инфобокс Тамирчин]]-г үзнэ үү. Ер нь бол "Загвар:загварын нэр" гэсэн шинэ хуудас үүсгээд, англи ч юм уу бусад хэлний хувилбарт байгаа загварыг хуулаад, монголчлоод тавихад ерөнхийдөө ажиллана. Миний хувьд тухайн үедээ хэрэг болсон загвараа өөрөө үүсгээд явж байгаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:54, 4 Зургаадугаар сар 2010 (UTC) == Hello! == Hello! I am Jimmy Wales (Jimbo), founder of Wikipedia and the Wikimedia Foundation, and I'm doing a personal investigation into the smaller language Wikipedias. I will be presenting some information about this at the upcoming Wikimania, and I am hoping to conduct a video interview with you (over skype) to learn more about your personal stories about what is going on in your language Wikipedia. You were chosen through a process of looking at a list of smaller languages and the most active contributors. If you feel that you aren't the best person to speak about your language version, please do share this message widely. I'm looking for the most active volunteers in some of the smaller languages. Please email me at: jwales@wikia.com and also email my assistant Topher at jwalesassist@gmail.com as soon as possible. Wikimania is less than a week away and I want to get as many interviews done as possible before then! --[[Хэрэглэгч:Jimbo Wales|Jimbo Wales]] 17:29, 5 Долоодугаар сар 2010 (UTC) == Hellow? == Can you help me?(for [http://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%82%AC%EC%9A%A9%EC%9E%90:Tsogtmagnai this user]) --[[Хэрэглэгч:Idh0854|Idh0854]] 10:37, 8 Наймдугаар сар 2010 (UTC) == Хурал == Сайн байна уу, Хурал дээр бичсэн энэ зүйлийг харж өгөөч. [[Wikipedia:%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB/%D0%95%D1%80%D3%A9%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%B9#.D0.9D.D2.AE.D2.AE.D0.A0]] --[[User:Chinneeb|<font color="#000000">chinneeb</font>]]-[[User_talk:Chinneeb|<font color="#000000">яриа</font>]] 14:06, 10 Наймдугаар сар 2010 (UTC) == Ijso == Ta ene olympiadiig meddeg yum uu Busad heltei avtomataar shuud yaj holboh ve jishee ni angli hun IJSO -s mongolruu shuud orohoor Bi say angliig zasaad mongoltoi holbochihloo enenees uur arga bga yu[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] 13:27, 26 Наймдугаар сар 2010 (UTC) Magadgui teriig botuud hiideg u[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] 13:30, 26 Наймдугаар сар 2010 (UTC) :Бид эндээ англи болон бусад хэлтэй холбогдох холбоосыг нь хийчих юм бол ботууд өөрсдөө бусад хэлний википедиатай холбочихдог. Тийм болохоор заавал тухай бүрт нь англи википедиа дээр монгол холбоосыг оруулах шаардлагагүй байдаг юм. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 03:15, 27 Наймдугаар сар 2010 (UTC) == Вакцин сэдвийн тухай == сайн уу миний оруулсан сэдэвт засвар хийж алдааг хянаж байгаад баяртай байна. надад хэд хэдэн санал байна. би саяхан wiki дээр өгүүлэл бичиж эхэлж байгаа болхоор холбоос хийх, сэдэв нэгтгэх зэрэгийн сайн эзэмшээгүй байна. Вакцин сэдвийн хувьд English холбоосыг нь арилгаад харин агуулгын хувьд илүү явцуу вирусын вакцин сэдвийн english vaccine -тай холбожээ. үүнийг засварлаж өгнө үү. vaccine-вакцин, virus vaccine-Вирусын вакцин гэж English холбоосоо хийнэ үү? Биологийн хувьсал(evolution)гэж шаардлагтай толгой үгсийн жагсаалтанд оруулсныг эволюци гэдэг утгээр нь оруулсан болно. Гэхдээ үүнд нэг анхаарах хэрэгтэй зүйл байгай нь Биологийн хувьсал гэдэг үг нь evolution гэдэг үгийн орчуулга болж чадахгүй бөгөөд харин улиран хувьсах дэвшил хөгжил гэсэн утгатай учир нэгэнт дунд сургуулийн сурах бичигт тусгагдснаар нь эволюци гэж орчуулгагүй явуул зүгээр юмуу гэж болож байна. Энэ өгүүллийг Эволюци өгүүлэлтэй нэгтгэх санал тавигдсан байна (Хэлэлц) ийм толгойтой болчихсоныг яаж нэгтгэж нэг тийш болгох вэ? == Солийн данзан сан == Танд С.Данзангийн тухай линкийг хянаж зарим нэг алдааг засч байгаад баярлалаа. Үүнээс хойш манай Солийн данзан сангаас нэмээд завсарлаад байхад та татгалзахгүй байлгүй дээ. Хүсвэл хатран ажиллаж болно шүү. Манай сангийн гишүүд түүхийн ухааны докторууд хэд хэд байдгийн. Тухайлбал, Түүхийн хүрээлэнгийн захирал Чулуун доктор, Үндэсний архивын газрын дарга Өлзийбаатар доктор гэх мэт. Баярлалаа, Хүндэтгэсэн Солийн Данзан сан == hi == Arabiin Negdsen Emiratiin tuhai orosoos ni hesgiig orchuullaa. baga ch gsn tus bolno gj naidaj bna aldaa bval zasaarai == request of translation for [[en:Mérida, Mérida]] and [[en:Feria del Sol (Mérida)]] in Mongolian Japanese..thank you so much --[[Хэрэглэгч:Lodewijk Vadacchino|Lodewijk Vadacchino]] 19:51, 14 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC)== Good Evening to you, Greeting from Calabria and from Venezuela, write you, if kindly you could improve the article of Mérida in Japanese (and translate in Mongolian), on the base of the English...and if kindly you could translate in Mongolian and Japanese the Feria del Sol, festival typically of this Maravillouse City, that is receiving great international success. In Change I will translate you in Italian, Spanish and other Italian dialects on Wikipedia, an article of your interest, I deal me with biographies, history, some religion and geography, and other gendres. I am sure that we will find us in full accord. In a wait him of one certain answer of yours I thank you in advance of true heart.Thanks So Much--[[Хэрэглэгч:Lodewijk Vadacchino|Lodewijk Vadacchino]] 19:51, 14 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC) this is my personal gift for You....[http://www.youtube.com/watch?v=BqdhBKW9kZc the most kwown song of Mérida] with the Most Merideña Famous In the World.--[[Хэрэглэгч:Lodewijk Vadacchino|Lodewijk Vadacchino]] 19:51, 14 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC) ==Greetings from Italy== We’re looking for someone who could translate and upload on this wikipedia [http://simple.wikipedia.org/wiki/IMMAGINE%26POESIA this page]. Can you help us please? Thanks a lot !--[[Хэрэглэгч:Alessandroga80|Alessandroga80]] 19:49, 19 Хоёрдугаар сар 2011 (UTC) ==Radiation== Hey sainuu? Yopond tsatsragiin hortoi tarhalt tokyo hursen baina ooriin chine baigaa gazar yaj baina? Bolohgui bol nutag butsah n zugeer baihaa. Baruunii suvguud NHK-g huuramch medee taraaj baina gej shuumjilj baina. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] 03:03, 16 Гуравдугаар сар 2011 (UTC) :Санаа тавьсанд баярлалаа. Би Монголдоо буцаж ирээд жил орчим болж байгаа болохоор Японы тухай зурагтаар л үзэж байна даа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 06:11, 16 Гуравдугаар сар 2011 (UTC) == Mongolian sentences == Hallo, Zorigt. I created articles about vowel harmony on the esperanto-wikipedia ([[:eo:Vokala harmonio]]) and the upper sorbian wikipedia ([[:hsb:Wokalna harmonija]]). I use some mongolian sentences in this articles: *Тэр номийг над өгнө. "He/she gives a book to me." *Тэр майханд орно. "He/she goes in into a tent." *Би цецерлегд суулаа. "I sat in the garden." Are this sentences correct? I found in my book some other sentences, so that they are correct. Greetings --[[Хэрэглэгч:Tlustulimu|Tlustulimu]] 08:58, 20 Тавдугаар сар 2011 (UTC) :Hello, Tlustulimu. Here are the corrections of this sentences: *Тэр надад ном(ыг) өгнө. "He/she gives a book to me." -ыг is omitted *Тэр майханд орно. "He/she goes in into a tent." *Би цэцэрлэгт суулаа. "I sat in the garden." --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 09:00, 20 Тавдугаар сар 2011 (UTC) ::Hello, Zorigt. Thank you for your answer. :-) Greetings --[[Хэрэглэгч:Tlustulimu|Tlustulimu]] 09:05, 20 Тавдугаар сар 2011 (UTC) == mergeto хийхээсээ өмнө хэлэлцэж байхыг хүсье == Та [[Түрк]] нийтлэлийг [[Турк]] нийтлэлтэй нийлүүлэхийг хүссэн байна. БНТУ-ийн албан ёсны нэрийг Монгол хэлээр "Түрк" гэж нэрлэх нь зөв билээ. Анкара дахь Элчин Сайдын Яамны зүгээс Монгол, Түркийн харилцааны талаар гаргасан бичгээс аваад сүүлийн үеийн ихэнх хэвлэлд "Түрк" хэмээн хэрэглэсэн ба Монгол хэлэнд энэ дуудлага нь тохирно. Ерөнхийдөө Орос хэлэн дэх орчуулгатай нийцүүлэн буруу хэрэглэдэг олон орчуулга байдаг. Жишээ нь, Узбекистан. Энэ талаар илүү өргөн хүрээтэй хэлэлцүүлэг хийхийг урьж байна. [[Хэрэглэгч:Dagvadorj|Dagvadorj]] 15:11, 28 Тавдугаар сар 2011 (UTC) :Та mergeto загварыг буруу ойлгосон бололтой. Энэ талаар хэлэлцэхийн тулд л би mergeto загварыг тэнд байрлуулсан болно. Түүнээс биш би шууд Турк гэсэн өгүүлэлтэй нийлүүлчихээгүй. Миний хувьд япон хэлний ү үсгийг монголоор у гэж бичиж заншсантай санал нийлдэггүйтэй адилаар түрэг хэлний бүлгийн хэлнүүдийн ү үсгийг ү гэж бичиж хэвших хэрэгтэй гэж боддог тул Түрк болгохыг дэмждэг. Гэхдээ энэ талаар mergeto загварт байсны дагуу тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлгийн талбарт бичилцэх нь зүйтэй болов уу гэж бодож байна. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 01:29, 3 Зургаадугаар сар 2011 (UTC) == сая зөөсөн эрдмийн түлхүүрийн мэдээлэл алга болсон == сая зөөсөн эрдмийн түлхүүр гэдэг хуудасны тал мэдээлэл нь алга болсон байна. яагаад алга болсын бол гүйцээж хийж өгнө үү == сая зөөсөн эрдмийн түлхүүрийн мэдээлэл алга болсон == сая зөөсөн эрдмийн түлхүүр гэдэг хуудасны тал мэдээлэл нь алга болсон байна. яагаад алга болсын бол гүйцээж хийж өгнө үү --bacha == болчихло == өөрөө нэмээд хийчихсэн тул зөөж өгсөнд баярлла == Сайн уу? == Сайн уу? Би Монгол Википэдиад хувь нэмэр оруулдаг болоод удаагүй байна... Та надад зураг яаж оруулдагийн дэлгэрэнгүй тайлбарлаж, зааж өгөөч? [[Haranga]] == танд их баярлалаа == As probably you have already understood, my Mongolian is not so good. I've only started learning the language a few years ago. Thank you very much for your help in fixing the horrible lingual faults in the articles I write ([[Еврей хэл]]'s beginning was also my work). == Хэрхэн устгал хийх вэ? == Сайн байна уу, Зоригт оо, 1. Зарим артикль/утгын мэдээлэл болоод нэр, агуулга давхцсан байдал бас харагдаад байх юм. Хэрхэн хуудас устгах вэ? 2. Хэрхэн чиглүүлэг хийдэг юм бэ? (Жишээ нь Монголчууд гэдгээс шууд Монгол үндэстэн рүү). Хэлж өгч туслана уу?--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] 02:14, 8 Аравдугаар сар 2011 (UTC) :Сайн байна уу. :1. Хуудас устгах эрх зөвхөн админуудад байдаг. Устгуулахыг хүссэн хуудсандаа <nowiki>{{delete}}</nowiki> гэсэн кодыг бичиж өгө#хөд хэсэг хугацааны дараа админууд устгах буюу ямар нэгэн арга хэмжээ авах болно. :2. Монголчууд гэдэг хуудасныхаа агуулгыг <nowiki>#REDIRECT [[Монгол үндэстэн]]</nowiki> болгоход хангалттай. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 02:03, 10 Аравдугаар сар 2011 (UTC) ::Ойлголоо. Энд [[Хэлэлцүүлэг:Монгол хэлний бүлэг]] - нэрийг өөрчлөх саналтай байна.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] 16:06, 10 Аравдугаар сар 2011 (UTC) == Copyright violations, duplicate images == Please see [[Wikipedia:Хурал/Гадаад хэл#Copyright violations, duplicate images]]. Thanks. - [[Хэрэглэгч:Dcljr|dcljr]] 03:01, 11 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC) == хамтлагийн дискогранфия-н инфобокс яааж хийх вэ ? == coldplay хамтлагийн дискография-г хихи гэсийм яаралтай ::[[:en:Template:Infobox artist discography]]-г үзнэ үү. Эхлээд тэр инфобокс загвар (темплэйт)-аа хийх ёстой. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 12:30, 20 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC) энэний тэгээд монгол хувилбар байхгүй юмуу би ч гэсэн англи олоод харчихсан лдаа энийгээ тэгээд хуулаад тавихаар болохгүй л байна шдээ == Request for translation. Yanka Kupala and Yakub Kolas == Warm greeting from Belarusian Wikipedia! This year we celebrate 130. birthday of Belarusian great poets [[en:Yanka Kupala]] and [[en:Yakub Kolas]] Could you help us to translate articles into your unique and honourable language? Thank you in advance!--[[Хэрэглэгч:Rymchonak|Rymchonak]] 06:27, 24 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC) == Request for article improvement == Hi! Can you improve these articles: [[Деми Ловато|Demi Lovato]], [[Лэди Гага|Lady Gaga]], [[Кэти Перри|Katy Perry]], [[Жастин Бибер|Justin Bieber]], [[Майли Сайрус|Miley Cyrus]], [[Твиттер|Twitter]] and [[Селена Гомес|Selena Gomez]], they are lacking of additional info. This wiki needs more editors to improve. Thank you. --[[Хэрэглэгч:Ikh Sukhbaatar|Ikh Sukhbaatar]] 14:14, 28 Нэгдүгээр сар 2012 (UTC) == Wikimedia Mongolia? == Hello! Welcome! Any plans to discuss about the establishment of Wikimedia chapter in your country? This will help the Mongols to contribute. The projects of the proposed Wikimedia chapter are: Majority: # Mongolian Wikipedia and [[wikt:|Wiktionary]]: the main projects of the proposed chapter. Minority: # [[:bxr:|Buryat Wikipedia]]: currently a project of [[m:Wikimedia Russia|Wikimedia Russia]], will be also contributed by Wikimedia Mongolia due to some Buryats living in Mongolia. # [[:kk:|Kazakh Wikipedia]]: the main project of proposed [[m:Wikimedia Kazakhstan|Wikimedia Kazakhstan]], will also become a relevant project of proposed Wikimedia Mongolia due to the Kazakh majority living in Bayan-Ölgii province. If there are any Mongolic languages spoken in Mongolia, this will be a part of Wikimedia Mongolia. As an additional, you can debate about the [[m:Proposals for closing projects/Closure of Buryat Wikipedia|closure of Buryat Wikipedia]]. --[[Хэрэглэгч:Dosmiin Barsbold|Dosmiin Barsbold]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Dosmiin Barsbold|talk]]) 00:40, 2 Дөрөвдүгээр сар 2012 (UTC) == Asuult == Sain bainauu? Hural deer asuusan zuilee iishee copydchihvol hurdan hariu ireh bolovuu... 1. Өгүүллэгийн дэд сэдэв дээр ИШЛЭЛ, ЭШЛЭЛ, НОМ ЗҮЙ ал' н' зөв юм бэ? хэд хэдэн вариантаар оруулсан байхыг харлаа. 2. [[Монгол Википедиад зайлшгүй байх ёстой өгүүллүүдийн жагсаалт]] чин' өгүүллэгээ оруулсан үед автоматаар улаанаас харруу шилждэгүй юмуу? Таны орохыг хүссэн хуудас байхгүй байна гэсэн мөртлөө байсан байх юм. 3. [[Фридерик Шопен]] -g [[zorigt]]-n sanal bolgosonoor negtgechihlee. Iluu huudsiig ni yah yum be? ta nar ustgahuu? Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:E.batbold|enkhee]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:E.batbold|talk]]) 13:03, 11 Дөрөвдүгээр сар 2012 (UTC) == Mongolian text == Can you type the text from [[:en:File:Flag of Tuvinian Peoples Revolutionary Party (1921).jpg]] and [[:en:File:Tprpflag.PNG]]?--[[Хэрэглэгч:Antemister|Antemister]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Antemister|talk]]) 09:01, 29 Тавдугаар сар 2012 (UTC) :Got an answer[http://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:G_Purevdorj#Mongolian_text]--[[Хэрэглэгч:Antemister|Antemister]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Antemister|talk]]) 20:02, 30 Тавдугаар сар 2012 (UTC) ==Тэнгэр баганадсан барилга== Сайн байна уу? Талархал! - [[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Губин Михаил]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]) 31 Дөрөвдүгээр сар 2012 (UTC) :: Zorigtoo ene Gubin geed 12 nastai huuhed manai wiki-eer toglood baina uuniig ban hiine uu!! Yadaj 18-20 nastai bichisen yumaa oilgodog humuuseer Mongol wiki-d gar hurgesen n naidvartai!! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:36, 2 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) == Санал == [http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%86%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8C Хэлэлцүүлэг:Беларусь]-т санаа оноогоо нэмэрлэнэ үү.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 02:08, 2 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) == Hello == Hello, I am learning to speak Mongolian, could you help me create this article: [[Тейде үндэсний хүрээлэн]]. Would greatly appreciate it. Thank you for your attention.--[[Тусгай:Contributions/83.44.137.166|83.44.137.166]] 16:31, 8 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) ==Tenger shutleg oguulliig anhaarah== Zorigtoo Tenger shutleg gesen oguulel n Mongoliin tuuh soyld buduulgeer haldsan shinjileh uhaanii undeslel baihgui shahuu zaluusd buruu oilgolt ogoh material baigaag anhaarch arilgaj ogno uu. Bichisen eh uusverees n harhad Mongol bichig meddeggui esvel Mongol ertnii sudruud ogt haraagui kiril deerh 2 hon nom (Nuuts tovchoo, Altan tovch) -oos oor boditoi sudalgaanii eh uusvergui hun Mongoliin 2000 garui jiliin tuuhiin gun uhaanii asuudald haldaj baigaa n Nevterhii tolinii standartad heterhii buduuleg sanagdaj baina. Alivaa tolinii nariin oguulliig hed heden erdemted hyanadag Wiki deer ch angli deerh tom oguulluud heden erdemtediin hyanaltand baidgiig ooroo medej baigaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 01:45, 11 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) ::Yadaj ter oguulliin heleltsuulge dotorh yariag anhaaraltai uzej sanalaa oruulna uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 01:48, 11 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) :::Сайн байна уу. Миний хувьд өөрийн сайн мэдэхгүй сэдвээр маргаанд оролцох сонирхолгүй, мөн 2 хүний хоорондын маргаанд админы эрхээ ашиглаж хөндлөнгөөс оролцох нь зүйд нийцэхгүй гэж бодож байгааг ойлгож хүлээн авна уу. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 14:27, 11 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) ==Шарынгол сум== Та єгїїлэх "''deleted copyright violated content''". Хаана їїн? Оронд холбогч сурах бичиг! Монгол өгүүлэл "Шарынгол сум" дахин орос "Шарынгол"! '''Kopivio is not there! Only a good text! The meaning of removing almost all of the content?''' --[[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 16 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) * The text I deleted was just a copy from this site (even the footer with copyright mark): http://mmre.energy.mn/branch/type/103/102/. So please don't disturb me. Also, your Mongolian is terrible, not understandable.--[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 15:27, 16 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) * OK! Sorry! I have not studied the Mongolian actually. I am self-taught. And so I write like this. Is not difficult for You to check out my articles? --[[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 16 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) == Thanks == Thanks for helping me with this article: [[Тейде үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн]] I think wanting to put the park is famous for the Teide volcano that 3718 meters is the highest mountain in Spain and third in the world, as you can write this in Mongolian language?--[[Тусгай:Contributions/79.154.235.176|79.154.235.176]] 14:56, 19 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) [http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B5%D0%B9%D0%B4%D0%B5_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%86%D1%8D%D1%86%D1%8D%D1%80%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%82_%D1%85%D2%AF%D1%80%D1%8D%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BD&diff=264680&oldid=264670 highest mountain in Spain]--[[Тусгай:Contributions/79.154.235.176|79.154.235.176]] 15:38, 19 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) ==Ганхуягийн== Please do not remove in the article "[[Ганхуягийн Оюунгэрэл]]" the data that she belongs to the genus "Боржигин". This is important. It is accepted in the Russian, Japanese and English Wikipedia. In addition, there is a link. [[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 20 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) ==Kopivio== Байна уу, Зоригт! I beg you to radically change your opinion about kopivio and consider my proposal. I think the Mongolian Wikipedia is very small (it is). And the articles in it are even less. Perhaps, on our part would have been better to save kopivio, which makes articles bigger. And then edit it. Otherwise, it turns out that there is only one normal article - "Монгол Улс". In fact, in all the Wikipedia article about the local towns are bigger than in the other language versions. But in the Mongolian Wikipedia is not. I then everything will correct, but you can remove your edits in articles "Дархан хот", "Цагаан сар". Бугат? Талархал. [[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]), 27 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) == Translator English to Mongolian? == Hello friend, there is a translator that translates English and Portuguese to Mongolian?? Thanks. [[en:User:Slashinho Of Christ|Guitarist of Christ]] ([[en:User talk:Slashinho Of Christ|Talk]]) 22:45, 11 Долоодугаар сар 2012 (UTC) == Хэрэглэгчийн хувь нэмэр == where its disclosure, there are problems getting the cards to work, it often helps to remove {{Location map/info}} egm and plug it in again. Sincerely. --[[Хэрэглэгч:Trade|Trade]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Trade|talk]]) 06:38, 21 Наймдугаар сар 2012 (UTC) ::Thank you, very much! --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:15, 25 Наймдугаар сар 2012 (UTC) == Монгол улсын төрийн далбаа == Сайн байна уу, Zorigt! Do you know when [http://img.photobucket.com/albums/v422/khurlee_t/mongolian%20symbol/Dalbaa1940copy.jpg this] and [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Flag_of_the_People's_Republic_of_Mongolia_(1949-1992).svg this] flags were officialy adopted? --[[Хэрэглэгч:X ziomal X|X ziomal X]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:X ziomal X|talk]]) 12:51, 28 Аравдугаар сар 2012 (UTC) :Hello. The first one was not an official flag (it seems like a version of the flag between 1924 to 1940 with the country name). Second one was officially adopted in June 30th, 1940 (the day that Second Constitution of People's Republic of Mongolia was adopted), it was defined in the Constitution. Best regards, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 12:34, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC) :: Thank you! I have one more question - did the second flag have already a star above the Soyombo symbol in 1940? [[Хэрэглэгч:X ziomal X|X ziomal X]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:X ziomal X|talk]]) 14:37, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC) :::Yes. But as you know, traditionally (and nowadays) Soyombo doesn't have a star above it. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 14:54, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC) :::: Yeah, thank you very much! Best regards, [[Хэрэглэгч:X ziomal X|X ziomal X]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:X ziomal X|talk]]) 17:57, 29 Аравдугаар сар 2012 (UTC) == Пинчон == Сайн Байна уу? Пинчонгийн зассан тань маш их баяплалаа. Би гадаад хүн учраас Монголоор алдаатай бичдэг, ярьдаг. Дахин баярлалаа! Хүндэтгэсэн, Joey == KOPIVIO == [http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9B%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A2%D2%AF%D0%B4%D1%8D%D0%B2&oldid=298461 This] and [http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BE_%D1%8D%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B3&oldid=220971 this] new articles seems to be copivio, but I can not find where is it from. Can you help me?--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 07:49, 18 Арваннэгдүгээр сар 2012 (UTC) == ангилал үүсгэх == http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D1%8B%D0%BD%D1%80%D0%B8&diff=prev&oldid=233893 Энэ ангилалыг яаж үүсгээд байна? Загварыг (Template) яаж ашиглах вэ? == Солийн Данзан сан == Данзан гуайн зээ хүү Батрагчаагийн намтарыг устгах сануулга тавьсан байхын. Монголдоо урьдаа барьдаг шилдэг хуульчийн намтарыг устгах нь хэр зохистой бол? Манай Мөнх-Оргил, Тэмүүжинтэй энэ зэрэгцэхүйц сайн улс төрч шүү дээ. Энэ талаар намтарыг нь уншиж үзээд эргэж харна гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн Сангийн тэргүүн == Эрчим == Сайн байна уу? Миний өгүүлэл [[Эрчим (хөлбөмбөгийн баг)]]. Can you help me and translete a little from russian wiki? Баярлах.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 07:06, 7 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC) == Дорноговийн мэдээ == Hello, I practice my Mongolian, and now it is much better. But I still can not write much. Can you control and help me with the article [[Дорноговийн мэдээ]]? Thank you.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 17:15, 10 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC) == Налуу гарчиг == Зоригт оо! Яаж гарчиг налуулах вэ? [[Давхар цохилт|Энэ киноны]] гарчгийг налуулах гээд учрыг нь олдоггүй.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 10:25, 12 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC) :Англи Википедиад бол [[:en:Template:Italic title]] гэдэг загвар ашиглаж гарчгийг налуулаад байдаг юм билээ, монгол википедиад тэр нь ажиллахгүй байх шиг байна, уг нь [[:Загвар:Налуу гарчиг]] гэж хийж үзсэн. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 12:35, 12 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC) ::Аан, за.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 13:31, 12 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC) == [[Project:КЛ]] == Hi, I am not sure why you deleted [[Project:КЛ]] - wouldn't Mongolian wiki benefit from proper Cyrillic/Latin names? Often when using Cyrillics, people switch back and forth between different keyboards, and make mistakes, which result in links staying red, and search engines potentially not finding some titles. Please read about this bot at [[:en:User:Yurik/CaseCheckerBot|CaseCheckerBot]] and let me know how I can make benefit MN: wiki. You might let me know which letters should not be auto-converted (see that page). Thanks! --[[Хэрэглэгч:Yurik|Yurik]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Yurik|talk]]) 14:34, 15 Арванхоёрдугаар сар 2012 (UTC) == Увлин Увгун == Ажаамуу, үзэх [[Увлин Увгун|шинэ жилийн нагац]] өгүүлэл юм. Танд их баярлалаа!--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 11:17, 2 Нэгдүгээр сар 2013 (UTC) == Монгол улсын зэвсэгт хүчин == Сайн байна уу? http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D0%A3%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%97%D1%8D%D0%B2%D1%81%D1%8D%D0%B3%D1%82_%D1%85%D2%AF%D1%87%D0%B8%D0%BD энэ сэдэв дээр байгаа мэдээнүүдийг шалгаад засаад өгөөч ? [[Хэрэглэгч:Buuhai|Buuhai]] 16:46, 2 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) Мөн энд http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD Афганистан,Пакистан,Иран амьдарч буй Хазара Монголчуудын тухай байхгүй байх юм.Афганистан,Пакистан,Иран 5,000,000-8,000,000 хүртэлх тооны Монголчууд амьдардаг. http://www.youtube.com/watch?v=5cyARiUnpLk 11:09 дээр хэлнэ.Нэмээд өгөөрэй баярлалаа. ==Yopon orchuulgiig zasvarlah tuslaltsaa== Sain uu? Ooroo bololtsootoi bol end baigaa 5 shirheg uguulberiin durmiin aldaag n zasaad ugch chadahuu bi machine translationaar ooriin angli deer bichseng shuud yopon ruu mashindaj orchuulaad yopon huvilbart oruulsan yum: http://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A2%E3%83%AA%E3%83%B3%E3%83%9B%E3%83%BC%E3%83%AB - ene huudsand Goviin Malchid amitnii setgel zuig emchileh gesen utgatai hesegiig zasvarlah yum. Orig n angli huvilbart n bii. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:48, 16 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) == Chris medina == Do not delete articles in Latin Mongol! Move them to [http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/mvf/Sedv%C3%BC%C3%BCd монгол бичигийн тест Википедиа].--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 12:47, 17 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) == үндэстний цахим нэвтэрхий толь == Hi, Zorigt! Can you tell me, how many articles has http://mongol.undesten.mn/? Thanks.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 11:51, 24 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) :I have no idea about that. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 13:13, 24 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) *Also, I want to ask you, if "Wikireality" in Mongolian is "Вики-бодит байдал"? I need this because I am developing the Mongolian language on the Internet. I have opened Mongolian Wikisphere and Wikireality and I am opening Mongolian Uncyclopedia. I'm not sure that the name "Вики-бодит байдал" for WR is right.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 13:54, 24 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) **Will you answer?--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 17:38, 7 Гуравдугаар сар 2013 (UTC) == Анциклопедиа == Сайн уу, нухэр! [http://mn.uncyclopaedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 Монгол Анциклопедиад] тавтай морил! Help me to develop it!--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 16:31, 27 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) == Монголын армийн Т-72 == http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2-72 ийшээ ороод алдаа байвал засаад өгөөч [[Хэрэглэгч:General1962|General1962]] 12:41, 2 Гуравдугаар сар 2013 (UTC) == Санта Круз де Тенерифе == You can help correct this article, thanks: [[Санта Круз де Тенерифе]].--[[Тусгай:Contributions/79.155.93.65|79.155.93.65]] 17:53, 4 Гуравдугаар сар 2013 (UTC) == Updating the logo for this wiki == <div class="mw-content-ltr"> [[File:Wikipedia-logo-v2-{{CONTENTLANGUAGE}}.png|thumb|New logo]] Hello! As part of the update of Wikipedias logos to the new (2010) 3D puzzle globe version, we have noticed that your wiki's current logo is missing, outdated or with wrong translation. We are trying to help Wikipedias get a locally-adapted correct logo, by taking the technical difficulties on us, and in about a week from now we'll be replacing the current logo with the new one shown in [//commons.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nemo_bis/Wikipedia&oldid=92391038 this gallery, with explanation]. If the translation is wrong, or there's another error in the new logo, or the community disagrees with the update, please [[m:User:Cbrown1023/Logos|update the list of logos]] or tell us on its talk. Feel free to translate this message and to move/copy/forward it where appropriate. Thanks, [[m:User:Nemo_bis|Nemo]] 12:47, 11 Гуравдугаар сар 2013 (UTC) </div> <!-- EdwardsBot 0377 --> == Асуулт == 1. Сайн уу? Би Никитон гэж хуудсыг хоёр давхар нээчихлээ. Тэрийг нэгтгээд өгөөч? 2. Table яаж гаргадаг юм бэ? == Асуулт == 1. Сайн уу? Би Никитон гэж хуудсыг хоёр давхар нээчихлээ. Тэрийг нэгтгээд өгөөч? 2. Table яаж гаргадаг юм бэ? http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:Haranga == давхардсан сэдэв бна == Европыг байлдан дагуулсан Монгол[http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%86%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3:%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%8B%D0%B3_%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD_%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%83%D1%83%D0%BB%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB#.D1.8D.D0.BD.D1.8D_.D1.81.D1.8D.D0.B4.D0.B2.D0.B8.D0.B9.D0.B3_.D1.83.D1.81.D1.82.D0.B3.D0.B0.D0.BD.D0.B0_.D1.83.D1.83.2C_.D3.A9.D3.A9.D1.80_.D0.B4.D0.B0.D0.B2.D1.80.D0.B4.D1.81.D0.B0.D0.BD_.D1.81.D1.8D.D0.B4.D1.8D.D0.B2_.D0.B1.D0.BD.D0.B0 энэ сэдвийг устгана уу] == [[Айн-Жалут]]ыг устгана уу == [[Айн-Жалут]]аас гадна [[Айн Жалутын тулалдаан]] гэсэн давхардсан хуудас байна, Айн Жалутын тулалдаан гэсэн нь арай зөв нэртэй учир үлдээгээд [[Айн-Жалут]]ыг нь устган уу.Айн-Жалут дээрхи текстийг [[Айн Жалутын тулалдаан]] руу хуулаад [[Айн Жалутын тулалдаан]] байсан богинохон тестийг хэлэлцүүлэг дээр нь хуулж тавьсан, унших нэг нь уншина биз.2-улаа сайтаас копидож. == [[Баягид, баягууд]]ыг устгана уу == [[Баяд]] гэсэн илүү дэлгэрэнгүй бичигдсэн хуудас байна. [[Хэрэглэгч:Ancientsteppe|Ancientsteppe]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Ancientsteppe|talk]]) 13:22, 28 Тавдугаар сар 2013 (UTC) == Монгол [[Анциклопедиа]] == Сайн уу, Zorigt! [[Анциклопедиа]] нь дэлхийн олон хэл бүрээр хэн ч хөгжүүлж болох онлайн нэвтэрхий толь бөгөөд [[Википедиа]]гийн хошин хувилбар юм. I opend the Mongolian version of this project, but my Mongolian isn't good enought to develope it alone. All articles should be humorous and funny. I think that you can join and when it is time to write an article or two. I will give you an admin or even buerocrat flag, if you want. Please, help me! The project is [http://mn.uncyclopedia.info/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 here].--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 18:13, 10 Зургаадугаар сар 2013 (UTC) == Ангилал == [http://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB/%D0%95%D1%80%D3%A9%D0%BD%D1%85%D0%B8%D0%B9#.D0.90.D0.B4.D0.BC.D0.B8.D0.BD_.28.D0.B3.D0.B0.D1.80.D0.B4.D0.B0.D0.B0.D1.87.29_.D0.BD.D0.B0.D1.80.D0.B0.D0.B0.D1.81_.D1.85.D2.AF.D1.81.D1.8D.D1.85_.D0.BD.D1.8C Админ (гардаач) нараас хүсэх нь]-д асуусан минь боломжтой юу? --[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 13:44, 4 Долоодугаар сар 2013 (UTC) : Сайн уу! Ангилал: төрлийн хуудсыг цэгцэлмээр байна аа. Юун түрүүнд гацаа үүсгэхгүй байхыг бодлоо. Наад зах нь Ангиллууд: гэж бичдэгийг зүгээр л Ангилал: болгочихмоор байна. Системийн мэдэгдлүүдийг орчуулах хэсэгт categorytree-portlet, categories – "Ангиллууд" гэж байна л даа. Эднийг "Ангилал" болгоод өөрчлөөд өгнө үү! Нэг анги, бүлэг байна уу, хоёр хэсэг, хорь хуваагдсан байна уу хамаагүй. Үйлийн нэр ([http://toli.query.mn/words/2890 юмыг анги анги болгосон нь]) юм чинь Ангилал гэхэд болно. Хэрвээ боломжтой бол дахиад хэдэн, жишээлбэл categorytree-collapse–г "буулгах" биш "хумих" гэх мэт санааг ч хэлж болно. Тодруулах зүйл байвал асуугаарай.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 06:56, 22 Арваннэгдүгээр сар 2013 (UTC) :::Сайн байна уу. Хэдэн жилийн өмнө анх орчуулгын ажил эхэлж байхад зөвхөн админууд л орчуулгыг оруулах эрхтэй байсан бол одоо Вики-төслийн үндсэн үзэл баримтлалын дагуу хүссэн хүн бүхэн орчуулгын ажилд оролцох боломжтой болжээ. Миний бие ойрд ажлын зав зайгаас хамаараад Википедиад гаргах цаг маань багасаад байгаа тул нарийн ширийн зүйлийг нь үзэж амжсангүй. Хүссэн хүн нь translatewiki.net хаягаар орж орчуулгад хувь нэмрээ оруулах боломжтой болсон юм байна. Иймд та эдгээр өөрчлөлтөө тэнд оруулбал хэсэг хугацааны дараа монгол википедиад ашиглагдаж эхлэх болов уу гэж ойлголоо. Таны хэлж буй өөрчлөлтүүдийг дэмжиж байна. Гэхдээ collapse нь хумих биш "дэлгэх" гэж орчуулагдах байх аа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 13:43, 25 Арваннэгдүгээр сар 2013 (UTC) == Facebook бүлгэм == Сайн байна уу? Монгол Википедиаг баяжуулагчид хоорондоо ярилцаж зөвлөгөө авахад амар байх болов уу гэсэн үүднээс "Монгол Википедиаг баяжуулагчид" гэсэн фэйсбүүк бүлгэм нээсэн тул заваараа сонирхоод үзээрэй[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 20:12, 2 Наймдугаар сар 2013 (UTC) == Алло == Здравствуйте, вы можете помочь мне улучшить эту статью. Благодаря: [[Амаро Пагр]].--[[Тусгай:Contributions/79.155.92.159|79.155.92.159]] 18:26, 28 Арванхоёрдугаар сар 2013 (UTC) ==Хүсэлт== Түүхийг зөв судлах хэрэгтэй. Соёл Эрдэнэ хамтлагийн хамгийн анхны бөмбөрчин Га.Жаргалсайхан байлаа. Хоёрдахь бөмбөрчин Хүрэлбаатар нь Оросын пянзны мелоди пүүс, Соёл Эрдэнийн үл мартагдах аялгуу бүгдэн дээр нь, пянзны бичлэгэн дээр бөмбөр тоглож үлдээсэн гол бөмбөрчин нь Хүрэлбаатар шүү. Та бүхэн анхааралдаа авч, Соёл Эрдэнэ хамтлагийн тухай мэдээллийг засна уу? Баярлалаа == устгах хуудас == [[:Ангилал:Устгалд орох хуудсууд]] - энд байгаа хуудаснуудыг устгах хэрэгтэй байна. == Хориг тавих == Монголын зэвсэгт хүчин хуудсыг удаа дараа доромж маягаар засварлаж байгаа [https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%81%D0%B3%D0%B0%D0%B9:Contributions/Pizda энэ] хэрэглэгчийн засвар хийх эрхэд хориг тавихыг хүсч байна. == [[:en:Do not buy Russian goods!]] == Hello! Could you translate an article about boycott of Russian goods in Ukraine for the Mongolian Wikipedia? Thanks for the help.--[[Хэрэглэгч:Trydence|Trydence]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Trydence|talk]]) 20:50, 23 Арваннэгдүгээр сар 2014 (UTC) ==Wiki huselt== 2015 on garaad Mongol wikid ordog admin vandalismiig zasdag hun ers tsuurluu, tiimees gadaadiin adminuud orj irj zasvar hiij dem ugch baina. Bi end zavaaraa orj irj hereggui uguulluudiig arilgahad oroltsmoor baina end neg steward buyu adminaas deeguur erhtei gadnii zaluu Mongol wikid orood tuslaltsaad baina. Herev uuruu tatgalzahgui bol [[https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%8F%D1%80%D0%B8%D0%B0:DerHexer| tuunii ene huudsand]] orood "I won't mind Orgio89 to be enabled as an admin/moderator status to fix the local Wiki." gesen medegdliig oruulaad uuriinhuu neriig tavina uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:24, 17 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC) ==Тусламж== Сүүлийн жилүүдэд монголын викичид идэвхгүй болжээ.Би гадаадын хөгжмийн хамтлагуудын сэдэв дээр засвар хийгээд 4 жил болж байна.Надад англи вики дээр байгаа гоё загваруудыг авч ашиглахад байгна хүндрэл тулгарч байна.Тэгээд та нараас тусламж гуйхаар ердөө хариу ирэхгүй юмаа. 1.Хөгжмийн цомгийн нүүр зургийг яаж устгахгүйгээр оруулах вэ? миний оруулсан зурагнуудийг дандаа оюуны өмч зөрчсөн гээд байх юм.Би уг нь англи вики дээр байгаа зургийг нь татаж аваад оруулж байгаа. 2.Хөгжмийн цомгийн синглүүдийн загвар монгол вики дээр байдаг уУ? байхгүй бол хийж өгөөч байдаг бол яаж хийх вэ? ==Хагас хамгаалалтын тухай хүсэлт== Сайн байна уу? [[Монгол үндэстэн]] болон [[Монголын хүн ам зүй]] гэсэн өгүүллэгүүдийг хагас хамгаалан зөвхөн бүртгүүлсэн хэрэглэгч засвар хийх боломжтой болгооч! Зөв буруу нь үл мэдэгдэх засвар их хийгдэх юм. [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 07:38, 2 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC) ==Suitgegchiig haah== Naad 202 ip tei etgeed chine end 103, 180, 150 -aar ehelsen ip-uudaar orj irj yag iimerhuu turliin horlon suitgeluud sedvuud ustgaad zaildag nuhur baigaa yum. Uuruu busad sedvuud deer suitgesen baidliig harhad yag iim 4 sh turliin ip-uudaas hamgiin gol suitgeluud hiisen baigaa. Gol n Mongoliin wikiig orosiin medeeleltei bolgoh orosjuulah sonirholtoi orosiin jihad terrorist geed oilgochihod bolno. Jiliin umnu dandaa 103 ip-eer baahan sedvuuded suitgel hiisen baigaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:09, 9 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC) ==Онцлох зураг== Сайн байна уу? Онцлох зурагт зориулан [[Википедиа онцлох зураг|википедиа онцлох зураг]] хуудас нээлээ. Бага багаар жишээ гэсэн хэсгийг солиод явцгаая. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 11:04, 11 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC) ==Sedev tugjih== Zorigtoo ter Zuvlultiin tsergiin huudsiig bi saijruulj medeeleljuulsen tuuniig tugjine uu! Ene salgalsan orosiin terrorist 202 ip tai etgeed dahiad zavaaruulaad unalaa!! Chi tanidag meddeg pc zaluusaas lavlaad ene oros terroristiig Mongold bariad zogsoogood ugch bolohgui yu?! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:17, 17 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC) == Өгүүллэгийн үзсэн статистик == Сайн уу? би Metawiki-н админ-с монгол википедиад өгүүллэгийн үзсэн статистик яж хийх тухай асуусан юм. Тэгсэн энэ хариултыг өглөө: : [[en:User talk:Mdennis (WMF)#Hallo|hallo]] - асуулт :: [http://stats.grok.se/de/latest30/Mongolei diese Statistik] үүнийг өөрийн викид оруулах мөн :: [https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3APageinfo-footer&type=revision&diff=140528575&oldid=136099495 diese Bearbeitung] үүнийг ямар ч админ дуурайлган хийх эрхтэй гэх юм. Админ биш бол үүнийг хийх эрх байхгүй юм байна. Үүнийг заваараа судалж үзээрэй. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 08:42, 20 Нэгдүгээр сар 2016 (UTC) ::Баярлалаа, ойлголоо. Герман хэл мэдэхгүй ч гэсэн англи викигээс харж байгаад судалж үзье. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:52, 11 Хоёрдугаар сар 2016 (UTC) ==Vandalismiig haana uu== Ene Wanah.in gesn shine nereer orson nuguu olon IP solij manai wikig horloj suitgedeg etgeediig ban hiine uu. Minii huudsand hurtel haldsan baigaa. Ene hog duraaraa olon ip solij naashaa orj irj mash horlontoi vandalismuud hiideg haaya iim shine huuramch accountaar orj irj suitgedeg esvel 203, 202, 150, 103 gesn ip-uudeer goltsuu orj suitgel hiideg. Yurunhiilugch Elbegdorjiin huudsiig suitgej gol zugaagaa gargadagiig n bas harj bolno. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 04:33, 13 Дөрөвдүгээр сар 2016 (UTC) ==Vandalismiig haana uu== Minii hereglegchiin ene huudas ruu udaa daraa vandalism hiigeed baigaa: https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:Orgio89 Ene etgeeediig ban hiine uu: https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:Wanah.in&action=edit&redlink=1 Ene etgeed n olon yanziin ip solij orj irj baahan vandalism hiideg etgeed ba ene neg tur account n bolno. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:47, 26 Дөрөвдүгээр сар 2016 (UTC) :Харлаа. Та өөрөө эхлээд тухайн хэрэглэгчийн оруулсан, Хятад, Солонгосын дуучдын тухай хуудсуудыг "Вандализм" гэж тооцон устгах санал гаргаад байсан юм шиг байна. Таныхаар бол хятад, солонгосын урлаг нь хог байж болох ч та ч бас бусдыгаа хүндэтгэж хандана уу. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 01:37, 29 Дөрөвдүгээр сар 2016 (UTC) == Өгүүллэгийн статистик == Сайн байна уу? дээр би өөрөөс чинь хуудасны дуудалтын статистик оруулах тухай асууж байсан. Тэр [https://tools.wmflabs.org/pageviews/?project=mn.wikipedia.org&platform=all-access&agent=user&start=2016-06-30&end=2016-07-19&pages=%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80 статистикийг] монгол хэл рүү орчуулсан байгаа. Одоо үүнийг бүх хуудасны доод нэг буланд нь xолбоос болгон оруулах л хэрэгтэй байна. Та нэг үзээрэй. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 04:45, 20 Долоодугаар сар 2016 (UTC) :Сайн байна уу. Хуудасны хандалтын статистикийг монгол хэл рүү орчуулсанд баярлалаа. Хуудасны доор автоматаар ордог болгох талаар судалж үзье. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:26, 20 Долоодугаар сар 2016 (UTC) == Николай Носков == Хонгор Сайн байна уу Zorigt! Та оросоор ярьж чадах уу? Би монгол мэдэхгүй байна, гэхдээ та захиалга хийх: Хэрэв та ОХУ-ын хөгжимчин Николай Носков талаар монгол хэл дугаар дээр хийж чадах вэ? Та энэ өгүүллийг хийх бол, би маш их баяртай байх болно! Баярлалаа! --[[Тусгай:Contributions/178.71.220.53|178.71.220.53]] 16:47, 25 Наймдугаар сар 2016 (UTC) ==Medeelliin suitgel== Katolik shashin, Hrist itgel, Katolik gesen huudasnuudad oruulsan eh uusvertei medeelliig dahin dahin ustgaad baigaa hund bolomjiin arga hemjeeg avch ugnuu. Negent niigemd haltai shashinii baidliin unen medeelliig eh uusvertei n oruulahaar medeej ulaan susgten humuus muguidalj arilgah n oilgomjtoi l baih. Edniig ban hiideg yumuu, ugaasaa Mongoliin wikid uchir zuggui shashing delgeruulj shashinii zorilgoor ashiglah n ch zohisgui baih. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 10:21, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC) :Яг нэг ижил агуулгыг олон газар давхардуулж хуулж оруулах нь зохисгүй байх аа, эсрэгээрээ жишээ нь, Францис паптай өөртэй нь холбоотой хэсгийг нь түүж түүний тухай өгүүлэлд оруулах зэргээр бүтээлч байдлаар хандахыг танаас хүсч байна. Миний хувьд таны тавьсан шаардлагад тухайн хэрэглэгчийн өгсөн хариулт нь бүр огт үгүйсгэсэн зүйлгүй гэж санагдсан бөгөөд үүнийг та ч бас анзаарсан байх гэж найдаж байна. Баярлалаа. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 10:56, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC) == Гомдол гаргах нь == Хэрэглэгч orgio89 нь Википедиа хуудсанд өгүүлэл оруулах хувь нэмэр оруулагчдыг илт ялгаварлан гадуурхаж, тус нэвтэрхий толийг өөрийн өмч мэт үзэж байна. Мөн хувийн үзэл бодлын үүднээс үзэн ядах сэдэлтэйгээр нийтлэлүүд хандаж, тодорхой асуудлыг сэдвийн ерөнхий гарчигтай нийцэхгүй хуудсуудад хуулан тавьж, үүнийгээ эх үүсвэртэй мэдээлэл гэх шалтагаар хаацайлж байна. Тухайлбал Францис, Христ итгэл, Католик, Католик шашин зэрэг хуудсуудад нэгэн адил утга найруулга, үг үсгийн алдаатай өгүүлбэрээ хуулж тавин давхардуулж оруулах, улайрч байгаагаас тухайн хэрэглэгчийн сөрөг хандлага тодорхой харагдаж байна.Миний бие дээрх өөрчлөлтийг шинэ хуудас нээж үүсгэх эсвэл Католик шашин гэсэн хуудсанд нэмж оруулах талаар санал хэлсэн боловч удаа дараа үйлдэж байна. Хэрэглэгч orgio89 нь мөн бусад хувь нэмэр оруулагчдын шинээр нээсэн нийтлэлийг хэрэгтэй, хэрэггүй гэх мэтчилэн ангилан үзэж, шаардлагагүй үед засварыг буцааж байгаа тал байгааг мөн анхааран үзнэ үү. Би Вики-д өгүүлэл оруулахдаа сүйтгэл хийж байгаагүйг миний хувь нэмрээс харна уу. Мөн тодорхой нэг сэдвийг илт дэмжиж байгаагүйг миний оруулсан нийтлэлүүдийн ангиллаас харна уу. Цаг завтай үедээ монгол вики-д хувь нэмрээ оруулах л чин хүсэлтэй болно. Та миний болон orgio89 хийсэн өөрчлөлтүүд, устгал, хэрэглэгчийн ярианд оруулсан санал зэргийг шалган үзээд та дүгнэлтээ хийнэ үү. Миний бие Вики тольд хувь нэмэр оруулахдаа аливаа нэг асуудлаар өөрийн хувийн хандлагаар хандаж, сүйтгэл хийж байгаагүй болно. Дээрх хэрэглэгчийн тус ангилалд хамаарах нийтлэлд засвар хийж буй байдалд цаашид анхаарал хандуулан хяналт тавьж өгнө үү. Баярлалаа. Хариу хүлээж байна. [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 06:11, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) :: Shashinii uildsen gemt hergiig nuuj haah n Nevterhii tolinii standartad ul tohirno. Davaadorj ta uuruu irgedees orlogiinh n 10%-iig sar bur deeremddeg tiimerhuu shashinii buleglliin gishuun etgeed. Yagaad shashinii gemt hergiig ene chuluut olon niitiin tolind nuuh yostoi undesleliig boditoi eh uusvertei oruulj chaddaggui baina!! Hristiin lam nar ogt huchingiin hereg hiideggui gedgee batalchih gesen shuu dee. Tegeed batalval bi uuruu ch ene medeelliig arilgaj bolno. Nevterhii Tolind tuhain sedviin buh eyreg ba surug taluudiig nevt bichij medeelj baij Nevterhii toli boldog gedgiig medeh boloogui baigaa bol yavj bolovsroloo deeshluulne uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 07:09, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) Таны үйлдэл тань нэвтэрхий толины дүрэм журмын талаар бус миний хувь хүний итгэл үнэмшил рүү хандан доромжилж буй хэрэг гэж үзэж байна. Миний хувьд тус асуудлыг байхгүй эсвэл худал гэж огт хэлээгүй. Харин оновчтой нийтлэлийн дотор зохих гарчигийг өгч оруулах, мөн олон янзын хуудсанд нэгэн ижил алдаатай өгүүлбэрээ хуулж тавиж буйг тань буцааж байгаа болно. Тухайн хуудасны засварыг буцаасан нь уг гэмт хэргийг нууж дарагдуулах биш харин зөв найруулгатай, мөн тухайн нийтлэлийн гарчигт тохирсон, холбогдох мэдээллийг оруулах нь зүйтэй гэсэн үүднээс буцааж байгаа болно.Францисийн талар бусад хэл дээрх нийтлэлийг харахад таных шиг өөрчлөлт засварыг хийх нь оновчгүй гэдэг нь харагдаж байгаа тул англи болон бусад хэл дээрх толь шиг шинэ сэдэв нээж эсвэл католик шашин гэсэн хуудсан дотор нь холбогдох дэд гарчиг нээж өөрийнхөө хүссэнээр дэлгэрэнгүй бичиж оруулна уу. Энэ хуудсанд бүхэл бүтэн асуудал биш харин дээрх хувь хүний үйлдэл, шийдвэр болон үзэл санаатай нь холбоотой хэсгийг монгол хэлний найруулга, зөв бичих дүрмийг баримтлан оруулахыг хүсч байна. Намайг болон миний оруулж буй нийтлэлд үзэн ядах сэдлээр хандаж, тодорхой санал дэвшүүлсэн зөвлөмжийг ойлгоогүй мэт дүр үзүүлж байгаад тань харамсаж байна. Хэрэв та үнэхээр ийм өөрчлөлт хийх хүсэлтэй байгаа бол Далай ламын хуудсан дотор Монгол шарын шашны лам нарын хийсэн хүчин болон бусад гэмт хэргүүдийн талаар Далай лам, буддын шашны бүх хуудсанд мөн адил нэмж оруулна уу. Эс бөгөөс энэ нь ялгаварлан гадуурхалт болон хувь хүний үзэн ядалтын шинжтэй үйлдэл гэдэг нь илт харагдаж байна. Даваадорж (talk) 07:32, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) :::Buddiinh n ch huchingiin hereg uilddeg uuniig batlah medeelliin eh uusver n oldvol bi durtaiyaa Buddiin sedvuuded nemeh bolno. Gol n eh uusvertei medeelliig eh uusvertei medeelleer l nyatsaa. Hooson muguidaar busdiin medeelliig arilgaj uneniig nuuj haah uildel Nevterhii tolinii orchind ul tohirno. Orgio89 (talk) 07:37, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) Админ Зоригт, Миний хэрэглэгчийн хуудас болон дээрх харилцан яриа, засварын түүх зэргийг уншиж нягтлаад orgio89 хэрэглэгчийг ban хийх эсвэл тус хуудсыг хамгаалж өгнө үү. [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 08:45, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) ::Zorigtoo ene shashinii gemt hergiig nuun daldlaad baigaa Nevterhii toliig shashinii munhruulgiin heregsel bolgohiig orldoj baigaa etgeeded arga hemjeeg avna uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:48, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) ::Хүндэт Даваадорж болон Оргио. Та нарын гомдлын талаар миний баримталж буй байр суурийг холбогдох хуудсуудад хийсэн өөрчлөлтөөс үзнэ үү. Монгол Википедиад хувь нэмэр оруулдаг цөөхөн хүмүүс бид бие биедээ хүндэтгэлтэй хандах хэрэгтэй гэж бодож байна. Нөгөөгийнхөө хэлсэн үгийг авах гээхийн ухаанаар хандана уу. Хүндэт Оргио, таны тухайд өмнө нь өөр бусад хэрэглэгчдэд ч бас өөрийн бодлоо тулган хүлээлгэх гэдэг зан чанартай гэх гомдол ирж байсан гэдгийг ялангуяа анхаарвал баярлах болно. Нэвтэрхий толь гэдэг зүйлийн утга учрын тухай таны ярьж буй зүйл зөв, санал нэг байгаа ч нэг ижил агуулгатай зүйлийг олон газар, шууд хамааралтай бус хуудсуудад ч оруулж байгаа тань зохисгүй үйлдэл гэж бодож байна. Баярлалаа. Энэ удаагийн асуудлын эхлэлийг тавьсан Католик сүмийн ялзралтай холбоотой зүйлийг та [[Католик сүмийн бэлгийн хүчирхийллийн хэргүүд]] хуудсанд баримттайгаар оруулаад Википедиадаа хувь нэмрээ оруулаад явна гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 09:47, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) == Тусламж хүсэх тухай == Юуны өмнө асуудалд ул суурьтай бодитоор хандаж хуудас хамгаалж засвар хийсэнд талархаж байна. Миний бие Википедиад мэдээлэл оруулахдаа инфобокс оруулахад бэрхшээлтэй байна. Нийтлэг сэдвээр шинэ өгүүлэл оруулахдаа төстэй хуудасны эх кодыг хуулж нөхөх байдлаар ашиглаж байгаа ч шинэ ангилал хэрхэн хийх, инфобокст нэмэлт яаж оруулах талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлаж өгч туслана уу. Танд хандахын өмнө Монгол вики Инфобокс загварууд гэсэн хуудсаар зочилсон ч миний хүссэн загварууд байхгүй байгаа тул хэрхэн шинэ инфобокс зохиох талаар тодорхой зааварчилга өгөхийг хичээнгүйлэн хүсье. Жишээ болгож англи хэл дээрх Пап II Иоанн Павелийн инфобоксийг бүрэн оруулж үлгэрлэнэ үү. Яг адил загвараар үг нөхөж бичихэд алдаа зааж байгаа, би кодын талаар мэдлэг нимгэн тул шинэ өгүүлэл оруулахад дутмаг байна. Шинэ инфобокс хэрхэн зохиох яаж оруулах г.м [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 15:37, 29 Есдүгээр сар 2016 (UTC) ::Сайн байна уу. Хариу оройтуулсанд уучлаарай. Ер нь бол харгалзах инфобоксын эх кодыг нь англи болон бусад хэлний википедиагаас хуулаад оруулж болно. Жишээлбэл, англи википедиад тухайн өгүүллийг "Edit this page" гээд ороход засвар хийх нүдний доод талын "Pages transcluded onto the current version of this page" хэсэгт, тухайн хуудсанд ашиглагдсан загваруудын жагсаалт бий. Тэдгээрээс хэрэгтэйгээ нэг бүрчлэн монгол википедиа руугаа хуулж шинээр үүсгээд, дэлгэцэнд харагдах хэсгийг нь монгол руу орчуулаад явахад болно. Харин нэг загвар дотор дахиад олон олон загвар ашигласан байдаг тул харж байгаад тэр болгоныг нь үүсгэх шаардлага гарах болно. Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:43, 5 Аравдугаар сар 2016 (UTC) == Sain Bain uu == Том-Амжилт ХХК page iig Монголын компаниуд gesen category ruu shiljuulj boloh bolowuu ? odoogoor Монголын компани gesen category d baina. Bayrlalaa == Хуудас яаж чиглүүлэх бас инфобокс хэрхэн орчуулах вэ? == Хуудас чиглүүлэх болон инфобокс шинээр нэмэх тухай тайлбарлаж өгч болох уу? Одоо байгаа загваруудыг нэмж сайжруулах бас шинэ ангилал нээхэд хэрэгцээтэй байна. [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 15:12, 5 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::Хуудас чиглүүлсэн тухай [[Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль]] хуудсыг үзнэ үү. <blockquote><nowiki>#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль]]</nowiki></blockquote> гэж бичээд чиглүүлсэн байгаа. Инфобокс нэмэх тухайд миний дээр бичсэн хариултыг үзнэ үү. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 01:58, 6 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::: Hi, uurtei chine emaileer wikigiin tuhai heden chuhal zuil zuvlulduh gesen yum hariltsaj boloh emailee esvel tur email hayg neegeed end uldeehgui yu? holbogdoh gesn yum. Huviin tsagaas chini ihdee l 6-8 minut l idne. ;) [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:37, 8 Аравдугаар сар 2016 (UTC) :::: Сайн байна уу. Зүүн талын цэс дунд "Email this user" гэж байгаа. Түүгээр ороод бичих зүйлээ үлдээвэл таны википедиад бүртгэгдсэн мэйл хаягаас миний мэйл хаяг руу ирэх тул тантай харьцах боломжтой болно. Баярлалаа. (Мэйл хаягаа хамаагүй ил тавьбал спам мэйлд дарагдах эрсдэлтэй гэдгийг ойлгож хүлээн авна уу.) Хүндэтгэсэн, --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 01:50, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::Emailee uzne uu chadval unuudur zavaaraa ugsun wikigiin huudas ruu orood haruig ugnuu. 11-nii dotor neg hunii harui demjileg comment/endorsement heregtei baigaa yum. Bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:11, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::: Emailiig huleen avch bolovuu? yur n wikigiin sistemeer damjisan zuil 30min, 1-2 tsag boldog bh. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:38, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::::Таны мэйл ирээгүй байна. Та өөрийн имэйл хаягийг википедиад бүртгүүлсэн байгаа юу? Үгүй бол википедиагийн систем нь мэйл болгож илгээх боломжгүй болно. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 06:22, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::Ene sistem n bas gajigtaad email ilgeegeegui geed bain tegj baigaad davtaad uzeed bainaa, emailiig uzej chadval end medegdeerei. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 06:53, 10 Аравдугаар сар 2016 (UTC) :::Say zahia ilgeelee emailee odoo uzdee? bas 10-20 minut bolood dahin uzvel ene sistem n bas jaahn uddag baih. Uchigdur jingee uur ruu chine heden udaa ilgeesen sistem gajigtaad suuldee spam baih geed zogssoson yum. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:47, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::::Сайн байна уу. Та англи википедиа зэрэг үндсэн системд блоклуулж байсан уу? Тэгвэл таныг википедиа систем ашиглаж бусдад мэйл илгээхийг хорьсон байх магадлалтай гэж бодож байна. Бусад хэрэглэгчдээс надад ямар нэгэн асуудалгүйгээр мэйл ирж байгаа. Хэрвээ боломжтой бол та мэйлээр илгээх гэсэн зүйлээ энд бичиж үлдээнэ үү. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:21, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::Emailee uzeerei uur nernees Wikigees iruulsen baigaa email haygt chine hursen baina. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:09, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC) :::Endorsiig uzlee ih bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 11:46, 11 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ::Sainuu, Bi uurt chine 2sh hund damjuulj ilgeeh Endorsiin huseltiig ilgeesen tedgeer humuust uuriinhuu email holboltoos ilgeej tusalnuu, miniihees tedgeer 2 hund emaildej bolohgui baina. Dahiad uur mesej ilgeehgui ee. Bayrllaa. Tedend ilgeesniihee daraa minii yarian deer "2016" gesniig taviad nadad medegdnuu. [[Хэрэглэгч:MN5|MN5]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MN5|talk]]) 00:45, 12 Аравдугаар сар 2016 (UTC) :::Sainuu [https://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Хурал/Ерөнхий#.D0.92.D0.B8.D0.BA.D0.B8.D0.BF.D0.B5.D0.B4.D0.B8.D0.B0.D0.B3.D0.B8.D0.B9.D0.BD_.D1.85.D1.8D.D1.80.D1.8D.D0.B3.D0.BB.D1.8D.D1.8D.D0.B3_.D0.B4.D1.83.D0.BD.D0.B4_.D0.B1.D0.BE.D0.BB.D0.BE.D0.B2.D1.81.D1.80.D0.BE.D0.BB.D0.B4_.D0.B0.D1.88.D0.B8.D0.B3.D0.BB.D0.B0.D1.85_.D1.82.D3.A9.D1.81.D3.A9.D0.BB end minii hurald oruulsan] zuil deer demjine geed neg ug taviad, neree taviad ugch chadahuu, deer minii oruulsan tusul ehnii shatand nileen uurchil geed odoo heleltsuulgend orj baigaa yum tegeed neg 2 hunii neg iim ug heregtei baigaa genee, tsaanaas n neg hoyr uzeh baih. Bayrllaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:41, 3 Арваннэгдүгээр сар 2016 (UTC) == Gadaadad baidag Mongol helee hagas martsan humuust arga hemjee avah == Ene Munkhzaya ug n ovoo zasvar hiideg getel gadaadad baidag uchiraas hel yarianiih n nairuulga gej avah yumgui Mongoliin wikig hachin Mongol bus nairuulgiin Angilaluudaar suitgej duusgalaa. Ene huniig banddag yumuu arga hemjee avch ugnuu. Ene hunii oruulsan gaj Mongol bus angilaluudiig uuruu ajiglasan l baih. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 09:48, 21 Аравдугаар сар 2016 (UTC) ==Сарын нэрийг давхардуулсан хуудас== Өдрийг энд хоёр янзаар оруулаад байх боллоо. [[1 сарын 10]]-ыг [[Нэгдүгээр сарын 10]] гэж давхардуулан оруулсан мэдээллийг [[1 сарын 10]]-руу зөөн оруулж нөгөөхийг устгавал ямар бэ? Тэгэхгүй бол 365 өдрийн сарын нэрийг бичиг болгон зөөх ажил гарах нь. ==Өдрийн мэнд== Та бидний [[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E#Ангиллын тухай|aнгиллын тухай хэлэлцүүлэгт]] өөрийн санаа оноогоо нэмэрлээч! [[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] бид хоёрын санал жаахан зөрөөд байгаа юм. Баярлалаа [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 08:52, 21 Арваннэгдүгээр сар 2016 (UTC) ==Формула-1== Өглөөний мэнд? Формула 1 уралдааны тухайн жилд явагдаж буй гран при уралдаануудын гран при гэдгийг нь их шан гэдгээр нь өөрчлөөд засвал ямар бэ? Тэгэхгүй бол өөр өөрөөр бичигдээд байх юм Жишээ нь: [[Германы гран-при]], [[2004 оны АНУ-ын гран-при]], [[2015 оны Формула-1#Уралдааны зам|Мексикийн Гран При]] гэх мэтээр. Миний бодлоор орчуулснаар нь хэрэглэвэл эдгээр өөр өөр бичиглэлтийн хэлбэр асуудалгүй болмоор. [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 07:42, 1 Арванхоёрдугаар сар 2016 (UTC) :Сайн байна уу. "Их шан" гэж одоогоор монгол хэлэнд өргөн хэрэглэгдэхгүй, шууд гран-при гэж яваад байгаа тул хэрэглээ талаасаа бодож үзвэл заавал гран-при гэдэг гарчигтай холбохгүй бол болохгүй болчих байх. Тиймээс ингэж солих нь илүү ажил болж магадгүй гэж бодож байна. Гэхдээ нэгэнт монгол хэлэнд маань их шан гэсэн тохирох үг нь байгаа юм чинь ингэж солиод, гран-при гэдэг гарчгаа бас давхар холбоод явахад миний хувьд бол асуудалгүй. Баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:49, 1 Арванхоёрдугаар сар 2016 (UTC) == Ene suitgegchiig haana uu! == Ene etgeed nuguu deerees olon ip solij suitgel hiigeed baigaa etgeed sayhnaas argaa bolovsrongui bolgoj unen yum shig haragdah baahan zavaan huuramch uguulluud neej vandalismaa arai saijiruulsan baina. Uuruu bolovsroltoi hun iim nariin vandalismiig sain oilgono gej naidaj baina. Ene etgeediig sain murduj uur uur ip-aas orson baisan ch buh ip-iig n haaj suitgeliig n arilgana uu! https://mn.wikipedia.org/wiki/Тусгай:Contributions/203.91.115.42 [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:29, 11 Арванхоёрдугаар сар 2016 (UTC) == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.<ref group=survey>This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.</ref> The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.<ref group=survey>Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].</ref> The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=53VAEAI Take the survey now!]'''</big> You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 22:01, 13 Нэгдүгээр сар 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&oldid=16205394 --> <references group=survey /> == Request == Hello. Could you create the article of the prominent Turkish-Jewish economist [[:en:Dani Rodrik|Dani Rodrik]] in Mongolian Wikipedia? Thank you. == Оноосон нэрийг тэр хэвээр нь байлгаж өгөөч == Сайн байна уу? Хэдэн жилийн өмнө зарим хамтлаг,дуучдийн нэрийг кирилл үсэг болгосон байсан. Энийг болиулж өгөөч. Жишээлбэл : https://mn.wikipedia.org/wiki/Колдплей Хэдийгээр бүх нэршилийг кирилл монгол болгох зөв зүйтэй алхам боловч ингэж монголооор нь бичээд хайх хүн хэд байгаа билээ дээ бодоод үздээ. Бидэнтэй ижилхэн кирилл үсэг ашигладаг орос хүртэл оноосон нэрийг тэр тусмаа латин үгийг тэр чигээр ашиглааад явдаг. https://ru.wikipedia.org/wiki/Coldplay Ингэж сэдвийн нэрийг Кирилл болгосноор тухайн хуудсийг уншиж мэдээлэл авах хүмүүсийн тоо эрс цөөрөөд байгаад гол учир нь байгаамаа :) Бидний хайлт хийхдээ хамгийн өргөн ашигладаг зүйл Google. Google-с мэдэхийг хүссэн зүйлээ латинаар нь бичээд хайвал монгол вики нийтлэлийн илэрцүүд дээгүүр орж ирдгийг бодолцож үзнэ үү баярлалаа ::Сайн байна уу. Оноосон нэрийг кирилл болгосон байгаа тухайд, жишээлбэл [[Coldplay]] гэж үзнэ үү. Дээрх хуудастай холбогдсон байгааг та анзаарах байх гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:57, 1 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC) == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == (''Sorry for writing in English'') <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=53VAEAI Take the survey now.]''' If you already took the survey - thank you! We won't bother you again. '''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]]. '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 19:39, 21 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&oldid=16205394 --> == Vandalismtei temtseh == Sainuu Zorigtoo, Ene olon uur uur IP haygaas manai Wikig bohir junk articlaar duurgeed baigaa etgeedtei shiruun temtsej buh junk articliig n ustganuu. Neg talaas ene etgeed olon uur uur IP-ees handaj bainga muruu ballaj baina. Nuguu talaas nom ba esvel huuramch uguulluud holiod mash utgagui zuils nevterhii tolind oruulj baina!! "Haraagui Humuust Zoruilsan Aimag Tsoltnii barildaan" esvel ".... iim Kompanid Zoruilsan Aimag Tsoltnii barildaan" gesen sedev Nevterhii tolind baina gej yavch eruul uhaand niitsemgui baina. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:22, 4 Долоодугаар сар 2017 (UTC) ::Сайн байна уу. Энэ хүний бичсэн нийтлэлүүдийн заримыг нь харлаа, засаж сайжруулах талаас нь харвал зүгээр байх. Тэрнээс биш устгаад байж болохгүй байх аа. Гарчиган дээр барилдаан гэхгүйгээр бөхийн барилдаан гэсэн нь зүйтэй болов уу. Өнөөдрийн барилдаанд гэж бичсэнийг бодоход ном хуулаагүй өөрийн тэмдэглэлээсээ оруулсан бололтой (Номон дээр хэзээ ч өнөөдрийн барилдаан гэхгүй тэдний өдрийн бөхийн барилдаан гэж бичих байх). Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:B.munkhbayar|Мөнхбаяр]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:B.munkhbayar|talk]]) 14:45, 4 Долоодугаар сар 2017 (UTC) :::: Britanica nevterhii tolin deer tegvel "Google Kompanii neremjit Aimag Sumiin tsoltnuudiin Hulbumbugiin Temtseen", "Donald Trumpiin Neremjit Barildaan" geh metiin utgagui sedvuud baidag uu??? Nevterhii Tolinii standartiig sain barimtlah heregtei. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 07:25, 4 Долоодугаар сар 2017 (UTC) :Ene vandalism hiigchiig ban hiinuu: https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87:%D0%94%D3%A9%D0%BB%D1%85%D2%AF%D2%AF&action=edit&redlink=1 [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:05, 5 Долоодугаар сар 2017 (UTC) == Request for translation: '[[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|United Nations General Assembly Resolution 68/262]]' == Hello dear Zorigt, saw your wonderful contribution in Mongolian Wikipedia. According to the subject I would like to ask you translate/help to translate [[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|the small article]] into Mongolian, and add it to the Wikipedia. Thank you in advance for your support/contribution and best wishes! == == Энэ хуудас устгагдсан байна. Лавлагааны зориулалтаар тухайн хуудасны устгалын ба зөөлтийн лог доор тавигдсан байгаа.гэхийн Энэ яагаад устгасан байх уу Хэлж өгнө үү Infiltration tactics Англи хэлнээс Монгол хэл рүү Уусах тактик нэрээр хөрвүүлэх гээд дутуу орхисон байгаа юм л даа wikipedia гийн талаар сайн мэдэхгүй байна шүү :Сайн байна уу. Таны оруулсан өгүүллийг шалгаж үзэхэд, автомат орчуулгын програм ашиглаж орчуулсан байх магадлал өндөртэй, алдаа ихтэй өгүүлэл байсан тул чанарын шаардлага хангахгүй өгүүлэл гэж үзэн устгасан болно. Монгол хэл мэдэхгүй гадны хүмүүс ийм аргаар монгол википедиад өгүүлэл оруулдаг спам их байдаг тул устгасан шалтгааныг ойлгон хүлээн авна уу. Танд төвөг удсан бол гүнээ уучлал хүсэж байна. Та өөрийн орчуулсан хэсгээ бага багаар нэмээд оруулаад явах боломжтой. Баярлалаа. Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:53, 11 Арванхоёрдугаар сар 2017 (UTC) Хурдан хариу өгсөнд Баярлалаа Цаг хэмнэх гээд автомат орчуулагч ашиглаж засаж бичих санаатай байсан Эхний хэсгийг зөв болгож сүүл хэсгийг маргааш нь засахаар орхисон Энэ их буруу байжээ Уучлаарай Мэдэхгүй зүйл их гарах юм байна Танд маш их Баярлалаа == Zohisgui huniig ban hiih == Sainuu Zorigtoo, Ene [[https://mn.wikipedia.org/wiki/Хэрэглэгч:Munkhzaya.E Munkhzaya]] gesen hun het olon utgagui Angilluud tolind oruulaad toliig suuliin uyed bur hogiin sav bolgoj duuslaa. Odoo tolinii nuurend olon yanziin demii sedvuud oruulaad ilt duraaraa vandalism hiigeed unalaa. Gadaadad baigaa Mongol helniihee medremjee aldsan mash hachin setgelgeetei boltson n ter utgagui olon duremiin bus angilluudaas haragdaad baina. Ene huniig saraar ch yumuu ban hiine uu. Tuuniig mash ih utgagui angilluud oruulj uuruu tedgeeriig n ustgasniig ajiglasan. Iim dald vandalismiig udaan tevchmeergui baina! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:33, 13 Хоёрдугаар сар 2018 (UTC) :: Ugaasaa tolind Mongol helnii durmend harshilsan uildliig olon dahin zasrahgui hiigeed baigaa huniig ban hiih yurunhii zarchim baigaa harin iim aldaa udaanaar olon dahin hiigeed baigaa huniig ban hiihgui odoo boltol ingeed Mongol nevterhii toliig bohirdohiig n hultseed baigaa n bas ih oilgomjgui baina! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:43, 13 Хоёрдугаар сар 2018 (UTC) == Wanted to ask == Hello, I know you don't take translation requests but I was wondering if you can translate just these three phrases "Village in China", "Commune in Morocco", and "village in Indonesia". It is for updating Wikidata. Thanks in advance. (feel free to reject this request)[[Хэрэглэгч:Artix Kreiger|Artix Kreiger]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Artix Kreiger|talk]]) 17:45, 8 Гуравдугаар сар 2018 (UTC) == ESEAP Conference 2018 == Hello, I’m Biyanto from Wikimedia Indonesia who organized ESEAP Conference. [[:meta:ESEAP Conference 2018|ESEAP Conference 2018]] is a regional conference for Wikimedia communities throughout the ESEAP region: ESEAP stands for East, Southeast Asia, and Pacific. Taking place in Bali, Indonesia on 5–6 May 2018, this is the first regional conference for these Wikimedia communities. East and Southeast Asia and the Pacific are the most under-represented regions within the Wikimedia community. There is a significant number of Wikimedia contributors in our regions, yet we continue to struggle in establishing a well-managed community. This conference will bring participants from various ESEAP communities together in order to better understand the issues and to look for solutions. It also aims to connect people of the Wikimedia movement within ESEAP regions, to share ideas, and to build regional collaborations that are impossible to achieve through online communication. We’ve got a lot of participation from several countries, but we’re lacking from your country. As we need more participants from your country, we believe that your contribution and participation would be a valuable asset to the success of this event. If you would like to participate in the conference, please do fill the [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScedLPDBCZG6C6v1x_a3xiTh7BTO0j2odFRx5bU4QMzI9lk0Q/viewform form] as soon as possible (by April 5, 2018) and we’ll inform you if you get selected for the conference. Thank you and we hope to see you soon. --[[Хэрэглэгч:Beeyan|Beeyan]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Beeyan|talk]]) 20:28, 28 Гуравдугаар сар 2018 (UTC) == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=as&edc=5&prjedc=as5 Take the survey now!]'''</big> You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list. Thank you! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 18:19, 29 Гуравдугаар сар 2018 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&oldid=17881330 --> == Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=as&edc=5&prjedc=as5 Take the survey now.]''' If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Thanks! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 01:17, 13 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&oldid=17881330 --> == Hunii bichseng duraaraa arilgaad baigaa talaar == Sain uu Zorigtoo, Minii bichsen uguulluudiig [[https://mn.wikipedia.org/wiki/Хэрэглэгч:Munkhzaya.E| Munkhzaya]] duraaraa uurchiluud shaardlaga tavihaar uuriinhuu yarian dotorh shaardlagiig arilgaj baina uuniig anhaarna uu. Bas dahin minii shaardlagiig arilgaj magadgui gesen uudnees gerchilelt bolgoj end huulj oruullaa. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:19, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC) ::Munkhzayad: Busdiin bichlegiig hundetgeerei!! Uuruu batalgaatai tom setguul nomnii editor mergejilten bish bol busad ijil tuvshinii humuusiin bichlegt buduulgeer haldah erhguigee oilgomoor baina!! Bas nuguu talaar gadaadad baigaa Mongol helniihee chadvariig nileen aldsan n ene sonin buruu nairuulgatai angilluudaas haragdaad baigaa. Hunii sedevt buu haldana uu!!! (in case for international admin or observer etc: english translation to latest edit war: You need to understand that if you are not proven professional editor of big magazine it is rude to delete things with others edited articles while seemingly in closer level. Plus you are living outside of Mongolia and your language proficiency is seemingly lost due to this sketchy meant categories. Please do not delete others things!!! ) [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 07:48, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC) ::: Soyltoigoor hunii bichlegt harui uguhiig husey!! Arilgah chine mash sonin asuudal!! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:00, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC) ::::Ер нь та бид 2-н нэг нь л энд байсан нь дээр юм байна. өөр ярих юм алга ::::: Yahaaraa minii bichseng uuruu ustgah erhtei bi uuriin chine buruu categoriig ustgah erhgui bilee? [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 08:04, 15 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC) == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=as&edc=5&prjedc=as5 Take the survey now.]''' '''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 00:26, 20 Дөрөвдүгээр сар 2018 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&oldid=17881330 --> ==Хүний эрхийг хамгаалагчдын түүх== Сайн байна уу Зоригт Amnesty International байгууллагаас Викимедиатай хамтраад Wikipedia хуудсанд хүний эрхийн хамгаалагчдын түүх оруулж байгаа юм. Энэ асуудлаар асуух зүйл байна. Яаж холбогдох вэ Баярлалаа Амараа :Сайн байна уу, та асуух зүйлээ энд бичиж үлдээж болно. Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:01, 25 Тавдугаар сар 2018 (UTC) ::Bujeekee account-тай манай сайн дурын ажилтан нэг түүх оруулсан байгаа. Тэрийг та устгаад байна гэнэ. Ямар нэг зүйл буруу оруулсан байна уу. Хэрэв тийм бол засаад оруулахад нь туслаад өгнө үү. Бас манай сайн дурын өөр ажилтнууд өөр олон түүх оруулах гэж байгаа. Тэдэнд тусална уу. Баярлалаа. :::Би устгаагүй, хүний тухай өгүүллийн гарчиг тухайн хүний бүтэн нэр байх ёстой тул зөөсөн төдий. Ажилтныхаа хуудсыг үзнэ үү: [[Тусгай:Contributions/Bjeekee]]. Хүндэтгэсэн, [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:48, 25 Тавдугаар сар 2018 (UTC) == Munkhzayag blok hiine uu!! == [https://mn.wikipedia.org/wiki/Хэрэглэгч:Munkhzaya.E Munkhzaya] n hunii bichisen buten uguulliig ustgahiig oroldood ehellee. Ene etgeediig bloklonuu. Hiisen uildeluud n: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Санчирын_туйлын_шуурга&action=history |uguulel 1]; [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Морин_толгой_мананцар&action=history |uguulel 2]. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:54, 8 Зургаадугаар сар 2018 (UTC) :: Vandalism hiideg huniig bloklohoo bolison uu? [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 06:56, 8 Зургаадугаар сар 2018 (UTC) :::Нэгдүгээрт, өгүүллийн доодох ангиллууд ямар байвал зохих вэ гэх мэт, хэнийх нь зөв, хэнийх нь буруу гэж хэлэх аргагүй, үзэмжийн асуудал тул хэнийх нь буруу зөв гэдгийг би шүүхгүй. Иймээс, та хоёроос хоёулангаас нь энэ утгагүй зүйлээ зогсоохыг хүсэж байна. Хэрвээ энэ байдлаараа үргэлжилбэл, миний хувьд та хоёрыг хоёуланг нь хэсэг хугацаагаар блоклохоос өөр аргагүй болох вий гэж санаа зовж байна. Хоёрдугаарт, өмнө нь харж байхад Оргио та Мөнхзаяагийн оруулсан ангилал, өгүүллүүдийг хэрэггүй гэж устгаад байснаас болж та хоёрын харилцаа муудсан гэж ойлгож байгаа. Хоёул монгол википедиагаа хөгжүүлэх гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй гэдэг нь хэн ч харсан илэрхий байгаа ч ялангуяа Оргио таныг бусад хүмүүсийн оруулж буй өгүүлэл ангилал зэргийг өөрийн үзэмжээр хэрэгтэй хэрэггүй гэж шууд дүгнэлгүй, гадаадад байдаг хүн монгол хэлээ мэдэхгүй гэж дээрээс харж харьцалгүй, яг амар шалгтааны улмаас хэрэггүй гэж үзэж байгаа гэх зэргээ тайлбарласны үндсэн дээр оруулж байна уу гэж хичээнгүйлэн хүсье (Мөнхзаяагийн үүсгэж буй ангиллууд бусад хэлний википедиад ч байдаг, ерөнхийдөө өгүүллүүдийг цэгцлэхэд хэрэгтэй гэж би хувьдаа үзэж байгаагаа энэ дашрамд хэлье). Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 07:28, 8 Зургаадугаар сар 2018 (UTC) == Дуучдын нэр гэж юу вэ? == Тэднийг Татар гэж нэрлэдэг. Гэхдээ би тэдний жинхэнэ нэрийг мэдэхгүй байна. Энд дуу байна. та мэдлэг? https://m.youtube.com/watch?v=MVVP1kRY7xc [[Хэрэглэгч:Yesükhei Baatar|Yesükhei Baatar]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Yesükhei Baatar|talk]]) 08:39, 13 Зургаадугаар сар 2019 (UTC) ==A request== Hi there, Бмхүн. I am Erica and work in the Community Engagement department at the Wikimedia Foundation. I hope all is fine with you. I am contacting you because [[:m:User:Elitre_(WMF)/Boost_initiative|I have a message from the Language team]] that I would like to deliver soon to the community here, and hence I would appreciate if someone could translate it before. I have read the note at the top of this page (although it isn't clear to me if you are referring to translations of articles specifically) but if you can't help, then I'd appreciate if you could let me know who I can ask instead, as we'd like to start conversations with the community here soon. Thanks a lot for what you will do, and best regards. --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 09:22, 16 Есдүгээр сар 2019 (UTC) :I've gone ahead and posted in English. Would love to hear your thoughts on [[Wikipedia:Хурал/Гадаад_хэл#Improving_the_translation_support_for_Mongolian_Wikipedia|this thread at the Village Pump]]. Thank you very much, --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 14:52, 8 Аравдугаар сар 2019 (UTC) == Сайн байнауу. Шинэ мэдээлэл оруулах талаар == Сайн банйауу. Хувь хүний талаар шинэ мэдээлэл оруулах гэсэн юм. Оруулсан мэдээлэл википедиагийн шаардлага хангахгүй байгаа юмуу. Устгаад байх юм. Танд туслах боломж байнауу? == Administrator action request == Hello! I noticed an apparent feud between two IP editors: [[Special:Contribs/93.78.31.199|93.78.31.199]] and [[Special:Contribs/93.157.169.14|93.157.169.14]]. 93.78.31.199 has become very uncivil [[User talk:93.157.169.14|on this talk page]], making many personal attacks. I, however, do not know Mongolian and wanted to let you know, as you are a local administrator, about the problem. Thank you, [[Хэрэглэгч:Vermont|Vermont]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Vermont|talk]]) 19:34, 5 Долоодугаар сар 2020 (UTC) == No DeadendPages be [[]], be more 20 000 pages in Mongolian == see of [[Тусгай:DeadendPages]] be more from 20.000 Mongolian articles from see [[Тусгай:Statistics]] == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Хэрэглэгч:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MediaWiki message delivery|talk]]) 18:53, 25 Есдүгээр сар 2020 (UTC) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == Flower of the month == [[File:Cymbaria dahurica.jpg|thumb|<center>Cymbaria dahurica]] Hi Zorigt For your huge efforts on Mongolian Wikipedia I want to award you with the [[:als:Wikipedia:Blueme vum Monet|Flower of the month]]. Best regards, ---[[Хэрэглэгч:Holder|Holder]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Holder|talk]]) 20:27, 2 Аравдугаар сар 2020 (UTC) == тооллогийн -> тооллогын? == How come? Has there been a spelling reform in Mongolian recently? I also noticed you changed ,,Израиль" to ,,Израил" as well on the ,,Унгар хэл" article. [[Тусгай:Contributions/14.202.123.115|14.202.123.115]] 06:37, 28 Аравдугаар сар 2020 (UTC) == Админ болж болох уу == Админ болох хүсэлтэй байна. == Ярилцах гэсэн юм == Хэд хэдэн асуудлаар ярилцах гэсэн юм. == Молом Цэндийн == Сайн байна уу, Цэндийн Моломын монгол пейж бичсэнд баярлалаа. Би орос хэлрүү орчуулаад нэмэлт мэдээлэл оруулсан юмаа. Гэтэл монголоос оросруу линк нь ажилладаггүй. Дахиж хийтэл орос хэл дээр Молом Цэндийн, Цэндийн Молом гээд хоёр давхар пейж нээгдчихлээ. Үүнээс Молом Цэндийн гэдэг пейжийг нь устгаад Цэндийн Молом гэсэн пейжийг Молом Цэндийн болгоод өгч болох уу? Баярлалаа. == Хэрэглэгчийн нэрээ солих тухай == Сайн байна уу? Би википедиагийн хэрэглэгчийн нэрээ Gankhuu.M болгож солиулах хүсэлтэй байгаа тул хэрэглэгчийн нэрийг сольж өгч тус болно уу. :Сайн байна уу. Харамсалтай нь надад хэрэглэгчийн нэр солих эрх байхгүй. Баярлалаа. [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:48, 16 Гуравдугаар сар 2021 (UTC) == Munkhzaya админы тухай == Энэ Munkhzaya гэгч админ миний үүсгэсэн бүх загваруудыг ямар ч шалтгаангүй устгаж байна. Монгол Википедиад Munkhzaya админ ноёрхлоо тогтоосон юм шиг санагдаж эхэллээ. == Тусламж == Буриад википедиад нэг загварт тусламж үзүүлж болох болов уу? == Invitation for Functionary consultation 2021 == Greetings, Admins of the emerging community, I'm letting you know in advance about a meeting I'd like to invite you to regarding the [[:m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] and the community's ownership of its future enforcement. I'm still in the process of putting together the details, but I wanted to share the date with you: 10/11 July, 2021. I do not have a time on this date yet, but I will let you soon. We have created a [[:m:Universal Code of Conduct/Functionary consultations/June and July 2021|meta page]] with basic information. Please take a look at the meta page and sign up your name under the appropriate section. Thank you for your time.--[[User:BAnand (WMF)|BAnand (WMF)]] 15:14, 10 June 2021 (UTC) <!-- Message sent by User:BAnand (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=MassMessage/Lists/UCoC_Group&oldid=21568660 --> == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:18, 4 Нэгдүгээр сар 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 --> == Request to update one sentence in [[Дэлхийн дулаарал]] == Hello. I'm part of [[meta:Climate change portal/climate denial review|the cross-wiki review on climate denial]]. The Mongolian article has not been updated much since its creation, and underplays the human cause of climate change. Would you be able to update one sentence in the article: [[Хэлэлцүүлэг:Дэлхийн_дулаарал]]. Thanks! [[Хэрэглэгч:Femkemilene|Femkemilene]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Femkemilene|talk]]) 12:01, 22 Нэгдүгээр сар 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Zorigt, When you have time could you take a look at this article [[en: Stefania Turkewich]]? As part of [[en: Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022]], could you give this article a start in the Mongolian language Wikipedia with an opening introductory paragraph? [[Хэрэглэгч:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Nicola Mitchell|talk]]) 13:13, 3 Гуравдугаар сар 2022 (UTC) == Unblock == Сайн байна уу? Enkhsaihan2005 хаягын түгжээг цуцалж өгнө үү? Баярлалаа [[Тусгай:Contributions/66.181.187.130|66.181.187.130]] 14:29, 9 Наймдугаар сар 2022 (UTC) ero70q5f9f8y7whoqxdl6pyfpdywkkz Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд 4 2923 707958 707583 2022-08-09T21:02:56Z Elvonudinium 19792 /* Дэмжиж буй / Support */ wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" style="text-align:right; float:right; margin-left:18px;" |- | align="left" | [[File:file.svg|50px]] |- | align="center" | [[Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд/Архив|Архив]] |} Админ болохыг хүсч байвал өөрийн хэрэглэгчийн нэрээ доор байрлуулна уу. Харин Википедиагийн үйл ажиллагаанд 3-аас доошгүй сар оролцож, 100-гаас доошгүй өөрчлөлт хийсэн байхыг зөвлөж байна. Тийм биш бол таны хүсэл биелэхэд их хугацаа шаардагдах, эсвэл эсэргүүцэгдэж магадгүй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг [[Wikipedia:Администраторууд|эндээс]] авна уу. == Хүсэлтүүд == <!--Дээрхийг битгий арилгаарай. Доорхиос эхэлж хүсэлтүүдээ тавина уу---> --[[Хэрэглэгч:Zafinamn|Zafinamn]] Админ болох хүсэлтэй байна. ===[[Хэрэглэгч:Х.Сэргэлэнбат]]=== Админ болох хүсэлтэй байна. ===[[Хэрэглэгч:Гончиглувсангийн Энхбаатар]]=== ===Танилцуулга=== Сайн байна уу? Монголын википедиад өөрийн хувь нэмрээ оруулах хүсэлтэй байна. Та бүхнийг гэдэгт итгэлтэй байна. Хүндэтгэсэн![[Хэрэглэгч:Гончиглувсангийн Энхбаатар]] ====Дэмжихгүй буй==== Админ биш ч гэсэн хувь нэмэр хуудас үүсгэж мэдээлэл нэмж болно [[Хэрэглэгч:Bazraa032]] ===[[Хэрэглэгч:Bazraa032]]=== Сайн байна уу? Монгол википедиад хувь нэмэр оруулан нөхөрлөж 3-аад жил боллоо ингэхэд зарим хуудсын хамгаалах хэрэг гарч байгаа юм гэвч даанч надад админы эрх байхгүй учраас админ болгохын дэмчээч гэж гуйя хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Bazraa032]] ===[[Хэрэглэгч:BatlaaTs]]=== <div class="metadata" style="background-color:#E8EEF7; margin:0 auto; padding:0 1em; border:1px solid #aaa;"> Сайн байна уу? Энэ жилээс ирэн Монгол Википедиад хувь нэмрээ оруулж эхэллээ. Гэвч зарим чухал үйлдлийг админы эрхтэй гүйцэтгэх боломжтой байгаа тул админ эрх авахыг хүсч байна. Хүндэтгэсэн!</br> Hi! I participate in Mongolian Wikipedia from this year, but some important features can be accesed only by adminship and interface adminship, so I want to receive both of this rights. Thanks [[Хэрэглэгч:BatlaaTs|BatlaaTs]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:BatlaaTs|talk]]) 02:26, 08 Наймдугаар сар 2022 (UTC) ====Дэмжиж буй / Support ==== * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''')--[[Хэрэглэгч:Elvonudinium|Elvonudinium]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elvonudinium|talk]]) 21:02, 9 Наймдугаар сар 2022 (UTC) ====Дэмжихгүй буй / Oppose ==== ==== Асуулт / Questions ==== ==== Дүн / Result ==== {| class="wikitable" style="font-size:95%;white-space:nowrap" ! Нэр дэвшигч !! [[File:Symbol support vote.svg|15px|«Дэмжиж буй» саналын тоо|alt=(+)]] !! [[File:Symbol oppose vote.svg|15px|«Дэмжихгүй буй» саналын тоо|alt=(-)]] !! [[File:Symbol neutral vote.svg|15px|Цагаан саналын тоо|alt=(=)]] !! «Дэмжиж буй» саналын хувь !! Сонгуулийн статус |- |- |BatlaaTs |0 |0 |0 | | |} [[Ангилал:Википедиа:Нэр дэвшигч]] takovfnkhdv3twigcifnkvkwotlydzz 707983 707958 2022-08-10T07:33:26Z Munkhzaya.E 32380 Архивласан. wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" style="text-align:right; float:right; margin-left:18px;" |- | align="left" | [[File:file.svg|50px]] |- | align="center" | [[Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд/Архив|Архив]] |} Админ болохыг хүсч байвал өөрийн хэрэглэгчийн нэрээ доор байрлуулна уу. Харин Википедиагийн үйл ажиллагаанд 3-аас доошгүй сар оролцож, 100-гаас доошгүй өөрчлөлт хийсэн байхыг зөвлөж байна. Тийм биш бол таны хүсэл биелэхэд их хугацаа шаардагдах, эсвэл эсэргүүцэгдэж магадгүй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг [[Wikipedia:Администраторууд|эндээс]] авна уу. == Хүсэлтүүд == <!--Дээрхийг битгий арилгаарай. Доорхиос эхэлж хүсэлтүүдээ тавина уу---> --[[Хэрэглэгч:Zafinamn|Zafinamn]] Админ болох хүсэлтэй байна. ===[[Хэрэглэгч:Х.Сэргэлэнбат]]=== Админ болох хүсэлтэй байна. ===[[Хэрэглэгч:Гончиглувсангийн Энхбаатар]]=== ===Танилцуулга=== Сайн байна уу? Монголын википедиад өөрийн хувь нэмрээ оруулах хүсэлтэй байна. Та бүхнийг гэдэгт итгэлтэй байна. Хүндэтгэсэн![[Хэрэглэгч:Гончиглувсангийн Энхбаатар]] ====Дэмжихгүй буй==== Админ биш ч гэсэн хувь нэмэр хуудас үүсгэж мэдээлэл нэмж болно [[Хэрэглэгч:Bazraa032]] ===[[Хэрэглэгч:Bazraa032]]=== Сайн байна уу? Монгол википедиад хувь нэмэр оруулан нөхөрлөж 3-аад жил боллоо ингэхэд зарим хуудсын хамгаалах хэрэг гарч байгаа юм гэвч даанч надад админы эрх байхгүй учраас админ болгохын дэмчээч гэж гуйя хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Bazraa032]] [[Ангилал:Википедиа:Нэр дэвшигч]] bqrvm6cvqd9826npgf81lfl4ensa2w0 Чин улс 0 4649 707868 707576 2022-08-09T13:15:17Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Жааз Улс |уугуул_нэр = {{nobold|{{lang|zh|大淸國|nocat=true}}}}<br />[[Зураг:Daicing gurun.svg|center|30px|Дачин гүрэн]] |албан_ёсны_нэр = '''Дайчин гүрэн''' |богино_нэр = Чин улс |далбааны_зураг = Flag of China (1889–1912).svg |сүлдний_зураг = Seal of Qing dynasty.svg |сүлдний_төрөл = |үндэсний_уриа = |үндэсний_дуулал = {{lang|zh|《鞏金甌》|nocat=true}}<br />"[[Шижир тунгаамал алтан бадар]]"<br />("Cup of Solid Gold")<br />{{center|[[File:Gǒng Jīn'ōu.ogg]]}} |газрын_зураг = Map of Qing dynasty 18c.svg |нийслэл_хот = [[Хэту ала]] (1616-1626), [[Мүгдэн|Мүгдэн хот]] (1626-1644), [[Бээжин|Бээжин хот]] (1644-1912) |хамгийн_том_хот = [[Бээжин]], [[Ханжоу]] |албан_ёсны_хэл = [[Манж хэл]], [[хятад хэл]] |бүс_нутгийн_хэл = [[Монгол хэл]], [[Цагадайн хэл]], [[Төвд хэл]] |үндэс_язгуур = [[Манж үндэстэн]] |үндэс_язгуур_он = 1616 он |засаглалын_хэлбэр = [[Хаант засаглал]] |удирдагчийн_цол1 = 1616-1626 |удирдагчийн_нэр1 = [[Нурхач]] |удирдагчийн_цол2 = 1908-1912 |удирдагчийн_нэр2 = [[Пүи]] |хууль_тогтоогч = |оршин_тогтнолын_утга = 1616-1912 |тогтносон_үйл_явдал1 = Хожуу Алтан улс байгуулагдсан нь |үйл_явдалын_огноо1 = 1616 он |тогтносон_үйл_явдал2 = Хуньтайж улсын нэрээ Дайчин улс болгосон |үйл_явдалын_огноо2 = 1636 он |тогтносон_үйл_явдал3 = [[Манжууд хятадыг эзэлсэн нь]] |үйл_явдалын_огноо3 = 1644 он |тогтносон_үйл_явдал4 = Манж Да Чин улс мөхсөн нь |үйл_явдалын_огноо4 = [[1912]] оны 1 сар |газар_нутаг_эрэмбэ = 1790 он |газар_нутаг_км2 = 14,700,000 |хүн_амын_тооллого = 140,000,000 |хүн_ам_тооцоолсон_он = 1740 он |хүн_амын_тооллого = 268,238,000 |хүн_ам_тоолсон_он = 1776 он }} '''Чин улс''', '''Дайчин гүрэн''' — [[манж үндэстэн|манж үндэстэн]] үүсгэн байгуулж захирсан, 1636-1912 оны хооронд оршин тогтносон [[хаант засаг|хаант]] '''[[улс]]''' байв. [[Хятад|БНХАУ]], [[Монгол]], [[Тайвань]], [[Орос]], [[Казахстан]], [[Киргиз]], [[Тажикистан]] орны 14.7 сая км² нутаг дэвсгэрийг эзлэн, хятад, манж, монгол, төвөд, хуй таван өнгөтнийг захирсан гүрэн байлаа. Анх [[Манжуур|Өмнөд Манжуураас]] мандаж, 1636 онд [[Мүгдэн|Мүгдэн хотод]] анх төвлөж, 1644-1661 онд бүх хятад орныг эзлэж, 1636-1757 онд бүх Монгол улсыг байлдан дагуулж оргил тэлэлтэндээ хүрээд [[Дундад Иргэн Улс|ДИУ-д]] 1912 онд мөхжээ. Чин бол хятадын династи биш Манжийн улс юм. Хятад гэж тухайн үед тусгайлсан улс байгаагүй харин Манжийн Чин их гүрний нутаг дэвсгэрийн нэг хэсэг байсан. Орчин үеийн Хятад улс Чин гүрэнтэй түүхийн хувьд ямарч үе залгамжлалгүй юм.<ref>[http://mongolcom.mn/read/53223 Дмитриев С.В., Кузьмин С.Л. 2015. Юань, Чин болон Хятад нь өөр хоорондоо түүхэн залгамжлалгүй төр улсууд болох нь. - Түүхийн судлал, боть 43-44, № 16, х. 197-214.]</ref> == Нэр == Улсын нэр монголоор '''Чин''' улс, '''манж Чин''' улс, '''Дайчин''' гүрэн зэрэг нэрлэж байв. Манжаар Дайчин гүрэн гэж байснаас «дайчин», «[[гүрэн]]» зэрэг үгс монгол хэлнээ орсон. Хятадаар 清朝 ''чин-чао'' (Чин улс), 大清 ''да-чин'' (их ариун) гэдэг. Хятадын «Да чин», манж-монголын «дайчин» (цэргийн туршлагатан) нь угтаа нэг үг бөгөөд сунжирсан хэлбэр нь юм. Анх [[Нурхач|Нурхач баатар]] улсаа ''Да-жинь'' буюу «Их Алтан» улс хэмээсэн ба хожим нь түүхчид «Хожуу Алтан» улс гэжээ.<ref>[http://unuudur.mn/манжийн-талаар-товч-ойлголт-өгөх-түүхэн-баримтууд/ Манжийн талаар товч ойлголт өгөх түүхэн баримтууд]</ref> Харин түүний хүү [[Дээд эрдэмт]] хаан үндэстнийхээ нэрийг манж хэмээхийн сацуу улсын нэрийг 1636 онд Да-чин буюу «Дайчин» болгон сольжээ. == Түүх == {{Хятадын түүх}} === Үүсэл === [[Нурхачи]] баатар (1575-[[1626]]) [[манж]] аймгуудыг [[1616 он|1616]] онд нэгтгээд [[Монгол]]ын [[Лигдэн хаан]]д захидал илгээж, нийтийн дайсан [[Мин улс]]ын эсрэг хамтарч дайтахыг санал болгосноор Манж Чин улсын түүх эхэлнэ. Лигдэн хаан урьд нь Мин улсыг удаа дараа довтолж, Мин улс Лигдэн хааныг алт мөнгөөр хахуульдсан тул дахин [[Хятад]]тай байлдахыг сонирхохгүй байлаа. Мөн Нурхачиийг өөртэй нь тэгш зиндаанд харьцсанд дургүйцэж, хамтарч ажиллахаас татгалзсан байна. Тэр ч байтугай [[1619 он]]д [[Мин улс]]тай холбоо тогтоон, [[Манж]]ийн цэрэг рүү Өвөр Халхын тайж нарт 1 түмэн цэрэг өгч илгээн, байлдуулахад ялагджээ. Олзлогдсон тайж нарт Нурхачи баатар өршөөл үзүүлж тавьж явуулсан. Тэр цагаас [[Нурхачи]] [[Өвөр Халх]]ын [[тайж]] нарыг өөртөө татаж сэтгэлийг нь урвуулах болжээ. [[Чингис хаан]] "Бусдын сэтгэлийг эзэл, сэтгэлийг нь эзэлсэн байхад бие нь хаа одох" хэмээн сургаж байсан лугаа адил [[Нурхач]] баатар ''"Дайснаа зочин болгоё, зочноо нөхөр болгоё"'' гэж ярьдаг байв. Тэгсээр [[Хорчин]], [[Горлос]] зэрэг аймгийн тайж нар, мөн Өвөр Халхын [[тайж]] нар Нурхачтай холбоотон болж, Лигдэн хаан ганцаарджээ. Өвөр Халхын тайж нар Манжтай холбоо тогтоохдоо Мин улсын эсрэг хамтарч байлдана гэж тангарагласан. Харин Лигдэн хаан Мин улсын их хэмжээний алт эрдэнэст шунаж, бусад ноёдыг өөрөөсөө түлхэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн нь эргээд өвөрлөгчийн ноёд, их хааны хооронд дайн гарахад хүрсэн. Тухайлбал, [[1622 он|1622 онд]] Лигдэний эсрэг байлдаж ухраасан байна. [[1623 он|1623 онд]] [[Лигдэн хаан]] [[Өвөр Монгол|Өвөр Монголын]] [[Түмэд]], [[Ордос]] зэрэг нутгуудыг Манжаас өрсөн өөртөө нэгтгэсэн байна. 1624 онд зүүн монголын [[Харчин]], [[Дөрвөд хошуу|Дөрвөд]], [[Жалайд хошуу|Жалайд]], [[Горлос]] аймгууд манжид дагаар оров. Үүнийг Монголын сүүлчийн хаан [[Лигдэн хаан|Лигдэн]] тэргүүтэй ноёд язгууртнууд эсэргүүцэн манжтай байлдсан боловч төдий л амжилт олоогүй юм. 1626 онд [[Найман]], [[Баарин]], [[Онниуд хошуу|Онниуд]], [[Горлос]] аймгууд манжид дагав. Мөн онд Нурхач, [[Нинюань]] хотыг дайлах байлдаанд анхны ялагдалаа мингийн жанжин [[Юан Чунжуан]]<nowiki/>д хүлээж хэдэн сарын дараа нас нөгцжээ. [[1626]] онд [[Нурхачи]]ийг [[Дээд эрдэмт|Абахай сэцэн хаан]] (нэр. Хун тайж, [[1592 он|1592]]-[[1643 он|1643]]<ref name=":0">[https://mongoltoli.mn/history/h/875 Дээд эрдэмт хаан]</ref>) залгамжилж, [[Лигдэн хаан]]ыг өөрийн талд оруулахаар чармайж байв. [[Лигдэн хаан]] [[1631 он|1631]] онд Манжийн эсрэг дайтан эхэлж, нутагт нь гүн давшин орсон боловч [[1634 он|1634]] онд Манж ба түүний холбоотон [[монгол]] тайж нарын цэргийн нэгдсэн хүчинд цохигдож, [[Хөх нуур]]ын (одоогийн [[БНХАУ]]-ын [[Цинхай]] муж) зүг ухарч яваад өвчнөөр нас барав. Манжууд Хөх хотыг эзэлж, [[1636 он|1636]] онд Манжийн Абахай сэцэн хаан өөрийгөө бүх Монголын [[хаан]] өргөмжилж, улсаа "Чин улс" хэмээн нэрлэжээ. 1630 онд Хорчин, Түмэд, Юншээбүү, Ордос Авга зэрэг аймгууд, 1631 онд манж нар Харчин, Асуд, Найман, Жаруд, аймгуудтай нийлэн түүний эсрэг байлдан 1632 онд Цахарт цөмрөн Лигдэний цэргийг цохижээ. 1634 онд [[Лигдэн хаан]] Шар тал гэх газар нас барсан. Ингэснээр Манжууд баруун талаасаа айх аюулгүй болсон байна. Абахай сэцэн хааны Мингийн эсрэг анхны тулалдаан 1627 онд мөнөөх [[Юан Чунжуан]]ы эсрэг болсон бөгөөд Мин улсын Португалаас олж авсан үхэр бууны улмаас ялагдсан ба 1634 онд Абахай сэцэн хаан олзны хятад дархчуудаар үхэр буу хийлгэн анхны манж үхэр бууны хороотой болсон байна. 1635 онд өвөр монголын цэрэг манж тугийн цэрэгт бүрэн нэгджээ. 1636 онд [[Чусонь|Солонгост]] довтлон 1637 онд Манж, Монголоос гадна хятадын Хан цэргийг байгуулан 1640-1642 онуудад хятадын Мингийн эсрэг амжилттай тулалдаануудыг хийж зүүн хойд хятадыг эзлэв. Ингээд тэрээр [[Мин улс]]ын засаглалын хэлбэрийг авч хэрэгжүүлэн зарим хан хятадыг төрийн албанд томилсон ба Нурхачийн үеийн олзны хан хятад ямар алба язгууртайг үл тооцон 5-р зэрэглэлийн хүн гэсэн ойлголтыг өөрчлөн манжид алба хаах хятадуудыг манж үндэстэн гэх болжээ. Мөн 1635 онд бүх жүрчидийг манж хэмээх болж Лигдэн хааны хүү [[Эжэй хаан]] [[Юань Улс|Юан гүрний]] хас тамгыг Абахай сэцэн хаанд өргөлөө зар тарааж, ёслол үйлдэн 1636 онд улсын нэрийг '''Манж чин улс буюу манжаар Дайчин гүрүн''' хэмээн өөрчилж Дээд эрдэмт хааныг их эзэн хаан хэмээжээ. Энэ нь тэрээр Монголчуудад '''их эзэн Чингис хааны залгамжлагч их Юан гүрнийг дахин мандуулагч''' гэх, мөн хятадуудад урдын жүрчидийн Алтан улс буюу гадны булаан эзлэгч биш гэдэг ойлголтыг өгөх бодлого байлаа.<ref name=":0" /> Мөн онд халхын ноёд Дээд эрдэмт хааныг хэлэлцээр хийсэн ба өвөр монгол манжийн захиргаанд оржээ. Манжийн хаан 1638 онд жил бүр [[Есөн цагааны алба|есөн цагааны бэлэг]] өргөж байхыг халхын ноёдод тулгаж [[Субадай засагт хан|Засагт хан]] манжийг эсэргүүцэн [[Хөх хот]]<nowiki/>ыг уулгалан довтолжээ. [[Файл:Манж улс.jpg|thumb|350px|Чин гүрний өргөжилт]] 1643 онд Дээд эрдэмт хаан гэнэт өөд болж түүний ахмад хүү [[Хүүгэ]] болон эцэг нэгтэй дүү [[Доргон]] нар хаан ширээний төлөө тэмцэлдсэн боловч Манжийн хааны 5 настай хүү Фүлин<nowiki/>г өргөмжлөхөөр тохиролцож 1644 онд [[Эеэр засагч]] хаан гэх болов.<ref>[http://m.anews.mn/?nid=21002 Манжийн төрийг залуурдаж явсан монгол гүнж Амирлангуйн түүх]</ref> Энэ үед хятадын Мин улс дотоодын самуунтай байсны оргил нь 1644 оны 4 сард Бээжинг [[Ли Зичэн]]ы удирдсан босогчид эзлэн Мингийн сүүлчийн хаан [[Чунжэнь|Чонжэн]] амиа хорлон Мин улсын төгсгөл болсон үйл явдал байлаа. Ли Зичэн бээжинг эзэлсэний дараагаар 200.000 хүнтэй босогчдын армиа Бээжингээс зүүн хойш 80 гаруй км-т цагаан хэрэмийн [[Шанхайгуан]] боомтод байх Манжаас Мингийн нийслэлийг сэргийлэн суугаа торгон цэргийн ерөнхий командлагч [[Ү Сангуй]]н зүг хөдлөгжээ. Ү жанжины цэргийн тоо босогчдоос 2 дахин цөөн олон жил манжтай байлдаж сульдсан байсан мөн манжуудыг мэдэх болсон зэргээс үүдэн хэрэг дээрээ төр барьж байсан Доргонтой холбоо байгуулсан байна. Урдын дайсан шинэ холбоотнууд [[Чунжэнь|Чунжэн]] хааны өшөөг авах нэрээр 1644 оны 5 сарын 27-нд Ли-гийн босогчдыг бут цохин 6 сарын 6-нд Бээжинг эзлэв. Ингээд манжууд Мингийн сүүлчийн хааныг бунхлан өөрдийгөө мингийн залгамж лагч гээд 10 сарын 30-нд Эеэр засагч хааныг тэнгэрийн хөвгүүн [[хуанди]] хэмээвэй. Үүнээс хойш тэд 17 жилийг бүх хятадыг эзлэхэд зарцуулсан юм. Хятадын сүүлчийн хамгаалагч мөн сүүлчийн хунтайж Гуи гэгч Мин улсын дагуул улс байсан Бирмийн хаанаас орогнол эрж очсон авч Ү Сангуйн удирдсан манжийн нэхэх арми түүнийг олзлон Хунаньд авчран 1662 онд цаацалжээ. [[Эеэр засагч]]ийн эхний 7 жил хэрэг дээрээ [[Доргон]]ы засаглал байлаа. Мөн олон манж язгууртан ноёдын эсэргүүцлийг сөрөн Бээжинг Манжийн нийслэл болгосон нь хэт алсын хараагүй явдал болсон авч тухайн үедээ Мин улсыг эзлэх явдлыг түргэтгэсэн билээ. Түүний шууд оролцоотой 1645 онд гарсан бусад үндэстнийг манжуудын адил тав гэзэг тавих хааны зарлиг гаргасан нь хятадуудын хэр үнэнчийг шалгах шалгуур болсон юм. Энэ нь күнзийн уламжлалтай Хан үндэстний хувьд том доромжлол байсан ба зарлигийг үл дагагчдын толгойг авч байсан ч эсэргүүцэгчид 1650 он хүртэл байсаар асан бөгөөд зарлиг бүрэн хэрэгжтэл хятад даяар 25 сая хүн цаазлагдсан гэдэг байна. 1646 онд Сөнөдийн Тэнгис хэмээгч манжийг эсэргүүцэн босч албат иргэдээ аван халхад нүүж ирэн удаах он нь халхын ноёд Тэнгисийг өмгөөлөн манжтай тэмцэж байв. Доргон 1650 онд авд явж байгаад осолдож Эеэр засагч хаан 12 настай тул түүний эх хатан төрийн ихэнхи үйлийг явуулж байсан ба Эеэр засагч 1661 онд 24 насандаа цэцэг өвчнөөр өөд болов. Эеэр засагчийн өөрийн засаглалын үед халх манж хоёул аядуу бодлого барьж байсан бололтой. Үүний жишээ нь 1655 онд Өндөр гэгээн өөрийн урласан дэлгэмэл болон цутгамал бурханаар манжийн хаанд бэлэг хүргүүлсэн, 1657 онд Засагт хан манжийн хаанд элч илгээн бичиг барьсан, 1658 онд манжийн хаанаас халхын ноёдод бэлэг хүргүүлсэн зэрэг явдал болно. Манжийн хаад язгууртнууд Нурхайчийн үеэс улс төрийн болон бусад зорилгоор монголчуудтай ураг барилцсаар ирсэн ба хаад нь Монголын Юан гүрний хаадын удам алтан ургаас хатан авдаг байсан юм. Монгол хатнаас төрсөн анхны манж хаан бол Эеэр засагч хааны гутгаар хөвгүүн Шуани буюу 1662 онд хаан ор суусан Энх-Амгалан хаан юм. Тэрээр 61 жил төр барьсан бөгөөд түүний үеийг Энх амгалангийн үе гэх бөгөөд энэ үед манж гүрэн нийгэм эдийн засаг цэрэг улс төрийн хамгийн хүчирхэг оргилдоо хүрсэн юм. Найман настай хаан болсон түүний он удаан жилийн амжилтын эхийг эцэг нь тавьсан гэж үзэх үндэстэй юм. Учир нь Эеэр засагч хаан Доргоны дарангуйлалыг давтуулахгүйн тулд үхэхээсээ өмнө хүүдээ үйлчлэх 4 тэргүүн зөвлөх сайд Сонин, Эбилүн, Сүксаха, Обои нарыг томилж хааны нэрийн өмнөөс засаглах эрхийг өгч харилцан хоорондоо эсрэг нөлөө үзүүлэхээр алба тушаалын хуваарилалт хийж өгсөн байна. Бас 4 сайдын үнэнч байдлаас гадна хаан ширээнд санаархах хааны гэр бүлийн ойрын хамаатан садан бус улсыг сонгосон нь нэг чухал үйл болсон байна. Хэдий тийм авч цаг хугацааны уртад Обоид хаан ширээнд суух боломж гарсан бөгөөд хувь хүний чанар, хуучинсаг үзэл, биеэ тоосон ихэмсэглэлээсээ болж залуу хаантай сөргөлдсөн боловч 1669 онд 15 тай хаан хашир улс төрч цэргийн гарамгай жанжинг хүчгүйдүүлэн шоронд хорьж чадсан байна. === Чин гүрний алтан эрин === [[Зураг:ChineseSoldierByWilliamAlexander1793.JPG|thumb|200px|Чин эрин үеийн цэрэг]] [[Энх амгалан]]гийн үед 1673 онд өмнөд хятадын Юньнан, Гуйжоу, Гуандон, Фүжиэны захирагч нар болох хан үндэстэн [[Шан Кэжи]], [[Жэн Зонмин]] болон [[Ү Сангуй]]<nowiki/>тан нийлэн бослого гарган тэмцлээ 8 жил үргэлжүүлсэн ба энэ нь тусгаар тогтнох гэхээсээ илүүтэй эрх ямбаны төлөөх тэмцэл байсан бөгөөд түүхэнд '''3 феодалын бослого''' гэгджээ. Мөн энэ үед Ойрад Монгол [[Галдан бошигт хаан|Галдан хааны]] засаглал дор хүчирхэгжин “[[Зүүнгарын хаант улс]]” хэмээгдсэн ойрад монгол 1640 оны “Дөчин дөрвөн хоёрын их цааз”-ыг зөрчин халх ойрад хоёр монгол 1673-74 онуудад хоорондоо дайтаж эвдрэлцэх болов. Галдан бошогт хаан 1676 -86 онуудад бүх ойрадыг нэгтгээд зогссонгүй [[Дээд монголчууд|Хөх нуур]], [[Моголистан]], [[Хамил тойрог|Хами]], [[Турфан хот|Турфан]], [[Кашгар]], [[Яркендын хант улс|Яркенд]], [[Сайрам]], [[Ферганы хөндий]], [[Бухар]], [[Самарканд]] хотууд руу довтлон эзэлжээ. Үүний зэрэгцээ манж болон оростой худалдаа хийж байв. Тэрээр 1687 онд цэргийн хүчээр халхыг нэгтгэх оролдлого хийсэн нь амжилтанд хүрээгүй юм. Халх ойрдын дайнд халхууд ялагдан зугтаж Чуулалт хаалган хүрч буудалсан болон манжийн цэргийн хүчин Улхын голд Галдантай байлдсан нь 1690 оны явдал болно. 1691 онд [[Долоннуурын чуулган]]д халхын 4 аймгийн ноёд Манж чин улсад дагаар оров. 1696 онд манж халхын цэрэг Галданг Тэрэлжийн зуун модонд байлдан цохижээ. 1697 онд Ойрдын хаанаар Цэвээнравдан тодорч Галдан бошогт хаан тэнгэрт халивай. Энх-Амгалангийн хаанчлалын үед хятадад одон орон, математик, газар зүй болон бусад шинжлэх ухаан гойд хөгжөн дэвшсэн ба мөн үед сарны тооллыг нарийвчлан засч сайжруулан шар зурхайг гарган нийтээр мөрдүүлжээ. 1722 оны өвөл [[Энх амгалан]] хаан өөд болж түүний 4 дөх хүү ''Юн чин ван'' Юнжэн буюу [[Найралт төв]] хэмээгдэн 1723 онд хаан ор суув. Энхамгалангийн засаглалын сүүлийн жилүүдэд ах дүү нартайгаа таарамж муутай байснаас гадна хааны гэрээсийг өөрчлөн засч хаан суусан хэмээн хэлэгдэж асан Юнжэн Манжийг хатуу чанд гараар барьж байв. Тэрээр төрийн албаны шалгалтыг хатуу чанд болгон төрийн албан хаагчдыг чанга шалгуураар шалган хан үндэстэн хятадуудад итгэл хүлээлгэн өөрийн ах дүү төрөл ургийн ноёдын оронд төрийн өндөр албан тушаалд тавьсан байна. Мөн тэрээр хээл хахуулийн эсрэг хатуу байр сууринаас хандан, мөнгөний ханшийг дураар тогтоох явдлыг эцэс болгож зөрчсөн этгээдийг цаацлах хүртэл хатуу чанга шийтгэж байв. Түүний засаглалын үед Халх дах ноёрхолоо бэхжүүлэн [[Сайн ноён аймаг|Сайн ноён аймгийг]] нэмж байгуулан халхыг 75 хошуунд хуваан халх дах манжийн цэргийн өртөөг бэхжүүлж монголын ноёдод цалин пүнлүү өгөх болжээ. 1735 онд Найралт төв хаан өөд болж түүний хүү ''Бао [[чин ван]]'' Хунли 1736 онд 24 насандаа [[Тэнгэр тэтгэгч|Тэнгэрийн тэтгэсэн хаан]] хэмээгдэн Тэнгэрийн тэтгэсний анхдугаар оныг эхлүүлэв. Түүний засаглалын үед 1755 онд Монголын тусгаар тогтнолын сүүлчийн голомт ойрад түмэн маань дотоодын зөрчлийн улмаас манж нарт эзлэгдэн алж хядуулах, нутаг заагдан цөлөгдөх, зугтан одох зэргээр таран бутарчээ. 1755-1758 онуудад хотгойдын [[Чингүнжав]], хойдын [[Амарсанаа]] нар халх ойрадын бослогыг эхлүүлж манжийн эсрэг тэмцсэн боловч нэгдмэл удирдлагагүй алаг цоог гарсан бослого тэмцлүүд санасан үр дүнд хүрээгүй билээ. === Манжийн доройтол === [[Файл:China imperialism cartoon.jpg|thumb|Энэ улс төрийн хүүхэлдэйн кино болох Британи, Герман, Орос, Франц, Япон улс Чинийг хувааж байна]] [[Тэнгэр тэтгэгч|Тэнгэрийн тэтгэсэний]] засаглалын үед Манж улсад хээл хахууль газар авч манжийн оргил үе дууссаны дохио гарч эхэлжээ. Үүний жишээ нь түүнийг үхмэгц буюу [[Сайшаалт ерөөлт|Сайшаал ерөөлтийн]] тэргүүн онд (1796) “'''цагаан лянхуа нийгэмлэг'''”-ийн бослого гарч 8 жил үргэлжилсэн нь Манжийн хүчийг ихээхэн сулруулсан юм. Энэ үед манжийн газар нутгийн хэмжээ 13 сая хавтгай дөрвөлжин километр хүрч ноёрхолынхоо оргилд хүрсэн ба [[Монгол нутаг|Монгол]]ыг гадаад монголын 4 аймаг (Сэцэн хан аймаг 23 хошуу, Түшээт хан аймаг 20 хошуу, Сайн ноён аймаг 24 хошуу, Засагт хан аймаг 19 хошуу), Дарьгангын хааны сүрэгчин тусгай хошуу, [[Тагнын Урианхайн хязгаар|Тагнын Урианхайн]] (5 хошуу болон Хөвсгөлийн овог), Ховдын хязгаар 30 хошуу, Ил тарвагатайн 13 хошуу, Хөх нуурын 29 хошуу, Эзний хошуу, Алшаа хошуу, дотоод монголын 24 аймаг 49 хошуу (Жирэм, Зост, Зуу үд, Шилийн гол, Улаанцав, Их зуу 6 чуулган), Цахар 8 хошуу, Түмэд 2 хошуу, [[Уйгурууд|Уйгар]]ыг Шинжааны урд 6 хот, Түвдийн Хашаг,<ref>[https://www.tolgoilogch.mn/_fyvrpygvg1 Монголчууд ихэд нөлөө үзүүлсэн Түвдийн түүх]</ref> хятадийг 18 мужид хуваан захирч байв. Ингээд тэнгэрийн тэтгэсний дараагаар 1796-1820 онд Юньян буюу [[Сайшаалт ерөөлт|Сайшаал ерөөлтийн]], 1821-1850 онд [[Төр гэрэлт|Төр гэрэлтийн]], 1851-1861 онд [[Түгээмэл элбэгт]]ийн, 1862-1874 онд [[Бүрэн засагч]]ийн, 1875-1908 он [[Бадаргуулт төр]]ийн хаанчлалаар Манж чин улсын үе үргэлжлэн, 1909-1911 онд [[Пүи|Хэвт ёс]]ны хаанчлалаар төгсгөл болжээ. 1861-1908 онуудад хэрэг дээрээ Цыши хатан Манжийн төрийг барьжээ. Тэрээр 1861 онд гарсан төрийн эргэлтээр Гон хунтайжийн тусламжтай Сүшүний ахалсан 8 засаг баригч ноёдыг хөөн гаргаж [[Түгээмэл элбэгт]] хааныг үхэхийнх нь өмнө Цышигийн хүү [[Бүрэн засагч]] хаанаар залгамжлуулахаар заалгажээ. Ингээд Бүрэн засагчийн мөн түүний залгамжлагч Цышигийн зээ дүү болох Зайтянь буюу Бадаргуулт төрийн нийт 47 жил Цыши “хөшигний араас захирагч” байсан байна. 19-р зуун 20-р зууны эхэн Манжийн бууралт мөхөлийн үе байж дотоодын нийгмийн хагарал мөргөлдөөн, манжийн эсрэг бослого тэмцэл, барууны түрэлт, эдийн засгийн царцалт, хээл хахууль, хүн амын огцом өсөлтөөс үүдсэн хүнсний хомсдол, байгалийн гамшиг зэрэг нь тус улсыг сульдаан доройтуулж, хятадын үндэсний үзэлтнүүд болон чинээлэг давхрагынханы хийсэн хөрөнгөтний хувьсгалаар Манж чин улс мөхжээ. Манжийн эсрэг бослого тэмцлүүдээс хамгийн том нь [[Тайпингийн бослого]] бөгөөд 1851 онд [[Хон Сюцюань]] гэгч [[Гуйжоу]] мужийг эзлэн “'''Их энхийн тэнгэрлэг хаант улс'''”-ыг байгуулан өөрийгөө хаан нь хэмээснээр эхэлж өргөн олныг хамарчээ. Энэ бослого нь өмнөд хятадыг бүхэлд нь хамарч иргэний дайны байдалд хүрч 1864 оныг хүртэл 14 жил үргэлжлэн 20-30 сая хүн үрэгдсэн ба Манжийн хааны хүсэлтээр ирүүлсэн Британи болон Францын орчин үеийн зэвсэглэлтэй цэргийн оролцоотой дарагджээ. Үүнээс гадна 1856-1873 оны [[Юньнань|Юньнан]]д гарсан [[Хмонг ястан|Мяо хүмүүс]]ийн болон [[Хотон (үндэстэн)|Хотон]] Пантайгийн эсэргүүцэл, 1862-1877 оны лалын шашинтнууд “[[Цагаан малгайтны бослого|Цагаан малгайтны]]”<ref>[https://www.tolgoilogch.mn/_00z6+fcj7z Ардын дуу "Гоолингоо"-гийн үнэн түүх ийм ажээ] Tolgoilogch.</ref> бослогууд мөн Монгол оронд 1870 онд Их хүрээнд манжийг эсэргүүцсэн ардын хөдөлгөөн, 1880 онд [[Цэрэг Онолтын Улиастайн бослого|ард Онолтийн удирдлагаар Улиастайн цэргийн бослого]], Ордосын дугуйлан, 1900 онд Улиастайд манжийн эсрэг монгол цэргийн бослого, 1906 онд Их хүрээнд хятадын мөнгө хүүлэгч худалдаачдын эсрэг ардын хөдөлгөөн зэрэг бослого хөдөлгөөнүүд гарч байв. === Чин гүрний сүүлч үе === [[Файл:Qing Dynasty Map durnig Xinhai Revolution.JPG|thumb|[[Синьхайн хувьсгал]]]] 19-р зуунд Ёвропын улсууд эрчтэй хөгжин колончлох, эдийн засгийн ашиг сонирхолдоо бусад улсыг хамруулах бодлогыг явуулж байсан нь Манжийн тэнгэрийн доорхи бүхнийг захирах бодлоготой мөргөлдөж эхэлсэн байна. Их Британи Британи болон Францын хятадад дахъ хар тамхины наймааг нь хаах гэсэн 1838 оны Манжийн оролдлогын хариуд дайн зарласнаар 1839 онд хар тамхины дайн эхлэв. Уг дайнд орчин үежсэн Британичууд тэнгис болон эх газарт хоцрогдсон Манжийн цэргийн хүчнийг хялбархан цохиж 1842 онд ялагдсан манжууд Нанкинд манайхны хэлдэгээр хилс гэрээ гэгчийг Британитай байгуулсан байна. Уг гэрээ ёсоор Манжууд дайны төлбөр төлөхөөс гадна боомтуудаа ёвропчуудад нээн онцгой эрх эдлүүлэх болон [[Хонконг]] Британид өгчээ. Барууныхан үүгээр ханасангүй, 1854 онд Британичууд Нанкины гэрээг дахин авч үзэх хятадын гол мөрөнд онцгой эрх эдлэх Бээжинд элчин сайдын яам нээх зэрэг зүйлийн тулгалтанд Манжууд эсэгүүцсэнд дахин дайн зарласанаар 1856 онд хар тамхины 2-р дайн эхэлсэн байна. Энэ дайн 1858 онд Британи болон Америк Француудтай өмнөхөөс илүү доромж гэрээг Тяньжинд байгуулснаар дуусаж Манжууд албаны бичиг баримтуудаа англи хэл дээр хийх, Британийн байлдааны онгоцуудад хятадын гол мөрнөөр чөлөөтэй нэвтрэх онцгой эрхийг өгчээ. Үүнээс гадна 1844 онд Вансяд Америктай хилс гэрээ, 1860 онд Бээжинд, 1881 он Петрбургт Оростой гэрээ байгуулан онгой эрхүүдийг өгч 1894-1895 онд Японтой хийсэн дайнд ялагдал хүлээжээ. Энэ мэт дорой байдал нь Хятадын үндэсний үзэлтнүүд, шинэчлэгчдийн дургүйг ихээхэн хүргэж байсны дээр [[Цыши]] хатны өөрийн сүр хүчийг нэмэгдүүлэхийн тулд гаргасан их хэмжээний зардал тансаглал, энгийн ардын ядуурал зэргээс үүдэн Манжийн засаглалыг эсэргүүцэгчдийн тоо ихэд нэмэгдэхийн хажуугаар европынхон буюу гадныхныг үзэн ядах үзэл дэвэрчээ. 1898 онд [[Бадаргуулт төр]] хааны “шинэтгэн засах 100 өдөр” гэгч шинэтгэлийн бодлогоор хуучин хууль журмуудыг хүчингүй болгон Ли Хонжан зэрэг хуучинсаг үзэлтэй гэгдсэн улсыг албанаас буулган Кан Юүвэй мэт шинэчлэгчдийг өндөр албанд томилсон боловч Цыши түүнийг таслан зогсоож ордны хорионд оруулсан байна. Энэхүү өөрчлөлтөөс улбаалан Манжуудын Монголтой хийсэн хуучин гэрээ хэлцлүүд, Монголтой холбоотой хууль цаацуудад өөрчлөлт орж эхэлсэн ба Монголын газар нутагт хятадуудыг суурьшуулахгүй байх зэрэг тохиролцоо алдагдаж Монголд тариалан хөгжүүлэх нэрээр 1906 онд хятадуудыг монголд нүүлгэх товчоо гэгчийг Бээжинд байгуулсан зэрэг нь Монголчуудын дургүйг ихээхэн хүргэсэн явдал болжээ. Түүхэнд “[[Ихэтуанийн бослого|Боксчдын бослого]]” хэмээгдсэн эсэргүүцлийн хөдөлгөөний эхний зорилт нь Манжийн хаант засаглалыг түлхэн унагаж харийнханыг хятадаас хөөн гаргах байсан ч Цыши сайд нараараа дамжуулан тэднийг хянаж удирдагчаар нь “Чин улсыг дэмжин гадныхныг устгая” гэсэн уриа гаргуулан эрчимжүүлжээ.<ref>[https://mn.unansea.com/боксчин-бослого-тайлбар-түүх-зорилго/ Боксчин Бослого: Тайлбар, Түүх, Зорилго, Шалтгаан, Үр Дагавар]</ref> 1899 онд боксерууд хятадад байсан хэдэн мянган загалмайтны шашны номлогчдыг толгойг нь тасдах, амьдаар нь өвчих зэргээр хэрцгийгээр алж хэдэн аван мянган христэд итгэгч хятадуудыг алж хядсан үйлдэл хийснийг Цыши өөгшүүлэн дэмжиж байв. 1901 онд Германы элчин сайд алагдсанд 25.000 хүний бүрэлдэхүүнтэй 8 улсын цэргийн хүчин Бээжинг эзлэхэд зугтан гарсан Цыши болон Манжийн засаг захиргаа хамтын хүчний тавьсан шаардлагыг хүлээн авч их хэмжээний мөнгөөр төлбөр хийн Бээжинг эргүүлэн авчээ.<ref>[https://mn.eferrit.com/1900-оны-хятадын-боксчдын-бослого/ 1900 оны Хятадын боксчдын бослого]</ref> 19-р зууны хоёрдугаар хагас 20-р зууны эхэнд Чин улсын дотоод гадаад байдал ихээхэн сулран доройтсон тул өөрийн улсын хэмжээнд 1901 онд “[[Шинэ засгийн бодлого]]” хэмээн эдийн засгийн шинэчлэлийн хөтөлбөрийг зарласан. 1908 онд хатан хаан Цыши болон Бадаргуулт төр хаан хоёр ''Чунь чин ван'' буюу [[Зайфөн]]ий ахмад хөвгүүн 2 настай [[Пүи]]г хаан суулгахаар гэрээслэн сульдаж доройтсон хэзээ мөдгүй сүйрэх гэж буй хаант төрийг үлдээгээд хоёул ойролцоо өөд болцгоов. Цыши үхэхийнхээ өмнө итгэлтэй тайганаараа хаанд хор өгүүлжээ гэх нь бий ч өөр хувилбараар [[Юань Шикай|Юан Шикай]] хоёуланг нь гар буугаар буудаж хороосон гэх нь ч байдаг юм байна. Ингээд Зайфөн засаглалыг авснаар генерал Юан шикай албанаасаа буужээ. 1911 онд Зайфэн үндсэндээ Айшин гиоро овгийнхноос бүрдсэн “Хааны гэр бүлийн танхим”-ыг байгуулж төрийн хэргийг явуулах болсон байна. [[Цагаагчин гахай жилийн хувьсгал|Мөн оны 10 сарын 10-нд Учаны босогчи]]д Дундад Иргэн Улс (Бүгд найрамдах хятад улс)-ыг байгуулж Нанжинд [[Сунь Ятсен|Сүнь Ятсэн]]<nowiki/>ээр толгойлуулсан засгийн газар байгуулснаа зарласан байна. Үүний дараагаар хэд хэдэн муж Манжаас салж ДИУ-д орж эхэлсэн тул Манжийн засгийн газар хувьсгалчдыг даруулахаар Юан Шикайд Манжийн анхны орчин үеийн зэвсгээр зэвслэгдсэн орчин үеийн цэрэг байлдааны арга барилд суралцсан Бэйяны армиа захирах эрхийг нь буцаан өгчээ. Юан Шикай ерөнхий сайд болж өөрийн танхимаа бүрдүүлсний дараа хатан хаан Лонуйгийн оролцоотойгоор Зайфэнийг эрх мэдлээс нь салган Чин улсын улс төрийн гол тоглогч болов. [[Сунь Ятсен|Сунь Ятсэн]] үндсэн хуульт бүгд найрамдах засаглалыг хүсч байсан бол Юан Шикай үндсэн хуульт хаант засгийг байгуулахыг зорьж байсан ч хоёул Хятадын эрх ашгийг урьтал болгон үзэж байв. Ингээд Юан Шикай [[Лонуй хатан|Лонуй хатны]] зөвшөөрлөөр хувьсгалчидтай хэлэлцэн тохиролцох оролдлогыг хийж эхлэв. Сунь Ятсэн бүгд найрамдах улс байгуулж дэмжлэг үзүүлбэл Юан Шикайг ерөнхийлөгч болгоход бэлэн байлаа. Хэд хэдэн удаагийн хэлэлцээний дараагаар 1912 онд Лонгуй хатан, хааны хаан ширээнээс татгалзах тухай зарлигийг гаргаснаар хятадад 2000 гаруй жил тогтсон хаант засаг мөн 300 шахам жил (1616-1912) тогтносон Манж чин улсын ноёрхолд цэг тавьжээ.<ref>[https://www.sonin.mn/news/politics-economy/388 ХХ зууны Монголд тохиосон гурван хувьсгалын эхний 10 жилийн тухай эргэцүүлэл] М.Далайхүү Эх сурвалж: "Монцамэ".</ref> == Засаг төр == === Засаг захиргааны хуваарь === [[Зураг:Qing_Dynasty_1820.png|thumb|right|1820 он. Газар нутаг]] Чин улс 18-р зуунд хамгийн өргөн буюу [[Хятад|Дотор газар]] (18 муж), өнөөгийн зүүн хойд орон, [[Өвөр Монгол]], [[Ар Монгол]], [[Шинжаан]], [[Төвөд]]ийг хамарсан 13 сая км² газар нутагтай болсон байв. Дотор газрын 18 муж дээр Манжуур, Шиньжянг задалж 22 муж болгон өсгөжээ. Фужянь дотор байсан Тайванийг дотоод 19 дэх мужаа болгосон авч 19-р зууны төгсөлийн Япон-манжийн дайнд ялагдсанаар Японы мэдэлд шилжүүлсэн. Үүнээс гадна [[Солонгос]] (тухайн үеийн [[Чусонь]]), [[Дай Вьет|Вьетнам]] зэрэг орон Чин улсад алба барьж байсан бөгөөд Афганы Катоор улс 19-р зууны дунд хүртэл гувчуур төлдөг байв. 1774-1798 онд [[Кокандын хант улс]] Чинд алба барьсан. # [[Тэнгэр уул]]ын ар өвөр (хожим Шиньжян болон нэгдсэн) - [[Хамил тойрог|Хамил]] зэрэг хагас өөртөө засах хант улсыг багтаасан. Мөн Торгуудын шинэ хошууд багтаж байсан. # [[Чин Улсын эрхшээл дэх Монгол орон|Гадаад Монгол]] – [[Түшээт хан аймаг]], [[Сэцэн хан аймаг]], [[Засагт хан аймаг]], [[Сайн ноён аймаг]], [[Ховдын хязгаар]], [[Урианхай|Урианхайн хязгаар]] # [[Өвөр Монгол|Дотоод Монгол]]<ref>[https://mongoltoli.mn/history/h/126 Манж нар Өвөр 49 хошууг “Дотоод засаг” гэдэг нэр томьёогоор илэрхийлдэг байснаа XIX зууны эхнээс “Дотоод засаг”-ийг “Дотоод Монгол” гэдэг нэр томьёогоор илэрхийлэх болов. Энэ үеэс эхлэн энэхүү “Дотоод Монгол” хэмээгч нь монголчуудын өөр зуураа хэрэглэдэг “Өвөр Монгол” гэдэг ойлголттой агуулгын хувьд бараг нийцэх болжээ. Тиймээс “Өвөр Монгол буюу Дотоод Монгол”, “Ар Монгол буюу Гадаад Монгол” хэмээн ямарваа нэгэн ялгаваргүйгээр хэрэглэх болсон бололтой.] Ц.Цэрэндорж, Монголын түүх</ref> - 6 чуулган ([[Жиримийн чуулган]], [[Зостын чуулган]], [[Зуу Удын чуулган|Зуу үдийн чуулган]], [[Шилийн голын чуулган]], [[Улаанцавын чуулган]], [[Их Зуугийн чуулган]]) # Бусад монгол газар – Алшаагийн торгууд хошуу, Эзнээ голын өөлд хошуу, Или, [[Хөхнуур]], [[Дарьганга|Дарьгангын дээдсийн адууны сүрэг]], [[Цахар түмэн|Цахар найман хошуу]], [[Хөлөнбуйр]] дахь [[Барга|шинэ, хуучин Баргын]] хошууд. # [[Төвөд]] ([[Ү-Цан]], [[Кам]]ын баруун хагас, одоогийн [[Төвөдийн өөртөө засах орон|Төвөдийн ӨЗО]]-той бараг дүйнэ) # [[Манжуур]] (Хятадын зүүн хойд орон, хожим [[Гирин]], [[Хармөрөн]] муж болон задарсан) * Арван найман муж (''Дотор газар'') {{Col-begin}}{{Col-break}} #Жили, одоогийн [[Хэбэй]] #[[Хөнань]] #[[Шаньдун]] #[[Шаньси]] #[[Шэньси]] #[[Ганьсү]] #[[Хүбэй]] #[[Хүнань]] #[[Гуандун]] {{Col-break}} #[[Гуанши]] #[[Сычуань]] #[[Юньнань]] #[[Гуйжоу]] #[[Жянсү]] #[[Жянши]] #[[Жөжян]] #[[Фужянь]] (1885 он хүртэл Тайванийг багтаасан) #[[Аньхүй]] {{Col-end}} * Сүүлд нэмсэн 5 муж {{Col-begin|width=95%}}{{Col-break}} #[[Шинжаан]] #[[Тайвань]] (1895 он хүртэл) {{Col-break}} # Фөнтянь, одоогийн [[Ляонин]] #[[Гирин]] {{Col-break}} #[[Хармөрөн]] {{Col-end}} === Манжийн ноёрхлын үед феодалын мөлжлөг ширүүссэн нь === Манж Энх Амгалан хааны үеэс цэцэглэн мандаж Тэнгэрийг тэтгэгч хааны үе хүртэл үргэлжилсэн юм. Манжийн түрэмгийлэгчид, Монголын шар хар феодалыг түшин, хөдөлмөрчин ард, албат, хамжлагын эрхгүй байдлыг урьдынхаас нь бүр хүндрүүлсэн билээ. Монгол орныг Манжийн хааны төлөөний сайд нар болох Манж [[амбан]]ууд захирч байв.<ref>[https://gogo.mn/r/924o2 ТҮҮХЭН ЗУРГУУД: Манж амбан]</ref> Монголын тухай манж нараас “[[Монгол цаазын бичиг]]”-т оруулсан хууль цөм феодаль ангийн шинж чанартай нь илэрхий юм. Тэдгээр хууль ёсоор монголын хөдөлмөрчин олны аж төрөх хамаг юмыг нарийн чанд дүрэм хэмжээтэй болгож, монгол газарт Манжийн хянан цагдах дэглэм тогтжээ. ==Нийгэм== Мин улсын үед ойролцоогоор Хятад 150 сая хүн амтай байсан бол 18-р зууны төгсгөлд буюу Чин улсын үед 300 сая болж өссөн. Хүн ам өсөхөд нөлөөлсөн хэд хэдэн томоохон шалтгаан бий #Мин улсыг унасанаар Эртний Цинь улсын үеэс баригдаж эхэлсэн хирээр жил бүр насанд хүрсэн олон мянган насанд хүрсэн хятад эрэгтэйчүүдийг дайчлан амь насыг авч оддог байсан Их цагаан хэрмийг барих явдлыг зогсоосон. #Мин улсын сүүлийн жилүүдэд мөрдөгдөж ирсэн дааж давшгүй элдэв татвар-гувчуур (өрхийн татвар, цонхны гувчуур) гэх мэтийг болиулсан #Зүүнгарын улсыг эзлэн авснаас хойш томоохон дайн хийгээгүй нь 18-р зуунд удаан хугацаагаар улс гүрэн нь тогтвортой тайван амгалан байсан #Мөн [[Америк]]аас шинэ төрлийн ургацууд болох [[эрдэнэ шиш]], амтат төмс, самар гэх мэт зүйлсийг импортлох болсон #Мөн зүүн өмнөд Азиас шинэ төрлийн цагаан будаа ирсэн нь үйлдвэрлэл нь их хэмжээгээр өсөхөд жил бүр үерлэж олон сая хүний амийг авч оддог байсан Шар ба Хөх Мөрний тариалангийн даланг сэргээн засварлах, нэмж барих ажлыг Чин улсын эхэн үед санаачлан амжилттай зохион байгуулсан нь нөлөөлсөн. ===Шашин=== [[Файл:Hohhot Dazhao temple.ecriteau miltilingue.jpg|thumb|Хөх хотын [[Их зуу хийд]]]] Манжийн хааныг сүүлчийн Монголын Лигдан хааны эсрэг кампанит ажилд [[Төвөдийн Буддын шашин]]ыг дэмжиж эхэлсэн юм. Манж Хунтайжийн цол нь Сэцэн буюу Дээд эрдэмт хаан гэгдэж байсан. 1642 онд Төвөдийн [[Далай лам]]аас Манзшури бурханы хувилгаан дүр өргөмжлөл хүртсэн. Мөн Манж гэдэг үг нь тэдний хэлээр эр зориг гэсэн үгтэй нь адилхан дуудагддаг гэх шалтгаануудаар тэд өөрсдийгөө нэрлэсэн байх магадлалтай. Монгол орон тэр үед их том орон байсан болохоор аймаг болгон угсаатан болгон өөр өөр байгаль, газар зүйн бүсэд, эдийн засаг, улс төрийн нэгдэлтэй болчихсон, үүнээс улбаалаад сэтгэлгээ, оюуны цар хүрээ эрх ашиг нь тусдаа болчихсон байлаа. Өвөр монголчууд онцолбол [[Цахар]]ууд олон жил улс төр, оюун санааны төв байсан бол аглагын 12 отог [[Халх]]ууд нь Монгол орны хамгийн зах хязгаарын хоцрогдмол, бүдүүлэг соёлжоогүй хязгаар 1911 он хүртэл байжээ. Иймд Манжууд Монголчуудад ялгавартай хандаж байсан бөгөөд анх дагаж орсон хөрш зэргэлдээ [[Хорчин]] зэрэг аймгуудад хүндэтгэлтэй хандаж ах, дүү холбоотны ёсоор ханддаг байсан учир тэднийг шарын шашинд гүн автуулах явдлыг хориглон Манжийн Сэцэн хаан 1633 онд “Монголчууд лам нарын үгэнд маш итгэж эд малыг бүрэлгэн өгч хилсийг арилга, сүнсийг сайн газар төрүүл хэмээн ёдор татуулж, овоо үйлдүүлэх зэрэг нь их л мунхаг тэрслүү, үүнээс хойш цөм цаазлан байлгаваас зохимуй” гэж байжээ. Учир нь Манж Хятадыг эзлэх, даран захирч байхад Өвөр монголчуудын цэрэг, эдийн засгийн хүчин чадал нь стратегийн хувьд чухал ач холбогдолтой байв.<ref name=":2"/> Өндөр гэгээн [[Занабазар]] нь монголын бурханы шашин, улс төрийн үйл хэрэгт идэвхтэй оролцож байсан юм. Мөн Монгол оронд бурхан шашныг хөгжүүлэхийн тулд хэд хэдэн сүм хийдүүдийг байгуулан, урлагийн олон арван бүтээлүүдийг туурвих, өөрийн дэг сургуулийг буй болгох ажлуудыг түүхэнд гүйцэтгэсэн юм. Тэрээр халх, ойрадын зөвчилдөөний улмаас өөрийн ард иргэдийг авч 1691 онд Долоннуурт Манж Чин улсыг түших чуулган чуулснаар халхыг Манж нар эрхшээх үүд болсон юм.<ref>Чулуун С. Өндөр гэгээн Занабазар ба Оросын хаант улс. // Өндөр гэгээн Занабазар: амьдрал, өв. УБ., тал 31-40.</ref> Харин тэд Халхыг найдваргүй этгээд хэмээн тооцож байсан агаад гадаад Монгол хэмээн өвөр Монголчуудаас тусад нь ялгаварлаж тусгай өөр бодлого хэрэгжүүлэв. Тэнгэрийн тэтгэсэн хаанд найдваргүй Халхын цэрэг, эдийн засаг Зүүнгарын хаант улс унаснаас хойш хэрэгцээгүй болсон юм. Тухайлбал Халхууд тун найдвар муутай холбоотон гэдгээ түүхийн турш харуулан Чингүүнжавийн бослого гэх мэтээс авахуулаад хожим Хятадад гарсан бослогуудыг дарах зэрэг үйлсэд цэрэг гаргалгүй хойш суун тэр байтугай босож байсныг XIX зууны Халхын түүхэнд гарсан цэрэг Онолт, Энхтайван зэргээр удирдуулсан үймээнүүд харуулдаг. Ингээд Халхаас илүү хүн амтай Өвөр монголд 49 хошуу байсан бол Халхад 86 хошуу дээр нь шавь нар гэж тусдаа засаг захиргаа байгуулан маш ихээр задалж хаясан байна. Иймээс тэд Халхад шарын шашин дэлгэрэхийг машид дэмжин [[Амарбаясгалант хийд]] гэх зэрэг хийдүүдийн барилгын ажлыг мөнгө санхүүгээр тэтгэж байлаа. Ингэснээр Халх нь дэлхийд төдийгүй Монгол угсаатан дундаа хамгийн бүдүүлэг хоцронгуй нь нэн хэтэрхий болж хүн амын ердийн өсөлт байтугай генетикийн хувьд бууран доройтсон.<ref name=":2">[https://gantulga.wordpress.com/2010/04/14/монгол-буддизм-4/ Түвдийн шарын шашны Монгол дахь бодлого] 2010 оны 4 дугаар сар 14</ref> {{Хянах}} [[Бөө мөргөл]] нь арван наймдугаар зууны өмнө Манжийн оюун санааны амьдралын гол цөм байсан юм. 1691 онд Ар Монголыг Чин улсын хавсаргасаны дараа бурханы шашин шүтлэгтэй газар нутгийн голлох шашин болж, бөөгийн шашин нь бурханы шашны элементүүдийг нэгтгэж эхлэв. == Эдийн засаг == {{Гол|Дайчин гүрний зоос}} [[Мин улс]]ыг түлхэн унагаасан үймээн самууны эцэст туйлдсан [[Хятад]]ын [[эдийн засаг]] 17-р зууны төгсгөлд сэргэж хэвэндээ оржээ. Дараагийн зуунд Мин улсын төгсгөл үеийнх мэт дотоодын зах зээл үргэлжлэн тэлсээр, гадаад зах зээлээс хамаарах хамаарал ихэсч, бүс нутгуудын хоорондын худалдаа өсөн, хүн ам ч түргэн нэмэгдсэн. 17-р зууны сүүл үеэр хаагдсан зүүн өмнөд эргээ дахин нээснээр гадаад худалдаа маш хурдан дахин сэргэж, 18-р зууны сүүлийн хагасын турш жил тутам 4% өсч байлаа. Хятад нь [[цай]], [[торго]] болон бусад бүтээгдхүүнүүдээ экспортлож, Баруунтай хийдэг гадаад худалдааны баланс нь ашигтай байв. Энэ урсгалын үр дүнд мөнгөний нийлүүлэлт маш их хэмжээгээр нэмэгдэж, өрсөлдөх чадвартай, тогтвортой эдийн засгийг бий болгожээ. 18-р зууны дунд үеэр феодалын эдийн засаг хөгжлийн шинэ оргилдоо хүрсэн ба түүнийг түүхэнд “Кан Чяний мандлын үе” хэмээн нэрийддэг.<ref name=":1">[http://mn.cctv.com/2017/08/04/ARTIcgHxUtS6d1AISNMDDjQY170804.shtml Чин улсын түүхээс] Гүнтөмөр 2017 оны дөрөвдүгээр сарын 18</ref> Мин улсын үед татвараа төлөх боломжгүйгээс хураагдаж, томоохон газар эзэмшигчдэд худалдагдсан газрыг Чин улсын засгийн газар хуучин эздэд нь эргүүлэн өгч, газар эзэмшигчид олшров. Иргэдийг зах зээлд идэвхтэй оролцуулахын тулд Мин улсын үеийнхээс татварын ачааллыг багасгаж, хамжлагат ёсыг халж, ажиллах хүчний толгойн татварыг тогтоожээ. Их Сувгийн захиргаанд шинэчлэл хийж, тээврийн системийг хувийн худалдаачид ч ашиглах боломжтой болгосон байна. Мөн үр тарианы үнийн хяналтын систем нь тариа будааны хомсдолыг арилгаж, ингэснээр цагаан будааны үнэ 18-р зууны турш зугуухан өссөөр байлаа. Чин улсын төр баригчид чинээлэг худалдаачдын эрх ашгаас болгоомжилж, худалдаа хийх эрхийг хягаарлан, мөн ядуу нутгаас бусад газарт шинэ уурхай нээхийг зөвшөөрдөггүй байв. Чин улсын сүүл үеэр улс төр ялзран доройтож, үзэл сэтгэхүй нь хоцрогдож, үхээнц дорой байдалд орсноор засаг төр уруудан буурах тийшээ хандсан байлаа. Ард иргэд туйлын зовлон зүдгүүртэй байсан учраас Тайпингийн бослого, Нианы бослого ар араасаа гарч байв.<ref name=":1"/> == Хаад == {| class="wikitable" |+ '''Дайчин гүрэн 1616-1912''' |- ! style="background: #efefef;" | Өвгөдийн сүмийн цол<br>(廟號 miàohào) ! style="background: #efefef;" | Нэхэн өргөмжилсөн цол<br>(諡號 shìhào) ! style="background: #efefef;" | Өөрийн нэр ! style="background: #efefef;" | Хаанчлалын үе ! style="background: #efefef;" | [[Монгол Хятад оны цол|Оны цол]] (年號 niánhào) |- | [[Нурхач|Тайзү]] (太祖) | Гао Хуанди | Нурхач (努爾哈赤) | 1616-1626 | Тэнгэрийн сүлдэт (天命) 1616-1626 |- | [[Дээд эрдэмт|Tайзон]] (太宗) | Вэн Хуанди | Хун тайж (皇太極) | 1626-1643 | Тэнгэрийн сэцэн (天聰) 1626-1636<br />Дээд эрдэмт (崇德) 1636-1643 |- | [[Эеэр засагч|Шизү]] (世祖) | Жан Хуанди | Фүлин (福臨) | 1643-1661 | Эеэр засагч (順治) 1644 – 1661 |- | [[Энх амгалан|Шэньзү]] (聖祖) | Рен Хуанди | Шуани (玄燁) | 1662-1723 | Энх амгалан (康熙) 1662-1723 |- | [[Найралт төв|Шизон]] (世宗) | Шиан Хуанди | Юнжэн (胤禛) | 1723–1735 | Найралт төв (雍正) 1723–1735 |- | [[Тэнгэр тэтгэгч|Гаозон]] (高宗) | Чүн Хуанди | Хунли (弘曆) | 1735–1796 | Тэнгэр тэтгэгч (乾隆) 1736–1796 |- | [[Сайшаалт ерөөлт|Рэнзон]] (仁宗) | Руй Хуанди | Юньян (顒琰) | 1796–1820 | Сайшаалт ерөөлт (嘉慶) 1796–1820 |- | [[Төр гэрэлт|Сюанзон]] (宣宗) | Ченг Хуанди | Мяньнин (旻寧) | 1820–1850 | Төр гэрэлт (道光) 1821–1850 |- | [[Түгээмэл элбэгт|Вензон]] (文宗) | Шянь Хуанди | Ижу (奕詝) | 1850–1861 | Түгээмэл элбэгт (咸豐) 1851–1861 |- | [[Бүрэн засагч|Музон]] (穆宗) | И Хуанди | Зайчунь (載淳) | 1862–1875 | Бүрэн засагч (同治) 1862–1875 |- | [[Бадаргуулт төр|Дезон]] (德宗) | Жин Хуанди | Зайтянь (載湉) | 1875–1908 | Бадаргуулт төр (光緒) 1875–1908 |- | | Сюнди (逊帝) | [[Пүи]] (溥儀) | 1909–1912 | Хэвт ёс (宣統) 1909–1912 |} ==Газрын зураг== <gallery> Файл:Чин улс.png|Манжийн байлдан дагуулалт. Файл:Манжийн байлдан дагуулалт 2.jpg Файл:Манжийн байлдан дагуулалт 3.gif Файл:Манж-Оросын гэрээгээр Оросын бүрэлдэхүүнд орсон нутаг.jpg|Манж-Оросын гэрээгээр Оросын бүрэлдэхүүнд орсон нутаг Файл:Манжийн довтолгоо 1616-1644.jpg Файл:Manjiin dovtolgoo.gif Файл:Манжийн довтолгоо 1644-1662.jpg|Манжийн довтолгоо 1644-1662 Файл:Манжийн довтолгоо 1662-1683.jpg|Манжийн довтолгоо 1662-1683 Файл:Манжийн довтолгоо 1683-1747.jpg|Манжийн довтолгоо 1683-1747 Файл:Манжийн довтолгоо 1747-1796.jpeg|Манжийн довтолгоо 1747-1796 Файл:Манж 1795.jpg|Чин улс 1795 Файл:Манж улс 1815 он.jpg Файл:Манж улс 1838 он.jpg Файл:Qing Dzungar wars.jpg|Зүүнгар-Чин улсын дайн Файл:Manj boslogo.jpg Файл:Manj 1796-1839.jpg Файл:Manj 1884 on.jpg Файл:Manj 1861-1894.jpg Файл:Manj 1862-1911.jpg Файл:Манжид болсон бослого.jpg Файл:Ching Dynasty 1892.png Файл:Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1895 он.gif|Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1895 он Файл:Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1905 он.gif|Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1905 он. Файл:Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1907 он.gif Файл:Манж Чин улс.jpg Файл:Манж Чин.jpg Файл:Manjin zahirgaa.jpg Файл:Манж 1911 он - Балхаш нуур, Амарын хойд талын нутаг 19-р зуунд Оросын бүрэлдэхүүнд орсон.jpg </gallery> == Мөн үзэх == * [[Манж үндэстэн]] *[[Зүрчид]] *[[Амбан]] {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө=<nowiki>Мин улс </nowiki><br/> [[Бага хаадын үе]]<br/>[[Зүүнгарын Хаант Улс]] |он=1636-1912 |албан_тушаал=Манж Дайчин улс |дараа= [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]]<br/> [[Дундад Иргэн Улс]] }} {{end}} ==Эшлэл== <gallery> </gallery> [[Ангилал:Хятадын династи]] [[Ангилал:Чин улс| ]] [[Ангилал:1616 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:Монголын түүх]] 7dvadp2yi1hmg6wmo4kaccemkxoyi7x Сент Жоржес 0 6163 707921 607683 2022-08-09T13:27:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki [[Файл:Gj-map.gif|right|240px]] [[Файл:StGeorgesGrenada2000.jpg|thumb|230px|Сент Жоржес]] '''Сент Жоржес''' (St. George's) нь [[Карибын тэнгис]]т орших [[Гренада]] улсын [[нийслэл]]. Хүн ам нь 7500. ([[1999]] он). Экспортын гол бараа нь [[какао]], [[хушга]] юм. [[Англи]]йн [[колони]] байсан учраас 17-18-р зууны үеийн Английн хотуудыг санагдуулам улаан дээвэртэй тоосгон барилгууд олонтой. Байгалийн тогтоц нь усан боомт болоход тохиромжтой тул далайгаар тойрон аялал хийх жуулчид олноор зорчдог. [[2004]] оны 9 сард гарсан [[Хуррикан Иван]]ы улмаас томоохон хохирол амссан. == Цахим холбоос == {{Commonscat|St. George's, Grenada}} [[Ангилал:Гренадын суурин]] [[Ангилал:Төв Америкийн нийслэл]] [[Ангилал:Гренада дахь дэлхийн өв‎]] [[Ангилал:1650 онд байгуулагдсан]] ngabgj0f94edkq5dd9am3p59oh4hf75 Улиастай 0 6468 708065 702184 2022-08-10T08:42:50Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Монголын суурин |Name = <!-- Nur wenn vom Artikelnamen abweichend --> |NameKyrillisch = |Wappen = Mn coa zavkhan aimag.svg |Flagge = Mn flag zavkhan aimag.svg |Bild = Government Building - Uliastai, Zavkhan Aimag, Mongolia.JPG |Bildbeschreibung = Нутгийн удирдлагын ордон <!-- zugehörigkeit --> |Aimag = Завхан |Gemeinde = 23 [[Сум|сум]] |Gegründet = 1733 он<ref>[http://uliastai.mn/news.php?n=192 УЛИАСТАЙ ХОТЫН ТҮҮХЭН ОН ДАРААЛАЛ]</ref> <!-- lage --> |Breitengrad = 47.74101 |Längengrad = 96.84773 |Höhe = 1753 |Fläche = 32.04 |Luftlinie_UB = 753 |Fahrstrecke_UB = 1023 <!-- einwohner --> |Einwohner = 15742 |EinwohnerStand = 2005 |Agglomeration = 17468<sup>А</sup> <ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/sum,duurgeer.pdf Монгол улсын 2010 оны хүн амын тооллогын дүн] (сум, дүүргээр)</ref> <!-- codes --> |Zeitzone = [[UTC+8]] |Telefonvorwahl = 146 |Postleitzahl = 81090 |Kfz-Kennzeichen = ЗА <!-- politik --> |Gemeindeart = Аймгийн төв |Gliederung = 1. Жинст баг<br>2. Жаргалант баг<br>3. Чигэстэй баг<br>4. Богдын гол баг<br>5. Товцог баг<br>6. Өлзийт баг |Bürgermeister = |BürgermeisterStand = |Partei = |AnschriftStraße = <!-- Anschrift der Gemeindeverwaltung --> |AnschriftOrt = <!-- Anschrift der Gemeindeverwaltung --> |Webpräsenz = uliastai.zavkhan.khural.mn <!-- sonstiges --> |Schutzpatron = <!-- Schutzpatron einschließlich Hl., z. B. "[[XXXX|Hl. XXXX (Sv. XX)]]" --> |Stadtfest = <!-- Datum: "TT. Monat" --> <!-- lagekarte --> |Karte = <!-- nur wenn automatische Karte nicht ausreicht --> |Beschriftung = <!-- right, left oder none Standard = right, ggf. weglassen --> }} '''Улиастай''' хот нь [[Завхан]] [[аймгийн төв]] юм. Анх 1733 онд Улиастайд Манжийн цэргийн жанжины газрыг байгуулснаар хотын түүх бичигдэж эхэлсэн. Улиастай хотыг 1912 оны 1 сарын 21 өдөр Манжийн дарлалаас Богд хаант Монгол улсын цэргүүд чөлөөлсөн. [[Монгол улс]]ын [[нийслэл]] [[Улаанбаатар]] хотоос 1,115 км зайд оршино. Монгол улсын 2000 оны хүн амын тооллогоор нийт оршин суугч нь 24,276 байсан ба улсдаа хүн амаар 10-д бичигдэж байв. 2006 оны тооцоогоор 16,300 болсон <ref> Ministry of Health of Mongolia. National Center for Health Development. Health Indicators 2006[http://www.nchd.mn/pdf/uzuulelt/2006.pdf]</ref> ба энэ нь 17-р байрт орно. Завхан аймгийн Улиастай сум нь засаг захиргааны хувьд Өлзийт, Товцог, Жинст, Богдын гол, Чигэстэй багуудад хуваагддаг. == Тээвэр == [[Файл:Uliastai, Mongolia - panoramio.jpg|thumb|right|Хотын төвийн автобусны буудал]] Хотдоо ойр орших хуучин [[Улиастай нисэх буудал]] нь 2 шороон зурвастай. 2002 оноос 1 шороон зурвастай байсан бол 2019 оноос хатуу хучилттай зурвастай болж [[Доной нисэх буудал]] ("Шинэ Улиастай нисэх буудал" ч гэдэг) нь Улиастай хотоос баруун зүгт 25 км зайд орших бөгөөд Улаанбаатартай байнгын нислэг явуулдаг. == Газар зүй == Улиастай нь 1733 онд цэргийн хуаран хот болж үүссэн. Улиастайд Манжийн цэргийн хэрмийн туурь байдаг бөгөөд Монгол улсын хамгийн урт түүхтэй хот юм. Мөн тус аймагт [[Даян хайрхан]] хэмээх тайхар хадтай уул байдаг ба тайхар хад нь ойролцоогоор 20 метр өндөр. Мөн энэхүү суманд Монгол улсдаа алдартай [[Отгонтэнгэр]] уул буюу Очирваань хайрхан уул байдаг. Аймгийн төвийг тойроод нар мандах зүгээс эхлэн цагийн зүүний дагуу [[Жинст хайрхан]], [[Товцог хайрхан]], [[Бичигт толгой]], [[Ганцын даваа]], [[Өндөр толгой]], [[Баян-Улаан хайрхан]], [[Жавхлант толгой]], Хатавч гэх мэтийн уулнууд байхаас гадна аймгийн төвийн зүүн хойд талд 60-аад километрийн зайтай орших [[Загастайн даваа]]наас эх аван урсдаг [[Чигэстэйн гол]], зүүн урдаас [[Хангайн нуруу]]ны ноён оргил [[Отгонтэнгэр]]ээс эх аван урсах [[Богдын гол]] Улиастай хотыг дайран өнгөрнө. Энэ хоёр гол баруун зүг урссаар [[Алдархаан сум]]ын төвийн урд ширээгийн гол зутгаж, цааш урсаж өгөөмөрийн тал нутагт [[Завхан гол]]той нийлдэг. == Уур амьсгал == Улиастай хот нь уур амьсгалын хувьд хангайн бүс нутгийн сэрүүн бүсэд орох учир ихээхэн хүйтэн байдаг. Жилийн дундаж хэм нь -1° С байх бол хур тунадасны дундаж нь 267 мм байна. Сүүлийн таван жилийн дундаж хур тунадас буусан хэмжээг хүснэгтээс харахад 1-р сард хамгийн бага буюу 3,4 мм байгаа жилийн бага бага хур тунадас буудаг сар юм. {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://de.climate-data.org/location/555534/ climate-data.org]; [http://www.weatheronline.de/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2000&LMM=12&LYY=2008&WMO=44272&CONT=asie&REGION=0026&LAND=VM&ART=SOS&R=150&NOREGION=0&LEVEL=162&LANG=de&MOD=tab weatheronline.de]: 2010-01 сараас 2015-12 сар хүртэлх цаг уурын мэдээний дундаж утга | Überschrift = | Ort = Улиастай <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = -16.7 | hmfeb = -11.4 | hmmär = -0.8 | hmapr = 9.6 | hmmai = 15.6 | hmjun = 21.9 | hmjul = 24.3 | hmaug = 22.1 | hmsep = 15.8 | hmokt = 7.8 | hmnov = -4.5 | hmdez = -14.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = -28.4 | lmfeb = -25.8 | lmmär = -16.3 | lmapr = -3.9 | lmmai = 1.2 | lmjun = 7.5 | lmjul = 10.6 | lmaug = 7.7 | lmsep = 0.9 | lmokt = -6.2 | lmnov = -16.7 | lmdez = -24.8 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = -22.5 | avfeb = -18.6 | avmär = -8.5 | avapr = 2.9 | avmai = 8.4 | avjun = 14.7 | avjul = 17.4 | avaug = 14.9 | avsep = 8.4 | avokt = 0.8 | avnov = -10.6 | avdez = -19.5 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 3.4 | nbfeb = 5.8 | nbmär = 4.3 | nbapr = 7.9 | nbmai = 16.8 | nbjun = 42.6 | nbjul = 161.5 | nbaug = 42.4 | nbsep = 14.4 | nbokt = 4.5 | nbnov = 7.1 | nbdez = 3.6 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 5.4 | shfeb = 6.6 | shmär = 8.0 | shapr = 8.7 | shmai = 9.8 | shjun = 9.2 | shjul = 8.8 | shaug = 8.2 | shsep = 8.3 | shokt = 6.9 | shnov = 4.9 | shdez = 4.6 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere. Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- Тухайн сар бүрийн бороо, цастай өдрийн дундаж [өдрөөр] --> | rdjan = 4.4 | rdfeb = 5.7 | rdmär = 3.4 | rdapr = 4.3 | rdmai = 7.0 | rdjun = 9.8 | rdjul = 12.3 | rdaug = 10.3 | rdsep = 5.2 | rdokt = 4.1 | rdnov = 7.5 | rddez = 6.3 <!-- Тухайн сар бүрийн дундаж агаарын чийгшилт [%] --> | lfjan = | lffeb = | lfmär = | lfapr = | lfmai = | lfjun = | lfjul = | lfaug = | lfsep = | lfokt = | lfnov = | lfdez = }} == Зургийн цомог == <gallery widths="200" heights="150" perrow="3"> Chigestai River & Javkhlant Temple - Uliastai, Zavkhan Aimag, Mongolia.JPG|<center>Чигэстэйн гол</center> Товцог-хайрхан.jpg|<center>[[Товцог хайрхан]] ({{өндөр|2610}})</center> Жинст хайрхан.jpg|<center>Жавхлант толгой дээрээс Чигэстэй баг, [[Жинст хайрхан]] ({{өндөр|2900}}), Чигэстэйн гол руу харсан нь</center> Доной нисэх.jpg|<center>[[Доной нисэх буудал]]</center> </gallery> == Эшлэл == {{reflist}} {{Хөтлөгч мөр Монголын томоохон хот суурин}} {{Хөтлөгч мөр Завханы сумууд}} {{Хөтлөгч мөр Засаг захиргааны хуваарь}} [[Ангилал:Улиастай| ]] [[Ангилал:Монголын аймгийн төв]] [[Ангилал:Монголын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Монголын суурин]] [[Ангилал:Монголын хот]] [[Ангилал:Завхан аймгийн сум|!]] [[Ангилал:Завхан аймгийн суурин]] [[Ангилал:1733 онд байгуулагдсан]] qt1doz6ivou5dp9mujci09h6ceqx7tu Улаангом 0 6727 707984 697528 2022-08-10T07:39:52Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Нутаг |нэр = Улаангом хот<br>{{юникодмонгол|ᠤᠯᠠᠭᠠᠩᠭ᠋ᠣᠮ ᠬᠣᠲᠠ|h}} |ямар_янзын_нутаг = [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|сум]] |анхаарах_нэр = '''Улаангом сум''' <br>{{юникодмонгол|ᠤᠯᠠᠭᠠᠩᠭ᠋ᠣᠮ ᠰᠤᠮᠤ|h}} <br> Ulaangom, ulaɣangɣom, улаганггом |image_flag = |flag_size = |image_seal = |seal_size = |image_skyline = Central Ulaangom.jpg |imagesize = 250px |image_caption = Улаангом хотын төв гудамж |pushpin_map = Mongolia |pushpin_label = '''Улаангом''' |pushpin_label_position = bottom |pushpin_mapsize = 250 |pushpin_map_caption = Монгол орон дахь Улаангом хот |latd= 50|latm= 19|lats= |latNS=N |longd= 92|longm= 04|longs= |longEW=E |улс_эсвэл = [[Улс орнуудын жагсаалт|Улс, орон]] |аль_улс_эсвэл = {{MGL2}} |нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|Дээд нутаг]] |нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = {{Flag|Увс аймаг|coa}} |хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|Доод нутаг]] |хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = Тоогоор дугаар-<br>ласан 11 баг |гуравдугаар_зэргийн_нэгж = |гуравдугаар_зэргийн_нутаг = |нутгийн_төвийг_юу_гэх = Сумын төв |нутгийн_төв = ''Улаангом'' |газар_нутаг = 0.03 мянган км² <ref name="увс2012"/> |газрын_байц = д.т.д 939 м |хүн_ам_он = (2019) |хүн_ам = 36,398 хүн <ref name="увс2012"/> |хүн_ам_тоол = |нягт_сийрэг = 837 хүн/км² |ард_түмэн = |цугаараа = Улаангомынхон |image_map2 = |mapsize2 = 250px |цагийн_бүс = Ховдын цаг |utc_offset = +7 |утасны_томъёо = |шуудангийн_томъёо = 85160 |автомашин_дугаар = |website = |хаяа_залгаа_нутаг = ↑ [[Тариалан сум (Увс)|Тариалан]] |газар_дайдын_урт = → [[Улаанбаатар]] (1417 км) <br> ↙ [[Өлгий]] (291 км) <br> ↓ [[Ховд]] (243 км) <ref name="увс2012"> Увс аймгийн Статистикийн хэлтэс. [http://web.nso.mn/portal/content_files/comppmedia/cpdf0x5847.pdf «2012 оны жилийн эмхтгэл»].</ref><ref> Монгол улсын Үндэсний статистикийн хороо. [http://web.nso.mn/portal/content_files/comppmedia/cpdf0x5847.pdf «Монгол улсын статистикийн эмхтгэл 2010»].</ref> |тэмдэглэл = }} '''Улаангом''' нь [[Увс]] [[аймгийн төв]] юм. Увс нуурын хотгорын баруун урд захад, Хархираа уулын бэлд оршдог. Мөн ОХУ-ын хилийн ойролцоо оршдог. Газар нутаг нь 39 км<sup><small>2</sup></small> бөгөөд [[Улаанбаатар]]аас 1456 км зайтай газарт оршино. Улаангом нь Монгол улсын хамгийн нам цэгүүдийн нэг болох д.т.д 939 м өндөрт оршино. Хүн ам нь 26,319 (2000 оны тооллого), 34,450 (2010 оны тооцоо<ref> Ministry of Health of Mongolia. National Center for Health Development. Health Indicators 2006[http://www.nchd.mn/pdf/uzuulelt/2006.pdf]</ref>). Чандмань ба Улиасны Хэв гэсэн 2 хэсэгт хуваагддаг. [[ОХУ]]-ын [[Бүгд Найрамдах Тува Улс|Тува]] улсын консул Улаангомд байдаг ба Увс аймгийн төлөөлөгч Тувагийн нийслэл [[Кызыл]] хотод байдаг. == Нэр == Улаангом гэдэг нэрийн тухайд гэвэл тус хотын дэргэдэх [[Чандмань уул]]ыг "Чандмань улаан", " Улаан уул" гэж нэрлэсээр ирсэн бөгөөд уг уул үнэхээр улаавтар өнгийн чулуунаас тогтсон тэр орчимдоо улаан өнгийн хайрган хөрстэй юм. Yүнээс үзэхэд тус хотын улаан гэдэг нэр нь энэ уулын өнгөтэй холбоотой нь эргэлзээгүй. [[Ойрад]] аялгуунд өндөр уулын бэл, нам дор, тал газрыг "гом" гэж нэрлэдэг. Мөн "гом" гэдэг нь шороо гэсэн утгатай үг гэж тайлбарласан нь ч бий. "Гом" гэдэг нь элс гэх утгатай "кум" хэмээх түрэг үгийн монголжсон хувилбар байх магадлалтай. == Соёл урлаг == Аймгийн засгийн газрын ордны өмнө байдаг [[Юмжаагийн Цэдэнбал]]ын хөшөө гэх зэрэг коммунизмын үеийн хөшөө дурсгалууд их байдаг. Боловсролын ба соёл урлагийн байгууллагууд ба эвлэлүүд хотод элбэг байдаг. Их сургуулийн салбар, [[коллеж]], 2 цогцолбор сургууль, 4 ахлах сургууль байдаг. == Түүх == Улаангом нь [[1686]] онд байгуулагдсан гэж үздэг. 1871 онд Дэчинравжаалин хийд нэртэйгээр [[Улаангом хийд]]ийн суурь тавигдсан. [[1600]]-гаад оны сүүлээр одоогийн Улаангом хотын орчимд [[үр тариа]]ны тариалан байсан гэсэн түүхэн баримт бий. == Тээвэр == Улаангом нь [[ОХУ]]-ын хил хүртэл, замаар холбогдсон байдаг бөгөөд эрчим хүчээ ОХУ-аас авдаг. 1 нисэх буудалтай (ULO) ба [[Улаанбаатар]] хот руу [[Аэро Монголиа]], [[Изинис Аэрвэйз]] компаниудаар байнгын нислэгтэй. ==Уур амьсгал== Улаангом нь Монголын хамгийн хүйтэн нутгийн нэг юм. Өвөл −52°&nbsp;C хүрдэг бол зун +40°&nbsp;C гаруй градус болтлоо халдаг.2009 оны оны 01 сард шөнөдөө -46° хүрч хүйтэрлээ. {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=mn&stat=44212 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Улаангом <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = -26.0 | hmfeb = -23.4 | hmmär = -11.6 | hmapr = 6.5 | hmmai = 19.0 | hmjun = 24.5 | hmjul = 25.4 | hmaug = 23.3 | hmsep = 17.3 | hmokt = 7.2 | hmnov = -5.8 | hmdez = -21.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = -36.6 | lmfeb = -35.4 | lmmär = -24.9 | lmapr = -6.0 | lmmai = 3.7 | lmjun = 10.1 | lmjul = 12.2 | lmaug = 9.7 | lmsep = 3.3 | lmokt = -5.4 | lmnov = -15.6 | lmdez = -30.6 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 2 | nbfeb = 2 | nbmär = 3 | nbapr = 4 | nbmai = 6 | nbjun = 26 | nbjul = 35 | nbaug = 23 | nbsep = 13 | nbokt = 5 | nbnov = 7 | nbdez = 4 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 4.4 | shfeb = 5.6 | shmär = 7.5 | shapr = 8.9 | shmai = 10.1 | shjun = 10.6 | shjul = 9.9 | shaug = 9.6 | shsep = 8.3 | shokt = 6.3 | shnov = 3.4 | shdez = 3.4 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = | rdfeb = | rdmär = | rdapr = | rdmai = | rdjun = | rdjul = | rdaug = | rdsep = | rdokt = | rdnov = | rddez = <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 75 | lffeb = 74 | lfmär = 79 | lfapr = 63 | lfmai = 42 | lfjun = 48 | lfjul = 56 | lfaug = 60 | lfsep = 59 | lfokt = 66 | lfnov = 76 | lfdez = 77 }} == Аялал жуулчлал == Улаангом сумын Хархираа багт үзэсгэлэнт Хархираа уулынхаа аманд байрлах аялал жуулчлал амралт зугаалгын бааз байрладаг. Мөн Увс нуурын хөвөөнд жуулчны гэр бааз байрладаг ба 2015 онд Ардчилсан намын хурал тус баазад зохион байгуулагдсан юм. == Эшлэл == {{reflist}} {{Хөтлөгч мөр Монголын томоохон хот суурин}} {{Хөтлөгч мөр Увсын сумууд}} {{Хөтлөгч мөр Засаг захиргааны хуваарь}} [[Ангилал:Улаангом| ]] [[Ангилал:Монголын аймгийн төв]] [[Ангилал:Монголын суурин]] [[Ангилал:Монголын хот]] [[Ангилал:Увс аймгийн сум|!]] [[Ангилал:Увс аймгийн суурин]] [[Ангилал:1686 онд байгуулагдсан]] io7vbbn8s3yumo1fi9gfktm5ggsv649 Wikipedia:Википедиаг хөгжүүлэхтэй холбоотой асуултууд 4 6873 708069 478802 2022-08-10T08:49:48Z 202.21.101.114 /* Википедиагийн бус, өөр сайтуудыг линк хийж болох уу? */ wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Тусламж агуулга}} {| width="100%" style="border: solid 2px #A3B1BF; background: #F5FAFF" | |- | <h2 style="background-color:#cee0f2; border-bottom:0px; border: 1px solid #a3b0bf; text-align:center; padding-top:4px;">Википедиаг хөгжүүлэхтэй холбоотой асуултууд </h2> <!-- 3 line spacing of h2 is important for subsection edit links to work correctly, PLEASE DO NOT FIX --></noinclude> {{FAQ}} Энэ хуудас нь Википедиаг хөгжүүлэх, хувь нэмрээ оруулахтай холбоотой тогтмол тавигддаг асуултууд, түүний хариултыг агуулсан хуудас болно. __NOTOC__ __TOC__ == Эхлэл == ===Засвар хийхийн тулд заавал бүртгэл үүсгэсэн байх ёстой юу?=== :Үгүй. '''Хүссэн хүн бүхэн''' бүртгэл үүсгэлгүйгээр засвар хийж, хувь нэмрээ оруулж болно. ===Бүртгэл үүсгэхэд насны хязгаарлалт байгаа юу?=== :Үгүй. '''Бүх насны бүх хүн''' энэ төсөлд оролцож болно. ===Бүртгэл үүсгэхэд заавал өөрийн жинхэнэ нэрийг ашиглах ёстой юу?=== :Ихэнхи хүмүүс өөрсдийн жинхэнэ нэрийг ашигласан байдаг боловч заавал ингэх шаардлагагүй. == Мэдэхэд илүүдэхгүй нэр томъёо == :Энд зарим нэг нэр томъёог тайлбарлав. ===Хуучин хувилбар луу нь буцаах (revert)=== Энэ нь [[вандализм]]д өртсөн хуудас, өгүүллийн агуулгыг дахин сэргээхийг хэлнэ. === Хуудас ба өгүүллийн ялгаа=== : "Хуудас" гэдэг нь Википедиа дахь бүх материалыг, өөрөөр хэлбэл, өгүүлэл, хэлэлцүүлэг хуудас, баримт бичиг, тусгай хуудсууд зэргийг хэлнэ. "Өгүүлэл" гэдэг нь зөвхөн нэвтэрхий толины мэдээлэл агуулсан хуудсуудыг хэлнэ. [[Help:Википедиа дахь хуудасны төрлүүд]]-ийг үзнэ үү. === "Өнчин" өгүүлэл=== : Энэ нь бусад өгүүлэл, хуудсуудтай холбоос хийгдээгүй өгүүлэл юм. ==="Түүхий" өгүүлэл=== : Энэ нь ихэвчлэн нэг параграф, эсвэл түүнээс богино өгүүлэл юм. Өөрөөр хэлбэл цааш дэлгэрүүлэх шаардлагатай өгүүллийг хэлнэ. ===Салаа утга === : Ижил бичлэгтэй боловч утга ондоо үгнүүдийг хэлнэ. Жишээлбэл, [[Сар (салаа утга)]] үзнэ үү. ===Бага зэргийн засварууд === :[[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Бичлэгийн агуулгатай холбоогүй (жижиг) өөрчлөлт|Бага зэргийн засвар]] сэдвийг үзнэ үү. == Ерөнхий == ===Энд байгаагаас илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг хаанаас авах вэ?=== : Та эхлээд [[Wikipedia:Introduction|Танилцуулга]], [[Wikipedia:Википедиад Тавтай морилно уу|Тавтай морилно уу]], дараа нь [[Help:Агуулга|Тусламж]] хуудсыг үзнэ үү. ===Википедиад мөрдөх ёстой ямар нэгэн дүрэм, зааварчилгаа бий юу?=== : [[Wikipedia:Дүрэм]] үзнэ үү. ==="Сүүлийн үеийн засварууд" гэж юу вэ?=== : Тодорхой хугацаанд хийгдсэн, тодорхой тооны өөрчлөлтүүдийн жагсаалт юм. ===Өгүүлэл бичихэд мөрдөх ёстой ямар нэгэн формат, загвар бий юу?=== :[[Wikipedia:Өгүүллийн загвар ямар байвал зүгээр вэ?|Өгүүлэл бичихэд мөрдвөл зохих загварыг]] эндээс үзнэ үү. === Ижил сэдэв бүхий хоёр өгүүллийг яах вэ? === : Энэ тохиолдолд тухайн хоёр өгүүллийг нэгтгэх саналыг хэлэлцүүлэг хуудас дээр нь бичих хэрэгтэй. ===Өгүүллийн сэдэв,агуулгын талаар бид саналаа солилцож, маргалдаж болох уу?=== :Википедиагийн бүх өгүүлэлд тавигдах гол шаардлага бол [[Wikipedia:Төвийг сахисан байр суурь|Төвийг сахисан байр суурь]] тул бүх зүйлд энэ байр сууринаас хандах хэрэгтэй. Ямарваа зүйлд хүлээцтэй, соёлтой, бие биенээ хүндэтгэж харилцах шаардлагатай бөгөөд өгүүллийн агуулгын талаар тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлэг хуудас дээр саналаа солилцоно. Бүх өгүүлэлд "хэлэлцүүлэг" хуудас дагалдана. ===Би санамсаргүйгээр мэдээлэл устгачихлаа. Яах вэ?=== : [[Help:Хуудсыг хуучин хувилбар луу нь буцаах|Хуудсыг хуучин хувилбар луу нь буцаах]] сэдвийг үзнэ үү. ===Ямар хэл, фонтоор бичих вэ? Латин галигаар бичиж болох уу?=== :Монгол Википедиагийн албан ёсны хэл нь Монгол хэл, Орчин цагийн монгол хэлний дүрэм байх тул латин галигаар бичихийг хориглоно. Юникод (UTF-8) хэрэглэн кирил үсгээр бичнэ. ===Зарим линкүүд улаан өнгөтэй байна. Яагаад?=== : Энэ нь тухайн үгээр гарчигласан өгүүлэл байхгүй байгааг заана. :Та тухайн улаан өнгө бүхий линк дээр дарж, шинэ өгүүлэл эхлүүлэн, мэдээлэл оруулах боломжтой. ===Цайвар цэнхэр линк ямар учиртай вэ?=== :Энэ нь гадаад холбоосыг заана. Өөрөөр хэлбэл Википедиагийн бус вэб хуудсуудын линк юм. Гадаад холбоосууд [http://www.example.org ингэж харагдана]. ===Зураг, видео файлын ямар форматыг хэрэглэх ёстой вэ?=== :Зургийн хувьд [[:en:JPEG|JPEG]], төрөл бүрийн сүлд, логоны хувьд [[:en:Scalable Vector Graphics|SVG]] форматуудыг зөвшөөрнө. [[:en:PNG|PNG]] форматыг мөн зөвшөөрнө, хөдөлгөөнт зургийн тухайд [[:en:GIF|GIF]] формат зөвшөөрөгдөнө. :Видео файлын тухайд, [[:en:Ogg Theora|Ogg Theora]] нь цорын ганц зөвшөөрөгдсөн формат болно. ===Дуут файлын ямар форматыг зөвшөөрөх вэ?=== :[[:en:WAV|WAV]] ба [[:en:Ogg Vorbis|Ogg Vorbis]] зөвшөөрөгдөнө. Харин [[:en:MP3|MP3]] формат зөвшөөрөгдөхгүй. [[:en:Wikipedia:Media|Media]]-г үзнэ үү. ===Миний шинээр эхлүүлсэн өгүүллийг устгачихсан байна. Яагаад?=== : [[Wikipedia:Дүрэм|Википедиагийн дүрэмд]] харш өгүүллийг устгана. Хэдий таны өгүүллийг устгасан ч гэлээ таныг цаашид илүү их хувь нэмэр оруулна гэдэгт найдаж байна. [[Wikipedia:Хуудас устгахтай холбоотой баримтлах бодлого|Хуудас устгахтай холбоотой баримтлах бодлогыг]] үзнэ үү. : Өгүүлэл устгадаг түгээмэл шалтгаануудаас: :# Нэвтэрхий толины шаардлага хангахгүй (Жишээ нь, "Тэр их хөгжилтэй эр. Мөн түүний найз бүсгүй нь ч хөгжилтэй."). :# Утгагүй зүйлс (Жишээлбэл, "хөборхллыбо"). :# Туршилтын хуудас (жишээлбэл, "Би үнэхээр энэ хуудсыг үүсгэлээ гэж үү?"). :# [[Wikipedia:Вандализм|Вандализм]]. Гэхдээ таны өгүүлэл энэ ангилалд багтана гэж бодохгүй байна. :# [[Wikipedia:Хориг ба түгжээстэй холбоотой баримтлах бодлого|Түгжигдсэн хэрэглэгчийн]] үүсгэсэн өгүүлэл ===Миний хийсэн засварыг устгасан байна. Яагаад?=== : Хэд хэдэн шалтгаан байж болно. Шалтгааныг [[:en:Wikipedia:Avoiding common mistakes|Avoiding common mistakes]]-с үзнэ үү. Хэрэв таны хийсэн засварыг устгасан бол та эхлээд тухайн өгүүллийн "Түүх" хуудсыг үзнэ үү. Энд хэн, хэдийд таны хийсэн засварыг устгасан, мөн устгасан шалтгаан байна. Үүнээс гадна "Хэлэлцүүлэг" хуудас дээр шалтгааныг дэлгэрэнгүй тайлбарласан байж болно. Магадгүй өөрийн тань хэлэлцүүлэг хуудас дээр шалтгааныг бичсэн байж болох юм. Хэрэв та тодорхой шалтгаан олохгүй бол, тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлэг хуудас дээр '''эелдэгээр''' шалтгааныг асуугаарай. Таны засварыг өөрчилсөн хүн удахгүй таньд тайлбарлах болно. ==Гадаад болон дотоод линк== ===Аль нэг хэлний Википедиагийн өгүүллийг Монгол Википедиа рүү орчуулж болох уу?=== : Болно. Энэ бол хамгийн зөв арга юм. ===Ямар нэгэн өгүүлэлтэй ижил өгүүлэл бусад хэлний Википедиад байвал яах вэ?=== : Энэ тохиолдолд холбоос хийх зайлшгүй шаардлагатай. Энэ талаархи дэлгэрэнгүй мэдээллийг [[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Тухайн хуудсыг бусад хэл дээрхи Википедиатай холбох|эндээс]] үзнэ үү. ===Википедиагийн бус, өөр сайтуудыг линк хийж болох уу?=== == Зохиогчийн эрх == ===Википедиад зураг, мэдээлэл оруулахад тусгай зөвшөөрөл хэрэгтэй юу?=== :Википедиад буй бүх мэдээлэл, зураг нь [[ГНУ чөлөөт баримт бичгийн лиценз]]тэй. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн нийтийн эзэмшлийн, эсвэл ГНУ чөлөөт баримт бичгийн лицензтэй, мөн түүнтэй төстэй бусад лицензтэй зураг, текстийг л Википедиад оруулна. == Бусад == ===Википедиад би яаж хандив өргөх вэ?=== : http://wikimediafoundation.org/fundraising үзнэ үү. ===Өөрийн оруулсан хувь нэмрээ яаж тоолох вэ?=== : Хэд хэдэн тоологч бий. Эдгээр тоологч таны хийсэн засваруудыг хуудасны төрлүүдээр нь гаргах болно. Та тоолохыг хүсвэл [[:en:Wikipedia:Tools#Edit counters|энд дарна уу]]. : Мөн та "Миний оруулсан хувь нэмэр" линк дээр дарж, өөрийн оруулсан хувь нэмрээ харж болно. [[Ангилал:Википедиа]] 95hajtu2alaxvzi4a6yljdmvr6nzj8m 708086 708069 2022-08-10T08:56:25Z Munkhzaya.E 32380 [[Special:Contributions/202.21.101.114|202.21.101.114]] ([[User talk:202.21.101.114|Яриа]]) хэрэглэгчийн 708069 засварыг цуцлах wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Тусламж агуулга}} {| width="100%" style="border: solid 2px #A3B1BF; background: #F5FAFF" | |- | <h2 style="background-color:#cee0f2; border-bottom:0px; border: 1px solid #a3b0bf; text-align:center; padding-top:4px;">Википедиаг хөгжүүлэхтэй холбоотой асуултууд </h2> <!-- 3 line spacing of h2 is important for subsection edit links to work correctly, PLEASE DO NOT FIX --></noinclude> {{FAQ}} Энэ хуудас нь Википедиаг хөгжүүлэх, хувь нэмрээ оруулахтай холбоотой тогтмол тавигддаг асуултууд, түүний хариултыг агуулсан хуудас болно. __NOTOC__ __TOC__ == Эхлэл == ===Засвар хийхийн тулд заавал бүртгэл үүсгэсэн байх ёстой юу?=== :Үгүй. '''Хүссэн хүн бүхэн''' бүртгэл үүсгэлгүйгээр засвар хийж, хувь нэмрээ оруулж болно. ===Бүртгэл үүсгэхэд насны хязгаарлалт байгаа юу?=== :Үгүй. '''Бүх насны бүх хүн''' энэ төсөлд оролцож болно. ===Бүртгэл үүсгэхэд заавал өөрийн жинхэнэ нэрийг ашиглах ёстой юу?=== :Ихэнхи хүмүүс өөрсдийн жинхэнэ нэрийг ашигласан байдаг боловч заавал ингэх шаардлагагүй. == Мэдэхэд илүүдэхгүй нэр томъёо == :Энд зарим нэг нэр томъёог тайлбарлав. ===Хуучин хувилбар луу нь буцаах (revert)=== Энэ нь [[вандализм]]д өртсөн хуудас, өгүүллийн агуулгыг дахин сэргээхийг хэлнэ. === Хуудас ба өгүүллийн ялгаа=== : "Хуудас" гэдэг нь Википедиа дахь бүх материалыг, өөрөөр хэлбэл, өгүүлэл, хэлэлцүүлэг хуудас, баримт бичиг, тусгай хуудсууд зэргийг хэлнэ. "Өгүүлэл" гэдэг нь зөвхөн нэвтэрхий толины мэдээлэл агуулсан хуудсуудыг хэлнэ. [[Help:Википедиа дахь хуудасны төрлүүд]]-ийг үзнэ үү. === "Өнчин" өгүүлэл=== : Энэ нь бусад өгүүлэл, хуудсуудтай холбоос хийгдээгүй өгүүлэл юм. ==="Түүхий" өгүүлэл=== : Энэ нь ихэвчлэн нэг параграф, эсвэл түүнээс богино өгүүлэл юм. Өөрөөр хэлбэл цааш дэлгэрүүлэх шаардлагатай өгүүллийг хэлнэ. ===Салаа утга === : Ижил бичлэгтэй боловч утга ондоо үгнүүдийг хэлнэ. Жишээлбэл, [[Сар (салаа утга)]] үзнэ үү. ===Бага зэргийн засварууд === :[[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Бичлэгийн агуулгатай холбоогүй (жижиг) өөрчлөлт|Бага зэргийн засвар]] сэдвийг үзнэ үү. == Ерөнхий == ===Энд байгаагаас илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг хаанаас авах вэ?=== : Та эхлээд [[Wikipedia:Introduction|Танилцуулга]], [[Wikipedia:Википедиад Тавтай морилно уу|Тавтай морилно уу]], дараа нь [[Help:Агуулга|Тусламж]] хуудсыг үзнэ үү. ===Википедиад мөрдөх ёстой ямар нэгэн дүрэм, зааварчилгаа бий юу?=== : [[Wikipedia:Дүрэм]] үзнэ үү. ==="Сүүлийн үеийн засварууд" гэж юу вэ?=== : Тодорхой хугацаанд хийгдсэн, тодорхой тооны өөрчлөлтүүдийн жагсаалт юм. ===Өгүүлэл бичихэд мөрдөх ёстой ямар нэгэн формат, загвар бий юу?=== :[[Wikipedia:Өгүүллийн загвар ямар байвал зүгээр вэ?|Өгүүлэл бичихэд мөрдвөл зохих загварыг]] эндээс үзнэ үү. === Ижил сэдэв бүхий хоёр өгүүллийг яах вэ? === : Энэ тохиолдолд тухайн хоёр өгүүллийг нэгтгэх саналыг хэлэлцүүлэг хуудас дээр нь бичих хэрэгтэй. ===Өгүүллийн сэдэв,агуулгын талаар бид саналаа солилцож, маргалдаж болох уу?=== :Википедиагийн бүх өгүүлэлд тавигдах гол шаардлага бол [[Wikipedia:Төвийг сахисан байр суурь|Төвийг сахисан байр суурь]] тул бүх зүйлд энэ байр сууринаас хандах хэрэгтэй. Ямарваа зүйлд хүлээцтэй, соёлтой, бие биенээ хүндэтгэж харилцах шаардлагатай бөгөөд өгүүллийн агуулгын талаар тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлэг хуудас дээр саналаа солилцоно. Бүх өгүүлэлд "хэлэлцүүлэг" хуудас дагалдана. ===Би санамсаргүйгээр мэдээлэл устгачихлаа. Яах вэ?=== : [[Help:Хуудсыг хуучин хувилбар луу нь буцаах|Хуудсыг хуучин хувилбар луу нь буцаах]] сэдвийг үзнэ үү. ===Ямар хэл, фонтоор бичих вэ? Латин галигаар бичиж болох уу?=== :Монгол Википедиагийн албан ёсны хэл нь Монгол хэл, Орчин цагийн монгол хэлний дүрэм байх тул латин галигаар бичихийг хориглоно. Юникод (UTF-8) хэрэглэн кирил үсгээр бичнэ. ===Зарим линкүүд улаан өнгөтэй байна. Яагаад?=== : Энэ нь тухайн үгээр гарчигласан өгүүлэл байхгүй байгааг заана. :Та тухайн улаан өнгө бүхий линк дээр дарж, шинэ өгүүлэл эхлүүлэн, мэдээлэл оруулах боломжтой. ===Цайвар цэнхэр линк ямар учиртай вэ?=== :Энэ нь гадаад холбоосыг заана. Өөрөөр хэлбэл Википедиагийн бус вэб хуудсуудын линк юм. Гадаад холбоосууд [http://www.example.org ингэж харагдана]. ===Зураг, видео файлын ямар форматыг хэрэглэх ёстой вэ?=== :Зургийн хувьд [[:en:JPEG|JPEG]], төрөл бүрийн сүлд, логоны хувьд [[:en:Scalable Vector Graphics|SVG]] форматуудыг зөвшөөрнө. [[:en:PNG|PNG]] форматыг мөн зөвшөөрнө, хөдөлгөөнт зургийн тухайд [[:en:GIF|GIF]] формат зөвшөөрөгдөнө. :Видео файлын тухайд, [[:en:Ogg Theora|Ogg Theora]] нь цорын ганц зөвшөөрөгдсөн формат болно. ===Дуут файлын ямар форматыг зөвшөөрөх вэ?=== :[[:en:WAV|WAV]] ба [[:en:Ogg Vorbis|Ogg Vorbis]] зөвшөөрөгдөнө. Харин [[:en:MP3|MP3]] формат зөвшөөрөгдөхгүй. [[:en:Wikipedia:Media|Media]]-г үзнэ үү. ===Миний шинээр эхлүүлсэн өгүүллийг устгачихсан байна. Яагаад?=== : [[Wikipedia:Дүрэм|Википедиагийн дүрэмд]] харш өгүүллийг устгана. Хэдий таны өгүүллийг устгасан ч гэлээ таныг цаашид илүү их хувь нэмэр оруулна гэдэгт найдаж байна. [[Wikipedia:Хуудас устгахтай холбоотой баримтлах бодлого|Хуудас устгахтай холбоотой баримтлах бодлогыг]] үзнэ үү. : Өгүүлэл устгадаг түгээмэл шалтгаануудаас: :# Нэвтэрхий толины шаардлага хангахгүй (Жишээ нь, "Тэр их хөгжилтэй эр. Мөн түүний найз бүсгүй нь ч хөгжилтэй."). :# Утгагүй зүйлс (Жишээлбэл, "хөборхллыбо"). :# Туршилтын хуудас (жишээлбэл, "Би үнэхээр энэ хуудсыг үүсгэлээ гэж үү?"). :# [[Wikipedia:Вандализм|Вандализм]]. Гэхдээ таны өгүүлэл энэ ангилалд багтана гэж бодохгүй байна. :# [[Wikipedia:Хориг ба түгжээстэй холбоотой баримтлах бодлого|Түгжигдсэн хэрэглэгчийн]] үүсгэсэн өгүүлэл ===Миний хийсэн засварыг устгасан байна. Яагаад?=== : Хэд хэдэн шалтгаан байж болно. Шалтгааныг [[:en:Wikipedia:Avoiding common mistakes|Avoiding common mistakes]]-с үзнэ үү. Хэрэв таны хийсэн засварыг устгасан бол та эхлээд тухайн өгүүллийн "Түүх" хуудсыг үзнэ үү. Энд хэн, хэдийд таны хийсэн засварыг устгасан, мөн устгасан шалтгаан байна. Үүнээс гадна "Хэлэлцүүлэг" хуудас дээр шалтгааныг дэлгэрэнгүй тайлбарласан байж болно. Магадгүй өөрийн тань хэлэлцүүлэг хуудас дээр шалтгааныг бичсэн байж болох юм. Хэрэв та тодорхой шалтгаан олохгүй бол, тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлэг хуудас дээр '''эелдэгээр''' шалтгааныг асуугаарай. Таны засварыг өөрчилсөн хүн удахгүй таньд тайлбарлах болно. ==Гадаад болон дотоод линк== ===Аль нэг хэлний Википедиагийн өгүүллийг Монгол Википедиа рүү орчуулж болох уу?=== : Болно. Энэ бол хамгийн зөв арга юм. ===Ямар нэгэн өгүүлэлтэй ижил өгүүлэл бусад хэлний Википедиад байвал яах вэ?=== : Энэ тохиолдолд холбоос хийх зайлшгүй шаардлагатай. Энэ талаархи дэлгэрэнгүй мэдээллийг [[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Тухайн хуудсыг бусад хэл дээрхи Википедиатай холбох|эндээс]] үзнэ үү. ===Википедиагийн бус, өөр сайтуудыг линк хийж болох уу?=== :Гадаад холбоосыг мэдээж зөвшөөрнө. Гэхдээ Википедиа нь вэбүүдийн холбоос бүхий хавтас биш гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. :Зар сурталчилгааны линкүүдийг мөн битгий оруулаарай. :Вэбүүдийн линкүүдыг өгүүллийн төгсгөлд, "Гадаад холбоос" эсвэл "Ишлэл" хэсэгт байрлуулах хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүйг [[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Гадаад холболт хийх|эндээс]] үзнэ үү. == Зохиогчийн эрх == ===Википедиад зураг, мэдээлэл оруулахад тусгай зөвшөөрөл хэрэгтэй юу?=== :Википедиад буй бүх мэдээлэл, зураг нь [[ГНУ чөлөөт баримт бичгийн лиценз]]тэй. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн нийтийн эзэмшлийн, эсвэл ГНУ чөлөөт баримт бичгийн лицензтэй, мөн түүнтэй төстэй бусад лицензтэй зураг, текстийг л Википедиад оруулна. == Бусад == ===Википедиад би яаж хандив өргөх вэ?=== : http://wikimediafoundation.org/fundraising үзнэ үү. ===Өөрийн оруулсан хувь нэмрээ яаж тоолох вэ?=== : Хэд хэдэн тоологч бий. Эдгээр тоологч таны хийсэн засваруудыг хуудасны төрлүүдээр нь гаргах болно. Та тоолохыг хүсвэл [[:en:Wikipedia:Tools#Edit counters|энд дарна уу]]. : Мөн та "Миний оруулсан хувь нэмэр" линк дээр дарж, өөрийн оруулсан хувь нэмрээ харж болно. [[Ангилал:Википедиа]] bxbhut54s29errv0xx9gklrth3c2trt 708102 708086 2022-08-10T10:06:26Z Zorigt 49 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Тусламж агуулга}} {| width="100%" style="border: solid 2px #A3B1BF; background: #F5FAFF" | |- | <h2 style="background-color:#cee0f2; border-bottom:0px; border: 1px solid #a3b0bf; text-align:center; padding-top:4px;">Википедиаг хөгжүүлэхтэй холбоотой асуултууд </h2> <!-- 3 line spacing of h2 is important for subsection edit links to work correctly, PLEASE DO NOT FIX --></noinclude> {{FAQ}} Энэ хуудас нь Википедиаг хөгжүүлэх, хувь нэмрээ оруулахтай холбоотой тогтмол тавигддаг асуултууд, түүний хариултыг агуулсан хуудас болно. __NOTOC__ __TOC__ == Эхлэл == ===Засвар хийхийн тулд заавал бүртгэл үүсгэсэн байх ёстой юу?=== :Үгүй. '''Хүссэн хүн бүхэн''' бүртгэл үүсгэлгүйгээр засвар хийж, хувь нэмрээ оруулж болно. ===Бүртгэл үүсгэхэд насны хязгаарлалт байгаа юу?=== :Үгүй. '''Бүх насны бүх хүн''' энэ төсөлд оролцож болно. ===Бүртгэл үүсгэхэд заавал өөрийн жинхэнэ нэрийг ашиглах ёстой юу?=== :Ихэнх хүмүүс өөрсдийн жинхэнэ нэрийг ашигласан байдаг боловч заавал ингэх шаардлагагүй. == Мэдэхэд илүүдэхгүй нэр томьёо == :Энд зарим нэг нэр томьёог тайлбарлав. ===Хуучин хувилбар луу нь буцаах (revert)=== Энэ нь [[вандализм]]д өртсөн хуудас, өгүүллийн агуулгыг дахин сэргээхийг хэлнэ. === Хуудас ба өгүүллийн ялгаа=== : "Хуудас" гэдэг нь Википедиа дахь бүх материалыг, өөрөөр хэлбэл, өгүүлэл, хэлэлцүүлэг хуудас, баримт бичиг, тусгай хуудсууд зэргийг хэлнэ. "Өгүүлэл" гэдэг нь зөвхөн нэвтэрхий толины мэдээлэл агуулсан хуудсуудыг хэлнэ. [[Help:Википедиа дахь хуудасны төрлүүд]]-ийг үзнэ үү. === "Өнчин" өгүүлэл=== : Энэ нь бусад өгүүлэл, хуудсуудтай холбоос хийгдээгүй өгүүлэл юм. ==="Түүхий" өгүүлэл=== : Энэ нь ихэвчлэн нэг параграф, эсвэл түүнээс богино өгүүлэл юм. Өөрөөр хэлбэл цааш дэлгэрүүлэх шаардлагатай өгүүллийг хэлнэ. ===Салаа утга === : Ижил бичлэгтэй боловч утга ондоо үгнүүдийг хэлнэ. Жишээлбэл, [[Сар (салаа утга)]] үзнэ үү. ===Бага зэргийн засварууд === :[[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Бичлэгийн агуулгатай холбоогүй (жижиг) өөрчлөлт|Бага зэргийн засвар]] сэдвийг үзнэ үү. == Ерөнхий == ===Энд байгаагаас илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг хаанаас авах вэ?=== : Та эхлээд [[Wikipedia:Introduction|Танилцуулга]], [[Wikipedia:Википедиад Тавтай морилно уу|Тавтай морилно уу]], дараа нь [[Help:Агуулга|Тусламж]] хуудсыг үзнэ үү. ===Википедиад мөрдөх ёстой ямар нэгэн дүрэм, зааварчилгаа бий юу?=== : [[Wikipedia:Дүрэм]] үзнэ үү. ==="Сүүлийн үеийн засварууд" гэж юу вэ?=== : Тодорхой хугацаанд хийгдсэн, тодорхой тооны өөрчлөлтүүдийн жагсаалт юм. ===Өгүүлэл бичихэд мөрдөх ёстой ямар нэгэн формат, загвар бий юу?=== :[[Wikipedia:Өгүүллийн загвар ямар байвал зүгээр вэ?|Өгүүлэл бичихэд мөрдвөл зохих загварыг]] эндээс үзнэ үү. === Ижил сэдэв бүхий хоёр өгүүллийг яах вэ? === : Энэ тохиолдолд тухайн хоёр өгүүллийг нэгтгэх саналыг хэлэлцүүлэг хуудас дээр нь бичих хэрэгтэй. ===Өгүүллийн сэдэв,агуулгын талаар бид саналаа солилцож, маргалдаж болох уу?=== :Википедиагийн бүх өгүүлэлд тавигдах гол шаардлага бол [[Wikipedia:Төвийг сахисан байр суурь|Төвийг сахисан байр суурь]] тул бүх зүйлд энэ байр сууринаас хандах хэрэгтэй. Ямарваа зүйлд хүлээцтэй, соёлтой, бие биенээ хүндэтгэж харилцах шаардлагатай бөгөөд өгүүллийн агуулгын талаар тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлэг хуудас дээр саналаа солилцоно. Бүх өгүүлэлд "хэлэлцүүлэг" хуудас дагалдана. ===Би санамсаргүйгээр мэдээлэл устгачихлаа. Яах вэ?=== : [[Help:Хуудсыг хуучин хувилбар луу нь буцаах|Хуудсыг хуучин хувилбар луу нь буцаах]] сэдвийг үзнэ үү. ===Ямар хэл, фонтоор бичих вэ? Латин галигаар бичиж болох уу?=== :Монгол Википедиагийн албан ёсны хэл нь Монгол хэл, Орчин цагийн монгол хэлний дүрэм байх тул латин галигаар бичихийг хориглоно. Юникод (UTF-8) хэрэглэн кирилл үсгээр бичнэ. ===Зарим линкүүд улаан өнгөтэй байна. Яагаад?=== : Энэ нь тухайн үгээр гарчигласан өгүүлэл байхгүй байгааг заана. :Та тухайн улаан өнгө бүхий линк дээр дарж, шинэ өгүүлэл эхлүүлэн, мэдээлэл оруулах боломжтой. ===Цайвар цэнхэр линк ямар учиртай вэ?=== :Энэ нь гадаад холбоосыг заана. Өөрөөр хэлбэл Википедиагийн бус вэб хуудсуудын линк юм. Гадаад холбоосууд [http://www.example.org ингэж харагдана]. ===Зураг, видео файлын ямар форматыг хэрэглэх ёстой вэ?=== :Зургийн хувьд [[:en:JPEG|JPEG]], төрөл бүрийн сүлд, логоны хувьд [[:en:Scalable Vector Graphics|SVG]] форматуудыг зөвшөөрнө. [[:en:PNG|PNG]] форматыг мөн зөвшөөрнө, хөдөлгөөнт зургийн тухайд [[:en:GIF|GIF]] формат зөвшөөрөгдөнө. :Видео файлын тухайд, [[:en:Ogg Theora|Ogg Theora]] нь цорын ганц зөвшөөрөгдсөн формат болно. ===Дуут файлын ямар форматыг зөвшөөрөх вэ?=== :[[:en:WAV|WAV]] ба [[:en:Ogg Vorbis|Ogg Vorbis]] зөвшөөрөгдөнө. Харин [[:en:MP3|MP3]] формат зөвшөөрөгдөхгүй. [[:en:Wikipedia:Media|Media]]-г үзнэ үү. ===Миний шинээр эхлүүлсэн өгүүллийг устгачихсан байна. Яагаад?=== : [[Wikipedia:Дүрэм|Википедиагийн дүрэмд]] харш өгүүллийг устгана. Хэдий таны өгүүллийг устгасан ч гэлээ таныг цаашид илүү их хувь нэмэр оруулна гэдэгт найдаж байна. [[Wikipedia:Хуудас устгахтай холбоотой баримтлах бодлого|Хуудас устгахтай холбоотой баримтлах бодлогыг]] үзнэ үү. : Өгүүлэл устгадаг түгээмэл шалтгаануудаас: :# Нэвтэрхий толины шаардлага хангахгүй (Жишээ нь, "Тэр их хөгжилтэй эр. Мөн түүний найз бүсгүй нь ч хөгжилтэй."). :# Утгагүй зүйлс (Жишээлбэл, "хөборхллыбо"). :# Туршилтын хуудас (жишээлбэл, "Би үнэхээр энэ хуудсыг үүсгэлээ гэж үү?"). :# [[Wikipedia:Вандализм|Вандализм]]. Гэхдээ таны өгүүлэл энэ ангилалд багтана гэж бодохгүй байна. :# [[Wikipedia:Хориг ба түгжээстэй холбоотой баримтлах бодлого|Түгжигдсэн хэрэглэгчийн]] үүсгэсэн өгүүлэл ===Миний хийсэн засварыг устгасан байна. Яагаад?=== : Хэд хэдэн шалтгаан байж болно. Шалтгааныг [[:en:Wikipedia:Avoiding common mistakes|Avoiding common mistakes]]-с үзнэ үү. Хэрэв таны хийсэн засварыг устгасан бол та эхлээд тухайн өгүүллийн "Түүх" хуудсыг үзнэ үү. Энд хэн, хэдийд таны хийсэн засварыг устгасан, мөн устгасан шалтгаан байна. Үүнээс гадна "Хэлэлцүүлэг" хуудас дээр шалтгааныг дэлгэрэнгүй тайлбарласан байж болно. Магадгүй өөрийн тань хэлэлцүүлэг хуудас дээр шалтгааныг бичсэн байж болох юм. Хэрэв та тодорхой шалтгаан олохгүй бол, тухайн өгүүллийн хэлэлцүүлэг хуудас дээр '''эелдгээр''' шалтгааныг асуугаарай. Таны засварыг өөрчилсөн хүн удахгүй танд тайлбарлах болно. ==Гадаад болон дотоод линк== ===Аль нэг хэлний Википедиагийн өгүүллийг Монгол Википедиа рүү орчуулж болох уу?=== : Болно. Энэ бол хамгийн зөв арга юм. ===Ямар нэгэн өгүүлэлтэй ижил өгүүлэл бусад хэлний Википедиад байвал яах вэ?=== : Энэ тохиолдолд холбоос хийх зайлшгүй шаардлагатай. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг [[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Тухайн хуудсыг бусад хэл дээрхи Википедиатай холбох|эндээс]] үзнэ үү. ===Википедиагийн бус, өөр сайтуудыг линк хийж болох уу?=== :Гадаад холбоосыг мэдээж зөвшөөрнө. Гэхдээ Википедиа нь вэбүүдийн холбоос бүхий хавтас биш гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. :Зар сурталчилгааны линкүүдийг мөн битгий оруулаарай. :Вэбүүдийн линкүүдийг өгүүллийн төгсгөлд, "Гадаад холбоос" эсвэл "Эшлэл" хэсэгт байрлуулах хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүйг [[Help:Хуудас яаж засварлах вэ?#Гадаад холболт хийх|эндээс]] үзнэ үү. == Зохиогчийн эрх == ===Википедиад зураг, мэдээлэл оруулахад тусгай зөвшөөрөл хэрэгтэй юу?=== :Википедиад буй бүх мэдээлэл, зураг нь [[ГНУ чөлөөт баримт бичгийн лиценз]]тэй. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн нийтийн эзэмшлийн, эсвэл ГНУ чөлөөт баримт бичгийн лицензтэй, мөн түүнтэй төстэй бусад лицензтэй зураг, текстийг л Википедиад оруулна. == Бусад == ===Википедиад би яаж хандив өргөх вэ?=== : http://wikimediafoundation.org/fundraising үзнэ үү. ===Өөрийн оруулсан хувь нэмрээ яаж тоолох вэ?=== : Хэд хэдэн тоологч бий. Эдгээр тоологч таны хийсэн засваруудыг хуудасны төрлүүдээр нь гаргах болно. Та тоолохыг хүсвэл [[:en:Wikipedia:Tools#Edit counters|энд дарна уу]]. : Мөн та "Миний оруулсан хувь нэмэр" линк дээр дарж, өөрийн оруулсан хувь нэмрээ харж болно. [[Ангилал:Википедиа]] 1zorub9bs2h4sg88j7jck6nuiykopnk Алтанбулаг сум (Сэлэнгэ) 0 8084 708051 641302 2022-08-10T08:17:01Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Redirect5|Алтанбулаг}} {{Нутаг |нэр = Алтанбулаг сум<br>{{MongolUnicode|ᠠᠯᠲᠠᠨᠪᠤᠯᠠᠭ<br> ᠰᠤᠮᠤ}} |ямар_янзын_нутаг = [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|сум]] |image_skyline = |image_caption = |imagesize = |улс_эсвэл = [[Улс орнуудын жагсаалт|Улс]] |аль_улс_эсвэл = {{MGL2}} |нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = [[Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарь|Дээд нутаг]] |нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = {{Flag|Сэлэнгэ аймаг|coa}} |хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = [[Дорнод#Сумд|Доод нутаг]]<br>(3 баг) |хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = 1. Бүргэдтэй<br>2. Суварга<br>3. Цөх |нутгийн_төвийг_юу_гэх = Сумын төв |нутгийн_төв = Алтанбулаг |газар_нутаг = 2100.30 км² |хүн_ам = 5,117 хүн |хүн_ам_он = (2011) |ард_түмэн = |image_map2 = Mon-selengealtanbulag.png |mapsize2 = 340px |шуудангийн_томъёо = 43040 |хаяа_залгаа_нутаг = ↖ [[Түшиг сум|Түшиг]], ↑ [[Хиагт аймаг|Хиагт]],<br>← [[Сүхбаатар хот|Сүхбаатар]],<br>↙ [[Шаамар сум|Шаамар]], ↘ [[Хүдэр сум|Хүдэр]],<br>↙ [[Жавхлант сум|Жавхлант]], ↓ [[Ерөө сум|Ерөө]] }} '''Алтанбулаг''' ({{mongolUnicode|ᠠᠯᠲᠠᠨᠪᠤᠯᠠᠭ}}) [[сум]] [[Монгол Улс]]ын [[Сэлэнгэ аймаг]]т харъяалагддаг. Төв нь '''Алтанбулаг''' суурин. == Товч түүх == [[Файл:Street scene, probably in Maimachin, Mongolia LCCN99615506.tif|thumb]] 1727 он хүртэл [[Түшээт хан аймаг|Түшээт хан аймгийн]] Эрдэнэ вангийн хошуунд хамаарч байснаа 1727 оноос Хяраан, Буурын харуул зэрэг хоёр улсын хилийн харуулын хязгаар болж [[занги]]д хамааруулжээ. 1727 оноос хилийн худалдааны '''[[Хиагт]]''' суурин үүсэв. XX зууны эхэнд Монголын Хиагтыг '''Наймаа хот''' (買賣城 [Mǎimài chéng]), '''Өвөр Хиагт''' гэдэг байлаа.<ref name="түүх"/> [[1921]] оны [[3 сарын 18]]-нд [[Дамдины Сүхбаатар|Д. Сүхбаатар]] жанжны удирдсан [[монгол үндэстэн|монгол ардын]] [[цэрэг|журамт цэрэг]] "хилээ хамгаална" гэж бүгшсэн [[хятад үндэстэн|хятад]] цэргийг үлдэн хөөж, түр засгийн газар байгуулав. Эндээс үйл явдал өрнөж Монгол улс эргэлтгүй тусгаар тогтнож чаджээ. 1931 онд [[Сэлэнгэ аймаг|Тариалангийн аймаг]] үүсэн байгуулагдахад '''Алтанбулаг''' сум үүсч 1938 онд татан буугдаж [[Шаамаap сум]]анд нэгдэв. Хот, суурины тухайд 1931 оноос 1940 онд [[Сүхбаатар хот]] үүсэх хүртэл Сэлэнгэ аймгийн төв "Алтанбулагийн хот", одооны сум байгуулагдах хүртэл Шаамар сумын нутаг дахь аймгаас шууд захирагддаг "Алтанбулагийн хороо" гэгдэж байв. 1956 онд [[Төв аймаг|Төв аймгийн]] харъяанд Алтанбулаг сум дахин төрж, 1959 оноос [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ аймгийнх]] болж өнөөдөртэй золгож байна.<ref name="түүх"/> == Газар зүй== Алтанбулаг суурин аймгийн төв [[Сүхбаатар хот|Сүхбаатараас]] 24 км, улсын нийслэл [[Улаанбаатар|Улаанбаатараас]] 345 км зайтай.<ref name="түүх">[selenge.gov.mn] Сэлэнгэ аймгийн цахим газар – [http://www.selenge.gov.mn/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=76&Itemid=102 Сэлэнгэ аймгийн сумд]</ref> == Худалдааны чөлөөт бүс == Алтанбулагт олон улсын худалдаа арилжааны чөлөөт бүс байгуулах хууль 2002 онд батлагдсан. Одоогоор дэд бүтэц барьж байгаа.<ref>[http://www.altanbulag.gov.mn/ "Алтанбулаг" худалдааны чөлөөт бүс]</ref> == Алдар гавьяатан == * [[Бямбын Ринчен]] (1905-1977) — зохиолч, эрдэмтэн * [[Очирын Дашдэлэг]] — хөгжимчин * [[Бадрахын Туяа]] (1956) — ногоочин == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос}} {{Хөтлөгч мөр Сэлэнгийн сумууд}} [[Ангилал:Сэлэнгэ аймгийн сум]] [[Ангилал:Монголын сум]] [[Ангилал:Монгол-Оросын хилийн гарц]] [[Ангилал:1727 онд байгуулагдсан]] jjfr8q0thi4zipctyiezybpk2rz79z1 Дөрвөд 0 9820 707970 706822 2022-08-10T04:29:02Z 202.126.89.57 /* Алдартнууд */ wikitext text/x-wiki {{Ард түмэн |нэр_анги = <br>Дөрвөд («Дөрвөн») ястан |зураг = |хэмжээ = |тайлбар = |онцлох_нэрс = |нутаг_орон = Дэлхий даяар — '''130-150 мянга'''. Үүнээс:<br> {{MGL2}} — 72,403 ([[2010]])<ref>[http://ubstat.mn/News=ebaf41a3-0bff-11e1-9add-001fc60e81da Монгол улсын хүн амын 2010 оны улсын тооллогын дүн].</ref> * [[Увс аймаг]] — 46,000 * [[Ховд аймаг]] — 5,242 (2000)<br> {{RUS2}} — 54,000 (тооцоо) * олонх нь {{flagicon|Халимаг}} [[Халимаг орон|Халимагт]], ер нь {{nbsp|5}} [[Халимаг]] ястны 34% гэж тооцдог |хэл_аялгуу = [[Монгол хэл]] (Монголд [[Ойрад–Халимаг аялга|Өрнөд-төвийн завсрын<br> аялга]], Орост [[Ойрад–Халимаг аялга|өрнөд аялга]]), Орост [[Орос хэл]] |бичиг_үсэг = [[Монгол хэл|Монгол, Халимаг хоёр кирилл үсэг]]; [[Монгол бичиг|Худам,<br>Тод хоёр монгол үсэг]]; Орост [[Орос хэл|Орос кирилл]] |шүтлэг = [[Image:Dharma Wheel.svg|16px]] [[Буддын шашин|Буддын шашны]] буяны ёс ([[шарын шашин]]), <br>тэнгэр газраа аргадах ухаан, шүтлэггүй зан |ойр_төрөл = бусад [[Ойрад]], бусад [[Монгол үндэстэн]] |хэл_угсаа = [[Монгол угсаатан]] }} '''Дөрвөд'''<ref>''Дөрбэн'' ('''Дөрвөн''') гэх ганц тооны үг Монгол бичгийн дүрмээр сүүл "н"-ээр төгссөн учир олон тооны ''-д'' дагавар залгаж ''Дөрбэд'' ('''Дөрвөд''') гэх олон тооны нэр үүсчээ.</ref> - [[Монгол үндэстэн|Монгол үндэстний]] [[ястан]], [[Ойрад]] аялгатай, [[Монгол хэл|Монгол хэлтэн]]. Дөрвөд нь 1400-1755 оны хооронд тогтносон Дөрвөн [[Ойрад]]ын дөрвөн гол аймгийн нэг нь байв. [[Монгол]]д Дөрвөд ястан гэж 72,403 хүн бүртгэгджээ<ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf 2010 хүн амын тооллогын урьдчилсан дүн]</ref>. Мөн [[Орос]] дахь [[Халимаг]]уудын 30-аад хувь албан бусаар Дөрвөд гэгдэж, [[Хятад]] дахь Монголчуудын дотор Дөрвөд, Дөрвөн овогтон бий<ref>ОХУ-д зөвхөн Халимаг, БНХАУ-д зөвхөн Монгол гэж бүртгэдэг тул тэдгээрийн дотор хэдий тооны Дөрвөд ястан байгааг мэдэх төвөгтэй.</ref>. [[Увс|Увс]] аймгийн [[Бөхмөрөн сум|Бөхмөрөн]], [[Давст сум|Давст]], [[Наранбулаг сум|Наранбулаг]], [[Өлгий сум|Өлгий]], [[Өмнөговь сум|Өмнөговь]], [[Сагил сум|Сагил]], [[Түргэн сум|Түргэн]], [[Ховд сум (Увс)|Ховд]], [[Улаангом]], [[Тариалан сум (Увс)|Тариалан]], [[Ховд]] аймгийн [[Дөргөн сум|Дөргөн]], [[Баян-Өлгий]] аймгийн [[Ногооннуур сум|Ногооннуур]] суманд болон Увс аймгийн Завхан суманд гурван баг, Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн суманд "онгоцны дөрвөдүүд", Мянгад суманд нэг баг дөрвөдүүд амьдарч байна. Мөн социализмын үед атар эзэмших, аж үйлдвэржүүлэх зорилгоор, 1990 оноос хойш зах зээлд ойртох зорилгоор [[Улаанбаатар]], [[Эрдэнэт]], [[Дархан]] хотууд, [[Төв аймаг|Төв]], [[Сэлэнгэ аймаг|Сэлэнгэ]], [[Булган]] аймгийн сумдаар ихээхэн шилжин нүүж суурьшсан байна. ==Түүх== [[Монголын Нууц Товчоо]]ны 11-р зүйлд [[Дува сохор]]ын 4 хөвүүнийг Добу мэргэн ахаас салж "дөрвөн овогтон" болов гэж бичсэн байдаг. ([[Монгол бичиг|мо.б. галиг.]] ''дөрбэн обогтан болжу дөрбэн иргэн тэдэ болба''<ref>[http://www.linguamongolia.com/The%20Secret%20History%20of%20the%20Mongols.pdf ''Emyr R. E. Pugh''-ийн эмхэтгэсэн ханз, Монгол бичиг, латин галигийн цахим эх]-ээс галиглав</ref>) гэж дурдсан нь Дөрвөдийн язгуур байж болох талтай юм. Энэ нь 9 дүгээр зууны эцэс, 10 дугаар зууны үед хамаарах явдал гэж үздэг. 12 дугаар зуунд Дөрвөн овогтон Дарлигин Монголын дотор багтаж байв. Ямартаа ч дөрвөн (''дөрбэн'') хүн юм уу дөрвөн хэсэг улс амьтаны үр хойчисийг "дөрвөд" гэдэг олон тооны нэрээр дуудах болсон гэж үзэх үндэстэй. === Хожим === 10 дугаар зууны үед Дува сохорын 4 хүүгийн албатууд [[Енисей мөрөн|Енисей]], Эрчис мөрний хавиар, 12 дугаар зууны үед дөрвөдүүд Халх гол улмаар [[Байгал нуур]]ын ойролцоо ирж нутаглажээ. Чингис хаан Монголын эзэнт гүрнийг байгуулахад Дөрвөдүүд Ойрадын Хархируга, Хутагбэх, Дөрбэй догшин, Мөч бүдүүн ноёдын удирдлагын дор явж хүчин зүтгэсэн байна. Чингис хаан энэ гавьяа зүтгэлийг үнэлж ойрадын Хутагбэхтэй худ ураг болж өөрийн охин Цэцэгхэнийг Хутагбэхийн хүү Иналчид гэргийн болгон өгснийг түүхэнд тэмдэглэжээ. Чингис хааны дараах үед дөрвөдүүд Алтай болон Ил тарвагатайд очиж нутагласан ажээ. Нэгэн үе бүх Монголыг нэгтгэн захирч их хаан ширээнд суусан ойрадын [[Эсэн тайш]] өөрийн ууган хүү Борнагалд дөрвөдүүдийг өгч захируулсан бөгөөд дөрвөдийн ноёд түүний удмын хүмүүс байдаг. 14 дугаар зууны эхнээс дөрвөдүүд ойрадын дөрвөн гол аймгийн нэг болж түүхийн тавцанд гарч дотроо их, бага дөрвөд, баруун зүүн дөрвөд гэж хуваагдсан байна. 17 дугаар зуунд Ойрадын их бутрал эхлэхэд дөрвөдүүдийн нэг хэсэг нь Гүүш хаан хэмээх Төрбайх ноёны удирдлагаар хошууд нар [[Хөхнуур]] руу нүүхэд дагалдан оджээ.Тэднийг өдгөө [[БНХАУ]]-ын Хөх нуурын мужийн Сог монгол буюу дээд монголчууд гэдэг. Мөн их, бага дөрвөдүүд Далай тайшийн удирдлага дор баруун зүг нүүдэллэн Баруун сибирь, Ил, Урал мөрнийг гатлан Ижил мөрний хөвөөнд очиж нутаглахдаа '''Халимаг''' хэмээх нэр авч Орос улсын бүрэлдэхүүнд оржээ. Үлдсэн дөрвөдүүд баядуудын хамт Алтайг даван нүүж Заг, Байдрагийн газар ирж 8 жил гаруй нутаглаж байгаад Жуудгай гэдэг хүнээр газар шинжүүлсний дараа [[Увс нуур]]ын газар [[Баяд|баядууд]]тайгаа ирж нутаглажээ. Увс нуурын баруун талаар дөрвөдүүд, зүүн талаар баядууд амьдрах болжээ. Мөн БНХАУ-ын Хар мөрөн муж (Өвөрмонгол, ОХУ-ын Владивосток болон БНАСАУ-ын хооронд орших муж)-ийн Дачин хотын (Аймагтай дүйх хот) Дөрвөд Монголын өөртөө засах хошуун (Мужийнхаа баруун хойт тал)-д дөрвөд ястан бөөнөөрөө орших бөгөөд эдгээрийг дөрвөдүүд Енисей мөрнөөс Халх гол, Байгаль нуур луу 11 дүгээр зуунд нүүдэллэн ирж нутаглаж байгаад баруун тийш нүүх үед тасран үлдсэн гэж үздэг. Түүнчлэн Өвөрмонголын Улаанцав хотын (Аймагтай дүйх хот) Дөрвөд хошуунд (18 мянга орчим), мөн Хөхнуур мужийн Хошууд монголчуудын дунд дөрвөдүүд амьдарч байна. 17 дугаар зууны үед Ойрадуудыг Манжаас хамгаалахын тулд торгууд, дөрвөд, өөлдүүдээс сайн эрсийг шилж гэр бүлээр нь захлуулан амьдруулснаар одоогийн захчин ястан бий болсон. Өөрөөр хэлбэл захчин ястан нь энэ гурван ястнаас үүссэн. Дэгрээ тамга захчин түмний дунд тааралддаг нь ийм учиртай. ==Алдартнууд== Монгол улсад харъалагдах дөрвөдүүдээс: НАМ ТӨРИЙН ЗҮТГЭЛТНҮҮД: Төрийн тэргүүнээр 10 жил, МУ-ын 12 дахь ерөнхий сайдаар 22 жил, [[МАХН]]-ын даргаар буюу Улс төрийн товчооны даргаар 44 жил ажилласан Улсын баатар, Хөдөлмөрийн баатар, маршал [[Юмжаагийн Цэдэнбал]], Социализмын үеийн '''ТӨРИЙН САЙД''': [[Өлзийтийн Бадрах|Ө.Бадрах]] (Сангийн сайд, ХАА-н сайд, намын генсек, Давст сум), [[Бугын Дэжид|Б.Дэжид]] (НАХЯ-ны сайд, Өмнөговь сум), Ц.Нансалжав (НАХЯ-ны сайд, Түргэн), Р.Гүнсэн, П.Баатар, Т.Машлай, Ц.Молом, К.Чимэд, Э.Бямбажав (Өмнөговь). ардчиллын буюу 1990 оноос хойш үеийн '''ТӨРИЙН САЙД''' Э.Бямбажав (Сангийн сайд, Өмнөговь сум), З.Батжаргал (Байгаль орчны сайд, Сагиль), Ж.Амарсанаа (Хууль зүйн сайд, Давст), Д.Насанжаргал (ХХАА-н сайд, Бөхмөрөн), Н.Баяртсайхан (Сангийн сайд, Түргэн), Ч.Хүрэлбаатар (Сангийн сайд, Давст), С.Отгонбаяр (Онцгой байдлын сайд, Бөхмөрөн), С.Амарсайхан (Монгол Улсын Шадар сайд. Бөхмөрөн), Н.Хүрэлбаатар (Эрүүл мэндийн сайд, Түргэн сум), Б.Бат-Эрдэнэ (Байгаль орчны сайд, Бөхмөрөн) '''УИХ-ын ГИШҮҮД''': Д.Мөнхөө (Өмнөговь), Н.Баяртсайхан (Түргэн), Х.Балсандорж (Өмнөговь), Н.Гэрэлсүрэн (Түргэн), Б.Эрдэнэсүрэн (Өмнөговь), С.Отгонбаяр (Бөхмөрөн), Г.Нямдаваа (Ховд аймаг), Ч.Хүрэлбаатар (Давст), Ж.Ганбаатар (Наранбулаг), С.Амарсайхан (Бөхмөрөн), '''ГЕНЕРАЛ''': Ц.Нансалжав (Түргэн), Б.Дэжид (Өмнөговь), Р.Гүнсэн (Түргэн), М.Хүрлээ (Бөхмөрөн), Ц.Амгаланбаяр (Сагил), Г.Ариунбуян (Ховд) '''АКАДЕМИЧ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ДОКТОР Sc''' Х.Цэрэв, Д.Лхагваа (Баян-Өлгий, Ногооннуур), Ц.Нанзад (Давст), З.Омбоо (Бөхмөрөн), К.Цоохүү (Өмнөговь), Ж.Чогдон (Ховд), М.Шагдарсүрэн, Г.Ширнэн, Б.Эрдэнэбаатар, Ө.Пүрэв (Өлгий), А.Нямаа, Б.Кукэ, С.Дамдинсүрэн, Х.Буян-Орших, Х.Батцэнгэл, Г.Мягмаржав (Ховд). '''ЭРДЭМТЭН Ph:''' С.Баатар, Б.Балган (Ховд), Б.Батжаргал, Ш.Батсүх, Д.Бат-Эрдэнэ, Ж.Баянсан, Г.Баярсүрэн, Б.Биньеэ (Сагил), О.Бирзана, Б.Бямбагар (Химийн ухаан. Түргэн), Х.Буяннэмэх, Б.Бат-Эрдэнэ, А.Буянтөгс, М.Бэхтөр, Д.Гантөмөр, С.Гончиг, Б.Гончигсүрэн, Ц.Готов, Г.Даваасамбуу (Ховд), Д.Даваасамбуу, Ц.Дамдинсүрэн, Ц.Даш, Г.Додон, Г.Долгорсүрэн, Ц.Жамбалсүрэн, Д.Жамц, Г.Жамьян, Ш.Жумдаан, Б.Катуу, А.Ламжав, Е.Моголцог (Ховд), З.Мөнхөө, Г.Мягмаржав (Ховд), Ч.Намжаа, М.Насанбат, О.Насанбат, Б.Насанжаргал (Өмнөговь) , Д.Нямжав, Ц.Одонхүү (Гүн ухаан. Сагил), О.Мөнхжаргал, О.Мөнхсайхан, Ж.Октябрь, Д.Өлзий-Орших (Бөхмөрөн), Д.Өлзийбаяр, Д.Өлзийсайхан, Ц.Пунсаа, Д.Пүрэв (Ховд) , Ж.Пүрэвжал, У.Рагчаа, Д.Рийзэн, Ж.Роозон, Н.Сайжаа, Т.Сайнжаргал, Д.Сахиа, Т.Тойвгоо, Ч.Төмөрбаатар, Ч.Түмэндэлгэр, Д.Түмэнжаргал, М.Хүрлээ (Цэргийн шинжлэх ухаан. Бөхмөрөн), Т.Цагаанбаньд, Т.Цэвэгмэд, З.Цэвээн, С.Цэвээндорж, Н.Цэрэн, Ц.Цэрэн, Г.Чимэддорж, Л.Чойбалсан, Л.Чулуунбаатар, Г.Элдэв-Очир (Сагиль), Б.Эрдэнэсүрэн (Өмнөговь), Э.Жанцан (Ховд, Дөргөн), Г.Нямдаваа (Ховдын засаг дарга), На.Сүхбаатар (Сагиль), Г.Эрдэнэчимэг (Ховд), С.Бат-Эрдэнэ (Өлгий), Н.Тэгшбаяр (Өмнөговь), М.Баярпүрэв (Ховд), Б.Цоггэрэл (Ховд), М.Авирмэд (Өлгий)6 '''ЗОХИОЛЧ:''' Н.Батбаяр (Бөхмөрөн), А.Даваасамбуу, Д.Саманд (Бөхмөрөн), Н.Пүрэвцогт, яруу найрагч Д.Ган-Очир (Бөхмөрөн) '''УЛСЫН БААТАР''': Улсын баатар [[Бэгзийн Гиваан]] (Өлгий), Ховд хотыг манж болон гамингаас чөлөөлөхөд онцгой гавьяа байгуулсан учир Богд хааны зарлигаар улсын баатар цол хүртсэн Дамбийжанцан буюу Да лам (Халимагийн дөрвөд) '''ХӨДӨЛМӨРИЙН БААТАР''': Д.Батсуурь, Ц.Буниа, Н.Буянжаргал (Өмнөговь), Ц.Ганчимэг, Б.Дистэй, Б.Жанцансамбуу (Өмнөговь), Г.Тэгшжав, С.Цэвээн, С.Эрдэнэ, Р.Пүрвээ (Ховд), О.Балжинням (Наранбулаг). '''ШАШИН:''' Гандан хийдийн тэргүүн хамба лам, эрдэмтэн Х.Гаадан (Сагил), '’’ПАРТИЗАН’’’: Т.Хөх (Баян-Өлгий, Ногооннуур), Б.Алаг, Б.Аюур, Ц.Аюушжав, Ш.Бүргэлдэй, З.Бямба-Иш, Д.Гомбосүрэн, Б.Равдан, Б.Таяа, Б.Тогтох, М.Цулдган (Ховд), Б.Цэрэв, А.Шагдар (Бөхмөрөн), Ү.Янжив, '''МУ-ын АРДЫН ЦОЛТОН''': О.Балжинням (Ардын багш, Наранбулаг), Самбуугийн Сарантуяа (Ардын жүжигчин, Давст), Г.Мягмаржав (Ардын багш, Ховд) '''МУ-ын ГАВЪЯАТ ЦОЛТОН''': Х.Лэгрэв (Баян-Өлгий, Ногооннуур), М.Алтай, Г.Баазар, Б.Бадам, Т.Батзул, Д.Батаа, Ө.Нарангэрэл (Ховд), Ц.Батнасан, Ё.Бат-Өлзий (Бахмөрөн), Д.Баяраа, Г.Гомбожав, Ц.Дэмбэрэл, Х.Жаргалсайхан, Л.Моголдой, Д.Мөнхөө (Өмнөговь), Б.Норжин, Б.Оргой (Сагиль), Ж.Очир, Д.Пунцаг (Бөхмөрөн), Б.Сайнбуян (Бөхмөрөн), Т.Сономпэл, Б.Сумхүү (Давст), А.Таяа, Б.Хүүхээ, Ж.Цэвээн, Э.Цэрэв, Н.Цэрэн, Г.Мягмаржав (Ховд), Х.Жаргалсайхан (Бөхмөрөн), Б.Бямбагар (Түргэн), Б.Балган (Ховд), П.Батаа (Ховд), Д.Батаа (Ховд), О.Балжинням (Наранбулаг), З.Батжаргал (Сагиль), Э.Бямбажав (Өмнөговь), Байгалмаа (Давст), Б.Равсал(Ховд,Дөргөн), Ц.Түвшинтөгс (Ховд,Дөргөн), А.Эрдэнэбилэг /Хүний их эмч,Бөхмөрөн/, П.Эрдэнэзаан (Өлгий), Баатар (Давст), Ж.Бумнанжид (Ховд), Х.Сүхбаатар (Ховд), М.Ганбаатар (Ховд), Харанга хамтлаг Я.Одсүрэн (Бөхмөрөн), '''ТӨРИЙН СОЁРХОЛТ''': Ж.Гээзэн, М.Намсрай, К.Цагаан (Өмнөговь), Д.Янжив, Б.Баатар, Б.Балган (Ховд), Ц.Дорж (Ховд),Харанга хамтлаг Я.Одсүрэн (Бөхмөрөн) '''СПОРТ''': Жүдо бөхийн ДАШТ-ын мөнгөн медальт, үндэсний бөхийн улсын аварга, Хөдөлмөрийн баатар, ардын багш, гавьяат тамирчин [[Одвогийн Балжинням|О.Балжинням]] (Наранбулаг), Сумо бөхийн дэлхийн аварга, жүдо бөхийн 2 удаагийн улсын аварга, ОУХМ, Монгол Улсын Даян аварга Н.Батсуурь (Ховд), Монгол улсын аварга П.Бүрэнтөгс (Давст), Сумо бөхийн 73 дахь екозуна, их аварга Терүнофүжи Г.Ган-Эрдэнэ (Наранбулаг), улсын арслан [[Мядагийн Мөнгөн|М.Мөнгөн]] (Давст), улсын гарьд Ө.Бат-Орших (Улаангом), улсын заан [[Санжжавын Сүхбаатар|С.Сүхбаатар]] (Наранбулаг), улсын харцага [[Гэлэгийн Намсрайжав|Г.Намсрайжав]] (Ховд), А.Бямбажав (Сагиль), улсын начин Ж.Гэлэг (Ховд), Г.Даваасамбуу (Ховд), Л.Бандихүү (Ховд аймаг Дөргөн), Нямжав (Сагиль), Г.Даваасамбуу (Сагиль), Эрхэмбаяр (Түргэн), Ю.Батаа (Наранбулаг), Насандэлгэр (Сагиль), Энхбаяр (Түргэн). Чөлөөт бөхийн Ази тивийн аварга, улсын 4 удаагийн аварга, ОУХМ, аймгийн арслан Н.Баярмагнай (Бөхмөрөн, Ховд). Монгол Улсын хөлбөмбөгийн шигшээ багийн ахлагчаар 11 жил тоголсон, мэргэн бууч, ОУХМ Д.Лүмбэнгарав (Давст), Сагсан бөмбөгийн дээд лигийн аварга, ОУХМ Даваадорж (Уугаа) (Сагиль), “Улаанбаатар марафон” ОУ-ын тэмцээний аварга, Ази тивийн аваргын хүрэл медальт, ОУХМ Ц.Бямбажав (2016, 2020 олимпод оролцсон, Өлгий), Усанд сэлэлтийн ОУХМ, улсын рекордыг 50м, 100м-т эзэмшигч, 2020 оны олимпт оролцогч М.Дэлгэрхүү (Ховд). Шатрын улсын аварга, ФИДЕ мастер Б.Баярмандах (Өмнөговь), ФИДЕ мастер З.Бямбаа (Өмнөговь), насанд хүрэгчдийн шатрын улсын аварга, спортын мастер Ү.Агьбилэг (Өмнөговь), шатрын их мастер, улсын аварга Ү.Үүрийнтуяа (Өмнөговь), сагсан бөмбөгийн ОУХМ, улсын шигшээ багийг тамирчин Б.Өнөрзаяа (Дөргөн). '''УРЛАГИЙН САЛБАРТ'''. Алдарт туульч Ц.Зодов (Бөхмөрөн), Г.Хайнзан, МУГЖ бүжигчин Ж.Лэгжмаа, МУГЗ кино найруулагч Б.Сумхүү (Давст), МУГЖ дуучин Самандын Жавхлан (Бөхмөрөн), Ардын жүжигчин Самбуугийн Сарантуяа (Давст), МУГЖ эстрадын дуучин Уранчимэг (Давст), МУГЖ дуучин М.Бямбажав (Өмнөговь), МУГЖ дуучин Г.Бямбажаргал (Өмнөговь), МУГЖ П.Эрдэнэзаан (Өлгий), Харанга хамтлаг, хөгжмийн зохиолч Я.Одсүрэн (Бөхмөрөн), Нисванис хамлагийн ахлагч, ая зохиогч Л.Энх-Амгалан (Ховд), жүжигчин Цэрэнболд (Бөхмөрөн). == Мөн үзэх == * [[Бүгд Найрамдах Халимаг Улс]] * [[Халимаг]] * [[Ойрад]] * [https://www.academia.edu/4855138/An_Asian-specific_9-bp_deletion_in_region_V_of_mitochondrial_DNA_is_found_in_Europe ''Ovtchinnikova O., Druzina E., Galushkin S., Spitsyn V., Ovtchinnikov I.'' An Azian-specific 9-bp deletion in region V of mitochondrial DNA is found in Europe // Medizinische Genetic. 9 Tahrestagung der Gesellschaft für Humangenetik, 1997, p. 85.] * [https://www.academia.edu/4855211/Genetic_Structure_of_Mongolic-speaking_Kalmyks ''Galushkin S.K., Spitsyn V.A., Crawford M.H.'' Genetic Structure of Mongolic-speaking Kalmyks // Human Biology, December 2001, v.73, no. 6, pp.&nbsp;823–834.] * [https://www.academia.edu/4855556/_ABO_RH_HP_TF_GC_ACP1_PGM1_ESD_GLO1_SOD-A_Genetic_Structure_of_European_Oyrat_groups_based_on_loci_ABO_RH_HP_TF_GC_ACP1_PGM1_ESD_GLO1_SOD-A_ ''Хойт С.К.'' Генетическая структура европейских ойратских групп по локусам ABO, RH, HP, TF, GC, ACP1, PGM1, ESD, GLO1, SOD-A // Проблемы этнической истории и культуры тюрко-монгольских народов. Сборник научных трудов. Вып. I. Элиста: КИГИ РАН, 2009. с. 146-183. - in Russian] * [hamagmongol.narod.ru/library/khoyt_2008_r.htm ''Хойт С.К.'' Антропологические характеристики калмыков по данным исследователей XVIII-XIX вв. // Вестник Прикаспия: археология, история, этнография. № 1. Элиста: Изд-во КГУ, 2008. с. 220-243.] * [hamagmongol.narod.ru/library/khoyt_2012_r.htm ''Хойт С.К.'' Калмыки в работах антропологов первой половины XX вв. // Вестник Прикаспия: археология, история, этнография. № 3, 2012. с. 215-245.] * [https://www.academia.edu/4855574/Y-chromosome_diversity_in_the_Kalmyks_at_the_ethnical_and_tribal_levels ''Boris Malyarchuk, Miroslava Derenko, Galina Denisova, Sanj Khoyt, Marcin Wozniak, Tomasz Grzybowski and Ilya Zakharov'' Y-chromosome diversity in the Kalmyks at theethnical and tribal levels // Journal of Human Genetics (2013), 1–8.] == Зүүлт, иш баримт == {{reflist}} {{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}} [[Ангилал:Дөрвөд ястан| ]] [[Ангилал:Монгол овог аймаг]] lia3c5usi34j7x10ua68grhp6du1872 Гандантэгчэнлин хийд 0 10358 708053 653052 2022-08-10T08:17:26Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Жааз Буддын шашны хийд |нэр =Гандантэгчэнлин хийд |зураг = Zespół klasztoru Gandan (12).jpg |image size = 250 |alt = |тайлбар =Гандантэгчэнлин хийдийн<br />Мэгжид Жанрайсигийн сүм |mapsize = 250 |байрлал= [[Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хот |coordinates_display = |байгуулсан_хүн = 5-р Богд Жэвзүндамба |байгуулагдсан_он =1727 он |сэргээгдсэн_он =1944 он |ёс_урсгал =[[Шарын шашин|Буяны ёс]] |lineage= |шинэчилсэн = 1992 |хамба_лам =Чойжамц |сургуулиуд= |лам_хуврагын_тоо =150 + |architecture = |festivals= Цам |footnotes = }} [[Зураг:Gandan-nagy.jpg|thumb|240px|1972 оны гэрэл зураг]] '''Гандантэгчинлэн хийд''', хураангуйлснаар '''Гандан''' нь [[Улаанбаатар]] хотод байх [[Монгол Улс|Монгол]] улс дахь [[Монголын буддизм|Монголын Буддын шашн]]ы төв [[хийд]] юм. == Нэр == ''Гандантэгчэнлин'' гэдэг нь "Төгс баясгалант их хөлгөний орон" гэсэн утгатай. Мөн Баруун хүрээ хэмээн нэрлэгддэг.Энэхүү нэрийн Занабазар ѳѳрѳѳ нэрлэсэн болно. == Түүх == [[Их хүрээ]] нь [[1809]] онд Далхын дэнж гэх газарт Шар сүм нэртэйгээр анх суурь тавигдаж, [[1838]] онд<ref> Монголын Буддын шашинтны нийгэмлэгийн мэдээлэл: [http://buddha.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=103:2011-07-25-03-33-56&catid=51:2011-06-14-08-46-12&Itemid=178 Гандантэгчэнлин хийд]</ref> Тавдугаар Богд [[Жавзандамба хутагт]]ын зарлигаар<ref>{{cite web|title=Танилцуулга|publisher=''Гандан Тэгчинлин хийд''|url=http://www.gandan.mn/index.php?option=com_content&task=view&id=43&Itemid=19|accessyear=2009|accessdate=2 сарын 13}}</ref>. Их хот мандалын сүм<ref>Үржин Шаддүвлин хийдийн мэдээлэл:[http://dharma.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=229:zurag&catid=69:tuuh&Itemid=55 Гандантэгчэнлин хийд]</ref> байгуулагдсан нь өнөөгийн Гандантэгчэнлин хийд юм. [[Богд хаан]] буюу Наймдугаар Богд Жэвзүндамба хутагтын санаачилгаар [[1911]] онд 80 тохой өндөртэй [[алт]]ан [[Мэгжид Жанрайсиг]] бурханыг бүтээж залсан байна. [[Их Хэлмэгдүүлэлт (Монгол)|Их хэлмэгдүүлэлтийн]] үеэр [[1938]] онд хийдийг хааж, [[ЗХУ]] руу бурханыг авч одсон юм. [[1944]] онд хийд Мөргөлийн дуган нэртэйгээр дахин сэргээж, [[социализм]]ын жилүүдэд Засгийн газрын хяналт дор Монгол дахь буддын шашны ганц төв болж байв. [[Ардчилал]]д шилжсэний дараа ард түмний хандиваар [[1996]] онд Мэгжид Жанрайсиг бурханыг дахин бүтээж залсан. Одоогийн тэргүүн хамба лам нь [[Дэмбэрэлийн Чойжамц]]. == Дацан, сургууль== Тус хийд нь одоо [[гүн ухаан]]ы (''цанидын'') Дашчоймпэл, Гунгаачойлин, Идгаачойзинлин хэмээх 3 дацан, Буддын шашны их сургууль, Буддын шашны урлахуйн ухааны дээд сургууль, Буддын шашны дyнд сургууль, Эмч, Зурхай, Жүд, Дэчэнгалав, Жанрайсиг, Бадам Ёго зэрэг Монголын Буддын шашны сургууль, дацангуудтай. == Гандантэгчэнлин хийдийн аймгийн зохион байгуулалт == # Шүтээний аймаг # Дондүвлингийн аймаг # Жэдорын аймаг # Даши Тойсамлингийн аймаг # Дүйнхорын аймаг # Чойдэ цэцэн тойны аймаг # Амдуу нарын аймаг # Дандарлингийн аймаг # Махамаяагийн аймаг # Жисагийн аймаг # Номчийн аймаг # Сангайн аймаг # Зоогойн аймаг # Дугарын аймаг # Чойнхорлингийн аймаг # Мэргэн хамбын аймаг # Бизьяагийн аймаг # Ноёны аймаг # Дархан эмчийн аймаг # Эрхэм тойны аймаг # Их дагины аймаг # Вангайн аймаг # Эрдэнэ хувилгааны аймаг # Баргын аймаг # Намдоллингийн аймаг # Бандидайн аймаг # Жамъяансүнгийн аймаг # Лам нарын аймаг # Мэргэн номон ханы аймаг # Өрлөгүүдийн аймаг # == Цахим холбоос == [http://www.gandan.mn/ Гандан Тэгчинлин хийд] ([[Англи хэл|англи]], [[монгол хэл]]ээр) ==Эшлэл== <references/> {{Бурханы шашны хийдүүд}} [[Ангилал:Монголын буддын шашны хийд]] [[Ангилал:Улаанбаатарын байгууллага]] [[Ангилал:Монголын архитектур]] [[Ангилал:1727 онд байгуулагдсан]] lxhukqr19q6cr8vy7ydgt9elgaymgxl Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар 0 10421 708116 707355 2022-08-10T11:36:26Z 64.119.19.187 wikitext text/x-wiki '''[[Чингис хаан]]ы дөрвөн хүлэг баатар''' нь [[Боорчи]], [[Мухулай]], [[Борохул]], [[Чулуун баатар|Чулуун]] нар байжээ. [[Монголын нууц товчоо]]нд Чингис хаан өөрийн дөрвөн хүлэг баатраа магтан өгүүлсэн байдаг. {{quote| ''Чингис хаан, Хубилайд өгүүлрүүн: "Чи хүчтэний хүзүүг мушгиж, бөхчүүдийн бөгсийг шороодуулж өгөв. Одоо Хубилай, Зэлмэ, Зэв, Сүбээдэй та дөрвүүл сайн нохой мэт итгэлтэй нөхөд мөн. Та нарыг хаана ч илгээвэл ''Хүр гэсэн газар хүрч ''Хүр чулууг хэмх цохиж ''Халд гэсэн газар халдаж ''Хад чулууг хага цохиж ''Цэгээн чулууг бутартал ''Цээлийн усыг цалгитал ''Ниргэж нядалж явав.'' ''Хубилай, Зэлмэ, Зэв, Сүбээдэй дөрвөн нохойгоо зорьсон газартай явуулаад, Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун дөрвөн хүлэг баатраа дэргэдээ авч, хатгалдах өдөр хамгийн түрүүнд Урууд, Мангудын цэргийг Жорчидай, Хуйлдар хоёроор толгойлуулан мордуулбал сая миний сэтгэл бүрнээ амардаг билээ'' }} 1202 онд [[Ван хан]], [[Найман]]ы [[Хүгсэү Сабраг баатар]]т дийлэгдэж эд хөрөнгө ба эм, хөвүүдээ булаагдаад Чингис хаанаас тусламж гуйхад Чингис хаан Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун дөрвөн хүлэг баатраа цэргийн хамт илгээжээ. Тэр үед Сэнгүм Улаан хус гэдэг газар Хүгсэү Сабраг баатартай байлдаан хийж байгаад мориныхоо гуяыг шархдуулж баригдахад хүрч байхад Чингис хааны дөрвөн баатар болох Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар хүрч очин авраад, албат хөрөнгө ба эм, хөвүүд бүгдийг Хүгсэү Сабраг баатраас буулаан авч, Ван ханд эргүүлэн өгч байжээ. == Мөн үзэх == * [[Боорчи]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Чингис хаан]] [[Ангилал:Их Монгол Улс]] i3qdu1crhltuj1lpleagaas1s2vzg4t 708117 708116 2022-08-10T11:36:54Z 64.119.19.187 /* Мөн үзэх */ wikitext text/x-wiki '''[[Чингис хаан]]ы дөрвөн хүлэг баатар''' нь [[Боорчи]], [[Мухулай]], [[Борохул]], [[Чулуун баатар|Чулуун]] нар байжээ. [[Монголын нууц товчоо]]нд Чингис хаан өөрийн дөрвөн хүлэг баатраа магтан өгүүлсэн байдаг. {{quote| ''Чингис хаан, Хубилайд өгүүлрүүн: "Чи хүчтэний хүзүүг мушгиж, бөхчүүдийн бөгсийг шороодуулж өгөв. Одоо Хубилай, Зэлмэ, Зэв, Сүбээдэй та дөрвүүл сайн нохой мэт итгэлтэй нөхөд мөн. Та нарыг хаана ч илгээвэл ''Хүр гэсэн газар хүрч ''Хүр чулууг хэмх цохиж ''Халд гэсэн газар халдаж ''Хад чулууг хага цохиж ''Цэгээн чулууг бутартал ''Цээлийн усыг цалгитал ''Ниргэж нядалж явав.'' ''Хубилай, Зэлмэ, Зэв, Сүбээдэй дөрвөн нохойгоо зорьсон газартай явуулаад, Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун дөрвөн хүлэг баатраа дэргэдээ авч, хатгалдах өдөр хамгийн түрүүнд Урууд, Мангудын цэргийг Жорчидай, Хуйлдар хоёроор толгойлуулан мордуулбал сая миний сэтгэл бүрнээ амардаг билээ'' }} 1202 онд [[Ван хан]], [[Найман]]ы [[Хүгсэү Сабраг баатар]]т дийлэгдэж эд хөрөнгө ба эм, хөвүүдээ булаагдаад Чингис хаанаас тусламж гуйхад Чингис хаан Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун дөрвөн хүлэг баатраа цэргийн хамт илгээжээ. Тэр үед Сэнгүм Улаан хус гэдэг газар Хүгсэү Сабраг баатартай байлдаан хийж байгаад мориныхоо гуяыг шархдуулж баригдахад хүрч байхад Чингис хааны дөрвөн баатар болох Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар хүрч очин авраад, албат хөрөнгө ба эм, хөвүүд бүгдийг Хүгсэү Сабраг баатраас буулаан авч, Ван ханд эргүүлэн өгч байжээ. == Мөн үзэх == * [[Боорчи]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун баатар|Чулуун]] [[Ангилал:Чингис хаан]] [[Ангилал:Их Монгол Улс]] nh2w2qzse761duy04ur8tzcbcjeivms Донын Ростов 0 11968 708091 692369 2022-08-10T09:16:04Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Энэ гарчиг|д Өмнөд Оросын хотын тухай өгүүлнэ. Өөр ижил нэртэй гарчгуудыг [[Ростов (салаа утга)|Ростов]] салаа утгаас үзнэ үү!}} {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Донын Ростов |Name in Landessprache = Ростов-на-Дону |Wappen = Coat of Arms of Rostov-on-Don.svg |Flagge = Rostov-na-Donu flag.svg |lat_deg = 47 |lat_min= 14 |lat_sec= 00 |lon_deg = 39 |lon_min= 43 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = |Oberhaupt = Зинаида Неярохина |Gründungsjahr = 1749 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1807 оноос хойш |Fläche = 354 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 70 |offizielle Sprache = орос |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = [[оросууд]] — 90,1 %<br>[[арменичууд]] — 3,4 %<br>[[украинчууд]] — 1,5 %<br>[[азербайжанчууд]] — 0,6 %<br>[[татарууд]] — 0,5 %<br>[[гүржүүд]] — 0,4 %<br>[[солонгосчууд]] — 0,3 %<br>[[Еврей|еврейчүүд]] — 0,2 % |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = +7 (863) |Postleitzahl = 344xxx |OKATO = 60401 |Webseite = [http://www.rostov-gorod.ru/ www.rostov-gorod.ru] |Bild = Rostov Montage 2016.png }} '''Донын Ростов''' мөн '''Дон дахь Ростов''' ({{lang-ru|Росто́в-на-Дону́}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Өмнөд Холбооны тойрог]] болон [[Ростов муж]]ийн захиргааны төв бөгөөд [[Дон мөрөн|Дон мөрний]] эрэг дээр, [[Азовын тэнгис]]ээс 46 км зайд орших хот юм. == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/en/city.html?cityId=1024 World Meteorological Organization] | Überschrift = | Ort = Донын Ростов <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −1.3 | hmfeb = −0.2 | hmmär = 5.7 | hmapr = 16.3 | hmmai = 23.1 | hmjun = 26.9 | hmjul = 29.2 | hmaug = 28.4 | hmsep = 22.8 | hmokt = 14.1 | hmnov = 7.1 | hmdez = 1.9 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −7.4 | lmfeb = −6.6 | lmmär = −1.7 | lmapr = 6.2 | lmmai = 12.1 | lmjun = 15.7 | lmjul = 17.5 | lmaug = 16.5 | lmsep = 11.5 | lmokt = 5.2 | lmnov = 1.3 | lmdez = −3.3 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 55 | nbfeb = 43 | nbmär = 37 | nbapr = 46 | nbmai = 54 | nbjun = 59 | nbjul = 56 | nbaug = 37 | nbsep = 38 | nbokt = 33 | nbnov = 54 | nbdez = 75 }} == Зургийн цомог == <gallery widths="200px" heights="140px"> Rostov adm.JPG|<center>Ростов мужийн захиргааны барилга</center> Fountain Rostov on Don1.jpg|<center>Хувьсгалын цэцэрлэгт хүрээлэн дэх усан оргилуур</center> </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Rostov-on-Don|Донын Ростов}} * [http://grants.rsu.ru/osi/archit/ grants.rsu.ru] * [http://www.rostov.ru/ www.rostov.ru] == Эшлэл == <references /> {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Донын Ростов| ]] [[Ангилал:Дон мөрний суурин]] [[Ангилал:Европын суурин]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Ростов мужийн суурин]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1749 онд байгуулагдсан]] qd58rv9050nfypohrzpdr49rryzdyyx Амарбаясгалант хийд 0 12440 708052 693785 2022-08-10T08:17:16Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Жааз Буддын шашны хийд |нэр =Амарбаясгалант хийд |зураг =Amarbayasgalant monastery temple 01.JPG |image size = |alt = |тайлбар =Хийдийн гол дуган |mapsize = 250 |байрлал= [[Монгол]] улс, [[Сэлэнгэ]] аймаг, [[Баруунбүрэн сум]] |coordinates_display = |байгуулсан_хүн = [[Найралт төв хаан]] |байгуулагдсан_он =[[1727-1736]] он |сэргээгдсэн_он =[[1977]] он |ёс_урсгал =[[Шарын шашин-Гэлүгба]] |lineage= |шинэчилсэн =[[Сахил санваар-Гэлэн,Гэцэл]] |хамба_лам =Лувсан Молом |сургуулиуд= |лам_хуврагын_тоо =30 | = |festivals= |footnotes = }} [[Зураг:Amarbayasgalant Monastery.JPG|thumb|right|300px|Амарбаясгалант хийд]] '''Амарбаясгалант хийд''' нь [[Монгол Улс|Монгол]] улсын [[Сэлэнгэ]] аймгийн [[Баруунбүрэн сум]]ын нутагт, Бүрэнхаан уулын бэлд, Ивэн голын хөндийд орших [[Төвөдийн Буддын шашин|Буддын шашны]] томоохон [[хийд]] юм. [[Манж]]ийн [[Найралт төв хаан]]ы зарлигаар Өндөр гэгээн [[Гомбодоржийн Занабазар|Занабазар]]ын дурсгалд зориулж тухайн үед [[Их Хүрээ]] байрлаж асан газар тус хийдийн барилгуудыг бүтээжээ. 1727 онд барьж эхлэн 1736 онд дууссан. 1937 оны [[Их Хэлмэгдүүлэлт (Монгол)|их хэлмэгдүүлэлтийн]] үеэр хийдийн барилга ихээхэн сүйтгэгдсэн бөгөөд 207м урт, 175 м өргөнтэй хэрэм бүхий 40 гаруй сүм, дугантай байснаас өдгөө уг хэрэм дотор 28 сүм, дуган байна.<ref>Ориго.мн сайтын мэдээлэл: [http://origo.mn/24tsag/2008/05/18/12926 Амарбаясгалант хийд]</ref> 1943 онд хийдийг улсын хамгаалалтанд авч, дахин сэргээх ажил 1988 онд эхэлж, бурхдын хөргийг [[Энэтхэг]]т бүтээлгэсэн байна. == Эшлэл == {{reflist}} == Цахим холбоос == {{commonscat|Amarbayasgalant Monastery|Амарбаясгалант хийд}} *[http://www.amarbayasgalant.org Амарбаясгалант хийдийн албан ёсны сайт] {{Бурханы шашны хийдүүд}} [[Ангилал:Монголын буддын шашны хийд]] [[Ангилал:Сэлэнгэ аймаг]] [[Ангилал:1727 онд байгуулагдсан]] e1llqqtbqkdo1scqhhfu5cg710b58jj Эрхүү 0 13586 707928 705106 2022-08-09T13:29:08Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Эрхүү |Name in Landessprache = Иркутск |Bild = Kazansky Church Irkutsk.jpg |Bildbeschreibung = Эрхүү хот дахь Казанийн сүм |Wappen = Coat of Arms of Irkutsk.svg |Flagge = Flag of Irkutsk (Irkutsk oblast).svg |lat_deg = 52 |lat_min= 17 |lat_sec= 00 |lon_deg = 104 |lon_min= 18 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = 5 район, <br/>4 захиргааны тойрог |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Болотов Руслан |Gründungsjahr = 1661 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1686 оноос хойш |Fläche = 324 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 444 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = 87% - [[Орос үндэстэн|орос]], 2.3% - [[Буриад ястан|буриад]] |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3952 |Postleitzahl = 6640xx |OKATO = 25401 |Webseite = [http://admirk.ru/ admirk.ru] }} '''Эрхүү''' (Иркутск) — [[ОХУ]]-ын [[Эрхүү муж]] болон Эрхүү дүүргийн засаг захиргааны төв, хүн амаараа Сибирийн 6 дахь том хот бюу 617 315 хүн амтай (2021 оны байдлаар). Дорно Сибирьт Ангар болон Иркут мөрөний бэлчир дээр Байгаль нуураас 66 км зайд оршино. 100 мянган оюутан сурдаг шинжлэх ухааны томоохон төв. Аж үйлдвэр- онгоцны үйлдвэр, усан цахилгаан станц, хүнсний үйлдвэрүүдтэй. Транссибирийн төмөр замын болон «Байкал» и «Сибирь» зэрэг Холбооны автозамын сүлжээний зангилаа газар. Энэ хотод Монгол Улсын Ерөнхий консулын газар 1971 онд байгуулагдаад өнөөг хүртэл үйл ажиллагаа явуулдаг байна. /хаяг. г.Иркутск, ул.Лапина 11./ == Түүх == [[Зураг:Irkutsk 1865.jpg|thumb|left|1865 оны Эрхүү]] [[Зураг:Иркутск. Чешско-словацкие войска в Иркутске.jpg|thumb|left|1918 оны Эрхүү]] 1661 онд казак цэрэг ардын түрүүч Яков Похабов өвөлжөө (өвлийн байшин) суурин барьж сууснаас эхлэн Эрхүү үүсжээ.<ref>Lantzeff, George V., and Richard A. Pierce (1973). Eastward to Empire: Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier, to 1750. Montreal eduacadtion: McGill-Queen's U.P.</ref> 1686 онд [[Оросын Хаант Улс|хаант төрөөс]] суурин хэмээх өргөмж хүртсэн. 1760 онд Москватай холбогдох зам харгуй татагджээ. Хятадаас Монголын нутгаар [[цай]], [[торго]], [[мод]], [[алт]], [[арьс]], [[үнэт]] эдийг [[Хиагт]], Эрхүүгээр дамжин Орост хүргэдэг байсан. 1821 онд [[Михаил Сперанский|Сперанскийн]] шийдвэрээр Сибирь хоёр хуваагдахад Дорно Сибирийн амбан сайдын газар Эрхүүд төвхнөж байв. XIX зуунд [[I Николай]] хааныг унагахаар тэмцсэн [[Декабристийн бослого]] дарагдсанаар зураач, ноён, төрийн зүтгэлтэд буруутаж Сибирьт цөлөгдсөн. Тэдний ихэнх нь Эрхүүд төвлөж барилга байшин, уран бүтээлээ туурвин соёлыг түгээсэн нь өнөөдөр Эрхүүгийн содон үзэмж болон үлджээ. 1879 онд их гал түймэр гарч байсан. 1896 онд цахилгаанд холбогдож, 1897 онд төмөр зам бүрэн тавигдаж галт тэрэгний өртөөтэй болж байв. XX зуун гараад [[Оросын иргэний дайн]]ы хэдэн жилд Эрхүүд [[Улаан Арми|улаан]]-[[Цагаан Арми|цагаан]] армийн тэмцэл, тулаан олон болжээ. 1937 оноос хойш [[Эрхүү муж]]ийн засаг захиргааны төв болсон. 1950-1959 онд [[Ангар мөрөн]]д Эрхүүгийн усан сан баригдсан. 1920 онд цаазар аваачигдсан [[Александр Колчак]]ийн хөшөөг 2004 онд босгожээ. == Газар зүй == Эрхүү хот улсын нийслэл [[Москва]]гаас 5185 км, [[Байгал нуур|Байгал]] нуураас баруун хойш 72 км зайд Енисей мөрөнд цутгадаг [[Ангар мөрөн|Ангар]] мөрний эрэгт оршдог. Эрхүүгийн УЦС-ын хэсэгт мөрөн 580 м өргөн болдог. Хотын нэрийн анхдагч утга болсон Иркут[[Эрхүү гол| гол]] хотын баруун урдаас ирж Ангарт цутгадаг. Ангар хотыг зүүн эрэг, баруун эрэг гэж хоёр хуваана. == Уур амьсгал == Эрхүү зундаа халуун, өвөлдөө хүйтэн. VII сард дунджаар +18°C, ихдээ +37.2°C, I сард дунджаар −18°C, туйлдаа −49.7°C хүрнэ. {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=ru&stat=30710 wetterkontor.de] | Überschrift = Эрхүү хотын уур амьсгалын хүснэгт | Ort = Эрхүү <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −14.3 | hmfeb = −10.6 | hmmär = −0.1 | hmapr = 8.0 | hmmai = 16.9 | hmjun = 22.8 | hmjul = 24.7 | hmaug = 22.1 | hmsep = 15.7 | hmokt = 7.5 | hmnov = −2.9 | hmdez = −11.1 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −24.3 | lmfeb = −22.8 | lmmär = −14.8 | lmapr = −5.3 | lmmai = 1.9 | lmjun = 7.6 | lmjul = 11.0 | lmaug = 9.1 | lmsep = 2.7 | lmokt = −4.4 | lmnov = −13.7 | lmdez = −21.2 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 12 | nbfeb = 9 | nbmär = 13 | nbapr = 19 | nbmai = 33 | nbjun = 62 | nbjul = 120 | nbaug = 83 | nbsep = 50 | nbokt = 30 | nbnov = 18 | nbdez = 19 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 3.0 | shfeb = 4.9 | shmär = 6.7 | shapr = 7.4 | shmai = 8.6 | shjun = 8.8 | shjul = 7.8 | shaug = 7.0 | shsep = 6.1 | shokt = 4.9 | shnov = 3.1 | shdez = 2.0 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 4 | rdfeb = 3 | rdmär = 3 | rdapr = 5 | rdmai = 7 | rdjun = 8 | rdjul = 11 | rdaug = 10 | rdsep = 8 | rdokt = 6 | rdnov = 6 | rddez = 5 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 84 | lffeb = 79 | lfmär = 72 | lfapr = 64 | lfmai = 58 | lfjun = 67 | lfjul = 78 | lfaug = 80 | lfsep = 78 | lfokt = 76 | lfnov = 82 | lfdez = 86 }} == Зам тээвэр == [[Сибирийн төмөр зам]], Сибирийн хурдны зам (M53, M55) Эрхүүгээр дайрна. Төмөр замаар [[Монгол улс]]тай холбогдоно. [[Эрхүүгийн нисэх буудал]]д олон улсын нислэг буудаг. == Хүн ам зүй == [[Зураг:Иркутск. Нижняя Набережная.JPG|thumb|left|Ангар мөрний эрэг хавийн зураг]] [[Зураг:Irkutsk ISS011-E-9913.jpg|thumb|right|Нисэх онгоцноос Эрхүүг харахад]] [[Зураг:Church of the Epiphany (Irkutsk).jpg|thumb|right|1746 онд баригдаж гүйцсэн дуган]] [[Зураг:Иркутск. Улица Ленина 2.JPG|thumb|right|Нийтийн тээврийн троллейбус]] {| class="wikitable" style="text-align: center;" |+ 1856-2013 оны Эрхүү хотын оршин суугчийн тоо<ref>[http://www.mojgorod.ru/irkutsk_obl/irkutsk/index.html Народная энциклопедия «Мой город». Иркутск.]</ref><ref>[http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов)]</ref> |- ! width="100" {{highlight1}} | Он ! width="50" {{highlight1}} | 1856 ! width="50" {{highlight1}} | 1897 ! width="50" {{highlight1}} | 1931 ! width="50" {{highlight1}} | 1967 ! width="50" {{highlight1}} | 2000 ! width="50" {{highlight1}} | 2013 |- | '''Хүний тоо'''||24 100|| 51 000|| 113 200|| 420 000||593 700 ||606 137 |- |} Эрхүү хотод 2013 онд 606 мянган хүн оршин сууж байна. 2010 оны тооллогоос үндэслэвэл 91.8 хувь нь [[орос үндэстэн|орос]], 2.3 хувь [[буриад ястан|буриад]], 1.1% [[украйн үндэстэн|украйн]], 0.8% [[татар үндэстэн|татар]] ард байгаа ажээ.<ref>[http://irkutskstat.gks.ru/vpn2010/DocLib/vpn-2010-27.12.12.htm Население города Иркутска по данным Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref> == Ах дүү хот == Эрхүү дараах хотуудтай ах дүүгийн харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлжээ:<ref>{{ru icon}} [http://www.cbs.irkutsk.ru/lektor05.htm Sister cities of Irkutsk]</ref><ref>{{ru icon}} [http://izvestia.isea.ru/pdf.asp?id=4331 МЕЖДУНАРОДНЫЕ ОТНОШЕНИЯ И - Известия ИГЭА]</ref> {|class="wikitable" |- valign="top" | *{{flagicon|MNG}} Монголын [[Улаанбаатар]] *{{flagicon|PRC}} Хятадын [[Шэньян]] (Мүгдэн) *{{flagicon|JPN}} Японы [[Каназава]] *{{flagicon|USA}} Америкийн [[Южин]] || *{{flagicon|SRB}} Сербийн [[Нови-Сад]] *{{flagicon|GER}} Германы [[Пфорцхайм]] *{{flagicon|FRA}} Францын [[Эвьян-ле-Бен]] *{{flagicon|SWE}} Шведийн [[Стрёмсөнд]] || *{{flagicon|ITA}} Италийн [[Порденоне]] *{{flagicon|FRA}} Францын [[Гренобль]] *{{flagicon|FRA}} Францын [[Дижон]] |} == Цахим холбоос == {{commonscat|Irkutsk|Эрхүү хот}} * [http://www.irkutsk.org/ irkutsk.org (англиар)] * [http://admirk.ru/ Хотын албан ёсны цахим хуудас (оросоор)] == Зүүлт, тайлбар == {{лавлах холбоос|2}} {{Сибирийн холбооны тойрог}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Ангар мөрний суурин]] [[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Эрхүү| ]] [[Ангилал:Эрхүү мужийн суурин]] [[Ангилал:1661 онд байгуулагдсан]] i2f9nogiio11l8dp0pqfl9s3fkbtar4 Хорго 0 13778 707959 640103 2022-08-10T02:00:29Z 64.119.22.39 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Байгалийн цогцолборт газар | title = Хорог | altmap = | altmap_name = | latitude = 48/11/11/N | longitude = 99/51/27/E | region-ISO = MN-073 | nearest_city = [[Тариат сум]] ба [[Цэцэрлэг хот]] | specific = | area = 772,67 | area_unit = км² | acres = | length = | established = 1994 он | visitation_num = | visitation_year = | address = <!-- [http://www.ulger.com/ www.ulger.com]<br />XX-AAAAAA Үлгэр хот<br />Утас: +XXXXXX --> | map = | map_name = | img1 = Horgo.JPG | img1_name = Хорго галт уулын тогоо | img2 = TerkhiinTsagaanNuurPan.jpg | img2_name = Хорго уул ба [[Тэрхийн цагаан нуур]] | img3 = | img3_name = | img4 = | img4_name = | img5 = | img5_name = }} '''Хорго''' нь [[Архангай]] аймгийн нутагт орших унтарсан [[галт уул]] юм. Хорго хэмээх газар Архангай аймгийн Тариат сумын төвд оршдог. Хэн ч саатан хоргодом энэхүү үзэсгэлэнт нутгийг 1965 оноос дархан цаазат газрын, 1994 оноос байгалийн цогцолборт газрын зэрэглэлээр улсын тусгай хамгаалалтад авчээ. Одоогоос 9 мянга орчим жилийн өмнө дэлбэрч байгаад унтарсан галт уул юм гэдгийг манай газар зүйн эрдэмтэд тогтоожээ. Өөрөөр хэлбэл энэ нь манай орны унтарсан галт уулуудын дотроос хамгийн сүүлд унтарсан галт уул төдийгүй жаахан хэтрүүлбэл уур нь савсаж байгаа “шинэхэн” уул. Хорго уул нь далайн түвшнээс дээш 2240 метрийн өндөр бөгөөд Хорго уулаас оргилон гарсан халуун хайлмал бодис магма нь газрын уруу даган зүүн тийшээ Суман, Чулуут голын хөндийгөөр зуугаад километр урссан байдаг. Энэ замаар барагцаалбал 10-20 километр өргөн хөндийгөөр урссан магма нь 40-50 метр зузаан хүрмэн чулуун хучилга болон царцсан байж магад гэж эрдэмтэд таамагласан байдаг. Мөн Хорго уулыг 2 удаа дэлбэрсэн гэж ч ярилцдаг. Уулын тогооны амсар нь 50 градус орчим налуу, 100 орчим метр гүнзгий 300-400 метр диаметртэй дугуй хэлбэртэй. Хоргын тогоон дотор нь сандал, ширээ шиг том том хүрмэн чулуу ундуй сундуй хөглөрч байдаг учир явахад бэрхтэй. Тогоон дотор зөвхөн баруун талаас нь л маш болгоомжтой орж болно. Хорго уулаас урагш зургаан километр орчимд Суман голын зүүн гар талд Тариат сумын төвөөс баруун урагш 3 орчим километр зайтай газарт чулуун гэр гэж сонирхолтой үзмэр бий. Буцлан урсч явахдаа халуун хайлмал магмын хөөс царцан хагарч 170 орчим сантиметр өндөртэй хүрмэн чулуун гэрийн “тооно”, “үүд” бий болгон тогтсон нь энэ. Ийм чулуун гэр манай бусад унтарсан галт ууланд байхгүй. Хоргын өөр нэг гайхамшиг бол тэндхийн хүрмэн чулуун гадаргын завсар зайд ургасан намхан загзгар хуш модны самар болон бусад жимс нэн элбэг байдаг явдал. Бас хүрмэн чулуунд агуй хонгил элбэг. Хорго уулаас 20 орчим километрт Босгын, Хярын, Сугын тогоо гэж гурван унтарсан галт уул бий. Босгын тогоо нь баруун хойшоо сэтэрсэн боловч ёроолдоо нууртай. Хорго орчмын шаврын царам уулаас туйлын ховор, дээд зэргийн эрдэнийн чулуу алмаз олдсон. Тэрийг нь дээхэн үед Зөвлөлт холбоот улс ашиглаж байсан гэдэг. [[Ангилал:Азийн уул]] [[Ангилал:Монголын уул]] [[Ангилал:Монгол дахь галт уул]] [[Ангилал:Монголын дархан цаазат газар]] [[Ангилал:Азийн байгалийн цогцолборт газар]] [[Ангилал:Монголын байгалийн цогцолборт газар]] [[Ангилал:Архангай аймгийн газар зүй]] [[Ангилал:Хоёр мянгат]] 2e4oat4sf2u2qlnpbjqkmkug87x80nc Нью-Орлеанс 0 13882 708033 686704 2022-08-10T07:57:21Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс АНУ-ын суурин | Name = Нью-Орлеанс | Stadtspitzname = The Crescent City, The Big Easy, The City That Care Forgot, 504, NOLA | Bundesstaat = Луйзиана | County = Орлеанс париш | Bild1 = New Orleans Skyline PD.jpg | Bildgröße1 = | Bildbeschreibung1 = Нью-Орлеанс хотын төв | Siegel =Seal of New Orleans, Louisiana (1938–2018).png | Flagge = Flag of New Orleans, Louisiana.svg | Karte = | Beschriftung Karte = | Beschriftung Positionskarte = | Breitengrad = 29/57/17/N | Längengrad = 90/04/30/W | Gründung = 1718 он | Zeitzone = UTC-6 | Einwohner = 391006 | Stand = 2018 он | Metropolregion = 1263635 | Stand Metropolregion = 2018 он | Fläche = 907 | Landfläche = 467.6 | Höhe = 0 | Gliederung = | Postleitzahl = 70117 | Vorwahl = 504 | Typ = City | Fips = 22-55000 | Gnis = 1629985 | Website = www.nola.gov | Bürgermeister = ЛаТоя Кантрелл | Bild2 = Lake Pontchartrain.png | Bildgröße2 = | Bildbeschreibung2 = }} '''Нью-Орлеанс''' (<small>[[Англи хэл|Англиар]]</small> ''New Orleans''; <small>[[Франц хэл|Францаар]]</small> ''La Nouvelle-Orléans'') нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын томоохон [[боомт хот|боомт]], [[Луйзиана]] муж улсын хамгийн том [[хот]] юм. Тус хот нь Луйзиана муж улсын зүүн өмнөд хэсэгт, [[Миссиссипи мөрөн|Миссиссипи мөрний]] эрэг дээр оршино. Хотын нэр нь [[II Филипп (Орлеаны гүн)|Орлеаны гүн II Филиппийн]] нэрнээс гаралтай. Нью-Орлеанс хот нь олон хэлтний, олон янзын соёлын өвүүдээр баялаг<ref name=multi>Нью-Орлеансын соёл нь Африк-Америк, Креол, Кахун, Герман, Франц, Ирланд, Итали, Жүүд, Латин, Испани, Вьетнам зэрэг олон соёлын нийлмэл юм. {{cite web|url=http://www.neworleansonline.com/neworleans/multicultural/multiculturalhistory/index.html | title=Multicultural History | accessyear = 2009| accessdate=9 сарын 26}}</ref> бөгөөд архитектур, дуу хөгжим ([[жаз]] хөгжмийн төрсөн нутаг),<ref name="pbsjazz">{{cite web | title=New Orleans: The Birthplace of Jazz | work=PBS – JAZZ A Film By Ken Burns | format=primarily excerpted from Jazz: A History of America's Music | url=http://www.pbs.org/jazz/places/places_new_orleans.htm | accessyear = 2009 | accessdate=9 сарын 26}} </ref><ref name="usinfo">{{cite web | title=America Savors Its Music During Jazz Appreciation Month | work=U.S. Dept. of State – USINFO | url=http://usinfo.state.gov/scv/Archive/2006/Apr/03-859354.html | accessyear = 2009 | accessdate=9 сарын 26}}</ref>, жил тутмын баяр наадмуудаараа алдартай. Хотыг Америкийн "хамгийн өвөрмөц" хот<ref name="gmc">[http://www.gmc.edu/library/neworleans/NOhistory.htm Institute of New Orleans History and Culture] at Gwynedd-Mercy College</ref><ref name="hurrbayou">[http://hurricaneonthebayou.com/html/behind.htm Behind the Scenes: ''Hurricane on the Bayou'']</ref><ref name="forusa">[http://www.forusa.org/fellowship/nov-dec_05/billings.html New Orleans: A Choice Between Destruction and Reparations], by David Billings, The Fellowship of Reconciliation, November/December 2005</ref><ref name="bringback">[http://www.bringneworleansback.org/ Bring New Orleans Back]</ref><ref name="msn">[http://www.msnbc.msn.com/id/13865422/ Spike Lee offers his take on Hurricane Katrina], by Damian Dovarganes, Associated Press, [[2006]] оны [[7 сарын 14]]</ref> гэх нь олонтаа. [[2005]] оны 8 сард гарсан [[Катрина хар салхи]] Нью-Орлеанс хотыг дайрч, бараг сүйтгэж байсан түүхтэй. {{Том зураг|New Orleans Skyline from Uptown.jpg|1000|Нью-Орлеанс хотын төв}} == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = links | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = Klimatabelle.info<ref>[https://www.klimatabelle.info/nordamerika/usa/new-orleans Klima in New Orleans.] Abgerufen am 29. Januar 2017</ref> | Überschrift = Нью-Орлеанс хотын уур амьсгалын хүснэгт | Ort = Нью-Орлеанс <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 18.6| hmfeb = 20.1| hmmär = 23.0| hmapr = 26.3| hmmai = 30.0| hmjun = 32.3| hmjul = 33.2| hmaug = 33.3| hmsep = 31.3| hmokt = 27.4| hmnov = 23.0| hmdez = 19.3 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = 7.2| lmfeb = 8.4| lmmär = 11.3| lmapr = 14.7| lmmai = 19.3| lmjun = 22.4| lmjul = 23.6| lmaug = 23.5| lmsep = 21.8| lmokt = 16.4| lmnov = 10.9| lmdez = 7.5 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 128.3| nbfeb = 152.7| nbmär = 124.5| nbapr = 114.3| nbmai = 115.8| nbjun = 148.3| nbjul = 155.4| nbaug = 156.7| nbsep = 140.0| nbokt = 77.5| nbnov = 112.3| nbdez = 146.0 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 8.2| rdfeb = 7.7| rdmär = 7.2| rdapr = 5.7| rdmai = 6.7| rdjun = 9.5| rdjul = 12.1| rdaug = 11.3| rdsep = 8.7| rdokt = 4.5| rdnov = 6.7| rddez = 8.2 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 4.9 | shfeb = 5.7 | shmär = 7.1 | shapr = 8.4 | shmai = 9.0 | shjun = 9.1 | shjul = 8.3 | shaug = 8.1 | shsep = 7.6 | shokt = 7.8 | shnov = 5.7 | shdez = 5.1 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 77 | lffeb = 78| lfmär = 76 | lfapr = 77 | lfmai = 75 | lfjun = 75 | lfjul = 78 | lfaug = 76 | lfsep = 76 | lfokt = 70 | lfnov = 74 | lfdez = 78 }} == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Нью-Орлеанс| ]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:АНУ-ын хот]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Луйзианагийн суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:Луйзианагийн паришийн төв]] [[Ангилал:Миссисипи мөрний суурин]] [[Ангилал:1718 онд байгуулагдсан]] idftj2q5m6hxx6du0yydvxd2de9zg8a Нальчик 0 14614 708047 692211 2022-08-10T08:16:14Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Нальчик |Name in Landessprache = Нальчик |Name in Landessprache2 = Налшык |Landessprache2 = kbd |Name in Landessprache3 = Нальчикъ |Landessprache3 = Krc |Wappen = Coat of Arms of Nalchik since 2011.gif |Flagge = |lat_deg = 43 |lat_min= 29 |lat_sec= 00 |lon_deg = 43 |lon_min= 37 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = |Oberhaupt = Ахохов Таймураз |Gründungsjahr = 1822 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1921 оноос хойш |Fläche = 131 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 480 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7)8662 |Postleitzahl = 360000–360051 |OKATO = 83401 |Webseite = http://www.nalnet.ru/ |Bild = Белый дом КБР.jpg }} '''Нальчик''' ({{lang-ru|На́льчик}}; [[Кабард хэл|Кабард]]: ''Налшык''; [[Карачай-Балкар хэл|Балкар]]: ''Нальчик'') нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Кавказ]]ын бүст орших, [[Кабардино-Балкари|Бүгд Найрамдах Кабардино-Балкари Улсын]] нийслэл хот юм. [[Кавказын нуруу]]ны бэлд, далайн түвшнээс дээш 550 метрийн өндөрт оршино. 131 км² газар нутагтай. Хүн ам нь [[2002]] оны тооллогоор 274974 байв. == Түүх == Одоогийн Нальчик хотын байгаа газарт уугуул оршин суугчид болох [[Балкар ястан|Балкар]], [[Кабард ястан|Кабардууд]] 1743 оноос оршин сууж байсан баримт бий. Гэхдээ [[Оросын Хаант Улс]] хилээ өргөтгөж байсан 19-р зууны эхээр цайз байгуулснаас хотын түүх эхлэлтэй. Тус хотын сүлдний дээд талд байгуулагдсан он [[1818]]-ыг оруулсан байдаг. 1838 он гэхэд цэргийн бяцхан суурин болсон байв. Гэхдээ [[Октябрийн хувьсгал]]ыг хүртэл уг суурин чухалд тооцогдож байсангүй. Дөнгөж 1921 онд л хотын статустай болгож, Кабардины автономит мужийн төв болгосон ажээ. Нальчик хот эрэгт нь орших [[Нальчик гол]]ын нэрээр нэрлэгджээ. Нальчик хэмээх үг нь [[Кабард хэл|Кабард]], [[Карачай-Балкар хэл|Карачай-Балкар]] хэлээр "бяцхан тах" гэсэн утгатай<ref>[http://www.rostour.net/russia/kabardino_balkarskaya/nalchik/ The Kabardino Balkar Republic, Russian Tourism Ministry]</ref>. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы үед буюу 1942 оны 10 сарын 28-наас 1943 оны 1 сарын 3 хүртэл Нальчик нь [[Нацист Герман]] болон [[Румын]]д эзлэгдэж байв<ref>[http://www.worldwar2.ro/operatii/index.php?article=11 The 3rd Army in the Caucasus - 1942]</ref>. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c01034.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Нальчик <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 0.2 | hmfeb = 1.0 | hmmär = 6.6 | hmapr = 16.0 | hmmai = 20.9 | hmjun = 24.7 | hmjul = 27.1 | hmaug = 26.3 | hmsep = 21.9 | hmokt = 14.5 | hmnov = 8.3 | hmdez = 3.1 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −7.1 | lmfeb = −6.0 | lmmär = −1.3 | lmapr = 5.4 | lmmai = 10.6 | lmjun = 14.1 | lmjul = 16.7 | lmaug = 15.8 | lmsep = 11.7 | lmokt = 5.4 | lmnov = 1.0 | lmdez = −3.7 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 22 | nbfeb = 23 | nbmär = 38 | nbapr = 63 | nbmai = 99 | nbjun = 100 | nbjul = 72 | nbaug = 61 | nbsep = 55 | nbokt = 43 | nbnov = 29 | nbdez = 26 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 6 | rdfeb = 6 | rdmär = 8 | rdapr = 9 | rdmai = 11 | rdjun = 11 | rdjul = 9 | rdaug = 7 | rdsep = 7 | rdokt = 7 | rdnov = 7 | rddez = 7 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Nalchik|Нальчик}} ==Эшлэл== {{reflist}} [[Ангилал:Кабардино-Балкарийн суурин]] [[Ангилал:Нальчик| ]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:1724 онд байгуулагдсан]] 8iks7oldpck3aklq7wofi2g776rr5ko Омск 0 14748 708029 705400 2022-08-10T07:56:42Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Омск |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of arms of Omsk.svg |Flagge = Flag of Omsk.svg |lat_deg = 54 |lat_min= 58 |lat_sec= 00 |lon_deg = 73 |lon_min= 23 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Алексей Навальный |Gründungsjahr = 1716 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1782 оноос хойш |Fläche = 573 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 90 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3812 |Postleitzahl = 644xxx |OKATO = 52401 |Bild = Omsk Collage 2016.png |Webseite = http://www.admomsk.ru/web/de }} '''Омск''' нь баруун өмнөд [[Сибирь]]т орших ({{lang-kk|Омбы}}), [[Оросын Холбооны Улс]]ын хот бөгөөд [[Омск муж]]ийн төв юм. [[Уралын нуруу]]ны зүүн талд орших, тус улсын 2 дахь том хот болно. [[Москва]] хотоос 2700 км зайтай. [[File:Omsk, Sovetskiy Rayon.jpg|thumb|Omsk]] [[Оросын Хаант Улс]]ын үед Омскт Баруун Сибирийн захирагчийн өргөө байрладаг байв. [[Оросын иргэний дайн]]ы үед буюу 1918–1920 онд анти-Большевик [[Адмирал Колчак|Орос улсын]] нийслэл байрлаж, хаант улсын алтны нөөц хадгалагдаж байжээ. == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00660.htm Roshydromet], [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=ru&stat=28698 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Омск <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −13.1 | hmfeb = −11.8 | hmmär = −3.4 | hmapr = 8.8 | hmmai = 18.2 | hmjun = 24.0 | hmjul = 25.5 | hmaug = 21.9 | hmsep = 16.4 | hmokt = 6.1 | hmnov = −3.8 | hmdez = −10.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −21.8 | lmfeb = −21.3 | lmmär = −13.0 | lmapr = −1.3 | lmmai = 5.4 | lmjun = 11.5 | lmjul = 13.9 | lmaug = 10.9 | lmsep = 5.6 | lmokt = −2.0 | lmnov = −11.2 | lmdez = −18.6 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 22 | nbfeb = 14 | nbmär = 14 | nbapr = 21 | nbmai = 34 | nbjun = 54 | nbjul = 59 | nbaug = 54 | nbsep = 33 | nbokt = 34 | nbnov = 29 | nbdez = 22 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 7 | rdfeb = 5 | rdmär = 4 | rdapr = 5 | rdmai = 6 | rdjun = 8 | rdjul = 9 | rdaug = 9 | rdsep = 7 | rdokt = 9 | rdnov = 8 | rddez = 6 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 2.2 | shfeb = 4.4 | shmär = 5.9 | shapr = 7.8 | shmai = 9.2 | shjun = 10.6 | shjul = 10.4 | shaug = 8.0 | shsep = 6.0 | shokt = 3.4 | shnov = 2.4 | shdez = 2.0 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 80 | lffeb = 79 | lfmär = 78 | lfapr = 66 | lfmai = 52 | lfjun = 58 | lfjul = 67 | lfaug = 71 | lfsep = 70 | lfokt = 76 | lfnov = 82 | lfdez = 81 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Omsk|Омск}} * [http://омск.рф/web/en Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} {{Сибирийн холбооны тойрог}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Омск| ]] [[Ангилал:Омск мужийн суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1716 онд байгуулагдсан]] kq8orsbkgrz3tkrjv6h9myzku9vv9ov Екатеринбург 0 17073 708042 689444 2022-08-10T08:15:21Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Екатеринбург |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Yekaterinburg (Sverdlovsk oblast).svg |Flagge = Flag of Yekaterinburg (Sverdlovsk oblast).svg |lat_deg = 56 |lat_min = 50 |lat_sec = 00 |lon_deg = 60 |lon_min = 35 |lon_sec = 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = Екатеринбург |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Александр Высокинский |Gründungsjahr = 1723 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Свердловск <small>(1924–1991 он)</small> |Status = Хот |Status seit = 1781 оноос хойш |Fläche = 490 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 237 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 343 |Postleitzahl = 620xxx |OKATO = 65401 |Webseite = [http://www.ekburg.ru/ www.ekburg.ru] | Bild = EKB Montage 2017.png }} '''Екатеринбург''' ({{lang-ru|Екатеринбу́рг}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Свердловск муж]]ийн засаг захиргааны төв хот юм. Хот бол [[Уралын Холбооны тойрог|Уралын Холбооны тойрг]]ийн төв. [[ОХУ]]-ын дөрөв дэх хамгийн хүн олонтой хот; хүн ам нь 2009 оны байдлаар 1&nbsp;372&nbsp;800. Хот 1723 онд Орос хаан [[I Пётр|Пётрын]] зарлигаар байгуулагдсан. "Азийн цонх" ч гэж нэрлэгдэж байв. Их Оросын аж үйлдвэрийн төвүүдийн нэг Екатеринбургт төмөрлөг боловсруулах, багаж, хэвлэлийн, хүнсний үйлдвэрүүд бий. == Дээд боловсрол == Хотод [[Уралын Холбооны их сургууль]], [[Уралын улсын уул уурхайн дээд сургууль]], Екатеринбургийн цэргийн дээд сургууль, Уралын улсын анагаах ухааны академи, Уралын Улсын хөдөө аж ахуйн академи, мөн олон бусад дээд их сургууль байдаг. Эдгээр сургуульд [[Европ]], Азийн гадаад оюутнуудыг оролцуулаад ойролцоогоор 100000 оюутан суралцдаг ба хамгийн ихдээ Уралын Холбооны их сургуульд одоогоор 57000 оюутан сурж байна. Монголчууд энэ хотод 1960, 70-аад онд маш ихээр сурж байсан ба Б.Жигжид, /дэд бvтцийн сайд асан/, Ц.Цэнгэл /ЗТАЖ-ын сайд асан, Зандаахүүгийн Энхболд, Г.Мөнхбаяр /хотын мэр/, Бадарч /ШУТИС-ын ректор асан/, Энхбат /Ногоон нам/ нар болон Эрдэнэт, ТЭЦ-н ихэнх инженерүүд Уралд суралцаж төгсчээ. Нийт дүнгээр ойролцоогоор 1300-аад монгол оюутнууд төгссөн байна. 2011 оноос эхэлж Суворовын нэрэмжит цэргийн сургуульд монгол сонсогч нар сурч эхэлсэн. Екатеринбургт [[2009]] оноос Монгол Улсын консул ажиллаж байгаа. == Зам тээвэр == [[Файл:Yekaterinburg metro.png|thumb|300px|Екатеринбургийн метроны сүлжээний зураг]] [[Екатеринбургийн метро]] нь 2012 оны байдлаар 1 шугам, 9 өртөөтэй. Мөн төмөр замын 2 өртөө тус хотод бий. [[Трамвай]], [[троллейбус]]нууд нийтийн тээвэрт үйлчилдэг. Екатеринбург хотод "Кольцово" нисэх онгоцны буудал бий. == Зургийн цомог == <gallery> Зураг:Sverdlova Street in Yekaterinburg during nighttime.jpg|Свердловын гудамж Зураг:Ural_state_university_front_2007.jpg|Уралын Холбооны их сургууль (хуучнаар УрГУ) Зураг:Ustu_day_1.JPG|[[Уралын Холбооны их сургууль(хуучнаар УПИ)]] </gallery> == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00916.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Екатеринбург <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −11.0 | hmfeb = −7.8 | hmmär = 0.6 | hmapr = 9.9 | hmmai = 16.9 | hmjun = 22.0 | hmjul = 24.0 | hmaug = 20.7 | hmsep = 14.3 | hmokt = 5.0 | hmnov = −2.5 | hmdez = −8.3 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −18.1 | lmfeb = −16.2 | lmmär = −8.4 | lmapr = −0.2 | lmmai = 5.5 | lmjun = 10.9 | lmjul = 13.8 | lmaug = 11.0 | lmsep = 5.9 | lmokt = −1.3 | lmnov = −8.4 | lmdez = −14.5 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 23 | nbfeb = 19 | nbmär = 16 | nbapr = 28 | nbmai = 44 | nbjun = 74 | nbjul = 81 | nbaug = 66 | nbsep = 53 | nbokt = 40 | nbnov = 31 | nbdez = 23 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 7 | rdfeb = 5 | rdmär = 4 | rdapr = 6 | rdmai = 8 | rdjun = 10 | rdjul = 10 | rdaug = 10 | rdsep = 9 | rdokt = 9 | rdnov = 8 | rddez = 6 }} == Эгч дүү хотууд == {| | valign="top" | * [[Файл:Flag_of_the_Czech_Republic.svg|border|22px]] [[Бүгд Найрамдах Чех Улс]], [[Пльзень]] * {{DEU}}, [[Вупперталь]] * {{CHN}}, [[Гуанчжоу]] * {{USA}}, [[Сан Хосе (Калифорни)|Сан Хосе]] * {{BLR}}, [[Могилёв]] * {{ITA}}, [[Ферентино]] * [[Файл:Flag of South Korea.svg|border|22px]] [[Өмнөд Солонгос]], [[Инчхон]] * {{BGR}}, [[Пловдив]] |} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Yekaterinburg|Екатеринбург}} * [http://www.e1.ru Jekaterinburg Online] * [http://www.ural.ru Ural Online] == Эшлэл == {{Reflist}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Азийн суурин]] [[Ангилал:Екатеринбург| ]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Свердловск мужийн суурин]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1723 онд байгуулагдсан]] rmfzxu82frre45ifl6l4wp09uby5dwn Цинь улс 0 18432 707944 693531 2022-08-09T14:06:57Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki {{Жааз Улс |уугуул_нэр = 秦 |албан_ёсны_нэр = '''Цинь улс''' |богино_нэр = |далбааны_зураг = |сүлдний_зураг = |сүлдний_төрөл = |үндэсний_уриа = |үндэсний_дуулал = |газрын_зураг = Qin empire 210 BCE.png |нийслэл_хот = [[Сяньян]] |хамгийн_том_хот = |албан_ёсны_хэл = [[Эртний Хятад хэл]] |бүс_нутгийн_хэл = |үндэс_язгуур = |үндэс_язгуур_он = |засаглалын_хэлбэр = Хаант засаглал |удирдагчийн_цол1 = МЭӨ 221-МЭӨ 210 |удирдагчийн_нэр1 = [[Цинь Ши Хуанди]] |удирдагчийн_цол2 = МЭӨ 210- МЭӨ 207 |удирдагчийн_нэр2 = [[Цинь Эр Ши]] |хууль_тогтоогч = |оршин_тогтнолын_утга = 221-207 |тогтносон_үйл_явдал1 = Их Цинь улс бусад 6 улсыг нэгтгэв |үйл_явдалын_огноо1 = МЭӨ 221 он |тогтносон_үйл_явдал2 = Цинь Ши Хуанди нас барав |үйл_явдалын_огноо2 = МЭӨ 210 он |тогтносон_үйл_явдал3 = Цинь улс мөхөв |үйл_явдалын_огноо3 = МЭө 207 он |хүн_амын_тооцоо = |хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс = |хүн_ам_тооцоолсон_он = |хүн_амын_тооллого = |хүн_ам_тоолсон_он = |хүн_ам_бусад_нэр = |хүн_ам_бусад = |хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 = |Мөнгөн_тэмдэгт = [[Бань лянь зоос]] |Мөнгөн_тэмдэгт_код = |тэмдэглэл = }} {{Хятадын түүх}} [[Файл:Qin улс.jpg|thumb|left]] '''Цинь улс''' ({{zh|c=秦朝|p=Qín Cháo|w=Ch'in Ch'ao}}) бол эртний [[Хятад]]ын олон вант улсуудын нэг юм. МЭӨ 220 онд Цинь улсын хаан [[Цинь Ши Хуанди]] эртний Хятадын вант улсуудыг байлдан эзэлж дууссаны дараа өөрийгөө хуанди буюу эзэн хаан хэмээн зарласан юм. Гэвч Цинь Ши Хуанди хааныг нас барсны дараа Цинь улс хоёр жил орчим оршин тогтноод мөхжээ. Цинь Ши-Хуанди мэө 210 онд нас барав. Тэрээр хоёр хүүтэй байлаа. Том хүү Фу Су нь цэргийн бүлэглэлийн толгойлогч Мэнь Тянь жанжны Ордос дахь өргөөнд сууж байв. Сөрөг бүлэглэлийг удирдаж байсан засгийн ордны толгойлогч Ли Сы, ордны бүлгийн нөлөө бүхий төлөөлөгч тайган Жао Гао нар Фу Сүгээс эмээж, эзэн хааны бага хүү Ху Хайг дэвшүүлэх сонирхолтой байв. Хууль ёсны залгамжлагчийг устгахын тулд Жао Гао эцэг хааны гарын үсэгтэй бөгөөд амиа хорлохыг хүүдээ даалгасан хуурамч тушаал үйлдэж хан хүү Фу Су-д илгээжээ. Хэдүйгээр Мэнь Тянь болгоомжлон ятгасан боловч хан хүү хүүгийн үүрэг, хятадын заншлыг хатуу дагаж хоолойгоо огтлон нас барав. Хаан ширээнд Ху Хай сууж, Эр Ши буюу хоёр дахь эзэн хаан хэмээх хэргэм хүртэв. {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө =[[Жоу улс]], [[Байлдаант улсын үе]] |он = МЭӨ 221 - МЭӨ 207 |албан_тушаал = [[Хятадын түүх#Цинь улс|Хятадын төрт улс]] |дараа =[[Хань улс|Баруун Хань улс]], <b>Чу улс</b> }} {{end}} == Гадны холбоос == * [http://www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map/qin-dynasty-map.htm Цинь улсын газрын зураг] * [http://www.chinatour.com/overview/china-history.htm Хятад улсын] {{Commons|Qin Dynasty|Цинь улс}} [[Ангилал:Цинь улс| ]] [[Ангилал:Хятадын династи]] 9wdkq9e3b3lgfvtm4nkdhk2j6gupdv9 707945 707944 2022-08-09T14:10:38Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki {{Жааз Улс |уугуул_нэр = 秦 |албан_ёсны_нэр = '''Цинь улс''' |богино_нэр = |далбааны_зураг = |сүлдний_зураг = |сүлдний_төрөл = |үндэсний_уриа = |үндэсний_дуулал = |газрын_зураг = Qin empire 210 BCE.png |нийслэл_хот = [[Сяньян]] |хамгийн_том_хот = |албан_ёсны_хэл = [[Эртний Хятад хэл]] |бүс_нутгийн_хэл = |үндэс_язгуур = |үндэс_язгуур_он = |засаглалын_хэлбэр = Хаант засаглал |удирдагчийн_цол1 = МЭӨ 221-МЭӨ 210 |удирдагчийн_нэр1 = [[Цинь Ши Хуанди]] |удирдагчийн_цол2 = МЭӨ 210- МЭӨ 207 |удирдагчийн_нэр2 = [[Цинь Эр Ши]] |хууль_тогтоогч = |оршин_тогтнолын_утга = 221-207 |тогтносон_үйл_явдал1 = Их Цинь улс бусад 6 улсыг нэгтгэв |үйл_явдалын_огноо1 = МЭӨ 221 он |тогтносон_үйл_явдал2 = Цинь Ши Хуанди нас барав |үйл_явдалын_огноо2 = МЭӨ 210 он |тогтносон_үйл_явдал3 = Цинь улс мөхөв |үйл_явдалын_огноо3 = МЭө 207 он |хүн_амын_тооцоо = |хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс = |хүн_ам_тооцоолсон_он = |хүн_амын_тооллого = |хүн_ам_тоолсон_он = |хүн_ам_бусад_нэр = |хүн_ам_бусад = |хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 = |Мөнгөн_тэмдэгт = [[Бань лянь зоос]] |Мөнгөн_тэмдэгт_код = |тэмдэглэл = }} {{Хятадын түүх}} [[Файл:Qin улс.jpg|thumb|left]] '''Цинь улс''' ({{zh|c=秦朝|p=Qín Cháo|w=Ch'in Ch'ao}}) бол эртний [[Хятад]]ын олон вант улсуудын нэг юм. МЭӨ 220 онд Цинь улсын хаан [[Цинь Ши Хуанди]] эртний Хятадын вант улсуудыг байлдан эзэлж дууссаны дараа өөрийгөө хуанди буюу эзэн хаан хэмээн зарласан юм. Гэвч Цинь Ши Хуанди хааныг нас барсны дараа Цинь улс хоёр жил орчим оршин тогтноод мөхжээ. Цинь Ши-Хуанди мэө 210 онд нас барав. Тэрээр хоёр хүүтэй байлаа. Том хүү Фу Су нь цэргийн бүлэглэлийн толгойлогч Мэнь Тянь жанжны Ордос дахь өргөөнд сууж байв. Сөрөг бүлэглэлийг удирдаж байсан засгийн ордны толгойлогч Ли Сы, ордны бүлгийн нөлөө бүхий төлөөлөгч тайган Жао Гао нар Фу Сүгээс эмээж, эзэн хааны бага хүү Ху Хайг дэвшүүлэх сонирхолтой байв. Хууль ёсны залгамжлагчийг устгахын тулд Жао Гао эцэг хааны гарын үсэгтэй бөгөөд амиа хорлохыг хүүдээ даалгасан хуурамч тушаал үйлдэж хан хүү Фу Су-д илгээжээ. Хэдүйгээр Мэнь Тянь болгоомжлон ятгасан боловч хан хүү хүүгийн үүрэг, хятадын заншлыг хатуу дагаж хоолойгоо огтлон нас барав. Хаан ширээнд Ху Хай сууж, Эр Ши буюу хоёр дахь эзэн хаан хэмээх хэргэм хүртэв. Өөрийн цэрэг, харваачдаар түрээ барьсан Жао Гао ард түмнийг илэрхий дарлан дээрэлхэж байлаа. Гэвч түүний дарангуйлсан дэглэм эрс эсэргүүцэлтэй тулгарч эхний бослогыг Чэн Шэн, У Гуан нар толгойлжээ. Уг бослогыг байнгын цэрэг дарсан боловч энэ хөдөлгөөн дарины зоорин дахь оч болсон байв. Бүхий л мужуудад бослого үймээн дэгдэн гарав. Үүнээс хамгийн ноцтой нь Сян Юйгийн удирддагаар Чу ([[Хүбэй]]) мужид өрнөсөн бослого байлаа. Тэр ерийн гэр бүлээс гаралтай боловч, намтарчных нь үгээр бол багаасаа нэр төрд шуналтай, хаан ширээг мөрөөддөг байв. Цөвүүн цагт Сян Юй ёстой л бах нь ханаж байв. Тэрээр Чу улс тусгаар байсан хуучин сайн цагийг сэргээн тогтооно хэмээн тунхаглаж эртний вангуудын удмыг судалж, хонь хариулж байсан нэгнийг олж түүнийг Хуай ван хэмээн өргөмжилжээ. Түүний туслагчаар хожим Хан угсааныхныг үндэслэсэн Ли Бан томилогдов. {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө =[[Жоу улс]], [[Байлдаант улсын үе]] |он = МЭӨ 221 - МЭӨ 207 |албан_тушаал = [[Хятадын түүх#Цинь улс|Хятадын төрт улс]] |дараа =[[Хань улс|Баруун Хань улс]], <b>Чу улс</b> }} {{end}} == Гадны холбоос == * [http://www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map/qin-dynasty-map.htm Цинь улсын газрын зураг] * [http://www.chinatour.com/overview/china-history.htm Хятад улсын] {{Commons|Qin Dynasty|Цинь улс}} [[Ангилал:Цинь улс| ]] [[Ангилал:Хятадын династи]] kd53s99m5gwyr5lhs0d4etpirvopjtl 707946 707945 2022-08-09T14:12:55Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki {{Жааз Улс |уугуул_нэр = 秦 |албан_ёсны_нэр = '''Цинь улс''' |богино_нэр = |далбааны_зураг = |сүлдний_зураг = |сүлдний_төрөл = |үндэсний_уриа = |үндэсний_дуулал = |газрын_зураг = Qin empire 210 BCE.png |нийслэл_хот = [[Сяньян]] |хамгийн_том_хот = |албан_ёсны_хэл = [[Эртний Хятад хэл]] |бүс_нутгийн_хэл = |үндэс_язгуур = |үндэс_язгуур_он = |засаглалын_хэлбэр = Хаант засаглал |удирдагчийн_цол1 = МЭӨ 221-МЭӨ 210 |удирдагчийн_нэр1 = [[Цинь Ши Хуанди]] |удирдагчийн_цол2 = МЭӨ 210- МЭӨ 207 |удирдагчийн_нэр2 = [[Цинь Эр Ши]] |хууль_тогтоогч = |оршин_тогтнолын_утга = 221-207 |тогтносон_үйл_явдал1 = Их Цинь улс бусад 6 улсыг нэгтгэв |үйл_явдалын_огноо1 = МЭӨ 221 он |тогтносон_үйл_явдал2 = Цинь Ши Хуанди нас барав |үйл_явдалын_огноо2 = МЭӨ 210 он |тогтносон_үйл_явдал3 = Цинь улс мөхөв |үйл_явдалын_огноо3 = МЭө 207 он |хүн_амын_тооцоо = |хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс = |хүн_ам_тооцоолсон_он = |хүн_амын_тооллого = |хүн_ам_тоолсон_он = |хүн_ам_бусад_нэр = |хүн_ам_бусад = |хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 = |Мөнгөн_тэмдэгт = [[Бань лянь зоос]] |Мөнгөн_тэмдэгт_код = |тэмдэглэл = }} {{Хятадын түүх}} [[Файл:Qin улс.jpg|thumb|left]] '''Цинь улс''' ({{zh|c=秦朝|p=Qín Cháo|w=Ch'in Ch'ao}}) бол эртний [[Хятад]]ын олон вант улсуудын нэг юм. МЭӨ 220 онд Цинь улсын хаан [[Цинь Ши Хуанди]] эртний Хятадын вант улсуудыг байлдан эзэлж дууссаны дараа өөрийгөө хуанди буюу эзэн хаан хэмээн зарласан юм. Гэвч Цинь Ши Хуанди хааныг нас барсны дараа Цинь улс хоёр жил орчим оршин тогтноод мөхжээ. Цинь Ши-Хуанди мэө 210 онд нас барав. Тэрээр хоёр хүүтэй байлаа. Том хүү Фу Су нь цэргийн бүлэглэлийн толгойлогч Мэнь Тянь жанжны Ордос дахь өргөөнд сууж байв. Сөрөг бүлэглэлийг удирдаж байсан засгийн ордны толгойлогч Ли Сы, ордны бүлгийн нөлөө бүхий төлөөлөгч тайган Жао Гао нар Фу Сүгээс эмээж, эзэн хааны бага хүү Ху Хайг дэвшүүлэх сонирхолтой байв. Хууль ёсны залгамжлагчийг устгахын тулд Жао Гао эцэг хааны гарын үсэгтэй бөгөөд амиа хорлохыг хүүдээ даалгасан хуурамч тушаал үйлдэж хан хүү Фу Су-д илгээжээ. Хэдүйгээр Мэнь Тянь болгоомжлон ятгасан боловч хан хүү хүүгийн үүрэг, хятадын заншлыг хатуу дагаж хоолойгоо огтлон нас барав. Хаан ширээнд Ху Хай сууж, Эр Ши буюу хоёр дахь эзэн хаан хэмээх хэргэм хүртэв. Өөрийн цэрэг, харваачдаар түрээ барьсан Жао Гао ард түмнийг илэрхий дарлан дээрэлхэж байлаа. Гэвч түүний дарангуйлсан дэглэм эрс эсэргүүцэлтэй тулгарч эхний бослогыг Чэн Шэн, У Гуан нар толгойлжээ. Уг бослогыг байнгын цэрэг дарсан боловч энэ хөдөлгөөн дарины зоорин дахь оч болсон байв. Бүхий л мужуудад бослого үймээн дэгдэн гарав. Үүнээс хамгийн ноцтой нь Сян Юйгийн удирддагаар Чу ([[Хүбэй]]) мужид өрнөсөн бослого байлаа. Тэр ерийн гэр бүлээс гаралтай боловч, намтарчных нь үгээр бол багаасаа нэр төрд шуналтай, хаан ширээг мөрөөддөг байв. Цөвүүн цагт Сян Юй ёстой л бах нь ханаж байв. Тэрээр Чу улс тусгаар байсан хуучин сайн цагийг сэргээн тогтооно хэмээн тунхаглаж эртний вангуудын удмыг судалж, хонь хариулж байсан нэгнийг олж түүнийг Хуай ван хэмээн өргөмжилжээ. Түүний туслагчаар хожим Хан угсааныхныг үндэслэсэн Лю Бан томилогдов. {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө =[[Жоу улс]], [[Байлдаант улсын үе]] |он = МЭӨ 221 - МЭӨ 207 |албан_тушаал = [[Хятадын түүх#Цинь улс|Хятадын төрт улс]] |дараа =[[Хань улс|Баруун Хань улс]], <b>Чу улс</b> }} {{end}} == Гадны холбоос == * [http://www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map/qin-dynasty-map.htm Цинь улсын газрын зураг] * [http://www.chinatour.com/overview/china-history.htm Хятад улсын] {{Commons|Qin Dynasty|Цинь улс}} [[Ангилал:Цинь улс| ]] [[Ангилал:Хятадын династи]] ni8rwyj4ys9885ozr4t2sqob87c924c 707947 707946 2022-08-09T14:17:25Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki {{Жааз Улс |уугуул_нэр = 秦 |албан_ёсны_нэр = '''Цинь улс''' |богино_нэр = |далбааны_зураг = |сүлдний_зураг = |сүлдний_төрөл = |үндэсний_уриа = |үндэсний_дуулал = |газрын_зураг = Qin empire 210 BCE.png |нийслэл_хот = [[Сяньян]] |хамгийн_том_хот = |албан_ёсны_хэл = [[Эртний Хятад хэл]] |бүс_нутгийн_хэл = |үндэс_язгуур = |үндэс_язгуур_он = |засаглалын_хэлбэр = Хаант засаглал |удирдагчийн_цол1 = МЭӨ 221-МЭӨ 210 |удирдагчийн_нэр1 = [[Цинь Ши Хуанди]] |удирдагчийн_цол2 = МЭӨ 210- МЭӨ 207 |удирдагчийн_нэр2 = [[Цинь Эр Ши]] |хууль_тогтоогч = |оршин_тогтнолын_утга = 221-207 |тогтносон_үйл_явдал1 = Их Цинь улс бусад 6 улсыг нэгтгэв |үйл_явдалын_огноо1 = МЭӨ 221 он |тогтносон_үйл_явдал2 = Цинь Ши Хуанди нас барав |үйл_явдалын_огноо2 = МЭӨ 210 он |тогтносон_үйл_явдал3 = Цинь улс мөхөв |үйл_явдалын_огноо3 = МЭө 207 он |хүн_амын_тооцоо = |хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс = |хүн_ам_тооцоолсон_он = |хүн_амын_тооллого = |хүн_ам_тоолсон_он = |хүн_ам_бусад_нэр = |хүн_ам_бусад = |хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 = |Мөнгөн_тэмдэгт = [[Бань лянь зоос]] |Мөнгөн_тэмдэгт_код = |тэмдэглэл = }} {{Хятадын түүх}} [[Файл:Qin улс.jpg|thumb|left]] '''Цинь улс''' ({{zh|c=秦朝|p=Qín Cháo|w=Ch'in Ch'ao}}) бол эртний [[Хятад]]ын олон вант улсуудын нэг юм. МЭӨ 220 онд Цинь улсын хаан [[Цинь Ши Хуанди]] эртний Хятадын вант улсуудыг байлдан эзэлж дууссаны дараа өөрийгөө хуанди буюу эзэн хаан хэмээн зарласан юм. Гэвч Цинь Ши Хуанди хааныг нас барсны дараа Цинь улс хоёр жил орчим оршин тогтноод мөхжээ. Цинь Ши-Хуанди мэө 210 онд нас барав. Тэрээр хоёр хүүтэй байлаа. Том хүү Фу Су нь цэргийн бүлэглэлийн толгойлогч Мэнь Тянь жанжны Ордос дахь өргөөнд сууж байв. Сөрөг бүлэглэлийг удирдаж байсан засгийн ордны толгойлогч Ли Сы, ордны бүлгийн нөлөө бүхий төлөөлөгч тайган Жао Гао нар Фу Сүгээс эмээж, эзэн хааны бага хүү Ху Хайг дэвшүүлэх сонирхолтой байв. Хууль ёсны залгамжлагчийг устгахын тулд Жао Гао эцэг хааны гарын үсэгтэй бөгөөд амиа хорлохыг хүүдээ даалгасан хуурамч тушаал үйлдэж хан хүү Фу Су-д илгээжээ. Хэдүйгээр Мэнь Тянь болгоомжлон ятгасан боловч хан хүү хүүгийн үүрэг, хятадын заншлыг хатуу дагаж хоолойгоо огтлон нас барав. Хаан ширээнд Ху Хай сууж, Эр Ши буюу хоёр дахь эзэн хаан хэмээх хэргэм хүртэв. Өөрийн цэрэг, харваачдаар түрээ барьсан Жао Гао ард түмнийг илэрхий дарлан дээрэлхэж байлаа. Гэвч түүний дарангуйлсан дэглэм эрс эсэргүүцэлтэй тулгарч эхний бослогыг Чэн Шэн, У Гуан нар толгойлжээ. Уг бослогыг байнгын цэрэг дарсан боловч энэ хөдөлгөөн дарины зоорин дахь оч болсон байв. Бүхий л мужуудад бослого үймээн дэгдэн гарав. Үүнээс хамгийн ноцтой нь Сян Юйгийн удирддагаар Чу ([[Хүбэй]]) мужид өрнөсөн бослого байлаа. Тэр ерийн гэр бүлээс гаралтай боловч, намтарчных нь үгээр бол багаасаа нэр төрд шуналтай, хаан ширээг мөрөөддөг байв. Цөвүүн цагт Сян Юй ёстой л бах нь ханаж байв. Тэрээр [[Баруун Чу|Чу улс]] тусгаар байсан хуучин сайн цагийг сэргээн тогтооно хэмээн тунхаглаж эртний вангуудын удмыг судалж, хонь хариулж байсан нэгнийг олж түүнийг Хуай ван хэмээн өргөмжилжээ. Түүний туслагчаар хожим Хан угсааныхныг үндэслэсэн Лю Бан томилогдов. {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө =[[Жоу улс]], [[Байлдаант улсын үе]] |он = МЭӨ 221 - МЭӨ 207 |албан_тушаал = [[Хятадын түүх#Цинь улс|Хятадын төрт улс]] |дараа =[[Хань улс|Баруун Хань улс]], <b>Чу улс</b> }} {{end}} == Гадны холбоос == * [http://www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map/qin-dynasty-map.htm Цинь улсын газрын зураг] * [http://www.chinatour.com/overview/china-history.htm Хятад улсын] {{Commons|Qin Dynasty|Цинь улс}} [[Ангилал:Цинь улс| ]] [[Ангилал:Хятадын династи]] 4xhqqx2jk78kh2frvfr9bp0vaatg5yj Липецк 0 22159 708012 619641 2022-08-10T07:47:04Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Липецк |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Lipetsk (Lipetsk oblast).png |Flagge = Flag of Lipetsk.png |lat_deg = 52 |lat_min= 37 |lat_sec=00 |lon_deg = 39 |lon_min= 36 |lon_sec=00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = 4 хотын район |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Уваркина Евгения |Gründungsjahr = 1703 оны 7 сарын 15 |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1779 оны 9 сарын 16 |Fläche = 318 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 160 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung =Оросууд 96 %,<br />украинчууд 1 %,<br />бусад 3 % |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 4742 |Postleitzahl = 398600 |OKATO = 42401 |Bild = Lipetsk,September-2007.JPG |Webseite = [http://www.lipetskcity.ru/lipetsk/index.htm lipetskcity.ru] }} '''Липецк''' ({{lang-ru|Ли́пецк}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Липецк муж]]ийн [[төв]] бөгөөд [[Дон мөрөн|Дон мөрний]] цутгал [[Воронеж гол]]ын эрэгт, [[Москва]]гаас зүүн өмнө зүгт 438 км зайд оршино. == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00996.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Липецк <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −6.5 | hmfeb = −5.5 | hmmär = 0.4 | hmapr = 11.9 | hmmai = 20.2 | hmjun = 23.5 | hmjul = 24.8 | hmaug = 23.7 | hmsep = 17.6 | hmokt = 9.4 | hmnov = 1.6 | hmdez = −3.3 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −12.9 | lmfeb = −12.6 | lmmär = −6.3 | lmapr = 2.6 | lmmai = 8.8 | lmjun = 12.4 | lmjul = 14.2 | lmaug = 12.7 | lmsep = 7.7 | lmokt = 2.0 | lmnov = −3.5 | lmdez = −8.9 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 38 | nbfeb = 30 | nbmär = 31 | nbapr = 37 | nbmai = 49 | nbjun = 62 | nbjul = 71 | nbaug = 54 | nbsep = 51 | nbokt = 43 | nbnov = 51 | nbdez = 50 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9 | rdfeb = 7 | rdmär = 7 | rdapr = 7 | rdmai = 7 | rdjun = 9 | rdjul = 9 | rdaug = 8 | rdsep = 7 | rdokt = 8 | rdnov = 10 | rddez = 10 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Lipetsk|Липецк}} * [http://www.lipetskcity.ru/lipetsk/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Липецк| ]] [[Ангилал:Липецк мужийн суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Эдийн засгийн онцгой бүс]] [[Ангилал:1703 онд байгуулагдсан]] ef3qrcuv2btet380ef9gvv98snol6yz Петрозаводск 0 22935 708013 662134 2022-08-10T07:47:12Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Петрозаводск |Name in Landessprache = |Name in Landessprache2 = Petroskoi |Landessprache2 = krl |Name in Landessprache3 = Петроской |Landessprache3 = fi |Bild =Petrozavodsk Collage 2020.png |Wappen = Coat of Arms of Petrozavodsk (Karelia).png |Flagge = Flag of Petrozavodsk (Karelia).png |lat_deg = 61 |lat_min=47 |lat_sec=00 |lon_deg = 34 |lon_min=21 |lon_sec=00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = Петрозаводск |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Ирина Мирошник |Gründungsjahr = 1703 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Шуйский Завод <small>(1703–1704)</small><br />Петровский Завод <small>(1704–1777)</small><br />(Äänislinna, Яанислинна, <br /><small>зөвхөн фин хэлээр</small>) |Status = Хот |Status seit = 1777 оноос хойш |Fläche = 113 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 60 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7)8142 |Postleitzahl = 185000–185036 |OKATO = 86401 |Webseite = [http://petrozavodsk-mo.ru petrozavodsk-mo.ru] }} '''Петрозаводск''' ({{lang-ru|Петрозаводск}}; [[Карель хэл|карель]]: ''Petroskoi'') нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Бүгд Найрамдах Карель Улс]]ын [[нийслэл]] [[хот]] юм. == Түүх == {{өргөтгөх хэсэг}} == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00968.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Петрозаводск <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −8.3 | hmfeb = −6.8 | hmmär = −1.0 | hmapr = 5.3 | hmmai = 13.3 | hmjun = 18.4 | hmjul = 20.6 | hmaug = 18.2 | hmsep = 12.5 | hmokt = 5.9 | hmnov = −0.4 | hmdez = −4.8 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −15.0 | lmfeb = −13.1 | lmmär = −7.9 | lmapr = −2.2 | lmmai = 3.6 | lmjun = 8.8 | lmjul = 11.6 | lmaug = 10.3 | lmsep = 5.6 | lmokt = 0.8 | lmnov = −4.9 | lmdez = −10.8 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 30 | nbfeb = 23 | nbmär = 31 | nbapr = 35 | nbmai = 41 | nbjun = 59 | nbjul = 70 | nbaug = 85 | nbsep = 70 | nbokt = 56 | nbnov = 45 | nbdez = 40 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9 | rdfeb = 7 | rdmär = 9 | rdapr = 9 | rdmai = 7 | rdjun = 10 | rdjul = 10 | rdaug = 12 | rdsep = 12 | rdokt = 12 | rdnov = 12 | rddez = 11 }} == Цахим хуудас == {{Commonscat|Petrozavodsk|Петрозаводск}} * [http://www.petrozavodsk.ru/ Хотын албан ёсны цахим хуудас] ([[орос]]оор) == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Бүгд Найрамдах Карель Улсын суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:1703 онд байгуулагдсан]] qdkca1y95x8qkqzawm17191tciwq0dw Рашаан 0 24514 707855 659375 2022-08-09T12:32:31Z Marketing of Shargaljuut 78399 Photo wikitext text/x-wiki '''Рашаан''' ([[Монгол бичиг|мо.б.]] [[Зураг:Rashiyan mongol.png|22px]]''rasiyan'' ; [[Санскрит хэл|сам.]] रसायन ''rasāyana'') нь Бурханы шашинд хэрэглэгддэг [[тарни]]даж адисласан бузарыг арилгаж, амгаланг авчрах ариун [[ус]] юм. Мөн газрын гүний [[эрдэс]]ийг шингээсэн өвчин эмгэгийг илааршуулахад тустай байгалийн ундарга усыг рашаан гэж нэрлэнэ. Уламжлалт үг нь р үсгээр эхлэж хэлэхэд төвөгтэй байдгаас Монголчууд '''аршаан''' гэж дууддаг. Газрын гүний эрдсийг шингээсэн өвчин эмгэгийг илааршуулахад тустай байгалийн ундарга усыг рашаан гэнэ. Монголчууд эртнээс рашааныг ихэд хүндэтгэн, сүсэглэж хэрэглэсээр ирсэн бөгөөд рашаан уухдаа “Рашаан рашаан болох болтугай, арьс махны завсар гүйж аливаа муу өвчнийг арилгаж хайрлах болтугай” гэж залбиран хүртдэг байжээ. Рашааныг тусгай цаг улиралд, сонгосон дэг горимын дагуу тодорхой хэмжээгээр уугаад, дараа нь сайтар гам сахивал аливаа өвчнийг анагаах, эрүүлжүүлэх увдистай хэмээн эрхэмлэнэ. Хэрэглээ: Монгол нутагт халуун, хүйтэн, хийжсэн зэрэг олон төрлийн рашаан бий. Хамгийн хүйтэн нь 0°С байхад хамгийн халуун нь 50°С орчим байдаг бөгөөд энэ байдал нь жилийн дөрвөн улиралд хувирдаггүй. Монголчууд рашааныг хэрэглэхдээ эмт чанарыг анхаардаг байна. Энгийн үедээ 7-21 хоног орж, 49 хоног гам барих буюу 100 хоног гам барьж рашааны хүчийг төгөлдөржүүлдэг. Рашааныг эхний 7 хоногт бага багаар, хоёр дахь 7 хоногт ихээр, сүүлчийн 7 хоногт бага багаар хэрэглэхээ багасгах учиртай. Хэрэглэсний дараа хүйтэн нойтныг идэх, сэрүүн чанартай идээ идэх зэргийг анхааран цээрлэдэг бөгөөд халуун хүйтнээ тэнцүүлж, мах шөлөө зохицуулахыг хичээн, гам барьдаг. Мөн хонины шөл ууж, биеийн тамирыг нөхдөг ёс ч буй. Ач холбогдол: Рашааныг ямар өвчинд, хэрхэн хэрэглэх тухай нарийн жор байдаг. Тухайлбал, ходоодны рашаан нь ходоодны салст бүрхэвчийг цочроон, хоол боловсруулах эрхтэн болоод элэгний үйл ажиллагаанд нөлөөлж бодисын солилцоог сайжруулдаг байна. Рашаан бүхэн өөр өөрийн ач тустай. Тухайлбал, үе мөчний рашаан нь үе мөчний үрэвсэл болон хуян, шар уснаас үүдэлтэй нуруу, хөлийн үрэвсэлд сайн байдаг. Цээр ёс: Рашаан усанд буй загас жараахай, хорхой шавжийг алж хөнөөхгүй. Лусын сүрэг, албат байж мэднэ, рашааны шимийг тэтгэгч байж болно гэдэг. Рашаан усаар мал сүргээ услах ундаалахыг цээрлэнэ. Рашаан усыг зоргоороо уухыг цээрлэнэ. Эс бөгөөс өвчин хууч хөдөлгөж, үл зохицох буюу хор болно. Иймд оточ, эмчээс асууж рашааныг хүртэнэ. Рашаан уух үес болон рашаанд орсны дараа гам алдахыг цээрлэнэ. Рашаан усны дэргэдэх мод бургасыг огтлох, болон хад чулууг хөндөж болохгүй. Рашаан ширгэнэ, газар доогуур шургана, лус савдаг хилэгнэнэ гэдэг. Рашаанаар хоол унд үйлдэхийг цээрлэнэ. [[Файл:9sar.jpg|alt=springs water|thumb|<nowiki>Shargaljuut Rashaan | Шаргалжуут рашаан</nowiki>]] [[Ангилал:Буддын шашин]] [[Ангилал:Ус]] bqmmgc2dj96o06j79ukib406s4iilnv Юань улсын хаад 0 26725 708098 635832 2022-08-10T09:20:46Z 45.58.38.153 wikitext text/x-wiki [[1271]]—[[1368]] онд оршин тогтносон '''[[Юань улс]]ын хаад'''ын жагсаалт. == Монголын Их Хаад == {|class="wikitable sortable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" |+ '''[[1271]]—[[1368]]''' |- ! style="background:#efefef;" | Хааны нэр ! style="background:#efefef;" | Нэхэн өргөмжилсөн Монгол цол ! style="background:#efefef;" | Амьдарсан жилүүд ! style="background:#efefef;" | Хаанчилсан жилүүд ! style="background:#efefef;" | Хятад оны цол ! style="background:#efefef;" | Хятад сүмийн цол |- | [[Хубилай хаан|Хубилай]] | Сэцэн хаан | [[1215]]-[[1294]] | [[1271]]-1294 | [[Жунтун|Чжунтун]] (1271-1264)<br /> [[Жыюань]] (1264-1294) | Шизу |- | [[Өлзийт Төмөр хаан|Төмөр]] | Өлзийт хаан | [[1265]]-[[1307]] | [[1294]]-1307 | [[Юаньчжэнь]] (1295-1297) <br /> [[Дадэ]] (1297-1307) | Чэнзун |- | [[Хайсан хүлэг хаан|Хайсан]] | Хүлэг хаан | [[1281]]-[[1311]] | [[1307]]-1311 | [[Жыда]] <br /> (1308-1311) | Узун |- | [[Аюурбарбад буянт хаан|Аюурбарбад]] | Буянт хаан | [[1285]]-[[1320]] | [[1311]]-1320 | [[Хуанцин]] <br /> (1312-1313) [[Яньёу]] (1314-1320) | Рэньзун |- | [[Шадбал гэгээн хаан|Шадбал]] | Гэгээн хаан | [[1303]]-[[1323]] | [[1320]]-1323 | [[Жыжы]] <br /> (1320-1323) | Инзун |- | [[Есөнтөмөр хаан|Есөнтөмөр]] | | [[1276]]-[[1328]] | [[1323]]-1328 | [[Тайдин]] <br /> (1323-1328)<br/>[[Жыхө]] <br/> (1328) | Тайдинди |- | [[Ашидхэв хаан|Ашидхэв]] | | [[1230]]-[[1328]] | 1328 | [[Тяньшүнь (1328 он)]] <br /> (1328) | Тяньшүньди |- | [[Хүслэн хаан|Хүслэн]] | Хутагт хаан | [[1300]]-[[1329]] | 1329 | [[Тяньли]] <br /> (1329) | Минзун |- | [[Төвтөмөр хаан|Төвтөмөр]] | Заяат хаан | [[1304]]-[[1332]] | [[1328]]-[[1329]], <br />1329-1332 | Тянь Ли <br /> (1328-1330)<br/> [[Жышүнь]]<br/> (1330-1332) | Вэньзун |- | [[Ринчинбал хаан|Ринчинбал]] | Эрдэнэцогт хаан | [[1326]]-[[1332]] | 1332 | Жышүнь<br/> (1332) | Нинзун |- | [[Тогоонтөмөр хаан]] | Ухаант хаан | [[1320]]-[[1370]] | [[1333]]-[[1368]] | [[Юаньтун]] <br /> (1333-1335)<br/> [[Жыюань]]<br/> (1335-1340)<br/> [[Жижөн]] <br/> (1341-1370) | Хуйзун <br>(Юань Шүньди) |} ==Холбоотой өгүүлэл== * [[Монгол Хятад оны цол]] ==Зураг== <gallery> Файл:YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg Файл:YuanEmperorAlbumTemurOljeituPortrait.jpg Файл:YuanEmperorAlbumQaishanKulugPortrait.jpg Файл:YuanEmperorAlbumAyurbarvadaBuyantuPortrait.jpg Файл:Gegeen.jpg Файл:Yesun.jpg Файл:Ragibagh.jpg Файл:Khutughtu Khan Kusala.jpg Файл:Jayaatu Khan Tugh Temür.jpg Файл:YuanEmperorAlbumIrinchinbalPortrait.jpg Файл:Toghon.jpg </gallery> [[Ангилал:Юань улсын хаан| ]] o774kpidgs6x1574bisq6jxgapkb2fl Абакан 0 27398 707974 616465 2022-08-10T07:03:20Z Munkhzaya.E 32380 /* Эшлэл */ wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Абакан |Name in Landessprache = Абакан |Bild = Cathedral in Abakan.jpg |Bildbeschreibung = Төгс өөрчлөлт цогчин дуган <br> (оросоор Преображенский собор) |Wappen = Coat of Arms of Abakan (Khakassia).png |Flagge = |lat_deg = 53 |lat_min= 43 |lat_sec= 00 |lon_deg = 91 |lon_min= 25 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Тойрог хот |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = Абакан |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Николай Булакин |Gründungsjahr = 1675 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1931 оноос хойш |Fläche = 112 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 245 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3902 |Postleitzahl = 655000–655023 |OKATO = 95401 |Webseite = [http://www.abakan.ru/ www.abakan.ru] }} '''Абакан''' ({{lang-ru|Абака́н}}; [[Хакас хэл|хак.]] ''Ағбан'') — [[Оросын Холбооны Улс|Орос улсын]] хот, Сибирьт байдаг [[Бүгд Найрамдах Хакас Улс]]ын нийслэл. 112.38 км² нутагтай, 165,183 хүнтэй ([[2010]]). ==Газар нутгийн тодорхойлолт== ===Газарзүйн байрлал=== Абакан хот газарзүйн хувьд [[Москва]]гаас дорно зүгт 4218 км, [[Красноярск]]аас өмнө зүгт 407 км зайд, [[Енисей]]д цутгах Абакан голын адагт байрладаг. ===Газрын байц=== Абакан [[Хакас-Минусын хотгор]]ын төв хэсэгт д.т.дээш 250 м өндөрт оршдог. ===Уур амьсгал=== Олон жилийн дунджаар өвөл I сард өдөр нь -14 °C сэрүүн, шөнө нь −23 °C хүйтэн, харин зун VII сард өдөр нь +26 °C халуун, шөнө нь +14 °C дулаан байдаг. Жилийн дундаж температур +1.5 °C, дундаж хур тунадас 328 мм.<ref name=Weatherbase> {{cite web |url =http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=56892&refer=wikipedia |title =Weatherbase: Historical Weather for Abakan, Russia |publisher=Weatherbase |year=2011 }} Retrieved on November 24, 2011. </ref> ===Цагийн бүс=== Абаканы цаг нь [[Красноярскийн цаг]] ([[UTC+8]]) гэж хэлэгдэх цагийн бүст хамаардаг. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Abakan}} * [http://www.abakan.ru/ Хотын албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{reflist}} [[Ангилал:Абакан| ]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Хакасын суурин]] [[Ангилал:1675 онд байгуулагдсан]] pdosl1v8eejtkfgjr7bwqliy6elv00u Пенза 0 27504 707936 617067 2022-08-09T13:30:21Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Пенза |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Penza (Penza oblast) (2001).png |Flagge = Flag of Penza.png |lat_deg = 53 |lat_min= 12 |lat_sec= 00 |lon_deg = 45 |lon_min= 01 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = 4 [[Район|хотын район]] |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Роман Чернов |Gründungsjahr = 1663 он |erste Erwähnung = 1663 он |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1663 оноос хойш |Fläche = 288.5 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 150 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 8412 |Postleitzahl = 4400xx |OKATO = 56401 |Webseite = [http://www.penza-gorod.ru/ www.penza-gorod.ru] }} '''Пенза''' ({{lang-ru|Пе́нза}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Пенза муж]]ийн төв, [[Москва]]гаас зүүн өмнө зүгт 625 км зайд, [[Сура гол]]ын эрэгт орших хот. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00998.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Пенза <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −6.9 | hmfeb = −5.8 | hmmär = 0.3 | hmapr = 11.9 | hmmai = 21.2 | hmjun = 24.4 | hmjul = 25.7 | hmaug = 23.7 | hmsep = 17.6 | hmokt = 8.9 | hmnov = 0.4 | hmdez = −4.3 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −13.9 | lmfeb = −13.5 | lmmär = −7.1 | lmapr = 1.7 | lmmai = 8.1 | lmjun = 12.5 | lmjul = 14.2 | lmaug = 11.9 | lmsep = 7.1 | lmokt = 1.3 | lmnov = −4.4 | lmdez = −10.4 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 41 | nbfeb = 29 | nbmär = 32 | nbapr = 36 | nbmai = 41 | nbjun = 62 | nbjul = 67 | nbaug = 56 | nbsep = 53 | nbokt = 49 | nbnov = 52 | nbdez = 45 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9 | rdfeb = 7 | rdmär = 7 | rdapr = 7 | rdmai = 8 | rdjun = 9 | rdjul = 9 | rdaug = 8 | rdsep = 8 | rdokt = 9 | rdnov = 10 | rddez = 10 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Penza|Пенза}} {{Wiktionary}} * [http://www.penza-gorod.ru/ Хотын албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Пенза мужийн суурин]] [[Ангилал:Пенза| ]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:1663 онд байгуулагдсан]] skytohshiw7tqmimemnqnfxy2bdyezq Чин Улсын эрхшээл дэх Монгол орон 0 27985 707893 707280 2022-08-09T13:22:49Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Загвар:Монголын түүх}} [[Файл:Mongolia during the Manchu rule.png|thumb|Манжийн үеийн засаг захиргааны хуваарь]] [[Файл:Outer Mongolia under Qing rule.png|thumb|1820-иод он [[Ар Монгол]]]] [[Файл:Letts-Popular-Atlas-1883-Russia-in-Asia-Chinese-Empire-etc.jpg|thumb|Өвөр Монгол дахь харчин (Khartchin), горлос (Khorlos), оннигуд (Oniot), дөрвөд (Dourbet), найман, баарин (Barin), авга (Abakhai), авганар (Abkhanar), түмэд (Toumet), үзэмчин (Oudzemerchi), Сөнөд (Sounnite), Хуучид (Khaotchit) зэрэг аймгуудын байршил. [[Дагуур]]ын салбар гогуль (Gogouli) Амар мөрний дагуу байршсан байна. 1883 он]] Монголын түүхийн дунд үеийг төр улсын шинж чанараар нь –Монголын түрүү төр улсын үе, –Монголын төгөлдөржсөн төр улсын үе гэсэн хоёр том үе болгож болно. Монголын түрүү төр улсын үе 1130-аад оны үед Хабул хааны байгуулсан Монгол улсаас 1206 онд Чингис хааны байгуулсан нэгдсэн Монгол улс хүртэлх үеийг хамарна. Тэр үеийн Монгол улс хэмжээгээр бага хийгээд төрийн үндсэн шинжүүд нь бүрэн гүйцэд төлөвшөөгүй байсан тул тийнхүү түрүү төр улс хэмээн үзнэ.Монголын төгөлдөржсөн төр улс нь 1206 оноос XVII зуун хүрнэ. Чингис хаан төрийн үндсэн бүтцүүдийг зохион байгуулснаар жинхэнэ ёсоор төр улсын шинж бүрдэн тогтсон юм. Өгэдэй хааны үеэс Монгол төрийн бүтэц улам боловсронгуй болж, Эзэнт гүрэн жинхэнэ ёсоор байгуулагдсан билээ. Монголын эзэнт улс унасны дараагаас Монголын нэгдмэл төр удсангүй задарч, биеэ даасан бага улсууд бий болсон билээ. Монголын уламжлалт түүх бичлэгт XVII-XX зууны эхэн үеийн Монгол орон буюу Манжийн эрхшээлийн үеийн Монгол орныг түүхийн дунд үед багтаан үзсээр ирсэн юм. Дэлхий нийтийн түүхийн үечлэлтэй уялдуулан авч үзвэл Манжийн эрхшээлийн үеийг Монголын түүхийн шинэ үед оруулах нь зохистой юм.Энэ үеийн түүхийг үндсэнд нь гурван үе болгон судлах ёстой. Чухамхүү ингэж Манжийн төрийн бодлого хэрхэн өөрчлөгдөж байсныг цаг хугацааны хувьд ялгавартай авч үзэхгүйгээр тус түүхэн үеийг үнэн зөв тодорхойлж, ойлгож чадахгүй. Аль нэг богинохон үеийн хэрэг явдлаар бүхэл бүтэн үеийг төлөөлүүлэн авч үзэх нь алдаанд хүргэнэ. 1.XVII-XIX зууны дунд үе хүртэлх Монгол орон. Энэ үеийн Манжийн төрийн бодлого нь монголчуудыг уламжлалт аж төрөх байдлаар нь байлгаж, хэрэгтэй цагт ашиглах, түшиг тулгуур болгох зорилго бүхий байв. Чингэхдээ нийт монголчуудыг хошуу, чуулганы зохион байгуулалтанд оруулж засаглан захирав. Монголыг хууль зүйн үүднээс баримтлан захирах шаардлагаар хууль–эрх зүйн дарангуйлах тогтолцоог бий болгов. Монгол нутагт уул уурхай нээх, газар хагалахыг хориглож, худалдааны хятад иргэдийг зөвхөн тодорхой зөвшөөрөл, хугацаагаар орохыг зөвшөөрч байв.2.XIX зууны дунд үеэс XIX зууны төгсгөл хүртэлх Монгол орон. Манжууд Хятадад улам бүр уусч, хааны ордон дахь хятад түшмэд олшрохын хэрээр Манжийн бодлого аажмаар Хятадын бодлого болон хувирч ирэв. Энэ үед Монголын талаарх Манжийн төрийн бодлого алгуур өөрчлөгдөж, Монголын талаар тавьсан элдэв хөнгөлөлтүүд суларчээ. Монгол газар хятадууд олноороо хараа хяналтгүй орж ирэх болсон. Монгол орныг Хятадын худалдаа–мөнгө хүүллийн сүлжээ бүрхэж, хүн амын дийлэнх хэсгийг өртөн болгосноор Монголын нийгэм–эдийн засгийн хөгжлийг улам бүр боогдуулах болжээ.3.XIX зууны сүүлээс XX зууны эхэн хүртэлх Монгол орон. Үүнд Монгол оронд Манжийн шинэ засгийн бодлого явагдсан цаг хугацааг хамруулан авч үзнэ. Улс төр, эдийн засаг, соёлын гэсэн үндсэн гурван чиглэлээр өрнөсөн “Шинэ засгийн бодлогын” Монголд дахь хэрэгжилт нь харгис, сөрөг нөлөөтэй байв.Монголчуудын малын бэлчээрийн зарим хэсгийг хурааж, худалдан авч, газаргүй ядуу олон мянган хятадуудыг зохион байгуулалттайгаар оруулан суулгаж, тэдний амьдралыг өөд татах нь язгуур Манжийн төрийн бус, харин мөн чанартаа Хятадын төрийн бодлого юм. Монголын язгуураас оршин амьдарч ирсэн үндэс суурийг устгах аюултай энэ бодлого монголчуудын үндэсний ухамсрыг сэргээж, тусгаар тогтнолын төлөө босон тэмцэхэд хүргэсэн юм.Дээрх гурван үеийг хураангуйлан томъёолбол, эхэн үед Монголын талаарх Манжийн төрийн бодлого явагдсан бол удаад нь Манж–Хятадын бодлого явагдсан үе, төгсгөлийн үед нь Монголын талаар Манж нэртэй Хятадын төрийн бодлого явагджээ. [[File:1747 Kitchin Map of Central Asia and the Gobi Desert - Geographicus - WesternTartary-kitchin-1747.jpg|thumb|Өмнөд Монгол дахь аймгууд: Найман [[Шар мөрөн (Өвөр Монгол)|Шар мөрний урд талд]] (Sira Muran), оннигуд (Onhiot), хорчин (Khorchin). 1747 он]] [[File:L'Empire_Chinois_et_du_Japon_(1833).jpg|thumb|[[Хөхнуур]]д Tengri-noor, Boura-noor гэх мэт монгол нэртэй газрууд байна. Дагуурын нутгийг Daourie гэж тэмдэглэжээ. 1833 он]] [[File:John-Tallis-1851-Tibet-Mongolia-and-Manchuria-NE.jpg|thumb|Өмнөд Монгол дахь аймгууд: сөнөд (Sounites), Цахар (Tchakhars), авга (Abaka), хорчин (Kortchin), дүрвэд (Durbet), горлос (Khorles). Гогуль (Gogooli) Амар мөрний эрэгт. 1851 он]] [[File:China_and_Japan,_John_Nicaragua_Dower_(1844).jpg|thumb|Зүүнгарыг "Songar Kalmucks", Уйгурыг "Little Bukharia" гэж тэмдэглэжээ. Мөн дагуур, харчины нутгийг харуулсан байна. 1844 оны зураг]] [[File:Carte_generale_de_l'Empire_Chinois_et_du_Japon_(1836).jpg|thumb|Хорчин (Chorchins), найман (Naynam), оннигуд (Onhiot), авганар (Abahanar), хошууд (Khochotie) болон бусад [[дээд монголчууд]] (Kalmouks Kokonor, Elets Kokonor)]] [[File:Empire Chinois, Japon (1832).jpg|thumb|]] == Манжийн үеийн засаг захиргааны хуваарь == Манж 1636 онд Өвөр Монголыг нэгтгэж аваад 6 чуулганд хувааж, Гадаад Монголын төрийг засах яам байгуулан, түүнийгээ Монгол журган хэмээн нэрлэх болжээ. Энэ 6 чуулганыг [[Шилийн голын чуулган|Шилийн гол]], [[Жиримийн чуулган|Жирэм]], [[Зостын чуулган|Зост]], [[Их Зуугийн чуулган|Их Зуу]], [[Зуу Удын чуулган|Зуу Уд]], [[Улаанцавын чуулган]] хэмээн нэрлэж. [[Цахар]], [[Хөлөнбуйр]], [[Хөхнуур муж|Хөхнуур]], [[Ховдын хязгаар|Ховд]], [[Зүүнгар нутаг]] хошуу нь манж [[Амбан]] буюу [[Жанжин]] захирч байжээ. 1691 онд [[Халх]] Монголыг нэгтгэж аваад 3 чуулганд хувааж, Халхын [[Сайн ноён аймаг]] 1725 онд чуулганд байгуулагджээ. 1907 онд манжийн засгийн газар [[Ховдын хязгаар]]ыг хоёр хуваан шинэ хязгаар байгуулсанаар Шиньжаан дахь нутаг нь Алтайн хязгаарт харъяалагдах болжээ.<ref>[http://touristinfocenter.mn/cate14_more.aspx?ItemID=130 МОНГОЛЫН ӨВӨР НУТАГ МАНЖИД ЭЗЛЭГДСЭН ТҮҮХ. 1616-1626 ОН.]</ref> Эдгээр чуулган 1912 он хүртэл хэвээр оршин тогтнож байгаад [[Дундад Иргэн Улс]]ын (1912-1949) үед 8 аймаг болон хуваагдсан нь Шилийн гол, Жирмэн, Хөлөнбуйр, Зост, Улаанцав, Баяннуур (Урад), Ордос, [[Алшаа аймаг]] бөгөөд саяхнаас 4 том аймгийн зохион байгуулалтыг эвдэж хот болгосон бөгөөд Шилийн гол, Хөлөнбуйр, Баяннуур, Алшаа 4 аймгаараа үлдэж, Ордос аймгийг Ордос хот, Улаанцав аймгийг Бугат хот (голдуу Баотоу гэнэ), Зост аймгийг Улаан хот (голдуу Чэфэнг гэнэ), Жирмэн аймгийг Түнляо хот гэж нэрлэж байна.<ref>[http://shbaatar.blogspot.com/2011/05/blog-post.html Өвөр Монголчуудын тухайд]</ref> [[Ордос]]чууд [[Шар мөрөн|Шар мөрний]] урд эрэг Ордосын тохойд байв. == Манжийн эсрэг тэмцэл == {{Main|Манжийн эсрэг монголчуудын тэмцэл|Зүүнгарын хаант улс}} 1636 онд Алтан ургийн сүүлчийн хаан Лигдэн өөд болсноор Өвөр Монголыг эрхэндээ оруулж, 1691 онд [[Халх]]ууд дагаар орсон юм. Ингэснээр Ойрадаас бусад Монголчууд Манж Чин Улсын бүрэлдэхүүнд оржээ. 1696 онд Манжийн түрэмгийлэлд [[Галдан бошигт хаан|Галдан хаан]] ялагдан нас барсан ч 1755 он хүртэл Зүүнгарын хаант улс тусгаар байсан. Ихэнх түүхчид Монголчууд 1691 онд Манжийн дарлалд орсон гэж үздэг боловч энэ нь эргэлзээтэй ойлголт юм. Учир нь одоогийн баруун Монгол буюу Ойрадууд тэр үед тусгаар улсын шинжээ хадгалж оршин байсан бөгөөд 1758 онд хүртэл энэ байдлаа хадгалж байсан гэж үзэж үндэстэй юм. 1636 онд Өвөр Монгол, 1691 онд Ар Монгол, 1755 онд Баруун Монгол Манжид эзлэгдсэн гэж үзвэл илүү зохистой мэт. Манжийн үеийн Монголд хамжлагат ёс тогтож, аливаа иргэншил үүсэх нь хаалттай байсан. 20-р зууны эхний Манжийн "Шинэ засгийн бодлого"-ыг Монголчууд зэвүүцсэнээр үндэсний үзэл сэргэж, нэгэнт нурж унах нь тодорхой болсон Чин гүрнээс тусгаарлахаар санааширч, Богд Жавзандамба хутагтыг нэгдэн нягтарч тусгаар улс болохоор самбаачилжээ. XIX зууны сүүлчээс Манж гүрний сүр хүч бууран доройтож, феодалын нийгэм нь үндсээрээ ялзран хэврэгшиж, улмаар том империлист гүрнүүдийн түрэмгийлэлд өртөн тэдний хагас колони болон хувирчээ. Манжийн эрх баригчид энэ нөхцөлд яаралтай арга хэмжээ авав. Монголыг цусгүй колончилж, юуны өмнө хятадчилах зорилгоор үй олон хятад иргэнийг Монгол нутагт цутган оруулж, малын бэлчээрийг хагалан, тариалангийн талбай болгохоор үржил шим сайтай газруудыг булаан авч хятадуудад олгож эхлэв. Идээшилт газар шороо, төрөлх ард түмэндээ элгэн хайртай Монгол хүн харийн энэ доромжлол, дарангуйллыг хүлцэн тэвчих аргагүй болж, энд тэнд эсэргүүцлийн уухай дэгдэн, улмаар Монголын язгууртнууд ард түмэнтэйгээ нэгдэж эхэлжээ. 1911–1912 оны Монголын ард түмний [[Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал|үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнөөр]] Монгол Улс ийнхүү тусгаар улсаа сэргээж чадсан нь манай ард түмний олон жилийн шаргуу тэмцлийн үр дүн байсан бөгөөд Монголын ард түмний түүхэнд гарсан нэгэн чухал ач холбогдолтой үйл явдал болсон юм. == Манжийн үеийн монголын хууль цааз == {{Main|Монгол цаазын бичиг|Халх журам XYIII зууны үеийн монголын хууль цааз}} Манжийн эрхшээлд байсан үеийн Монголын төр, эрх зүйн сэтгэлгээний хөгжил Манжийн нөлөөнд байсан үеийн төр захиргаа болон эрх зүйг судлахад тэр үеийн даган мөрдөж байсан хууль цаазууд үндсэн эх сурвалж нь болдог. Эдгээр нь Зарлигаар тогтоосон Манж чин улсын бүгд хууль, Халх журам, Гадаад Монголын төрийг засах явдлын яамны хууль зүйлийн бичгүүд билээ. Энэ үеийн Монголын эрх зүй нь нэг талаар монголын төр, эрх зүйн уламжлалыг аль болохоор хадгалахыг хичээсэн, нөгөө талаар, аргагүйн эрхэнд манж болон хятадын эрх зүйн зарчмийн нөлөөнд орсон байлаа. Ямар ч байсан Монголын нийгмийн харилцааг зохицуулах учраас монгол цаазын уламжлал болон эх сурвалжид тулгуурлаж байлаа. Манж Чин улсын эрхшээлд байсан үед монголын иргэний болон эрх зүйн түүхэнд нааштай дэвшилтэд үзэл санаа, үзэгдэл цөөнгүй байсныг үгүйсгэж болохгүй. Ялангуяа монголын уламжлалд эрх зүйг шинэчлэхэд чухал нөлөө үзүүлсэн нь түүхийн үнэн юм гэж судлаач Б.Баярсайхан үзсэн юм. Манжаас явуулсан бодлогууд нь Монголын төр, эрх зүйн сэтгэлгээний хөгжилд эерэг болон сөрөг аль альнаар нь нөлөөлж байв. Мөн монголын эрх зүйг шинэчлэхэд багагүй нөлөөлсөн нь үүний эерэг нөлөөлөл юм. Монголыг ХХ зууны эхээр хятадчилах бодлого явуулж байсан зэрэг сөрөг нөлөөлөл нь харагдаж байна. Мөн манж нар монголд төрийн болоод засаг захиргааны чамгүй их өөрчлөлтүүдийг хийж байсан нь түүхийн хуудаснаа тэмдэглэгджээ. Үүнийг монголд байгуулагдсан Манж чин улсын хамгийн дээд эрхтэй байгууллага хянаж байв. Энэ нь улиастайн жанжны газар байсан юм. Ерөнхийдөө Монголыг удирдах Гадаад Монголын төрийг засах явдлын яам болон Улиастайн манж жанжны газар, аймгийн жасаа нарыг ихэвчлэн манж хүмүүсээр удирдуулдаг байлаа. Энэ нь монголыг бүх шатанд шатлан захирч байх манжийн тэргүүн бодлогуудын нэг нь яахын аргагүй мөн билээ. Манж нар нь Монголд шууд өөрсдийн хууль цаазыг явуулахаас болгоомжилж Энх-Амгалан хаан шинэ дагасан халх нарыг тэдний хууль ёсоор болтугай хэмээн зарлиг буулгаж байсан байна. Удалгүй дээр дурьдсан Халх журам хуулийг хэлэлцэн тотоосон байна. Энэ хуулийг 1789 оноос дагаж мөрдөх нь харьцангуй багасжээ учир нь Манж нар гадаад монголын төрийг засах явдлын яамны хууль зүйлийн бичиг буюу дээр дурьдсан монгол цаазын бичгийг зохион гаргасантай шууд уялдаатай билээ. Халх журмыг халхын ноёдын оролцоотой баталсан учир зохицуулалт сайн явагдаж байсан юм. Монгол цаазын бичгийг зохион гаргасан нь монголыг манжийн эрх зүй болон төрийн нөлөөнд бүрэн автуулах алхмуудын нэг байлаа. Гэвч энэ алхмууд хэзээ нэгэн цагт бүр мөсөн бүдрэнэ гэдгийг манжийн цөөхөн хүн мэдэж байлаа. Манж нарын ХХ зуунд явуулж байсан “[[шинэ засгийн бодлого]]” нь монголчуудыг асаах дарь нь болж өгсөн юм. Энэ бодлогын агуулга нь Монголд хятад иргэдийг үй олноор шилжүүлэн суурьшуулах, хүн амыг хятадчилах, манж хятадын засаг захиргааны шууд нэг хэсэг болгох зэрэг байлаа . Энэ бодлого гарсны дараа бослогууд энд тэндгүй өрнөж байв. Ингэснээр Монголчууд манжийн эрх зүй болон төрийн нөлөөнд авталгүй манжаас салан тусгаар тогтнолоо дахин олж чадсан түүхтэй. Энэ тэмцэл өрнөлийн оргил цэг нь 1911 оны цагаагчин гахай жилийн үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал байлаа. == Манжийн улс төрийн бодлого == {{Хянах}} [[File:Asien Bd1.jpg|thumb|1890 он]] XVII зууны сүүлч үеэс XX зууны эхэн үе хүртэл 200 гаруй жил Монгол орон манжийн байлдан дагуулагчдын эрхшээлд нухлагдаж байв. Энэ үе бол Монголын түүхийн хамгийн гашуун зовлонт харанхуй үе байсан юм.Манж нар бол одоогийн Манжуурт нутаглаж байсан хамниган угсаатан бөгөөд XVI зууны сүүлчээр цэрэг-язгууртаны хүчирхэг улс болон бүрэлджээ. Манж нар богино хугацаанд зэргэлдээх орнуудаа түрэмгийлэн улмаар Монголын хаант улсуудыг эзлэн авав.Монголын феодалын улс манжид эзлэгдсэн түүний талхинд орсон нь хэдэн шалтгаантай байв. XVII зууны үед Монгол орон дотоодын феодалын бутралын уршиг, гаднаас манж, хятадын хаадын хагалан бутаргах хорт явуулгын улмаас Өвөр Монгол, Ар Монгол, Баруун Монгол (Ойрад) гэсэн гурван том хэсэг болон салж, тэдгээр нь бас дотроо олон жижиг феодалын эзэмшилд хуваагджээ. Эдгээр том, жижиг язгууртнууд бүх Монголын хаан ширээ болон өөр өөрсдийн биеэ даасан байдлын төлөө үргэлж тэмцэлдэж байсны улмаас Монгол орон дотоодын хямралд гүн автжээ.Улс орон нь доройтож, бас харийн аюул занал нүүрлээд байсан тэр нөрцөлд Монголын феодалууд эв нэгдлээ бэхжүүлж, түрэмгийлэгчдийн эсрэг нэгэн мөрний урсгалд нийлэн шийдвэр төгс тэмцэх ёстой байлаа. Цахарын Лигдэн хаан, Халхын Цогт хун тайж зэрэг хүмүүс үүнийг ухамсарлан нийт улс гэрийнхээ тусгаар тогтнолоо хамгаалахыг уриалан тэмцэж байв. Гэтэл зарим феодалууд зөвхөн өөрсдийн явцуу ашгийг хичээн нийтийн тэмцэлд нэгдэхгүй, тус тусдаа тэмцэх, бууж өгөх зэрэг бодлого баримталж байсан нь тэмцлийн эрчийг сулруулж, хүчийг сарниулжээ. Манжийн байлдан дагуулагчид 1644 онд Хятадыг эзлэн авсан нь түүний эдийн засаг, цэрэг зэвсгийн их хүчийг Монголын эсрэг шууд дайчлан хөдөлгөх боломжтой болжээ.Манж нар улс төрийн элдэв луйвар аргаа цэрэг зэвсгийн давуу байдалтай хослуулсаар 1636 онд Өвөр Монголыг, 1691 онд Халх Монголыг, XVIII зууны дундуур Баруун Монгол (Ойрад) – ыг эрхэндээ оруулжээ. Тэд Монголыг эзлэн авсаны дараа ноёрхолоо бэхжүүлэхийн тулд Монголын уламжлалт хууль, засаг захиргааны зохион байгуулалтыг цөм хүчингүй болгон, өөрсдийн харгис засаг захиргааг чандлан тогтоож, манай ард түмний хүчээ нэгтгэн босч тэмцэхээс болгоомжлон тэдний улс төрийн нэгдлийг бутаргаж, хүчийг нь сарниулахад чиглэсэн олон арга хэмжээ авчээ. Монгол орныг Манжийн хааны төлөөний сайд захирч, монголчуудаар өртөө, харуулын цэрэг, хүнд хүчир алба даалгах, манж хааны Монголоос дээрэмдэн авсан олон зуун мянган малыг үнэ хөлсгүй хариулган үржүүлэх, Ховдод байсан Манжийн дарангуй цэргийн хүнсний тариа тариулах, цэргийн албанд дайчлан мордуулах, мөнгөн татвар авах зэргээр малчин ардын хөдөлмөрөөр бүтээсэн баялгийг ховх сорон үгүйрүүлж байв. Жишээлбэл: зөвхөн Манжийн элч, төлөөлөгчид зорчиход зориулсан олон замын өртөөний зардалд жил тутам саяас доошгүй мал албадан гаргуулж байсны дотор гагцхүү зорчигчдын хүнсэнд 200,000 гаруй хонь хэрэглэж байжээ.Манжийн эрх баригчид шашныг бүх талаар дэмжин дэлгэрүүлж түүний тусламжтайгаар ард олныг мунхаруулан харанхуй бүдүүлэг хэвээр нь барьж, номхон боол болгон дарлахыг хичээж байлаа. Хүрээ хийд, лам нарын тоог хэтэрхий олшруулсан нь олон идэр эрийг бүтээлч хөдөлмөрөөс хөндийрүүлж, тус улсын хүн амын өсөлтийг сайтуулсны гадна үйл олон лам нарыг хооллож, хувцаслах, тэдний хурал номын бүх зардлыг бэлтгэн нийлүүлэх нүсэр хүнд албыг ард түмэнд давхар үүрүүлсэн юм.Монголын ард түмэн ингэж манжийн эрх баригчид, монголын феодал ноёд, лам нар гэсэн хэд хэдэн эзэнд нэгэн зэрэг үйлчлэх ганц зарц нь болоод зогссонгүй, бас хятадын худалдаа, мөнгө хүүлэгчдэд давхар шулуулж үгүйрлийн балчигт лавшран шигдсээр байв. Манжийн засгийн газрын шууд ивээлээр Монголд нэвтэрсэн Хятадын худалдаа, мөнгө хүүлэл монголын ард түмний хөлс, цусыг сорон тамирдуулж байлаа. Хятадын шунахай худалдаачид өр төлбөрийн хүүг 400 хувь хүртэл өсгөж Монгол орныг “баяжих, хөлжих алтан хайрцаг” хэмээн ичгүүргүй нэрлэж байв. Хятадын худалдаачид бүр гурван янзын жигнүүрийн туухайтай байсан бөгөөд хүнд туухайгаар нь бусдаас авах зүйлийг, хөнгөнөөр нь бусдад худалдах барааг хэмжиж, жинхэнэ туухайг мэхлэж болохгүй нөхцөлд хэрэглэж байв. Бас өөрсдийн барааг маш өндөр үнээр худалдаж Монголын түүхий эдийг туйлын хямд авдаг болсон байна. Манжийн эрх баригчдын шаардан тушаасан олон зүйлийн бачим түргэн албыг хугацаанд нь гүйцэтгэхийн тулд хошууны тамгын газар, аймгийн чуулгад арга буюу шахагдан хятад пүүсээс өндөр хүүтэй мөнгө зээлдэн авч алба залгуулна. Албаны энэ өрийг ч, харьяат ноёдынхоо хятад худалдаачдад тавьсан өрийг ч ардууд төлнө. Манжийн феодалууд, хятадын худалдаачдын шунахай эрх ашиг яваандаа нийлж нэг нь алба татвараар, нөгөө нь өр зээлээр Монгол орныг хамтран мөлжиж, ард түмнийг амь зуулгын хэдэн малаас нь хагацуулан сүйрлийн даваанд тулгаж байлаа.Гэвч Монголын ард түмэн гадаад, дотоодын давхар дарлалд дуугүй нухлагдан, ямагт толгой гудайн хүлцэж явсангүй, эрэлхэгээр босон тэмцэж, тэмцлийн туршлагаа баяжуулсаар байсан юм. Монголын ард түмний тусгаар тогтнолын төлөө тэмцлээс хамгийн хүчтэй нь Ойрадын Амарсанаа, Халхын Чингүнжав нарын удирдсан 1755-1758 оны зэвсэгт бослого юм.1755-1758 оны зэвсэгт тэмцэл дарагдсан боловч монголын ард түмний түүхэнд гүн ул мөрөө үлдээн тэмцлийн сургамж дууриал болж, тэдгээр тэмцэгчдийн баатарлаг дүр ард түмний дунд мөнхөрөн алдаршжээ.Энэ үеийн ард түмний тэмцэл нэг талаар манжийн түрэмгийлэгчид, хятадын шунахай худалаачдын эсрэг, нөгөө талаар нутгийн авилгач ноёдын эсрэг чиглэж байв. Ардын тэмцлийн дотроос заргын хэлбэр ихэд дэлгэрчээ. Ардууд заргын бичигтээ манжийн хүнд алба, ноёдын авилгая шунахай зан, ёс бусын олон гувчуур, өөрсдийн амин зуулгын хүнд байдал зэргийг учирлан тоочоод алба татвар хөнгөлж, шунахай ноёдыг зайлуулахыг шаардаад, эцэст нь нэрсээ нарны цацраг мэт дугуйруулан бичдэг байв. Энэ нь толгойлогчоо харгис ноёдоос хамгаалсан хэрэг байв. Ноёнтойгоо заалдсан, үгүйрэн өр төлж чадахгүй болсон, худалдаачдын пүүсийг довтолсон ардуудыг эмнэг адууны сүүлээс чиргүүлж тасдуулах, элсээр чигжин алах, есөн эрүү тулгах, дөнгөлөх, эхнэр хүүхдийг нь өрөнд бодож худалдаачдад өгөх зэргээр харгисладаг байжээ.Тэгэвч мөлжлөг, харгислал нэмэгдэх тусам зовлон туулж хатуужсан монголын ард түмэн тэмцлийн эрчээ чангалан галд тос нэмэхийн адил дүрэлзэн боссоор байсан юм. === Халх === Үүнд, 1636 онд Манжийн Дээд Эрдэмт хаан Халхыг Хятадтай худалдаа хийхийг албан ёсоор хориглосон зарлиг буулгажээ. Энэ нь нэгд, Монгол-Хятадын хооронд холбоо тогтохоос сэргийлсэн, хоёрт, монголчууд худалдаалахдаа агт мориор голдуу арилжаалдаг учир хятадын цэргийн хүчин чадал нэмэгдэхээс болгоомжилсон хэрэг бололтой.Нөгөөтэйгүүр 1638 онд Манжийн хаан Халхын гурван ханыг жил бүр цагаан тэмээ нэжгээд, саарал морь наймыг Чингийн эрх баригчдад албан ёсны бэлэг хэмээн бариулах зарлиг буулгажээ. Ингэснээрээ манжийн хаан Халхын хан нарын эрх мэдлийг хязгаарлаж, эрхшээлдээ оруулахыг санаархжээ. Хэдийгээр монголд манжийн түрэмгийллийг хүчээр барьж зогсоох улс төрийн нэгдмэл хүчин байхгүй байсан ч харийн түрэмгийлэл илт нүүрлэсэн үед монголчууд удаа дараа нэгдэх оролдлого хийжээ. 1970 онд Х.Пэрлээ Булган аймгийн Дашинчилэн сумын нутгаас үйсэн хуулиуд олсон нь үүнийг гэрчлэх чухал сурвалж болсон юм.XVI зууны сүүлч, XVII зууны эхээр Халхын ноёд удаа дараа чуулган чуулж дотоод, гадаад улс төрийн байдлаа хуулиар зохицуулахыг оролдож байсныг тэдгээр үйсэн хуулиас харж болно.Үйсэн дээр бичсэн тэдгээр хуулийн гол санаа нь дотоодын эвдрэл хямралын үүд хаалгыг хааж, төрйин нэгдлийг аль болохоор сахин хамгаалах явдал байв. Уг хуулиуд нь “хан хүн өөр зуур хэрэлдвээс,... ганц хошуугаар дайсанд мордож идвээс, ноёд биеэ алалцваас,... хатуу шийтгэж байхаар заажээ. Уг хуулиуд нэгэнт буй болсон дотоодын хямралыг гэтлэн давахын тулд Халхын хүчийг нэгтгэх бодлогыг тууштай явуулахыг тэр үеийн зарим зүтгэлтэн хичээж, Халхын улс төрийн хямралыг хууль эрх зүйн хүрээнд шийдэх гэсэн хэрэг байв.Халхын Сэцэн хан Шолой, Түшээт хан Гомбодоржийнд хоёр ч удаа биеэр хүрэлцэн очиж , шинэ төрөх хүүхэд нь хөвгүүн байвал, Халхын шашны тэргүүнээр өргөмжлөхийг зөвлөн, өөрийн Гэгээн цолоо өргөхөөр амлаж буцсан ба дараа Түшээт ханы төрсөн хөвгүүнд нутгийн дархчуудаар 3 төмөр бүстэй өлгий өгсөн байна. Халх Манжид эзлэгдсэн нь манж нар Өвөр монголыг эзлэн авснаар тэдний цэргийн хүч улам өсч, Манжийн төрийн гадаад бодлого нь Мин улсын эсрэг хандсан юм. Мин улс нь эдийн засгийн их нөөцтэй, хүн хүч цэргийн тооны хувьд Манжаас давуу учир түргэн гоомой хөдөлж болохгүй байв. Тиймээс юуны өмнө нэгтгэн авсан Өвөр монголын аймгуудад эрх нөлөөгөө бэхжүүлж, өөрийн цэргийн хүчийг монгол цэргийн хүчээр сэлбэх, мөн хятадтай байлдахдаа, ар талаа найдвартай бэхлэх зорилгоор Халхын хан нартай холбоо тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Халхын эрх баригчидтай найрсаг харилцах замаар Манжийн талаас ирэх аюулыг сааруулахыг оролдож байв. Өөрсдийн нь ашиг сонирхолд нийцэж байсан учир Манж нар Халхын эрх баригчдын энэ оролдлогыг хэсэг хугацаанд дэмжиж байв. 1636 оны өвөл Сэцэн хан адуу, тэмээ, булга зэрэг зүйлсийг өргөн, найрамдахыг хүссэний хариуд, 1637 оны 1 сард Манжийн Абахай хаан бэлэгтэй хариу элч илгээж байжээ. Мөн 1637 оны 3 сард Түшээт хан хоёр алтан нум, гурван мориор бэлэг хүргүүлэн, элч заран найрамдал холбоотой байхаа илэрхийлж байжээ.Манжийн эрх баригчид Өвөр монголыг эзлэхдээ эрх баригч давхаргынхантай нь худ ургийн барилдлага тогтоох, цол хэргэм өгөх, өгөөмөр шан харамжаар талдаа татах, айлган сүрдүүлэх аргыг хэрэглэж амжилтанд хүрсэн туршлагаа Халхтай харилцахдаа ч үргэлжлүүлэн хэрэглэснээр амжилт олсон юм.Хэдийгээр Өвөр монголын дараа Халхын шууд довтолгоогүй ч Хятадыг эзлэн авсны дараа энэ аюул нүүрлэн ирэх нь ойлгомжтой байсан юм. Тиймээс түүний богино хугацаанд дотоодын эв нэгдэлээ бэхжүүлж, цэргийн хүчийг нэмэгдүүлэх зэрэг зүйлийг хийх шаардлагын улмаас хугацаа хожих зорилгоор манжийн хаадтай найрамдалт харилцаа тогтоох, харийн түрэмгийллийг эсэргүүцэх хүчин бүрдүүлэх хариуцлага Халхын эрх баригчдад тулгарсан ажээ.Тийнхүү Манж нар харь улсыг довтлохдоо, ар талаасаа аюулгүй байх, нөгөө талаас монголчууд нь болзошгүй аюул нүүрлэн иртэл хүчээ сэлбэх гэсэн хоёр талын сонирхол нэгдэж нийгмийн харилцаа хэсэг хугацаанд намжуу байсан нь аль аль нь цаг хожих гэсэнтэй холбоотой байв.Тухайн үед Монголын их хааны эрх захиргаа нэгэнт унасан цаг тул Халхын улс төрийн амьдралд Түшээт хан Гомбодорж, Сэцэн хан Шолой, Засагт хан Субадай нар тэргүүлэх үүрэгтэй байсан юм. Халхын баруун гарыг Засагт хан Субадай зонхилон захирч байсан боловч Шолой Увашийн хөвгүүн хэмээгдэх Алтан хан хэмээгдэх Омбо-Эрдэнийн эрх нөлөө их байв. Алтан ханы эзэмшил нь баруун тийш Алтайн Урианхай, Красноярскийн хязгаар, зүүн тийш Сэлэнгэ, Тамирын эхэнд тулж байв. Түүний орд өргөө Увс нуурын сав газар байжээ. Алтан хан Засагт хантай өрсөлдөн, бие даасан бодлого явуулж байв. Тэр XVII зууны эхэн үеэс Орос улстай харилцаж, улс төр, эдийн засгийн холбоо тогтоож, нэлээд хэмжээгээр худалдаа арилжаа хийж байв.Мaнж нар Хятадыг байлдан эзлэхдээ, Халхын ноёдын үйл ажилгаанд зарим нэгэн хориг тавьсан юм. 1639 онд Халхын ноёд Ширээ цагаан нуур хэмээх газар цугларч, Түшээт хан Гомбодоржийн 5 настай хөвгүүн Занабазарыг Халх Монголын шашны тэргүүнээр өргөмжилжээ. Тийнхүү Занабазар нь монголын түүхэнд анхдугаар богд Жавзандамба буюу Өндөр гэгээн хэмээн алдаршсан юм.Ширээ цагаан нуурын чуулганд оролцогсод уг түүхт үйл явдлыг тохиолдуулан, Шар бөсийн орд байгуулсан нь Халхын их хүрээний үүсэл болжээ. Бас Халхын ноёд шинэ өргөмжлөгдсөн шашны тэргүүн Өндөр гэгээн өөрсдийн харъяатаас хувь өмч болгон өргөснөөр шавь хэмээх дахргын үүсэл тавигджээ.Тийнхүү Халхын шашны тэргүүнийг өргөмжилсөн нь шашны тугийн дор Халхыг нэгтгэх гэсэн оролдлого байсан юм.Мөн 1640 онд Халхын-Ойрадын ноёдууд Тарвагатайн улаан буурай гэдэг чуулган нийлж, цаг үеэ дүгнэж, Халх Ойрад эв эеэ хичээн, харийн түрэмгийллийг хамтын хүчээр давахыг уриалан тунхаглаж, тус чуулганаас монгол ойрдын Их цаазыг баталсан нь Манжийн түрэмгийллийн эсрэг хүчээ нэгтгэх бас нэгэн оролдлого байлаа.Тус чуулганд Халхын Эрдэнэ Засагт хан Субадай, Очирбат тулгар Түшээт хан Гомбодорж, Сэцэн хан аймгийн нөлөө бүхий том ноёд, хэмээх Төрбайх, Тэнгэрэй тойн нарыг зэрэг Халх Ойрдын Төр, шашны, рзүтгэлтэн болон Хөх нуурын монголчууд, Ижил мөрний гол Торгууын төлөөлөгчид бүгд 28 том ноёд оролцжээ. Тэдгээр ноёд нь тухайн үеийн монгол улсын төрийн айрамд гол үүрэг гүйцэтгэж байсан нөлөө бүхий хүмүүс байв.Тус чуулганы гол зорилго нь улс төрийн бутралыг давж, үндэсний нэгдлийг сэргээн бэхжүүлэх, харийн дайсны өнгөлөлзлийг тас цохих хэрэгт монгол угсаатны хамтын чармайлтаар зохион байгуулахад оршиж байв. Тийнхүү Халх,Ойрд хоёр нэгдэж, харийн түрэмгийллийн эсрэг хүчээ нэгтгэсэн боловч энэ явдал удаан үргэлжилсэнгүй.Тухайн үеийн монгол төр шашны зүтгэлтнүүд хууль цааз шашны төрийн хэмжээнд бүх талаас нь улсаа нэгтгэх гэж удаа дараа оролдсон боловч тэр үед монгол улс төрийн бутралыг даван туулах улс төр, эдийн засаг хараахан бүрэлдээгүй байсан учир уг оролдлого бүтээгүй юм. Халхын ноёд дотоодын эв нэгдэлээ бэхжүүлэх оролдого хийхийн зэрэгцээ Эеэр засагч хаан суугаад удаагүйг харгалзан, Манжийн хүчийг дотроос нь задлах, угсаа нэгтнээ харийн дарлалаас чөлөөлөх зорилгоор 1644 Өвөр монголын ноёд элч илгээж байсан байна. Үүний үр дүнд Сөнид аймгийн тэнгис ван Халхын ноёдын ятгалганд орж, харъяат ардаа дагуулан, 1646 оны хавар Сэцэн хан нутагт байснаа, 1639 онд өмнө зүг нүүн одож, Манжид дагасан байв. Тэнгис нь Манжийн хаантай ураг холбосон байв.Манжийн хаан Өвөр Монголнын эрх чин ван Тодоор удирдуулсан үлэмжихэн цэрэг хөдөлгөж, Тэнгисийг мөрдүүлжээ.Манж цэрэг Тэнгис ванг мөрдөж хөөсөөр 1646 оны 6 сарын орчим Янгирцагийн ууланд гүйцэж очиход тэрбээр Гүн Галуутай гэдэг газар эсэргүүцэн байлдсан боловч ялагджээ. Гэвч бууж өгсөнгүй, Халх нутгийн гүнрүү зугтаахад манжийн цэрэг хоёр өдөр шөнө мөрдөн хөөж, гурав дахь өдрийн өглөө Өтөг уулын орчим Тэнгисийг гүйцэн цохисон боловч тэрбээр мултарч амжжээ. Манж цэрэг Сөнид аймгийн цэрэгтэй Халхын Түшээт ханы нутагт Бурхант хэмээх газар дахин тулгаран байлдаж, Тэнгисийн хатан хөвгүүдийг баривчлан түүний ачаа хөсөг, арван мянга гаруй малыг олзолжээ. Энэ тулалдаанд Тэнгисийн хүү Дорж, Бат, Шажин нарын зэрэг олон хүн амь үрэгджээ. Тэнгис ван сүүлчийн хүчээ дайчлан зугатсаар Туул голын орчим Зажибулгийн газар ирэхэд нь Сэцэн хан Шолой өөрийн хүү Бямбад гучин мянган цэрэг өгч, Тэнгисийг өмгөөлөн байлдуулахаар мордуулахын хамт Түшээт хан Гомбодоржид эл хэрэгт туслахыг хүсч элч заржээ.Түшээт хан өөрийн үеэл дүү Рахуладай ноён, түүний хөвгүүд Абаху мэргэн нарт хорин мянган цэрэг захируулан, Сэцэн ханд хүч хавсруулахаар явуулжээ. Халхын цэрэг Зажибулагийн газарт анх удаа манж цэрэгтэй байлджээ. Энэ байлдаанд Халхын цэрэг ялагдаж, тулалдааны талбарт мянга илүү морь тэмээ орхиод ухарчээ. Тэнгис тулалдаанаас Сэлэнгийн зүг зугтаж амь гарсан бөгөөд Манж нар Халхын эрх баригчдаас түүнийг барьж өгөхийг шаардахад, тэд цааргалсаар жил гаруй хугацааг өнгөрөөжээ. Гэвч Тэнгис өөрөө 1648 оны орчим буруугаа хүлээж, дахин манжид захирагдсан нь Манж-Халхын харилцааг хурцатгахад нөлөөлжээ.Тэнгисийг дэмжихээр илгээсэн Халхын цэргийг бут цохиж ялалт байгуулсан ч 1646 оны эцсээр манж нар цэргээ Халхын нутгаас гаргасан юм. Учир нь манж нар тухайн үед халхад цэрэг дайны ажиллагааг үргэлжлүүлэх боломжгүй байсан юм. Энэ нь юуны өмнө маш их хүчин чармайлт гаргаж, хүн хүч хөрөнгө зарж байж эзлэн авсан Мин улсыг төвшитгөн тогтоох хэрэг хараахан дуусаагүй байсан болон Тэнгисийг нэхсэн тулалдаанд манжийн цэргийн хүч ихээхэн тарамдаад байсантай холбоотой. Хэрэв Халхад байлдааныг үргэлжлүүлвэл, Халх даяараа босон тэмцэж, улмаар түүнийг зогсооход ихэхэн хүч шаардахын дээр, Хятад улсад Манжийн эсрэг бослого тэмцэл гарч байсан учир хүчин мөхөсдөж, саяхан олсон Хятад улсаа ч алдаж болзошгүй эгзэгтэй байдалд байсан аж.Халхын хан нар Манжийг эсэргүүцэн тэмцэхдээ, Өвөрлөгч хошуудын зүгээс дэмжлэг авах оролдлого нь тийнхүү бүтэмжгүй болсон ч зорилгоосоо ухраагүй юм. 1647 онд Засагт хан Субадай манжийн бодлогыг шууд эсэргүүцэн захидал илгээж байсан ба Манжид дагаар орсон хүмүүсийг буцаахыг Халхын ноёд нэхэмжлэн шаардаж байв. Бас Халхчууд Орос улсын зүгээс дэмжлэг олохыг хүсч, 1647-1649 онд Сэцэн хан Шолой Москвад элч мордуулж байжээ. 1646 онд Түшээт ханы ойр төрлийн эрх Цөхүр ноён манжийн захиргаанд ороод байсан Баарин аймгийг уулгалан, үлэмжхэн тооны хүн малыг олзлон авчээ. 1650 онд Засагт хан Омбо-Эрдэнэ тайж хөх нуурын орчим газрыг ав хийх нэрийдлээр уулгалж байсан ажээ.Халхын талаар явуулах Манжийн төрийн бодлого нь Хятадыг эзлэн авсан 1644 оноос буюу Нурхаачийн ач Фулинг Чин улсын хаанд өргөмжилсөн үеэс эрс өөрчлөгдсөн юм. Учир нь Хятадыг байлдан эзлэхдээ, ар талаасаа довтлуулахгүйн тулд хэсэг хугацаанд Халхтай бэлэг бүхий элч солилцож, найртай харилцахад хүрсэн бөгөөд Хятад улсыг эзлэх зорилгоо биелүүлэсний дараа манжийн цэрэг улс төр, эдийн засгийн хүчин чадал үлэмж нэмэгдсэндээ эрдэн, Манжийн зүгээс Халхад өөрийн бодлогоо тулган шаардах нь давамгайлах хандлагатай болов.Манж нар Мин улсын эзлэн аваад, эхний хэдэн жил дотоод байдлаа төвхнүүлэн бэхжүүлж авсны дараагаас буюу 1648 оны үеэс Халхтай холбоотой асуудлыг хүчээр шийдэхийг, тулган хүлээлгэхийг илт оролдох болжээ.Сөнид аймгийн хэрэг явдлаас Халхчууд нэгэн санаатай, нэгдмэл хүчтэй байгааг мэдэж авсан Манжийн эрх баригчид Халхын талаар явуулах бодлогоо тэдний нэгдэл хүчийг задлан сарниулахад чиглүүлжээ. Эеэр засагч хаан 1647 онд Засагт хан, 1648 онд Түшээт хан, Сэцэн хан нарын элчийг тус тус хүлээн авахгүй буцаасан атлаа мөн 1648 оны намар Халхын Сайн ноёны дээд өвөг Данзан ламын элчийг зориуд найрсагаар хүлээн авчээ. Энэ нь Түшээт хан, Сэцэн ханыг Манжийн эсрэг зэвсэг барин тэмцэснийг зэмлэн эрх сүрээрээр далайлгах хэрэг байснаас Гадна Халх эрх баригч ноёдын хооронд яс хаяж хөсөрдүүлэн нэг хэсгийг нь талдаа хахуулдан татаж, нөгөөг нь эсрэг хүч болгон, хооронд нь тэмцэлдүүлэх гэсэн бодлого байжээ.Байдлыг хурцатгахгүйн тулд Түшээт хан, Сэцэн хан нарыг төлөөлж, засагт хан манжийн эеэр засагч хаантай биеэр очин уулзжээ. Засагт хан тийнхүү чармайлт гаргаж, Халх болон Манжийн хааны хороондын харилцааг хэлэлцээрийн замаар зохицуулах гэсэн боловч тодорхой үр дүнд хүрсэнгүй. Харин Манжийн хаан хариуд нь Халхын хан нар хөвгүүд, дүү нараа Манжийн хааны ордонд ирүүлэхийг шаардсан юм. Энэ нь тэд нарын хүүхэд, дүү нарыг барьцаа болгон авах гэсэн хэрэг тул Түшээт хан, Сэцэн хан нар зөвшөөрсөнгүй. Манжийн хаан өөрийнх нь шаардлагыг хүлээн аваагүйд хорсож, Халхад элдвийн шахалт, хавчилт үзүүлэхийн зэрэгцээ Халхыг дотроос нь хагалан бутаргах үйл ажиллагаа улам бүр эрчимжүүлж зарим үр дүнд хүрчээ.1651 онд Халхын Түшээт хан, Сэцэн хан нар 1000 морь, 100 тэмээг Манж хаанд өргөн, жилийн амгаланг айлтгаж найрамдахыг хүсчээ. Энэ нь Тэнгисийг дэмжиж, Манжийн цэрэгтэй шууд зэвсэглэн байлдаж байсныг бодвол, буулт хийсэн хэрэг боловч Манж нарын Халхад явуулж бодлого эрчимжиж буй үед ямар нэгэн зүйлээр шалтгаалан Халхад цэрэглэн орохоос сэргийлсэн бололтой. Чухам ямар шалтгааны улмаас Халхын дотоод хагарал гаргасныг дурдаагүй боловч 1653 онд Түшээт хан Гомбодоржийн хүү Бунтир албат харъяатаа авч, Манжийн хаанд дагаар орсонд түүнийг засаг чин ван өргөмжилж Чулгаалт хаалганы гадна нутаглах газар олгожээ. Энэ нь Бунтир бол Халхын анх удаа Манжийн талд урван орсон этгээд юм. Үүнээс үзвэл, Халхын ноёд дотроо хагаралдаж, зарим нь Манжийн түрэмгий бодлогыг сөрөн зогсож байхад, нөгөө зарим нь Манжийн хааны сайхан амлалт, зэрэг хэргэм, шан харамжинд татагдан дагаж орохыг санаархах болсон байна.Сэцэн хан, Түшээт хан нар Бунтирыг буцааж нэхэмжилсэн боловч Манжийн зүгээс эрс эсэргүүцэн няцаасан юм. Түшээт хан Гомбодорж, Сэцэн хан Шолой хан хүчинд автагдан, зарим талаар буулт хийн, Манжтай найрамдах бодлогыг явуулж байсан боловч харин шууд дагаж орохыг хүсэхгүй байсан юм.Манжийн зүгээс Халхын дотоод хэрэгт хутгалдан орох нь улам бүр нэмэгдэж, элдэв шахалт хавчлага чангарч байх тэр эгзэгтэй үед Сэцэн хан Шолой 1652 онд, Түшээт хан Гомбодорж 1655 онд удаа дараа нас барсан нь Халхын улс төрийн байдалд ноцтой хохирол учруулжээ. === Ойрад === Ойрадын Тогоон тайш, түүний хөвүүн Эсэн тайш, Мандухай сэцэн, Даян хаан, жонон Алтан хаан, Түмэн засагт хаан нарын Монголыг нэгтгэн захирах талаар явуулсан бодлого, үйл ажиллагааг үүнд хамааруулан үзнэ. Тэдгээр хүмүүсийн бүх Монголыг нэгтгэн захирах хувийн хүсэл санаархал нь нийт Монголын түүхийн тавцан дээр дэвшилтэт үйл ажиллагаа болж харагддаг жамтай. Тус хугацаанд нэг талд, нэгдлийн төлөөх үйл явц явагдаж байхад нөгөө талд, задралын үр хөврөл түүнээс ч дутуугүй эрчтэй өрнөж байв. Гэхдээ Даян хаанаас хойш Монгол улс дахин нэгдмэл байж чадаагүй юм. Тэр үед Монголыг улс төрийн болон шашин–оюун санааны талаар нэгтгэн захирах хэмээсэн хаад ноёдын бодлого, үйл ажиллагаа хэсэг үе амжилт олж байсан боловч биеэ даан хүчирхэгжсэн ноёд язгууртнууд нэгдсэн төрд захирагдахыг хүсэхгүй, байнга салан тусгаарлахын төлөө байв. Энэ бүхний эцэст Монгол харьцангуй биеэ даасан Өвөр Монгол, Халх Монгол, Буриад Монгол, Хөх нуурын Монгол, Ойрад Монгол, Хотгойдын Алтан ханы улс гэсэн хэдэн том эзэмшил–улсуудад хуваагдан жижгэрэв. Тэдгээрээс Буриадаас бусад нь нэгэнт биеэ даасан улсын шинжтэй болсон байв.“Дөчин, дөрвөн хоёр”-ын Монгол улсын үеийг 1370 онд их ор залгасан Билигт хаан Аюуширдара-гаас эхлүүлэн Монголын сүүлийн хаан Лигдэн нас барж, Өвөр Монгол Манжид эзлэгдсэн 1636 он, 1689 онд Хаант Оросод эзлэгдсэн Буриад Монгол, 1691 онд Халх Монгол Манжид дагаар орсон, 1723 онд Хөх нуурын Монгол, 1755 онд Ойрад Монгол Манжид эзлэгдснээр дуусгана. == Манжийн үеийн шашин, соёл == Дэлхийн улс орнууд хоорондоо дайтан эзэлж, эзлэгдэх явдал олонтоо тохиолдож байсан бөгөөд эзлэн авсан орныхоо талаар өөр өөр бодлого явуулж байжээ. Манжийн төр монголчуудад эхлээд илүү эрх өгч байсан ч аажим аажмаар эрх чөлөөг нь хумин боомилж номхон хүлцэнгүй, өөрийн гэсэн үзэл, түүх соёлгүй үндэстэн болгох бодлого явуулжээ. Тухайлбал сур харвааг өөрчлөн богино зайд (45 нум зайд буюу 75-80 м)<ref>[http://www.24tsag.mn/content/35726.shtml Наадмын тухай таны мэддэггүй зүйлүүд]</ref> харвадаг болгох, харваачдад бага шагнал өгдөг болгох, монгол бүжгийг хориглох бодлого явуулж байв. == Манжийн үеийн эдийн засаг == [[Файл:Zer-goo-cha, Governor of Miamatchin (i.e., Maimachin) LCCN99615503.tif|thumb|1727 Хоёр улсын хилийн хооронд зарга шүүдэг ийм Заргачийн яам гэж байгуулсан [[Алтанбулаг сум (Сэлэнгэ)|Наймаа хот]] онд байгуулагдсан<ref>[http://selenge.gov.mn/beta/3/item/16 ЭРДЭНЭ ВАНГИЙН ХОШУУ ХИЙГЭЭД СЭЛЭНГЭЧҮҮД]</ref>]] 18 дугаар зууны эхэн үед Монголд бөөний худалдаа байсангүй. Гагцхүү жижиглэнгийн худалдаа ноёрхож байлаа. Жижиглэн худалдаа нь таваар мөнгөний харилцаа хөгжиж, үндэсний худалдаачид төрж гараагүй, зам харилцаа муутай нүүдлийн мал аж ахуйтай монголын нөхцөлд таарсан байжээ. Энэ нөхцөл шалтгааны улмаас Ар Монгол дахь хятад худалдааг хязгаарлан барьж байх гэсэн Манжийн засгийн газрын бодлого газар дээрээ тэр бүр биелэгдэхгүй задгайрч, хятадын худалдааны нөлөө хүрээ байнга өссөөр, 18 дугаар зууны эцэс болоход хошуудаар одож худалдаалах нь нилээд түгээмэл болж, зарим хошуунд гэр майхан барьж суурьшин, байнга худалдаалах явдал үзэгдэх болсон байна. 18 дугаар зуун бол Ар Монгол дахь хятадын худалдааны зохион байгуулалт, мөлжлөгийн үндсэн арга, худалдаалах хэлбэр нь төлөвшиж, улмаар Монголын эдийн засагт нэвтэрч бэхжээд, цаашид бүх монгол нутгийг хамарсан худалдаа явуулах замаа баттай засч авсан үе. Манж улс монголчуудыг бослого гаргахаас сэргийлж төмрийн хэрэглээг хязгаарлан тэргэндээ төмөр цөн хийдэг байсныг болиулсанаар 20-р зуун гэхэд монголчууд дан модоор тэрэг хийдэг болжээ. Ардууд манж, монгол эрх баригч, мөн тайж, дээд лам нарт үг дуугүй захирагдаж, ондоо хошуунд явахдаа ноёноосоо зөвшөөрөл авч, олон зүйлийн алба татвар төлж байв. Хошуудад чөлөөтэй худалдаалах болсноор Ар монгол дахь хятадын худалдаа мөнгө хүүллийн хөгжлийн хоёрдугаар үе эхэлнэ. Энэ үед хятадын худалдаачдын тоо урьдахаас эрс нэмэгдэн, зохион байгуулалтын хувьд улам бэхжиж, пүүс дэлгүүрүүдийн бүтцэд зарим шинэ өөрчлөлт гарчээ. Мөн худалдаалах арга нь нарийсаад хэмжээ, далайц нь ихэссэн. Хятадын худалдаачид өр шир, зээлийн хүүд Ар монголоос хурааж, худалдаж авсан малаа намар таргалсан үеэр нь [[Их хүрээ]], [[Улиастай]], [[Ховд (хот)|Ховд]], [[Хиагт]]ын орчимд сүрэглэн зохион байгуулаад хятадын хотууд руу туулгадаг байв<ref>[https://montsame.mn/mn/read/195972 Да Шен Куй болон бусад пүүс ардад мөнгө хүүтэй зээлж монголчуудыг хүүлж байсан]</ref>. Улиастай дахь нэр нөлөө бүхий, хамгийн том пүүс бол [[Даашинхүү|Да Шэн Күй]]гийн пүүс юм. ==Газрын зураг== <gallery> Файл:Манжийн байлдан дагуулалт.jpg|Манжийн байлдан дагуулалт. Файл:Манжийн байлдан дагуулалт 2.jpg Файл:Манжийн байлдан дагуулалт 3.gif Файл:Манжийн байлдан дагуулалт 4.gif Файл:Манж-Оросын гэрээгээр Оросын бүрэлдэхүүнд орсон нутаг.jpg|Манж-Оросын гэрээгээр Оросын бүрэлдэхүүнд орсон нутаг Файл:Манжийн довтолгоо 1616-1644.jpg Файл:Manjiin dovtolgoo.gif Файл:Манжийн довтолгоо 1644-1662.jpg|Манжийн довтолгоо 1644-1662 Файл:Манжийн довтолгоо 1662-1683.jpg|Манжийн довтолгоо 1662-1683 Файл:Манжийн довтолгоо 1683-1747.jpg|Манжийн довтолгоо 1683-1747 Файл:Манжийн довтолгоо 1747-1796.jpeg|Манжийн довтолгоо 1747-1796 Файл:Манж 1795.jpg|Манж 1795 Файл:Манж улс 1815 он.jpg Файл:Манж улс 1838 он.jpg Файл:Tuv Azi 1760 on.jpg Файл:Manj boslogo.jpg Файл:Манж 1820 он..jpg|Манж 1820 он Файл:Manj 1796-1839.jpg Файл:Manj 1884 on.jpg Файл:Manj 1861-1894.jpg Файл:Manj 1862-1911.jpg Файл:Манжид болсон бослого.jpg Файл:Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1895 он.gif|Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1895 он Файл:Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1905 он.gif|Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1905 он. Файл:Манж 1911.jpg|Манж 1911 он Файл:Манж улс дахь гадны улсуудын нөлөөний хүрээ 1907 он.gif Файл:Манж Чин улс.jpg Файл:Манж Чин.jpg Файл:Manjin zahirgaa.jpg Файл:Манж 1911 он - Балхаш нуур, Амарын хойд талын нутаг 19-р зуунд Оросын бүрэлдэхүүнд орсон.jpg|Манж 1911 он - Балхаш нуур, Амарын хойд талын нутаг 19-р зуунд Оросын бүрэлдэхүүнд орсон.jpg Файл:Манж улс.jpg|Манж улс </gallery> ==Нэмж унших== *[[Монголын түүх]] *[[Манжийн эсрэг монголчуудын тэмцэл]] *[[Жиньдандаогийн үймээн]] *[[Хятадын Синьхайн хувьсгал 1911 он]] *[[Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал]] ==Ном зүй== *Манжийн эрхшээлд байсан үеийн Монголын төр, эрх зүйн сэтгэлгээний хөгжил == Эшлэл == {{reflist}} {{Манжийн үеийн Монгол}} [[Ангилал:Манжийн үеийн Монгол| ]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Монгол-Хятадын харилцаа]] [[Ангилал:1635 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:1912 онд татан буугдсан]] [[Ангилал:17-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:18-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:19-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:20-р зууны Монголын түүх]] pmho6rkt58ubvd0q82vt22t8ck5bf6u Мухулай 0 28170 708118 706314 2022-08-10T11:37:26Z 64.119.19.187 /* Мөн үзэх */ wikitext text/x-wiki {{Инфобокс хувь хүн | нэр = Мухулай | зураг = | зурагны_дэвсгэр_тайлбар = | тайлбар = [[Сүхбаатарын талбай]]н хойморт байх Мухулайн хөшөө | төрсөн_огноо = 1170 он | төрсөн_газар = [[Хамаг Монгол|Хамаг Монголын ханлиг]],Жалайр аймаг | нас_барсан_огноо = 1223 он | нас_барсан_газар = [[Их Монгол Улс]] | үндэстэн = [[Монгол үндэстэн|Монгол]], [[Жалайр]] аймгийн овгийн хүн | бусад_нэр = өрлөг баатар, мянганы ноён | алдаршсан_хувь_нэмэр = '''Гоо ван''' | ажил_мэргэжил = цэргийн ноён }} '''Мухулай''' (1170 - 1223) нь [[Их Монгол Улс]]ын цэргийн жанжин юм. Тэрбээр 15 насандаа [[Чингис хаан]]ы албанд зүтгэж эхэлсэн бөгөөд эцэг Жүрхэний Гүн гоо нь Тэмүжинд зарцаар өгсөн. Мухулай нь [[Алтан ураг]]т үл хамаарах ч бараг хааны дараа орох улсын '''Гоо ван''' цолыг авсан юм. Мухулай 53 наслахдаа бүх амьдрал нь цэргийн хуаранд өрнөж, аян замд гэрлэж, үр хүүхдээ өсгөсөн, нэг ч удаа ялагдаж байгаагүй гарамгай жанжин юм. Тэрбээр Чингис хаанд үлэмж олон ялалтыг авчирсан байлдааны тактикийг бэлтгэж, бусад жанжид түүнийг амжилтай хэрэгжүүлсэн гэдэг. Харин зарим эх сурвалжид Мухулай 27 настай байхдаа Чингис хаанд дагаар орсон гэж бичсэн байна. Мухулайн эцэг бол үнэнч шударга хүн байсан бөгөөд Чингис хаанд хүчин зүтгэж явжээ. Чингис хаан Мухулай нарын нөхөрлөсөн үе нь Монголчууд тарж бутарсан олон овог аймгууд нэгдэн нийлэх гэж буй тэмцлийн ид үе байсан юм. == Намтар == Хүнд цагт Чингис хаантай нөхөрлөсөн Мухулайн цэргийн эрдэм, үнэнч шударга зангаараа эхнээсээ л үлгэр дуурайлал болж байв. Төрөлхийн авхаалжтай, хичээнгүй Мухулай нь Боорчи, Зэлмэ зэрэг хатуу жанждын гараар хүмүүжиж, 20 хүрэх насандаа Чингис хааны 4 хөлөг баатрын нэг болж, 30 насны босгон дээр 9 өрлөгийн нэгд багтжээ. Түүнээс хойш бараг дараалан тушаал дэвшсээр хааны дараа орох улсын ван болсон юм. 1199 онд Мухулай Найманы Буюруг ханы эсрэг хийсэн тулалдааны үед шалгарч, Байдраг голын хөвөөнд Найманы Хөгсү Сабрага баатрын цэрэгтэй тулалдаж явжээ. 1200 онд Онон мөрний хөвөөнд Тайчуудтай байлдахад оролцож, мөн оны намар 11 овог аймгийн цэрэгтэй тулгаран дарж, 1201 онд Гүр хаан Жамухын эсрэг байлдан 1202 онд Найман-Мэргидийн холбоотны цэргийг Хүйтэн уулын дэргэд тосон байлдсан, 1202 онд Татарыг мөхөөсөн тулалдаан, 1203 оны хавар Мау өндрийн байлдаанд оролцож байжээ. 1197-1206 оны хооронд явагдсан хамгийн томоохон гэж хэлж болох тулгаралтуудад бүгдэд оролцож явжээ. == Их Монгол Улсад хүчин зүтгэсэн нь == 1206 онд Чингис хаан Монгол туургатныг нэгэн дээвэр дор нэгтгэж, Их Монгол улсыг байгуулсны дараа Мухулайг гоо ван болгон өргөмжилж, зүүн түмний захирагч болгожээ. Хаант төрийн 88 гавьяатны гурав дахь, 95 мянгатын 3 дахь мянганы ноёноор тус тус өргөмжилжээ. Тэр үед Мухулай ван 38 нас хүрч байсан бололтой. Өдгөө судлаачид гоо ван цолыг ерөнхий сайд, шадар сайд гэсэн цолтой дүйнэ гэж тайлбарладаг. Энэ утгаар Мухулай ванг Монгол улсын анхны ерөнхий сайд байсан гэж үзэх түүхчид бий. Гадаад элчтэй харилцах дээд эрхийг хаан өөрөө барих тул гадаадад явах бичгийг 2 хэл дээр үйлдэх, элчийг хүлээн авч тохирох зиндаанд нь хамааруулах хүндэтгэх, дайн, найрамдлын асуудлыг их хуралдайд бэлтгэн оруулах ажлыг Мухулай ван голдуу эрхэлж байв. Мухулай бол амьдралынхаа 50 жилийг цэргийн майханд өнгөрөөж, аян дайныхаа хажуугаар гэрлэж, үр хүүхдээ өсгөж явсан гайхамшигт жанжин юм. Тэрээр Чингис хаанд олон ялалт бэлэглэсэн билээ. Түүнчлэн Мухулай ван Монгол цэрэг эрсийн зориг хийморийг тэтгэх зорилгоор бүх цэргийн хар тугийг шинээр бүтээн залах үйлийг Чингис хаанд сануулсан бөгөөд амжилттай гүйцэтгэсэн учраас бүх цэргийн тугчаар томилогдсон байна. Түүнээс хойш Хар сүлдийг дайн байлдаанд залах, авч явах, тахих, догшруулах, байрнаас нь хөдөлгөхөд гагцхүү Мухулайн үр удмынхан гардан гүйцэтгэх болжээ. 1211 онд Чингис хаан Алтан улстай дайтах үед Зэв, Мухулай нарын удирдсан цэрэг цохилтын үзүүр болон хөдөлж, Алтан улсын цэрэгт хэд хэдэн удаа хүчтэй цохилт өгчээ. 1213 онд Мухулай ван стратегийн чухал ач холбогдол бүхий Цавчаал боомтыг довтолсон боловч авч чадаагүй байна. Үүний дараа Мухулай ван Ляодуны хойгт амжилттай давшин, хойд Хятадын нутгийг бүрэн эрхшээлдээ оруулсан байна. Чингис хаан нутгийн зүг хүлгийн жолоог эргүүлэхдээ Хятадыг байлдан дагуулах ажлыг Мухулайд даалгасан нь ямар их итгэл хүлээлгэж байсныг харуулж байгаа юм. Мухулай ван ойролцоогоор 2,5 түмэн Монгол цэрэг, 2 түмэн Кидан цэрэг нийт 4,5 түмэн цэргийн хүчээр Алтан улсыг эзлэх дайнд орсон бөгөөд Алтан улсын дотоод зөрчлийг ашиглах, цэрэг-дипломатын аргыг хослуулан хэрэглэх, морины хурдаар давших зэрэг аргуудыг хослуулан хэрэглэж, Алтан улсын төрийг шахаанд оруулж байв. Байлдааны ажиллагааг амжилттай болгохын тулд Мухулай ван Хятадуудын өөрсдийн аргыг хэрэглэх шаардлагатай гэдгийг сайн ойлгож байлаа. Үүний дүнд ч Хятад цэргээс бүрдсэн явган цэргийн анги байгуулж байв. Мухулайн удирдан явуулсан байлдааны ажиллагааны үед буюу 1217-1223 оны хооронд Хятадын хойд хэсгийн асар их нутаг Монголчуудын гарт орсон боловч түүнийг эсэргүүцэх орон нутгийн иргэдийн тэмцэл бас байжээ. 6 жилийн дотор Мухулай ван 45000 цэргийн хүчээр нийтдээ 1500 км өргөн фронтоор байлдааны ажиллагаа явуулж, 500 км газар давшжээ. == Амьдралын сүүлийн жилүүд == Тэрээр [[Сүн улс]]тай дипломат харилцаа тогтоон, холбоотны хувиар Алтан улсыг ганцаардуулах бодлого барьж байв. Энэ талаас нь аваад үзвэл Мухулай ван чадварлаг, алсын хараатай улс төрийн бодлоготон байжээ. Харамсалтай нь Мухулай ван өвчний улмаас 1223 оны 3-р сард нас баржээ. Алтан улсын эсрэг давшилт эрчимжиж байх тэр үед Мухулай ван нас барсан нь хүнд гарз байсан юм. Хожмоо Чингис хаан Бяньжиныг байлдаж явахдаа бүх цэргүүд, жанжиддаа хандан ''“Мухулай маань амьд байсан бол би яалаа гэж ингэж явахав”'' хэмээн шүүрс алдсан гэдэг. Учир нь Монголчууд [[Алтан улс]]ын эсрэг 1211-1234 он хүртэл даруй 23 жилийн турш үргэлжилсэн дайныг хийж байсан бөгөөд энэхүү аян дайн нь хамгийн их хүн хүч, цаг хугацаа шаардсан дайн байсан юм. 1211-1223 оны хооронд буюу 12 жилийн турш Мухулай вангийн удирдан явуулсан байлдааны ажиллагаа үнэхээр амжилттай байсан юм. Монголын цэрэг Мухулайн удирдлага дор 1217-1223 онд томоохон, шийдвэрлэх ялалтуудыг удаа дараалан байгуулж, хожмоо явагдах байлдааны ажиллагааны үндэс суурь нь болж өгчээ. Мухулай бол Монгол жанжны авьяас билэг, арга ухаан ямар ч нөхцөл байдалд уран чадварлаг, түргэн шаламгай шинж чанараа төвөггүй дасан зохицож чаддаг гайхамшигтай өрлөг жанжин байсан юм. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Боорчи]] * [[Борохул]] * [[Чулуун баатар|Чулуун]] [[Ангилал:Их Монгол Улс]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1170 онд төрсөн]] [[Ангилал:1223 онд өнгөрсөн]] ad6r0qvbjk3q8285cton63pyenzarrh Куритиба 0 28320 707991 628696 2022-08-10T07:41:10Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{coord|25|25|0|S|49|15|0|W|display=title}} [[image:Brasão de Armas do Município de Curitiba.png|70px|left]] [[image:'JardimBotanico.BotanicalGarden.CuritibaParanaBrasilBrazil.JPG|thumb| [http://tools.wikimedia.de/~magnus/geo/geohack.php?language=en&params=25_25_47_S_49_16_19_W 25° 25' 47" S 49° 16' 19" O]]] '''Куритиба''' ({{lang-pt|Curitiba}}) нь [[Бразил]]ын [[Парана]] мужид орших хот юм. == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=br&stat=83842 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Куритиба <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 26.5 | hmfeb = 26.7 | hmmär = 25.8 | hmapr = 23.1 | hmmai = 21.1 | hmjun = 19.6 | hmjul = 19.4 | hmaug = 20.9 | hmsep = 21.3 | hmokt = 22.6 | hmnov = 24.5 | hmdez = 25.4 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = 16.3 | lmfeb = 16.9 | lmmär = 15.9 | lmapr = 13.2 | lmmai = 10.2 | lmjun = 8.4 | lmjul = 8.1 | lmaug = 9.2 | lmsep = 10.8 | lmokt = 12.5 | lmnov = 14.0 | lmdez = 15.4 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 171 | nbfeb = 147 | nbmär = 131 | nbapr = 93 | nbmai = 99 | nbjun = 105 | nbjul = 89 | nbaug = 75 | nbsep = 115 | nbokt = 134 | nbnov = 124 | nbdez = 150 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 5.3 | shfeb = 4.9 | shmär = 4.7 | shapr = 4.7 | shmai = 4.9 | shjun = 4.6 | shjul = 4.8 | shaug = 4.8 | shsep = 4.1 | shokt = 4.4 | shnov = 5.1 | shdez = 4.9 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = | rdfeb = | rdmär = | rdapr = | rdmai = | rdjun = | rdjul = | rdaug = | rdsep = | rdokt = | rdnov = | rddez = <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 82 | lffeb = 83 | lfmär = 83 | lfapr = 82 | lfmai = 82 | lfjun = 81 | lfjul = 81 | lfaug = 79 | lfsep = 82 | lfokt = 82 | lfnov = 80 | lfdez = 82 }} == Цахим холбоос == {{Commons|Curitiba|Куритиба}} * [http://www.curitiba.pr.gov.br curitiba.pr] * [http://www.curitiba-brazil.com curitiba-brazil.com] [[Ангилал:Куритиба| ]] [[Ангилал:Бразилын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Бразилын холбооны улсын нийслэл]] [[Ангилал:Бразилын хот]] [[Ангилал:Паранын суурин]] [[Ангилал:Паранын коммун]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1693 онд байгуулагдсан]] dnq4f20r4t3ohcg7rrsp5gl60lc6fh5 Манзуширын хийд 0 28551 708064 641381 2022-08-10T08:42:41Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{хянах}} '''Манзушир хийд''' нь Монголд байдаг Буддын шашны хийд юм. "Манзушир" гэдэг нь "Оюун билгийн тэнгэрийг сахих бурхан" гэсэн утгатай. Манзушир ламтны анхдугаар дүрийн хувилгаан Лувсанжамбалданзан удирдан 1733 онд Богдхан уулын энгэрт бариулснаар Манзуширын хийдийн суурь тавигджээ. XVIII зууны сүүлчээр цогчин дуганыг байгуулж, өмнө талд нь Богд уулнаас ус татаж, хиймэл нуур үүсгэжээ. 1760 онд Бадамын дуган, 1770 онд Шар хүрээ хэмээх Богдын ордонг барьж, Хангал, Цогчин, Эргэдэг Майдар, Суварган сүм, Сэрүүн лаврин, Мамба, Цанид, Жүд, Мангал зэрэг сүм дугануудыг уран барилгын гайхалтай шийдлээр байгуулсан байна. Эдгээр сүмүүд нь Богдхан уулын үзэмжит сайхан байгальтай зохицон нийцэж байсан учраас “Халх Монголын Ар утай” гэж алдаршжээ. XX зууны эхэн үе гэхэд 500 гаруй шавьтай, гавж аграмбын мяндгийг олгодог Монголын нэр нөлөөтэй том хийд болсон байна. Сүмээс үлдсэн хэсэг нь одоо музей болж хадгалагдан иржээ. 200 гаруй жилийн түүхтэй Манзуширын хийдийг 1937 оны хэлмэгдүүлэлтээр нураан буулгах үед 20 барилга байгууламж, 300 лам нартай байжээ. Энэ хийдийн туурь, уулын энгэрийн хадан дээр сийлбэрлэсэн том бурхдын зураг нь түүх соёлын ховор нандин бүтээл дурсгал болж үлдсэнийг 1998 онд улсын хамгаалалтанд авсан. Тус музейн зүүн талд 1726 онд аяганы дархан Жалбуу ах дүү нарынхаа хамт урлан бүтээсэн жасын том тогоо байдаг. Нэг удаа 1000 хүний хоол бэлтгэж болдог энэ тогооны амсар нь 215 сантиметр, гүн нь 140 сантиметр, багтаамж нь 1800 литр, хүнд нь 2 тонн ажээ. 1000 хүний хоол бэлтгэхэд нэгмөсөн 2 шарын мах буюу 10 гаруй хонины махыг чанахад 4 тэрэг түлээ түлдэг байжээ. Одоогоор төв аймгын газар нутагт оршиж байна. [[ Image:Manzushir_Khiid_149194574_c0a3034dae_o.jpg | thumb | left | 800 × 531 pixels | Хийдийн төв хаалга ]] Улаанбаатар хотоос өмнө зүгт 43 километр зайд орших Төв аймгийн Зуунмод хотын төвөөс зүүн хойш 8 километрт Зуунмодны амны эхэнд Ачит дүйнхорын булаг хэмээх энгэр газар Манзуширын хийдийн туурь оршино. Далайн төвшнөөс дээш 1800 метр өндөрт шинэсэн ойн дунд байдаг. Манзушир хийдийн анхны сүмийг Манзушир ламтны анхдугаар дүрийн хувилгаан Лувсанжамбалданзан удирдан 1733 онд Богдхан уулын энгэрт бариулснаар Манзуширын хийдийн суурь тавигджээ. == Цахим холбоос == * {{commonscat|Manzushir Monastery}} [[Ангилал:Монгол дахь туурь]] [[Ангилал:Монголын буддын шашны хийд]] [[Ангилал:Монголын сэргээн барьсан барилга байгууламж]] [[Ангилал:Зуунмод]] [[Ангилал:18-р зууны хийд]] [[Ангилал:1733 онд байгуулагдсан]] no2w7zy7mvazliukdsuxdxgvnub4e1b Челябинск 0 29597 708070 662840 2022-08-10T08:49:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Челябинск |Name in Landessprache = |Wappen = CoA of Chelyabinsk (2000).svg |Flagge = Flag of Chelyabinsk.svg |lat_deg = 55 |lat_min= 09 |lat_sec= 00 |lon_deg = 61 |lon_min= 24 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = 7 дүүрэг |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Наталья Котова |Gründungsjahr = 1736 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1787 оноос хойш |Fläche = 486 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 220 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung =86.5% нь [[Орос үндэстэн|орос]],<br/>5.0% нь [[Татар үндэстэн|татар]] |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 351 |Postleitzahl = 454xxx |OKATO = 75401 |Webseite = [http://www.cheladmin.ru/ www.cheladmin.ru] }} '''Челябинск''' ([[оросоор]] ''Челябинск''; {{lang-kk|Шелебий}}) — [[ОХУ]]-ын [[Челябинск муж]]ийн төв, 1 сая 143 мянган хүнтэй [[саятан хот|саятан]], улсынхаа [[ОХУ-ын 50 том хот|есдүгээр их]], [[Ази]] тивд оршдог [[хот]]. == Хамтын ажиллагаатай хотууд == Челябинск нь дараах долоон хоттой хамтын ажиллагаатай: <ref name="Twins">Хамтын ажиллагаатай хотууд: [https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy Администрация г. Челябинска.]</ref> {| class="wikitable sortable" |- class="hintergrundfarbe8" |- !Хот!!Улс!!оноос</br>хойш |- |[[Колумбиа (Өмнөд Каролина)|Колумбиа]]||{{USA|Өмнөд Каролина|Өмнөд Каролина, Америкийн Нэгдсэн Улс}}||1995 |- |[[Харбин]] [[File:%E5%93%88%E5%B0%94%E6%BB%A8%E5%B8%82%E5%BE%BD.jpg|15px]]||{{CHN|Хармөрөн муж|Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс}}||2012 |- |[[Ноттингемшир]]||{{GBR|Англи|Англи, Их Британи}}||2000 |- |[[Казань]] [[File:Coat of Arms of Kazan (Tatarstan).svg|10px]]||{{RUS|Татарстан|Ижил Мөрний Холбооны тойрог, Оросын Холбооны Улс}}||2002 |- |[[Омск]] [[File:Coat of Arms of Omsk.png|15px]]||{{RUS|Сибирийн Холбооны тойрог|Сибирь, Оросын Холбооны Улс}}||2002 |- |[[Рамла]] [[File:Coat of Arms of Ramla.svg|15px]]||{{ISR|Төв дүүрэг (Израиль)|Израиль}}||2000 |- |[[Уфа]] [[File:Coat of arms of Ufa.svg|15px]]||{{RUS|Башкортостан|Ижил Мөрний Холбооны тойрог, Оросын Холбооны Улс}}||1999 |- |[[Өрөмч]]||{{CHN|Шинжаан|Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс}}||2004 |- |} == Цаг уур == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c01003.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Челябинск <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −10.8 | hmfeb = −8.1 | hmmär = −0.6 | hmapr = 10.2 | hmmai = 18.4 | hmjun = 22.8 | hmjul = 24.5 | hmaug = 21.5 | hmsep = 15.9 | hmokt = 6.4 | hmnov = −1.9 | hmdez = −8.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −20.5 | lmfeb = −19.3 | lmmär = −12.2 | lmapr = −0.8 | lmmai = 6.2 | lmjun = 11.5 | lmjul = 14.2 | lmaug = 11.4 | lmsep = 6.4 | lmokt = −1.0 | lmnov = −9.3 | lmdez = −16.9 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 21 | nbfeb = 15 | nbmär = 15 | nbapr = 24 | nbmai = 43 | nbjun = 61 | nbjul = 86 | nbaug = 54 | nbsep = 39 | nbokt = 35 | nbnov = 27 | nbdez = 23 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 6 | rdfeb = 4 | rdmär = 4 | rdapr = 5 | rdmai = 7 | rdjun = 9 | rdjul = 10 | rdaug = 9 | rdsep = 7 | rdokt = 8 | rdnov = 7 | rddez = 7 }} == Цахим холбоос == {{Wiktionary}} {{Commonscat|Chelyabinsk|Челябинск}} * [http://www.mojgorod.ru/cheljab_obl/cheljabinsk/index.html ''mojgorod.ru'' хуудсан дахь Челябинск хотын мэдээлэл] оросоор == Эшлэл == <references /> {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Челябинск| ]] [[Ангилал:Челябинск мужийн суурин]] [[Ангилал:Азийн суурин]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:1736 онд байгуулагдсан]] 65y16xdjxdzz1yd6a24fsffmnzz7sdo Красноярск 0 29602 707879 619503 2022-08-09T13:20:22Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Красноярск |Name in Landessprache = |Bild = Church of the Annunciation, Krasnoyarsk.jpg |Wappen = Coat of Arms of Krasnoyarsk (Krasnoyarsk krai).svg |Flagge = Flag of Krasnoyarsk.svg |lat_deg = 56 |lat_min= 00 |lat_sec= 00 |lon_deg = 92 |lon_min= 56 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Сергей Ерёмин |Gründungsjahr = 1628 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1822 оноос хойш |Fläche = 348 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 259 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = 92.0% - [[Орос үндэстэн|орос]]<br> 8.0% - бусад |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 391 |Postleitzahl = 660000–660136 |OKATO = 04401 |Webseite = [http://www.admkrsk.ru/ www.admkrsk.ru] | Bild = Aerial view of Krasnoyarsk 1.jpg }} '''Красноярск''' (дуудлага нь ''Краснояарск''; [[оросоор]] ''Красноярск'') — [[ОХУ]]-ын [[Красноярскийн хязгаар]]ын төв, [[ОХУ-ын 50 том хот|улсынхаа 14-р том]], 1 сая 7 мянган хүнтэй [[хот]]. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00661.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Красноярск <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −11.5 | hmfeb = −10.2 | hmmär = −1.2 | hmapr = 7.1 | hmmai = 15.8 | hmjun = 22.4 | hmjul = 24.5 | hmaug = 21.3 | hmsep = 14.7 | hmokt = 5.3 | hmnov = −3.6 | hmdez = −9.7 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −20.0 | lmfeb = −19.5 | lmmär = −11.1 | lmapr = −3.4 | lmmai = 3.8 | lmjun = 10.0 | lmjul = 13.1 | lmaug = 10.5 | lmsep = 4.6 | lmokt = −2.8 | lmnov = −11.4 | lmdez = −17.8 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 17 | nbfeb = 13 | nbmär = 15 | nbapr = 30 | nbmai = 48 | nbjun = 59 | nbjul = 81 | nbaug = 68 | nbsep = 41 | nbokt = 41 | nbnov = 38 | nbdez = 26 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 5 | rdfeb = 4 | rdmär = 5 | rdapr = 7 | rdmai = 9 | rdjun = 9 | rdjul = 10 | rdaug = 10 | rdsep = 9 | rdokt = 10 | rdnov = 10 | rddez = 8 }} == Ах дүүгийн барилдлагатай хотууд == * [[Днипро]], {{UKR}}, 2007 оноос хойш * [[Казань]], {{RUS|Татарстан|Татарстан, Ижил Мөрний Холбооны тойрог, ОХУ}}, 2001 оноос хойш * [[Москва]], {{RUS|Төв Холбооны тойрог|Төв Холбооны тойрог, ОХУ}}, 1998 оноос хойш * [[Самарканд]], {{UZB}}, 2003 оноос хойш * [[Улаанбаатар]], {{MNG}}, 2003 оноос хойш * [[Эрхүү]], {{RUS|Сибирийн Холбооны тойрог|Сибирь, ОХУ}}, 2013 оноос хойш == Цахим холбоос == {{Commonscat|Krasnoyarsk|Красноярск}} * [http://www.admkrsk.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} {{Сибирийн холбооны тойрог}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Красноярскийн хязгаарын суурин]] [[Ангилал:Красноярск| ]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:1628 онд байгуулагдсан]] 4t9r1qxksypqz4ahaxci6rj7dpw6snc Пермь 0 29604 708043 620015 2022-08-10T08:15:30Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Пермь |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Perm.svg |Flagge = Flag of Perm.svg |lat_deg = 58 |lat_min=00 |lat_sec=00 |lon_deg = 56 |lon_min=15 |lon_sec=00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = Пермь |innere Gliederung = 7 [[район|хотын район]] |Bezeichnung des Oberhaupts = |Oberhaupt = Дмитрий Самойлов |Gründungsjahr = 1723 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Егошихинский<br/>медеплавильный <br/>завод <small>(1781 он хүртэл)</small> <br/> Пермь <small>(1940 он хүртэл)</small> <br/> Молотов <small>(1957 он хүртэл)</small> |Status = Хот |Status seit = 1780 оноос хойш |Fläche = 798 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 171 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = 88.6% - [[Орос үндэстэн|оросууд]] <br/> 4.3% - [[Татар үндэстэн|татарчууд]] |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3422 |Postleitzahl = 614xxx |OKATO = 57401 |Webseite = http://www.perm.ru |Bild = Perm Russia.jpg }} '''Пермь''' ([[оросоор]] 1781-1940 онд болон өдгөө ''Пермь'', 1940-[[1957]] онд ''Молотов''; [[англиар]] ''Perm'') — [[ОХУ]]-ын [[Пермийн хязгаар]]ын төв, [[ОХУ-ын 50 том хот|улсынхаа 13-р том]], 1 сая хүнтэй [[хот]]. [[Уралын нуруу]]ны баруун бэл, [[Кама гол|Кама голын]] эрэгт төвхнөжээ. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c01000.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Пермь <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −11.2 | hmfeb = −8.3 | hmmär = −0.6 | hmapr = 8.3 | hmmai = 16.5 | hmjun = 21.6 | hmjul = 23.9 | hmaug = 20.3 | hmsep = 13.7 | hmokt = 4.4 | hmnov = −2.8 | hmdez = −8.1 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −18.7 | lmfeb = −16.3 | lmmär = −9.2 | lmapr = −1.2 | lmmai = 5.0 | lmjun = 10.0 | lmjul = 13.0 | lmaug = 10.4 | lmsep = 5.8 | lmokt = −1.0 | lmnov = −8.3 | lmdez = −14.7 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 39 | nbfeb = 27 | nbmär = 27 | nbapr = 36 | nbmai = 53 | nbjun = 68 | nbjul = 75 | nbaug = 67 | nbsep = 68 | nbokt = 59 | nbnov = 49 | nbdez = 41 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 12 | rdfeb = 8 | rdmär = 8 | rdapr = 8 | rdmai = 9 | rdjun = 10 | rdjul = 10 | rdaug = 11 | rdsep = 11 | rdokt = 13 | rdnov = 13 | rddez = 12 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Perm|Пермь}} {{Wiktionary}} * [http://www.gorodperm.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Кама голын суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Пермийн хязгаарын суурин]] [[Ангилал:Пермь| ]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1723 онд байгуулагдсан]] pqmzkc5ox7ar3v56pqhsc364el2ydbd Саратов 0 29609 707897 692394 2022-08-09T13:23:42Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Саратов |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Saratov.svg |Flagge = Flag of Saratov.svg |lat_deg = 51 |lat_min = 32 |lat_sec = 00 |lon_deg = 46 |lon_min = 00 |lon_sec = 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = Дүүрэг (6)<br/> Ижилийн, Заводын<br/>Кировын, Лениний,<br/>Октябрын, Фрунзын |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Михаил Исаев |Gründungsjahr = 1590 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1590 оноос хойш |Fläche = 378 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 50 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = 85.6% - [[Орос үндэстэн|оросууд]], <br/> 3.8% - [[украинчууд]],<br/>2.0% - [[татарууд]], <br/> 8.6% - бусад |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 8452 |Postleitzahl = 410000–410086 |OKATO = 63401 |Webseite = [http://www.saratovmer.ru/ www.saratovmer.ru] |Bild = Saratov City Centre.jpg }} '''Саратов''' ({{lang-ru|Саратов}}, {{Audio|Ru-Saratov.ogg|дуудлага }}; {{lang-kk|Сарытау}}) — [[ОХУ]]-ын [[Саратов муж]]ийн төв, 837 мянган хүнтэй, холбооны улсынхаа [[ОХУ-ын 50 том хот|16-р том]] [[хот]]. == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00915.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Саратов <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −6.5 | hmfeb = −5.6 | hmmär = 0.3 | hmapr = 13.3 | hmmai = 21.9 | hmjun = 25.7 | hmjul = 27.8 | hmaug = 26.2 | hmsep = 19.7 | hmokt = 10.4 | hmnov = 2.0 | hmdez = −3.5 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −13.1 | lmfeb = −12.5 | lmmär = −6.2 | lmapr = 3.6 | lmmai = 10.6 | lmjun = 14.9 | lmjul = 17.1 | lmaug = 15.4 | lmsep = 9.9 | lmokt = 2.8 | lmnov = −2.9 | lmdez = −9.1 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 43 | nbfeb = 29 | nbmär = 28 | nbapr = 27 | nbmai = 40 | nbjun = 44 | nbjul = 45 | nbaug = 44 | nbsep = 39 | nbokt = 33 | nbnov = 47 | nbdez = 43 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9 | rdfeb = 6 | rdmär = 5 | rdapr = 5 | rdmai = 6 | rdjun = 7 | rdjul = 6 | rdaug = 6 | rdsep = 6 | rdokt = 6 | rdnov = 8 | rddez = 9 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Saratov|Саратов}} * [http://www.saratov.ru/ Саратов хотын зургийн цомог (оросоор)] * [http://www.saratovmer.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == <references/> {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]] [[Ангилал:Ижил мөрний суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Саратов мужийн суурин]] [[Ангилал:Саратов| ]] [[Ангилал:1636 онд байгуулагдсан]] sgf9dbzcc7h41odawqjqbnqienk3hgq .ru 0 29979 708081 609359 2022-08-10T08:53:31Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki '''.ru''' — [[Цахим сүлжээ]]нд [[Оросын Холбооны Улс]]ыг илтгэх латин үсгийн [[Интернетийн улсын домэйнуудын жагсаалт|домэйн нэр]]. [[Ангилал:Улс орны домэйн нэрс]] 24yk2ize4aqcw73yder1n83x9ffgs0t .рф 0 29980 708082 609353 2022-08-10T08:53:41Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki '''.рф''' — [[Цахим сүлжээ]]нд [[Оросын Холбооны Улс]]ыг илтгэх кирилл үсгийн [[Интернетийн улсын домэйнуудын жагсаалт|домэйн нэр]]. [[Ангилал:Улс орны домэйн нэрс]] 4863hb9ygsvkk2sut4ql5xy2ggjlpvr Борхүүгийн Амархүү 0 31316 708083 621913 2022-08-10T08:54:21Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Дуучин25 | төрсөн_он = 1987/7/1 | төрсөн_газар = [[Монгол Улс]]ын [[Булган аймаг]] | яс_үндэс = [[Монгол үндэстэн]] | иргэн = Монгол | ажил_үйл = дуучин, жүжигчин, | дуулдаг_хэл = [[орос хэл]], [[монгол хэл]] | урсгал = поп, R&B | танил_үе = 2007 он — одоо | хамтлаг = [[Премьер-министр]] | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br>Буриад улсын гавъяат жүжигчин }} '''Борхүүгийн Амархүү''' — Оросын «Народный артист-3» (2006) дууны тэмцээний ялагч, «Премьер-министр» хамтлагийн гишүүн, жүжигчин, «Universe best songs» (2012-2013) тэмцээний шүүгч [[Оросын Холбооны Улс|Орос]] болон [[Монгол Улс|Монгол]] улсын [[дуучин]], [[монгол үндэстэн|монгол]] хүн. ==Эх сурвалж == * [http://filmart.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=97:2012-03-09-04-19-53&catid=49:2012-03-09-03-52-10&Itemid=147 АМАРХҮҮ Борхүү] {{Монгол улсад хамаарах}} {{Монгол үндэстэнд хамаарах}} {{DEFAULTSORT:Амархүү, Борхүүгийн}} [[Ангилал:Монголын дуучин]] [[Ангилал:Оросын дуучин]] [[Ангилал:Оросын хүн]] [[Ангилал:Булганыхан‎]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1987 онд төрсөн]] 9rfp74mc0z8woqhwqwlupi5tb2vr5ns Хөтөчнарын район 0 31632 708084 673068 2022-08-10T08:54:41Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Нутаг |нэр = Хөтөчнарын район |ямар_янзын_нутаг = район | албан_нэр = |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |улс_эсвэл = Улс орон |аль_улс_эсвэл = {{flag|Орос}} |нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = [[Бүгд Найрамдах Улсын жагсаалт (ОХУ)|БНУ]] |нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = {{flag|Халимаг}} |хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = Район |хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = '''Хөтөчнар''' |гуравдугаар_зэргийн_нэгж = Дотроо (9) |гуравдугаар_зэргийн_нутаг = Нэр бүхий 9 сэлээн болно |нутгийн_төвийг_юу_гэх = Районы төв |нутгийн_төв = [[Хөтөчнар]] |газар_нутаг = 6,548 км² (4-р том) |газрын_байц = |хүн_ам_тоол = 2010 онд 10,622 хүн <ref name="тоол2010"/> (10-р олон) |хүн_ам_тооц = |нягт_сийрэг = 1.55 хүн/км² |цугаараа = Хөтөчнарынхан |түүхэн_он = 1938 он |түүхэн_үйл = Өнөөгийн нутаг үүссэн |тэмдэглэл = |image_map2 = Location of Ketchenerovsky District (Kalmykia).svg |mapsize2 = 300px |map_caption2 = Орос орны Халимаг орон дахь Хөтөчнарын район |утасны_томъёо = |шуудангийн_томъёо = |автомашин_дугаар = |цагийн_бүс = }} Энгийнээр бичихэд '''Хөтөчнар''', гүйцэд бичвэл '''Хөтөчнарын район''' ({{оросхэлбичиг|Кетченеровский район}}, {{халимагаялгуубичиг|Көтчнрә район}}) — [[Оросын Холбооны Улс]] (ОХУ)-ын [[Халимаг орон]] (БНХалУ)-ы харьяат, [[Хөтөчнар]] хэмээх төв сууринтай [[район]] (орчуулвал нутаг, жишвэл [[хошуу]]). ==Түүх== Энд урьд үед байсан Сарпын улс гэх нутгийг 1938 онд Хөтөчнарын улс болгон өөрчлөв.<ref>[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=ESU;n=24911 ОБ ОБРАЗОВАНИИ НОВЫХ УЛУСОВ (РАЙОНОВ) В КАЛМЫЦКОЙ АССР]</ref> 1943 оноос ''Приозёрный район'' («нуурын ойр шадар буй нутаг») гэдэг нэртэй болж олон жилийг үдээд 1990 онд өнөөгийн Халимаг орон байгуулагдах болоход оросоор ''Кетченеровский район'', халимагаар ''Көтчнрә район'' гэх «хөтөч нарын нутаг» гэсэн нэрээ сэргээн авчээ.<ref>[http://www.history08.ru/?p=1288 Административно-территориальное деление Калмыкии(1920—2001) " Сайт об Истории Калмыкии<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> ==Засаг захиргааны хуваарь== 6,548 км² (4-р том) газар нутагтай. Гашуунбургаст, Хөххудаг, Гөхөлт, Тугтан зэрэг нэр бүхий есөн [[сэлээн]] ([[Ойрад–Халимаг аялга|халимагаар]] селән, [[орос хэл|оросоор]] сельское муниципальное образование, монголчловол «хөдөө нутаг», «[[сум]]») болж хуваагддаг. 23 суурин газартай. ==Хүн ам == 2010 онд 10,622 хүн (10-р олон) оршин сууж байсан.<ref name="тоол2010"> [http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm Орос улсын хүн амын 2010 оны улсын тооллогын дүн]</ref> Үүнээс 3,908 нь [[Элст]]ээс дорно-умар зүгт 117 км зайнд байгаа районы төв буюу [[Хөтөчнар]] суурин (аль эсвэл балгас)-д амьдардаг. ==Баримтын холбоос== {{reflist}} [[Ангилал:Халимаг орны район]] h0gkcacnziunwz55u26as62bq6jcstk Тольятти 0 35078 708074 619712 2022-08-10T08:51:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Тольятти |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Togliatti Samara oblast small.svg |Flagge = Flag of Togliatti (Samara oblast).png |lat_deg = 53 |lat_min= 29 |lat_sec= 00 |lon_deg = 49 |lon_min= 31 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Сергей Анташев |Gründungsjahr = 1737 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Ставрополь <small>(1737–1964)</small> |Status = Хот |Status seit = 1780 оноос хойш |Fläche = 315 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 90 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 8482 |Postleitzahl = 445xxx |OKATO = 36440 |Webseite = [http://portal.tgl.ru/ portal.tgl.ru] |Bild = Administration of city, Tolyatti, Russia.JPG }} '''Тольятти''' (өөрөөр [[Ижил мөрөн|Ижилийн]] [[Ставрополь]], {{lang-ru|Толья́тти}}) — [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Самара муж]]ийн далан хоёр түмэн хүний [[хот]]. ==Зураг== <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:Ladja-TLT..jpg Зураг:Conveyor system of AvtoVAZ.jpg Зураг:Parad in TLT-02.jpg </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Tolyatti|Тольятти}} * [http://www.tgl.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]] [[Ангилал:Ижил мөрний суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Самара мужийн суурин]] [[Ангилал:Тольятти| ]] [[Ангилал:1737 онд байгуулагдсан]] gi0glka3k6bc4ogxip8qnaucrt3mndz Ульяновск 0 35081 707914 692399 2022-08-09T13:26:54Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Ульяновск |Name in Landessprache = |Bild = Ульяновск.jpg |Wappen = Coat of arms of Ulyanovsk.png |Flagge = Flag of Ulyanovsk.svg |lat_deg = 54 |lat_min= 19 |lat_sec= 00 |lon_deg = 48 |lon_min= 23 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Сергей Панчин |Gründungsjahr = 1648 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Синбирск |Status = Хот |Status seit = 1796 оноос хойш |Fläche = 622 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 140 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = [[оросууд]] - 78,2 %<br> [[татарууд]] - 10,5 %<br> [[чуваш ястан|чувашчууд]] - 6,6 %<br> [[мордовачууд]] - 1,3 %<br> [[украинчууд]] - 1,0 % [http://uln.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/uln/ru/census_and_researching/census/national_census_2010/score_2010/score_2010_default] |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 8422 |Postleitzahl = 432000–433329 |OKATO = 73401 |Webseite = [http://www.ulmeria.ru/ ulmeria.ru] }} '''Ульяновск''' ([[Орос хэл|оросоор]] Улья́новск) — [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Ульяновск муж]]ийн засаг захиргааны төв, 614 мянган хүний [[хот]]. == Газар зүй == === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00994.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Ульяновск <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −7.7 | hmfeb = −7.1 | hmmär = −0.4 | hmapr = 11.4 | hmmai = 20.8 | hmjun = 24.2 | hmjul = 25.4 | hmaug = 23.4 | hmsep = 17.3 | hmokt = 7.5 | hmnov = −0.4 | hmdez = −5.1 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −15.4 | lmfeb = −15.5 | lmmär = −9.2 | lmapr = 0.9 | lmmai = 7.3 | lmjun = 12.2 | lmjul = 13.9 | lmaug = 11.7 | lmsep = 7.2 | lmokt = 0.2 | lmnov = −5.9 | lmdez = −11.7 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 29 | nbfeb = 21 | nbmär = 19 | nbapr = 29 | nbmai = 36 | nbjun = 66 | nbjul = 87 | nbaug = 47 | nbsep = 53 | nbokt = 41 | nbnov = 29 | nbdez = 27 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 7 | rdfeb = 6 | rdmär = 5 | rdapr = 5 | rdmai = 6 | rdjun = 10 | rdjul = 9 | rdaug = 7 | rdsep = 9 | rdokt = 8 | rdnov = 7 | rddez = 7 }} ==Зураг== <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:Xitrovo.JPG Зураг:УАЗ Patriot Pickup на старте.JPG Зураг:UAZ1.jpg Зураг:Президентский мост через р. Волгу.jpg </gallery> ==Мөн үзэх== * [[УАЗ|Ульяновскийн автомашины үйлдвэр]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|Ulyanovsk|Ульяновск}} {{Wiktionary}} * [http://www.ulmeria.ru/index.php Ульяновск хотын захиргааны цахим хуудас] == Эшлэл == <references/> {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Владимир Ленин]] [[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]] [[Ангилал:Ижил мөрний суурин]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Ульяновск| ]] [[Ангилал:Ульяновск мужийн суурин]] [[Ангилал:1648 онд байгуулагдсан]] fsafd0rkfcdfj0d726latfc04nnnl21 Новокузнецк 0 35084 707872 619709 2022-08-09T13:16:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Новокузнецк |Name in Landessprache = |Wappen = Wapen Novokoeznetsk.png |Flagge = |lat_deg = 53 |lat_min= 45 |lat_sec= 00 |lon_deg = 87 |lon_min= 07 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = Новокузнецк |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = 6 хотын район |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Сергей Кузнецов |Gründungsjahr = 1618 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Кузнецк <small>(1931 он хүртэл)</small><br />Новокузнецк <small>(1931–1932)</small><br />Сталинск <small>(1932–1961)</small> |Status = Хот |Status seit = 1931 оноос хойш |Fläche = 424 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 200 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3843 |Postleitzahl = 6540xx |OKATO = 32431 |Webseite = [http://www.admnkz.ru/ www.admnkz.ru] |Bild = Новокузнецк Коллаж.jpg }} '''Новокузнецк''' ({{lang-ru|Новокузне́цк}} ) — [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Кемерово муж]]ийн таван бум таван [[түмэн]] хүний [[хот]]. ==Зураг== <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:Кузнецкая крепость .jpg Зураг:Kmk1.JPG </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Novokuznetsk|Новокузнецк}} * [http://www.admnkz.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Кемерово мужийн суурин]] [[Ангилал:Новокузнецк| ]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:1618 онд байгуулагдсан]] lz6g6dn8gfj72m9nrcm72fryiwwp76m Оренбург 0 35085 708087 692402 2022-08-10T09:15:06Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Оренбург |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Orenburg.png |Flagge = Flag of Orenburg.svg |lat_deg = 51 |lat_min = 46 |lat_sec = 00 |lon_deg = 55 |lon_min = 06 |lon_sec = 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = Оренбург |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Владимир Ильиных<ref>[http://www.orenburg.ru/ unter:Глава города Оренбурга]; abgerufen am 26. März 2020</ref> |Gründungsjahr = 1743 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = Чкалов <small>(1938–1957)</small> |Status = Хот |Status seit = 1743 оноос хойш |Fläche = 300 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 150 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = [[оросууд]] 83,5 %<br> [[татарууд]] 7,8 %<br>[[хасагууд]] 2 %<br>[[украинчууд]] 2 %<br>[[башкирууд]] 1,1 %<br>бусад 3,7 %<ref name="etnicheski">{{cite web|url=http://www.admin.orenburg.ru/background/Itogi_perepisi/|title=Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года|accessdate=2012-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120927042259/http://www.admin.orenburg.ru/background/Itogi_perepisi/|archivedate=2012-09-27|deadlink=yes}}</ref> |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3532 |Postleitzahl = 460xxx |OKATO = 53401 |Webseite = [http://www.orenburg.ru/ www.orenburg.ru] |Bild = Orenburg collage.JPG }} '''Оренбург''' ([[Орос хэл|оросоор]] Оренбу́рг)— [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Оренбург муж]]ийн төв, зургаан бум таван түмэн хүний [[хот]]. ==Зураг== <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:Orenburg State University.jpg Зураг:Sberbank Orenburg.jpg Зураг:Drama theatre. Orenburg.jpg </gallery> == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c01029.htm Roshydromet], [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=ru&stat=35121 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Оренбург <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −9.8 | hmfeb = −8.7 | hmmär = −1.5 | hmapr = 12.7 | hmmai = 22.6 | hmjun = 26.6 | hmjul = 28.8 | hmaug = 26.8 | hmsep = 20.4 | hmokt = 9.3 | hmnov = 0.1 | hmdez = −6.0 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −17.9 | lmfeb = −17.7 | lmmär = −9.8 | lmapr = 1.5 | lmmai = 8.5 | lmjun = 13.1 | lmjul = 15.6 | lmaug = 13.2 | lmsep = 7.8 | lmokt = 0.5 | lmnov = −6.0 | lmdez = −13.2 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 26 | nbfeb = 21 | nbmär = 22 | nbapr = 25 | nbmai = 29 | nbjun = 40 | nbjul = 37 | nbaug = 33 | nbsep = 34 | nbokt = 38 | nbnov = 37 | nbdez = 32 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 8 | rdfeb = 5 | rdmär = 6 | rdapr = 5 | rdmai = 5 | rdjun = 6 | rdjul = 7 | rdaug = 6 | rdsep = 7 | rdokt = 8 | rdnov = 8 | rddez = 8 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 2.5 | shfeb = 4.2 | shmär = 5.1 | shapr = 7.5 | shmai = 9.9 | shjun = 10.2 | shjul = 10.6 | shaug = 9.2 | shsep = 7.1 | shokt = 4.1 | shnov = 2.1 | shdez = 2.0 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 80 | lffeb = 80 | lfmär = 82 | lfapr = 70 | lfmai = 55 | lfjun = 53 | lfjul = 55 | lfaug = 55 | lfsep = 60 | lfokt = 72 | lfnov = 81 | lfdez = 83 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Orenburg|Оренбург}} * [http://www.orenburg.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == {{Reflist}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Азийн суурин]] [[Ангилал:Европын суурин]] [[Ангилал:Оренбург| ]] [[Ангилал:Оренбург мужийн суурин]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын урьдын нийслэл]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:1743 онд байгуулагдсан]] hbuzrzyuqgjaum16mo98rv0ze29sjjh Меделин 0 37990 707867 659242 2022-08-09T13:15:07Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Нутаг |нэр = Меделин хот |pushpin_map = Colombia |pushpin_label = '''Меделин''' |pushpin_label_position = top |pushpin_mapsize = 280 |pushpin_map_caption = |latd= 6|latm= 33|lats= |latNS=N |longd= 75|longm= 35|longs= |longEW=W }} '''Медели́н''' ([[испани хэл|Medellín]] [{{IPA|meðeˈʝin}}]) — [[Колумби]] улсын хоёрдугаар их [[хот]]. 2,499,080 оршин суугчтай.<ref>[http://www.citypopulation.de/Colombia.html "City Population America, Colombia, Major Cities and Metropolitan Areas, su sitio web 2012, en idioma inglés".]</ref> <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:El Poblado Medellín(1).jpg|Худалдаа үйлдвэрийн дүүрэг Зураг:Panoramica de Medellin-Colombia.jpg|Хотын ерөнхий үзэмж Зураг:Atanacio girardot antes de la apertura de los juegos.jpg|Тамирын цогцолбор газар </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Medellín}} * [http://www.medellin.gov.co/ Alcaldía de Medellín] ==Зүүлт, тайлбар== {{лавлах холбоос|2}} [[Ангилал:Меделин| ]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Антиокия департаментын коммун]] [[Ангилал:Колумбийн суурин]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1616 онд байгуулагдсан]] cla2f88fvqy6203l60rcqvhrafcm8v2 Антананариву 0 38040 707884 678678 2022-08-09T13:21:17Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Нутаг |нэр = Антананариву хот |pushpin_map = Madagascar |pushpin_label = '''Антананариву''' |pushpin_label_position = top |pushpin_mapsize = 200 |pushpin_map_caption = |latd= 18|latm= 46|lats= |latNS=S |longd= 47|longm= 31|longs= |longEW=E }} '''Антананариву'''<ref>"Орос-монгол толь" (1982)-ийн 826-р талд бичсэн. </ref> [антананари́ву], <small>Антананариво</small> (<small>[[малагасаар]]</small> [antaˈnanaˈrivʷ]) — [[Мадагаскар улс]]ын [[нийслэл]], 2,075,000 хүнтэй [[хот]].<ref>[http://www.demographia.com/db-worldua.pdf "Demographia World Urban Areas PDF (March 2013)".]</ref> <gallery widths="180px" heights="140px"> Зураг:Lake Anosy, Central Antananarivo, Capital of Madagascar, Photo by Sascha Grabow.jpg Зураг:Madagascar senate.JPG Зураг:Antananarivo houses architecture.JPG </gallery> == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/004/c00007.htm World Meteorological Organisation] Die klimatologischen Daten basieren auf den monatlichen Durchschnittswerten von 1971 bis 2000; [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=mg&stat=67085 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Антананариву <!-- Тухайн сарын хамгийн өндөр агаарын температур, °C --> | hmjan = 27.7 | hmfeb = 25.9 | hmmär = 25.4 | hmapr = 24.8 | hmmai = 22.9 | hmjun = 20.9 | hmjul = 20.2 | hmaug = 20.6 | hmsep = 23.0 | hmokt = 25.2 | hmnov = 26.0 | hmdez = 25.8 <!-- Тухайн сарын хамгийн бага агаарын температур, °C --> | lmjan = 16.6 | lmfeb = 16.9 | lmmär = 16.3 | lmapr = 15.2 | lmmai = 12.9 | lmjun = 10.8 | lmjul = 10.3 | lmaug = 10.3 | lmsep = 11.3 | lmokt = 13.4 | lmnov = 15.1 | lmdez = 16.3 <!-- Тухайн сарын дундаж агаарын температур, °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- Тухайн сард унах дундаж хур тунадасны хэмжээ, мм-ээр --> | nbjan = 270.4 | nbfeb = 256.9 | nbmär = 183.1 | nbapr = 50.5 | nbmai = 20.1 | nbjun = 7.2 | nbjul = 11.1 | nbaug = 15.0 | nbsep = 9.5 | nbokt = 66.6 | nbnov = 170.8 | nbdez = 304.1 <!-- Тухайн сарын өдөр бүрийн нартай байх дундаж цаг --> | shjan = 6.3 | shfeb = 6.9 | shmär = 6.1 | shapr = 7.8 | shmai = 7.4 | shjun = 6.9 | shjul = 7.1 | shaug = 7.7 | shsep = 8.2 | shokt = 8.7 | shnov = 7.5 | shdez = 7.1 <!-- Тухайн сарын усны (нуур, тэнгис гэх мэт) дундаж температур, °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- Тухайн сарын дундаж бороотой өдрийн тоо --> | rdjan = 18 | rdfeb = 17 | rdmär = 17 | rdapr = 9 | rdmai = 6 | rdjun = 6 | rdjul = 8 | rdaug = 9 | rdsep = 4 | rdokt = 8 | rdnov = 14 | rddez = 20 <!-- Тухайн сарын дундаж агаарын чийгшилт, % --> | lfjan = 79 | lffeb = 79 | lfmär = 80 | lfapr = 77 | lfmai = 75 | lfjun = 76 | lfjul = 75 | lfaug = 73 | lfsep = 69 | lfokt = 67 | lfnov = 72 | lfdez = 77 }} == Цахим холбоос == {{commonscat|Antananarivo|Антананариву хот}} * [http://www.antananarivo.mg/ Суурингийн цахим хуудас] ==Зүүлт, тайлбар== {{лавлах холбоос}} [[Ангилал:Африкийн нийслэл]] [[Ангилал:Аналамангагийн суурин]] [[Ангилал:Африкийн суурин]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:1620-д онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:Антананариву| ]] 4qlxfjwqvw7p0huex7ah176pi0568ic Roleplayer 0 38448 707960 691406 2022-08-10T02:16:27Z 202.179.27.245 /* 2018-2019 */ wikitext text/x-wiki {{Хамтлаг25 | name = Role-Playing / %Account Role Player Орлон тоглох | зураг = | хэмжээ = | танил_үе = 2016 оноос одоог хүртэл | Урсгал = KRP(Korean), ARP(Anime), HRP(Hollywood, Hero), IRP(International), DORM(рп-уудын нэгдэх газар) | Монгол дахь анхны %КРП = KPOP KRP. | Монгол дахь анхны %АРП = ТОДОРХОЙГҮЙ 2016 ОНД БАЙСАН АРП. | Гишүүн = Тодорхойлох боломжгүй. |тайлбар=|бүтээгч=ТОДОРХОЙГҮЙ ()}} ==РП== '''Roleplayer'''-гэдэг нь орлон тоглогч гэсэн үг юм. Орлон тоглогч хийхийн тулд K-pop одод, Холливудийн одод, Аниме дүрүүд, Photo Model, Ulzzang, Ulzzang Kid зэрэг алдартай алдаргүй дүрийг сонгон авч орлон тоглох юм мөн дүрийнхээ зан араншин, давуу тал, онцлох шинжийг бүхийл талаар нь гаргаж орлон тоглох юм. Ямар нэгэн алдартан/аниме дүрээр Facebook-д хаяг нээж түүгээрээ орлон тоглодог гэсэн үг юм. Энэ нь зөвхөн Монголд бус азийн олон оронд, зарим европын орнуудад ч тархсан зүйл бөгөөд зөвхөн дүрд хувирах бус үерхэж, нөхөрлөж, уйдаагаа гаргадаг визуал ертөнц юм. Анхны %аккаунтаар ордог крп KPOP KRP нэрээр 2018 оны 11сард нээгдэж байсан амжилт ололгүй хаагдсан. Түүний дараагаар 2019 оны 3сард Irene(Аирин)-ны удирдлага дор Butterfly(анхдагч %рп гэж тооцдог буюу уг рпын эхлэлээр %крп,ирпйн-ын үүслийн хугацааг баримжаалдаг) хэмээх %крп,ирп үүссэн билээ. Нэмэлт: Одоогийн байдлаар %Рп нь зөвхөн Монголд төдийгүй Азийн олон оронд тархсан болно Мэдээлэл:орлон тоглогч болохын тулд эхлээд дүрийн талаар тодорхой хэмжээний мэдлэгтэй байх хэрэгтэй мөн тухайн дүрийг сонгон авсан л бол өөрийн %зураг болон бичлэгийг стори про пост таймлайн дээрээ тавих хориотой(%аккоунтаараа ордог рпүүдэд бол хамаарахгүй) ==Түүх== ===2018-2019=== %РП-н хувьд 2016/* оноос хойш үүссэн юм. Анхны %КРП нь BUTTERFLY KRP байсан бөгөөд үүсгэн байгуулагч нь IRENE байв. Тус РП нь personal account(хувийн цахим хаяг) гишүүн авдаг мөн харьцангүй зөөлөн дүрэмтэй байжээ. Уг рпээс салбарлан одоогын рпүүд үүссэн бөгөөд тэдний гол төлөөлөл нь UNICORN KRP , TØMÔRRÓW IRP , DKRIE KRP нар юм. Тухайн үед %рп нь хөгжөөгүй байсан тул ихэнх хүмүүс %аккоунтаараа рп хийх бус ролэ АККААР ордог рпд их ордог байсан Ninixie : Ulzzang нар ордоггүй газар байгаа жүү ㅋㅋ 5dmu9a1ahbmbadno2em1szjju9oj4cr Виктор Ан 0 39316 708101 677522 2022-08-10T09:45:09Z Blinashin 77439 Сахилгын шийтгэлийн улмаас Виктор Анын карьер хэзээ ч тасалдаагүй. ОУИС Виктор Анд допингийн сахилгын шийтгэл ногдуулаагүй. https://www.isu.org/inside-isu/legal/disciplinary-decisions /“Not being included on the invitation list does not necessarily mean that an athlete has been doped — it should not automatically cast doubt on their integrity,” olympics.nbcsports.com/2020/04/27/viktor-ahn-retires-short-track-speed-skating/ wikitext text/x-wiki {{Тамирчин | зураг = Viktor Ahn Sochi 2014.jpg | хэмжээ = 240px | caption = 2014 оны олимп. Виктор Ан | өндөр = 1.72 [[Метр|м]] | жин = 63 кг |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|1985|11|23}} |төрсөн_газар = [[Өмнөд Солонгос]], [[Сөүл]] |улс_орон = |medaltemplates={{MedalSport|эрэгтэй [[шорт трек]]}} {{MedalCompetition|[[Өвлийн олимп]]}} {{Тамирчны улс|{{RUS}} улсыг}}<small> {{MedalGold|[[Сочийн олимп|Сочи 2014]]|500 м}} {{MedalGold|[[Сочийн олимп|Сочи 2014]]|1000 м}} {{MedalGold|[[Сочийн олимп|Сочи 2014]]|буухиа 5000 м}} {{MedalBronze|[[Сочийн олимп|Сочи 2014]]|1500 м}} {{Тамирчны улс|{{KOR}} улсыг}}<small> {{MedalGold|[[Турины олимп|Турин 2006]]|1000 м}} {{MedalGold|Турин 2006|1500 м}} {{MedalGold|Турин 2006|5000 м буухиа}} {{MedalBronze|Турин 2006|500 м}} }} '''Виктор Ан''' ({{lang-ru|Виктор Ан}}); '''Ань Хёнь-сү''' ({{lang-ko|안현수}}) — [[Өмнөд Солонгос]], [[Орос]]ын [[шорт трек]]чин. == Бага нас == Ань Хёнь-сү 1985 оны 11 сарын 23-нд Өмнөд Солонгосын Сөүлд төрсөн. 1994 оны өвлийн олимпыг телевизээр гарахад Чэ Жи-хүнийг 500 м, 1000 м-т түрүүлэхийг харж спортод дурласан гэдэг. Бага ангиасаа тэшүүрээр гулгасан. == Тамирчин == === Өмнө Солонгосын тамирчин === Ань 2002 оны Солт-Лейкийн олимпод оролцсон ч медаль хүртэж амжаагүй. Олимпын дараа залуучуудын дэлхийн аварга болсон ба насанд хүрэгчдийн ДАШТ-аас мөнгөн медаль хүртжээ. 2006 оны Турины олимпод 1500 м, 1000 м-т түрүүлэв. Мөн багийн 5000 м-ийн эрэгтэй буухиад багийн гурван нөхрийн хамтаар алтан медаль хүртсэн. Мөн 500 м-ийн уралдаанд хүрэл медаль хүртжээ. Ань уралдааны тэргүүлэгчийн араас хоёрт дагаж байгаад хоёр гурван тойргийн өмнө хурд авч гүйцээж түрүүлэх арга хэрэглэдэг байсан. Тухайлбал буухианд сүүлийн тойрогт өмнөх олимпын аварга Канадын багийн хүнийг үзэгчдийг гайхшруулам чадварлаг гүйцэж түрүүлжээ. Өвлийн олимпоос 3 алтан медаль хүртсэн Өмнөд Солонгосын анхны эрэгтэй тамирчин болжээ. 2006 оны ДАШТ-ийн дараа Ань улсын шигшээгийн дасгалжуулагчтайгаа эв түнжин хагарч, эмэгтэй шигшээгийн дасгалжуулагчийн доор бэлтгэл сургуулиа хийх болж эрэгтэй багийн андуудтайгаа ч таарамжгүй, уулзалддаггүй болсон. Ань 2002-2007 оны хооронд Өмнөд Солонгосыг төлөөлж шорт трекийн ДАШТ-аас 20 алтан медаль хүртсэн ба нийлбэр дүнгээр таван жил дараалан алтан медаль хүртсэн анхы тамирчин болсон. 2008 онд Ань өвдгөндөө хүнд гэмтэл авсан болохоор 2008 оны ДАШТ-д оролцоогүй. Гурван удаа мэс засалд орж эмчлүүлэн 8 сарын дааа эргэн мөснөө гулгаж эхэлсэн ч гэмтэл сайн илааршаагүйн улмаас 2009 оны ДАШТ-г мөн өнжжээ. 2010 оны өвлийн олимпод оролцох улсын шигшээ багт Ань багтаж чадсангүй (нийлбэр оноогоор 7-д байсан). === Оросын тамирчин === [[Зураг:Viktor_Ahn_in_2014_Winter_Olympics.jpg|thumb|2014 оны олимп. 500 м уралдааны шагналын тавцан]] Ань Хёнь-сү 2011 онд иргэний харьяаллаа сольж Виктор Ан хэмээх нэрээр Орос улсын тамирчин болов. 2014 оны Сочийн олимпод Виктор Ан 2014 оны олимпод гялалзсан. 1500 м-т хүрэл медаль хүртсэн ба Оросын шорт трекийн анхны олимпын алтан медалийг 1000 м уралдаанд түрүүлж авчирсан. Дараа нь 500 м, 5000 м-ийн буухайд түрүүлсэн. Тэрээр түүхэн дэх хамгийн олон алтан медальтай эрэгтэй шорт трекчин хэмээн алдаршжээ. Өмнөд Солонгосын үзэгч олон Виктор Аны улсаа сольсон түүхэнд цочирдон аварга тамирчнаа алдсан Өмнөд Солонгосын тэшүүрийн холбоог шүүмжлэн буруутгав. Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч, салбарын сайд анхаарч шалгахаа мэдэгджээ. Оросын ерөнхийлөгч тамирчны гарамгай амжилтыг үнэлж «Эх орны төлөө-4-р зэргийн одон»-гоор шагнасан. == Гэр бүл == Виктор Ан 1984 онд төрсөн солонгос Ү На-ритай 2013 онд гэрлэж, хоёул Оросын иргэн болсон. Эхнэр нь түүний нэгэн фэн-клубыг ажиллуулж байсан хөгжөөн дэмжигч нь байв. Тэд 2015 онд Жейн Ан хэмээх охинтой болсон. ==Цагийн дээд үзүүлэлт== *500 [[Метр|м]]: 41.283 ([[2013]]) *1000 м: 1:24.385 [[минут|мин]] ([[2007]], өмнөх дэлхийн дээд амжилт /д.р/) *1500 м: 2:10.639 мин ([[2003]], өмнөх д.р) *3000 м: 4:32.646 мин (2003, өмнөх д.р) == Цахим холбоос == * [http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2011/12/30/2011123001204.html Ahn Hyun-Soo Becomes Naturalized Russian] {{Persondata <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]]. --> | NAME = Виктор Ан | ALTERNATIVE NAMES = | SHORT DESCRIPTION = Оросын шорт трекчин | DATE OF BIRTH = 1985 оны 11 сарын 23 | PLACE OF BIRTH = [[Өмнөд Солонгос]], [[Сөүл]] | DATE OF DEATH = | PLACE OF DEATH = }} {{DEFAULTSORT:Ан, Виктор}} [[Ангилал:Шорт трекийн олимпын аварга]] [[Ангилал:Шорт трекийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Шорт трекийн европын аварга]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын шорт трекчин]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын олимпын аварга]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын олимпын хүрэл медальтан]] [[Ангилал:Оросын шорт трекчин]] [[Ангилал:Оросын олимпын аварга]] [[Ангилал:Оросын олимпын хүрэл медальтан]] [[Ангилал:2002 оны өвлийн олимпод оролцогч]] [[Ангилал:2006 оны өвлийн олимпод оролцогч]] [[Ангилал:2014 оны өвлийн олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Оросын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Оросын аугаа эх орны гавьяаны одон шагналтан]] [[Ангилал:Сэргээш Орост]] [[Ангилал:Оросын хүн]] [[Ангилал:Өмнөд Солонгосчууд]] [[Ангилал:1985 онд төрсөн]] gz5q2kt8e0tcpjb3cmw5kyzc917d82e Хэрэглэгчийн яриа:Chinneeb 3 40331 707949 684221 2022-08-09T14:30:03Z 66.181.187.130 /* Unblock */ шинэ хэсэг wikitext text/x-wiki Tushiltar == Хүсэлт == Сайн байна уу. Зөвлөгөө өгсөнд баярлалаа. Би цаашид энэ зөвлөмжийг ашиглана. Харин бас нэг асуух зүйл байна. Тухайн онд болсон үйл явдлыг гараар нэмж оруулж байхаар тухайн хүн болон болсон үйл явдлын тухай хуудас дах үйл болсон он нь автоматаар шууд он руу орж бичигддэг холбогч байна уу. --[[Хэрэглэгч:Bayarkhangai|Bayarkhangai]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Bayarkhangai|talk]]) 07:02, 3 Гуравдугаар сар 2014 (UTC) :Байхгүй. --[[User_talk:Chinneeb|<span style="color:blue">chinneeb</span>]] 13:54, 3 Гуравдугаар сар 2014 (UTC) Greater Mongolia-г "Даяар монгол"той холбох хэрэгтэй байна, дахиж шалгаад засна уу. :Холболоо. Англи вики дээр хуучин аргаар холбочихсон байсан юм байна. --[[User_talk:Chinneeb|<span style="color:blue">chinneeb</span>]] 12:27, 21 Гуравдугаар сар 2014 (UTC) ==Mongol bichig== Wikipediad suuliin 2 sariin umnuus Mongol bichigiig ene wikigiin fontnii systemd oruulna geed neg yum yurunhii hural deer angliar taviad sayhnaas ortson yum shig baina. Bi wikicommonsd zurag oruulhaar on sariig Mongoloor auto haruulj baina: https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Selbe_river_basin_vegetation_graphic_file_Mongolia_2011.jpg Mongol bichig uneheer bolj baival Nuuren deer boxnuud dotor Ontsloh zurag, Ontsloh uguulel geh met boxniih n hajuud bosoogoor davhar Mongol bichgeer davhar haruuldag bolvol jinhene Mongol stildee oroh sain ach holbogdoltoi baih. Uuriig chine iluu software chadvartai baih gej sanal oruulav. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 15:21, 11 Дөрөвдүгээр сар 2014 (UTC) :Сайхан санаа байна, монгол бичгийг даанч сүүлийн сараас Chrome, Firefox дээр буруу гаргадаг болоод байх шиг байгаа юм, юутай ч гэсэн энэ сарыг дуусаад судлая. --[[User_talk:Chinneeb|<span style="color:blue">chinneeb</span>]] 13:30, 14 Дөрөвдүгээр сар 2014 (UTC) ==Wiki huselt== 2015 on garaad Mongol wikid ordog admin vandalismiig zasdag hun ers tsuurluu, tiimees gadaadiin adminuud orj irj zasvar hiij dem ugch baina. Bi end zavaaraa orj irj hereggui uguulluudiig arilgahad oroltsmoor baina end neg steward buyu adminaas deeguur erhtei gadnii zaluu Mongol wikid orood tuslaltsaad baina. Herev uuruu tatgalzahgui bol [[https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D1%8F%D1%80%D0%B8%D0%B0:DerHexer| tuunii huudsand]] orood "I won't mind Orgio89 to be enabled as an admin/moderator status to fix the local Wiki." gesen medegdliig oruulaad uuriinhuu neriig tavina uu. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 13:22, 17 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC) ==Википедиа == Англи, орос вики рүү эргэж орохыг бодоорой. [[Wikipedia:Хурал/Ерөнхий#Гадаад википедиаг хянаж байх шаардлагатай байна]]. == ESEAP Conference 2018 == Hello, I’m Biyanto from Wikimedia Indonesia who organized ESEAP Conference. [[:meta:ESEAP Conference 2018|ESEAP Conference 2018]] is a regional conference for Wikimedia communities throughout the ESEAP region: ESEAP stands for East, Southeast Asia, and Pacific. Taking place in Bali, Indonesia on 5–6 May 2018, this is the first regional conference for these Wikimedia communities. East and Southeast Asia and the Pacific are the most under-represented regions within the Wikimedia community. There is a significant number of Wikimedia contributors in our regions, yet we continue to struggle in establishing a well-managed community. This conference will bring participants from various ESEAP communities together in order to better understand the issues and to look for solutions. It also aims to connect people of the Wikimedia movement within ESEAP regions, to share ideas, and to build regional collaborations that are impossible to achieve through online communication. We’ve got a lot of participation from several countries, but we’re lacking from your country. As we need more participants from your country, we believe that your contribution and participation would be a valuable asset to the success of this event. If you would like to participate in the conference, please do fill the [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScedLPDBCZG6C6v1x_a3xiTh7BTO0j2odFRx5bU4QMzI9lk0Q/viewform form] as soon as possible (by April 5, 2018) and we’ll inform you if you get selected for the conference. Thank you and we hope to see you soon. --[[Хэрэглэгч:Beeyan|Beeyan]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Beeyan|talk]]) 20:19, 28 Гуравдугаар сар 2018 (UTC) ==A request for help== Hi there, Chinneeb. I am Erica and work in the Community Engagement department at the Wikimedia Foundation. I hope all is fine with you. I am contacting you because of your experience in translating content to/from Mongolian. [[:m:User:Elitre_(WMF)/Boost_initiative|I have a message from the Language team]] that I would like to deliver soon to the community here, and hence I would appreciate if you could translate it before. (If you can't help, please, let me know who I can ask instead, as we'd like to start conversations with all of you soon!) Thanks a lot for what you will do, and talk to you soon! --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 17:54, 13 Есдүгээр сар 2019 (UTC) == Invitation for Functionary consultation 2021 == Greetings, Admins of the emerging community, I'm letting you know in advance about a meeting I'd like to invite you to regarding the [[:m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] and the community's ownership of its future enforcement. I'm still in the process of putting together the details, but I wanted to share the date with you: 10/11 July, 2021. I do not have a time on this date yet, but I will let you soon. We have created a [[:m:Universal Code of Conduct/Functionary consultations/June and July 2021|meta page]] with basic information. Please take a look at the meta page and sign up your name under the appropriate section. Thank you for your time.--[[User:BAnand (WMF)|BAnand (WMF)]] 15:14, 10 June 2021 (UTC) <!-- Message sent by User:BAnand (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=MassMessage/Lists/UCoC_Group&oldid=21568660 --> == Хэлэлцүүлэг / Яриа == Hello! Please see the discussion at [[Wikipedia:Хурал#Хэлэлцүүлэг / Яриа]] Thank you! [[Хэрэглэгч:Amire80|Amir E. Aharoni]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Amire80|talk]]) 15:54, 10 Арванхоёрдугаар сар 2021 (UTC) :Please note that your use of "Perhaps you should choose one and stick to it. " comes across as quite harsh and offensive. Why should I continue a discussion with someone of this nature? --[[User_talk:Chinneeb|<span style="color:blue">chinneeb</span>]] 08:44, 11 Арванхоёрдугаар сар 2021 (UTC) ::I'm sorry! I really didn't mean to be rude! ::What I mean to say is that I ''suggest'' that you change something. If you don't want to do it, it's OK. --[[Хэрэглэгч:Amire80|Amir E. Aharoni]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Amire80|talk]]) 09:29, 16 Арванхоёрдугаар сар 2021 (UTC) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:18, 4 Нэгдүгээр сар 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 --> == Unblock == Сайн байна уу? Enkhsaihan2005 хаягын түгжээг цуцалж өгнө үү? [[Тусгай:Contributions/66.181.187.130|66.181.187.130]] 14:30, 9 Наймдугаар сар 2022 (UTC) bxcxvpl0h8woh2paljxlbxczvyudre5 Бахмут 0 45279 708011 637548 2022-08-10T07:46:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Украины суурин |Ort = Бахмут |OrtK = Бахмут |Wappen = Coat of Arms of Bakhmut.svg |KOATUU = 1410300000 |Oblast = Донецк муж |Rajon = Тойроггүй хот |Höhe = |Fläche = 42.02 |Einwohner = 77177 |EW_Stand = 2015 |PLZ = 84500 |lat_deg = 48| lat_min = 36| lat_sec = |lon_deg = 38| lon_min = 0| lon_sec = |Vorwahl = 6274 |Gliederung = 1 хот, 1 хотын энтэй суурин |Bürgermeister = Алексей Александрович Рева |Adresse = вул. Артема 44<br />84500 м. Бахмут |Website = |StatLink = 51405 }} '''Бахмут''' ({{lang-uk|Бахмут}}) — [[Украин]] улсын [[Донецк муж]]ийн харьяа [[хот]]. [[Зураг:Bakhmut`s monument.jpg|left|150px]] Бахмут хот [[Бахмут]] голын эрэгт [[Донецк]]оос хойш 89 км зайтай оршдог. Газар нутаг: 41.6 км². Хүн ам: 77,952 хүн (2012 оны тооцоо). [[Ангилал:Бахмут| ]] [[Ангилал:Донецк мужийн суурин]] [[Ангилал:1703 онд байгуулагдсан]] d9io6vte5hweh6473bvvc2xj8jzci7e Курган 0 45302 707932 692403 2022-08-09T13:29:41Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Курган |Name in Landessprache = |Bild = Okn-073-1.jpg |Wappen = Kurgan coat of arms.png |Flagge = Kurgan flag.png |lat_deg = 55 |lat_min= 26 |lat_sec= 27 |lon_deg = 65 |lon_min= 20 |lon_sec= 28 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = Курган |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Елена Вячеславовна Ситникова |Gründungsjahr = 1679 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1782 оноос хойш |Fläche = 390 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 75 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = {{nobr|[[Оросууд]] 95,33%}} <br> {{nobr|[[украинчууд]] 1,27%}} <br> {{nobr|[[татарууд]] 0,59%}} <br> {{nobr|[[беларусьчууд]] 0,41%}} <br> {{nobr|[[хасагууд]] 0,3%}}<ref name="перепись">{{Итоги переписи 2010|города}}</ref> |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3522 |Postleitzahl = 640000–640041 |OKATO = 37401 |Webseite = [http://www.kurgan-city.ru/ www.kurgan-city.ru] }} '''Курган''' ({{lang-ru|Курган}}<ref>[http://www.mojgorod.ru/cities/listcity.html Список всех городов Российской Федерации]. «Мой Город» {{ref-ru}}</ref>) — [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[{{PAGENAME}} муж]]ийн засаг захиргааны төв.<ref>[http://megabook.ru/article/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5%20%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8 Административно-территориальное деление России] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://emigrant-ussr.ru/index/administrativno_territorialnoe_ustrojstvo_rossii/0-12 Административно-территориальное устройство России] {{ref-ru}}</ref> == Зураг == <gallery> Kuybyshev street Kurgan.jpg Marshal Golikov avenue Kurgan.jpg Drama theatre Kurgan.jpg Куйбышева 19 Дом Кюхельбекера.JPG </gallery> == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c01004.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Курган <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −12.6 | hmfeb = −10.3 | hmmär = −2.0 | hmapr = 10.3 | hmmai = 18.9 | hmjun = 23.8 | hmjul = 25.7 | hmaug = 22.4 | hmsep = 16.8 | hmokt = 6.6 | hmnov = −2.8 | hmdez = −9.3 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −21.4 | lmfeb = −20.2 | lmmär = −12.1 | lmapr = −0.6 | lmmai = 5.9 | lmjun = 11.4 | lmjul = 14.1 | lmaug = 10.8 | lmsep = 5.7 | lmokt = −1.5 | lmnov = −10.0 | lmdez = −17.5 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 21 | nbfeb = 13 | nbmär = 14 | nbapr = 23 | nbmai = 33 | nbjun = 55 | nbjul = 55 | nbaug = 54 | nbsep = 37 | nbokt = 33 | nbnov = 27 | nbdez = 20 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 7 | rdfeb = 5 | rdmär = 4 | rdapr = 5 | rdmai = 6 | rdjun = 8 | rdjul = 9 | rdaug = 8 | rdsep = 8 | rdokt = 8 | rdnov = 7 | rddez = 6 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Kurgan, Kurgan Oblast|Курган}} {{Wiktionary}} == Эшлэл == {{лавлах холбоос}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Курган мужийн суурин]] [[Ангилал:Курган| ]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (ЗХУ)| ]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:1662 онд байгуулагдсан]] om6xbqepkhubko7s5v4opeay2k88r05 Тамбов 0 45310 707898 620001 2022-08-09T13:23:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Тамбов |Name in Landessprache = |Wappen = Coat of Arms of Tambov (Tambov oblast) (1781).png |Flagge = Flag of Tambov (Tambov oblast).png |lat_deg = 52 |lat_min= 43 |lat_sec= 00 |lon_deg = 41 |lon_min= 26 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Наталия Макаревич |Gründungsjahr = 1636 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1636 оноос хойш |Fläche = 91 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 130 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 4752 |Postleitzahl = 392000–392038 |OKATO = 68401 |Webseite = [http://cityadm.tambov.ru/ cityadm.tambov.ru] |Bild = Церковь всех скорбящих Радосте.jpg }} '''Тамбов''' ({{lang-ru|Тамбов}}<ref>[http://www.mojgorod.ru/cities/listcity.html Список всех городов Российской Федерации]. «Мой Город» {{ref-ru}}</ref>) — [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Тамбов муж]]ийн засаг захиргааны төв.<ref>[http://megabook.ru/article/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5%20%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8 Административно-территориальное деление России] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://emigrant-ussr.ru/index/administrativno_territorialnoe_ustrojstvo_rossii/0-12 Административно-территориальное устройство России] {{ref-ru}}</ref> == Газар зүй == Тамбов нь Ока-Донын тэгш талд, [[Москва]]гаас зүүн урд зүгт 420 километрийн зайд оршдог. Энэ хот нь нийт {{EWZ|RU|68401}} хүн амтай (мэдээ {{EWD|RU|68401}}).<ref name="einwohner_aktuell"/> == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c00997.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Тамбов <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −6.7 | hmfeb = −5.3 | hmmär = 0.2 | hmapr = 12.1 | hmmai = 20.6 | hmjun = 23.9 | hmjul = 25.1 | hmaug = 24.1 | hmsep = 18.0 | hmokt = 9.2 | hmnov = 1.3 | hmdez = −3.7 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −13.5 | lmfeb = −12.7 | lmmär = −6.7 | lmapr = 2.6 | lmmai = 9.0 | lmjun = 12.7 | lmjul = 14.4 | lmaug = 12.9 | lmsep = 7.7 | lmokt = 1.7 | lmnov = −3.7 | lmdez = −9.4 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 36 | nbfeb = 30 | nbmär = 31 | nbapr = 32 | nbmai = 48 | nbjun = 53 | nbjul = 80 | nbaug = 46 | nbsep = 51 | nbokt = 43 | nbnov = 55 | nbdez = 51 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9 | rdfeb = 7 | rdmär = 8 | rdapr = 7 | rdmai = 7 | rdjun = 8 | rdjul = 9 | rdaug = 7 | rdsep = 8 | rdokt = 9 | rdnov = 10 | rddez = 11 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Tambov|Тамбов}} {{Wiktionary}} * [http://www.cityadm.tambov.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Зүүлтийн тайлбар== {{лавлах холбоос}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Тамбов мужийн суурин]] [[Ангилал:1636 онд байгуулагдсан]] indn1wofb0vmjlzd28rpm5o2dgsctg0 Томск 0 45312 707860 619937 2022-08-09T13:13:35Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Оросын суурин |mongolischer Name = Томск |Name in Landessprache = |Wappen = Tomsk city coat of arms.png |Flagge = Tomsk city flag.png |lat_deg = 56 |lat_min= 30 |lat_sec= 00 |lon_deg = 84 |lon_min= 58 |lon_sec= 00 |Art des Gebietes = Хотын тойрог |Gebiet = |Gebiet in der Tabelle = |innere Gliederung = |Bezeichnung des Oberhaupts = Засаг дарга |Oberhaupt = Иван Кляйн |Gründungsjahr = 1604 он |erste Erwähnung = |frühere Namen = |Status = Хот |Status seit = 1782 оноос хойш |Fläche = 294.6 |Art der Höhe = |Höhe des Zentrums = 110 |offizielle Sprache = |offizielle Sprache-ref = |Ballungsraum = |nationale Zusammensetzung = |Zusammensetzung nach Religionen = |Telefonvorwahl = (+7) 3822 |Postleitzahl = 634000–634069 |OKATO = 69401 |Webseite = [http://www.admin.tomsk.ru/ www.admin.tomsk.ru] |Bild = Blazon monument in Tomsk.jpg }} '''Томск''' ({{lang-ru|Томск}}<ref>[http://www.mojgorod.ru/cities/listcity.html Список всех городов Российской Федерации]. «Мой Город» {{ref-ru}}</ref>) — [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Томск муж]]ийн засаг захиргааны төв.<ref>[http://megabook.ru/article/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D0%BE-%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5%20%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8 Административно-территориальное деление России] {{ref-ru}}</ref><ref>[http://emigrant-ussr.ru/index/administrativno_territorialnoe_ustrojstvo_rossii/0-12 Административно-территориальное устройство России] {{ref-ru}}</ref> == Цаг агаар == {{Уур амьсгалын хүснэгт | float = none | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/107/c01006.htm Roshydromet] | Überschrift = | Ort = Томск <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −13.3 | hmfeb = −11.3 | hmmär = −2.3 | hmapr = 6.5 | hmmai = 15.8 | hmjun = 22.3 | hmjul = 24.9 | hmaug = 21.3 | hmsep = 15.1 | hmokt = 4.6 | hmnov = −4.9 | hmdez = −11.2 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −22.0 | lmfeb = −21.6 | lmmär = −13.3 | lmapr = −4.0 | lmmai = 3.5 | lmjun = 10.1 | lmjul = 13.3 | lmaug = 10.4 | lmsep = 4.9 | lmokt = −2.5 | lmnov = −12.5 | lmdez = −19.7 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 32 | nbfeb = 21 | nbmär = 22 | nbapr = 27 | nbmai = 46 | nbjun = 60 | nbjul = 73 | nbaug = 71 | nbsep = 43 | nbokt = 51 | nbnov = 52 | nbdez = 41 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 10 | rdfeb = 7 | rdmär = 7 | rdapr = 7 | rdmai = 9 | rdjun = 9 | rdjul = 10 | rdaug = 10 | rdsep = 9 | rdokt = 12 | rdnov = 13 | rddez = 11 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Tomsk|Томск}} {{Wiktionary}} * [http://www.tomsk.ru/ Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Зүүлтийн тайлбар== {{лавлах холбоос}} {{ОХУ-ын тавин том хот}} [[Ангилал:Томск мужийн суурин]] [[Ангилал:Томск| ]] [[Ангилал:Оросын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Оросын холбооны мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Оросын хот]] [[Ангилал:Эдийн засгийн онцгой бүс]] [[Ангилал:1604 онд байгуулагдсан]] c33glfgwu7rznotti35lgmyv6jfd4vv Детройт 0 45764 708005 705061 2022-08-10T07:45:51Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс АНУ-ын суурин | Name = Детройт | Stadtspitzname = The Motor City, Motown, Hockeytown, Rock City, The D | Bundesstaat = Мичиган | County = Вэйн тойрог | Bild1 = Detroit montage 2020.jpg | Bildgröße1 = | Bildbeschreibung1 = Детройт хотын эвлүүлэг зураг | Siegel = Seal of Detroit (B&W).svg | Flagge = Flag of Detroit.svg | Karte = | Beschriftung Karte = Жоржиа Муж Улс дахь Атлантагийн байрлал | Beschriftung Positionskarte = | Breitengrad = 42/19/53.76/N | Längengrad = 83/02/51/W | Gründung = 1701 оны 7-р сарын 24 | Zeitzone = UTC-5 | Einwohner = 670031 | Stand = 2019 он<ref>[https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?src=bkmk factfinder.census.gov: Annual Estimates of the Resident Population]</ref> | Metropolregion = 4317179 | Stand Metropolregion = 2018 он<ref>{{Cite web |url=https://www.census.gov |publisher=[[United States Census Bureau]] |title=U.S. Census website |access-date=October 3, 2018 }}</ref> | Fläche = 370.2 | Landfläche = 359.4 | Höhe = 183 | Gliederung = | Postleitzahl = 48201 – 48288 | Vorwahl = 313 | Typ = City | Fips = 26-22000 | Gnis = 1617959 | Website = www.detroitmi.gov | Bürgermeister = Майк Дагган ([[Ардчилсан Нам (Америкийн Нэгдсэн Улс)|АН]]) | Bild2 = | Bildgröße2 = | Bildbeschreibung2 = }} '''Детройт''' ({{lang-en|Detroit}} [{{IPA|dɪˈtɹɔɪt}}]) нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын зүүн хойно орших [[Мичиган]] муж улсын нэгэн том хот юм. Энэ хот нь [[Канад]]ын хил дээр, [[Детройт гол|Детройт голын]] эрэг дээр [[Сент-Клэр нуур (Хойд Америк)|Сент-Клэр нуур]] ба [[Эри нуур]] хоёрын хооронд оршдог. Детройт нь 370,2 км² газар нутагтай бөгөөд 2016 онд АНУ-ын хүн амын тооллогын товчооны бүртгэлээр ойролцоогоор 680.000 хүн амтай байсан нь тус хотыг Мичиган муж улсын хамгийн олон хүн амтай хот болгодог. 2010 онд оршин суугчдын 82,7 % афроамерикчууд байсан ба үүгээрээ тус улсын харууд ихтэй том хотуудын нэгэнд тооцогдоно. Детройт нь [[Вэйн тойрог|Вэйн тойргийн]] төвийн сацуу, Детройт метропол бүс нутгийн эдийн засаг, улс төр, соёлын төв болдог. Мөн түүнчлэн хүн амын бөөгнөрлөөрөө [[Их нуурууд|Их нууруудын]] бүс нутагт [[Чикаго]] ба [[Торонто|Торонтогийн]] дараа гуравт эрэмбэлэгдэнэ. == Хүн амын өсөлт == {| class="wikitable" |- ! style="background:#F3F3FF; text-align:center;" | Огноо ! style="background:#F3F3FF; text-align:center;" | Хүн амын тоо<ref>{{Webarchiv |url=http://www.census.gov/popest/cities/tables/SUB-EST2009-01.csv |text= |wayback=20110102045422}}</ref> |- | style="text-align:center;"| 1840 || style="text-align:right;"| 9.102 |- | style="text-align:center;"| 1850 || style="text-align:right;"| 21.019 |- | style="text-align:center;"| 1860 || style="text-align:right;"| 45.619 |- | style="text-align:center;"| 1870 || style="text-align:right;"| 79.577 |- | style="text-align:center;"| 1880 || style="text-align:right;"| 116.340 |- | style="text-align:center;"| 1890 || style="text-align:right;"| 205.876 |- | style="text-align:center;"| 1900 || style="text-align:right;"| 285.704 |- | style="text-align:center;"| 1910 || style="text-align:right;"| 465.766 |- | style="text-align:center;"| 1920 || style="text-align:right;"| 993.078 |- | style="text-align:center;"| 1930 || style="text-align:right;"| 1.568.662 |- | style="text-align:center;"| 1940 || style="text-align:right;"| 1.623.452 |- | style="text-align:center;"| 1950 || style="text-align:right;"| 1.849.568 |- | style="text-align:center;"| 1960 || style="text-align:right;"| 1.670.144 |- | style="text-align:center;"| 1970 || style="text-align:right;"| 1.511.482 |- | style="text-align:center;"| 1980 || style="text-align:right;"| 1.203.339 |- | style="text-align:center;"| 1990 || style="text-align:right;"| 1.027.974 |- | style="text-align:center;"| 2000 || style="text-align:right;"| 951.270 |- | style="text-align:center;"| 2010 || style="text-align:right;"| 713.777 |- | style="text-align:center;"| 2013 || style="text-align:right;"| 681.090<ref>{{Webarchiv |url=http://www.semcog.org/uploadedFiles/Population_and_Household_Estimates_for_July_2013.pdf |text=— |wayback=20130926215451 }}</ref> |- | style="text-align:center;"| 2016 || style="text-align:right;"| 677.116<ref>https://www.census.gov/quickfacts/table/PST045215/2622000</ref> |- | style="text-align:center;"| 2017 || style="text-align:right;"| 673.104<ref>[https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?src=bkmk factfinder.census.gov: Annual Estimates of the Resident Population]</ref> |} {{Том зураг|Detroit Skyline (123143197).jpeg|850|Хотын төв хэсэг}} == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/093/c00275.htm National Weather Service, US Dept of Commerce], Sonnenstunden: [http://www.eklima.de/?d=klimadaten&s=Detroit,%20Michigan&o=&i=1403&z=USA#USA Der Internationale Klimaindex] | Überschrift = | Ort = Детройт <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = −0.9 | hmfeb = 0.7 | hmmär = 6.9 | hmapr = 14.3 | hmmai = 20.9 | hmjun = 26.1 | hmjul = 28.5 | hmaug = 27.4 | hmsep = 23.3 | hmokt = 16.4 | hmnov = 8.9 | hmdez = 1.8 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −9.1 | lmfeb = −8.0 | lmmär = −2.8 | lmapr = 2.7 | lmmai = 8.4 | lmjun = 13.5 | lmjul = 16.3 | lmaug = 15.3 | lmsep = 11.4 | lmokt = 4.9 | lmnov = 0.1 | lmdez = −5.9 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 44.7 | nbfeb = 44.2 | nbmär = 64.8 | nbapr = 74.9 | nbmai = 74.2 | nbjun = 91.7 | nbjul = 80.8 | nbaug = 87.1 | nbsep = 73.4 | nbokt = 53.3 | nbnov = 67.8 | nbdez = 71.6 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 7.7 | rdfeb = 7.3 | rdmär = 9.4 | rdapr = 9.6 | rdmai = 8.3 | rdjun = 8.5 | rdjul = 7.7 | rdaug = 7.3 | rdsep = 7.8 | rdokt = 7.0 | rdnov = 8.6 | rddez = 9.9 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 3.9 | shfeb = 4.9 | shmär = 6.0 | shapr = 7.2 | shmai = 8.9 | shjun = 10.1 | shjul = 10.2 | shaug = 9.1 | shsep = 7.6 | shokt = 5.7 | shnov = 3.5 | shdez = 2.8 }} == Цахим холбоос == {{Commonscat|Detroit|Детройт}} * [http://www.detroitmi.gov/ Албан ёсны цахим хуудас] == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} [[Ангилал:Детройт| ]] [[Ангилал:Мичиганы суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:1701 онд байгуулагдсан]] i56a8ibbzmrq0844nncgtx6ufcxl14g Балтимор 0 45771 708057 705063 2022-08-10T08:18:17Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс АНУ-ын суурин | Name = Балтимор | Stadtspitzname = Charm City, Mob Town, Crabtown, B-more, The City of Firsts, Monument City, B-Town, Ravenstown | Bundesstaat = Мэрилэнд | County = Балтимор тойрог | Bild1 = BaltimoreC12.png | Bildgröße1 = 280px | Bildbeschreibung1 = Балтимор хотын эвлүүлэг зураг | Siegel = Seal of Baltimore, Maryland.svg | Flagge = Flag of Baltimore City.svg | Karte = | Beschriftung Karte = Мэрилэнд дэх байрлал | Beschriftung Positionskarte = links | Breitengrad = 39/17/11/N | Längengrad = 76/36/54/W | Gründung = 1729 он | Zeitzone = UTC-5 | Einwohner = 614664 | Stand = 2016 он | Metropolregion = 2798886 | Stand Metropolregion = 2016 он | Fläche = 238.5 | Landfläche = 209.3 | Höhe = 10 | Gliederung = | Postleitzahl = 21201 – 21298 | Vorwahl = 410, 443, 667 | Typ = City | Gnis = 0597040 | Fips = 24-04000 | Website = https://www.baltimorecity.gov/ | Bürgermeister = Брэндон Скотт ([[Ардчилсан Нам (Америкийн Нэгдсэн Улс)|АН]]) | Bild2 = | Bildgröße2 = | Bildbeschreibung2 = }} '''Балтимор''' ({{lang-en|Baltimore}} [{{IPA|ˈbɔːltɪmɔːɹ}}]) нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Мэрилэнд|Мэрилэнд Муж Улсын]] хамгийн том хот бөгөөд 1851 оноос хойш [[Балтимор тойрог|Балтимор тойргоос]] гарч тойроггүй хот (''independent city'') болсноос гадна туса улсын чухал боомт хотуудын нэг юм. Балтимор нь 2010 оны байдлаар нийт 620.961<ref name="wwwcensusgov">{{cite web|title=U.S. Census website|url=https://www.census.gov|publisher=[[United States Census Bureau]]|access-date=October 13, 2014}}</ref> оршин суугчтай гэж бүртгэгдсэн байна. == Хүн ам == Балтиморт 2014 оны байдлаар ойролцоогоор 63,3 %-г афроамерикчууд, 28,3 %-г цагаан арьстан, 2,6 %-г азиуд, 0,4 %-г америкийн уугуул иргэд, 0,1 %-г хавайчууд бүрдүүлж байв. Үлдсэн 5,3 % нь испани гаралтай олон янзын ястнууд байна.<ref>http://quickfacts.census.gov/qfd/states/24/24510.html</ref> === Хүн амын өсөлт === {| class="wikitable" |- ! style="background:#F3F3FF; text-align:center;" | Огноо ! style="background:#F3F3FF; text-align:center;" | Хүн амын тоо<ref>1990–2010: Хүн амын тооллогын дүн; 2016: АНУ-ын Хүн амын тооллогын товчооны багцаалсан дүн</ref> |- |1950 | align="right" |949.708 |- |1960 | align="right" |939.024 |- |1970 | align="right" |905.787 |- |1980 | align="right" |786.741 |- |1990 | align="right" |736.014 |- |2000 | align="right" |651.262 |- |2010 | align="right" |621.143 |- |2016 | align="right" |614.664 |} === Боловсрол === Дэлхийд нэртэй ялангуяа анагаахын салбарт нэр нь түгсэн [[Жонс Хопкинс Их Сургууль]] энэ хотод бий. Хотыг хүрээлсэн тойрогт нь [[Мэрилэнд Их Сургууль (Балтимор тойрог)|Мэрилэнд Их Сургууль]], [[Таусен Их Сургууль]], [[Балтимор Их Сургууль]] зэрэг байдаг. {{Том зураг|Baltimore-sunset-pano.jpg|1000|Балтимор хотын үдэш}} == Газар зүй == === Хөрш тойрог === * Балтимор тойрог, тус хотыг бараг бүтэн хүрээлнэ * [[Анн Арандел тойрог]], хотын өмнө талаар багахан хэсгээр хиллэнэ === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = aktiviert | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/093/c00720.htm National Weather Service, US Dept of Commerce] | Überschrift = | Ort = Балтимор <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 4.6 | hmfeb = 6.5 | hmmär = 12.2 | hmapr = 17.9 | hmmai = 23.4 | hmjun = 28.4 | hmjul = 30.7 | hmaug = 29.7 | hmsep = 25.8 | hmokt = 19.6 | hmnov = 13.6 | hmdez = 7.3 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −4.8 | lmfeb = −3.4 | lmmär = 1.2 | lmapr = 5.8 | lmmai = 11.4 | lmjun = 16.6 | lmjul = 19.3 | lmaug = 18.7 | lmsep = 14.7 | lmokt = 7.7 | lmnov = 2.8 | lmdez = −2.1 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 77.5 | nbfeb = 79.2 | nbmär = 85.9 | nbapr = 78.5 | nbmai = 94.5 | nbjun = 93.2 | nbjul = 93.7 | nbaug = 99.6 | nbsep = 86.6 | nbokt = 75.7 | nbnov = 84.3 | nbdez = 86.6 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 8.1 | rdfeb = 7.5 | rdmär = 7.9 | rdapr = 8.1 | rdmai = 9.0 | rdjun = 7.2 | rdjul = 7.3 | rdaug = 7.8 | rdsep = 5.5 | rdokt = 6.0 | rdnov = 7.1 | rddez = 7.3 }} == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} [[Ангилал:АНУ-ын хот]] [[Ангилал:Балтимор| ]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Мэрилэндийн тойрог]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:1729 онд байгуулагдсан]] fvox4445oqa5xkh9fkhy8hbn0qmwkvf Бостон 0 45773 707888 705064 2022-08-09T13:22:08Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс АНУ-ын суурин | Name = Бостон | Stadtspitzname = Beantown, The Hub of the Universe, The Cradle of Liberty, City on a Hill, Athens of America (буурцаг хот, орчлонгийн төв, эрх чөлөөний өлгий, довон дээрх хот, Америкийн [[Афин]]) | Bundesstaat = Массачусеттс | County = Саффолк тойрог | Bild1 = Boston Financial District skyline.jpg | Bildgröße1 = 300px | Bildbeschreibung1 = Хотын төв | Siegel = Seal of Boston, Massachusetts.svg | Flagge = Flag of Boston.svg | Karte = | Beschriftung Karte = Бостоны байрлал | Beschriftung Positionskarte = | Breitengrad = 42/21/28/N | Längengrad = 71/3/34/W | Gründung = 1630 | Zeitzone = UTC-5 | Einwohner = 617594 | Stand = 2010 | Metropolregion = 4552402 | Stand Metropolregion = 2010 | Fläche = 232.1 | Landfläche = 125.4 | Höhe = 43 | Gliederung = 23 [[дүүрэг|хотын дүүрэг]] | Postleitzahl = 02101–02117 | Vorwahl = 617, 857 | Typ = City | Fips = 25-07000 | Gnis = 0617565 | Website = https://www.boston.gov/ | Bürgermeister = Мартин Вэлш [[Ардчилсан Нам (Америкийн Нэгдсэн Улс)|(АН)]] | Bild2 = Boston Massachusetts 2007 satellite photo.jpg | Bildgröße2 = | Bildbeschreibung2 = Сансраас авсан зураг }} '''Бостон''' нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын 617.594 хүнтэй [[хот]] юм.<ref>[http://travelandhistory.com/2011/06/561/ US Cities by Population. Cities with over 100,000 people]</ref> == Уур амьсгал == {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/093/c00273.htm National Weather Service, US Dept of Commerce], [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=us&stat=72509 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Бостон <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 2.1 | hmfeb = 3.1 | hmmär = 7.7 | hmapr = 13.3 | hmmai = 19.2 | hmjun = 24.6 | hmjul = 27.7 | hmaug = 26.6 | hmsep = 22.7 | hmokt = 17.1 | hmnov = 11.2 | hmdez = 4.7 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −5.8 | lmfeb = −5.0 | lmmär = −0.4 | lmapr = 4.6 | lmmai = 9.9 | lmjun = 15.1 | lmjul = 18.4 | lmaug = 17.8 | lmsep = 13.8 | lmokt = 8.3 | lmnov = 3.5 | lmdez = −2.9 <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 91.2 | nbfeb = 91.9 | nbmär = 93.7 | nbapr = 91.4 | nbmai = 82.6 | nbjun = 78.5 | nbjul = 72.1 | nbaug = 82.3 | nbsep = 77.7 | nbokt = 83.8 | nbnov = 107.2 | nbdez = 101.9 <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9.0 | rdfeb = 7.6 | rdmär = 9.1 | rdapr = 8.6 | rdmai = 8.9 | rdjun = 8.3 | rdjul = 7.2 | rdaug = 7.8 | rdsep = 6.7 | rdokt = 6.9 | rdnov = 8.9 | rddez = 9.7 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 5.0 | shfeb = 6.0 | shmär = 6.8 | shapr = 7.6 | shmai = 8.6 | shjun = 9.6 | shjul = 9.8 | shaug = 9.0 | shsep = 8.0 | shokt = 6.6 | shnov = 4.9 | shdez = 4.7 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 62 | lffeb = 62 | lfmär = 63 | lfapr = 62 | lfmai = 67 | lfjun = 69 | lfjul = 68 | lfaug = 71 | lfsep = 72 | lfokt = 70 | lfnov = 68 | lfdez = 66 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = 2 | wtfeb = 1 | wtmär = 3 | wtapr = 7 | wtmai = 12 | wtjun = 16 | wtjul = 18 | wtaug = 19 | wtsep = 17 | wtokt = 13 | wtnov = 9 | wtdez = 4 }} == Цахим холбоос == {{Commons|Boston}} * [http://www.bostonusa.com/ Албан ёсны цахим хуудас] == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} {{stub}} [[Ангилал:АНУ-ын муж улсын нийслэл]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Бостон| ]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Массачусеттсын суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:Массачусеттсын тойргийн төв]] [[Ангилал:1630 онд байгуулагдсан]] 99v30ui1uqoy9entw8wouuww1o75c31 Альбукерке 0 45783 708017 705069 2022-08-10T07:47:55Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс АНУ-ын суурин | Name = Альбукерке | Stadtspitzname = | Bundesstaat = Нью-Мексико | County = Берналилло тойрог | Bild1 = Albuquerque Infobox Photo.png | Bildgröße1 = | Bildbeschreibung1 = [[Альбукеркегийн олон улсын агаарын бөмбөлгийн наадам|Агаарын бөмбөлгийн наадам]], Хотын төв<br />[[Алварадо Тээврийн Төв|Алварадо төв]], [[Санди оргилын трамвай]]<br />[[Сан Фелипе де Нери сүм]], [[Рио Гранде гол|Рио Гранде голын хөндий]] | Siegel = Albuquerque-New-Mexico-seal.png | Flagge = Flag of Albuquerque, New Mexico.svg | Karte = | Beschriftung Karte = Муж Улс ба Тойрог дахь байрлал | Beschriftung Positionskarte = | Breitengrad = 35/6/38/N | Längengrad = 106/36/35/W | Gründung = 1706 он | Zeitzone = UTC-7 | Einwohner = 559277 | Stand = 2016 он | Metropolregion = 909906 | Stand Metropolregion = 2016 он | Fläche = 469.5 | Landfläche = 467.9 | Höhe = 1619.1 | Gliederung = | Postleitzahl = 87101–87199 | Vorwahl = 505 | Typ = City | Gnis = 0928679 | Fips = 35-02000 | Website = www.cabq.gov | Bürgermeister = Тим Келлер ([[Ардчилсан Нам (Америкийн Нэгдсэн Улс)|АН]]) | Bild2 = | Bildgröße2 = | Bildbeschreibung2 = }} '''Альбукерке''' ({{lang-en|Albuquerque}} хэллэг [{{IPA|ˈælbəkɝːkɪ}}], [[Испани хэл|исп.]]: [{{IPA|alβuˈkerke}}]) нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Нью-Мексико]] муж улсын хамгийн том [[хот]] юм.<ref>[http://travelandhistory.com/2011/06/561/ US Cities by Population. Cities with over 100,000 people]</ref> 2014 оны 7 сарын 1-ний байдлаар 557,169 оршин суугчтай байснаараа улсдаа 32-д бичигджээ. == Газар зүй == Альбукерке хот нь зүүн талаараа [[Санди уул|Санди уулаар]], баруун талаараа умраас өмнийг чиглэн урсах [[Рио Гранде гол]] хоёрын дундах тэгш хөндийд оршино. Нийт 469,6 км² газар нутагтай, далайн түвшнээс дээш 1.490-ээс 1.631 метрийн өндөрт өргөгдсөн байдаг. {{Том зураг|Albuquerque_pano_sunset.jpg|1500|Альбукерке хот алсаас}} === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/093/c00713.htm WMO]; [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=us&stat=72365 wetterkontor.de] | Überschrift = | Ort = Альбукерке <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 8.2 | hmfeb = 11.9 | hmmär = 16.3 | hmapr = 21.6 | hmmai = 26.5 | hmjun = 32.2 | hmjul = 33.6 | hmaug = 31.7 | hmsep = 27.7 | hmokt = 21.7 | hmnov = 14.1 | hmdez = 8.6 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = -5.7 | lmfeb = -3.1 | lmmär = 0.1 | lmapr = 4.2 | lmmai = 9.2 | lmjun = 14.6 | lmjul = 18.0 | lmaug = 17.0 | lmsep = 12.9 | lmokt = 6.1 | lmnov = -0.4 | lmdez = -4.9 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 11.2 | nbfeb = 11.7 | nbmär = 13.7 | nbapr = 13.2 | nbmai = 12.7 | nbjun = 15.0 | nbjul = 34.8 | nbaug = 41.7 | nbsep = 25.4 | nbokt = 22.6 | nbnov = 10.9 | nbdez = 12.7 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 7.4 | shfeb = 8.0 | shmär = 8.9 | shapr = 10.1 | shmai = 11.2 | shjun = 12.0 | shjul = 10.9 | shaug = 10.2 | shsep = 9.9 | shokt = 8.9 | shnov = 8.0 | shdez = 7.1 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 2.4 | rdfeb = 3.0 | rdmär = 2.8 | rdapr = 2.0 | rdmai = 2.6 | rdjun = 2.6 | rdjul = 6.3 | rdaug = 6.4 | rdsep = 4.4 | rdokt = 3.7 | rdnov = 2.8 | rddez = 2.7 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 56 | lffeb = 48 | lfmär = 40 | lfapr = 32 | lfmai = 31 | lfjun = 29 | lfjul = 42 | lfaug = 46 | lfsep = 46 | lfokt = 45 | lfnov = 50 | lfdez = 56 }} == Цахим холбоос == {{Commons|Albuquerque, New Mexico|Альбукерке}} * [http://www.cabq.gov/ Official government website] == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} [[Ангилал:Альбукерке| ]] [[Ангилал:Нью-Мексикогийн суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:Нью-Мексикогийн тойргийн төв]] [[Ангилал:Рио Гранде]] [[Ангилал:АНУ-ын их сургуулийн хот]] [[Ангилал:1706 онд байгуулагдсан]] atyxbwtpgzoplweft6xti6v5u9juvo9 Анахайм 0 45802 707965 643660 2022-08-10T03:26:54Z CommonsDelinker 211 [[Image:Flag_of_Anaheim,_California_(2018–present).svg]]-г [[Image:Flag_of_Anaheim,_California_(2018–2019).svg]]-р сольж байна. Сольсон хэрэглэгч нь [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]], шалтгаан нь: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс АНУ-ын суурин | Name = Анахайм | Stadtspitzname = | Bundesstaat = Калифорни | County = Оринж тойрог | Bild1 = Sleeping beauty castle dlr 2019.jpg | Bildgröße1 = | Bildbeschreibung1 = Анахаймын диснейлэнд | Siegel = Seal of Anaheim, California.svg | Flagge = Flag of Anaheim, California (2018–2019).svg | Karte = | Beschriftung Karte = Калифорни дахь Анахаймын байрлал | Beschriftung Positionskarte = | Breitengrad = 33/50/5/N | Längengrad = 117/54/32/W | Gründung = 1857 он | Zeitzone = UTC-8 | Einwohner = 336265 | Stand = [[2010 он]]<ref>[https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?src=bkmk ''Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2017''], census.gov</ref> | Metropolregion = | Fläche = 130.7 | Landfläche = 126.8 | Höhe = 48 | Gliederung = | Postleitzahl = 92800–92899 | Vorwahl = 714 | Typ = City | Gnis = 1652663 | Fips = 06-02000 | Website = anaheim.net | Bürgermeister = Харри Сидхү | Bild2 = | Bildgröße2 = | Bildbeschreibung2 = }} '''Анахайм''' нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[хот]]. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Anaheim}} == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} {{stub}} [[Ангилал:Анахайм| ]] [[Ангилал:Калифорнийн суурин]] [[Ангилал:Хойд Америкийн суурин]] [[Ангилал:1857 онд үүсгэн байгуулагдсан]] jptchwx7nq7j9ryzwy4jik6mn8os6yp Карлсруэ 0 46818 708025 648639 2022-08-10T07:55:55Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki '''Ка́рлсруэ''' ({{lang-de|Karlsruhe}}) — [[Герман улс]]ын [[Баден-Вюртемберг]] мужийн 294 мянган хүнтэй [[хот]]. <gallery widths="200px" heights="150px"> Зураг:Karlsruhe-Schloss-meph666-2005-Apr-22.jpg Зураг:Karlsruhe-St Stephan-08-gje.jpg Зураг:Karlsruhe_Universit%C3%A4t_from_Physikhochhaus_pic1_meph666-2005-Feb-10.jpg </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Karlsruhe}} {{Вики эшлэл}} {{Wiktionary}} * [https://www.karlsruhe.de/ Хотын албан ёсны цахим хуудас] {{Германы хот}} [[Ангилал:Карлсруэ| ]] [[Ангилал:Баден-Вюртембергийн коммун]] [[Ангилал:Баден-Вюртембергийн суурин]] [[Ангилал:Баден-Вюртембергийн хотын тойрог]] [[Ангилал:Германы урьдын мужийн нийслэл]] [[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]] [[Ангилал:Германы их сургуулийн хот]] [[Ангилал:Төлөвлөсөн хот]] [[Ангилал:Германы урьдын нийслэл]] [[Ангилал:1715 онд байгуулагдсан]] f67cwd8j4nkqr104i1jzhtt50x08ak3 Хөхэчи 0 47372 707971 707636 2022-08-10T04:49:30Z 202.126.89.4 wikitext text/x-wiki '''Хөхэчи''' нь （？－1271) [[Хубилай хаан|Хубилай хааны]] 5 дугаар хүү. Чаби хатнаас төрсөн.<ref>Рашидаддин. Судрын чуулган. УБ., 2002. Дэд боть. т.177.</ref> Түүнд их хаан 1267 онд [[Юньнань ван|Юньнань вангийн]] хэргэмийг хүртээж, алтан тамга соёрхов. Гэвч 1271 онд өөрийн хятад туслах түшмэлд хорлогдсон бөгөөдтэр явдалыг удалгүй хааны тушаалаар илрүүлжээ. Хөхэчи ванг нас барсны хойно хүү [[Есөнтөмөр (Юньнань ван)|Есөнтөмөр]] нь эцгийн албыг үргэлжлүүлсэн. == Эшлэл == [[Ангилал:Боржигин]] [[Ангилал:12-р эсвэл 13-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:1271 онд өнгөрсөн]] [[Ангилал:Жагсаалт (Юань улсын ван)]] s0lazg9oxjmaneh0imhhc51qxxewek0 707972 707971 2022-08-10T04:50:30Z 202.126.89.4 wikitext text/x-wiki '''Хөхэчи''' нь （？－1271) [[Хубилай хаан|Хубилай хааны]] 5 дугаар хүү. [[Чаби хатан|Чаби хатнаас]] төрсөн.<ref>Рашидаддин. Судрын чуулган. УБ., 2002. Дэд боть. т.177.</ref> Түүнд их хаан 1267 онд [[Юньнань ван|Юньнань вангийн]] хэргэмийг хүртээж, алтан тамга соёрхов. Гэвч 1271 онд өөрийн хятад туслах түшмэлд хорлогдсон бөгөөдтэр явдалыг удалгүй хааны тушаалаар илрүүлжээ. Хөхэчи ванг нас барсны хойно хүү [[Есөнтөмөр (Юньнань ван)|Есөнтөмөр]] нь эцгийн албыг үргэлжлүүлсэн. == Эшлэл == [[Ангилал:Боржигин]] [[Ангилал:12-р эсвэл 13-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:1271 онд өнгөрсөн]] [[Ангилал:Жагсаалт (Юань улсын ван)]] cyzpm0k51he1yqp6e9z0t3a7r94fb8v Боорчи 0 53520 708104 706245 2022-08-10T10:52:39Z 64.119.19.187 wikitext text/x-wiki Боорчи (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - Чингис хааны хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь арулад овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин Ван хаан, Жамуха нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр Бөртэ түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг Самаркандаас өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи И.С.Калашниковын "Хатуу зуун" (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] jw6j8q3ew57psyx8wlij9bob0honrxg 708105 708104 2022-08-10T10:55:42Z 64.119.19.187 wikitext text/x-wiki Боорчи (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - Чингис хааны хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь арулад овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин Ван хаан, Жамуха нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр Бөртэ түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг Самаркандаас өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи И.С.Калашниковын "Догшин жаран" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] qivdr93hlyzhq4kehsryxc9h5j519x8 708106 708105 2022-08-10T10:57:12Z 64.119.19.187 wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - Чингис хааны хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь арулад овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин Ван хаан, Жамуха нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр Бөртэ түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг Самаркандаас өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи И.С.Калашниковын "Догшин жаран" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] jjyomuwtjnf4zc548lrz7u6c1z1ob05 708107 708106 2022-08-10T10:58:33Z 64.119.19.187 /* Соёл урлагт */ wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - Чингис хааны хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь арулад овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин Ван хаан, Жамуха нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр Бөртэ түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг Самаркандаас өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "Догшин жаран" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] t8wpk73in276mzrc41pximleeukib4c 708108 708107 2022-08-10T11:14:24Z 64.119.19.187 /* Соёл урлагт */ wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - Чингис хааны хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь арулад овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин Ван хаан, Жамуха нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр Бөртэ түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг Самаркандаас өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "[[Догшин жаран]]" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] 84b10he2qqwxnkcqty3ajzcdtyhdmkb 708111 708108 2022-08-10T11:26:47Z 64.119.19.187 wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - [[Чингис хаан|Чингис хааны]] хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь арулад овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин Ван хаан, Жамуха нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр Бөртэ түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг Самаркандаас өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "[[Догшин жаран]]" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] 5xxlvufzos72co2reph0kdmnvxbq8m6 708112 708111 2022-08-10T11:29:43Z 64.119.19.187 /* Намтар */ wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - [[Чингис хаан|Чингис хааны]] хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь [[Арулад|арулад]] овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин [[Тоорил хан|Ван хаан]], [[Жамуха]] нарын хамт Буйруг хааныг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хаан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван хааныг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хаан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, [[Мухулай]], [[Борохул]], [[Чулуун]] нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хаан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр [[Бөртэ үжин|Бөртэ]] түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг [[Самарканд|Самаркандаас]] өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "[[Догшин жаран]]" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] l63v4q2pqznmopjuj0mjkp18ymzwtki 708113 708112 2022-08-10T11:31:54Z 64.119.19.187 /* Намтар */ wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - [[Чингис хаан|Чингис хааны]] хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь [[Арулад|арулад]] овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин [[Тоорил хан|Ван хан]], [[Жамуха]] нарын хамт Буйруг ханыг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван ханыг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, [[Мухулай]], [[Борохул]], [[Чулуун баатар|Чулуун]] нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр [[Бөртэ үжин|Бөртэ]] түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг [[Самарканд|Самаркандаас]] өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт Ургенчийг эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "[[Догшин жаран]]" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] hpcg4chkali7bzuannwz8kgk1t1ze6e 708114 708113 2022-08-10T11:34:55Z 64.119.19.187 /* Намтар */ wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - [[Чингис хаан|Чингис хааны]] хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь [[Арулад|арулад]] овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин [[Тоорил хан|Ван хан]], [[Жамуха]] нарын хамт Буйруг ханыг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван ханыг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, [[Мухулай]], [[Борохул]], [[Чулуун баатар|Чулуун]] нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр [[Бөртэ үжин|Бөртэ]] түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг [[Самарканд|Самаркандаас]] өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт [[Ургенч|Ургенчийг]] эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "[[Догшин жаран]]" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] 138rf1tmkv0nzt104nb4lsykgdygiey 708115 708114 2022-08-10T11:35:33Z 64.119.19.187 /* Мөн үзэх */ wikitext text/x-wiki '''Боорчи''' (XII зууны сүүл - XIII зууны эхний хагас) - [[Чингис хаан|Чингис хааны]] хувийн хамгаалалтын цэргийн захирагч нарын нэг. == Намтар == Боорчи нь [[Арулад|арулад]] овгийн Наху баяны хүү байв. Тэрээр хархан залуу насандаа Тэмүжинтэй танилцсан: залуу Тэмүжин адуугаа хулгайд алдсан ба тэр адууны хулгайчдыг хайж яваад аян замынхаа гурав дахь өдөр аавынхаа адууг хариулж явсан Боорчитой таарчээ. Боорчи Тэмүжинтэй нийлж хулгайлагдсан адуугаа буцааж авахад нь туслав. Тэмүжин мандан бадарч эхлэхэд Боорчи түүний анхны нөхөр болсон бөгөөд түүний бүхий л үйл хэрэгт дэргэд нь байсан. 1199 онд Тэмүжин [[Тоорил хан|Ван хан]], [[Жамуха]] нарын хамт Буйруг ханыг нэгдсэн хүчээр довтолсон боловч бүтэлтэй болсонгүй. Гэдрэг буцах гэхэд нь найманы цэргийн анги зам хаажээ. Өглөө тулалдахаар шийдсэн боловч шөнө нь Ван хан, Жамуха хоёр найманууд түүнийг дуусгана хэмээн найдаж Тэмүжинг ганцааранг нь үлдээн зугтав. Харин өглөө болоход Тэмүжин энэ тухай олж мэдсэн ба тулалдаанд оролгүй ухарлаа. Найманууд Тэмүжинг биш, Ван ханыг хөөж эхлэв. Хэрэйдүүд наймануудтай хүнд тулаанд орсон бөгөөд үхэх сөнөхийн ирмэгт тулсан тул Ван хан Тэмүжинд элч илгээж тусламж гуйжээ. Тэмүжин өөрийн нөхдийг илгээсэн ба тэдний дундаас Боорчи, [[Мухулай]], [[Борохул]], [[Чулуун баатар|Чулуун]] нар тулалдаанд онцгойрч байв. Өөрийг нь аварсны төлөө Ван хан ханлиг улсаа Тэмүжинд гэрээслэн үлдээжээ. 1203/1204 оны өвөл Тэмүжин хувийн харуул буюу хишигтэн цэргийг байгуулав. Тэднийг дөрвөн хэсэгт хувааж, нэгнийх нь толгойд Боорчийг тавьсан ажээ. Домогт өгүүлснээр 1206 оны Их хуралдайн үеэр Тэмүжин Чингис хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн бөгөөд тэр өөрийн хамтрагчиддаа албан тушаал, эрх дарх хуваарилж эхлэхдээ Боорчийг мартсан дүр үзүүлжээ. Орой нь Тэмүжиний эхнэр [[Бөртэ үжин|Бөртэ]] түүнийг мартамхай байдлынх нь төлөө зэмлэхэд Тэмүжин Боорчид атаархагчдыг төөрөгдүүлэхийн тулд ийм үйлдэл хийсэн, Боорчи одоо ч хааны талаар муу үг хэлэхгүй гэж мэдэгдэв. Боорчийн өргөөнд илгээсэн тагнуулууд Боорчийн эхнэр хааны ач мэдэхгүй байгаад гомдоллоход нөхөр нь би хаанд зүтгэдэг нь талархлын төлөө биш, тэр ч байтугай надад амь зуух хэрэгсэл байхгүй байсан ч зүтгэх болно гэж хариулсныг нотолжээ. Дараагийн өдөр нь хуралдай дээр Тэмүжин Боорчийг бүгдийн дээр тавьж, баруун гарын цэргүүдийн удирдагч болгосноо зарлан тунхагласан байна. Боорчи баруун гарын цэргүүдийн удирдагчийн хувьд дараа нь Чингис хааны бүх аян дайнд оролцсон. Хорезмыг байлдан дагуулах үеэр, 1220/1221 оны өвөл Монголын цэрэг [[Самарканд|Самаркандаас]] өмнө зүгт өвөлжих үед Боорчийг Чингис хааны хөвгүүдийн хамт [[Ургенч|Ургенчийг]] эзлүүлэхээр илгээж байв. == Соёл урлагт == Боорчи [[Исай Калистратович Калашников|И.С.Калашниковын]] "[[Догшин жаран]]" ("Жестокий век") (1978) романы дүр болжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Мухулай]] * [[Борохул]] * [[Чулуун баатар|Чулуун]] [[Ангилал:Монголын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:13-р зуунд өнгөрсөн]] k482y2t69cogf9ddtljxqasy5dg63or Борохул 0 53525 708119 706248 2022-08-10T11:38:14Z 64.119.19.187 /* Мөн үзэх */ wikitext text/x-wiki '''Борохул''' ‍(1182-1217) - [[Жүрхин]] овгийн хүн бөгөөд [[Чингис хаан]]ы төрсөн бус дүүгээс гадна [[Өэлүн]] эхийн өргөмөл хөвгүүдийн нэгэн. [[Чингис хаан]]ы есөн өрлөгийн нэг бөгөөд цэрэг дайны асуудалд авьяаслаг нэгэн байсан боловч ойн иргэдийн эсрэг дайнд отолтод орж алагдсан байна. Зарим өгүүлэлд түүнийг ойн иргэдийг дагуулах тулаанд цэргүүдийнхээ өмнөөс урд замын саадыг тасалж хойд замын мөчрийг цавчиж яваад дайсны занга отонд орсон хэмээжээ. == Мөн үзэх == * [[Чингис хааны дөрвөн хүлэг баатар]] * [[Боорчи]] * [[Мухулай]] * [[Чулуун баатар|Чулуун]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын жанжин]] [[Ангилал:Иx Монгол Улсын цэргийн хүн]] [[Ангилал:Хүн амины хэргийн хохирогч]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1182 онд төрсөн]] <!-- Оросын Викигээс авсан --> [[Ангилал:1217 онд өнгөрсөн]] boyh9f5u6hvvjb0x4apybsugubd65hg Шаргалжуут рашаан сувилал 0 56506 707849 457933 2022-08-09T12:17:19Z Marketing of Shargaljuut 78399 Facebook page wikitext text/x-wiki '''Шаргалжуут рашаан сувилал''' нь байгалийн эмчилгээний хүчин зүйлийн хамгийн том орд болох Шаргалжуутын бүлэг рашааныг түшиглэн байгуулагдсан аялал жуулчлал, сувиллын цогцолбор газар юм. Энэ цогцолборт рашаан эмнэлэг, нөхөн сэргээх эмнэлэг зэрэг эмчилгээ сувилгааны иж бүрэн үйлчилгээтэй эмнэлэг, амрагч сувилуулагчдыг хүлээн авах өвөл зуны байр, эко буудал, өдөрт 6 удаа хоол цайгаар үйлчлэх хоол зоогийн газар, ресторан, амралт чөлөөт цагийн арга хэмжээ зохион байгуулах спортын талбай, диско клуб, караоке бар, рашаан амралтын талбай, диско клуб, караоке бар, рашаан амралтын талбай, лоунж бар /их гэр/, жуулчны бааз зэрэг байдаг. == Шаргалжуут рашаан сувилалын тухай == Эрүүл мэндийн яамнаас “''Магадлан итгэмжлэгдсэн''” эрүүл мэндийн баталгаат үйлчилгээ үзүүлдэг улсын үйлчилгээтэй рашаан сувилал, аялал жуулчлалын байгууллага ба өнөөг хүртэл 62 жил тасралтгүй ард түмэндээ үйлчилж байна. * '''Байршил''':Шаргалжуут рашаан сувилал нь Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын нутагт Шаргалжуут голын эрэг дээр байгалийн үзэсгэлэнт газар байрладаг. * '''Өндөрлөг нь''':Далайн түвшнээс дээш 2150 м өргөгдсөн уулын энгэрт байрладаг. * '''Байгуулагдсан он''':Анх 1954 онд Шаргалжуутын бүлэг рашааныг түшиглэн байгуулагдсан. * '''Шаргалжуутын рашаан нээгдсэн''':VII зуунд хиргисүүд ашиглаж байсан XVII зуунд Ламын гэгээн Лувсанданзанжанцал, Өндөр гэгээн Занабазар нарын ихэс дээдсүүд хүн ардыг эмчилж сувилах зорилгоор судалж шинжилж эмчилгээний жаяг горимыг зохиосон түүхтэй. * '''Гол мөрөн''':Түргэн урсгалт уулын гол Шаргалжуут нь өвөл ч урсаж байдаг Монгол орны хөлддөггүй ганц гол юм. * '''Уур амьсгал''':Хангайн бүсийн уур амьсгалтай жилийн 4 улиралтай. Халуун рашааны ууршилтын нөлөөгөөр харьцангуй дулаан чийглэг уур амьсгалтай байдаг. * '''Хүчин чадал''':Шаргалжуут рашаан сувилал нь зуны улиралд нэг ээлжиндээ 445 хүн, хүйтэн сэрүүний улиралд нэг ээлжиндээ 250 хүн хүлээн авч үйлчлэх хүчин чадалтай. Жилийн 4 улирал тасралтгүй ажиллана. * '''Засаг захиргаа''':Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сумын 8-р баг Шаргалжуут тосгон. * '''Зам харилцаа''':Баянхонгор аймгийн Эрдэнэ-цогт сумын нутагт Улаанбаатар хотоос 630 км зайтай оршдог ба 572 км засмал замаар 58 км сайжруулсан шороон замаар явж хүрнэ. Баянхонгор аймгаас 60 км яваад Шаргалжуутад ирнэ. * '''Холбоо харилцаа:'''Үүрэн холбооны Мобиком, Юнителийн сүлжээтэй. Unitel 3G * '''Нутаг орны бахархал''':Рашаан усаараа, сарлагийнн сүрэг, сарлагийн сүү цагаан идээ, галт уулын чулуу ба ан амьтнаараа алдартай. * '''Шаргалжуутын сувиллын алдар цуу''':Өвөрмөц микро уур амьсгал, Өвлийн -40<sup>o</sup>C хэмийн хүйтэнд урсаж байдаг гол, олон төрөл зүйлийн эмчилгээ сувилгаа, байгалийн ховор,сонин тогтоц, анагаах онцгой чанартай рашаанаараа алдартай. * '''Шаргалжуутын домог туульс''':XVI-XVII зууны үеийн дуу, туульс, магтаал, домог яриа, түүх, шүлэг олон байдаг ба Болор цомын шилдэг яруу найрагч, зохиолч М.Хүрэлсүхийн “Шаргалжуут танаа” дуу олонд алдаршиж манай сувиллын сүлд дуу болсон. == Цахим холбоос == * [http://shargaljuut.mn/ Шаргалжуутын рашаан сувилал албан ёсны цахим хуудас] * https://www.facebook.com/Shargaljuut.resort [[Ангилал:Амралт сувиллын газар (Баянхонгор аймаг)]] [[Ангилал:Монголын рашаан сувилал]] 45cr70g1qvwpyjxxmzs1ahk9nzet4tl 707853 707849 2022-08-09T12:26:36Z Marketing of Shargaljuut 78399 Photos wikitext text/x-wiki '''Шаргалжуут рашаан сувилал''' нь байгалийн эмчилгээний хүчин зүйлийн хамгийн том орд болох Шаргалжуутын бүлэг рашааныг түшиглэн байгуулагдсан аялал жуулчлал, сувиллын цогцолбор газар юм. Энэ цогцолборт рашаан эмнэлэг, нөхөн сэргээх эмнэлэг зэрэг эмчилгээ сувилгааны иж бүрэн үйлчилгээтэй эмнэлэг, амрагч сувилуулагчдыг хүлээн авах өвөл зуны байр, эко буудал, өдөрт 6 удаа хоол цайгаар үйлчлэх хоол зоогийн газар, ресторан, амралт чөлөөт цагийн арга хэмжээ зохион байгуулах спортын талбай, диско клуб, караоке бар, рашаан амралтын талбай, диско клуб, караоке бар, рашаан амралтын талбай, лоунж бар /их гэр/, жуулчны бааз зэрэг байдаг. [[Файл:2sar.jpg|alt=Wellness resort |thumb|Winter in Shargaljuut hot springs resort in Mongolia]] [[Файл:12sar.jpg|alt=Wellness resort |thumb|Winter in Shargaljuut Rashaan suvilal, hot springs bio atmosphere ]] [[Файл:4sar.jpg|alt=Wellness resort |thumb|Shargaljuut Wellness resort Autumn view ]] == Шаргалжуут рашаан сувилалын тухай == Эрүүл мэндийн яамнаас “''Магадлан итгэмжлэгдсэн''” эрүүл мэндийн баталгаат үйлчилгээ үзүүлдэг улсын үйлчилгээтэй рашаан сувилал, аялал жуулчлалын байгууллага ба өнөөг хүртэл 62 жил тасралтгүй ард түмэндээ үйлчилж байна. * '''Байршил''':Шаргалжуут рашаан сувилал нь Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын нутагт Шаргалжуут голын эрэг дээр байгалийн үзэсгэлэнт газар байрладаг. * '''Өндөрлөг нь''':Далайн түвшнээс дээш 2150 м өргөгдсөн уулын энгэрт байрладаг. * '''Байгуулагдсан он''':Анх 1954 онд Шаргалжуутын бүлэг рашааныг түшиглэн байгуулагдсан. * '''Шаргалжуутын рашаан нээгдсэн''':VII зуунд хиргисүүд ашиглаж байсан XVII зуунд Ламын гэгээн Лувсанданзанжанцал, Өндөр гэгээн Занабазар нарын ихэс дээдсүүд хүн ардыг эмчилж сувилах зорилгоор судалж шинжилж эмчилгээний жаяг горимыг зохиосон түүхтэй. * '''Гол мөрөн''':Түргэн урсгалт уулын гол Шаргалжуут нь өвөл ч урсаж байдаг Монгол орны хөлддөггүй ганц гол юм. * '''Уур амьсгал''':Хангайн бүсийн уур амьсгалтай жилийн 4 улиралтай. Халуун рашааны ууршилтын нөлөөгөөр харьцангуй дулаан чийглэг уур амьсгалтай байдаг. * '''Хүчин чадал''':Шаргалжуут рашаан сувилал нь зуны улиралд нэг ээлжиндээ 445 хүн, хүйтэн сэрүүний улиралд нэг ээлжиндээ 250 хүн хүлээн авч үйлчлэх хүчин чадалтай. Жилийн 4 улирал тасралтгүй ажиллана. * '''Засаг захиргаа''':Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сумын 8-р баг Шаргалжуут тосгон. * '''Зам харилцаа''':Баянхонгор аймгийн Эрдэнэ-цогт сумын нутагт Улаанбаатар хотоос 630 км зайтай оршдог ба 572 км засмал замаар 58 км сайжруулсан шороон замаар явж хүрнэ. Баянхонгор аймгаас 60 км яваад Шаргалжуутад ирнэ. * '''Холбоо харилцаа:'''Үүрэн холбооны Мобиком, Юнителийн сүлжээтэй. Unitel 3G * '''Нутаг орны бахархал''':Рашаан усаараа, сарлагийнн сүрэг, сарлагийн сүү цагаан идээ, галт уулын чулуу ба ан амьтнаараа алдартай. * '''Шаргалжуутын сувиллын алдар цуу''':Өвөрмөц микро уур амьсгал, Өвлийн -40<sup>o</sup>C хэмийн хүйтэнд урсаж байдаг гол, олон төрөл зүйлийн эмчилгээ сувилгаа, байгалийн ховор,сонин тогтоц, анагаах онцгой чанартай рашаанаараа алдартай. * '''Шаргалжуутын домог туульс''':XVI-XVII зууны үеийн дуу, туульс, магтаал, домог яриа, түүх, шүлэг олон байдаг ба Болор цомын шилдэг яруу найрагч, зохиолч М.Хүрэлсүхийн “Шаргалжуут танаа” дуу олонд алдаршиж манай сувиллын сүлд дуу болсон. == Цахим холбоос == * [http://shargaljuut.mn/ Шаргалжуутын рашаан сувилал албан ёсны цахим хуудас] * https://www.facebook.com/Shargaljuut.resort [[Ангилал:Амралт сувиллын газар (Баянхонгор аймаг)]] [[Ангилал:Монголын рашаан сувилал]] ngutlf3fp95ofbxg6f004i5ypq1ok43 707854 707853 2022-08-09T12:28:34Z Marketing of Shargaljuut 78399 Key words wikitext text/x-wiki '''Шаргалжуут рашаан сувилал''' нь байгалийн эмчилгээний хүчин зүйлийн хамгийн том орд болох Шаргалжуутын бүлэг рашааныг түшиглэн байгуулагдсан аялал жуулчлал, сувиллын цогцолбор газар юм. Энэ цогцолборт рашаан эмнэлэг, нөхөн сэргээх эмнэлэг зэрэг эмчилгээ сувилгааны иж бүрэн үйлчилгээтэй эмнэлэг, амрагч сувилуулагчдыг хүлээн авах өвөл зуны байр, эко буудал, өдөрт 6 удаа хоол цайгаар үйлчлэх хоол зоогийн газар, ресторан, амралт чөлөөт цагийн арга хэмжээ зохион байгуулах спортын талбай, диско клуб, караоке бар, рашаан амралтын талбай, диско клуб, караоке бар, рашаан амралтын талбай, лоунж бар /их гэр/, жуулчны бааз зэрэг байдаг. [[Файл:2sar.jpg|alt=Wellness resort |thumb|Winter in Shargaljuut hot springs resort in Mongolia]] [[Файл:12sar.jpg|alt=Wellness resort |thumb|Winter in Shargaljuut Rashaan suvilal, hot springs bio atmosphere ]] [[Файл:4sar.jpg|alt=Wellness resort |thumb|Shargaljuut Wellness resort Autumn view ]] == Шаргалжуут рашаан сувилалын тухай == Эрүүл мэндийн яамнаас “''Магадлан итгэмжлэгдсэн''” эрүүл мэндийн баталгаат үйлчилгээ үзүүлдэг улсын үйлчилгээтэй рашаан сувилал, аялал жуулчлалын байгууллага ба өнөөг хүртэл 62 жил тасралтгүй ард түмэндээ үйлчилж байна. * '''Байршил''':Шаргалжуут рашаан сувилал нь Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын нутагт Шаргалжуут голын эрэг дээр байгалийн үзэсгэлэнт газар байрладаг. * '''Өндөрлөг нь''':Далайн түвшнээс дээш 2150 м өргөгдсөн уулын энгэрт байрладаг. * '''Байгуулагдсан он''':Анх 1954 онд Шаргалжуутын бүлэг рашааныг түшиглэн байгуулагдсан. * '''Шаргалжуутын рашаан нээгдсэн''':VII зуунд хиргисүүд ашиглаж байсан XVII зуунд Ламын гэгээн Лувсанданзанжанцал, Өндөр гэгээн Занабазар нарын ихэс дээдсүүд хүн ардыг эмчилж сувилах зорилгоор судалж шинжилж эмчилгээний жаяг горимыг зохиосон түүхтэй. * '''Гол мөрөн''':Түргэн урсгалт уулын гол Шаргалжуут нь өвөл ч урсаж байдаг Монгол орны хөлддөггүй ганц гол юм. * '''Уур амьсгал''':Хангайн бүсийн уур амьсгалтай жилийн 4 улиралтай. Халуун рашааны ууршилтын нөлөөгөөр харьцангуй дулаан чийглэг уур амьсгалтай байдаг. * '''Хүчин чадал''':Шаргалжуут рашаан сувилал нь зуны улиралд нэг ээлжиндээ 445 хүн, хүйтэн сэрүүний улиралд нэг ээлжиндээ 250 хүн хүлээн авч үйлчлэх хүчин чадалтай. Жилийн 4 улирал тасралтгүй ажиллана. * '''Засаг захиргаа''':Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сумын 8-р баг Шаргалжуут тосгон. * '''Зам харилцаа''':Баянхонгор аймгийн Эрдэнэ-цогт сумын нутагт Улаанбаатар хотоос 630 км зайтай оршдог ба 572 км засмал замаар 58 км сайжруулсан шороон замаар явж хүрнэ. Баянхонгор аймгаас 60 км яваад Шаргалжуутад ирнэ. * '''Холбоо харилцаа:'''Үүрэн холбооны Мобиком, Юнителийн сүлжээтэй. Unitel 3G * '''Нутаг орны бахархал''':Рашаан усаараа, сарлагийнн сүрэг, сарлагийн сүү цагаан идээ, галт уулын чулуу ба ан амьтнаараа алдартай. * '''Шаргалжуутын сувиллын алдар цуу''':Өвөрмөц микро уур амьсгал, Өвлийн -40<sup>o</sup>C хэмийн хүйтэнд урсаж байдаг гол, олон төрөл зүйлийн эмчилгээ сувилгаа, байгалийн ховор,сонин тогтоц, анагаах онцгой чанартай рашаанаараа алдартай. * '''Шаргалжуутын домог туульс''':XVI-XVII зууны үеийн дуу, туульс, магтаал, домог яриа, түүх, шүлэг олон байдаг ба Болор цомын шилдэг яруу найрагч, зохиолч М.Хүрэлсүхийн “Шаргалжуут танаа” дуу олонд алдаршиж манай сувиллын сүлд дуу болсон. == Цахим холбоос == * [http://shargaljuut.mn/ Шаргалжуутын рашаан сувилал албан ёсны цахим хуудас] * https://www.facebook.com/Shargaljuut.resort [[Ангилал:Амралт сувиллын газар (Баянхонгор аймаг)]] [[Ангилал:Монголын рашаан сувилал]] [[Ангилал:Халуун рашаан]] [[Ангилал:Рашаан сувилал]] [[Ангилал:Шаргалжуут]] [[Ангилал:Hot springs]] [[Ангилал:Mongolia]] [[Ангилал:Rashaan suvilal]] 2adf7et766426lmzppsg19h59f0xqbr Э-худалдаа 0 63001 708040 693888 2022-08-10T08:00:36Z 202.21.101.114 /* Э-худалдааны нийгмийн нөлөөлөл */ wikitext text/x-wiki '''Электрон худалдаа''',  '''э<span>-худалдаа</span>''' эсвэл '''э<span>худалдаа </span>'''гэж түгээмэл бичдэг, нь  интернэт эсвэл онлайн нийгмийн сүлжээ гэх мэтийг ашиглан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдах үйл ажиллагаа юм. Электрон худалдаа гар утасны худалдаа, цахим гүйлгээ хийх, [[Нийлүүлэлтийн гинжин удирдлага|нийлүүлэлтийн гинжин менежмент]], Интернет маркетинг, онлайн гүйлгээ боловсруулах, электрон өгөгдөл солилцоо (EDI), бараа материалын удирдлагын систем, автомат мэдээлэл цуглуулах систем гэх мэт технологиудас бүтдэг. Орчин үеийн электрон худалдаа нь  [[Дэлхий дахины веб|World Wide Web]]-г наад зах нь гүйлгээний амьдралын мөчлөгийн нэг хэсэгт ихэвчлэн ашигладаг хэдий ч и-мэйл гэх мэт бусад технологиудыг ашигладаг . И-худалдааны бизнесүүд нь дараахын бүгд эсвэл заримыг агуулдаг: * Хэрэглэгчдэд шууд худалдах онлайн худалдааны вэб сайтуудыг жижиглэн худалдааны борлуулалтанд ашиглах * Гуравдагч этгээдийн бизнес-хэрэглэгчрүү эсвэл хэрэглэгч-хэрэглэгчрүү борлуулалтыг явуулдаг онлайн зах зээлийг хангах, эсвэл оролцох * Бизнесээс бизнест худалдах, худалдан авах * Хүн ам зүйн өгөгдлийг вэб холбоо, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан цуглуулах, ашиглах * Бизнес-бизнес (B2B) цахим мэдээлэл солилцох * И-мэйл, факс ашиглан боломжит болон одоогийн худалдан авагчдад маркетинг хийх  (жишээ нь, сонин) * Шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гаргахад pretail эрхлэх * В алютын солилцоо болон арилжаа эрхэлдэг онлайн санхүүгийн бирж == Цаг хугацааны шугам == Э-худалдааны хөгжлийн цаг хугацааны шугам нь  : * 1971 эсвэл 1972: Stanford Artificial Intelligence Laboratory ба Massachusetts Institute of Technology-ын хоорондох каннабис худалдааг зохион байгуулахад The ARPANET ашиглагдсан ба үүнийг дараа нь John Markoff-ын ном What the Dormouse Said "э-худалдааны хамгийн анхны хэлбэр" хэмээсэн байдаг. .<ref>{{cite news|first=Michael 'Mike'|last=Power|url=http://www.guardian.co.uk/science/2013/apr/19/online-high-net-drugs-deal|title=Online highs are old as the net: the first e-commerce was a drugs deal|work=The Guardian|date=19 April 2013|accessdate=17 June 2013|location=London}}</ref> * 1979: Michael Aldrich хамгийн анхны онлайн худалдааны системийг боловсруулсан.<ref>{{cite book|last1=Tkacz|first1=Ewaryst|last2=Kapczynski|first2=Adrian|title=Internet&nbsp;— Technical Development and Applications|publisher=Springer|year=2009|page=255|url=https://books.google.com/books?id=a9_NJIBC87gC&dq|accessdate=28 March 2011|isbn=978-3-642-05018-3|quote=The first pilot system was installing in Tesco in the UK (first demonstrated in 1979 by Michael Aldrich).}}</ref> * 1981: Thomson Holidays UK нь хамгийн анхны бизнес-бизнесрүү онлайн худалдааны систем болсон.<ref>1988 Palmer.</ref> * 1982: Minitel Францад France Télécom-оор танилцуулагдсан бөгөөд онлайнаар захиалга хийхэд хэрэглэгдэж байв. * 1983: California State Assembly Калифорнийн Волканод электрон худалдааны талаарх анхны хурлыг зохиосон.<ref>{{cite web|url=http://www.studymode.com/essays/E-Commerce-1554293.html|title=E Commerce&nbsp;– Essays&nbsp;– Hpandurang92|publisher=Study mode|accessdate=17 June 2013}}</ref> Оролцогчид нь CPUC, MCI Mail, Prodigy, CompuServe, Volcano Telephone,ба Pacific Telesis. (Оролцох эрхгүй байсан нь Quantum Technology, дараа нь AOL болсон.) * 1984: Gateshead SIS/Tesco нь хамгийн анхны B2C онлайн худалдааны систем <ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-24091393|work=BBC News|title=Online shopping: The pensioner who pioneered a home shopping revolution|date=16 September 2013}}</ref> ба хатагтай Snowball, 72, нь хамгийн анхны гэрээсээ онлайнаар худалдаа хийсэн хүн юм<ref name="Finding Mrs Snowball">{{cite web|last=Aldrich|first=Michael|url=http://www.aldricharchive.com/snowball.html|title=Finding Mrs Snowball|accessdate=8 March 2012}}</ref> * 1984:1984 оны 4 сард, CompuServe АНУ ба Канадад Electronic Mall-ыг нээсэн. Энэ нь хамгийн анхны иж бүрэн электрон худалдааны үйлчилгээ.<ref>{{cite web|url=http://www.gsbrown.org/compuserve/electronic-mall-1984-04/|title=The Electronic Mall|publisher=GS Brown|date=30 April 2010|accessdate=17 June 2013}}</ref> * 1989: 1989 оны 5 сард, Sequoia Data Corp. Хамгийн анхны интернэтэд суурилсан э-худалдааны систем Compumarket-ыг танилцуулсан. Худалдагчид, худалдан авагчид зарах зүйлээ нйитлээд худалдан авагчид өгөгдлийн сангаас хайлт хийж кредит картаар худалдан авалт хийх боломжтой. * 1990: [[Тим Бернерс-Ли|Tim Berners-Lee]] NeXT компьютерийг ашиглан хамгийн анхны веб браузер WorldWideWeb-ийг бичсэн.<ref>{{cite web|url=http://www.w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb.html|title=Tim Berners-Lee: WorldWideWeb, the first Web client|publisher=W3|accessdate=21 December 2012}}</ref> * 1992: Кливланд дахь Book Stacks Unlimited сурталчилгаатай борлуулалтын вебсайт (www.books.com)-ыг нээсэн ба онлайнаар ном зардаг, кредит карт уншдаг байв.  * 1993: Paget Press  хамгийн анхны app store, The Electronic AppWrapper-ынхаа 3 дахь хувилбарыг гаргав.<ref>{{cite web|last1=Geiger|first1=Conrad|title=NeXT Nugget News|url=http://next.68k.org/ftp.peak.org/next/documents/newsletters/NuggetNewsText/vol.04.11.txt|website=next.68k.org|publisher=Conrad Geiger}}</ref> <ref name="PR-AW3">{{cite web|type=press release|title=AppWrapper Volume 1 Issue 3 Ships|url=https://groups.google.com/group/comp.sys.next.announce/msg/56aacf1318e577ce}}</ref> * 1994: 10 сард Netscape Mozilla код нэрийн дор хайлтын браузерыг гаргасан. Netscape 1.0 нь гүйлгээг аюулгүй болгосон SSL нууцлалтайгаар 1994 оны сүүлээр гарсан. * 1994: Ipswitch IMail Server хамгийн анхны онлайнаар борлуулагдаж буй програм хангамж болсон ба Ipswitch, Inc. болон OpenMarket-ын хоорондоа харилцаа холбооны үндсэн дээр шууд татаж авах боломжтой байв. * 1994: Sting-ийн "Ten Summoner's Tales"  NetMarket-аар дамжуулан хийгдсэн хамгийн анхны аюулгүй онлайн худалдан авалт болов. <ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/1994/08/12/business/attention-shoppers-internet-is-open.html|title=Attention Shoppers: Internet Is Open|date=12 August 1994|work=The New York Times}}</ref> * 1995: The US [[Шинжлэх Ухааны Үндэсний Сан|National Science Foundation]] интернэтэд тависан байсан зар сурталчилгааны хатуу хорио цээрээ болиулав.<ref>{{Citation|author-link=Kevin Kelly (editor)|last=Kevin|first=Kelly|url=http://www.wired.com/wired/archive/13.08/tech.html?pg=2|title=We Are the Web|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|volume=13|issue=8|date=August 2005}}</ref> * 1995: Thursday 27 April 1995 оны 4 сарын 27-ны пүрэв гарагт, UK CompuServe's UK Shopping Centre дэхь W H Smith-ийн дэлгүүрээс хийгдсэн Paul Stanfield-ын ном, Product Manager for CompuServe-н худалдан авалт нь Их Британийн хамгийн анхны онлайн худалдааны үйлчилгээний аюулгүй гүйлгээ болсон юм. Худалдааны төв нь нээгдэхдээ W H Smith, Tesco, Virgin Megastores/Our Price, Great Universal Stores (GUS), Interflora, Dixons Retail, Past Times, PC World (retailer) ба Innovations гэх дэлгүүрүүдтэй нээгдсэн. * 1995: Jeff Bezos  [[Amazon.com]]-ыг гаргасан ба хамгий анхны зар сурталчилгаагүй 24 цагин зөвхөн интернэтээр сонсох радио станцууд Radio HK ба NetRadio ажиллаж эхлэв. eBay-г компьютер програмч Pierre Omidyar AuctionWeb маягаар бүтээсэн. * 1996: IndiaMART B2B зах зээлийн газар энэтхэгт нээгдэв. * 1996: ECPlaza B2B зах зээлийн газар БНСУ-д нээгдэв. * 1998: Электрон шуудангийн маркуудыг Web-ээс худалдан авах, татаж авах боломжтой болов.<ref>{{cite news|title=First Electronic Stamps Being Put to Test|url=https://news.google.com/newspapers?id=6EVWAAAAIBAJ&sjid=FOsDAAAAIBAJ&pg=5537%2C1474649|accessdate=16 July 2013|newspaper=Sunday Business|date=6 April 1998}}</ref> * 1999: Alibaba Group Хятадад байгуулагдсан. Business.com eCompanies-д 7.5 сая америк доллараар зарагдсан, 1997 онд 149,000 америк доллараар худалдан авч байсан. The peer-to-peer файл хуваалцах програм хангамж Napster гарав. ATG Stores онлайнаар гэрийн чимэглэлүүдийг зарж эхлэв. * 2000: Усан тэнэгт зориулсан э-худалдааны гарын авлага Amazon-д гарав. * 2000: Мэдээллийн технологийн хөөс хагарав. * 2001: Alibaba.com 2001 оны 12 сард ашигтай ажиллав. * 2002: eBay PayPal-г 1.5 тэрбумаар худалдаж авав.<ref>{{cite web|work=Investor|url=http://investor.ebay.com/releasedetail.cfm?ReleaseID=84142|title=eBay acquires PayPal|publisher=eBay|accessdate=21 December 2012}}</ref> Сул зай эзэмшигч жижиглэн худалдааны компани Wayfair ба NetShops нь төв порталаас илүүтэйгээр хэд хэдэн чиглэсэн домайнаар дамжуулан бүтээгдэхүүнээ борлуулах санаатайгаар байгуулагдав. * 2003: [[Amazon.com]] хамгийн анхны жилдээ ашигтай ажиллав. * 2003: Bossgoo B2B зах зээлийн газар Хятадад нээгдэв. * 2004: DHgate.com, Хятадын анхны онлайн b2b гүйлгээний платформ, байгуулагдаж бусад b2b сайтуудыг шар хуудсан загвараасаа татгалзахад хүргэв.<ref>{{cite web|url=http://www.zwgl.com.cn/article_info.asp?nid=4243|title=Diane Wang: Rounding up the "Ant" Heroes|publisher=Sino Foreign Management|accessdate=3 September 2011}}</ref> * 2007:  R.H. Donnelley  Business.com-г 345 сая доллараар авав.<ref>{{cite web|url=http://domainnamewire.com/2007/07/26/rh-donnelley-acquires-businesscom-for-345m/|title=R.H. Donnelley Acquires Business.com for $345M|publisher=Domain Name Wire|accessdate=4 September 2011}}</ref> * 2009: [[Amazon.com]] Zappos.com-ыг 928 сая доллараар авав.<ref>{{cite web|url=http://techcrunch.com/2009/07/22/amazon-buys-zappos/|title=Amazon Buys Zappos; The Price is $928m, not $847m|publisher=TechCrunch|date=22 July 2009|accessdate=21 December 2012}}</ref> Хувийн худалдааны вебсайт RueLaLa.com-ын удирдагч Жижиглэн худалдааны нэгдэл, GSI Commerce-д 180 сая доллараар зарагдсан ба, 2012 он хүртэл ашигтай ажиллавал 170 сая долларын нэмэлтийг төлөхөөр болсон.<ref>{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/idUSBNG53538820091027|title=GSI Commerce to buy Retail Convergence for $180 mln|first=Saqib Iqbal|last=Ahmed|agency=Reuters|date=27 October 2009|accessdate=6 April 2013}}</ref> * 2010: Groupon Google-с тависан 6 тэрбумын саналд татгалзсан. Оронд нь, Groupon 2011 оны 11 сарын 4-нд IPO хийв. Энэ нь Google-с хойшхи хамгийн том IPO байв.<ref>{{cite web|url=http://www.msnbc.msn.com/id/40499923/ns/business-us_business/|title=Groupon rejects Google's $6 billion offer|publisher=MSN|work=MS‐NBC|date=3 December 2010|accessdate=21 December 2012}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2011/11/04/us-groupon-idUSTRE7A352020111104|title=Groupon's IPO biggest by U.S. Web company since Google|deadurl=no|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AeLJN5uT|archivedate=13 September 2012|accessdate=13 September 2012|work=Reuters|date=4 November 2011}}</ref> * 2014: Overstock.com Bitcoin борлуулалтад 1 сая доллараас илүүг боловсруулсан .<ref name="Geekwire 2014-03-04">{{cite news|last=Duryee|first=Tricia|url=http://www.geekwire.com/2014/overlooking-bitcoin-challenges-overstock-hits-1-million-sales-virtual-currency/|title=Overstock hits $1 million in sales from virtual currency|work=Geekwire|date=2014-03-04|accessdate=2014-05-07}}</ref> Энэтхэгийн э-худалдааны салбар нв 2012 оноос 30-аас илүү хувиар өсч 2013 онд 12,6 тэрбумд хүрсэн гэж тооцоологдов.<ref>{{cite news|url=http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2014/01/08/india-weighs-fdi-in-e-commerce/?KEYWORDS=e-commerce|title=India Weighs FDI In E-Commerce|date=8 January 2014|last=Laus|first=Petronela|publisher=The Wall Street Journal India}}</ref> АНУ эХудалдаа ба онлайн жижиглэн худалдааны борлуулалт 2013 онынхоос 12 хувиар өсч 294 тэрбумд хүрэхээр таамаглагдаж байгаа. <ref>{{cite web|url=http://www.forrester.com/US+eCommerce+Forecast+2013+To+2018/fulltext/-/E-RES115513/|title=US eCommerce Forecast: 2013 to 2018|publisher=Forrester Research}}</ref> Alibaba Group хамгийн том Initial public offering гаргасан, 25 тэрбум долларын үнэтэй. * 2015: [[Amazon.com]] и-худалдааны өсөлтийн талаас илүү хувийг эзэлж байсан,<ref>{{cite web|url=http://www.marketwatch.com/story/amazon-will-account-for-more-than-half-of-2015-e-commerce-growth-says-macquarie-2015-12-22|title=Amazon will account for more than half of 2015 e-commerce growth, says Macquarie|publisher=Market Watch}}</ref> АНУ-д бараг л 500 сая SKU's борлуулсан.<ref name="sbd">{{cite web|title=How To Private Label a Product|publisher=Jungle Scout|url=http://www.junglescout.com/how-to-sell-on-amazon-infographic}}</ref> == Бизнес хэрэглээ == [[Файл:Automated_online_assistant.png|thumb|251x251px|Мерчандайзинг вебсайт дах автоматжсан онлайн туслахын жишээ]] Электрон худалдаатай холбоотой зарим түгээмэл хэрэглээнүүд нь: * Нийлүүлэлтийн гинжин хэлхээ , логистик- д баримт бичиг автоматжуулалт * Дотоодын болон олон улсын төлбөр тооцооны систем * Аж ахуйн нэгжийн агуулгын удирдлага * Бүлэг худалдан авах * Эрэлтэнд тулгуурлан хэвлэх * Автомат онлайн туслах * Мэдээний бүлгүүд * Онлайн худалдаа , захиалга мөрдөх * Онлайн банк * Онлайн оффис өрөө * Худалдан авалтын сагсны програм хангамж * Онлайн хурал семинар * Цахим тасалбар * Нийгмийн сүлжээ * Шуурхай зурвас илгээх * Pretail * Дижитал Хэтэвч == Төрийн зохицуулалт == АНУ-д тодорхой электрон худалдааны үйл ажиллагааг Холбооны Худалдааны Комисс (FTC) зохицуулж байдаг . Эдгээр үйл ажиллагаа нь арилжааны и-мэйл, онлайн зар сурталчилгаа, хэрэглэгчийн нууцлалын хэрэглээг багтаадаг гэхдээ хязгаарладаггүй . КАН-SPAM Act 2003 и-мэйлээр дамжуулан хийх шууд маркетингийн үндэсний стандартыг тогтоосон. Тус Холбооны Худалдааны Комисс Ажиллах онлайн зар сурталчилгаа зэрэг бүх төрлийн зар сурталчилгааг зохицуулдаг ба зар сурталчилгаа үнэн, төөрөгдүүлсэн бус байх естой гэж заасан .<ref>{{cite web|url=http://www.ftc.gov/bcp/conline/pubs/buspubs/ruleroad.shtm|title=Advertising and Marketing on the Internet: Rules of the Road|publisher=[[Federal Trade Commission]]}}</ref>  шударга бус буюу хуурамч үйл ажиллагааг хориглодог FTC Актын Хэсэг 5 доорх өөрийн эрх мэдлийг ашиглан хэрэглэгчдийн хувийн мэдээллийн аюулгүй байдлын тухай амлалтуудыг оруулаад аж ахуйн нэгжийн хувийн нууцлалын мэдэгдлүүдийн амлалтуудыг хэрэгжүүлэхээр FTC хэд хэдэн тохиолдлуудыг гаргаж ирсэн.<ref>{{cite web|url=http://www.ftc.gov/privacy/privacyinitiatives/promises.html|title=Enforcing Privacy Promises: Section 5 of the FTC Act|publisher=[[Federal Trade Commission]]}}</ref> Үүний үр дүнд, ямар ч аж ахуйн нэгжийн э-худалдааны үйл ажиллагаатай холбоотой хувийн нууцлалын бодлого FTC-ийн сахиулах хуульд хамаарах болсон. 2008 онд гаргасан Райан Haight Онлайн Эмийн сан Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг Хамгаалах тухай Хууль 2008,  онлайн эмийн санг шийдвэрлэхийн тулд Зохицуулагдах Бодисын тухай Хууль-ийг баталсан .<ref>{{cite web|url=http://www.govtrack.us/congress/bill.xpd?bill=h110-6353&tab=summary|title=H.R. 6353: Ryan Haight Online Pharmacy Consumer Protection Act of 2008|publisher=[[Govtrack]]}}</ref> Кибер орон зай дахь хуулиудын зөрчил нь дэлхий даяарх э-худалдааны хууль зүйн нэгдлийн гол бэрхшээл юм. Дэлхий даяарх э-худалдааны тухай хуулиудыг нэгэн хэвийн болгохын тулд дэлхийн олон улс орон uncitral-ын Электрон Худалдааны Загвар Хууль(1996)-г баталсан. <ref name="http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/electronic_commerce/1996Model.html">{{cite news|url=http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/electronic_commerce/1996Model.html|title=UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce (1996)|work=UNCITRAL|date=12 June 1996|accessdate=19 August 2014}}</ref> '''Олон улсад,''' 1991 онд худалдан авагч шударга худалдааны байгууллагуудын засгийн газрын албан бус сүлжээнээс үүссэн олон Улсын Хэрэглэгчийн эрх ашгийг Хамгаалах ба хууль Сахиулах Сүлжээ (ICPEN) гэж байдаг. Зорилго нь бараа, үйлчилгээ аль альд нь холбоотой хил дамнасан гүйлгээтэй холбоотой хэрэглэгчдийн асуудлуудыг шийдэх арга зам олох явдал гэв. Үүнээс үүдэн Econsumer.gov нь ICPEN санаачлагаар 2001 дөрөвдүгээр сараас хойш үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. Энэ нь онлайн болон гадаадын компаниудтай холбогдох гүйлгээний талаар гомдол тайлагнах портал юм. Түүнчлэн '''Ази, Номхон далайн Эдийн засгийн Нэгдэл'''(APEC) нь 1989 онд чөлөөт болон нээлттэй худалдаа ба хөрөнгө оруулалт хийх бүс нутгийн тогтвортой байдал, аюулгүй байдал, хөгжил дэвшилд хүрэх алсын хараатай байгуулагдсан юм. АПЕК-д АПЕК бүс нутгийн нийтлэг нууцлалын журам дээр ажиллаж байгаа Цахим Худалдааны Удирдах Бүлэг гэж байдаг.   . '''Австралид''', Худалдаа нь электрон худалдааны Австралийн төрийн Сангийн Заавар-ын дагуу зохицуулагддаг мөн ,<ref>{{cite web|url=http://www.treasury.gov.au/documents/1083/HTML/docshell.asp?URL=australian_guidelines_for_electronic_commerce.htm|title=Australian Treasury Guidelines for electronic commerce|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> Австралийн Өрсөлдөөн, Хэрэглэгчийн Комисс<ref>{{cite web|url=http://www.accc.gov.au/|title=Australian Competition and Consumer Commission|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> онлайнаар бизнес эрхлэгчдэд санал зөвлөгөө өгдөг ба тэднийг зохицуулдаг ,<ref>{{cite web|url=http://www.accc.gov.au/content/index.phtml/itemId/54056|title=Dealing with Businesses Online in Australia|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> мөн юмс буруугаар эргэвэл яах талаар тодорхой санал зөвлөгөө өгдөг.<ref>{{cite web|url=http://www.accc.gov.au/content/index.phtml/itemId/815341|title=What to do if thing go wrong in Australia|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> '''Нэгдсэн Вант улсад''', Санхүүгийн Үйлчилгээний удирдлага (FSA)<ref>{{cite web|title=FSA|place=UK|url=http://www.fsa.gov.uk/portal/site/fsa}}</ref> урьд нь ЕХ-ийн Төлбөрийн Үйлчилгээний Удирдамж (ТТГ)-ын ихэнх асуудлыг  зохицуулах эрх мэдэлтэй байсан ба үүнийг 2013 онд Зохистой харьцааны Зохицуулалтын Удирдлага , Санхүүгийн Явуулах Удирдлагаар солисон.<ref>{{cite news|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/0203b99e-797f-11df-b063-00144feabdc0.html#axzz2RAtoYsio|title=Osborne abolishes FSA and boosts Bank|publisher=Financial Times|author=George Parker and Brooke Masters|date=16 June 2010}}</ref> Их БРИТАНИ 2009 оны 11 сарын 1-ээс хэрэгжиж эхэлсэн Төлбөрийн Үйлчилгээний Журам 2009 (PSRs)-аар дамжуулан ТТГ-г хэрэгжүүлсэн. PSR нь төлбөрийн үйлчилгээний компаниудад ба тэдний хэрэглэгчдэд нөлөөлдөг. Эдгээр аж ахуйн нэгжүүд нь банкууд, банкны бус зээлийн карт гаргагч болон банк бус худалдааны худалдан авагчид, э-мөнгө гаргагч зэргийг багтаадаг. PSRs төлбөр тооцооны байгууллага (PIs) гэж нэрлэгддэг зохицуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн шинэ ангийг бий болгосон, тэр нь зохистой харьцааны шаардлагуудыг санал болгодог. ТТГ-ийн өгүүлэл 87-д 2012 оны 11 сарын 1-нд Европын Комиссыг ТТГ-ийн хэрэгжилт ба үр нөлөөний тайлан гаргаж өгөхийг шаарддаг.<ref>{{cite web|url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2009/209/introduction/made|title=The Payment Services Regulations 2009|publisher=Legislation|place=UK|accessdate=17 June 2013}}</ref> '''Энэтхэгт''', Мэдээллийн Технологийн тухай Хууль 2000 нь э-худалдааны үндсэн хэрэглээг зохицуулдаг . '''Хятадад''', бүгд Найрамдах Хятад Ард улсын харилцаа Холбооны Зохицуулалт, (2000 оны 9 сарын 25-нд баталсан)-ад электрон худалдааг оруулаад бүх харилцаа холбооны холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулах засгийн газрын агентлагаар Яам, Үйлдвэр, Мэдээлэл Технологи (MIIT)-г томилсон.<ref>{{cite web|url=http://www.china.org.cn/business/laws_regulations/2010-01/20/content_19273945.htm|title=Telecommunications Regulations of the People's Republic of China|date=20 September 2000}}</ref> Мөн тэр өдөр,  Интернет Мэдээлэл Үйлчилгээн дээрх Захиргааны хэм хэмжээ гарсан нь, Интернэтээр дамжуулан явуулж буй ашиг бий болгох үйл ажиллагаануудыг зохицуулах анхны засаг захиргааны зохицуулалт болсон ба, ирээдүйн Бнхау-д э-худалдааг удирдах журмуудын үндэс суурийг нь тавьсан.<ref>{{cite web|url=http://www.china.org.cn/business/2010-01/20/content_19274704.htm|title=Administrative Measures on Internet Information Services|date=20 September 2000}}</ref> 2004 оны наймдугаар сарын 28-Нд арав дахь NPC Байнгын Хорооны арван нэгдүгээр хуралдаанаар Цахим гарын Үсгийн Хуулийг баталсан, тэр нь мэдээлэл зурвас, цахим гарын үсэг таних, эрх зүйн хариуцлагын асуудлуудыг зохицуулдаг. Энийг Хятадын цахим худалдааны хуулийн анхны хууль гэж үздэг. Энэ нь Хятадын цахим худалдааны тухай хууль тогтоомжуудыг сайжруулах явцад чухал үе шат байсан, мөн Хятадын электрон худалдааны тухай хууль тогтоомжуудын эрчимтэй хөгжлийн үе шатанд орох эхлэлийг тавьсан .<ref>{{cite web|url=http://www.chinabond.com.cn/Info/14129244|title=PRC, Electronic Signature Law|date=28 August 2004}}</ref> == Хэлбэр == Орчин үеийн электрон худалдаа "дижитал" контентийг шууд онлайн хэрэглээнд зориулан захиалахаас эхлээд, уламжлалт бараа, үйлчилгээг захиалах, бусад төрлийн электрон худалдааг дэмжих "мета" үйлчилгээ гээд бүх зүйлийг багтаадаг. Дээд байгууллагын түвшинд, том корпорациуд, санхүүгийн байгууллагууд дотоодын болон олон улсын бизнесийг дэмжихийн тулд санхүүгийн мэдээллийг солилцоход интернетийг ашиглаж байна. Өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдал , аюулгүй байдал нь электрон худалдааны тулгамдсан асуудал болоод байна. Уламжлалт э-Худалдаанаас гадна , м-Худалдаа (гар утас худалдаа) мөн (2013 оны үеэс) т-Худалдаа<ref>{{cite web|last=Hacon|first=Tom|url=http://www.governor.co.uk/news-plus-views/2013/march/t-commerce-what-the-tablet-can-do-for-brands-and-their-consumers/|publisher=Governor Technology|title=T-Commerce&nbsp;– What the tablet can do for brands and their consumers|deadurl=no|accessdate=2013-03-04}}</ref> гэх нэр томьёонууд бас ашиглагдаж байна. == Дэлхийн чиг хандлага == 2010 онд Нэгдсэн Вант улс нь нэг хүнд ногдох хэмжээгээрээ дэлхий дээрх хамгийн том цахим худалдааны зах зээл байсан.<ref>{{cite news|first=James|last=Robinson|url=http://www.guardian.co.uk/technology/2010/oct/28/net-worth-100bn-uk/|title=UK's internet industry worth £100bn|type=report|work=The Guardian|date=28 October 2010|accessdate=21 December 2012|location=London}}</ref> 2013 оны байдлаар, бүгд найрамдах чех улс цахим худалдаа аж ахуйн нэгжийн нийт орлогод нь хамгийн том хувь нэмэр оруулж байгаа Европын орон байсан . Бараг дөрөвний нэг нь (24%) нь монгол орны нийт эргэлт нь бий дамжуулан онлайн суваг.<ref>{{cite web|author=Eurostat|url=http://ecommercenews.eu/infographic-ecommerce-contribution-in-europe/|title=Ecommerce contribution in Europe|date=18 June 2013|type=infographic|accessdate=18 June 2013}}</ref> Дунд шинээр гарч ирж буй эдийн засаг, Хятадын и-худалдаа үргэлжилж байна өргөжүүлэх жил бүр. Хамт 668 сая интернэт хэрэглэгчид, Бнхау-ын онлайн худалдааны борлуулалт хүрсэн $253 тэрбум 2015 оны эхний хагас нягтлан бодох бүртгэл 10% нийт Хятадын хэрэглээний жижиглэнгийн худалдааны борлуулалт энэ хугацаанд.<ref>{{Cite web|url=https://www.techinasia.com/china-internet-social-media-ecommerce-stats-2015|title=Tech in Asia - Connecting Asia's startup ecosystem|website=www.techinasia.com|language=en-US|access-date=2016-03-04}}</ref> Бнхау-Ын жижиглэнгийн худалдаачид нь туслах боломжтой болсон нь хэрэглэгчдэд илүү таатай онлайн дэлгүүр.<ref>{{cite news|url=http://www.forbes.com/2010/01/18/china-internet-commerce-markets-equities-alibaba.html/|title=China's migration to eCommerce|newspaper=Forbes|date=18 January 2010|first=Robert|last=Olsen}}</ref> E-худалдаа гүйлгээ хооронд Хятад болон бусад улс орнууд нэмэгдсэн 32% 2.3 их наяд юань ($375.8 тэрбум төгрөг) 2012 онд тус тус эзэлж байна 9.6% - ийг Бнхау-ын олон улсын нийт худалдаа <ref>{{cite news|url=http://www.internetretailer.com/2013/09/16/chinas-cross-border-e-commerce-tops-375-billion-2012/|title=China’s cross-border e-commerce tops $375 billion in 2012|newspaper=Internet Retailer|date=16 September 2013|first=Frank|last=Tong}}</ref> 2013 Онд Alibaba байсан и-худалдаа зах зээлийн эзлэх хувь 80% нь Бнхау-д.<ref>{{cite web|url=http://www.techinasia.com/alibaba-numbers-ipo-breaks-records-2014/|title=Here are all the must-see numbers on Alibaba ahead of record-breaking IPO|author=Steven Millward|date=17 September 2014|accessdate=17 September 2014|work=Tech In Asia}}</ref> 2014 байсан 600 сая Интернэт хэрэглэгч Бнхау-д (хоер дахин олон бодвол АНУ-д), гаргах энэ нь дэлхийн хамгийн том онлайн зах зээл болно.<ref>Gracie, C. (2014). </ref> Хятадын хамгийн том цахим худалдааны зах зээл дэлхийн утга борлуулалт, тооцоо АМ 899 тэрбум 2016.<ref>{{cite web|url=https://www.techinasia.com/asia-ecommerce-spending-1-trillion-dollars-2016|title=Asia’s ecommerce spending to hit record $1 trillion this year – but most of that is China|first=Steven|last=Millward|date=August 18, 2016|accessdate=August 18, 2016|work=Tech in Asia}}</ref> 2013 онд Бразил-ийн цахим худалдаа нь хурдан өсөн нэмэгдэж буй нь 2014 онд  жижиглэнгийн цахим худалдааны борлуулалт хоёр оронтой тоогоор өсөх төлөвтэй байгаагаар дамжуулан  харагдаж байсан. 2016 он гэхэд eMarketer Бразилын жижиглэнгийн цахим худалдааны  борлуулалт $17.3 тэрбумд хүрэх болно гэж таамагласан.<ref>{{cite news|newspaper=eMarketer|url=http://www.emarketer.com/Article/More-Buyers-Join-Brazils-Robust-Ecommerce-Market/1009725|title=More Buyers Join Brazil's Robust Ecommerce Market}}</ref>2014 оны нэгдүгээр сарын байдлаар Энэтхэгт интернэт хэрэглэгчийн нөөц ойролцоогоор 243.2 сая байна.{{Citation needed|date=October 2015}} Дэлхийн гурав дахь том хэрэглэгчийн нөөцтэй байгаа хэдий ч, Ану, Нэгдсэн Вант улс болон Франц гэх мэт зах зээлтэй харьцуулахад интернэт нэвтрэлт нь бага, гэвч сар бүр ойролцоогоор 6 сая шинэ хэрэглэгчид нэмэгдэж илүү хурдан хэмжээгээр өсч байна.{{Citation needed|date=October 2015}} Энэтхэгт, хүргээд мөнгөө авах нь хамгийн тохиромжтой төлбөрийн арга, э-жижиглэн худалдааны үйл ажиллагааны 75% -ийг эзэлж байгаа юм .{{Citation needed|date=October 2015}} Э-Худалдаа зөвхөн худалдан авагчдад худалдах ч бус тэднийг татан оролцуулахад дэлхий даяар  жижиг, том бизнесүүдэд нэг чухал хэрэгсэл нь болж байна.<ref>{{Cite journal|date=March 2008|url=http://hbr.org/2008/03/in-e-commerce-more-is-more/ar/1|title=In E-Commerce, More is More|journal=Harvard Business Review|volume=86|pages=20–21}}</ref><ref>{{Citation|last1=Burgess|first1=S|last2=Sellitto|first2=C|last3=Karanasios|first3=S|year=2009|title=Effective Web Presence Solutions for Small Businesses: Strategies and Successful Implementation|publisher=IGI Global}}</ref> 2012 онд цахим худалдааны борлуулалт түүхэндээ анх удаа тэргүүлж $1 их наяд хүрсэн.<ref>{{Cite web|url=http://www.emarketer.com/Article/Ecommerce-Sales-Topped-1-Trillion-First-Time-2012/1009649|title=Ecommerce Sales Topped $1 Trillion for First Time in 2012|work=eMarketer|accessdate=14 May 2013}}</ref> == Зах зээл болон жижиглэн худалдаачдад үзүүлэх нөлөө == Эдийн засагчид э-худалдаа хэрэглэгчдийн бүтээгдэхүүний үнийн талаар мэдээлэл цуглуулах чадварыг нэмэгдүүлж байдгаараа эрчимжсэн үнийн өрсөлдөөнийг удирдах естой гэж үзсэн байна . University of Chicago-ийн дөрвөн эдийн засагчдын судалгаагаар гэхэд онлайн дэлгүүрийн өсөлт нь мөн төслийн э-худалдаа, номын дэлгүүрүүд , аялал жуулчлалын агентлагуудад ихээхэн өсөлт харагдсан хоер чиглэлийн салбарын бүтэцэд нөлөөлсөн гэдгийг олж мэджээ. Ер нь, томоохон аж ахуйн нэгжүүд эдийн засгийн цар хүрээг ашиглан доод үнийг санал болгох боломжтой. Ангилалаасаа хамаарч, э-худалдааны зардлууд шилжиж болно—үйл ажиллагааны, харилцааны, санхүүгийн гэх мэт.<ref name="Khosrow-Pour">Khosrow-Pour, Mehdi. (2008). </ref> Э-худалдаанд оролцогч худалдан авагч эсвэл худалдагч хувь хүн, бизнес аль аль нь ажил гүйлгээгээ гүйцэтгэхийн тулд интернэтэд суурилсан технологи ашиглаж байна. Э-худалдаа нь хэдийд ч, хаанаас ч гүйлгээ хийх, харилцах боломжтой байдгаараа хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Хувь хүн нь АНУ-д, эсвэл гадаадад байхаас үл шалтгаалан интернэтээр дамжуулан бизнес хийж болно.Э-худалдааны хүч нь дэлхий дээрх бүх хэрэглэгчид, бизнес эрхлэгчдийг боломжит худалдан авагч, ханган нийлүүлэгч болгож геофизикийн саад тотгоруудыг алга болгодог. <ref name="Khosrow-Pour">Khosrow-Pour, Mehdi. (2008). </ref> eBay нь э-худалдаа, бизнес, хувь хүн, бизнес эрхлэгчдид эд зүйлсийг нийтлэн дэлхий даяар худалдах боломжтой сайн жишээ юм.<ref>O’Brien, A. J. & Marakas, M. G. (2011). </ref> Интернет худалдааны үйл ажиллагаанд нийлүүлэлтийн гинжин хэлхээ, логистик хоер хамгийн чухал хүчин зүйл байх хэрэгтэй гэж үздэг. Ерөнхийдөө, хил дамнасан логистикд хэдэн долоо хоногийн хугацаа шаардлагатай. Энэ бага үр ашигтай нийлүүлэлтийн гинжин үйлчилгээнд үндэслэн, хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж ихээхэн буурсан байх болно .<ref>Zhu, K. (2004). </ref> Зарим судлаач э-худалдаа ур чадвар, IT тохиргоог хослуулах нь компанийн нийт бизнесийн үнэ цэнийг сайжруулна гэж заасан.<ref>Leung, L. C., Cheung, W., & Van Hai, Y. (2000). </ref> Бусад судлаач гэж заасан э-худалдаа зөвхөн логистикийг сайжруулах бус үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамж,мөн үнэнч байдлыг нэмэгдүүлэхийн тулд гадаад улсуудад агуулах төв, өндөр үр ашигтай тээврийн систем бий болгохыг авч үзэх хэрэгтэй.{{weasel inline|date=May 2015}}.{{clarify|date=November 2016}} == Нийлүүлэлтийн сүлжээний менежментийн нөлөө == Удаан хугацааны турш, компаниудад нийлүүлэлтийн гинжин технологийн үүсгэх ашиг тусын нүх нь асуудал үүсгэж байсан. Гэсэн хэдий ч, электрон худалдаа нь, шинэ нийлүүлэлтийн гинжин технологийн ашиг тусыг хүргэх илүү бодитой, үр дүнтэй замыг бий болгосон.<ref name="ideas.repec.org">Delia, M. 2008. </ref> Э-худалдаа нь бүх компани хоорондын болон компанийн доторх үйл ажиллагааг нэгтгэх боломжтой, тэр нь нийлүүлэлтийн гинжний гурван урсгалд (физик урсгал, санхүүгийн урсгал болон мэдээллийн урсгал) мөн э-худалдаа нөлөөлсөн гэсэн утгатай байж болох юм. Энэ физик урсгал дээрх нөлөөлөл нь компаниудын бүтээгдэхүүн, бараа материалын хөдөлгөөн түвшнийг нэмэглүүлсэн. Мэдээллийн урсгалын хувьд, э-худалдаа компаниуд өмнөхөөсөө илүү хэмжээтэй мэдээллийг боловсруулах хүчин чадлыг олгосон, харин санхүүгийн урсгалын хувьд, цахим худалдааны компаниудад илүү үр дүнтэй төлбөр тооцооны шийдэлтэй байх боломжийг олгодог.<ref name="ideas.repec.org">Delia, M. 2008. </ref> == Э-худалдааны нийгмийн нөлөөлөл == Э-худалдааны хамт, түүний өвөрмөц сэтгэл татам чанар нь аажмаар гарч байна , виртуал аж ахуйн нэгж, виртуал банк, сүлжээний маркетинг, онлайн худалдаа, төлбөр төлөлт болон зар сурталчилга зэрэг энэ шинэ үг хэллэг нь одоо хүмүүст танил болж байна. Энэ нь э-худалдаа нь эдийн засаг, нөгөө талаас нийгэмд асар их нөлөө үзүүлэж байгааг харуулж байна.<ref>OECD (1999), "Economic and Social Impact of Ecommerce: Preliminary Findings and Research Agenda", OECD Digital Economy Papers, No.40. </ref> Жишээ нь, B2B нь хурдацтай өсөн нэмэгдэж буй бизнес: бага зардалд хүргэж, дараа нь эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, мөн ажил эрхлэлтийн өсөлтийг авчирч байна .<ref>Fazlollahi, B. (2002). </ref> Э-худалдаа нь нийгэм, эдийн засаг хэрхэн нөлөөлснийг ойлгохын тулд энэ нийтлэл зургаан асуудлыг доор дурдах болно : 1. Э-худалдаа нь цаг хугацааны харьцангуй ач холбогдлыг өөрчилсөн,  гэхдээ улс орны эдийн засгийн байдлын тулгуур үзүүлэлт, цаг хугацааны ач холбогдлыг анхаарахгүй өнгөрөөж болохгүй гэдэг. 2. Э-худалдаа нь хэрэглэгчид болон аж ахуйн нэгжүүдэд тэдэнд хэрэгтэй янз бүрийн мэдээллийг санал болгож байна,  мэдээллийг бүрэн ил тод байдалтай болгосон ба тэр нь аж ахуйн нэгжүүд нь тэдний өрсөлдөөний давуу талаа нэмэгдүүлэх ямар ч орон зай, сурталчилгааны хэлбэрүүдийг ашиглах боломжгүй болгосон.<ref>Schniederjans, M. and Cao, Q. (2002). </ref> Үүнээс гадна, онолын хувьд, хэрэглэгчийн тусгаар тогтнол болон аж үйлдвэрийн хоорондох төгс өрсөлдөөн нийгмийн халамжийг нэмэгдүүлэх болно.<ref>Child, J. (1969). </ref><ref>{{Cite book|date=2003|title=Industry and enterprise : an international survey of modernization and development|edition=2nd rev. ed.|publisher=Industrial Systems Research|location=Manchester|isbn=0906321271|accessdate=17 November 2016}}</ref> 3. Ер нь, өнгөрсөн эдийн засгийн үйл ажиллагааны үед, том аж ахуйн нэгж байнга мэдээллийн нөөцийн давуу талтай байж, улмаар хэрэглэгчид зардал гаргадаг байсан. Өнөө үед, ил тод, бодит цаг хугацааны мэдээлэл хэрэглэгчдийн эрхийг хамгаална, учир нь хэрэглэгчид өөрсдийн тусын тулд гбагцыг сонгож авах боломжтой. Аж ахуйн нэгжүүдийн өрсөлдөх чадвар өмнөхөөсөө илүү  тодорхой байх болно, улмаар, нийгмийн халамж байх болно э-худалдааны хөгжлийн замаар сайжруулагсан . 4.  Э-худалдаагаар удирдуулсан шинэ эдийн засаг хүнлэг сүнсийг мөн өөрчилдөг, гэхдээ бүхнээс илүүтэйгээр, ажилчдын үнэнч байдлыг өөрчилдөг.<ref>Qin, Z., Li, S., Chang, Y. and Li, F. (2014). </ref> Өрсөлдөөнтэй зах зээлийн улмаас, ажилтны мэргэжлийн ур чадварын түвшин сул зай эзэмшигчдийн зах зээлийн хувьд чухал ач холбогдолтой. Ахуйн нэгжүүд хэрхэн аж ахуйн нэгжийн дотоод соел, багц интерактив механизм бий болгоход анхаарах естой, энэ нь тэдний хувьд ерөнхий асуудал болно. Цаашилбал, хэдийгээр э-худалдаа мэдээллийн зардал, ажил гүйлгээний зардлыг бууруулдаг, гэсэн хэдий ч, түүний хөгжил мөн хүнийг хэтэрхий компьютерт холбогдсон болгодог. Иймээс онцлон илүү хүнлэг хандлагатай ажиллах нь аж ахуйн нэгжийн өөр нэг хөгжүүлэх зүйл юм. Амьдрал нь бүхний үндэс, өндөр технологи нь ердөө л бидний амьдралын чанарт дэмжих арга хэрэгсэл нь юм . 5. Онлайн худалдаачид тэдний худалдан авагчдын худалдан авах үйл ажиллагаа, ашиг сонирхлыг цуглуулдаг. Энэ мэдээллийг онлайн худалдаачид холбогдох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг дэмжихийн тулд ашиглаж байгаа. Энэ нь онлайн худалдан авагчдад илүү тав тухыг бий болгодог. 6. Онлайн худалдааг хайж болдог, энэ нь худалдан авагчдад илүү хүртээмжтэй байдаг. Олон онлайн жижиглэн худалдаачид худалдан авагчид ямар бүтээгдэхүүн худалдан авах шийдвэр гаргахад тусалдаг шалгах механизм санал болгож байна. Энэ нь өөр нэг ая тухтай, сэтгэл ханамжийг сайжруулах хүчин зүйл юм. 7. thde == Түгээлтийн суваг == Компаниуд нь цэвэр клик, брик-энд-клик суваг системүүдийг ашиглаж эхэлснээр э-худалдааны ач холбогдол нь өссөн. Бид компаниудын цэвэр клик, брик-энд-клик системүүдийг ялгаж чадна . * Цэвэр клик, эсвэл цэвэр плэй компаниуд нь өмнө нь ямар ч компани байлгүйгээр вебсайт үүсгэсэн компаниуд юм. * Брик-энд-клик компаниуд нь одоо байгаа компаниуд ба э-худалдаанд зориулж онлайн сайт нээсэн компаниуд юм. * Клик-энд-брик онлайн жижиглэн худалдаачид онлайн үйл ажиллагаагаа дэмжин хожим нь биет дэлгүүр нээдэг.<ref>{{cite web|author=(Gap Inc/The)|url=http://www.businessweek.com/articles/2013-07-10/click-to-brick-why-online-retailers-want-stores-in-real-life|title=Click-to-Brick: Why Online Retailers Want Stores in Real Life|publisher=Business week|date=2013-07-10|accessdate=2014-05-30}}</ref> == Шинэ э-худалдааны системийн жишээ == eMarketer судалгааны компанийн дагуу, "2017 он гэхэд, Британчуудын 65.8 хувь ухаалаг гар утас ашиглах болно".<ref>{{cite web|last1=Julian Huxley|title=Webshop beginnen: no need for technical knowledge|url=https://www.shoppagina.nl/webshop-beginnen/|publisher=Shoppagina|accessdate=17 November 2016}}</ref> == Ашигласан материал == {{Reflist|32em}} [[Ангилал:Цахим бизнес]] 3uuecm2u9dw2iiei0d25m5d7z256jku 708041 708040 2022-08-10T08:00:51Z 202.21.101.114 /* Э-худалдааны нийгмийн нөлөөлөл */ wikitext text/x-wiki '''Электрон худалдаа''',  '''э<span>-худалдаа</span>''' эсвэл '''э<span>худалдаа </span>'''гэж түгээмэл бичдэг, нь  интернэт эсвэл онлайн нийгмийн сүлжээ гэх мэтийг ашиглан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдах үйл ажиллагаа юм. Электрон худалдаа гар утасны худалдаа, цахим гүйлгээ хийх, [[Нийлүүлэлтийн гинжин удирдлага|нийлүүлэлтийн гинжин менежмент]], Интернет маркетинг, онлайн гүйлгээ боловсруулах, электрон өгөгдөл солилцоо (EDI), бараа материалын удирдлагын систем, автомат мэдээлэл цуглуулах систем гэх мэт технологиудас бүтдэг. Орчин үеийн электрон худалдаа нь  [[Дэлхий дахины веб|World Wide Web]]-г наад зах нь гүйлгээний амьдралын мөчлөгийн нэг хэсэгт ихэвчлэн ашигладаг хэдий ч и-мэйл гэх мэт бусад технологиудыг ашигладаг . И-худалдааны бизнесүүд нь дараахын бүгд эсвэл заримыг агуулдаг: * Хэрэглэгчдэд шууд худалдах онлайн худалдааны вэб сайтуудыг жижиглэн худалдааны борлуулалтанд ашиглах * Гуравдагч этгээдийн бизнес-хэрэглэгчрүү эсвэл хэрэглэгч-хэрэглэгчрүү борлуулалтыг явуулдаг онлайн зах зээлийг хангах, эсвэл оролцох * Бизнесээс бизнест худалдах, худалдан авах * Хүн ам зүйн өгөгдлийг вэб холбоо, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан цуглуулах, ашиглах * Бизнес-бизнес (B2B) цахим мэдээлэл солилцох * И-мэйл, факс ашиглан боломжит болон одоогийн худалдан авагчдад маркетинг хийх  (жишээ нь, сонин) * Шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гаргахад pretail эрхлэх * В алютын солилцоо болон арилжаа эрхэлдэг онлайн санхүүгийн бирж == Цаг хугацааны шугам == Э-худалдааны хөгжлийн цаг хугацааны шугам нь  : * 1971 эсвэл 1972: Stanford Artificial Intelligence Laboratory ба Massachusetts Institute of Technology-ын хоорондох каннабис худалдааг зохион байгуулахад The ARPANET ашиглагдсан ба үүнийг дараа нь John Markoff-ын ном What the Dormouse Said "э-худалдааны хамгийн анхны хэлбэр" хэмээсэн байдаг. .<ref>{{cite news|first=Michael 'Mike'|last=Power|url=http://www.guardian.co.uk/science/2013/apr/19/online-high-net-drugs-deal|title=Online highs are old as the net: the first e-commerce was a drugs deal|work=The Guardian|date=19 April 2013|accessdate=17 June 2013|location=London}}</ref> * 1979: Michael Aldrich хамгийн анхны онлайн худалдааны системийг боловсруулсан.<ref>{{cite book|last1=Tkacz|first1=Ewaryst|last2=Kapczynski|first2=Adrian|title=Internet&nbsp;— Technical Development and Applications|publisher=Springer|year=2009|page=255|url=https://books.google.com/books?id=a9_NJIBC87gC&dq|accessdate=28 March 2011|isbn=978-3-642-05018-3|quote=The first pilot system was installing in Tesco in the UK (first demonstrated in 1979 by Michael Aldrich).}}</ref> * 1981: Thomson Holidays UK нь хамгийн анхны бизнес-бизнесрүү онлайн худалдааны систем болсон.<ref>1988 Palmer.</ref> * 1982: Minitel Францад France Télécom-оор танилцуулагдсан бөгөөд онлайнаар захиалга хийхэд хэрэглэгдэж байв. * 1983: California State Assembly Калифорнийн Волканод электрон худалдааны талаарх анхны хурлыг зохиосон.<ref>{{cite web|url=http://www.studymode.com/essays/E-Commerce-1554293.html|title=E Commerce&nbsp;– Essays&nbsp;– Hpandurang92|publisher=Study mode|accessdate=17 June 2013}}</ref> Оролцогчид нь CPUC, MCI Mail, Prodigy, CompuServe, Volcano Telephone,ба Pacific Telesis. (Оролцох эрхгүй байсан нь Quantum Technology, дараа нь AOL болсон.) * 1984: Gateshead SIS/Tesco нь хамгийн анхны B2C онлайн худалдааны систем <ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-24091393|work=BBC News|title=Online shopping: The pensioner who pioneered a home shopping revolution|date=16 September 2013}}</ref> ба хатагтай Snowball, 72, нь хамгийн анхны гэрээсээ онлайнаар худалдаа хийсэн хүн юм<ref name="Finding Mrs Snowball">{{cite web|last=Aldrich|first=Michael|url=http://www.aldricharchive.com/snowball.html|title=Finding Mrs Snowball|accessdate=8 March 2012}}</ref> * 1984:1984 оны 4 сард, CompuServe АНУ ба Канадад Electronic Mall-ыг нээсэн. Энэ нь хамгийн анхны иж бүрэн электрон худалдааны үйлчилгээ.<ref>{{cite web|url=http://www.gsbrown.org/compuserve/electronic-mall-1984-04/|title=The Electronic Mall|publisher=GS Brown|date=30 April 2010|accessdate=17 June 2013}}</ref> * 1989: 1989 оны 5 сард, Sequoia Data Corp. Хамгийн анхны интернэтэд суурилсан э-худалдааны систем Compumarket-ыг танилцуулсан. Худалдагчид, худалдан авагчид зарах зүйлээ нйитлээд худалдан авагчид өгөгдлийн сангаас хайлт хийж кредит картаар худалдан авалт хийх боломжтой. * 1990: [[Тим Бернерс-Ли|Tim Berners-Lee]] NeXT компьютерийг ашиглан хамгийн анхны веб браузер WorldWideWeb-ийг бичсэн.<ref>{{cite web|url=http://www.w3.org/People/Berners-Lee/WorldWideWeb.html|title=Tim Berners-Lee: WorldWideWeb, the first Web client|publisher=W3|accessdate=21 December 2012}}</ref> * 1992: Кливланд дахь Book Stacks Unlimited сурталчилгаатай борлуулалтын вебсайт (www.books.com)-ыг нээсэн ба онлайнаар ном зардаг, кредит карт уншдаг байв.  * 1993: Paget Press  хамгийн анхны app store, The Electronic AppWrapper-ынхаа 3 дахь хувилбарыг гаргав.<ref>{{cite web|last1=Geiger|first1=Conrad|title=NeXT Nugget News|url=http://next.68k.org/ftp.peak.org/next/documents/newsletters/NuggetNewsText/vol.04.11.txt|website=next.68k.org|publisher=Conrad Geiger}}</ref> <ref name="PR-AW3">{{cite web|type=press release|title=AppWrapper Volume 1 Issue 3 Ships|url=https://groups.google.com/group/comp.sys.next.announce/msg/56aacf1318e577ce}}</ref> * 1994: 10 сард Netscape Mozilla код нэрийн дор хайлтын браузерыг гаргасан. Netscape 1.0 нь гүйлгээг аюулгүй болгосон SSL нууцлалтайгаар 1994 оны сүүлээр гарсан. * 1994: Ipswitch IMail Server хамгийн анхны онлайнаар борлуулагдаж буй програм хангамж болсон ба Ipswitch, Inc. болон OpenMarket-ын хоорондоа харилцаа холбооны үндсэн дээр шууд татаж авах боломжтой байв. * 1994: Sting-ийн "Ten Summoner's Tales"  NetMarket-аар дамжуулан хийгдсэн хамгийн анхны аюулгүй онлайн худалдан авалт болов. <ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/1994/08/12/business/attention-shoppers-internet-is-open.html|title=Attention Shoppers: Internet Is Open|date=12 August 1994|work=The New York Times}}</ref> * 1995: The US [[Шинжлэх Ухааны Үндэсний Сан|National Science Foundation]] интернэтэд тависан байсан зар сурталчилгааны хатуу хорио цээрээ болиулав.<ref>{{Citation|author-link=Kevin Kelly (editor)|last=Kevin|first=Kelly|url=http://www.wired.com/wired/archive/13.08/tech.html?pg=2|title=We Are the Web|newspaper=[[Wired (magazine)|Wired]]|volume=13|issue=8|date=August 2005}}</ref> * 1995: Thursday 27 April 1995 оны 4 сарын 27-ны пүрэв гарагт, UK CompuServe's UK Shopping Centre дэхь W H Smith-ийн дэлгүүрээс хийгдсэн Paul Stanfield-ын ном, Product Manager for CompuServe-н худалдан авалт нь Их Британийн хамгийн анхны онлайн худалдааны үйлчилгээний аюулгүй гүйлгээ болсон юм. Худалдааны төв нь нээгдэхдээ W H Smith, Tesco, Virgin Megastores/Our Price, Great Universal Stores (GUS), Interflora, Dixons Retail, Past Times, PC World (retailer) ба Innovations гэх дэлгүүрүүдтэй нээгдсэн. * 1995: Jeff Bezos  [[Amazon.com]]-ыг гаргасан ба хамгий анхны зар сурталчилгаагүй 24 цагин зөвхөн интернэтээр сонсох радио станцууд Radio HK ба NetRadio ажиллаж эхлэв. eBay-г компьютер програмч Pierre Omidyar AuctionWeb маягаар бүтээсэн. * 1996: IndiaMART B2B зах зээлийн газар энэтхэгт нээгдэв. * 1996: ECPlaza B2B зах зээлийн газар БНСУ-д нээгдэв. * 1998: Электрон шуудангийн маркуудыг Web-ээс худалдан авах, татаж авах боломжтой болов.<ref>{{cite news|title=First Electronic Stamps Being Put to Test|url=https://news.google.com/newspapers?id=6EVWAAAAIBAJ&sjid=FOsDAAAAIBAJ&pg=5537%2C1474649|accessdate=16 July 2013|newspaper=Sunday Business|date=6 April 1998}}</ref> * 1999: Alibaba Group Хятадад байгуулагдсан. Business.com eCompanies-д 7.5 сая америк доллараар зарагдсан, 1997 онд 149,000 америк доллараар худалдан авч байсан. The peer-to-peer файл хуваалцах програм хангамж Napster гарав. ATG Stores онлайнаар гэрийн чимэглэлүүдийг зарж эхлэв. * 2000: Усан тэнэгт зориулсан э-худалдааны гарын авлага Amazon-д гарав. * 2000: Мэдээллийн технологийн хөөс хагарав. * 2001: Alibaba.com 2001 оны 12 сард ашигтай ажиллав. * 2002: eBay PayPal-г 1.5 тэрбумаар худалдаж авав.<ref>{{cite web|work=Investor|url=http://investor.ebay.com/releasedetail.cfm?ReleaseID=84142|title=eBay acquires PayPal|publisher=eBay|accessdate=21 December 2012}}</ref> Сул зай эзэмшигч жижиглэн худалдааны компани Wayfair ба NetShops нь төв порталаас илүүтэйгээр хэд хэдэн чиглэсэн домайнаар дамжуулан бүтээгдэхүүнээ борлуулах санаатайгаар байгуулагдав. * 2003: [[Amazon.com]] хамгийн анхны жилдээ ашигтай ажиллав. * 2003: Bossgoo B2B зах зээлийн газар Хятадад нээгдэв. * 2004: DHgate.com, Хятадын анхны онлайн b2b гүйлгээний платформ, байгуулагдаж бусад b2b сайтуудыг шар хуудсан загвараасаа татгалзахад хүргэв.<ref>{{cite web|url=http://www.zwgl.com.cn/article_info.asp?nid=4243|title=Diane Wang: Rounding up the "Ant" Heroes|publisher=Sino Foreign Management|accessdate=3 September 2011}}</ref> * 2007:  R.H. Donnelley  Business.com-г 345 сая доллараар авав.<ref>{{cite web|url=http://domainnamewire.com/2007/07/26/rh-donnelley-acquires-businesscom-for-345m/|title=R.H. Donnelley Acquires Business.com for $345M|publisher=Domain Name Wire|accessdate=4 September 2011}}</ref> * 2009: [[Amazon.com]] Zappos.com-ыг 928 сая доллараар авав.<ref>{{cite web|url=http://techcrunch.com/2009/07/22/amazon-buys-zappos/|title=Amazon Buys Zappos; The Price is $928m, not $847m|publisher=TechCrunch|date=22 July 2009|accessdate=21 December 2012}}</ref> Хувийн худалдааны вебсайт RueLaLa.com-ын удирдагч Жижиглэн худалдааны нэгдэл, GSI Commerce-д 180 сая доллараар зарагдсан ба, 2012 он хүртэл ашигтай ажиллавал 170 сая долларын нэмэлтийг төлөхөөр болсон.<ref>{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/idUSBNG53538820091027|title=GSI Commerce to buy Retail Convergence for $180 mln|first=Saqib Iqbal|last=Ahmed|agency=Reuters|date=27 October 2009|accessdate=6 April 2013}}</ref> * 2010: Groupon Google-с тависан 6 тэрбумын саналд татгалзсан. Оронд нь, Groupon 2011 оны 11 сарын 4-нд IPO хийв. Энэ нь Google-с хойшхи хамгийн том IPO байв.<ref>{{cite web|url=http://www.msnbc.msn.com/id/40499923/ns/business-us_business/|title=Groupon rejects Google's $6 billion offer|publisher=MSN|work=MS‐NBC|date=3 December 2010|accessdate=21 December 2012}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2011/11/04/us-groupon-idUSTRE7A352020111104|title=Groupon's IPO biggest by U.S. Web company since Google|deadurl=no|archiveurl=http://www.webcitation.org/6AeLJN5uT|archivedate=13 September 2012|accessdate=13 September 2012|work=Reuters|date=4 November 2011}}</ref> * 2014: Overstock.com Bitcoin борлуулалтад 1 сая доллараас илүүг боловсруулсан .<ref name="Geekwire 2014-03-04">{{cite news|last=Duryee|first=Tricia|url=http://www.geekwire.com/2014/overlooking-bitcoin-challenges-overstock-hits-1-million-sales-virtual-currency/|title=Overstock hits $1 million in sales from virtual currency|work=Geekwire|date=2014-03-04|accessdate=2014-05-07}}</ref> Энэтхэгийн э-худалдааны салбар нв 2012 оноос 30-аас илүү хувиар өсч 2013 онд 12,6 тэрбумд хүрсэн гэж тооцоологдов.<ref>{{cite news|url=http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2014/01/08/india-weighs-fdi-in-e-commerce/?KEYWORDS=e-commerce|title=India Weighs FDI In E-Commerce|date=8 January 2014|last=Laus|first=Petronela|publisher=The Wall Street Journal India}}</ref> АНУ эХудалдаа ба онлайн жижиглэн худалдааны борлуулалт 2013 онынхоос 12 хувиар өсч 294 тэрбумд хүрэхээр таамаглагдаж байгаа. <ref>{{cite web|url=http://www.forrester.com/US+eCommerce+Forecast+2013+To+2018/fulltext/-/E-RES115513/|title=US eCommerce Forecast: 2013 to 2018|publisher=Forrester Research}}</ref> Alibaba Group хамгийн том Initial public offering гаргасан, 25 тэрбум долларын үнэтэй. * 2015: [[Amazon.com]] и-худалдааны өсөлтийн талаас илүү хувийг эзэлж байсан,<ref>{{cite web|url=http://www.marketwatch.com/story/amazon-will-account-for-more-than-half-of-2015-e-commerce-growth-says-macquarie-2015-12-22|title=Amazon will account for more than half of 2015 e-commerce growth, says Macquarie|publisher=Market Watch}}</ref> АНУ-д бараг л 500 сая SKU's борлуулсан.<ref name="sbd">{{cite web|title=How To Private Label a Product|publisher=Jungle Scout|url=http://www.junglescout.com/how-to-sell-on-amazon-infographic}}</ref> == Бизнес хэрэглээ == [[Файл:Automated_online_assistant.png|thumb|251x251px|Мерчандайзинг вебсайт дах автоматжсан онлайн туслахын жишээ]] Электрон худалдаатай холбоотой зарим түгээмэл хэрэглээнүүд нь: * Нийлүүлэлтийн гинжин хэлхээ , логистик- д баримт бичиг автоматжуулалт * Дотоодын болон олон улсын төлбөр тооцооны систем * Аж ахуйн нэгжийн агуулгын удирдлага * Бүлэг худалдан авах * Эрэлтэнд тулгуурлан хэвлэх * Автомат онлайн туслах * Мэдээний бүлгүүд * Онлайн худалдаа , захиалга мөрдөх * Онлайн банк * Онлайн оффис өрөө * Худалдан авалтын сагсны програм хангамж * Онлайн хурал семинар * Цахим тасалбар * Нийгмийн сүлжээ * Шуурхай зурвас илгээх * Pretail * Дижитал Хэтэвч == Төрийн зохицуулалт == АНУ-д тодорхой электрон худалдааны үйл ажиллагааг Холбооны Худалдааны Комисс (FTC) зохицуулж байдаг . Эдгээр үйл ажиллагаа нь арилжааны и-мэйл, онлайн зар сурталчилгаа, хэрэглэгчийн нууцлалын хэрэглээг багтаадаг гэхдээ хязгаарладаггүй . КАН-SPAM Act 2003 и-мэйлээр дамжуулан хийх шууд маркетингийн үндэсний стандартыг тогтоосон. Тус Холбооны Худалдааны Комисс Ажиллах онлайн зар сурталчилгаа зэрэг бүх төрлийн зар сурталчилгааг зохицуулдаг ба зар сурталчилгаа үнэн, төөрөгдүүлсэн бус байх естой гэж заасан .<ref>{{cite web|url=http://www.ftc.gov/bcp/conline/pubs/buspubs/ruleroad.shtm|title=Advertising and Marketing on the Internet: Rules of the Road|publisher=[[Federal Trade Commission]]}}</ref>  шударга бус буюу хуурамч үйл ажиллагааг хориглодог FTC Актын Хэсэг 5 доорх өөрийн эрх мэдлийг ашиглан хэрэглэгчдийн хувийн мэдээллийн аюулгүй байдлын тухай амлалтуудыг оруулаад аж ахуйн нэгжийн хувийн нууцлалын мэдэгдлүүдийн амлалтуудыг хэрэгжүүлэхээр FTC хэд хэдэн тохиолдлуудыг гаргаж ирсэн.<ref>{{cite web|url=http://www.ftc.gov/privacy/privacyinitiatives/promises.html|title=Enforcing Privacy Promises: Section 5 of the FTC Act|publisher=[[Federal Trade Commission]]}}</ref> Үүний үр дүнд, ямар ч аж ахуйн нэгжийн э-худалдааны үйл ажиллагаатай холбоотой хувийн нууцлалын бодлого FTC-ийн сахиулах хуульд хамаарах болсон. 2008 онд гаргасан Райан Haight Онлайн Эмийн сан Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг Хамгаалах тухай Хууль 2008,  онлайн эмийн санг шийдвэрлэхийн тулд Зохицуулагдах Бодисын тухай Хууль-ийг баталсан .<ref>{{cite web|url=http://www.govtrack.us/congress/bill.xpd?bill=h110-6353&tab=summary|title=H.R. 6353: Ryan Haight Online Pharmacy Consumer Protection Act of 2008|publisher=[[Govtrack]]}}</ref> Кибер орон зай дахь хуулиудын зөрчил нь дэлхий даяарх э-худалдааны хууль зүйн нэгдлийн гол бэрхшээл юм. Дэлхий даяарх э-худалдааны тухай хуулиудыг нэгэн хэвийн болгохын тулд дэлхийн олон улс орон uncitral-ын Электрон Худалдааны Загвар Хууль(1996)-г баталсан. <ref name="http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/electronic_commerce/1996Model.html">{{cite news|url=http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/electronic_commerce/1996Model.html|title=UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce (1996)|work=UNCITRAL|date=12 June 1996|accessdate=19 August 2014}}</ref> '''Олон улсад,''' 1991 онд худалдан авагч шударга худалдааны байгууллагуудын засгийн газрын албан бус сүлжээнээс үүссэн олон Улсын Хэрэглэгчийн эрх ашгийг Хамгаалах ба хууль Сахиулах Сүлжээ (ICPEN) гэж байдаг. Зорилго нь бараа, үйлчилгээ аль альд нь холбоотой хил дамнасан гүйлгээтэй холбоотой хэрэглэгчдийн асуудлуудыг шийдэх арга зам олох явдал гэв. Үүнээс үүдэн Econsumer.gov нь ICPEN санаачлагаар 2001 дөрөвдүгээр сараас хойш үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. Энэ нь онлайн болон гадаадын компаниудтай холбогдох гүйлгээний талаар гомдол тайлагнах портал юм. Түүнчлэн '''Ази, Номхон далайн Эдийн засгийн Нэгдэл'''(APEC) нь 1989 онд чөлөөт болон нээлттэй худалдаа ба хөрөнгө оруулалт хийх бүс нутгийн тогтвортой байдал, аюулгүй байдал, хөгжил дэвшилд хүрэх алсын хараатай байгуулагдсан юм. АПЕК-д АПЕК бүс нутгийн нийтлэг нууцлалын журам дээр ажиллаж байгаа Цахим Худалдааны Удирдах Бүлэг гэж байдаг.   . '''Австралид''', Худалдаа нь электрон худалдааны Австралийн төрийн Сангийн Заавар-ын дагуу зохицуулагддаг мөн ,<ref>{{cite web|url=http://www.treasury.gov.au/documents/1083/HTML/docshell.asp?URL=australian_guidelines_for_electronic_commerce.htm|title=Australian Treasury Guidelines for electronic commerce|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> Австралийн Өрсөлдөөн, Хэрэглэгчийн Комисс<ref>{{cite web|url=http://www.accc.gov.au/|title=Australian Competition and Consumer Commission|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> онлайнаар бизнес эрхлэгчдэд санал зөвлөгөө өгдөг ба тэднийг зохицуулдаг ,<ref>{{cite web|url=http://www.accc.gov.au/content/index.phtml/itemId/54056|title=Dealing with Businesses Online in Australia|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> мөн юмс буруугаар эргэвэл яах талаар тодорхой санал зөвлөгөө өгдөг.<ref>{{cite web|url=http://www.accc.gov.au/content/index.phtml/itemId/815341|title=What to do if thing go wrong in Australia|publisher=[[Australian Federal Government]]}}</ref> '''Нэгдсэн Вант улсад''', Санхүүгийн Үйлчилгээний удирдлага (FSA)<ref>{{cite web|title=FSA|place=UK|url=http://www.fsa.gov.uk/portal/site/fsa}}</ref> урьд нь ЕХ-ийн Төлбөрийн Үйлчилгээний Удирдамж (ТТГ)-ын ихэнх асуудлыг  зохицуулах эрх мэдэлтэй байсан ба үүнийг 2013 онд Зохистой харьцааны Зохицуулалтын Удирдлага , Санхүүгийн Явуулах Удирдлагаар солисон.<ref>{{cite news|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/0203b99e-797f-11df-b063-00144feabdc0.html#axzz2RAtoYsio|title=Osborne abolishes FSA and boosts Bank|publisher=Financial Times|author=George Parker and Brooke Masters|date=16 June 2010}}</ref> Их БРИТАНИ 2009 оны 11 сарын 1-ээс хэрэгжиж эхэлсэн Төлбөрийн Үйлчилгээний Журам 2009 (PSRs)-аар дамжуулан ТТГ-г хэрэгжүүлсэн. PSR нь төлбөрийн үйлчилгээний компаниудад ба тэдний хэрэглэгчдэд нөлөөлдөг. Эдгээр аж ахуйн нэгжүүд нь банкууд, банкны бус зээлийн карт гаргагч болон банк бус худалдааны худалдан авагчид, э-мөнгө гаргагч зэргийг багтаадаг. PSRs төлбөр тооцооны байгууллага (PIs) гэж нэрлэгддэг зохицуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн шинэ ангийг бий болгосон, тэр нь зохистой харьцааны шаардлагуудыг санал болгодог. ТТГ-ийн өгүүлэл 87-д 2012 оны 11 сарын 1-нд Европын Комиссыг ТТГ-ийн хэрэгжилт ба үр нөлөөний тайлан гаргаж өгөхийг шаарддаг.<ref>{{cite web|url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2009/209/introduction/made|title=The Payment Services Regulations 2009|publisher=Legislation|place=UK|accessdate=17 June 2013}}</ref> '''Энэтхэгт''', Мэдээллийн Технологийн тухай Хууль 2000 нь э-худалдааны үндсэн хэрэглээг зохицуулдаг . '''Хятадад''', бүгд Найрамдах Хятад Ард улсын харилцаа Холбооны Зохицуулалт, (2000 оны 9 сарын 25-нд баталсан)-ад электрон худалдааг оруулаад бүх харилцаа холбооны холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулах засгийн газрын агентлагаар Яам, Үйлдвэр, Мэдээлэл Технологи (MIIT)-г томилсон.<ref>{{cite web|url=http://www.china.org.cn/business/laws_regulations/2010-01/20/content_19273945.htm|title=Telecommunications Regulations of the People's Republic of China|date=20 September 2000}}</ref> Мөн тэр өдөр,  Интернет Мэдээлэл Үйлчилгээн дээрх Захиргааны хэм хэмжээ гарсан нь, Интернэтээр дамжуулан явуулж буй ашиг бий болгох үйл ажиллагаануудыг зохицуулах анхны засаг захиргааны зохицуулалт болсон ба, ирээдүйн Бнхау-д э-худалдааг удирдах журмуудын үндэс суурийг нь тавьсан.<ref>{{cite web|url=http://www.china.org.cn/business/2010-01/20/content_19274704.htm|title=Administrative Measures on Internet Information Services|date=20 September 2000}}</ref> 2004 оны наймдугаар сарын 28-Нд арав дахь NPC Байнгын Хорооны арван нэгдүгээр хуралдаанаар Цахим гарын Үсгийн Хуулийг баталсан, тэр нь мэдээлэл зурвас, цахим гарын үсэг таних, эрх зүйн хариуцлагын асуудлуудыг зохицуулдаг. Энийг Хятадын цахим худалдааны хуулийн анхны хууль гэж үздэг. Энэ нь Хятадын цахим худалдааны тухай хууль тогтоомжуудыг сайжруулах явцад чухал үе шат байсан, мөн Хятадын электрон худалдааны тухай хууль тогтоомжуудын эрчимтэй хөгжлийн үе шатанд орох эхлэлийг тавьсан .<ref>{{cite web|url=http://www.chinabond.com.cn/Info/14129244|title=PRC, Electronic Signature Law|date=28 August 2004}}</ref> == Хэлбэр == Орчин үеийн электрон худалдаа "дижитал" контентийг шууд онлайн хэрэглээнд зориулан захиалахаас эхлээд, уламжлалт бараа, үйлчилгээг захиалах, бусад төрлийн электрон худалдааг дэмжих "мета" үйлчилгээ гээд бүх зүйлийг багтаадаг. Дээд байгууллагын түвшинд, том корпорациуд, санхүүгийн байгууллагууд дотоодын болон олон улсын бизнесийг дэмжихийн тулд санхүүгийн мэдээллийг солилцоход интернетийг ашиглаж байна. Өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдал , аюулгүй байдал нь электрон худалдааны тулгамдсан асуудал болоод байна. Уламжлалт э-Худалдаанаас гадна , м-Худалдаа (гар утас худалдаа) мөн (2013 оны үеэс) т-Худалдаа<ref>{{cite web|last=Hacon|first=Tom|url=http://www.governor.co.uk/news-plus-views/2013/march/t-commerce-what-the-tablet-can-do-for-brands-and-their-consumers/|publisher=Governor Technology|title=T-Commerce&nbsp;– What the tablet can do for brands and their consumers|deadurl=no|accessdate=2013-03-04}}</ref> гэх нэр томьёонууд бас ашиглагдаж байна. == Дэлхийн чиг хандлага == 2010 онд Нэгдсэн Вант улс нь нэг хүнд ногдох хэмжээгээрээ дэлхий дээрх хамгийн том цахим худалдааны зах зээл байсан.<ref>{{cite news|first=James|last=Robinson|url=http://www.guardian.co.uk/technology/2010/oct/28/net-worth-100bn-uk/|title=UK's internet industry worth £100bn|type=report|work=The Guardian|date=28 October 2010|accessdate=21 December 2012|location=London}}</ref> 2013 оны байдлаар, бүгд найрамдах чех улс цахим худалдаа аж ахуйн нэгжийн нийт орлогод нь хамгийн том хувь нэмэр оруулж байгаа Европын орон байсан . Бараг дөрөвний нэг нь (24%) нь монгол орны нийт эргэлт нь бий дамжуулан онлайн суваг.<ref>{{cite web|author=Eurostat|url=http://ecommercenews.eu/infographic-ecommerce-contribution-in-europe/|title=Ecommerce contribution in Europe|date=18 June 2013|type=infographic|accessdate=18 June 2013}}</ref> Дунд шинээр гарч ирж буй эдийн засаг, Хятадын и-худалдаа үргэлжилж байна өргөжүүлэх жил бүр. Хамт 668 сая интернэт хэрэглэгчид, Бнхау-ын онлайн худалдааны борлуулалт хүрсэн $253 тэрбум 2015 оны эхний хагас нягтлан бодох бүртгэл 10% нийт Хятадын хэрэглээний жижиглэнгийн худалдааны борлуулалт энэ хугацаанд.<ref>{{Cite web|url=https://www.techinasia.com/china-internet-social-media-ecommerce-stats-2015|title=Tech in Asia - Connecting Asia's startup ecosystem|website=www.techinasia.com|language=en-US|access-date=2016-03-04}}</ref> Бнхау-Ын жижиглэнгийн худалдаачид нь туслах боломжтой болсон нь хэрэглэгчдэд илүү таатай онлайн дэлгүүр.<ref>{{cite news|url=http://www.forbes.com/2010/01/18/china-internet-commerce-markets-equities-alibaba.html/|title=China's migration to eCommerce|newspaper=Forbes|date=18 January 2010|first=Robert|last=Olsen}}</ref> E-худалдаа гүйлгээ хооронд Хятад болон бусад улс орнууд нэмэгдсэн 32% 2.3 их наяд юань ($375.8 тэрбум төгрөг) 2012 онд тус тус эзэлж байна 9.6% - ийг Бнхау-ын олон улсын нийт худалдаа <ref>{{cite news|url=http://www.internetretailer.com/2013/09/16/chinas-cross-border-e-commerce-tops-375-billion-2012/|title=China’s cross-border e-commerce tops $375 billion in 2012|newspaper=Internet Retailer|date=16 September 2013|first=Frank|last=Tong}}</ref> 2013 Онд Alibaba байсан и-худалдаа зах зээлийн эзлэх хувь 80% нь Бнхау-д.<ref>{{cite web|url=http://www.techinasia.com/alibaba-numbers-ipo-breaks-records-2014/|title=Here are all the must-see numbers on Alibaba ahead of record-breaking IPO|author=Steven Millward|date=17 September 2014|accessdate=17 September 2014|work=Tech In Asia}}</ref> 2014 байсан 600 сая Интернэт хэрэглэгч Бнхау-д (хоер дахин олон бодвол АНУ-д), гаргах энэ нь дэлхийн хамгийн том онлайн зах зээл болно.<ref>Gracie, C. (2014). </ref> Хятадын хамгийн том цахим худалдааны зах зээл дэлхийн утга борлуулалт, тооцоо АМ 899 тэрбум 2016.<ref>{{cite web|url=https://www.techinasia.com/asia-ecommerce-spending-1-trillion-dollars-2016|title=Asia’s ecommerce spending to hit record $1 trillion this year – but most of that is China|first=Steven|last=Millward|date=August 18, 2016|accessdate=August 18, 2016|work=Tech in Asia}}</ref> 2013 онд Бразил-ийн цахим худалдаа нь хурдан өсөн нэмэгдэж буй нь 2014 онд  жижиглэнгийн цахим худалдааны борлуулалт хоёр оронтой тоогоор өсөх төлөвтэй байгаагаар дамжуулан  харагдаж байсан. 2016 он гэхэд eMarketer Бразилын жижиглэнгийн цахим худалдааны  борлуулалт $17.3 тэрбумд хүрэх болно гэж таамагласан.<ref>{{cite news|newspaper=eMarketer|url=http://www.emarketer.com/Article/More-Buyers-Join-Brazils-Robust-Ecommerce-Market/1009725|title=More Buyers Join Brazil's Robust Ecommerce Market}}</ref>2014 оны нэгдүгээр сарын байдлаар Энэтхэгт интернэт хэрэглэгчийн нөөц ойролцоогоор 243.2 сая байна.{{Citation needed|date=October 2015}} Дэлхийн гурав дахь том хэрэглэгчийн нөөцтэй байгаа хэдий ч, Ану, Нэгдсэн Вант улс болон Франц гэх мэт зах зээлтэй харьцуулахад интернэт нэвтрэлт нь бага, гэвч сар бүр ойролцоогоор 6 сая шинэ хэрэглэгчид нэмэгдэж илүү хурдан хэмжээгээр өсч байна.{{Citation needed|date=October 2015}} Энэтхэгт, хүргээд мөнгөө авах нь хамгийн тохиромжтой төлбөрийн арга, э-жижиглэн худалдааны үйл ажиллагааны 75% -ийг эзэлж байгаа юм .{{Citation needed|date=October 2015}} Э-Худалдаа зөвхөн худалдан авагчдад худалдах ч бус тэднийг татан оролцуулахад дэлхий даяар  жижиг, том бизнесүүдэд нэг чухал хэрэгсэл нь болж байна.<ref>{{Cite journal|date=March 2008|url=http://hbr.org/2008/03/in-e-commerce-more-is-more/ar/1|title=In E-Commerce, More is More|journal=Harvard Business Review|volume=86|pages=20–21}}</ref><ref>{{Citation|last1=Burgess|first1=S|last2=Sellitto|first2=C|last3=Karanasios|first3=S|year=2009|title=Effective Web Presence Solutions for Small Businesses: Strategies and Successful Implementation|publisher=IGI Global}}</ref> 2012 онд цахим худалдааны борлуулалт түүхэндээ анх удаа тэргүүлж $1 их наяд хүрсэн.<ref>{{Cite web|url=http://www.emarketer.com/Article/Ecommerce-Sales-Topped-1-Trillion-First-Time-2012/1009649|title=Ecommerce Sales Topped $1 Trillion for First Time in 2012|work=eMarketer|accessdate=14 May 2013}}</ref> == Зах зээл болон жижиглэн худалдаачдад үзүүлэх нөлөө == Эдийн засагчид э-худалдаа хэрэглэгчдийн бүтээгдэхүүний үнийн талаар мэдээлэл цуглуулах чадварыг нэмэгдүүлж байдгаараа эрчимжсэн үнийн өрсөлдөөнийг удирдах естой гэж үзсэн байна . University of Chicago-ийн дөрвөн эдийн засагчдын судалгаагаар гэхэд онлайн дэлгүүрийн өсөлт нь мөн төслийн э-худалдаа, номын дэлгүүрүүд , аялал жуулчлалын агентлагуудад ихээхэн өсөлт харагдсан хоер чиглэлийн салбарын бүтэцэд нөлөөлсөн гэдгийг олж мэджээ. Ер нь, томоохон аж ахуйн нэгжүүд эдийн засгийн цар хүрээг ашиглан доод үнийг санал болгох боломжтой. Ангилалаасаа хамаарч, э-худалдааны зардлууд шилжиж болно—үйл ажиллагааны, харилцааны, санхүүгийн гэх мэт.<ref name="Khosrow-Pour">Khosrow-Pour, Mehdi. (2008). </ref> Э-худалдаанд оролцогч худалдан авагч эсвэл худалдагч хувь хүн, бизнес аль аль нь ажил гүйлгээгээ гүйцэтгэхийн тулд интернэтэд суурилсан технологи ашиглаж байна. Э-худалдаа нь хэдийд ч, хаанаас ч гүйлгээ хийх, харилцах боломжтой байдгаараа хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Хувь хүн нь АНУ-д, эсвэл гадаадад байхаас үл шалтгаалан интернэтээр дамжуулан бизнес хийж болно.Э-худалдааны хүч нь дэлхий дээрх бүх хэрэглэгчид, бизнес эрхлэгчдийг боломжит худалдан авагч, ханган нийлүүлэгч болгож геофизикийн саад тотгоруудыг алга болгодог. <ref name="Khosrow-Pour">Khosrow-Pour, Mehdi. (2008). </ref> eBay нь э-худалдаа, бизнес, хувь хүн, бизнес эрхлэгчдид эд зүйлсийг нийтлэн дэлхий даяар худалдах боломжтой сайн жишээ юм.<ref>O’Brien, A. J. & Marakas, M. G. (2011). </ref> Интернет худалдааны үйл ажиллагаанд нийлүүлэлтийн гинжин хэлхээ, логистик хоер хамгийн чухал хүчин зүйл байх хэрэгтэй гэж үздэг. Ерөнхийдөө, хил дамнасан логистикд хэдэн долоо хоногийн хугацаа шаардлагатай. Энэ бага үр ашигтай нийлүүлэлтийн гинжин үйлчилгээнд үндэслэн, хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж ихээхэн буурсан байх болно .<ref>Zhu, K. (2004). </ref> Зарим судлаач э-худалдаа ур чадвар, IT тохиргоог хослуулах нь компанийн нийт бизнесийн үнэ цэнийг сайжруулна гэж заасан.<ref>Leung, L. C., Cheung, W., & Van Hai, Y. (2000). </ref> Бусад судлаач гэж заасан э-худалдаа зөвхөн логистикийг сайжруулах бус үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамж,мөн үнэнч байдлыг нэмэгдүүлэхийн тулд гадаад улсуудад агуулах төв, өндөр үр ашигтай тээврийн систем бий болгохыг авч үзэх хэрэгтэй.{{weasel inline|date=May 2015}}.{{clarify|date=November 2016}} == Нийлүүлэлтийн сүлжээний менежментийн нөлөө == Удаан хугацааны турш, компаниудад нийлүүлэлтийн гинжин технологийн үүсгэх ашиг тусын нүх нь асуудал үүсгэж байсан. Гэсэн хэдий ч, электрон худалдаа нь, шинэ нийлүүлэлтийн гинжин технологийн ашиг тусыг хүргэх илүү бодитой, үр дүнтэй замыг бий болгосон.<ref name="ideas.repec.org">Delia, M. 2008. </ref> Э-худалдаа нь бүх компани хоорондын болон компанийн доторх үйл ажиллагааг нэгтгэх боломжтой, тэр нь нийлүүлэлтийн гинжний гурван урсгалд (физик урсгал, санхүүгийн урсгал болон мэдээллийн урсгал) мөн э-худалдаа нөлөөлсөн гэсэн утгатай байж болох юм. Энэ физик урсгал дээрх нөлөөлөл нь компаниудын бүтээгдэхүүн, бараа материалын хөдөлгөөн түвшнийг нэмэглүүлсэн. Мэдээллийн урсгалын хувьд, э-худалдаа компаниуд өмнөхөөсөө илүү хэмжээтэй мэдээллийг боловсруулах хүчин чадлыг олгосон, харин санхүүгийн урсгалын хувьд, цахим худалдааны компаниудад илүү үр дүнтэй төлбөр тооцооны шийдэлтэй байх боломжийг олгодог.<ref name="ideas.repec.org">Delia, M. 2008. </ref> == Э-худалдааны нийгмийн нөлөөлөл == Э-худалдааны хамт, түүний өвөрмөц сэтгэл татам чанар нь аажмаар гарч байна , виртуал аж ахуйн нэгж, виртуал банк, сүлжээний маркетинг, онлайн худалдаа, төлбөр төлөлт болон зар сурталчилга зэрэг энэ шинэ үг хэллэг нь одоо хүмүүст танил болж байна. Энэ нь э-худалдаа нь эдийн засаг, нөгөө талаас нийгэмд асар их нөлөө үзүүлэж байгааг харуулж байна.<ref>OECD (1999), "Economic and Social Impact of Ecommerce: Preliminary Findings and Research Agenda", OECD Digital Economy Papers, No.40. </ref> Жишээ нь, B2B нь хурдацтай өсөн нэмэгдэж буй бизнес: бага зардалд хүргэж, дараа нь эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, мөн ажил эрхлэлтийн өсөлтийг авчирч байна .<ref>Fazlollahi, B. (2002). </ref> Э-худалдаа нь нийгэм, эдийн засаг хэрхэн нөлөөлснийг ойлгохын тулд энэ нийтлэл зургаан асуудлыг доор дурдах болно : 1. Э-худалдаа нь цаг хугацааны харьцангуй ач холбогдлыг өөрчилсөн,  гэхдээ улс орны эдийн засгийн байдлын тулгуур үзүүлэлт, цаг хугацааны ач холбогдлыг анхаарахгүй өнгөрөөж болохгүй гэдэг. 2. Э-худалдаа нь хэрэглэгчид болон аж ахуйн нэгжүүдэд тэдэнд хэрэгтэй янз бүрийн мэдээллийг санал болгож байна,  мэдээллийг бүрэн ил тод байдалтай болгосон ба тэр нь аж ахуйн нэгжүүд нь тэдний өрсөлдөөний давуу талаа нэмэгдүүлэх ямар ч орон зай, сурталчилгааны хэлбэрүүдийг ашиглах боломжгүй болгосон.<ref>Schniederjans, M. and Cao, Q. (2002). </ref> Үүнээс гадна, онолын хувьд, хэрэглэгчийн тусгаар тогтнол болон аж үйлдвэрийн хоорондох төгс өрсөлдөөн нийгмийн халамжийг нэмэгдүүлэх болно.<ref>Child, J. (1969). </ref><ref>{{Cite book|date=2003|title=Industry and enterprise : an international survey of modernization and development|edition=2nd rev. ed.|publisher=Industrial Systems Research|location=Manchester|isbn=0906321271|accessdate=17 November 2016}}</ref> 3. Ер нь, өнгөрсөн эдийн засгийн үйл ажиллагааны үед, том аж ахуйн нэгж байнга мэдээллийн нөөцийн давуу талтай байж, улмаар хэрэглэгчид зардал гаргадаг байсан. Өнөө үед, ил тод, бодит цаг хугацааны мэдээлэл хэрэглэгчдийн эрхийг хамгаална, учир нь хэрэглэгчид өөрсдийн тусын тулд гбагцыг сонгож авах боломжтой. Аж ахуйн нэгжүүдийн өрсөлдөх чадвар өмнөхөөсөө илүү  тодорхой байх болно, улмаар, нийгмийн халамж байх болно э-худалдааны хөгжлийн замаар сайжруулагсан . 4.  Э-худалдаагаар удирдуулсан шинэ эдийн засаг хүнлэг сүнсийг мөн өөрчилдөг, гэхдээ бүхнээс илүүтэйгээр, ажилчдын үнэнч байдлыг өөрчилдөг.<ref>Qin, Z., Li, S., Chang, Y. and Li, F. (2014). </ref> Өрсөлдөөнтэй зах зээлийн улмаас, ажилтны мэргэжлийн ур чадварын түвшин сул зай эзэмшигчдийн зах зээлийн хувьд чухал ач холбогдолтой. Ахуйн нэгжүүд хэрхэн аж ахуйн нэгжийн дотоод соел, багц интерактив механизм бий болгоход анхаарах естой, энэ нь тэдний хувьд ерөнхий асуудал болно. Цаашилбал, хэдийгээр э-худалдаа мэдээллийн зардал, ажил гүйлгээний зардлыг бууруулдаг, гэсэн хэдий ч, түүний хөгжил мөн хүнийг хэтэрхий компьютерт холбогдсон болгодог. Иймээс онцлон илүү хүнлэг хандлагатай ажиллах нь аж ахуйн нэгжийн өөр нэг хөгжүүлэх зүйл юм. Амьдрал нь бүхний үндэс, өндөр технологи нь ердөө л бидний амьдралын чанарт дэмжих арга хэрэгсэл нь юм . 5. Онлайн худалдаачид тэдний худалдан авагчдын худалдан авах үйл ажиллагаа, ашиг сонирхлыг цуглуулдаг. Энэ мэдээллийг онлайн худалдаачид холбогдох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг дэмжихийн тулд ашиглаж байгаа. Энэ нь онлайн худалдан авагчдад илүү тав тухыг бий болгодог. 6. Онлайн худалдааг хайж болдог, энэ нь худалдан авагчдад илүү хүртээмжтэй байдаг. Олон онлайн жижиглэн худалдаачид худалдан авагчид ямар бүтээгдэхүүн худалдан авах шийдвэр гаргахад тусалдаг шалгах механизм санал болгож байна. Энэ нь өөр нэг ая тухтай, сэтгэл ханамжийг сайжруулах хүчин зүйл юм. == Түгээлтийн суваг == Компаниуд нь цэвэр клик, брик-энд-клик суваг системүүдийг ашиглаж эхэлснээр э-худалдааны ач холбогдол нь өссөн. Бид компаниудын цэвэр клик, брик-энд-клик системүүдийг ялгаж чадна . * Цэвэр клик, эсвэл цэвэр плэй компаниуд нь өмнө нь ямар ч компани байлгүйгээр вебсайт үүсгэсэн компаниуд юм. * Брик-энд-клик компаниуд нь одоо байгаа компаниуд ба э-худалдаанд зориулж онлайн сайт нээсэн компаниуд юм. * Клик-энд-брик онлайн жижиглэн худалдаачид онлайн үйл ажиллагаагаа дэмжин хожим нь биет дэлгүүр нээдэг.<ref>{{cite web|author=(Gap Inc/The)|url=http://www.businessweek.com/articles/2013-07-10/click-to-brick-why-online-retailers-want-stores-in-real-life|title=Click-to-Brick: Why Online Retailers Want Stores in Real Life|publisher=Business week|date=2013-07-10|accessdate=2014-05-30}}</ref> == Шинэ э-худалдааны системийн жишээ == eMarketer судалгааны компанийн дагуу, "2017 он гэхэд, Британчуудын 65.8 хувь ухаалаг гар утас ашиглах болно".<ref>{{cite web|last1=Julian Huxley|title=Webshop beginnen: no need for technical knowledge|url=https://www.shoppagina.nl/webshop-beginnen/|publisher=Shoppagina|accessdate=17 November 2016}}</ref> == Ашигласан материал == {{Reflist|32em}} [[Ангилал:Цахим бизнес]] qfkhkmpv65zzdj0hpov9fkrhf5fjb4c Баатар вангийн хошууны Дашчойнхорлин хүрээ 0 66472 708018 666413 2022-08-10T07:48:01Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki Дархан-Уул аймгийн нутагт байсан хийд. Түшээт хан аймгийн Баатар вангийн хошуу одоогийн Дархан-Уул аймгийн Түнхэл голын хөвөөнд оршино. Анх Манжийн Энх-Амгалангийн 45-р \1706\ онд Засаг улсын Түшээ гүн Цэвдэнгийн үед дээдийн түмэн өлзийг бататгахаар Ганжуур, Яр хайлан, Чогчин Жасаа хуруулах “Дашчойнхорлин” хэмээх хүрээг Түнхэл голын адаг Эрэгсэнгомбо уулын өвөрт байгуулав. Энд төвд уншлага, нэрийн номын сургуулийг хуврага лам нарт заалган мөн Бадам-Ёго, Сахиус, Чойжил, Лхам, Жамсранг өдөр бүр хуруулан мөнхөлжээ. Төр Гэрэлтийн 15-р онд \1835\ мөн хошууны засаг Цэрэндоржийн үед жил бүр цагаан сарын шинийн нэгнээс эхлэн арван тавныг хүртэл ерөөл ба гурван өдрийн магтаал хурал хурна. Зуны дэлгэр цагтаа Бадам-ёго сахиус, Гонгор, Намсрайгнэг нэг өдөр хурна. Хайланг 45 өдөр хурна. Найдан, Аюуш, Гүнрэг, Жамбын чого, Авидын чого, Донжог, Манал зэрэг долоон анги хурлыг тус бүр нэжгээд өдөр хурна. Өвөл цагийн сахиус нэг өдөр хурна. Даншигийн хангал гурван өдөр хурна. Хуучин ном хоёр өдөр хурж хорин есөнд Чойжилийн сор зална. Билгүүнд Цэдэрлхам нэгэн өдөр хурна. 1871 оноос жил бүр зун цаг Ганжуур гурван өдөр хурна. Майдар бурхан залж нэг өдөр эргэнэ. Бадаргуулт төрийн хорин хоёрдугаар оноос \1896\ эхлэн жил бүр өвлийн дунд сарын шинийн долоонд Ёнзон хамба ламын Дончид нэг өдөр хурна. Төр гэрэлтийн хорин тавдугаар \1845\ онд засаг Цэрэндорж Шаддублин аймаг байгуулж, Гомбо, Дарь эх жасаа хурал өдөр бүр хурна. Жил бүрийн зуны тэргүүн сард Жанрайсэгийн нүннээарван зургаан өдөр хурна. Зуны цагт сахиус нэг өдөр хурна. Харин өвөл цаг Даншогийн хангал хоёр өдөр хурна. 1868 онд Даржаалин аймгийг байгуулсан. Олноо өргөгдсөний тэргүүн цагаагчин гахай жил засаг гүн Содномдаржаагийн үед Бизьяагийн аймгийн Дархан цорж лам Лувсандэндэвийн айлдвараар Цанид дацанг байгуулав. Богд хаанаас “Лхүндэв пандалин” нэр хайрлав. Эдгээр дараалан байгуулсан хурал сүмүүд цөм Түнхэл голын адаг Эрэгсэнгомбо уулын өвөрт нутаглана” хэмээн Олноо өргөгдсөний 8-р онд Дотоодыг Бүгд захирах яаманд өргөн мэдүүлсэн тэмдэгт бичиг байна. Тус хийд нь 1937 онд устгагджээ. Энэ хошууны сүүлчийн засаг ноён нь монголын урлаг, соёлын нэрт зүтгэлтэн Наваан-Юндэн бөлгөө. [[Ангилал:Монголын хийд]] [[Ангилал:Монгол дахь туурь]] [[Ангилал:Дархан-Уул аймаг]] [[Ангилал:Түшээт хан аймаг]] [[Ангилал:1706 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:1930-аад онд сүйтгэсэн]] 2qvrsdgfetg5530z65e1x17fs4z2ux4 Ангилал:1616 онд байгуулагдсан 14 71213 707869 616895 2022-08-09T13:15:41Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1616 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1616 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1616 establishments|1616 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1616}} [[Ангилал:1610-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1616]] px9u3ey3zglb8qf0tsm6yue4n424ucq 707871 707869 2022-08-09T13:16:04Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1616 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1616}} [[Ангилал:1610-д онд байгуулагдсан|#1616]] m88t9wwnvub6qi74s3lczuq7olmx41v Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан 14 71215 708002 569388 2022-08-10T07:44:39Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki [[Ангилал:17-р зууны байгууллага|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зууны үйл явдал|байгуулагдсан]] [[Ангилал:Байгууллага үүсгэн байгуулагдсан зуунаар|#17-р зуун]] [[Ангилал:2-р мянганд үүсгэн байгуулагдсан|#17]] kff9aib3c1ec5mu3sfyse7m890u168w 708004 708002 2022-08-10T07:44:52Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki [[Ангилал:17-р зууны байгууллага|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зууны үйл явдал|байгуулагдсан]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан зуунаар|#17-р зуун]] [[Ангилал:2-р мянганд байгуулагдсан|#17]] p63zqqoclwj9jiqplnlp1ut1dkw9wic Ангилал:1661 онд байгуулагдсан 14 74593 707929 616903 2022-08-09T13:29:17Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1661 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1661 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1661 establishments|1661 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1661}} [[Ангилал:1660-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1661]] qm76iyhxicj0qf9c4nmfuj8jpteu9wp 707931 707929 2022-08-09T13:29:27Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1661 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1661}} [[Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан|#1661]] k06eh435ps3j90ugdv80zxzqkk5yukt Ангилал:1723 онд байгуулагдсан 14 76553 708044 616866 2022-08-10T08:15:42Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1723 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1723 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1723 establishments|1723 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1723}} [[Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1723]] h8qn0tymd4u9m90ej0b0tooq257w55i 708046 708044 2022-08-10T08:15:54Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1723 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1723}} [[Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан|#1723]] 92yk97ch6sahjyix13jiltpwvbvhcv0 Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд/Архив 4 77089 707982 707581 2022-08-10T07:30:48Z Munkhzaya.E 32380 Хэрэглэгч:BatlaaTs, Хэрэглэгч:Enkhsaihan2005 олон бүртгэлийг буруугаар ашигласан. wikitext text/x-wiki ===[[User:Dolugen|Dolugen]] ([[User_talk:Dolugen|ярианы хуудас]])=== ====Танилцуулга==== Hello, I'd like to be an admin. My contribution is focusing on literature, writers' bio, and mongolian history and tradition related articles, so far. If you do think I am a little young to be one, take your time. --[[User:Dolugen|Dolugen]] 02:53, 9 Долоодугаар сар 2007 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * Дэмжиж байна.--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 17:40, 20 Арваннэгдүгээр сар 2012 (UTC) * Дэмжиж байна.--[[Хэрэглэгч:Esambuu|Esambuu]] 14:21, 11 Тавдугаар сар 2017 (UTC) ====Дэмжихгүй буй==== ===[[User:nnnn|nnnn]]=== Админ болох хүсэлтийг минь хүлээж авна уу!!! [[User:Nnnn|Nnnn]] 10:44, 21 Арваннэгдүгээр сар 2007 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * '''Дэмжиж байна'''--[[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] 14:01, 2 Аравдугаар сар 2012 (UTC) ====Дэмжихгүй буй==== === Админ болох хүсэлт [[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] === Монгол Вики-д хийх зүйл их байна. Энэ бүхнийг хийхэд жирийн гишүүний эрх хүрэлцэхгүй хязгаарлагдмал учир зарим зүйлийг оролдолгүй орхисоор ирлээ. Миний оруулсан хувь нэмэр аль хэдийн 600 давсан учир админ болох шаардлагыг хангасан болов уу гэж бодно. Хүсэлтийг маань болгоон соёрхоно уу.--[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 08:17, 26 Наймдугаар сар 2008 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * '''Дэмжиж байна''' --[[User:Chinneeb|<font face="Bookman Old Style" color="#082567" size="2.5"><b>Чинээ</b></font>]] [[User_talk:Chinneeb|<font face="Bookman Old Style" color="#082567" size="2.5"><b>(яриа)</b></font>]] 05:39, 28 Наймдугаар сар 2008 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' --[[User:Ganbat|Ganbat]] 06:15, 29 Наймдугаар сар 2008 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' --[[User:Bambuush|Bambuush]] 01:52, 30 Наймдугаар сар 2008 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' --[[User:Zorigt|Zorigt]] 07:18, 1 Есдүгээр сар 2008 (UTC) ====Дэмжихгүй буй==== === Админ болох хүсэлт [[User:Danzanjamts|Danzanjamts]] === Сайн байна уу? Википедиагийн хүндэт Админуудаа! Монгол Википедиад 2008 оны дунд үест бүртгэгдсэн хэрэглэгч миний бие Википедиадаа өдгөөг хүртэл хувь нэмрээ чадах чинээгээрээ оруулж байгаа бөгөөд ямар нэг байдлаар засвар оруулсан үйлдэл буюу хувь нэмэр 300 давсан байна. Википедиад идэвхтэйгээр оролцож чин сэтгэлээсээ хөгжүүлэхийн төлөө боломжоороо оролцоход АДМИНЫ байр суурь хэрэгтэй байна. Нэвтэрхий толийг баяжуулахыг хүссэн сэдвүүддээрээ болон шинээр үүсгэх сэдэв (хуудас), засвар тэргүүтнийг оруулахад болон хянан засах үйлсэд маань Админы эрхийг олгохыг хүсч байгааг маань болгооно уу! Та бүхнийг хүндэтгэсэн --[[User:Danzanjamts|Danzanjamts]] 15:17, 20 долоодугаар сар 2010 (UTC+8) *Монгол Викид оруулсан даацтай хувь нэмрүүдээ нэрлэ гэвэл ямар ямар өгүүллэгүүдийг нэрлэх вэ? [[Хэрэглэгч:Timur|Төмөр]] 16:06, 1 Наймдугаар сар 2010 (UTC) :Done. --[[Хэрэглэгч:Mav|Mav]] 13:35, 5 Есдүгээр сар 2010 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * '''Дэмжиж байна''' --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] 13:31, 14 Долоодугаар сар 2010 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' --[[User:Chinneeb|<font color="#000000">chinneeb</font>]]-[[User_talk:Chinneeb|<font color="#000000">яриа</font>]] 18:10, 22 Долоодугаар сар 2010 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' ----[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 00:04, 23 Долоодугаар сар 2010 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' --[[Хэрэглэгч:Ganbat|Ганбат]] 02:11, 29 Долоодугаар сар 2010 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' -- [[Хэрэглэгч:Timur|Төмөр]] 07:33, 2 Наймдугаар сар 2010 (UTC) ====Дэмжихгүй буй==== ===[[User:Губин Михаил|Губин Михаил]] ([[User_talk:Губин Михаил|ярианы хуудас]])=== ====Танилцуулга==== Сайн байна уу? Тантай уулзсандаа баяртай байна. I'd like to be an admin. I want to help the Mongolian Wikipedia. I write on various topics. I am the administrator of the Buryat Wikipedia. Би монгол хэлний анхан шатны мэдлэгтэй, so, please, write in English. Танд их баярлалаа. --[[Хэрэглэгч:Губин Михаил|Gubin]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Губин Михаил|talk]]) 13:58, 2 Аравдугаар сар 2012 (UTC) ====Дэмжиж буй / Support==== * '''Дэмжиж байна''' --[[Хэрэглэгч:WikiUserFS|WikiUserFS]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:WikiUserFS|talk]]) 14:01, 2 Аравдугаар сар 2012 (UTC) * '''Дэмжиж байна'''--[[Тусгай:Contributions/212.67.71.103|212.67.71.103]] 08:59, 20 Арваннэгдүгээр сар 2012 (UTC) ====Дэмжихгүй буй / Oppose==== * Strongly oppose. This user has systematically violated the rules: [[Хэрэглэгч:Губин_Михаил]] illegally uploads nonfree images (see [[:Файл:Төв цэнгэлдэх хүрээлэн.jpg]] stolen from copyrighted [http://www.panoramio.com/photo/75626877], and [[:Файл:Sally.jpg]] is not [[Хэрэглэгч:Губин_Михаил]] work of art as exists in the Web since 2009 [https://www.google.ru/search?hl=ru&newwindow=1&tbs=sbi:AMhZZivjLo_1UAuqflbN0lN5Mp8PRBK7QkcFdaoj5DUm7ETuOmNpTqi21Y2gbgV2PfebIEz05555fT6BXmedfttOE65hUzTL03LS-1f-N_18kKcfGtyJRnD3W_1bqX4aro9tN2cCEOZHQ1ahW2Wq9BGIAW0iwMqdoFSOd4pttPxFFXjXMihM0044p411iFAkgb9DbkeZyAF8SKCA1cDv42t6Jmtvq1M4dJ2vJTMlf8-nNUcVtXMENpA1ttcMbe3kxmYPxYu0yc94Sz6XT8D8sbIFwOngahJI49XatiBaBZWGrO-8jAKBiq1EoZZv_1Kqzh6cVVpzVzji1zcO4rJwA9JyrzIp2vpQ7Wz-z8Z2A5Kh1n91bst94kYl3MtVFlkt3HLM8MAA7SmoiLSU6f7UiPbQhgDdbCzqRTLGZUxnbLbuHfntBScwryjkm036lyBhWaHHRSYgCnYncs0o8QqJiScOoFeCP1t2f32z2RzODTkCRu_14vc_1eqcHNr7eRBiKqeppuST0YXzCREs_11U-AxQn2H84ReLyWMu4xun0cqM-U2XR1v2khwTTLCCwpoyWn6nfdBExfvEk2NIW6meRWGYw1QdylE7_1bOcyHTpNT1BUZk9G_1QMueC4lv58ing2ztqKQkFvOSYW5nZWd_1ZVbQiZA60K8goFJAK8hIOlBZkz6ZcAzR-qroxeLou0tWan84mGM98NckrV58MVlGKGAmC687F34sOYPVES6uDMc5Cq8RLfvgwKWot3HpusLUa2aFBzpf-7F5QpMh0c6M0s9RlAZtNgywcCnSBxCPIy2YkbBnf6mQVJ_1ZLrk7eQhlFBPo0vrDkl7AEdLRItwCrCQ9SEQZDo6XNUzQCpypGVS5Es04VhNjGfDnwRhZu3gdcN6gJweXNCVgygakoSrejXRBfaTwPbKDT4dgEeaIPIXSFtvZBo0-J9IpjKlkTxpuN2s4aXQphX4w1aHvOuiP8CNT1p5DcrtZbwCw2XwslBN4IsAT-Pa2UTjojGLR9v_1eL5MrqLPjOYnYvlfsbWR52rPvqSVXiTUcDBDC_1jxBeN3jVB15NVjOmaHMjdvggAiC2h04Z7IU-oca3B4pym8MJgSG_1Ip901PzR4eh2IYc3oQRgrzatbwAwYG6RARI-WCveIUk0CAB8zp4XWdaUOxnwsTlHn0sNFD_1a3mxJo3QC4wfDm-4QmvtouyCg4aQ2pg0_1DLRBnqXx4PlgSmv9MHFeuUZUD3cFfQuFxdTyQU1e9jaZhzjgnN8uemFQSR1CXmPSzV39zNI5VcpwWkpM_1e8SpXv8ER4a-dZkYxjwk2RPKKxl56NNRdxFEe-f-RxNXNY&prmd=imvns&ei=h1KSUKuYEs364QTTpoHABQ&start=0&sa=N&biw=1920&bih=1056], [[:Файл:Alors on danse.jpg]] also is non-free). [[Хэрэглэгч:Губин_Михаил]] creates articles violating copyright laws: [[Alors on danse]] contents a complete poem (song text). But this is not a 'mistake', this is [[Хэрэглэгч:Губин_Михаил]] position declared: '''"I think the Mongolian Wikipedia is very small (it is). And the articles in it are even less. Perhaps, on our part would have been better to save kopivio, which makes articles bigger"'''(see [[Хэрэглэгчийн_яриа:Губин_Михаил#Stop_copyright_violation]]). [[Хэрэглэгч:Bogomolov.PL|Bogomolov.PL]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Bogomolov.PL|talk]]) 11:02, 1 Арваннэгдүгээр сар 2012 (UTC) *Oppose. Same reason with above person. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 02:34, 3 Арваннэгдүгээр сар 2012 (UTC) * Oppose -- This person must learn advanced level of Mongolian otherwise there is no any logical sense of trusting him any Admins duty here in Mongolian WP. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 16:02, 3 Аравдугаар сар 2013 (UTC) === [[Хэрэглэгч:Allbi1000|Allbi1000]] === Сайн байна уу намайг Админ болгооч би xэрэгтэй мэдээлэл нэмж байx болно Америкийн xөгжмийн ертөнц xэсэг дээр [[Хэрэглэгч ]]: Allbi1000 (talk) 23:08 тавдугаар сар 26 (UTC) ====Дэмжиж буй / Support ==== ====Дэмжихгүй / Oppose ==== * '''Дэмжихгүй / Oppose'''. Админ биш ч гэсэн хангалттай хувь нэмэр оруулах боломжтой. --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:41, 5 Аравдугаар сар 2013 (UTC) ===Админы болгоно уу — [[Хэрэглэгч:Tsetsee yugi|Tsetsee yugi]] === Админы болгоно уу ᠍᠍[[Хэрэглэгч:Tsetsee yugi|Tsetsee yugi]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Tsetsee yugi|talk]]) 16:21, 30 Наймдугаар сар 2013 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * ====Дэмжихгүй буй==== * '''Demjihgui''' -- Yadaj Mongol Wikid 2000 shirheg chuhal medleg teleh oguulluud oruulchihaad Admin boloh huselt gargaval zohistoi baina. Esvel yadaj doloo honogt 10-20 tsagaar zasaltuud hiideg baih heregtei. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 16:42, 3 Аравдугаар сар 2013 (UTC) === Админ болох хүсэлт — [[User:Buuhai|Buuhai]] === Сайн байцгаана уу, 1999 оноос хойш Википедиатай нөхөрлөж байна. Монгол Вики-д хийх зүйл маш их байна. Тэр дундаа зэвсэг техникийн тухай мэдээлэл маш муу байна. Зарим зүйлийг хийх гэхлээр жирийн гишүүний эрх хүрэлцэхгүй байна. Хэрэв хүсэлтийг маань хүлээн авбал илүү их зэвсэг техникийн тухай мэдээлэл оруулах болно. Иймээс та бүхний тус дэмийг хүсч байна --[[Хэрэглэгч:Buuhai|Buuhai]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Buuhai|talk]]) 14:36, 11 Арванхоёрдугаар сар 2013 (UTC) === Админ болох хүсэлт — [[User:MongolWiki|MongolWiki]] === Сайн байцгаана уу, хоёр жилийн турш Википедиатай нөхөрлөж байна. Энэ хугацаанд олон өгүүллийг үүсгэж, засч баяжуулсан билээ. Өдгөө ангилал хэсэгт Энэтхэг-Европ төрөл хэлнээс орчуулсан зарим зүйлийг зохих Монгол нэрээр засч янзалмаар байна. Жишээ гэвэл, "Номнууд" гэж бичсэн олон тооны үгийг "Ном судар" гэх хоршоо үгээр бичих. Админ л халдаж чадах зүйл болохоор миний эрх дутав. Иймээс та бүхний дэмийг хүсч байна. --[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 14:06, 2 Есдүгээр сар 2013 (UTC) Яаж админ болох вэ. --[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 15:51, 3 Аравдугаар сар 2013 (UTC) :Саналаа [https://mn.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:%D0%A5%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB/%D0%93%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B0%D0%B4_%D1%85%D1%8D%D0%BB энд] бичээд үзвэл мэддэг хүмүүс нь харж магадгүй.[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 21:04, 2 Хоёрдугаар сар 2014 (UTC) ====Дэмжиж буй / Support ==== * '''Дэмжиж байна''' --[[User:GenuineMongol|ОригМонгол]] 10:18, 18 Есдүгээр сар 2013 (UTC) * '''Demjij baina''' [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 15:59, 3 Аравдугаар сар 2013 (UTC) * '''Дэмжиж байна. Support''' --[[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 03:39, 5 Аравдугаар сар 2013 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' [[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 19:09, 27 Аравдугаар сар 2013 (UTC) * '''Дэмжиж байна''' [[Файл:Support.png|80px|none|Дэмжиж байна]] [[Хэрэглэгч:Danzanjamts|Danzanjamts]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Danzanjamts|talk]]) 03:27, 25 Нэгдүгээр сар 2014 (UTC) ====Дэмжихгүй буй==== * === Админ болох хүсэлт — [[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] === Сайн байцгаана уу. Миний бие анхлан 2010 оны 8-р сараас Википедиад хувь нэмрээ оруулж эхэлсэн бөгөөд 2013 оны зунаас эхлэн идэвхтэй хувь нэмрээ оруулж байна. Цаашдаа үргэлжлүүлэн хувь нэмрээ оруулахыг зорьж байгаа. Ямар нэг сэдэвт баригдалгүй хэрэгтэй гэж бодож буй зүйлсээ оруулах, засахыг хичээдэг. Мөн орох бүртээ сүүлийн өөрчлөлтүүдийг хянаж вандализмд өртсөн нийтлэлүүдийг буцаан засварлаж хэрэглэгчийнхээ эрхийн хүрээнд тэмцэж байна. Хэдийгээр Монгол Википидиад 9 админ байгаа боловч яг идэвхитэй зохион байгуулагч нь 4 л байгаа тул хангалттай олон биш байна гэж бодож байна. Мөн ангилалыг цэгцлэх болон бас бус өөр зүйлүүд дээр энгийн хэрэглэгчийн эрх хүчгүйдэж байгаа учраас цаашдаа админ болж илүү идэвхитэйгээр эх хэлнийхээ Википедиад хувь нэмрээ оруулмаар байна. Тунгаан соёрхоно уу. [[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 03:39, 11 Гуравдугаар сар 2014 (UTC) ====Дэмжиж буй / Support ==== * Demjij baina. I support him. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 03:48, 11 Гуравдугаар сар 2014 (UTC) * Дэмжиж байна. Бусад хэрэглэгчид яаралтай дэмжлэг үзүүлж админы тоог нэмэхийг хүсч байна. Идэвхитэй орж байгаа админ цөөхөн байна. [[Хэрэглэгч:Khorichar|Khorichar]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Khorichar|talk]]) 06:12, 14 Хоёрдугаар сар 2015 (UTC) ====Дэмжихгүй байгаа / Oppose==== === Админ болох хүсэлт — [[Хэрэглэгч:Minka1226]] === Ихэнхи хайлтын системээс Англи хэл дээр аливаа зүйлийг хайхад хамгийн түрүүнд Википедиа гарч ирдэг. Харин манай улсын хувьд Википедиа нээгдээд олон жил болж байгаа ч өнөөг хүртэл хайлтын дээд хэсэгт гарч ирэх хүчин чадалгүй байна гэж би хувьдаа дүгнэдэг. Мөн түүнчлэн ихэнхи нийтлэлүүд богино зөвхөн тодорхойлолт өгөх зорилготой толь бичиг шиг болоод байна. Үүнийг засч залруулж эх орныхоо бүх ард түмэнд, шинэ зүйл мэдэхийг хүсч байгаа залуучуудад мэдлэг олгох үүднээс Англи болон Герман хэлнээс өөрийн чадах чинээгээрээ орчуулан оруулахыг хүсэж байгаа тул админ болох хүсэлтийг минь харгалзан үзнэ үү. Баярлалаа.--[[Хэрэглэгч:Minka1226]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Minka1226|talk]]) 21:14, 19 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC) === Админ болох хүсэлт — [[Хэрэглэгч:galtbolor]] === Сайн байцгаана уу, 2000 оноос хойш Википедиаг идэвхтэй ашиглаж байна. Монгол Википедиад нэмэх мэдээлэл их бий. Шинжлэх ухааны, түүхийн мэдээлэл нэмж оруулахыг хүсч байна. Зарим чиглэлээр мэдээлэл оруулахад жирийн гишүүний эрх хүрэлцэхгүй байна. Иймээс та бүхний тус дэмийг хүсч байна. Баярлалаа. --Галтболор === Админ болох хүсэлт [[User:Orgio89|Orgio89]] === Сайн байна уу? Википедиагийн хүндэт гишүүд ба админуудаа! Би Википедиад 2009 онд бүртгүүлж орсноос хойш нийт хэдэн арван шинэ өгүүлэл Монголын Википедиад ба гадаад хувилбаруудад оруулсан бөгөөд толин дээрх вандализм сүйтгэлтэй тэмцэж ирсэн болно. 2015-2016 онд Нүүр Хуудасны хэсэгт шинэ мэдээ оруулах ба шинэ зураг нэмэх ажилд бас голчилж ажилласан болно. Мөн Монголын фото зурагнууд ба видеонуудыг оруулж дотоодын ба гадаадын хуудасны мэдээллийг баяжуулахад тодорхой хэмжээгээр ажилласан болно. Цаашид идэвхитэй хувь нэмрээ оруулж Админий түвшинд ажиллаж толийг нарийвчилж баяжуулах төлөвлөгөөтэй байна. Намайг Админд сонгож дэмжихийг та бүхнээс хүсэе! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 12:36, 10 Нэгдүгээр сар 2018 (UTC) ====Дэмжиж буй==== ====Дэмжихгүй буй==== == Админ болох хүсэлт - [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya]] == ====Танилцуулга==== Сайн байна уу? Монголын википедиад 2014 оны 12 сараас эхлэн өнөөг хүртэл тасралтгүй өөрийн хувь нэмрээ оруулсаар ирлээ. Өөр засаж залруулж сайжруулах ажил их байгаа бөгөөд миний засварлах эрх хязгаарлагдаад байгаа учраас админ болох эрхийг авахад минь дэмжихийг хүсч байна. Та бүхнийг хүндэтгэсэн! [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 13:35, 26 Зургаадугаар сар 2018 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 08:50, 28 Зургаадугаар сар 2018 (UTC) == Админ болох хүсэлт - [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya]] == ====Танилцуулга==== Сайн байна уу? Монголын википедиад 2014 оны 12 сараас эхлэн өнөөг хүртэл тасралтгүй өөрийн хувь нэмрээ оруулсаар ирлээ. Сүүлийн гурван сарын хугацаанд админ эрх авч, чадах хэмжээгээрээ энэ үүргээ гүйцэтгэсэн билээ. Одоо админы эрхээ хугацаагүй болгох зорилготой санал хураалтад орж байгаа юм. Та бүхнийг дэмжинэ гэдэгт итгэлтэй байна. Хүндэтгэсэн! [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 09:11, 10 Аравдугаар сар 2018 (UTC) ====Дэмжиж буй==== * [[Хэрэглэгч:Zorigt|Зоригт]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Zorigt|talk]]) 06:26, 10 Аравдугаар сар 2018 (UTC) * [[Хэрэглэгч:B.munkhbayar|B.munkhbayar]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:B.munkhbayar|talk]]) 2018 оны 10 сарын 11, 01:08 (UTC) * [[Хэрэглэгч:Bazraa032|S.Sumiyabazar]] Засвар сайн хийдэг идэвхтэн хүн учир дэмжиж байна == Админ болох хүсэлт - [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya]] == ====Танилцуулга==== Сайн байна уу? Монголын википедиад 2014 оны 12 сараас эхлэн өнөөг хүртэл тасралтгүй өөрийн хувь нэмрээ оруулсаар ирлээ. Сүүлийн жил гаруйн хугацаанд админ эрх авч, чадах хэмжээгээрээ энэ үүргээ гүйцэтгэсэн гэж бодож байна. Одоо админы эрхээ дахин сунгуулах буюу хугацаагүй болгох зорилготой санал хураалтад орж байгаа юм. Та бүхнийг дэмжинэ гэдэгт итгэлтэй байна. Хүндэтгэсэн! [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 08:02, 19 Зургаадугаар сар 2019 (UTC) == Админ болох хүсэлт - [[Enkhsaihan2005|Enkhsaihan]] == Монгол википедиаг хөгжүүлэхийг эрмэлзэж байна. Орос, монгол, англи хэлтэй. * [[m:Steward requests/Checkuser/2022-08#BatlaaTs@mn.wikipedia|Олон бүртгэлийг буруугаар ашигласан.]] == Админ болох хүсэлт - [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya]] == Сайн байна уу? Монголын википедиад 2014 оны 12 сараас эхлэн өнөөг хүртэл тасралтгүй өөрийн хувь нэмрээ оруулсаар ирсэн бөгөөд 2018 оны зургаадугаар сараас хойш администраторын эрхтэйгээр байгаа. Энэ хугацаанд өөрийн нөөц бололцоог ашиглан өөрийн хувь нэмрээ ба админы үүргээ тодорхой хэмжээнд гүйцэтгэсэн гэж бодож байна. Одоо админы эрхээ дахин сунгуулах буюу хугацаагүй болгох зорилготой санал хураалтад орж байгаа юм. Та бүхнийг саналаа өгч Монгол хэлнийхээ википедиаг бусад хэлний википедиатай адил хэмжээнд хүргэх гэсэн үйлсэд минь өөрийн хувь нэмрээ оруулахад дэмжинэ гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн! [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 06:47, 30 Зургаадугаар сар 2022 (UTC) ====Дэмжиж буй ==== * <del>[[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') - Монгол агуулгыг баяжуулахад олон жил хувь нэмрээ оруулж яваа хүнээ дэмжинэ. 11:33, 4 Долоодугаар сар 2022 (UTC)<small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=704289 added by 43.228.130.27] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:57, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small></del>Multiple votes, logged out vote --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:58, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') --[[Хэрэглэгч:Holder|Holder]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Holder|talk]]) 10:57, 5 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') их ажил хийсэн хүн байна шүү, дэмжнэээ. <small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=704301 added by 43.228.130.27] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:57, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small></del>Multiple votes, logged out vote --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:58, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''')<small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=705171 added by JTumursukh] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:59, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small></del>sock --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 18:04, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') - Мөнхзаяагийн бэлтгэсэн нарийн мэргэжлийн олон сайн мэдээллийг үзээд дэмжихээр шийдлээ.<small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia%3A%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=705219 added by Burenkhuu] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:57, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small> * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') - <small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=next&oldid=705223 added by Naidankhadbaatar] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 18:00, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small> ====Дэмжихгүй буй==== * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') --[[User:Tenuun.B|Tenuun.B]] ([[User talk:Tenuun.B|яриа]]) 21:56, 1 July 2022 (UTC) *[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' ('''Oppose''') [[Монгол үндэстэн]] болон бусад улс үндэстэний нэрийг дураараа өөрчилсөн. Жишээ нь: [[Монголчууд]], [[Оросууд]] ... гэх мэт. Монгол хэлний тайлбар толь бичгүүдэд хүртэл үндэстэн гэдэг үгийг хасдаггүй байхад та дур мэдэн өөрчилсөн. Ийм болгочоод яаж дахиад админ эрхээ сунгуулая, хугацаагүй болгоё гэж хүсч чаддаг байна? Википедиа бол Өөрийн чинь хувийн блог биш шүүдээ --[[Хэрэглэгч:Megzer|Megzer]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Megzer|talk]]) 00:41, 2 Долоодугаар сар 2022 (UTC) :: Зүгээр ээ, энэ таны бодол, эхлээд та Монгол үндэстэн, монголчууд гэдэг 2 үгнийхээ учрыг олчихоод надтай маргалд. Хятад хэлээр аль нэгээр нь хэрэглэдэг байж болно. Гэхдээ миний хийснийг ухаан чинь хүрвэл нэг өдөр ойлгоно. Саналаа өгсөн танд баярлалаа. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 06:47, 2 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' --[[Хэрэглэгч:Dashbileg|Dashbileg]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Dashbileg|яриа]]) 20:44, 3 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:26, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' ('''Oppose''') -- Удаан хугацааны турш бүртгэлгүй Википедиад хувь нэмрээ орууллаа. Дэмжихгүй гэдгээ илэрхийлхийн тулд бүртгэл нээв. [[User:Temuulen Batkhuyag|Temuulen Batkhuyag]] ([[User talk:Temuulen Batkhuyag|яриа]]) 15:19, 4 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:26, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' --[[User:BatlaaTs|BatlaaTs]] ([[User talk:BatlaaTs|яриа]]) 09:13, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA--[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:18, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' --[[Хэрэглэгч:Shinee R.|Shinee R.]] ([[User talk:Shinee R.|яриа]]) 10:33, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA--[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:18, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна'''('''Oppose''') --[[Хэрэглэгч:Mimashmia|Mimashmia]] ([[User talk:Mimashmia|яриа]]) 19:58, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:21, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') маш муу нэртэй админ тул ийм санал өглөө --[[Хэрэглэгч:Bataa Batsaihan|Bataa Batsaihan]] ([[User talk:Bataa Batsaihan|яриа]]) 14:59, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:21, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') ер нь эрх мэдлээ урвуулан ашигладаг нь илт байдаг --[[Хэрэглэгч:Dorjsuren sisi|Dorjsuren sisi]] ([[User talk:Dorjsuren sisi|яриа]]) 15:23, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:21, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Strongly oppose''') --[[Хэрэглэгч:Amaraa Amartugs|Amaraa Amartugs]] ([[User talk:Amaraa Amartugs|яриа]]) 15:53, 5 July 2022 (UTC) * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' --[[Хэрэглэгч:Nanadooo|Nanadooo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Nanadooo|яриа]]) 14:14, 5 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') --[[User:347flash|347flash]] ([[User talk:347flash|яриа]]) 16:13, 6 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA--[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:18, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) == [[Хэрэглэгч:BatlaaTs]] == Сайн байна уу? Энэ жилээс ирэн Монгол Википедиад хувь нэмрээ оруулж эхэллээ. Гэвч зарим чухал үйлдлийг админы эрхтэй гүйцэтгэх боломжтой байгаа тул админ эрх авахыг хүсч байна. Хүндэтгэсэн!</br> Hi! I participate in Mongolian Wikipedia from this year, but some important features can be accesed only by adminship and interface adminship, so I want to receive both of this rights. Thanks [[Хэрэглэгч:BatlaaTs|BatlaaTs]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:BatlaaTs|talk]]) 02:26, 08 Наймдугаар сар 2022 (UTC) ====Дэмжиж буй / Support ==== * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''')--[[Хэрэглэгч:Elvonudinium|Elvonudinium]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elvonudinium|talk]]) 21:02, 9 Наймдугаар сар 2022 (UTC) ====Дэмжихгүй буй / Oppose ==== ==== Асуулт / Questions ==== ==== Тайлбар ==== * [[m:Steward requests/Checkuser/2022-08#BatlaaTs@mn.wikipedia|Олон бүртгэлийг буруугаар ашигласан.]] == Админы эрхтэй хэрэглэгчдийн жагсаалт == *[[Wikipedia:Администраторуудын жагсаалт]] [[Ангилал:Википедиагийн администратор]] Админ болох хүсэлт Tum113 админ болох хүсэлтэй байна [[Ангилал:Википедиа:Төслийн хэлэлцүүлэг|Админ болох хүсэлтүүд]] gcscwha69hpj9r8fqm97jfbfbr5hk6c Ангилал:1635 онд байгуулагдсан 14 78927 707894 616897 2022-08-09T13:22:59Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1635 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1635 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1635 establishments|1635 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1635}} [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1635]] 0d2gb5jz4n37aabcwdrpx7dn8h3lzcf 707896 707894 2022-08-09T13:23:14Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1635 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1635}} [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан|#1635]] sf33o610mvof5jn9s7w4vufnbml146n Ангилал:1650 онд байгуулагдсан 14 85433 707922 616901 2022-08-09T13:28:04Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1650 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1650 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1650 establishments|1650 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1650}} [[Ангилал:1650-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1650]] naq3wvu89c83a8ohu38b6v7hqadpahg 707924 707922 2022-08-09T13:28:14Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1650 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1650}} [[Ангилал:1650-д онд байгуулагдсан|#1650]] d7e9nixuknbv5tbc7palpbjqc6uen0s Ангилал:1715 онд байгуулагдсан 14 87565 708026 616864 2022-08-10T07:56:06Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1715 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1715 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1715 establishments|1715 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1715}} [[Ангилал:1710-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1715]] es0wnhtsckew51jx935mdsllbxn4jwz 708028 708026 2022-08-10T07:56:19Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1715 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1715}} [[Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан|#1715]] a7zvipc1iw3noaw2hxeftkuvro0mjgo Ангилал:1648 онд байгуулагдсан 14 88421 707915 616899 2022-08-09T13:27:02Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1648 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1648 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1648 establishments|1648 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1648}} [[Ангилал:1640-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1648]] sm3rfavsrqf1zx271s8f7js4mahoiko 707917 707915 2022-08-09T13:27:13Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1648 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1648}} [[Ангилал:1640-д онд байгуулагдсан|#1648]] djbnxzs9wvo3ootbo55z6bww9g78azv Ангилал:1749 онд байгуулагдсан 14 90094 708092 616871 2022-08-10T09:16:10Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1749 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1749 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1749 establishments|1749 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1749}} [[Ангилал:1740-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1749]] r3ihthv82jb7gv75ns7pios0ic6s8po 708094 708092 2022-08-10T09:16:22Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1749 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1749}} [[Ангилал:1740-д онд байгуулагдсан|#1749]] c0jzgiaij0o0p79qbxv9ir6lmjozxx4 Елюй Даши 0 91709 707882 700337 2022-08-09T13:20:49Z 45.58.38.153 Fixed grammar wikitext text/x-wiki '''Елюй Даши''' эсвэл '''Даши Линя''' (* 1087; † 1143 [[Төв Ази]]д) — 1124-1143 онд төр барьсан [[Хар Хидан|Хар Хидан Улсын]] анхны [[хан]] хүн байв. Даши нь [[Кидан|Ляо гүрний]] хааны [[Елюй]] овгийн бага гишүүн бөгөөд [[Абаожи]]йн найм дахь үеийн удам байв. == Хаан == Хятан улсыг 1115-1125 онд зүрчидүүд мөхөөсөн бөгөөд нэг хэсэг Киданчууд Елюй Дашийн удирдлагаар баруун зүгт нүүж түүхэнд Хар Кидан (Баруун Ляо, Каракитай) гэсэн улс байгуулсан юм. Тэр [[Хэрлэн гол]]ын сав газарт [[Чин толгойн балгас|хатан хот]]ыг бааз байгуулжээ. 1130 онд [[Шинжаан]], [[Мавереннахр]]ыг байлдан дагуулж, түүнийг дагалдагчид нь [[Гүр хан|Гүрхан]] хэмээн тунхаглав. ==Мөн үзэх== *[https://mongoltoli.mn/history/h/179 Баруун Ляо улс] [[Ангилал:Зэвсэгт хүчний хүн]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Хан]] [[Ангилал:Кидан]] [[Ангилал:1087 онд төрсөн]] [[Ангилал:1143 онд өнгөрсөн]] n31i2fkw6dalq3d5u74e4byohrnzyou 707889 707882 2022-08-09T13:22:12Z 45.58.38.153 wikitext text/x-wiki '''Елюй Даши''' эсвэл '''Даши Линя''' (* 1087; † 1143 [[Төв Ази]]д) — 1124-1143 онд төр барьсан [[Хар Хидан|Хар Хидан Улсын]] анхны [[хан]] хүн байв. Даши нь [[Кидан|Ляо гүрний]] хааны [[Елюй]] овгийн бага гишүүн бөгөөд [[Абаожи]]йн найм дахь үеийн удам байв. == Хаан == Хятан улсыг 1115-1125 онд зүрчидүүд мөхөөсөн бөгөөд нэг хэсэг Киданчууд Елюй Дашийн удирдлагаар баруун зүгт нүүж түүхэнд Хар Хидан (Баруун Ляо, Каракитай) гэсэн улс байгуулсан юм. Тэр [[Хэрлэн гол]]ын сав газарт [[Чин толгойн балгас|хатан хот]]ыг бааз байгуулжээ. 1130 онд [[Шинжаан]], [[Мавереннахр]]ыг байлдан дагуулж, түүнийг дагалдагчид нь [[Гүр хан|Гүрхан]] хэмээн тунхаглав. ==Мөн үзэх== *[https://mongoltoli.mn/history/h/179 Баруун Ляо улс] [[Ангилал:Зэвсэгт хүчний хүн]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Хан]] [[Ангилал:Кидан]] [[Ангилал:1087 онд төрсөн]] [[Ангилал:1143 онд өнгөрсөн]] q9a073qx8qpblzwhzl94u7lwww8gxke Ангилал:1733 онд байгуулагдсан 14 93925 708066 616868 2022-08-10T08:43:01Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1733 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1733 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1733 establishments|1733 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1733}} [[Ангилал:1730-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1733]] g67y6qcp0fez0qpsgyuw8ebp3nc2szt 708068 708066 2022-08-10T08:43:19Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1733 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1733}} [[Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан|#1733]] lnj69wyzh5hii3u44gicu7nnmow206i Ангилал:1736 онд байгуулагдсан 14 97770 708071 616869 2022-08-10T08:50:02Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1736 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1736 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1736 establishments|1736 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1736}} [[Ангилал:1730-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1736]] c00tqwpoe4kyeimorbt8eyc473h4mj0 708073 708071 2022-08-10T08:50:36Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1736 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1736}} [[Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан|#1736]] cyk7tvc9gu5xi5lhifdaxzs6a4j8r2q Ангилал:1675 онд байгуулагдсан 14 98875 707975 616862 2022-08-10T07:03:30Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1675 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1675 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1675 establishments|1675 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1675}} [[Ангилал:1670-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1675]] 8jckytrjojxo93jka9hxcazt4z7isgh 707977 707975 2022-08-10T07:03:57Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1675 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1675}} [[Ангилал:1670-д онд байгуулагдсан|#1675]] pwx7hdb538zyrddx9tgxg7h1y0ntsuu Ангилал:1670-д онд байгуулагдсан 14 98995 707978 616863 2022-08-10T07:04:09Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1670-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1670-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1670s establishments}} [[Ангилал:1670-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1670]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1670]] rlvurywkki8k5dhtxj2q4ot9ltrrmfl 707980 707978 2022-08-10T07:04:25Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1670s establishments}} [[Ангилал:1670-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1670]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1670]] e8wdpay9xpyxudvcu371kx2eblazz8m 707981 707980 2022-08-10T07:04:33Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1670s establishments|{{PAGENAME}}}} [[Ангилал:1670-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1670]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1670]] opdy4jbxb5hsza8o7ycqw9jn62w448q Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан 14 98996 708037 616865 2022-08-10T07:57:48Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1710-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1710s}} [[Ангилал:1710-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1710]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1710]] 9663svjizadk3om7mdnw6lp0wwc5jsu 708039 708037 2022-08-10T07:57:59Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1710s}} [[Ангилал:1710-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд байгуулагдсан|#1710]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1710]] 5i2tzzs4ks7syxmozwuepdmjys4nryg Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан 14 98997 708061 616867 2022-08-10T08:18:49Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1720s}} [[Ангилал:1720-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1720]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1720]] ea7meppw595piofxh0ksniv1yjp1cz0 708063 708061 2022-08-10T08:19:02Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1720s}} [[Ангилал:1720-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд байгуулагдсан|#1720]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1720]] cnqfcej3qz572v88d12bvomze1d4usd Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан 14 98998 708078 616870 2022-08-10T08:52:28Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1730-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1730s}} [[Ангилал:1730-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1730]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1730]] hy9zg10jbviuj6ysyu7tx8c3hc1kact 708080 708078 2022-08-10T08:52:44Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1730s|{{PAGENAME}}}} [[Ангилал:1730-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд байгуулагдсан|#1730]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1730]] iwjvbbwffstwkhox2bmkidva82mmti1 Ангилал:1740-д онд байгуулагдсан 14 98999 708095 616872 2022-08-10T09:17:29Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1740-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1740-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{All Coordinates}} {{Commonscat|Organizations established in the 1740s}} [[Ангилал:1740-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1740]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1740]] clbjtlvpequbnk4s1j1zqcatr6ny9cu 708097 708095 2022-08-10T09:17:47Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{All Coordinates}} {{Commonscat|Organizations established in the 1740s|{{PAGENAME}}}} [[Ангилал:1740-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд байгуулагдсан|#1740]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1740]] q2hj6919tua4ofvjmv2bt1qlzwo4sve Ангилал:1610-д онд байгуулагдсан 14 99005 707876 616896 2022-08-09T13:17:35Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1610-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1610-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1610s establishments}} [[Ангилал:1610-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1610]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1610]] 0tjj8fg9u09tesdwy6yx0pwuoub5kiy 707878 707876 2022-08-09T13:17:47Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1610s establishments}} [[Ангилал:1610-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1610]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1610]] gsdg49wt2s5vhjajs80o4mgebvo8ndz Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан 14 99006 707910 616898 2022-08-09T13:25:55Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1630s establishments}} [[Ангилал:1630-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1630]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1630]] 706slmy4l53qxnxmel4wnxye4ivr6ab 707912 707910 2022-08-09T13:26:08Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1630s establishments}} [[Ангилал:1630-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1630]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1630]] mjnhkcerslbwj4yxunc02mpbh07rcjc Ангилал:1640-д онд байгуулагдсан 14 99007 707918 616900 2022-08-09T13:27:27Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1640-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1640-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1640s establishments}} [[Ангилал:1640-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1640]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1640]] m1bkkntspm0ybd134mcstwzxq09ffu6 707920 707918 2022-08-09T13:27:38Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1640s establishments}} [[Ангилал:1640-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1640]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1640]] 5qetjoh6zy7iljqfsbwbsl5ducf3z0y Ангилал:1650-д онд байгуулагдсан 14 99008 707925 616902 2022-08-09T13:28:24Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1650-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1650-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1650s establishments}} [[Ангилал:1650-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1650]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1650]] cnuvu97h318pfvdeiwgb0jmpvn4pqq8 707927 707925 2022-08-09T13:28:37Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1650s establishments}} [[Ангилал:1650-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1650]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1650]] 6ezv6ofmoszu8zuzruethiil97mzi6y Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан 14 99009 707940 616904 2022-08-09T13:30:52Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1660-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1660s establishments}} [[Ангилал:1660-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1660]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1660]] 4d1ezmproba9geusdqt40qgmqm5g9g8 707942 707940 2022-08-09T13:31:03Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1660s establishments}} [[Ангилал:1660-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1660]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1660]] 36c5jv6ol02ipxea6fxcfbmdw8obv9v Ангилал:1663 онд байгуулагдсан 14 99051 707937 617073 2022-08-09T13:30:28Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1663 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1663 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1663 establishments|1663 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1663}} [[Ангилал:1660-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1663]] 89lpl80z31cvk7i3021x52zsyv39ggx 707939 707937 2022-08-09T13:30:39Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1663 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1663}} [[Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан|#1663]] hgdzd42ajo82wgmgwdy771s0ejb1cpr Ангилал:1716 онд байгуулагдсан 14 99732 708030 619403 2022-08-10T07:56:55Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1716 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1716 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1716 establishments|1716 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1716}} [[Ангилал:1710-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1716]] 2t2m6ehoyxc4xfh7ibjqbxtp3kvb5j5 708032 708030 2022-08-10T07:57:05Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1716 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1716}} [[Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан|#1716]] p0b3udn7vudjiq45a4qp5kj1k5bmenp Ангилал:1703 онд байгуулагдсан 14 99738 708014 619419 2022-08-10T07:47:24Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1703 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1703 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1703 establishments|1703 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1703}} [[Ангилал:1700-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1703]] 2gc0ayqhyq6a3l0i3etsns74zkl2ec8 708016 708014 2022-08-10T07:47:35Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1703 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1703}} [[Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан|#1703]] 86crryhr29yglgngaguzd4r2p3dgu0g Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан 14 99740 708022 619422 2022-08-10T07:54:34Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1700-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1700s}} [[Ангилал:1700-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1700]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1700]] 5cuc2a9u39plog9kwad4bqxjie286ro 708024 708022 2022-08-10T07:54:57Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations established in the 1700s|{{PAGENAME}}}} [[Ангилал:1700-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:18-р зуунд байгуулагдсан|#1700]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1700]] 28avootxenpfrb2e7pp17vlus362set Ангилал:1662 онд байгуулагдсан 14 99766 707933 619467 2022-08-09T13:29:50Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1662 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1662 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1662 establishments|1662 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1662}} [[Ангилал:1660-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1662]] bzew5s7uktte8864dy44f0a5veydg44 707935 707933 2022-08-09T13:30:01Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1662 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1662}} [[Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан|#1662]] o1dtr80jqwvbowuahdmr4x86jdf6uwv Ангилал:1628 онд байгуулагдсан 14 99775 707880 619477 2022-08-09T13:20:29Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1628 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1628 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1628 establishments|1628 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1628}} [[Ангилал:1620-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1628]] foqlzb09eumeboy3ndgwdr9k4dhmowp 707883 707880 2022-08-09T13:21:01Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1628 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1628}} [[Ангилал:1620-д онд байгуулагдсан|#1628]] fcjl3w9ajf1fy3m7jkpokw5uzqsix8v Ангилал:1620-д онд байгуулагдсан 14 99776 707885 619478 2022-08-09T13:21:27Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1620-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1620-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1620s establishments}} [[Ангилал:1620-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1620]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1620]] 4d695dnrfhwyo7bcwz91q89hwti56x3 707887 707885 2022-08-09T13:21:39Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1620s establishments}} [[Ангилал:1620-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1620]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1620]] jr5y3hs5gddw2z3ku9omv6v869j0ew1 Ангилал:1743 онд байгуулагдсан 14 99814 708088 619564 2022-08-10T09:15:19Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1743 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1743 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1743 establishments|1743 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1743}} [[Ангилал:1740-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1743]] 0nbb4qwxy3euqhqtu2ea79243sgt485 708090 708088 2022-08-10T09:15:32Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1743 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1743}} [[Ангилал:1740-д онд байгуулагдсан|#1743]] av3mbbr1clrh89xyl54pbrj1s06y0pp Ангилал:1724 онд байгуулагдсан 14 99847 708048 619651 2022-08-10T08:16:22Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1724 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1724 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1724 establishments|1724 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1724}} [[Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1724]] nz84pmtgv0no5i2hnvfdxp0104d2g52 708050 708048 2022-08-10T08:16:36Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1724 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1724}} [[Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан|#1724]] af3ord5zsa9qizzqc2st2e341p6nq09 Ангилал:1618 онд байгуулагдсан 14 99871 707873 619710 2022-08-09T13:17:06Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1618 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1618 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1618 establishments|1618 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1618}} [[Ангилал:1610-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1618]] kqu6o6g09jywj1sbel6jlfy5daecq11 707875 707873 2022-08-09T13:17:25Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1618 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1618}} [[Ангилал:1610-д онд байгуулагдсан|#1618]] 314kpyo91vcyyznbcsqqixrw1nnh8rf Ангилал:1737 онд байгуулагдсан 14 99873 708075 619713 2022-08-10T08:52:01Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1737 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1737 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1737 establishments|1737 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1737}} [[Ангилал:1730-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1737]] 7731ztdltxd4s7f27d7gy7jwoxqqt6d 708077 708075 2022-08-10T08:52:15Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1737 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1737}} [[Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан|#1737]] 92ffh37fqyk1z4zxewq3vwigkgttsr5 Ангилал:1604 онд байгуулагдсан 14 99937 707861 619938 2022-08-09T13:13:44Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1604 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1604 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1604 establishments|1604 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1604}} [[Ангилал:1600-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1604]] q831iaw9x86hbmxvgz2wdth19mxyzwc 707863 707861 2022-08-09T13:14:05Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1604 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1604}} [[Ангилал:1600-д онд байгуулагдсан|#1604]] 6k1x7rovpm3ftlahqivcyw6yk0vt039 Ангилал:1600-д онд байгуулагдсан 14 99938 707864 619939 2022-08-09T13:14:24Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1600-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1600-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1600s establishments}} [[Ангилал:1600-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1600]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1600]] 8doi1dk09f1n1jztwg6ntz7cb5zcq1z 707866 707864 2022-08-09T13:14:37Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1600s establishments}} [[Ангилал:1600-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1600]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1600]] 69z9xx9my0cesu4uake3pwea6ne81nx Ангилал:1636 онд байгуулагдсан 14 99960 707899 620000 2022-08-09T13:24:04Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1636 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1636 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1636 establishments|1636 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1636}} [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1636]] i7hbk0oyyipo6tp78hgw4z9bx58ctyj 707901 707899 2022-08-09T13:24:17Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1636 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1636}} [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан|#1636]] f4w2djj1mjhg56j2y1y6szsxqiiyj8n Ангилал:1686 онд байгуулагдсан 14 100831 707985 623083 2022-08-10T07:40:00Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1686 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1686 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1686 establishments|1686 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1686}} [[Ангилал:1680-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1686]] kuyytsx8f82rksbqh3xypdbtkn8vjpm 707987 707985 2022-08-10T07:40:23Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1686 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1686}} [[Ангилал:1680-д онд байгуулагдсан|#1686]] e4c5vj6mot782jzfcfkmq18eb6us3td Ангилал:1680-д онд байгуулагдсан 14 100832 707988 623084 2022-08-10T07:40:34Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1680-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1680-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1680s establishments}} [[Ангилал:1680-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1680]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1680]] 67sfodv1hndcez76pb7kjnqtu0xy7i3 707990 707988 2022-08-10T07:40:49Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1680s establishments}} [[Ангилал:1680-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1680]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1680]] m6y1jusq37403x8nz02774auvb1gwlp Ангилал:1693 онд байгуулагдсан 14 103023 707992 628697 2022-08-10T07:41:20Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1693 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1693 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1693 establishments|1693 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1693}} [[Ангилал:1690-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#]] 3qy49add04afxxq1w89y3kii2qx9e0t 707994 707992 2022-08-10T07:41:36Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1693 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1693}} [[Ангилал:1690-д онд байгуулагдсан|#]] cqxgfi15tbidijclf80h9xgz6ux7c1f Ангилал:1690-д онд байгуулагдсан 14 103024 707999 628698 2022-08-10T07:42:56Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1690-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1690-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1690s establishments}} [[Ангилал:1690-д он|үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан|#1690]] [[Ангилал:Байгууллага, үүсгэн байгуулагдсан арванаар|#1690]] 92li07gumynl8weqgx8yx7pqtni0g8p 708001 707999 2022-08-10T07:43:14Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1690s establishments|{{PAGENAME}}}} [[Ангилал:1690-д он|байгуулагдсан]] [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан|#1690]] [[Ангилал:Байгууллага байгуулагдсан арванаар|#1690]] 7r7d8hcmvyeitk6i591bibinh1ucozb Хааны бичсэн таван зүйлийн үсгээр хавсарсан манж үгний толь бичиг 0 103706 707956 660349 2022-08-09T17:16:25Z 45.58.38.153 /* Гарчаг */ wikitext text/x-wiki '''Хааны бичсэн таван зүйлийн үсгээр хавсарсан манж үгний толь бичиг''' бол [[Манж]]ийн [[Чин улс|Чин гүрний]] [[Тэнгэр тэтгэгч хаан]]ы үед зохиогдсон [[манж]] үгийг [[Монгол хэл|монгол]], [[Хятад хэл|хятад]], [[Төвөд хэл|төвөд]], [[Цагадайн хэл|цагадай]] [[Хэл|хэлээр]] зүйчилж бичсэн толь бичиг юм. ==Гарчаг== "Imperially-Published Five-Script Textual Mirror of Qing", * Хятад хэлээр ''Yù zhì wǔ tǐ Qīng wén jiàn''; 《御製五體清文鑑》 * Манж хэлээр: ''han-i araha sunja hacin-i hergen kamciha manju gisun-i buleku bithe''; ᡥᠠᠨ ᡳ ᠠᡵᠠᡥᠠ ᠰᡠᠨᠵᠠ ᡥᠠᠴᡳᠨ ᡳ ᡥᡝᡵᡤᡝᠨ ᡴᠠᠮᠴᡳᡥᠠ ᠮᠠᠨᠵᡠ ᡤᡳᠰᡠᠨ ᡳ ᠪᡠᠯᡝᡴᡠ ᠪᡳᡨ᠌ᡥᡝ᠈ * Төвөд хэлээр: ''rgyal pos mdzad pa’i skad lnga shan sbyar yi manydzu’i skad gsal ba’i me long ''རྒྱལ་པོས་མཛད་པའི་སྐད་ལྔ་ཤན་སྦྱར་གྱི་མཉཛུའི་སྐད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། * Монгол хэлээр: ''qaɣan-u bičigsen tabun ǰüil-ün üsüg-iyer qabsuruɣsan manǰu ügen-ü toli bičig ''ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ ᠲᠠᠪᠤᠨ ᠵᠦᠢᠯ ᠦᠨ ᠦᠰᠦᠭ ᠢᠶᠡᠷ ᠬᠠᠪᠰᠤᠷᠤᠭᠰᠠᠨ ᠮᠠᠨᠵᠤ ᠦᠭᠡᠨ ᠦ ᠲᠣᠯᠢ ᠪᠢᠴᠢᠭ᠌᠈ * Цагадай хэлээр: ''ḫān-nïng fütügän beš qismi qošqan ḫat mānjū söz-ning ayrïmčïn ḫati''خان نينک فوتوکن بش قڛمی قوشقان خت مانجو ڛوزنينک ايری مجين ختی ==Бүтэц== Уг толь бичиг нь багцалж хадгалах 6 хайрцагт нийт 36 дэвтэр 2563 хуудастай. Анх зохиохдоо 32 дэвтэр бичсэн хэдий ч, дараа нь нэмж 4 дэвтрийг бичсэн байдаг. Тус толь бичиг нь 56 бүлэг 318 зүйл, 616 төрлийн 18671 үг багтааж байна. Нэг нүүрэнд 4 үг байдаг. Үгний утгийг тайлбарлахдаа манж, төвөд (төвөд үгний дуудлагыг манж бичгээр бичсэн байдаг), монгол, цагадай хэл (Цагадай хэлний дуудлагыг манж бичгээр бичсэн байдаг), хамгийн сүүлд хятад ханзаар бичсэн байдаг. Энэ толь бичгийн зохиогдох болсон шалтгаан нь Чин гүрэн Төвөд, Зүүнгарын хаант улсыг байлдан эзэлсэнээр тухайн газарт оршин сууж байсан иргэдийг нэмж эзэлсэн учраас тэдний хэлний дуудлага, бичлэгийг багтаасан шинэ толь бичиг зохиох болсны гол тайлал юм. Манж, монгол, хятад хэлний толь бичиг урьд нь гарсан байсан учраас энд дахин бичих шаардлага гарсангүй орхижээ. Энэ толь бичиг нь манж үндэстэн, манж хэл сурч буй хүнд зориулж зохиогдсон нь илэрхий байдаг. Судлаачдын үзснээр уг толийн манж хэл нь Бээжингийн манж аялгад тулгуурлаж бичсэн бөгөөд манж үгийг тайлбарлахад 19503 монгол үг, 18145 хятад үг орсон байна. Энэ толь бичгийн нэгдүгээр дэвтрийн Тэнгэрийн зүйл дэх Тэнгэр гэсэн үгийг дараах байдлаар бичжээ. # [[Манж үсэг бичиг|Манж бичгээр]] <big>ᠠᠪᡴᠠ</big>᠈''abka'' # [[Төвөд бичиг|Төвөд үсгээр]] <big>གནམ</big>།''gnam'' # Төвөд бичгийн дуудлагыг манжаар <big>ᡤᠨᠠᠮ</big>''gnam'' # Төвөд хэлийн дуудлагыг манжаар <big>ᠨᠠᠮ</big>''nam'' # [[Монгол бичиг|Монгол бичгээр]] <big>ᠲᠡᠩᠷᠢ</big>᠈''t[e]ngri'' # [[Цагадайн хэл|Цагадайн хэлээр]] <big>آڛمان</big>''āsmān'' # Цагадай хэлийг манж бичгээр <big>ᠠᠰᠮᠠᠨ</big>''asman'' # [[Хятад үсэг|Хятад үсгээр]] 天''tiān'' ==Холбоотой өгүүлэл== * [[Манж хэл]] * [[Хааны бичсэн Манж-Монгол-Хятад үгийн 3 зүйлийн аялгуу нийлсэн толь бичиг]] * [[Тэнгэр тэтгэгч]] [[Ангилал:Утга зохиолын бүтээл]] [[Ангилал:Монгол хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Төвөд хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Цагадайн хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Хятад хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:18-р зууны утга зохиол]] [[Ангилал:Толь бичиг]] [[Ангилал:Монгол хэлний бүлэг]] [[Ангилал:Төвөд хэл]] [[Ангилал:Түрэг хэлний бүлэг]] [[Ангилал:Хэрэглээний хэл шинжлэл]] fy4liqll8u2bn0v1v761ol6o6e7a17z 707957 707956 2022-08-09T17:18:00Z 45.58.38.153 /* Бүтэц */ wikitext text/x-wiki '''Хааны бичсэн таван зүйлийн үсгээр хавсарсан манж үгний толь бичиг''' бол [[Манж]]ийн [[Чин улс|Чин гүрний]] [[Тэнгэр тэтгэгч хаан]]ы үед зохиогдсон [[манж]] үгийг [[Монгол хэл|монгол]], [[Хятад хэл|хятад]], [[Төвөд хэл|төвөд]], [[Цагадайн хэл|цагадай]] [[Хэл|хэлээр]] зүйчилж бичсэн толь бичиг юм. ==Гарчаг== "Imperially-Published Five-Script Textual Mirror of Qing", * Хятад хэлээр ''Yù zhì wǔ tǐ Qīng wén jiàn''; 《御製五體清文鑑》 * Манж хэлээр: ''han-i araha sunja hacin-i hergen kamciha manju gisun-i buleku bithe''; ᡥᠠᠨ ᡳ ᠠᡵᠠᡥᠠ ᠰᡠᠨᠵᠠ ᡥᠠᠴᡳᠨ ᡳ ᡥᡝᡵᡤᡝᠨ ᡴᠠᠮᠴᡳᡥᠠ ᠮᠠᠨᠵᡠ ᡤᡳᠰᡠᠨ ᡳ ᠪᡠᠯᡝᡴᡠ ᠪᡳᡨ᠌ᡥᡝ᠈ * Төвөд хэлээр: ''rgyal pos mdzad pa’i skad lnga shan sbyar yi manydzu’i skad gsal ba’i me long ''རྒྱལ་པོས་མཛད་པའི་སྐད་ལྔ་ཤན་སྦྱར་གྱི་མཉཛུའི་སྐད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། * Монгол хэлээр: ''qaɣan-u bičigsen tabun ǰüil-ün üsüg-iyer qabsuruɣsan manǰu ügen-ü toli bičig ''ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ ᠲᠠᠪᠤᠨ ᠵᠦᠢᠯ ᠦᠨ ᠦᠰᠦᠭ ᠢᠶᠡᠷ ᠬᠠᠪᠰᠤᠷᠤᠭᠰᠠᠨ ᠮᠠᠨᠵᠤ ᠦᠭᠡᠨ ᠦ ᠲᠣᠯᠢ ᠪᠢᠴᠢᠭ᠌᠈ * Цагадай хэлээр: ''ḫān-nïng fütügän beš qismi qošqan ḫat mānjū söz-ning ayrïmčïn ḫati''خان نينک فوتوکن بش قڛمی قوشقان خت مانجو ڛوزنينک ايری مجين ختی ==Бүтэц== [[Файл:Yuzhi Wuti Qingwen Jian Tian.svg|thumb|Номын хэсгээс]] Уг толь бичиг нь багцалж хадгалах 6 хайрцагт нийт 36 дэвтэр 2563 хуудастай. Анх зохиохдоо 32 дэвтэр бичсэн хэдий ч, дараа нь нэмж 4 дэвтрийг бичсэн байдаг. Тус толь бичиг нь 56 бүлэг 318 зүйл, 616 төрлийн 18671 үг багтааж байна. Нэг нүүрэнд 4 үг байдаг. Үгний утгийг тайлбарлахдаа манж, төвөд (төвөд үгний дуудлагыг манж бичгээр бичсэн байдаг), монгол, цагадай хэл (Цагадай хэлний дуудлагыг манж бичгээр бичсэн байдаг), хамгийн сүүлд хятад ханзаар бичсэн байдаг. Энэ толь бичгийн зохиогдох болсон шалтгаан нь Чин гүрэн Төвөд, Зүүнгарын хаант улсыг байлдан эзэлсэнээр тухайн газарт оршин сууж байсан иргэдийг нэмж эзэлсэн учраас тэдний хэлний дуудлага, бичлэгийг багтаасан шинэ толь бичиг зохиох болсны гол тайлал юм. Манж, монгол, хятад хэлний толь бичиг урьд нь гарсан байсан учраас энд дахин бичих шаардлага гарсангүй орхижээ. Энэ толь бичиг нь манж үндэстэн, манж хэл сурч буй хүнд зориулж зохиогдсон нь илэрхий байдаг. Судлаачдын үзснээр уг толийн манж хэл нь Бээжингийн манж аялгад тулгуурлаж бичсэн бөгөөд манж үгийг тайлбарлахад 19503 монгол үг, 18145 хятад үг орсон байна. Энэ толь бичгийн нэгдүгээр дэвтрийн Тэнгэрийн зүйл дэх Тэнгэр гэсэн үгийг дараах байдлаар бичжээ. # [[Манж үсэг бичиг|Манж бичгээр]] <big>ᠠᠪᡴᠠ</big>᠈''abka'' # [[Төвөд бичиг|Төвөд үсгээр]] <big>གནམ</big>།''gnam'' # Төвөд бичгийн дуудлагыг манжаар <big>ᡤᠨᠠᠮ</big>''gnam'' # Төвөд хэлийн дуудлагыг манжаар <big>ᠨᠠᠮ</big>''nam'' # [[Монгол бичиг|Монгол бичгээр]] <big>ᠲᠡᠩᠷᠢ</big>᠈''t[e]ngri'' # [[Цагадайн хэл|Цагадайн хэлээр]] <big>آڛمان</big>''āsmān'' # Цагадай хэлийг манж бичгээр <big>ᠠᠰᠮᠠᠨ</big>''asman'' # [[Хятад үсэг|Хятад үсгээр]] 天''tiān'' ==Холбоотой өгүүлэл== * [[Манж хэл]] * [[Хааны бичсэн Манж-Монгол-Хятад үгийн 3 зүйлийн аялгуу нийлсэн толь бичиг]] * [[Тэнгэр тэтгэгч]] [[Ангилал:Утга зохиолын бүтээл]] [[Ангилал:Монгол хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Төвөд хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Цагадайн хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Хятад хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:18-р зууны утга зохиол]] [[Ангилал:Толь бичиг]] [[Ангилал:Монгол хэлний бүлэг]] [[Ангилал:Төвөд хэл]] [[Ангилал:Түрэг хэлний бүлэг]] [[Ангилал:Хэрэглээний хэл шинжлэл]] kvuzem9xk5q7ce1sfedyslg8sqoth6z 708103 707957 2022-08-10T10:12:06Z Zorigt 49 wikitext text/x-wiki '''Хааны бичсэн таван зүйлийн үсгээр хавсарсан манж үгний толь бичиг''' бол [[Манж]]ийн [[Чин улс|Чин гүрний]] [[Тэнгэр тэтгэгч хаан]]ы үед зохиогдсон [[манж]] үгийг [[Монгол хэл|монгол]], [[Хятад хэл|хятад]], [[Төвөд хэл|төвөд]], [[Цагадайн хэл|цагадай]] [[Хэл|хэлээр]] зүйчилж бичсэн толь бичиг юм. ==Гарчиг== "Imperially-Published Five-Script Textual Mirror of Qing", * Хятад хэлээр ''Yù zhì wǔ tǐ Qīng wén jiàn''; 《御製五體清文鑑》 * Манж хэлээр: ''han-i araha sunja hacin-i hergen kamciha manju gisun-i buleku bithe''; ᡥᠠᠨ ᡳ ᠠᡵᠠᡥᠠ ᠰᡠᠨᠵᠠ ᡥᠠᠴᡳᠨ ᡳ ᡥᡝᡵᡤᡝᠨ ᡴᠠᠮᠴᡳᡥᠠ ᠮᠠᠨᠵᡠ ᡤᡳᠰᡠᠨ ᡳ ᠪᡠᠯᡝᡴᡠ ᠪᡳᡨ᠌ᡥᡝ᠈ * Төвөд хэлээр: ''rgyal pos mdzad pa’i skad lnga shan sbyar yi manydzu’i skad gsal ba’i me long ''རྒྱལ་པོས་མཛད་པའི་སྐད་ལྔ་ཤན་སྦྱར་གྱི་མཉཛུའི་སྐད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། * Монгол хэлээр: ''qaɣan-u bičigsen tabun ǰüil-ün üsüg-iyer qabsuruɣsan manǰu ügen-ü toli bičig ''ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ ᠲᠠᠪᠤᠨ ᠵᠦᠢᠯ ᠦᠨ ᠦᠰᠦᠭ ᠢᠶᠡᠷ ᠬᠠᠪᠰᠤᠷᠤᠭᠰᠠᠨ ᠮᠠᠨᠵᠤ ᠦᠭᠡᠨ ᠦ ᠲᠣᠯᠢ ᠪᠢᠴᠢᠭ᠌᠈ * Цагадай хэлээр: ''ḫān-nïng fütügän beš qismi qošqan ḫat mānjū söz-ning ayrïmčïn ḫati''خان نينک فوتوکن بش قڛمی قوشقان خت مانجو ڛوزنينک ايری مجين ختی ==Бүтэц== [[Файл:Yuzhi Wuti Qingwen Jian Tian.svg|thumb|Номын хэсгээс]] Уг толь бичиг нь багцалж хадгалах 6 хайрцагт нийт 36 дэвтэр 2563 хуудастай. Анх зохиохдоо 32 дэвтэр бичсэн хэдий ч, дараа нь нэмж 4 дэвтрийг бичсэн байдаг. Тус толь бичиг нь 56 бүлэг 318 зүйл, 616 төрлийн 18671 үг багтааж байна. Нэг нүүрэнд 4 үг байдаг. Үгний утгийг тайлбарлахдаа манж, төвөд (төвөд үгний дуудлагыг манж бичгээр бичсэн байдаг), монгол, цагадай хэл (Цагадай хэлний дуудлагыг манж бичгээр бичсэн байдаг), хамгийн сүүлд хятад ханзаар бичсэн байдаг. Энэ толь бичгийн зохиогдох болсон шалтгаан нь Чин гүрэн Төвөд, Зүүнгарын хаант улсыг байлдан эзэлснээр тухайн газарт оршин сууж байсан иргэдийг нэмж эзэлсэн учраас тэдний хэлний дуудлага, бичлэгийг багтаасан шинэ толь бичиг зохиох болсны гол тайлал юм. Манж, монгол, хятад хэлний толь бичиг урьд нь гарсан байсан учраас энд дахин бичих шаардлага гарсангүй орхижээ. Энэ толь бичиг нь манж үндэстэн, манж хэл сурч буй хүнд зориулж зохиогдсон нь илэрхий байдаг. Судлаачдын үзсэнээр уг толийн манж хэл нь Бээжингийн манж аялгад тулгуурлаж бичсэн бөгөөд манж үгийг тайлбарлахад 19503 монгол үг, 18145 хятад үг орсон байна. Энэ толь бичгийн нэгдүгээр дэвтрийн Тэнгэрийн зүйл дэх Тэнгэр гэсэн үгийг дараах байдлаар бичжээ. # [[Манж үсэг бичиг|Манж бичгээр]] <big>ᠠᠪᡴᠠ</big>᠈''abka'' # [[Төвөд бичиг|Төвөд үсгээр]] <big>གནམ</big>།''gnam'' # Төвөд бичгийн дуудлагыг манжаар <big>ᡤᠨᠠᠮ</big>''gnam'' # Төвөд хэлийн дуудлагыг манжаар <big>ᠨᠠᠮ</big>''nam'' # [[Монгол бичиг|Монгол бичгээр]] <big>ᠲᠡᠩᠷᠢ</big>᠈''t[e]ngri'' # [[Цагадайн хэл|Цагадайн хэлээр]] <big>آڛمان</big>''āsmān'' # Цагадай хэлийг манж бичгээр <big>ᠠᠰᠮᠠᠨ</big>''asman'' # [[Хятад үсэг|Хятад үсгээр]] 天''tiān'' ==Холбоотой өгүүлэл== * [[Манж хэл]] * [[Хааны бичсэн Манж-Монгол-Хятад үгийн 3 зүйлийн аялгуу нийлсэн толь бичиг]] * [[Тэнгэр тэтгэгч]] [[Ангилал:Утга зохиолын бүтээл]] [[Ангилал:Монгол хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Төвөд хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Цагадайн хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:Хятад хэлээрх утга зохиол]] [[Ангилал:18-р зууны утга зохиол]] [[Ангилал:Толь бичиг]] [[Ангилал:Монгол хэлний бүлэг]] [[Ангилал:Төвөд хэл]] [[Ангилал:Түрэг хэлний бүлэг]] [[Ангилал:Хэрэглээний хэл шинжлэл]] 772dafva19tobhaj8eqh3y0liiusosb Порт-Луи 0 105119 707902 635783 2022-08-09T13:24:53Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {| cellpadding="2" cellspacing="1" style="background-color:#F9F9F9; float:right; style="background-color:#EAECF0width: 300px; margin: 0 0 0.4em 1em;" summary="Infobox Port Louis" ! colspan="2" style="background-color:#EAECF0;" | Порт-Луи |- style="background-color:#EAECF0; align="center" | colspan="2" | [[File:Port Louis Skyline.JPG|300x400px]] |- ! colspan="2" style="background-color:#EAECF0;" | Ерөнхий мэдээлэл |- class="hintergrundfarbe2" | Муж: || [[Порт-Луи (тойрог)|Порт-Луи]] |- class="hintergrundfarbe2" | Солбицол: || {{Coordinate|article=/|text=/|NS=20/10//S|EW=57/30//E|type=city|pop=170000|region=MU-PU}} |- class="hintergrundfarbe2" | Газрын байц: || [[Далайн түвшнээс дээш өндөр|д. т. д]] 5 м |- class="hintergrundfarbe2" | Байгуулагдсан: || 1638/1735 он |- class="hintergrundfarbe2" | Газар нутаг: || 46,7 км² |- class="hintergrundfarbe2" | Хүн ам: ||148.147 (2017)<ref>{{Internetquelle |url=http://www.citypopulation.de/Mauritius_d.html |titel=Mauritius: Distrikte, Städte & Orte - Einwohnerzahlen, Karten, Grafiken, Wetter und Web-Informationen |zugriff=2018-04-05 |sprache=de}}</ref> |- class="hintergrundfarbe2" |- class="hintergrundfarbe2" | Цагийн бүс: || UTC +4 |- class="hintergrundfarbe2" | Утасны код: || байхгүй |- class="hintergrundfarbe2" | Цахим хуудас: || http://www.mccpl.mu/ |- ! colspan="2" style="background-color:#EAECF0;" | Маврики дахь газар зүйн байршил |- class="hintergrundfarbe2" | colspan="2" align="center" | {{Positionskarte |Маврики |lat = 20/10/00/S |long = 57/30/00/E |type=city |pop=8483050 |region=MU-PU |width=298 |caption= |float=center |marksize=8 }} <!--! Symbol ! Flagge |- class="hintergrundfarbe2" | align="center" | | align="center" | |--> |} '''Порт-Луи''' ({{lang-fr|Port-Louis}}) нь [[Африк|Африк тивийн]] дорно зүгт [[Энэтхэгийн далай]]д орших арлын улс [[Маврики]]йн нийслэл юм. Тус хот нь 150.000 оршин суугчтай бөгөөд энэ тоогоороо тус улсын хамгийн том хотод тооцогдохын сацуу арлын улсын эдийн засаг, соёлын төв болно. == Газар зүй == === Байршил === Порт-Луи хот нь арлын баруун хойд эрэг дээр оршино. Хотын ар талаар орших уулын өвөр хотыг зүүн өмнөөс салхилах салхины урсгалаас хамгаална. Тэнгис тал руу жижиг толгод байх ба тэндээс хотыг ерөнхийд нь харах боломжийг олгоно. === Уур амьсгал === {{Уур амьсгалын хүснэгт | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATUR = | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = | DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200 | QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/178/c01219.htm World Meteorological Organisation] Цаг уурын мэдээг 1971-2000 оны сарын дундаж үзүүлэлтэд үндэслэв. | Überschrift = | Ort = Порт-Луи <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 31.5 | hmfeb = 31.4 | hmmär = 31.5 | hmapr = 30.7 | hmmai = 29.3 | hmjun = 27.6 | hmjul = 26.7 | hmaug = 26.8 | hmsep = 27.7 | hmokt = 28.8 | hmnov = 30.2 | hmdez = 31.1 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = 24.1 | lmfeb = 24.0 | lmmär = 23.8 | lmapr = 23.0 | lmmai = 21.5 | lmjun = 19.9 | lmjul = 19.3 | lmaug = 19.1 | lmsep = 19.4 | lmokt = 20.4 | lmnov = 21.8 | lmdez = 23.2 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 131 | nbfeb = 160 | nbmär = 83 | nbapr = 87 | nbmai = 48 | nbjun = 24 | nbjul = 18 | nbaug = 19 | nbsep = 17 | nbokt = 15 | nbnov = 24 | nbdez = 85 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 3 | shfeb = 2 | shmär = 2 | shapr = 3 | shmai = 4 | shjun = 4 | shjul = 5 | shaug = 4 | shsep = 4 | shokt = 4 | shnov = 4 | shdez = 4 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 9 | rdfeb = 10 | rdmär = 8 | rdapr = 7 | rdmai = 6 | rdjun = 4 | rdjul = 4 | rdaug = 5 | rdsep = 3 | rdokt = 3 | rdnov = 3 | rddez = 6 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 78 | lffeb = 81 | lfmär = 78 | lfapr = 78 | lfmai = 76 | lfjun = 73 | lfjul = 73 | lfaug = 74 | lfsep = 74 | lfokt = 75 | lfnov = 76 | lfdez = 76 }} == Цахим холбоос == {{Wiktionary}} {{Commonscat|Port Louis|Порт-Луи}} * [http://mpl.intnet.mu/home.htm Хотын захиргааны албан ёсны цахим хуудас] == Эшлэл == <references /> [[Ангилал:Африкийн нийслэл]] [[Ангилал:Маврикийн суурин]] [[Ангилал:Африкийн суурин]] [[Ангилал:Порт-Луи| ]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:1638 онд байгуулагдсан]] dd9luomofjncxa5e1fbybtso8nc7ni7 Ангилал:1638 онд байгуулагдсан 14 105124 707907 635782 2022-08-09T13:25:37Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1638 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1638 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1638 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1638}} [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1638]] 68yav8cuybrfq0za7947m81smlolegu 707909 707907 2022-08-09T13:25:45Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1638 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1638}} [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан|#1638]] l3a69jngursoj03zlt1r6v1fnwnzq0n Ангилал:1727 онд байгуулагдсан 14 106617 708054 641303 2022-08-10T08:17:45Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1727 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1727 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1727 establishments|1727 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1727}} [[Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1727]] edaw752tzwzhu9d8eyblt69t1ij8em6 708056 708054 2022-08-10T08:17:57Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1727 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1727}} [[Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан|#1727]] ewnswjaacjto1e815t5x497fsgd868x Ангилал:1701 онд байгуулагдсан 14 107227 708008 643451 2022-08-10T07:46:25Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1701 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1701 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1701 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1701}} [[Ангилал:1700-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1701]] sn2kgjkg52j2w27i4901f3m1p075jax 708010 708008 2022-08-10T07:46:33Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1701 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1701}} [[Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан|#1701]] dbtppx3nrzsqpfe1ftibl2mo954rb7w Ангилал:1706 онд байгуулагдсан 14 107233 708019 643458 2022-08-10T07:49:11Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1706 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1706 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1706 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1706}} [[Ангилал:1700-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1706]] tves61d1xplpimwlwmf09j1rbfvleqq 708021 708019 2022-08-10T07:49:19Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1706 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1706}} [[Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан|#1706]] oz5eh59vaetbb5r7wxt6wckb33ozqhq Ангилал:1630 онд байгуулагдсан 14 107284 707890 643537 2022-08-09T13:22:16Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1630 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1630 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1635 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1630}} [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1630]] 47tthpxpzoy5hau128gt26gh264j0pv 707892 707890 2022-08-09T13:22:26Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1635 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1630}} [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан|#1630]] abibv5974j7btlnjwtfftk184mmxpqw Ангилал:1729 онд байгуулагдсан 14 107473 708058 644098 2022-08-10T08:18:28Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1729 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1729 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1729 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1729}} [[Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1729]] qc6a9cxh6yhsxs7sdxms7u0scjoiv0m 708060 708058 2022-08-10T08:18:37Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1729 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1729}} [[Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан|#1729]] cskuz2j9ndxbmkyc59bz5hkjqvla6a2 Ангилал:1718 онд байгуулагдсан 14 110812 708034 653920 2022-08-10T07:57:30Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1718 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1718 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1718 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1718}} [[Ангилал:1710-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1718]] c1whw37isf37hd58ntl0scrmjgrt4ny 708036 708034 2022-08-10T07:57:39Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1718 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1718}} [[Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан|#1718]] ovklcxqw0j6dgpndwzyhwe3tdpmt8er Ангилал:1639 онд байгуулагдсан 14 111439 707904 655843 2022-08-09T13:25:18Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1639 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1639 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1639 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1639}} [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#1639]] aio25ba36h74faedwn1x58t8mti0nan 707906 707904 2022-08-09T13:25:27Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1639 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1639}} [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан|#1639]] 411qpr7bry55th8ginoe29wfxyzlla8 Пруссийн Хант Улс 0 111769 708007 702260 2022-08-10T07:46:12Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Германы Эзэнт Улсын гишүүн улсууд | Landesname = Пруссийн Хант Улс<br />[[Герман хэл|герм.]] Königreich Preußen | Flagge = [[File:Flag of Prussia (1892-1918).svg|150px|Пруссийн төрийн далбаа]] | Wappen = [[File:Coat_of_Arms_of_the_Kingdom_of_Prussia_1873-1918.svg|120px|Пруссийн төрийн сүлд]] | Karte Kaiserreich = [[File:Map-DR-Prussia.svg|260px|Хант Улс]] | Bildtext Kaiserreich = Прусс 1866–1918 (хөх),<br />Германы Эзэнт Гүрэн 1871–1918 (хөх ба шар) | Hauptstadt = [[Берлин]] | Regierungsform = [[Хаант засаг|Хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] (1701–1848), [[үндсэн хуульт хаант засаг]] (1848–1918) | Staatsoberhaupt = [[Пруссийн хан|Хан]] (1701–1918) | Dynastie = [[Хоенцоллерн]] (1415–1918) | Periode = 1701–1918 | Fläche = 348.780&nbsp;км² (1910) | Einwohner = 40.016.000 (1910) | Bevölkerungsdichte = 115 хүн км² тутамд | Vorläufer = [[Бранденбург-Прусс]] | Nachfolger = [[Чөлөөт Улс Прусс]], [[Заарын ай сав нутаг|Заарын нутаг]], [[Чөлөөт хот Данциг]] | Hymne = | Bundesrat = 17 | Reichsrat = 26 | Kfz-Kennzeichen = IA, IB … IZ | Karte = | Bildtext = }} '''Пруссийн Хант Улс''' ({{lang-de|Königreich Preußen}} [{{IPA|ˈkøːnɪkˌʁaɪ̯ç ˈpʁɔɪ̯sn̩}}]) нь [[Пруссийн хан]]ы ноёрхлын үе буюу 1701 оноос 1918 оныг хүртэл [[Прусс|Прусс Улсыг]] нэрлэж байсан нэр юм. Пруссийн Хант Улс нь [[Бранденбург-Прусс|Бранденбург-Пруссийн нутаг дэвсгэр]] дээр [[Бранденбургийн Маркт Улс|Бранденбургийн]] курфюрст (нэгдүгээр ван буюу их ван) [[I Фрийдрих (Прусс)|Фрийдрих]] пруссийн [[көниг|хан]] болсноор байгуулагдсан аж. Энэ нь [[Ариун Ромын Эзэнт Гүрэн|Ариун Ромын Эзэнт Гүрний]] харьяанд байсан Бранденбург болон [[Тевтоны Ордент Улс|Германы Ордент Улсаас]] гаралтай улсын нэрийг өгөгч [[Пруссийн Херцогт Улс]]уудаас бүрдэж байв. Хант Улсын нутгийн зүүн хэсэгт анхнаасаа прусс хэмээн нэрлэгдэж байсан газрыг [[Зүүн Прусс]]<ref name="kingdom" /> гэж нэрлэдэг байв. XVIII зуунд Прусс [[Пентархи (европ)|европын таван их гүрний]] нэг болон [[Хабсбургийн Эзэнт Улс|Австрийн]] дараах герман үндэстний хоёрдугаар их гүрэн болж хөгжив. XIX зууны дундаас хойш [[Германы нэгдэл|герман үндэстний улсыг]] бий болгохыг хүчтэй эрмэлзэх болсон ба 1867 оноос [[Хойд Германы Холбоо|Хойд Германы Холбооны Улс]] нь давамгайлах гишүүн улс болжээ. 1871 онд энэхүү холбооны улс нь [[Германы Хаант Улс]] болон өргөжсөн ба Пруссийн хан нь [[Германы хаан|Германы кайзер]] боллоо. 1918 оны [[арваннэгдүгээр сарын хувьсгал]]аар сүүлчийн хаан ба хан [[II Вилхелм (Германы эзэнт гүрэн)|Вилхелм II]] хаан ширээнээс бууж, [[хаант засаг|хаант засгийг]] халан үгүй болгов. Ингээд хант улсын үргэлжлэл нь [[Чөлөөт Улс Прусс]] болон задарчээ. == Түүх == Пруссийн Хант Улс ба түүний гишүүн улсуудын түүхийг хоёр үндсэн хэсэгт хуваана: эхний хагас нь 1701 оноос 1806 он хүртэлх үе ба үүнийг «хуучин пруссийн эзэнт улсын үе», дараах нь 1807 оноос 1918 оныг хүртэлх үе ба үүнийг «шинэ пруссийн эзэнт улсын үе» гэдэг. 1806 оноос 1809 оныг хүртэл нутаг дэсвгэрийн өөрчлөлтөөс хамааралтайгаар улсын бүх институтыг шинэчлэн, хуучин хаант засгийн үеийн бүтцийг үндсээр нь өөрчилсөн шинэ цаг үе байв. === 1701-1713: Хэргэм дэвшсэн үе === Бранденбургийн Маркт Улсаар ноёрхол нь төвлөрсөн [[Хоенцоллерн|Хоенцоллерн ургийн]] улсууд нь 1700 оны үед европын хэмжээнд [[Дундаж улс|дундаж хүчирхэг улс]]ууд байв. 15-р зуунаас хойш Хоенцоллерн удмынхан Бранденбургийн курфюрст тул Ариун Ромын Эзэнт Гүрний райхстагт санал өгөх эрхтэй буюу суудалтай нэр хүндтэй алба хашиж байв. Хаант улс 1648 онд дахин нэгдсэн боловч [[Вестфалийн гэрээ]]гээр улсын вангуудын улс төрийн эрх мэдэл эрс нэмэгдсэн байна. Хоенцоллерны нутаг дэвсгэр нь хаант улсын нутаг дэвсгэрийн умард талд орших учир төв ба өмнөд германы нутгийг бодвол хаантай харилцах харьцаа харьцангуй сул байв.<ref>Barbara Stollberg-Rilinger: Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation: Vom Ende des Mittelalters bis 1806, C.H.Beck Verlag, 5. Auflage, 2013, in: Kapitel V - Von der Konsolidierung zur Krise der Reichsinstitutionen (1555–1618), S. 66–69</ref> 1700 оны үед вангуудын хэргэм зэрэг, алдар хүнд нь улс төрийн чухал хүчин зүйлүүдийн нэг байв. Курфюрст [[I Фрийдрих (Прусс)|Фрийдрих III]] цаг үеэ мэдэрсэн учраас [[Көниг|хан]] цолны төлөө зүтгэв. Ариун Ромын Эзэнт Гүрний хаан [[Леополд I (Ариун Ромын Эзэнт Гүрэн)|Леополдын]] зөвшөөрөлтэйгөөр 1701 оны нэгдүгээр сарын 18-нд Фрийдрих I өөрийгөө [[Көнигсберг (Прусс)|Көнигсбергэд]] ханд өргөмжлөн «Прусс дахь хан» (''König in Preußen'') болжээ. Ханд өргөмжлөгдсөний хариуд Пруссийн ханы арми [[Испанийн өв залгамжлалын дайн]]д хааны талд орж Францын эсрэг дайтав. Үүнтэй яг зэрэгцээд Пруссийн зүүн хойд хилийн орчим гарсан [[умардын их дайн]]д Фрийдрих хан улсаа оролцуулалгүй авч гарч чадав. 1772 оныг хүртэл «Прусс дахь хан» гэсэн хязгаарлагдмал нэртэйгээ үлдсэн бөгөөд учир нь Пруссийн хан (''König von Preußen'') гэж нэрлэгдсэн тохиолдолд Пруссийн нутаг тэр чигтээ ханы мэдэлд байх ёстой байв. Гэтэл тус нутагт [[Тевтоны Ордент Улс|Германы Ордент Улсын]] баруун хэсэг байгаад, 1466 оноос хойш Польшид хамаарах болсон нутаг нь хант улсад хамаагүй байсан юм.<ref>Christopher Clark: ''Preußen. Aufstieg und Niedergang 1600 – 1947.'' 1. Auflage. Pantheon Verlag, 2008, S. 97.</ref> == Ном зүй == * Otto Büsch, Wolfgang Neugebauer: ''Moderne preussische Geschichte: 1648–1947.'' 3 Bände, De Gruyter Verlag, Berlin 1981, ISBN 3-11-008324-8. * Handbuch der preussischen Geschichte, Walter de Gruyter Verlag, Berlin-New York 1992–2001 * Ingrid Mittenzwei, Erika Herzfeld: ''Brandenburg-Preußen 1648–1789.'' 1. Auflage. Verlag der Nation, Berlin 1987, ISBN 3-373-00004-1. * Uwe A. Oster: ''Preußen. Geschichte eines Königreichs.'' München 2010, ISBN 978-3-492-05191-0. == Цахим холбоос== * [https://actaborussica.bbaw.de/index.xql Akademienvorhaben zur späten preußischen Monarchie der Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften] * {{cite web|url=http://www.preußenweb.de/|title=Darstellung der Geschichte Preußens|accessdate=2009-02-07|author=Reinhard Nelke}} * [http://hgisg.geoinform.fh-mainz.de/multi4/startTempl.php?gliederung=1&gebiet=45&txtArea=Thema Statistische und historische Informationen zu Preußen bei ''HGIS''] == Эх сурвалж == <references> <ref name="kingdom"> Dazu Christopher Clark (2006) in ''Iron Kingdom'': “In due course, even the ancient and venerable name of Brandenburg would be overshadowed by ‘Kingdom of Prussia’, the name increasingly used in the eighteenth century for the totality of the northern Hohenzollern lands” (S.&nbsp;65) und “The words ‘kingdom of Prussia’ were incorporated into the official denomination of every Hohenzollern province” (S.&nbsp;77). </ref> </references> [[Ангилал:Пруссийн Хант Улс| ]] [[Ангилал:Пруссийн улс төр|түүх]] [[Ангилал:Шинэ эриний өмнөх европын түүх]] [[Ангилал:Түүх түүхэн бүс нутгаар]] [[Ангилал:Германы Холбооны гишүүн улс]] [[Ангилал:Германы Гаалийн Нийгэмлэгийн гишүүн улс]] [[Ангилал:Хойд Германы Холбооны гишүүн улс]] [[Ангилал:Германы Хаант Улсын холбооны улс]] [[Ангилал:1701 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:1918 онд татан буугдсан]] [[ca:Prússia#Regne de Prússia (1701-1918)]] [[sv:Kungariket Preussen]] nfse8lnbft15wl5fm1bgviaf1vl5397 Италийн Хант Улс (1861–1946) 0 111870 708099 705963 2022-08-10T09:43:08Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Италийн Хаант Улс (1861–1946)]] to [[Италийн Хант Улс (1861–1946)]] over redirect wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" style="float:right; border-collapse:collapse; border-color:#F2F2F4; margin-left:15px; margin-bottom:15px; width:340px; font-size:95%; border:1px solid #AAAAAA;" ! align="center" colspan="2" style="letter-spacing:0.8px; background-color:#E0E0E0; font-size:120%;"| '''Италийн Хант Улс'''<br />''<small>[[Итали хэл|итал.]]</small>'' Regno d’Italia<br /><small>1861–1946 он</small> |- | align="center" colspan="2" style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" width="100%" style="border:none; margin:0; padding:0;" | align="center" width="50%" | [[File:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|150px|Италийн Хант Улсын төрийн далбаа]] | align="center" width="50%" | [[File:Coat of arms of the Kingdom of Italy (1890).svg|90px|Италийн Хант Улсын төрийн сүлд 1890–1929/44–46]] |- | align="center" | <small>[[Италийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]</small> | align="center" | <small>[[Италийн төрийн сүлд|Төрийн сүлд]]</small> |} |- | align="center" colspan="2" style="background-color:#E0E0E0; border:1px solid #AAAAAA;" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" width="100%" | align="left" width="33%" | [[Рисоржименто|←]] [[File:Italien 1843–1870.png|20px|link=Рисоржименто]] | align="center" width="34%" | '''Цаг тооны хэлхээс''' | align="right" width="33%" | [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Итали]] [[Итали|→]]<br />[[File:Flag of the Vatican City.svg|20px|link=Ватикан]] [[Ватикан|→]]<br />[[File:War flag of the Italian Social Republic.svg|20px|link=Бүгд Найрамдах Социал Итали Улс]] [[Бүгд Найрамдах Социал Итали Улс|→]]<br />[[File:Free Territory Trieste Flag.svg|20px|link=Чөлөөт нутаг дэвсгэр Триест]] [[Чөлөөт нутаг дэвсгэр Триест|→]]<br />[[File:Flag of SFR Yugoslavia.svg|20px|link=Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улс]] [[Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улс|→]]<br />[[File:State Flag of Greece (1863-1924 and 1935-1970).svg|20px|link=Грекийн Хант Улс]] [[Грекийн Хант Улс|→]] |} |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Уриа]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" |[[FERT|FERT FERT FERT]]<ref>Тайлж уншдаг утгуудын нэг: ''«Foedere Et Religione Tenemur»'' [[Латин хэл|лат.]] «Бид гэрээ ба шашнаар холбоотой»</ref> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Үндсэн хууль]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" |[http://www.verfassungen.eu/it/verf1848-i.htm Италийн Хант Улсын Үндсэн Хууль]<br /><small>(Statuto Albertino)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Албан ёсны хэл|Албан хэл]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Итали хэл|Итали]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Нийслэл]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Турин]] <small>(1861–1864 он)</small><br />[[Флоренц]] <small>(1864–1871 он)</small><br />[[Ром]] <small>(1871–1946 он)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн хэлбэр]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Хант улс]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Засаглалын систем|Засаглалын хэлбэр]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Хаант засаг#Хэлбэрүүд|Парламентын хаант засаг]] <small>(1861–1925 ба 1943–1946)</small><br />[[Монархизм|монархит]]-[[Италийн фашизм|фашист]] [[Нэг намын систем|нэг намын дарангуйлал]] <small>(1925–1943)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн тэргүүн]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Италийн хан|Хан]]:<br />[[Виктор Эмануил II]] <small>(1861–1878)</small><br />[[Умберто I]] <small>(1878–1900)</small><br />[[Виктор Эмануил III]] <small>(1900–1946)</small><br />[[Умберто II]] <small>(1946)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Засгийн газрын тэргүүн]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | Ерөнхий сайд<br /><small>''[[Сайдын Зөвлөлийн Ерөнхийлөгч]]ийг үзэх''</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Дэлхийн улс орны нэрс|Нутаг дэвсгэр]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 310.196&nbsp;км² <small>(1936 он)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Хүн ам]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 42.994.000 <small>(1936 он)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Хүн амын нягтрал]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 138,6 хүн/км² <small>(1936 он)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Мөнгөн тэмдэгт]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Италийн лира]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Улсын байгуулалт|Байгуулагдсан]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 1861 оны 3-р сарын 17<br /><small>([[Виктор Эмануил II|Виктор Эмануилыг]] Италийн ханаар өргөмжилсөн)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Татан буугдсан''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 1946 оны 6-р сарын 3<br /><small>(Төрийн хэлбэрийн тухай бүх нийтийн санал асуулга)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн дуулал]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Италийн Хант Улсын төрийн дуулал|Marcia Reale]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Цагийн бүс]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Төв Европын Цаг|ТЕЦ]] |- | colspan="2" align="center" style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[File:Italian Colonial Empire (orthographic projection).svg|300px]] Италийн Хант Улсын нутаг дэвсгэр ба колони 1941 он: * {{Өнгөний тайлал|#346733|Италийн Хант Улс}} * {{Өнгөний тайлал|#C9FF6B|[[Италийн колони]]}} * {{Өнгөний тайлал|#666666|Италийн эзэлсэн газар ба дагуул улсууд}} |} '''Италийн Хант Улс''' ({{lang-it|Regno d’Italia}}) нь 1861 оноос 1946 оныг хүртэл өнөөгийн [[Итали|Бүгд Найрамдах Итали Улс]] болоод түүнийг тойрсон хөрш улсуудын нутаг дэвсгэрээс бүрдсэн, [[Өмнөд Европ]]т оршин байсан улс. Энэ хугацаанд Итали нь [[Хаант засаг|хаант засаглалын]] зарчимд тулгуурласан, [[централизм|төвлөсөн]] зохион байгуулалт бүхий [[Үндсэн хуульт хаант засаг|үндсэн хуульт]] [[Хаант засаг|парламентын засаглалтай]] [[улс]] байв. Хант улс нь 1861 онд [[Рисоржименто]] хөдөлгөөний дараа байгуулагдсан бөгөөд түүний төгсгөлийн үе шатанд [[Сардинийн Хант Улс|сардинийн хан]] [[Виктор Эмануил II|Виктор Эмануилыг]] 1861 оны 3-р сарын 17-нд [[Турин]]д италийн хаанаар өргөмжилснөөр орчин үеийн анхны [[италичууд|итали үндэстний]], [[Савойн удам|Савойн удмын эзэнтэй]] улс байгуулагджээ. 1866 онд Италийн Хант Улс нь [[Австрийн Хаант Улс]]тай дайн зарласан ба дайны дараа [[Венето]], [[Фриули]]йг өөртөө нэгтгэн, газар нутгаа тэлэв. 1871 онд [[Сүмийн улс]] Ромд дагаар орсноор<ref>Smith, Dennis Mack. 1997. Modern Italy; A Political History. Ann Arbor: The University of Michigan Press, p. 91</ref>, [[Италийн тусгаар тогтнолын дайнууд]] төгсгөл болсон юм. 1878 оноос [[хүчирхэг улс|хүчирхэг гүрэнд]] тооцогдох болсон бөгөөд 1880-аад оноос эхлэн [[Африкийн төлөөх өрсөлдөөн|африк тив дэх колоничлолын төлөөх өрсөлдөөнд]] оролцон, [[Дорнод Африк]]т хэд хэдэн [[колоничлолын дайн]] ба сүүлд [[Италийн Ливи]] болсон улсын төлөө 1911 оноос 1912 онд [[Османы эзэнт гүрэн|Османы Эзэнт Улсын]] эсрэг [[Итали-Туркийн дайн|дайн]] хийв. 1882 онд [[Германы Хаант Улс]] ба [[Австри-Унгар|Австри-Унгарын Эзэнт Улсуудтай]] холбоотон болж [[гурвалсан холбоо]]г байгуулав. 20-р зууны эхээр Итали нь [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгис орчим]] дахь [[хөдөө аж ахуйн орон|хөдөө аж ахуйн орноос]] чухал [[аж үйлдвэрийн орон]] болон хөгжив. Умбертог залгамжлагч [[Виктор Эмануил III|Виктор Эмануилын]] үед буюу 1900 оноос эхлэн [[Дээд Итали]]йн аж үйлдвэрийн томоохон төвүүдийн хөгжилтэй зэрэгцэн зохион байгуулалтад орсон [[ажилчин|ажилчид]] ба [[иргэний улс]] бий болж, үй олон эвсэл, намууд гарч ирэв. Харин [[Өмнөд Итали|өмнөд]] хэсгийн эдийн засгийн хөгжил харьцангуй удаан урагшилж байв. [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн]] эхлэнгүүт 1914 онд Итали [[төвийг сахисан улс|төвийг сахихаа]] мэдэгдэв. [[Лондоны гэрээ (1915)|1915 оны Лондоны гэрээний]] дараа ихээхэн хэмжээний газар нутгаа алдах болонгуут, Итали яг тэр жилдээ [[Гурвалсан Антанта|Антанта]] талд орон дайнд хүчээр татагдлаа. 1918 онд Хабсбургийн эзэнт улсыг задлахад ихээхэн хувь нэмэр оруулсан [[Витторио Венетогийн тулалдаан]]ы дараа энэхүү хант улс нь [[Дөрвийн Зөвлөл|ялсан гүрнүүдэд]] харьяалагдах болсон ба [[Үндэстнүүдийн Лиг|Үндэстнүүдийн Холбооны Зөвлөлд]] байнгын төлөөлөлтэй болов. Дэлхийн дайн дууссаны дараа 1919 онд тус улс маш хүнд хямралд оров. Энэ үеэр [[Бенито Муссолини]]гээр удирдуулсан [[Үндэсний Фашист Нам]] 1922 онд [[Ром руу марш|Ром руу хийсэн маршаар]] засгийн эрхийг авсан ба эндээс эхлэн 1926 оныг хүртэл ардчиллыг алхам алхамаар үгүй болгожээ. [[Италийн фашизм|Фашист]] дэглэмтэй тус улс анхандаа барууны ардчилалтай төстэй засаглалын бодлого баримтлан, дотооддоо нэгдэж чадсан тул 1923 оноос эдийн засаг нь сэргэж, дээрээс нь [[Итали-Ливийн хоёрдугаар дайн|Ливийг дахин эзлэх]] ажиллагаа явуулсан зэргээр ихээхэн түрэмгий гадаад бодлогыг баримтлав. 1929 оны [[Их хямрал|дэлхийн эдийн засгийн хямралыг]] даван гарсны дараа 1935 онд [[Итали-Этиопын хоёрдугаар дайн|Итали Этиопыг эзлэх дайнаа]] эхэлсэн ба үүнийг нь барууныхан эсэргүүцэн эдийн засгийн хориг арга хэмжээ авчээ. Итали энэ үеэрээ олон улсын харилцаанаас өөрийгөө тусгаарласан байна. 1936 оноос эхлэн Итали [[Нацист Герман]]тай харилцаагаа бэхжүүлэв. Герман тэдний газар дундын тэнгис орчим ба [[Балканы хойг]]т ноёрхох гэсэн бодлогыг дэмжив. 1936 онд сүүлд [[Тэнхлэгийн гүрнүүд]] гэгдэх болсон холбоог байгуулсан ба 1939 онд төрийн эргэлт хийсэн [[Франсиско Франко]]гийн талд энэ хоёр улс орон [[Испанийн иргэний дайн]]д хөндлөнгөөс оролцжээ. == Ном зүй == * Christopher Seton-Watson: ''Italy from Liberalism to Fascism. 1870 to 1925''. Methuen, London 1981, ISBN 0-416-18940-7 (Nachdr. d. Ausg. Methuen, London 1967). * Angelica Gernert, Thomas Frenz, Rudolf Lill, Michael Groblewski, Wolfgang Altgeld: ''Geschichte Italiens. Reclams Ländergeschichten''. 3. Auflage, Reclam, 2016, ISBN 978-3-15-961073-3. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Kingdom of Italy (1861-1946)|Италийн Хант Улс (1861–1946)}} * [http://arquivo.pt/wayback/20090711200604/http://www.axishistory.com/index.php?id=37 Axis History Factbook– Italy] == Эх сурвалж == <references responsive /> [[Ангилал:Италийн эзэнт улс| ]] [[Ангилал:Италийн түүхэн нутаг дэвсгэр]] [[Ангилал:Европын түүхэн улс]] [[Ангилал:Шинэ эриний түүхэн улс]] [[Ангилал:19-р зууны Италийн түүx]] [[Ангилал:20-р зууны Италийн түүx]] [[Ангилал:Италийн Хант Улс| ]] [[Ангилал:1861 онд үүсгэн байгуулагдсан]] [[Ангилал:1946 онд татан буугдсан]] 3zaslvxad5tod18zgk1l6asou935j3g Мекленбург-Штрелиц 0 114974 708006 702263 2022-08-10T07:46:01Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Германы Эзэнт Улсын гишүүн улсууд |Landesname = Мекленбург-Штрелиц<br/> <small>{{lang-de|Mecklenburg-Strelitz}}</small> |Flagge = [[File:Flagge Großherzogtümer Mecklenburg.svg|150px|Мекленбург-Штрелицийн Их Херцогт Улсын далбаа]] |Wappen = [[File:Coat of Arms of the Grand Duchy of Mecklenburg - Strelitz.svg|125px|Мекленбург-Штрелицийн Их Херцогт Улсын сүлд]] |Karte = [[File:Mecklenburg-Strelitz Karte Map 1866-1934.png|275px|Мекленбург-Штрелиц 1815–1934 он]] |Hauptstadt = [[Нойштрелиц]] |Regierungsform = [[Хаант засаг|Хант]], [[Бүгд Найрамдах Улс]] |Staatsoberhaupt = [[1701 он|1701]]–[[1815 он]]: (төр барьсан) херцог, [[1815 он|1815]]–[[1918 он]]: их херцог, [[1918 он|1918]]–[[1933 он]]: улсын сайд |Dynastie = [[Мекленбург (язгууртан овог)|Оботрит]] |Periode = 1701 оны гуравдугаар сарын 8-аас 1933 оны арванхоёрдугаар сарын 31 |Fläche = 2929,5 км² |Einwohner = 106.442 (1910) |Bevölkerungsdichte = 36 хүн/км² |Vorläufer = [[Мекленбург]] (улсын хэсэг) |Nachfolger = [[Мекленбург Улс]] |Hymne = Вандалиа (1836 он) |Karte Kaiserreich = [[File:Mecklenburg-Strelitz in the German Reich (1871).svg|275px|Германы Эзэнт Гүрэн дэх Мекленбург-Штрелицийн Их Херцогт Улсын байршил]] |Bundesrat = 1 суудал |Kfz-Kennzeichen = <span style="font-family:monospace;">M II</span> }} '''Мекленбург-Штрелиц''' ({{lang-de|Mecklenburg-Strelitz}} [{{IPA|ˈmeːklənbʊʁk ˈʃtʁeːlɪts}}]; мөн түүнчлэн ''Штрелиц'' эсвэл ''Штрелицийн орон'' {{lang-de|Strelitz}} буюу {{lang-de|Strelitzer Land}}<ref>[http://www.lexikus.de/bibliothek/Deutsche-Erde-Wanderungen-durch-Mecklenburg/Strelitzer-Land-Neustrelitz Lexikus: Strelitzer Land – Neustrelitz] in: ''Deutsche Erde – Wanderungen durch Mecklenburg.'', abgerufen am 29. Januar 2018</ref>) нь 1701 оноос 1918 оны хооронд оршин тогтносон, өөрийн гэсэн хууль тогтоох засаглалгүй, [[Мекленбург]]ийн нийт улсын нэгэн херцогт улс байв. Засаглалын хувьд Мекленбургийн нийт улсаас салангид байсан [[Мекленбург-Шверин]] ба Мекленбург-Штрелицийн Херцогт Улсууд нь 1806 оныг хүртэл [[Феодал|эзэнт гүрний феодал]] ба [[Ариун Ромын Эзэнт Гүрэн|Герман Үндэстний Ариун Ромын Эзэнт Гүрний]] бүрэлдэхүүн улс байв. Эзэнт гүрэн нурсны дараа 1815 онд [[Венийн конгресс]]оос эдгээр херцогт улсуудын зэргийг нэмэн херцогт ба их херцог зэрэг олгон бие даасан улсууд болгосон ба 1867 онд [[Хойд Германы Холбоо]]ны гишүүн улс, 1871 онд [[Германы Хаант Улс]]ын бүрэлдэхүүнд оржээ. == Түүх == {{өргөтгөх хэсэг}} == Ном зүй == * Daniel Zander: ''Stoff zur Landeskunde von Mecklenburg-Strelitz.'' Neustrelitz 1889. * Georg Krüger [Hrsg.]: ''Kunst- und Geschichtsdenkmäler des Freistaates Mecklenburg-Strelitz.'' 2 Bde. in 4 Teilen. Neubrandenburg 1921–1934 ([http://rosdok.uni-rostock.de/resolve/recordIdentifier/rosdok_ppn769032370 Digitalisate]). * ''Mecklenburg-Strelitzer Geschichtsblätter'' / hrsg. von Hans Witte. 11 Jge. (1925–1935). * Carl August Endler: ''Geschichte des Landes Mecklenburg-Strelitz (1701–1933).'' Hamburg 1935. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Mecklenburg-Strelitz|Мекленбург-Штрелиц}} * [http://www.deutsche-schutzgebiete.de/grossherzogtum_mecklenburg-strelitz.htm Мекленбург-Штрелицийн Их Херцогт Улс] == Эшлэл == <references /> [[Ангилал:Мекленбург-Штрелиц| ]] [[Ангилал:Германы Хаант Улсын холбооны улс]] [[Ангилал:Мекленбург-Өрнө Помераны түүхэн нутаг дэвсгэр]] [[Ангилал:Ариун Ромын Эзэнт Гүрний улс]] [[Ангилал:Мекленбург (язгууртны овог)|!]] [[Ангилал:Райны Холбооны гишүүн улс]] [[Ангилал:Германы Холбооны гишүүн улс]] [[Ангилал:Германы Гаалийн Нийгэмлэгийн гишүүн улс]] [[Ангилал:Хойд Германы Холбооны гишүүн улс]] [[Ангилал:Ваймарын Бүгд Найрамдах Улсын муж улс]] [[Ангилал:1701 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:1933 онд татан буугдсан]] rd88jcas64ubmhaevw10vhzzmxzy2ld Лондоны хөрөнгийн бирж 0 117827 707995 685057 2022-08-10T07:41:54Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki '''[[Лондон]]ы хөрөнгийн бирж''' ({{lang-en|London Stock Exchange}}) нь Европын хамгийн анхны [[хөрөнгийн бирж]] мөн ба дэлхийн үнэт цаасны зах зээлд хамгийн нэр төртэй бирж билээ. Лондоны бирж нь хувьцаат компани бөгөөд түүний хувьцаа нь ч тэндээ эргэлддэг байна.<ref>{{cite web|url=https://www.londonstockexchange.com/stock/LSEG/london-stock-exchange-group-plc/company-page|title=London Stock Exchange Group Plc|work=londonstockexchange.com|accessdate=2021-11-01}}</ref> == Түүх == Албан ёсоор Лондоны бирж нь 1801 онд үүсэн байгуулагдсан, гэхдээ Английн үнэт цаасны арилжааны түүх ерөнхийдөө XVI зуунаас эхэлсэн байна.<ref>{{cite web|url=https://bebusinessed.com/history/history-of-the-stock-market/|title=History of The Stock Market|work=bebusinessed.com|accessdate=2021-11-01}}</ref> Хятад руу аялах маш их үнэ хөрөнгө шаардсан аяллыг өөрийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх боломжгүй учраас Английн компаниуд Антверпены ижил загварыг даган, компанийн ирээдүйн орлогын хэсгээр солилцоо хийхээр алт цуглуулдаг байжээ.<ref>{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20170225142931/https://londonita.com/londrablog/2012/04/24/la-prima-borsa-di-londra-royal-exchange/|title=La prima Borsa di Londra: Royal Exchange|work=londonita.com|accessdate=2021-11-01}}</ref> 1687 он гэхэд 15 компани Лондонд үнэт цаас арилжаалдаг байжээ. 1695 онд 150 компани болон өссөн байна.<ref>{{cite web|url=https://comparebrokers.co/compare/united-kingdom-brokers/|title=Best United Kingdom Brokers Guide|work=comparebrokers.co|accessdate=2021-11-01}}</ref> Үүний үр дүнд энэхүү хувьцааны багахан хэсэг нь маш идэвхтэй арилжиж байсан, гэхдээ олон компаниуд устсан байна. 1690-ээд оны Английн IPO хөөсрөлийг заримдаа 1990-ээд оны доткомуудын хөөсрөлтэй харьцуулдаг. Лондоны хөрөнгийн биржийн гол индекс бол 1984 оны 1-р сарын 3-нд гаргасан FTSE100 юм. Уг индекс нь тус хөрөнгийн биржид арилждаг, хамгийн их хөрөнгөжилттэй компаниудын эхний зууг цуглуулдаг.<ref>{{cite web|url=http://www.strategia-borsa.it/indice-borsa-londra.html|title=L'indice borsistico di Londra FTSE 100|work=strategia-borsa.it|accessdate=2021-11-01}}</ref> 2020 онд Лондоны хөрөнгийн биржийн нийт орлого £2124 сая болсон байна (2019 онд £2056 сая байжээ).<ref>{{cite web|url=https://www.lseg.com/sites/default/files/content/documents/LSEG%20Annual%20Report%202020.pdf|title=A leading financial markets infrastructure and data provider|work=lseg.com|accessdate=2021-11-01}}</ref> 2021 он хүртэл Лондоны хөрөнгийн биржид олон улсын хувьцааны гүйлгээний 50 орчим хувь ноогддог байжээ. 2021 онд Лондоны хөрөнгийн биржийн хувьцааны нэг өдрийн дундаж эргэлт €8,6 тэрбум болсон байна.<ref>{{cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-02-10/amsterdam-topples-london-as-europe-s-main-share-trading-hub-ft|title=Amsterdam Topples London as Europe’s Main Share-Trading Hub|work=bloomberg.com|accessdate=2021-11-01}}</ref> == Эшлэл == {{reflist}} [[Ангилал:Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй аж ахуйн нэгж]] [[Ангилал:Хөрөнгийн бирж]] [[Ангилал:FTSE 100 Index дахь аж ахуйн нэгж]] [[Ангилал:Ситигийн (Лондон) аж ахуйн нэгж]] [[Ангилал:Лондоны санхүүгийн үйлчилгээ эрхлэгч]] [[Ангилал:1698 онд байгуулагдсан]] jbx34vctjgsqhcqc9pvspr6wxh9fc2i Ангилал:1698 онд байгуулагдсан 14 118571 707996 685058 2022-08-10T07:42:04Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1698 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1698 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1698 establishments|1698 онд үүсгэн байгуулагдсан}} {{Байгуулагдсан он|1698}} [[Ангилал:1690-д онд үүсгэн байгуулагдсан|#]] gu8bmgla6sbe130w6ims9bnwfvl4yw2 707998 707996 2022-08-10T07:42:16Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|1698 establishments|{{PAGENAME}}}} {{Байгуулагдсан он|1698}} [[Ангилал:1690-д онд байгуулагдсан|#]] 4ud8t940m07jnfpmft454izudczvuj1 Данийн Ханы Номын сан 0 121628 707913 698417 2022-08-09T13:26:40Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki [[Файл:Det Kongelige Bibliotek.jpg|thumb|Ханы номын сан|238x238px]] '''Данийн Ханы Номын сан''' ({{lang-da|Det Kongelige Bibliotek}})- Дани улсын үндэсний номын сан (Копенхаген хот). Скандинави болон дэлхийн хамгийн том номын сангуудын нэг юм. Ханы номын санд түүхийн олон баримт бичгийг агуулдаг бөгөөд Дани улсад 17-р зуунаас хойш хэвлэгдсэн бүх бүтээл тус номын сангийн сан хөмрөгт хадгалагдаж байна. Номын санг 1648 онд III Фредерик хаан Европын олон бүтээлийн цуглуулга дээр үндэслэн байгуулжээ. 1793 онд олон нийтийн хүртээл болсон байна. 1989 онд тус номын сангийн сан хөмрөгийг Копенхагены их сургуулийн номын сан, 2005 онд Данийн байгалийн түүх, анагаах ухааны үндэсний номын сангийн фондтой нэгтгэсэн байна. Өнөөдөр номын сан нь Копенхагены их сургуулийн гурван барилга, Слотсхолмен арал дээрх гол барилга гэсэн дөрвөн барилгыг эзэмшдэг. [[Ангилал:Данийн номын сан]] [[Ангилал:Улсын номын сан]] [[Ангилал:Копенхагений барилга байгууламж]] [[Ангилал:Копенхагений байгууллага]] [[Ангилал:1648 онд байгуулагдсан]] [[Ангилал:Данийн Ханы Номын сан| ]] b4y6lkna2bi8niauv2zlezj4mdyhg8a Юань улсын зоосон мөнгө 0 121753 707950 707668 2022-08-09T14:55:24Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki [[Юань улс|Юань Улсын]] 100 гаруй жилийн түүхэнд 8 хааны 17 нэр төрлийн зоос цутгаж гүйлгээнд хэрэглэж байсан. Юань улсын хууль цаазаар зоос нь бутархай мөнгөний үүрэг гүйцэтгэж байсан. 1, 2, 3, 5, 10 вэнь гэсэн нэгжээр цутгагдаж байсан. Монгол хаад суурин байсан дотор газар эртнээс тогтсон ёсыг дагаж, хаад бүр оны цолоо тунхаглах бүрт шинээр зоосон мөнгө цутгаж, гүйлгээнд хэрэглэхдээ цаасан мөнгө, ембүү зэрэгтэй хамтатган ашиглаж байв. Зоосны дунд дөрвөлжин нүхтэй, нүүр талд хааны оны цолыг босоогоор бичиж, хөндлөнгөөр баруунаас зүүнш '''Тунбао''' (通寶) эсвэл '''Юаньбао''' (元寶) гэсэн үгийг бичсэн байв. Тунбао гэдэг нь нэвтрэх эрдэнэ гэсэн утгатай үг юм. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Их Монгол Улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Зоосны зураг |- |Жунтун тунбао |大朝通寶 |Ханз |[[Файл:Da Chao Tong Bao (大朝通寶) - Silver - Scott Semans 02.jpg|center|100x100px]] |} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Юань улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Хаадын нэр !Хаадын оны цол !Зоосны зураг |- |Жунтун тунбао |中統元寶 |Ханз | rowspan="2" |[[Хубилай хаан|Хубилай сэцэн хаан]] |[[Жунтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 | rowspan="5" |Ханз, [[Дөрвөлжин бичиг]] |[[Жыюань]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞通寶 | rowspan="3" |[[Өлзийт Төмөр хаан|Өлзийт хаан]] | rowspan="2" |[[Юаньжэнь]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞元寶 | |- |Дадө тунбао |大德通寶 |[[Дадө]] | |- |Жыда тунбао |至大通寶 | rowspan="3" |[[Хайсан хүлэг хаан|Хүлэг хаан]] | rowspan="3" |[[Жыда]] |[[Файл:S564 Yuan WuZong H1939 1ar85 (8594666069).jpg|center|100x100px]] |- |Жыда юаньбао |至大元寶 |Ханз | |- |Даюань тунбао |大元通寶 |[[Хятад үсэг|Ханз]], [[Дөрвөлжин бичиг|Дөрвөлжин үсэгтэй]] |[[Файл:S496 Yuan WuZong 1 (8118859266).jpg|center|100x100px]] |- |Хуанцин тунбао |皇慶元寶 | rowspan="11" |Ханз | rowspan="3" |[[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хаан]] |[[Хуанцин]] | |- |Яньюй тунбао |延祐通寶 | rowspan="2" |[[Яньёу|Яньюй]] | |- |Яньюй юаньбао |延祐元寶 | |- |Жыжы тунбао |至治通寶 | rowspan="2" |[[Гэгээн хаан]] | rowspan="2" |[[Жыжы (Гэгээн хаан)|Жыжы]] | |- |Жыжы юаньбао |至治元寶 | |- |Тайдин тунбао |泰定通寶 | rowspan="3" |[[Есөнтөмөр хаан]] | rowspan="2" |[[Тайдин]] | |- |Тайдин юаньбао |泰定元寶 | |- |Жыхө юаньбао |致和元寶 |[[Жыхө]] | |- |Тяньли юаньбао |天曆元寶 | rowspan="2" |[[Төвтөмөр заяат хаан|Тугтөмөр Заяат хаан]] |[[Тяньли]] | |- |Жышүнь юаньбао |至順元寶 |[[Жышүнь]] | |- |Юаньтун юаньбао |元統元寶 | rowspan="6" |[[Тогоонтөмөр хаан]] |[[Юаньтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 |Ханз, Тангуд, [[Цагадайн хэл|Цагадайн]], Дөрвөлжин бичиг | rowspan="2" |[[Жыюань]] |[[Файл:Zhiyuan tongbao reverse side of coin in four scripts.png|center|100x100px]] |- |Жыюань юаньбао |至元元寶 | rowspan="4" |Ханз | |- |Мүчин тунбао |穆清銅寶 | rowspan="3" |[[Жыжөн]] | |- |Жыжөн тунбао |至正通寶 |[[Файл:Zhi Zheng Tong Bao (至正通寶) - Scott Semans 01.png|center|100x100px]] |- |Жыжөн жибао |至正之寶 |[[Файл:91619 SMVK EM objekt 1015960.jpg|102x102px]] |} == Холбоотой хуудас == * [[Юань улс]] * [[Юань улсын цаасан мөнгө]] == Эшлэл == [[Ангилал:Юань улс]] [[Ангилал:Монголын мөнгөн тэмдэгтийн түүх]] jtbs8vjs7a5cnrzm4a727dm4j17xqzx 707951 707950 2022-08-09T15:02:48Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki [[Юань улс|Юань Улсын]] 100 гаруй жилийн түүхэнд 8 хааны 17 нэр төрлийн зоос цутгаж гүйлгээнд хэрэглэж байсан. Юань улсын хууль цаазаар зоос нь бутархай мөнгөний үүрэг гүйцэтгэж байсан. 1, 2, 3, 5, 10 вэнь гэсэн нэгжээр цутгагдаж байсан. Монгол хаад суурин байсан дотор газар эртнээс тогтсон ёсыг дагаж, хаад бүр оны цолоо тунхаглах бүрт шинээр зоосон мөнгө цутгаж, гүйлгээнд хэрэглэхдээ цаасан мөнгө, ембүү зэрэгтэй хамтатган ашиглаж байв. Зоосны дунд дөрвөлжин нүхтэй, нүүр талд хааны оны цолыг босоогоор бичиж, хөндлөнгөөр баруунаас зүүнш '''Тунбао''' (通寶) эсвэл '''Юаньбао''' (元寶) гэсэн үгийг бичсэн байв. Тунбао гэдэг нь нэвтрэх эрдэнэ гэсэн утгатай үг юм. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Их Монгол Улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Зоосны зураг |- |Дачао тунбао |大朝通寶 |Ханз |[[Файл:Da Chao Tong Bao (大朝通寶) - Silver - Scott Semans 02.jpg|center|100x100px]] |- |Дачао Жинхэ |大朝金合 |Ханз | |} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Юань улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Хаадын нэр !Хаадын оны цол !Зоосны зураг |- |Жунтун тунбао |中統元寶 |Ханз | rowspan="2" |[[Хубилай хаан|Хубилай сэцэн хаан]] |[[Жунтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 | rowspan="5" |Ханз, [[Дөрвөлжин бичиг]] |[[Жыюань]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞通寶 | rowspan="3" |[[Өлзийт Төмөр хаан|Өлзийт хаан]] | rowspan="2" |[[Юаньжэнь]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞元寶 | |- |Дадө тунбао |大德通寶 |[[Дадө]] | |- |Жыда тунбао |至大通寶 | rowspan="3" |[[Хайсан хүлэг хаан|Хүлэг хаан]] | rowspan="3" |[[Жыда]] |[[Файл:S564 Yuan WuZong H1939 1ar85 (8594666069).jpg|center|100x100px]] |- |Жыда юаньбао |至大元寶 |Ханз | |- |Даюань тунбао |大元通寶 |[[Хятад үсэг|Ханз]], [[Дөрвөлжин бичиг|Дөрвөлжин үсэгтэй]] |[[Файл:S496 Yuan WuZong 1 (8118859266).jpg|center|100x100px]] |- |Хуанцин тунбао |皇慶元寶 | rowspan="11" |Ханз | rowspan="3" |[[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хаан]] |[[Хуанцин]] | |- |Яньюй тунбао |延祐通寶 | rowspan="2" |[[Яньёу|Яньюй]] | |- |Яньюй юаньбао |延祐元寶 | |- |Жыжы тунбао |至治通寶 | rowspan="2" |[[Гэгээн хаан]] | rowspan="2" |[[Жыжы (Гэгээн хаан)|Жыжы]] | |- |Жыжы юаньбао |至治元寶 | |- |Тайдин тунбао |泰定通寶 | rowspan="3" |[[Есөнтөмөр хаан]] | rowspan="2" |[[Тайдин]] | |- |Тайдин юаньбао |泰定元寶 | |- |Жыхө юаньбао |致和元寶 |[[Жыхө]] | |- |Тяньли юаньбао |天曆元寶 | rowspan="2" |[[Төвтөмөр заяат хаан|Тугтөмөр Заяат хаан]] |[[Тяньли]] | |- |Жышүнь юаньбао |至順元寶 |[[Жышүнь]] | |- |Юаньтун юаньбао |元統元寶 | rowspan="6" |[[Тогоонтөмөр хаан]] |[[Юаньтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 |Ханз, Тангуд, [[Цагадайн хэл|Цагадайн]], Дөрвөлжин бичиг | rowspan="2" |[[Жыюань]] |[[Файл:Zhiyuan tongbao reverse side of coin in four scripts.png|center|100x100px]] |- |Жыюань юаньбао |至元元寶 | rowspan="4" |Ханз | |- |Мүчин тунбао |穆清銅寶 | rowspan="3" |[[Жыжөн]] | |- |Жыжөн тунбао |至正通寶 |[[Файл:Zhi Zheng Tong Bao (至正通寶) - Scott Semans 01.png|center|100x100px]] |- |Жыжөн жибао |至正之寶 |[[Файл:91619 SMVK EM objekt 1015960.jpg|102x102px]] |} == Холбоотой хуудас == * [[Юань улс]] * [[Юань улсын цаасан мөнгө]] == Эшлэл == [[Ангилал:Юань улс]] [[Ангилал:Монголын мөнгөн тэмдэгтийн түүх]] qn6b56v446gyilay9lzlibuza1ttiej 707952 707951 2022-08-09T16:37:34Z 45.58.38.153 wikitext text/x-wiki [[Юань улс|Юань Улсын]] 100 гаруй жилийн түүхэнд 8 хааны 17 нэр төрлийн зоос цутгаж гүйлгээнд хэрэглэж байсан. Юань улсын хууль цаазаар зоос нь бутархай мөнгөний үүрэг гүйцэтгэж байсан. 1, 2, 3, 5, 10 вэнь гэсэн нэгжээр цутгагдаж байсан. Монгол хаад суурин байсан дотор газар эртнээс тогтсон ёсыг дагаж, хаад бүр оны цолоо тунхаглах бүрт шинээр зоосон мөнгө цутгаж, гүйлгээнд хэрэглэхдээ цаасан мөнгө, ембүү зэрэгтэй хамтатган ашиглаж байв. Зоосны дунд дөрвөлжин нүхтэй, нүүр талд хааны оны цолыг босоогоор бичиж, хөндлөнгөөр баруунаас зүүнш '''Тунбао''' (通寶) эсвэл '''Юаньбао''' (元寶) гэсэн үгийг бичсэн байв. Тунбао гэдэг нь нэвтрэх эрдэнэ гэсэн утгатай үг юм. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Их Монгол Улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Зоосны зураг |- |Дачао тунбао |大朝通寶 |Ханз |[[Файл:Da Chao Tong Bao (大朝通寶) - Silver - Scott Semans 02.jpg|center|100x100px]] |- |Дачао Жинхэ |大朝金合 |Ханз | |- |Жи Чао Бан Фен<br>Жяо Чао Бан Фен |支鈔半分<br>交鈔半分 |Ханз | |} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Юань улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Хаадын нэр !Хаадын оны цол !Зоосны зураг |- |Жунтун тунбао |中統元寶 |Ханз | rowspan="2" |[[Хубилай хаан|Хубилай сэцэн хаан]] |[[Жунтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 | rowspan="5" |Ханз, [[Дөрвөлжин бичиг]] |[[Жыюань]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞通寶 | rowspan="3" |[[Өлзийт Төмөр хаан|Өлзийт хаан]] | rowspan="2" |[[Юаньжэнь]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞元寶 | |- |Дадө тунбао |大德通寶 |[[Дадө]] | |- |Жыда тунбао |至大通寶 | rowspan="3" |[[Хайсан хүлэг хаан|Хүлэг хаан]] | rowspan="3" |[[Жыда]] |[[Файл:S564 Yuan WuZong H1939 1ar85 (8594666069).jpg|center|100x100px]] |- |Жыда юаньбао |至大元寶 |Ханз | |- |Даюань тунбао |大元通寶 |[[Хятад үсэг|Ханз]], [[Дөрвөлжин бичиг|Дөрвөлжин үсэгтэй]] |[[Файл:S496 Yuan WuZong 1 (8118859266).jpg|center|100x100px]] |- |Хуанцин тунбао |皇慶元寶 | rowspan="11" |Ханз | rowspan="3" |[[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хаан]] |[[Хуанцин]] | |- |Яньюй тунбао |延祐通寶 | rowspan="2" |[[Яньёу|Яньюй]] | |- |Яньюй юаньбао |延祐元寶 | |- |Жыжы тунбао |至治通寶 | rowspan="2" |[[Гэгээн хаан]] | rowspan="2" |[[Жыжы (Гэгээн хаан)|Жыжы]] | |- |Жыжы юаньбао |至治元寶 | |- |Тайдин тунбао |泰定通寶 | rowspan="3" |[[Есөнтөмөр хаан]] | rowspan="2" |[[Тайдин]] | |- |Тайдин юаньбао |泰定元寶 | |- |Жыхө юаньбао |致和元寶 |[[Жыхө]] | |- |Тяньли юаньбао |天曆元寶 | rowspan="2" |[[Төвтөмөр заяат хаан|Тугтөмөр Заяат хаан]] |[[Тяньли]] | |- |Жышүнь юаньбао |至順元寶 |[[Жышүнь]] | |- |Юаньтун юаньбао |元統元寶 | rowspan="6" |[[Тогоонтөмөр хаан]] |[[Юаньтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 |Ханз, Тангуд, [[Цагадайн хэл|Цагадайн]], Дөрвөлжин бичиг | rowspan="2" |[[Жыюань]] |[[Файл:Zhiyuan tongbao reverse side of coin in four scripts.png|center|100x100px]] |- |Жыюань юаньбао |至元元寶 | rowspan="4" |Ханз | |- |Мүчин тунбао |穆清銅寶 | rowspan="3" |[[Жыжөн]] | |- |Жыжөн тунбао |至正通寶 |[[Файл:Zhi Zheng Tong Bao (至正通寶) - Scott Semans 01.png|center|100x100px]] |- |Жыжөн жибао |至正之寶 |[[Файл:91619 SMVK EM objekt 1015960.jpg|102x102px]] |} == Холбоотой хуудас == * [[Юань улс]] * [[Юань улсын цаасан мөнгө]] == Эшлэл == [[Ангилал:Юань улс]] [[Ангилал:Монголын мөнгөн тэмдэгтийн түүх]] o4dug8bogy3m739uwb2zz9v70mbv2on 707953 707952 2022-08-09T16:39:23Z 45.58.38.153 wikitext text/x-wiki [[Юань улс|Юань Улсын]] 100 гаруй жилийн түүхэнд 8 хааны 17 нэр төрлийн зоос цутгаж гүйлгээнд хэрэглэж байсан. Юань улсын хууль цаазаар зоос нь бутархай мөнгөний үүрэг гүйцэтгэж байсан. 1, 2, 3, 5, 10 вэнь гэсэн нэгжээр цутгагдаж байсан. Монгол хаад суурин байсан дотор газар эртнээс тогтсон ёсыг дагаж, хаад бүр оны цолоо тунхаглах бүрт шинээр зоосон мөнгө цутгаж, гүйлгээнд хэрэглэхдээ цаасан мөнгө, ембүү зэрэгтэй хамтатган ашиглаж байв. Зоосны дунд дөрвөлжин нүхтэй, нүүр талд хааны оны цолыг босоогоор бичиж, хөндлөнгөөр баруунаас зүүнш '''Тунбао''' (通寶) эсвэл '''Юаньбао''' (元寶) гэсэн үгийг бичсэн байв. Тунбао гэдэг нь нэвтрэх эрдэнэ гэсэн утгатай үг юм. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Их Монгол Улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Зоосны зураг |- |Дачао тунбао |大朝通寶 |Ханз |[[Файл:Da Chao Tong Bao (大朝通寶) - Silver - Scott Semans 02.jpg|center|100x100px]] |- |Дачао Жинхэ |大朝金合 |Ханз | |- |Жи Чао Бан Фен<br>Жяо Чао Бан Фен |支鈔半分<br>交鈔半分 |Ханз |[[Файл:支鈔半分 交鈔半分 銭.jpg|center|100x100px]] |} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Юань улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Хаадын нэр !Хаадын оны цол !Зоосны зураг |- |Жунтун тунбао |中統元寶 |Ханз | rowspan="2" |[[Хубилай хаан|Хубилай сэцэн хаан]] |[[Жунтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 | rowspan="5" |Ханз, [[Дөрвөлжин бичиг]] |[[Жыюань]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞通寶 | rowspan="3" |[[Өлзийт Төмөр хаан|Өлзийт хаан]] | rowspan="2" |[[Юаньжэнь]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞元寶 | |- |Дадө тунбао |大德通寶 |[[Дадө]] | |- |Жыда тунбао |至大通寶 | rowspan="3" |[[Хайсан хүлэг хаан|Хүлэг хаан]] | rowspan="3" |[[Жыда]] |[[Файл:S564 Yuan WuZong H1939 1ar85 (8594666069).jpg|center|100x100px]] |- |Жыда юаньбао |至大元寶 |Ханз | |- |Даюань тунбао |大元通寶 |[[Хятад үсэг|Ханз]], [[Дөрвөлжин бичиг|Дөрвөлжин үсэгтэй]] |[[Файл:S496 Yuan WuZong 1 (8118859266).jpg|center|100x100px]] |- |Хуанцин тунбао |皇慶元寶 | rowspan="11" |Ханз | rowspan="3" |[[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хаан]] |[[Хуанцин]] | |- |Яньюй тунбао |延祐通寶 | rowspan="2" |[[Яньёу|Яньюй]] | |- |Яньюй юаньбао |延祐元寶 | |- |Жыжы тунбао |至治通寶 | rowspan="2" |[[Гэгээн хаан]] | rowspan="2" |[[Жыжы (Гэгээн хаан)|Жыжы]] | |- |Жыжы юаньбао |至治元寶 | |- |Тайдин тунбао |泰定通寶 | rowspan="3" |[[Есөнтөмөр хаан]] | rowspan="2" |[[Тайдин]] | |- |Тайдин юаньбао |泰定元寶 | |- |Жыхө юаньбао |致和元寶 |[[Жыхө]] | |- |Тяньли юаньбао |天曆元寶 | rowspan="2" |[[Төвтөмөр заяат хаан|Тугтөмөр Заяат хаан]] |[[Тяньли]] | |- |Жышүнь юаньбао |至順元寶 |[[Жышүнь]] | |- |Юаньтун юаньбао |元統元寶 | rowspan="6" |[[Тогоонтөмөр хаан]] |[[Юаньтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 |Ханз, Тангуд, [[Цагадайн хэл|Цагадайн]], Дөрвөлжин бичиг | rowspan="2" |[[Жыюань]] |[[Файл:Zhiyuan tongbao reverse side of coin in four scripts.png|center|100x100px]] |- |Жыюань юаньбао |至元元寶 | rowspan="4" |Ханз | |- |Мүчин тунбао |穆清銅寶 | rowspan="3" |[[Жыжөн]] | |- |Жыжөн тунбао |至正通寶 |[[Файл:Zhi Zheng Tong Bao (至正通寶) - Scott Semans 01.png|center|100x100px]] |- |Жыжөн жибао |至正之寶 |[[Файл:91619 SMVK EM objekt 1015960.jpg|102x102px]] |} == Холбоотой хуудас == * [[Юань улс]] * [[Юань улсын цаасан мөнгө]] == Эшлэл == [[Ангилал:Юань улс]] [[Ангилал:Монголын мөнгөн тэмдэгтийн түүх]] cd36drqm8dsngf608mha9u5iwzfgol7 707954 707953 2022-08-09T16:50:55Z 45.58.38.153 /* Эшлэл */ wikitext text/x-wiki [[Юань улс|Юань Улсын]] 100 гаруй жилийн түүхэнд 8 хааны 17 нэр төрлийн зоос цутгаж гүйлгээнд хэрэглэж байсан. Юань улсын хууль цаазаар зоос нь бутархай мөнгөний үүрэг гүйцэтгэж байсан. 1, 2, 3, 5, 10 вэнь гэсэн нэгжээр цутгагдаж байсан. Монгол хаад суурин байсан дотор газар эртнээс тогтсон ёсыг дагаж, хаад бүр оны цолоо тунхаглах бүрт шинээр зоосон мөнгө цутгаж, гүйлгээнд хэрэглэхдээ цаасан мөнгө, ембүү зэрэгтэй хамтатган ашиглаж байв. Зоосны дунд дөрвөлжин нүхтэй, нүүр талд хааны оны цолыг босоогоор бичиж, хөндлөнгөөр баруунаас зүүнш '''Тунбао''' (通寶) эсвэл '''Юаньбао''' (元寶) гэсэн үгийг бичсэн байв. Тунбао гэдэг нь нэвтрэх эрдэнэ гэсэн утгатай үг юм. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Их Монгол Улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Зоосны зураг |- |Дачао тунбао |大朝通寶 |Ханз |[[Файл:Da Chao Tong Bao (大朝通寶) - Silver - Scott Semans 02.jpg|center|100x100px]] |- |Дачао Жинхэ |大朝金合 |Ханз | |- |Жи Чао Бан Фен<br>Жяо Чао Бан Фен |支鈔半分<br>交鈔半分 |Ханз |[[Файл:支鈔半分 交鈔半分 銭.jpg|center|100x100px]] |} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" |+Юань улсын үед цутгагдсан зооснууд !Монголоор !Хятадаар !Бичиг !Хаадын нэр !Хаадын оны цол !Зоосны зураг |- |Жунтун тунбао |中統元寶 |Ханз | rowspan="2" |[[Хубилай хаан|Хубилай сэцэн хаан]] |[[Жунтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 | rowspan="5" |Ханз, [[Дөрвөлжин бичиг]] |[[Жыюань]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞通寶 | rowspan="3" |[[Өлзийт Төмөр хаан|Өлзийт хаан]] | rowspan="2" |[[Юаньжэнь]] | |- |Юаньжэнь тунбао |元貞元寶 | |- |Дадө тунбао |大德通寶 |[[Дадө]] | |- |Жыда тунбао |至大通寶 | rowspan="3" |[[Хайсан хүлэг хаан|Хүлэг хаан]] | rowspan="3" |[[Жыда]] |[[Файл:S564 Yuan WuZong H1939 1ar85 (8594666069).jpg|center|100x100px]] |- |Жыда юаньбао |至大元寶 |Ханз | |- |Даюань тунбао |大元通寶 |[[Хятад үсэг|Ханз]], [[Дөрвөлжин бичиг|Дөрвөлжин үсэгтэй]] |[[Файл:S496 Yuan WuZong 1 (8118859266).jpg|center|100x100px]] |- |Хуанцин тунбао |皇慶元寶 | rowspan="11" |Ханз | rowspan="3" |[[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хаан]] |[[Хуанцин]] | |- |Яньюй тунбао |延祐通寶 | rowspan="2" |[[Яньёу|Яньюй]] | |- |Яньюй юаньбао |延祐元寶 | |- |Жыжы тунбао |至治通寶 | rowspan="2" |[[Гэгээн хаан]] | rowspan="2" |[[Жыжы (Гэгээн хаан)|Жыжы]] | |- |Жыжы юаньбао |至治元寶 | |- |Тайдин тунбао |泰定通寶 | rowspan="3" |[[Есөнтөмөр хаан]] | rowspan="2" |[[Тайдин]] | |- |Тайдин юаньбао |泰定元寶 | |- |Жыхө юаньбао |致和元寶 |[[Жыхө]] | |- |Тяньли юаньбао |天曆元寶 | rowspan="2" |[[Төвтөмөр заяат хаан|Тугтөмөр Заяат хаан]] |[[Тяньли]] | |- |Жышүнь юаньбао |至順元寶 |[[Жышүнь]] | |- |Юаньтун юаньбао |元統元寶 | rowspan="6" |[[Тогоонтөмөр хаан]] |[[Юаньтун]] | |- |Жыюань тунбао |至元通寶 |Ханз, Тангуд, [[Цагадайн хэл|Цагадайн]], Дөрвөлжин бичиг | rowspan="2" |[[Жыюань]] |[[Файл:Zhiyuan tongbao reverse side of coin in four scripts.png|center|100x100px]] |- |Жыюань юаньбао |至元元寶 | rowspan="4" |Ханз | |- |Мүчин тунбао |穆清銅寶 | rowspan="3" |[[Жыжөн]] | |- |Жыжөн тунбао |至正通寶 |[[Файл:Zhi Zheng Tong Bao (至正通寶) - Scott Semans 01.png|center|100x100px]] |- |Жыжөн жибао |至正之寶 |[[Файл:91619 SMVK EM objekt 1015960.jpg|102x102px]] |} == Холбоотой хуудас == * [[Юань улс]] * [[Юань улсын цаасан мөнгө]] == Эшлэл == [[Ангилал:Юань улс]] [[Ангилал:Монголын мөнгөн тэмдэгтийн түүх]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] k9y37u6k8ox42hjkvaeyh8x3wb81vnl Дайчин гүрний зоос 0 121812 707955 707805 2022-08-09T16:59:52Z 45.58.38.153 /* Чин гүрний зоос (1636-1912) */ wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; [[мөллендорфф]]: Daicing jiha'';'' [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; [[пиньинь]]: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд [[Жяньжоу жүрчин]]ий [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854–Unknown |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Boo Yuwan (1645–1729) Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |[[Миюнь]] |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᡠ }} (1729–1908) |Cang (1646–1729) U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi | |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |Жэхэ |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |Кашгар | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |Өрөмч |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |Тяньжин | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} |Boo U |Ухань |Хубэй | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] ocf6vxfxqp9b022r2nhifprcmaj5ew9 707961 707955 2022-08-10T02:42:35Z 45.58.38.153 /* Чин гүрний зоос (1636-1912) */ wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; [[мөллендорфф]]: Daicing jiha'';'' [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; [[пиньинь]]: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд [[Жяньжоу жүрчин]]ий [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo zhi |Баодин |Жили |1747–1899 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Boo Yuwan (1645–1729) Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |[[Миюнь]] |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} (1729–1908) |Cang (1646–1729) Boo U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi | |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |Жэхэ |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |Кашгар | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |Өрөмч |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |Тяньжин | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} |Boo U |Ухань |Хубэй | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] scj1o5ikdhc8t17u2pn1kh0brt65rut 707963 707961 2022-08-10T03:00:17Z 45.58.38.153 /* Чин гүрний зоос (1636-1912) */ wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; [[мөллендорфф]]: Daicing jiha'';'' [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; [[пиньинь]]: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд [[Жяньжоу жүрчин]]ий [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo zhi |Баодин |Жили |1747–1899 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Boo Yuwan (1645–1729) Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |[[Миюнь]] |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} (1729–1908) |Cang (1646–1729) Boo U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi | |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |Жэхэ |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |Кашгар | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |Өрөмч |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |Тяньжин | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] nflf3c4imlzn6ybn1dzqwuegu5qjhoh 707964 707963 2022-08-10T03:17:16Z 45.58.38.153 /* Чин гүрний зоос (1636-1912) */ wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; [[мөллендорфф]]: Daicing jiha'';'' [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; [[пиньинь]]: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд [[Жяньжоу жүрчин]]ий [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo zhi |Баодин |Жили |1747–1899 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Yuwan (1645–1729) Boo Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |Миюнь |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} (1729–1908) |Cang (1646–1729) Boo U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi | |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |Жэхэ |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |Кашгар | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |Өрөмч |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |Тяньжин | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] bmbqypez877cfver196hkuh3l90uksa 707966 707964 2022-08-10T03:28:23Z 45.58.38.153 wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; [[мөллендорфф]]: Daicing jiha'';'' [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; [[пиньинь]]: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд [[Жяньжоу жүрчин]]ий [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo zhi |Баодин |Жили |1747–1899 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Yuwan (1645–1729) Boo Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |Миюнь |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} (1729–1908) |Cang (1646–1729) Boo U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi |Жижоу [[Гирин (хот)|Гирин]] |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |[[Чэндэ]] |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |[[Кашгар]] | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |[[Өрөмч]] |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |Тяньжин | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] 62ed7t46kmeal33xa2e4yjo6so2m5o8 707967 707966 2022-08-10T03:35:10Z 45.58.38.153 wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; мөллендорфф: ''Daicing jiha''; [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; пиньинь: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд Жяньжоу [[жүрчин]]ий [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo zhi |Баодин |Жили |1747–1899 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Yuwan (1645–1729) Boo Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |Миюнь |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} (1729–1908) |Cang (1646–1729) Boo U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi |Жижоу [[Гирин (хот)|Гирин]] |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |[[Чэндэ]] |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |[[Кашгар]] | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |[[Өрөмч]] |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |[[Тяньжинь]] | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] kb77fzoud9vwc7ps8ghxjb454tndk1h 707968 707967 2022-08-10T03:37:15Z 45.58.38.153 /* Хожуу Алтан улсын зоос (1616–1636) */ wikitext text/x-wiki '''Дайчин гүрний зоос''' ([[Манж үсэг бичиг|манж]]: <big>{{MongolUnicode|ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᠵᡳᡴᠠ}}</big>; мөллендорфф: ''Daicing jiha''; [[Хятад үсэг|уламжлалт ханз]]: 清朝貨幣; пиньинь: ''Qīngcháo Huòbì'') нь мөнгө, зэс, гуулиар хийгдсэн төлбөрийн хэрэгсэлийн ерөнхий нэр юм. [[Манж|Манжийн]] [[Чин улс|дайчин гүрэн]] нь 1616-1912 он хүртэл [[хятад]], [[Монголчууд|монгол]], [[Төвөд|төвд]], [[Шинжаан|шинжааныг]] эзлсэн гүрэн байв. Чин гүрний эхэн болон дунд үед [[Мин улс|Мин улсын]] зоосны хэв маягийг хуулан нүүрэн талд [[манж бичиг]], ар талд эзэн хааны оны цолыг бичсэн зоос гаргаж байв. Жишээ нь: ''Канши тунбао, Цяньлун тунбао гэх мэт.'' Чин гүрний сүүлчээр европын улсуудын түрэмгийлэл, эдийн засгийн доройтлоос болж, европ загварын зоосыг үйлдвэрлэх болсон. == [[Хожуу Алтан улс]]ын зоос (1616–1636) == 1616 онд Жяньжоу жүрчиний [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бүх [[Зүрчид|жүрчид]] аймгийг нэгтгээд, нэгдсэн улс байгуулж, улсын нэрийг '''Хожуу Алтан улс''' гэж нэрлэв. Тэгж байгуулахдаа монгол бичгийг үндэс болгож, [[манж бичиг]] зохиож, улс даяар хэрэглэж эхэлсэн. Хожуу Алтан улс байгуулагдснаас хойш, манж, хятад бичигтэй зоос хэвэнд цутгаж, 1 зоос нь 10 [[Цэн|цэнгийн]] хэмжээтэй гарч байсан ч, бодит байдалд 10 цэнд хүрдэггүй байв. {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Латин галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠠᠪᡴᠠᡳ<br>ᡶᡠᠯᡳᠩᡤᠠ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Abkai fulingga han jiha |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin, Aphai fulingga han chiha.jpg|none|152x152px]] |[[Нурхач]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:天命通寳 |Tiān Mìng Tōng Bǎo |1 вэнь |1616–1626 |[[Файл:Nurhachi Coin. Tianming Tongbao.jpg|none|154x154px]] |Тэнгэрийн сүлдэт |- |[[Манж үсэг бичиг|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠰᡠᡵᡝ<br>ᡥᠠᠨ<br>ᠨᡳ<br>ᠵᡳᡴᠠ}} |Sure han ni jiha |10 вэнь |1627–1643 |[[Файл:Sure han ni jiha (ᠰᡠᡵᡝ ᡥᠠᠨ ᠨᡳ ᠵᡳᡴᠠ) - Scott Semans.png|none|158x158px]] |[[Дээд эрдэмт|Дээд Эрдэмт]] |} == Чин гүрний зоос (1636-1912) == {| class="wikitable mw-collapsible" |+'''1644-1911 оны хооронд ашиглаж байсан манж бичигтэй зооснууд''' !Зоосны бичиг !Латин галиг !Үйлдвэрлсэн газар !Муж !Он цаг !Зураг |- |[[Манж хэл|Манж]]: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡳᠣᠸᠠᠨ}} |Boo Ciowan |Өрхийн яам (''hùbù'', 戶部), [[Бээжин]] |Жили |1644–1911 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Yuwan |Үйлдвэрлэх яам (''gōngbù'', 工部), Бээжин |Жили |1644–1908 |[[Файл:Shun Chih T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠰᡳᡠᠸᠠᠨ}} |Siowan |Сюаньфу |Жили |1644–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᠠᠨ}} |Boo San |[[Шиань]] |Шаньси |1644–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠯᡳᠨ}} |Lin |Линьцин |Шаньдун |1645–1675 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡳ}} |Gi |Жижоу |Жили |1645–1671 1854 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo zhi |Баодин |Жили |1747–1899 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡨᡠᠩ}} |Tung |[[Датун]] | rowspan="2" |Шэньси |1645–1649 1656–1674 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1645–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠨ}} (1729–1908) |Yuwan (1645–1729) Boo Jin (1729–1908) |[[Тайюань]] |1645–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 09.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡡᠨ}} |Yūn |Миюнь |Жили |1645–1671 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠴᠠᠩ}} (1646–1729) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡠ}} (1729–1908) |Cang (1646–1729) Boo U (1729–1908) |[[Үхань|Ухань]] |Хубэй |1646–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 50 Cash (Hubei Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡥᠣ}} |Boo Ho |[[Кайфэн]] |Хэнань |1647 1729–1731 1854–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 03.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠᠩ}} |Boo Fung |[[Шэньян|Фэнтянь]] |Фэнтянь |1647–1648 1880–1908 |[[Файл:Guangxu Tongbao - Fengtian Mint.png|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᠠᠩ}} (1647–1729) {{MongolUnicode|ᡤᡳᠶᠠᠩ}} (1729–1908) |Boo Chang (1647–1729) Giyang (1729–1908) |[[Нанчан]] |Жянши |1647–1908 |[[Файл:Xianfeng Zhongbao. 50cash. Bao Chang.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠨᡳᠩ}} |Ning |Жяннин |Жянсү |1648–1731 |[[Файл:1 Cash - Guangxu Tongbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡶᡠ}} |Boo Fu |Фужоу |Фужянь |1649–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (20 Cash) - John Ferguson.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡝ}} |Boo Je |Ханжоу |Жөжян |1649–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 05.jpg|none|113x113px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᡩᡠᠩ}} (1649–1729; 1887–1908) {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳ}} (1729–1887) |Dung (1649–1729; 1887–1908) Boo Ji (1729–1887) |Жина |Шаньдун |1649–1738 1854–1870 1887–1908 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} |Boo Yonn |Күньмин |Юньнань |1653–1908 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao - John Ferguson 08.jpg|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠴᡠᠸᠠᠨ}} |Boo Cuwan |[[Чөндү|Чэнду]] |Сычуань |1667–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash - Szechuan Province Mint variant) - John Ferguson 02.jpg|none|139x139px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡤᡠᠩ}} |Gung |[[Гончан]] |Ганьсү |1667–1740 1855–1908 |[[Файл:Hsien Feng T'ung Pao (1 Cash) - John Ferguson 10.jpg|none|134x134px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠰᡠ}} |Boo Su |Сүжоу |Жянсү |1667–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 02.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠨᠠᠨ}} |Boo Nan |[[Чанша]] |Хунань |1667–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠸᠠᠩ}} |Boo Guwang |[[Гуанжоу]] |Гуандун |1668–1908 |[[Файл:Guāng Xù Tōng Bǎo (光緒通寶) scanned image.png|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᡳ}} |Boo Gui |Гуйлин |Гуанши |1668–1908 |[[Файл:Hsien Feng Chung Pao (10 Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡳᠶᠠᠨ}} |Boo Giyan |Гуйянь |Гуйжоу |1668–1908 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 04.png|none|124x124px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠵᠠᠩ}} |Jang |Жанжоу |Фужянь |1680–1682 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡨᠠᡳ}} |Boo Tai |Тайвань |Тайвань |1689–1740 1855–1894 |[[Файл:Xian Feng Tong Bao (咸豐通寶) - Taiwan Mint - Scott Semans.jpg|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠠᠨ}} |Boo An |Жяннин |Аньхуй |1731–1734 |[[Файл:Yung Cheng T'ung Pao - John Ferguson 03.png|none|120x120px]] |- |манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡷᡳ}} |Boo Jy |Баодин |Жили |1745–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠶᡝᡵᡴᡳᠶᠠᠩ}} |Yerkiyang |Яркэнд | rowspan="3" |Шинжаан |1759–1864 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 01.jpg|none|129x129px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡠᠰᡥᡳ}} |Ushi |Үши |1766–1911 |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 02.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡳ}} |Boo I |Кульжа |1775–1866 |[[Файл:1cash GaoZong Xinjiang Ili H22395 1ar85 (8633255243).jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠶᠣᠨᠨ}} (1733–1799) <br>{{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᠣᠩ}} (1799–1908) |Boo Yonn (1733–1799) <br>Boo Dong (1799–1908) |Дунхуан |Юньнань |1800–1908 |[[Файл:1cash XuanZong Dongchuan Yunnan H22638 1ar85 (8599816889).jpg|none|123x123px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡬᡳ}} |Boo Gi |Жижоу [[Гирин (хот)|Гирин]] |Хэбэй (1851–1861) Жилинь (1861–1912) |1851–1912 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 04.jpg|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡝ}} |Boo De |[[Чэндэ]] |Жили |1854–1858 | |- |манж: {{MongolUnicode|ᡴᠠᠰᡥᡤᠠᡵ}} |Kashgar |[[Кашгар]] | rowspan="3" |Шинжаан |1855–1908 |[[Файл:Kashgar mint "Red Cash" Xianfeng Zhongbao dangwushi.png|none|131x131px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡩᡳ}} (1855–1886; 1907–1908) {{MongolUnicode|ᠶᡠᠸᠠᠨ}} (1886–1907) |Boo Di (1855–1886; 1907–1908) Yuwan (1886–1907) |[[Өрөмч]] |1855–1864 1886–1890 1907–1908 |[[Файл:Xian Feng Zhong Bao (咸豐重寶) - 8 Cash (Ürümqi Mint) - Scott Semans.jpg|none|125x125px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡴᡠᠴᠠ}} |Kuca |Куча |1857–1908 |[[Файл:10cash DeZong SinkiangKucha H221488 1ar85 (8574539075).jpg|none|120x120px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᠵᡳᠶᡝᠨ}} |Boo Jiyen |[[Тяньжинь]] | rowspan="2" |Жили |1880–1908 |[[Файл:Kuang Hsu T'ung Pao - John Ferguson 02.jpg|none|126x126px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᡥᡡ}} |Hu |Дагу |1880–1908 | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠪᠣᠣ<br>ᡤᡠᠩ}} |Boo Gung |Күньшан |Жянсү | | |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠠᡴᠰᡠ}} |Aksu |Аксу |Шинжаан | |[[Файл:Ch'ien Lung T'ung Pao (Red Cash) - John Ferguson 03.jpg|none|115x115px]] |- |Манж: {{MongolUnicode|ᠵᡳᠩ}} |Jing |Жинжоу |Хубэй |1648–1657 | |} === Түвдийн мөнгө === {| class="wikitable" !Зоосны бичиг !Кирилл галиг !Нэрлэсэн үнэ !Он !Зураг !Хааны нэр |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:乾隆寶藏 |''Чяньлун Баозан'' |1 мөнгө |1792-1796 |[[Файл:Medium Sho (Year 58) - Qianlong Baozang (乾隆寶藏) - Scott Semans 02.jpg|none|152x152px]] |[[Тэнгэр тэтгэгч]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:嘉慶寶藏 |''Жячин Баозан'' |1 мөнгө |1796–1820 |[[Файл:1 Sho - Jiaqing Era - Scott Semans.jpg|none|154x154px]] |[[Сайшаалт ерөөлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:道光寶藏 |''Даогуан Баозан'' |1 мөнгө |1822–1837 |[[Файл:Daoguang Baozang (道光寶藏) - Year 15 - Scott Semans 04.jpg|none|158x158px]] |[[Төр гэрэлт]] |- |[[Хятад үсэг|Хят]]:宣統寶藏 |''Шюаньтун Баозан'' |1 мөнгө |1910-1911 |[[Файл:1 Sho - Xuantong Baozang (宣統寶藏) - Scott Semans 06.jpg|none|160x160px]] |[[Пүи|Хэвт ёс]] |} === Орчин үеийн зоосон мөнгө === {{Stub}} <gallery mode="packed" heights="160px"> Файл:1 Mace and 4.4 Candareens - Guangxu Yuanbao (Jiangnan Mint) - Scott Semans 06.jpg Файл:Sichuan Rupee - Scott Semans 01.jpg Файл:20 cents - Xuantong Yuanbao (宣統元寶) - Manchurian provinces - MA-Shops.jpg Файл:Dà Qīng Tóng Bì (大清銅幣) - scanned image.png </gallery> == Холбоотой хуудас == * [[Ембүү]] * [[Хубу Гуаньпяо]] * [[Дачин Баочао]] * [[Манж бичиг]] [[Ангилал:Хятадын эдийн засаг]] [[Ангилал:Чин улс]] [[Ангилал:Азийн мөнгөн тэмдэгтийн нэгж]] hmdvlemx1ha1l2trg4fz9cme8qyf0f3 Зоя Касьяненко 0 123254 707969 707589 2022-08-10T04:24:53Z 66.181.187.130 wikitext text/x-wiki '''Зоя Кононовна Касьяненко''' (1925 оны 11-р сарын 25-нд Зөвлөлт Украины Черниговь мужийн Бахмач тосгонд төрсөн- 2016 оны 12-р сарын 26 -нд ОХУ-ын Санкт-Петербург хотод нас барсан) зөвлөлтийн болон оросын дорно судлаач монголч эрдэмтэн, хэл зүйн ухааны доктор, доцент. == Намтар == Тэрээр 1925 оны 11-р сарын 25-нд ЗХУ-ын Укарины Чернигов мужийн Бахмач дүүргийн Бахмач тосгонд төрсөн. Аугаа эх орны дайны оролцож явсан. 1941 оны 9-р сараас 1942 оны 6-р сар хүртэл тэрээр Орон нутгийн агаараас хамгаалах багийн гишүүн, 1942 оны 6-р сараас 10-р сар хүртэл эмийн санд ажиллаж байжээ. 1942 оны 10-р сараас 1944 оны 7-р сар хүртэл Ленинградын фронтын 41-р арми, дараа нь Балтийн 2-р фронтын цэргийн ангийн бүрэлдэхүүнд хээрийн эмнэлэгт сувилагчаар ажилласан. 1944 оны 6-р сараас 1945 оны 6-р сар хүртэл эмнэлгийн сувилагч. 1945-1950 онд Санкт-Петербургийн Улсын Их Сургуулийн Дорно дахины факультетийн оюутан, "Монгол хэлзүйч" мэргэжлээр суралцсан. Аспирантур (монгол хэл) төгсөөд 1953 онд "Орчин үеийн монгол хэлний нийлмэл өгүүлбэрийн асуудал" сэдвээр филологийн шинжлэх ухааны зэрэг хамгаалсан. Тэрээр Монгол Улсын Их Сургуульд зочин багшаар ажиллаж, гадаад иргэдэд монгол хэл заах анхны хөтөлбөр боловсруулжээ. 1985 онд Монгол улсын "Алтан гадас" одон хүртсэн. Тэрээр 2016 оны 12-р сарын 26-нд нас барж, 12-р сарын 29-нд Санкт-Петербург хотын Өмнөд оршуулгын газарт оршуулжээ. == Шинжлэх ухааны бүтээлүүд. == * Касьяненко З. К. Учитель ученику (Подготовка к печати Н. С. Яхонтовой) // Монголика-XV. СПб.: Петербургское востоковедение, 2015. С. 10. * Касьяненко З. К. Колофоны оригинальных сочинений — источник информации о формировании письменной культуры народов Центральной Азии // Mongolica-IX. СПб.: Петербургское востоковедение, 2010. С. 67—68. * Касьяненко З. К. Факультет восточных языков Санкт-Петербургского университета при К. Ф. Голстунском и после // Mongolica-V. СПб.: Петербургское востоковедение, 2001. С. 15—16. * Касьяненко З. К. Некоторые исторические сведения в колофонах «Ганджура»// Mongolica-IV. 90-летию со дня рождения Ц. Дамдинсурэна посвящается. Составитель И. В. Кульганек. СПб.: «Петербургское востоковедение», 1998. С. 20—22. * Касьяненко З. К. Новые данные о первой редакции буддийского канона на монгольском языке // Mongolica: К 750-летию «Сокровенного сказания». М.: Наука. Издательская фирма «Восточная литература», 1993. С. 201—219. * Касьяненко З. К. Оглавление монгольского «Ганджура» под названием «Солнечный свет» // Письменные памятники Востока / Историко-филологические исследования. Ежегодник 1978—1979. М.: Наука, ГРВЛ, 1987. С. 158—185. * Касьяненко З. К. К вопросу об истории редакции монгольского «Ганджура» // Моngolica-I. Памяти Бориса Яковлевича Владимирцова. 1884—1931. М., 1986. С. 252—264. 7atayp91gwrqvb9i5rq51noa08du961 Улбар шар хувьсгал 0 123256 707962 707603 2022-08-10T02:48:22Z 66.181.187.130 wikitext text/x-wiki [[Файл:Maidan Nezalezhnosti 11-21-2004 (Orange revolution) - panoramio.jpg|thumb|Майдан дахь "Улбар шар хувьсгалын" эхлэл. ]] '''Улбар шар хувьсгал''' (украин. Помаранчева революція. үгчилж орчуулбал "Жүржийн хувьсгал") - Украины олон хотуудад 2004 оны 11-р сарын 22-ноос 2005 оны 1-р сарын 23-ны хооронд гарсан энхийн өргөн эсэргүүцэл, цуглаан болон ажил хаялтууд юм. Украины Сонгуулийн төв комисс 2004 оны арваннэгдүгээр сарын 21-нд Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хоёр дахь шатны сонгуулийн урьдчилсан дүнгээр тухайн үед Ерөнхий сайд байсан [[Виктор Янукович]] гурван хувиар ялалт байгуулсан гэж заралсаны дараа “'''Улбар шар хувьсгал'''” эхэлсэн юм. Януковичийн сонгуулийн гол өрсөлдөгч [[Виктор Ющенко|Виктор]] [[Виктор Ющенко|Ющенко]]<nowiki/>г дэмжигчид болон гадаадын ихэнх ажиглагчид сонгууль зөрчиж Янукович 3% илүү санал авсан гэж үзэж байв. Нэгдсэн сөрөг хүчний гол бааз нь тус улсын баруун болон төвийн бүс нутаг (нийслэл Киев хотыг оруулаад) байсан бол Виктор Януковичийг гол төлөв зүүн болон өмнөд бүс нутаг дэмжиж байв. Европын олон орны төрийн зүтгэлтнүүд сөргөлдөгч хүчнүүдийн хооронд зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэсэн ба хамгийн идэвхтэй оролцсон нь Польшийн ерөнхийлөгч асан [[Александр Квасньевски]], НАТО-гийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан, ЕХ-ны комиссар [[Хавьер Солана]], Литвийн ерөнхийлөгч асан [[Валдас Адамкус]], Польшийн Ерөнхийлөгч асан [[Лех Валенса]] нар юм. 2004 оны 12-р сарын 3-нд Украины Дээд шүүх сонгуулийн төв комиссын тухай хуулийн зургаан зүйл, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн 8 заалтыг зөрчсөн тул ялагчийг тодруулах боломжгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Шүүхийн үзэж байгаагаар Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаанд оролцогчид хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ижил тэгш эрхтэй байсан бөгөөд гүйцэтгэх засаглал, нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын албан тушаалтнууд сонгуулийн сурталчилгааны хоригийг дагаж мөрдөөгүй байна. Үүний үр дүнд шүүх “сонгогчдын хүсэл зоригийн бодит илэрхийллийн үр дүнг тогтоох” боломжгүй гэж үзээд 2004 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдөр ''гурав дахь шатны сонгуулийг'' товлон зарлав. Дахин санал хураалтаар Ющенко 8 хувийн саналаар ялалт байгуулсан юм. 2004 оны арваннэгдүгээр сарын 22-нд ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигч Виктор Ющенког дэмжигчид улбар шар тугнууд дор Киев хотын "Майдан Незалежности" гэдэг төв талбайд цугларч эхэлснээр "улбар шар хувьсгал" эхэлсэн. Жагсагчид олон арван майхан барьж, хугацаагүй нээлттэй эсэргүүцлийн жагсаал хийж эхэлжээ. 6ll1bp6mxxwv1yey2r8km7ywyii1y6u Ока гол 0 123316 707846 2022-08-09T11:59:47Z Munkhzaya.E 32380 Хуудас үүсгэв: "{{Энэ гарчиг|д Ижил мөрний нэгэн цутгалын тухай өгүүлнэ. Өөр ижил нэртэй гарчгуудыг [[Ока (салаа утга)|Ока]] салаа утгаас үзнэ үү!}} {{Инфобокс Гол | name = Ока гол<br/><small>{{lang-ru|Ока}}</small> | image_name = IceDriftOka.jpg | image_size = | image_alt = | caption = ''Ока гол'' | image_map =..." wikitext text/x-wiki {{Энэ гарчиг|д Ижил мөрний нэгэн цутгалын тухай өгүүлнэ. Өөр ижил нэртэй гарчгуудыг [[Ока (салаа утга)|Ока]] салаа утгаас үзнэ үү!}} {{Инфобокс Гол | name = Ока гол<br/><small>{{lang-ru|Ока}}</small> | image_name = IceDriftOka.jpg | image_size = | image_alt = | caption = ''Ока гол'' | image_map = Okarivermap.png | map_size = | map_alt = | map_caption = ''Ока гол, [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] ай савд усаа цуглуулах нутаг дэвсгэр'' | origin = [[Глазуновка]]гаас баруун урагш ≈&nbsp;15&nbsp;км<br> {{coord|52|21|45|N|36|13|20|E|display=inline}} | mouth = [[Ока гол]] → [[Ижил мөрөн]] → [[Каспийн тэнгис]]<br> {{coord|56|19|55|N|43|58|53|E|type:_river}} | basin_countries = {{RUS|2=Оросын Холбооны Улс}} | location = {{RUS|Ziel=Орёл муж}}<br>{{RUS|Ziel=Тула муж}}<br>{{RUS|Ziel=Калуга муж}}<br>{{RUS|Ziel=Москва муж}}<br>{{RUS|Ziel=Рязань муж}}<br>{{RUS|Ziel=Владимир муж}}<br>{{RUS|Нижегород муж|Доод Новгород муж}} | length = 1500 км<ref name="GSE">{{GSE|083881|Oka}}</ref><ref name=gvr>{{GVR|177924}}</ref> | elevation = 226 м <small>([[Балтын тэнгис]]ийн түвшнээс дээш)</small> | mouth_elevation = ≈&nbsp;67 м <small>([[Балтын тэнгис]]ийн түвшнээс дээш)</small> | progression = ≈&nbsp;159 м | discharge = 1258 м³/с (дундаж)<br>12.500 м³/с (дээд)<ref>{{cite web|url=https://www.riversnetwork.org/rbo/index.php/river-blogs/east-europe/itemlist/category/952-oka|title=Rivers Network|year=2020}}</ref> | watershed = 245.000 км²<ref name="GSE"/><ref name=gvr/> | river_system = [[Ижил мөрөн]] | left_tribs = [[Угра гол|Угра]], [[Жиздра гол|Жиздра]], [[Протва гол|Протва]], [[Нара гол|Нара]], [[Москва гол|Москва]], [[Пра гол (Ока)|Пра]], [[Клязьма гол|Клязьма]] | right_tribs = [[Упа гол|Упа]], [[Осётр гол|Осётр]], [[Проня гол (Ока)|Проня]], [[Пара гол (Ока)|Пара]], [[Мокша гол|Мокша]], [[Тёша гол|Тёша]] }} '''Ока гол''' ({{lang-ru|Москва-река}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[европ|европ тив]] дэх нутгийн [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] баруун цутгал бөгөөд нийт 1480&nbsp;км урттай гол юм. Ока гол нь [[Ижил мөрөн]]д цутгадаг гол мөрнөөс [[Кама гол]]ын дараа ордог хоёр дахь том цутгал юм. == Цахим холбоос == {{commonscat|Oka River|Ока гол}} == Эшлэл == <references/> [[Ангилал:Ока голын систем| ]] [[Ангилал:Европын гол мөрөн]] [[Ангилал:Орёл мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Доод Новгород мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Тула мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Калуга мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Москва мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Рязань мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Владимир мужийн гол мөрөн]] ngec2gxhi3xhnt7puzrrmyv9nq513ma 707847 707846 2022-08-09T12:02:48Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Энэ гарчиг|д Ижил мөрний нэгэн цутгалын тухай өгүүлнэ. Өөр ижил нэртэй гарчгуудыг [[Ока (салаа утга)|Ока]] салаа утгаас үзнэ үү!}} {{Инфобокс Гол | name = Ока гол<br/><small>{{lang-ru|Ока}}</small> | image_name = IceDriftOka.jpg | image_size = | image_alt = | caption = ''Ока гол'' | image_map = Okarivermap.png | map_size = | map_alt = | map_caption = ''Ока гол, [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] ай савд усаа цуглуулах нутаг дэвсгэр'' | origin = [[Глазуновка]]гаас баруун урагш ≈&nbsp;15&nbsp;км<br> {{coord|52|21|45|N|36|13|20|E|display=inline}} | mouth = [[Ока гол]] → [[Ижил мөрөн]] → [[Каспийн тэнгис]]<br> {{coord|56|19|55|N|43|58|53|E|type:_river}} | basin_countries = {{RUS|2=Оросын Холбооны Улс}} | location = {{RUS|Ziel=Орёл муж}}<br>{{RUS|Ziel=Тула муж}}<br>{{RUS|Ziel=Калуга муж}}<br>{{RUS|Ziel=Москва муж}}<br>{{RUS|Ziel=Рязань муж}}<br>{{RUS|Ziel=Владимир муж}}<br>{{RUS|Нижегород муж|Доод Новгород муж}} | length = 1500 км<ref name="GSE">{{GSE|083881|Oka}}</ref><ref name=gvr>{{GVR|177924}}</ref> | elevation = 226 м <small>([[Балтын тэнгис]]ийн түвшнээс дээш)</small> | mouth_elevation = ≈&nbsp;67 м <small>([[Балтын тэнгис]]ийн түвшнээс дээш)</small> | progression = ≈&nbsp;159 м | discharge = 1258 м³/с (дундаж)<br>12.500 м³/с (дээд)<ref>{{cite web|url=https://www.riversnetwork.org/rbo/index.php/river-blogs/east-europe/itemlist/category/952-oka|title=Rivers Network|year=2020}}</ref> | watershed = 245.000 км²<ref name="GSE"/><ref name=gvr/> | river_system = [[Ижил мөрөн]] | left_tribs = [[Угра гол|Угра]], [[Жиздра гол|Жиздра]], [[Протва гол|Протва]], [[Нара гол|Нара]], [[Москва гол|Москва]], [[Пра гол (Ока)|Пра]], [[Клязьма гол|Клязьма]] | right_tribs = [[Упа гол|Упа]], [[Осётр гол|Осётр]], [[Проня гол (Ока)|Проня]], [[Пара гол (Ока)|Пара]], [[Мокша гол|Мокша]], [[Тёша гол|Тёша]] }} '''Ока гол''' ({{lang-ru|Ока́}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[европ|европ тив]] дэх нутгийн [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] баруун цутгал бөгөөд нийт 1480&nbsp;км урттай гол юм. Ока гол нь [[Ижил мөрөн]]д цутгадаг гол мөрнөөс [[Кама гол]]ын дараа ордог хоёр дахь том цутгал юм. == Цахим холбоос == {{commonscat|Oka River|Ока гол}} == Эшлэл == <references/> [[Ангилал:Ока голын систем| ]] [[Ангилал:Европын гол мөрөн]] [[Ангилал:Орёл мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Доод Новгород мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Тула мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Калуга мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Москва мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Рязань мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Владимир мужийн гол мөрөн]] rah3m3xpaba08pkqcjm9hsgrwkpgh36 707848 707847 2022-08-09T12:03:06Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki {{Энэ гарчиг|д Ижил мөрний нэгэн цутгалын тухай өгүүлнэ. Өөр ижил нэртэй гарчгуудыг [[Ока (салаа утга)|Ока]] салаа утгаас үзнэ үү!}} {{Инфобокс Гол | name = Ока гол<br/><small>{{lang-ru|Ока}}</small> | image_name = IceDriftOka.jpg | image_size = | image_alt = | caption = ''Ока гол'' | image_map = Okarivermap.png | map_size = | map_alt = | map_caption = ''Ока гол, [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] ай савд усаа цуглуулах нутаг дэвсгэр'' | origin = [[Глазуновка]]гаас баруун урагш ≈&nbsp;15&nbsp;км<br> {{coord|52|21|45|N|36|13|20|E|display=inline}} | mouth = [[Ока гол]] → [[Ижил мөрөн]] → [[Каспийн тэнгис]]<br> {{coord|56|19|55|N|43|58|53|E|type:_river}} | basin_countries = {{RUS|2=Оросын Холбооны Улс}} | location = {{RUS|Ziel=Орёл муж}}<br>{{RUS|Ziel=Тула муж}}<br>{{RUS|Ziel=Калуга муж}}<br>{{RUS|Ziel=Москва муж}}<br>{{RUS|Ziel=Рязань муж}}<br>{{RUS|Ziel=Владимир муж}}<br>{{RUS|Нижегород муж|Доод Новгород муж}} | length = 1500 км<ref name="GSE">{{GSE|083881|Oka}}</ref><ref name=gvr>{{GVR|177924}}</ref> | elevation = 226 м <small>([[Балтын тэнгис]]ийн түвшнээс дээш)</small> | mouth_elevation = ≈&nbsp;67 м <small>([[Балтын тэнгис]]ийн түвшнээс дээш)</small> | progression = ≈&nbsp;159 м | discharge = 1258 м³/с (дундаж)<br>12.500 м³/с (дээд)<ref>{{cite web|url=https://www.riversnetwork.org/rbo/index.php/river-blogs/east-europe/itemlist/category/952-oka|title=Rivers Network|year=2020}}</ref> | watershed = 245.000 км²<ref name="GSE"/><ref name=gvr/> | river_system = [[Ижил мөрөн]] | left_tribs = [[Угра гол|Угра]], [[Жиздра гол|Жиздра]], [[Протва гол|Протва]], [[Нара гол|Нара]], [[Москва гол|Москва]], [[Пра гол (Ока)|Пра]], [[Клязьма гол|Клязьма]] | right_tribs = [[Упа гол|Упа]], [[Осётр гол|Осётр]], [[Проня гол (Ока)|Проня]], [[Пара гол (Ока)|Пара]], [[Мокша гол|Мокша]], [[Тёша гол|Тёша]] }} '''Ока гол''' ({{lang-ru|Ока́}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын [[Европ|Европ тив]] дэх нутгийн [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] баруун цутгал бөгөөд нийт 1480&nbsp;км урттай гол юм. Ока гол нь [[Ижил мөрөн]]д цутгадаг гол мөрнөөс [[Кама гол]]ын дараа ордог хоёр дахь том цутгал юм. == Цахим холбоос == {{commonscat|Oka River|Ока гол}} == Эшлэл == <references/> [[Ангилал:Ока голын систем| ]] [[Ангилал:Европын гол мөрөн]] [[Ангилал:Орёл мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Доод Новгород мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Тула мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Калуга мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Москва мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Рязань мужийн гол мөрөн]] [[Ангилал:Владимир мужийн гол мөрөн]] nwqtl06880r0by4tdaufaqqei5c9rdg Ангилал:Орёл мужийн гол мөрөн 14 123317 707850 2022-08-09T12:17:38Z Munkhzaya.E 32380 Хуудас үүсгэв: "{{Commonscat|Rivers of Oryol Oblast|Орёл мужийн гол мөрөн}} [[Ангилал:Оросын гол мөрөн]] [[Ангилал:Орёл мужийн газар зүй|гол мөрөн]]" wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Rivers of Oryol Oblast|Орёл мужийн гол мөрөн}} [[Ангилал:Оросын гол мөрөн]] [[Ангилал:Орёл мужийн газар зүй|гол мөрөн]] 8awy2kdlcdu9bx5a8vtdy31yoiwdoag Ангилал:Калуга мужийн гол мөрөн 14 123318 707851 2022-08-09T12:18:40Z Munkhzaya.E 32380 Хуудас үүсгэв: "{{Commonscat|Rivers of Kaluga Oblast|Калуга мужийн гол мөрөн}} [[Ангилал:Оросын гол мөрөн]] [[Ангилал:Калуга мужийн газар зүй|гол мөрөн]]" wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Rivers of Kaluga Oblast|Калуга мужийн гол мөрөн}} [[Ангилал:Оросын гол мөрөн]] [[Ангилал:Калуга мужийн газар зүй|гол мөрөн]] dfhob6k8ss29es92n51el9o8zrfec3y Ангилал:Владимир мужийн гол мөрөн 14 123319 707852 2022-08-09T12:19:51Z Munkhzaya.E 32380 Хуудас үүсгэв: "{{Commonscat|Rivers of Vladimir Oblast|Владимир мужийн гол мөрөн}} [[Ангилал:Оросын гол мөрөн]] [[Ангилал:Владимир мужийн газар зүй|гол мөрөн]]" wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Rivers of Vladimir Oblast|Владимир мужийн гол мөрөн}} [[Ангилал:Оросын гол мөрөн]] [[Ангилал:Владимир мужийн газар зүй|гол мөрөн]] 5jui0vmz23mzr9dz8g7leiiy7y5tnvi Ока (салаа утга) 0 123320 707856 2022-08-09T12:58:28Z Munkhzaya.E 32380 Хуудас үүсгэв: " '''Ока''' нэршлээр: * [[Ока гол]], Ижил мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Ангар)]], Ангар мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Атлантын далай)]], Атлантын далай руу цутгадаг Испанийн Баск Улсын нэгэн гол * [[Ока (автомашин)]], автомашины загвар * [[Ока (Кэбэк)]], Канадын тосго..." wikitext text/x-wiki '''Ока''' нэршлээр: * [[Ока гол]], Ижил мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Ангар)]], Ангар мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Атлантын далай)]], Атлантын далай руу цутгадаг Испанийн Баск Улсын нэгэн гол * [[Ока (автомашин)]], автомашины загвар * [[Ока (Кэбэк)]], Канадын тосгон * [[Ока (Нигери)]], Нигерийн хот * [[2Б1 Ока]], зөвлөлтийн 420-мм-ийн өөрөө явагч тэсрэх бөмбөг шидэгч * [[9К714 Ока]], оросын газраас газарт онилох пуужин * ''Ōка'' , японы зэвсэгт хүчний тээврийн хэрэгсэл, [[Ёкосука МXҮ-7]]-г үзэх {{Салаа утгатай}} [[Ангилал:Товчилсон үг]] 33ibizb4r9ts9jfgh54fctu2uvzj3kt 707857 707856 2022-08-09T12:58:55Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki '''Ока''' нэршлээр: * [[Ока гол]], Ижил мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Ангар)]], Ангар мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Атлантын далай)]], Атлантын далай руу цутгадаг Испанийн Баск Улсын нэгэн гол * [[Ока (автомашин)]], автомашины загвар * [[Ока (Кэбэк)]], Канадын тосгон * [[Ока (Нигери)]], Нигерийн хот * [[2Б1 Ока]], зөвлөлтийн 420-мм-ийн өөрөө явагч тэсрэх бөмбөг шидэгч * [[9К714 Ока]], оросын газраас газарт онилох пуужин * ''Ōка'' , японы зэвсэгт хүчний тээврийн хэрэгсэл, [[Ёкосука МXҮ-7]]-г үзэх {{Салаа утгатай}} [[Ангилал:Товчилсон үг]] nprmv3b9op3m8hyult3y7ecd5ybh2ji 707858 707857 2022-08-09T13:12:07Z Munkhzaya.E 32380 wikitext text/x-wiki '''Ока''' нэршлээр: * [[Ока гол]], Ижил мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Ангар)]], Ангар мөрний баруун цутгал * [[Ока гол (Атлантын далай)]], Атлантын далай руу цутгадаг Испанийн Баск Улсын нэгэн гол * [[Ока (автомашин)]], автомашины загвар * [[Ока (Кэбэк)]], Канадын тосгон * [[Ока (Нигери)]], Нигерийн хот * [[2Б1 Ока]], зөвлөлтийн 420-мм-ийн өөрөө явагч тэсрэх бөмбөг шидэгч * [[9К714 Ока]], оросын газраас газарт онилох пуужин * ''Ōка'' , японы зэвсэгт хүчний тээврийн хэрэгсэл, [[Ёкосука МXҮ-7]]-г үзэх '''Ока''' нэртэй хүмүүс: * [[Хироки Ока]] (1988 онд төрсөн), японы хөлбөмбөгчин * [[Хитоми Ока]] (1986 онд төрсөн), японы бадминтончин * [[Маси Ока]] (1974 онд төрсөн), японы жүжигчин '''ОКА''' товчилсон үг: * [[ОКА (тээврийн хэрэгсэл үйлдвэрлэгч)]], австралийн бүх дугуйн хөтлөгчтэй тээврийн хэрэгсэл үйлдвэрлэгч {{Салаа утгатай}} [[Ангилал:Товчилсон үг]] idn1hx148sv3v0g0stpn22w7862qisb Wikipedia:Users blocked from the IP Information tool 4 123321 707859 2022-08-09T13:12:11Z 52.144.46.205 Хуудас үүсгэв: " * Finally! .. The Beginner-Friendly, 3-Step Blueprint Our Students Use to Generate as Much as $10,000+ Their Very First Month" wikitext text/x-wiki * Finally! .. The Beginner-Friendly, 3-Step Blueprint Our Students Use to Generate as Much as $10,000+ Their Very First Month coje7ze0ldhefdoowga1fqkddrqu3ed Ангилал:1604 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123322 707862 2022-08-09T13:13:44Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1604 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1604 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1604 онд байгуулагдсан]] f3mqjp7h7pl9q9ldl802a79y3qssjsd Ангилал:1600-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123323 707865 2022-08-09T13:14:24Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1600-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1600-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1600-д онд байгуулагдсан]] 68z5rk2hm42hx0np3yx496u4pr5b2yf Ангилал:1616 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123324 707870 2022-08-09T13:15:41Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1616 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1616 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1616 онд байгуулагдсан]] r7ljcxe6992z1g1yfa93lgaawof705r Ангилал:1618 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123325 707874 2022-08-09T13:17:06Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1618 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1618 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1618 онд байгуулагдсан]] kymwqxjj3gnyv4q2bookct9p6m2c8lm Ангилал:1610-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123326 707877 2022-08-09T13:17:35Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1610-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1610-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1610-д онд байгуулагдсан]] nx691w1o87gi1rwxc89p17bbtd5hgca Ангилал:1628 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123327 707881 2022-08-09T13:20:29Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1628 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1628 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1628 онд байгуулагдсан]] s4qua3uhvygw5inwgux2uv25538xjn1 Ангилал:1620-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123328 707886 2022-08-09T13:21:27Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1620-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1620-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1620-д онд байгуулагдсан]] gfvvht21axl42ml6g54wn8cagpfh0u4 Ангилал:1630 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123329 707891 2022-08-09T13:22:16Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1630 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1630 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1630 онд байгуулагдсан]] mrumcxrpjg0baqkgru3qedoczvjpg65 Ангилал:1635 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123330 707895 2022-08-09T13:22:59Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1635 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1635 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1635 онд байгуулагдсан]] ov01100gk7flvt6vbldpppg2jrrh1n6 Ангилал:1636 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123331 707900 2022-08-09T13:24:04Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1636 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1636 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1636 онд байгуулагдсан]] 4nwlkntku27sj8gdfvpbcsroj66g98b Ангилал:1639 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123332 707905 2022-08-09T13:25:18Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1639 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1639 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1639 онд байгуулагдсан]] hzt6nc524wjsp78nb19ih8avj766h6f Ангилал:1638 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123333 707908 2022-08-09T13:25:37Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1638 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1638 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1638 онд байгуулагдсан]] la65gm3lai29ll1jfy5uil6fufvyqbj Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123334 707911 2022-08-09T13:25:55Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1630-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1630-д онд байгуулагдсан]] fdj2yqrbfw2ig0zwuwskdksy6wdu5cr Ангилал:1648 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123335 707916 2022-08-09T13:27:02Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1648 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1648 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1648 онд байгуулагдсан]] licf13zomp4kh7xjg4ycij8c1leckqv Ангилал:1640-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123336 707919 2022-08-09T13:27:27Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1640-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1640-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1640-д онд байгуулагдсан]] 46amn1fbit7oa9m0rg54pgz3860zvj0 Ангилал:1650 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123337 707923 2022-08-09T13:28:04Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1650 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1650 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1650 онд байгуулагдсан]] tfznv6afujo6l2f62b8h5n7xtwwtw0e Ангилал:1650-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123338 707926 2022-08-09T13:28:24Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1650-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1650-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1650-д онд байгуулагдсан]] dh0l4vkv7ocu4fj7vl6qembdkree8ud Ангилал:1661 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123339 707930 2022-08-09T13:29:17Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1661 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1661 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1661 онд байгуулагдсан]] bvsq4q32hi8e8bz0s7ztu7zqqjrfujg Ангилал:1662 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123340 707934 2022-08-09T13:29:50Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1662 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1662 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1662 онд байгуулагдсан]] 4j3w5878t0zssq23eah990domlhm660 Ангилал:1663 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123341 707938 2022-08-09T13:30:28Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1663 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1663 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1663 онд байгуулагдсан]] rgp7ho397a639r9p3kn6b5mh31lmk12 Ангилал:1660-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123342 707941 2022-08-09T13:30:52Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1660-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1660-д онд байгуулагдсан]] l8azr6hja90x2bjlvu29qizk2ynf5ow Ангилал:1675 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123343 707976 2022-08-10T07:03:30Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1675 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1675 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1675 онд байгуулагдсан]] edniaat4jum7nzno49q27vd38254a4g Ангилал:1670-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123344 707979 2022-08-10T07:04:09Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1670-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1670-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1670-д онд байгуулагдсан]] r502ekpfb1lt86yctiac49yt7qsbc7g Ангилал:1686 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123345 707986 2022-08-10T07:40:00Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1686 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1686 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1686 онд байгуулагдсан]] epvzxj5f9vj9dqx38q5q03mz8kqeeyy Ангилал:1680-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123346 707989 2022-08-10T07:40:34Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1680-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1680-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1680-д онд байгуулагдсан]] 97aeyvc3nyfm35zlm4sts6vsi7nkkv1 Ангилал:1693 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123347 707993 2022-08-10T07:41:21Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1693 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1693 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1693 онд байгуулагдсан]] r8cyz88fykugu4ta9p5xvm1dw7xarvh Ангилал:1698 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123348 707997 2022-08-10T07:42:04Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1698 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1698 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1698 онд байгуулагдсан]] ttg178ynn2xbxex0j3czxzpmlth7eka Ангилал:1690-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123349 708000 2022-08-10T07:42:56Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1690-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1690-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1690-д онд байгуулагдсан]] ir4bu5yhkq0rhjkqvekm06bym6at2q4 Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан 14 123350 708003 2022-08-10T07:44:39Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:17-р зуунд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:17-р зуунд байгуулагдсан]] jum9eioitff2h9c14kv86ieq0unlyr2 Ангилал:1701 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123351 708009 2022-08-10T07:46:25Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1701 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1701 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1701 онд байгуулагдсан]] cm5rs6w976qrx5v200xye8m6lez3w8m Ангилал:1703 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123352 708015 2022-08-10T07:47:24Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1703 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1703 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1703 онд байгуулагдсан]] tk0xnhq8u1hf9vapgtre0jazaitwy63 Ангилал:1706 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123353 708020 2022-08-10T07:49:11Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1706 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1706 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1706 онд байгуулагдсан]] nbzqtoixiu9cewtrzw3rjlmtfyb2bz4 Ангилал:1700-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123354 708023 2022-08-10T07:54:34Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1700-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1700-д онд байгуулагдсан]] 2gutphved4fzfa2vx1szj21isjtz4cf Ангилал:1715 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123355 708027 2022-08-10T07:56:06Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1715 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1715 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1715 онд байгуулагдсан]] moedakj5p6of23zqq4pj4x71pekb737 Ангилал:1716 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123356 708031 2022-08-10T07:56:55Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1716 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1716 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1716 онд байгуулагдсан]] jef6tilgr4nlstfs7va156wg9bzhk0o Ангилал:1718 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123357 708035 2022-08-10T07:57:30Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1718 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1718 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1718 онд байгуулагдсан]] opdjey1xmqljcqsty2gdtgci9hqb4km Ангилал:1710-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123358 708038 2022-08-10T07:57:48Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1710-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1710-д онд байгуулагдсан]] e9pdb8vz8e1fk8q9uklc2vi33q4149q Ангилал:1723 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123359 708045 2022-08-10T08:15:42Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1723 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1723 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1723 онд байгуулагдсан]] 4jpd6q6effcn3znh08mmeafx7btuwjc Ангилал:1724 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123360 708049 2022-08-10T08:16:22Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1724 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1724 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1724 онд байгуулагдсан]] ttefzqardkmp972zy6ijx7gmylqhwx7 Ангилал:1727 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123361 708055 2022-08-10T08:17:45Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1727 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1727 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1727 онд байгуулагдсан]] b0erplqpwvdjcftcz6qlgf4z976zmp9 Ангилал:1729 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123362 708059 2022-08-10T08:18:29Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1729 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1729 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1729 онд байгуулагдсан]] rlxy5iy0wocf76xr369jiyv9brpfj40 Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123363 708062 2022-08-10T08:18:49Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1720-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1720-д онд байгуулагдсан]] h5t132zzs3dxts8208f414a6orkdjjn Ангилал:1733 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123364 708067 2022-08-10T08:43:01Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1733 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1733 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1733 онд байгуулагдсан]] b2rhs5r3fe20ybd45na4pnts51pton2 Ангилал:1736 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123365 708072 2022-08-10T08:50:02Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1736 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1736 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1736 онд байгуулагдсан]] 2ck3n7li6p4b6frqzjvhgdenh0hp2a1 Ангилал:1737 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123366 708076 2022-08-10T08:52:01Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1737 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1737 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1737 онд байгуулагдсан]] kmxn5vi5hdorpoc7nn9tec0r7d7xggt Ангилал:1730-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123367 708079 2022-08-10T08:52:28Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1730-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1730-д онд байгуулагдсан]] a032k9pt0obdl2pcjm4hd3ezvfmklq6 Ангилал:1743 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123368 708089 2022-08-10T09:15:19Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1743 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1743 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1743 онд байгуулагдсан]] e5v7ranbzr31m5z3cylwet76m9uuaxm Ангилал:1749 онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123369 708093 2022-08-10T09:16:10Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1749 онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1749 онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1749 онд байгуулагдсан]] m0r5r8o9de7o7rjh1d9pnxl15d8ox7z Ангилал:1740-д онд үүсгэн байгуулагдсан 14 123370 708096 2022-08-10T09:17:29Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Ангилал:1740-д онд үүсгэн байгуулагдсан]] to [[Ангилал:1740-д онд байгуулагдсан]] wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[:Ангилал:1740-д онд байгуулагдсан]] 0y1i6kewhpappoe78hi7t7ea0bd6kop Италийн Хаант Улс (1861–1946) 0 123371 708100 2022-08-10T09:43:08Z Munkhzaya.E 32380 Munkhzaya.E moved page [[Италийн Хаант Улс (1861–1946)]] to [[Италийн Хант Улс (1861–1946)]] over redirect wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Италийн Хант Улс (1861–1946)]] 1h6h5fcfsf1cy4cvkedyi5w8tixmzfl Догшин жаран 0 123372 708109 2022-08-10T11:16:36Z 64.119.19.187 Хуудас үүсгэв: "Догшин жаран (Жестокий век) бол Зөвлөлтийн зохиолч Исай Калашниковын Чингис хааны тухай өгүүлсэн түүхэн роман юм. Анх 1978 онд хэвлэгдэж байсан." wikitext text/x-wiki Догшин жаран (Жестокий век) бол Зөвлөлтийн зохиолч Исай Калашниковын Чингис хааны тухай өгүүлсэн түүхэн роман юм. Анх 1978 онд хэвлэгдэж байсан. fhrrx3jm5w4gvjrqmqseebgzqaostes 708110 708109 2022-08-10T11:19:56Z 64.119.19.187 wikitext text/x-wiki '''Догшин жаран''' ('''Жестокий век''') бол Зөвлөлтийн зохиолч [[Исай Калистратович Калашников|Исай Калашниковын]] [[Чингис хаан|Чингис хааны]] тухай өгүүлсэн түүхэн роман юм. Анх 1978 онд хэвлэгдэж байсан. 7kx0figlkt53f27p0sydn6bi4gul1xo