संत तुकाराम

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mr">
  <siteinfo>
    <sitename>विकिपीडिया</sitename>
    <dbname>mrwiki</dbname>
    <base>https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">मिडिया</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">विशेष</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">चर्चा</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">सदस्य</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">सदस्य चर्चा</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">विकिपीडिया</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">विकिपीडिया चर्चा</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">चित्र</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">चित्र चर्चा</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">मिडियाविकी</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">मिडियाविकी चर्चा</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">साचा</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">साचा चर्चा</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">सहाय्य</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">सहाय्य चर्चा</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">वर्ग</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">वर्ग चर्चा</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">दालन</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">दालन चर्चा</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">विभाग</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">विभाग चर्चा</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>संत तुकाराम</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1348</id>
    <revision>
      <id>2139852</id>
      <parentid>2129756</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>152.57.165.54</ip>
      </contributor>
      <comment>/* तुकाराम महाराजांचे नाव दिलेली ठिकाणे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59464" xml:space="preserve">{{हा लेख|वारकरी संत तुकाराम|तुकाराम (निःसंदिग्धीकरण)}} 
{{माहितीचौकट हिंदू संत
| नाव = संत तुकाराम महाराज    
| चित्र = Tukaram by Raja Ravi Varma.jpg
| चित्र_रुंदी = 
| चित्र_शीर्षक = संत तुकाराम महाराज 
| मूळ_पूर्ण_नाव = तुकाराम बोल्होबा अंबिले (मोरे)
| जन्म_दिनांक = सोमवार २१ जानेवारी १६०८, माघ शुद्ध पंचमी, शा.शके १५३०, युगाब्द ४७०९.
| जन्म_स्थान = [[देहू]], [[महाराष्ट्र]].
| मृत्यू_दिनांक = शनिवार १९ मार्च १६५०, फाल्गुन वद्य द्वितीया, शा.शके १५७२, युगाब्द ४७५१.
| मृत्यू_स्थान = [[देहू]], [[महाराष्ट्र]]
| गुरू = [[चैतन्य महाप्रभू]]
| पंथ = [[वारकरी संप्रदाय]]
| शिष्य = [[संत निळोबा]] , [[संत बहिणाबाई]], [[भगवानबाबा]]
| साहित्यरचना = [[तुकारामाची गाथा]] (पाच हजारांवर [[अभंग]])&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|title=तुकाराम गाथा|दुवा=http://web.bookstruck.in/book/show?id=88}}&lt;/ref&gt;
| भाषा = [[मराठी भाषा]]
| कार्य = [[समाजसुधारक]], [[कवी]], [[विचारवंत]], लोकशिक्षक
| पेशा  = [[वाणी]] (ते शेती दुकानदारी व सावकारी
करत)
| वडील_नाव = बोल्होबा अंबिले
| आई_नाव = कनकाई बोल्होबा आंबिले 
| पत्नी_नाव = आवली
| अपत्ये = महादेव, विठोबा, नारायण, भागूबाई
| वचन = 
| संबंधित_तीर्थक्षेत्रे = [[देहू]]
| विशेष = 
| स्वाक्षरी_चित्र = 
| तळटिपा =
}}
'''संत तुकाराम''' हे [[इ.स.चे १७ वे शतक|इ.स.च्या सतराव्या शतकातील]] एक [[वारकरी]] संत - कवी होते. त्यांंचा जन्म देेेहु या गावात वसंत पंचमीला-माघ शुद्ध पंचमीला झाला. [[पंढरपूर]]चा  [[विठोबा]] हे तुकारामांचे आराध्यदैवत होते. तुकारामांना वारकरी 'जगद्‌गुरू' म्हणून ओळखतात.  वारकरी संप्रदायातल्या प्रवचन व कीर्तनाच्या शेवटी - 'पुंडलीक वरदे हरी विठ्ठल, श्री ज्ञानदेव तुकाराम, पंढरीनाथ महाराज की जय, जगद्गुरू तुकाराम महाराज की जय' असा जयघोष करतात. जगद्गुरू तुकाराम लोककवी होते. 'जे का रंजले गांजले! त्यासी म्हणे जो आपुले तोचि साधू ओळखावा! देव तेथेची जाणावा!' अशा प्रकारचे अभंग संत तुकाराम महाराजांनी जनसामान्यांना सांगून ईश्वर भक्तीचा सुगम मार्ग दाखवला. वारकरी संप्रदायाची अखंड परंपरा त्यांनी निर्माण केली. सतराव्या शतकामध्ये सामाजिक प्रबोधनाचे मुहूर्तमेढ रोवणारे सुधारक संत म्हणून तुकाराम महाराजांचा उल्लेख केला जातो. तुकाराम महाराज वास्तववादी निर्भीड आणि वेळप्रसंगी समाजातील दांभिकपणावर रोखठोक शब्दांमध्ये प्रहार करणारे संत होते. महाराष्ट्राच्या भूमीमध्ये या काळात अनागोंदी निर्माण झालेली होती. अशा काळात संत तुकारामांनी आपल्या साहित्यातून व कीर्तनांतून समाजाला अचूक मार्गदर्शन करण्याचे कार्य केले.

तुकाराम महाराज हे साक्षात्कारी व निर्भीड संत कवी होते. वेदान्त तुकोबांच्या अभंगवाणीतून सामान्य जनांपर्यंत प्रवाहित झाला. ‘अभंग म्हटला की तो फक्त तुकारामाचाच' एवढी लोकप्रियता त्यांच्या अभंगांना मिळाली. संत तुकारामांची भावकविता म्हणजे अभंग, हे अभंग महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक परंपरेचे महान द्योतक आहेत. वारकरी, ईश्र्वरभक्त, साहित्यिक, अभ्यासक व सामान्य रसिक आजही त्यांच्या अभंगांचा अभ्यास करतात. त्यांचे अभंग खेड्यांतील अशिक्षित लोकांच्याही नित्य पाठांत आहेत. 
  
भागवत धर्माचा कळस होण्याचे महद्‌भाग्य त्यांना लाभले. महाराष्ट्राच्या हृदयात अभंगरूपाने ते स्थिरावले आहेत. त्यांच्या अभंगांत परतत्त्वाचा स्पर्श आहे. मंत्रांचे पावित्र्य शब्दकळेत पाझरते. त्यांची प्रत्यक्षानुभूती त्यांच्या भावकाव्यात आहे. त्यांच्या काव्यातील गोडवा व भाषेची रसाळता अतुलनीय आहे. संत तुकाराम महाराजांनी आपल्या अभंगलेखनाबरोबरच गवळणीही रचल्या आहेत.

संत तुकारामांच्या अभंगाचा अनेकांनी अनेक अंगानी अभ्यास करून त्यांचे सौंदर्य उलगडण्याचा प्रयत्न केला आहे. महाराजांची गाथा ही अखंड ज्ञानाचा स्रोत म्हणून जनसामान्यांच्या मुखांमध्ये कायम आहे. गाथा बुडवली म्हणणाऱ्यांना जनसामान्यांच्या तोंडून मुखोद्गत अभंग ऐकून गाथा जिवंत असल्याचा प्रत्यक्ष अनुभव झाला. इंद्रायणी नदीच्या काठावर लाखोंचा जनसमुदाय गाथेतील अभंग म्हणू लागले यावेळी तुकाराम महाराजांना जाणीव झाली की आपले अभंग, आपली गाथा बुडालेली नाही. तर ती जनसामान्यांच्या मुखांमध्ये अखंड जिवंत आहे. आपल्या कार्याची ही खरी यथोचित पावती आहे. खऱ्या अर्थाने संत तुकाराम हे या काळातील लोक संत होते. बहुजन समाजाला जागृत करून देवधर्म यासंबंधी मते लोकांना पटवून देण्यामध्ये ते यशस्वी ठरले. देव धर्मातील अनागोंदी त्याचप्रमाणे भोळ्या समजुती प्रयत्नपूर्वक नष्ट करण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला. समाजमनावरील अंधश्रद्धेचा पगडा दूर करून लोकांना नवा धर्म, नवी भाषा देण्याचं काम संत तुकारामांनी केले. संत तुकारामांचे धर्मक्रांतीचे समाज प्रबोधन आजही समाजाला मार्गदर्शक ठरलेले आहे. त्यांचे अभंग मानवी जीवनाला उपकारक ठरले आहेत लौकिक अर्थाने संत तुकाराम हे आठव्या पिढीतील नायक होते. वि.का. राजवाडे यांनी  संत चळवळीवर काही प्रमाणात टीका केलेली आहे. संत चळवळीच्या संदर्भामध्ये ते लिहितात, &quot;संतांच्या संत चळवळीने महाराष्ट्र तीन शतके अपंग होऊन राहिला मात्र याला अपवाद संत रामदास हे होय&quot; ज्ञानदेवांनी रचलेल्या भक्ती चळवळीला खऱ्या अर्थाने कळसास नेण्याचे काम हे संत तुकारामांनी केलेला आहे.

==जीवन== 
तुकारामांच्या जन्मवर्षाबद्दल इतिहासकारांमध्ये मतभेद आहेत, त्यातली चार संभाव्य वर्षे [[इ.स. १५६८]], [[इ.स. १५७७]], [[इ.स. १६०८]] आणि [[इ.स. १५९८]] ही आहेत. [[इ.स. १६५०]] मध्ये हजर असलेल्या तमाम जनतेच्या समक्ष त्यांचा देव, विठ्ठल त्यांना सदेह वैकुंठी घेऊन गेले असे मानले जाते. मंबा भटने त्यांचा खून केल्याचे आरोप अगदी त्यांच्या देहांता पासून आहे. 

त्यांचे घराणे मोरे आणि आडनाव अंबिले आहे. त्यांच्या घराण्यातील विश्वंभरबुवा हे मूळ पुरुष महान विठ्ठलभक्त होते. त्यांच्या घरात पंढरीची वारी करण्याची परंपरा होती. तुकारामांचे वडील बोल्होबा व आई कनकाई होत. त्यांना सावजी हा मोठा भाऊ व कान्होबा धाकटा भाऊ होता. मोठा भाऊ सावजी विरक्त वृत्तीचा होता. घराची संपूर्ण जबाबदारी तुकोबांवरच होती. पुण्याचे आप्पाजी गुळवे यांची कन्या जिजाई (आवली) हिच्याशी त्यांचा प्रथम विवाह झाला होता.

तुकोबांना त्यांच्या प्रापंचिक जीवनात विपत्तींचे तडाखे सहन करावे लागले. अनेक प्रापंचिक दुःखे भोगावी लागली. ते १७-१८ वर्षांचे असताना त्यांचे  आई-वडील मरण पावले, मोठा भाऊ विरक्तीमुळे तीर्थाटनाला निघून गेला. भयंकर दुष्काळाचा त्यांना सामना करावा लागला. संतू नावाचा त्यांचा मोठा मुलगा दुष्काळातच गेला, गुरे ढोरेही गेली, महाजनकी बुडाली. मन उदास झाले, संसारात विरक्ती आली. या परिस्थितीत त्यांनी श्रीविठ्ठलावरची आपली परमभक्ती कायम ठेवत देहू गावाजवळील भंडारा डोंगरावर उपासना चालू केली. चिरंतनाचा, शाश्वताचा शोध घेत असताना त्यांना साक्षात्कार झाला. तेथेच परब्रह्मस्वरूप ‘श्रीविठ्ठल’ त्यांना भेटला असे मानले जाते.

तुकारामांचा  [[सावकारीचा]] परंपरागत [[व्यवसाय]] होता. परंतु एकदा दुष्काळ पडला असता त्यांनी सर्व कुळांना त्यांच्या सावकारीच्या पाशातून मुक्त केले. जमिनीची [[गहाणवट|गहाणवटीची]] कागदपत्रे [[इंद्रायणी नदी|इंद्रायणी]] नदीत टाकून दिली. पुढे प्रवचने-कीर्तने करताना तुकारामांना [[अभंग|अभंगांची]] रचना स्फुरू लागली.

सुदुंबरे गावातील त्यांचा बालपणीचा मित्र ''[[संताजी जगनाडे]]'' यांनी तुकारामांचे [[अभंग]] कागदावर उतरवून घेण्याचे काम केले.&lt;br /&gt;
[[देहू]] गावातीला ''मंबाजी'' नामक बुवाने तुकारामांना खूप त्रास दिला. परंतु तुकारामांच्या पत्नी ''आवली''ने मंबाजींना बदडण्याचा प्रयत्न केल्यावर  मंबाजी पळून गेला. पण नंतर तुकारामांचा आध्यात्मिक अधिकार ओळखून त्यानेही त्यांचे शिष्यत्व पत्करले.

[[पुणे|पुण्याजवळील]] वाघोली गावातील ''रामेश्वर भट'' यांनी तुकारामांना [[संस्कृत]] भाषेतील [[वेद|वेदांचा]] अर्थ [[प्राकृत]] भाषेत सांगितल्यावरून त्यांना त्यांच्या अभंगांच्या  [[गाथा]] [[इंद्रायणी नदी|इंद्रायणी]] नदीत बुडवून टाकण्याची शिक्षा दिली.

फाल्गुन वद्य द्वितीयेला तुकारामांचे सदेह वैकुंठ-गमन झाले, असे मानले जाते. हा दिवस 'तुकाराम बीज' म्हणून ओळखला जातो. तुकाराम महाराज हे संसारी असून सुद्धा त्यांनी आयुष्य परमार्थाकडे वळवले. सर्व समाज श्रीमंत असावा अशी त्यांची धारणा होती. गरिबांविषयी त्यांना कळवळा होता. त्यांचे अंतकरण महासागरासारखे होते माणुसकीची त्यांना जाणीव होती. ते व्यापारी होते. त्यांनी स्वतःच्या वाट्याला जे आले ते त्यांनी लोकांना दिले. कर्जदारांची कर्ज माफ करणारा हा जगातील पहिला संत होय. जगामध्ये समता नांदावी अशी त्यांची मनोभूमिका होती. संसारातील विरक्तीचा ते महामेरू होते. महात्मा गौतम बुद्धाने जसे राजऐश्वर्याचा त्याग केला. तसा संत तुकाराम यांनी संसारातील सुखदुःखाचा त्याग केला. जगाचा संसार सुरळीत चालविण्यासाठी त्यांनी अभंगांद्वारे मानवाला व एकूणच तत्कालीन समाजाला मार्गदर्शन केले. त्यांचे मार्गदर्शन समाजाच्या दृष्टीने मौलिक ठरले. 

समाजातील काही विकृत विकारांच्या लोकांनी संत तुकारामांना वेडा ठरविण्याचा प्रयत्न केला. अनेक कट कारस्थाने रचली, त्यांतून तुकाराम सहीसलामत सुटले. 

संत तुकारामांना चार मुले होती. कन्या भागीरथी व काशी तर मुलगे नारायण आणि महादेव. यापैकी दोन आजाराने मरण पावले. पहिली बायको गेल्यानंतर त्यांनी पुण्यातील आप्पाजी गुळवे यांची कन्या नवलाई ऊर्फ जिजाऊ हिच्याबरोबर त्यांनी दुसरा विवाह केला. ती स्वभावाने खाष्ट होती परंतु सती सावित्रीसारखी पतिव्रता होती. संत तुकारामांचा संसार तिने नीट सांभाळला, त्यांची विरक्ती सांभाळली. संत तुकाराम महाराज भंडारा डोंगरावर आत्मचिंतनासाठी तेरा दिवस बसले. ईश्वराची करुणा भाकत चिंतन केले, त्यावेळी त्यांची सर्व देखभाल जिजाऊने केली. संत तुकारामांनी स्वतःचा संसार सुखाचा करण्यापेक्षा जगाच्या कल्याणासाठी कीर्तनातून अभंगवाणी रचली, लौकिकार्थाने मायाजालात गुंतले नाहीत. देहूला संत तुकाराम महाराज जेथून वैकुंठाला गेले, त्या स्थानावर नांदुरकीचे एक झाड आहे. तुकाराम बिजेला बरोबर दुपारी १२:०२ वाजता तुकाराम वैकुंठाला गेले, त्या वेळी हा नांदुरकीचा वृक्ष प्रत्यक्ष हलतो, असे सांगितले जाते. संत तुकाराम महाराज हे देहू या गावी जन्मले. संत तुकाराम महाराजांना &quot;जगदगुरू&quot; असे संबोधले जाते. जगदगुरू तुकाराम महाराज हे सदैव &quot;हरिनामात&quot; गढलेले असायचे. होळी नंतर लगेच दुसऱ्या दिवशी &quot;तुकाराम बीज&quot; हा दिवस येतो. याच दिवशी जगदगुरू तुकाराम महाराज हे नांदुरकी वृक्षाच्या छायेखाली ध्यानस्त बसून सदेह वैकुंठधामाला गेले. वैकुंठधाम म्हणजे साक्षात &quot;श्री हरि भगवान विष्णू&quot; यांचे धाम. जगदगुरू तुकाराम महाराज यांच्या नावातच &quot;राम&quot; आहे. [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] यांच्यासारख्या एक युगप्रर्वतक महापुरुषाने तुकाराम महाराज यांचे आशीर्वाद घेऊन आपल्या कार्याला सुरुवात केली होती. यामुळे तुकाराम महाराजांना &quot;जगदगुरू&quot; असे संबोधले जाते.

== वंशावळ ==
* विश्वंभर आणि आमाई अंबिले यांना दोन मुले - हरि व मुकुंद
* यांतील एकाचा मुलगा विठ्ठल
* दुसऱ्याची मुले - पदाजी अंबिले, शंकर अंबिले, कान्हया अंबिले

[[चित्र:Birthplace and residence of Sant Tukaram Maharaj, Dehu.jpg|इवलेसे|संत तुकाराम महाराज यांचे जन्मस्थान आणि वसतीस्थान, देहूगाव]]

* बोल्होबा आणि कनकाई अंबिले यांना तीन मुले - सावजी (थोरला). याने तीर्थयात्रेला जाण्यासाठी घर सोडले. मधला तुकाराम व धाकटा कान्होबा

==जीवनोत्तर प्रभाव ==
[[संत बहिणाबाई]] शिवुर ता.वैजापूर ही तुकारामांची शिष्या. तुकारामांनी तिला स्वप्नात गुरुपदेश दिला होता. तुकाराममहाराजांनीं वैकुंठगमन केल्यावर बहिणाबाईची निष्ठा पाहून तिला साक्षात दर्शन दिले होते, असे म्हणतात. तुकारामांनी बहिणाबाईला बौद्धांच्या ’वज्रसूची’ या बंडखोर ग्रंथाचे मराठी भाषांतर करायला सांगितले होते.{{संदर्भ हवा}}

==तुकारामांनी लिहिलेली  पुस्तके==
संत तुकाराम गाथा म्हणजे बहुजनांची गीता आहे. महाराष्ट्राच्या पावन भूमीत गेली चारशे वर्ष मुक्तीची ज्ञानगंगा या गाथेच्या रूपाने वाहत आहे. ज्ञानोबा, तुकाराम म्हणजे महाराष्ट्राची संस्कृतिक विद्यापीठे आहेत. त्यांचे साहित्य म्हणजे आध्यात्मिक ज्ञानाचा आधारवड आहे. अभंग आणि ओवी हे तळागाळातील समाजात ठाण मांडून बसलेले आहेत. महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचे जीवनाची बाग बहरली. ती ज्ञानोबा-तुकारामांच्या या अभंगाची भाषा सरळ आणि सोपी आहे. मुखामध्ये रुळणाऱ्या, कानामध्ये गुंज घालणारे शब्द आहेत. 

महाराष्ट्रातील देवगिरीच्या यादवांचा अस्त झाल्यानंतर महाराष्ट्रात सर्वत्र अंदाधुंदीचा कारभार सुरू झाला. बहुजन समाजाचे आर्थिक, धार्मिक शोषण सुरू झाले. गुलामगिरीचे ज्यू बहुजनांच्या मानेवर लटकत होते. धर्मसत्ता प्रबळ झालेली होती. हिंदू धर्माला कर्मकांडाची जळमटे चिकटलेली होती. देव-धर्म प्रथेपुढे समाज गांजलेला होता. अंधश्रद्धेने सारा समाज पोखरला होता. परकीय सत्ता बळकट झाली होती. समाजातील सत्त्व आणि स्वाभिमान हरवलेला होता. आदिलशाही, निजामशाही, मुघलशाहीचा विळखा समाजावर घट्ट झाला होता. महाराष्ट्रातील मराठा सरदार वतनांसाठी आपसांमध्ये लढत होते स्वकीय कोण आणि परकीय कोण याची ओळख उरलेली नव्हती. हिंदू धर्मातील सनातनी लोकांनी चातुर्वर्ण्याची चौकट बळकट केली होती. त्यामुळे समाजात एकता अस्तित्वात नव्हती. अशा या काळामध्ये एक दिव्य ज्योत उदयाला आली ती म्हणजे धर्म क्रांतीचा पहिला संत - ज्ञानेश्वर - या काळामध्ये पुढे आला. मराठी भाषेतील आध्यात्मिक क्रांतीची पहिली ज्ञानज्योत त्यांनी प्रज्वलित केली. तत्कालीन सनातनी धर्ममार्तंडांनी ज्ञानेश्वरांचा अतोनात छळ केला. परंतु ज्ञानेश्वरांनी धर्मशास्त्रानुसार त्यांना सडेतोड उत्तर दिली. सात शतकांहून अधिक वर्षे ही ज्ञानज्योत तेवत राहिली यातच तिचे थोरपण आहे. 

ज्ञानेश्वरानंतर जनार्दन स्वामी, एकनाथ महाराज, नामदेव आणि त्यानंतर संत तुकाराम यांनी भागवत धर्माची पताका सर्वत्र फडकवली. भागवत धर्माचा कळस म्हणजे संत तुकाराम,त्यांनी बहुजन समाजामध्ये पसरलेली धर्म कर्मकांडाची जळमटे आपल्या कीर्तनातून पुसून टाकली. अभंगवाणी महाराष्ट्राच्या दऱ्याखोऱ्यांमध्ये वसली. अभंगवाणीतून सत्यधर्माची शिकवण जगाला संत तुकाराम यांनी दिली. सामाजिक परिवर्तनाची वादळ सर्वत्र पसरले. या वादळाला थोपविण्यासाठी सनातनी धर्ममार्तंडांनी कल्लोळ केला, कटकारस्थाने रचली अशा अनेक संकटातून नव्हे तर अग्निदिव्यातून जात असताना अभंग सतत गर्जत राहिला. जाती-धर्माची उतरंड त्यांनी मोडून काढली. गुलामगिरीची चौकट मोडली. बहुजन समाजामध्ये स्वाभिमान निर्माण केला. 

संत तुकाराम हे अभंग वाणी कीर्तनाच्या माध्यमातून राष्ट्र धर्माची शिकवण देणारे या काळातील महत्त्वाचे संत ठरले. संत तुकाराम यांनी बहुजन समाजाला जागृत करून देव आणि धर्म यासंबंधी ठोस मते पटवून देण्याचा प्रयत्न केला. देवभोळेपणा धर्मातील चुकीच्या समजुती त्यांनी प्रयत्नपूर्वक दूर सारण्याचा प्रयत्न केला. तत्कालीन धर्ममार्तंडांनी त्यांना खूप विरोध केला विरोधक नमले परंतु अभंग, अभंग राहिले संत तुकारामांचे धर्मक्रांतीचे समाज प्रबोधन आजही मार्गदर्शनपर ठरलेले आहे. त्यांची वंशावळ पाहिली तर त्यांच्या घराण्यात वारकरी संप्रदायाची परंपरा अखंड दिसते.त्यांच्या घराण्यातील मूळ पुरुष विश्वंभर त्यांची पत्नी रमाबाई हरी आणि मुकुंद अशी त्यांची दोन मुले ही दोन मुले लढाईत मारली गेली. तत्कालीन रूढीप्रमाणे मुकुंदाची पत्नी सती गेली. हरीची पत्नी गरोदर असल्याने सती गेली नाही. हरीला विठोबा नावाचा मुलगा झाला. विठोबाचा दाजी व दाजीचा शंकर, शंकरचा कान्होबा, कान्होबाचा बोल्होबा आणि बोल्होबाचा संत तुकाराम असा हा वंश आहे. संत तुकारामांचे उपनाव मोरे असे होते. वंशपरंपरेने घरी वाण्याच्या दुकानाचा व्यवसाय होता. सावकारी होती. पुण्यापासून पंधरा ते वीस किलोमीटर अंतरावर इंद्रायणी नदीकाठी देहू गाव वसले आहे. संत तुकाराम यांचे मूळ पुरुष विश्वंभर यांनी गावांमध्ये विठोबाचे देऊळ बांधलेले होते. घराण्यात वारकरी संप्रदाय अखंड चालत आलेला होता. असा उल्लेख महिपतीकृत संत तुकाराम चरित्रात सापडतो. संत तुकाराम यांच्या घराण्यात आठ पिढ्या सावकारी होती, ते महाजन होते. घरात श्रीमंती नांदत होती. कोणत्याही गोष्टीची कमी नव्हती घरी नोकर-चाकर यांची मांदियाळी होती, असे असूनसुद्धा संत तुकाराम या गोष्टींपासून विरक्तच राहिले. संसार असूनसुद्धा त्यांनी आयुष्य परमार्थासाठी वाहिले. 
*  तुकारामाच्या अभंगांची गाथा महाराष्ट्र सरकारने आणि शिवाय अनेक प्रकाशकांनी पुस्तकरूपाने प्रसिद्ध केली आहे. गाथेचे तेलुगू भाषेत भाषांतर (भाषांतरकार - कर्णे गजेंद्र भारती महाराज)  
*  तुकाराम गाथा (संपादक नानामहाराज साखरे)
*  दैनंदिन तुकाराम गाथा (संपादक माधव कानिटकर)
*  श्री तुकाराम गाथा (संपादक स.के. नेऊरगावकर)
*  श्री संत तुकाराम महाराजांची गाथा (संपादक ह. भ. प. श्री. पांडुरंग अनाजी घुल)&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=श्री संत तुकाराम महाराजांची गाथा|last=संपादक घुले|first=पांडुरंग अनाजी, ह्. भ्. प्.|publisher=श्री संत तुकाराम महाराज वाङ्मय प्रकाशन संस्था|year=२०१७|location=श्री क्षेत्र आळंदी}}&lt;/ref&gt;

== चित्रपट ==
* इ.स.१९३६ मध्ये [[प्रभात फिल्म कंपनी]]च्या विष्णूपंत दामले आणि फत्तेलाल शेख यांनी मराठीत '[[संत तुकाराम (चित्रपट)|संत तुकाराम]]' या नावाने चित्रपट बनवला. या चित्रपटाला अपूर्व यश प्राप्त झाले. १२ डिसेंबर १९३६ रोजी मुंबईच्या सेंट्रल सिनेमा येथे प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटात विष्णूपंत पागनीस यांनी संत तुकाराम यांचे काम केले होते. ५व्या [[Venice Film Festival|व्हेनिस चित्रपट उत्सवामध्ये]]  या चित्रपटाला पुरस्कार मिळाला होता. हा मराठी चित्रपट एकाच चित्रपटगृहात वर्षभर चालू होता. हा त्या काळचा उच्चांक होता.  त्यानंतर भारतातील अनेक भाषांमध्ये संत तुकाराम यांच्यावर चित्रपट निघाले. 
* हा १९३६ सालचा मराठी चित्रपट येण्याआधी तुकारामांवर तीन चित्रपट बनले होते. पहिला मूकपटांच्या जमान्यात कोहिनूर फिल्म कंपनीने निर्माण केलेला 'संत तुकाराम'. त्यानंतरचे दोन तुकाराम आले ते बोलपटांच्या जमान्यात १९३२ मध्येच. यांपैकी एक तुकाराम निर्माण केला होता 'शारदा फिल्म कंपनी'ने आणि दुसरा 'मास्टर ॲन्ड कंपनी'ने 'संत तुकाराम' अर्थात 'जय विठ्ठल' या नावाने. शुक्ल नावाच्या नटाने यात तुकारामांची भूमिका केली होती. यापलीकडे या चित्रपटाची काहीच माहिती उपलब्ध नाही. हा चित्रपट म्हणजे एका नाटकाचे चित्रण होते. शारदा फिल्म कंपनीचा 'तुकाराम' मात्र चित्रपट म्हणूनच तयार करण्यात आला होता. या 'तुकारामा'चीही काही माहिती आज उपलब्ध नाही. 
* १९६३ मध्ये संत तुकाराम नावाचा कानडी चित्रपट आला होता. दिग्दर्शक - सुंदराराव नाडकर्णी
* तुका झालासे कळस (मराठी चित्रपट, १९६४) - दिग्दर्शक राजा नेने. या चित्रपटात तुकारामाची भूमिका कुमार दिघे यांनी केली होती.
* १९६५ मध्ये तुकारामांवर हिंदी चित्रपट आला. त्याचे नाव होते 'संत तुकाराम'. राजेश नंदा यांनी दिग्दर्शित केलेला हा चित्रपट अशोक फिल्म्सने निर्माण केला होता. शाहू मोडकांनी यात तुकारामाची भूमिका केली होती. तर अनिता गुहा 'आवडी' बनल्या होत्या.
* त्यानंतर १९७४ मध्ये 'महाभक्त तुकाराम' आला. हा मूळ तामिळ चित्रपट होता,आणि मराठीत डब करण्यात आला होता. या चित्रपटाचे वैशिष्ट्य म्हणजे [[श्रीदेवी]] यात बालतारका म्हणून पडद्यावर दिसली होती.
* यानंतर २००२ मध्ये आणखी एक तुकारामांवरचा चित्रपट आला. कृष्णकला फिल्म्सचा 'श्री जगत्गुरू तुकाराम'. 
* इ.स. २०१२सालचा 'तुकाराम' हा चित्रपट या सर्व संतपटांपेक्षा वेगळा आणि आधुनिक विचारसणी मांडलेला चित्रपट आहे. हा चित्रपट चंद्रकांत कुलकर्णींनी दिग्दर्शित केला होता. 
* तुकारामाच्या आयुष्यावर कलर्स मराठी दूरचित्रवाणी वाहिनीवर ‘तू माझा सांगाती’ नावाची मालिका ११-७-२०१४पासून सुरू झाली. ११ ऑगस्ट २०१८ रोजी तिचा शेवटचा एपिसोड झाला.
* 'तुका आकाशा एवढा' हा मराठी चित्रपट ???? साली आला होता. दिग्दर्शक, संगीत दिग्दर्शक - जितेंद्र वाईकर

==तुकारामाचे चरित्र, अभंग आणि त्यासंबंधी लिहिली गेलेली पुस्तके==
तुकारामांचे ’तुकारामबाबांचे चरित्र’ नावाचे मराठीतले पहिले चरित्र [[कृष्णाजी अर्जुन केळुसकर]] यांनी इ.स. १८९६ साली लिहिले. ’आध्यात्मिक ज्ञान रत्‍नावली’ नावाच्या मासिकात हे चरित्र क्रमश: प्रसिद्ध झाले होते.  न्यायमूर्ती [[महादेव गोविंद रानडे|रानडे]] यांनी या चरित्राचे कौतुक केले होते. दक्षिणा प्राईज कमिटीने या पुस्तकाला पहिले बक्षीस दिले होते. चमत्कारांवर भर न देता संत तुकारामांचे थोरपण या पुस्तकात सांगितले आहे. २०१५ साली औरंगाबादच्या साकेत प्रकाशनाने या पुस्तकाची ’संत तुकाराम’ या नावाची नवी आवृत्ती काढली आहे. अन्य पुस्तके - 
* अभंगवाणी प्रसिद्ध तुकयाची ([[ग.बा. सरदार]])
* अभंगवाणी श्री तुकयाची (प्रा. डाॅ. गणेश मालधुरे) 
* आनंदओवरी (कादंबरी - लेखक [[दि.बा. मोकाशी]])
* आनंड डोह (२०१४). नाटक - लेखक  : योगेश्वर
* आनंदाचे डोही आनंद तरंग (कादंबरी, लेखिका मृणालिनी जोशी)
* ’A complete collection of the poems of Tukáráma, the Poet of Maharashtra (दोन खंड-इ.स.१८६९) मराठीतून इंग्रजीत भाषांतर करणारे : विष्णू परशुरामशास्त्री पंडित, शंकर पांडुरंग पंडित आणि जनार्दन सखाराम गाडगीळ
* तुका आकाशाएवढा : लेखक [[गो.नी. दांडेकर]]
* तुका झाला पांडुरंग (कादंबरी, [[भा.द. खेर]])
* तुका म्हणे : लेखक डॉ. [[सदानंद मोरे]]
* तुका म्हणे भाग १, २ :  लेखक [[डॉ. दिलीप धोंगडे]]
* तुका म्हणे सोपी केली पायवाट (डॉ. अविनाश वाचासुंदर - दैनंदिन उपयोगाच्या तुकारामांच्या निवडक १५० अभंगांचे निरूपण)
* तुका झाले कळस (डाॅ. [[व.दि. कुलकर्णी]])
* तुका झालासे कळस : लेखक डॉ. प्रभाकर श्रावण चौधरी
* तुका झालासे कळस : लेखक स.कृ. जोशी
* तुका झालासे कळस : लेखक डॉ. [[रामचंद्र देखणे]]
* तुका झालासे कळस: लेखक अर्जुन जयराम परब
* तुका झालासे विठ्ठल : (ढवळे प्रकाशन)
* संत तुकाराम (बाबाजीराव राणे)
* तुकाराम - अंतर्बाह्य संघर्षाची अनुभवरूपे ([[म.सु. पाटील]])
* तुकाराम दर्शन (डॉ. [[सदानंद मोरे]])
* समग्र तुकाराम दर्शन (किशोर सानप)
* तुकाराम (हिंदी बालनाट्य, लेखिका - धनश्री हेबळीकर, दिग्दर्शन अभिजित चौधरी, निर्माता युवराज शहा)
* तुकाराम गाथा (भालचंद्र नेमाडे)
* तुका राम दास (तुलसी आंबिले, लोकसत्ता दैनिकात २०१६ साली प्रसिद्ध झालेल्या दोन सदरांतील मजकुराचे संकलन)
* तुकाराम नावाचा संत माणूस (विश्वास सुतार)
* श्री तुकाराम महाराज चरित्र - (प्रा. र.रा. गोसावी, वीणा गोसावी)
* तुकाराम महाराजांची जीवनसूत्रे : लेखक डॉ. यादव अढाऊ
* तुकाराम व्यक्तित्व आणि कवित्व : लेखक किशोर सानप आणि मनोज तायडे
* तुकारामांचा शेतकरी : लेखक डॉ. [[आ.ह. साळुंखे]]
* तुकारामांची अभंगवाणी : लेखक पंडित कृष्णकांत नाईक
* तुकारामाचे निवडक १०० अभंग : लेखक डॉ. [[दिलीप चित्रे]]
* तुकारामाचे निवडक १००० अभंग (व्हीनस प्रकाशन)
* तुकारामाच्या अभंगांची चर्चा (खंड १, २) (वासुदेव पटवर्धन)
* तुका, विठू आणि मी : लेखिका यशश्री भवाळकर
* तुकोबा : लेखक शंकर पांडुरंग गुणाजी
* तुकोबाचे वैकुंठगमन [[दिलीप चित्रे]]
* [[धन्य तुकाराम समर्थ]] (एकपात्री नाट्यप्रयोग), लेखक व सादरकर्ते नामदेव तळपे
* निवडक तुकाराम (वामन देशपांडे)
* ’The poems of Tukārāma’ : translated and re-arranged, with notes and an introduction. लेखक : जे. नेल्सन फ्रेझर आणि के. बी. मराठे.
* पुन्हा तुकाराम : [[दिलीप चित्रे]]
* प्रसादाची वाणी अर्थात तुका म्हणे (डॉ.[[सदानंद मोरे]])
* मुलांसाठी तुकाराम (वामन देशपांडे)
* रोखठोक संत तुकाराम (डाॅ. यशवंतराव पाटीलसर)
* One Hundred Poems of Tukaram (चंद्रकांत म्हात्रे)
* वारीच्या वाटेवर महाकादंबरी (दशरथ यादव)
* विद्रोही तुकाराम : लेखक [[आ.ह. साळुंखे]]
* विद्रोही तुकाराम - समीक्षेची समीक्षा : लेखक [[आ.ह. साळुंखे]]
* संत तुकाराम आणि रेव्ह. टिळक : एक भावानुबंध (लेखक : सुभाष पाटील):
* श्री संत तुकाराम चरित्र (अनंत पैठणकर)
* संत तुकाराम (चरित्र)  ([[कृ.अ. केळूसकर]], १८९५)
* संत तुकाराम (बालवाङ्‌मय, रवींद्र भट)
* संत तुकाराम - व्यक्ती व वाङ्मय (प्रा. डाॅ. [[शोभा गायकवाड]])
* संत तुकारामांचे अप्रकाशित अभंग ([[वा.सी. बेंद्रे]])
* तुकारामबावांंच्या गाथेचे ‍‍निरूपण (संपादक : मारुती भाऊसाहेब जाधवगुरुजी; प्रकाशक : संत तुकाराम अध्यासन, ‍कोल्हापूर शिवाजी ‍विद्यापीठ)
* संतसूर्य तुकाराम (कादंबरी, लेखक : आनंद यादव)
* साक्षात्कारी संत तुकाराम (शं.दा. पेंडसे)
* 'Says Tuka (चार खंड) : लेखक [[दिलीप चित्रे]]
* द सेंट पोएट्स ऑफ महाराष्ट्र : देअर इम्पॅक्ट ऑन सोसायटी (इंग्रजी) (१९६९) ([[गं.बा. सरदार]])

==तुकाराम महाराजांचे नाव दिलेली ठिकाणे==
* तुकाराम उद्यान (निगडी-पुणे)
* तुकारामनगर (खराडी-पुणे)
* तुकारामनगर (तळेगाव दाभाडे-पुणे)
* तुकारामनगर (पिंपरी-पुणे)
* तुकारामवाडी (जळगांव)
* तुकारामवाडी (डोंबिवली पूर्व)
* तुकारामवाडी (पेण-कोंकण)
* संत तुकाराम कॅन्सर हॉस्पिटल (संत तुकारॅम चौक अकोला)

==चित्रकला-शिल्पकला व मुद्राचित्र==
विसाव्या शतकाच्या शेवटच्या दशकात हॉलंडमध्ये वास्तव्य असलेल्या चित्रकार, शिल्पकार व कवी भास्कर हांडे यांनी तुकारामाच्या गाथेतील अभंगावरून स्फुरलेल्या चित्रांची शिल्पांची व मुद्रा चित्रांची मालिका तयार केली. तिला 'तुझे रूप माझे देणे' असे नाव दिले आहे. त्या चित्रांची कायमस्वरूपी मांडणी वैश्विक कला पर्यावरण औंध (पुणे) येथे केली आहे. लोकांसाठी हे कलादालन उघडे आहे. गाथेतील अभंगांवर चित्र काढण्याचा हा पहिलाच प्रयोग होता.

== पुस्तके ==
संत तुकाराम महाराज यांच्याशी संबंधित निवडक पीएच. डी  प्रबंध यादी&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.dnyansagar.in/2021/03/Sant-Tukaram.html|title=Sant Tukaram related Selected Books, Ph.D Theses, Films- Videos, Other Information Sources|language=en|access-date=2021-07-02}}&lt;/ref&gt; 
१. संत तुकाराम आणि महात्मा बसवेश्वर यांच्या भक्तीकाव्याचा तुलनात्मक अभ्यास 

२. श्री संत तुकाराम व्यक्तित्व व कवित्व 

३ संत तुकाराम : व्यक्ती आणि वाण्ग्मय

४ संत तुकाराम महाराजांच्या अभंगातील लोकजीवन संदर्भ आणि चिंतन : एक अभ्यास

५ संत तुकाराम महाराजांच्या अभंगातील अनौपचारिक मूल्यशिक्षणाचा अभ्यास

६ संत तुकाराम महाराज आणि त्यांची विठ्ठलभक्ती

७. संत तुकाराम आणि संत रामदास यांच्या साहित्यातील मुल्यविचारांचाअभ्यास

८. संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम व संत रामदास यांच्यासाहित्यात प्रतिबिंबित झालेले चित्तवृतीनिरोधाचे मार्ग

९. संत एकनाथ व संत तुकाराम यांचा अनुबंध : एक अभ्यास

१०. संत तुकाराम महाराजांचे तत्त्वज्ञान एक चिकित्सक अभ्यास

११. संत तुकारामांच्या गाथेवरील स्वातंत्र्योत्तर  समीक्षेचा अभ्यास

१२. संत तुकाराम गाथा – लोकतत्त्वीय अभ्यास

१३. मराठी साहित्यात प्रतिबिंबित झालेले संत तुकारामांचे व्यक्तिमत्त्व

१४. संत साहित्यातील कल्याणाच्या अर्थशास्त्राचा एक तौलनिक अभ्यास : विशेष संदर्भ – संत तुकाराम ,ज्ञानेश्वर, एकनाथ व नामदेव

१५. संत तुकारामांची गौळण रचना : स्वरूप आणि चिकित्सा

== बाह्य दुवे ==
*[http://www.tukaram.org/ संत तुकारामांविषयीचे एक संकेतस्थळ]
* [[s:mr:तुकाराम_गाथा | Wikisource येथील तुकाराम गाथा ]]
* {{Webarchivis | url=https://www.khapre.org/portal/url/mr/sahitya/abhang/tukaram/index(%E0%A4%85%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7.%E0%A4%85%E0%A4%AD%E0%A4%82%E0%A4%97).aspx | archive-is=20130704042707/www.khapre.org/portal/url/mr/sahitya/abhang/tukaram/index(%E0%A4%85%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7.%E0%A4%85%E0%A4%AD%E0%A4%82%E0%A4%97).aspx | text=संत तुकाराम - अप्रसिद्ध अभंग}}
* [http://web.bookstruck.in/book/show?id=88 संत तुकाराम समग्र साहित्य]

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{वारकरी संप्रदाय}}
&lt;br /&gt;
{{हिंदू धर्मामधील पंथ आणि संप्रदाय}}

[[वर्ग:वारकरी संप्रदायातील व्यक्ती]]
[[वर्ग:मराठी संत]]
[[वर्ग:भागवत धर्म]]
[[वर्ग:वारकरी संत]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:१० जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]]
[[वर्ग:इयत्ता १० वी मराठी कुमारभारती अभ्यासक्रमाचे संदर्भलेख]]
[[वर्ग:इयत्ता ८ वी बालभारती अभ्यासक्रम संदर्भलेख]]</text>
      <sha1>921pjrhenio4cj00chab5tqe2gk4x1g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139853</id>
      <parentid>2139852</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:34:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>152.57.165.54</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59464" xml:space="preserve">{{हा लेख|वारकरी संत तुकाराम|तुकाराम (निःसंदिग्धीकरण)}} 
{{माहितीचौकट हिंदू संत
| नाव = संत तुकाराम महाराज    
| चित्र = Tukaram by Raja Ravi Varma.jpg
| चित्र_रुंदी = 
| चित्र_शीर्षक = संत तुकाराम महाराज 
| मूळ_पूर्ण_नाव = तुकाराम बोल्होबा अंबिले (मोरे)
| जन्म_दिनांक = सोमवार २१ जानेवारी १६०८, माघ शुद्ध पंचमी, शा.शके १५३०, युगाब्द ४७०९.
| जन्म_स्थान = [[देहू]], [[महाराष्ट्र]].
| मृत्यू_दिनांक = शनिवार १९ मार्च १६५०, फाल्गुन वद्य द्वितीया, शा.शके १५७२, युगाब्द ४७५१.
| मृत्यू_स्थान = [[देहू]], [[महाराष्ट्र]]
| गुरू = [[चैतन्य महाप्रभू]]
| पंथ = [[वारकरी संप्रदाय]]
| शिष्य = [[संत निळोबा]] , [[संत बहिणाबाई]], [[भगवानबाबा]]
| साहित्यरचना = [[तुकारामाची गाथा]] (पाच हजारांवर [[अभंग]])&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|title=तुकाराम गाथा|दुवा=http://web.bookstruck.in/book/show?id=88}}&lt;/ref&gt;
| भाषा = [[मराठी भाषा]]
| कार्य = [[समाजसुधारक]], [[कवी]], [[विचारवंत]], लोकशिक्षक
| पेशा  = [[वाणी]] (ते शेती दुकानदारी व सावकारी
करत)
| वडील_नाव = बोल्होबा अंबिले
| आई_नाव = कनकाई बोल्होबा आंबिले 
| पत्नी_नाव = आवली
| अपत्ये = महादेव, विठोबा, नारायण, भागूबाई
| वचन = 
| संबंधित_तीर्थक्षेत्रे = [[देहू]]
| विशेष = 
| स्वाक्षरी_चित्र = 
| तळटिपा =
}}
'''संत तुकाराम''' हे [[इ.स.चे १७ वे शतक|इ.स.च्या सतराव्या शतकातील]] एक [[वारकरी]] संत - कवी होते. त्यांंचा जन्म देेेहु या गावात वसंत पंचमीला-माघ शुद्ध पंचमीला झाला. [[पंढरपूर]]चा  [[विठोबा]] हे तुकारामांचे आराध्यदैवत होते. तुकारामांना वारकरी 'जगद्‌गुरू' म्हणून ओळखतात.  वारकरी संप्रदायातल्या प्रवचन व कीर्तनाच्या शेवटी - 'पुंडलीक वरदे हरी विठ्ठल, श्री ज्ञानदेव तुकाराम, पंढरीनाथ महाराज की जय, जगद्गुरू तुकाराम महाराज की जय' असा जयघोष करतात. जगद्गुरू तुकाराम लोककवी होते. 'जे का रंजले गांजले! त्यासी म्हणे जो आपुले तोचि साधू ओळखावा! देव तेथेची जाणावा!' अशा प्रकारचे अभंग संत तुकाराम महाराजांनी जनसामान्यांना सांगून ईश्वर भक्तीचा सुगम मार्ग दाखवला. वारकरी संप्रदायाची अखंड परंपरा त्यांनी निर्माण केली. सतराव्या शतकामध्ये सामाजिक प्रबोधनाचे मुहूर्तमेढ रोवणारे सुधारक संत म्हणून तुकाराम महाराजांचा उल्लेख केला जातो. तुकाराम महाराज वास्तववादी निर्भीड आणि वेळप्रसंगी समाजातील दांभिकपणावर रोखठोक शब्दांमध्ये प्रहार करणारे संत होते. महाराष्ट्राच्या भूमीमध्ये या काळात अनागोंदी निर्माण झालेली होती. अशा काळात संत तुकारामांनी आपल्या साहित्यातून व कीर्तनांतून समाजाला अचूक मार्गदर्शन करण्याचे कार्य केले.

तुकाराम महाराज हे साक्षात्कारी व निर्भीड संत कवी होते. वेदान्त तुकोबांच्या अभंगवाणीतून सामान्य जनांपर्यंत प्रवाहित झाला. ‘अभंग म्हटला की तो फक्त तुकारामाचाच' एवढी लोकप्रियता त्यांच्या अभंगांना मिळाली. संत तुकारामांची भावकविता म्हणजे अभंग, हे अभंग महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक परंपरेचे महान द्योतक आहेत. वारकरी, ईश्र्वरभक्त, साहित्यिक, अभ्यासक व सामान्य रसिक आजही त्यांच्या अभंगांचा अभ्यास करतात. त्यांचे अभंग खेड्यांतील अशिक्षित लोकांच्याही नित्य पाठांत आहेत. 
  
भागवत धर्माचा कळस होण्याचे महद्‌भाग्य त्यांना लाभले. महाराष्ट्राच्या हृदयात अभंगरूपाने ते स्थिरावले आहेत. त्यांच्या अभंगांत परतत्त्वाचा स्पर्श आहे. मंत्रांचे पावित्र्य शब्दकळेत पाझरते. त्यांची प्रत्यक्षानुभूती त्यांच्या भावकाव्यात आहे. त्यांच्या काव्यातील गोडवा व भाषेची रसाळता अतुलनीय आहे. संत तुकाराम महाराजांनी आपल्या अभंगलेखनाबरोबरच गवळणीही रचल्या आहेत.

संत तुकारामांच्या अभंगाचा अनेकांनी अनेक अंगानी अभ्यास करून त्यांचे सौंदर्य उलगडण्याचा प्रयत्न केला आहे. महाराजांची गाथा ही अखंड ज्ञानाचा स्रोत म्हणून जनसामान्यांच्या मुखांमध्ये कायम आहे. गाथा बुडवली म्हणणाऱ्यांना जनसामान्यांच्या तोंडून मुखोद्गत अभंग ऐकून गाथा जिवंत असल्याचा प्रत्यक्ष अनुभव झाला. इंद्रायणी नदीच्या काठावर लाखोंचा जनसमुदाय गाथेतील अभंग म्हणू लागले यावेळी तुकाराम महाराजांना जाणीव झाली की आपले अभंग, आपली गाथा बुडालेली नाही. तर ती जनसामान्यांच्या मुखांमध्ये अखंड जिवंत आहे. आपल्या कार्याची ही खरी यथोचित पावती आहे. खऱ्या अर्थाने संत तुकाराम हे या काळातील लोक संत होते. बहुजन समाजाला जागृत करून देवधर्म यासंबंधी मते लोकांना पटवून देण्यामध्ये ते यशस्वी ठरले. देव धर्मातील अनागोंदी त्याचप्रमाणे भोळ्या समजुती प्रयत्नपूर्वक नष्ट करण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला. समाजमनावरील अंधश्रद्धेचा पगडा दूर करून लोकांना नवा धर्म, नवी भाषा देण्याचं काम संत तुकारामांनी केले. संत तुकारामांचे धर्मक्रांतीचे समाज प्रबोधन आजही समाजाला मार्गदर्शक ठरलेले आहे. त्यांचे अभंग मानवी जीवनाला उपकारक ठरले आहेत लौकिक अर्थाने संत तुकाराम हे आठव्या पिढीतील नायक होते. वि.का. राजवाडे यांनी  संत चळवळीवर काही प्रमाणात टीका केलेली आहे. संत चळवळीच्या संदर्भामध्ये ते लिहितात, &quot;संतांच्या संत चळवळीने महाराष्ट्र तीन शतके अपंग होऊन राहिला मात्र याला अपवाद संत रामदास हे होय&quot; ज्ञानदेवांनी रचलेल्या भक्ती चळवळीला खऱ्या अर्थाने कळसास नेण्याचे काम हे संत तुकारामांनी केलेला आहे.

==जीवन== 
तुकारामांच्या जन्मवर्षाबद्दल इतिहासकारांमध्ये मतभेद आहेत, त्यातली चार संभाव्य वर्षे [[इ.स. १५६८]], [[इ.स. १५७७]], [[इ.स. १६०८]] आणि [[इ.स. १५९८]] ही आहेत. [[इ.स. १६५०]] मध्ये हजर असलेल्या तमाम जनतेच्या समक्ष त्यांचा देव, विठ्ठल त्यांना सदेह वैकुंठी घेऊन गेले असे मानले जाते. मंबा भटने त्यांचा खून केल्याचे आरोप अगदी त्यांच्या देहांता पासून आहे. 

त्यांचे घराणे मोरे आणि आडनाव अंबिले आहे. त्यांच्या घराण्यातील विश्वंभरबुवा हे मूळ पुरुष महान विठ्ठलभक्त होते. त्यांच्या घरात पंढरीची वारी करण्याची परंपरा होती. तुकारामांचे वडील बोल्होबा व आई कनकाई होत. त्यांना सावजी हा मोठा भाऊ व कान्होबा धाकटा भाऊ होता. मोठा भाऊ सावजी विरक्त वृत्तीचा होता. घराची संपूर्ण जबाबदारी तुकोबांवरच होती. पुण्याचे आप्पाजी गुळवे यांची कन्या जिजाई (आवली) हिच्याशी त्यांचा प्रथम विवाह झाला होता.

तुकोबांना त्यांच्या प्रापंचिक जीवनात विपत्तींचे तडाखे सहन करावे लागले. अनेक प्रापंचिक दुःखे भोगावी लागली. ते १७-१८ वर्षांचे असताना त्यांचे  आई-वडील मरण पावले, मोठा भाऊ विरक्तीमुळे तीर्थाटनाला निघून गेला. भयंकर दुष्काळाचा त्यांना सामना करावा लागला. संतू नावाचा त्यांचा मोठा मुलगा दुष्काळातच गेला, गुरे ढोरेही गेली, महाजनकी बुडाली. मन उदास झाले, संसारात विरक्ती आली. या परिस्थितीत त्यांनी श्रीविठ्ठलावरची आपली परमभक्ती कायम ठेवत देहू गावाजवळील भंडारा डोंगरावर उपासना चालू केली. चिरंतनाचा, शाश्वताचा शोध घेत असताना त्यांना साक्षात्कार झाला. तेथेच परब्रह्मस्वरूप ‘श्रीविठ्ठल’ त्यांना भेटला असे मानले जाते.

तुकारामांचा  [[सावकारीचा]] परंपरागत [[व्यवसाय]] होता. परंतु एकदा दुष्काळ पडला असता त्यांनी सर्व कुळांना त्यांच्या सावकारीच्या पाशातून मुक्त केले. जमिनीची [[गहाणवट|गहाणवटीची]] कागदपत्रे [[इंद्रायणी नदी|इंद्रायणी]] नदीत टाकून दिली. पुढे प्रवचने-कीर्तने करताना तुकारामांना [[अभंग|अभंगांची]] रचना स्फुरू लागली.

सुदुंबरे गावातील त्यांचा बालपणीचा मित्र ''[[संताजी जगनाडे]]'' यांनी तुकारामांचे [[अभंग]] कागदावर उतरवून घेण्याचे काम केले.&lt;br /&gt;
[[देहू]] गावातीला ''मंबाजी'' नामक बुवाने तुकारामांना खूप त्रास दिला. परंतु तुकारामांच्या पत्नी ''आवली''ने मंबाजींना बदडण्याचा प्रयत्न केल्यावर  मंबाजी पळून गेला. पण नंतर तुकारामांचा आध्यात्मिक अधिकार ओळखून त्यानेही त्यांचे शिष्यत्व पत्करले.

[[पुणे|पुण्याजवळील]] वाघोली गावातील ''रामेश्वर भट'' यांनी तुकारामांना [[संस्कृत]] भाषेतील [[वेद|वेदांचा]] अर्थ [[प्राकृत]] भाषेत सांगितल्यावरून त्यांना त्यांच्या अभंगांच्या  [[गाथा]] [[इंद्रायणी नदी|इंद्रायणी]] नदीत बुडवून टाकण्याची शिक्षा दिली.

फाल्गुन वद्य द्वितीयेला तुकारामांचे सदेह वैकुंठ-गमन झाले, असे मानले जाते. हा दिवस 'तुकाराम बीज' म्हणून ओळखला जातो. तुकाराम महाराज हे संसारी असून सुद्धा त्यांनी आयुष्य परमार्थाकडे वळवले. सर्व समाज श्रीमंत असावा अशी त्यांची धारणा होती. गरिबांविषयी त्यांना कळवळा होता. त्यांचे अंतकरण महासागरासारखे होते माणुसकीची त्यांना जाणीव होती. ते व्यापारी होते. त्यांनी स्वतःच्या वाट्याला जे आले ते त्यांनी लोकांना दिले. कर्जदारांची कर्ज माफ करणारा हा जगातील पहिला संत होय. जगामध्ये समता नांदावी अशी त्यांची मनोभूमिका होती. संसारातील विरक्तीचा ते महामेरू होते. महात्मा गौतम बुद्धाने जसे राजऐश्वर्याचा त्याग केला. तसा संत तुकाराम यांनी संसारातील सुखदुःखाचा त्याग केला. जगाचा संसार सुरळीत चालविण्यासाठी त्यांनी अभंगांद्वारे मानवाला व एकूणच तत्कालीन समाजाला मार्गदर्शन केले. त्यांचे मार्गदर्शन समाजाच्या दृष्टीने मौलिक ठरले. 

समाजातील काही विकृत विकारांच्या लोकांनी संत तुकारामांना वेडा ठरविण्याचा प्रयत्न केला. अनेक कट कारस्थाने रचली, त्यांतून तुकाराम सहीसलामत सुटले. 

संत तुकारामांना चार मुले होती. कन्या भागीरथी व काशी तर मुलगे नारायण आणि महादेव. यापैकी दोन आजाराने मरण पावले. पहिली बायको गेल्यानंतर त्यांनी पुण्यातील आप्पाजी गुळवे यांची कन्या नवलाई ऊर्फ जिजाऊ हिच्याबरोबर त्यांनी दुसरा विवाह केला. ती स्वभावाने खाष्ट होती परंतु सती सावित्रीसारखी पतिव्रता होती. संत तुकारामांचा संसार तिने नीट सांभाळला, त्यांची विरक्ती सांभाळली. संत तुकाराम महाराज भंडारा डोंगरावर आत्मचिंतनासाठी तेरा दिवस बसले. ईश्वराची करुणा भाकत चिंतन केले, त्यावेळी त्यांची सर्व देखभाल जिजाऊने केली. संत तुकारामांनी स्वतःचा संसार सुखाचा करण्यापेक्षा जगाच्या कल्याणासाठी कीर्तनातून अभंगवाणी रचली, लौकिकार्थाने मायाजालात गुंतले नाहीत. देहूला संत तुकाराम महाराज जेथून वैकुंठाला गेले, त्या स्थानावर नांदुरकीचे एक झाड आहे. तुकाराम बिजेला बरोबर दुपारी १२:०२ वाजता तुकाराम वैकुंठाला गेले, त्या वेळी हा नांदुरकीचा वृक्ष प्रत्यक्ष हलतो, असे सांगितले जाते. संत तुकाराम महाराज हे देहू या गावी जन्मले. संत तुकाराम महाराजांना &quot;जगदगुरू&quot; असे संबोधले जाते. जगदगुरू तुकाराम महाराज हे सदैव &quot;हरिनामात&quot; गढलेले असायचे. होळी नंतर लगेच दुसऱ्या दिवशी &quot;तुकाराम बीज&quot; हा दिवस येतो. याच दिवशी जगदगुरू तुकाराम महाराज हे नांदुरकी वृक्षाच्या छायेखाली ध्यानस्त बसून सदेह वैकुंठधामाला गेले. वैकुंठधाम म्हणजे साक्षात &quot;श्री हरि भगवान विष्णू&quot; यांचे धाम. जगदगुरू तुकाराम महाराज यांच्या नावातच &quot;राम&quot; आहे. [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] यांच्यासारख्या एक युगप्रर्वतक महापुरुषाने तुकाराम महाराज यांचे आशीर्वाद घेऊन आपल्या कार्याला सुरुवात केली होती. यामुळे तुकाराम महाराजांना &quot;जगदगुरू&quot; असे संबोधले जाते.

== वंशावळ ==
* विश्वंभर आणि आमाई अंबिले यांना दोन मुले - हरि व मुकुंद
* यांतील एकाचा मुलगा विठ्ठल
* दुसऱ्याची मुले - पदाजी अंबिले, शंकर अंबिले, कान्हया अंबिले

[[चित्र:Birthplace and residence of Sant Tukaram Maharaj, Dehu.jpg|इवलेसे|संत तुकाराम महाराज यांचे जन्मस्थान आणि वसतीस्थान, देहूगाव]]

* बोल्होबा आणि कनकाई अंबिले यांना तीन मुले - सावजी (थोरला). याने तीर्थयात्रेला जाण्यासाठी घर सोडले. मधला तुकाराम व धाकटा कान्होबा

==जीवनोत्तर प्रभाव ==
[[संत बहिणाबाई]] शिवुर ता.वैजापूर ही तुकारामांची शिष्या. तुकारामांनी तिला स्वप्नात गुरुपदेश दिला होता. तुकाराममहाराजांनीं वैकुंठगमन केल्यावर बहिणाबाईची निष्ठा पाहून तिला साक्षात दर्शन दिले होते, असे म्हणतात. तुकारामांनी बहिणाबाईला बौद्धांच्या ’वज्रसूची’ या बंडखोर ग्रंथाचे मराठी भाषांतर करायला सांगितले होते.{{संदर्भ हवा}}

==तुकारामांनी लिहिलेली  पुस्तके==
संत तुकाराम गाथा म्हणजे बहुजनांची गीता आहे. महाराष्ट्राच्या पावन भूमीत गेली चारशे वर्ष मुक्तीची ज्ञानगंगा या गाथेच्या रूपाने वाहत आहे. ज्ञानोबा, तुकाराम म्हणजे महाराष्ट्राची संस्कृतिक विद्यापीठे आहेत. त्यांचे साहित्य म्हणजे आध्यात्मिक ज्ञानाचा आधारवड आहे. अभंग आणि ओवी हे तळागाळातील समाजात ठाण मांडून बसलेले आहेत. महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचे जीवनाची बाग बहरली. ती ज्ञानोबा-तुकारामांच्या या अभंगाची भाषा सरळ आणि सोपी आहे. मुखामध्ये रुळणाऱ्या, कानामध्ये गुंज घालणारे शब्द आहेत. 

महाराष्ट्रातील देवगिरीच्या यादवांचा अस्त झाल्यानंतर महाराष्ट्रात सर्वत्र अंदाधुंदीचा कारभार सुरू झाला. बहुजन समाजाचे आर्थिक, धार्मिक शोषण सुरू झाले. गुलामगिरीचे ज्यू बहुजनांच्या मानेवर लटकत होते. धर्मसत्ता प्रबळ झालेली होती. हिंदू धर्माला कर्मकांडाची जळमटे चिकटलेली होती. देव-धर्म प्रथेपुढे समाज गांजलेला होता. अंधश्रद्धेने सारा समाज पोखरला होता. परकीय सत्ता बळकट झाली होती. समाजातील सत्त्व आणि स्वाभिमान हरवलेला होता. आदिलशाही, निजामशाही, मुघलशाहीचा विळखा समाजावर घट्ट झाला होता. महाराष्ट्रातील मराठा सरदार वतनांसाठी आपसांमध्ये लढत होते स्वकीय कोण आणि परकीय कोण याची ओळख उरलेली नव्हती. हिंदू धर्मातील सनातनी लोकांनी चातुर्वर्ण्याची चौकट बळकट केली होती. त्यामुळे समाजात एकता अस्तित्वात नव्हती. अशा या काळामध्ये एक दिव्य ज्योत उदयाला आली ती म्हणजे धर्म क्रांतीचा पहिला संत - ज्ञानेश्वर - या काळामध्ये पुढे आला. मराठी भाषेतील आध्यात्मिक क्रांतीची पहिली ज्ञानज्योत त्यांनी प्रज्वलित केली. तत्कालीन सनातनी धर्ममार्तंडांनी ज्ञानेश्वरांचा अतोनात छळ केला. परंतु ज्ञानेश्वरांनी धर्मशास्त्रानुसार त्यांना सडेतोड उत्तर दिली. सात शतकांहून अधिक वर्षे ही ज्ञानज्योत तेवत राहिली यातच तिचे थोरपण आहे. 

ज्ञानेश्वरानंतर जनार्दन स्वामी, एकनाथ महाराज, नामदेव आणि त्यानंतर संत तुकाराम यांनी भागवत धर्माची पताका सर्वत्र फडकवली. भागवत धर्माचा कळस म्हणजे संत तुकाराम,त्यांनी बहुजन समाजामध्ये पसरलेली धर्म कर्मकांडाची जळमटे आपल्या कीर्तनातून पुसून टाकली. अभंगवाणी महाराष्ट्राच्या दऱ्याखोऱ्यांमध्ये वसली. अभंगवाणीतून सत्यधर्माची शिकवण जगाला संत तुकाराम यांनी दिली. सामाजिक परिवर्तनाची वादळ सर्वत्र पसरले. या वादळाला थोपविण्यासाठी सनातनी धर्ममार्तंडांनी कल्लोळ केला, कटकारस्थाने रचली अशा अनेक संकटातून नव्हे तर अग्निदिव्यातून जात असताना अभंग सतत गर्जत राहिला. जाती-धर्माची उतरंड त्यांनी मोडून काढली. गुलामगिरीची चौकट मोडली. बहुजन समाजामध्ये स्वाभिमान निर्माण केला. 

संत तुकाराम हे अभंग वाणी कीर्तनाच्या माध्यमातून राष्ट्र धर्माची शिकवण देणारे या काळातील महत्त्वाचे संत ठरले. संत तुकाराम यांनी बहुजन समाजाला जागृत करून देव आणि धर्म यासंबंधी ठोस मते पटवून देण्याचा प्रयत्न केला. देवभोळेपणा धर्मातील चुकीच्या समजुती त्यांनी प्रयत्नपूर्वक दूर सारण्याचा प्रयत्न केला. तत्कालीन धर्ममार्तंडांनी त्यांना खूप विरोध केला विरोधक नमले परंतु अभंग, अभंग राहिले संत तुकारामांचे धर्मक्रांतीचे समाज प्रबोधन आजही मार्गदर्शनपर ठरलेले आहे. त्यांची वंशावळ पाहिली तर त्यांच्या घराण्यात वारकरी संप्रदायाची परंपरा अखंड दिसते.त्यांच्या घराण्यातील मूळ पुरुष विश्वंभर त्यांची पत्नी रमाबाई हरी आणि मुकुंद अशी त्यांची दोन मुले ही दोन मुले लढाईत मारली गेली. तत्कालीन रूढीप्रमाणे मुकुंदाची पत्नी सती गेली. हरीची पत्नी गरोदर असल्याने सती गेली नाही. हरीला विठोबा नावाचा मुलगा झाला. विठोबाचा दाजी व दाजीचा शंकर, शंकरचा कान्होबा, कान्होबाचा बोल्होबा आणि बोल्होबाचा संत तुकाराम असा हा वंश आहे. संत तुकारामांचे उपनाव मोरे असे होते. वंशपरंपरेने घरी वाण्याच्या दुकानाचा व्यवसाय होता. सावकारी होती. पुण्यापासून पंधरा ते वीस किलोमीटर अंतरावर इंद्रायणी नदीकाठी देहू गाव वसले आहे. संत तुकाराम यांचे मूळ पुरुष विश्वंभर यांनी गावांमध्ये विठोबाचे देऊळ बांधलेले होते. घराण्यात वारकरी संप्रदाय अखंड चालत आलेला होता. असा उल्लेख महिपतीकृत संत तुकाराम चरित्रात सापडतो. संत तुकाराम यांच्या घराण्यात आठ पिढ्या सावकारी होती, ते महाजन होते. घरात श्रीमंती नांदत होती. कोणत्याही गोष्टीची कमी नव्हती घरी नोकर-चाकर यांची मांदियाळी होती, असे असूनसुद्धा संत तुकाराम या गोष्टींपासून विरक्तच राहिले. संसार असूनसुद्धा त्यांनी आयुष्य परमार्थासाठी वाहिले. 
*  तुकारामाच्या अभंगांची गाथा महाराष्ट्र सरकारने आणि शिवाय अनेक प्रकाशकांनी पुस्तकरूपाने प्रसिद्ध केली आहे. गाथेचे तेलुगू भाषेत भाषांतर (भाषांतरकार - कर्णे गजेंद्र भारती महाराज)  
*  तुकाराम गाथा (संपादक नानामहाराज साखरे)
*  दैनंदिन तुकाराम गाथा (संपादक माधव कानिटकर)
*  श्री तुकाराम गाथा (संपादक स.के. नेऊरगावकर)
*  श्री संत तुकाराम महाराजांची गाथा (संपादक ह. भ. प. श्री. पांडुरंग अनाजी घुल)&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=श्री संत तुकाराम महाराजांची गाथा|last=संपादक घुले|first=पांडुरंग अनाजी, ह्. भ्. प्.|publisher=श्री संत तुकाराम महाराज वाङ्मय प्रकाशन संस्था|year=२०१७|location=श्री क्षेत्र आळंदी}}&lt;/ref&gt;

== चित्रपट ==
* इ.स.१९३६ मध्ये [[प्रभात फिल्म कंपनी]]च्या विष्णूपंत दामले आणि फत्तेलाल शेख यांनी मराठीत '[[संत तुकाराम (चित्रपट)|संत तुकाराम]]' या नावाने चित्रपट बनवला. या चित्रपटाला अपूर्व यश प्राप्त झाले. १२ डिसेंबर १९३६ रोजी मुंबईच्या सेंट्रल सिनेमा येथे प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटात विष्णूपंत पागनीस यांनी संत तुकाराम यांचे काम केले होते. ५व्या [[Venice Film Festival|व्हेनिस चित्रपट उत्सवामध्ये]]  या चित्रपटाला पुरस्कार मिळाला होता. हा मराठी चित्रपट एकाच चित्रपटगृहात वर्षभर चालू होता. हा त्या काळचा उच्चांक होता.  त्यानंतर भारतातील अनेक भाषांमध्ये संत तुकाराम यांच्यावर चित्रपट निघाले. 
* हा १९३६ सालचा मराठी चित्रपट येण्याआधी तुकारामांवर तीन चित्रपट बनले होते. पहिला मूकपटांच्या जमान्यात कोहिनूर फिल्म कंपनीने निर्माण केलेला 'संत तुकाराम'. त्यानंतरचे दोन तुकाराम आले ते बोलपटांच्या जमान्यात १९३२ मध्येच. यांपैकी एक तुकाराम निर्माण केला होता 'शारदा फिल्म कंपनी'ने आणि दुसरा 'मास्टर ॲन्ड कंपनी'ने 'संत तुकाराम' अर्थात 'जय विठ्ठल' या नावाने. शुक्ल नावाच्या नटाने यात तुकारामांची भूमिका केली होती. यापलीकडे या चित्रपटाची काहीच माहिती उपलब्ध नाही. हा चित्रपट म्हणजे एका नाटकाचे चित्रण होते. शारदा फिल्म कंपनीचा 'तुकाराम' मात्र चित्रपट म्हणूनच तयार करण्यात आला होता. या 'तुकारामा'चीही काही माहिती आज उपलब्ध नाही. 
* १९६३ मध्ये संत तुकाराम नावाचा कानडी चित्रपट आला होता. दिग्दर्शक - सुंदराराव नाडकर्णी
* तुका झालासे कळस (मराठी चित्रपट, १९६४) - दिग्दर्शक राजा नेने. या चित्रपटात तुकारामाची भूमिका कुमार दिघे यांनी केली होती.
* १९६५ मध्ये तुकारामांवर हिंदी चित्रपट आला. त्याचे नाव होते 'संत तुकाराम'. राजेश नंदा यांनी दिग्दर्शित केलेला हा चित्रपट अशोक फिल्म्सने निर्माण केला होता. शाहू मोडकांनी यात तुकारामाची भूमिका केली होती. तर अनिता गुहा 'आवडी' बनल्या होत्या.
* त्यानंतर १९७४ मध्ये 'महाभक्त तुकाराम' आला. हा मूळ तामिळ चित्रपट होता,आणि मराठीत डब करण्यात आला होता. या चित्रपटाचे वैशिष्ट्य म्हणजे [[श्रीदेवी]] यात बालतारका म्हणून पडद्यावर दिसली होती.
* यानंतर २००२ मध्ये आणखी एक तुकारामांवरचा चित्रपट आला. कृष्णकला फिल्म्सचा 'श्री जगत्गुरू तुकाराम'. 
* इ.स. २०१२सालचा 'तुकाराम' हा चित्रपट या सर्व संतपटांपेक्षा वेगळा आणि आधुनिक विचारसणी मांडलेला चित्रपट आहे. हा चित्रपट चंद्रकांत कुलकर्णींनी दिग्दर्शित केला होता. 
* तुकारामाच्या आयुष्यावर कलर्स मराठी दूरचित्रवाणी वाहिनीवर ‘तू माझा सांगाती’ नावाची मालिका ११-७-२०१४पासून सुरू झाली. ११ ऑगस्ट २०१८ रोजी तिचा शेवटचा एपिसोड झाला.
* 'तुका आकाशा एवढा' हा मराठी चित्रपट ???? साली आला होता. दिग्दर्शक, संगीत दिग्दर्शक - जितेंद्र वाईकर

==तुकारामाचे चरित्र, अभंग आणि त्यासंबंधी लिहिली गेलेली पुस्तके==
तुकारामांचे ’तुकारामबाबांचे चरित्र’ नावाचे मराठीतले पहिले चरित्र [[कृष्णाजी अर्जुन केळुसकर]] यांनी इ.स. १८९६ साली लिहिले. ’आध्यात्मिक ज्ञान रत्‍नावली’ नावाच्या मासिकात हे चरित्र क्रमश: प्रसिद्ध झाले होते.  न्यायमूर्ती [[महादेव गोविंद रानडे|रानडे]] यांनी या चरित्राचे कौतुक केले होते. दक्षिणा प्राईज कमिटीने या पुस्तकाला पहिले बक्षीस दिले होते. चमत्कारांवर भर न देता संत तुकारामांचे थोरपण या पुस्तकात सांगितले आहे. २०१५ साली औरंगाबादच्या साकेत प्रकाशनाने या पुस्तकाची ’संत तुकाराम’ या नावाची नवी आवृत्ती काढली आहे. अन्य पुस्तके - 
* अभंगवाणी प्रसिद्ध तुकयाची ([[ग.बा. सरदार]])
* अभंगवाणी श्री तुकयाची (प्रा. डाॅ. गणेश मालधुरे) 
* आनंदओवरी (कादंबरी - लेखक [[दि.बा. मोकाशी]])
* आनंड डोह (२०१४). नाटक - लेखक  : योगेश्वर
* आनंदाचे डोही आनंद तरंग (कादंबरी, लेखिका मृणालिनी जोशी)
* ’A complete collection of the poems of Tukáráma, the Poet of Maharashtra (दोन खंड-इ.स.१८६९) मराठीतून इंग्रजीत भाषांतर करणारे : विष्णू परशुरामशास्त्री पंडित, शंकर पांडुरंग पंडित आणि जनार्दन सखाराम गाडगीळ
* तुका आकाशाएवढा : लेखक [[गो.नी. दांडेकर]]
* तुका झाला पांडुरंग (कादंबरी, [[भा.द. खेर]])
* तुका म्हणे : लेखक डॉ. [[सदानंद मोरे]]
* तुका म्हणे भाग १, २ :  लेखक [[डॉ. दिलीप धोंगडे]]
* तुका म्हणे सोपी केली पायवाट (डॉ. अविनाश वाचासुंदर - दैनंदिन उपयोगाच्या तुकारामांच्या निवडक १५० अभंगांचे निरूपण)
* तुका झाले कळस (डाॅ. [[व.दि. कुलकर्णी]])
* तुका झालासे कळस : लेखक डॉ. प्रभाकर श्रावण चौधरी
* तुका झालासे कळस : लेखक स.कृ. जोशी
* तुका झालासे कळस : लेखक डॉ. [[रामचंद्र देखणे]]
* तुका झालासे कळस: लेखक अर्जुन जयराम परब
* तुका झालासे विठ्ठल : (ढवळे प्रकाशन)
* संत तुकाराम (बाबाजीराव राणे)
* तुकाराम - अंतर्बाह्य संघर्षाची अनुभवरूपे ([[म.सु. पाटील]])
* तुकाराम दर्शन (डॉ. [[सदानंद मोरे]])
* समग्र तुकाराम दर्शन (किशोर सानप)
* तुकाराम (हिंदी बालनाट्य, लेखिका - धनश्री हेबळीकर, दिग्दर्शन अभिजित चौधरी, निर्माता युवराज शहा)
* तुकाराम गाथा (भालचंद्र नेमाडे)
* तुका राम दास (तुलसी आंबिले, लोकसत्ता दैनिकात २०१६ साली प्रसिद्ध झालेल्या दोन सदरांतील मजकुराचे संकलन)
* तुकाराम नावाचा संत माणूस (विश्वास सुतार)
* श्री तुकाराम महाराज चरित्र - (प्रा. र.रा. गोसावी, वीणा गोसावी)
* तुकाराम महाराजांची जीवनसूत्रे : लेखक डॉ. यादव अढाऊ
* तुकाराम व्यक्तित्व आणि कवित्व : लेखक किशोर सानप आणि मनोज तायडे
* तुकारामांचा शेतकरी : लेखक डॉ. [[आ.ह. साळुंखे]]
* तुकारामांची अभंगवाणी : लेखक पंडित कृष्णकांत नाईक
* तुकारामाचे निवडक १०० अभंग : लेखक डॉ. [[दिलीप चित्रे]]
* तुकारामाचे निवडक १००० अभंग (व्हीनस प्रकाशन)
* तुकारामाच्या अभंगांची चर्चा (खंड १, २) (वासुदेव पटवर्धन)
* तुका, विठू आणि मी : लेखिका यशश्री भवाळकर
* तुकोबा : लेखक शंकर पांडुरंग गुणाजी
* तुकोबाचे वैकुंठगमन [[दिलीप चित्रे]]
* [[धन्य तुकाराम समर्थ]] (एकपात्री नाट्यप्रयोग), लेखक व सादरकर्ते नामदेव तळपे
* निवडक तुकाराम (वामन देशपांडे)
* ’The poems of Tukārāma’ : translated and re-arranged, with notes and an introduction. लेखक : जे. नेल्सन फ्रेझर आणि के. बी. मराठे.
* पुन्हा तुकाराम : [[दिलीप चित्रे]]
* प्रसादाची वाणी अर्थात तुका म्हणे (डॉ.[[सदानंद मोरे]])
* मुलांसाठी तुकाराम (वामन देशपांडे)
* रोखठोक संत तुकाराम (डाॅ. यशवंतराव पाटीलसर)
* One Hundred Poems of Tukaram (चंद्रकांत म्हात्रे)
* वारीच्या वाटेवर महाकादंबरी (दशरथ यादव)
* विद्रोही तुकाराम : लेखक [[आ.ह. साळुंखे]]
* विद्रोही तुकाराम - समीक्षेची समीक्षा : लेखक [[आ.ह. साळुंखे]]
* संत तुकाराम आणि रेव्ह. टिळक : एक भावानुबंध (लेखक : सुभाष पाटील):
* श्री संत तुकाराम चरित्र (अनंत पैठणकर)
* संत तुकाराम (चरित्र)  ([[कृ.अ. केळूसकर]], १८९५)
* संत तुकाराम (बालवाङ्‌मय, रवींद्र भट)
* संत तुकाराम - व्यक्ती व वाङ्मय (प्रा. डाॅ. [[शोभा गायकवाड]])
* संत तुकारामांचे अप्रकाशित अभंग ([[वा.सी. बेंद्रे]])
* तुकारामबावांंच्या गाथेचे ‍‍निरूपण (संपादक : मारुती भाऊसाहेब जाधवगुरुजी; प्रकाशक : संत तुकाराम अध्यासन, ‍कोल्हापूर शिवाजी ‍विद्यापीठ)
* संतसूर्य तुकाराम (कादंबरी, लेखक : आनंद यादव)
* साक्षात्कारी संत तुकाराम (शं.दा. पेंडसे)
* 'Says Tuka (चार खंड) : लेखक [[दिलीप चित्रे]]
* द सेंट पोएट्स ऑफ महाराष्ट्र : देअर इम्पॅक्ट ऑन सोसायटी (इंग्रजी) (१९६९) ([[गं.बा. सरदार]])

==तुकाराम महाराजांचे नाव दिलेली ठिकाणे==
* तुकाराम उद्यान (निगडी-पुणे)
* तुकारामनगर (खराडी-पुणे)
* तुकारामनगर (तळेगाव दाभाडे-पुणे)
* तुकारामनगर (पिंपरी-पुणे)
* तुकारामवाडी (जळगांव)
* तुकारामवाडी (डोंबिवली पूर्व)
* तुकारामवाडी (पेण-कोंकण)
* संत तुकाराम कॅन्सर हॉस्पिटल (संत तुकाराम चौक अकोला)

==चित्रकला-शिल्पकला व मुद्राचित्र==
विसाव्या शतकाच्या शेवटच्या दशकात हॉलंडमध्ये वास्तव्य असलेल्या चित्रकार, शिल्पकार व कवी भास्कर हांडे यांनी तुकारामाच्या गाथेतील अभंगावरून स्फुरलेल्या चित्रांची शिल्पांची व मुद्रा चित्रांची मालिका तयार केली. तिला 'तुझे रूप माझे देणे' असे नाव दिले आहे. त्या चित्रांची कायमस्वरूपी मांडणी वैश्विक कला पर्यावरण औंध (पुणे) येथे केली आहे. लोकांसाठी हे कलादालन उघडे आहे. गाथेतील अभंगांवर चित्र काढण्याचा हा पहिलाच प्रयोग होता.

== पुस्तके ==
संत तुकाराम महाराज यांच्याशी संबंधित निवडक पीएच. डी  प्रबंध यादी&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.dnyansagar.in/2021/03/Sant-Tukaram.html|title=Sant Tukaram related Selected Books, Ph.D Theses, Films- Videos, Other Information Sources|language=en|access-date=2021-07-02}}&lt;/ref&gt; 
१. संत तुकाराम आणि महात्मा बसवेश्वर यांच्या भक्तीकाव्याचा तुलनात्मक अभ्यास 

२. श्री संत तुकाराम व्यक्तित्व व कवित्व 

३ संत तुकाराम : व्यक्ती आणि वाण्ग्मय

४ संत तुकाराम महाराजांच्या अभंगातील लोकजीवन संदर्भ आणि चिंतन : एक अभ्यास

५ संत तुकाराम महाराजांच्या अभंगातील अनौपचारिक मूल्यशिक्षणाचा अभ्यास

६ संत तुकाराम महाराज आणि त्यांची विठ्ठलभक्ती

७. संत तुकाराम आणि संत रामदास यांच्या साहित्यातील मुल्यविचारांचाअभ्यास

८. संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम व संत रामदास यांच्यासाहित्यात प्रतिबिंबित झालेले चित्तवृतीनिरोधाचे मार्ग

९. संत एकनाथ व संत तुकाराम यांचा अनुबंध : एक अभ्यास

१०. संत तुकाराम महाराजांचे तत्त्वज्ञान एक चिकित्सक अभ्यास

११. संत तुकारामांच्या गाथेवरील स्वातंत्र्योत्तर  समीक्षेचा अभ्यास

१२. संत तुकाराम गाथा – लोकतत्त्वीय अभ्यास

१३. मराठी साहित्यात प्रतिबिंबित झालेले संत तुकारामांचे व्यक्तिमत्त्व

१४. संत साहित्यातील कल्याणाच्या अर्थशास्त्राचा एक तौलनिक अभ्यास : विशेष संदर्भ – संत तुकाराम ,ज्ञानेश्वर, एकनाथ व नामदेव

१५. संत तुकारामांची गौळण रचना : स्वरूप आणि चिकित्सा

== बाह्य दुवे ==
*[http://www.tukaram.org/ संत तुकारामांविषयीचे एक संकेतस्थळ]
* [[s:mr:तुकाराम_गाथा | Wikisource येथील तुकाराम गाथा ]]
* {{Webarchivis | url=https://www.khapre.org/portal/url/mr/sahitya/abhang/tukaram/index(%E0%A4%85%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7.%E0%A4%85%E0%A4%AD%E0%A4%82%E0%A4%97).aspx | archive-is=20130704042707/www.khapre.org/portal/url/mr/sahitya/abhang/tukaram/index(%E0%A4%85%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7.%E0%A4%85%E0%A4%AD%E0%A4%82%E0%A4%97).aspx | text=संत तुकाराम - अप्रसिद्ध अभंग}}
* [http://web.bookstruck.in/book/show?id=88 संत तुकाराम समग्र साहित्य]

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{वारकरी संप्रदाय}}
&lt;br /&gt;
{{हिंदू धर्मामधील पंथ आणि संप्रदाय}}

[[वर्ग:वारकरी संप्रदायातील व्यक्ती]]
[[वर्ग:मराठी संत]]
[[वर्ग:भागवत धर्म]]
[[वर्ग:वारकरी संत]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:१० जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]]
[[वर्ग:इयत्ता १० वी मराठी कुमारभारती अभ्यासक्रमाचे संदर्भलेख]]
[[वर्ग:इयत्ता ८ वी बालभारती अभ्यासक्रम संदर्भलेख]]</text>
      <sha1>qud4c5v74w2q1pccrxicqsnu5aj27yi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ठाणे</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1870</id>
    <revision>
      <id>2139892</id>
      <parentid>2134591</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:46:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:E11:8C4:0:0:4348:4D03</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14417" xml:space="preserve">{{जिल्हा शहर|ज=ठाणे जिल्हा|श=ठाणे}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|राज्य_नाव=महाराष्ट्र
|मेट्रो=मुंबई 
|प्रकार=उपनगर 
|आतील_नकाशा_चिन्ह=yes 
|आकाशदेखावा=Talao Pali, Thane.jpg
|आकाशदेखावा_शीर्षक='''[[मासुंदा तलाव|तलाव पाळी]]''' , ठाणे
|स्थानिक_नाव= ठाणे 
|image_map=WikiprojectIndiacities_thane.png 
|अक्षांश = 19.172431
|रेखांश=72.957019
|जिल्हा=ठाणे 
|उंची=
|लोकसंख्या_वर्ष  = 2001 
|लोकसंख्या_एकूण = 1261517  
|लोकसंख्या_घनता = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान= 
|क्षेत्रफळ_एकूण= 
|एसटीडी_कोड= 022 
|पिन_कोड= 400601 
|आरटीओ_कोड=  MH-04 
|संसदीय_मतदारसंघ= ठाणे
|विधानसभा_मतदारसं= ठाणे 
|तळटिपा = 
||इतर_नाव=तलावांचे शहर|जवळचे_शहर=मुंबई, मिरा - भाईंदर, कल्याण - डोंबिवली, नवी मुंबई|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_क्रमांक=|अधिकृत_भाषा=}}
ठाणे (ठान्हा) शहर हे फार प्राचीन शहर असुन या शहराचा उल्लेख मध्ययुगातील शिलालेखात आणि ताम्रपटात आपल्याला सापडतो, आता मात्र ठाणे औद्योगिक दृष्टीकोनातुन एक विशाल शहर म्हणुन उदयाला आले आहे,ठाणे शहर मुंबईसारख्या महानगराला जोडले गेले असल्याने त्या महानगराची संस्कृती आता ठाण्याने आत्मसात केली आहे. '''ठाणे''' हे [[ठाणे जिल्हा|ठाणे जिल्ह्याचे]] प्रशासकीय मुख्यालय आहे. ठाणे शहराचा कारभार [[ठाणे महानगरपालिका]] चालवते.
'''ठाणे ''' हे [[मुंबई]]च्या [[मुंबई उपनगरी रेल्वे, मध्य|मध्य रेल्वे उपनगरीय व हार्बर मार्गावरील]] एक स्थानक आहे.

खरं तर ठाणे शहराची नाळ मराठी संस्कृतीशी घट्ठ जोडलेली आहे.तरी देखील आता या शहरात उत्तर भारतीय, सिंधी, गुजराती, दक्षिण भारतीय, मुस्लीम, मारवाडी अश्यांसारखे कितीतरी समाजाचे लोक या ठिकाणी स्थलांतरीत झालेले आणि आपले उद्योग व्यवसाय मोठया प्रमाणात विस्तारीत केलेले पहायला मिळतात.

तलावांचा जिल्हा म्हणुन देखील ठाणे जिल्हा ओळखला जातो. जवळजवळ ३५ तलाव या शहरात आपल्याला पहायला मिळतात, त्यातला मासुंदा तलाव अधिक सुंदर आणि परिसर प्रसन्न आहे.शहरात अनेक हिरव्यागार निसर्गरम्य टेकडया व डोंगर बघायला मिळतात.

==तालुक्यातील गावे==
#[[बाले]]
#[[बामळी]]
#[[भंडार्ली]]
#[[दहिसर (ठाणे)]]
#[[गोटेघर]]
#[[मोकाशी]]
#[[नागाव (ठाणे)]]
#[[नारिवळी]]
#[[नवाळी]]
#[[निघु]]
#[[पिंपरी (ठाणे)]]
#[[उत्तरशिव]]
#[[वाकळण]]
#[[वाईवळी]]

==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

== इतिहास ==
ठाणे हे अतिशय जुने शहर आहे. ह्या शहराचे उल्लेख मध्ययुगीन काळातील शिलालेखात आणि ताम्रपटात सापडतात. हे शहर शिलाहार राजांची राजधानी होती. [[इटालियन भाषा|इटालियन]] प्रवासी [[मार्को पोलो]]ने [[इ.स. १२९०|१२९०]] मध्ये ठाण्याला भेट दिली. ठाणे हे विकसित झालेले सुंदर शहर असल्याचा उल्लेख तो करतो. तसेच ठाणे हे मोठे [[बंदर]] असून तेथील व्यापारी [[कापूस]], [[ताग]] आणि चामडे विकतात आणि घोडे खरेदी करतात असे तो म्हणतो.

[[पोर्तुगीज]] ठाण्यात [[इ.स. १५३०|१५३०]] मध्ये आले आणि त्यांनी शहरावर [[इ.स. १७३९|१७३९]] पर्यंत सुमारे २०० वर्षे राज्य केले. मराठ्यांनी शहरावर [[इ.स. १७३९|१७३९]] ते [[इ.स. १७८४|१७८४]] राज्य केले. [[इ.स. १७८४|१७८४पासून]] स्वातंत्र्यापर्यंत शहर इंग्रजांच्या ताब्यात होते. भारताच्या पहिली [[रेल्वे]] [[बोरीबंदर]] (आताचे [[छत्रपती शिवाजी टर्मिनस|छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस]]) ,[[मुंबई]] ते ठाणे दरम्यान [[इ.स. १८५३|१८५३]] मध्ये धावली.

ठाणे [[महानगरपालिका]] [[इ.स. १९८२|१९८२]] साली स्थापन झाली.

== भौगोलिक स्थान ==
{{Location map
 |Mumbai 
| label=ठाणे
 |mark=&lt;!--dot--&gt;Red pog.svg
 |lat=19.185833
 |long=72.975556
 |position=right
 |width=200
|caption=ठाणे लोहमार्ग स्थानक 
|background=#FFFFDD
 |float=right
}}

ठाणे हे [[मुंबई]]च्या उत्तरेकडे वसलेले आहे. ठाण्याचे क्षेत्रफळ १४७ वर्ग कि. मी. आहे. ठाण्याला तळ्यांचे शहर असेही म्हणतात. ठाण्यातला मासुंदा तलाव हा सर्वात सुंदर आहे. ठाणे परिसरात अनेक निसर्गरम्य टेकड्या आणि डोंगर आहेत. ठाणे हे सुंदर शहर आहे.

== संस्कृती ==
ठाण्याला महाराष्ट्राची सांस्कृतिक उपराजधानी म्हणतात. [[गणेशोत्सव]] आणि [[नवरात्र]] हे ठाण्यातील मुख्य उत्सव आहेत. ठाण्यातले गडकरी रंगायतन विविध नाटके आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे माहेरघर आहे. ठाण्यातील [[राम मारूती रस्ता]] आणि गोखले रस्ता हे उपहारगृहे , कपडे, पुस्तके, संगणक ह्यांच्या दुकानांसाठी प्रसिद्ध आहेत.

ठाण्यात दही हंडी उत्सव फार उत्साहात साजरा केला जातो. येथे ठाणे शहर, मुंबई व उपनगरातून गोविंदा पथक ह्या उत्सवात सहभाग घेण्यासाठी येतात.

कुंजविहार आणि राजमाता ह्यांचे वडापाव आणि टिप-टॉपचे खाद्यपदार्थ आणि मिठाई विशेष प्रसिद्ध आहेत. 2015 साली 'मेतकूट' नावाचे उपहारग्रृह नौपाडा, घंटाली येथे सुरू झाले. महाराष्ट्राच्या सर्व प्रांतातील ( कोकण, पश्चीम महाराष्ट्र, मराठवाडा, खानदेश आणि विदर्भ) खाद्यपदार्थ या एकाच ठिकाणी उपलब्ध झाले. ठाण्यात आता विविध मल्टिप्लेक्स थियेटर्स आणि शॉपिंग मॉल्स आहेत.

== वाहतूक व्यवस्था ==

{{main|ठाणे शहरातील वाहतूक व्यवस्था}}

ठाणे शहरात ठाणे महापालिका परिवहन (टी. एम. टी.) शहर वाहतूक व्यवस्था पुरवते. बेस्ट ठाण्याच्या तीन हात नाक्यापासून आणि ठाणे पूर्व स्थानकापासून मुंबईत बससेवा पुरवते. नवी मुंबई परिवहन (एन. एम. एम. टी.) ठाण्यातील चेंदणी नाक्यापासून नवी मुंबईत बससेवा पुरवते. [[महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळ]] (एस. टी.) ठाणे ते [[बोरिवली]], [[भायंदर]], [[पनवेल]] ह्या मध्यम पल्ल्याच्या सेवा आणि इतर शहरांसाठी लांब पल्ल्याच्या बससेवा पुरवते.

ठाणे हे [[मध्य रेल्वे]]चे मुख्य स्थानक आहे. ठाणे - वाशी ही लोकलसेवा नवीन सुरू झाली आहे.

ठाणे महानगरपालिकेने रिंगरूट प्रकल्पासाठी म्हणजेच अंतर्गत मेट्रो प्रकल्पासाठी प्रस्तावित केलेल्या प्रकल्पांसह नाशिक निओ मेट्रो आणि नागपूर मेट्रोचा दुसरा टप्पा लवकरच घेतला जाईल, अशी माहिती केंद्रीय गृहनिर्माण आणि नगरविकास मंत्री हरदीपसिंग पुरी यांनी लोकसभेत दिली&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://gnptimes.in/thane-metro-news-the-union-minister-indicated-that-the-hope-of-getting-approval-for-the-metro-project-within-thane-city-has-increased/|title=Thane Metro News : ठाणे शहराच्या अंतर्गत मेट्रो प्रकल्पाला|date=2022-02-13|website=The GNP Marathi Times|language=mr-IN|access-date=2022-02-13}}&lt;/ref&gt;

== पर्यटनस्थळे व तीर्थक्षेत्रे ==
#[[गडकरी रंगायतन]], 
#[[मासुंदा तलाव]], 
#[[राम मारूती रस्ता]], 
#[[येऊर]], 
#[[उपवन]],
#[[कोपनेश्वर मंदिर]], 
#वर्तकनगर साईबाबा मंदिर, 
#घंटाळी मंदीर,
#पोर्तुगीजानी १५८२ साली बांंधलेले सेंट जॉन द बाप्टिस्ट चर्च.
#ज्यू समाजाचे [[शाआर हाशमाईम]] 
#[[पेशवेकालीन विठ्ठल मंदिर]]
#मामा भाचा डोंगर

== हे सुद्धा पहा ==
* [[ठाणे रेल्वे स्थानक]]

== ठाणे शहर बाह्य दुवे ==
* [https://thanecity.gov.in ठाणे महानगरपालिका]
* [https://www.thanepolice.gov.in/ ठाणे पोलिस]
* [https://thane.nic.in/ ठाणे जिल्हा] 
* ठाणे नगरपालिका ते महानगरपालिका (माहितीपर पुस्तक, लेखक - श्री. वा. नेर्लेकर)

{{मुंबई महानगर क्षेत्र}}
{{ठाणे जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:ठाणे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>1hx6nmlegzefbuq364upwggxkd2n9w5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139893</id>
      <parentid>2139892</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:47:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:E11:8C4:0:0:4348:4D03</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14423" xml:space="preserve">{{जिल्हा शहर|ज=ठाणे जिल्हा|श=ठाणे}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|राज्य_नाव=महाराष्ट्र
|मेट्रो=मुंबई 
|प्रकार=उपनगर 
|आतील_नकाशा_चिन्ह=yes 
|आकाशदेखावा=Talao Pali, Thane.jpg
|आकाशदेखावा_शीर्षक='''[[मासुंदा तलाव|तलाव पाळी]]''' , ठाणे
|स्थानिक_नाव= ठान्हा 
|image_map=WikiprojectIndiacities_thane.png 
|अक्षांश = 19.172431
|रेखांश=72.957019
|जिल्हा=ठाणे 
|उंची=
|लोकसंख्या_वर्ष  = 2001 
|लोकसंख्या_एकूण = 1261517  
|लोकसंख्या_घनता = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान= 
|क्षेत्रफळ_एकूण= 
|एसटीडी_कोड= 022 
|पिन_कोड= 400601 
|आरटीओ_कोड=  MH-04 
|संसदीय_मतदारसंघ= ठाणे
|विधानसभा_मतदारसं= ठाणे 
|तळटिपा = 
||इतर_नाव=तलावांचे शहर|जवळचे_शहर=मुंबई, मिरा - भाईंदर, कल्याण - डोंबिवली, नवी मुंबई|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_क्रमांक=|अधिकृत_भाषा=}}
ठाणे (ठान्हा) शहर हे फार प्राचीन शहर असुन या शहराचा उल्लेख मध्ययुगातील शिलालेखात आणि ताम्रपटात आपल्याला सापडतो, आता मात्र ठाणे औद्योगिक दृष्टीकोनातुन एक विशाल शहर म्हणुन उदयाला आले आहे,ठाणे शहर मुंबईसारख्या महानगराला जोडले गेले असल्याने त्या महानगराची संस्कृती आता ठाण्याने आत्मसात केली आहे. '''ठाणे''' हे [[ठाणे जिल्हा|ठाणे जिल्ह्याचे]] प्रशासकीय मुख्यालय आहे. ठाणे शहराचा कारभार [[ठाणे महानगरपालिका]] चालवते.
'''ठाणे ''' हे [[मुंबई]]च्या [[मुंबई उपनगरी रेल्वे, मध्य|मध्य रेल्वे उपनगरीय व हार्बर मार्गावरील]] एक स्थानक आहे.

खरं तर ठाणे शहराची नाळ मराठी संस्कृतीशी घट्ठ जोडलेली आहे.तरी देखील आता या शहरात उत्तर भारतीय, सिंधी, गुजराती, दक्षिण भारतीय, मुस्लीम, मारवाडी अश्यांसारखे कितीतरी समाजाचे लोक या ठिकाणी स्थलांतरीत झालेले आणि आपले उद्योग व्यवसाय मोठया प्रमाणात विस्तारीत केलेले पहायला मिळतात.

तलावांचा जिल्हा म्हणुन देखील ठाणे जिल्हा ओळखला जातो. जवळजवळ ३५ तलाव या शहरात आपल्याला पहायला मिळतात, त्यातला मासुंदा तलाव अधिक सुंदर आणि परिसर प्रसन्न आहे.शहरात अनेक हिरव्यागार निसर्गरम्य टेकडया व डोंगर बघायला मिळतात.

==तालुक्यातील गावे==
#[[बाले]]
#[[बामळी]]
#[[भंडार्ली]]
#[[दहिसर (ठाणे)]]
#[[गोटेघर]]
#[[मोकाशी]]
#[[नागाव (ठाणे)]]
#[[नारिवळी]]
#[[नवाळी]]
#[[निघु]]
#[[पिंपरी (ठाणे)]]
#[[उत्तरशिव]]
#[[वाकळण]]
#[[वाईवळी]]

==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

== इतिहास ==
ठाणे हे अतिशय जुने शहर आहे. ह्या शहराचे उल्लेख मध्ययुगीन काळातील शिलालेखात आणि ताम्रपटात सापडतात. हे शहर शिलाहार राजांची राजधानी होती. [[इटालियन भाषा|इटालियन]] प्रवासी [[मार्को पोलो]]ने [[इ.स. १२९०|१२९०]] मध्ये ठाण्याला भेट दिली. ठाणे हे विकसित झालेले सुंदर शहर असल्याचा उल्लेख तो करतो. तसेच ठाणे हे मोठे [[बंदर]] असून तेथील व्यापारी [[कापूस]], [[ताग]] आणि चामडे विकतात आणि घोडे खरेदी करतात असे तो म्हणतो.

[[पोर्तुगीज]] ठाण्यात [[इ.स. १५३०|१५३०]] मध्ये आले आणि त्यांनी शहरावर [[इ.स. १७३९|१७३९]] पर्यंत सुमारे २०० वर्षे राज्य केले. मराठ्यांनी शहरावर [[इ.स. १७३९|१७३९]] ते [[इ.स. १७८४|१७८४]] राज्य केले. [[इ.स. १७८४|१७८४पासून]] स्वातंत्र्यापर्यंत शहर इंग्रजांच्या ताब्यात होते. भारताच्या पहिली [[रेल्वे]] [[बोरीबंदर]] (आताचे [[छत्रपती शिवाजी टर्मिनस|छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस]]) ,[[मुंबई]] ते ठाणे दरम्यान [[इ.स. १८५३|१८५३]] मध्ये धावली.

ठाणे [[महानगरपालिका]] [[इ.स. १९८२|१९८२]] साली स्थापन झाली.

== भौगोलिक स्थान ==
{{Location map
 |Mumbai 
| label=ठाणे
 |mark=&lt;!--dot--&gt;Red pog.svg
 |lat=19.185833
 |long=72.975556
 |position=right
 |width=200
|caption=ठाणे लोहमार्ग स्थानक 
|background=#FFFFDD
 |float=right
}}

ठाणे हे [[मुंबई]]च्या उत्तरेकडे वसलेले आहे. ठाण्याचे क्षेत्रफळ १४७ वर्ग कि. मी. आहे. ठाण्याला तळ्यांचे शहर असेही म्हणतात. ठाण्यातला मासुंदा तलाव हा सर्वात सुंदर आहे. ठाणे परिसरात अनेक निसर्गरम्य टेकड्या आणि डोंगर आहेत. ठाणे हे सुंदर शहर आहे.

== संस्कृती ==
ठाण्याला महाराष्ट्राची सांस्कृतिक उपराजधानी म्हणतात. [[गणेशोत्सव]] आणि [[नवरात्र]] हे ठाण्यातील मुख्य उत्सव आहेत. ठाण्यातले गडकरी रंगायतन विविध नाटके आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे माहेरघर आहे. ठाण्यातील [[राम मारूती रस्ता]] आणि गोखले रस्ता हे उपहारगृहे , कपडे, पुस्तके, संगणक ह्यांच्या दुकानांसाठी प्रसिद्ध आहेत.

ठाण्यात दही हंडी उत्सव फार उत्साहात साजरा केला जातो. येथे ठाणे शहर, मुंबई व उपनगरातून गोविंदा पथक ह्या उत्सवात सहभाग घेण्यासाठी येतात.

कुंजविहार आणि राजमाता ह्यांचे वडापाव आणि टिप-टॉपचे खाद्यपदार्थ आणि मिठाई विशेष प्रसिद्ध आहेत. 2015 साली 'मेतकूट' नावाचे उपहारग्रृह नौपाडा, घंटाली येथे सुरू झाले. महाराष्ट्राच्या सर्व प्रांतातील ( कोकण, पश्चीम महाराष्ट्र, मराठवाडा, खानदेश आणि विदर्भ) खाद्यपदार्थ या एकाच ठिकाणी उपलब्ध झाले. ठाण्यात आता विविध मल्टिप्लेक्स थियेटर्स आणि शॉपिंग मॉल्स आहेत.

== वाहतूक व्यवस्था ==

{{main|ठाणे शहरातील वाहतूक व्यवस्था}}

ठाणे शहरात ठाणे महापालिका परिवहन (टी. एम. टी.) शहर वाहतूक व्यवस्था पुरवते. बेस्ट ठाण्याच्या तीन हात नाक्यापासून आणि ठाणे पूर्व स्थानकापासून मुंबईत बससेवा पुरवते. नवी मुंबई परिवहन (एन. एम. एम. टी.) ठाण्यातील चेंदणी नाक्यापासून नवी मुंबईत बससेवा पुरवते. [[महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळ]] (एस. टी.) ठाणे ते [[बोरिवली]], [[भायंदर]], [[पनवेल]] ह्या मध्यम पल्ल्याच्या सेवा आणि इतर शहरांसाठी लांब पल्ल्याच्या बससेवा पुरवते.

ठाणे हे [[मध्य रेल्वे]]चे मुख्य स्थानक आहे. ठाणे - वाशी ही लोकलसेवा नवीन सुरू झाली आहे.

ठाणे महानगरपालिकेने रिंगरूट प्रकल्पासाठी म्हणजेच अंतर्गत मेट्रो प्रकल्पासाठी प्रस्तावित केलेल्या प्रकल्पांसह नाशिक निओ मेट्रो आणि नागपूर मेट्रोचा दुसरा टप्पा लवकरच घेतला जाईल, अशी माहिती केंद्रीय गृहनिर्माण आणि नगरविकास मंत्री हरदीपसिंग पुरी यांनी लोकसभेत दिली&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://gnptimes.in/thane-metro-news-the-union-minister-indicated-that-the-hope-of-getting-approval-for-the-metro-project-within-thane-city-has-increased/|title=Thane Metro News : ठाणे शहराच्या अंतर्गत मेट्रो प्रकल्पाला|date=2022-02-13|website=The GNP Marathi Times|language=mr-IN|access-date=2022-02-13}}&lt;/ref&gt;

== पर्यटनस्थळे व तीर्थक्षेत्रे ==
#[[गडकरी रंगायतन]], 
#[[मासुंदा तलाव]], 
#[[राम मारूती रस्ता]], 
#[[येऊर]], 
#[[उपवन]],
#[[कोपनेश्वर मंदिर]], 
#वर्तकनगर साईबाबा मंदिर, 
#घंटाळी मंदीर,
#पोर्तुगीजानी १५८२ साली बांंधलेले सेंट जॉन द बाप्टिस्ट चर्च.
#ज्यू समाजाचे [[शाआर हाशमाईम]] 
#[[पेशवेकालीन विठ्ठल मंदिर]]
#मामा भाचा डोंगर

== हे सुद्धा पहा ==
* [[ठाणे रेल्वे स्थानक]]

== ठाणे शहर बाह्य दुवे ==
* [https://thanecity.gov.in ठाणे महानगरपालिका]
* [https://www.thanepolice.gov.in/ ठाणे पोलिस]
* [https://thane.nic.in/ ठाणे जिल्हा] 
* ठाणे नगरपालिका ते महानगरपालिका (माहितीपर पुस्तक, लेखक - श्री. वा. नेर्लेकर)

{{मुंबई महानगर क्षेत्र}}
{{ठाणे जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:ठाणे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>fvnzrue9cbbcjmq6vjmjjqs8j7zxqg4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139894</id>
      <parentid>2139893</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:47:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:E11:8C4:0:0:4348:4D03</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14401" xml:space="preserve">{{जिल्हा शहर|ज=ठाणे जिल्हा|श=ठाणे}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|राज्य_नाव=महाराष्ट्र
|मेट्रो=मुंबई 
|प्रकार=उपनगर 
|आतील_नकाशा_चिन्ह=yes 
|आकाशदेखावा=Talao Pali, Thane.jpg
|आकाशदेखावा_शीर्षक='''[[मासुंदा तलाव|तलाव पाळी]]''' , ठाणे
|स्थानिक_नाव= ठान्हा 
|image_map=WikiprojectIndiacities_thane.png 
|अक्षांश = 19.172431
|रेखांश=72.957019
|जिल्हा=ठाणे 
|उंची=
|लोकसंख्या_वर्ष  = 2001 
|लोकसंख्या_एकूण = 1261517  
|लोकसंख्या_घनता = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान= 
|क्षेत्रफळ_एकूण= 
|एसटीडी_कोड= 022 
|पिन_कोड= 400601 
|आरटीओ_कोड=  MH-04 
|संसदीय_मतदारसंघ= ठाणे
|विधानसभा_मतदारसं= ठाणे 
|तळटिपा = 
||इतर_नाव=ठाणे|जवळचे_शहर=मुंबई, मिरा - भाईंदर, कल्याण - डोंबिवली, नवी मुंबई|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_क्रमांक=|अधिकृत_भाषा=}}
ठाणे (ठान्हा) शहर हे फार प्राचीन शहर असुन या शहराचा उल्लेख मध्ययुगातील शिलालेखात आणि ताम्रपटात आपल्याला सापडतो, आता मात्र ठाणे औद्योगिक दृष्टीकोनातुन एक विशाल शहर म्हणुन उदयाला आले आहे,ठाणे शहर मुंबईसारख्या महानगराला जोडले गेले असल्याने त्या महानगराची संस्कृती आता ठाण्याने आत्मसात केली आहे. '''ठाणे''' हे [[ठाणे जिल्हा|ठाणे जिल्ह्याचे]] प्रशासकीय मुख्यालय आहे. ठाणे शहराचा कारभार [[ठाणे महानगरपालिका]] चालवते.
'''ठाणे ''' हे [[मुंबई]]च्या [[मुंबई उपनगरी रेल्वे, मध्य|मध्य रेल्वे उपनगरीय व हार्बर मार्गावरील]] एक स्थानक आहे.

खरं तर ठाणे शहराची नाळ मराठी संस्कृतीशी घट्ठ जोडलेली आहे.तरी देखील आता या शहरात उत्तर भारतीय, सिंधी, गुजराती, दक्षिण भारतीय, मुस्लीम, मारवाडी अश्यांसारखे कितीतरी समाजाचे लोक या ठिकाणी स्थलांतरीत झालेले आणि आपले उद्योग व्यवसाय मोठया प्रमाणात विस्तारीत केलेले पहायला मिळतात.

तलावांचा जिल्हा म्हणुन देखील ठाणे जिल्हा ओळखला जातो. जवळजवळ ३५ तलाव या शहरात आपल्याला पहायला मिळतात, त्यातला मासुंदा तलाव अधिक सुंदर आणि परिसर प्रसन्न आहे.शहरात अनेक हिरव्यागार निसर्गरम्य टेकडया व डोंगर बघायला मिळतात.

==तालुक्यातील गावे==
#[[बाले]]
#[[बामळी]]
#[[भंडार्ली]]
#[[दहिसर (ठाणे)]]
#[[गोटेघर]]
#[[मोकाशी]]
#[[नागाव (ठाणे)]]
#[[नारिवळी]]
#[[नवाळी]]
#[[निघु]]
#[[पिंपरी (ठाणे)]]
#[[उत्तरशिव]]
#[[वाकळण]]
#[[वाईवळी]]

==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

== इतिहास ==
ठाणे हे अतिशय जुने शहर आहे. ह्या शहराचे उल्लेख मध्ययुगीन काळातील शिलालेखात आणि ताम्रपटात सापडतात. हे शहर शिलाहार राजांची राजधानी होती. [[इटालियन भाषा|इटालियन]] प्रवासी [[मार्को पोलो]]ने [[इ.स. १२९०|१२९०]] मध्ये ठाण्याला भेट दिली. ठाणे हे विकसित झालेले सुंदर शहर असल्याचा उल्लेख तो करतो. तसेच ठाणे हे मोठे [[बंदर]] असून तेथील व्यापारी [[कापूस]], [[ताग]] आणि चामडे विकतात आणि घोडे खरेदी करतात असे तो म्हणतो.

[[पोर्तुगीज]] ठाण्यात [[इ.स. १५३०|१५३०]] मध्ये आले आणि त्यांनी शहरावर [[इ.स. १७३९|१७३९]] पर्यंत सुमारे २०० वर्षे राज्य केले. मराठ्यांनी शहरावर [[इ.स. १७३९|१७३९]] ते [[इ.स. १७८४|१७८४]] राज्य केले. [[इ.स. १७८४|१७८४पासून]] स्वातंत्र्यापर्यंत शहर इंग्रजांच्या ताब्यात होते. भारताच्या पहिली [[रेल्वे]] [[बोरीबंदर]] (आताचे [[छत्रपती शिवाजी टर्मिनस|छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस]]) ,[[मुंबई]] ते ठाणे दरम्यान [[इ.स. १८५३|१८५३]] मध्ये धावली.

ठाणे [[महानगरपालिका]] [[इ.स. १९८२|१९८२]] साली स्थापन झाली.

== भौगोलिक स्थान ==
{{Location map
 |Mumbai 
| label=ठाणे
 |mark=&lt;!--dot--&gt;Red pog.svg
 |lat=19.185833
 |long=72.975556
 |position=right
 |width=200
|caption=ठाणे लोहमार्ग स्थानक 
|background=#FFFFDD
 |float=right
}}

ठाणे हे [[मुंबई]]च्या उत्तरेकडे वसलेले आहे. ठाण्याचे क्षेत्रफळ १४७ वर्ग कि. मी. आहे. ठाण्याला तळ्यांचे शहर असेही म्हणतात. ठाण्यातला मासुंदा तलाव हा सर्वात सुंदर आहे. ठाणे परिसरात अनेक निसर्गरम्य टेकड्या आणि डोंगर आहेत. ठाणे हे सुंदर शहर आहे.

== संस्कृती ==
ठाण्याला महाराष्ट्राची सांस्कृतिक उपराजधानी म्हणतात. [[गणेशोत्सव]] आणि [[नवरात्र]] हे ठाण्यातील मुख्य उत्सव आहेत. ठाण्यातले गडकरी रंगायतन विविध नाटके आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे माहेरघर आहे. ठाण्यातील [[राम मारूती रस्ता]] आणि गोखले रस्ता हे उपहारगृहे , कपडे, पुस्तके, संगणक ह्यांच्या दुकानांसाठी प्रसिद्ध आहेत.

ठाण्यात दही हंडी उत्सव फार उत्साहात साजरा केला जातो. येथे ठाणे शहर, मुंबई व उपनगरातून गोविंदा पथक ह्या उत्सवात सहभाग घेण्यासाठी येतात.

कुंजविहार आणि राजमाता ह्यांचे वडापाव आणि टिप-टॉपचे खाद्यपदार्थ आणि मिठाई विशेष प्रसिद्ध आहेत. 2015 साली 'मेतकूट' नावाचे उपहारग्रृह नौपाडा, घंटाली येथे सुरू झाले. महाराष्ट्राच्या सर्व प्रांतातील ( कोकण, पश्चीम महाराष्ट्र, मराठवाडा, खानदेश आणि विदर्भ) खाद्यपदार्थ या एकाच ठिकाणी उपलब्ध झाले. ठाण्यात आता विविध मल्टिप्लेक्स थियेटर्स आणि शॉपिंग मॉल्स आहेत.

== वाहतूक व्यवस्था ==

{{main|ठाणे शहरातील वाहतूक व्यवस्था}}

ठाणे शहरात ठाणे महापालिका परिवहन (टी. एम. टी.) शहर वाहतूक व्यवस्था पुरवते. बेस्ट ठाण्याच्या तीन हात नाक्यापासून आणि ठाणे पूर्व स्थानकापासून मुंबईत बससेवा पुरवते. नवी मुंबई परिवहन (एन. एम. एम. टी.) ठाण्यातील चेंदणी नाक्यापासून नवी मुंबईत बससेवा पुरवते. [[महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळ]] (एस. टी.) ठाणे ते [[बोरिवली]], [[भायंदर]], [[पनवेल]] ह्या मध्यम पल्ल्याच्या सेवा आणि इतर शहरांसाठी लांब पल्ल्याच्या बससेवा पुरवते.

ठाणे हे [[मध्य रेल्वे]]चे मुख्य स्थानक आहे. ठाणे - वाशी ही लोकलसेवा नवीन सुरू झाली आहे.

ठाणे महानगरपालिकेने रिंगरूट प्रकल्पासाठी म्हणजेच अंतर्गत मेट्रो प्रकल्पासाठी प्रस्तावित केलेल्या प्रकल्पांसह नाशिक निओ मेट्रो आणि नागपूर मेट्रोचा दुसरा टप्पा लवकरच घेतला जाईल, अशी माहिती केंद्रीय गृहनिर्माण आणि नगरविकास मंत्री हरदीपसिंग पुरी यांनी लोकसभेत दिली&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://gnptimes.in/thane-metro-news-the-union-minister-indicated-that-the-hope-of-getting-approval-for-the-metro-project-within-thane-city-has-increased/|title=Thane Metro News : ठाणे शहराच्या अंतर्गत मेट्रो प्रकल्पाला|date=2022-02-13|website=The GNP Marathi Times|language=mr-IN|access-date=2022-02-13}}&lt;/ref&gt;

== पर्यटनस्थळे व तीर्थक्षेत्रे ==
#[[गडकरी रंगायतन]], 
#[[मासुंदा तलाव]], 
#[[राम मारूती रस्ता]], 
#[[येऊर]], 
#[[उपवन]],
#[[कोपनेश्वर मंदिर]], 
#वर्तकनगर साईबाबा मंदिर, 
#घंटाळी मंदीर,
#पोर्तुगीजानी १५८२ साली बांंधलेले सेंट जॉन द बाप्टिस्ट चर्च.
#ज्यू समाजाचे [[शाआर हाशमाईम]] 
#[[पेशवेकालीन विठ्ठल मंदिर]]
#मामा भाचा डोंगर

== हे सुद्धा पहा ==
* [[ठाणे रेल्वे स्थानक]]

== ठाणे शहर बाह्य दुवे ==
* [https://thanecity.gov.in ठाणे महानगरपालिका]
* [https://www.thanepolice.gov.in/ ठाणे पोलिस]
* [https://thane.nic.in/ ठाणे जिल्हा] 
* ठाणे नगरपालिका ते महानगरपालिका (माहितीपर पुस्तक, लेखक - श्री. वा. नेर्लेकर)

{{मुंबई महानगर क्षेत्र}}
{{ठाणे जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:ठाणे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>tanw739i5od0r1skc2tkf3ofgzj7ldq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारतीय जनता पक्ष</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2879</id>
    <revision>
      <id>2139857</id>
      <parentid>2121341</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:53:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:258B:7446:0:0:7AF:10AD</ip>
      </contributor>
      <comment>वेलांटी चुक</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45302" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''भारतीय जनता पक्ष''' ([[हिंदी भाषा|हिंदी]]: भारतीय जनता पार्टी) हा [[भारत]]ातील एक राष्ट्रीय [[भारताच्या राजकीय पक्ष|राजकीय पक्ष]] आहे. या पक्षाची विचारधारा [[राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ]]ासोबत संलग्न असून त्याची धोरणे उजवीकडे झुकणारी आहेत असे मानले जाते. २०१४ सालापासून  [[भारताची संसद|संसदेच्या]] [[लोकसभा]] सभागृहामध्ये भाजपचे बहुमत असून विद्यमान [[भारताचे पंतप्रधान|भारतीय पंतप्रधान]] [[नरेंद्र मोदी]] हे भाजपचे सदस्य आहेत.

२०१९ च्या [[लोकसभा]] निवडणुकीत परत भारतीय जनता पक्षाने बाजी मारली. महाराष्ट्रात भारतीय जनता पक्षाला ४८ पैकी २३ जागा मिळाल्या.  तसेच शिवसेना व भारतीय जनता पक्षाची युतीने ४८ पैकी ४२ जागी घवघवीत यश मिळवले. भारतीय जनता पक्षाचे नेते नरेंद्र मोदी हे [[वाराणसी]]तून निवडून आले आहेत.

==इतिहास==
{{multiple image
| align     = right
| direction = vertical
| header    = प्रभावशाली व्यक्ती
| width     = 150
|image1=Syama Prasad Mookerjee.jpg
|caption1=[[श्यामाप्रसाद मुखर्जी]], [[जनसंघ]]ाचे संस्थापक
&lt;!--|image2=
|caption2=[[दीनदयाल उपाध्याय]]--&gt;
|image3=Ab vajpayee.jpg
|caption3=[[अटलबिहारी वाजपेयी]], भाजपचे पहिले पंतप्रधान (१९९८-२००४)
युती:[[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]  
}}
===भारतीय जनसंघ (१९५१-७७)===
१९५१ साली [[श्यामाप्रसाद मुखर्जी]] ह्यांनी [[भारतीय जनसंघ]]ाची स्थापना केली. जनसंघ हे राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे राजकीय अंग मानले जात असे. काँग्रेस व तत्कालीन पंतप्रधान [[जवाहरलाल नेहरू]] ह्यांच्याकडून [[पाकिस्तान]]चे होणारे लांगूलचालन रोखणे व भारतामधील [[हिंदू धर्म|हिंदूंचे]] हित जपणे ही जनसंघाची उद्दिष्टे होती. स्थापनेनंतर [[जम्मू आणि काश्मीर]] भारतामध्ये संपूर्ण सामावून घेतला जावा अशी आग्रही भूमिका जनसंघाने घेतली व ह्यादरम्यान निदर्शने करताना अटक झालेल्या मुखर्जी ह्यांचे काश्मीरच्या तुरुंगातच निधन झाले. [[दीनदयाल उपाध्याय]] व त्यानंतर [[अटलबिहारी वाजपेयी]] व [[लालकृष्ण अडवाणी]] ह्या तरुण नेत्यांनी जनसंघाची सूत्रे हातात घेतली. १९५२ सालच्या पहिल्या लोकसभा निवडणुकीमध्ये जनसंघाला केवळ ३ जागांवर विजय मिळाला.

१९६७ सालच्या देशव्यापी विधानसभा निवडणुकांमध्ये जनसंघाने अनेक लहान प्रादेशिक पक्षांसोबत युती केली व [[मध्य प्रदेश]], [[बिहार]] व [[उत्तर प्रदेश]] राज्यांमध्ये सरकारे स्थापन केली. युतीचे राजकारण करण्यासाठी जनसंघाला आपली अनेक कट्टर हिंदूवादी धोरणे व विचार बदलणे भाग पडले.

===जनता पार्टी (भारतीय जनसंघ) (१९७७-८०)===
१९७५ साली पंतप्रधान [[इंदिरा गांधी]] ह्यांनी लागू केलेल्या देशव्यापी [[आणीबाणी]]ला जनसंघाने कडाक्याचा विरोध केला व जनसंघाच्या अनेक सदस्यांना तुरुंगात डांबले गेले. १९७७ साली आणीबाणी उठल्यानंतर जनसंघाने [[भारतीय]] लोकदल, काँग्रेस (ओ), सोशालिस्ट पार्टी इत्यादी पक्षांसोबत एकत्र येऊन [[जनता पक्ष]]ाची स्थापना केली. [[जयप्रकाश नारायण]], [[मोरारजी देसाई]] इत्यादी नेते जनता पक्षाचे सदस्य होते. १९७७ सालच्या लोकसभा निवडणुकीमध्ये जनता पक्षाला प्रचंड बहुमत मिळाले व [[मोरारजी देसाई]] पंतप्रधान तर [[अटलबिहारी वाजपेयी]] [[भारताचे परराष्ट्रमंत्री|परराष्ट्रमंत्री]] बनले. परंतु अंतर्गत कलहामुळे ग्रासलेले जनता पार्टी सरकार १९८० साली कोसळले व जनता पार्टीचे विघटन झाले.

===भारतीय जनता पार्टी(पक्ष)  (१९८०-चालू)===
जनता पार्टीच्या विघटनानंतर भारतीय जनता पार्टीची स्थापना झाली व अटलबिहारी वाजपेयी पक्षाचे पहिले अध्यक्ष बनले. भाजपचा चेहरामोहरा जनसंघासारखाच होता.

==कटिबद्धता==
पक्षाच्या घटनेनुसार.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |title = भारतीय जनता पार्टीची घटना|दुवा=http://eci.nic.in/eci_main/mis-Political_Parties/Constitution_of_Political_Parties/Constitution_of_Bharatiya%20Janata%20Party.pdf}}&lt;/ref&gt; सदर पक्ष राष्ट्रवाद, [[राष्ट्रीय एकात्मता]], [[लोकशाही]], गांधीजीनी सुचवलेला समाजवाद, सकारात्मक सेक्युलॅरिझम अर्थात 'सर्व धर्म समभाव' आणि मूल्याधिष्ठित राजकारण करण्यासाठी कटिबद्ध आहे. सदर पक्ष आर्थिक व राजकीय शक्तीच्या विकेंद्रीकरणाच्या बाजूने उभा असल्याचेही पक्षाच्या घटनेत म्हटले आहे.

==पक्षांतर्गत संरचना==
या पक्षामध्ये 'अध्यक्ष' हा पक्षाचा प्रमुख असतो. याचा कार्यकाळ ३ वर्षांचा असतो. नुकत्याच झालेल्या दुरुस्तीनुसार या तीन वर्षांनंतर, अधिकची तीन वर्षे म्हणजे सलग ६ वर्षे अध्यक्षपदी राहता येऊ शकते. अध्यक्षाची निवडणूक करताना जर एकाहून अधिक उमेदवार असतील तर प्रत्येक राज्याच्या राजधानीत मतदान होते. नॅशनल काऊन्सिलच्या सगळ्या सदस्यांना मतदानाचा अधिकार असतो. अध्यक्षाची निवडणूक झाल्यावर तो उपाध्यक्ष, जनरल-सेक्रेटरी, कोशाध्यक्ष आणि सेक्रेटरीजची निवड करतो. या पदांवर किती व्यक्तींची निवड करावी यावर कोणतेही बंधन नाही.

'''मार्गदर्शक मंडळ'''

भारतीय जनता पक्षाने मार्गदर्शक मंडळ नावाच्या ज्येष्ठांच्या परंतु एक्झिक्युटिव्ह अधिकार नसणाऱ्या विशेष सल्लागार मंडळाची उभारणी केली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |title = भारतीय जनता पक्षाच्या मार्गदर्शक मंडळाची स्‍थापना|दुवा=http://ibnlive.in.com/news/no-advani-joshi-vajpayee-in-bjp-parliamentary-board-party-makes-marg-darshak-mandal-for-them/494440-37-64.html}}&lt;/ref&gt; या मंडळातील सद्य सदस्य
*  [[लालकृष्ण अडवाणी]]
*  [[मुरली मनोहर जोशी]]
*  [[नरेंद्र मोदी]]
*  [[राजनाथ सिंह]]

'''नॅशनल एक्झिक्युटिव्व्ह्ज'''

भाजपामध्ये &quot;नॅशनल एक्झिक्युटिव्ह्ज&quot; अर्थात राष्ट्रीय कार्यकारिणी किंवा पार्लमेंटरी बोर्ड आहे. त्याला कोणत्याही प्रश्नावर अंतिम निर्णय घेण्याचा अधिकार देण्यात आला आहे. या गटाने घेतलेला निर्णय हा अंतिम आणि सर्वोच्च मानला जातो. भाजपाचा राष्ट्रीय अध्यक्ष या गटाचा पदसिद्ध अध्यक्ष असतो. या गटातही किती व्यक्ती असाव्यात यावर संख्येचे बंधन नाही. सध्या या गटाचे १२ सदस्य आहेत.:
ज्यात  [[अमित शहा]] हे चेअरमन,  [[अनंत कुमार]] हे सेक्रेटरी आहेत. याव्यतिरिक्त यातील सद्य सदस्य (सन २०२०) :
* [[नरेंद्र मोदी]]
* [[राजनाथ सिंह]]
* [[वेंकय्या नायडू]]
* [[नितीन गडकरी]]
* [[थॅंवरचंद गेहलोत]]
* [[शिवराजसिंग चौहान]]
* [[जे.पी. नड्डा]]
* [[रामलाल]]

'''नॅशनल काऊन्सिल'''

भाजपामध्ये 'नॅशनल काऊन्सिल' नावाची कार्यकारिणी आहे. हा पक्षातील विविध ज्येष्ठ व महत्त्वाच्या पदावरील व्यक्तींचा मोठा गट आहे. यात सद्य अध्यक्षांसोबत सर्व माजी पक्षाध्यक्ष, सर्व राज्यांचे अध्यक्ष, पक्षाचे सर्व खासदार (लोकसभा व राज्यसभेतील), पक्षाचे सर्व आमदार (विधानसभा व परिषदांतील), राष्ट्रीय कार्यकारिणीतील सर्व सदस्य व सर्व संलग्न मोर्चा/विभागांचे अध्यक्ष यांचा समावेश होतो.

'''सेंट्रल इलेक्शन कमिशन'''

या व्यतिरिक्त 'सेंट्रल इलेक्शन कमिशन' नावाच्या गटाकडे विविध प्रांतातील निवडणुकांच्या व्यवस्थापनाची जबाबदारी असते. या गटातही किती व कोणते सदस्य असावेत यावर संख्येचे बंधन नाही. तसेच राष्ट्रीय कार्यकारिणीतील सदस्य या गटाचेही सदस्य असतातच. त्यांच्या व्यतिरिक्त सध्या या गटामध्ये  जुरल ओरम, शाहनवाज हुसेन, विनय कटियार, जे.पी.नड्डा, डॉ. हर्षवर्धन, सरोज पांडे यांचा समावेश आहे.

'''डिसिप्लिनरी कमिटी'''

पक्षांतर्गत तक्रारींच्या निवारणासाठी आणि पक्षाच्या सदस्यांवर तसेच ऑफिस बेअरर्सवर कारवाई करण्याचा अधिकार असणारी 'डिसिप्लिनरी कमिटी' हा ५ सदस्यांचा अजून एक स्वायत्त गट पक्षात आहे. सध्या या गटाचे अध्यक्ष श्री राधा मोहन सिंग आहेत. तर श्री जगदीश मुखी हे सेक्रेटरी आहेत.

'''नॅशनल सेल्स'''

याचबरोबर विविध प्रश्नांवर विशेषत्वाने लक्ष देण्यासाठी राष्ट्रीय स्तरावर ५० विभाग बनवले गेले आहेत त्यांना 'नॅशनल सेल्स' म्हटले जाते. यात पाणी प्रश्न, [[अंत्योदय]] योजनेपासून, [[मजदूर महासंघ]], प्राकृतिक चिकित्सेपर्यंत अनेक विषयांना वाहिलेले विभाग आहेत.

==पक्षाध्यक्ष ==  
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! क्रम.
! वर्ष
! colspan=&quot;2&quot; | नाव
|-
| १
| १९८०–८६
| [[File:Ab vajpayee.jpg|75px]]
| [[अटलबिहारी वाजपेयी]]
|-
| २
| १९८६–९१
| [[File:Lkadvani.jpg|75px]]
| [[लालकृष्ण अडवाणी]]
|-
| ३
| १९९१–९३
|
| [[मुरली मनोहर जोशी]]
|-
| (२)
| १९९३–९८
| [[File:Lkadvani.jpg|75px]]
| [[लालकृष्ण अडवाणी]]
|-
| ४
| १९९८–२०००
|
| [[कुशाभाऊ ठाकरे]]
|-
| ५
| २०००–०१
| &lt;!--[[File:BangaruLaxman2012.jpg|75px]]--&gt;
| [[बंगारू लक्ष्मण]]
|-
| ५
| २००१–०२
| [[File:Jana1.JPG|75px]]
| [[जन कृष्णमूर्ती]]
|-
| ६
| २००२–०४
| [[File:Vice President M. Venkaiah Naidu.jpg|75px]]
| [[व्यंकय्या नायडू]]
|-
| (२)
| २००४–०६
| [[File:Lkadvani.jpg|75px]]
| [[लालकृष्ण अडवाणी]]
|-
| ७
| २००६–०९
|[[File:Rajnath Singh 2.jpg|75px]]
| [[राजनाथ सिंह]]
|-
| ८
| २००९–१३
| [[File:Nitin Gadkari.jpg|75px]]
| [[नितीन गडकरी]]
|-
| (७)
| २०१३–१४
|[[File:Rajnath Singh 2.jpg|75px]]
| [[राजनाथ सिंह]]
|-
| ९
| २०१४–
|[[चित्र:अमित शहा.jpg|75px]]
| [[अमित शाह]]
|}
१०
२० जानेवारी २०२० चालू
जे.पी.नड्डा(जगत प्रकाश नड्डा)

== अन्य महत्त्वाचे नेते ==
* [[नरेंद्र मोदी]]
* [[जसवंत सिंह]]
* [[लालजी टंडन]]
* [[यशवंत सिन्हा]]
* [[सुषमा स्वराज]] (दिवंगत)
* [[प्रमोद महाजन]] (दिवंगत)
* [[उमा भारती]]
* [[अरूण जेटली]]
* [[प्रकाश जावडेकर]] (विद्यमान [[प्रवक्ता]])
* [[कल्याण सिंह]]
* [[अरुण शौरी]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]] (दिवंगत)
* [[राजीवप्रताप रूडी]]
* [[साहिबसिंह वर्मा]]
* [[वसुंधराराजे शिंदे]]
* [[बाबूलाल गौड]]
* [[मदनलाल खुराणा]]
* [[स्मृती इराणी]]
* [[चंद्रकांत बच्चू पाटील]]
* [[देवेंद्र फडणवीस]]

==भारतीय जनता पक्षातील गुन्हा दाखल असलेले नेते==
* उत्तमराव इंगळे ([[उमरखेड]]चे माजी आमदार) :  खंडणीखोरीचा गुन्हा -
उमरखेडचे वन परिक्षेत्राधिकारी के. एम. तर्टेकर यांच्यावर हल्ला केल्याचा व खंडणी मागितल्याचा आरोप. [[पुसद]]च्या वसंतनगर पोलीस ठाण्यात भादंविच्या ३५३, ३८४, ३८५, १८६, २९४ आणि ५०६ कलमांखाली १३ [[जुलै]] २०१६ रोजी गुन्हा दाखल.
* [[कृष्णा खोपडे]] ([[पूर्व नागपूर विधानसभा मतदारसंघ|पूर्व नागपूर विधानसभा  मतदारसंघाचे]] [[आमदार]] ) : [[क्रीडा]] घोटाळा -
इ.स.२००२ मध्ये [[नागपूर महानगरपालिका|नागपूर महानगरपालिकेतील]] दोन कोटी रुपयांच्या क्रीडा घोटाळ्यात नंदलाल समितीच्या अहवालात ठपका. या प्रकरणी काही पोलीस ठाण्यांत भादंविच्या ३४१, ३५३, ३३६, ३३७, ३४१ अन्वये गुन्हे दाखल. प्रकरण न्यायप्रविष्ट.
* जयकुमार रावल ([[महाराष्ट्र]] राज्याचे माजी [[पर्यटन]] मंत्री : आर्थिक घोटाळे -
[[दोंडाईचा]] येथील दादासाहेब रावल सहकारी बँक डबघाईला येण्यास रावल व कुटुंबीयांचा मनमानी कारभार कारणीभूत असल्याचा लेखापरीक्षणातील ठपका. या प्रकरणी गुन्हे दाखल. [[औरंगाबाद]] खंडपीठात खटला सुरू. संचालक असणाऱ्या रावल कुटुंबीयांनी बँकेतून नियमबाह्य पद्धतीने कोट्यवधींचे कर्ज घेतले. कर्ज घेणाऱ्यांत जयकुमार रावल यांचाही समावेश. गुन्हे दाखल झाल्यानंतर टप्प्याटप्प्याने रक्कम भरली. दादासाहेब रावल बँकेच्या संपूर्ण व्यवहाराची धुळे एसआयटीकडून चौकशी पूर्ण. रावल यांना वाचविण्यासाठी मुख्यमंत्र्यांनी या प्रकरणाचा तपास धुळे एसआयटीकडून काढून घेत तो सीआयडीकडे सोपविल्याचा विरोधकांचा आरोप. या गुन्ह्यात दुसऱ्या क्रमांकावर असणारे रावल यांचे नावही कालांतराने बचावासाठी यादीत नंतरच्या क्रमांकावर नेले गेले. या प्रकरणी काही संचालकांना पूर्वीच अटक. उर्वरित संशयितांची चौकशी सुरू. त्यात मंत्री रावल यांचा समावेश.
* [[दिलीप गांधी]] ([[खासदार]], [[दक्षिण]] [[अहमदनगर]] [[लोकसभा]]  मतदारसंघाचे [[खासदार]], नगर अर्बन सहकारी बँकेचे [[अध्यक्ष]]) : [[कर्ज]]वाटप व [[सोने]]तारण गैरव्यवहारासंबंधी गुन्हा –
बँकेतील एक कोटी ७० लाख रुपयांच्या गैरव्यहारप्रकरणी भारतीय दंडविधान कलम ४०९, ४२० व ३४ अन्वये [[कोतवाली]] पोलीस ठाण्यात गुन्हा दाखल. अटकपूर्व जामीन मिळाला आहे. दर सोमवारी पोलीस ठाण्यात हजेरी लावण्याचे बंधन. संशयास्पद खात्यातील पैसे वापरल्याच्या प्रकरणात गांधी यांची दोन मुलेही आरोपी. [[भारतीय रिझर्व्ह बँक|रिझव्‍‌र्ह बँकेकडून]] या बँकेला पाच लाख रुपयांचा दंड.
* दीपक (बाबा) मिसाळ (सरचिटणीस, शहर कार्यकारिणी, माजी नगरसेवक ([[पर्वती विधानसभा मतदारसंघ|पर्वती विधानसभा मतदारसंघाच्या आमदार]] [[माधुरी मिसाळ]] यांचे दीर) : खुनाचा प्रयत्‍न, धमक्या -
२००३ मधील बबलू कावेडिया खून प्रकरणात मोक्काअंतर्गत कारवाई, मात्र निर्दोष मुक्तता. कबड्डी संघाचे प्रमुख आणि प्रशिक्षक राजेंद्र देशमुख यांच्यावरील खुनी हल्लाप्रकरणी सहकारनगर पोलीस ठाण्यात गुन्हा दाखल. या प्रकरणी सध्या जामिनावर. महंमदवाडीतील एका जागेच्या वादातूनही गुन्हा दाखल. मिसाळ यांच्या पत्‍नीकडूनही संबंधित बांधकाम व्यावसायिकाविरोधात फिर्याद. त्याच्याविरुद्धही गुन्हा दाखल. सध्या (२०१९ साली) या प्रकरणी मिसाळ यांना जामीन.
* पवन पवार ([[नाशिक महानगरपालिका|नाशिक महानगरपालिकेतला]] नगरसेवक) : पोलिसाचा खून आणि खंडणीसारखे गंभीर गुन्हे दाखल असणारा नगरसेवक.
पवन पवारवर शहरातील विविध पोलीस ठाण्यांत एकूण २२ गुन्हे दाखल झाले आहेत, पैकी काही हे - 
** [[नाशिक रोड]] भागात पवारची दहशत आहे. काही वर्षांपूर्वी पोलीस कर्मचाऱ्याच्या खूनप्रकरणी त्याच्याविरुद्ध गुन्हा दाखल झाला होता.
** व्यापाऱ्यांना खंडणीसाठी धमकावल्याचे दोन गुन्हे त्याच्यावर आहेत.
** मध्यंतरी पोलिसांनी त्याला तडीपारही केले होते. दीड महिन्यापूर्वी पवारच्या संपर्क कार्यालयात तडीपार गुंडाला आश्रय दिल्याचे उघड झाले. त्या प्रकरणातही त्याला अटक झाली. 
* प्रकाश मेहता (महाराष्ट्र राज्य गृहनिर्माण मंत्री) : [[झोपडी]] पुनर्वसनाच्या कामामध्ये केलेला भ्रष्टाचार -
[[मुंबई]] विशेष सत्र न्यायालयाच्या आदेशानुसार फौजदारी प्रक्रिया संहिता १९७३ च्या कलम १५६ (३) अन्वये लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाकडून १० मार्च २००८ रोजी भ्रष्टाचार प्रतिबंध कायद्याचे कलम ७ व कलम १३ (१)(ई) खाली लोकप्रतिनिधी पदाचा गैरवापर व भ्रष्टाचाराच्या आरोपाखाली गुन्हा दाखल झाला आहे. न्यायालयात दोषारोपपत्र दाखल केले नाही. लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाच्या स्तरावर जैसे थे परिस्थिती ठेवण्यात आली आहे.
* [[प्रवीण दरेकर]] (महाराष्ट्र [[विधानपरिषद|विधानपरिषदेतील]] आमदार व विरोधी पक्षनेते) : बँक घोटाळा -
मुंबई बँकेत १९९८पासून करण्यात आलेल्या गैरव्यवहारात बँकेचे सुमारे १२३ कोटी रुपयांचे नुकसान झाल्याचा आरोप आहे. आर्थिक गुन्हे शाखेने तपास केल्यावर माजी अध्यक्ष शिवाजीराव नलावडे यांच्यासह अनेकांवर त्यात सहभागाचा आरोप आहे. पुढील कारवाई प्रलंबित आहे. याशिवाय बेकायदा जमाव जमवून दंगल घडविणे, इजा घडविणे आदी प्रकारचे १३ गुन्हे विविध पोलीस ठाण्यांत दाखल.
* [[बबनराव पाचपुते]] : ([[श्रीगोंदा विधानसभा मतदारसंघ|श्रीगोंदा विधानसभा मतदारसंघाचे]] आमदार) : शेतकऱ्यांची देणी बुडवणे व बँकेची कर्जे न फेडणे : -
बबनराव पाचपुते यांचे चिरंजीव तथा कारखान्याचे अध्यक्ष असलेले विक्रम पाचपुते व अन्य दोघांवर [[साई]]कृपा खासगी [[साखर]] कारखान्यावर ([[श्रीगोंदा]]) [[शिरूर]] येथे फसवणुकीचा गुन्हा दाखल. बबनराव हे या कारखान्याचे संस्थापक व माजी अध्यक्ष आहेत. शेतकऱ्यांच्या उसाचे तब्बल ३८ कोटी रुपये या कारखान्यास देणे आहे. प्रकरण न्यायप्रविष्ट असून [[पंजाब नॅशनल बँक|पंजाब नॅशनल 
बँकेच्या]] [[पुणे]] शाखेकडून कारखान्यावर बँकेच्या थकीत कर्जाच्या वसुलीसाठी जप्तीची कारवाई झाली आहे. भाजप नेते बबनराव पाचपुते यांच्या मालकीचा साखर कारखाना १-१०-२०१६ रोजी पंजाब नॅशनल बँकेकडून तत्त्वत: ताब्यात घेण्यात आला. नगर जिल्हय़ातील [[श्रीगोंदा तालुका|श्रीगोंदा तालुक्यामधील]] हिरडगाव येथील [[साई]]कृपा साखर कारखान्याने ऊस देयकांची थकवलेली रक्कम शेतकऱ्यांना न दिल्याने या कारखान्याच्या मालमत्तेवर जप्ती आणण्यास दिलेल्या स्थगितीस मुदतवाढ देण्यास [[मुंबई उच्च न्यायालय| 
मुंबई उच्च न्यायालयाच्या]] औरंगाबाद खंडपीठाने यापूर्वीच नकार दिला होता. त्यामुळे या कारखान्यावर जप्तीची कारवाई करण्याचा मार्ग मोकळा झाला होता. अखेर आज पंजाब नॅशनल बँकेने पावणे चारशे कोटीच्या वसुलीसाठी कारखान्यावर तत्त्वत: ताब मिळवला. या कारखान्याचा प्रत्यक्ष ताबा मिळविण्यासाठी बँकेकडून जिल्हाधिकाऱ्यांकडे प्रस्तावही सादर करण्यात आला आहे. या कारवाईमुळे बबनराव पाचपुते यांना तारण ठेवलेला [[दैवदैठण]]चा कारखाना आणि श्रीगोंद्यातील घरही गमवावे लागणार आहे.
* रवींद्र चव्हाण (महाराष्ट्र राज्य -माजी राज्यमंत्री) : १९ गुन्हे, तीन ते सात वर्षांच्या शिक्षेचे गंभीर गुन्हे -
गुन्हा – १. झोपडपट्टी पुनर्वसन घोटाळ्याप्रकरणी [[कल्याण]] बाजारपेठ पोलीस ठाण्यात लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाकडून गुन्हा दाखल. ठेकेदारांना देण्यात आलेल्या १६ कोटींच्या अग्रिम रकमा आणि अनियमितता यापुरतीच या गुन्ह्याची लाचलुचपत प्रतिबंधक विभागाकडून व्याप्ती. संथ गतीने प्रकरणाचा तपास सुरू. २. [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] [[नगरसेवक]] नंदू म्हात्रे याच्या समर्थकांना मारहाण केल्या प्रकरणी विष्णूनगर पोलिसांकडून १ नोव्हेंबर २०१० रोजी अटक. ३. विविध पोलीस ठाण्यात १९ गुन्ह्यांची नोंद. त्यांत खंडणी, अपहरण,  मारहाण, अ‍ॅट्रॉसिटी यांचा समावेश.
* [[राम कदम]] (महाराष्ट्र विधानसभेतील घाटकोपर विधानसभा मतदारसंघाचे आमदार) : मारहाण, धमक्या, अपहरण -
शासकीय अधिकाऱ्यांना मारहाण, दमदाटी, फसवणूक, पळवून नेणे, अशा प्रकारचे ११ गुन्हे पंतनगर ([[घाटकोपर]]-मुंबई) व अन्य पोलीस ठाण्यांत दाखल.
* [[रामदास तडस]] ([[वर्धा लोकसभा मतदारसंघ |वर्धा लोकसभा मतदारसंघाचे]] खासदार) : आर्थिक गैरव्यवहार -
[[देवळी]] नगरपरिषदेचे अध्यक्ष असताना आमदार निधी वेतनावर खर्च केला व नंतर वेतनाचा निधी आमदार निधी म्हणून वापरला. या आर्थिक गैरव्यवहारावरून भादंविच्या ४२० कलमान्वये गुन्हा दाखल. सर्वोच्च न्यायालयाने मंजूर केलेल्या जामिनावर तात्पुरती मुक्तता.
* विकास कुंभारे ([[मध्य नागपूर विधानसभा मतदारसंघ|मध्य नागपूर विधानसभा मतदारसंघाचे]] आमदार) : क्रीडा घोटाळा -&lt;br /&gt; नागपूर महापालिकेतील दोन कोटींच्या क्रीडा घोटाळ्यात नंदलाल समितीने केलेल्या चौकशी अवालात ठपका. या प्रकरणात भादंविच्या ४२०, ४६७, ४०६ अन्वये गुन्हे दाखल. प्रकरण न्यायप्रविष्ट.
* [[विजयकुमार गावित]] (महाराष्ट्रातील [[नंदूरबार]]  विधानसभा   मतदारसंघांतून]] निवडून गेलेले आमदार, [[महाराष्ट्र सरकार]]मधील माजी मंत्री) : भ्रष्टाचार, फसवणूक -
[[संजय गांधी निराधार योजना|संजय गांधी राष्ट्रीय निराधार योजनेत]] भ्रष्टाचार व फसवणुकीचा गुन्हा दाखल. या संदर्भात औरंगाबाद खंडपीठाने राज्य शासनाकडे आरोप आणि गुन्ह्याबाबत विचारणा केली असता कारवाईस स्थगिती देण्याचा शासनाचा निर्णय. ज्ञात स्रोतांपेक्षा अधिक संपत्ती जमविण्याच्या प्रकरणात जनहित याचिका दाखल. या प्रकरणात राज्य शासनाकडून ‘क्लीन चिट’. आदिवासी विकास विभागातील भ्रष्टाचारप्रकरणी न्यायमूर्ती गायकवाड आयोगापुढे तक्रारी. आयोगाचा अंतिम अहवाल येणे बाकी.
* [[शिवाजी कर्डिले]] : ([[राहुरी]]विधानसभा मतदारसंघाचे माजी आमदार) : फसवणूकाबद्दल व शस्त्रास्त्रासंबंधी गुन्हा केल्याचा आरोप -
एका जमीन खरेदीच्या व्यवहारात ९१ लाख रुपयांच्या फसवणुकीप्रकरणी भादंवि ४२० खाली गुन्हा दाखल; शस्त्रास्त्रविरोधी कायद्यानुसार शहरातील भिंगार कॅम्प पोलीस ठाण्यात गुन्हा दाखल. या प्रकरणी कर्डिले यांना अटक झाली होती. सध्या खटला सुरू.  शिक्षा – जिल्हा मध्यवर्ती बँकेच्या निवडणुकीत मतदानाच्या वेळी घातलेल्या गोंधळाच्या गुन्ह्यात पंधरा महिन्यांची शिक्षा.
* [[संभाजी पाटील निलंगेकर]] (महाराष्ट्र राज्य [[कामगार]]मंत्री) : आर्थिक गैरव्यवहार -
मेहुणे आणि अन्य नातेवाईक संचालक असलेल्या व्हिक्टोरिया फूड प्रोसेसिंग कंपनीस एकूण ४९ कोटी रुपये कर्जासाठी जामीनदार. त्यासाठी लीजने मिळालेली जमीन तारण ठेवल्याचा आरोप. कर्जाची व्याज मिळून ७२ कोटी रुपयांची थकबाकी. त्याविरोधात बँकांची कर्ज प्राधिकरणामार्फत सीबीआयकडे तक्रार. लातूर न्यायालयात दोषारोपपत्र दाखल. ऋण वसुली न्यायाधीकरणाकडून कर्जवसुलीसाठी मालमत्ता जप्तीचे आदेश. त्याविरोधात मुंबईतील प्राधिकरणाकडे अपील.
* भाजप महासचिव कैलाश विजयवर्गीय यांचा मुलगा आणि [[इंदूर]]चा भाजप आमदार आकाश विजयवर्गीय याच्यावर २३ जून २०१९ रोजी [[इंदूर 
महानगरपालिका|इंदूर महानगरपालिकेच्या]] अधिकाऱ्याच्या डोक्यात काठी मारून गंभीर जखमी केल्याचा आरोप. आकाशला सोडवण्यासाठी तमाम भाजप कार्यकर्ते आणि पक्षाचे पदाधिकारी यांनी मोर्चे काढून व दंगली माजवून निदर्शने केली. आरोपी जामिनावर मोकळा. पालिका अधिकाऱ्याची अवस्था गंभीर.

* बी.एस.येदियुरप्पा,[[कर्नाटक]]चे मुख्यमंत्री,[[बेल्लारी]] खाणघोटाळ्यातील  आरोपी.प्रकरण न्यायप्रविष्ट आहे.

== पक्षाचे चिन्ह ==
जनसंघाचे अधिकृत निवडणूक चिन्ह नांगरधारी शेतकरी हे होते. ते आता भाजपच्या काळात कमळ असे झाले आहे.

==भाजपच्या उदयावरील पुस्तके==
* शेड्स ऑफ सॅफ्रन (इंग्रजी लेखक : सबा नक्वी; मराठी अनुवाद - 'भगव्याच्या छटा : वाजपेयी ते मोदी', अनुवादक - सुश्रुत कुलकर्णी)  
* भाजपचे निखळलेले तारे (विद्याधर ठाणेकर)

== हेसुद्धा पहा ==
* [[राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ]]
* [[भारतीय जनसंघ]]
* [[तोडा फोडा आणि झोडा नीती (राजकारण)|तोडा फोडा आणि झोडा नीती]]
* [[अच्छे दिन आने वाले हैं]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
* [http://www.bjp.org/ अधिकृत संकेतस्थळ]
* ऐसी अक्षरे: [http://www.aisiakshare.com/node/1700: राजकीय पक्ष आणि संरचना]
* ... आणि कमळ उमलले! : [http://www.loksatta.com/loksabha/sattarth-blog-about-narendra-modis-victory-in-lok-sabha-election-542851/ लोकसभा २०१४ च्या निवडणुकांमध्ये भारतीय जनता पक्षास स्पष्ट बहुमत प्राप्त] [[केदार लेले]] (लंडन) [[loksatta.com]]

{{भारतीय राजकीय पक्ष}}

[[वर्ग:भारतीय जनता पक्ष| ]]</text>
      <sha1>61yz0zng52dwmrmu6wf2ig56nh07l55</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>धाराशिव जिल्हा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6704</id>
    <revision>
      <id>2139915</id>
      <parentid>2134074</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T02:52:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:2E25:E8B:D582:B5FA:2D63:7927</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27349" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय जिल्हा
|जिल्ह्याचे_नाव         = धाराशिव जिल्हा
|चित्र_नकाशा            = Dharashiv_in_Maharashtra_(India).svg
|अक्षांश-रेखांश         =
|हवामान                 =    उष्ण व कोरडे
|राज्याचे_नाव           = महाराष्ट्र
|विभागाचे_नाव        = छत्रपती संभाजीनगर विभाग
|मुख्यालयाचे_नाव                = धाराशिव
|तालुक्यांची_नावे               =  धाराशिव तालुका|धाराशिव]] • [[तुळजापूर तालुका|तुळजापूर]] • [[उमरगा तालुका|उमरगा]] • [[लोहारा तालुका|लोहारा]] • [[कळंब तालुका|कळंब]] • [[भूम तालुका|भूम]] • [[वाशी तालुका|वाशी]] • [[परांडा तालुका|परांडा]]
|क्षेत्रफळ_वर्ग_किमी            = 7,569
|लोकसंख्या_एकूण           = १६,६०,३११
|जनगणना_वर्ष             = २०११
|लोकसंख्या_घनता           = २२१
|शहरी_लोकसंख्या           = 
|साक्षरता_दर              = ७६.३३%
|लिंग_गुणोत्तर             = १.०८
|प्रमुख_शहरे              = 
|जिल्हाधिकार्यांचे_नाव        = कौस्तुभ दिवेगावकर 
|सहाप्रकाश क पोलिस अधिक्षक     =  
|लोकसभा_मतदारसंघाची_नावे        = धाराशिव लोकसभा मतदारसंघ
|विधानसभा_मतदारसंघाची_नावे      = [[उमरगा विधानसभा मतदारसंघ]] • धाराशिव विधानसभा मतदारसंघ • [[तुळजापूर विधानसभा मतदारसंघ]] • [[परांडा विधानसभा मतदारसंघ]]
|खासदारांची_नावे                = 	[[ओमराजे निंबाळकर|ओमप्रकाश राजेनिंबाळकर]]
| आमदार_
= 
|पर्जन्यमान_मिमी                   = ६००
|संकेतस्थळ                      = http://Dharashiv.nic.in/
|राष्ट्रीय महामार्ग=राष्ट्रीय महामार्ग क्र. ५२}}

{{जिल्हा सूचना|जिल्हा_नाव=धाराशिव}}

'' धाराशिव जिल्हा ([[इंग्लिश भाषा|इंग्रजी]] मध्ये: [[:en:Dharashiv district|Dharashiv district]])''' हा [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] [[मराठवाडा|मराठवाड्या]]&lt;nowiki/&gt;तला एक जिल्हा आहे. [[हैदराबाद संस्थान|हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;चा ७ वा [[निजाम राजवट|निजाम]] [[मीर उस्मान अली खान]]च्या काळात शहराचे व जिल्ह्याचे धाराशिव नाव बदलून उस्मानाबाद नाव देण्यात आले. जिल्हा मुख्यालय [[धाराशिव]] शहर येथे आहे. जिल्ह्याचा बहुतेक भाग खडकाळ आहे. जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ ७५१२ चौरस किलोमीटर आहे. त्यातील २४१ चौ.कि.मी भाग हा शहरी आहे.
२९ जून २०२२ रोजी मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे यांनी कॅबिनेट बैठकीत उस्मानाबाद जिल्ह्याचे नाव बदलून पुन्हा धाराशिव करण्याचा ठराव मजूर केला.

== जिल्ह्याचे भौगोलिक स्थान ==
अक्षांश : १७.३५ ते १८.४० उत्तर
रेखांश : ७५.१६ ते ७६.४० पूर्व.

धाराशिव जिल्हा महाराष्ट्र राज्याच्या दक्षिण भागात व मराठवाड्यात त्याच्या नैर्ऋत्येला आहे. जिल्हा समुद्रसपाटीपासून ६०० मी. उंचीवर असून पूर्णपणे [[दख्खनचे पठार|दख्खनच्या पठारा]]&lt;nowiki/&gt;त येतो. ह्या जिल्ह्यात [[मांजरा नदी|मांजरा]] आणि [[तेरणा नदी|तेरणा]] नद्यांची पात्रे येतात. उस्मानाबादच्या नैर्ऋत्येला [[सोलापूर जिल्हा]], वायव्येला [[अहमदनगर जिल्हा]], उत्तरेला [[बीड जिल्हा]], पूर्वेला [[लातूर जिल्हा]], व दक्षिणेला [[कर्नाटक|कर्नाटकातील]] [[बिदर जिल्हा|बिदर]] व [[गुलबर्गा जिल्हा|गुलबर्गा]] हे जिल्हे आहेत.जिल्ह्याचा बहुतांश भाग खडकाळ तर उर्वरित भाग सपाट आहे.जिल्ह्याचा बहुतांश भाग बालाघाट नावाच्या लहान डोंगराने व्यापलेला आहे. भूम, वाशी, कळंब, धाराशिव आणि तुळजापूर हे तालुके बालाघाटच्या रांगेत आहेत. [[गोदावरी नदी|गोदावरी]] आणि [[भीमा नदी|भीमा]] सारख्या मोठ्या नद्यांचा काही भाग जिल्ह्याच्या अंतर्गत येतो. जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ ७,५६९ चौरस किमी आहे पैकी शहरी भागाचे क्षेत्रफळ २४१.४ चौ.किमी आहे(एकूण क्षेत्रफळाच्या ३.२१ %) आणि ग्रामीण भागाचे क्षेत्रफळ ७२७१.० चौ.किमी आहे (एकूण क्षेत्रफळाच्या ९६.७९ %).&lt;ref&gt;http://osmanabad.nic.in/newsite/DistrictProfile/location_m.htm&lt;/ref&gt;

== जिल्ह्याचे हवामान ==
जिल्हा बालाघाट डोंगररांगांनी वेढला असून हवामान मुख्यत: कोरडे आहे. पावसाळ्याचा कालावधी साधारणपणे जूनच्या मध्यापासून सप्टेंबर अखेरपर्यंत असतो. सरासरी पर्जन्यमान ६०० ते ७०० मिलिमीटर. आहे. ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर हवामान दमटसर असते. डिसेंबर-जानेवारी शीत हवामानाचा काळखंड  असतो. फेब्रुवारीपासून जूनपर्यंत हवामान अधिकाधिक कोरडे आणि तापमान उष्ण होत जाते. उन्हाळ्यामध्ये धाराशिव जिल्ह्याचे तापमान हे मराठवाड्यामधील इतर जिल्ह्यांच्या तुलनेत कमी असते. ज्वारी, सूर्यफूल, हायब्रीड ज्वारी, तुरी, ऊस, कापूस, गहू आणि हरभरा ही मुख्य पिके आहेत.

== लोकसंख्या ==
२०११ च्या भारताच्या जनगणनेनुसार धाराशिव जिल्ह्याची लोकसंख्या ही १६,५७,५७६ एवढी आहे. धाराशिवमध्ये १००० पुरुषांमागे ९२० स्त्रिया असे लिंग गुणोत्तर होते आणि साक्षरता दर ७६.३३% होता. मराठी ही सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_A/27/2729_PART_A_DCHB_OSMANABAD.pdf|title=&quot;District Census 2011 - Osmanabad&quot;|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== जिल्ह्यातील तालुके ==
* [[धाराशिव तालुका|धाराशिव]]
* [[तुळजापूर तालुका|तुळजापूर]], 
* [[उमरगा तालुका|उमरगा]], 
* [[लोहारा तालुका|लोहारा]], 
* [[कळंब तालुका (धाराशिव)|कळंब]], 
* [[भूम तालुका|भूम]], 
* [[वाशी तालुका|वाशी]] व 
* [[परांडा तालुका|परांडा]]

== जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे ==
* [[तुळजाभवानी मंदिर|तुळजा भवानी मंदिर]] हे प्रसिद्ध भवानी देवीचे हिंदू मंदिर [[तुळजापूर|तुळजापूरा]]&lt;nowiki/&gt;त बाला घाटाच्या टेकडीवर आहे. हे ५१ शक्तीपीठांपैकी एक मानले जाते.  [[तुळजाभवानी]] ही [[शिवाजी|छत्रपती शिवाजी]] महाराजांचे [[कुलदैवत]] होते. आशीर्वाद घेण्यासाठी शिवाजी महाराज नेहमी मंदिरात येत असत. हे भवानीमातेचे मंदिर धाराशिवपासून २५ कि.मीवर., सोलापूरपासून ४१ तर ते हैद्राबाद राष्ट्रीय महामार्गावरील नळदुर्ग येथून ४० कि.मी.वर आहे.
* [[कळंब (निःसंदिग्धीकरण)|कळंब]] हे जिल्ह्यातील व्यावसायिकदृष्टया महत्त्वाचे ठिकाण आहे. ते मांजरा नदीच्या काठावर वसलेले आहे. कळंबपासून २० कि.मी.वर येरमाळा येथे येडेश्वरी देवीचे मंदिर आहे.
* [[परांडा]] हे ऐतिहासिक ठिकाण किल्ल्यासाठी प्रसिद्ध आहे. परांडा शहरापासून जवळ डोमगाव येथे समर्थ रामदासस्वामी यांचे शिष्य कल्याणस्वामी यांची समाधी आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.loksatta.com/pune/sketch-of-kalyanswami-using-historical-picture-artist-gopal-nandurkar-655742/|title=ऐतिहासिक चित्रावरून रेखाटले कल्याणस्वामी|website=Loksatta|language=mr|access-date=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;
*[[श्री दत्त मंदिर संस्थान रुईभर]] हेे धाराशिव पासून १५ कि. मी.[[श्रीक्षेत्र रुईभर]] येथे दत्तमहाराजांचे एक अतिभव्य मंदिर आहे. त्यातील बांधकाम काळ्या पाषाणातील असून त्यावर अत्यंत सुबक व उठावदार नक्षीकाम केले आहे.
* [[रामलिंग मंदिर]] हे भगवान शिवशंकराचे प्रसिद्ध मंदिर आहे. ते धाराशिव पासून २० कि.मी.च्या अंतरावर सोलापूर-औरंगाबाद रोडवरील येडशी या गावात आहे. येथे दुर्गा देवीचे पुरातन मंदिर आहे. श्रावण महिन्यात येथे मोठ्या प्रमाणावर भक्तगण येतात.तसेच भरपूर पाऊ पडल्यावर येथील धबधबा हा आकर्षण ठरू शकतो. हा डोंगराळ प्रदेश आहे तसेच येथे मोठ्या प्रमाणावर वनराई आहे. त्यामुळे प्रदेशास रामलिंग अभयारण्य म्हणून घोषित केले आहे.
* इतर पर्यटनस्थळे- संत गोरोबा मंदिर, धाराशिव लेणी, [[नळदुर्ग]] किल्ला,  कुंथलगिरी येथील जैन मंदिर, कन्हेरी दत्तमंदिर, तसेच [[नळदुर्ग]] येथील नर-मादी धबधबा प्रसिद्ध आहे.
* उस्मानाबाद हजरत ख्वाजा शमशोद्दीन गाजी रहमतुल्ला आले दर्गा शहरातच्या मध्यभागी आहे.  दर वर्षी येथे मोठी यात्रा भरते लाखो भाविक परराज्यांतूचन व विदेशातून उरसासाठी येतात.
तसेच [[तेर]] (ता.धाराशिव) येथील पुरातणवस्तुसंग्रहालय प्रसिद्ध आहे येथे उत्खननात सापडलेल्या  अनेक प्राचीन वस्तू आहेत उदा. तरंगणारी वीट

धाराशिव येथील हातलाई देवीचे मंदिर प्रसिद्ध आहे. धाराशिव जिल्हा शेळ्यांसाठी प्रसिद्ध आहे.

==जिल्ह्यातील स्थानिक स्वराज्य संस्था==

=== नगरपरिषद ===
उस्मानाबाद जिल्ह्यात एकूण ८ [[नगर परिषद|नगरपरिषद]] आहेत.

* धाराशिव 
* कळंब
* भूम
* परांडा
* तुळजापूर
* नळदुर्ग
* उमरगा
* मुरुम

=== नगरपंचायत ===
धाराशिव जिल्ह्यात एकूण २ नगरपंचायत आहेत.

* वाशी
* लोहारा बुद्रुक

=== जिल्हा परिषद ===
धाराशिव जिल्ह्यात एकूण ५४ जिल्हा परिषदेचे मतदारसंघ गट आहेत.

*'''[[वाशी तालुका]]'''

{{*}}पारगाव {{*}}पारा {{*}}[[वाशी (धाराशिव)|वाशी]] {{*}}तेरखेडा

*'''[[लोहारा तालुका]]'''

{{*}}कानेगाव {{*}}[[माकणी]] {{*}}सास्तूर {{*}}लोहारा {{*}}जेवळी

*'''[[कळंब तालुका]]'''
{{*}}ईटकूर {{*}}डिकसळ {{*}}नायगाव {{*}}शिराढोण {{*}}खामसवाडी {{*}}मोहा {{*}}येरमाळा

*'''[[उमरगा तालुका]]'''
 
{{*}}कवठा {{*}}बलसूर {{*}}दाळींब {{*}}[[येणेगूर]] {{*}}गुंजोटी {{*}}आलूर {{*}}कदेर

*'''[[धाराशिव तालुका]]'''

{{*}}ढोकी {{*}}पळसप {{*}}कोंड {{*}}[[तेर]] {{*}}येडशी {{*}}अंबेजवळगा {{*}}उपळा {{*}}सांजा {{*}}पाडोळी {{*}}केशेगाव {{*}}बेंबळी {{*}}वडगाव {{*}}इर्ला{{*}}दाऊतपूर{{*}}भंडारवाडी{{*}}डकवाडी {{*}}सारोळा{{*}}दारफळ{{*}}पवारवाडी{{*}}कोळेवाडी{{*}}शिंदेवाडी{{*}}सकनेवाडी {{*}}चिखली{{*}}समुद्र्वाणी{{*}}केकस्थळवाडी{{*}}धारूर{{*}}बेंबळी{{*}}पोहनेर{{*}}वाघोली {{*}}काजळा {{*}}हिंगलाजवाडी{{*}}वाणेवाडी{{*}}रामवाडी {{*}}टाकळी{{*}}पानवाडी {{*}}मोहतरवाडी {{*}}बुकणवाडी {{*}}कावळेवाडी {{*}}गोरेवाडी {{*}}गोवर्धनवाडी{{*}}खेड{{*}}बावी{{*}}वरूडा {{*}}बलपीरवाडी {{*}}मेडसिंगा{{*}}म्हालांगी{{*}}बरमगाव {{*}}आंबेगाव {{*}}गौडगाव{{*}}रुईभर {{*}}अनसुर्ड{{*}}उतमी कायापूर {{*}}बोरी{{*}}कामठा{{*}}वरवांटी{{*}}राघुचीवाडी{{*}}अम्बेहोळ{{*}}खानापूर{{*}}घातंग्री{{*}}शिंगोली{{*}}अळणी {{*}}किणी{{*}}मुळेवाडी{{*}}तुगाव{{*}}भिकार सारोळा{{*}}जागजी {{*}}तावरजखेडा{{*}}सुम्भा{{*}}नितळी{{*}}लासोना {{*}}मेंढा {{*}}एकंबीवाडी{{*}}बोरखेडा{{*}}पळसवाडी{{*}}बेगडा.

*{{*}}'''[[भूम तालुका]]'''

{{*}}ईट {{*}}पाथरूड {{*}}वालवड {{*}}माणकेश्‍वर

*'''[[परांडा तालुका]]'''

{{*}}लोणी {{*}}डोंजा {{*}}शेळगांव {{*}}अनाळा {{*}}जवळा

*'''[[तुळजापूर तालुका]]'''

{{*}}सिंदफळ {{*}}काक्रंबा {{*}}मंगरूळ {{*}}काटी {{*}}काटगाव {{*}}[[अणदूर]] {{*}}जळकोट {{*}}नंदगाव {{*}}शहापूर

== वाहतूक ==
राष्ट्रीय महामार्ग क्र. ९- हैदराबाद ते मुंबई  आणि  राष्ट्रीय महामार्ग क्र. २११- गदग-कर्नाटक) ते [[वडोदरा|बडोदा]] (गुजरात) हे दोन राष्ट्रीय महामार्ग उस्मानाबाद जिल्ह्यातून जातात पैकी राष्ट्रीय महामार्ग क्र. २११  हा उस्मानाबाद शहरातून जातो

उस्मानाबाद शहर मध्य रेल्वेवर, लातूरर रोेड - मिरज या रेल्वेमार्गावरील महत्त्वाचे रेल्वे स्थानक आहे. उस्मानाबाद येथून [[पुणे]], [[मुंबई]], [[कोल्हापूर]],[[पंढरपूर]], [[मिरज]], [[लातूर]], [[नांदेड]], [[परभणी]], [[वैजनाथ|परळी वैजनाथ]], [[अकोला]], [[नागपूर]], [[हैद्राबाद|हैदराबाद]], [[निजामाबाद]], [[बिदर]] आदी ठिकाणी जाण्यासाठी रेल्वेगाड्या उपलब्ध आहेत .

उस्मानाबाद जिह्यात एस. टी.ची उत्तम वाहतूक आहे. उस्मानाबाद मुख्य बस स्थानकापासून महाराष्ट्रातील सर्व प्रमुख शहरांकडे जाण्यासाठी एस. टी. बसेस (निम आराम तसेच परिवर्तन बसेस) उपलब्ध आहेत. उस्मानाबाद बसस्थानकावरून धावणारी तुळजापूर-उस्मानाबाद-औरंगाबाद हायकोर्ट एक्सप्रेस हहीहाराष्ट्रातील सर्वात वेगवान एस.टी. बस म्हणून ओळखली जाते 
उस्मानाबाद  येथून राज्यातील जिल्हा मुख्यालये, प्रमुख शहरे, पणजी, बंगलोर, हुबळी, विजापूर, हैदराबाद,  सुरत आदी ठिकाणी जाण्यासाठी  एस.टी.च्या निम आराम तसेच परिवर्तन बसेस उपलब्ध आहेत

'''जिल्ह्यातून जाणारे राष्ट्रीय महामार्ग नवीन क्रमांकासह-''' &lt;ref&gt;[https://morth.nic.in/sites/default/files/Details-of-National-Highways-as-on-31.03.pdf Details of National Highways (NHs) as on 31.03.2019]&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;
'''१) राष्ट्रीय महामार्ग ५२-''' [[संगरूर]]([[पंजाब]])-[[हिस्सार]]([[हरियाणा]])-[[कोटा]]-[[इंदूर]]-[[धुळे]]-[[औरंगाबाद|छत्रपती संंभाजी महाराज नगर]]-[[बीड]]-[[उस्मानाबाद]]-[[तुळजापूर]]-[[सोलापूर]]-[[विजापूर|विजयपूर]]-[[हुबळी]]-[[अंकोला]]([[कर्नाटक]])&lt;br/&gt;
(जिल्ह्यातील या महामार्गावरील गावे- पारगाव-[[कुंथलगिरी|कुंथलगिरी फ़ाटा]]-तेरखेडा-येरमाळा-येडशी-[[उस्मानाबाद]]-[[तुळजापूर]]-तामलवाडी)

'''२) राष्ट्रीय महामार्ग ६३-''' [[बार्शी]]-येडशी-ढोकी-मुरूड-[[लातूर]]-[[उदगीर]]-[[निझामाबाद]]([[तेलंगणा|तेलंगाणा]])-[[सिरोंचा]]([[महाराष्ट्र]])-[[जगदलपूर]]([[छत्तीसगढ]])-कोतापड([[ओडिशा]])-बोरीगुम्मा

'''३) [[राष्ट्रीय महामार्ग ६५ (भारत)|राष्ट्रीय महामार्ग ६५]]-''' [[पुणे]]-[[इंदापूर (पुणे)|इंदापूर]]-[[सोलापूर]]-[[उमरगा]]-[[हैद्राबाद]]-[[विजयवाडा]]-[[मच्छलीपट्टणम]]([[आंध्र प्रदेश]])&lt;br/&gt;
(जिल्ह्यातील या महामार्गावरील गावे- [[अणदूर]]-[[नळदुर्ग]]-जळकोट-[[येणेगूर]]-दाळिंब-[[उमरगा]]-तुरोरी)

'''४) राष्ट्रीय महामार्ग ३६१-''' [[तुळजापूर]]-[[लातूर]]-[[अहमदपूर]]-[[नांदेड]]-[[यवतमाळ]]-[[वर्धा]]-बुटीबोरी([[नागपूर]] जवळ)

'''५) [[राष्ट्रीय महामार्ग ५४८बी (भारत)|राष्ट्रीय महामार्ग ५४८बी]]-''' [[मंठा]]-[[सेलू तालुका, परभणी|सेलू]]-[[पाथरी]]-[[सोनपेठ]]-[[परळी]]-[[अंबाजोगाई]]-[[लातूर]]-[[औसा]]-[[उमरगा]]-[[येणेगूर]]-[[मुरूम]]-आलूर-[[अक्कलकोट]]-नागणसूर-[[विजापूर|विजयपूर]]-[[अथणी]]-चिकोडी-[[संकेश्वर]]-गोतूर([[कर्नाटक]])

'''६) राष्ट्रीय महामार्ग ५४८-सी-''' [[सातारा]]-[[कोरेगाव]]-[[म्हसवड]]-[[माळशिरस]]-[[अकलूज]]-[[टेंभूर्णी]]-[[बार्शी]]-येरमाळा-[[कळंब तालुका (उस्मानाबाद)|कळंब]]-केज-[[माजलगाव]]-[[परतूर]]-[[मंठा]]-[[लोणार (गाव)|लोणार]]-[[मेहकर]]-[[खामगाव]]-[[शेगाव]]-[[अकोट]]-अंजणगाव-[[बैतूल]]([[मध्य प्रदेश]])

'''७) राष्ट्रीय महामार्ग ६५२-''' [[तुळजापूर]]-[[अणदूर]]-[[नळदुर्ग]]-हन्नूर-[[अक्कलकोट]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
* [http://osmanabad.nic.in उस्मानाबाद एन.आय.सी]
* [http://www.tuljabhavani.in तुळजापूरविषयी मराठी माहिती ]

{{महाराष्ट्रातील जिल्हे}}

[[वर्ग:उस्मानाबाद जिल्हा]]
[[वर्ग:औरंगाबाद विभागातील जिल्हे]]</text>
      <sha1>st1za7p0yx6t194hliiyjbvf06x69lh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>संथाळी भाषा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11887</id>
    <revision>
      <id>2139858</id>
      <parentid>1704572</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:53:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2563" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भाषा
|नाव = संथाळी
|स्थानिक नाव = '''ᱥᱟᱱᱛᱟᱲ'''
|भाषिक_देश = [[भारत]], [[बांग्लादेश]], [[नेपाळ]], [[भूतान]]
|राष्ट्रभाषा_देश = {{देशध्वज|भारत}}
|भाषिक_प्रदेश = [[ओडिशा]], [[झारखंड]], [[पश्चिम बंगाल]], [[आसाम]], [[त्रिपुरा]]
|बोलीभाषा = 
|लिपी =[[लॅटिन वर्णमाला|लॅटिन]]
|भाषिक_लोकसंख्या = ७६,४८,९८,२००
|भाषिक_लोकसंख्येनुसार_क्रमांक = 
|भाषाकुल_वर्गीकरण = [[ऑस्ट्रो-एशियन भाषासमूह|ऑस्ट्रो-एशियन]]
|वर्ग२ = [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा]]
|वर्ग३ = उत्तर मुंडा
|भाषासंकेत_ISO_639_1_वर्गवारी = 
|भाषासंकेत_ISO_639_2_वर्गवारी = sat
|भाषासंकेत_ISO_639_3_वर्गवारी = [http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=sat sat]{{मृत दुवा}}
|नकाशा = 
}}
'''संथाळी''' ही [[संथाळ जमात|संथाळ]] वंशाच्या लोकांची [[भाषा]] आहे. ही भाषा प्रामुख्याने [[भारत]] देशाच्या [[बिहार]], [[झारखंड]], [[पश्चिम बंगाल]] ह्या राज्यांमध्ये बोलली जाते. [[भारताचे संविधान|भारताच्या राज्यघटनेतील]] आठव्या अनुसूचीनुसार संथाळली ही [[भारताच्या अधिकृत भाषा|भारताच्या २२ अधिकृत भाषांपैकी]] एक आहे. संथाळी ही जगातील सर्वात जुनी भाषा आहे.

== हे सुद्धा पहा ==
* [[जगातील भाषांची यादी]]

{{विस्तार}}
{{भारत भाषा}}

[[वर्ग:ऑस्ट्रो-आशियन भाषासमूह]]
[[वर्ग:भारतामधील भाषा]]</text>
      <sha1>bpgkaqm5nrr2vc1u08kqroa0y0b75w7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Vvparab</title>
    <ns>3</ns>
    <id>12681</id>
    <revision>
      <id>2139898</id>
      <parentid>983092</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T17:07:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23112" xml:space="preserve">{{Welcome|सदस्य क्रमांक=६७०}}
== गौरव ==

Vvparab,

आपल्या मराठी विकिपिडीयावरील योगदानाबद्दल, विशेषतः मराठी भाषा आणि संस्कृती विषयक योगदानाची कदर म्हणून सर्व मराठी विकिपिडीयन्स तर्फे तुम्हाला हे निशाण बहाल करीत आहे.

[[Image:Hollywood_Barnstar3.png|मराठी विकिपीडिआ वरील मराठी भाषा आणि संस्कृती विषयक योगदानाबद्दल|right|frame]]

क.लो.अ.

[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 10:57, 30 सप्टेंबर 2006 (UTC)

== इंग्लिश लेख ==

श्री. परब,

सर्वप्रथम, मराठी विकिपिडीयावरील आपल्या योगदानाबद्दल धन्यवाद.

गेल्या काही दिवसांत आपण काही लेख लिहिले आहेत, ज्यांचा मथळा इंग्लिशमध्ये आहे. कृपया लेखांचा मथळा ही मराठीतच लिहावा अन्यथा असे लेख एखाद्या सदस्याने निरुपयोगी म्हणून काढून टाकण्याची शक्यता असते.

याच बरोबर प्रत्येक लेख categorize करावा अथवा लेखात सुरुवातीला दोन ओळींची तरी प्रस्तावना लिहावी म्हणजे अन्य सदस्य ही वाचून लेखाला योग्य category बहाल करतील.

आपले योगदान उत्तरोत्तर वाढो ही अपेक्षा आहे.

क.लो.अ.

[[User:अभय नातू|अभय नातू]] 15:22, 11 ऑक्टोबर 2006 (UTC)

== Vaidic Prarthana नक्की कुठली? ==

परब, तुम्ही लिहिलेल्या [[Vaidic Prarthana]] या लेखातली प्रार्थना नक्की कुठल्या सूक्तातील/ उपनिषदातील (किंवा अन्य कुठल्या संहितेतील) आहे? प्रश्नाचे कारण असे की मला त्या लेखाचे शीर्षक चपखल आणि नेमके वाटले नाही. तसे म्हटले तर मंत्रपुष्पांजलीसारख्या बर्‍याच प्रार्थना 'Vaidic Prarthana' नावाने लेखात समाविष्ट करता येतील. पण तसे करणे हे माहितीच्या वर्गीकरणातला नेमकेपणा घालवणारे ठरेल असे मला वाटते.

थोडक्यात, या लेखाला नेमक्या, चपखल नावाने स्थानांतरित करावे अशी विनंती. तसेच वैदिक वाङ्मयाविषयी नवीन लेख लिहिताना शीर्षकाच्या नेमकेपणाबरोबरच त्याचे विभागवार वर्गीकरणदेखील (Categorization) करावे.
--[[User:Sankalpdravid|संकल्प द्रविड]] 08:39, 6 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== पानाचे शीर्षक बदलणे ==
नमस्कार परब,

आपण याबद्दल प्रश्न [[Talk:वैदिक प्रार्थना | येथे विचारला आहे]].
: ''how to edit title?''
: ''कृपया कोणीतरी ह्याचे टायटल वैदिक प्रार्थने एवजी '''राष्ट्र प्रार्थना''' असे करावे. तसेच कसे केले ते देखिल सांगावे. (step by step)''

पानाचे शीर्षक बदलणे याला &quot;स्थानांतरण करणे&quot; (page move करणे) म्हणतात. त्यासाठी असे करा:

१. जे पान स्थानांतरीत करायचे आहे त्या पानावर जाऊन &quot;Move this page&quot; (किंवा &quot;स्थानांतरण&quot;) या दुव्यावर टिचकी द्या.

२. तसे केल्यावर जे पान उघडेल त्यात असे काहीसे दिसेल:

:Move page: &lt;original title&gt;

:To new title: &lt;text box&gt;	

:Reason: &lt;text box&gt;	

:&lt;checkbox&gt; Move associated talk page

३. To new title: नवीन शीर्षक लिहा.

४. Reason: स्थानांतराचे कारण लिहा.

५. &quot;Move associated talk page&quot; हे निवडा (बहुदा ते आधीच निवडलेले असेल). तसे करण्याने पानासोबत त्याचे चर्चा पानही योग्य ठिकाणी आपोआप स्थानांतरीत होईल.

६. &quot;Move page&quot; या कळीवर टिचकी द्या. स्थानांतरण पूर्ण होईल.

अजून याबद्दल काही शंका असेल तर इथेच प्रतिसाद द्या.

तुम्ही सांगितलेले पान मी मुद्दामच स्थानांतरीत केलेले नाही. Step-by-step तुम्हीच करून पहा! :-)

[[User:Patilkedar|पाटीलकेदार]] 11:43, 20 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== शुक-रंभा संवाद‎ Very nice article ==

शुक-रंभा संवाद‎ Hi I am enjoying all your translations, शुक-रंभा संवाद‎ is also quite different and nice.

Thanks
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 16:23, 22 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== शुक-रंभा संवाद‎ Very nice article ==

शुक-रंभा संवाद‎ Hi I am enjoying all your translations, शुक-रंभा संवाद‎ is also quite different and nice.

Thanks
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 16:23, 22 नोव्हेंबर 2006 (UTC)


&lt;blockquote style=&quot;border: 1px solid pink; padding: 2em;&quot;&gt;
*[[रम्भा]] :
:&lt;span style=&quot;color: violet&quot;&gt;''''''मार्गे मार्गे नूतनं चूतखण्डं     खण्डे खण्डे कोकिलानां विराब:।&lt;br/&gt;रावे रावे मानिनीमानभड्गॊ  भड्गे भड्गे मन्मथ: पञ्चबाण: ॥१॥''''''&lt;/span&gt;
::&lt;div style=&quot;text-align: justified;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;मार्गा-मार्गा वर नवीन आंब्याची झाडे शोभून दिसत आहेत. प्रत्येक झाडावर कोकिळा सुमधुर कूजन करित आहेत. हे कूजन ऎकून मानी स्त्रियांचे गर्वहरण होत आहे आणि गर्व नष्ट होताच पाच बाणांना धारण करणारा कामदेव मनाला बेचैन करित आहे.॥१॥&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/blockquote&gt;


*Requesting coments, if  above format is ok for [[शुक-रंभा संवाद‎]] article or any other suggestion.
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 07:05, 26 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== Requesting your vote at Marathi Wictionary   ==


विक्शनरी हा मराठी विकिपीडियाचा सहप्रकल्प आहे.विक्शनरी हा  शब्दकोश प्रकल्प आहे.
===विक्शनरी प्रबंधक नामनिर्देशन Administrator Nomination Poll===
&lt;small&gt;
*Nomination Request by [[:wikt:mr:User:Mahitgar|User:Mahitgar]] in Marathi Language.:-
विकिपिडीयन्स,

मी ([[:wikt:mr:User:Mahitgar|User:Mahitgar]]) मराठी विक्शनरीचा [[:wikt:mr:Wiktionary:Administrators|Administrator]] होवू इच्छितो. मी गेले काही महिने येथे नवीन लेख लिहिण्याचा, असलेले लेख संपादित करण्याचा व मराठी विकिपीडिया आणि विक्शनरी अधिकाधिक  सुसंबद्ध करण्याचा प्रयत्न चालविलेला आहे.

मी मराठी भाषेचे व्याकरण या विषयाबाबतीत मराठी विकिपीडियावर भर घातली आहेच .येत्या काळात मराठी विकिपीडियास लागणार्‍या भाषांतरांच्या संदर्भात विक्शनरीच्या सहकार्याची मोठी गरज भासणार आहे. यासंदर्भात माझ्याकडे पुरेशी पुस्तक स्वरूपात संसाधनेही उपलब्ध आहेत.

मी मराठी विकिपीडियावर १००० पेक्षा अधिक संपादने पार पाडली आहेत.[http://mr.wikipedia.org/wiki/Special:Contributions/Mahitgar माझे मराठी विकिपीडियावरील योगदान(My contributions on Marathi Wikipedia)]

Administrator rights मिळाल्यास हे काम अधिक सुकर होईल. विकिपीडियाच्या नियमांनुसार मी विकि stewardsना माझी विनंती http://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_permissions येथे करणार आहे. आता फक्त आपली (विकिपिडीयन्सची) संमती मिळवायची आहे. तरी आपले मी Administrator होण्या बद्दलचे मत (होय/नाही) व त्याची कारणे दिल्यास माझ्या विनंतीवर stewards विचार करून होय/नाही उत्तर देतील.

आशा आहे आपण लवकरच आपले मत [[:wikt:mr:Wiktionary:कौल#विक्शनरी प्रबंधक नामनिर्देशन Administrator Nomination Poll|Wiktionary:कौल]]येथेच खाली stewards सोयी करिता इंग्रजीत नोंदवावे ही विनंती.
*At wictionary one needs to have a separate account to log in,if you do not have one already please do create one at [http://mr.wiktionary.org/w/index.php?title=Special:Userlogin&amp;type=signup&amp;returnto=Special:Recentchanges Create wictionary account]
क.लो.अ.&lt;/small&gt;

माहीतगार [[User:Mahitgar|Mahitgar]]

== प्रश्नोपनिषद भाषांतर छान चालू आहे धन्यवाद ==

प्रश्नोपनिषद भाषांतर छान चालू आहे.मन प्रसन्न होते.भाषांतरांकरिता धन्यवाद.
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 08:42, 25 डिसेंबर 2006 (UTC)

:परब, [[प्रश्नोपनिषद्‌|प्रश्नोपनिषदाचा]] लेख पूर्ण झाल्याबद्दल अभिनंदन! छान काम झाले. फक्त त्यात वैश्वकोशीय उपयुक्ततेच्या दृष्टीने एक-दोन गोष्टींची भर घालता येईल का? :-
* संदर्भ - लेखाच्या शेवटी 'संदर्भ' म्हणून वापरलेल्या संहिता, अनुवाद इतर साहित्य यांची लेखक, प्रकाशन, आवृत्ती, वर्ष या तपशिलाने नोंद करणे.
* प्रस्तावनेचा परिच्छेद - लेखाच्या सुरुवातीला जो परिच्छेद आहे त्यात प्रश्नोपनिषद्‌ या विषयावर प्रस्तावना लिहिणे. सध्या अथर्ववेदाच्या त्यात पिप्पलाद ऋषींनी सहा शिष्यांना दिलेली उत्तरे अशी संक्षिप्त माहिती आहे. त्यात प्रश्नोपनिषदात चर्चिलेले विषय, त्यातील तत्वज्ञानाचा/विचारांचा इतर औपनिषदिक/ पौराणिक वाङ्‌मयाशी काही संबंध असल्यास त्याचे वर्णन ही माहितीही जोडता आली तर सर्वसामान्य, संस्कृत न जाणणार्‍या वाचकांच्या दृष्टीने उपयोगी ठरेल.

:--[[User:Sankalpdravid|संकल्प द्रविड]] 08:39, 19 जानेवारी 2007 (UTC)

== चांगदेव पासष्टी ==

चांगदेव पासष्टीच्या ५व्या, १७व्या २२व्या आणि २४व्या श्लोकात आणि त्यांच्या मराठी अर्थात द्र किंवा दृ ने सुरू होणारे जे शब्द आले आहेत त्यांच्यात काहीतरी मुद्रणदोष आहेत असे वाटते. खरे शब्द दृष्टमात्र, दृष्टत्वा/द्रष्टत्वा, द्रष्टृत्व असे असावेत. मूळ ग्रंथ बघून योग्य ती सुधारणा करावी. ४७व्या श्लोकात एक तून्‌ आला आहे, तोपण चुकीचा वाटतो.--J--[[सदस्य:J|J]] १८:४७, २१ एप्रिल २००७ (UTC)


महोदय,
माझ्याकडील प्रती प्रमाणें मी लिहिले आहे. आपणास ते चुकीचे वाटत असल्यास आणि तसा १००% विश्वास असल्यास कृपया आपण योग्य तो बदल करावा.
आपल्या सूचनांबद्द्ल आभारी आहे.

विकास परब

[[व्हीव्हीपरब,]]

आपण २२ आणि २४ व्या श्लोकात सुधारणा केलेली पाहिली. अजून खालील सुधारणा बाकी असाव्यात. 
१० व्या श्लोकातला शब्द &quot;द्र्‌ई~ण्मात्र &quot;
१७ व्या श्लोकातला &quot;दृष्ट्टत्वा&quot;  आणि मराठी गद्यातला &quot;द्रष्टृत्व&quot;(?)
२२ व्या श्लोकाच्या भाषांतरात &quot;द्रष्टुत्वाच्या&quot;
२४ व्या श्लोकात=== &quot;द्र्ष्टत्व &quot;===
आपल्याला उपरोल्लिखित दोष पटले तरच दुरुस्त करावे. मला कळवलेत तर आभारी होईन.---J--[[सदस्य:J|J]] १३:१९, २४ एप्रिल २००७ (UTC)


श्री. विकास परब.

उत्तराबद्दल धन्यवाद.  मी चांगदेव पासष्टीची एखादी प्रत मिळ्वून मला वाटलेल्या शंकांचे निरसन करून घेईन.--J-[[सदस्य:J|J]] १५:३१, २७ एप्रिल २००७ (UTC)

== वेदसारशिवस्तवः ==

[[विकास परब यांना]].

'वेदसारशिवस्तवः' च्या ११ व्या श्लोकात 'जगन्मृड' असा शब्द आहे, त्यात 'मृड चा अर्थ अनुमानाने आनंदाने असा लागतो. त्या शब्दाच्या टंकलेखनात काही चूक तर नाही ना?---J=-[[सदस्य:J|J]] १२:५६, ३० एप्रिल २००७ (UTC)

महोदय,
श्लोकातील शब्द 'जगन्मृड'असाच आहे आणि त्याचा अर्थ देखील आनंदाने असाच आहे.
विकास

== शीर्षक बदलण्याविषयी ==

परब, [[वैदिक प्रतिक दर्शन]] हे शीर्षक तुम्हाला शुद्धलेखनाकरता बदलायचे आहे असे समजले. कुठल्याही लेखाचे शीर्षक बदलण्याकरता त्या लेखाच्या वरच्या बाजूस 'स्थानांतरण' नावाचा टॅब आहे (लेखाच्या डोक्यावर दिसणार्‍या 'चर्चा', 'संपादन', 'इतिहास' या टॅबच्या ओळीतच). तेथे माउस टिचकवून नवीन नाव द्यावे.

तसेच, सदस्यांच्या चर्चापानावर नवीन संदेश लिहिताना शक्यतो चर्चापानावर सर्वात खालती लिहिण्यास सुरु करावे.

--[[सदस्य:Sankalpdravid|संकल्प द्रविड]] ०९:०६, २२ मे २००७ (UTC)

नमस्कार,

संकल्पने वर सांगितले आहेच. अधिक मदत लागल्यास निरोप ठेवा.

[[सदस्य:अभय नातू|अभय नातू]] १४:५४, २२ मे २००७ (UTC)

==आत्माराम==
मौनं संमतीदर्शकम् ।
[[सदस्य:V.narsikar|वि. नरसीकर]]&amp;nbsp;([[User talk:V.narsikar|चर्चा]]) १७:१०, १५ जानेवारी २०१० (UTC)
==नवीन मराठी विकिस्रोत प्रकल्पाकडे==
नमस्कार,

आपणास कदाचित कल्पना असेल की फेब्रुवारी २०१२ च्या सुरुवातीस लँग्वेज कमिटी आणि विकिमिडिया फाऊंडेशननने मराठी भाषेसाठी स्वतंत्र http://mr.wikisource.org विकिस्रोत प्रकल्पास मान्यता दिली आहे. हे केवळ आपल्या शुभेच्छा, सक्रिय योगदान आणि पाठिंब्याने शक्य झाले आहे; आणि आपल्या योगदान बद्दल समस्त मराठी बांधवांतर्फे धन्यवाद.


वस्तुतः ज्ञानेश्वरी आणि इतर मराठी भाषेतील कॉपीराईटफ्री-प्रताधिकार मुक्त विशेषतः सन १९५२ पुर्वी मृत्यू झालेल्या सर्व साहित्यिकांचे तत्सम मूळ ग्रंथसंपदा [[:wikisource:mr:|मराठी विकिस्रोत]] नावाने नवीन सहप्रकल्पात स्थानांतर केले जात आहे. आपण केलेले कॉपीराईटफ्री-प्रताधिकार मुक्त लेखन अथवा अशा मूळ संस्कृत ग्रंथांचे  मराठी अनुवाद http://mr.wikisource.org येथे व्यवस्थित हलवले गेले आहे का ? याची खात्री करून घेण्यात मराठी विकिस्रोत प्रकल्पास सहाय्य करा.

आपण आपले सक्रिय सहभाग, कार्य, पाठबळ  http://mr.wikisource.org या प्रकल्पास देऊन मराठी भाषिकांचे हे मुक्त ग्रंथालय सर्व अंगाने समृद्ध करत रहावे म्हणून हे सादर निमंत्रण आणि नम्र विनंती.

आपण कॉमन विकिस्रोत प्रकल्पात,मराठी विकिबुक्स अथवा मराठी विकिपीडीया प्रकल्पात प्रताधिकार मुक्त साहित्याचे केलेले लेखन/अनुवाद नवीन मराठी विकिस्रोत प्रकल्पात व्यवस्थित स्थानांतर झाले आहे का हे तपासण्यात कृपया सहाय्य करावे.

आपला नम्र
[[सदस्य:Mahitgar|माहितगार]] ([[सदस्य चर्चा:Mahitgar|चर्चा]]) २०:२१, ५ मे २०१२ (IST)</text>
      <sha1>9nb3ph3oza51nmn52eigygeit9m4t0r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139899</id>
      <parentid>2139898</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T17:08:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22808" xml:space="preserve">{{Welcome|सदस्य क्रमांक=६७०}}
== गौरव ==

Vvparab,

आपल्या मराठी विकिपिडीयावरील योगदानाबद्दल, विशेषतः मराठी भाषा आणि संस्कृती विषयक योगदानाची कदर म्हणून सर्व मराठी विकिपिडीयन्स तर्फे तुम्हाला हे निशाण बहाल करीत आहे.

[[Image:Hollywood_Barnstar3.png|मराठी विकिपीडिआ वरील मराठी भाषा आणि संस्कृती विषयक योगदानाबद्दल|right|frame]]

क.लो.अ.

[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 10:57, 30 सप्टेंबर 2006 (UTC)

== इंग्लिश लेख ==

श्री. परब,

सर्वप्रथम, मराठी विकिपिडीयावरील आपल्या योगदानाबद्दल धन्यवाद.

गेल्या काही दिवसांत आपण काही लेख लिहिले आहेत, ज्यांचा मथळा इंग्लिशमध्ये आहे. कृपया लेखांचा मथळा ही मराठीतच लिहावा अन्यथा असे लेख एखाद्या सदस्याने निरुपयोगी म्हणून काढून टाकण्याची शक्यता असते.

याच बरोबर प्रत्येक लेख categorize करावा अथवा लेखात सुरुवातीला दोन ओळींची तरी प्रस्तावना लिहावी म्हणजे अन्य सदस्य ही वाचून लेखाला योग्य category बहाल करतील.

आपले योगदान उत्तरोत्तर वाढो ही अपेक्षा आहे.

क.लो.अ.

[[User:अभय नातू|अभय नातू]] 15:22, 11 ऑक्टोबर 2006 (UTC)

== Vaidic Prarthana नक्की कुठली? ==

परब, तुम्ही लिहिलेल्या [[Vaidic Prarthana]] या लेखातली प्रार्थना नक्की कुठल्या सूक्तातील/ उपनिषदातील (किंवा अन्य कुठल्या संहितेतील) आहे? प्रश्नाचे कारण असे की मला त्या लेखाचे शीर्षक चपखल आणि नेमके वाटले नाही. तसे म्हटले तर मंत्रपुष्पांजलीसारख्या बर्‍याच प्रार्थना 'Vaidic Prarthana' नावाने लेखात समाविष्ट करता येतील. पण तसे करणे हे माहितीच्या वर्गीकरणातला नेमकेपणा घालवणारे ठरेल असे मला वाटते.

थोडक्यात, या लेखाला नेमक्या, चपखल नावाने स्थानांतरित करावे अशी विनंती. तसेच वैदिक वाङ्मयाविषयी नवीन लेख लिहिताना शीर्षकाच्या नेमकेपणाबरोबरच त्याचे विभागवार वर्गीकरणदेखील (Categorization) करावे.
--[[User:Sankalpdravid|संकल्प द्रविड]] 08:39, 6 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== पानाचे शीर्षक बदलणे ==

नमस्कार परब,

आपण याबद्दल प्रश्न [[Talk:वैदिक प्रार्थना | येथे विचारला आहे]].
: ''how to edit title?''
: ''कृपया कोणीतरी ह्याचे टायटल वैदिक प्रार्थने एवजी '''राष्ट्र प्रार्थना''' असे करावे. तसेच कसे केले ते देखिल सांगावे. (step by step)''

पानाचे शीर्षक बदलणे याला &quot;स्थानांतरण करणे&quot; (page move करणे) म्हणतात. त्यासाठी असे करा:

१. जे पान स्थानांतरीत करायचे आहे त्या पानावर जाऊन &quot;Move this page&quot; (किंवा &quot;स्थानांतरण&quot;) या दुव्यावर टिचकी द्या.

२. तसे केल्यावर जे पान उघडेल त्यात असे काहीसे दिसेल:

:Move page: &lt;original title&gt;

:To new title: &lt;text box&gt;	

:Reason: &lt;text box&gt;	

:&lt;checkbox&gt; Move associated talk page

३. To new title: नवीन शीर्षक लिहा.

४. Reason: स्थानांतराचे कारण लिहा.

५. &quot;Move associated talk page&quot; हे निवडा (बहुदा ते आधीच निवडलेले असेल). तसे करण्याने पानासोबत त्याचे चर्चा पानही योग्य ठिकाणी आपोआप स्थानांतरीत होईल.

६. &quot;Move page&quot; या कळीवर टिचकी द्या. स्थानांतरण पूर्ण होईल.

अजून याबद्दल काही शंका असेल तर इथेच प्रतिसाद द्या.

तुम्ही सांगितलेले पान मी मुद्दामच स्थानांतरीत केलेले नाही. Step-by-step तुम्हीच करून पहा! :-)

[[User:Patilkedar|पाटीलकेदार]] 11:43, 20 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== शुक-रंभा संवाद‎ Very nice article ==

शुक-रंभा संवाद‎ Hi I am enjoying all your translations, शुक-रंभा संवाद‎ is also quite different and nice.

Thanks
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 16:23, 22 नोव्हेंबर 2006 (UTC)


&lt;blockquote style=&quot;border: 1px solid pink; padding: 2em;&quot;&gt;
*[[रम्भा]] :
:&lt;span style=&quot;color: violet&quot;&gt;''''''मार्गे मार्गे नूतनं चूतखण्डं     खण्डे खण्डे कोकिलानां विराब:।&lt;br/&gt;रावे रावे मानिनीमानभड्गॊ  भड्गे भड्गे मन्मथ: पञ्चबाण: ॥१॥''''''&lt;/span&gt;
::&lt;div style=&quot;text-align: justified;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;मार्गा-मार्गा वर नवीन आंब्याची झाडे शोभून दिसत आहेत. प्रत्येक झाडावर कोकिळा सुमधुर कूजन करित आहेत. हे कूजन ऎकून मानी स्त्रियांचे गर्वहरण होत आहे आणि गर्व नष्ट होताच पाच बाणांना धारण करणारा कामदेव मनाला बेचैन करित आहे.॥१॥&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/blockquote&gt;


*Requesting coments, if  above format is ok for [[शुक-रंभा संवाद‎]] article or any other suggestion.
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 07:05, 26 नोव्हेंबर 2006 (UTC)

== Requesting your vote at Marathi Wictionary   ==


विक्शनरी हा मराठी विकिपीडियाचा सहप्रकल्प आहे.विक्शनरी हा  शब्दकोश प्रकल्प आहे.

===विक्शनरी प्रबंधक नामनिर्देशन Administrator Nomination Poll===

&lt;small&gt;
*Nomination Request by [[:wikt:mr:User:Mahitgar|User:Mahitgar]] in Marathi Language.:-
विकिपिडीयन्स,

मी ([[:wikt:mr:User:Mahitgar|User:Mahitgar]]) मराठी विक्शनरीचा [[:wikt:mr:Wiktionary:Administrators|Administrator]] होवू इच्छितो. मी गेले काही महिने येथे नवीन लेख लिहिण्याचा, असलेले लेख संपादित करण्याचा व मराठी विकिपीडिया आणि विक्शनरी अधिकाधिक  सुसंबद्ध करण्याचा प्रयत्न चालविलेला आहे.

मी मराठी भाषेचे व्याकरण या विषयाबाबतीत मराठी विकिपीडियावर भर घातली आहेच .येत्या काळात मराठी विकिपीडियास लागणार्‍या भाषांतरांच्या संदर्भात विक्शनरीच्या सहकार्याची मोठी गरज भासणार आहे. यासंदर्भात माझ्याकडे पुरेशी पुस्तक स्वरूपात संसाधनेही उपलब्ध आहेत.

मी मराठी विकिपीडियावर १००० पेक्षा अधिक संपादने पार पाडली आहेत.[http://mr.wikipedia.org/wiki/Special:Contributions/Mahitgar माझे मराठी विकिपीडियावरील योगदान(My contributions on Marathi Wikipedia)]

Administrator rights मिळाल्यास हे काम अधिक सुकर होईल. विकिपीडियाच्या नियमांनुसार मी विकि stewardsना माझी विनंती http://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_permissions येथे करणार आहे. आता फक्त आपली (विकिपिडीयन्सची) संमती मिळवायची आहे. तरी आपले मी Administrator होण्या बद्दलचे मत (होय/नाही) व त्याची कारणे दिल्यास माझ्या विनंतीवर stewards विचार करून होय/नाही उत्तर देतील.

आशा आहे आपण लवकरच आपले मत [[:wikt:mr:Wiktionary:कौल#विक्शनरी प्रबंधक नामनिर्देशन Administrator Nomination Poll|Wiktionary:कौल]]येथेच खाली stewards सोयी करिता इंग्रजीत नोंदवावे ही विनंती.
*At wictionary one needs to have a separate account to log in,if you do not have one already please do create one at [http://mr.wiktionary.org/w/index.php?title=Special:Userlogin&amp;type=signup&amp;returnto=Special:Recentchanges Create wictionary account]
क.लो.अ.&lt;/small&gt;

माहीतगार [[User:Mahitgar|Mahitgar]]

== प्रश्नोपनिषद भाषांतर छान चालू आहे धन्यवाद ==

प्रश्नोपनिषद भाषांतर छान चालू आहे.मन प्रसन्न होते.भाषांतरांकरिता धन्यवाद.
[[User:Mahitgar|Mahitgar]] 08:42, 25 डिसेंबर 2006 (UTC)

:परब, [[प्रश्नोपनिषद्‌|प्रश्नोपनिषदाचा]] लेख पूर्ण झाल्याबद्दल अभिनंदन! छान काम झाले. फक्त त्यात वैश्वकोशीय उपयुक्ततेच्या दृष्टीने एक-दोन गोष्टींची भर घालता येईल का? :-
* संदर्भ - लेखाच्या शेवटी 'संदर्भ' म्हणून वापरलेल्या संहिता, अनुवाद इतर साहित्य यांची लेखक, प्रकाशन, आवृत्ती, वर्ष या तपशिलाने नोंद करणे.
* प्रस्तावनेचा परिच्छेद - लेखाच्या सुरुवातीला जो परिच्छेद आहे त्यात प्रश्नोपनिषद्‌ या विषयावर प्रस्तावना लिहिणे. सध्या अथर्ववेदाच्या त्यात पिप्पलाद ऋषींनी सहा शिष्यांना दिलेली उत्तरे अशी संक्षिप्त माहिती आहे. त्यात प्रश्नोपनिषदात चर्चिलेले विषय, त्यातील तत्वज्ञानाचा/विचारांचा इतर औपनिषदिक/ पौराणिक वाङ्‌मयाशी काही संबंध असल्यास त्याचे वर्णन ही माहितीही जोडता आली तर सर्वसामान्य, संस्कृत न जाणणार्‍या वाचकांच्या दृष्टीने उपयोगी ठरेल.

:--[[User:Sankalpdravid|संकल्प द्रविड]] 08:39, 19 जानेवारी 2007 (UTC)

== चांगदेव पासष्टी ==

चांगदेव पासष्टीच्या ५व्या, १७व्या २२व्या आणि २४व्या श्लोकात आणि त्यांच्या मराठी अर्थात द्र किंवा दृ ने सुरू होणारे जे शब्द आले आहेत त्यांच्यात काहीतरी मुद्रणदोष आहेत असे वाटते. खरे शब्द दृष्टमात्र, दृष्टत्वा/द्रष्टत्वा, द्रष्टृत्व असे असावेत. मूळ ग्रंथ बघून योग्य ती सुधारणा करावी. ४७व्या श्लोकात एक तून्‌ आला आहे, तोपण चुकीचा वाटतो.--J--[[सदस्य:J|J]] १८:४७, २१ एप्रिल २००७ (UTC)


महोदय,
माझ्याकडील प्रती प्रमाणें मी लिहिले आहे. आपणास ते चुकीचे वाटत असल्यास आणि तसा १००% विश्वास असल्यास कृपया आपण योग्य तो बदल करावा.
आपल्या सूचनांबद्द्ल आभारी आहे.

विकास परब

[[व्हीव्हीपरब,]]

आपण २२ आणि २४ व्या श्लोकात सुधारणा केलेली पाहिली. अजून खालील सुधारणा बाकी असाव्यात. 
१० व्या श्लोकातला शब्द &quot;द्र्‌ई~ण्मात्र &quot;
१७ व्या श्लोकातला &quot;दृष्ट्टत्वा&quot;  आणि मराठी गद्यातला &quot;द्रष्टृत्व&quot;(?)
२२ व्या श्लोकाच्या भाषांतरात &quot;द्रष्टुत्वाच्या&quot;
२४ व्या श्लोकात=== &quot;द्र्ष्टत्व &quot;===
आपल्याला उपरोल्लिखित दोष पटले तरच दुरुस्त करावे. मला कळवलेत तर आभारी होईन.---J--[[सदस्य:J|J]] १३:१९, २४ एप्रिल २००७ (UTC)


श्री. विकास परब.

उत्तराबद्दल धन्यवाद.  मी चांगदेव पासष्टीची एखादी प्रत मिळ्वून मला वाटलेल्या शंकांचे निरसन करून घेईन.--J-[[सदस्य:J|J]] १५:३१, २७ एप्रिल २००७ (UTC)

== वेदसारशिवस्तवः ==

[[विकास परब यांना]].

'वेदसारशिवस्तवः' च्या ११ व्या श्लोकात 'जगन्मृड' असा शब्द आहे, त्यात 'मृड चा अर्थ अनुमानाने आनंदाने असा लागतो. त्या शब्दाच्या टंकलेखनात काही चूक तर नाही ना?---J=-[[सदस्य:J|J]] १२:५६, ३० एप्रिल २००७ (UTC)

महोदय,
श्लोकातील शब्द 'जगन्मृड'असाच आहे आणि त्याचा अर्थ देखील आनंदाने असाच आहे.
विकास

== शीर्षक बदलण्याविषयी ==

परब, [[वैदिक प्रतिक दर्शन]] हे शीर्षक तुम्हाला शुद्धलेखनाकरता बदलायचे आहे असे समजले. कुठल्याही लेखाचे शीर्षक बदलण्याकरता त्या लेखाच्या वरच्या बाजूस 'स्थानांतरण' नावाचा टॅब आहे (लेखाच्या डोक्यावर दिसणार्‍या 'चर्चा', 'संपादन', 'इतिहास' या टॅबच्या ओळीतच). तेथे माउस टिचकवून नवीन नाव द्यावे.

तसेच, सदस्यांच्या चर्चापानावर नवीन संदेश लिहिताना शक्यतो चर्चापानावर सर्वात खालती लिहिण्यास सुरु करावे.

--[[सदस्य:Sankalpdravid|संकल्प द्रविड]] ०९:०६, २२ मे २००७ (UTC)

नमस्कार,

संकल्पने वर सांगितले आहेच. अधिक मदत लागल्यास निरोप ठेवा.

[[सदस्य:अभय नातू|अभय नातू]] १४:५४, २२ मे २००७ (UTC)

==आत्माराम==

मौनं संमतीदर्शकम् ।
[[सदस्य:V.narsikar|वि. नरसीकर]]&amp;nbsp;([[User talk:V.narsikar|चर्चा]]) १७:१०, १५ जानेवारी २०१० (UTC)

==नवीन मराठी विकिस्रोत प्रकल्पाकडे==

नमस्कार,

आपणास कदाचित कल्पना असेल की फेब्रुवारी २०१२ च्या सुरुवातीस लँग्वेज कमिटी आणि विकिमिडिया फाऊंडेशननने मराठी भाषेसाठी स्वतंत्र http://mr.wikisource.org विकिस्रोत प्रकल्पास मान्यता दिली आहे. हे केवळ आपल्या शुभेच्छा, सक्रिय योगदान आणि पाठिंब्याने शक्य झाले आहे; आणि आपल्या योगदान बद्दल समस्त मराठी बांधवांतर्फे धन्यवाद.


वस्तुतः ज्ञानेश्वरी आणि इतर मराठी भाषेतील कॉपीराईटफ्री-प्रताधिकार मुक्त विशेषतः सन १९५२ पुर्वी मृत्यू झालेल्या सर्व साहित्यिकांचे तत्सम मूळ ग्रंथसंपदा [[:wikisource:mr:|मराठी विकिस्रोत]] नावाने नवीन सहप्रकल्पात स्थानांतर केले जात आहे. आपण केलेले कॉपीराईटफ्री-प्रताधिकार मुक्त लेखन अथवा अशा मूळ संस्कृत ग्रंथांचे  मराठी अनुवाद http://mr.wikisource.org येथे व्यवस्थित हलवले गेले आहे का ? याची खात्री करून घेण्यात मराठी विकिस्रोत प्रकल्पास सहाय्य करा.

आपण आपले सक्रिय सहभाग, कार्य, पाठबळ  http://mr.wikisource.org या प्रकल्पास देऊन मराठी भाषिकांचे हे मुक्त ग्रंथालय सर्व अंगाने समृद्ध करत रहावे म्हणून हे सादर निमंत्रण आणि नम्र विनंती.

आपण कॉमन विकिस्रोत प्रकल्पात,मराठी विकिबुक्स अथवा मराठी विकिपीडीया प्रकल्पात प्रताधिकार मुक्त साहित्याचे केलेले लेखन/अनुवाद नवीन मराठी विकिस्रोत प्रकल्पात व्यवस्थित स्थानांतर झाले आहे का हे तपासण्यात कृपया सहाय्य करावे.

आपला नम्र
[[सदस्य:Mahitgar|माहितगार]] ([[सदस्य चर्चा:Mahitgar|चर्चा]]) २०:२१, ५ मे २०१२ (IST)</text>
      <sha1>bssyjmzozojmqu10mcsgpb5z54ms9rt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रोजा (चित्रपट)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13792</id>
    <revision>
      <id>2139926</id>
      <parentid>2136788</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:42:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099183742|Roja (film)]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17685" xml:space="preserve">
{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=[[A. R. Rahman]]|देश=India|भाषा=Tamil}}

'''''रोजा'''''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कविताालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली  आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. 18 व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|एआर रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार मिळाला .

== कथानक ==

== कास्ट ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि RAW अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUU&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUs&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट गीतकार&amp;nbsp;- वैरामुथु
* जिंकले&amp;nbsp;- राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''1993 [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]''' &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- ''रोजा''
* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' {{Sfn|Rangan|2012}} &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार&amp;nbsp;- मधु
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक&amp;nbsp;- मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)''' &lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित&amp;nbsp;- गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट)&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ( [[बीजिंग]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ( [[मॉस्को]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|Roja}}
[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ चित्रपट नामसूची]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>pe90xm6ktlzcq76982n8xlehgteavnc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139927</id>
      <parentid>2139926</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:43:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17685" xml:space="preserve">
{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=[[A. R. Rahman]]|देश=India|भाषा=Tamil}}

'''''रोजा'''''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कविताालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली  आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. 18 व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|एआर रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार मिळाला .

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि RAW अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUU&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUs&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट गीतकार&amp;nbsp;- वैरामुथु
* जिंकले&amp;nbsp;- राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''1993 [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]''' &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- ''रोजा''
* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' {{Sfn|Rangan|2012}} &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार&amp;nbsp;- मधु
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक&amp;nbsp;- मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)''' &lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित&amp;nbsp;- गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट)&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ( [[बीजिंग]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ( [[मॉस्को]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|Roja}}
[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ चित्रपट नामसूची]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>b1c0ahw6dem00j8ndihgst2l8f2dous</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139928</id>
      <parentid>2139927</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:45:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17816" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
|संगीत=[[ए.आर. रहमान]]
|देश=भारत 
|प्रदर्शन तारिख= १५ ऑगस्ट १९९२
|भाषा=तमिळ भाषा
}}

'''''रोजा'''''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कविताालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली  आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. १८ व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार मिळाला .

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि RAW अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUU&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUs&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट गीतकार&amp;nbsp;- वैरामुथु
* जिंकले&amp;nbsp;- राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''1993 [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]''' &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- ''रोजा''
* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' {{Sfn|Rangan|2012}} &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार&amp;nbsp;- मधु
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक&amp;nbsp;- मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)''' &lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित&amp;nbsp;- गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट)&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ( [[बीजिंग]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ( [[मॉस्को]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|Roja}}
[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ चित्रपट नामसूची]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>p7sekx42na3hd6r4wjdfjw4myjsxlx6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139929</id>
      <parentid>2139928</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:46:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17799" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
|संगीत=[[ए.आर. रहमान]]
|देश=भारत 
|प्रदर्शन_तारिख= १५ ऑगस्ट १९९२
|भाषा=तमिळ
}}
'''रोजा'''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कविताालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली  आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. १८ व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा 'तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार' मिळाला.

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि RAW अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUU&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUs&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट गीतकार&amp;nbsp;- वैरामुथु
* जिंकले&amp;nbsp;- राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''1993 [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]''' &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- ''रोजा''
* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' {{Sfn|Rangan|2012}} &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार&amp;nbsp;- मधु
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक&amp;nbsp;- मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)''' &lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित&amp;nbsp;- गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट)&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ( [[बीजिंग]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ( [[मॉस्को]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|Roja}}
[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ चित्रपट नामसूची]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>pmesmerctwg7dw9sv37k0zl229zmt0r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139944</id>
      <parentid>2139929</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T05:00:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>/* बाह्य दुवे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18063" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
|संगीत=[[ए.आर. रहमान]]
|देश=भारत 
|प्रदर्शन_तारिख= १५ ऑगस्ट १९९२
|भाषा=तमिळ
}}
'''रोजा'''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कविताालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली  आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. १८ व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा 'तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार' मिळाला.

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि RAW अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUU&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUs&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट गीतकार&amp;nbsp;- वैरामुथु
* जिंकले&amp;nbsp;- राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''1993 [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]''' &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- ''रोजा''
* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)''' {{Sfn|Rangan|2012}} &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार&amp;nbsp;- मधु
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक&amp;nbsp;- मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)''' &lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित&amp;nbsp;- गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट)&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )''' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ( [[बीजिंग]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ( [[मॉस्को]] )''' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|रोजा}}

[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मल्याळम भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: तेलुगू भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मराठी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>tigk5xgzt47t2cf3ab4u8018jw5y9ge</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140030</id>
      <parentid>2139944</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:35:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19613" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
| नाव = 
| छायाचित्र = 
| चित्र रुंदी = 
| चित्र शीर्षक = 
| निर्मिती वर्ष = 
| भाषा = तमिळ
| इतर भाषा = [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]]
| देश = भारत 
| निर्मिती = [[के. बालाचंदर]]
| दिग्दर्शन = [[मणी रत्नम]]
| कथा = [[मणी रत्नम]]
| पटकथा = 
| संवाद = 
| संकलन = 
| छाया =  [[संतोष सिवन]] 
| कला = 
| गीते = 
| संगीत = [[ए.आर. रहमान]]
| ध्वनी = 
| पार्श्वगायन = हरिहरन, चित्रा, 
| नृत्यदिग्दर्शन = 
| वेशभूषा = 
| रंगभूषा = 
| साहस दृष्ये = 
| ॲनिमेशन = 
| विशेष दृक्परिणाम = 
| प्रमुख कलाकार = [[अरविंद स्वामी]], मधु, [[पंकज कपूर]]
| प्रदर्शन_तारिख = १५ ऑगस्ट १९९२
| वितरक= कविताालय प्रॉडक्शन
| अवधी = 
| पुरस्कार =  [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]]
| निर्मिती_खर्च = 
| उत्पन्न = 
| संकेतस्थळ दुवा = 
| तळटिपा = 
| imdb_id = 
| amg_id = 
}}
'''रोजा'''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कवितालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. १८ व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा 'तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार' मिळाला.

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि रॉ अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)'''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUU&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- रौप्य कमळ पुरस्कार&lt;nowiki&gt;&lt;span typeof=&quot;mw:Entity&quot; id=&quot;mwAUs&quot;&gt;&amp;&lt;/nowiki&gt;nbsp;&lt;nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/nowiki&gt;- सर्वोत्कृष्ट गीतकार&amp;nbsp;- वैरामुथु
* जिंकले&amp;nbsp;- राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''1993 [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]'''&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- ''रोजा''
* जिंकले&amp;nbsp;- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ)&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)'''{{Sfn|Rangan|2012}}&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- [[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमान]]
* जिंकले&amp;nbsp;- तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार&amp;nbsp;- मधु
* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार&amp;nbsp;- मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले&amp;nbsp;- सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक&amp;nbsp;- मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)'''&lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित&amp;nbsp;- गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट)&amp;nbsp;- [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )'''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ( [[बीजिंग]] )'''&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ([[मॉस्को]])'''&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग&amp;nbsp;- ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|रोजा}}

[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मल्याळम भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: तेलुगू भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मराठी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>79sxvk5adepe3oh95t48gklicfejei7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140032</id>
      <parentid>2140030</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:48:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19483" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
| नाव = 
| छायाचित्र = 
| चित्र रुंदी = 
| चित्र शीर्षक = 
| निर्मिती वर्ष = 
| भाषा = तमिळ
| इतर भाषा = [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]]
| देश = भारत 
| निर्मिती = [[के. बालाचंदर]]
| दिग्दर्शन = [[मणी रत्नम]]
| कथा = [[मणी रत्नम]]
| पटकथा = 
| संवाद = 
| संकलन = 
| छाया =  [[संतोष सिवन]] 
| कला = 
| गीते = 
| संगीत = [[ए.आर. रहमान]]
| ध्वनी = 
| पार्श्वगायन = [[हरिहरन]], [[के.एस. चित्रा]], [[सुजाता मोहन]], [[एस.पी. बालसुब्रमण्यम]]
| नृत्यदिग्दर्शन = 
| वेशभूषा = 
| रंगभूषा = 
| साहस दृष्ये = 
| ॲनिमेशन = 
| विशेष दृक्परिणाम = 
| प्रमुख कलाकार = [[अरविंद स्वामी]], मधु, [[पंकज कपूर]]
| प्रदर्शन_तारिख = १५ ऑगस्ट १९९२
| वितरक= कविताालय प्रॉडक्शन
| अवधी = १३७ मिनिटे
| पुरस्कार =  [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]]
| निर्मिती_खर्च = 
| उत्पन्न = 
| संकेतस्थळ दुवा = 
| तळटिपा = 
| imdb_id = 0105271
| amg_id = 
}}
'''रोजा'''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कवितालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. १८ व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा 'तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार' मिळाला.

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि रॉ अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)'''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले - रौप्य कमळ पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - [[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमान]]
* जिंकले - रौप्य कमळ पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट गीतकार - वैरामुथु
* जिंकले - राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''१९९३ [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]'''&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले - फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ) - ''रोजा''
* जिंकले - फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ) - [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)'''{{Sfn|Rangan|2012}}&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार - [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार - [[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमान]]
* जिंकले - तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार - मधु
* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार - मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक - मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)'''&lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित - गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट) - [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )'''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर - ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ([[बीजिंग]])'''&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग - ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ([[मॉस्को]])'''&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग - ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|रोजा}}

[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मल्याळम भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: तेलुगू भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मराठी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>n6m4ef6qbifz57pwbjyw53ibuyjoatm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140033</id>
      <parentid>2140032</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:49:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19458" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
| नाव = 
| छायाचित्र = 
| चित्र रुंदी = 
| चित्र शीर्षक = 
| निर्मिती वर्ष = 
| भाषा = तमिळ
| इतर भाषा = [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]]
| देश = भारत 
| निर्मिती = [[के. बालाचंदर]]
| दिग्दर्शन = [[मणी रत्नम]]
| कथा = [[मणी रत्नम]]
| पटकथा = 
| संवाद = 
| संकलन = 
| छाया =  [[संतोष सिवन]] 
| कला = 
| गीते = 
| संगीत = [[ए.आर. रहमान]]
| ध्वनी = 
| पार्श्वगायन = [[हरिहरन]], [[के.एस. चित्रा]], [[सुजाता मोहन]], [[एस.पी. बालसुब्रमण्यम]]
| नृत्यदिग्दर्शन = 
| वेशभूषा = 
| रंगभूषा = 
| साहस दृष्ये = 
| ॲनिमेशन = 
| विशेष दृक्परिणाम = 
| प्रमुख कलाकार = [[अरविंद स्वामी]], मधु, [[पंकज कपूर]]
| प्रदर्शन_तारिख = १५ ऑगस्ट १९९२
| वितरक= कविताालय प्रॉडक्शन
| अवधी = १३७ मिनिटे
| पुरस्कार =  [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]]
| निर्मिती_खर्च = 
| उत्पन्न = 
| संकेतस्थळ दुवा = 
| तळटिपा = 
| imdb_id = 0105271
| amg_id = 
}}
'''रोजा'''  हा १९९२ चा भारतीय [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेचा]] रोमँटिक थ्रिलर चित्रपट आहे. याची कथा आणि दिग्दर्शन [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]] यांनी केले आहे. यात [[अरविंद स्वामी]] आणि मधु मुख्य भूमिकेत आहेत. या चित्रपटाची कथा [[तमिळनाडू|तामिळनाडूतील]] एका खेड्यातील एका सामान्य मुलीवर आधारित आहे, जी तिच्या पतीला [[जम्मू आणि काश्मीर (राज्य)|जम्मू आणि काश्मीरमधील]] अतिरेक्यांनी अपहरण केल्यानंतर त्याला शोधण्यासाठी अथक प्रयत्न करते.

या चित्रपटाची निर्मिती [[के. बालाचंदर|के. बालचंदर]] यांनी त्यांच्या कवितालय प्रॉडक्शन अंतर्गत केली आणि जी. व्यंकटेश्वरन यांनी वितरण केले होते. चित्रपटाचे छायाचित्रण [[संतोष सिवन]] यांनी केले असून संकलन सुरेश उर्स यांनी केले आहे. १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटाला त्याच्या देशभक्तीपर संकल्पनेसाठी चांगला प्रतिसाद मिळाला.

या चित्रपटाने राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासह तीन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकले]]. १८ व्या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी नामांकनासह या चित्रपटाने आंतरराष्ट्रीय ख्यातीही मिळवली. जगभरातील दहशतवादी हल्ल्यांच्या वाढत्या भीतीच्या वातावरणावर आधारित आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकांसाठी हा चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला.  

[[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमानने]] या चित्रपटाद्वारे स्वतंत्र संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. त्याला सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - तमिळसाठी फिल्मफेअर पुरस्कार आणि त्याच्या कामासाठी सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकाचा 'तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार' मिळाला.

== कथानक ==

== पात्र ==

* [[अरविंद स्वामी|अरविंद]] ऋषी कुमारच्या भूमिकेत
* रोजा म्हणून मधुबाला
* कर्नल [[नास्सर|रायप्पा]] म्हणून नस्सर &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Sripada|first=Krish|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/on-independence-day-we-take-a-look-at-movies-that-have-explored-shades-of-patriotism-in-a-contemporary-scenario/article19491362.ece|title=On-screen nationalism to the fore|date=14 August 2017|work=The Hindu|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* अचू महाराज म्हणून जनराज
* लियाकतच्या भूमिकेत [[पंकज कपूर]]
* वसीम खानच्या भूमिकेत शिवा रिंदानी &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thefederal.com/the-eighth-column/roja-and-the-making-of-a-whole-new-generation-of-nationalists/|title=Roja and the making of a whole new generation of nationalists|last=Pradeep|date=15 August 2020|website=The Federal|language=en-US|access-date=11 February 2021}}&lt;/ref&gt;
* शेनबागम म्हणून वैष्णवी &lt;ref name=&quot;NSTreview&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Vijayan|first=K.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;pg=3047,2284193&amp;hl=en|title=Superb, Uncensored Songs Make Roja A Splendid Movie|date=26 September 1992|work=[[New Straits Times]]|pages=24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160422155449/https://news.google.com/newspapers?nid=1309&amp;dat=19920926&amp;id=ZGNPAAAAIBAJ&amp;sjid=KZADAAAAIBAJ&amp;pg=3047%2C2284193&amp;hl=en|archive-date=22 April 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* गावातील ज्येष्ठांपैकी एक म्हणून सीके सरस्वती
* रोजाच्या आईच्या भूमिकेत विजया चंद्रिका
* ऋषीची आई म्हणून सत्यप्रिया
* रोजाच्या आजीच्या भूमिकेत वत्सला राजगोपाल
* चिन्ना पोन्नूच्या भूमिकेत सुजिता
* S. Ve. वेंकटरामन चंद्रमूर्ती, ऋषीकुमारचे प्रमुख आणि रॉ अधिकारी म्हणून
* वृत्तवाचक म्हणून निर्मला पेरियासामी
* राजू सुंदरम (&quot;रुक्मिणी&quot; गाण्यातील विशेष उपस्थिती) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|title=Dancer in the dark|last=Rajitha|date=4 December 2001|website=Rediff.com|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20120908084139/http://www.rediff.com/entertai/2001/dec/04raju.htm|archive-date=8 September 2012|access-date=5 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== प्रदर्शन ==
''रोजा'' १५ ऑगस्ट १९९२ रोजी रिलीज झाला आणि जीव्ही फिल्म्सने वितरीत केला. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.co.in/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19920815&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Roja|date=15 August 1992|work=[[The Indian Express]]|pages=10}}&lt;/ref&gt; ऑगस्ट २०१५ मध्ये, २०१५ लंडन इंडियन फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये ''बॉम्बे'' आणि ''[[दिल से..|दिल से]]'' सोबत, ''पॉलिटिक्स अॅज स्पेक्टेकल: द फिल्म्स ऑफ मणिरत्नम'' या पूर्वलक्षी मालिकेत प्रदर्शित करण्यात आला. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|title=Dealing with morality in a changing India: Mani Ratnam speaks dil se|date=14 August 2015|website=[[Firstpost]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160403040046/http://www.firstpost.com/bollywood/dealing-morality-changing-india-mani-ratnam-speaks-dil-se-2391530.html|archive-date=3 April 2016|access-date=18 October 2016}}&lt;/ref&gt; चित्रपटाच्या यशामुळे, हा चित्रपट [[हिंदी भाषा|हिंदी]], [[तेलुगू भाषा|तेलुगू]], [[मराठी भाषा|मराठी]] आणि [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] भाषांमध्ये डब करून प्रदर्शित करण्यात आला.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&amp;dq=roja+1992+tamil+hindi+marathi+malayalam&amp;pg=PA266|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=Moti Gokulsing|first=K.|last2=Dissanayake|first2=Wimal|date=17 April 2013|isbn=9781136772849}}&lt;/ref&gt;

== पुरस्कार ==
'''१९९३ राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (भारत)'''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|title=40th National Film Festival|date=1993|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]|pages=34, 52, 78|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309053748/http://dff.nic.in/2011/40th_nff_1993.pdf|archive-date=9 March 2016|access-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले - रौप्य कमळ पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक - [[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमान]]
* जिंकले - रौप्य कमळ पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट गीतकार - वैरामुथु
* जिंकले - राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मसाठी नर्गिस दत्त पुरस्कार

अभिनेत्री मधु ला [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीच्या]] श्रेणीत नामांकित केल्या गेले, पण अखेरीस तिला [[डिंपल कापडिया|डिंपल कपाडियाकडून]] पराभव पत्करावा लागला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://news.google.com/newspapers?id=7DpOAAAAIBAJ&amp;pg=7060%2C1415989|title=Catchy songs pep up Gentleman's story|last=Vijayan|first=K.|date=14 August 1993|website=[[The New Straits Times]]|access-date=11 January 2015}}&lt;/ref&gt;

'''१९९३ [[फिल्मफेअर पुरस्कार दक्षिण]]'''&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|title=Data India|publisher=Press Institute of India|year=1993|pages=804|access-date=26 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140626174147/http://books.google.com/books?id=84FDAAAAYAAJ|archive-date=26 June 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|title=The International Who's Who in Popular Music 2002|date=2002|publisher=Taylor &amp; Francis Group|isbn=978-1-85743-161-2|pages=420|access-date=27 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306230617/https://books.google.co.uk/books?id=gZIjT8PgJMEC&amp;pg=PA420|archive-date=6 March 2016}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले - फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्कार (तमिळ) - ''रोजा''
* जिंकले - फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शक पुरस्कार (तमिळ) - [[ए.आर. रहमान|एआर रहमान]]

'''१९९३ तमिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार (भारत)'''{{Sfn|Rangan|2012}}&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&amp;dat=19940119&amp;printsec=frontpage&amp;hl=en|title=Film city to be ready soon: Jaya|date=19 January 1994|work=[[The Indian Express]]|pages=3}}&lt;/ref&gt;

* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार
* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार - [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]
* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार - [[ए.आर. रहमान|ए.आर. रहमान]]
* जिंकले - तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार विशेष पुरस्कार - मधु
* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायकासाठी तामिळनाडू राज्य चित्रपट पुरस्कार - मिनमिनी

'''१९९३ शांताराम पुरस्कार''' {{Sfn|Rangan|2012}}

* जिंकले - सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक - मणिरत्नम

'''1993 मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव (रशिया)'''&lt;ref name=&quot;Moscow1993&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|title=18th Moscow International Film Festival (1993)|website=MIFF|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403093721/http://www.moscowfilmfestival.ru/miff34/eng/archives/?year=1993|archive-date=3 April 2014|access-date=9 March 2013}}&lt;/ref&gt;

* नामांकित - गोल्डन सेंट जॉर्ज (सर्वोत्कृष्ट चित्रपट) - [[मणी रत्नम|मणिरत्नम]]

'''बाईट द मँगो फिल्म फेस्टिव्हल ( [[युनायटेड किंग्डम|इंग्लंड]] )'''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|title=King of Bollywood at the Bite the Mango film festival|date=14 September 2004|publisher=[[Sify]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305163352/http://www.sify.com/movies/king-of-bollywood-at-the-bite-the-mango-film-festival-news-bollywood-kkfvIdcdbbd.html|archive-date=5 March 2016|access-date=4 March 2012}}&lt;/ref&gt;

* वैशिष्ट्यीकृत स्क्रीनिंग आणि प्रीमियर - ''रोजा''

'''वांगफुजिंग फिल्म फेस्टिव्हल ([[बीजिंग]])'''&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.hindu.com/2006/08/22/stories/2006082205000900.htm|title=A gold mine waiting to be tapped|date=22 August 2006|work=[[The Hindu]]|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418051343/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-opinion/article3093869.ece|archive-date=18 April 2016}}&lt;/ref&gt;

* विशेष स्क्रीनिंग - ''रोजा''

'''भारतीय चित्रपट सप्ताह ([[मॉस्को]])'''&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Russian-belles-swoon-over-Big-B/articleshow/225739.cms?|title=Russian belles swoon over Big B|date=10 October 2003|work=The Times of India|access-date=18 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20220615080005/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/bollywood/news-interviews/Russian-belles-swoon-over-Big-B-/articleshow/225739.cms?referral=PM|archive-date=15 June 2022|url-status=dead|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

* &quot;क्लासिक ते समकालीन&quot; या श्रेणीतील स्क्रीनिंग - ''रोजा''

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==

* {{आय.एम.डी.बी. शीर्षक|0105271|रोजा}}

[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:तमिळ भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मल्याळम भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: तेलुगू भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग: मराठी चित्रपट]]</text>
      <sha1>61aykbm2lqqen3pxt12t095yeltq4a0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>केळ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19005</id>
    <revision>
      <id>2139867</id>
      <parentid>2117446</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:12:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>106.193.112.211</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31801" xml:space="preserve">{{संदर्भहीन लेख}}
[[चित्र:Bananas on countertop.JPG|thumb|केळाची फणी]]
[[चित्र:केळी.JPG|thumb|पिकलेल्या केळ्यांची फणी]]‎ 
[[चित्र:Luxor, Banana Island, Banana Tree, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|केळाचे झाड व त्याला लागलेला केळीचा घड]]
मूसा जातिच्या झाडांना आणि त्याच्या फळास केळी असे म्हणतात.केळीचे मूळस्थान दक्षिण पूर्व आशिया मानले जाते. सध्या संपूर्ण उष्णकटिबंधीय प्रदेशात याची लागवड केली जाते. प्रामुख्याने फळांच्या उत्पादनासाठीच याची लागवड करण्यात येते.  केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर पानाची लांबी ही साडेतीन मीटर असू शकते. केळीची लागवड कंदापासून केली जाते. केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर याच्या पानाची लांबी ही साडेतीन मीटर असू शकते.  केळीला येणारी फळे ही घडामध्ये येतात याला लोंगर असे म्हणतात. एक घडामध्ये साधारणत: १० फण्या असतात तर एका फणीस १६-१८ केळी असतात. याचे फुल/फुलोरा हे तपकिरी रंगाचे असते. कच्ची फळे हिरवी तर पिकलेली पिवळी किंवा लालसर दिसतात. [1] याला शास्त्रीय नाव मुसा इंडिका (Musa indica ) केळी ही वनस्पती वृक्ष असून सुद्धा तिला खोड नाही. केळी या वनस्पतीला संस्कृत भाषेमध्ये रंभा असे नाव आहे.या वनस्पतीचा जीवाश्म मध्येसुद्धा संदर्भ दिसतो .अतिशय जलद गतीने ऊर्जा देणारे उत्साहवर्धक महत्त्वाचे फळ आहे.
  _*केळफूल*_
केळफूल हे स्निग्ध, मधुर, तुरट, गुरू, कडसर, अग्निप्रदीपक, वातनाशक तसेच काही प्रमाणात उष्ण आहे. रक्तपित्त, कृमी, क्षय, कोड यावर ते गुणकारी आहे. आपल्या आहारात या केळफुलांचा वापर नक्कीच करू शकतो. बनाना फ्लॉवर म्हणजेच केळफूल आणून त्याची भाजी केली जाते. योग्य केळफूल निवडून चिरणे जरा किचकट व चिकित्सक काम आहे; परंतु त्याचे पौष्टिक गुणधर्म जास्त महत्त्वाचे आहेत.
केळीचे रोप जेव्हा मोठे होते, तेव्हा त्याच्या मध्यभागातून एक दांडा फुटतो. या दांडय़ाच्या अग्रभागी लाल रंगाची फुले येतात व त्यांचे रूपांतर केळीत होते. केळ्याच्या एका घडात ३०० ते ४०० केळी तयार होतात. चंपाकदली, अमृतकदली, मर्त्यकदली, माणिक्यर कदली, लोटण, वेलची केळी, चंपाचिनी इत्यादी केळीच्या मुख्य जाती आढळतात. याशिवाय रंगभेदावरूनही केळीच्या जाती ठरतात. ७०-८० केळ्यांचा फणा ज्यातून निर्माण होतो ते केळफूल फुलासारखं दिसतच नाही. केळफुलाच्या वरची गुलाबी, लाल रंगाची जाड पानं उलगडत गेली की, आत पिवळसर फुलांचे केळ्याच्या घडासारखे घड दिसतात. केळफुलात कोलेस्टोरॉल नाही, साखर नाही, पण भरपूर चोथा आणि कॅल्शियम असतं. सोडियमने समृद्ध असलेल्या या केळफुलात चांगल्या प्रतीची प्रथिनं असतात, तसेच मॅग्नेशियम, आयर्न आणि कॉपरही असतं. केळफुलाचा अर्क साखर नियंत्रणात ठेवतो, शरीरातल्या जंतूंची वाढ रोखतो.
केळफुलाची भाजी निवडायला किचकट. कारण, त्यातल्या प्रत्येक फुलातला कडक दांडा आणि पातळ पापुद्रा काढावा लागतो. पण, ती अतिशय पौष्टिक असल्याने जरूर खावी. चिरल्यानंतर भाजी ताक किंवा लिंबू घातलेल्या पाण्यात घालावी, नाही तर काळी पडते. केळफुलाचा उपयोग भाजी, कोशिंबिरीमध्ये वाफवून किंवा कच्च्या स्वरूपातही खाल्ले जाते. केळफूल निवडताना ताज्या स्वरूपाचे निवडायचे असते. केळफूल सोलताना हाताला तेल लावावे म्हणजे चिकटपणा व डाग राहत नाहीत. मोठय़ा केळफुलांत लहान लहान फुलांच्या फण्या असतात. पूर्ण स्वरूपात या लहान फुलांचा वापर केला जातो. केळफुलाच्या बाहेरील जाड पाने काढून टाकतात. आतील लहान फुलांच्या फण्या बाहेर काढतात. प्रत्येक लहान फुलातील कडक दांडा व त्याच्या खालच्या बाजूला असलेला पांढरा पारदर्शक टोपीसारखा भाग काढून टाकतात; तो चिरला जात नाही व शिजत नाही. बाकी भाग स्वच्छ धुऊन चिरून घेतात.
केळफुलातील गुणधर्मामुळे रक्त शुद्ध होते. केळफुलामुळे रक्तातील लोहाचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते. म्हणून निमियामध्ये उपयुक्त. इरिटेबल बॉवेल सिन्ड्रोमसारख्या आजारात केळफूल उपयुक्त असते. केळफुलामुळे प्रोजेस्टेरॉन हे संप्रेरक स्र्वण्यास मदत होते. त्यामुळे मासिक पाळीमध्ये रक्तस्रवाचा जास्त त्रास होत नाही. जास्त रक्तस्रव होत असेल, तर केळफुले शिजवून दह्याबरोबर खाण्याचा सल्ला दिला जातो. केळफुलात जीवनसत्त्व ‘क’ ‘अ’, ‘ब,’ ‘के’ फॉस्फरस कॅल्शिअम व आयर्न भरपूर प्रमाणात आढळते. ब्रॉन्कायटिस व पेप्टिक अल्सरमध्ये केळफूल उपयोगी पडते. स्तनपान देणा-या स्त्रियांमध्ये दूधनिर्मितीसाठी उपयोगी. चवीत बदल म्हणूनही केळफूल खावे. भरपूर तंतुयुक्त असल्याने मधुमेही लोकांनी केळफूल जरूर खावे. त्यामुळे पोटही भरते, चवीत बदल होतो व साखर लगेच वाढत नाही. आतडय़ांचा, स्तनांचा कर्करोग टाळण्यासाठी आहारात केळफूल घ्यावे. केळफुलाचा केशरयुक्त भाग कापून त्यात मिरपूड भरून ठेवावी व सकाळी ते केळफूल तुपात तळून खावे. त्याने श्वानसविकार लवकर बरा होतो, असे वर्णन आयुर्वेदात केले आहे. सर्व वयोगटांसाठी केळफूल खाणे उत्तम.यापासून मुख्यत्वे भाजी तसेच किसमूर(गोवेकरी पदार्थ), कबाब, कटलेट इ. पदार्थ तयार केले जातात. बलवृद्धीसाठी उपयुक्त.

==लागवड==
क्षेत्राच्‍या व उत्‍पन्‍नाच्‍या दृष्‍टीने आंब्‍याच्‍या खालोखाल केळीचा क्रमांक लागतो. केळीच्‍या उत्‍पन्‍नात भारताचा दुसरा क्रमांक लागतो. भारतात अंदाजे दोन लाख वीस हजार हेक्‍टर क्षेत्र केळीच्‍या लागवडीखाली आहे. केळी उत्‍पादन करणा-या प्रांतात क्षेत्राच्‍या दृष्‍टीने महाराष्‍ट्राचा जरी तिसरा क्रमांक लागत असला तरी व्‍यापारी दृष्‍टीने किंवा परप्रांतात विक्रीच्‍या दृष्‍टीने होणा-या उत्‍पादनात महाराष्‍ट्राचा पहिला क्रमांक लागतो. उत्‍पादनापैकी सुमारे ५० टक्‍के उत्‍पादन महाराष्‍ट्रात होते. सध्‍या महाराष्‍ट्रात एकूण चौवेचाळीस हजार हेक्‍टर क्षेत्र केळीच्‍या लागवडीखाली असून त्‍यापैकी निम्‍म्‍यापेक्षा अधिक क्षेत्र जळगांव जिल्‍हयांत आहे. म्‍हणून जळगांव जिल्‍हाला केळीचे आगार मानले जाते. मुख्‍यतः उत्‍तर भारतात जळगाव भागातील बसराई केळी पाठविली जाते. त्‍याचप्रमाणे सौदी अरेबिया इराण, कुवेत, दुबई, जपान व युरोपमधील बाजारपेठेत केळीची निर्यात केली जाते.  त्‍यापासून मोठया प्रमाणावर परकीय चलन प्राप्‍त होते. केळीच्‍या ८६ टक्‍केहून अधिक उपयोग खाण्‍याकरीता होतो. पिकलेली केळी उत्‍तम पौष्टिक खाद्य असून केळफूले, कच्‍ची फळे व खोडाचा गाभा भाजीकरिता वापरतात. फळापासून टिकावू पूड, मुराब्‍बा, टॉफी, जेली इत्‍यादी पदार्थ बनवितात. वाळलेल्‍या पानाचा उपयोग आच्‍छादनासाठी करतात. केळीच्‍या खोडाची व कंदाचे तुकडे करून ते जनावरांचा चारा म्‍हणून उपयोगात आणतात. केळीच्‍या झाडाचा धार्मिक कार्यात मंगलचिन्‍ह म्‍हणून उपयोग केला जातो.

===लागवडीचा हंगाम===
केळीच्‍या लागवडीचा मोसम हवामानानुसार बदलत असतो. कारण हवामानाचा परिणाम केळीच्‍या वाढीवर, फळे लागण्‍यास व तयार होण्‍यास लागणारा कालावधी या वरच होत असतो. जळगांव जिल्‍हयात लागवडीचा हंगाम पावसाळयाच्‍या सुरुवातीस सुरू होतो.  यावेळी या भागातील हवामान उबदार व दमट असते. जून जुलै मध्‍ये लागवड केलेल्या बागेस मृगबाग म्‍हणतात. सप्‍टेबर ते जानेवारी पर्यंत होणा-या लागवडीस कांदेबाग म्‍हणतात. जून जूलै  लागवडीपेक्षा फेब्रूवारी मध्‍ये केलेल्या लागवडीपासून अधिक उत्‍पन्‍न मिळते. या लागवडी मुळे केळी १८ महिन्‍याऐवजी १५ महिन्‍यात काढणे योग्‍य होतात.

===लागवड पध्‍दत===
लागवड करताना ०.५*०.५*०.५ मीटर आकाराचे खड्डे खोदून किंवा स-या पाडून लागवड करतात. दोन झाडातील अंतर बसराई जाती करिता १.२५ किंवा १.५० मीटर असते.
==खते व वरखते==
या झाडाची मुळे उथळ असतात. त्‍यांची अन्‍नद्रव्‍यांची मागणी जास्‍त असते. त्‍यामुळे वाढीच्‍या सुरुवातीच्‍या काळात (पहिले चार महिने) नत्रयुक्‍त जोरखताचा हप्‍ता देणे महत्‍वाचे ठरते. प्रत्‍येक झाडास २०० ग्रॅम नत्र तीन समान हप्‍त्‍यात लावणीपासून दुस-या, तिस-या व चौथ्‍या महिन्‍यात द्यावे. प्रत्‍येक झाडास प्रत्‍येक वेळी ५०० ते ७०० ग्रॅम एरंडीची पेंड खतासोबत द्यावी. शेणखताबरोबर ४०० ग्रॅम ओमोनियम सल्‍फेट प्रत्‍येक झाडास लावणी करतांना देणे उपयुक्‍त ठरते.

दर हजार झाडास १०० कि. नत्र ४० कि. स्‍फूरद व १०० कि. पालांश ( प्रत्‍येक खोडास) १०० ग्रॅम नत्र ४० ग्रॅम स्‍फूरद, ४० ग्रॅम पालाश म्‍हणजेच हेक्‍टरी ४४० कि. नत्र १७५ कि. स्‍फूरद  आणि ४४० कि. पालाश द्यावे.

==उत्पादन==
[[File:Banana dispatch from Chinawal 1.jpg|thumb|right|महाराष्ट्र राज्यातील [[चिनावल]] गावात केळीचा ट्रक भरतांना]]
केळीच्या उत्पादनात जागतिक पातळीवर भारत प्रथम आणि भारतात महाराष्ट्र राज्य प्रथम आहे. केळीच्या जागतिक उत्पादनापैकी भारतात २० टक्के उत्पादन होते तर भारतातील एकूण उत्पादनापैकी महाराष्ट्रात २५ टक्के उत्पादन होते. महाराष्ट्रात  जळगाव जिल्ह्यात रावेर, चोपडा व यावल ही तालुके केळी उत्पादनात अग्रेसर आहे.

== जाती ==
[[बसराई]], [[श्रीमंती]], [[वेलची]], [[सोनकेळी]], [[लाल केळी]], [[चक्रकेळी]], [[कुन्नन]], [[अमृतसागर]], [[बोंथा]], [[विरूपाक्षी]], [[हरिसाल]], [[सफेद वेलची]], [[लाल वेलची]], [[वामन केळी]], [[ग्रोमिशेल]], [[पिसांग लिलीन]], [[जायंट गव्हर्नर]], [[कॅव्हेन्डीशी]], [[ग्रॅन्ड नैन]], [[राजापुरी]], [[बनकेळ]], [[भुरकेळ]], [[मुधेली]], [[राजेळी]]

==उपयोग==
पूर्वीपासून केळी फळाचा मुख्य उपयोग खाण्यासाठी केला जातो. सध्या केळी पासून केळीचे वेफर्स, केळीचा  जॅम, केळीची भुकटी, केळीचे पीठ, केळीची प्युरी, सुकेळी, केळीचे पेठे, केळीची दारू, ब्रॅन्डी, शिरका, केळी बिस्कीट असे कितीतरी पदार्थ बनवले जातात.केळफूलापासून देखील कित्येक वेगवेगळे पदार्थ तयार केले जातात.केळफूल स्वच्छ करणे थोडे किचकट/क्लिष्ट काम असते.केळफूलाची भाजी व कटलेट हे पदार्थ लोकप्रिय आहेत.

कच्च्या केळीची भाजी पूर्वीपासूनचा बनवतात. केळीच्या पानांचा उपयोग दक्षिण भारतात जेवण वाढण्यासाठी केला जातो. केळीच्या पानांचा उपयोग जनावरांना चारा म्हणूनही होतो. तसेच वाळलेली पाने इंधन म्हणून वापरता येते. केळी हे फळ शरीरासाठी खूप उपयुक्त आहे  आणि याचा वापर नेहमी आहारात समावेश केल्यास आपले आरोग्य चांगले राहते. कच्च्या केळीमध्ये भरपूर प्रमाणात पोटॅशियम, विटॅमिन बी ६, विटॅमिन सी, स्टार्च तसेच अ‍ॅन्टिऑक्सिडेंट्स असतात.

==केळी खाण्याचे फायदे==
# दोन केळी खाल्ल्याने शरीराला पुढील ९० मिनिटांपर्यंत उर्जा मिळते. मैदानी खेळ खेळणाऱ्यांनी सरावातील ब्रेकदरम्यान केळी खाणे फायदेशीर ठरते. 
# अधिक तणाव जाणवत असल्यास केळी खावीत. 
# ब्लड प्रेशरचा त्रास असल्यास अथवा तुम्ही लवकर थकत असाल तर केळ्यांचे सेवन करावे. केळ्यात मोठ्या प्रमाणात पोटॅशियम असते ज्यामुळे शरीरातील रक्तप्रवाह सुरळीत राहतो.
# परीक्षा देण्यासाठी जात असाल तर जरुर केळे खा. 
# केळी खाल्ल्याने हाडे मजबूत होतात. केळ्यातील प्रोबायोटिक बॅक्टेरिया खाण्यातील कॅल्शियम शोषून घेते. यामुळे हाडे मजबूत होतात. 
# केळ्यांमध्ये पोषक तत्त्वांचा खजिना असतो. यात पोटॅशियम, फॉलिक ॲसिड, व्हिटामिन ए, बी, बी६, आर्यन, कॅल्शियम असते.
# जुलाबाचा त्रास होत असल्यास केळे खाणे उत्तम.
# केळ्याच्या नियमित सेवनाने चयापचयाची क्रिया सुरळीत राहते. तसेच कोलेस्ट्रॉल कमी राखण्यास मदत होते. 
# रक्तातील हिमोग्लोबिन वाढवण्याचे काम केळे करते. 
# अधिक मद्यपान केल्याने हॅंगओव्हर झाल्यास केळ्याचा शेक प्यायल्याने लवकर आराम मिळतो. 
#मलावरोध - यातील फायबर आणि हेल्दी स्टार्चमुळे आतडी स्वच्छ होतात. मल साचून राहत नाही. यामुळे मलावरोधची समस्या नष्ट होते.
#भूक शमते - यातील फायबर्स आणि अन्य पोषक तत्त्वांमुळे भूक नियंत्रित होते. वेळोवेळी भूक लागत नाही.
#कॅन्सर - कॅन्सरपासून बचाव होतो. यातील कॅल्शियममुळे हाडे मजबूत होतात. मूड स्विंगची समस्या दूर होते.
#पचनक्रिया- यामुळे पाचक रसांचे स्त्रावण उत्तम होऊन पचनक्रिया सुधारते.
#लठ्ठपणा - रोज एक कच्चे केळे खाल्ल्यास यातील फायबर्समुळे अनावश्यक फॅट सेल्स आणि अशुद्धता नष्ट होते.
#मधुमेह - मधुमेहाचा प्राथमिक स्तर असल्यास कच्च्या केळीचे सेवन करावे. मधुमेह नियंत्रणात राहतो.

== सांस्कृतिक महत्त्व ==
[[हिंदू धर्म|हिंदू धर्मात]] केळीच्या खांबांना म्हणजे झाडाच्या खोडाला, आंब्याच्या पानांच्या तोरणाप्रमाणेच शुभसूचक, मांगल्याचे प्रतीक मानले जाते. लग्न, मुंज अशा शुभकार्याच्या प्रसंगी प्रवेशद्वारावर दोन केळीचे उंच व पाने असलेले खांब रोवून त्याचे तोरण केले जाते. आपण हे सुद्धा अनेकदा आपण एकले असेल ही ज्या मुलांचे विवाह जुळत नाही त्या वेळेस ही याच झाडाची पूजा आपणास करावयास सांगितली जाते. की आपण जेव्हा केळीच्या पानावर गरम गरम वाढतो. तेव्हा पानमधील असलेले पोषक तत्त्वे अन्नात मिसळतात  जे आपल्या शरीरासाठी योग्य असतातत. यामुळे आपल्या शरीरावर खाज, डाग, पुरळफोड अशा समस्या दूर होततात. केळीच्या पानामध्ये “एपिगोलो गट्लेत’’आणि ईजेसीजी सारखे पायलिफिलोस अँटी ऑक्सिडंट आढळतता. याच पणामुळे अँटी ऑक्सिडंट आपणास मिळतात. या मुळे आपल्याला त्वचेवर दीर्घकाळ तारुण्य टिकून राहण्यास मदत होते. मेंदूला होणारा रकतस्राव सुरळीत चालू शकतो. केळीच्या पानावर जेवण केल्यास अन्नपचन पण सोपे होते. केळीच्या पानावर खोबरेल तेल टाकून ते पण त्वचेवर गुंडाळून लावल्यास त्वचेचा आजार ठीक होतो

==केळीपासून बनवले जाणारे पदार्थ==
===जेली===
५० टक्के पिकलेल्या केळीचा गर पाण्यात एकजीव करून १५ ते २० मिनिटे गरम करावा. तो गर गाळून घ्यावा. गाळलेल्या गरात समप्रमाणात साखर, ०.५ टक्के सायट्रेिक आम्ल व पेक्टीन टाकून उकळी येईपर्यंत  मिश्रण शिजवावे. या वेळी मिश्रणाचे तापमान साधारणपणे १०४ अंश से. असते. तयार जेलीमध्ये एकूण घन पदार्थाचे प्रमाण ७० डिग्री ब्रिक्स इतके असते. जेली गरम असतानाच निर्जंतुक बाटल्यांमध्ये भरावी. पेरूच्या जेलीपेक्षा केळीची जेली पारदर्शक व स्वादिष्ट असते.

===जॅम===
कोणत्याही जातीच्या पूर्ण पिकलेल्या केळीचा वापर जॅम तयार करण्यासाठी करता येतो. गराच्या वजनाएवढी साखर मिसळून गर मंद अग्रीवर शिजवावा. साखर पूर्णपणे विरघळल्यावर ०.५ टक्के पेक्टीन, ०.३ टक्के सायट्रेिक आम्ल व रंग टाकून मिश्रण घट्ट होईपर्यंत शिजवावे. मिश्रणाचा ब्रिक्स ६८ ते ७० डिग्री झाल्यावर जॅम तयार झाला, असे समजावे. तयार जॅम कोरड्या व निर्जंतुक बाटल्यांमध्ये भरावा. हा पदार्थ एक वर्षापर्यंत टिकू शकतो.

याव्यतिरिक्त:


केळफुलाची भाजी

== [https://aajkamandibhav.com/ ब]स[https://aajkamandibhav.com/ य] दुवे ==
* [http://www.vishwakosh.org.in/kumarm/index.php?option=com_content&amp;view=section&amp;id=247&amp;layout=blog&amp;Itemid=322]
* [http://www.loksatta.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=172024:2011-07-22-17-27-29&amp;catid=205:2009-08-14-11-15-53&amp;Itemid=204 मांगल्याचे प्रतीक- ‘केळ’ - धार्मिक महत्त्व]
* [http://www.esakal.com/esakal/20101125/5167656064257302634.htm तणावमुक्तीसाठी केळे]
* [http://72.78.249.126/SaptahikSakal/20101016/4650932480870546275.htm केळ्याचे रुचकर पदार्थ]
* [http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshowarchive.cms?msid=2215189 केळी]{{मृत दुवा}} [http://archive.is/NQTvS विदागारातील आवृत्ती]

[[वर्ग:फळे]]
[[वर्ग:लाल दुवे असणारे लेख]]
[[वर्ग:९ जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]]</text>
      <sha1>sf2o5qv8twek51pilgye7m4jmqrbylt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139922</id>
      <parentid>2139867</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:17:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31522" xml:space="preserve">{{संदर्भहीन लेख}}
[[चित्र:Bananas on countertop.JPG|thumb|केळाची फणी]]
[[चित्र:केळी.JPG|thumb|पिकलेल्या केळ्यांची फणी]]‎ 
[[चित्र:Luxor, Banana Island, Banana Tree, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|केळाचे झाड व त्याला लागलेला केळीचा घड]]
मूसा जातिच्या झाडांना आणि त्याच्या फळास केळी असे म्हणतात.केळीचे मूळस्थान दक्षिण पूर्व आशिया मानले जाते. सध्या संपूर्ण उष्णकटिबंधीय प्रदेशात याची लागवड केली जाते. प्रामुख्याने फळांच्या उत्पादनासाठीच याची लागवड करण्यात येते.  केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर पानाची लांबी ही साडेतीन मीटर असू शकते. केळीची लागवड कंदापासून केली जाते. केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर याच्या पानाची लांबी ही साडेतीन मीटर असू शकते.  केळीला येणारी फळे ही घडामध्ये येतात याला लोंगर असे म्हणतात. एक घडामध्ये साधारणत: १० फण्या असतात तर एका फणीस १६-१८ केळी असतात. याचे फुल/फुलोरा हे तपकिरी रंगाचे असते. कच्ची फळे हिरवी तर पिकलेली पिवळी किंवा लालसर दिसतात. [1] याला शास्त्रीय नाव मुसा इंडिका (Musa indica ) केळी ही वनस्पती वृक्ष असून सुद्धा तिला खोड नाही. केळी या वनस्पतीला संस्कृत भाषेमध्ये रंभा असे नाव आहे.या वनस्पतीचा जीवाश्म मध्येसुद्धा संदर्भ दिसतो .अतिशय जलद गतीने ऊर्जा देणारे उत्साहवर्धक महत्त्वाचे फळ आहे.

== केळफूल ==
केळफूल हे स्निग्ध, मधुर, तुरट, गुरू, कडसर, अग्निप्रदीपक, वातनाशक तसेच काही प्रमाणात उष्ण आहे. रक्तपित्त, कृमी, क्षय, कोड यावर ते गुणकारी आहे. आपल्या आहारात या केळफुलांचा वापर नक्कीच करू शकतो. बनाना फ्लॉवर म्हणजेच केळफूल आणून त्याची भाजी केली जाते. योग्य केळफूल निवडून चिरणे जरा किचकट व चिकित्सक काम आहे; परंतु त्याचे पौष्टिक गुणधर्म जास्त महत्त्वाचे आहेत.
केळीचे रोप जेव्हा मोठे होते, तेव्हा त्याच्या मध्यभागातून एक दांडा फुटतो. या दांडय़ाच्या अग्रभागी लाल रंगाची फुले येतात व त्यांचे रूपांतर केळीत होते. केळ्याच्या एका घडात ३०० ते ४०० केळी तयार होतात. चंपाकदली, अमृतकदली, मर्त्यकदली, माणिक्यर कदली, लोटण, वेलची केळी, चंपाचिनी इत्यादी केळीच्या मुख्य जाती आढळतात. याशिवाय रंगभेदावरूनही केळीच्या जाती ठरतात. ७०-८० केळ्यांचा फणा ज्यातून निर्माण होतो ते केळफूल फुलासारखं दिसतच नाही. केळफुलाच्या वरची गुलाबी, लाल रंगाची जाड पानं उलगडत गेली की, आत पिवळसर फुलांचे केळ्याच्या घडासारखे घड दिसतात. केळफुलात कोलेस्टोरॉल नाही, साखर नाही, पण भरपूर चोथा आणि कॅल्शियम असतं. सोडियमने समृद्ध असलेल्या या केळफुलात चांगल्या प्रतीची प्रथिनं असतात, तसेच मॅग्नेशियम, आयर्न आणि कॉपरही असतं. केळफुलाचा अर्क साखर नियंत्रणात ठेवतो, शरीरातल्या जंतूंची वाढ रोखतो.
केळफुलाची भाजी निवडायला किचकट. कारण, त्यातल्या प्रत्येक फुलातला कडक दांडा आणि पातळ पापुद्रा काढावा लागतो. पण, ती अतिशय पौष्टिक असल्याने जरूर खावी. चिरल्यानंतर भाजी ताक किंवा लिंबू घातलेल्या पाण्यात घालावी, नाही तर काळी पडते. केळफुलाचा उपयोग भाजी, कोशिंबिरीमध्ये वाफवून किंवा कच्च्या स्वरूपातही खाल्ले जाते. केळफूल निवडताना ताज्या स्वरूपाचे निवडायचे असते. केळफूल सोलताना हाताला तेल लावावे म्हणजे चिकटपणा व डाग राहत नाहीत. मोठय़ा केळफुलांत लहान लहान फुलांच्या फण्या असतात. पूर्ण स्वरूपात या लहान फुलांचा वापर केला जातो. केळफुलाच्या बाहेरील जाड पाने काढून टाकतात. आतील लहान फुलांच्या फण्या बाहेर काढतात. प्रत्येक लहान फुलातील कडक दांडा व त्याच्या खालच्या बाजूला असलेला पांढरा पारदर्शक टोपीसारखा भाग काढून टाकतात; तो चिरला जात नाही व शिजत नाही. बाकी भाग स्वच्छ धुऊन चिरून घेतात.
केळफुलातील गुणधर्मामुळे रक्त शुद्ध होते. केळफुलामुळे रक्तातील लोहाचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते. म्हणून निमियामध्ये उपयुक्त. इरिटेबल बॉवेल सिन्ड्रोमसारख्या आजारात केळफूल उपयुक्त असते. केळफुलामुळे प्रोजेस्टेरॉन हे संप्रेरक स्र्वण्यास मदत होते. त्यामुळे मासिक पाळीमध्ये रक्तस्रवाचा जास्त त्रास होत नाही. जास्त रक्तस्रव होत असेल, तर केळफुले शिजवून दह्याबरोबर खाण्याचा सल्ला दिला जातो. केळफुलात जीवनसत्त्व ‘क’ ‘अ’, ‘ब,’ ‘के’ फॉस्फरस कॅल्शिअम व आयर्न भरपूर प्रमाणात आढळते. ब्रॉन्कायटिस व पेप्टिक अल्सरमध्ये केळफूल उपयोगी पडते. स्तनपान देणा-या स्त्रियांमध्ये दूधनिर्मितीसाठी उपयोगी. चवीत बदल म्हणूनही केळफूल खावे. भरपूर तंतुयुक्त असल्याने मधुमेही लोकांनी केळफूल जरूर खावे. त्यामुळे पोटही भरते, चवीत बदल होतो व साखर लगेच वाढत नाही. आतडय़ांचा, स्तनांचा कर्करोग टाळण्यासाठी आहारात केळफूल घ्यावे. केळफुलाचा केशरयुक्त भाग कापून त्यात मिरपूड भरून ठेवावी व सकाळी ते केळफूल तुपात तळून खावे. त्याने श्वानसविकार लवकर बरा होतो, असे वर्णन आयुर्वेदात केले आहे. सर्व वयोगटांसाठी केळफूल खाणे उत्तम.यापासून मुख्यत्वे भाजी तसेच किसमूर(गोवेकरी पदार्थ), कबाब, कटलेट इ. पदार्थ तयार केले जातात. बलवृद्धीसाठी उपयुक्त.

==लागवड==
क्षेत्राच्‍या व उत्‍पन्‍नाच्‍या दृष्‍टीने आंब्‍याच्‍या खालोखाल केळीचा क्रमांक लागतो. केळीच्‍या उत्‍पन्‍नात भारताचा दुसरा क्रमांक लागतो. भारतात अंदाजे दोन लाख वीस हजार हेक्‍टर क्षेत्र केळीच्‍या लागवडीखाली आहे. केळी उत्‍पादन करणा-या प्रांतात क्षेत्राच्‍या दृष्‍टीने महाराष्‍ट्राचा जरी तिसरा क्रमांक लागत असला तरी व्‍यापारी दृष्‍टीने किंवा परप्रांतात विक्रीच्‍या दृष्‍टीने होणा-या उत्‍पादनात महाराष्‍ट्राचा पहिला क्रमांक लागतो. उत्‍पादनापैकी सुमारे ५० टक्‍के उत्‍पादन महाराष्‍ट्रात होते. सध्‍या महाराष्‍ट्रात एकूण चौवेचाळीस हजार हेक्‍टर क्षेत्र केळीच्‍या लागवडीखाली असून त्‍यापैकी निम्‍म्‍यापेक्षा अधिक क्षेत्र जळगांव जिल्‍हयांत आहे. म्‍हणून जळगांव जिल्‍हाला केळीचे आगार मानले जाते. मुख्‍यतः उत्‍तर भारतात जळगाव भागातील बसराई केळी पाठविली जाते. त्‍याचप्रमाणे सौदी अरेबिया इराण, कुवेत, दुबई, जपान व युरोपमधील बाजारपेठेत केळीची निर्यात केली जाते.  त्‍यापासून मोठया प्रमाणावर परकीय चलन प्राप्‍त होते. केळीच्‍या ८६ टक्‍केहून अधिक उपयोग खाण्‍याकरीता होतो. पिकलेली केळी उत्‍तम पौष्टिक खाद्य असून केळफूले, कच्‍ची फळे व खोडाचा गाभा भाजीकरिता वापरतात. फळापासून टिकावू पूड, मुराब्‍बा, टॉफी, जेली इत्‍यादी पदार्थ बनवितात. वाळलेल्‍या पानाचा उपयोग आच्‍छादनासाठी करतात. केळीच्‍या खोडाची व कंदाचे तुकडे करून ते जनावरांचा चारा म्‍हणून उपयोगात आणतात. केळीच्‍या झाडाचा धार्मिक कार्यात मंगलचिन्‍ह म्‍हणून उपयोग केला जातो.

===लागवडीचा हंगाम===
केळीच्‍या लागवडीचा मोसम हवामानानुसार बदलत असतो. कारण हवामानाचा परिणाम केळीच्‍या वाढीवर, फळे लागण्‍यास व तयार होण्‍यास लागणारा कालावधी या वरच होत असतो. जळगांव जिल्‍हयात लागवडीचा हंगाम पावसाळयाच्‍या सुरुवातीस सुरू होतो.  यावेळी या भागातील हवामान उबदार व दमट असते. जून जुलै मध्‍ये लागवड केलेल्या बागेस मृगबाग म्‍हणतात. सप्‍टेबर ते जानेवारी पर्यंत होणा-या लागवडीस कांदेबाग म्‍हणतात. जून जूलै  लागवडीपेक्षा फेब्रूवारी मध्‍ये केलेल्या लागवडीपासून अधिक उत्‍पन्‍न मिळते. या लागवडी मुळे केळी १८ महिन्‍याऐवजी १५ महिन्‍यात काढणे योग्‍य होतात.

===लागवड पध्‍दत===
लागवड करताना ०.५*०.५*०.५ मीटर आकाराचे खड्डे खोदून किंवा स-या पाडून लागवड करतात. दोन झाडातील अंतर बसराई जाती करिता १.२५ किंवा १.५० मीटर असते.
==खते व वरखते==
या झाडाची मुळे उथळ असतात. त्‍यांची अन्‍नद्रव्‍यांची मागणी जास्‍त असते. त्‍यामुळे वाढीच्‍या सुरुवातीच्‍या काळात (पहिले चार महिने) नत्रयुक्‍त जोरखताचा हप्‍ता देणे महत्‍वाचे ठरते. प्रत्‍येक झाडास २०० ग्रॅम नत्र तीन समान हप्‍त्‍यात लावणीपासून दुस-या, तिस-या व चौथ्‍या महिन्‍यात द्यावे. प्रत्‍येक झाडास प्रत्‍येक वेळी ५०० ते ७०० ग्रॅम एरंडीची पेंड खतासोबत द्यावी. शेणखताबरोबर ४०० ग्रॅम ओमोनियम सल्‍फेट प्रत्‍येक झाडास लावणी करतांना देणे उपयुक्‍त ठरते.

दर हजार झाडास १०० कि. नत्र ४० कि. स्‍फूरद व १०० कि. पालांश ( प्रत्‍येक खोडास) १०० ग्रॅम नत्र ४० ग्रॅम स्‍फूरद, ४० ग्रॅम पालाश म्‍हणजेच हेक्‍टरी ४४० कि. नत्र १७५ कि. स्‍फूरद  आणि ४४० कि. पालाश द्यावे.

==उत्पादन==
[[File:Banana dispatch from Chinawal 1.jpg|thumb|right|महाराष्ट्र राज्यातील [[चिनावल]] गावात केळीचा ट्रक भरतांना]]
केळीच्या उत्पादनात जागतिक पातळीवर भारत प्रथम आणि भारतात महाराष्ट्र राज्य प्रथम आहे. केळीच्या जागतिक उत्पादनापैकी भारतात २० टक्के उत्पादन होते तर भारतातील एकूण उत्पादनापैकी महाराष्ट्रात २५ टक्के उत्पादन होते. महाराष्ट्रात  जळगाव जिल्ह्यात रावेर, चोपडा व यावल ही तालुके केळी उत्पादनात अग्रेसर आहे.

== जाती ==
[[बसराई]], [[श्रीमंती]], [[वेलची]], [[सोनकेळी]], [[लाल केळी]], [[चक्रकेळी]], [[कुन्नन]], [[अमृतसागर]], [[बोंथा]], [[विरूपाक्षी]], [[हरिसाल]], [[सफेद वेलची]], [[लाल वेलची]], [[वामन केळी]], [[ग्रोमिशेल]], [[पिसांग लिलीन]], [[जायंट गव्हर्नर]], [[कॅव्हेन्डीशी]], [[ग्रॅन्ड नैन]], [[राजापुरी]], [[बनकेळ]], [[भुरकेळ]], [[मुधेली]], [[राजेळी]]

==उपयोग==
पूर्वीपासून केळी फळाचा मुख्य उपयोग खाण्यासाठी केला जातो. सध्या केळी पासून केळीचे वेफर्स, केळीचा  जॅम, केळीची भुकटी, केळीचे पीठ, केळीची प्युरी, सुकेळी, केळीचे पेठे, केळीची दारू, ब्रॅन्डी, शिरका, केळी बिस्कीट असे कितीतरी पदार्थ बनवले जातात.केळफूलापासून देखील कित्येक वेगवेगळे पदार्थ तयार केले जातात.केळफूल स्वच्छ करणे थोडे किचकट/क्लिष्ट काम असते.केळफूलाची भाजी व कटलेट हे पदार्थ लोकप्रिय आहेत.

कच्च्या केळीची भाजी पूर्वीपासूनचा बनवतात. केळीच्या पानांचा उपयोग दक्षिण भारतात जेवण वाढण्यासाठी केला जातो. केळीच्या पानांचा उपयोग जनावरांना चारा म्हणूनही होतो. तसेच वाळलेली पाने इंधन म्हणून वापरता येते. केळी हे फळ शरीरासाठी खूप उपयुक्त आहे  आणि याचा वापर नेहमी आहारात समावेश केल्यास आपले आरोग्य चांगले राहते. कच्च्या केळीमध्ये भरपूर प्रमाणात पोटॅशियम, विटॅमिन बी ६, विटॅमिन सी, स्टार्च तसेच अ‍ॅन्टिऑक्सिडेंट्स असतात.

==केळी खाण्याचे फायदे==
# दोन केळी खाल्ल्याने शरीराला पुढील ९० मिनिटांपर्यंत उर्जा मिळते. मैदानी खेळ खेळणाऱ्यांनी सरावातील ब्रेकदरम्यान केळी खाणे फायदेशीर ठरते. 
# अधिक तणाव जाणवत असल्यास केळी खावीत. 
# ब्लड प्रेशरचा त्रास असल्यास अथवा तुम्ही लवकर थकत असाल तर केळ्यांचे सेवन करावे. केळ्यात मोठ्या प्रमाणात पोटॅशियम असते ज्यामुळे शरीरातील रक्तप्रवाह सुरळीत राहतो.
# परीक्षा देण्यासाठी जात असाल तर जरुर केळे खा. 
# केळी खाल्ल्याने हाडे मजबूत होतात. केळ्यातील प्रोबायोटिक बॅक्टेरिया खाण्यातील कॅल्शियम शोषून घेते. यामुळे हाडे मजबूत होतात. 
# केळ्यांमध्ये पोषक तत्त्वांचा खजिना असतो. यात पोटॅशियम, फॉलिक ॲसिड, व्हिटामिन ए, बी, बी६, आर्यन, कॅल्शियम असते.
# जुलाबाचा त्रास होत असल्यास केळे खाणे उत्तम.
# केळ्याच्या नियमित सेवनाने चयापचयाची क्रिया सुरळीत राहते. तसेच कोलेस्ट्रॉल कमी राखण्यास मदत होते. 
# रक्तातील हिमोग्लोबिन वाढवण्याचे काम केळे करते. 
# अधिक मद्यपान केल्याने हॅंगओव्हर झाल्यास केळ्याचा शेक प्यायल्याने लवकर आराम मिळतो. 
#मलावरोध - यातील फायबर आणि हेल्दी स्टार्चमुळे आतडी स्वच्छ होतात. मल साचून राहत नाही. यामुळे मलावरोधची समस्या नष्ट होते.
#भूक शमते - यातील फायबर्स आणि अन्य पोषक तत्त्वांमुळे भूक नियंत्रित होते. वेळोवेळी भूक लागत नाही.
#कॅन्सर - कॅन्सरपासून बचाव होतो. यातील कॅल्शियममुळे हाडे मजबूत होतात. मूड स्विंगची समस्या दूर होते.
#पचनक्रिया- यामुळे पाचक रसांचे स्त्रावण उत्तम होऊन पचनक्रिया सुधारते.
#लठ्ठपणा - रोज एक कच्चे केळे खाल्ल्यास यातील फायबर्समुळे अनावश्यक फॅट सेल्स आणि अशुद्धता नष्ट होते.
#मधुमेह - मधुमेहाचा प्राथमिक स्तर असल्यास कच्च्या केळीचे सेवन करावे. मधुमेह नियंत्रणात राहतो.

== सांस्कृतिक महत्त्व ==
[[हिंदू धर्म|हिंदू धर्मात]] केळीच्या खांबांना म्हणजे झाडाच्या खोडाला, आंब्याच्या पानांच्या तोरणाप्रमाणेच शुभसूचक, मांगल्याचे प्रतीक मानले जाते. लग्न, मुंज अशा शुभकार्याच्या प्रसंगी प्रवेशद्वारावर दोन केळीचे उंच व पाने असलेले खांब रोवून त्याचे तोरण केले जाते. आपण हे सुद्धा अनेकदा आपण एकले असेल ही ज्या मुलांचे विवाह जुळत नाही त्या वेळेस ही याच झाडाची पूजा आपणास करावयास सांगितली जाते. की आपण जेव्हा केळीच्या पानावर गरम गरम वाढतो. तेव्हा पानमधील असलेले पोषक तत्त्वे अन्नात मिसळतात  जे आपल्या शरीरासाठी योग्य असतातत. यामुळे आपल्या शरीरावर खाज, डाग, पुरळफोड अशा समस्या दूर होततात. केळीच्या पानामध्ये “एपिगोलो गट्लेत’’आणि ईजेसीजी सारखे पायलिफिलोस अँटी ऑक्सिडंट आढळतता. याच पणामुळे अँटी ऑक्सिडंट आपणास मिळतात. या मुळे आपल्याला त्वचेवर दीर्घकाळ तारुण्य टिकून राहण्यास मदत होते. मेंदूला होणारा रकतस्राव सुरळीत चालू शकतो. केळीच्या पानावर जेवण केल्यास अन्नपचन पण सोपे होते. केळीच्या पानावर खोबरेल तेल टाकून ते पण त्वचेवर गुंडाळून लावल्यास त्वचेचा आजार ठीक होतो

==केळीपासून बनवले जाणारे पदार्थ==
===जेली===
५० टक्के पिकलेल्या केळीचा गर पाण्यात एकजीव करून १५ ते २० मिनिटे गरम करावा. तो गर गाळून घ्यावा. गाळलेल्या गरात समप्रमाणात साखर, ०.५ टक्के सायट्रेिक आम्ल व पेक्टीन टाकून उकळी येईपर्यंत  मिश्रण शिजवावे. या वेळी मिश्रणाचे तापमान साधारणपणे १०४ अंश से. असते. तयार जेलीमध्ये एकूण घन पदार्थाचे प्रमाण ७० डिग्री ब्रिक्स इतके असते. जेली गरम असतानाच निर्जंतुक बाटल्यांमध्ये भरावी. पेरूच्या जेलीपेक्षा केळीची जेली पारदर्शक व स्वादिष्ट असते.

===जॅम===
कोणत्याही जातीच्या पूर्ण पिकलेल्या केळीचा वापर जॅम तयार करण्यासाठी करता येतो. गराच्या वजनाएवढी साखर मिसळून गर मंद अग्रीवर शिजवावा. साखर पूर्णपणे विरघळल्यावर ०.५ टक्के पेक्टीन, ०.३ टक्के सायट्रेिक आम्ल व रंग टाकून मिश्रण घट्ट होईपर्यंत शिजवावे. मिश्रणाचा ब्रिक्स ६८ ते ७० डिग्री झाल्यावर जॅम तयार झाला, असे समजावे. तयार जॅम कोरड्या व निर्जंतुक बाटल्यांमध्ये भरावा. हा पदार्थ एक वर्षापर्यंत टिकू शकतो.

==बाह्य दुवे==
* [http://www.vishwakosh.org.in/kumarm/index.php?option=com_content&amp;view=section&amp;id=247&amp;layout=blog&amp;Itemid=322]
* [http://www.loksatta.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=172024:2011-07-22-17-27-29&amp;catid=205:2009-08-14-11-15-53&amp;Itemid=204 मांगल्याचे प्रतीक- ‘केळ’ - धार्मिक महत्त्व]
* [http://www.esakal.com/esakal/20101125/5167656064257302634.htm तणावमुक्तीसाठी केळे]
* [http://72.78.249.126/SaptahikSakal/20101016/4650932480870546275.htm केळ्याचे रुचकर पदार्थ]

== संदर्भ ==
{{ संदर्भयादी}}

[[वर्ग:फळे]]
[[वर्ग:लाल दुवे असणारे लेख]]
[[वर्ग:९ जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]]</text>
      <sha1>hcyre2cisksqs8qo3swpcbysyp2hlth</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पानशेत धरण</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23771</id>
    <revision>
      <id>2139983</id>
      <parentid>2040790</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T07:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:4E1B:2D8:1F39:CE5A:3914:D5BF</ip>
      </contributor>
      <comment>/* पानशेत पूर */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2505" xml:space="preserve">[[चित्र:Panshet Dam.JPG|thumb|right|250px|{{लेखनाव}}]]
'''पानशेत धरण''' हे [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] [[पुणे जिल्हा|पुणे जिल्ह्यात]] [[आंबी नदी]]वरील धरण आहे. हे धरण [[पुणे|पुण्यापासून]] [[आग्नेय दिशा|आग्नेयेला]] अंदाजे ५० कि.मी. अंतरावर आहे. हे धरण मातीचे आहे. ता धरणामुळे बनलेल्या पाण्याच्या साठ्याला '''तानाजीसागर''' असे नाव देण्यात आले आहे.

== पानशेत पूर ==
१२ जुलै, इ.स. १९६१ या दिवशी [[भा.प्र.वे]]नुसार सकाळी ७ वाजून १० मिनिटांनी पानशेत धरण फुटून [[पुणे]] व परिसरात पूर आला. हा आपत्प्रसंग [[पानशेत पूर]] म्हणून ओळखला जातो.

==पानशेत पूरग्रस्तांची कहाणी==
पानशेत पुरामुळे अफाट नुकसान झाले शनिवार पेठेत राहणाऱ्या अनेक विद्वानांची पुस्तके आणि हस्तलिखिते वाहून गेली. लोक नदीपासून दूर दूर रहायला गेले आणि संपूर्ण पुण्याचा नकाशाच बदलून गेला. पानशेत पूरग्रस्त समितीने बरीच माहिती जमा करून आणि अनेकांच्या मुलाखती घेऊन ‘पानशेत पूरग्रस्तांची कहाणी’ नावाचे पुस्तक प्रकाशित केले आहे.


{{विस्तार}}

{{महाराष्ट्रातील धरणे}}
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील धरणे]]
[[वर्ग:पुणे जिल्हा]]
[[वर्ग:पश्चिम घाट]]
[[वर्ग:पश्चिम घाटातील धरणे]]</text>
      <sha1>qlemdtuyggmfti5enqy7dllp302hgww</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139984</id>
      <parentid>2139983</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T07:52:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:4E1B:2D8:1F39:CE5A:3914:D5BF</ip>
      </contributor>
      <comment>/* पानशेत पूर */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2506" xml:space="preserve">[[चित्र:Panshet Dam.JPG|thumb|right|250px|{{लेखनाव}}]]
'''पानशेत धरण''' हे [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] [[पुणे जिल्हा|पुणे जिल्ह्यात]] [[आंबी नदी]]वरील धरण आहे. हे धरण [[पुणे|पुण्यापासून]] [[आग्नेय दिशा|आग्नेयेला]] अंदाजे ५० कि.मी. अंतरावर आहे. हे धरण मातीचे आहे. ता धरणामुळे बनलेल्या पाण्याच्या साठ्याला '''तानाजीसागर''' असे नाव देण्यात आले आहे.

== पानशेत पूर ==
१२ जुलै, इ.स. १९६१ या दिवशी [[भा.प्र.वे.]]नुसार सकाळी ७ वाजून १० मिनिटांनी पानशेत धरण फुटून [[पुणे]] व परिसरात पूर आला. हा आपत्प्रसंग [[पानशेत पूर]] म्हणून ओळखला जातो.

==पानशेत पूरग्रस्तांची कहाणी==
पानशेत पुरामुळे अफाट नुकसान झाले शनिवार पेठेत राहणाऱ्या अनेक विद्वानांची पुस्तके आणि हस्तलिखिते वाहून गेली. लोक नदीपासून दूर दूर रहायला गेले आणि संपूर्ण पुण्याचा नकाशाच बदलून गेला. पानशेत पूरग्रस्त समितीने बरीच माहिती जमा करून आणि अनेकांच्या मुलाखती घेऊन ‘पानशेत पूरग्रस्तांची कहाणी’ नावाचे पुस्तक प्रकाशित केले आहे.


{{विस्तार}}

{{महाराष्ट्रातील धरणे}}
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील धरणे]]
[[वर्ग:पुणे जिल्हा]]
[[वर्ग:पश्चिम घाट]]
[[वर्ग:पश्चिम घाटातील धरणे]]</text>
      <sha1>accjlqfsctsimsa6w7yvq9nayfgdanl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इ.स.चे १९७० चे दशक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26342</id>
    <revision>
      <id>2139890</id>
      <parentid>2095483</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:42:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:79C:8968:0:0:6D3:18B1</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="450" xml:space="preserve">{{दशकपेटी|1970}}

== महत्त्वाच्या घटना

== महत्त्वाच्या व्यक्ती ==

[[वर्ग:इ.स.चे १९७० चे दशक]]
[[वर्ग:इ.स.ची दशके]]
[[वर्ग:इ.स.च्या २० व्या शतकातील दशके]]
[[वर्ग:इ.स.च्या २ ऱ्या सहस्रकातील दशके]]</text>
      <sha1>ovzk6gl5aesx2j0lfo3aoytoj91ohyw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139897</id>
      <parentid>2139890</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T17:02:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.33</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="357" xml:space="preserve">{{दशकपेटी|1970}}

{{विस्तार}}

[[वर्ग:इ.स.चे १९७० चे दशक]]
[[वर्ग:इ.स.ची दशके]]
[[वर्ग:इ.स.च्या २० व्या शतकातील दशके]]
[[वर्ग:इ.स.च्या २ ऱ्या सहस्रकातील दशके]]</text>
      <sha1>9kod2iuvflfsq0msz5utrh1w7r5w6i7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कामठी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30941</id>
    <revision>
      <id>2139800</id>
      <parentid>2139799</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:02:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4491" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी]] [[अंबाडी]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव]] [[भोवरी]] [[भुगाव]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव]] [[चिचोळी]] [[चिखली]] [[चिकणा]] [[धारगाव]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड]] [[गुमठळा]] [[गुमठी]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>m4oiqdthivkp9m4cfb5cggwwqaebqxn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139801</id>
      <parentid>2139800</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:03:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4527" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव]] [[भोवरी]] [[भुगाव]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव]] [[चिचोळी]] [[चिखली]] [[चिकणा]] [[धारगाव]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड]] [[गुमठळा]] [[गुमठी]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>exylij29fnbagos75alj7gw9n3vs4ky</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139802</id>
      <parentid>2139801</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:05:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4563" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव]] [[भोवरी]] [[भुगाव]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव]] [[चिचोळी]] [[चिखली]] [[चिकणा]] [[धारगाव]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड]] [[गुमठळा]] [[गुमठी]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>3je1lphbp1farceis3dclyubz6d9i72</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139803</id>
      <parentid>2139802</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:05:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4599" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव]] [[भोवरी]] [[भुगाव]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव]] [[चिचोळी]] [[चिखली]] [[चिकणा]] [[धारगाव]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड]] [[गुमठळा]] [[गुमठी]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>dn279drsa9f5f8xim4vkthk8wdysb1r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139804</id>
      <parentid>2139803</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:07:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4653" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव]] [[चिचोळी]] [[चिखली]] [[चिकणा]] [[धारगाव]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड]] [[गुमठळा]] [[गुमठी]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>49f2kxo6rndnr4he5nb3lmb3ysgmkhk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139805</id>
      <parentid>2139804</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:10:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4743" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड]] [[गुमठळा]] [[गुमठी]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>ev6xqh2kb9c4ttlko7uyu02egbw44ir</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139806</id>
      <parentid>2139805</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:12:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4797" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा]] [[केम]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>6nct6poh3lxa6wxk4ppasrfjzdo9zzr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139807</id>
      <parentid>2139806</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:14:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4851" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी]] [[खापा]] [[खापरखेडा]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>k1f2s68hpbqoq0s407jej4l13anu0r2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139808</id>
      <parentid>2139807</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:15:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4905" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>ki5wbfqp47fhhzdw582bhwh79vash73</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139809</id>
      <parentid>2139808</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:17:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4941" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा]] [[नांदा]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>scljlau1gqbqxk3ho19zgg3dyq8ohy6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139810</id>
      <parentid>2139809</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:18:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4977" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा (कामठी)]] [[नांदा (कामठी)]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी]] [[निंभा]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>kou4w0f4pmb0kfca59h32c3dt8a6srp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139812</id>
      <parentid>2139810</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:19:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5013" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा (कामठी)]] [[नांदा (कामठी)]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी (कामठी)]] [[निंभा (कामठी)]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा]] [[पारसोडी]] [[पावनगाव]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>muqqyjz1qwmrcdqkciac4xc3wfzqftt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139813</id>
      <parentid>2139812</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:21:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5067" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा (कामठी)]] [[नांदा (कामठी)]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी (कामठी)]] [[निंभा (कामठी)]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा (कामठी)]] [[पारसोडी (कामठी)]] [[पावनगाव (कामठी)]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली]] [[सावळी]] [[सेलु]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>gxcbwvg72cc4a3cvamoftnhp2q4iv1u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139814</id>
      <parentid>2139813</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:22:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5121" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा (कामठी)]] [[नांदा (कामठी)]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी (कामठी)]] [[निंभा (कामठी)]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा (कामठी)]] [[पारसोडी (कामठी)]] [[पावनगाव (कामठी)]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली (कामठी)]] [[सावळी (कामठी)]] [[सेलु (कामठी)]] [[शिरपुर]] [[शिवणी]] [[सोनेगाव]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>idal8nxqpqsq5eop3puhblelfvwtj3n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139815</id>
      <parentid>2139814</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:23:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5175" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा (कामठी)]] [[नांदा (कामठी)]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी (कामठी)]] [[निंभा (कामठी)]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा (कामठी)]] [[पारसोडी (कामठी)]] [[पावनगाव (कामठी)]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली (कामठी)]] [[सावळी (कामठी)]] [[सेलु (कामठी)]] [[शिरपुर]] [[शिवणी (कामठी)]] [[सोनेगाव (कामठी)]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी (कामठी)]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>mgfc5j6iwqj582mdv8114ni4o7a4ajg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139816</id>
      <parentid>2139815</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:24:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5193" xml:space="preserve">'''कामठी''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कामठी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=07109
}}
==प्रास्ताविक==
हे गांव नागपूर-मनसर-वाराणसी या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ७ वर आहे व नागपूर या शहरापासुन सुमारे १७ कि.मि. अंतरावर आहे.तसेच नागपूर - कोलकाता(पुर्वीचे -कलकत्ता)रेल्वे मार्गावरील नागपूरपासुनचे तिसरे स्थानक आहे.येथे जवळच [[ड्रॅगन पॅलेस, कामठी|ड्रॅगन पॅलेस]] हे प्रेक्षणीय स्थळ आहे.येथे विडी कामगार(बिड्या वळणारे कामगार) बरेच आहेत.पुर्वी, या गावाजवळच, ईग्रजांच्या राजवटीत त्यांची छावणी(cantonment)होती.

सध्या,  येथील [[लस्सी]] व [[रबडी]] प्रसिद्ध आहे.

==तालुक्यातील गावे==
[[आडका]] [[आजणी (कामठी)]] [[अंबाडी (कामठी)]] [[आसळवाडा]] [[आसोळी (कामठी)]] [[आवंढी]] [[बाबुळखेडा (कामठी)]] [[भामेवाडा]] [[भिलगाव (कामठी)]] [[भोवरी (कामठी)]] [[भुगाव (कामठी)]] [[बिदबिना]] [[बिडगाव]] [[बिणा]] [[बोरगाव (कामठी)]] [[चिचोळी (कामठी)]] [[चिखली (कामठी)]] [[चिकणा (कामठी)]] [[धारगाव (कामठी)]] [[दिघोरी बुद्रुक]] [[गडा]] [[गरळा]] [[घोरपड (कामठी)]] [[गुमठळा (कामठी)]] [[गुमठी (कामठी)]] [[जाखेगाव]] [[काडोळी (कामठी)]] [[कापसी बुद्रुक]] [[कवठा (कामठी)]] [[केम (कामठी)]] [[केसोरी]] [[खैरी (कामठी)]] [[खापा (कामठी)]] [[खापरखेडा (कामठी)]] [[खासळा]] [[खेडी]] [[कोराडी]] [[कुसुंबी (कामठी)]] [[लिहीगाव]] [[लोणखैरी]] [[महादुळा]] [[महालगाव (कामठी)]] [[मंगळी]] [[म्हासळा (कामठी)]] [[नांदा (कामठी)]] [[नान्हा]] [[नेराळा]] [[नेरी (कामठी)]] [[निंभा (कामठी)]] [[निन्हाई]] [[पळसड]] [[पांढेरकवडा]] [[पांढुरणा]] [[पांजरा (कामठी)]] [[पारसोडी (कामठी)]] [[पावनगाव (कामठी)]] [[पोवरी]] [[रनाळा]] [[रानमांगली (कामठी)]] [[सावळी (कामठी)]] [[सेलु (कामठी)]] [[शिरपुर]] [[शिवणी (कामठी)]] [[सोनेगाव (कामठी)]] [[सुरादेवी]] [[तांदुळवणी (कामठी)]] [[तारोडी बुद्रुक]] [[तारोडी खुर्द]] [[टेमसाणा]] [[उमरी (कामठी)]] [[उंडगाव]] [[वादोडा]] [[वारंभा]] [[वारेगाव (कामठी)]] [[येकार्डी]] [[येरखेडा]] [[झारप (कामठी)]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>1bcrnhq9ou2399d20zma76dct1uzhen</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चार्ल्स विल्यम जेफ्री ऍथी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31781</id>
    <redirect title="बिल ॲथी" />
    <revision>
      <id>2139878</id>
      <parentid>699149</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[बिल ॲथी]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[बिल ॲथी]]</text>
      <sha1>j1ml5zi27rneba82f86rpdio96udfij</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>देवकी पंडित</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37778</id>
    <revision>
      <id>2140023</id>
      <parentid>2107638</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:47:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>BipP92</username>
        <id>143288</id>
      </contributor>
      <comment>/* देवकी पंडित यांनी गायलेली भावगीते */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41469" xml:space="preserve">{{संदर्भ कमी}}
{{माहितीचौकट गायक
| नाव = देवकी पंडित
| चित्र = Devaki Pandit.jpg
| चित्रशीर्षक = देवकी पंडित
| उपाख्य = 
| टोपणनावे = 
| जन्म_दिनांक = {{जन्म दिनांक आणि वय|1965|3|6}}
| जन्म_स्थान = महाराष्ट्र
| मृत्यू_दिनांक = 
| मृत्यू_स्थान = 
| मृत्यू_कारण = 
| धर्म = [[हिंदू]]
| वांशिकत्व = 
| नागरिकत्व = [[भारतीय]]
| मूळ_गाव = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी]]
| आई = 
| वडील = 
| जोडीदार = 
| अपत्ये = 
| नातेवाईक = 
| शिक्षण = 
| प्रशिक्षण संस्था = 
| गुरू =पं.वसंतराव कुलकर्णी, किशोरी आमोणकर, पं.जितेंद्र अभिषेकी 
| संगीत प्रकार = शास्त्रीय संगीत, पार्श्वगायन
| घराणे = आगरा घराना
| कार्य = 
| पेशा = गायिका
| कार्य संस्था = 
| विशेष कार्य = 
| कार्यकाळ = 
| विशेष उपाधी = 
| गौरव = 
| पुरस्कार = 
| संकीर्ण = 
| तळटिप = 
| स्वाक्षरी = 
| संकेतस्थळ = 
}}
'''देवकी पंडित''' (जन्म:[[६ मार्च]], [[इ.स. १९६५|१९६५]]) या शास्त्रीय गायिका आहेत.
{{विस्तार}}

== पार्श्वभूमी ==
देवकी पंडित यांच्या आई उषा पंडित ह्या गायिका असल्याने गाण्याचे प्रथम संस्कार घरातूनच झाले. त्यांची गाण्याची साधना लहानपणापासूनच सुरू झाली. सुरुवातीला देवकी पंडित यांनी पं.वसंतराव कुलकर्णी यांच्याकडे शास्त्रीय संगीताचे शिक्षण घेतले. किशोरी आमोणकर यांच्याकडूनही त्यांनी शास्त्रीय संगीताचे मार्गदर्शन घेतले. त्यानंतर त्यांनी जवळ जवळ १२ वर्षे पं.जितेंद्र अभिषेकी यांच्याकडे शिक्षण घेतलं. अभिषेकी बुवांकडे शिकत असताना गाण्याच्या विविध अंगांचं, प्रकारांचं आणि सादरीकरणाचं त्यांचं ज्ञान विस्तारत गेलं. पं. बबनराव हळदणकर यांच्याकडूनही त्यांनी मार्गदर्शन घेतलं आहे.&lt;ref name=मटा&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/editorial/samwad/my-musician/articleshow/61703590.cms|title=माझे संगीतकार|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-03-26}}&lt;/ref&gt; 

== कारकीर्द ==
वयाच्या बाराव्या वर्षी त्यांची पहिली ध्वनिमुद्रिका (बालगीते) पॉलिडॉर कंपनीतर्फे प्रसिद्ध झाली. ह्या ध्वनिमुद्रिकेसाठी संगीतकार नंदू होनप यांनी संगीत दिलं होतं. देवकी पंडित यांनी दूरदर्शन वर पहिल्यांदा अरुण काकतकर यांची निर्मिती असलेल्या एका कार्यक्रमासाठी गायन केलं होतं. टेलिव्हिजनसाठी प्रथम त्यांचं गाणं रेकॉर्ड झालं ते सुधीर मोघे यांचं - ‘प्रीतीवाचून मरावे हेचि असेल प्राक्तन, प्रीतीवाचून जगेन’. त्यांनंतर त्यांनी संगीतकार पं.हृदयनाथ मंगेशकर, बाळ बर्वे, यशवंत देव, रवी दाते, अनिल-अरुण यांच्या बरोबर दूरदर्शन वर अनेक कार्यक्रमासाठी गायन केलं आहे.&lt;ref name=मटा/&gt; 

१९८४ साली आलेल्या ‘माहेरची माणसं’ (संगीतकार - सुधीर फडके) या चित्रपटातून चित्रपट पार्श्वगायनाची सुरुवात केली. १९८५ साली ‘अर्धांगी’ (संगीतकार - अशोक पत्की) या चित्रपटासाठी त्यांनी पार्श्वगायन केलं, ह्याच चित्रपटातील ‘चुनरी नको ओढू’ या गीतासाठी त्यांना महाराष्ट्र शासनाचा सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिकेचा पुरस्कार मिळाला. त्यानंतर त्यांनी नशीबवान, एक होता विदूषक, देवकी, भेट, नॉट ओन्ली मिसेस राऊत, सातच्या आत घरात, आम्ही असू लाडके, आईशप्पथ, सावली, तिन्हीसांजा, फॉरेनची पाटलीन, सुखांत, मी सिंधुताई सपकाळ, अनुमती अशा अनेक चित्रपटांसाठी पार्श्वगायन केले आहे.

'कभी हा कभी ना', 'साज', 'डर', 'बेताबी', 'गुड्डू', 'दायरा', 'पांडव', 'परंपरा' अशा अनेक हिंदी चित्रपटांसाठी त्यांनी पार्श्वगायन केले आहे. 'साज' ह्या चित्रपटासाठी उस्ताद झाकीर हुसैन यांचं संगीत असलेलं 'फिर भोर भयी जागा मधुबन' हे अत्यंत लोकप्रिय गाण त्यांनी गायलं आहे. त्याचप्रमाणे त्यांनी जयदेवजींकडे ‘श्रीकांत’ या दूरचित्र मालिकेसाठी आणि राहुल देव बर्मन यांच्याकडे गैरफिल्मी गीत गायले आहे. के. महावीर यांच्याकडे त्या काही महिने गझल शिकल्या. संगीतकार रवींद्र जैन यांच्यासाठी रामायण मालिकेचे शीर्षक गीत गायले – ‘मंगलभवन अमंगल हारी’. 

नौशाद, जयदेव, सुधीर फडके, श्रीनिवास खळे, यशवंत देव, पं. शिवकुमार शर्मा, पं. हरिप्रसाद चौरासिया, उस्ताद झाकीर हुसेन, आनंद मोडक, पं. हृदयनाथ मंगेशकर, सुधीर मोघे, अशोक पत्की, दीपक पाटेकर अशा अनेक संगीतकारांसाठी विविध चित्रपटगीते, गीतमाला (अल्बम्स), दूरचित्रवाणीवरील मालिकांची शीर्षकगीते, तसेच अनेक कार्यक्रमांतून त्यांनी गायन केले आहे. केदार पंडित, मिलिंद जोशी, सुधीर नायक, अशित देसाई, राहुल रानडे, कौशल इनामदार, सलील कुलकर्णी, निलेश मोहरीर या संगीतकारांकडेही त्या गायल्या आहेत. त्यांनी आराधना महाकाली, रामरक्षा स्तोत्रम्, गणाधीश, नमन गणेशा इ. गीतमालांसाठी संगीत दिग्दर्शनही केले आहे.&lt;ref name=मना/&gt; 

अल्फा मराठी या वाहिनी वरील ‘आभाळमाया’ या लोकप्रिय मालिकेच्या शीर्षक गीताच्या सुरावटीमधून त्या घराघरात पोहचल्या. दूरचित्रवाणीवरील अनेक मालिकांच्या शीर्षकगीतांमधून देवकी ताई यांचे सुर रसिकांच्या कानावर येत राहिले आणि मनात रुंजी घालत राहिले. रामायण, आभाळमाया, वादळवाट, अधुरी एक कहाणी, अवघाचि संसार, सांजभूल, जगावेगळी, बंधन, तुझ्याविना ,काटा रुते कुणाला, सांजसावल्या, किमयागार, जिवलगा, तू माझा सांगाती अशा अनेक लोकप्रिय मालिकांची शीर्षकगीते त्यांनी गायली. इतक्या मोठ्या संख्येने दूरचित्रवाणीवरील मालिका गीते गाणाऱ्या देवकी पंडित या एकमेव गायिका आहेत.&lt;ref name=मटा/&gt;

सवाई गंधर्व संगीत महोत्सव, मैहर संगीत महोत्सव, देवगंधर्व संगीत महोत्सव, स्पिरिट ऑफ युनिटी कॉन्सटर्स ऑफ युनिव्हर्सल इंटिग्रेशन अशा शास्त्रीय संगीताच्या दर्जेदार कार्यक्रमांमधून आपली कला सादर केली आहे. गेली अनेक वर्षे देश-विदेशात त्या आपली कला सादर करत आहेत.&lt;ref name=मना&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtranayak.in/pandaita-daevakai-saudhaakara|title=देवकी सुधाकर पंडित|website=महाराष्ट्र नायक|language=en|url-status=live|access-date=2022-03-26}}&lt;/ref&gt;

झी मराठी या वाहिनी वरील ‘सारेगमप’ या सांगीतिक स्पर्धेचं परीक्षकपद त्यांनी भूषविलं आणि खऱ्या अर्थानं गाण कसं ऐकावं, कसं गावं हे सामान्य प्रेक्षक वर्गाला नव्यानेच कळू लागलं. परीक्षक या नात्याने त्यांनी महत्त्वपूर्ण सुचनांद्वारे स्पर्धकांनाच नव्हे तर आस्वादकांनाही मार्गदर्शन करणाऱ्या त्या एक शिस्तप्रिय परीक्षक म्हणून लोकप्रिय झाल्या.&lt;ref name=मना/&gt;

शास्त्रीय संगीताची बैठक पक्की असलेल्या देवकी ताईंच्या आवाजातील गोडवा आणि लवचिकता या गुणांमुळेच त्या नाट्यसंगीत, सुगम संगीत, चित्रपट संगीत, ठुमरी, गझल असे गानप्रकार लीलया पेलताना दिसतात. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/editorial/samwad/master-musician/articleshow/62100783.cms|title=गुरूतुल्य संगीतकार|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-03-26}}&lt;/ref&gt;

==शीर्षकगीते==
देवकी पंडित यांनी अनेक दूरचित्रवाणी मालिकांची शीर्षकगीते गायिली आहेत. 
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''मालिका''' 
|'''गीतकार''' 
|'''संगीतकार''' 
|'''वाहिनी''' 
|-
|रामायण 
|जयदेव
|रविंद्र जैन
| rowspan=&quot;2&quot; |दूरदर्शन
|-
|सात फेेरे
|हरिवंश राय बच्चन
|राहुल देव बर्मन
|-
|हसरतें
|
|सुधीर मोघे
|झी टीव्ही
|-
|आपली माणसे
|मंगेश कुळकर्णी
|अशोक  पत्की
| rowspan=&quot;9&quot; |

ई टीव्ही  मराठी
|-
|काटा रुते कुणाला
|शांता शेळके
|अशोक  पत्की
|-
|कालाय तस्मै नमः
|
|अशोक  पत्की
|-
|किमयागार
|मंगेश कुळकर्णी
|अशोक  पत्की
|-
|गंध फुलांचा गेला सांगून
|अशोक  पत्की
|अशोक  पत्की
|-
|तू माझा सांगाती
|दासू वैद्य
|अशोक  पत्की
|-
|मंथन
|मंगेश कुळकर्णी
|अशोक  पत्की
|-
|सप्तपदी
|विजू माने
|अशोक  पत्की
|-
|सांजसावल्या
|सुधीर मोघे
|अशोक  पत्की
|-
|अधुरी एक कहाणी
|मंगेश पाडगावकर
|अशोक  पत्की
| rowspan=&quot;13&quot; |

झी  मराठी
|-
|अरुंधती
|अश्विनी शेंडे
|अशोक  पत्की
|-
|अवघाचि हा संसार
|रोहिणी निनावे
|अशोक  पत्की
|-
|आभाळमाया
|मंगेश कुळकर्णी
|अशोक  पत्की
|-
|गुंतता हृदय हे
|श्रीरंग गोडबोले
|अशोक  पत्की
|-
|ग्रहण
|
|अशोक  पत्की
|-
|जगावेगळी
|गुरू ठाकूर
|अशोक  पत्की
|-
|तुझ्याविना
|नितिन आखवे
|अशोक  पत्की
|-
|बंधन
|सौमित्र
|अशोक  पत्की
|-
|मानसी
|मंगेश कुळकर्णी
|अशोक  पत्की
|-
|मृण्मयी
|
|
|-
|वादळवाट
|मंगेश कुळकर्णी
|अशोक  पत्की
|-
|सांजभूल
|मिथिला सुभाष
|दीपक पाटेकर
|-
|आमदार सौभाग्यवती
|
|अशोक  पत्की
| rowspan=&quot;2&quot; |मी मराठी
&lt;br /&gt;
|-
|फिरुनी नवी जन्मेन मी
|
|अशोक  पत्की
|-
|अहंकार
|मिथिला सुभाष
|दीपक पाटेकर
| rowspan=&quot;8&quot; |सह्याद्री
|-
|ओढ लावी जीवा
|बाबा चव्हाण
|अशोक  पत्की
|-
|आणि अचानक 
|अशोक बागवे
|अशोक समेळ
|-
|नातं रक्ताचं
|
|
|-
|पदरी आलं आभाळ
|दासू वैद्य
|अशोक  पत्की
|-
|भरारी
|
|अशोक पत्की
|-
|विधिलिखित
|प्रविण दवणे
|अशोक  पत्की
|-
|राग एक रंग अनेक
|
|
|-
|अजूनही बरसात आहे
|रोहिणी निनावे
|अशोक पत्की
| rowspan=&quot;2&quot; |सोनी मराठी
|-
|एक होती राजकन्या
|अश्विनी शेंडे
|अशोक  पत्की
|-
|अग्निहोत्र
|श्रीरंग गोडबोले
|राहुल रानडे
| rowspan=&quot;5&quot; |स्टार प्रवाह
|-
|गोष्ट एका आनंदीची
|संदीप खरे
|अशोक  पत्की
|-
|जीवलगा
|संदीप खरे
|अशोक  पत्की
|-
|झुंज
|रोहिणी निनावे
|अशोक  पत्की
|-
|तुझंनी माझं घर श्रीमंताचं
|दासू वैद्य
|अशोक  पत्की
|}

==देवकी पंडित यांनी गायिलेली चित्रपट गीते==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|'''गीत'''
|'''गीतकार'''
|'''संगीतकार'''
|'''सहगायक / सहगायिका'''
| '''चित्रपट''' 
|'''वर्ष'''
|'''भाषा'''
|-
|तिथे नांदे शंभू
|सुधीर मोघे
|सुधीर फडके
|रविंद्र साठे,  श्रीकांत पारगांवकर, अरूण इंगळे,  शोभा जोशी, अपर्णा मयेकर
|माहेरची माणसं
|१९८४
|मराठी
|-
|यल्लमा मेरी यल्लमा 
|वसंत देव 
|बी.व्ही.कारंथ
|इला अरुण
| rowspan=&quot;2&quot; |गिद्ध - द व्हल्चर
| rowspan=&quot;2&quot; |१९८४
| rowspan=&quot;2&quot; |हिंदी
|-
|यल्लमा तेरा उदय हो 
|वसंत देव 
|बी.व्ही.कारंथ
|इला अरुण
|-
|चुनरी नको ओढू
|वंदना विटणकर
|अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|अर्धांगी
|१९८५
|मराठी
|-
|नयनात  रेखिलेले ते स्वप्न
|सुधीर नांदोडे
|अनिल-अरुण
|सुरेश वाडकर
|हिचं काय चुकलं
|१९८६
|मराठी
|-
|मैय्या मैय्या बोले 
|विनोद शर्मा
|जगजित सिंग
| -
|ज्वाला
|१९८६
|हिंदी
|-
|जणू तेजाची गंगा जाई
|
|विश्वनाथ मोरे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|वहिनीसाहेब
|१९८७
|मराठी
|-
|ॠण फिटता फिटेना
|सुधीर मोघे
|आनंद मोडक
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|नशिबवान
|१९८८
|मराठी
|-
|नवी नवी प्रीत ही मोहरली
|प्रविण दवणे
|अनिल मोहिले
|सुरेश वाडकर
|मुंबई ते मॉरिशस
|१९९१
|मराठी
|-
|जाळीमंदी झोंबतोया गारवा
| rowspan=&quot;5&quot; |ना.धो.महानोर
| rowspan=&quot;5&quot; |आनंद मोडक
|रविंद्र साठे
| rowspan=&quot;5&quot; |एक होता विदूषक
| rowspan=&quot;5&quot; |१९९२
| rowspan=&quot;5&quot; |मराठी
|-
|तुम्ही जाऊ नका हो रामा
|आशा भोसले
|-
|सूर्यनारायणा नित नेमाने
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|भरलं आभाळ पावसाळी पाहुणा
| -
|-
|लाल पैठणी रंग
|रविंद्र साठे
|-
|काळजातली हाक मुक्याने
|विवेक आपटे
|अनिल मोहिले
|सुरेश वाडकर
|जगावेगळी पैज
|१९९२
|मराठी
|-
|मांगती है प्यासी धरती
|आनंद बक्षी
|शिव-हरी
|लता मंगेशकर
|परंपरा
|१९९२
|हिंदी
|-
|अंग से अंग लगाना
|आनंद बक्षी
|शिव-हरी
|सुदेश भोसले, अलका याज्ञिक, विनोद राठोड
|डर
|१९९३
|हिंदी
|-
|कब रात आये 
| rowspan=&quot;2&quot; |सावन कुमार
| rowspan=&quot;2&quot; |महेश-किशोर 
| -
| rowspan=&quot;2&quot; |इकके पे इकका 
| rowspan=&quot;2&quot; |१९९४
| rowspan=&quot;2&quot; |हिंदी
|-
|सोऊंगा न सोने दुंगा
|कुमार सानू
|-
|वो तो है अलबेला
|मजरूह सुल्तानपुरी
|जतिन-ललित
|कुमार सानू
|कभी हा कभी ना
|१९९४
|हिंदी
|-
|कसम है प्यार की तुम्हे
|महेंद्र देहलवी
| rowspan=&quot;3&quot; |जतिन-ललित
|कुमार सानू
| rowspan=&quot;3&quot; |पांडव
| rowspan=&quot;3&quot; |१९९५
| rowspan=&quot;3&quot; |हिंदी
|-
|प्यार का अंदाज तुम
|मजरूह सुल्तानपुरी
|उदित नारायण
|-
|सपने सजाकर 
|महेंद्र देहलवी
| -
|-
|हम दो पंछी
| rowspan=&quot;4&quot; |मजरूह सुल्तानपुरी
| rowspan=&quot;4&quot; |नौशाद
|कुमार सानू
| rowspan=&quot;4&quot; |गुड्डू
| rowspan=&quot;4&quot; |१९९५
| rowspan=&quot;4&quot; |हिंदी
|-
|प्यार मेरा जिंदगी
|कुमार सानू
|-
|गुलशन गुलशन कली
|सुरेश वाडकर
|-
|डॅडी से पूछ लेना
|कुमार सानू
|-
|दायी आंख बोले 
|गुलजार
|आनंद-मिलिंद
| -
|दायरा
|१९९६
|हिंदी
|-
|झुठी मुठी रुठी
|समीर
|विशाल भारद्वाज
|सुरेश वाडकर, के.के.
|बेताबी
|१९९७
|हिंदी
|-
|फिर भोर भयी 
| rowspan=&quot;3&quot; |जावेद अख्तर
|झाकीर हुसैन 
| -
| rowspan=&quot;3&quot; |साज
| rowspan=&quot;3&quot; |१९९८
| rowspan=&quot;3&quot; |हिंदी
|-
|बादल चांदी बरसाये
|भुपेन हजारिका
|ज्योत्स्ना हर्डीकर
|-
|आज हम रोशन करेंगे
|राजकमल
| -
|-
|मी धरणी सांगते कहाणी
|जगदीश खेबूडकर
|अच्युत ठाकुर
| -
| rowspan=&quot;2&quot; |लढाई
| rowspan=&quot;2&quot; |१९९९
| rowspan=&quot;2&quot; |मराठी
|-
|ही लढाई अशी लढाई
|जगदीश खेबूडकर
|अच्युत ठाकुर
| -
|-
|तुझ्याविना हा श्रावण वैरी
|अशोक बागवे
|अनिल मोहिले
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|रंग प्रेमाचा
|१९९९ 
|मराठी
|-
|सप्‍तस्वरांनो लयशब्दांनो
|सुधीर मोघे
|आनंद मोडक
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|राजू
|२०००
|मराठी
|-
|देवकी गाते अंगाई
|
|ललित सेन
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|देवकी
|२००१
|मराठी
|-
|सोहळा मांडीला मी
|जगदीश खेबूडकर
|संजय गीते
| -
|अष्टरूपा जय वैभवलक्ष्मी माता
|२००१
|मराठी
|-
|हो नाही हो नाही करता
|दासू वैद्य
|अशोक  पत्की
|सुरेश वाडकर
|भेट
|२००२
|मराठी
|-
|सावलीत माझ्या कवडसे
|गजेंद्र अहिरे
|कौशल इनामदार
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|नॉट ओनली मिसेस राऊत
|२००३
|मराठी
|-
|अर्थ कळेना जगण्याचा
|विजय कुवळेकर
|राहुल रानडे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|सातच्या आत घरात
|२००४
|मराठी
|-
|धाव घेई विठ्ठला
|जगदीश खेबूडकर
|बाळ पळसुळे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|राजा पंढरीचा
|२००४
|मराठी
|-
|संसार मंदिरी आले
|जगदीश खेबूडकर
|संजय गीते
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|कुंकू लावते माहेरचं
|२००४
|मराठी
|-
|कोणत्या स्वप्नात वेडी माणसे  
|संदीप खरे 
|नरेंद्र भिडे 
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|कलम ३०२ 
|२००५ 
|मराठी
|-
|सारे आहे समीप तरीही
| rowspan=&quot;3&quot; |रविशंकर झिंगरे
| rowspan=&quot;3&quot; |शशी मिलिंद
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
| rowspan=&quot;3&quot; |झुळूक एक मोहक स्पर्श 
| rowspan=&quot;3&quot; |२००५
| rowspan=&quot;3&quot; |मराठी
|-
|हातावरली माझ्या मेंदी
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|जाऊ कुठे कळेना 
|अमेय दाते 
|-
|असेच हे कसेबसे
|सुरेश भट
|अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|आम्ही असू लाडके
|२००५
|मराठी
|-
|अंतरीही उरते काही
|
|केदार कुळकर्णी
|केदार कुळकर्णी
| rowspan=&quot;2&quot; |कधी अचानक
| rowspan=&quot;2&quot; |२००५
| rowspan=&quot;2&quot; |मराठी
|-
|काल होते सर्व काही
|
|केदार कुळकर्णी
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|तुला कधी कळेल का
|गजेंद्र अहिरे
|आनंद मोडक
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|दिवसेंदिवस
|२००६
|मराठी
|-
|सारंगा रे सारंगा
|सौमित्र
|अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; |आईशप्पथ
| rowspan=&quot;2&quot; |२००६
| rowspan=&quot;2&quot; |मराठी
|-
|ऐनक मे छब देखन जाऊ
|
|अशोक  पत्की
|संजीव चिमल्गी
|-
|दरवळला अनोखा गंध नवा
| rowspan=&quot;2&quot; |मंगेश कुलकर्णी
| rowspan=&quot;2&quot; |अशोक  पत्की
|स्वप्निल बांदोडकर
| rowspan=&quot;2&quot; |विश्वास
|२००६
| rowspan=&quot;2&quot; |मराठी
|-
|चित्रलिपी ही ज्याची त्याची
|सुरेश वाडकर
|२००६
|-
|मनात उठती सागरलाटा 
|
|अशोक  पत्की
|सुरेश वाडकर
|आव्हान 
|२००७ 
|मराठी
|-
|मंदावले दीप दाही दिशांनी 
|
|जितेंद्र कुलकर्णी 
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|मन पाखरू पाखरू 
|२००७ 
|मराठी
|-
|नीळ रंगी रंगले
| rowspan=&quot;3&quot; |श्रीधर कामत
| rowspan=&quot;3&quot; |अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
| rowspan=&quot;3&quot; |सावली
| rowspan=&quot;3&quot; |२००६
| rowspan=&quot;3&quot; |मराठी
|-
|मैफिलीचा रंग
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|वादळ वेगाने ये
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|तू पंचप्राण सुखनिधान
|जगदीश खेबूडकर
|अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|श्री सिद्धिविनायक महिमा
|२००७
|मराठी
|-
|नीज बाळे नीज ना
|गंगाधर महाम्बरे
|निर्मल कुमार
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|झाले मोकळे आकाश
|२००९
|मराठी
|-
|तिन्हीसांजा पसरल्या
|सुधीर मोघे
|अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|तिन्हीसांजा
|२००९
|मराठी
|-
|पंखात पाखरांच्या गोड
|फ.मुं.शिंदे
|अशोक  पत्की
|नंदेश उमप
|फॉरेनची पाटलीन
|२००८
|मराठी
|-
|कानात बोले प्रिती
|जगदीश खेबूडकर
|अच्युत ठाकुर
|स्वप्निल बांदोडकर
|येळकोट येळकोट जय मल्हार
|२००९
|मराठी
|-
|चंद्र झोपला गं तेथे
|आनंद म्हसवेकर
|मिथिलेश पाटणकर
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|जन्म
|२००९
|मराठी
|-
|इतकेच मला जाताना
|सुरेश भट
| rowspan=&quot;5&quot; |अशोक  पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
| rowspan=&quot;5&quot; |मी सिंधुताई सपकाळ
| rowspan=&quot;5&quot; |२०१०
| rowspan=&quot;5&quot; |मराठी
|-
|कशी ही बोलकी
|सुरेश भट
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|माऊलीच्या दुधापरी
|ग.दि.माडगूळकर
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|हे भास्करा क्षितिजावरी या
|प्रविण दवणे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|झाडाला धडकून गेली
|बाबासाहेब सौदागर
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|पहिल्या प्रीतीचा गंध
|
|ललित सेन
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|अर्जुन
|२०१०
|मराठी
|-
|ओ नाखवा रे
|सुप्रिया काळे
|अनिरुद्ध काळे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|मोहन आवटे
|२०११
|मराठी
|-
|जाळीमंदी पिकली करवंद
|ग.दि.माडगूळकर
|सुधीर फडके
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|गोळाबेरीज
|२०१२
|मराठी
|-
|चल चाल चाल तू बाळा
|जयंत धुपकर
|
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; |स्पंदन
| rowspan=&quot;2&quot; |२०१२
| rowspan=&quot;2&quot; |मराठी
|-
|या जगण्याचे
|जयंत धुपकर
|
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|एक छाया जवळ येते
|सदानंद डबीर
|मिलिंद जोशी
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|अशाच एका बेटावर
|२०१३
|मराठी
|-
|माझ्या अंगणी झोपाळा
|
|यशवंत देव
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|लेक लाडकी
|२०१३
|मराठी
|-
|भावना दाटुनी येता
|दिनेश वैद्य
|कमलेश भडकमकर
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|भाकरखाडी ७ किमी
|२०१३
|मराठी
|-
|माझ्याच माणसांना शोधित
|अजय कांडर 
|स्वानंद राजाराम
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|म्हादू
|२०१३
|मराठी
|-
|फुलांची पालखी निघाली
|
|गजेंद्र अहिरे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|अनुमती
|२०१३
|मराठी
|-
|कोना कोना दिल का 
|संदीप नाथ 
|संदीप 
| -
|साहेब बीवी और गैंगस्टर रिटर्न्स
|२०१३
|हिंदी
|-
|ना कळले मला
|संजय नवगीरे
|अशोक पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|घर होतं मेणाचं
|२०१८
|मराठी
|-
|गुंतले कशी तुझ्यात 
|प्रविण दवणे
|अशोक पत्की
|सुरेश वाडकर
|काही क्षण प्रेमाचे 
|२०१९ 
|मराठी
|-
|जीवनाचा सोहळा
|वैभव जोशी
|आशिष मुजूमदार
| -
|एबी आणि सीडी
|२०२०
|मराठी
|}

==देवकी पंडित यांनी गायलेली भावगीते==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''गीत'''
|'''गीतकार'''
|'''संगीतकार'''
|'''सहगायक'''
|-
|प्रीतीवाचून मरावे हेचि असेल प्राक्तन
|सुधीर मोघे 
|सुधीर मोघे 
| -
|-
|माझी उदास गीते
|सुरेश भट
|पं.जितेंद्र अभिषेकी
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|रंगुनी रंगात साऱ्या
|सुरेश भट
|सुधीर मोघे
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|कितीक काळ हालला
|कवी अनिल
|आनंद मोडक
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|पावसा पावसा किती येशील
|कवी अनिल
|आनंद मोडक
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|अशी सांज का
|विजया जहागिरदार
|बाळ बर्वे
| -
|-
|स्वरफुलांनो उमलू या
|प्रफुल्ल रणदिवे
|अशोक पत्की
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|आषाढाच्या सघन घनसम
|प्रविण दवणे
|दीपक पाटेकर
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|या रे सारे गाऊया
|यशवंत देव
|यशवंत देव
|सुरेश वाडकर
|-
|जरा जरा धुके निळे
|सदानंद डबीर
|केदार पंडित
|मिलिंद इंगळे
|-
|ऊन लागले तुला
|कवी ग्रेस
|सलील कुलकर्णी
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|अशा सांजवेळी निळाईत जेव्हा
|वैभव जोशी
|श्रेयस बेडेकर
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|-
|वळणावर आयुष्याच्या मी दीप लाविला होता
|अजित मालंडकर
|केदार पंडित
|&lt;nowiki&gt;-&lt;/nowiki&gt;
|}

== अल्बम ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''अल्बम'''
|'''संगीतकार'''
|-
|शब्दस्वरांच्या चांदण्यात
|राहुल घोरपडे
|-
|सारे तुझ्यात आहे
|अभिजीत राणे 
|-
|सांगू कुणास ही प्रीत
|श्रद्धा सामंत
|-
|रूतलेल्या आठवणी
|संजय हांडे
|-
|गगनाला पंख नवे
|संजय 
|-
|घन भरून येती
|नरेंद्र देशपांडे
|-
|शुभंकर गणेशा
|अशोक पत्की
|-
|अलगद
|अशोक पत्की
|-
|पाऊस मनातला
|अशोक पत्की
|-
|मन माझे
|अशोक पत्की
|-
|भजनामृत
|अशोक पत्की
|-
|श्री सदगुरू गीते
|अशोक पत्की
|-
|राजाई माझी माय
|कनकराज
|-
|तरीही
|
|-
|तुझा अबोला
|अशोक पत्की
|-
|नमन गणेशा
|देवकी पंडित
|-
|स्वर गणेश
|केदार पंडित
|-
|नदीकिनारी
|शैलेश दाणी
|-
|धिम ताना धिम ताना
|नीला-आकाश 
|-
|आकाश पेलताना
|
|-
|मन मुठीतून घरंगळताना
|मधुकर झिरादकर
|-
|तुझी सावली दे
|केदार पंडित
|-
|समर्थ धुन
|सुधीर मोघे 
|-
|झाला दत्तगुरू जयकार
|आशिष मुजूमदार
|-
|तू करुणेचा सिंधू
|मंदार आपटे
|-
|गोड तुझे रूप
|विलास पाटील
|-
|दयाघना पांडुरंगा
|यशवंत देव
|-
|गाणारं झाड
|आशिष केसकर
|-
|विंदानुभूती
|निलेश मोहरीर
|-
|साजणा
|विक्रम पेंढारकर
|-
|गणाधीश
|देवकी पंडित
|-
|तरंगिणी
|मिलिंद जोशी
|-
|कविता रसावलेली
|श्रीनिवास खळे
|-
|बेहोशीतले गाणे
|प्रदीप साठे
|-
|मोहने मन हरयो
|सुधीर नायक 
|-
|सुनो जरा
|नितिन शंकर
|-
|खुशबू
|
|-
|हलका नशा
|उत्पल बिस्वास
|}

== पुरस्कार ==

* १९८६ - महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - अर्धांगी
* २००१ - अल्फा गौरव पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - राजू
* २००२ - अल्फा गौरव पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - देवकी 
* २००२ - मेवाती घराणा पुरस्कार
* २००४ - अल्फा गौरव पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - नॉट ओन्ली मिसेस राऊत
* २००६ - आदित्य बिर्ला कला किरण पुरस्कार 
* २००७ - महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - सावली
* २०११ - महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - अर्जुन
* २०११ - झी गौरव पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका, चित्रपट - अर्जुन
* २०१४ - आयबीएन लोकमत 'प्रेरणा' पुरस्कार
* अब्दुल कलाम यांच्या हस्ते 'यंग माइस्ट्रो पुरस्कार' (Indian Music Academy)
* केसरबाई केरकर शिष्यवृत्ती

== बाह्य दुवे ==
https://www.aathavanitli-gani.com/Swar/Devaki_Pandit - 'आठवणीतली गाणी' या संकेतस्थळावर देवकी पंडित यांनी गायलेली गाणी

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:पंडित,देवकी}}
[[वर्ग:मराठी गायिका]]
[[वर्ग:हिंदी पार्श्वगायक]]
[[वर्ग:मराठी पार्श्वगायक]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>a0fx6bt9am8z4k14g2833co2c7bz8hk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>फ्रांस्वा ऍनातोले थिबॉ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45738</id>
    <redirect title="अनतोल फ्रान्स" />
    <revision>
      <id>2139885</id>
      <parentid>676744</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:17:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[अनतोल फ्रान्स]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अनतोल फ्रान्स]]</text>
      <sha1>gkp24zqnihb59kzf5i82oy9v5nt7dxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऍनातोले फ्रांस</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45789</id>
    <redirect title="अनतोल फ्रान्स" />
    <revision>
      <id>2139877</id>
      <parentid>671874</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[अनतोल फ्रान्स]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अनतोल फ्रान्स]]</text>
      <sha1>gkp24zqnihb59kzf5i82oy9v5nt7dxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>डिक ऍटवेल</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47113</id>
    <redirect title="विल्यम ॲटवेल" />
    <revision>
      <id>2139879</id>
      <parentid>1241393</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[विल्यम ॲटवेल]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विल्यम ॲटवेल]]</text>
      <sha1>1211o9hhfot7dj9chbbek1b7viqm0yq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>साचा:बंगलोर रॉयल चॅलेंजर्स संघ</title>
    <ns>10</ns>
    <id>47689</id>
    <revision>
      <id>2140020</id>
      <parentid>2110865</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:45:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.60.175.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3707" xml:space="preserve">{{cricket squad|teamname=बंगलोर रॉयल चॅलेंजर्स|bgcolor=#CE0303|textcolor=#ECD36C|bordercolor=black
|name=बंगलोर रॉयल चॅलेंजर्स संघ
|list=&lt;div&gt;
{{football squad2 player|no=२|name=[[मोहम्मद कैफ|कैफ]]}}
{{football squad2 player|no=३|name=[[चेतेश्वर पुजारा|पुजारा]]}}
{{football squad2 player|no=९|name=[[अरूण कार्थिक|कार्थिक]]}}
{{football squad2 player|no=१२|name=[[लूक पोमर्सबाच|पोमर्सबाच]]}}
{{football squad2 player|no=१४|name=[[मयंक अगरवाल|अगरवाल]]}}
{{football squad2 player|no=१८|name=[[विराट कोहली|कोहली]]}}
{{football squad2 player|no=३२|name=[[सौरभ तिवारी|तिवारी]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[रिली रोसोव|रोसोव]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[विजय झोल|झोल]]}}
{{football squad2 player|no=११|name=[[डॅनियल व्हेट्टोरी|व्हेट्टोरी]]}}
{{football squad2 player|no=४|name=[[अँड्रू मॅकडोनाल्ड|मॅकडोनाल्ड]]}}
{{football squad2 player|no=७|name=[[असद पठा|पठा]]}}
{{football squad2 player|no=२३|name=[[तिलकरत्ने दिलशान|दिलशान]]}}
{{football squad2 player|no=३३३|name=[[क्रिस गेल|गेल]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[राजु भटकल|भटकल]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[करून नायर|नायर]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[एस. थिगराजन|थिगराजन]]}}
{{football squad2 player|no=१७|name=[[ए.बी. डी व्हिलियर्स|डी व्हिलियर्स]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[मुरलीधरन गौतम|गौतम]]}}
{{football squad2 player|no=१|name=[[हर्शल पटेल|पटेल]]}}
{{football squad2 player|no=५|name=[[सफवान रहमान|रहमान]]}}
{{football squad2 player|no=८|name=[[सईद मोहम्मद|मोहम्मद]]}}
{{football squad2 player|no=२५|name=[[अभिमन्यू मिथुन|मिथुन]]}}
{{football squad2 player|no=३४|name=[[झहिर खान|खान]]}}
{{football squad2 player|no=३७|name=[[श्रीनाथ अरविंद|अरविंद]]}}
{{football squad2 player|no=६३|name=[[डर्क नेन्स|नेन्स]]}}
{{football squad2 player|no=६७|name=[[शार्ल लँगेवेल्ड्ट|लँगेवेल्ड्ट]]}}
{{football squad2 player|no=८००|name=[[मुथिया मुरलीधरन|मुरलीधरन]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[केपी अपन्ना|अपन्ना]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[अब्रार काझि|काझि]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[रायन निनान|निनान]]}}
{{football squad2 player|no=--|name=[[रोणीत मोरे|मोरे]]}}
{{football squad lastplayer|no=प्रशिक्षक |name=[[रे जेनिंग्स|जेनिंग्स]]}}
&lt;/div&gt;}}[[वर्ग:बंगलोर रॉयल चॅलेंजर्स सद्य खेळाडू]]&lt;noinclude&gt;

&lt;noinclude&gt;[[वर्ग: भारतीय प्रीमियर लीग संघ साचे]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>bwjhovsejs3bis9k7bqdxs4wfpp6gag</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारताचे राष्ट्रपती</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54951</id>
    <revision>
      <id>2139830</id>
      <parentid>2139731</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:31:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17321" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा
| post                     = राष्ट्रपती
| body                     = भारता
| native_name              = &lt;sub&gt;President of India&lt;/sub&gt;
| flag                     = Flag of the President of India (1950–1971).svg
| flagsize                 = 110px
| flagborder               =  Presidential Standard
| flagcaption              = 
| insignia                 = Emblem of India.svg
| insigniasize             = 120px
| insigniacaption          = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]]
| image                    
| imagesize                = 
| alt                      = 
| incumbent                =  [[रामनाथ कोविंद]]
| acting                     =
| incumbentsince           = २५ जुलै २०१७
| type                     = 
| status                   = 
| department               =  
| style                    = राष्ट्रपती महोदय&lt;br&gt;{{small|(भारतात)}}&lt;br&gt;Honourable President of India&lt;br&gt;{{small|(भारताबाहेर)}}
| member_of                = 
| reports_to               = 
| residence                = [[राष्ट्रपती भवन]]
| seat                     = 
| nominator                = 
| appointer                = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया
| appointer_qualified      = 
| termlength               = ५ वर्ष
| termlength_qualified     = 
| constituting_instrument  = 
| precursor                = 
| formation                = [[भारताचे संविधान]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| first                    = [[राजेंद्र प्रसाद]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| last                     = 
| abolished                = 
| succession               = 
| abbreviation             = 
| unofficial_names         = 
| deputy                   = 
| salary                   = ५,००,००० (प्रति माह)&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}&lt;/ref&gt;
| website                  = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India]
}}

'''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[रामनाथ कोविंद]] हे भारताचे [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे.

[[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. 

[[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे.

== इतिहास ==
[[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी भारताने कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्समध्ये जॉर्ज सहावा सह राजा म्हणून [[स्वातंत्र्य]] म्हणून स्वातंत्र्य मिळवले, जे देशाचे गव्हर्नल-जनरल होते. यानन्तर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्या नेतृत्वाखालील [[भारतीय संविधान]] सभेने देशासाठी एक संपूर्ण नवीन संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर [[इ.स. १९४९|१९४९]] रोजी भारतीय संविधान स्वीकारले गेले व झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी त्याची अंमलबजावणी सुरू झाली.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=srDytmFE3KMC&amp;redir_esc=y|title=Introduction to the Constitution of India|last=Sharma|last2=B.k|first2=Sharma|date=2007-08-01|publisher=Prentice-Hall Of India Pvt. Limited|isbn=9788120332461|language=en}}&lt;/ref&gt; [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या पहिल्या पदावर राजकारणात आणि राज्याचे सरचिटणीस यांची जागा भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाद्वारे बदली करण्यात आली. भारताचे संविधानाने, भारतीय संविधानाचे संरक्षण व कायद्याच्या नियमांचे रक्षण करण्यासाठी [[राष्ट्राध्यक्ष]] यांला, जबाबदारी व अधिकार यांचा समावेश केला आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20120402064301/http://lawmin.nic.in/olwing/coi/coi-english/coi-indexenglish.htm|title=THE CONSTITUTION OF INDIA|दिनांक=2012-04-02|संकेतस्थळ=web.archive.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-01-22}}&lt;/ref&gt; अनिवार्यपणे, संविधानाच्या कार्यकारी किंवा विधान मण्डळाच्या घटकांद्वारे घेतलेली कोणतीही कारवाई राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनन्तरच कायद्याची बनली जाईल. अध्यक्ष कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कोणत्याही कारवाईस संवैधानिकता नसतील. अध्यक्ष हा सर्वात प्रमुख आणि [[संविधान]] (अनुच्छेद ६०), जो कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कार्यात संवैधानिकता सुनिश्चित करण्यासाठी पूर्व-शक्तीची शक्ती आहे अशा संविधानाने सर्वात अधिक सक्षम आणि त्वरित बचाव करणारा आहे.

==यादी==
* [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]]


| ४
| [[वराहगिरी वेंकट गिरी]]&lt;br/&gt;(१८९४-१९८०)
| [[चित्र:Varahagiri Venkata Giri.jpg|100px]]
| २४ ऑगस्ट १९६९
| २४ ऑगस्ट १९७४ 
| [[गोपाल स्वरूप पाठक]]
|align=&quot;left&quot;|कार्यवाहू व निर्वाचित पदांवर असणारे वेंकट गिरी हे आजवरचे एकमेव राष्ट्रपती  आहेत.
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 5
| [[फक्रुद्दीन अली अहमद]]&lt;br/&gt;(१९०५-१९७७)
|
| २४ ऑगस्ट १९७४
| ११ फेब्रुवारी १९७७
| [[बी.डी. जत्ती]]
|align=&quot;left&quot;|
|- style=&quot;background-color:Wheat&quot;
| [[बी.डी. जत्ती]] *&lt;br/&gt;(१९१२-२००२)
| {{चित्र हवे}}
| ११ फेब्रुवारी १९७७
| २५ जुलै १९७७
|
|align=&quot;left&quot;|
|-
| ६
| [[नीलम संजीव रेड्डी]]&lt;br/&gt;(१९१३-१९९६)
| [[Image:NeelamSanjeevaReddy.jpg|100px]]
| २५ जुलै १९७७
| २५ जुलै १९८२
| [[मोहम्मद हिदायतुल्ला]]
|align=&quot;left&quot;|
|-
| ७
| [[झैल सिंग]]&lt;br/&gt;(१९१६-१९९४)
| [[चित्र:ZailSingh.jpg|100px]]
| २५ जुलै १९८२
| २५ जुलै १९८७
| [[रामस्वामी वेंकटरमण]]
|align=&quot;left&quot;|१९७२ साली झैल सिंग [[पंजाब]]चे मुख्यमंत्री तर १९८० साली भारताचे गृहमंत्री होते.
|-
| ८
| [[रामस्वामी वेंकटरमण]] &lt;br/&gt;(१९१०-२००९)
| [[Image:R Venkataraman.jpg|100px]]
| २५ जुलै १९८७
| २५ जुलै १९९२
| [[शंकरदयाळ शर्मा]]
|align=&quot;left&quot;|वेंकटरमण हे एक स्वातंत्र्यसेनानी होते व ब्रिटिश राजवटीत त्यांना तुरुंगवास भोगायला लागला होता.
|-
| ९
| [[शंकरदयाळ शर्मा]] &lt;br/&gt;(१९१८-१९९९)
| [[Image:Shankar Dayal Sharma 36.jpg|100px]]
| २५ जुलै १९९२
| २५ जुलै १९९७
| [[के.आर. नारायणन]]
|align=&quot;left&quot;|ृराष्ट्रपती होण्यापूर्वी शर्मा हे [[मध्य प्रदेश]] राज्याचे मुख्यमंत्री होते.
|-
| १०
| [[के.आर. नारायणन]] &lt;br/&gt;(१९२०-२००५)
| [[Image:K. R. Narayanan.jpg|100px]]
| २५ जुलै १९९७
| २५ जुलै २००२
| [[कृष्णकांत]]
|align=&quot;left&quot;|
|-
| ११
| डॉ. [[ए.पी.जे. अब्दुल कलाम]]&lt;br/&gt;(१९३१-२०१५)
| [[चित्र:Abdulkalam04052007.jpg|100 px]]
| २५ जुलै २००२
| २५ जुलै २००७
| [[भैरोसिंग शेखावत]]
|align=&quot;left&quot;|अब्दुल कलाम हे एक शास्त्रज्ञ होते. भारताचा अंतराळ कार्यक्रम राबवण्यात त्यांची आघाडीची भूमिका होती.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक |title=आण्विक स्वप्नांचे कैदी (इंग्रजी मजकूर) |last=Ramana |first=M. V. |coauthors=Reddy, C. Rammanohar |year=2002 |publisher=Orient Longman |location=New Delhi |isbn= |page=169 |दुवा=http://books.google.com/books?id=IjZA-bQde1wC&amp;pg=RA1-PA169&amp;dq=%22Abdul+Kalam%22+%22%22Pokhran-II%22}}&lt;/ref&gt; त्यांना देखील [[भारतरत्न]] पुरस्कार मिळाला होता.&lt;ref name=&quot;Misra&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|last1=Tyagi|first1=Kavita|last2=Misra|first2=Padma|title=मूळ तांत्रिक दळणवळण(इंग्रजी मजकूर)|दुवा=http://books.google.com/books?id=N3ixJ62qwqcC&amp;pg=PA124|accessdate=2 May 2012|publisher=PHI Learning Pvt. Ltd.|isbn=978-81-203-4238-5|page=124}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.hindustantimes.com/StoryPage/FullcoverageStoryPage.aspx?id=d1dfada8-d9b3-4783-ad6a-44f56165dd9fWho%20will%20be%20India%27s%20next%20President_Special|title='कलाम हे  लोकांचे खरे राष्ट्रपती होते' (इंग्रजी मजकूर){{मृत दुवा}}|दिनांक=२४ जुलै २००७|newspaper=[[Hindustan Times]]|agency=Indo-Asian News Service|accessdate=2 May 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.hindu.com/2007/04/14/stories/2007041411130100.htm|title=लोकांच्या राष्ट्रपतींनी ते पुन्हा केले(इंग्रजी मजकूर)|last=Perappadan |first=Bindu Shajan |दिनांक=१४ एप्रिल २००७|newspaper=[[The Hindu]]|accessdate=2 May 2012 |location=Chennai, India}}&lt;/ref&gt;
|-
| १२
| [[प्रतिभा पाटील]]&lt;br/&gt;(जन्म १९३४)
| [[File:PratibhaIndia.jpg|100px]]
| २५ जुलै २००७
| २५ जुलै २०१२
| [[मोहम्मद हमीद अन्सारी]]
|align=&quot;left&quot;|राष्ट्रपती बनणाऱ्या पाटील ह्या पहिल्या महिला होत्या.
|-
| १३
| [[प्रणव मुखर्जी]]&lt;br/&gt;(१९३५-२०२०)
| [[File:Pranab Mukherjee-World Economic Forum Annual Meeting Davos 2009 crop(2).jpg|100px]] 
| २५ जुलै २०१२
| २५ जुलै २०१७
| [[मोहम्मद हमीद अन्सारी]]
|align=&quot;left&quot;| मुखर्जी मनमोहनसिंग सरकारमध्ये अर्थमंत्री होते.
|-
| १४
| [[रामनाथ कोविंद]]
जन्म - १९४५
| [[File:RamNathKovind.png|100px]]
| २५ जुलै २०१७
| २५ जुलै २०२२
| [[व्यंकय्या नायडू]]
| २०१५ ते २०१७ या काळात बिहार राज्याचे राज्यपाल होते.२५ जुलै, २०१७ पासून पासून या पदावर आहेत. रामनाथ कोविन्द याचं जन्म उत्तर प्रदेश येतील कानपुर जिल्हयात डेरापुर, कानपुर या एका  छोट्याशा गावात झाला.
|-
|१५
|[[द्रौपदी मुर्मू]]
जन्म - १९५८
| [[File:Governor_of_Jharkhand_Draupadi_Murmu_in_December_2016.jpg|100px]]
|२५ जुलै २०२२
|
|
|२०१५ ते २०२१ या कालावधीत [[झारखंडचे राज्यपाल|झारखंडच्या नवव्या राज्यपाल]] म्हणून काम पाहिले होते.
|}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

==बाह्य दुवे==
#[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ]

[[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]]
[[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]]
[[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]]
[[वर्ग:याद्या]]
[[वर्ग:भारतीय संसद]]</text>
      <sha1>e8fprliq3xi58f48jiwmym1j38sotjs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139831</id>
      <parentid>2139830</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:31:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <comment>/* यादी */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9820" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा
| post                     = राष्ट्रपती
| body                     = भारता
| native_name              = &lt;sub&gt;President of India&lt;/sub&gt;
| flag                     = Flag of the President of India (1950–1971).svg
| flagsize                 = 110px
| flagborder               =  Presidential Standard
| flagcaption              = 
| insignia                 = Emblem of India.svg
| insigniasize             = 120px
| insigniacaption          = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]]
| image                    
| imagesize                = 
| alt                      = 
| incumbent                =  [[रामनाथ कोविंद]]
| acting                     =
| incumbentsince           = २५ जुलै २०१७
| type                     = 
| status                   = 
| department               =  
| style                    = राष्ट्रपती महोदय&lt;br&gt;{{small|(भारतात)}}&lt;br&gt;Honourable President of India&lt;br&gt;{{small|(भारताबाहेर)}}
| member_of                = 
| reports_to               = 
| residence                = [[राष्ट्रपती भवन]]
| seat                     = 
| nominator                = 
| appointer                = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया
| appointer_qualified      = 
| termlength               = ५ वर्ष
| termlength_qualified     = 
| constituting_instrument  = 
| precursor                = 
| formation                = [[भारताचे संविधान]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| first                    = [[राजेंद्र प्रसाद]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| last                     = 
| abolished                = 
| succession               = 
| abbreviation             = 
| unofficial_names         = 
| deputy                   = 
| salary                   = ५,००,००० (प्रति माह)&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}&lt;/ref&gt;
| website                  = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India]
}}

'''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[रामनाथ कोविंद]] हे भारताचे [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे.

[[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. 

[[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे.

== इतिहास ==
[[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी भारताने कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्समध्ये जॉर्ज सहावा सह राजा म्हणून [[स्वातंत्र्य]] म्हणून स्वातंत्र्य मिळवले, जे देशाचे गव्हर्नल-जनरल होते. यानन्तर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्या नेतृत्वाखालील [[भारतीय संविधान]] सभेने देशासाठी एक संपूर्ण नवीन संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर [[इ.स. १९४९|१९४९]] रोजी भारतीय संविधान स्वीकारले गेले व झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी त्याची अंमलबजावणी सुरू झाली.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=srDytmFE3KMC&amp;redir_esc=y|title=Introduction to the Constitution of India|last=Sharma|last2=B.k|first2=Sharma|date=2007-08-01|publisher=Prentice-Hall Of India Pvt. Limited|isbn=9788120332461|language=en}}&lt;/ref&gt; [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या पहिल्या पदावर राजकारणात आणि राज्याचे सरचिटणीस यांची जागा भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाद्वारे बदली करण्यात आली. भारताचे संविधानाने, भारतीय संविधानाचे संरक्षण व कायद्याच्या नियमांचे रक्षण करण्यासाठी [[राष्ट्राध्यक्ष]] यांला, जबाबदारी व अधिकार यांचा समावेश केला आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20120402064301/http://lawmin.nic.in/olwing/coi/coi-english/coi-indexenglish.htm|title=THE CONSTITUTION OF INDIA|दिनांक=2012-04-02|संकेतस्थळ=web.archive.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-01-22}}&lt;/ref&gt; अनिवार्यपणे, संविधानाच्या कार्यकारी किंवा विधान मण्डळाच्या घटकांद्वारे घेतलेली कोणतीही कारवाई राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनन्तरच कायद्याची बनली जाईल. अध्यक्ष कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कोणत्याही कारवाईस संवैधानिकता नसतील. अध्यक्ष हा सर्वात प्रमुख आणि [[संविधान]] (अनुच्छेद ६०), जो कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कार्यात संवैधानिकता सुनिश्चित करण्यासाठी पूर्व-शक्तीची शक्ती आहे अशा संविधानाने सर्वात अधिक सक्षम आणि त्वरित बचाव करणारा आहे.

==यादी==
* [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]]

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

==बाह्य दुवे==
#[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ]

[[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]]
[[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]]
[[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]]
[[वर्ग:याद्या]]
[[वर्ग:भारतीय संसद]]</text>
      <sha1>aicoe4ma540tqds00s912zsdla5frcw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139832</id>
      <parentid>2139831</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:32:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9857" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा
| post                     = राष्ट्रपती
| body                     = भारता
| native_name              = &lt;sub&gt;President of India&lt;/sub&gt;
| flag                     = Flag of the President of India (1950–1971).svg
| flagsize                 = 110px
| flagborder               =  Presidential Standard
| flagcaption              = 
| insignia                 = Emblem of India.svg
| insigniasize             = 120px
| insigniacaption          = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]]
| image                    
| imagesize                = Ram Nath Kovind official portrait.jpg
| alt                      = 
| incumbent                =  [[रामनाथ कोविंद]]
| acting                     =
| incumbentsince           = २५ जुलै २०१७
| type                     = 
| status                   = 
| department               =  
| style                    = राष्ट्रपती महोदय&lt;br&gt;{{small|(भारतात)}}&lt;br&gt;Honourable President of India&lt;br&gt;{{small|(भारताबाहेर)}}
| member_of                = 
| reports_to               = 
| residence                = [[राष्ट्रपती भवन]]
| seat                     = 
| nominator                = 
| appointer                = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया
| appointer_qualified      = 
| termlength               = ५ वर्ष
| termlength_qualified     = 
| constituting_instrument  = 
| precursor                = 
| formation                = [[भारताचे संविधान]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| first                    = [[राजेंद्र प्रसाद]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| last                     = 
| abolished                = 
| succession               = 
| abbreviation             = 
| unofficial_names         = 
| deputy                   = 
| salary                   = ५,००,००० (प्रति माह)&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}&lt;/ref&gt;
| website                  = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India]
}}

'''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[रामनाथ कोविंद]] हे भारताचे [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे.

[[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. 

[[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे.

== इतिहास ==
[[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी भारताने कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्समध्ये जॉर्ज सहावा सह राजा म्हणून [[स्वातंत्र्य]] म्हणून स्वातंत्र्य मिळवले, जे देशाचे गव्हर्नल-जनरल होते. यानन्तर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्या नेतृत्वाखालील [[भारतीय संविधान]] सभेने देशासाठी एक संपूर्ण नवीन संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर [[इ.स. १९४९|१९४९]] रोजी भारतीय संविधान स्वीकारले गेले व झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी त्याची अंमलबजावणी सुरू झाली.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=srDytmFE3KMC&amp;redir_esc=y|title=Introduction to the Constitution of India|last=Sharma|last2=B.k|first2=Sharma|date=2007-08-01|publisher=Prentice-Hall Of India Pvt. Limited|isbn=9788120332461|language=en}}&lt;/ref&gt; [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या पहिल्या पदावर राजकारणात आणि राज्याचे सरचिटणीस यांची जागा भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाद्वारे बदली करण्यात आली. भारताचे संविधानाने, भारतीय संविधानाचे संरक्षण व कायद्याच्या नियमांचे रक्षण करण्यासाठी [[राष्ट्राध्यक्ष]] यांला, जबाबदारी व अधिकार यांचा समावेश केला आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20120402064301/http://lawmin.nic.in/olwing/coi/coi-english/coi-indexenglish.htm|title=THE CONSTITUTION OF INDIA|दिनांक=2012-04-02|संकेतस्थळ=web.archive.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-01-22}}&lt;/ref&gt; अनिवार्यपणे, संविधानाच्या कार्यकारी किंवा विधान मण्डळाच्या घटकांद्वारे घेतलेली कोणतीही कारवाई राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनन्तरच कायद्याची बनली जाईल. अध्यक्ष कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कोणत्याही कारवाईस संवैधानिकता नसतील. अध्यक्ष हा सर्वात प्रमुख आणि [[संविधान]] (अनुच्छेद ६०), जो कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कार्यात संवैधानिकता सुनिश्चित करण्यासाठी पूर्व-शक्तीची शक्ती आहे अशा संविधानाने सर्वात अधिक सक्षम आणि त्वरित बचाव करणारा आहे.

==यादी==
* [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]]

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

==बाह्य दुवे==
#[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ]

[[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]]
[[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]]
[[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]]
[[वर्ग:याद्या]]
[[वर्ग:भारतीय संसद]]</text>
      <sha1>896tiyrfkyrjbb0tkr2k7tudesu4a4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139833</id>
      <parentid>2139832</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:33:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9854" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा
| post                     = राष्ट्रपती
| body                     = भारता
| native_name              = &lt;sub&gt;President of India&lt;/sub&gt;
| flag                     = Flag of the President of India (1950–1971).svg
| flagsize                 = 110px
| flagborder               =  Presidential Standard
| flagcaption              = 
| insignia                 = Emblem of India.svg
| insigniasize             = 120px
| insigniacaption          = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]]
| image                    
| imagesize                = Ram Nath Kovind official portrait.jpg
| alt                      = 
| incumbent                = [[रामनाथ कोविंद]]
| acting                   =
| incumbentsince           = २५ जुलै २०१७
| type                     = 
| status                   = 
| department               =  
| style                    = राष्ट्रपती महोदय&lt;br&gt;{{small|(भारतात)}}&lt;br&gt;Honourable President of India&lt;br&gt;{{small|(भारताबाहेर)}}
| member_of                = 
| reports_to               = 
| residence                = [[राष्ट्रपती भवन]]
| seat                     = 
| nominator                = 
| appointer                = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया
| appointer_qualified      = 
| termlength               = ५ वर्ष
| termlength_qualified     = 
| constituting_instrument  = 
| precursor                = 
| formation                = [[भारताचे संविधान]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| first                    = [[राजेंद्र प्रसाद]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| last                     = 
| abolished                = 
| succession               = 
| abbreviation             = 
| unofficial_names         = 
| deputy                   = 
| salary                   = ५,००,००० (प्रति माह)&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}&lt;/ref&gt;
| website                  = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India]
}}

'''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[रामनाथ कोविंद]] हे भारताचे [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे.

[[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. 

[[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे.

== इतिहास ==
[[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी भारताने कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्समध्ये जॉर्ज सहावा सह राजा म्हणून [[स्वातंत्र्य]] म्हणून स्वातंत्र्य मिळवले, जे देशाचे गव्हर्नल-जनरल होते. यानन्तर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्या नेतृत्वाखालील [[भारतीय संविधान]] सभेने देशासाठी एक संपूर्ण नवीन संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर [[इ.स. १९४९|१९४९]] रोजी भारतीय संविधान स्वीकारले गेले व झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी त्याची अंमलबजावणी सुरू झाली.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=srDytmFE3KMC&amp;redir_esc=y|title=Introduction to the Constitution of India|last=Sharma|last2=B.k|first2=Sharma|date=2007-08-01|publisher=Prentice-Hall Of India Pvt. Limited|isbn=9788120332461|language=en}}&lt;/ref&gt; [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या पहिल्या पदावर राजकारणात आणि राज्याचे सरचिटणीस यांची जागा भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाद्वारे बदली करण्यात आली. भारताचे संविधानाने, भारतीय संविधानाचे संरक्षण व कायद्याच्या नियमांचे रक्षण करण्यासाठी [[राष्ट्राध्यक्ष]] यांला, जबाबदारी व अधिकार यांचा समावेश केला आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20120402064301/http://lawmin.nic.in/olwing/coi/coi-english/coi-indexenglish.htm|title=THE CONSTITUTION OF INDIA|दिनांक=2012-04-02|संकेतस्थळ=web.archive.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-01-22}}&lt;/ref&gt; अनिवार्यपणे, संविधानाच्या कार्यकारी किंवा विधान मण्डळाच्या घटकांद्वारे घेतलेली कोणतीही कारवाई राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनन्तरच कायद्याची बनली जाईल. अध्यक्ष कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कोणत्याही कारवाईस संवैधानिकता नसतील. अध्यक्ष हा सर्वात प्रमुख आणि [[संविधान]] (अनुच्छेद ६०), जो कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कार्यात संवैधानिकता सुनिश्चित करण्यासाठी पूर्व-शक्तीची शक्ती आहे अशा संविधानाने सर्वात अधिक सक्षम आणि त्वरित बचाव करणारा आहे.

==यादी==
* [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]]

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

==बाह्य दुवे==
#[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ]

[[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]]
[[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]]
[[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]]
[[वर्ग:याद्या]]
[[वर्ग:भारतीय संसद]]</text>
      <sha1>grnq757gkem18u5xpi6txglkcueenrd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139838</id>
      <parentid>2139833</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T14:07:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9862" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा
| post                     = राष्ट्रपती
| body                     = भारता
| native_name              = &lt;sub&gt;President of India&lt;/sub&gt;
| flag                     = Flag of the President of India (1950–1971).svg
| flagsize                 = 110px
| flagborder               =  Presidential Standard
| flagcaption              = 
| insignia                 = Emblem of India.svg
| insigniasize             = 120px
| insigniacaption          = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]]
| image                  =  Ram Nath Kovind official portrait.jpg 
| imagesize                = 220px 
| alt                      = 
| incumbent                = [[रामनाथ कोविंद]]
| acting                   =
| incumbentsince           = २५ जुलै २०१७
| type                     = 
| status                   = 
| department               =  
| style                    = राष्ट्रपती महोदय&lt;br&gt;{{small|(भारतात)}}&lt;br&gt;Honourable President of India&lt;br&gt;{{small|(भारताबाहेर)}}
| member_of                = 
| reports_to               = 
| residence                = [[राष्ट्रपती भवन]]
| seat                     = 
| nominator                = 
| appointer                = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया
| appointer_qualified      = 
| termlength               = ५ वर्ष
| termlength_qualified     = 
| constituting_instrument  = 
| precursor                = 
| formation                = [[भारताचे संविधान]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| first                    = [[राजेंद्र प्रसाद]]&lt;br&gt;२६ जानेवारी १९५०
| last                     = 
| abolished                = 
| succession               = 
| abbreviation             = 
| unofficial_names         = 
| deputy                   = 
| salary                   = ५,००,००० (प्रति माह)&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}&lt;/ref&gt;
| website                  = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India]
}}

'''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[रामनाथ कोविंद]] हे भारताचे [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे.

[[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. 

[[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे.

== इतिहास ==
[[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी भारताने कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्समध्ये जॉर्ज सहावा सह राजा म्हणून [[स्वातंत्र्य]] म्हणून स्वातंत्र्य मिळवले, जे देशाचे गव्हर्नल-जनरल होते. यानन्तर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्या नेतृत्वाखालील [[भारतीय संविधान]] सभेने देशासाठी एक संपूर्ण नवीन संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर [[इ.स. १९४९|१९४९]] रोजी भारतीय संविधान स्वीकारले गेले व झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी त्याची अंमलबजावणी सुरू झाली.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=srDytmFE3KMC&amp;redir_esc=y|title=Introduction to the Constitution of India|last=Sharma|last2=B.k|first2=Sharma|date=2007-08-01|publisher=Prentice-Hall Of India Pvt. Limited|isbn=9788120332461|language=en}}&lt;/ref&gt; [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या पहिल्या पदावर राजकारणात आणि राज्याचे सरचिटणीस यांची जागा भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाद्वारे बदली करण्यात आली. भारताचे संविधानाने, भारतीय संविधानाचे संरक्षण व कायद्याच्या नियमांचे रक्षण करण्यासाठी [[राष्ट्राध्यक्ष]] यांला, जबाबदारी व अधिकार यांचा समावेश केला आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20120402064301/http://lawmin.nic.in/olwing/coi/coi-english/coi-indexenglish.htm|title=THE CONSTITUTION OF INDIA|दिनांक=2012-04-02|संकेतस्थळ=web.archive.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-01-22}}&lt;/ref&gt; अनिवार्यपणे, संविधानाच्या कार्यकारी किंवा विधान मण्डळाच्या घटकांद्वारे घेतलेली कोणतीही कारवाई राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनन्तरच कायद्याची बनली जाईल. अध्यक्ष कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कोणत्याही कारवाईस संवैधानिकता नसतील. अध्यक्ष हा सर्वात प्रमुख आणि [[संविधान]] (अनुच्छेद ६०), जो कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कार्यात संवैधानिकता सुनिश्चित करण्यासाठी पूर्व-शक्तीची शक्ती आहे अशा संविधानाने सर्वात अधिक सक्षम आणि त्वरित बचाव करणारा आहे.

==यादी==
* [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]]

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

==बाह्य दुवे==
#[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ]

[[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]]
[[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]]
[[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]]
[[वर्ग:याद्या]]
[[वर्ग:भारतीय संसद]]</text>
      <sha1>d33jkpk9y64sn6a5rbfcwc38hlo0jc4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मारुती स्तोत्र</title>
    <ns>0</ns>
    <id>58237</id>
    <revision>
      <id>2139843</id>
      <parentid>2063434</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:04:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>सुप्रभात</username>
        <id>146719</id>
      </contributor>
      <comment>/* पूर्ण रुप */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1088" xml:space="preserve">'''मारुती स्तोत्र''' हे [[मारुती]] तथा हनुमान या हिंदू देवतेची स्तुती करणारे काव्य होय.

या स्तोत्राची अनेक रुपे आहेत. त्यांपैकी [[समर्थ रामदास स्वामी|समर्थ रामदासांनी]] लिहिलेले स्तोत्र महाराष्ट्रात प्रचलित आहे. याची सुरुवात ''भीमरूपी महारुद्र वज्र हनुमान मारुती'' या पंक्तीने होते.

पूर्ण रुप
[मारुती स्तोत्र|विकिस्रोतावरील पूर्ण रुपातील स्तोत्र]]

==हे सुद्धा पहा==
* [[हनुमान चालीसा]]
*[[हनुमान स्तुती]]

[[वर्ग:मराठी स्तोत्रे]]</text>
      <sha1>pjbexr6vwiinlctksnkd8qw4ya2318a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139889</id>
      <parentid>2139843</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:21:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/सुप्रभात|सुप्रभात]] ([[User talk:सुप्रभात|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:KiranBOT II|KiranBOT II]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1098" xml:space="preserve">'''मारुती स्तोत्र''' हे [[मारुती]] तथा हनुमान या हिंदू देवतेची स्तुती करणारे काव्य होय.

या स्तोत्राची अनेक रुपे आहेत. त्यांपैकी [[समर्थ रामदास स्वामी|समर्थ रामदासांनी]] लिहिलेले स्तोत्र महाराष्ट्रात प्रचलित आहे. याची सुरुवात ''भीमरूपी महारुद्र वज्र हनुमान मारुती'' या पंक्तीने होते.

==पूर्ण रुप==
[[s:mr:मारुती स्तोत्र|विकिस्रोतावरील पूर्ण रुपातील स्तोत्र]]

==हे सुद्धा पहा==
* [[हनुमान चालीसा]]
*[[हनुमान स्तुती]]

[[वर्ग:मराठी स्तोत्रे]]</text>
      <sha1>qeag7vdsoqgjxhcly8836sc1a2mdogk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट ईंडीझ दौरा, २००८-०९</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61070</id>
    <redirect title="इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २००८-०९" />
    <revision>
      <id>2139873</id>
      <parentid>807747</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २००८-०९]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २००८-०९]]</text>
      <sha1>jbr1bt6onsufzrmgmo93tt3kzhcrrad</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कोराडी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64692</id>
    <revision>
      <id>2139954</id>
      <parentid>2102408</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T06:52:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4935" xml:space="preserve">[[चित्र:koradi.jpg|left|thumb|कोराडी औष्णिक विद्युत प्रकल्प]]

{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''कोराडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''कोराडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==प्रास्ताविक==
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कोराडी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=०७१०९
}}
'''कोराडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] एक गाव आहे. हे गाव नागपूर जिल्ह्याच्या [[कामठी|कामठी तालुक्यात]]  समाविष्ट आहे.
==भौगोलिक स्थान==
हे गाव [[नागपूर]]-[[सावनेर]]-ओबेदुल्लागंज या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ६९ वर आहे व नागपूर या शहरापासून सुमारे ९ कि.मी. अंतरावर आहे. येथे औष्णिक &lt;ref&gt;http://www.mahagenco.in/INSTALLED-CAPACITY-01.shtm&lt;/ref&gt; विद्युत निर्मिती प्रकल्प आहे. येथे श्री [[महालक्ष्मी]] देवीचे एक प्राचीन मंदिर आहे. [[नवरात्र|नवरात्रादरम्यान]] येथे मोठी जत्रा भरते व अनेक लोक देवीच्या दर्शनाला येतात.

अनेक शाळा, महाविद्यालये आणि शैक्षणिक संस्थाने कोराडी येथे आहेत. कोराडी येथील औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्र हे महाराष्ट्रातील प्रमुख वीजनिर्मिती केंद्रापैकी एक आहे येथे २४०० मेगावॅट वीजनिर्मिती क्षमता आहे.

राज्याचा राजकारणातील प्रमुख व्यक्तिमत्त्व आणि महाराष्ट्राचे माजी [[ऊर्जा]]मंत्री श्री. चंद्रशेखर बावनकुळे हे कोराडीचे रहिवासी आहेत.

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
* [http://www.mahagenco.in/INSTALLED-CAPACITY-01.shtm महाजेन्को.इन्]

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:वीज निर्मिती प्रकल्प असणारी गावे]]</text>
      <sha1>cphmo8gd4r11xjfq8ch1roiglk5kb15</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139955</id>
      <parentid>2139954</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T06:55:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* भौगोलिक स्थान */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5606" xml:space="preserve">[[चित्र:koradi.jpg|left|thumb|कोराडी औष्णिक विद्युत प्रकल्प]]

{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''कोराडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''कोराडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==प्रास्ताविक==
{{माहितीचौकट भारतीय शहर
|नाव=कोराडी
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|दूरध्वनी_कोड=०७१०९
}}
'''कोराडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] एक गाव आहे. हे गाव नागपूर जिल्ह्याच्या [[कामठी|कामठी तालुक्यात]]  समाविष्ट आहे.
==भौगोलिक स्थान==
हे गाव [[नागपूर]]-[[सावनेर]]-ओबेदुल्लागंज या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक - ६९ वर आहे व नागपूर या शहरापासून सुमारे ९ कि.मी. अंतरावर आहे. येथे औष्णिक &lt;ref&gt;http://www.mahagenco.in/INSTALLED-CAPACITY-01.shtm&lt;/ref&gt; विद्युत निर्मिती प्रकल्प आहे. येथे श्री [[महालक्ष्मी]] देवीचे एक प्राचीन मंदिर आहे. [[नवरात्र|नवरात्रादरम्यान]] येथे मोठी जत्रा भरते व अनेक लोक देवीच्या दर्शनाला येतात.

अनेक शाळा, महाविद्यालये आणि शैक्षणिक संस्थाने कोराडी येथे आहेत. कोराडी येथील औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्र हे महाराष्ट्रातील प्रमुख वीजनिर्मिती केंद्रापैकी एक आहे येथे २४०० मेगावॅट वीजनिर्मिती क्षमता आहे.

राज्याचा राजकारणातील प्रमुख व्यक्तिमत्त्व आणि महाराष्ट्राचे माजी [[ऊर्जा]]मंत्री श्री. चंद्रशेखर बावनकुळे हे कोराडीचे रहिवासी आहेत.
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
* [http://www.mahagenco.in/INSTALLED-CAPACITY-01.shtm महाजेन्को.इन्]

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:वीज निर्मिती प्रकल्प असणारी गावे]]</text>
      <sha1>dq27r8qx4jjkshczuv5gd4975h0o7m3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>स्थानानुकूल भाषाबदल</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67068</id>
    <revision>
      <id>2139907</id>
      <parentid>2136762</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:29:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <comment>पान काढा विनंती नाकारली, मजकूर टाकला.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1033" xml:space="preserve">स्थानानुकूल भाषाबदल (किंवा भाषा स्थानिकीकरण) ही उत्पादनाचे भाषांतर विशिष्ट देश किंवा प्रदेशात रुपांतर करण्याची प्रक्रिया आहे. उत्पादनाच्या भाषांतर आणि सांस्कृतिक रूपांतराच्या (विशिष्ट देश, प्रदेश, संस्कृती किंवा गटांसाठी) मोठ्या प्रक्रियेचा हा दुसरा टप्पा आहे, ज्याला आंतरराष्ट्रीयीकरण आणि स्थानिकीकरण म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या प्रक्रियेला वेगळ्या बाजारपेठेतील फरक लक्षात घेता येतो.</text>
      <sha1>krrqp9z0zezgwytlwle9a0ps1jqooeq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140002</id>
      <parentid>2139907</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:18:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — योग्य रकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य रकार|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1030" xml:space="preserve">स्थानानुकूल भाषाबदल (किंवा भाषा स्थानिकीकरण) ही उत्पादनाचे भाषांतर विशिष्ट देश किंवा प्रदेशात रुपांतर करण्याची प्रक्रिया आहे. उत्पादनाच्या भाषांतर आणि सांस्कृतिक रूपांतराच्या (विशिष्ट देश, प्रदेश, संस्कृती किंवा गटांसाठी) मोठ्या प्रक्रियेचा हा दुसरा टप्पा आहे, ज्याला आंतरराष्ट्रीयीकरण आणि स्थानिकीकरण म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रक्रियेला वेगळ्या बाजारपेठेतील फरक लक्षात घेता येतो.</text>
      <sha1>g4rm38a5h1ozsaff0fvksmsnhmtasw4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>द्राविड लोक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75528</id>
    <revision>
      <id>2139905</id>
      <parentid>2136933</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:26:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <comment>पान काढा विनंती नाकारली, मजकूर टाकला.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1139" xml:space="preserve">'''द्रविड लोक''' दक्षिण भारतातील रहिवासी आहेत. हे लोक प्रामुख्याने तामिळ, मल्याळम, तेलुगु आणि कन्नड या भाषा बोलतात. आनुवंशिक अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की प्रोटो-द्रविड लोक आधुनिक इराणमधील झाग्रोस पर्वतातील नवपाषाण काळातील शेतकऱ्यांशी जवळून संबंधित होते. दुसरा अभ्यास असे सूचित करतो की निओलिथिक शेतकरी पूर्वज घटक हा आधुनिक दक्षिण आशियाई लोकांचा मुख्य वंश आहे. दक्षिण आशियाई लोक इतर पश्चिम-युरेशियन लोकसंख्येशी जवळून संबंधित आहेत.</text>
      <sha1>lkqr1dvfsa241ynyirwnger7cdid55y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>क्रांतिकारक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76128</id>
    <revision>
      <id>2139850</id>
      <parentid>2139389</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:26:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5414" xml:space="preserve">क्रांती करणाऱ्या व/किंवा अशा कार्यवाहीत भाग घेणाऱ्या व्यक्तींना क्रांतिकारक म्हणतात.
इ.स. १८५७ चे भारतीय स्वातंत्र्ययुद्धात [[मंगल पांडे]], [[तात्या टोपे]], झाशीची [[राणी लक्ष्मीबाई]], [[नानासाहेब पेशवे]], शेवटचा मुघल बादशाहा [[बहादूरशाह जफर]] वगैरे स्वातंत्रवीरांचा सक्रिय सहभाग होता. मात्र स्वातंत्र्ययुद्ध अयशस्वी झाले, आणि भारतात ब्रिटिश सरकारचे शासन सुरू झाले. त्यापूर्वी आणि त्यानंतरही ज्या क्रांतिकारांनी भारताला स्वातंत्र्य मिळावे यासाठी हरप्रकारे प्रयत्‍न केले अशा काही क्रांतिकारकांची ही यादी:'

* [[अनंत लक्ष्मण कान्हेरे]]
* [[उमाजी नाईक]] 
* [[चंद्रशेखर आझाद]]
* [[मंगल पांडे]]
* [[दामोदर हरी चाफेकर]]
* [[नाना पाटील]]
* [[बाळकृष्ण हरी चाफेकर]]
* [[भगतसिंग]]
* [[मदनलाल धिंग्रा]]
* [[राजगुरू]]
* [[लहुजी राघोजी साळवे]] 
* [[हरी मकाजी नाईक]]
* [[वासुदेव बळवंत फडके]]
* [[वासुदेव हरी चाफेकर]]
* [[विष्णू गणेश पिंगळे]]
* [[विनायक दामोदर सावरकर]]
* [[भगतसिंग]]
* [[राजगुरू]]
* [[सुखदेव]]
* [[सुभाषचंद्र बोस]]
* [[सेनापती बापट]]
* [[हेमू कलानी]]
* [[बिरसा मुंडा]]
* [[बेगम हजरत महल]]
* [[कुंवरसिंह]]
* [[राणी चेन्नमा]]
* [[बहादूरशाह जफर]]
* [[खुदीराम बोस]]
* प्रितीलता वड्डेदार
* [[बुधू भगत]]
* [[शंभुधन फुंगलोसा]]
* [[शंकर शहा]]
* [[दर्यावसिंह ठाकूर]]
* [[सुरेंद्र साए]]
* [[चारुचंद्र बोस]]
* [[रंगो बापूजी गुप्ते]]
* [[गोमाजी रामा पाटील]]
* [[हिराजी गोमाजी पाटील]]
* [[झिपरु चांगो गवळी]]
* [[आनंदीबाई झिपरु गवळी]]
* [[नारायण नागो पाटील]]
* [[दिनकर बाळु पाटील]]
* [[गौतम पोशा भोईर]]
* [[विश्राम घोले]]
* [[यशवंतराव होळकर ]]
* [[राणी गाइदिनल्यू ]]
* [[ राघोजी भांगरे ]]
* डाॅ. [[सदाशिव खानखोजे]]
* [[कोंडाजी नवले]] 
*  रामजी किरवे 
* [[बिरसा मुंडा]] 
* [[खाज्या नाईक]]
* [[झलकारी बाई]] 
*  [[त्रंबक डेंगळे]] 
*  [[जयनाथ सिंह]] 
*  [[राजा नंदकुमार]] 
*  राजा चेतसिंह 
*  तिलाका मांझी 
*  पझसी राजा -[[केरल वर्मा]] 
*  [[मुधोजीराजे भोसले]] 
*  [[घानासिंह]] 
* [[युवराज चैनसिंह]] 
* [[राणी चेन्नमा]] 
*  तीरथसिंह 
*  आत्माराम चौकेकर 
*  [[फोंड  सावंत]] 
*  [[सुई मुंडा]] 
*  चिमासाहेब भोसले 
*  [[गंगानारायण]] 
*  फकुन आणि बरुआ 
*  [[चक्र बिष्णोई]]
*   शम्भूदान 
*  [[राणी जिंदान कौर]] 
*  [[मूलराज]] 
* [[सिदो कान्हू]] 
*  [[मंगल पांडे]]
*  [[ईश्वरी पांडे]] 
*  [[कुमारी मैना]] 
*  [[अजिदुल्ला खाँ]] 
*  [[मुहंमद अली]] 
*  [[भीमाबाई]] 
*  [[राणा बेनो माधोसिंह]] 
*  [[फिरोजशहा]] 
*  [[वाजिद अली शहा ]]
*  [[बेगम हजरत महल]] 
*  [[मौलवी अहमदुल्ला शहा]] 
*  [[कुंवरसिंह]] 

  
{{विस्तार}}


[[वर्ग:भारतीय क्रांतिकारक]]

[[ar:ثوري]]
[[de:Revolutionär]]
[[en:Revolutionary]]
[[et:Revolutsionäär]]
[[ja:革命家]]
[[la:Rerum novarum cupidi]]
[[ro:Revoluţionar]]
[[uk:Революціонер]]</text>
      <sha1>qvp0bk3bwls2esr7i2x7m9dj2xirc9r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आद्य द्राविडीयन भाषा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>78000</id>
    <revision>
      <id>2139909</id>
      <parentid>2136934</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:33:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <comment>पान काढा विनंती नाकारली, मजकूर टाकला.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="211" xml:space="preserve">'''आदि-द्राविड भाषा''' (इंग्रजी: Proto-Dravidian language, Proto-Dravidian) हे द्रविड भाषांचे आद्य स्वरूप होते.</text>
      <sha1>ds10bewccnveu2zngqwjznkrmg6vyw4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पियरे मेंडेस-फ्रांस</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79865</id>
    <redirect title="पिएर मेंडेस फ्रान्स" />
    <revision>
      <id>2139884</id>
      <parentid>551809</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:17:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[पिएर मेंडेस फ्रान्स]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[पिएर मेंडेस फ्रान्स]]</text>
      <sha1>0ri6d2u7wuq7kbb5wb40ttg28qy838m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>साचा:माहितीचौकट संयुक्त राष्ट्रे</title>
    <ns>10</ns>
    <id>83151</id>
    <revision>
      <id>2139844</id>
      <parentid>988882</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:09:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>3513</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1326" xml:space="preserve">{{Infobox
|bodyclass=vcard
|bodystyle=font-size: 88%; width: 22em; text-align: left; line-height: 1.5em;
|above=[[File:Small Flag of the United Nations ZP.svg|60px|link=|alt=]]&lt;br/&gt;{{{नाव}}}
|abovestyle=background-color: #009edb; color: white; width: 100%; text-align: center; vertical-align: middle; padding: 10px;
|image={{#if:{{{चित्र|}}}|[[File:{{{चित्र}}}|{{#if:{{{width|}}}|{{{width}}}|200px}}]]}}
|caption={{{वर्णन|}}}
|label1=प्रकार
|data1={{{प्रकार|}}}
|label2=सदस्य
|data2={{{सदस्य|}}}
|label3=मुख्य
|data3={{{मुख्य|}}}
|label4=स्थिती
|data4={{{स्थिती|}}}
|label5=स्थापना
|data5={{{स्थापना|}}}
|label6=मुख्यालय
|data6={{{मुख्यालय|}}}
|label7=संकेतस्थळ
|data7={{{संकेतस्थळ|}}}
|label8=पालक संस्था
|data8={{{parent|}}}
|label9=गौण संस्था
|data9={{{subsidiaries|}}}
|label10=&lt;div colspan=2 style=&quot;font-size: smaller&quot;&gt;{{{footnotes|}}}&lt;/div&gt;
|data10={{#if:{{{footnotes|}}}|&lt;!-- dummy comment to force display of the footnotes --&gt;}}
}}&lt;noinclude&gt;{{Documentation}}&lt;!-- Please add any category and interwiki links on the /doc page, not here - thanks! --&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>eciqia4531pbhaarh7h3drxu6qn3lx2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>शिंगणवाडी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83575</id>
    <revision>
      <id>2139848</id>
      <parentid>2045288</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:22:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:2694:55E1:0:0:26A2:A8A0</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3047" xml:space="preserve">[[File:Shinganwadicha maruti.jpg|thumb|शिंगणवाडीचा मारुती]]
हे भारताच्या [[महाराष्ट्र |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सातारा जिल्हा|सातारा जिल्ह्यातले]] एक गाव आहे. येथे [[समर्थ रामदास स्वामी]] यांनी स्थापलेले [[मारुती]]चे देऊळ आहे. चाफळपासून केवळ दीड किलोमीटर अंतरावर शिंगणवाडीची टेकडी आहे. येथील प्रशस्त गुहेत समर्थ रामदास स्वामी संध्या करावयास जात असत. म्हणूनच समर्थांनी आपल्या आराध्यदेवतेची सुबक अशी लहानशी मूर्ती बनवून या टेकडीवर तिची स्थापना केली.


शिंगणवाडीच्या मारुतीस ‘खडीचा मारुती’ किंवा ‘बालमारुती’ असेही म्हणतात. सुमारे ६ फूट लांब-रुंद असणाऱ्या गाभाऱ्यात साडेतीन फूट उंचीची मूर्ती आहे. मूर्ती उत्तराभिमुख असून डाव्या हातात ध्वजा आहे. तर उजवा हात उगारलेला आहे. मंदिराच्या आजुबाजूचा परिसर हा आल्हाददायक व पवित्र वातावरणाचा आहे.

मंदिर उंचावर असून मंदिराला तांबडा रंग दिलेला आहे. मंदिर हे चाफळच्या परिसरातून कुठूनही दिसते. चाफळपासून हा मारुती थोड्या अंतरावर असल्यामुळे याला चाफळचा तिसरा मारुती असेही म्हणतात.

चाफळच्या श्रीराम देवस्थानकडून या मंदिराची पूजा केली जाते. चाफळच्या दोन मारुतींचे व श्रीरामाचे दर्शन घेतल्यावर या शिंगणवाडीच्या मारुतीचे दर्शन घेतल्याशिवाय भाविक परत जात नाहीत. [[रामघळ]] हे समर्थांच्या साधनेचे ठिकाण येथून जवळच आहे.

[[वर्ग:सातारा जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>5za6uc3ss2nzuilqa2fi6o5u46scj4s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>साचा:रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर संघ २०१० २०-२० चँपियन्स लीग</title>
    <ns>10</ns>
    <id>83876</id>
    <revision>
      <id>2140022</id>
      <parentid>2131122</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:45:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.60.175.14</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2088" xml:space="preserve">{{National squad
 | name      = रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर संघ २०१० २०-२० चँपियन्स लीग
 | bg = #CE0303
 | fg = #ECD36C
 | bordercolor = black
 | country   = रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर
 | countryen   = India
 | templatename   = {{Tnavbar|रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर संघ २०१० २०-२० चँपियन्स लीग|mini=1}} 
 | team link = रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर
 | comp link = २०१० २०-२० चँपियन्स लीग 
 | comp      = २०१० २०-२० चँपियन्स लीग
 | list={{football squad2 player|no=|name=[[विराट कोहली]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[राहुल द्रविड]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[रॉस टेलर]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[मनिष पांडे]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[जॉक कॅलिस]]}} {{football squad2 player|no=|name=[[कॅमेरोन व्हाइट]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[बालचंद्र अखिल]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[रॉबिन उथप्पा]] }}{{football squad2 player|no=|name=[[डेल स्टाइन]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[प्रवीण कुमार]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[रंगनाथ विनय कुमार|विनय कुमार]] }}{{football squad2 player|no=|name=[[डिलन डु प्रीज]] }}{{football squad2 player|no=|name=[[अनिल कुंबळे]] ([[कर्णधार, क्रिकेट|क]]) }}{{football squad2 player|no=|name=[[अभिमन्यू मिथुन]]}}{{football squad2 player|no=|name=[[नयन दोशी]]}}{{cricket squad2 coach|name=[[रे जेनिंग्स]]}}
}}&lt;noinclude&gt;
[[वर्ग:२०१० २०-२० चँपियन्स लीग साचे]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>hw8fdm1pnyt3wktck4drnpkpi86zw9b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इंग्लंड क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, २०१०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88305</id>
    <revision>
      <id>2139896</id>
      <parentid>2112181</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T17:01:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4899" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name                  = इंग्लंड क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, २०१०-११
| team1_image                  = Flag of England.svg
| team1_name                   = इंग्लंड
| team2_image                  = Flag of Australia.svg
| team2_name                   = ऑस्ट्रेलिया
| from_date                    = २५ नोव्हेंबर २०१०
| to_date                      = ६ फेब्रुवारी २०११
| team1_captain                = अँड्र्यू स्ट्रॉस (कसोटी, वनडे)&lt;br /&gt;[[पॉल कॉलिंगवुड]] (टी२०आ)
| team2_captain                = [[रिकी पाँटिंग]] (पहिली ते चौथी कसोटी)&lt;br /&gt;[[मायकेल क्लार्क]] (५वी कसोटी, १ली-६वी वनडे)&lt;br /&gt;[[कॅमेरॉन व्हाइट]] (टी२०आ, ७वा वनडे)
| no_of_tests                  = 5
| team1_tests_won              = 3
| team2_tests_won              = 1
| team1_tests_most_runs        = अॅलिस्टर कुक (७६६)
| team2_tests_most_runs        = [[माईक हसी]] (५७०)
| team1_tests_most_wickets     = [[जेम्स अँडरसन]] (२४)
| team2_tests_most_wickets     = [[मिचेल जॉन्सन]] (१५)
| player_of_test_series        = अॅलिस्टर कुक (इंग्लंड)
| no_of_ODIs                   = 7
| team1_ODIs_won               = 1
| team2_ODIs_won               = 6
| team1_ODIs_most_runs         = [[जोनाथन ट्रॉट]] (३७५)
| team2_ODIs_most_runs         = [[शेन वॉटसन]] (३०६)
| team1_ODIs_most_wickets      = [[जेम्स अँडरसन]] (७)&lt;br /&gt;[[ख्रिस वोक्स]] (७)
| team2_ODIs_most_wickets      = [[ब्रेट ली]] (११)
| player_of_ODI_series         = [[शेन वॉटसन]] (ऑस्ट्रेलिया)
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = [[इयान बेल]] (६६)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[शेन वॉटसन]] (७६)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[मायकेल यार्डी]] (४)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[शेन वॉटसन]] (६)
| player_of_twenty20_series    = 
}}
इंग्लंड क्रिकेट संघाने २०१०-११ हंगामात २५ नोव्हेंबर २०१० ते ६ फेब्रुवारी २०११ दरम्यान ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला. या मालिकेत अॅशेससाठी पारंपारिक पाच कसोटींचा समावेश होता आणि त्यात सात एकदिवसीय आणि दोन ट्वेंटी-२० सामनेही समाविष्ट होते. एकदिवसीय मालिकेसाठी अंपायर डिसिजन रिव्ह्यू सिस्टमचा वापर करण्यात आला.&lt;ref&gt;{{cite news |title=Referrals to be used in Australia-England ODI series |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/9361306.stm |work=BBC Sport |publisher=British Broadcasting Corporation |date=16 January 2011 |access-date=16 January 2011 }}&lt;/ref&gt;

इंग्लंडने अॅशेस ३-१ ने जिंकली, २४ वर्षात पहिल्यांदाच ऑस्ट्रेलियात अॅशेस जिंकली.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/9343026.stm|title = England seal Ashes series triumph|date = 7 January 2011}}&lt;/ref&gt;

{{TOClimit|3}}
{{clear}}

==प्रथम श्रेणी सामने==
===सराव सामने===
==ॲशेस मालिका==
{{मुख्य|२०१०-११ ॲशेस मालिका}}

==मर्यादित षटकांचे सामने==
===सराव सामने===
===एकदिवसीय मालिका===
===२०-२० मालिका===
==बाह्य दुवे==

{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०१०}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०११}}

[[वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे ऑस्ट्रेलिया दौरे]]
[[वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे परदेशी दौरे|ऑस्ट्रेलिया]]</text>
      <sha1>fysotosjexvx1ea9ufi5xx1sqfhjr09</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139901</id>
      <parentid>2139896</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T17:22:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>/* मर्यादित षटकांचे सामने */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12262" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name                  = इंग्लंड क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, २०१०-११
| team1_image                  = Flag of England.svg
| team1_name                   = इंग्लंड
| team2_image                  = Flag of Australia.svg
| team2_name                   = ऑस्ट्रेलिया
| from_date                    = २५ नोव्हेंबर २०१०
| to_date                      = ६ फेब्रुवारी २०११
| team1_captain                = अँड्र्यू स्ट्रॉस (कसोटी, वनडे)&lt;br /&gt;[[पॉल कॉलिंगवुड]] (टी२०आ)
| team2_captain                = [[रिकी पाँटिंग]] (पहिली ते चौथी कसोटी)&lt;br /&gt;[[मायकेल क्लार्क]] (५वी कसोटी, १ली-६वी वनडे)&lt;br /&gt;[[कॅमेरॉन व्हाइट]] (टी२०आ, ७वा वनडे)
| no_of_tests                  = 5
| team1_tests_won              = 3
| team2_tests_won              = 1
| team1_tests_most_runs        = अॅलिस्टर कुक (७६६)
| team2_tests_most_runs        = [[माईक हसी]] (५७०)
| team1_tests_most_wickets     = [[जेम्स अँडरसन]] (२४)
| team2_tests_most_wickets     = [[मिचेल जॉन्सन]] (१५)
| player_of_test_series        = अॅलिस्टर कुक (इंग्लंड)
| no_of_ODIs                   = 7
| team1_ODIs_won               = 1
| team2_ODIs_won               = 6
| team1_ODIs_most_runs         = [[जोनाथन ट्रॉट]] (३७५)
| team2_ODIs_most_runs         = [[शेन वॉटसन]] (३०६)
| team1_ODIs_most_wickets      = [[जेम्स अँडरसन]] (७)&lt;br /&gt;[[ख्रिस वोक्स]] (७)
| team2_ODIs_most_wickets      = [[ब्रेट ली]] (११)
| player_of_ODI_series         = [[शेन वॉटसन]] (ऑस्ट्रेलिया)
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = [[इयान बेल]] (६६)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[शेन वॉटसन]] (७६)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[मायकेल यार्डी]] (४)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[शेन वॉटसन]] (६)
| player_of_twenty20_series    = 
}}
इंग्लंड क्रिकेट संघाने २०१०-११ हंगामात २५ नोव्हेंबर २०१० ते ६ फेब्रुवारी २०११ दरम्यान ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला. या मालिकेत अॅशेससाठी पारंपारिक पाच कसोटींचा समावेश होता आणि त्यात सात एकदिवसीय आणि दोन ट्वेंटी-२० सामनेही समाविष्ट होते. एकदिवसीय मालिकेसाठी अंपायर डिसिजन रिव्ह्यू सिस्टमचा वापर करण्यात आला.&lt;ref&gt;{{cite news |title=Referrals to be used in Australia-England ODI series |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/9361306.stm |work=BBC Sport |publisher=British Broadcasting Corporation |date=16 January 2011 |access-date=16 January 2011 }}&lt;/ref&gt;

इंग्लंडने अॅशेस ३-१ ने जिंकली, २४ वर्षात पहिल्यांदाच ऑस्ट्रेलियात अॅशेस जिंकली.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/9343026.stm|title = England seal Ashes series triumph|date = 7 January 2011}}&lt;/ref&gt;

{{TOClimit|3}}
{{clear}}

==प्रथम श्रेणी सामने==
===सराव सामने===
==ॲशेस मालिका==
{{मुख्य|२०१०-११ ॲशेस मालिका}}

==मर्यादित षटकांचे सामने==
===सराव सामने===
===एकदिवसीय मालिका===
==टी२०आ मालिका==

===खेळाडू===

२०१०-११ अॅशेस मालिकेतील पराभवानंतर, मायकेल क्लार्कने कसोटी आणि ५० षटकांच्या क्रिकेटवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी ट्वेंटी२० मधून निवृत्तीची घोषणा केली.&lt;ref name=&quot;T20 Squad&quot;&gt;{{cite news |title=Ashes: Michael Clarke quits Australia's Twenty20 side |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/other_international/australia/9346834.stm |work=BBC Sport |publisher=British Broadcasting Corporation |date=7 January 2011 |access-date=7 January 2011 }}&lt;/ref&gt; कॅमेरॉन व्हाईट कर्णधारपदाची धुरा सांभाळतील, तर टीम पेन उपकर्णधारपदी असतील.&lt;ref name=&quot;T20 Squad&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Clarke quits Twenty20, Cameron White new captain |url=http://www.espncricinfo.com/australia/content/story/495742.html |work=ESPN Cricinfo |publisher=ESPN EMEA |date=7 January 2011 |access-date=7 January 2011 }}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center; width:60%; margin:auto&quot;
|-
! {{cr-rt|AUS}}&lt;ref name=&quot;T20 Squad&quot;/&gt;
! {{cr|ENG}}
|-
| [[कॅमेरॉन व्हाइट]] ([[कर्णधार (क्रिकेट)|कर्णधार]])
| [[पॉल कॉलिंगवुड]] ([[कर्णधार (क्रिकेट)|कर्णधार]])
|-
| [[टिम पेन]] ([[यष्टिरक्षक]] आणि [[कर्णधार (क्रिकेट)#उपकर्णधार|उपकर्णधार]])
| [[इयान बेल]]
|-
| [[आरोन फिंच]]
| [[टिम ब्रेसनन]]
|-
| [[डेव्हिड हसी]]
| [[स्टीव्ह डेव्हिस]] ([[यष्टिरक्षक]])
|-
| [[मिचेल जॉन्सन]]
| [[स्टीव्हन फिन]]
|-
| [[ब्रेट ली]]
| [[मायकेल लंब]]
|-
| [[स्टीफन ओ'कीफे]]
| इऑन मॉर्गन
|-
| [[जेम्स पॅटिन्सन]]
| [[केविन पीटरसन]]
|-
| [[स्टीव्ह स्मिथ]]
| [[अजमल शहजाद]]
|-
| [[शॉन टेट]]
| [[ग्रॅम स्वान]]
|-
| [[डेव्हिड वॉर्नर]]
| [[जेम्स ट्रेडवेल]]
|-
| [[शेन वॉटसन]]
| [[ख्रिस ट्रेमलेट]]
|-
| 
| [[जोनाथन ट्रॉट]]
|-
|
| [[ख्रिस वोक्स]]
|-
| 
| [[ल्यूक राइट]]
|-
|
| [[मायकेल यार्डी]]
|}

===पहिला टी२०आ===

{{Limited overs matches
| date = १२ जानेवारी २०११
| daynight = yes
| time = १९:०५
| team1 = {{cr-rt|AUS}}
| score1 = १५७/४ (२० षटके)
| score2 = १५८/९ (२० षटके)
| team2 = {{cr|ENG}}
| runs1 = [[शेन वॉटसन]] ५९ (३१)
| wickets1 = [[मायकेल यार्डी]] २/२८ (४ षटके)
| runs2 = इऑन मॉर्गन ४३ (३३)
| wickets2 = [[शेन वॉटसन]] ४/१५ (४ षटके)
| result = इंग्लंडने १ गडी राखून विजय मिळवला 
| report = [http://www.espncricinfo.com/the-ashes-2010-11/engine/match/446960.html धावफलक]
| venue = अ‍ॅडलेड ओव्हल, अ‍ॅडलेड&lt;br /&gt;उपस्थिती: ३२,०५४&lt;ref&gt;[http://www.austadiums.com/sport/event.php?eventid=10906 1st T20 Attendance]&lt;/ref&gt;
| umpires = [[सायमन फ्राय]] आणि ब्रूस ऑक्सनफोर्ड
| motm = [[शेन वॉटसन]] (ऑस्ट्रेलिया)
| toss = ऑस्ट्रेलियाने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
| rain = 
}}
सामना सुरू होण्यापूर्वी, क्वीन्सलँडमध्ये नुकत्याच आलेल्या पुरात बळी पडलेल्यांसाठी एक मिनिटाचे मौन पाळण्यात आले.&lt;ref name=&quot;bbc_t20i1&quot;&gt;{{cite news |first=Oliver |last=Brett |title=Chris Woakes stars as England seal world record T20 win |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/9357798.stm |work=BBC Sport |publisher=British Broadcasting Corporation |date=12 January 2011 |access-date=12 January 2011 }}&lt;/ref&gt; दोन्ही संघांनी पीडितांना मदत करण्यासाठी त्यांच्या मॅच फीचा काही भाग दान केला आणि मैदानातील लोकांकडून £१८,००० (A$२८,४५०) गोळा करण्यात आले.&lt;ref&gt;{{cite news |first=Matt |last=Summerford |title=Match fees donation will help victims of Queensland floods |url=https://www.independent.co.uk/sport/cricket/match-fees-donation-will-help-victims-of-queensland-floods-2183014.html |work=independent.co.uk |publisher=Independent Print |date=13 January 2011 |access-date=13 January 2011 }}&lt;/ref&gt; इंग्लंडचा विजय हा त्यांचा सलग आठवा विजय होता, ज्याने ट्वेंटी-२० आंतरराष्ट्रीय सामन्यांमध्ये सलग सर्वाधिक विजय मिळवण्याचा विश्वविक्रम नोंदवला.&lt;ref name=&quot;bbc_t20i1&quot;/&gt;

===दुसरा टी२०आ===

{{Limited overs matches
| date = १४ जानेवारी २०११
| daynight = yes
| time = १९:३६५
| team1 = {{cr-rt|AUS}}
| score1 = १४७/७ (२० षटके)
| score2 = १४३/६ (२० षटके)
| team2 = {{cr|ENG}}
| runs1 = [[आरोन फिंच]] ५३[[नाबाद|*]] (३३)
| wickets1 = [[ग्रॅम स्वान]] २/१९ (४ षटके)&lt;br /&gt;[[मायकेल यार्डी]] २/१९ (४ षटके)
| runs2 = [[इयान बेल]] ३९ (३०)
| wickets2 = [[मिचेल जॉन्सन]] ३/२९ (४ षटके)
| result = ऑस्ट्रेलिया ४ धावांनी जिंकला
| report = [http://www.espncricinfo.com/the-ashes-2010-11/engine/match/446961.html धावफलक]
| venue = [[मेलबर्न क्रिकेट ग्राउंड]], [[मेलबर्न]]&lt;br /&gt;उपस्थिती: ५८,८३७&lt;ref&gt;[http://www.austadiums.com/sport/event.php?eventid=10907 2nd T20 attendance]&lt;/ref&gt;
| umpires = ब्रूस ऑक्सनफोर्ड (ऑस्ट्रेलिया) आणि पॉल रीफेल (ऑस्ट्रेलिया)
| motm = [[आरोन फिंच]] (ऑस्ट्रेलिया)
| toss = ऑस्ट्रेलियाने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
| rain = 
}}

==बाह्य दुवे==

{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०१०}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०११}}

[[वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे ऑस्ट्रेलिया दौरे]]
[[वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे परदेशी दौरे|ऑस्ट्रेलिया]]</text>
      <sha1>77845dudc0ioeqmu30xrquqtav03i0d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बिल ऍथी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90909</id>
    <redirect title="बिल ॲथी" />
    <revision>
      <id>2139886</id>
      <parentid>698808</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:17:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[बिल ॲथी]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[बिल ॲथी]]</text>
      <sha1>j1ml5zi27rneba82f86rpdio96udfij</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हम आपके हैं कौन..!</title>
    <ns>0</ns>
    <id>98909</id>
    <revision>
      <id>2139840</id>
      <parentid>2139765</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T14:55:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2402:E280:3D5B:3F7:803E:198C:694E:FEFF</ip>
      </contributor>
      <comment>/* पार्श्वभूमी */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5235" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
| नाव = हम आपके हैं कौन..! 
| छायाचित्र = 
| चित्र रुंदी = 
| चित्र शीर्षक = हम आप के है कौन
| निर्मिती वर्ष = १९९४
| भाषा = हिंदी
| इतर भाषा =
| देश = [[भारत]]
| निर्मिती = राजश्री प्रोडक्शन्स
| दिग्दर्शन = [[सूरज बडजात्या]]
| कथा = [[सूरज बडजात्या]]
| पटकथा = [[सूरज बडजात्या]]
| संवाद = [[सूरज बडजात्या]]
| संकलन = 
| छाया = 
| कला = 
| गीते = 
| संगीत = [[राम लक्ष्मण]]
| ध्वनी = 
| पार्श्वगायन = [[लता मंगेशकर]]&lt;br /&gt;[[एस.पी. बालसुब्रमण्यम]]&lt;br /&gt;[[कुमार सानू]]&lt;br /&gt;[[उदित नारायण]]
| नृत्यदिग्दर्शन = 
| वेशभूषा = 
| रंगभूषा = 
| साहस दृष्ये = 
| ऍनिमेशन = 
| विशेष दृक्परिणाम = 
| प्रमुख कलाकार = [[माधुरी दीक्षित]]&lt;br /&gt;[[सलमान खान]]&lt;br /&gt;[[रेणुका शहाणे]]&lt;br /&gt;[[मोहनीश बहल]]
| प्रदर्शन_तारिख = [[ऑगस्ट ५]] [[इ.स. १९९४|१९९४]]
| वितरक = राजश्री प्रोडक्शन्स
| अवधी = २०० मिनिटे
| पुरस्कार = [[फिल्मफेर पुरस्कार|फिल्मफेअर पुरस्कार]] [[इ.स. १९९४|१९९४]] सर्वोत्कृष्ट चित्रपट&lt;br /&gt;[[फिल्मफेर पुरस्कार|फिल्मफेअर पुरस्कार]] [[इ.स. १९९४|१९९४]] सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक (सूरज बड़जात्या)&lt;br /&gt;[[फिल्मफेर पुरस्कार|फिल्मफेअर पुरस्कार]] [[इ.स. १९९४|१९९४]] सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री (माधुरी दीक्षित)
| निर्मिती_खर्च = 
| उत्पन्न = 
| संकेतस्थळ दुवा = 
| तळटिपा = 
}}

'''हम आपके हैं कौन..!''' हा १९९४ साली प्रदर्शित झालेला एक [[हिंदी चित्रपट]] आहे. [[सूरज बडजात्या]]ने दिग्दर्शन केलेला हा चित्रपट प्रचंड गाजला व त्याने जगभर सुमारे १.३५ अब्ज रुपयांची मिळकत केली. ह्या चित्रपटाला ५ [[फिल्मफेअर पुरस्कार]] मिळाले.

==कलाकार==
*[[माधुरी दीक्षित]] - निशा चौधरी
*[[सलमान खान]] - प्रेम
*[[रेणुका शहाणे]] - पूजा चौधरी
*[[मोहनीश बहल]] - राजेश
*[[आलोक नाथ]] - कैलाशनाथ
*[[अनुपम खेर]] - प्रो. सिद्धांत चौधरी
*[[रिमा लागू]] - प्रो. सिद्धांत चौधरची पत्नी
*[[लक्ष्मीकांत बेर्डे]] - लल्लूप्रसाद
*[[प्रिया बेर्डे]] - चमेली
==पार्श्वभूमी==
==कथानक== प्रेम आणि राजेश हे दोघे सख्खे भाऊ आहेत ज्यानी लहानपणीच त्यांच्या आई वडीलांना गमावले ल असत कैलाशनाथ जे त्यांचे काका असतात तेच त्यांना वाढवतात आता राजेश त्यांचा कौटुंबिक उद्योग सम्बाळतो

==पुरस्कार==
*[[फिल्मफेअर सर्वोत्तम चित्रपट पुरस्कार]]
*[[फिल्मफेअर सर्वोत्तम दिग्दर्शक पुरस्कार]]
*[[फिल्मफेअर सर्वोत्तम अभिनेत्री पुरस्कार]]
==बाह्य दुवे==
* [http://www.rajshriproductions.com/moviepreview.aspx?Hum-Aapke-Hain-Koun अधिकृत पान]
* {{IMDb title|0110076}}

[[वर्ग:भारतीय चित्रपट]]
[[वर्ग:इ.स. १९९४ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:हिंदी भाषेमधील चित्रपट]]</text>
      <sha1>6lal8s223rfksnypud2o100xscl5tkn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट ईंडीझ दौरा, २००९</title>
    <ns>0</ns>
    <id>99116</id>
    <redirect title="इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २००८-०९" />
    <revision>
      <id>2139874</id>
      <parentid>807546</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २००८-०९]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[इंग्लंड क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २००८-०९]]</text>
      <sha1>jbr1bt6onsufzrmgmo93tt3kzhcrrad</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीनाथ म्हस्कोबा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155267</id>
    <revision>
      <id>2139982</id>
      <parentid>2137384</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T07:34:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>116.74.222.10</ip>
      </contributor>
      <comment>टंकनदोष काढले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26722" xml:space="preserve">{{विकिकरण}}
{{वर्ग}}
[[File:Shrinath Mhaskoba.jpg|thumb|'''श्रीनाथ म्हस्कोबा, वीर''']]
पौराणिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व लाभलेल्या [[पुणे]] जिल्ह्यातील [[पुरंदर]] तालुक्याचे मुख्यालय असलेल्या '''[[सासवड]]''' शहरापासून २५ किमी आणि अवघ्या महाराष्ट्राचे कुलदैवत असणाऱ्या श्रीखंडेरायाच्या [[जेजुरी]]पासून ३० किमी अंतरावर [[पुणे]] व [[सातारा]] जिल्हयाच्या सीमेवर '[[वीर गाव]](ता.पुरंदर,जि.पुणे) नावाचे गाव असून येथे पूर्णगंगेच्या उत्तर तीरावर श्रीनाथ म्हस्कोबाचे पवित्र देवस्थान आहे.

हे मंदिर दगडी बांधकाम असणारे '[[देऊळवाडा]]' या भव्य प्राकारात असून पूर्वाभिमुख मंदिराची सदर, सभामंडप, गाभारा अशी रचना केलेली आहे. मंदिराच्या चहुबाजूने उंच असा चिरेबंदी तट असून पूर्व व दक्षिण अशी दोन महाद्वारे आहेत.  गाभाऱ्यात श्रीनाथ -जोगेश्वरी आई यांच्या स्वयंभू मूर्ती आहेत. श्रीनाथ हे काशीचे कोतवाल [[काळभैरव]] तसेच सोनारीचे सिद्धभैरव असून कमळाजी नामक धनगर भक्तामुळे वीर या ठिकाणी वास्तव्यास आले आहेत. हा देव स्मशानभूमीत प्रगट झाल्याने यांना म्हस्कोबा असे नाव मिळाले आहे.

श्रीक्षेत्र वीर येथे काशिखंडाचे श्री काळभैरव श्रीनाथ म्हस्कोबा महाराज यांचे जागृत देवस्थान आहे. हे मंदिर पूर्वाभिमुख असून मुख्य दरवाजातून प्रवेश केल्यावर पादुकामंदिर  आणि श्रीनाथांचे वाहन (अश्व) घोडा आहे. यात्रा काळात पादुका मंदिराचे शिखरापासून मुख्य मंदिराच्या कळसापर्यत फेटा बांधतात. याला 'धज बांधणे' असे म्हणतात. यांच्या दरम्यान भव्य दगडी कासव आहे. कासवावर देवापुढे उभे राहून भक्तगण नवस बोलतात. देऊळवाड्याच्या तटाच्या आतील बाजूने  श्रीनाथांचे मानकरी  शिंगाडे, तरडे, बुरुंगले, व्हटकर, ढवाण, राऊत यांना यात्राकाळात व इतर वेळी राहण्यासाठी ओवऱ्या आहेत. मंदिराच्या मुख्य द्वाराच्या पायरीवर बाहेरच्या बाजुला मोठा घंटा आहे. सदरेवरून गाभाऱ्यात प्रवेश करताना सभामंडपात डाव्या बाजुला श्रीनाथांचे वाहन अश्व आहे. याचे नाव 'चिंतामणी' असे आहे. आणि या अश्वासमोर 'आदिशक्ती तुकाईदेवी'ची महिषासूरमर्दिनी रूपातील काळ्या पाषाषाची अष्टभुजा मूर्ती आहे. तेथून आत गेल्यावर मुख्य गर्भगृहात श्रीनाथ म्हस्कोबा महाराज आणि आई [[जोगेश्वरी]] यांच्या शेंदूरचर्चित स्वयंभू मूर्ती आहेत. शेजारीच उजव्या बाजुला देवाचे शेजघर आहे. त्यामध्ये श्रीनाथांचा पलंग ठेवलेला आहे. दर्शन घेताना आधी प्रथम पादुका, कासव,  चिंतामणी अश्व, तुकाईदेवी व नंतर  गर्भगृहात श्रीनाथांचे दर्शन घेतल्यानंतर शेजघराजवळच्या दक्षिण दरवाजातून बाहेर पडून [[काळूबाई]]चे दर्शन घेतात. मंदिराच्या मागच्या बाजूच्या त्रिमूर्तीचे दर्शन घेऊन गोमुख दर्शन करून मंदिराच्या समोरील  उजव्या बाजूस [[मारुती]]चे दर्शन घेऊन पुन्हा पादुकांचे दर्शन घेऊन कासवावर आल्यानंतरच  श्रीनाथांच्या भोवतीची  एक प्रदक्षिणा पूर्ण होते. मंदिराला पूर्व आणि दक्षिण असे दोन दरवाजे आहेत. यात्रेदरम्यान सर्व काठया, पालख्या या पूर्व दरवाजातून आत प्रवेश करतात. तसेच माघ शुद्ध पौर्णिमेला लग्नाच्या दिवशी सर्व काठया, पालख्या 'अंधारचिंच' या पुरातनच्या वृक्षाखाली जाण्यासाठी दक्षिण दरवाजातून जातात. [[माघ पौर्णिमा]] ते दशमी हा मुख्य यात्रौत्सव, [[अश्विन]] महिन्यातील [[शारदीय नवरात्र]] व कार्तिक वद्य अष्टमीला श्रीकाळभैरव जन्मोत्सव हे श्रीनाथ म्हस्कोबा दैवताचे वर्षातील प्रमुख उत्सव आहेत. 

माघ पौर्णिमेला श्रीक्षेत्र वीर येथे मोठी यात्रा भरते.
&quot;नाथसाहेबाचं चांगभलं!&quot; , &quot;सवाई सर्जाचं चांगभलं! &quot;च्या गजरात ढोल -ताशांच्या निनादात गुलाल -खोबऱ्याची चौफेर उधळण करत पारंपरिक व उत्साही वातावरणात श्रीक्षेत्र वीर येथे श्रीनाथ म्हस्कोबा व देवी जोगेश्वरी यांचा विवाह सोहळा दरवर्षी माघ महिन्यात साजरा होतो. रथसप्तमीच्या दिवशी देवांच्या लग्नपत्रिका वाटण्याचे काम घडशी-गुरव हे करतात. श्रीनाथ म्हस्कोबा देवस्थानचा वार्षिक यात्रा महोत्सव देवाच्या हळदी समारंभाने माघ शुद्ध चतुर्दशीला सुरू होतो. चतुर्दशीच्या सायंकाळी वीर व राऊतवाडी येथील देवाचे मानकरी राऊत-माळी श्रीनाथ महाराजांना भरजरी पोषाख व आदिमाया जोगेश्वरी मातेला मानाची साडी-चोळी व हळद वाजतगाजत घेऊन येतात.  गुरवपुजारी देवाला हळदीचा पोषाख नेसवतात. नंतर राऊत मंडळीच्या सुवासिनींच्या हस्ते देवाला हळद लावण्यात येते. यावेळी वीर गावातील व पंचक्रोशीतील सुवासिनी देऊळवाड्यात हळद लावण्यासाठी आवर्जुन गर्दी करतात. 

पौर्णिमेच्या दिवशी गावात सर्वत्र गडगनेर असतो. पुरणपोळीचा गोड नैवेद्य करून मंदिरात आणला जातो. कारण गावातील प्रत्येक घरात कमीत कमी एकालातरी विवाहसोहळ्याच्या ५ दिवस अगोदर 'देवाच्या लग्नाचा ५ दिवसाचे उपवास' धरण्याचा रीवाज आहे. तो उपवास या दिवशी सोडतात. बाहेरून येणाऱ्या भाविकांना व वऱ्हाडी मंडळींना दुपारनंतर श्री.धुमाळ(वाडकर) परिवाराकडून महाप्रसादाची व्यवस्था करण्यात येते.  परंपरेनुसार कोडीत गावाची सासनकाठी व पालखी  वीर येथे यात्रेसाठी येते, त्याचबरोबर [[वाई]], कन्हेरी, राजेवाडी, भोंडवेवाडी, सोनवडी आणि पुण्यातील कसबापेठ येथून सोहळ्यासाठी पालख्या येतात.

मध्यरात्री ११:३० च्या सुमारास राऊतवाडीचे राऊतमंडळी मानाच्या आरत्या, लग्नाचा पोषाख व बाशिंगे मंदिरात आणतात. श्रीनाथ म्हस्कोबा महाराज माघ महिन्याच्या पौर्णिमेला रविवारी राऊत-माळी यांच्या शेतात प्रकट झाल्यामुळे ते वरपक्षाचे झाले देवाच्या हळदीचा व लग्नाचा मान त्यांना मिळाला आहे. याच वेळी सालकरी फुलमाळी चाफ्याच्या फुलाची मुंडावळी आणून देतात. लग्नाचा हा सर्व साजशृंगार गुरवपुजारी देवाला करतात. देवाचे मानकरी देवाच्या नावाचा जयघोष करतात. वीरमधून देव ज्या ज्या गावी गेलेत तेथील नाव घेऊन त्यांचे आवाहन करतात.

त्यानंतर वीर आणि इतर गावच्या काठ्या पालख्या अंधारचिंच येथे जातात. देवाचे सर्व मानकरी व भाविकांच्या उपस्थितीत वाई (सुर्यवंशी)  आणि कन्हेरीच्या (पाटणे) पालख्यांचे स्वागत करतात. यावेळी सालकरी फुलमाळ्यांनी आणलेल्या कन्हेरीच्या फुलाच्या माळा गुरव-पुजारी देवाच्या  शिंगाडे, तरडे, बुरुंगले, व्हटकर, ढवाण या ५ मानकऱ्यांच्या प्रतिनिधींना घालतात, त्यांना 'माळकरी' असे म्हणतात. कोडितच्या काठीची व वाईच्या तसेच कन्हेरीच्या काठयांची भेटाभेट होते. हा वऱ्हाडी मंडळीचा भेटीचा कार्यक्रम 'अंधारचिंच' (बाजारतळ) येथे होतो. यानंतर सर्व पालख्या, काठया, ढोल ताशासह वाजतगाजत दक्षिण महाद्वाराने रात्री १:३० वाजण्याच्या सुमारास देऊळवाडयात प्रवेश होतो. सोहळ्याचे सर्व धार्मिक विधी मानकरी यांच्यासह समस्त ग्रामस्थ, विश्वस्त, भाविकभक्त आदींच्या उपस्थितीत पार पडले जातात. गुरव-पुजारी देवाच्या मुख्य मूर्तींना व पालखीतील उत्सव मूर्तीस अलंकार व पारंपरिक वस्त्रांनी सजवितात. ग्रामपुरोहितांकडुन शास्त्रोक्त मंत्रोच्चार होतात.  रात्री २ वाजण्याच्या सुमारास मंगलाष्टकांना सुरुवात होते. श्रीनाथ म्हस्कोबा-देवी जोगेश्वरीच्या लग्नाला लाखो लोक वऱ्हाडी म्हणून मोठ्या प्रमाणात हजेरी लावतात. गुलालात न्हालेल्या भाविकांच्या वऱ्हाडांकडून पडणाऱ्या अक्षता , वर पौर्णिमेचे टिपूर चांदणेयुक्त मांडव, आणि पौर्णिमेच्या चंद्राच्या साक्षीने उत्साही वातावरणात पहाटे २ च्या सुमारास श्रीक्षेत्र वीर येथे देवांचा पारंपरिक लग्न सोहळा संपन्न होतो. हा लग्न सोहळा पाहण्यासाठी महाराष्ट्रातील कानाकोपऱ्यातून मोठ्या प्रमाणात भाविक येथे उपस्थिती लावतात. यावेळी संपूर्ण वीर परिसर भक्तीरसात न्हाऊन निघतो. विवाहसोहळा पार पाडल्यानंतर वरात निघते. या वरातीत सर्व सासनकाठ्या, पालख्या, मानकरी लवाजम्याम्यासह भक्त कमळाजी माळावर श्रीकमळसिद्ध व त्याच्या मुलांच्या भेटीला जातात तिथे धुपआरती होऊन पुढे 'जमदाडकी' (जमदाडे-माळी यांचे शेत) मधून [[श्रीतुकाई]] माळाकडे जातात. तेथील चौपाळ्यावर धुपारती होते काठ्यांची भेटाभेट होते. तिथून पुढे नाईकवाड्यातून पालखी सोहळा श्रीविठ्ठल मंदिरासमोरून मुंजाबा पाराजवळ येतो.  अंधारचिंचेखालुन चावडी चौकात येतो. गुरव आळीतून वरातीचा सोहळा पूर्णगंगेच्या दक्षिण तीरावर येतो. तेथे अजापुत्राचा बळी दिला जातो.  ढोल-ताशांच्या गजरात रात्रभर ग्रामप्रदक्षिणा होते. पहाटे सर्व पालख्या मंदिरात दक्षिण महाद्वारातुन  प्रवेश करतात. मंदिराला एक प्रदक्षिणा होऊन छबिन्याची समाप्ती होते. दर्शनाचा लाभ घेऊन भल्या पहाटे सर्व पालख्या आपापल्या तळावर विसावतात. 
विवाहसोहळ्याच्या दुसऱ्या दिवशी सकाळी समस्त राऊतमंडळींच्या वतीने सर्व वऱ्हाडी मंडळींची भोजन व्यवस्था केली जाते.

दहा दिवस चालणाऱ्या या यात्रेत रोज दुपारी व रात्री देऊळवाड्यात छबिना भरतो. भाविक-भक्त, आबालवृद्ध बेभान होऊन नाचत असतात. वद्य पंचमीपासून श्रीनाथांचा संचार सुरू होऊन भाकणूक (भविष्यवाणी) सुरू होते. वार्षिक पीक-पाणी, रोगराई संबंधीची भविष्यवाणी सांगण्यात येते. 
तसेच या पंचमीपासूनच 'गजेजेवण' घालणे ही सुरू होते. ज्याप्रमाणे देवीच्या नावाने सवाष्ण जेवायला बोलवितात तसे 'गजेजेवण म्हणजे श्रीनाथांच्या नावाने कमीतकमी ५ बाळगोपाळ जेऊ घालणे.

नवमीच्या दिवशी देवांचा रूखवत परंपरेप्रमाणे धुमाळ(वाडकर) यांच्या परिवारातर्फे वाजत गाजत आणला जातो. रात्रीचा छबिना मध्यरात्री सुरू होतो, त्याची समाप्ती सूर्योदय झाल्यावर होते. याला 'जागराचा छबिना' असे म्हणतात. दरम्यान पहाटेपासूनच वीर गावातील असंख्य भाविक हौसे-नवसाचे दंडवत घालत मंदिरात येतात. यामध्ये माता-भगिनींची संख्या जास्त असते. माघ वद्य दशमी हा यात्रेचा मुख्य दिवस (मारामारी) असतो. त्यादिवशी दुपारी १२:३० वाजता सर्व काठया,पालख्या ढोल ताशासह देऊळवाड्यात येतात. शेकडो ढोल, ताशा, झांजांच्या निनादात गुलालात न्हाऊन निघालेल्या हजारो  भाविकभक्तांच्या जयघोषात आणि पालखीपुढे नाचणाऱ्या भाविकांच्या उपस्थितीत दुपारी २:०० वाजता मानाच्या जांभळ्या रंगाचे शिंपण समस्त जमदाडे यांच्यामार्फत अगोदर श्रीनाथ जोगेश्वरी यांच्या मूर्तीवर व नंतर भाविकभक्तांवर केले जाते, यालाच 'मारामारी' म्हणतात. याच वेळी पूर्व महाद्वाराच्या बाहेर डावीकडे असणारे 'श्रीनाथांचे बगाड' गोलाकार फिरवले जाते. वीर गावातील 'मुळीक' परिवाराला  बगाड घेण्याचा मान आहे. रंगशिंपण झाल्यावर अजापुत्रांचा बळी दिला जातो. हीच गावची जत्रा!! त्यानंतर दुस-या दिवशी शिंगाडे, तरडे, बुरुंगले, व्हटकर, ढवान यांच्या नवसाच्या गादीपुजनाचा कार्यक्रम होतो. यावेळी गादीवर पावन झालेले नवस फेडले जातात तसेच नवीन नवस बोलले जातात.  यात्रेचा प्रसाद घेऊन या यात्रेचा समारोप होतो. अशाप्रकारे १० दिवस चालणारा हा  यात्रा महोत्सव पारंपरिक पद्धतीने मोठ्या उत्साहात संपन्न होतो. या कालावधीत भाविकांना दर्शनाचा लाभ व्हावा यासाठी देऊळवाड्यात स्वयंसेवक यांच्यामार्फत रांगा लावल्या जातात. &quot; सवाई सर्जाचं चांगभलं&quot;च्या घोषात पूर्ण परिसर दुमदुमून जातो.

माघ पौर्णिमेपासून दशमीपर्यत दहा दिवस यात्रा चालते.महाराजांची काठी, पालखी व छबिना दहा दिवसांपर्यत चालतो. तसेच पंचमीपासून ते दशमीपर्यत संपूर्ण वर्षाचे भविष्य (भाकणूक) सांगितले जाते. महाशिवरात्रीच्या दिवशी गावातील तरूणमंडळी, पुजारीवर्ग, घडशी, गोसावी पहाटेपासूच गुलाल-खोबऱ्याने माखलेले मंदिर व देऊळवाडा पाण्याने धूवुन काढतात. नंतर देवांची दही, दूध, तूप, मध,आणि साखर या पंचामृताने पाखाळणी पूजा करण्यात येते. माघ अमावस्येच्या दिवशी दुपारनंतर श्रीनाथ जोगेश्वरींच्या स्वयंभू मूर्तीवर चांदीचे मुखवटे लावून भरजरी पोषाख करतात, देवांचे सर्व सुवर्ण अलंकार, दागदागिने घालतात हे रूप खूपच मनमोहक दिसते. ते पाहण्यासाठी रात्री १० वाजेपर्यंत देऊळवाड्यात भाविक गर्दी करतात.  मुख्य यात्रा १०/१२  दिवसच असली तरी माघ श.१४ ते माघ कृ.३० अशी जवळपास १६ दिवस यात्रा चालणारे  महाराष्ट्रातील एकमेव श्रीक्षेत्र वीर देवस्थान आहे, दरवर्षी साधारण १० लाखाच्या आसपास भाविक यात्रेत सामील होतात. येथे प्रत्येक अमावस्या, पौर्णिमा तसेच रविवारी  भंडारा म्हणजेच महाप्रसाद असतो. वीर गावाच्या दक्षिण सीमेवर निरा नदीचा पवित्र परिसर आहे तसेच त्यावर बांधलेले वीर धरण पाहण्यासारखे आहे. अशा या निसर्ग सौंदर्याने नटलेल्या या गावात श्रीनाथांच्या मंदिरामुळे नावलौकिकात अधिकच भर पडते.</text>
      <sha1>0apqd7biyssoa9let21q7nua2ftgxs1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सोशल मीडिया मार्केटिंग</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155547</id>
    <revision>
      <id>2139847</id>
      <parentid>2139733</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:12:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/122.162.150.226|122.162.150.226]] ([[User talk:122.162.150.226|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:संतोष गोरे|संतोष गोरे]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8894" xml:space="preserve">{{विकिकरण}}
{{बदल}}
'''सामाजिक माध्यामातील विक्रीकला'''&lt;br /&gt;

सामाजिक माध्यमाच्या साईटसमधून लक्ष वेधून घेण्याच्या कार्यपद्धतीला सामाजिक माध्यमातील विक्रीकला असे म्हणतात.
या आज्ञावलीमध्ये लक्ष वेधून घेण्यायोग्य मजकूर तयार करण्याचा प्रयत्न करणे आणि तयार झालेला मजकूर जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत / वाचकांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी प्रयत्न करणे हे केंद्रस्थानी आहे.  एखादी घटना, वस्तू, सेवा, संस्था इ. विषयी मजकूर इंटरनेटच्या माध्यामातून उदा.[[वेबसाईटस]], सामाजिक नेटवर्क, क्षणात संदेश, बातम्या इ. द्वारे लाखेा ग्राहकांपर्यंत झटक्यात पोहोचू शकते.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी |दुवा=http://beedie.sfu.ca/files/Research/Journal_Articles/Journal_Articles_2013/Bittersweet_Understanding_and_managing_electronic_word_of_mouth.pdf |लेखक=Kietzmann, J.H., Canhoto, A.|title=बिटरस्वीट !!अंडरस्टेनडिंग  अन्ड  मअनेजिंग इलेक्ट्रोनिक वऑर्ड ऑफ मौथ|भाषा=इंग्लिश}}&lt;/ref&gt;
==सामाजिक माध्यामाचे व्यासपीठ==


सामाजिक संपर्काच्या साईटमुळे प्रत्येक व्यक्तीमधील अंतर कमी झाले असून नातेसंबंध वाढत चालेलेले आहेत.  त्याचप्रमाणे कंपन्यानी सामाजिक माध्यमामध्ये प्रवेश केल्यामुळे ग्राहकांशी प्रत्यक्षपणे संपर्क करणे सहज साध्य झाले आहे.पारंपारिक जाहिरातींपेक्षा सामाजिक माध्यमामार्फत केलेली जाहिरात ही अधिक प्रभावी आणि व्यापक आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी |दुवा=http://supramind.com/smo/social-media-marketing-company/|प्रकाशक=सुप्रमिंड कॉम|title=वेब रँकिंग सुधारण्यासाठी सर्वोत्कृष्ट सामाजिक मीडिया विपणन एजन्सी|भाषा=इंग्लिश}}&lt;/ref&gt;

डिजिटल मार्केटिंग म्हणजे इंटरनेटच्या माध्यमातून केले जाणारे मार्केटिंग. याला ऑनलाइन मार्केटिंग असेही म्हणता येईल. डिजिटल मार्केटिंगमध्ये सोशल मीडिया मार्केटिंग, मोबाइल मार्केटिंग, ईमेल मार्केटिंग, सर्च इंजिन ऑप्टिमायझेशन इत्यादींचा वापर केला जातो.

आता सर्व कंपन्या डिजिटल मार्केटिंगच्या मदतीने आपली उत्पादने ऑनलाइन विकत आहेत. कमी वेळेत आणि कमी खर्चात चांगला नफा मिळतो. आतापर्यंत सर्वच कंपन्या टीव्हीवर त्यांच्या उत्पादनांच्या जाहिराती दाखवतात. जेणेकरून अधिकाधिक लोक त्यांची उत्पादने ओळखू शकतील आणि खरेदी करू शकतील.

== सामाजिक माध्यमाच्या वेबसाईटस ==

* मोबाईल फोन
* करार
* मोहीम
* बेटटी व्हाईट
* २००८ ची यू.एस राष्ट्राध्यक्षाची निवडणूक
* स्थानिक व्यापार
* कोनी २०१२
* क्ल्यूप्त्या
* व्टिटर
* फेसबुक
* गूगल
* लिंकेडइन
* येल्प
* फोरस्क्वेअर
* इन्स्टाग्राम
* यूटयूब
* डिलिसिअस आणि डिग
* ब्लॉग
* विक्रीकलेचे तंत्र
* कोब्रा आणि ई डब्लयू ओ एम
* सामाजिक माध्यामातील विक्रीकलेची हत्यारे
* पारंपारिक जाहिरातींवरील संबंध
* कमी वापर
* गळती
* सामाजिक माध्यमातील विक्रीकलेतील दुर्घटना

== डिजिटल मार्केटिंगचे पैलु ==
'''सोशल मीडिया मार्केटिंग''' हा डिजिटल मार्केटिंगचा अविभाज्य भाग आहे. डिजिटल मार्केटिंग मध्ये बऱ्याच गोष्टी समाविष्ट करू शकतो. त्या पैकी खाली दिलेले काही प्रमुख घटक 

* एस. ई. ओ.  - व्हॉइस, कीवर्ड्स सर्च् 
* सोशल मीडिया मार्केटिंग - प्लॅटफॉर्म्स उदा. फेसबुक, ट्विटर, इंस्टाग्राम, लिंक्डइन ई. 
* कन्टेन्ट मार्केटिंग - विडिओ, ऑडिओ, AR/VR ई 
* ऑनलाईन ऍडव्हर्टाइसिंग - पोर्टल ऍड्स, ओंलीने ऍड्स ई 
* इनबॉउंड मार्केटिंग - ब्लॉगिंग, की-वर्ड्स, वेबसाईट लीड्स, ई-मेल मार्केटिंग 
* अनालिटिकस 
* इन्फ्लुएन्सर मार्केटिंग 
* सोशल लिसनिंग 
* अफिलिएट मार्केटिंग

== सोशल आणि डिजिटल मार्केटिंग क्षेत्रातील प्रसिद्ध मराठी व्यक्ती ==
* तुषार रायते - तुषार रायते हे एक डिजिटल मार्केटिंग दिग्गज, ब्रँडिंग तज्ञ, डिजिटल आणि सोशल मीडिया मार्केटिंग सल्लागार, प्रशिक्षक, लेखक, एजन्सीचे मालक, मुख्य वक्ता आणि एक उद्योजक आहेत, त्यांनी स्वतः ला एक सक्षमकर्ता म्हणून प्रतिरूपित केले आहे जे गरजू लोकांसाठी शिक्षण आणि रोजगार दोन्ही मिळवण्यात मदत करतात तसेच नेक्स्टजेनडिजिहब ग्रुपचे संस्थापक आणि संचालक आहेत &lt;ref name=&quot;मिड-डे&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा= https://www.mid-day.com/lifestyle/infotainment/article/tushar-rayate-transforming-the-rural-atmosphere-with-nextgendigihub-23168794 |title=Tushar Rayate transforming the rural atmosphere with 'NextgenDigiHub' | संकेतस्थळ= www.mid-day.com}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी|2}}
[[वर्ग:व्यापार]]
[[वर्ग:संदर्भांचे इंग्रजी-मराठी भाषांतर हवे]]</text>
      <sha1>qw6kstqhwydn0acz0iqpk6478izqofj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विल्यम ऍटवेल</title>
    <ns>0</ns>
    <id>157601</id>
    <redirect title="विल्यम ॲटवेल" />
    <revision>
      <id>2139887</id>
      <parentid>1240818</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:18:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[विल्यम ॲटवेल]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विल्यम ॲटवेल]]</text>
      <sha1>1211o9hhfot7dj9chbbek1b7viqm0yq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मराठी गझलकार</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162892</id>
    <revision>
      <id>2140019</id>
      <parentid>2130008</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:42:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2402:E280:3D2A:149:7979:E4AF:2A20:89C4</ip>
      </contributor>
      <comment>Adding name</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19587" xml:space="preserve">{{बदल}}
गझल व [[रुबाई]] हे काव्यप्रकार फारसीतून मराठीत प्रथम आणण्याचे श्रेय [[माधव त्रिंबक पटवर्धन|माधव ज्युलियन यांना]] दिले जाते.{{संदर्भ हवा}} यापूर्वी पंतकवी [[मोरोपंत|मोरोपंतांनीही]] हा काव्यप्रकार हाताळला होता. त्याला ते गज्जल म्हणत.  मोरोपंतांनंतर माणिकप्रभूंनी मराठीत गझला लिहिल्या. मात्र, माधव ज्युलियनांनी गझल हा काव्यप्रकार मराठीत चिरप्रस्थापित केला.

==[[मोरोपंत|मोरोपंतांच्या]] गज्जलेचा नमुना==
रसने न राघवाच्या । थोडी यशांत गोडी ।।&lt;br/&gt;
निंदा स्तुती जनांच्या । वार्ता वधू-धनाच्या ।।&lt;br/&gt;
खोट्या व्यथा मनाच्या । कांही न यांत जोडी ।।

या गज्जलेच्या पहिल्या शब्दावरून ह्या वृत्ताला ‘रसना’ हे नाव मिळाले.

==मराठी गझलांचे मुशायरे==

===गजलांकित प्रतिष्ठान===
[[गजलांकित प्रतिष्ठान]] ही [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] मराठी गजलांचे मुशायरे व गजलगायन मैफिली आयोजित करणारी संस्था आहे. १४ जून २०१३ मध्ये स्थापन झालेल्या या संस्थेचे संस्थापक [[जनार्दन केशव म्हात्रे]] हे आहेत. त्यांनी या संस्थेमार्फत मराठी गजल मुशायरे व गजलगायन मैफिली सुरू केल्या. ठाणे येथे १४ मार्च २०१४ रोजी [[सुरेश भट]] यांच्या स्मृतिदिनानिमित्त गजलांकित या संस्थेचा पहिला गजल मुशायरा सादर झाला. [[ठाणे]] व नजीकच्या परिसरातील रसिकांनी उदंड प्रतिसाद दिला. आतापर्यंत त्यांनी ठाण्यासह [[मुंबई]], [[वाशी]], [[सोलापूर]], [[नवी मुंबई]], [[कोल्हापूर]], नाशिक अशा राज्यभरातील विविध ठिकाणी [[मुशायरे]] सादर केले आहेत. या यादीतील काही नावे या कार्यक्रमांतून प्रकाशझोतात येण्यास मदत झाली आहे.{{संदर्भ}} 

[[गजलांकित प्रतिष्ठान]] ही संस्था गजल मुशायऱ्यांच्या सोबतीने गजल गायन मैफिलींचे देखील आयोजन करीत असते. गजल क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान देणाऱ्या व्यक्तींचा [[गजलांकित प्रतिष्ठान]] या संस्थेमार्फत दरवर्षी पुरस्कार देऊन सन्मान केला जातो. गजल विषयी चर्चा घडवून आणण्यासाठी [[गजलांकित प्रतिष्ठान]] ही संस्था गजल क्षेत्रातील अभ्यासकांना बोलावून परिसंवाद आयोजित करत असते. [[गजलांकित प्रतिष्ठान]] ही संस्था गजल क्षेत्रातील मान्यवरांच्या मुलाखतींचे आयोजन करत असते.{{संदर्भ}}

=== &quot;शब्दांकित&quot; - डोंबिवली===
डोंबिवलीमध्ये पहिला गझल मुशायरा १७ जानेवारी २०१५ रोजी झाला आणि त्याला डोंबिवलीतील रसिकांनी उदंड प्रतिसाद दिला. ह्या प्रेमामुळे आणि आत्मविश्वासामुळे ह्या सर्वांनी हे चालू राहायला हवे आणि प्रत्येक गावात गझल मुशायरे व्हायला हवेत हा हट्ट मनाशी धरला. आणि मग सर्वानुमते एक संस्था स्थापन करण्याचा निश्चय झाला. या संस्थेचे नाव शब्दांकित ठेवण्यात आले.{{संदर्भ}}

१४ मार्च २०१५ला [[सुरेश भट]] यांच्या स्मृतिदिनानिमित्त &quot;शब्दांकित&quot;प्रस्तुत &quot;गझल तुझीनी माझी&quot;चा पहिला मुशायरा सादर झाला, आणि मार्चपासून महाराष्ट्रात आणि गोव्यात अनेक ठिकाणी शब्दांकित जाऊन पोचले.{{संदर्भ}}

&quot;शब्दांकित&quot; ने कायमच वेगळ्या वाटा चालायचा प्रयत्‍न केला. जुने-नवे गझलकार, स्त्री गझलकार आणि ज्या गावात मुशायरा त्या गावातील स्थानिक गझलकार व्यासपीठावर एकत्र आणणे हाच &quot;शब्दांकित&quot;चा मूळ उद्देश होता. कोणतेही मानधन आणि प्रसंगी एक रुपयाही न घेता संस्थेने अनेक कार्यक्रम केवळ आपल्या गझलेवर असलेल्या प्रेमापोटी स्वखर्चानेसुद्धा साजरे केले आहेत .{{संदर्भ}}

===सुरेश भट गझलमंच ===
मराठी गझलांचे मुशायरे २०११ पासून करणारी एक संस्था म्हणजे [[सुरेश भट गझलमंच]].  [[सुरेश भट गझलमंच]] या संस्थेचे शाहीर [[सुरेशकुमार वैराळकर]] यांनी मराठी गझलांच्या मुशायऱ्याची कल्पना रंगमंचावर आणली. आतापर्यंत त्यांनी पुण्यासह [[अंबेजोगाई]], [[अमरावती]], [[इचलकरंजी]], [[गोवा]], [[नगर]],[[मालेगाव]], [[मुंबई]],  [[यवतमाळ]],  अशा राज्यभरातील विविध ठिकाणी [[मुशायरे]] सादर केले आहेत.  या यादीतील काही नावे या कार्यक्रमांतून प्रकाशझोतात आली आहेत. &lt;ref name=&quot;महाराष्ट्र टाइम्स २०१४०९१३&quot;&gt;{{स्रोत बातमी| 
|लेखक= प्रदीप निफाडकर ||दुवा=http://maharashtratimes.indiatimes.com/maharashtra/pune/new-gazalkar/articleshow/42380168.cms|title=नव्या गझलकारांकडून आश्वासक लेखन|प्रकाशक=[[महाराष्ट्र टाइम्स (वृत्तपत्र)|महाराष्ट्र टाइम्स]]|दिनांक=१३ सप्टेंबर, इ.स. २०१४|ॲक्सेसदिनांक=१३ सप्टेंबर, इ.स. २०१४|भाषा=मराठी}}&lt;/ref&gt;

==मराठी गझलकारांची यादी==

* [[अनिल कांबळे]]
* [[अनिल सर्जेराव पाटील]] : जळगांव
* अभिषेक घनश्याम उदावंत  
* अमित वाघ
* अमोल बी शिरसाट 
* अल्पना देशमुख -नायक 
* डॉ. [[अविनाश सांगोलेकर]]
* इंद्रजित भिमराव उगले
* [[इलाही जमादार]]  : हे औरंगाबाद येथे झालेल्या चौथ्या [[अखिल भारतीय मराठी गझल संमेलन]]ाचे अध्यक्ष होते.
* [[उ.रा. गिरी]]
* ओमप्रकाश ढोरे (चांदूरबाजार)
* कमलाकर आत्माराम देसले
* डॉ. कैलास सोमनाथ गायकवाड
* [[क्रांति साडेकर]] (गझल संग्रह : असेही तसेही), (काव्य संग्रह: अग्निसखा)
* [[खावर]]
* गणेश नागवडे 
* [[गंगाधर महांबरे]]
* गोपाल तुळशीराम मापारी
* [[गोविंद नाईक]] :'डोळयात आसवांच्या' हा गझलसंग्रह प्रकाशित
* चित्तरंजन भट 
* [[जनार्दन केशव म्हात्रे]]
* जयदीप शरद जोशी 
* जयेश पवार कृष्णगझल &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.mahamtb.com/Encyc/2022/5/31/Article-on-jayesh-shankar-pawar-and-his-gazals.html|title=जगण्याची गझल करणारा गझलप्रेमी|website=www.mahamtb.com|language=mr|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;
* डॉ. कैलास गायकवाड 
* दत्तप्रसाद जोग, गोवा 
* दास पाटील 
* दिनेश भोसले
* [[नितीन देशमुख]] : गदिमा पुरस्काराने सन्मानित; 'बिकाॅज वसंत इज कमिंग सून' हा गझलसंग्रह.
* निलेश कवडे (अकोला)
* पवन नालट (अमरावती) 
* प्रफुल्ल कुलकर्णी (नांदेड) 
* प्रफुल्ल भुजाडे (अमरावती) 
* प्रमोद चोबितकर (वरूड) 
* प्रशांत गजानन पोरे, चिंचवड 
* बबन सराडकर (अमरावती)
* बदीऊज्जमा बिराजदार (साबिर सोलापुरी)
* [[भाऊसाहेब पाटणकर]]
* [[मंगेश पाडगावकर]]
* [[मनोहर रणपिसे]] (मुंबई)
* [[म.भा. चव्हाण]] (उदय राजाराम लाड - यू.आर.एल - फाऊंडेशनतर्फे दिल्या गेलेल्या गझलगौरव पुरस्काराचे मानकरी-२०१५)
* ममता सिंधुताई सपकाळ.
* [[महेश जाधव]]
* मनोज दसुरी
* [[माधव ज्युलियन]]
* मारोती मानेमोड (नांदेड) 
* [[रमण रणदिवे]]
* रत्नमाला शिंदे 
* राजीव मासरूळकर (औरंगाबाद )
* [[राधा भावे]] (उदय राजाराम लाड - यू.आर.एल - फाउंडेशनतर्फे दिल्या गेलेल्या गझलगौरव पुरस्काराच्या मानकरी-२०१५)
* डॉ.[[राम पंडित]] हे वाई येथे झालेल्या सहाव्या [[अखिल भारतीय मराठी गझल संमेलन]]ाचे अध्यक्ष होते.
* रुपेश देशमुख 
* लक्ष्मण जेवणे(अमरावती)
* [[वा.न. सरदेसाई]]
* [[विजय कदम]]
* विद्यानंद हाडके (वर्धा) 
* विश्वजीत दीपक गुडधे
* वैभव जोशी
* वैभव दिनकरराव देशमुख
* वैभव वसंतराव कुलकर्णी (वैवकु)
* शरद तुकाराम धनगर
* शिवकुमार माणिकराव डोईजोडे
* शिवाजी सुखदेव जवरे
* शुभानन चिंचकर (अरुण)
* डॉ. शेख इक्बाल ’मिन्‍ने’&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=झेलून  दुःख माझे गेला खचून रस्ता हा प्रकाश रामचंद्र क्षीरसागर यांचा गझल संग्रह २०१५ मध्ये प्रसिद्ध झाला आहे. ते गोव्यातील गझलकार आहेत|last=प्रकाश|first=|publisher=माधव राघव प्रकाशन gova|year=२०१५|isbn=घेतला नाही|location=गोवा|pages=१२४ (१०५ गझल आहेत|पणजी=}}&lt;/ref&gt;
* डॉ.[[श्रीकृष्ण राऊत]]
* [[संगीता जोशी]] (उदय राजाराम लाड - यू.आर.एल - फाऊंडेशनतर्फे दिल्या गेलेल्या गझलगौरव पुरस्काराच्या मानकरी-२०१४) ([[गजलांकित प्रतिष्ठान]]तर्फे दिल्या गेलेल्या गझलरत्न पुरस्काराच्या मानकरी - २०१६)
* सतीश दराडे
* संदीप जाधव 
* [[सुमित शेवाळे]] पाटोदा-बीड
* सुरेश कचरू इंगळे
* सुरेश तायडे,बुलढाणा
* [[सुरेश भट]]
* सुशांत बाळकृष्ण खुरसाले
* सुहासिनी विवेकरंजन देशमुख
* स्वप्निल संजय शेवडे
* [[हिमांशु कुलकर्णी]] ('क़तरा क़तरा ग़म' हा गझलसंग्रह) 
* हेमंत दत्तू जाधव 
*श्रीराम ग. पचिंद्रे
*[[सतिशसिंह मालवे]](मुऱ्हा देवी,अमरावती)

*[[योगेश चाळके (मुक्तासुत) श्रीवर्धन रायगड]]
*किरण मडावी (मोहदा,यवतमाळ)
* जयवंत वानखडे,( कोरपना जिल्हा चंद्रपूर)

==मराठी गझलसंग्रह (आणि त्याचे कवी)==
* असेही तसेही [[क्रांति साडेकर]]
* एल्गार ([[सुरेश भट]])
* कारुण्य माणसाला संतत्त्व दान देते (डॉ.[[श्रीकृष्ण राऊत]])
* कैदखान्याच्या छतावर (सतीश दराडे)
* गझलप्रिया (प्रशांत पोरे)
* गझलसंग्रह ([[मंगेश पाडगावकर]])
* गुलाल  आणि इतर गझला (डॉ.[[श्रीकृष्ण राऊत]])
* तुझ्यानंतर [जयेश पवार]
* दस्ती (निलेश कवडे) 
* डोळ्यात आसवांच्या (गोविंद नाईक)
* मराठी गझलसंग्रह ([[गंगाधर महांबरे]])
* माझ्या गझला, माझा गुलदस्ता. ‌बदीऊज्जमा बिराजदार (साबिर सोलापुरी)
* म्युझिका ([[संगीता जोशी]])
* सप्तरंग (सुरेश भट)
* स्थित्यंतर ([[जनार्दन केशव म्हात्रे]])

==मराठी गझलगायक==
* अनिल आगरकर
* अनिल खोब्रागडे
* आशा भोसले
* केतन पटवर्धन
* गोपाल कौशिक
* दत्तप्रसाद रानडे
* दत्ता हरकरे
* पद्मजा फेणाणी
* प्रभाकर धाकडे
* बबन सराडकर
* [[भीमराव पांचाळे]]
* माधव भागवत
* मिलिंद जोशी
* मो. रफिक शेख - बेळगाव
* मोरेश्वर निस्ताने
* रमेश अंधारे (यांनी दगडी मक्ता नावाची कादंबरी लिहिली आहे)
* शरद सुतवणे
* सविता महाजन
* [[सुधाकर कदम]]
* सुधाकर प्रधान 
* सुनील बर्दापूरकर

==गझलांना संगीत देणारे संगीतकार==
* [[अवधूत गुप्ते]]
* [[अशोक पत्की]]
* आशिष मुजुमदार
* [[केतन पटवर्धन]]  (&quot;रे सख्या&quot; ही  गझलांची मैफिल पटवर्धन यांनी संगीतबद्ध केली होती.)
* चंद्रशेखर गाडगीळ
* [[भीमराव पांचाळे]]
* [[मिलिंद जोशी]]
* मो. रफीक शेख - बेळगाव
* [[श्रीधर फडके]]
* [[सुधाकर कदम]]
* [[हृदयनाथ मंगेशकर]]

== संदर्भ व नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी कवी]]
[[वर्ग:मराठी गझलकार]]</text>
      <sha1>357foivwrg63gxz42yuwz5ayhb3ar8r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कृष्णा कल्ले</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164785</id>
    <revision>
      <id>2139845</id>
      <parentid>2139712</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:10:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16792" xml:space="preserve">'''कृष्णा कल्ले''' (जन्म:[[१८ डिसेंबर]], [[इ.स. १९४०|१९४०]] - [[१५ मार्च]], [[इ.स. २०१५|२०१५]]) या एक [[मराठी]] [[सुगम संगीत]] [[गायिका]] होत्या. त्यांनी १९६० तसेच १९७० च्या दशकात दोनशेहून अधिक [[हिंदी]], [[पंजाबी]], गुजराती व शंभरहून जास्त [[मराठी]] गाणी गायली आहेत.{{संदर्भ}}

{{गायक माहिती
|नाव=कृष्णा कल्ले
|चित्र=Krishna Kalle.jpg
|जन्म_दिनांक=[[डिसेंबर १८]], [[इ.स. १९४०]]
|जन्म_स्थान=[[मुंबई]], [[महाराष्ट्र]]
|मृत्यू_दिनांक={{मृत्यू_दिनांक आणि वय|2015|3|15|1940|12|18}}
|संगीत प्रकार=चित्रपट संगीत, शास्त्रीय संगीत, भक्तिसंगीत, गझल
|कार्यक्षेत्र=पार्श्वगायन}}

== जन्म आणि शिक्षण ==
कृष्णा कल्ले यांचा जन्म १८ डिसेंबर १९४० मध्ये मुंबईत झाला. परंतु, वडिलांच्या नोकरीमुळे त्यांचे वास्तव्य कानपूरमध्ये होते. त्यांचे वडील संगीताचे जाणकार होते आणि आत्या तारा कल्ले या एक प्रथितयश गायिका होत्या. शालेय शिक्षणाबरोबरच त्यांचे संगीताचे प्राथमिक शिक्षण दरभंगा घराण्याचे रामसेवक तिवारी आणि रामपूर घराण्याचे अफझल हुसैन निझामी यांच्याकडे झाले. नंतर सुगम संगीताचे शिक्षण त्यांनी कानपूरचे युनुस मलिक यांच्याकडे घेतले.{{संदर्भ}} महाविद्यालयीन शिक्षण घेत असताना त्यांनी अनेक राष्ट्रीय स्तराच्या गायन स्पर्धांमध्ये पहिले स्थान पटकावले. कृष्णा कल्ले यांना १९५८ साली सैगल मेमोरिअलतर्फे होणाऱ्या गायन स्पर्धेमध्ये पहिले पारितोषिक व ‘गोल्डन व्हॉइस ऑॅफ इंडिया’ हा मानाचा किताब मिळाला.{{संदर्भ}}

== सांगीतिक कारकीर्द ==
कानपूरमध्ये शिक्षण पूर्ण करून, लग्नानंतर त्या १९६४ साली मुंबईमध्ये आल्या. कानपूरमध्ये त्या आकाशवाणीवर ‘अ’ श्रेणीच्या कलाकार होत्या. मुंबईमध्ये आल्यावर परत परीक्षा द्यावी लागेल का? हे विचारण्यासाठी त्या आकाशवाणी केंद्रावर गेल्या. त्या वेळी संगीत विभागाचे मुख्य यशवंत देव होते. कृष्णा कल्ले यांचा आवाज आवडल्यामुळे यशवंत देव यांनी त्यांच्या आवाजात मराठी गाणे ध्वनिमुद्रित करायचे ठरवले. आपल्याला मराठी अजिबात येत नाही, आपण फक्त हिंदीमध्ये गाऊ शकतो, असे कृष्णा कल्ले यांनी नम्रपणे सांगितले. पण यशवंत देव यांनी त्यांच्याकडून मराठी गाणे गाऊन घेण्याची संपूर्ण जबाबदारी उचलली आणि त्यांच्याकडून ‘मन पिसाट माझे अडले रे’ हे पहिले मराठी गाणे आकाशवाणीसाठी गाऊन घेतले.{{संदर्भ}} 

एच.एम.व्ही.ने कृष्णा कल्ले यांच्या स्वरात या गीतासह आणखी तीन गाण्यांची ध्वनिमुद्रिका काढली. ही सर्वच गाणी अतिशय लोकप्रिय झाली. त्यानंतर वंदना विटणकर यांचे ‘परीकथेतील राजकुमारा’ हे गीत संगीतकार अनिल मोहिले यांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून गाऊन घेतले.{{संदर्भ}} 

संगीतकार दत्ता डावजेकर यांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून ‘पडछाया’ या चित्रपटासाठी ‘उठ शंकरा सोड समाधी’ हे शास्त्रीय बैठक असलेले गीत गाऊन घेतले. श्रीनिवास खळे यांनी ‘मैना राणी चतुर शहाणी’सारखी सुंदर गाणी त्यांच्याकडून गाऊन घेतली.{{संदर्भ}} अशा सर्व मातब्बर संगीतकारांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून मराठी गीते गाऊन घेतली. मराठी मातृभाषा नसतानाही अनेक मराठी गाणी गाणाऱ्या गायिका म्हणून त्या यशस्वी झाल्या.{{संदर्भ}} 

हिंदीतील संगीतकारांनीही कृष्णा कल्ले यांच्याकडून अनेक हिंदी चित्रपटांसाठी गीते गाऊन घेतली. जमाने से पूछो, टारझन और जादुई चिराग, प्रोफेसर और जादूगर, रास्त और मंजिलें आदी काही दुय्यम दर्जाच्या हिंदी चित्रपटांतही कृष्णा कल्ले यांनी गाणी गायली. कृष्णा यांनी मन्ना डे, महेंद्र कपूर, मोहम्मद रफी, मीनू पुरुषोत्तम, उषा तिमोथी आदी गायकांसोबतही गाणी गायली. त्यांनी ओ. पी. नय्यर, कल्याणजी-आनंदजी, मदन मोहन, जयदेव, शंकर-जयकिशन, आदी संगीत दिग्दर्शकांबरोबर काम केले. त्यांची १०-१२ वर्षांच्या काळात जवळपास ५०० गाणी ध्वनिमुद्रित झाली.{{संदर्भ}}

त्यांना महाविद्यालयात असताना १९५६ ते १९६० च्या दरम्यान चित्रपट संगीताची कारकीर्द सुरू होण्याआधी डॉ. राधाकृष्णन यांच्या हस्ते राष्ट्रपती पुरस्कार, डॉ. राजेंद्रप्रसाद यांच्या हस्ते आकाशवाणीचे सुवर्णपदक, नभोवाणी मंत्री वसंत साठे यांच्या हस्ते राष्ट्रीय पुरस्कार, इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते कानपूर येथील युवा महोत्सवात प्रथम पारितोषिक असे अनेक पुरस्कार मिळाले होते.{{संदर्भ}}

==कृष्णा कल्ले यांनी गायिलेली मराठी गाणी (कंसात संगीत दिग्दर्शकाचे नाव){{संदर्भ}}==
* अंतरंगी रंगलेले गीत ([[अनिल मोहिले]])
* अशा या चांदराती (विठ्ठल शिंदे)
* अशी नजर घातकी बाई ([[श्रीनिवास खळे]])
* आईपण दे रे ([[श्रीनिवास खळे]])
* इथे मिळाली सागर-सरिता (हेमंत केदार)
* ऊठ शंकरा सोड समाधी ([[दत्ता डावजेकर]])
* कशी रे आता जाऊ घरी ([[विठ्ठल शिंदे]])
* कामापुरता मामा ([[यशवंत देव]])
* कुणि काहि म्हणा ([[यशवंत देव]])
* कुंजात विहरतो सुगंध शिंपित (वीरधवल करंगुटकर)
* गुपित मनिचे राया (एस्‌. मदन)
* गोड गोजिरी लाज लाजरी, ताई तू होणार नवरी ([[हृदयनाथ मंगेशकर]])
* चंद्र अर्धा राहिला रात्र ([[यशवंत देव]])
* चंद्रकळा रुक्मिणी नेसली (विश्वनाथ मोरे)
* तांडा चालला रे गड्या ([[राम कदम]])
* तुझ्याचसाठी कितीदा ([[यशवंत देव]])
* तू अनश्वरातील अमरेश्वर (वीरधवल करंगुटकर)
* तू अबोल हो‍उन जवळी मजला ([[श्रीनिवास खळे]])
* तू माझ्या स्वप्नांची कल्पना (ओम दत्ताराम)
* देश हीच माता देश जन्मदाता, घडो देशसेवा ऐसी, बुद्धी दे अनंता ([[श्रीनिवास खळे]])
* नाचतो डोंबारी रं ([[राम कदम]])
* पत्र तुझे ते येता अवचित (बाळ चावरे)
* परिकथेतील राजकुमारा स्वप्नी माझ्या येशिल का ([[अनिल मोहिले]])
* पुनवेचा चंद्रमा आला घरी, चांदाची किरणं दर्यावरी (बाळ पार्टे)
* फुलं स्वप्नाला आली गं ([[सुधीर फडके]])
* बिब्बं घ्या बिब्बं, शिक्ककाई गल्लीबोळातनं वरडत जाई ([[राम कदम]])
* मन पिसाट माझे अडले रे ([[यशवंत देव]])
* मीरेचे कंकण, भक्तीचे दर्पण, स्मरे ते रंगून, हरीनाम
* मैना राणी चतुर शहाणी ([[श्रीनिवास खळे]])
* रामप्रहरी रामगाथा ([[श्रीनिवास खळे]])

==कृष्णा कल्ले यांनी गायिलेली हिंदी-पंजाबी-गुजराती गाणी{{संदर्भ}}==
* आज जश्ने-खुशनसीबी है (हिंदी चित्रपट आलम आरा, सहगायिका चंद्राणी मुखर्जी आणि इतर)
* आजा ले ले (पंजाबी चित्रपट -अज दी हीर)
* ओ मेरे राजा (हिंदी चित्रपट -गरीबी हटाओ)
* तेरा वादे पे वादा होता गया (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी, सहगायिका [[प्रीती सागर]])
* पाटणना चौकमां गरबो (गुजराती चित्रपट -गुणसुंदरीनो घर संसार, कोरस)
* मेरी ह्सरतोंकी दुनिया (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी, सहगायक [[मोहम्मद रफी]])
* मेहंदी रचेगी (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी)
* हाल ए दिल क्या करें (हिंदी चित्रपट -आतिश)
* हीर जत्ती दा विलायती रांझा (पंजाबी चित्रपट -अज दी धार)
* हीरनी दोरी हलरा दू (गुजराती चित्रपट -गुणसुंदरीनो घर संसार)

==पुस्तक==
कृष्णा कल्ले यांच्या जीवनावर 'गायिका कृष्णा कल्ले : एक कृतार्थ गानप्रवास' नावाचे पुस्तक [[वसुधा कुलकर्णी]] यांनी लिहिले आहे.{{संदर्भ}}
==पुरस्कार आणि सन्मान{{संदर्भ}}==
* [[जवाहरलाल नेहरू]] यांच्या हस्ते यूथ फेस्टिवल पुरस्कार
* राष्ट्रपती डॉ. [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या हस्ते १९५७ मध्ये गायनासाठी पुरस्कार 
* १९५८ मध्ये अखिल भारतीय सुगम संगीताचे पहिले पारितोषिक
* [[पी. सावळाराम]] प्रतिष्ठान आणि ठाणे महानगरपालिकेतर्फे देण्यात येणारा ‘गंगा जमुना पुरस्कार’ 
* [[अरुण दाते]] यांच्या आग्रहाखातर कृष्णा कल्ले यांनी १९६५ मध्ये त्यांनी राष्ट्रीय पातळीवरच्या गायन स्पर्धेत भाग घेतला आणि सेहगल मेमोरियलतर्फे देण्यात येणारा गोल्डन 'गोल्डन व्हॉइस ऑफ इंडिया'चा किताब मिळवला.
* महाराष्ट्र सरकारच्या वतीने देण्यात येणारा गानसम्राज्ञी [[लता मंगेशकर]] जीवनगौरव [[लता मंगेशकर पुरस्कार|पुरस्कार]]. पाच लाख रुपये रोख, मानचिन्ह, मानपत्र, शाल आणि श्रीफळ असे पुरस्काराचे स्वरूप आहे.

[[वर्ग:मराठी गायक]]
[[वर्ग:हिंदी गायक]]
[[वर्ग:इ.स. १९४१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. २०१५ मधील मृत्यू]]</text>
      <sha1>d5tuzawhvo6idt01kubkhkqsz8ijp6e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140015</id>
      <parentid>2139845</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:24:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>BipP92</username>
        <id>143288</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17073" xml:space="preserve">'''कृष्णा कल्ले''' (जन्म:[[१८ डिसेंबर]], [[इ.स. १९४०|१९४०]] - [[१५ मार्च]], [[इ.स. २०१५|२०१५]]) या एक [[मराठी]] [[सुगम संगीत]] [[गायिका]] होत्या. त्यांनी १९६० तसेच १९७० च्या दशकात दोनशेहून अधिक [[हिंदी]], [[पंजाबी]], गुजराती व शंभरहून जास्त [[मराठी]] गाणी गायली आहेत.{{संदर्भ}}

{{गायक माहिती
|नाव=कृष्णा कल्ले
|चित्र=Krishna Kalle.jpg
|जन्म_दिनांक=[[डिसेंबर १८]], [[इ.स. १९४०]]
|जन्म_स्थान=[[मुंबई]], [[महाराष्ट्र]]
|मृत्यू_दिनांक={{मृत्यू_दिनांक आणि वय|2015|3|15|1940|12|18}}
|संगीत प्रकार=चित्रपट संगीत, शास्त्रीय संगीत, भक्तिसंगीत, गझल
|कार्यक्षेत्र=पार्श्वगायन}}

== जन्म आणि शिक्षण ==
कृष्णा कल्ले यांचा जन्म १८ डिसेंबर १९४० मध्ये मुंबईत झाला. परंतु, वडिलांच्या नोकरीमुळे त्यांचे वास्तव्य कानपूरमध्ये होते. त्यांचे वडील संगीताचे जाणकार होते आणि आत्या तारा कल्ले या एक प्रथितयश गायिका होत्या. शालेय शिक्षणाबरोबरच त्यांचे संगीताचे प्राथमिक शिक्षण दरभंगा घराण्याचे रामसेवक तिवारी आणि रामपूर घराण्याचे अफझल हुसैन निझामी यांच्याकडे झाले. नंतर सुगम संगीताचे शिक्षण त्यांनी कानपूरचे युनुस मलिक यांच्याकडे घेतले.{{संदर्भ}} महाविद्यालयीन शिक्षण घेत असताना त्यांनी अनेक राष्ट्रीय स्तराच्या गायन स्पर्धांमध्ये पहिले स्थान पटकावले. कृष्णा कल्ले यांना १९५८ साली सैगल मेमोरिअलतर्फे होणाऱ्या गायन स्पर्धेमध्ये पहिले पारितोषिक व ‘गोल्डन व्हॉइस ऑॅफ इंडिया’ हा मानाचा किताब मिळाला.{{संदर्भ}}

== सांगीतिक कारकीर्द ==
कानपूरमध्ये शिक्षण पूर्ण करून, लग्नानंतर त्या १९६४ साली मुंबईमध्ये आल्या. कानपूरमध्ये त्या आकाशवाणीवर ‘अ’ श्रेणीच्या कलाकार होत्या. मुंबईमध्ये आल्यावर परत परीक्षा द्यावी लागेल का? हे विचारण्यासाठी त्या आकाशवाणी केंद्रावर गेल्या. त्या वेळी संगीत विभागाचे मुख्य यशवंत देव होते. कृष्णा कल्ले यांचा आवाज आवडल्यामुळे यशवंत देव यांनी त्यांच्या आवाजात मराठी गाणे ध्वनिमुद्रित करायचे ठरवले. आपल्याला मराठी अजिबात येत नाही, आपण फक्त हिंदीमध्ये गाऊ शकतो, असे कृष्णा कल्ले यांनी नम्रपणे सांगितले. पण यशवंत देव यांनी त्यांच्याकडून मराठी गाणे गाऊन घेण्याची संपूर्ण जबाबदारी उचलली आणि त्यांच्याकडून ‘मन पिसाट माझे अडले रे’ हे पहिले मराठी गाणे आकाशवाणीसाठी गाऊन घेतले.{{संदर्भ}} 

एच.एम.व्ही.ने कृष्णा कल्ले यांच्या स्वरात या गीतासह आणखी तीन गाण्यांची ध्वनिमुद्रिका काढली. ही सर्वच गाणी अतिशय लोकप्रिय झाली. त्यानंतर वंदना विटणकर यांचे ‘परीकथेतील राजकुमारा’ हे गीत संगीतकार अनिल मोहिले यांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून गाऊन घेतले.{{संदर्भ}} 

संगीतकार दत्ता डावजेकर यांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून ‘पडछाया’ या चित्रपटासाठी ‘उठ शंकरा सोड समाधी’ हे शास्त्रीय बैठक असलेले गीत गाऊन घेतले. श्रीनिवास खळे यांनी ‘मैना राणी चतुर शहाणी’सारखी सुंदर गाणी त्यांच्याकडून गाऊन घेतली.{{संदर्भ}} अशा सर्व मातब्बर संगीतकारांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून मराठी गीते गाऊन घेतली. मराठी मातृभाषा नसतानाही अनेक मराठी गाणी गाणाऱ्या गायिका म्हणून त्या यशस्वी झाल्या.{{संदर्भ}} 

हिंदीतील संगीतकारांनीही कृष्णा कल्ले यांच्याकडून अनेक हिंदी चित्रपटांसाठी गीते गाऊन घेतली. जमाने से पूछो, टारझन और जादुई चिराग, प्रोफेसर और जादूगर, रास्त और मंजिलें आदी काही दुय्यम दर्जाच्या हिंदी चित्रपटांतही कृष्णा कल्ले यांनी गाणी गायली. कृष्णा यांनी मन्ना डे, महेंद्र कपूर, मोहम्मद रफी, मीनू पुरुषोत्तम, उषा तिमोथी आदी गायकांसोबतही गाणी गायली. त्यांनी ओ. पी. नय्यर, कल्याणजी-आनंदजी, मदन मोहन, जयदेव, शंकर-जयकिशन, आदी संगीत दिग्दर्शकांबरोबर काम केले. त्यांची १०-१२ वर्षांच्या काळात जवळपास ५०० गाणी ध्वनिमुद्रित झाली.{{संदर्भ}}

त्यांना महाविद्यालयात असताना १९५६ ते १९६० च्या दरम्यान चित्रपट संगीताची कारकीर्द सुरू होण्याआधी डॉ. राधाकृष्णन यांच्या हस्ते राष्ट्रपती पुरस्कार, डॉ. राजेंद्रप्रसाद यांच्या हस्ते आकाशवाणीचे सुवर्णपदक, नभोवाणी मंत्री वसंत साठे यांच्या हस्ते राष्ट्रीय पुरस्कार, इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते कानपूर येथील युवा महोत्सवात प्रथम पारितोषिक असे अनेक पुरस्कार मिळाले होते.{{संदर्भ}}

==कृष्णा कल्ले यांनी गायिलेली मराठी गाणी (कंसात संगीत दिग्दर्शकाचे नाव){{संदर्भ}}==
* अंतरंगी रंगलेले गीत ([[अनिल मोहिले]])
* अशा या चांदराती (विठ्ठल शिंदे)
* अशी नजर घातकी बाई ([[श्रीनिवास खळे]])
* आईपण दे रे ([[श्रीनिवास खळे]])
* इथे मिळाली सागर-सरिता (हेमंत केदार)
* ऊठ शंकरा सोड समाधी ([[दत्ता डावजेकर]])
* कशी रे आता जाऊ घरी ([[विठ्ठल शिंदे]])
* कामापुरता मामा ([[यशवंत देव]])
* कुणि काहि म्हणा ([[यशवंत देव]])
* कुंजात विहरतो सुगंध शिंपित (वीरधवल करंगुटकर)
* गुपित मनिचे राया (एस्‌. मदन)
* गोड गोजिरी लाज लाजरी, ताई तू होणार नवरी ([[हृदयनाथ मंगेशकर]])
* चंद्र अर्धा राहिला रात्र ([[यशवंत देव]])
* चंद्रकळा रुक्मिणी नेसली (विश्वनाथ मोरे)
* तांडा चालला रे गड्या ([[राम कदम]])
* तुझ्याचसाठी कितीदा ([[यशवंत देव]])
* तू अनश्वरातील अमरेश्वर (वीरधवल करंगुटकर)
* तू अबोल हो‍उन जवळी मजला ([[श्रीनिवास खळे]])
* तू माझ्या स्वप्नांची कल्पना (ओम दत्ताराम)
* देश हीच माता देश जन्मदाता, घडो देशसेवा ऐसी, बुद्धी दे अनंता ([[श्रीनिवास खळे]])
* नाचतो डोंबारी रं ([[राम कदम]])
* पत्र तुझे ते येता अवचित (बाळ चावरे)
* परिकथेतील राजकुमारा स्वप्नी माझ्या येशिल का ([[अनिल मोहिले]])
* पुनवेचा चंद्रमा आला घरी, चांदाची किरणं दर्यावरी (बाळ पार्टे)
* फुलं स्वप्नाला आली गं ([[सुधीर फडके]])
* बिब्बं घ्या बिब्बं, शिक्ककाई गल्लीबोळातनं वरडत जाई ([[राम कदम]])
* मन पिसाट माझे अडले रे ([[यशवंत देव]])
* मीरेचे कंकण, भक्तीचे दर्पण, स्मरे ते रंगून, हरीनाम
* मैना राणी चतुर शहाणी ([[श्रीनिवास खळे]])
* रामप्रहरी रामगाथा ([[श्रीनिवास खळे]])

==कृष्णा कल्ले यांनी गायिलेली हिंदी-पंजाबी-गुजराती गाणी{{संदर्भ}}==
* आज जश्ने-खुशनसीबी है (हिंदी चित्रपट आलम आरा, सहगायिका चंद्राणी मुखर्जी आणि इतर)
* आजा ले ले (पंजाबी चित्रपट -अज दी हीर)
* ओ मेरे राजा (हिंदी चित्रपट -गरीबी हटाओ)
* तेरा वादे पे वादा होता गया (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी, सहगायिका [[प्रीती सागर]])
* पाटणना चौकमां गरबो (गुजराती चित्रपट -गुणसुंदरीनो घर संसार, कोरस)
* मेरी ह्सरतोंकी दुनिया (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी, सहगायक [[मोहम्मद रफी]])
* मेहंदी रचेगी (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी)
* हाल ए दिल क्या करें (हिंदी चित्रपट -आतिश)
* हीर जत्ती दा विलायती रांझा (पंजाबी चित्रपट -अज दी धार)
* हीरनी दोरी हलरा दू (गुजराती चित्रपट -गुणसुंदरीनो घर संसार)

==पुस्तक==
कृष्णा कल्ले यांच्या जीवनावर 'गायिका कृष्णा कल्ले : एक कृतार्थ गानप्रवास' नावाचे पुस्तक [[वसुधा कुलकर्णी]] यांनी लिहिले आहे.{{संदर्भ}}
==पुरस्कार आणि सन्मान{{संदर्भ}}==
* [[जवाहरलाल नेहरू]] यांच्या हस्ते यूथ फेस्टिवल पुरस्कार
* राष्ट्रपती डॉ. [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या हस्ते १९५७ मध्ये गायनासाठी पुरस्कार 
* १९५८ मध्ये अखिल भारतीय सुगम संगीताचे पहिले पारितोषिक
* [[पी. सावळाराम]] प्रतिष्ठान आणि ठाणे महानगरपालिकेतर्फे देण्यात येणारा ‘गंगा जमुना पुरस्कार’ 
* [[अरुण दाते]] यांच्या आग्रहाखातर कृष्णा कल्ले यांनी १९६५ मध्ये त्यांनी राष्ट्रीय पातळीवरच्या गायन स्पर्धेत भाग घेतला आणि सेहगल मेमोरियलतर्फे देण्यात येणारा गोल्डन 'गोल्डन व्हॉइस ऑफ इंडिया'चा किताब मिळवला.
* महाराष्ट्र सरकारच्या वतीने देण्यात येणारा गानसम्राज्ञी [[लता मंगेशकर]] जीवनगौरव [[लता मंगेशकर पुरस्कार|पुरस्कार]]. पाच लाख रुपये रोख, मानचिन्ह, मानपत्र, शाल आणि श्रीफळ असे पुरस्काराचे स्वरूप आहे.

== संदर्भ ==
१.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtranayak.in/kalalae-karsanaa|title=कृष्णा कल्ले|website=महाराष्ट्र नायक|language=en|url-status=live|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;
[[वर्ग:मराठी गायक]]
[[वर्ग:हिंदी गायक]]
[[वर्ग:इ.स. १९४१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. २०१५ मधील मृत्यू]]</text>
      <sha1>aws8va3om6v62tq9d8v659ht99evtxy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140016</id>
      <parentid>2140015</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:31:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>BipP92</username>
        <id>143288</id>
      </contributor>
      <comment>/* संदर्भ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17516" xml:space="preserve">'''कृष्णा कल्ले''' (जन्म:[[१८ डिसेंबर]], [[इ.स. १९४०|१९४०]] - [[१५ मार्च]], [[इ.स. २०१५|२०१५]]) या एक [[मराठी]] [[सुगम संगीत]] [[गायिका]] होत्या. त्यांनी १९६० तसेच १९७० च्या दशकात दोनशेहून अधिक [[हिंदी]], [[पंजाबी]], गुजराती व शंभरहून जास्त [[मराठी]] गाणी गायली आहेत.{{संदर्भ}}

{{गायक माहिती
|नाव=कृष्णा कल्ले
|चित्र=Krishna Kalle.jpg
|जन्म_दिनांक=[[डिसेंबर १८]], [[इ.स. १९४०]]
|जन्म_स्थान=[[मुंबई]], [[महाराष्ट्र]]
|मृत्यू_दिनांक={{मृत्यू_दिनांक आणि वय|2015|3|15|1940|12|18}}
|संगीत प्रकार=चित्रपट संगीत, शास्त्रीय संगीत, भक्तिसंगीत, गझल
|कार्यक्षेत्र=पार्श्वगायन}}

== जन्म आणि शिक्षण ==
कृष्णा कल्ले यांचा जन्म १८ डिसेंबर १९४० मध्ये मुंबईत झाला. परंतु, वडिलांच्या नोकरीमुळे त्यांचे वास्तव्य कानपूरमध्ये होते. त्यांचे वडील संगीताचे जाणकार होते आणि आत्या तारा कल्ले या एक प्रथितयश गायिका होत्या. शालेय शिक्षणाबरोबरच त्यांचे संगीताचे प्राथमिक शिक्षण दरभंगा घराण्याचे रामसेवक तिवारी आणि रामपूर घराण्याचे अफझल हुसैन निझामी यांच्याकडे झाले. नंतर सुगम संगीताचे शिक्षण त्यांनी कानपूरचे युनुस मलिक यांच्याकडे घेतले.{{संदर्भ}} महाविद्यालयीन शिक्षण घेत असताना त्यांनी अनेक राष्ट्रीय स्तराच्या गायन स्पर्धांमध्ये पहिले स्थान पटकावले. कृष्णा कल्ले यांना १९५८ साली सैगल मेमोरिअलतर्फे होणाऱ्या गायन स्पर्धेमध्ये पहिले पारितोषिक व ‘गोल्डन व्हॉइस ऑॅफ इंडिया’ हा मानाचा किताब मिळाला.{{संदर्भ}}

== सांगीतिक कारकीर्द ==
कानपूरमध्ये शिक्षण पूर्ण करून, लग्नानंतर त्या १९६४ साली मुंबईमध्ये आल्या. कानपूरमध्ये त्या आकाशवाणीवर ‘अ’ श्रेणीच्या कलाकार होत्या. मुंबईमध्ये आल्यावर परत परीक्षा द्यावी लागेल का? हे विचारण्यासाठी त्या आकाशवाणी केंद्रावर गेल्या. त्या वेळी संगीत विभागाचे मुख्य यशवंत देव होते. कृष्णा कल्ले यांचा आवाज आवडल्यामुळे यशवंत देव यांनी त्यांच्या आवाजात मराठी गाणे ध्वनिमुद्रित करायचे ठरवले. आपल्याला मराठी अजिबात येत नाही, आपण फक्त हिंदीमध्ये गाऊ शकतो, असे कृष्णा कल्ले यांनी नम्रपणे सांगितले. पण यशवंत देव यांनी त्यांच्याकडून मराठी गाणे गाऊन घेण्याची संपूर्ण जबाबदारी उचलली आणि त्यांच्याकडून ‘मन पिसाट माझे अडले रे’ हे पहिले मराठी गाणे आकाशवाणीसाठी गाऊन घेतले.{{संदर्भ}} 

एच.एम.व्ही.ने कृष्णा कल्ले यांच्या स्वरात या गीतासह आणखी तीन गाण्यांची ध्वनिमुद्रिका काढली. ही सर्वच गाणी अतिशय लोकप्रिय झाली. त्यानंतर वंदना विटणकर यांचे ‘परीकथेतील राजकुमारा’ हे गीत संगीतकार अनिल मोहिले यांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून गाऊन घेतले.{{संदर्भ}} 

संगीतकार दत्ता डावजेकर यांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून ‘पडछाया’ या चित्रपटासाठी ‘उठ शंकरा सोड समाधी’ हे शास्त्रीय बैठक असलेले गीत गाऊन घेतले. श्रीनिवास खळे यांनी ‘मैना राणी चतुर शहाणी’सारखी सुंदर गाणी त्यांच्याकडून गाऊन घेतली.{{संदर्भ}} अशा सर्व मातब्बर संगीतकारांनी कृष्णा कल्ले यांच्याकडून मराठी गीते गाऊन घेतली. मराठी मातृभाषा नसतानाही अनेक मराठी गाणी गाणाऱ्या गायिका म्हणून त्या यशस्वी झाल्या.{{संदर्भ}} 

हिंदीतील संगीतकारांनीही कृष्णा कल्ले यांच्याकडून अनेक हिंदी चित्रपटांसाठी गीते गाऊन घेतली. जमाने से पूछो, टारझन और जादुई चिराग, प्रोफेसर और जादूगर, रास्त और मंजिलें आदी काही दुय्यम दर्जाच्या हिंदी चित्रपटांतही कृष्णा कल्ले यांनी गाणी गायली. कृष्णा यांनी मन्ना डे, महेंद्र कपूर, मोहम्मद रफी, मीनू पुरुषोत्तम, उषा तिमोथी आदी गायकांसोबतही गाणी गायली. त्यांनी ओ. पी. नय्यर, कल्याणजी-आनंदजी, मदन मोहन, जयदेव, शंकर-जयकिशन, आदी संगीत दिग्दर्शकांबरोबर काम केले. त्यांची १०-१२ वर्षांच्या काळात जवळपास ५०० गाणी ध्वनिमुद्रित झाली.{{संदर्भ}}

त्यांना महाविद्यालयात असताना १९५६ ते १९६० च्या दरम्यान चित्रपट संगीताची कारकीर्द सुरू होण्याआधी डॉ. राधाकृष्णन यांच्या हस्ते राष्ट्रपती पुरस्कार, डॉ. राजेंद्रप्रसाद यांच्या हस्ते आकाशवाणीचे सुवर्णपदक, नभोवाणी मंत्री वसंत साठे यांच्या हस्ते राष्ट्रीय पुरस्कार, इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते कानपूर येथील युवा महोत्सवात प्रथम पारितोषिक असे अनेक पुरस्कार मिळाले होते.{{संदर्भ}}

==कृष्णा कल्ले यांनी गायिलेली मराठी गाणी (कंसात संगीत दिग्दर्शकाचे नाव){{संदर्भ}}==
* अंतरंगी रंगलेले गीत ([[अनिल मोहिले]])
* अशा या चांदराती (विठ्ठल शिंदे)
* अशी नजर घातकी बाई ([[श्रीनिवास खळे]])
* आईपण दे रे ([[श्रीनिवास खळे]])
* इथे मिळाली सागर-सरिता (हेमंत केदार)
* ऊठ शंकरा सोड समाधी ([[दत्ता डावजेकर]])
* कशी रे आता जाऊ घरी ([[विठ्ठल शिंदे]])
* कामापुरता मामा ([[यशवंत देव]])
* कुणि काहि म्हणा ([[यशवंत देव]])
* कुंजात विहरतो सुगंध शिंपित (वीरधवल करंगुटकर)
* गुपित मनिचे राया (एस्‌. मदन)
* गोड गोजिरी लाज लाजरी, ताई तू होणार नवरी ([[हृदयनाथ मंगेशकर]])
* चंद्र अर्धा राहिला रात्र ([[यशवंत देव]])
* चंद्रकळा रुक्मिणी नेसली (विश्वनाथ मोरे)
* तांडा चालला रे गड्या ([[राम कदम]])
* तुझ्याचसाठी कितीदा ([[यशवंत देव]])
* तू अनश्वरातील अमरेश्वर (वीरधवल करंगुटकर)
* तू अबोल हो‍उन जवळी मजला ([[श्रीनिवास खळे]])
* तू माझ्या स्वप्नांची कल्पना (ओम दत्ताराम)
* देश हीच माता देश जन्मदाता, घडो देशसेवा ऐसी, बुद्धी दे अनंता ([[श्रीनिवास खळे]])
* नाचतो डोंबारी रं ([[राम कदम]])
* पत्र तुझे ते येता अवचित (बाळ चावरे)
* परिकथेतील राजकुमारा स्वप्नी माझ्या येशिल का ([[अनिल मोहिले]])
* पुनवेचा चंद्रमा आला घरी, चांदाची किरणं दर्यावरी (बाळ पार्टे)
* फुलं स्वप्नाला आली गं ([[सुधीर फडके]])
* बिब्बं घ्या बिब्बं, शिक्ककाई गल्लीबोळातनं वरडत जाई ([[राम कदम]])
* मन पिसाट माझे अडले रे ([[यशवंत देव]])
* मीरेचे कंकण, भक्तीचे दर्पण, स्मरे ते रंगून, हरीनाम
* मैना राणी चतुर शहाणी ([[श्रीनिवास खळे]])
* रामप्रहरी रामगाथा ([[श्रीनिवास खळे]])

==कृष्णा कल्ले यांनी गायिलेली हिंदी-पंजाबी-गुजराती गाणी{{संदर्भ}}==
* आज जश्ने-खुशनसीबी है (हिंदी चित्रपट आलम आरा, सहगायिका चंद्राणी मुखर्जी आणि इतर)
* आजा ले ले (पंजाबी चित्रपट -अज दी हीर)
* ओ मेरे राजा (हिंदी चित्रपट -गरीबी हटाओ)
* तेरा वादे पे वादा होता गया (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी, सहगायिका [[प्रीती सागर]])
* पाटणना चौकमां गरबो (गुजराती चित्रपट -गुणसुंदरीनो घर संसार, कोरस)
* मेरी ह्सरतोंकी दुनिया (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी, सहगायक [[मोहम्मद रफी]])
* मेहंदी रचेगी (हिंदी चित्रपट -गाल गुलाबी नैन शराबी)
* हाल ए दिल क्या करें (हिंदी चित्रपट -आतिश)
* हीर जत्ती दा विलायती रांझा (पंजाबी चित्रपट -अज दी धार)
* हीरनी दोरी हलरा दू (गुजराती चित्रपट -गुणसुंदरीनो घर संसार)

==पुस्तक==
कृष्णा कल्ले यांच्या जीवनावर 'गायिका कृष्णा कल्ले : एक कृतार्थ गानप्रवास' नावाचे पुस्तक [[वसुधा कुलकर्णी]] यांनी लिहिले आहे.{{संदर्भ}}
==पुरस्कार आणि सन्मान{{संदर्भ}}==
* [[जवाहरलाल नेहरू]] यांच्या हस्ते यूथ फेस्टिवल पुरस्कार
* राष्ट्रपती डॉ. [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या हस्ते १९५७ मध्ये गायनासाठी पुरस्कार 
* १९५८ मध्ये अखिल भारतीय सुगम संगीताचे पहिले पारितोषिक
* [[पी. सावळाराम]] प्रतिष्ठान आणि ठाणे महानगरपालिकेतर्फे देण्यात येणारा ‘गंगा जमुना पुरस्कार’ 
* [[अरुण दाते]] यांच्या आग्रहाखातर कृष्णा कल्ले यांनी १९६५ मध्ये त्यांनी राष्ट्रीय पातळीवरच्या गायन स्पर्धेत भाग घेतला आणि सेहगल मेमोरियलतर्फे देण्यात येणारा गोल्डन 'गोल्डन व्हॉइस ऑफ इंडिया'चा किताब मिळवला.
* महाराष्ट्र सरकारच्या वतीने देण्यात येणारा गानसम्राज्ञी [[लता मंगेशकर]] जीवनगौरव [[लता मंगेशकर पुरस्कार|पुरस्कार]]. पाच लाख रुपये रोख, मानचिन्ह, मानपत्र, शाल आणि श्रीफळ असे पुरस्काराचे स्वरूप आहे.

== संदर्भ ==
१.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtranayak.in/kalalae-karsanaa|title=कृष्णा कल्ले|website=महाराष्ट्र नायक|language=en|url-status=live|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;
[[वर्ग:मराठी गायक]]
[[वर्ग:हिंदी गायक]]
[[वर्ग:इ.स. १९४१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. २०१५ मधील मृत्यू]]
&lt;references /&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.aathavanitli-gani.com/Swar/Krishna_Kalle|title=कृष्णा कल्ले{{!}} Krishna Kalle {{!}} आठवणीतली गाणी {{!}} Aathavanitli Gani {{!}} Marathi songs lyrics online|last=विभास|first=alka vibhas {{!}} अलका|website=आठवणीतली गाणी {{!}} Aathavanitli Gani|access-date=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>9e88wwqibw9188xiumhx8087lmmy7al</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>दालन:महाराष्ट्र शासन</title>
    <ns>100</ns>
    <id>179033</id>
    <revision>
      <id>2139863</id>
      <parentid>1880368</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:57:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:258B:7446:0:0:7AF:10AD</ip>
      </contributor>
      <comment>या पानावरील सगळा मजकूर काढला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139868</id>
      <parentid>2139863</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:12:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/2409:4042:258B:7446:0:0:7AF:10AD|2409:4042:258B:7446:0:0:7AF:10AD]] ([[User talk:2409:4042:258B:7446:0:0:7AF:10AD|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:Shraddhajadhav|Shraddhajadhav]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8868" xml:space="preserve">__NOTOC__
__NOEDITSECTION__
{{लघुपथ|दा:मशा|दा:महाशा}}
{{दालन महाराष्ट्र शासन चौकट सुरू|100%|#ebf5ff|#b0c4de}}
{{दालन विभाग|महाराष्ट्र शासन|#B0C4DE|#5781B9|top}}
{{विकिपीडिया:दालन महाराष्ट्र शासन/मुख्यलेख}}
&lt;!-- सध्या उपदालने नकोत
{{दालन विभाग|उपदालने|#B0C4DE|#5781B9}}
{{विकिपीडिया:भूगोल/उपदालने}}
--&gt;
{{दालन भूगोल चौकट अंत}}
&lt;!--  डावा  लेख       --&gt;
{{दालन महाराष्ट्र शासन चौकट सुरू|50%|#ebf5ff|#b0c4de|lhs}}
{{दालन विभाग|विशेष लेख|#B0C4DE|#5781B9|top}}
{{दालन महाराष्ट्र शासन विशेष लेख}}  
&lt;!--{{दालन भूगोल विभाग|विशेष चित्र|#B0C4DE|#5781B9}}
{{विकिपीडिया:भूगोल/विशेष चित्र}}--&gt;
{{दालन विभाग|विधानसभा पक्षनिहाय रचना |#B0C4DE|#5781B9}}
{{दालन महाराष्ट्र शासन/विधानसभा पक्षनिहाय रचना}}
{{दालन विभाग|हे आपणास माहीत आहे काय?|#B0C4DE|#5781B9}}
{{दालन महाराष्ट्र शासन/आमाआका}}
{{दालन भूगोल चौकट अंत|halfwidth}}

&lt;!--  उजवा  लेख       --&gt;
{{दालन महाराष्ट्र शासन चौकट सुरू|50%|#ebf5ff|#b0c4de|rhs}}
{{दालन विभाग| परिचय|#B0C4DE|#5781B9|top}}
{{महाराष्ट्र शासन/अधिकारी परिचय}}
{{दालन विभाग|महाराष्ट्र शासन विभाग|#B0C4DE|#5781B9}}
{{विकिपीडिया:महाराष्ट्र शासन/विभाग}}
{{दालन भूगोल चौकट अंत}}

{{दालन महाराष्ट्र शासन चौकट सुरू|50%|#ebf5ff|#b0c4de}}
{{दालन विभाग| महाराष्ट्र विधानमंडळ सचिवालय (विधान भवन)|#B0C4DE|#5781B9|top}}
&lt;big&gt;'''महाराष्ट्र विधानमंडळ सचिवालय (विधान भवन)'''&lt;/big&gt; हे महाराष्ट्र राज्याच्या विधिमंडळाचे मुख्यालय असून महाराष्ट्र विधिमंडळाच्या विधानसभा व विधान परिषद या दोन्ही सभागृहांची अधिवेशने भरण्याचे नियमित स्थळ आहे. विधिमंडळाच्या मूळ संकल्पनेनुसार महाराष्ट्र विधानमंडळ सचिवालयात अधिवेशनांच्या माध्यमामधून महाराष्ट्र राज्याशी संबंधित अनेकविध विषयांवर कायदे केले जातात. याच विधिमंडळाच्या इमारतीत असणाऱ्या महाराष्ट्र विधानसभा व महाराष्ट्र विधान परिषद या दोन लोकतांत्रिक सभागृहांमध्ये राज्याच्या वार्षिक अर्थसंकल्पााला आकार दिला जातो तसेच जनतेशी निगडित विविध समस्यांवर सांगोपांग चर्चा होऊन त्यांचे निराकरण देखील करण्यात येते. विधिमंडळ अनेक महत्त्वाच्या विषयांवर अधिक अभ्यासपूर्ण चर्चा घडाव्यात या हेतूने त्या विषयांशी संबंधित समित्यांची स्थापना देखील करते. जनतेने आपल्यातून निर्वाचित करून शासनात आपले प्रतिनिधित्त्व करण्यासाठी पाठवलेले लोकप्रतिनिधी सामुदायिकरीत्या आपले जनतेप्रति कर्तव्य बजावण्याचे काम येथून करीत असल्यामुळे विधिमंडळाला यथार्थापणे 'लोकशाहीचे मंदिर' असे संबोधले जाते. मुंबई ही महाराष्ट्राची राजधानी असली तरी महाराष्ट्राच्या उपराजधानीचा मान नागपूर या वैदर्भीय शहरास प्राप्त आहे. त्यामुळे सन १९५३ रोजी झालेल्या नागपूर करारा़न्वये [https://mr.wikipedia.org/s/4lo#नागपूर_करार] महाराष्ट्र विधिमंडळाच्या उन्हाळी, पावसाळी व हिवाळी या तीन अधिवेशनांपैकी हिवाळी अधिवेशन हे नागपूर या शहरातील महाराष्ट्र विधानमंडळ सचिवालयाच्या इमारतीत आयोजित केले जाते. महाराष्ट्र विधिमंडळाबद्दल अधिक तपशीलवार माहिती घेण्यासाठी आपण  इंटरनेटवरील या [http://mls.org.in संकेतस्थळाला] भेट देऊ शकता.
{{दालन भूगोल चौकट अंत}}

{{दालन महाराष्ट्र शासन चौकट सुरू|100%|#ebf5ff|#b0c4de}}
{{दालन विभाग|तुम्ही काय करू शकता|#B0C4DE|#5781B9}}
* हे दालन महाराष्ट्र शासन, त्याचे अनेक विभाग आणि त्यांच्या अखत्यारीत येणाऱ्या सरकारी तसेच निमसरकारी संस्थांबद्दलची माहिती पुरवते. यातील लेखांच्या विस्तारीकरणाचे व अन्य संबंधित कामांचे सहयोगी पद्धतीने व्यवस्थापन करण्यासाठी '''[[विकिपीडिया:विकिप्रकल्प महाराष्ट्र शासन]]''' हा विकिप्रकल्प चालवला जात आहे. या विकिप्रकल्पात सहभागी होऊन आपण अन्य उत्सुक सदस्यांच्या साथीने नवीन लेख तयार करू शकता, तसेच विस्ताराच्या प्रतीक्षेत असलेल्या लेखांमध्ये भर घालू शकता.
::* ''नवीन सदस्यांना विनंती'' :कृपया मराठी विकिपीडियावर आपले सदस्य खाते उघडावे आणि अधिक माहिती आणि मदतीकरिता [[विकिपीडिया:चावडी]] येथे भेट द्यावी.
{{विकिपीडिया:दालन महाराष्ट्र शासन/करावयाच्या गोष्टींची यादी}}
{{दालन भूगोल चौकट अंत}}

[https://www.youtube.com/channel/UCjjYxPIlUgDPSITE939T3Iw मार्गदर्शनपर चित्रफितींसाठी येथे क्लीक करा ]

[[वर्ग:दालने|महाराष्ट्र शासन]]
[[वर्ग:महाराष्ट्र दालने| ]]
[[वर्ग:महाराष्ट्र शासन]]</text>
      <sha1>bfps18psnvpg8dwkgb4mhysaslwcdgc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आर्यमन (अभिनेता)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192875</id>
    <redirect title="आर्यमान रामसे" />
    <revision>
      <id>2139872</id>
      <parentid>1404605</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[आर्यमान रामसे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[आर्यमान रामसे]]</text>
      <sha1>omdkawrlmr5f7dxkpdmuybn4jmf06ah</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा श्रीलंका दौरा, २०११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>197450</id>
    <revision>
      <id>2139923</id>
      <parentid>2036528</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:27:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6123" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा श्रीलंका दौरा, २०११
| team1_image              = Flag of Australia.svg
| team1_name               = ऑस्ट्रेलिया 
| team2_image              = Flag of Sri Lanka.svg
| team2_name               = श्रीलंका 
| from_date                = ६ ऑगस्ट
| to_date                  = २० सप्टेंबर २०११
| team1_captain            = [[मायकेल क्लार्क]] &lt;small&gt;(कसोटी आणि ए. दि.)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[कॅमेरोन व्हाइट]] &lt;small&gt;(टी२०)&lt;/small&gt; 
| team2_captain            = [[तिलकरत्ने दिलशान]] 
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = [[डेव्हिड वॉर्नर]] (६९)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (१०८)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[ब्रेट ली]] (४)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[अजंता मेंडिस]] (६)
| player_of_twenty20_series    = [[अजंता मेंडिस]] आणि [[तिलकरत्ने दिलशान]] (दोघे श्रीलंका)
| no_of_ODIs               = 5
| team1_ODIs_won           = 3
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[मायकेल क्लार्क]] (२४२)
| team2_ODIs_most_runs     = [[महेला जयवर्धने]] (१८०)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[मिचेल जॉन्सन]] (११)
| team2_ODIs_most_wickets  = [[लसिथ मलिंगा]] (११)
| player_of_ODI_series     = [[मायकेल क्लार्क]] (ऑ)
| no_of_tests              = 3
| team1_tests_won          = 1
| team2_tests_won          = 0
| team1_tests_most_runs    = [[मायकेल हसी]] (४६३)
| team2_tests_most_runs    = [[ॲंजेलो मॅथ्यूज]] (२७४)
| team1_tests_most_wickets = [[रायन हॅरिस]] (११
| team2_tests_most_wickets = [[रंगना हेराथ]] (१६)
| player_of_test_series    = [[मायकल हसी]] (ऑ)
}}


६ ऑगस्ट ते २० सप्टेंबर २००११ दरम्यान ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघ श्रीलंका दौऱ्यावर ३-कसोटी, ५-एकदिवसीय आणि २-टी२० सामन्यांच्या मालिकेसाठी गेला होता.

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Single-innings cricket match
  | date =  ६ ऑगस्ट २०११
  | daynight = yes
  | team1 = {{cr-rt|SRI}}
  | score1 = १९८/३ (२० षटके)
  | score2 = १६३/८ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|AUS}}
  | runs1 = [[तिलकरत्ने दिलशान]] १०४* (५७)
  | wickets1 = [[ब्रेट ली]] १/३८ (४ षटके)
  | runs2 = [[डेव्हिड वॉर्नर]] ५३ (३१) 
  | wickets2 = [[दिलरुवान परेरा]] ३/२६ (४ षटके)
  | result = श्रीलंकेचा ३५ धावांनी विजय झाला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/sri-lanka-v-australia-2011/engine/current/match/516204.html धावफलक]
  | venue = पल्लेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम, [[कॅंडी]], [[श्रीलंका]]
  | umpires = [[अशोका डी सिल्वा]] (श्रीलंका) आणि रुचिरा पल्लियागुरु (श्रीलंका)
  | motm = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (श्रीलंका)
  | toss = ऑस्ट्रेलियाने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला
  |notes = तिलकरत्ने दिलशान (श्रीलंका) याने टी२०आ मध्ये पहिले शतक झळकावले.
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Single-innings cricket match
  | date =  ८ ऑगस्ट २०११
  | daynight = yes
  | team1 = {{cr-rt|SRI}}
  | score1 = १५७/९ (२० षटके)
  | score2 = १४९/९ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|AUS}}
  | runs1 = [[महेला जयवर्धने]] ८६ (६३)
  | wickets1 = जॉन हेस्टिंग्ज ३/१४ (४ षटके)
  | runs2 = [[शेन वॉटसन]] ५७ (२४)
  | wickets2 = [[अजंथा मेंडिस]] ६/१६ (४ षटके)
  | result = श्रीलंकेचा ८ धावांनी विजय झाला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/sri-lanka-v-australia-2011/engine/current/match/516205.html धावफलक]
  | venue = पल्लेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम, [[कॅंडी]], [[श्रीलंका]]
  | umpires = रॅनमोर मार्टिनेझ (श्रीलंका) आणि रुचिरा पल्लियागुरु (श्रीलंका)
  | motm = [[अजंथा मेंडिस]] (श्रीलंका)
  | toss = श्रीलंकेने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचे श्रीलंका दौरे]]
[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट]]
[[वर्ग:इ.स. २०११ मधील खेळ]]</text>
      <sha1>lwmfgaz30lyekza3pereot16ynzm6nn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:चैताली कंद्रूप</title>
    <ns>3</ns>
    <id>201933</id>
    <revision>
      <id>2139870</id>
      <parentid>1442109</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:14:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:D1B:4B88:DC7:A266:B15:2517</ip>
      </contributor>
      <comment>/* hi */ नवीन विभाग</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="546" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=चैताली कंद्रूप}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) ०८:१६, १२ फेब्रुवारी २०१७ (IST)

== hi ==

मला भेटल का he जाड़ [[विशेष:योगदान/2409:4042:D1B:4B88:DC7:A266:B15:2517|2409:4042:D1B:4B88:DC7:A266:B15:2517]] २१:४४, २३ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>qdud85isah2wvbwmcig0z94yq8j4a8i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139888</id>
      <parentid>2139870</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:18:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.33</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="322" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=चैताली कंद्रूप}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) ०८:१६, १२ फेब्रुवारी २०१७ (IST)</text>
      <sha1>k4yjmw228d7ogiwwx4dari6xu6mzzpj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मतिमंदत्व पातळ्या</title>
    <ns>0</ns>
    <id>210337</id>
    <revision>
      <id>2139949</id>
      <parentid>2112876</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T05:43:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shreyas Shrikar Joshi</username>
        <id>146743</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13346" xml:space="preserve">{{विकिकरण}}
मतिमंदत्वामध्ये विचारक्षमता ही मानसिक वयामध्ये मोजली जाते

===मतिमंदतेचे सामन्यता चार वर्ग आहेत===
* सौम्य
* मध्यम
* गंभीर 
* अतिगंभीर.
मतिमंदत्वाचे वर्ग  हे कार्यात्मक पातळीवर अवलबून असतात.

====सौम्य मतिमंदता ७० ते ७५ ====
मतिमंदता असणा-या लोकांमध्ये सरासरी ८५ टक्के लोकांमध्ये सौम्य पद्धतीची मतिमंदता असते.
त्यांचा आयक़्यू स्कोअर ७० ते ७५ पर्यंत असतो, आणि ते बहुदा सहावी इयत्ते पर्यंतचे सिद्धांत विषयक कुशलता प्राप्त करतात.
ते पुरेसे आत्मनिर्भर होतात आणि काही मामल्यांमध्ये सामाजिक आणि सामुहिक आधारात स्वतंत्र राहू शकतात.
सौम्य मतिमंदत्व असणाऱ्या व्यक्तींचे सामाजिक समायोजन किशोरवयीन मुलामुलीन इतकेच असते परंतु किशोर वयीन मध्ये असणाऱ्या कल्पना शक्ती शोधक वृत्ती व मूल्य मापन क्षमता या गोष्टी कमीच आढळतात

====मध्यम मतिमंदता ३५ ते ५५ ====
मतिमंदता असणा-या लोकांमध्ये अंदाजे १० टक्के लोकांमध्ये मध्यम पद्धतीची मतिमंदता असते. 
मध्यम पद्धतीचा मतिमंदता असणा-या लोकांमध्ये आयक़्यू स्कोअर ३५ ते ५५ असतो.
ते मध्येम देखभाल मध्ये आपले काम आणि आत्म देखरेख करू शकतात. 
ते बालपणात विशिष्ट संवाद कुशलता प्राप्त करतात आणि समाजात, देखरेखीखाली, समूह घरात राहून कार्य करू शकतात.
मोठे पणी या मुलांची बौद्धिक क्षमता ४ ते ७ वर्ष वयाच्या मुलांना इतकी असते

====गंभीर मतिमंदता २० ते ४०====
मतिमंदता असणा-या लोकांमध्ये अंदाजे ३ ते ४ टक्के लोक अति प्रमाणात मतिमंदता असलेले असतात. 
त्यांचा आयक़्यू स्कोअर २० ते ४० असतो. 
ते अगदी प्राथमिक आत्म-देखरेख आणि संवाद कुशलतेत निपुण होऊ शकतात. 
गंभीर प्रमाणात मतिमंदता असलेल्या व्यक्ती समूह घरात राहू शकतात.
कधी कधी याला अवलंबी मतिमंदत्व म्हणतात या व्यक्तींचा स्नायविक व वाचिक विकास मागे पडलेला असतो तसेच वेदन इंद्रिय  मध्ये देखील कान डोळे यात दोष आढळतो

====अतिगंभीर मतिमंदता २०ते२५====

जीवन भर  या लोकांना दुसऱ्याची आधाराची गरज असते 
या व्यक्तीन मध्ये जूळवून घेण्याच्या क्षमतेचा विकास झालेला नसतो 
या गटातील व्यक्तींना  फेफरे येणे बहिरेपणा मुकेपणा  इत्यादी विकार असू शकतात
तसेच शारीरिक व्यंग्य  मज्जासंस्था विकृती खुंटलेली वाढ ही लक्षणे दिसतात 
मतिमंदता असणा-या लोकांमध्ये फक्त १ ते ३ टक्के अतिगंभीर प्रमाणात मतिमंदता असलेले असतात. 
त्यांचा आयक़्यू स्कोअर २० ते २५ असतो.
यांना योग्य आधार आणि प्रशिक्षणाने त्यांना अगदी प्राथमिक स्वताची देखरेख आणि संवाद कुशलता प्राप्त होऊ शकते. 
त्यांची मतिमंदता बहुदा मेंदूसंबंधीच्या (न्यूरोलोजिक) अव्यवस्थतेमुळे होते. 
गंभीर प्रमाणात मतिमंदता असलेल्या लोकांना उच्च स्तराचे संरचना आणि देखभाल आवश्यक आहे.

=== मतिमंदता होण्याची कारणे ===
प्रसव पूर्व
* गुणसूत्र-संबंधी दोष :-

       १ डाउन्स सिंड्रोम, 
       २ फ्रजाईल एक्स सिंड्रोम,
       ३ प्राडर विली सिंड्रोम,
       ४ क्लिनफेल्टर्स सिंड्रोम
• सिंगल जीन डिसऑर्डर:-

       जन्मजात चयापचय प्रक्रिया (metabolism) मध्ये दोष असणे 
       उदा. 
       १ गॅलेक्टोसेमिया,
       २ फिनिलकिटोन्यूरिया, 
       ३ हायपोथायरॉयडिजम, 
       ४ म्यूको पॉलीसॅकरायडॉसिस,
       ५ टे सॅक्स डिसीज.
• न्यूरो क्यूटॅनियस सिंड्रोम:-

       ट्यूबरस स्क्लेरॉसेस,
       न्यूरो फायर्बोमॉटोसिस
• डिसमॉर्फिक सिंड्रोम:-

       लॉरेंस बेडिल सिंड्रोम
• मेदूची विकृत रचना-:

       मायक्रोसिफॅली,
       हायड्रोसिफॅलस, 
       माइलो मेनिंगोसिले


आईच्या असाधारण परिस्थितीचे परिणाम मुळे

===अभाव===
: आयोडीनची कमतरता आणि फोलिक ऑसिडची कमतरता, गंभीर कुपोषण • पदार्थांचा वापर: मद्य, निकोटीन, कोकेन • हानिकारक रसायनांशी संपर्क येणे: प्रदूषक पदार्थ, जड धातू, हानिकारक औषधे उदा. थॅलिडोमाईड, फिनिटोइन, वारफॅरिन, सोडियम, इ. • मातेला असलेले संसर्गजन्य रोग: रुबेला, टोक्सोप्लासमोसिस, सायटोमेगॅलोवायरस संक्रमण, सिफिलिस, एच आय वी • रेडिएशन (आण्विक प्रारण) शी संपर्क येणे आणि Rh विसंगती • गर्भारपणातील गुंतागुंती: गर्भावस्थेमुळे प्रेरित उच्च रक्तदाब, गर्भावस्थेत झालेले रक्त स्राव, नाळीचे काम नीट न चालणे • मातेला असलेले रोग: मधुमेह, ह्रदय रोग आणि मूत्रपिंडाचे रोग.

प्रसूतीच्या वेळेस

       १ कठीण आणि/ किंवा गुंतागुंतीची प्रसूती, 
       २ वेळेच्या फारच आधी प्रसूती होणे,
       ३ जन्माच्या वेळेस बाळाचे वजन खूप कमी असणे
       ४ प्रसूतीच्या वेळेस प्राणवायू कमी पडणे
       ५ प्रसूतीच्या वेळेस बाळाला इजा होणे.
• जन्मानंतरचे दिवस:

       सेप्टीसेमिया, 
       पांडुरोग
       हायपोग्लायसेमिया
       नवजात शिशूला झटके येणे
• शैशत्व आणि बालपण:

       मेंदुचे रोग 
       उदा. क्षयरोग, 
            जॅपेनीज एनसिफलाइटीज 
            जीवाण्विक मस्तिष्क ज्वर (मेनिंजायटिज) डोक्याला आघात
            शिसे धातूशी दीर्घकालीन संपर्क येणे
            गंभीर आणि दीर्घकालीन कुपोषण
            खूप कमी उत्तेजना असने

===== मतिमंदतेची लक्षणे ===== 
• बालपणातच बौद्धिक विकासाची चिन्हे दाखवण्यात असफल होणे • विकासाची सूचक लक्षणे उदा. वेळेवर बसणे, रंगणे, चालणे, किंवा बोलणे इ. क्रिया न दिसणे • बालिश वागणूक चालूच राहणे बोलण्याच्या शैलीमध्ये, किंवा सामाजिक नीतिनियम आणि स्वतःच्या वागणुकीचे परिणाम समजण्यात असफल होणे • कुतूहल नसणे आणि समस्यानिवारण न करता येणे • शिकण्याची क्षमता आणि तर्कशुद्ध विचार करण्याची क्षमता कमी असणे • विषय आठवण्यास त्रास होणे • शाळेला जाण्यासाठी आवश्यक बाबी पूर्ण न करू शकणे

उपचार • मतिमंदतेवरचे उपचार हे विकार पूर्णपणे बरा करण्यासाठी योजलेले नसतात.

       परंतु उपचार हे धोके कमी करण्या साठी असतात 
       उदा. एखाद्या व्यक्तीला घरी किंवा शाळेत सुरक्षित राहण्यास मदत करणे
       आणि उपयुक्त व अनुरूप जीवन शैली शिकवणे. 
       व्यक्तीच्या आणि त्यांच्या परिवाराच्या विशिष्ट गरजांवर अवलंबून असायला पाहिजे.
       व्यक्तीचे सामर्थ्य जास्तीत जास्त वाढणे हे त्याचे मूलभूत उद्दिष्ट असले पाहिजे.
• याबरोबर आणखी काही व्याधी

       उदा. आक्रमकता,
       मनाचा कल बदलणे, 
       स्वतःला हानीकारक असेल असे वागणे,
       वर्तणुकीच्या इतर समस्या,
       झटके येणे जे ४०% ते ७०% प्रकरणांमध्ये दिसते, यासाठी औषधोपचार आवश्यक आहे.

[[वर्ग:मानसिक आजार]]</text>
      <sha1>8n99c5m5vzchqkdbg5an4tgpb4g275q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मानवी प्रजननसंस्था</title>
    <ns>0</ns>
    <id>234461</id>
    <revision>
      <id>2140027</id>
      <parentid>2103198</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:11:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Omkar Jack</username>
        <id>122788</id>
      </contributor>
      <comment>टंकनदोष सुधरविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43812" xml:space="preserve">[[चित्र:Human Reproductive System.jpg|इवलेसे|500x500अंश|मानवी प्रजननसंस्था |अल्ट=|मध्यवर्ती]]
सर्व [[सजीव|सजीवांमधे]] आढळणारी 'प्रजनन' ही एका जीवापासून नवीन [[जीव]] निर्माण होण्याची प्रक्रिया मानवातही आढgjggtgyfcbjinvddळते. या प्रक्रियेत मानवाच्या एका पिढीतून दुसऱ्या पिढीत [[जनुकशास्त्र|जनुकीय द्रव्यांचे]] संक्रमण होते. त्यामुळे मानवाचे वैय्यक्तिक आणि त्याच्या जातीशी संबंधित सर्व गुणधjcghjbdsर्म नवीन जीवाकडे संक्रमित होतात. प्रजननाच्या हेतून विकसित झालेल्या व एकत्रितपणे gf vhकाम करणाऱ्या सर्व अgvfdgnniiवयवांची मिळून '''मानवी प्रजननसंस्था''' बनली आहे &lt;ref name=&quot;मानवी प्रजननसंस्था&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|last1=भालेराव|first1=कमल|last2=सलगर|first2=द.|title=मानवी जनन तंत्र|दुवा=https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand6/index.php/23-2015-01-28-09-50-16/11139-2011-12-31-11-23-56?showall=&amp;start=2|संकेतस्थळ=मराठी विश्वकोश|ॲक्सेसदिनांक=4 ऑक्टोबर 2018|भाषा=मराठी}}&lt;/ref&gt; बनते. काही द्रव व संप्रेरके हे निर्जीव पदार्थही या संस्थेत सहाय्यक म्हणून काम करतात. 

मानवात नर म्हणजे पुरुष व मादी म्हणजे स्त्री अशा भिन्नलिंगी व्यक्ती असतात आणि फक्त लैंगिक प्रकारानेच प्रजनन होते. मानवी वाढ व विकासातील [पौगंडावस्था|पौगंडावस्थेत] व्यक्तीचा पुरुष किंवा स्त्री म्हणून वेगवेगळ्या प्रकारे लैंगिक विकास होतो. त्यामधे लैंगिक प्रजननाला आवश्यक अवयवांचा पूर्ण विकास होऊन व्यक्ती [[तरुण]] पुरुष किंवा स्त्री म्हणून प्रजननक्षम होते. पुरुषाच्या प्रजननाला आवश्यक आणि लैंगिक अवयवांची मिळून पुरुष प्रजननंस्था बनते आणि स्त्रीच्या प्रजननाला आवश्यक आणि लैंगिक अवयवांची मिळून स्त्री प्रजननंस्था बनते.

== लैंगिक प्रजनन ==

दोन एकगुणित युग्मकांच्या संयोगातून द्विगुणसूत्री युग्मनज अशा जीवाची उत्पत्ति म्हणजे [[प्रजनन#लैंगिक प्रजनन|लैंगिक प्रजनन]] होय. लैंगिक प्रजनामध्ये पुरुषात प्राथमिक शुक्रजनन पेशीच्या अर्धसूत्री विभाजनाने&lt;ref name=&quot;(२) अर्धसूत्रण (किंवा न्यूनीकरण) विभाजन&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|last1=परांडेकर|first1=शं. आ.|title=अर्धसूत्रण विभाजन|दुवा=https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand4/index.php/2014-11-14-05-00-39/2015-06-01-09-36-20/list/7692-2012-01-19-11-52-09?showall=&amp;start=6|संकेतस्थळ=मराठी विश्वकोश|ॲक्सेसदिनांक=10 ऑक्टोबर 2018}}&lt;/ref&gt; एकगुणित ‘पुंयुग्मक’ किंवा ‘[[शुक्रजंतू]]’ तयार होतो आणि स्त्रीमधेही त्याचप्रमाणे प्राथमिक बीजांडजनन पेशीच्या अर्धसूत्री विभाजनाने एकगुणित ‘स्त्रीयुग्मक’ किंवा ‘[[स्त्रीबीज|बीजांड]]’ तयार होते व त्यांच्या संयोगाने द्विगुणसूत्री युग्मनज (फलित बीजांड) तयार होते. या प्रक्रियेस [[फलन (जीवशास्त्र)|फलन]] असे म्हणतात व त्यातून नवीन मानवी जीव ([[गर्भावस्था|गर्भ)]] निर्माण होतो.

शुक्रजंतू पुरुषाचा (पित्याचा) आणि बीजांड स्त्रीचा (आईचा) [[जनुकशास्त्र|जनुकीय वारसा]] घेऊन येतात. फलित बीजांडात ही दोन्ही युग्मके एकत्र आल्यामुळे [[गुणसूत्र|गुणसूत्रांच्या]] जोड्या आनुवंशिकतेने आलेल्या असतात आणि जनुकांची देवाणघेवाण होऊन जनुकीय द्रव्यामध्ये विविधता येते. यामुळे जनुकीय दोष कमी असलेला व अधिक सक्षम नवा जीव निपजतो.

पुरुषाच्या वृषणात निर्माण झालेल्या शुक्रजंतूंचे रेताशयात पोषण होते. रेताशय व अष्टीला ग्रंथीतील स्राव व हे शुक्रजंतू यांचे वीर्य बनते. संभोगाचे वेळी पुरुषाचे शिश्न स्त्रीच्या योनीत प्रवेश करते व वीर्यस्खलनाचे वेळी वीर्य योनीत सोडले जाते. त्यातील काही भाग गर्भाशयमार्गे बीजांडवाहिनीत पोचतो. बीजांडकोषातून उत्सर्जित झालेल्या व बीजांडवाहिनीत पोचलेल्या बीजांडाशी वीर्यातील शुक्रजंतूचा संयोग होऊन बीजांड फलित होते ([[फलन]]). फलित बीजांड (गर्भ) गर्भाशयात रुजतो व तेथे त्याची वाढ होते (गर्भारपण). प्रसूतीच्या वेळी गर्भ गर्भाशयातून योनीवाटे बाहेर पडून बाळाचा जन्म होतो. स्तनांतून स्रवणाऱ्या दुधावर पुढे काही काळ त्याचे पोषण होते.

याप्रमाणे [[युग्मक|युग्मके]] (शुक्रजंतू व बीजांड) निर्माण करणाऱ्या, त्यांचे पोषण करणाऱ्या, त्यांना एकमेकांकडे वाहून नेणाऱ्या, त्यांना एकत्र आणणाऱ्या, फलनानंतर नवीन जीव रुजवून त्याचे पोषण करणाऱ्या, त्याला बाह्य जगात तग धरू शकेल इतक्या प्रगल्भतेच्या अवस्थेपर्यंत वाढवणाऱ्या, त्याला योग्य वेळी बाह्य जगात सोडणाऱ्या आणि पुढे काही काळ त्याचे पोषण करणाऱ्या सर्व सहभागी अवयवांची व यंत्रणेची मिळून मानवी प्रजननसंस्था बनते.

प्रजननसंस्थेतील हे अवयव व ही यंत्रणा पुरुष व स्त्रीमधे अर्थातच वेगवेगळी असते. तिला अनुक्रमे पुरुष प्रजननसंस्था आणि स्त्री प्रजननसंस्था असे म्हणतात.

== पुरुष प्रजननसंस्था ==

शुक्राणू तयार करणे, त्यांचे पोषण करून त्यांना कार्यक्षम राखणे, योग्य त्या वेळी त्यांचे वहन करणे आणि समागमाच्या वेळी स्त्री जनन संस्थेमध्ये त्यांचे क्षेपण करणे यासाठी पुरुष प्रजनन संस्था आणि त्यातील अवयव विकसित झालेले असतात. 
[[चित्र:Male Reproductive System - Front view.jpg|डावे|इवलेसे|400x400अंश|पुरुष प्रजननसंस्था - अंतर्गत व बाह्य पुरुष जननेंद्रिये - समोरून]] [[चित्र:Male Reproductive System - Side view.jpg|इवलेसे|400x400अंश|पुरुष प्रजननसंस्था - अंतर्गत व बाह्य पुरुष जननेंद्रिये - बाजूने]]
'''अवयवांची रचना व कार्य'''

पुरुष प्रजननसंस्थेमध्ये&lt;ref name=&quot;पुरुष प्रजननसंस्था&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|last1=भालेराव|first1=कमल|last2=सलगर|first2=द.|title=पुरुष जनन तंत्र|दुवा=https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand6/index.php/23-2015-01-28-09-50-16/11139-2011-12-31-11-23-56?showall=&amp;start=4|संकेतस्थळ=मराठी विश्वकोश|ॲक्सेसदिनांक=4 ऑक्टोबर 2018|भाषा=मराठी}}&lt;/ref&gt; काहीं इंद्रिये बाहेरून दिसणारी (बाह्य) व काही शरीरांतर्गत असतात. तसेच त्यांच्या विकासात व कार्यात अनेक अंतःस्रावी ग्रंथींचाही सहभाग असल्याने त्यांचाही समावेश पुरुष प्रजननसंस्थेत होतो.  

=== अंतर्गत पुरुष जननेंद्रिये ===

==== [[वृषण]] ==== 
(वृषणे बाहेरून दिसत असली तरी वृषणाची निर्मिती आणि विकास उदरपोकळीत होत असल्याने त्यांचे वर्णन इथे केले आहे.) मानवी वृषणकोशामध्ये दोन वृषणे असतात. वृषणामधील रेतोत्पादक नलिकांमध्ये शुक्रजनन पेशी आणि ’सर्टोली’ पेशी असतात. शुक्रजनन पेशींपासून आद्यशुक्रजंतू तयार होतात. [[शुक्रजंतू|शुक्रजंतूंच्या]] पोषणासाठी व परिवहनासाठी आवश्यक द्रव ’'''सर्टोली'''’ पेशींपासून निर्माण होतो. रेतोत्पादक नलिकांमधल्या जागेतील अंतराली ऊतकातील ’'''लायडिग'''’ पेशी ’पौरुषजन’ [[टेस्टोस्टेरॉन]] ([[:en:Testosterone|Testosterone]]) या [[संप्रेरक|संप्रेरकाची]] निर्मिती करतात. याप्रमाणे शुक्रजंतूंची निर्मिती करणारी [[प्रजननग्रंथी]] आणि टेस्टोस्टेरॉनची निर्मिती करणारी [[अंतःस्रावी ग्रंथी]] असे दुहेरी कार्य वृषण करते.  

'''अधिवृषण:''' वृषणाच्या मागील व वरील बाजूस अधिवृषण असते. ही घट्ट गुंडाळी केलेली लांब नलिका असते. वृषणाच्या मागच्या भागातून बाहेर पडणाऱ्या नलिकांतून शुक्रजंतू अधिवृषणात प्रवेश करतात. येथे शुक्रजंतूंचा पुढील विकास होतो व ते रेतोवाहिनीत प्रवेशतात.

==== रेतोवाहिनी ====
अधिवृषणाच्या खालच्या टोकपासून ही नलिका सुरू होते. रेताशय व अष्ठीला ग्रंथीतून पुढे गेल्यावर तिचे स्खलनवाहिनीत रूपांतर होते. अधिवृषणामधील शुक्राणू पुढे सरकून रेतोवाहिनीमध्ये साठून राहतात.

==== [[रेताशय]] ==== 
मूत्राशयाच्या खाली, दोन्ही रेतोवाहिन्यांच्या शेजारी दोन रेताशय असतात. वीर्याचा 70 ते 85 % भाग रेताशयातील स्रावांचा असतो. त्यामधे प्रथिने काही उत्प्रेरके, श्लेश्म इत्यादीबरोबर क जीवनसत्त्व आणि फ्रक्टोज शर्करा असते. फ्रक्टोज शुक्रजंतूंना ऊर्जा पुरवते.

'''स्खलन वाहिनी:''' रेताशयातून निघणारी वाहिनी त्या बाजूच्या रेतोवाहिनीला मिळून स्खलन वाहिनी बनते. दोन्ही बाजूच्या स्खलन वाहिन्या अष्ठीला ग्रंथीत शिरून तिच्यातून जाणाऱ्या मूत्रवाहिनीला मिळतात. समागमाच्या वेळी स्खलनवाहिन्यांतून वीर्य मूत्रनलिकेत व तिथून शिश्नावाटे स्त्री जननेंद्रियामध्ये सोडले जाते.

==== [[अष्ठीला ग्रंथी]] ==== 
वीर्याचा 20 ते 30 % भाग अष्ठीला ग्रंथीमधील स्त्रावांचा असतो. त्यात प्रथिने, उत्प्रेरके, शर्करा व इतर पदार्थांबरोबर झिंकही असते. हा स्राव आणि रेताशयातील स्राव शुक्रजंतूंबरोबर मिसळून वीर्य तयार होते. अष्ठीला ग्रंथीमध्ये फायब्रिनोजेन हे गोठण द्रव्यही असते.

'''[[उत्सर्जन संस्था|मूत्रनलिका:]]''' उत्सर्जन-प्रजनन संस्थेतील ही अंतिम नलिका आहे. वीर्य व मूत्र उत्सर्जनाचा हा समाईक मार्ग आहे.

'''कंदमूत्रमार्ग ग्रंथी''' (Bulbourethral gland) ('''काउपर ग्रंथी''' - Cowper's gland): ह्या दोन ग्रंथी शिश्नाच्या मुळाशी, मूत्रमार्गाच्या पाठीमागे दोन बाजूंना असतात. यांतील स्राव बुळबुळीत व श्लेष्मल असतो. लैंगिक उत्तेजनेच्या वेळी हा स्राव दोन नलिकांवाटे मूत्रमार्गात टाकला जातो. त्यामुळे संभोग सुलभ होतो. याच प्रकारच्या व हेच कार्य करणाऱ्या ग्रंथी स्त्रीमधेही आढळतात (बार्थोलिन ग्रंथी)

=== [[अंतःस्रावी ग्रंथी]] === 
अंतस्त्रावी ग्रंथींतून स्रवणाऱ्या अनेक संप्रेरकांच्या समन्वयाने जननसंस्थेचे नियंत्रण होते. बाल्यावस्थेत जननेंद्रियांची वाढ होत नाही. पण वय वर्षे -१२ च्या सुमारास मेंदूमधील अग्र [[पोषग्रंथी|पोषग्रंथीमधून]] ([[:en:Pituitary gland|Pituitary gland)]] [[पुटक उद्दीपक संप्रेरक]] (फॉलिकल स्टिम्युलेटिंग हार्मोन - [[:en:Follicle-stimulating hormone|Follicle-stimulating hormone]]) व [[पीतपिंडकारी संप्रेरक]] (ल्युटिनायझिंग हार्मोन - [[:en:Luteinizing hormone|Luteinizing hormone]]) स्रवण्यास सुरुवात होते व त्यामुळे [[पौगंडावस्था|पौगंडावस्थेची]] सुरुवात होते. पुटक उद्दीपक संप्रेरकाच्या प्रभावामुळे प्राथमिक शुक्रजनन पेशीच्या अर्धसूत्री विभाजनाला चालना मिळते आणि शुक्रजंतू निर्मितीसाठी आवश्यक विशिष्ट प्रथिननिर्मिती करण्यासाठी ''''सर्टोली'''' पेशीं उत्तेजित होतात. तसेच पीतपिंडकारी संप्रेरकाच्या प्रभावामुळे वृषणामधील अंतराली उतकामधील ''''लायडिग'''' पेशींमधून टेस्टोस्टेरोन हे पुरुषसंप्रेरक स्रवते. टेस्टोस्टेरोनमुळे सर्व जननेंद्रियांची वाढ होते आणि ती कार्यान्वित होऊन पुरुषाचा लैंगिक विकास पूर्ण होतो.

याशिवाय लैंगिक अवयव व मुख्यतः दुय्यम लैंगिक चिन्हांच्या विकासाला अवटु व अधिवृक्क या अंतःस्रावी ग्रंथीचेही सहाय्य होते.

=== बाह्य पुरुष जननेंद्रिये ===

पुरुष प्रजजन संस्थेमधील बाहेरून दिसणारी प्रमुख इंद्रिये म्हणजे शिस्न, वृषणकोश आणि वृषण. त्यांपैकी वृषणाची माहिती 'अंतर्गत पुरुष जननेंद्रिये' येथे दिली आहे.

==== [[शिश्न]] ==== 
हे [[संभोग|संभोगाचे]]&lt;nowiki/&gt;पुरुषाच्या शिश्नामध्ये हाड किंवा स्नायू नसतात. शिश्न हे कॉर्पोरा कॅवर्नोझा पुरुषाच्या शिश्नामध्ये हाड किंवा स्नायू नसतात. शिश्न हे कॉर्पोरा कॅवर्नोझा ...

लिग  उत्थानक्षम पुरुष इंद्रिय आहे. ओटीपोटाच्या खाली चिकटलेले मूळ, दंडगोलाकृती मध्यभाग आणि टोकाशी शिस्नमणी असे शिश्नाचे तीन भाग असतात. शिश्नाच्या दंडगोलाकृती भागामध्ये स्पंजासारख्या सच्छिद्र उतीच्या बनलेल्या तीन दंडगोलाकृती कांडया असतात. त्यांपैकी खालच्या कांडीतून मूत्रनलिका जाते व शिश्नमण्याच्या टोकावर उघडते. या नलिकेतून मूत्र आणि वीर्य यांचे वहन होते. 
सच्छिद्र उतीच्या दंडगोलाकृती कांडया उत्थानक्षम असतात. संभोगाचे वेळी त्यांच्यात रक्त साठून त्यांचे आकारमान वाढते व त्या ताठ होतात. त्यामुळे शिश्न ताठ व योनीमार्गात प्रवेश करण्यासाठी सिद्ध होते. संभोगाचे वेळी शिश्नावाटे वीर्य स्त्री जननेंद्रियामध्ये क्षेपित केले जाते. शिश्नावर सैल त्वचावरण असते व ते शिश्नमण्यावर दुहेरी घडीच्या स्वरूपात पसरलेले असते. ही त्वचेची घडी व शिश्नावरील त्वचा सैल असल्याने शिश्नाचा आकार मोठा झाला तरी ती शिश्नास सामावून घेते.

==== वृषणकोश ==== 
शिश्नाच्या खालील बाजूस असलेली त्वचा व स्नायूंची सैल पिशवी म्हणजे वृषणकोश. वृषणकोशामध्ये दोन वृषणे असतात. वृषणांचे संरक्षण करणे व त्यांचे तापमान नियंत्रित करणे ही कामे वृषणकोश करतो. वृषणामध्ये शुक्रजंतू निर्मितीचे कार्य शरीराच्या तापमानापेक्षा थोड्या कमी तापमानास सुरळीतपणे होते. वृषणकोशाच्या वैशिष्ट्यपूर्ण स्नायूमुळे (क्रेमास्टर स्नायू - [[:en:Cremaster muscle|Cremaster muscle]]) वृषणकोश सैल किंवा आकसलेले राहण्यास मदत होते. थंडीमध्ये वृषणकोश आकसून वृषणे शरीराजवळ उबदार ठेवली जातात तर उन्हाळ्यात ती शरीरापासून थोडी दूर लोंबती ठेवल्यामुळे थंड राहतात. यामुळे वृषणाचे तापमान आवश्यकतेनुसार नियंत्रित होते. अति घट्ट अंतर्वस्त्रे वापरल्याने वृषणकोशाचे तापमान शरीराएवढे होते आणि शुक्रजंतू निर्मितीमध्ये अडथळा येतो. शुक्रजंतूंची संख्या कमी होण्याचे हे एक कारण आहे.

== स्त्री प्रजननसंस्था ==
[[चित्र:Female Reproductive System - Front.jpg|इवलेसे|277x277अंश|स्त्री प्रजननसंस्था]]
बीजांड तयार करणे, त्याचे वहन करणे, संभोगाचे वेळी प्रवेश केलेल्या शुक्रजंतुंबरोबर त्याचा संयोग घडवून त्याचे फलन करणे, फलित बीजांडाचे (गर्भाचे) पोषण करणे, योग्य वेळी प्रसूती घडवून बाह्य जगात टिकाव धरू शकणारे अर्भक जन्माला घालणे आणि त्याला स्तनपान देऊन त्याचे पुढे पोषण करणे यासाठी स्त्री प्रजनन संस्था आणि त्यातील अवयव विकसित झालेले असतात.

बालक स्त्रीलिंगी जन्मलेले असले तरी कुमारावस्थेपर्यंत जननेंद्रीयांची फारशी वाढ झालेले नसते. [[पौगंडावस्था|पौगंडावस्थेत]] पोष ग्रंथी व बीजांडकोशांतून स्रवणाऱ्या संप्रेरकांच्या प्रभावामुळे जननेद्रियांमध्ये झपाट्याने बदल होऊन ती विकसित होतात.

'''अवयवांची रचना व कार्य'''

स्त्री प्रजननसंस्थेमध्ये&lt;ref name=&quot;स्त्री प्रजननसंस्था&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|last1=भालेराव|first1=कमल|last2=सलगर|first2=द.|title=स्त्री जनन तंत्र|दुवा=https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand6/index.php/23-2015-01-28-09-50-16/11139-2011-12-31-11-23-56?showall=&amp;start=2|संकेतस्थळ=मराठी विश्वकोश|ॲक्सेसदिनांक=4 ऑक्टोबर 2018|भाषा=मराठी}}&lt;/ref&gt; काहीं इंद्रिये बाहेरून दिसणारी (बाह्य) व काही शरीरांतर्गत असतात. तसेच त्यांच्या विकासात व कार्यात अनेक अंतःस्रावी ग्रंथींचाही सहभाग असल्याने त्यांचाही समावेश स्त्री प्रजननसंस्थेत होतो.  

=== अंतर्गत स्त्री जननेंद्रिये ===

स्त्री प्रजनन संस्थेमधील बाहेरून न दिसणाऱ्या इंद्रियामध्ये बीजांडकोश, बीजांडवाहिनी, गर्भाशय आणि योनी यांचा समावेश होतो.
[[चित्र:Female Reproductive System - Internal Sex Organs - Front.jpg|डावे|इवलेसे|400x400अंश|अंतर्गत स्त्री जननेंद्रिये - समोरून]] [[चित्र:Female Reproductive System - Internal Sex Organs - Side.jpg|इवलेसे|400x400अंश|अंतर्गत स्त्री जननेंद्रिये - बाजूने]]

==== [[बीजांडकोश]] ==== 
गर्भाशयाच्या डाव्या व उजव्या बाजूस एक असे दोन [[बीजांडकोश]] [[श्रोणी|श्रोणिगुहेमध्ये]] असतात. त्यांमध्ये सर्वसाधारणपणे दरमहा एक याप्रमाणे [[बीजांड|बीजांडे]] तयार होतात. बीजांडांची निर्मिती आणि उत्सर्जन पोष ग्रंथीमधील [[पुटक उद्दीपक संप्रेरक]] व [[पीतपिंडकारी संप्रेरक]] यांच्या प्रभावाखाली होते. त्याचप्रमाणे बीजांडकोशातून [[ईस्ट्रोजेन]] आणि [[प्रोजेस्टेरॉन]] ही [[संप्रेरक|संप्रेरके]] स्रवतात. या संप्रेरकांमुळे गर्भाशयातील अंतःत्वचा फलित बीजांडाच्या रोपणासाठी सज्ज करणे, फलित बीजांडाचे गर्भाशयात रोपण, गर्भारपण आणि मासिक पाळी यांचे नियंत्रण होते.  

याप्रमाणे बीजांडांची निर्मिती करणारी [[प्रजननग्रंथी]] आणि ईस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन या अंतःस्रावांची निर्मिती करणारी [[अंतःस्रावी ग्रंथी]] असे दुहेरी कार्य बीजांडकोश करते.  

==== [[बीजांडवाहिनी]] ====

दोन्ही बीजांडकोशांजवळ प्रत्येकी एक बीजांडवाहिनी असते. या नलिकेचे मोकळे तोंड बीजांडकोशाजवळ असते आणि दुसरे टोक गर्भाशयाला जोडलेले असून गर्भाशयात उघडते.

बीजांडकोशातून श्रोणीगुहेत मुक्त झालेले बीजांड बीजांडवाहिनीच्या बीजांडकोशाच्या जवळील मोकळ्या तोंडाकडून ग्रहण केले जाते आणि तिच्या गर्भाशयाच्या तोंडाकडे वाहून नेले जाते. योग्य वेळी शुक्रजंतू उपलब्ध झाल्यास बीजांडाचे बीजांडवाहिनीतच फलन होते. फलित किंवा फलन न झालेले बीजांड शेवटी गर्भाशयात जाते. फलित बीजांडाचे गर्भाशयात रोपण होते. फलन न झालेले बीजांड मासिक स्रावाबरोबर शरीराबाहेर टाकले जाते.

==== [[गर्भाशय]] ====

श्रोणिगुहेत दोन्ही बाजूंच्या बीजांडवाहिन्या आणि योनी यांच्या मधे गर्भाशय असते. ही स्नायूंची जाड पिशवी असून आतील पोकळी अरूंद फटीसारखी आणि त्रिकोनी असते. त्याच्या दोन टोकांना बीजांडवाहिन्या जोडलेल्या असतात आणि त्या गर्भाशयपोकळीत उघडतात. त्याच्या खालच्या निमुळत्या ग्रीवेतून गर्भाशयाचे तोंड योनिमार्गात उघडते.

मासिक पाळीच्या चक्रात गर्भाशयाच्या अंतःत्वचेमध्ये इस्ट्रोजेन व प्रोजेस्टेरॉन या संप्रेरकांच्या प्रभावाखाली दरमहा बदल होतात. ते फलित बीजांडाच्या रोपणास व पोषणास योग्य असे असतात. फलित बीजांडाचे (गर्भाचे) रोपण झाल्यावर (गर्भधारणा) त्याची पूर्ण वाढ होईपर्यंत गर्भ सुरक्षित ठेवणे आणि गर्भाची पूर्ण वाढ झाल्यानंतर प्रसूती ही गर्भाशयाची महत्त्वाची कामे आहेत.

बीजांडाचे फलन न झाल्यास ते, अंतःत्वचेचा वरील थर व थोडे रक्त मासिक पाळीच्या रक्तस्रावाच्या स्वरूपात शरीराबाहेर टाकले जातात व मासिक पाळीचे नवीन चक्र सुरू होते.

==== [[योनी]] ====

गर्भाशय आणि बाह्य जननेंद्रीये यामधील स्थितीस्थापक तंतुस्नायुमय नलिकेस योनी म्हणतात. तिचे गर्भाशयाकडील तोंड गर्भाशयग्रीवेला सर्व बाजूनी चिकटलेले असते व गर्भाशयमुख तिच्यात उघडते. तिचे दुसरे तोंड बाह्य जननेंद्रीयात मूत्रमार्गाखाली उघडते. स्त्रियांमध्ये मूत्रमार्ग आणि योनी मार्ग (संभोगाचा मार्ग) वेगवेगळे असतात.  

कामोत्तेजित अवस्थेत बाह्य जननेंद्रीये व योनीत तयार होणारे स्राव संभोगाच्या वेळी योनीत शिश्नाचा प्रवेश सुलभ करवितात. त्यावेळी योनी शिश्नास सामावून घेते व क्षेपण झालेले वीर्य साठवून ठेवते. वीर्यातील शुक्रजन्तू तेथून गर्भाशयमुखामार्गे गर्भाशयात प्रवेश करतात.

तसेच प्रसूतीच्या वेळी गर्भाशयातून बाळ योनीत प्रवेश करते व योनीमुखाद्वारे जन्म घेते.

याप्रमाणे संभोगाचा आणि प्रसूतीचा मार्ग म्हणून योनी काम करते.

=== [[अंतःस्रावी ग्रंथी]] ===

पुरुषाप्रमाणेच स्त्रीमध्येही अंतस्त्रावी ग्रंथींतून स्रवणाऱ्या संप्रेरकांच्या समन्वयाने जननसंस्थेचे नियंत्रण होते. बाल्यावस्थेत जननेंद्रियांची वाढ होत नाही. पण वय वर्षे १०-११ च्या (मुलांपेक्षा एक वर्ष आधी) सुमारास मेंदूमधील अग्र पोषग्रंथीमधून (Pituitary gland) पुटक उद्दीपक संप्रेरक (फॉलिकल स्टिम्युलेटिंग हार्मोन - Follicle-stimulating hormone) व पीतपिंडकारी संप्रेरक (ल्युटिनायझिंग हार्मोन - Luteinizing hormone) स्रवण्यास सुरुवात होते व त्यामुळे [[पौगंडावस्था|पौगंडावस्थेची]] सुरुवात होते.

पुटक उद्दीपक संप्रेरकाच्या प्रभावामुळे बीजांडंकोशात पुटकनिर्मिती व त्यामध्ये बीजांड निर्मिती सुरू होते. तसेच पुटकातील पेशींतून ईस्ट्रोजेन या अंतःस्रावाचीही निर्मिती सुरू होते. पुटक व बीजांडाची पुरेशी वाढ झाल्यावर पीतपिंडकारी संप्रेरकाच्या प्रभावामुळे पुटक फुटते व बीजांड मुक्त होते. त्यानंतर या संप्रेरकाच्या प्रभावामुळे फुटलेल्या पुटकात पीतपिंडाची निर्मिती व वाढ होते. पीतपिंडातून प्रोजेस्टेरॉन हे संप्रेरक स्रवते.

याशिवाय मुख्यतः दुय्यम लैंगिक चिन्हांच्या विकासाला अवटु व अधिवृक्क या अंतःस्रावी ग्रंथीही सहाय्य करतात.

=== बाह्य स्त्री जननेंद्रिये ===

ही स्त्रीची संभोगाची इंद्रिये असून संभोगाचे वेळी शिश्नाचा योनीत प्रवेश होण्यास मदत करणे आणि अंतर्गत जननेंद्रीयांचे संसर्गापासून रक्षण करणे हे त्यांचे कार्य आहे. स्त्रीमधील बाह्य जननेंद्रीयांमध्ये योनिमुख आणि त्याभोवती असणाऱ्या भगप्रकोष्ठ, बृहत्भगोष्ठ, लघुभगोष्ठ,भगशिश्न आणि प्रघ्राणग्रंथी या अवयवांचा समावेश होतो. भगशिश्न हे पुरुषाच्या शिश्नाशी समजात असून उत्थानक्षम असते. पुरुषाप्रमाणे मूत्रमार्गाशी याचा संबंध येत नाही. स्त्रीचा मूत्रमार्ग स्वतंत्रपणे बाह्य जननेंद्रियात उघडतो. बृहत्भगोष्ठ आणि लघुभगोष्ठ त्वचेच्या घड्यानी बनलेले असते. हे अवयव उत्थानक्षम व अतीसंवेदनक्षम असल्याने या भागास रक्तवाहिन्यांचा आणि चेतातंतूंचा भरपूर पुरवठा असतो.

'''[[प्रघ्राण ग्रंथी]] (बार्थोलिन ग्रंथी - [[:en:Bartholin's gland|Bartholin's gland]]):'''
योनिमुखाच्या दोन्ही बाजूंस या ग्रंथी असून त्यांच्या नलिका लघुभगोष्ठांच्या आत योनिमुखाच्या दोन्ही बाजूंस उघडतात. पुरुषाच्या कंदमूत्रमार्ग ग्रंथींशी (Bulbourethral glands/Cowper's gland) या समजात असल्या तरी त्यांचे स्थान वेगळे आहे. संभोगाच्या वेळी किंवा उत्तेजित झाल्यानंतर या ग्रंथीमधून पाझरलेला स्राव योनिमार्गामध्ये स्नेहनाचे कार्य करतो.

== संदर्भ ==

[[वर्ग:प्रजनन]]
[[वर्ग:शरीरशास्त्र]]
[[वर्ग:महिला स्वास्थ्य अभियान २०१८]]</text>
      <sha1>i5vxcbhq7ox8selo4s9mu74mvmd6rfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>लोणी काळभोर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>254911</id>
    <revision>
      <id>2139993</id>
      <parentid>2100466</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:08:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:4D4A:2132:C99C:1449:5280:B108</ip>
      </contributor>
      <comment>/* प्रेक्षणीय स्थळे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8922" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''लोणी काळभोर'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= हवेली
| जिल्हा = [[पुणे जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''लोणी काळभोर''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[पुणे जिल्हा|पुणे जिल्ह्यातील]] [[हवेली तालुका|हवेली तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
{{Infobox settlement
| name = Loni Kalbhor
| native_name = 
| native_name_lang = 
| other_name = 
| settlement_type = village
| image_skyline = 
| image_alt = 
| image_caption = 
| nickname = 
| pushpin_map = India Maharashtra#India
| pushpin_label_position = 
| pushpin_map_alt = 
| pushpin_map_caption = Location in Maharashtra, India
| coordinates = {{coord|18.483333|74.033333|display=inline}}
| subdivision_type = Country
| subdivision_name = {{flag|India}}
| subdivision_type1 = [[States and territories of India|State]]
| subdivision_type2 = [[List of districts of India|District]]
| subdivision_type3 = [[Tehsil|Taluka]]
| subdivision_name1 = [[Maharashtra]]
| subdivision_name2 = [[Pune District|Pune]]
| subdivision_name3 = [[Haveli taluka|Haveli]]
| established_title = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date = 
| founder = 
| named_for = 
| government_type = 
| governing_body = 
| unit_pref = Metric
| area_footnotes = 
| area_total_km2 = 
| area_rank = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 
| population_total = 
| population_as_of = 
| population_footnotes = 
| population_density_km2 = auto
| population_rank = 
| population_demonym = 
| demographics_type1 = 
| demographics1_title1 = 
| timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1 = +5:30
| postal_code_type = &lt;!-- [[Postal Index Number|PIN]] --&gt;
| postal_code = 
| registration_plate = 
| website = 
| footnotes = 
}}
[[चित्र:Loni_Kalbhor_Street_Bazar_001.jpg|उजवे|इवलेसे| 1987 मध्ये आठवडी बाजारात दाढी करणे]]
हे गाव [[सिंहगड]] - [[भुलेश्वर मंदिर, माळशिरस|भुलेश्वर]] पर्वतरांगाच्या पायथ्याशी उत्तरेकडील बाजूला वसलेले आहे, ही पर्वत रांग [[सह्याद्री|सह्याद्रीच्या]] पश्चिमेस ते पूर्वेकडे आहे. मुळा-मुठा नदी गावाच्या उत्तरेकडील बाजूला वाहते. प्रशासकीयदृष्ट्या हे गाव [[पुणे जिल्हा|पुणे जिल्ह्यातील]] [[हवेली तालुका|हवेली तालुक्यात]] आहे. हे गाव सतत वाढत असलेल्या [[पुणे महानगर प्रदेश विकास प्राधिकरण|पुणे महानगराचा भाग आहे]] . पुणे शहराच्या जवळ असल्यामुळे, या गावातील काही भाग हे मागील काही वर्षांमध्ये शहराचे उपनगरे बनले आहेत.

भारताच्या २०११ च्या जनगणनेनुसार या गावाची लोकसंख्या २२५१८ असून त्यातील ११७२७ पुरुष तर १०७९१ महिला आहेत. ६ वर्षांखालील मुले खेड्यातील एकूण लोकसंख्येपैकी १२.५९% आहेत. लोणी-काळभोर गावचे सरासरी लिंग प्रमाण ९२० आहे जे महाराष्ट्र राज्याच्या सरासरीपेक्षा कमी आहे. जनगणनेनुसार लोणी-काळभोरसाठी बाल लिंग प्रमाण ७८० आहे, जे महाराष्ट्राच्या सरासरीपेक्षा ८९४ च्या तुलनेत कमी आहे. २०११ मध्ये, महाराष्ट्राच्या ८२.३४%च्या तुलनेत गावाचा साक्षरता दर ८२.८२% होता. पुरुष साक्षरता ८९.१८% आहे तर महिला साक्षरता दर ७६.०७% आहे.

== स्थानिक शासन ==
भारतीय संविधान आणि पंचायती राज अधिनियमानुसार, गावचे सरपंच (गावप्रमुख) प्रशासकीय काम  करतात. सरपंचाची निवड  गाव प्रतिनिधी करतात्.

== वाहतूक ==
या गावाजवळून पुणे-सोलापूर महामार्ग तसेच [[पुणे-सिकंदराबाद रेल्वे मार्ग]] जातात. अनेक गाड्या [[लोणी काळभोर रेल्वे स्थानक|लोणी काळभोर स्थानकावर]] थांबतात. [[पुणे महानगरपालिका|पुणे]] व [[पिंपरी-चिंचवड महानगरपालिका]] [[पी.एम.पी.एम.एल.|चालविणाऱ्या जाणाऱ्या पीएमपीएमएल]] बस सेवेद्वारेही या गावाला सेवा दिली जाते. 
==हवामान==
येथील सर्वसाधारण हवामान उष्ण व कोरडे आहे. हवामानातील बदलानुसार प्रत्येक वर्षात मुख्यतः तीन ऋतू असतात.मार्च ते मे पर्यंत उन्हाळा,जून ते ऑक्टोबर पर्यंत पावसाळा  आणि नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी पर्यंत हिवाळा असतो. हिवाळ्यात शीतल वातावरण असते. तालुक्यातील वार्षिक सरासरी पर्जन्यमान ६१० मिमी.पर्यंत असते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
रामदरा हे मंदिर प्रसिद्ध .

==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:हवेली तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:पुणे जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:महाराष्ट्र]]</text>
      <sha1>e59j7wuxt4gtwb0xhpwvim7re1hcztj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सोनी मराठी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255458</id>
    <revision>
      <id>2139869</id>
      <parentid>2138504</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:13:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.33</ip>
      </contributor>
      <comment>/* दैनंदिन मालिका (सोम-शनि) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5677" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाहिनी
|नाव= सोनी मराठी
|भाषा= मराठी
|मालक=
|प्रसारण वेळ= २४ तास
|भगिनी वाहिनी= 
|बदललेले नाव=
|जुने नाव=
|मुख्यालय= [[मुंबई]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
|प्रसारण क्षेत्र= संपूर्ण जग
|देश= भारत
|ब्रीदवाक्य= विणूया अतूट नाती
|नेटवर्क= सोनी नेटवर्क
|चित्र=
|प्रेक्षक_संख्या_माहिती=
|प्रेक्षक_संख्या_सध्या=
|प्रेक्षक_संख्या=
|चित्र_प्रकार=
|शेवटचे_प्रसारण=
|सुरुवात= १९ ऑगस्ट २०१८
|संकेतस्थळ= [https://www.sonymarathi.com सोनी मराठी]
}}

'''सोनी मराठी''' ही एक मराठी दूरचित्रवाणी वाहिनी आहे. सोनी मराठी ही वाहिनी १९ ऑगस्ट २०१८ रोजी सुरू झाली.

== दैनंदिन मालिका (सोम-शनि) ==
* संध्या.६.३० [[गाथा नवनाथांची]]
* संध्या.७.०० ज्ञानेश्वर माऊली
* संध्या.७.३० जिवाची होतिया काहिली
* रात्री ८.०० असे हे सुंदर आमचे घर
* रात्री ८.३० [[बॉस माझी लाडाची]]
* रात्री ९.०० [[कोण होणार करोडपती]] पर्व सहावे
* रात्री १०.३० तुमची मुलगी काय करते?

=== नवीन कार्यक्रम ===
* रात्री ९.०० [[महाराष्ट्राची हास्यजत्रा]] पर्व चौथे (१५ ऑगस्टपासून)
* लवकरच... छोट्या बयोची मोठ्ठी स्वप्नं

== पूर्व प्रसारित मालिका ==
=== ड्रामा मालिका ===
* ''आनंदी हे जग सारे'' (२०१९-२०२०)
* ''आई माझी काळुबाई'' (२०२०-२०२१)
* ''आठशे खिडक्या नऊशे दारं'' (२०२०)
* ''अस्सं माहेर नको गं बाई!'' (२०२०-२०२१)
* ''अजूनही बरसात आहे'' (२०२१-२०२२)
* ''भेटी लागी जीवा'' (२०१९-२०१९)
* ''क्रिमिनल्स - चाहूल गुन्हेगारांची'' (२०२१-२०२२)
* ''दुनियादारी फिल्मी इश्टाइल'' (२०१८-२०१९)
* ''एक होती राजकन्या'' (२०१९)
* ''[[गर्जा महाराष्ट्र]]'' (२०१८)
* ''ह.म. बने तु.म. बने'' (२०१८-२०२०)
* ''हृदयात वाजे समथिंग'' (२०१८-२०१९)
* ''जिगरबाज'' (२०२०-२०२१)
* ''जुळता जुळता जुळतंय की'' (२०१८-२०१९)
* ''महाबली हनुमान'' (डब २०१९–२०२०)
* ''मी तुझीच रे'' (२०१९)
* ''नवरी मिळे नवऱ्याला'' (२०१९-२०२०)
* ''सारे तुझ्याचसाठी'' (२०१८-२०१९)
* ''[[सावित्रीजोती]]'' (२०२०)
* ''श्रीमंताघरची सून'' (२०२०-२०२१)
* ''स्वराज्यजननी जिजामाता'' (२०१९-२०२१)
* ''स्वराज्य सौदामिनी ताराराणी'' (२०२१-२०२२)
* ''ती फुलराणी'' (२०१८-२०१९)
* ''तू चांदणे शिंपीत जाशी'' (२०२१)
* ''तू सौभाग्यवती हो'' (२०२१)
* ''तुमच्या आमच्यातली कुसुम'' (२०२१-२०२२)
* ''[[वैदेही - शतजन्माचे आपुले नाते]]'' (२०२१)
* ''इयर डाऊन'' (२०१८-२०१९)

=== वास्तविक मालिका ===
* ''श्रवणभक्ती'' (२०२१)
* ''इंडियन आयडॉल मराठी'' (२०२१-२२)
* ''जय जय महाराष्ट्र माझा'' (२०२०)
* ''[[कोण होणार करोडपती]]'' (२०१९-२०२१)
* ''[[महाराष्ट्राची हास्यजत्रा]]'' (२०१८-२०२२)
* ''महाराष्ट्राचा फेव्हरेट डान्सर'' (२०१८)
* ''महाराष्ट्राज् बेस्ट डान्सर'' (२०२०-२०२१)
* ''सिंगिंग स्टार'' (२०२०)
* ''सुपर डान्सर महाराष्ट्र'' (२०१८-२०१९)

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या]]
[[वर्ग:सोनी मराठी]]</text>
      <sha1>rkvl41cax9emoe2mbvz3g3gikz0buth</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256228</id>
    <revision>
      <id>2139999</id>
      <parentid>2099407</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:13:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:4D4A:2132:C99C:1449:5280:B108</ip>
      </contributor>
      <comment>/* राष्ट्रपतींची यादी */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33132" xml:space="preserve">[[भारताचे राष्ट्रपती]] हे भारताचे राज्यप्रमुख आणि [[भारतीय सशस्त्र सेना]] दलांचे सर्वोच्च कमांडर असतात. राष्ट्रपतींचा उल्लेख भारताचा प्रथम नागरिक म्हणून केला जातो. जरी [[भारतीय संविधान]]ाने या अधिकारांचे अधिकार सोपविले असले तरी हे पद मुख्यत्वे औपचारिक असते आणि कार्यकारी अधिकार पंतप्रधानांच्या अधिकारानुसार असतात. लोकसभा आणि राज्यसभेचे निवडलेले सदस्य आणि विधानसभेचे सदस्य, राज्य विधानसभेचे सदस्य यांच्यासमवेत निवडणूक गण पद्धतीद्वारे राष्ट्रपती निवडले जातात. भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद, ५६, भाग ५ नुसार राष्ट्रपती पाच वर्षांच्या कारकिर्दीवर राहू शकतात. ज्या प्रकरणात राष्ट्रपती पदाचा कार्यकाळ लवकर किंवा राष्ट्रपतींच्या अनुपस्थितीत संपुष्टात आला असेल तेथे उपराष्ट्रपती पदाची सूत्रे स्वीकारतील. भाग ५ च्या ७० कलमानुसार, जेथे हे शक्य नाही तेथे किंवा इतर कोणत्याही अनपेक्षित आपत्कालीन परिस्थितीत राष्ट्रपतींची कामे कशी पार पाडायची हे संसद निर्णय घेऊ शकते.
{{Pie chart
| caption=उमेदवारीच्या पक्षाद्वारे राष्ट्रपतींचे प्रतिनिधित्व
| other  =
| label1 = स्वतंत्र
| value1 = 29.6| color1 = lightblue
| label2 = भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| value2 = 41.2| color2 = #D0F0C0                   | label3 = भारतीय जनता पार्टी
| value3 = 5.8| color3 = orange
| label4 = जनता पार्टी
| value4 = 5.8| color4 = #E2725B
| label5 = कार्यवाहक
| value5 = 17.6| color5 = wheat
}} 
१९५० मध्ये भारतीय राज्यघटना लागू झाल्यावर भारत प्रजासत्ताक म्हणून घोषित करण्यात आला तेव्हापासून ते १४ राष्ट्रपती होते. या चौदा व्यतिरिक्त तीन कार्यवाह राष्ट्रपती अल्पावधीसाठी पदावर राहिले आहेत.  झाकीर हुसेन यांचे पदावर निधन झाल्यानंतर १९६९ मध्ये वराहगिरी व्यंकटा गिरी हे कार्यवाहक राष्ट्रपती झाले. काही महिन्यांनंतर गिरी यांची राष्ट्रपतिपदी निवड झाली. राष्ट्रपती आणि कार्यवाहक राष्ट्रपती या नात्याने ते एकमेव एकमेव व्यक्ती राहिले आहेत. भारताचे पहिले राष्ट्रपती राजेंद्र प्रसाद हे दोन वेळा पदावर राहणारे एकमेव व्यक्ति आहे.
[[File:Presidents by state of birth.png|thumb|राष्ट्रपतींच्या जन्मानुसार राज्य]]                                        निवडून येण्यापूर्वी ७ राष्ट्रपती एका राजकीय पक्षाचे सदस्य होते. यापैकी सहा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे सक्रिय कार्यकर्ते होते. जनता पक्षाचे एक सदस्य नीलम संजीव रेड्डी होते, जे नंतर राष्ट्रपती झाले. झाकीर हुसेन आणि फखरुद्दीन अली अहमद या दोन राष्ट्रपतींचा कार्यालयात मृत्यू झाला आहे. नवीन राष्ट्रपती निवडून येईपर्यंत त्यांचे उपराष्ट्रपती कार्यवाहक राष्ट्रपती म्हणून काम करीत असत. झाकीर हुसेन यांच्या निधनानंतर नवीन राष्ट्रपती व्ही. व्ही. गिरी यांची निवड होईपर्यंत दोन कार्यकारी राष्ट्रपती पदाची सूत्रे सांभाळली. जेव्हा गिरी यांनी राष्ट्रपती पदाच्या निवडणुकीत भाग घेण्यासाठी राजीनामा दिला तेव्हा त्यांच्यानंतर मोहम्मद हिदायतुल्ला यांनी कार्यकारी राष्ट्रपती म्हणून कार्य केले. २००७ मध्ये निवडल्या गेलेल्या या बाराव्या राष्ट्रपती प्रतिभा पाटील या पदावर काम करणाऱ्या पहिल्या महिला आहेत .  
२५ जुलै २०१७ रोजी, राम नाथ कोविंद यांनी भारताचे १४ वे राष्ट्रपती म्हणून पदाची सूत्रे स्वीकारली.

==राष्ट्रपतींची यादी== 
भारतीय राष्ट्रपतीपदाची निवडणूक जिंकल्यानंतर निवडलेल्या राष्ट्रपतींच्या आधारे ही यादी क्रमांकित आहे. कार्यवाह अध्यक्ष म्हणून काम केलेले वराहगिरी वेंकट गिरी, मोहम्मद हिदायतुल्ला आणि बसप्पा डानप्पा जट्टी यांच्या कार्यकाळात या पदाची नोंद केलेली नाही. भारताचे अध्यक्ष कोणत्याही राजकीय पक्षाचे प्रतिनिधित्व करत नाहीत. तक्त्यामध्ये वापरलेले रंग खालीलप्रमाणे दर्शवितात:
;रंगाचे वर्णन
{{legend|wheat|भारताचे कार्यवाहक राष्ट्रपती|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|lightblue|राष्ट्रपती हे अपक्ष उमेदवार आहेत|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#D0F0C0|राष्ट्रपती हे [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]] चे उमेदवार आहेत|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|orange|राष्ट्रपती भारतीय जनता पक्षाचे उमेदवार आहेत|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#E2725B|राष्ट्रपती जनता पक्षाचे उमेदवार आहेत|border=1px solid #AAAAAA}}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;98%&quot;;margin-top:0.5em;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; |अ.क्र.
! scope=&quot;col&quot; width=17%|नाव&lt;br /&gt;(जन्म-मृत्यू)
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot;|चित्र
! scope=&quot;col&quot; | निवडले गेले 
! scope=&quot;col&quot; | मतदान टक्केवारी
! scope=&quot;col&quot; | पदग्रहण
! scope=&quot;col&quot; | पदमुक्त
! scope=&quot;col&quot; | सत्र
! scope=&quot;col&quot; | पहीले पद
! scope=&quot;col&quot; | उपराष्ट्रपती
! scope=&quot;col&quot; | पक्ष
! scope=&quot;col&quot; | नियुक्ती [[भारताचे सरन्यायाधीश]]  
! scope=&quot;col&quot; | टिप्पणी                       
|-
| rowspan=3|१. 
| scope=&quot;row&quot; rowspan=3| डॉ. राजेंद्र प्रसाद (१८८४-१९६३)
| rowspan=3|[[File:Rajendra Prasad (Indian President), signed image for Walter Nash (NZ Prime Minister), 1958 (16017609534).jpg|146x146px|alt=Dr. Rajendra Prasad]]  
| १९५०                              
| सभेद्वारे एकमताने निवड झाली.
| २६ जानेवारी १९५० 
| १३ मे १९६२  
| rowspan=3|१२ वर्ष १०७ दिवस                                    
| rowspan=3|संविधान सभेचे अध्यक्ष
| rowspan=3|सर्वपल्ली राधाकृष्णन
|rowspan=3 style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| संविधान सभा 
| align:&quot;left&quot; rowspan=3|&lt;small&gt;बिहारमधील प्रसाद हे स्वतंत्र भारताचे पहिले अध्यक्ष आणि सर्वात प्रदीर्घ काळ काम करणारे राष्ट्रपती होते, आणि पदांवर दोन किंवा त्याहून अधिक काळ सेवा देणारे एकमेव राष्ट्रपती होते. भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या वेळी ते स्वातंत्र्यसैनिक देखील होते. 
|-
|[[१९५२ची भारतीय राष्ट्रपती निवडणूक|१९५२]]
| ८३.८%
|१३ मे १९५२
|१३ मे १९५७
|[[एम. पतंजली शास्त्री]]
|-
|[[१९५७ची भारतीय राष्ट्रपती निवडणूक|१९५७]]
|९८.९%
|१३ मे १९५७
|१३ मे १९६२
|[[सुधी रंजन दास]]
|-
| २.
| सर्वपल्ली राधाकृष्णन (१८८८-१९७५)
| [[File:Photograph of Sarvepalli Radhakrishnan presented to First Lady Jacqueline Kennedy in 1962.jpg|156x156px|alt=Dr. Sarvapalli Radhakrishnan]]
| १९६२
| ९८.२%
| १३ मे १९६२
| १३ मे १९६७
| ५ वर्ष
| उपराष्ट्रपती
| झाकीर हुसेन
| style=&quot;background:lightblue;&quot;|&amp;nbsp; स्वतंत्र  
| भुवनेश्वर प्रसाद सिन्हा
| राधाकृष्णन एक प्रख्यात तत्त्ववेत्ता आणि लेखक होते आणि आंध्र विद्यापीठ आणि बनारस हिंदू विद्यापीठाचे कुलगुरू देखील होते. राष्ट्रपती होण्यापूर्वी १९५४ मध्ये त्यांना भारतरत्न पुरस्कार मिळाला. ते दक्षिण भारतातील पहिले राष्ट्रपती होते.
|-
| ३.
|[[झाकीर हुसेन]]&lt;sup&gt;{{Dagger|alt=Died in office}}&lt;/sup&gt;&lt;br /&gt;{{small|(१८९७–१९६९)}}
|[[File:DR. ZAKIR HUSAIN - PICTORIAL BIOGRAPHY 0005.jpg|alt=Zakir Hussain|pus|160x160px]]
| १९६७
| ५६.२%
| १३ मे १९६७
| ३ मे १९६९
| १ वर्ष ३५५ दिवस
| उपराष्ट्रपती
| वराह गिरी व्यंकट गिरी 
|style=&quot;background:lightblue;&quot;|&amp;nbsp; स्वतंत्र
| कैलास नाथ वांचू
| हुसेन अलिगड मुस्लिम विद्यापीठाचे कुलगुरू आणि पद्मविभूषण आणि भारतरत्न यांचा प्राप्तकर्ता होते. ते कार्यालयातच मरण पावले. ते सर्वात कमी काळ सेवा देणारे राष्ट्रपती देखील होते. ते पहिले मुस्लिम राष्ट्रपती देखील होते.
|- 
| -
| वराह गिरी व्यंकट गिरी&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt;&lt;sup&gt;[[File:Invertedcross1.jpg|5px|alt=Did not complete assigned term]]&lt;/sup&gt;&lt;br /&gt;{{small|(१८९४–१९८०)}}
| [[File:V.V.Giri.jpg|134x134px|alt=Varahgiri Venkata Giri]]
| -
| -
| ३ मे १९६९
| २० जुलै १९६९
| ७८ दिवस
| उपराष्ट्रपती
| -
|style=&quot;background:Wheat;&quot;|&amp;nbsp; कार्यवाहक
| -
|  १९६७ मध्ये त्यांची भारताचे उपराष्ट्रपती म्हणून निवड झाली. राष्ट्रपती झाकीर हुसेन यांच्या निधनानंतर, गिरी यांना कार्यवाहक राष्ट्रपती म्हणून नियुक्त केले गेले. राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत भाग घेण्यासाठी काही महिन्यांनंतर त्यांनी राजीनामा दिला.
|-
| -
| मोहमद हिदयातुल्लाह&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt; &lt;br /&gt;{{small|(१९०५–१९९२)}}
| [[File:Justice M. Hidayatullah.jpg|nirbing|150x150px]]
| -
| -
| २० जुलै १९६९
| २४ ऑगस्ट १९६९
| ३५ दिवस
| सर न्यायाधीश
| -
|style=&quot;background:Wheat;&quot;|&amp;nbsp; कार्यवाहक
| -
| हिदायतुल्लाह यांनी मुख्य न्यायाधीश म्हणून काम पाहिले आणि ते ब्रिटीश साम्राज्याच्या ऑर्डरचा प्राप्तकर्ता देखील होते. गिरी यांची भारताचे राष्ट्रपती होईपर्यंत कार्यवाह राष्ट्रपती म्हणून त्यांनी काम पाहिले.
|-
| ४. 
| वराह गिरी व्यंकट गिरी 
| [[File:V.V.Giri.jpg|134x134px|alt=Varahgiri Venkata Giri]]
| १९६९
| ५०.८% 
| २४ ऑगस्ट १९६९
| २४ ऑगस्ट १९७४
| ५ वर्ष
| हंगामी राष्ट्रपती
| गोपाळ स्वरूप पाठक
|style=&quot;background:lightblue;&quot;|&amp;nbsp; स्वतंत्र
| मोहोमद हिदायातुल्लाह
| कार्यवाहक राष्ट्रपती आणि भारताचे राष्ट्रपती या दोघांनीही काम केलेले गिरी हे पहिलेच लोक होते. ते भारतरत्न प्राप्तकर्ता होते, आणि त्यांनी कामगार आणि रोजगार मंत्री आणि सिलोन (श्रीलंका) मध्ये उच्चायुक्त म्हणून काम पाहिले.
|-
| ५.
| [[फक्रूद्दीन अली अहमद]]&lt;sup&gt;{{Dagger|alt=Died in office}}&lt;/sup&gt;&lt;br /&gt;{{small|(१९०५–१९७७)}}
|  [[File:Fakhruddin Ali Ahmed 1977 stamp of India.jpg|134x134px|]]

| १९७४
| ७९.९%
| २४ ऑगस्ट १९७४ 
| ११ फेब्रुवारी १९७७
| २ वर्ष १७१ दिवस
| अन्न आणि कृषी मंत्री
| [[गोपाळ स्वरूप पाठक]] (१९७४)  
----  
[[बसप्पा धनप्पा जत्ती]] (१९७४-१९७७)
|style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस

| ऐ. एन. रे
| राष्ट्रपतीपदी निवड होण्यापूर्वी अहमद यांनी मंत्री म्हणून काम पाहिले.  त्यांचे कार्यकाळ संपेपर्यंत १९७७ मध्ये त्यांचे निधन झाले आणि ते या पदावर मरण पावले गेलेले दुसरे भारतीय राष्ट्रपती होते. आणीबाणीच्या काळात ते राष्ट्रपती होते.
|- 
| -
| [[बसप्पा धनाप्पा जत्ती]]&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt; &lt;br /&gt;{{small|(१९१२–२००२)}}
| 
| -
| -
| ११ फेब्रुवारी १९७७
| २५ जुलै १९७७
| १६४ दिवस
| उपराष्ट्रपती
| -
|style=&quot;background:Wheat;&quot;|&amp;nbsp; कार्यवाहक
| -
| जत्ती अहमद यांच्या कार्यकाळात भारताचे उपराष्ट्रपती होते आणि अहमद यांच्या निधनानंतर कार्यवाह राष्ट्रपती म्हणून शपथ घेतली. यापूर्वी त्यांनी म्हैसूर राज्याचे मुख्यमंत्री म्हणून काम पाहिले.
|-
| ६. 
| नीलम संजीव रेड्डी (१९१३-१९९६)
| [[File:NeelamSanjeevaReddy.jpg|100px]]
| १९७७
| बिनविरोध निवड
| २५ जुलै १९७७
| २५ जुलै १९८२
| ५ वर्ष
| लोकसभेचे सभापती
|[[बसप्पा धनाप्पा जत्ती]] (१९७७-१९७९)
----
[[मोहंमद हिदायतुल्लाह]] (१९७९-१९८२) 
|style=&quot;background:#E2725B;&quot;|&amp;nbsp; जनता पक्ष 
| मिर्झा हमिदुल्लाह बेग
| रेड्डी आंध्र प्रदेशचे पहिले मुख्यमंत्री होते. आंध्र प्रदेशातून निवडून येणारे रेड्डी जनता पक्षाचे एकमेव खासदार होते. २६ मार्च १९७७ रोजी ते एकमताने लोकसभेचे अध्यक्ष म्हणून निवडले गेले आणि १३ जुलै १९७७ रोजी ते सहावे राष्ट्रपती होण्यासाठी हे पद सोडले.
|-
| ७. 
| झैल सिंघ (१९१६-१९८४)
| [[File:Giani Zail Singh 1995 stamp of India.jpg|134x134px]]
| १९८२
| ७२.७% 
| २५ जुलै १९८२
| २५ जुलै १९८७
| ५ वर्ष
| गृह मंत्री
| [[मोहंमद हिदायतुल्लाह]] (१९८२-१९८४)
----
[[रामस्वामी वे‌ंकटरामन]] (१९८४-१९७७)
|style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| वाय. व्ही. चंद्रचूड
| मार्च १९७२ मध्ये सिंग यांनी पंजाबचे मुख्यमंत्रीपद स्वीकारले आणि १९८०मध्ये ते केंद्रीय गृहमंत्री झाले. १९८३ ते १९८६ पर्यंत ते  अ-संरेखित चळवळीचे (एनएएम) सरचिटणीस होते.
|-
| ८.
| रामस्वामी वेंकरमण (१९१०-२००९)
|[[File:R Venkataraman.jpg|100px]]
| १९८७
| ७२.२%
| २५ जुलै १९८७
| २५ जुलै १९९२
| ५ वर्ष
| उपराष्ट्रपती
| शंकर दयाळ शर्मा
|style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| रघुनाथ स्वरूप पाठक
| १९४२ मध्ये व्यंकटारामन यांना भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत भाग घेतल्याबद्दल ब्रिटिशांनी तुरुंगात टाकले. त्यांच्या सुटकेनंतर ते १९५० मध्ये काँग्रेस पक्षाचे सदस्य म्हणून स्वतंत्र भारताच्या तात्पुरत्या संसदेसाठी निवडले गेले आणि शेवटी केंद्र सरकारमध्ये ते रुजू झाले, तिथे त्यांनी प्रथम वित्त व उद्योग मंत्री आणि नंतर संरक्षणमंत्री म्हणून काम पाहिले.
|-
| ९. 
| शंकर दयाळ शर्मा (१९१८-१९९९)
|  [[File:Shankar Dayal Sharma 36.jpg|100px]]
| १९९२
| ६५.८%
| २५ जुलै १९९२
| २५ जुलै १९९७
| ५ वर्ष 
| उपराष्ट्रपती
| कोचेरील रामन नारायणन
|style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| मधुकर हिरालाल कानिया
| शर्मा हे मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री आणि भारतीय संचार मंत्री होते. आंध्र प्रदेश, पंजाब आणि महाराष्ट्रचे राज्यपाल म्हणूनही त्यांनी काम पाहिले.
|- 
| १०. 
| कोचेरिल रामन नारायणन (१९२१- २००५)
| [[File:President Clinton with Indian president K. R. Narayanan (cropped).jpg|100px]]
| १९९७
| ९२.८% 
| २५ जुलै १९९७
| २५ जुलै २००२ 
| ५ 
| उपराष्ट्रपती
| कृष्ण कांत
|style=&quot;background:lightblue;&quot;|&amp;nbsp; स्वतंत्र
| जे. एस. वर्मा
| नारायणन यांनी थायलंड, तुर्की, चीन आणि अमेरिकेत भारताचे राजदूत म्हणून काम पाहिले. त्यांना विज्ञान आणि कायदा विषयात डॉक्टरेट मिळाली आणि अनेक विद्यापीठांत कुलगुरूही होते. ते जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठाचे कुलगुरू देखील होते. ते पहिले दलित राष्ट्रपती होते. 
|-
| ११.
| अवूल पाकिर जैनुलब्दिन अब्दुल कलाम (१९३१-२०१५)
|  [[File:A. P. J. Abdul Kalam in 2008.jpg|100px]]
| २००२
| ८९.५% 
| २५ जुलै २००२
| २५ जुलै २००७
| ५ वर्ष 
| पंतप्रधानांचे मुख्य वैज्ञानिक सल्लागार
| [[कृष्ण कांत]] (२००२)
----
[[भैरव सिंघ शेखावत]] (२००२-२००७)
|style=&quot;background:lightblue;&quot;|&amp;nbsp; स्वतंत्र
| भूपिंदर नाथ किरपाल
| 
कलाम हे शिक्षक आणि अभियंता होते ज्यांनी भारताच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र आणि अण्वस्त्र कार्यक्रमांच्या विकासात अग्रणी भूमिका बजावली.  त्यांना भारतरत्नही मिळाला. ते &quot;पीपल्स प्रेसिडेंट&quot; म्हणून प्रसिद्ध होते.
|- 
| १२. 
| प्रतिभा ताई पाटील (१९३४-)
| [[File:Pratibha Patil 2012-02-27.jpg|100px]]
| २००७
| ६५.८% 
| २५ जुलै २००७ 
| २५ जुलै २०१२
| ५ वर्ष
| राजस्थानच्या राज्यपाल
| मोहमद हामिद अन्सारी 
|style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| के. जी. बालकृष्णन
| पाटील भारताच्या राष्ट्रपती होणाऱ्या पहिल्या महिला होत्या. त्या राजस्थानच्या पहिल्या महिला राज्यपाल होत्या.
|- 
| १३. 
| प्रणब मुखर्जी (१९३५-)
| [[File:Secretary Tim Geithner and Finance Minister Pranab Mukherjee 2010 crop.jpg|100px]]
| २०१२
| ६९.३%
| २५ जुलै २०१२
| २५ जुलै २०१७
| ५ वर्ष
| अर्थ मंत्री
| मोहमद हामिद अन्सारी
|style=&quot;background:#D0F0C0;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस
| एस. एच. कपाडिया
| मुखर्जी यांनी अर्थमंत्री, परराष्ट्र मंत्री, संरक्षण मंत्री आणि नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष अशी भारत सरकारच्या कॅबिनेट मंत्रालयात विविध पदे भूषवली.
|-
| १४. 
| राम नाथ कोविंद (१९४५-)
|  [[File:Ram Nath Kovind official portrait.jpg|100px]]
| २०१७
| ६५.६% 
| २५ जुलै २०१७
| पदस्थ (मुदत २५ जुलै २०२२ रोजी संपेल.)
| २ वर्ष, ३०३ दिवस
| बिहारचे राज्यपाल
| वेंकैया नायडू
|style=&quot;background:orange;&quot;|&amp;nbsp; भारतीय जनता पक्ष
| जगदीश सिंघ खेहर
| कोविंद हे २०१५ ते २०१७ पर्यंत बिहारचे राज्यपाल आणि १९९९ ते २००६ पर्यंत खासदार होते. ते दुसरे दलित अध्यक्ष (के. आर. नारायणन नंतर) आहेत आणि ते भारतीय जनता पक्षाचे पहिले राष्ट्रपती आहेत आणि ते तारुण्यापासून राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे (आरएसएस)सक्रिय सदस्य आहेत.
|}
;इतर चिन्हे
&lt;sup&gt;{{Dagger|alt=कार्यकाळात निधन झालेले}}&lt;/sup&gt;- कार्यकाळात निधन झालेले &lt;br /&gt;
&lt;sup&gt;[[File:Invertedcross1.jpg|5px|alt=नेमलेली मुदत पूर्ण झाली नाही]]&lt;/sup&gt;- नेमलेली मुदत पूर्ण झाली नाही&lt;br/&gt;
&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt;- कार्यवाहक राष्ट्रपती
; कालरेषा
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:800 height:auto barincrement:20
PlotArea = top:10 bottom:50 right:130 left:20
AlignBars = late

DateFormat = dd/mm/yyyy
Period = from:01/01/1950 till:01/01/2018
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1950

Colors =
  id:pres   value:blue legend: Terpilih
  id:act   value:Green legend: Pelaksana_jabatan
Legend = columns:2 left:150 top:24 columnwidth:100

TextData =
  pos:(20,27) textcolor:black fontsize:M
  text:&quot;Presiden:&quot;

BarData =
  barset:PM

PlotData=
  width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till
  barset:PM

 from: 26/01/1950 till: 13/05/1962 color:pres text:&quot;[[Rajendra Prasad]]&quot; fontsize:10
 from: 13/05/1962 till: 13/05/1967 color:pres text:&quot;[[Sarvepalli Radhakrishnan]]&quot;  fontsize:10
 from: 13/05/1967 till: 03/05/1969 color:pres text:&quot;[[Zakir Hussain]]&quot; fontsize:10
 from: 03/05/1969 till: 20/07/1969 color:act text:&quot;[[Varahagiri Venkata Giri]]&quot; fontsize:10
 from: 20/07/1969 till: 24/08/1969 color:act text:&quot;[[Muhammad Hidayatullah]]&quot; fontsize:10
 from: 24/08/1969 till: 24/08/1974 color:pres text:&quot;[[Varahagiri Venkata Giri]]&quot; fontsize:10
 from: 24/08/1974 till: 11/02/1977 color:pres text:&quot;[[Fakhruddin Ali Ahmed]]&quot; fontsize:10
 from: 11/02/1977 till: 25/07/1977 color:act text:&quot;[[Basappa Danappa Jatti]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/1977 till: 25/07/1982 color:pres text:&quot;[[Neelam Sanjiva Reddy]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/1982 till: 25/07/1987 color:pres text:&quot;[[Giani Zail Singh]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/1987 till: 25/07/1992 color:pres text:&quot;[[Ramaswamy Venkataraman]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/1992 till: 25/07/1997 color:pres text:&quot;[[Shankar Dayal Sharma]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/1997 till: 25/07/2002 color:pres text:&quot;[[Kocheril Raman Narayanan]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/2002 till: 25/07/2007 color:pres text:&quot;[[A. P. J. Abdul Kalam]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/2007 till: 25/07/2012 color:pres text:&quot;[[Pratibha Patil]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/2012 till:25/07/2017 color:pres text:&quot;[[Pranab Mukherjee]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/2017 till:01/01/2018 color:pres text:&quot;[[Ram Nath Kovind]]&quot; fontsize:10
&lt;/timeline&gt;
from: 25/07/2007 till: 25/07/2012 color:pres text:&quot;[[R]]&quot; fontsize:10
 from: 25/07/2022 till:01/01/2026 color:pres text:&quot;[[Dropardi Murmu]]&quot; fontsize:10
&lt;/timeline&gt;

==हे सुद्धा पहा==
* [[भारताचे राष्ट्रपती]]
* [[भारताचे उपराष्ट्रपती]]
* [[भारताच्या उपराष्ट्रपतींची यादी]] 
* [[भारताच्या पंतप्रधानांची यादी]]
* [[भारताच्या उपपंतप्रधानांची यादी]]
* [[भारत राज्यांच्या प्रमुखांची यादी]]
* [[महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्र्यांची यादी]]
* [[महाराष्ट्राच्या उपमुख्यमंत्र्यांची यादी]]

==संदर्भ==
===सामान्य===
{{refbegin}}
* {{cite web|url         = http://presidentofindia.nic.in/formerpresidents.html|title       = Former Presidents|publisher=President’s Secretariat|accessdate  = 29 November 2008}}
* {{cite web|url         = http://www.eci.gov.in/miscellaneous_statistics/presidents_1952.asp|title       = List of Presidents/Vice Presidents|publisher=Election Commission of India|accessdate  = 29 November 2008}}
{{refend}}</text>
      <sha1>jifkoxt1s9qmwaeeg7twjwvmmq0qptq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विष्णु नरहरी खोडके</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258787</id>
    <revision>
      <id>2139811</id>
      <parentid>2121440</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:18:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21044" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला खोडके (सुन),राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात), अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवं ड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=हिंदू
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष), महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी.
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=महाड
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=महाड
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय=
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काहि अवघड केसेस जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले अव्वल वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड. खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे प्रेसिडेंट म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकांत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड. खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे प्रेसिडेंट म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड. खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi क्षत्रिय नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे प्रेसिडेंट पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड. खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरां साठी इतरहि उपयोगी योजना राबविल्या व महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे प्रेसिडेंट,महाड़ काँग्रेस कमिटीचे प्रेसिडेंट, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे प्रेसिडेंट ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थाईक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चालें. खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. खोडके यांचा विवाह सुंदराबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांना मुलगा शशिकुमार व दोन मुली, सुलोचना खांडके व रत्नप्रभा अंबटकर. खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा शशिकुमार खोडके हे मॅनेजर,स्टेट बैंक ऑफ इंडिया, व गुंतवणुकदार आहेत.त्यानी अहवेदांतम् पतसंस्थाची स्थापना केली. त्याचे ते चेयरमन होय. पत्नी रत्नप्रभा खोडके (बेबीताई) या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या.खोडके वकिलांचे नातु अभय कुमार खोडके हे शशिकुमार इंडस्ट्रीजचे मालक व गायक-अभिनेता आहेत, व  नात  अपर्णा मानकर या फुड व कॉस्मेटिक उत्पादन करणाऱ्या रेडरोवा ग्रुपच्या मालकीण आहेत. तिचा मुलगा प्रित मानकर मॉडल व गायक आहे.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>eh17d9u75apelh3akmhm017dvam28y5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139818</id>
      <parentid>2139811</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:30:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <comment>/* कारकीर्द */पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21796" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला खोडके (सुन),राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात), अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवं ड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=हिंदू
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष), महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी.
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=महाड
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=महाड
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय=
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थाईक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चालें. खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. खोडके यांचा विवाह सुंदराबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांना मुलगा शशिकुमार व दोन मुली, सुलोचना खांडके व रत्नप्रभा अंबटकर. खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा शशिकुमार खोडके हे मॅनेजर,स्टेट बैंक ऑफ इंडिया, व गुंतवणुकदार आहेत.त्यानी अहवेदांतम् पतसंस्थाची स्थापना केली. त्याचे ते चेयरमन होय. पत्नी रत्नप्रभा खोडके (बेबीताई) या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या.खोडके वकिलांचे नातु अभय कुमार खोडके हे शशिकुमार इंडस्ट्रीजचे मालक व गायक-अभिनेता आहेत, व  नात  अपर्णा मानकर या फुड व कॉस्मेटिक उत्पादन करणाऱ्या रेडरोवा ग्रुपच्या मालकीण आहेत. तिचा मुलगा प्रित मानकर मॉडल व गायक आहे.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>sacauqz6zsmgekzoqfvgz6opgk3hlim</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139819</id>
      <parentid>2139818</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:33:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <comment>पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21880" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष), महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी.
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=महाड
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=महाड
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थाईक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चालें. खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. खोडके यांचा विवाह सुंदराबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांना मुलगा शशिकुमार व दोन मुली, सुलोचना खांडके व रत्नप्रभा अंबटकर. खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा शशिकुमार खोडके हे मॅनेजर,स्टेट बैंक ऑफ इंडिया, व गुंतवणुकदार आहेत.त्यानी अहवेदांतम् पतसंस्थाची स्थापना केली. त्याचे ते चेयरमन होय. पत्नी रत्नप्रभा खोडके (बेबीताई) या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या.खोडके वकिलांचे नातु अभय कुमार खोडके हे शशिकुमार इंडस्ट्रीजचे मालक व गायक-अभिनेता आहेत, व  नात  अपर्णा मानकर या फुड व कॉस्मेटिक उत्पादन करणाऱ्या रेडरोवा ग्रुपच्या मालकीण आहेत. तिचा मुलगा प्रित मानकर मॉडल व गायक आहे.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>85irqug5a1wv2hu0qaujgy3129y6cxn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139820</id>
      <parentid>2139819</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:36:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:54F7:97E8:1545:382E:EFF3:738F</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21911" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष), महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[Bachelor of Laws]] [[LL.B.]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=महाड
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=महाड
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थाईक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चालें. खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. खोडके यांचा विवाह सुंदराबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांना मुलगा शशिकुमार व दोन मुली, सुलोचना खांडके व रत्नप्रभा अंबटकर. खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा शशिकुमार खोडके हे मॅनेजर,स्टेट बैंक ऑफ इंडिया, व गुंतवणुकदार आहेत.त्यानी अहवेदांतम् पतसंस्थाची स्थापना केली. त्याचे ते चेयरमन होय. पत्नी रत्नप्रभा खोडके (बेबीताई) या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या.खोडके वकिलांचे नातु अभय कुमार खोडके हे शशिकुमार इंडस्ट्रीजचे मालक व गायक-अभिनेता आहेत, व  नात  अपर्णा मानकर या फुड व कॉस्मेटिक उत्पादन करणाऱ्या रेडरोवा ग्रुपच्या मालकीण आहेत. तिचा मुलगा प्रित मानकर मॉडल व गायक आहे.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>sh2cphmxundzcfc9btc2x5mp776r392</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139821</id>
      <parentid>2139820</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:38:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21897" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष), महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=महाड
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=महाड
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थाईक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चालें. खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. खोडके यांचा विवाह सुंदराबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांना मुलगा शशिकुमार व दोन मुली, सुलोचना खांडके व रत्नप्रभा अंबटकर. खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा शशिकुमार खोडके हे मॅनेजर,स्टेट बैंक ऑफ इंडिया, व गुंतवणुकदार आहेत.त्यानी अहवेदांतम् पतसंस्थाची स्थापना केली. त्याचे ते चेयरमन होय. पत्नी रत्नप्रभा खोडके (बेबीताई) या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या.खोडके वकिलांचे नातु अभय कुमार खोडके हे शशिकुमार इंडस्ट्रीजचे मालक व गायक-अभिनेता आहेत, व  नात  अपर्णा मानकर या फुड व कॉस्मेटिक उत्पादन करणाऱ्या रेडरोवा ग्रुपच्या मालकीण आहेत. तिचा मुलगा प्रित मानकर मॉडल व गायक आहे.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>bxk05yqo7q4ldpkhyuqykxli83vxzfh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139823</id>
      <parentid>2139821</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:40:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21939" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थाईक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चालें. खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. खोडके यांचा विवाह सुंदराबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांना मुलगा शशिकुमार व दोन मुली, सुलोचना खांडके व रत्नप्रभा अंबटकर. खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा शशिकुमार खोडके हे मॅनेजर,स्टेट बैंक ऑफ इंडिया, व गुंतवणुकदार आहेत.त्यानी अहवेदांतम् पतसंस्थाची स्थापना केली. त्याचे ते चेयरमन होय. पत्नी रत्नप्रभा खोडके (बेबीताई) या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या.खोडके वकिलांचे नातु अभय कुमार खोडके हे शशिकुमार इंडस्ट्रीजचे मालक व गायक-अभिनेता आहेत, व  नात  अपर्णा मानकर या फुड व कॉस्मेटिक उत्पादन करणाऱ्या रेडरोवा ग्रुपच्या मालकीण आहेत. तिचा मुलगा प्रित मानकर मॉडल व गायक आहे.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>7klidkkx5shumhvzr1hkmndls2attrs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139824</id>
      <parentid>2139823</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:52:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <comment>/* वैयक्तिक जीवन */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22032" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते.त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.खोडके वकिलांचे नातु राजेंद्र,संजय,संतोष आणि सुधीर हे आहेत. राजेंद्र (मयत) ,संतोष (मयत) हे गिरणी व्यावसायिक होते. संजय हे निवृत्त सरकारी अधिकारी आहेत तर सुधीर हे व्यावसायिक आहेत.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ [[चवदार तळे|चवदार तळ्याजवळील]] एका रस्त्याला &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके मार्ग&quot; असे नाव देण्यात आले.{{संदर्भ}}

खोडकेंच्या सन्मानार्थ त्यांची नातवंडे अभय कुमार व सौ.अपर्णा यांच्या &quot; सौ. रत्नप्रभा खोडके युनिवर्सिटीज&quot; या शैक्षणिक संस्थेतर्फे महाड येथे &quot;ॲड. व्ही.एन. खोडके कॉलेज ऑफ लॉ&quot; या महाविद्यालयाची योजना प्रस्तावित आहे.{{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>8a9m0pmnfei1rplwdomt01nztssmsek</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139825</id>
      <parentid>2139824</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:55:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <comment>/* निधन व सन्मान */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21588" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते.त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.खोडके वकिलांचे नातु राजेंद्र,संजय,संतोष आणि सुधीर हे आहेत. राजेंद्र (मयत) ,संतोष (मयत) हे गिरणी व्यावसायिक होते. संजय हे निवृत्त सरकारी अधिकारी आहेत तर सुधीर हे व्यावसायिक आहेत.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे. {{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]</text>
      <sha1>o6z66si5v95sx40tr2ix8h7paeovb3g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139826</id>
      <parentid>2139825</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T12:56:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <comment>/* संदर्भ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21700" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते.त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.खोडके वकिलांचे नातु राजेंद्र,संजय,संतोष आणि सुधीर हे आहेत. राजेंद्र (मयत) ,संतोष (मयत) हे गिरणी व्यावसायिक होते. संजय हे निवृत्त सरकारी अधिकारी आहेत तर सुधीर हे व्यावसायिक आहेत.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे. {{संदर्भ}}

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]
[[वर्ग: पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून]]</text>
      <sha1>eqaj7zr1mcb8maawie1n8ok7w2io2k6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139827</id>
      <parentid>2139826</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:02:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21678" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते.त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.खोडके वकिलांचे नातु राजेंद्र,संजय,संतोष आणि सुधीर हे आहेत. राजेंद्र (मयत) ,संतोष (मयत) हे गिरणी व्यावसायिक होते. संजय हे निवृत्त सरकारी अधिकारी आहेत तर सुधीर हे व्यावसायिक आहेत.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे. 

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]
[[वर्ग: पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून]]</text>
      <sha1>6mcnjx3aqsuzf1ol3ebyqdg40h0211a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139828</id>
      <parentid>2139827</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:03:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21656" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=वकिल, राजकारण
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते.त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.खोडके वकिलांचे नातु राजेंद्र,संजय,संतोष आणि सुधीर हे आहेत. राजेंद्र (मयत) ,संतोष (मयत) हे गिरणी व्यावसायिक होते. संजय हे निवृत्त सरकारी अधिकारी आहेत तर सुधीर हे व्यावसायिक आहेत.

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे. 

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]
[[वर्ग: पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून]]</text>
      <sha1>lglj85w7qddtjgeshfwjeuyl9uz422q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139829</id>
      <parentid>2139828</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:05:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21664" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=[[वकील]], [[राजकारण]]
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),
शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),
अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती= वकिल, महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]], महाडच्या काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष [[महाड]]|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे=महाडच्या मूलभूत विकासाचा पाया घातला, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था=जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग, विल्सन कॉलेज मुंबई, गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी. [[वकील]]
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक=४ मार्च १९५९
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण=ख्यातनाम वकिल, महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, जमिनदार घराणे
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन [[:en:Wilson College, Mumbai|विल्सन कॉलेज]], मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Government_Law_College,_Mumbai गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई] येथुन १९२४ मधे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bachelor_of_Laws एल.एल.बी.] पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

ॲड.विष्णू नरहरी खोडके हे [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Shimpi हिंदू नामदेव शिंपी] समाजात जन्मले होते.सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पदी त्यांना निवडण्यात आले होते.हे पद भूषविताना त्यांनी सामाजिक क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

ॲड.विष्णू खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते.महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक (Estimate) शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले! तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, ॲड. खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.'''&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

ॲड. खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.१) शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज व २) रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला. त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते.त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.खोडके वकिलांचे नातु राजेंद्र,संजय,संतोष आणि सुधीर हे आहेत. राजेंद्र (मयत) ,संतोष (मयत) हे गिरणी व्यावसायिक होते. संजय हे निवृत्त सरकारी अधिकारी आहेत तर सुधीर हे व्यावसायिक आहेत.

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे. 

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]
[[वर्ग: पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून]]</text>
      <sha1>9buqlrhaa47sb48h3izmgo2xfp0ur8k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139849</id>
      <parentid>2139829</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:24:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19907" xml:space="preserve">{{संदर्भ कमी}}
{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=[[वकील]], [[राजकारण]]
|नातेवाईक=
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती=  महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]]
|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे= डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था={{*}} जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग,{{*}} विल्सन कॉलेज मुंबई,{{*}} गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी.
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक={{मृत्यू_दिनांक आणि वय|1959|3|4|1900|3|2}}
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण= महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, 
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.{{संदर्भ}}

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.{{संदर्भ}}

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन विल्सन कॉलेज, मुंबई मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली.{{संदर्भ}} गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई येथुन १९२४ मधे  एल.एल.बी. पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

खोडके हे शिंपी समाजात जन्मले होते. सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पद त्यांनी भूषवले होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते. महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले. तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.
# शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज
# रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला.{{संदर्भ}} त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते. त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे.{{संदर्भ}} 

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]
[[वर्ग: पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून]]</text>
      <sha1>dxr200lgz4wdz3xggzy6fabakr7yoou</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140003</id>
      <parentid>2139849</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:25:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TheSomeshKhodke</username>
        <id>146729</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20605" xml:space="preserve">{{संदर्भ कमी}}
{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=[[वकील]], [[राजकारण]]
|नातेवाईक=सुशिला पुरुषोत्तम खोडके (सुन),
राजेंद्र खोडके,संजय खोडके,संतोष खोडके,सुधीर खोडके (नातु),शर्मिला खोडके-पिंपळकर,रेखा खोडके-काकडे,ज्योती खोडके-वर्णे(नात),अमित,अमृता,सिद्धेश,श्रद्धा,ओंकार,श्रुती,संकेत,सोमेश,राहुल,प्रसाद,योगिता,प्रसन्ना,प्रज्ञा,श्वेता,सिद्धेश (परतवंड).
|वडील=नरहरी तात्याबा खोडके
|अपत्ये=पुरुषोत्तम (भाई) विष्णू खोडके
|पत्नी=नर्मदाबाई खोडके
|धर्म=[[हिंदू]]
|राजकीय_पक्ष=[[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]
|ख्याती=  महाड नगरपालिका अध्यक्ष (प्रथम नगराध्यक्ष) [[महाड]]
|उंची=५'.४&quot;
|प्रसिद्ध_कामे= डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा मानपत्र देऊन सन्मान.
|कारकीर्द_काळ=इ.स. १९२५ - १९५६
|शैक्षणिक संस्था={{*}} जॉन एल्फिंस्टन हायस्कुल अलिबाग,{{*}} विल्सन कॉलेज मुंबई,{{*}} गवर्नमेंट लॉ स्कूल मुंबई
|नाव=विष्णू नरहरी खोडके
|शिक्षण=बि.ए., एल.एल.बी.
|टोपणनावे=खोडके वकिल, अण्णा
|राष्ट्रीयत्व=भारतीय
|निवासस्थान=२३६४ (अ) नवीपेठ, महाड
|मृत्यू_स्थान=[[महाड]]
|मृत्यू_दिनांक={{मृत्यू_दिनांक आणि वय|1959|3|4|1900|3|2}}
|जन्म_स्थान=[[महाड]]
|जन्म_दिनांक=२ मार्च १९००
|चित्रशीर्षक_पर्याय= 
|चित्रशीर्षक=
|चित्र_आकारमान=
|चित्र=
|संकीर्ण= महाडच्या मूलभूत विकासाचे आद्यपुरुष, 
}}

'''विष्णू नरहरी खोडके''' (२ मार्च १९०० – ४ मार्च १९५९) हे भारतीय [[वकील]] व [[राजकारणी]] होते. ते ब्रिटिश राजवटीच्या काळातील [[महाड]] शहर व [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्हा (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]] जिल्हा) परिसरातले होते. त्यांनी महाडच्या राजकिय, वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत योगदान दिले आहे. त्यांना '''खोडके वकील''' म्हणूनही ओळखत जाते. खोडके हे महाड नगरपालिकेचे अध्यक्षपदी इ.स. १९३१-१९४७ या कालावधित कार्यरत होते.{{संदर्भ}}

== प्रारंभिक जीवन व शिक्षण ==

खोडके यांचा जन्म इ.स. २ मार्च १९०० रोजी [[कुलाबा जिल्हा|कुलाबा]] जिल्यातील (आजचा [[रायगड जिल्हा|रायगड]]) [[महाड]] येथे झाला. त्यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मधील ड्रायफ्रूट्स व मसाले व्यापारी होते.{{संदर्भ}}

खोडके यांचे प्राथमिक शिक्षण महाड मधे झाले. जॉन एल्फिन्स्टन हायस्कुल, [[अलिबाग]] मधून ते मॅट्रिक झाले. उच्च शिक्षणासाठी [[मुंबई]]ला जाऊन विल्सन कॉलेज, मुंबई मधून १९२१ मधे त्यांनी [[बॅचलर ऑफ आर्ट्स|बी.ए]].(ऑनर्स) पदवी मिळवली.{{संदर्भ}} गवर्नमेंट लॉ स्कूल, मुंबई येथुन १९२४ मधे  एल.एल.बी. पदवी प्राप्त केली.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB|title=Who's who in India, Burma &amp; Ceylon|date=1941|publisher=Who's Who Publishers (India) Limited|language=en}}&lt;/ref&gt;
 
इसवी सन १९२६ च्या &quot;बॉम्बे युनिवर्सिटी कॅलेंडर&quot; या पुस्तकात बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणुन खोडके यांचा उल्लेख केला गेला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=-hvOAAAAMAAJ&amp;pg=PA161&amp;dq=Khodke+Vishnu+narhari&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiG1vDqnubqAhWVzTgGHcNRDEMQ6AEIKDAA|title=The Bombay University Calendar|last=Bombay|first=University of|date=1926|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
{{बदल}}

ॲड.खोडके यांनी १९२६ पासुन महाड़ न्यायालय व कुलाबा जिल्हा न्यायालय ,अलिबाग मध्ये वकिल म्हणुन कारकीर्द सुरू केली.आपल्या हुशारिने काही अवघड खटले जिंकुन थोड्याच अवधित ते महाड कुलाबा परिसरातले निष्णात वकिल बनले.कोर्टात न्यायाधिशांसमोर खटल्याचे मुद्देसुद सादरीकरण व धाडसी वक्तृत्व शैली ही ॲड. खोडके यांची वैशिष्ट्ये होती.{{संदर्भ}}
 
१९२९ मधे एक  बहुचर्चित खटला  जिंकणे त्यांच्या कारकीर्दितील मैलाचा दगड ठरला.ॲड.खोडके यांनी जंजिरा संस्थानचे नवाब मोहम्मद खान (दुसरे) यांच्या विरुद्ध एका गरिब शेतकऱ्याच्या बाजुने खटला जिंकला होता. {{संदर्भ}}

याच दरम्यान त्यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]] मधे प्रवेश केला.वकिली क्षेत्रात दबदबा व महाडच्या राजकिय क्षेत्रात प्रभावी कामगिरी यामुळे १९३१ मधे त्यांना महाड काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९३१ च्या नगरपालिका निवडणुकीत काँग्रेसला बहुमत मिळाले व ॲड.खोडके यांना महाड नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट) म्हणुन निवडले गेलेे.त्यांनी हे पद १९४७ पर्यंत भुषविले.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

हि दोन्ही पदे भुषविताना खोडके वकिल यांनी [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस|काँग्रेस]]ची धोरणे व स्वातंत्र्य आंदोलने महाड मधे यशस्वी पणे राबविली.{{संदर्भ}}

खोडके हे शिंपी समाजात जन्मले होते. सदर समाजाच्या नामदेव शिंपी समाज संस्थाचे अध्यक्ष पद त्यांनी भूषवले होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt;

खोडके यांना महाडच्या विकासाचे आद्यपुरूष मानले जाते. महाडमधे त्यांनी जल पुरवठा योजना,नविन रस्ते,पथ दिवे योजना,वीज यांसारख्या मूलभूत सुधारणा करून महाडकरांसाठी इतर ही उपयोगी योजना राबविल्या.तसेच महाड शहराला पाणीपुरवठा करण्याऱ्या कुर्ला धरणाचे अंदाजपत्रक शासन दरबारी सादर करून ते धरण व्हावे ह्यासाठी प्रयत्न केले आणि त्या प्रयत्नांना काहीच वर्षात यश प्राप्त झाले. तसेच शहरातील पथदिव्याची जोडणी प्रथम महाडमध्ये आणली. महाड शहराच्या विकासाला प्रथमच चालना मिळवुन दिली.{{संदर्भ}}

एक ख्यातनाम वकिल,महाड़ नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष (प्रेसिडेंट),महाड़ काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष, नामदेव शिंपी समाज संस्थेचे अध्यक्ष ही पदे भूषविताना त्यांनी राजकिय,वकिली व सामाजिक क्षेत्रांत केलेल्या अष्टपैलू कार्यामुळे, खोडके यांचे नाव ब्रिटिशां कडुन १९४१ सालच्या&quot;[https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB हूज हू इन इंडिया,बर्मा एंंड सिलोन]&quot; ([https://books.google.co.in/books?id=MFyE_jYD43EC&amp;q=Vishnu+khodke&amp;dq=Vishnu+khodke&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjLq7a31uXqAhWFwzgGHURHATAQ6AEILjAB Who's Who in India Burma and Ceylon-1941]) या पुस्तकात सामिल केले गेले'''.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &quot;हूज हू&quot; ही जगभरातील उल्लेखनीय व्यक्तींची माहिती प्रकाशित करणारी पुस्तक श्रृंखला आहे.

खोडके यांनी दोन मराठी पुस्तके लिहिली होती.
# शिक्षण : आधुनिक भारतीयांची मूलभूत गरज
# रायगडास भेेंट.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=IiwtAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjL-bOnq_DqAhW_zzgGHUo0CFsQ6AEINjAC|title=Marathi niyatakalikanci suchi|last=Ganesh|first=Shankar|date=1976|publisher=Mumbai Marathi Granthsangrhalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=OiotAQAAIAAJ&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjc9IGhrfDqAhWFyzgGHSojDzMQ6AEIPDAD|title=Marathi niyatakalikanci suci|last=Ganesh|first=Shankar|date=1978|publisher=Marathi Granthalaya|language=mr}}&lt;/ref&gt;

== डॉ. आंबेडकरांना मानपत्र ==
महाड काँग्रेस कमिटी व महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष असल्याने [[महात्मा गांधी]] व [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्यांशी त्यांचे मैत्रीपूर्ण संबंध होते.&lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; १९२७ च्या [[महाड सत्याग्रह|चवदार तळे सत्याग्रह]] व [[मनुस्मृती दहन दिन|मनुस्मृती दहन]] या घटनानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर महाड मध्ये येत असत, कारण महाड हे दलितांसाठीच्या आंदोलनांचे एक केंद्र बनले होते. १९ मार्च १९४० रोजी खोडके यांनी महाड नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणुन डॉ. आंबेडकर यांच्या सन्मानार्थ जाहिर कार्यक्रम आयोजित करून डॉ. आंबेडकरांना &quot;मानपत्र&quot; देऊन गौरविले. डॉ. आंबेडकर यांनी उत्तरादाखल एक भाषण केले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87+%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81+%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87|title=Dr. Babasaheb Ambedkar, Writings and Speeches: (3 pts.). Ḍô. Bābāsāheba Āmbēdakara lekhana āṇi bhāshaṇe|last=Ambedkar|first=Bhimrao Ramji|date=2010|publisher=Education Department, Government of Maharashtra|language=mr}}&lt;/ref&gt; खोडके यांनी दिलेले हे मानपत्र व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण महाराष्ट्र सरकार कडुन प्रकाशित [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: लेखन आणि भाषणे]] &quot;खंड १८, भाग २ या मध्ये उल्लेख केले गेले आहे.&lt;ref&gt;[https://books.google.co.in/books?id=ReZatF2yzR0C&amp;dq=%E0%A4%96%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%95%E0%A5%87%2B%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81%2B%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80&amp;fo]&lt;/ref&gt;

== वैयक्तिक जीवन ==
खोडके यांचे कुटुंब एक व्यापारी व जमिनदार कुटुंब होते,  इ.स. १५५० मधे सदाशिव राव खोडके हे व्यापारासाठी पैठण येथुन महाडमधे स्थानिक झाले, तेंव्हा [[महाड]] हे कोकणातील एक प्रमुख बंदर व व्यापारी केंद्र होते. पोर्तुगीज, इंग्रज, अरब, तुर्की इ. विदेशी व्यापारी कोकणात येत असत. त्यांच्यासोबत खोडके कुटुंबाचा ड्रायफ्रूट्स, मसाले व कापड यांचा व्यापार चाले. विष्णू खोडके यांचे वडील नरहरी तात्याबा खोडके हे महाड मध्ये परंपरागत सुकामेवा व मसाल्याचा व्यापार करत असत. ते ज्योतिषी सुद्धा होते. विष्णू खोडके यांचा विवाह नर्मदाबाई खोडके यांच्याशी १९३४ मधे झाला.{{संदर्भ}} त्यांचा मुलगा पुरुषोत्तम विष्णू खोडके. विष्णू खोडके वकिलांच्या अष्टपैलूत्वाचा वारसा त्यांचे वारस सुद्धा चालवत आहेत, मुलगा पुरुषोत्तम खोडके हे तेव्हाच्या सरकारमान्य भात भरडणी गिरणीचे तसेच मसाला मिलची मालक होते. त्यामुळे [[महाड]] शहरात गिरणवाले खोडके म्हणून ख्यातनाम होते. पत्नी सुशिला खोडके या महाड मधील राजकिय व सामाजिक नेत्या होत्या आणि महाड शहराच्या प्रथम महिला नगरसेविका होण्याचा बहुमान त्यांना मिळाला होता.{{संदर्भ}}

== निधन व सन्मान==
खोडके यांनी १९५७ मध्ये प्रकृती अस्वास्थ्य मुळे वकिली करणे बंद केले. ४ मार्च १९५९ रोजी त्यांचा मृत्यु झाला. त्यांच्या आणि डॉ. बाबासाहेब आंबडेकर यांच्या स्मृतीस स्मरून महाड नगर परिषदेच्या वतीने मानपत्राचे चित्र [[चवदार तळे]] येथील राष्ट्रीय स्मारकात लावण्यात आले आहे.{{संदर्भ}} 

==संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:खोडके, विष्णू नरहरी}}
[[वर्ग:भारतीय वकील]]
[[वर्ग:मराठी राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९०० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९५९ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:महाड]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:महाड सत्याग्रह]]
[[वर्ग:आंबेडकरवादी]]
[[वर्ग: पुरुषोत्तम खोडके यांच्या लेखणीतून]]</text>
      <sha1>p41d0bvtfnf2fambs85lccwswfna7cc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जिते</title>
    <ns>0</ns>
    <id>262445</id>
    <revision>
      <id>2139937</id>
      <parentid>1838586</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:23:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2928" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''जिते'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=महाड
| जिल्हा = [[रायगड जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव = सौ.बेबी गंगाधर भालेकर 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

''' जिते''' हे भारतातील [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] मध्य कोकणातील [[रायगड जिल्हा|रायगड जिल्ह्यातील]] [[महाड तालुका|महाड तालुक्यातील]] एक गाव आहे.

==भौगोलिक स्थान==

==हवामान==
पावसाळ्यात येथे भरपूर प्रमाणात पाऊस पडतो आणि हवामान समशीतोष्ण राहते. हिवाळ्यात येथील हवामान थंड असते व सकाळी धुके पडते. उन्हाळ्यात हवामान उष्ण असते.

==लोकजीवन==

==प्रेक्षणीय स्थळे==

==नागरी सुविधा==

==जवळपासची गावे==

==संदर्भ==
१.https://villageinfo.in/
२.https://www.census2011.co.in/
३.http://tourism.gov.in/
४.https://www.incredibleindia.org/
५.https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
६.https://www.mapsofindia.com/

[[वर्ग:महाड तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:रायगड जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>kjckm3gaz96lafob4j27zk43h8ipcfx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139941</id>
      <parentid>2139937</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:47:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1|2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1]] ([[User talk:2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:सांगकाम्या|सांगकाम्या]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2869" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''जिते'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=महाड
| जिल्हा = [[रायगड जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

''' जिते''' हे भारतातील [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] मध्य कोकणातील [[रायगड जिल्हा|रायगड जिल्ह्यातील]] [[महाड तालुका|महाड तालुक्यातील]] एक गाव आहे.

==भौगोलिक स्थान==

==हवामान==
पावसाळ्यात येथे भरपूर प्रमाणात पाऊस पडतो आणि हवामान समशीतोष्ण राहते. हिवाळ्यात येथील हवामान थंड असते व सकाळी धुके पडते. उन्हाळ्यात हवामान उष्ण असते.

==लोकजीवन==

==प्रेक्षणीय स्थळे==

==नागरी सुविधा==

==जवळपासची गावे==

==संदर्भ==
१.https://villageinfo.in/
२.https://www.census2011.co.in/
३.http://tourism.gov.in/
४.https://www.incredibleindia.org/
५.https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
६.https://www.mapsofindia.com/

[[वर्ग:महाड तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:रायगड जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>sstoqjrb4fnhtywbnph45ufah2fx3oc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>टेमघर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>262618</id>
    <revision>
      <id>2139935</id>
      <parentid>1838682</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:20:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1</ip>
      </contributor>
      <comment>सरपंच नाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2934" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''टेमघर'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=महाड
| जिल्हा = [[रायगड जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव = सौ. बेबी गंगाधर भालेकर
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

''' टेमघर''' हे भारतातील [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] मध्य कोकणातील [[रायगड जिल्हा|रायगड जिल्ह्यातील]] [[महाड तालुका|महाड तालुक्यातील]] एक गाव आहे.

==भौगोलिक स्थान==

==हवामान==
पावसाळ्यात येथे भरपूर प्रमाणात पाऊस पडतो आणि हवामान समशीतोष्ण राहते. हिवाळ्यात येथील हवामान थंड असते व सकाळी धुके पडते. उन्हाळ्यात हवामान उष्ण असते.

==लोकजीवन==

==प्रेक्षणीय स्थळे==

==नागरी सुविधा==

==जवळपासची गावे==

==संदर्भ==
१.https://villageinfo.in/
२.https://www.census2011.co.in/
३.http://tourism.gov.in/
४.https://www.incredibleindia.org/
५.https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
६.https://www.mapsofindia.com/

[[वर्ग:महाड तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:रायगड जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>1ar2c5ueyrwtjaq08cmi3vnvqrrsepk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139942</id>
      <parentid>2139935</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:47:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1|2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1]] ([[User talk:2401:4900:1B9B:EDA4:0:0:C32:21C1|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:सांगकाम्या|सांगकाम्या]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2875" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''टेमघर'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=महाड
| जिल्हा = [[रायगड जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

''' टेमघर''' हे भारतातील [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] मध्य कोकणातील [[रायगड जिल्हा|रायगड जिल्ह्यातील]] [[महाड तालुका|महाड तालुक्यातील]] एक गाव आहे.

==भौगोलिक स्थान==

==हवामान==
पावसाळ्यात येथे भरपूर प्रमाणात पाऊस पडतो आणि हवामान समशीतोष्ण राहते. हिवाळ्यात येथील हवामान थंड असते व सकाळी धुके पडते. उन्हाळ्यात हवामान उष्ण असते.

==लोकजीवन==

==प्रेक्षणीय स्थळे==

==नागरी सुविधा==

==जवळपासची गावे==

==संदर्भ==
१.https://villageinfo.in/
२.https://www.census2011.co.in/
३.http://tourism.gov.in/
४.https://www.incredibleindia.org/
५.https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
६.https://www.mapsofindia.com/

[[वर्ग:महाड तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:रायगड जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>l87t8bms4g2p8ob79f176vffb32yu1n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तानी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>269601</id>
    <revision>
      <id>2139961</id>
      <parentid>2061065</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T07:07:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Sandesh9822 ने लेख [[तानी (चित्रपट)]] वरुन [[तानी]] ला हलविला: अनावश्यक नसलेले काढले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3311" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
|नाव=तानी
|दिग्दर्शन=संजीव कोलते
|प्रमुख कलाकार=[[केतकी माटेगावकर]] &lt;/br&gt;अरुण नलावडे &lt;/br&gt;
 विलास उजवणे
|देश=[[भारत]]
|भाषा=मराठी
|प्रदर्शन_तारिख=२०१३
|imdb_id=tt5494980
}}

'''तानी''' हा संजीव कोलते दिग्दर्शित भारतीय मराठी भाषेतील चित्रपट आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.zee5.com/zee5news/parents-day-2020-naal-ventilator-8-films-on-zee5-that-you-can-watch-with-your-parents-to-celebrate-this-special-day/|title=Parents' Day 2020: Naal, Ventilator - 8 Films On ZEE5 That You Can Watch With Your Parents To Celebrate This Special Day|date=2020-07-26|website=ZEE5 News|language=en|access-date=2020-12-04}}&lt;/ref&gt; हा चित्रपट २०१३ साली प्रकाशित झाला होता. या चित्रपटाचे मुख्य कलाकार [[केतकी माटेगावकर]], [[अरुण नलावडे]] आणि [[विलास उजवणे]] आहेत. चित्रपटाची शैली कौटुंबिक आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://in.bookmyshow.com/miryalaguda/movies/taani-/ET00014853|title=Taani (2013) - Movie {{!}} Reviews, Cast &amp; Release Date in Miryalaguda - BookMyShow|website=in.bookmyshow.com|access-date=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;

== अभिनेते ==

* देवेंद्र दोडके
* केतकी माटेगावकर
* अरुण नलावडे
* वत्सला पोळकवार
* विलास उजवणे

== कथा ==
हा चित्रपट तानी नावाच्या मुलीबद्दल आहे. तानी सायकल रिक्षा चालकांची मुलगी आहे .तानाला आपल्या कुटुंबियांना होणाऱ्या त्रासांची जाणीव झाली आणि ती मोलकरीण म्हणून काम करण्यास सुरुवात केली आणि तिची स्वप्ने पूर्ण केली. कठोर अभ्यासानंतर ती आयएएस अधिकारी बनली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/ketaki-mategaonkar-takes-the-emoji-challenge-and-there-results-are-so-adorable/5ec93e8ce8d037615d81f964|title=Ketaki Mategaonkar Takes The Emoji Challenge And The Results Are So Adorable|last=SpotboyE|website=www.spotboye.com|language=en-US|access-date=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;

== बाह्य दुवे ==
[[imdbtitle:5494980|तानी चित्रपट]] आयएमडीबीवर 

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी चित्रपट]]
[[वर्ग:इ.स. २०१३ मधील मराठी चित्रपट]]</text>
      <sha1>1lzg8k6o0a6i4rczcz26oxm71y51yb5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पिएर आयझॅक इसिदोर मेंडेस-फ्रांस</title>
    <ns>0</ns>
    <id>274549</id>
    <redirect title="पिएर मेंडेस फ्रान्स" />
    <revision>
      <id>2139882</id>
      <parentid>1869658</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:17:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[पिएर मेंडेस फ्रान्स]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[पिएर मेंडेस फ्रान्स]]</text>
      <sha1>0ri6d2u7wuq7kbb5wb40ttg28qy838m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नागज</title>
    <ns>0</ns>
    <id>279603</id>
    <revision>
      <id>2139947</id>
      <parentid>1948353</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T05:38:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shreyas Shrikar Joshi</username>
        <id>146743</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4305" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''नागज'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= कवठे महांकाळ
| जिल्हा = [[सांगली जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''नागज''' हे [[भारत|भारतातील]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सांगली जिल्हा|सांगली जिल्ह्यातील]] [[कवठे महांकाळ तालुका|कवठे महांकाळ तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
येथील हवामान उष्ण व कोरडे आहे. येथे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी मध्य हा हिवाळा हंगाम असतो. हिवाळ्यात दिवसा तापमान २९ सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान १७ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. जून मध्य ते ऑक्टोबर हा पावसाळा हंगाम असतो. पावसाळ्यात दिवसा तापमान २८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. पावसाळ्यात मध्यम प्रमाणात पाऊस पडतो. वार्षिक पर्जन्यमान ७०० मिमी पर्यंत असते. फेब्रुवारी मध्य ते जून हा उन्हाळा मोसम असतो. उन्हाळ्यात दिवसा तापमान ३८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==ढालगाव,आरेवाडी,केरेवाडी,रायेवाडी,किडेबिसरी,निमज

==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:कवठे महांकाळ तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सांगली जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>mmtbhp3hd93zn2yn9jfme7tirvcn3nn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139948</id>
      <parentid>2139947</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T05:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shreyas Shrikar Joshi</username>
        <id>146743</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4386" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''नागज'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= कवठे महांकाळ
| जिल्हा = [[सांगली जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव = नंदिनी राजकुमार देसाई
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड= 416403| एसटीडी_कोड = 02341
| पिन कोड = 416403
| आरटीओ_कोड =  एमएच/10
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''नागज''' हे [[भारत|भारतातील]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सांगली जिल्हा|सांगली जिल्ह्यातील]] [[कवठे महांकाळ तालुका|कवठे महांकाळ तालुक्यातील]] एक गाव आहे.

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
येथील हवामान उष्ण व कोरडे आहे. येथे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी मध्य हा हिवाळा हंगाम असतो. हिवाळ्यात दिवसा तापमान २९ सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान १७ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. जून मध्य ते ऑक्टोबर हा पावसाळा हंगाम असतो. पावसाळ्यात दिवसा तापमान २८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. पावसाळ्यात मध्यम प्रमाणात पाऊस पडतो. वार्षिक पर्जन्यमान ७०० मिमी पर्यंत असते. फेब्रुवारी मध्य ते जून हा उन्हाळा मोसम असतो. उन्हाळ्यात दिवसा तापमान ३८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==ढालगाव,आरेवाडी,केरेवाडी,रायेवाडी,किडेबिसरी,निमज

==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:कवठे महांकाळ तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सांगली जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>9ecrydpnxmksnarjsxlcx8xz7wuyu5o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कुरु</title>
    <ns>0</ns>
    <id>280290</id>
    <revision>
      <id>2139990</id>
      <parentid>1899031</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:06:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4064:2C9F:8A5B:C386:2E06:4B8F:B8E5</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1326" xml:space="preserve">{{हा लेख|कुरुवंशाचा संस्थापक राजा कुरु|कुरु (नि:संदिग्धीकरण)}}
'''कुरु''' हा [[अयोध्या|अयोध्येचा]] राजा संवरण आणि सूर्यकन्या तपती यांचा पुत्र होता&lt;ref name=&quot;चरित्रकोश&quot;&gt;{{cite book |editor1-last=चित्राव |editor1-first=सिद्धेश्वरशास्त्री |year=१९६८ |title=भारतवर्षीय प्राचीन चरित्रकोश |chapter= कुरु|url= |location= |publisher=भारतीय चरित्रकोश मंडळ, पुणे |page=२५० |isbn= |editor1-link=सिद्धेश्वरशास्त्री चित्राव }}&lt;/ref&gt;. हा पौराणिक काळात सुविख्यात असलेल्या कुरुवंशाचा संस्थापक मानला जातो.

कुरु :- अर्थ बीमार मस्तिक

== संदर्भ व नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:हिंदू पौराणिक व्यक्ती]]
[[वर्ग:कुरु कुळ]]</text>
      <sha1>l907ox7xccqkiptvmiwgwoeajj0wwej</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>द्रौपदी मुर्मू</title>
    <ns>0</ns>
    <id>306969</id>
    <revision>
      <id>2139851</id>
      <parentid>2139371</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:29:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>/* २०२२ ची राष्ट्रपती पदाची निवडणूक */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17461" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट पदाधिकारी
| सन्मानवाचक पूर्वप्रत्यय =
| नाव = द्रौपदी मुर्मू
| सन्मानवाचक प्रत्यय =
| चित्र = Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg
| चित्र आकारमान =220px
| लघुचित्र =
| चित्र शीर्षक = डिसेंबर २०१६ मध्ये द्रौपदी मुर्मू
| क्रम =
| पद = [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या १५ व्या राष्ट्रपती]]
| कार्यकाळ_आरंभ = २२ जुलै २०२२
| कार्यकाळ_समाप्ती =
| उपराष्ट्रपती = [[व्यंकय्या नायडू]]
| उपपंतप्रधान =
| डेप्युटी =
| लेफ्टनंट =
| सम्राट =
| राष्ट्रपती =
| पंतप्रधान = [[नरेंद्र मोदी]]
| राज्यपाल =
| गव्हर्नर-जनरल =
| मागील = [[रामनाथ कोविंद]]
| पुढील =
| मतदारसंघ =
| बहुमत =
| क्रम1 =
| पद1 = [[झारखंडचे राज्यपाल|झारखंडच्या राज्यपाल]]
| कार्यकाळ_आरंभ1 = १८ मे २०१५
| कार्यकाळ_समाप्ती1 = १२ जुलै २०२१
| उपराष्ट्रपती1 =
| उपपंतप्रधान1 =
| डेप्युटी1 =
| लेफ्टनंट1 =
| सम्राट1 =
| राष्ट्रपती1 =
| पंतप्रधान1 =
| राज्यपाल1 =
| गव्हर्नर-जनरल1 =
| मागील1 = सय्यद अहमद
| पुढील1 = रमेश बायस
| मतदारसंघ1 =
| बहुमत1 =
| क्रम2 =
| पद2 = राज्यमंत्री (स्वतंत्र कारभार), ओडिशा शासन
| कार्यकाळ_आरंभ2 = ६ ऑगस्ट २००२
| कार्यकाळ_समाप्ती2 = १६ मे २००४
| उपराष्ट्रपती2 =
| उपपंतप्रधान2 =
| डेप्युटी2 =
| लेफ्टनंट2 =
| सम्राट2 =
| राष्ट्रपती2 =
| पंतप्रधान2 =
| राज्यपाल2 =
| गव्हर्नर-जनरल2 =
| मागील2 =
| पुढील2 =
| मतदारसंघ2 =
| बहुमत2 =
| क्रम3 =
| पद3 =
| कार्यकाळ_आरंभ3 = ६ मार्च २०००
| कार्यकाळ_समाप्ती3 = ६ ऑगस्ट २००२
| उपराष्ट्रपती3 =
| उपपंतप्रधान3 =
| डेप्युटी3 =
| लेफ्टनंट3 =
| सम्राट3 =
| राष्ट्रपती3 =
| पंतप्रधान3 =
| राज्यपाल3 =
| गव्हर्नर-जनरल3 =
| मागील3 =
| पुढील3 =
| मतदारसंघ3 =
| बहुमत3 =
| क्रम4 =
| पद4 = आमदार, [[ओडिशा विधानसभा]]
| कार्यकाळ_आरंभ4 = ५ मार्च २०००
| कार्यकाळ_समाप्ती4 = २१ मे २००९
| उपराष्ट्रपती4 =
| उपपंतप्रधान4 =
| डेप्युटी4 =
| लेफ्टनंट4 =
| सम्राट4 =
| राष्ट्रपती4 =
| पंतप्रधान4 =
| राज्यपाल4 =
| गव्हर्नर-जनरल4 =
| मागील4 =
| पुढील4 =
| मतदारसंघ4 = रायरंगपूर
| बहुमत4 =

| जन्मदिनांक           = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| जन्मस्थान            = बैदापोसी, [[मयूरभंज जिल्हा]], [[ओडिशा]]
| मृत्युदिनांक           =
| मृत्युस्थान            =
| राष्ट्रीयत्व               = भारतीय
| पक्ष                  = [[भारतीय जनता पक्ष]]
| शिक्षण                 = [[कला शाखेतील पदवी]]
| इतरपक्ष               =
| आई                  =
| वडील                  =
| पती                  = शामचरण मुर्मू
| पत्नी                  =
| नाते                  =
| अपत्ये                = ३
| निवास                =
| शाळा_महाविद्यालय      = [[रमादेवी महिला विद्यापीठ]], [[भुवनेश्वर]]
| व्यवसाय              =
| धंदा                  =
| कार्यरत               =
| धर्म                  =
| पुरस्कार               =
| सही                  =
| संकेतस्थळ             =
| तळटीपा               =
}}
'''द्रौपदी मुर्मू''' (जन्म: [[२० जून]], [[इ.स. १९५८|१९५८]]) या एक भारतीय राजकारणी आणि [[भारतीय जनता पक्ष|भारतीय जनता पक्षाच्या]] सदस्या आहेत.  २०२२ च्या भारतीय राष्ट्रपती निवडणुकीसाठी त्या भाजपप्रणित [[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]च्या अधिकृत उमेदवार आहेत. [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या राष्ट्रपतीपदासाठी]] नामनिर्देशित होणाऱ्या [[अनुसूचित जमाती|अनुसूचित जमातीच्या]] ([[आदिवासी]]) त्या दुसऱ्या व्यक्ती आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291|title=Draupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President|website=NDTV.com|access-date=2022-06-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.moneycontrol.com/news/politics/bjp-led-nda-names-draupadi-murmu-as-candidate-for-presidential-polls-8719581.html|title=BJP-led NDA names Draupadi Murmu, former governor of Jharkhand as candidate for presidential polls|website=Moneycontrol|language=en|access-date=2022-06-21}}&lt;/ref&gt;

त्यांनी यापूर्वी २०१५ ते २०२१ या कालावधीत [[झारखंडचे राज्यपाल|झारखंडच्या नवव्या राज्यपाल]] म्हणून काम पाहिले होते. त्या मूळ [[ओडिशा]] राज्यातील असून पाच वर्षांचा कार्यकाळ पूर्ण करणाऱ्या [[झारखंड|झारखंडच्या]] त्या पहिल्या राज्यपाल आहेत.

== वैयक्तिक आयुष्य ==
द्रौपदी मुर्मू यांचा जन्म २० जून १९५८ रोजी [[ओडिशा]]तील [[मयूरभंज जिल्हा|मयूरभंज जिल्ह्यातील]] बडीपोसी गावात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव बिरांची नारायण तुडू आहे. द्रौपदी मुर्मू ह्या ओडिसातील [[संथाल]] नावाच्या एका आदिवासी जमातीच्या आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://indiadarpanlive.com/president-election-bjp-nda-candidate-draupadi-murmu-selection-reason/|title=भाजपने राष्ट्रपती पदासाठी मूर्मू यांची निवड का केली? एका दगडात मारले अनेक पक्षी|date=2022-06-21|website=India Darpan Live|language=en-US|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.com/marathi/india-61886438|title=द्रौपदी मुर्मू कोण आहेत, ज्यांना भाजपने राष्ट्रपतिपदाची उमेदवारी दिलीय|language=mr}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वडील आणि आजोबा दोघेही [[पंचायती राज|पंचायती राज प्रणाली]] अंतर्गत [[सरपंच|गावप्रमुख]] होते.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|title=Governor reaches out|date=4 April 2018|work=Hindustan|location=Ranchi}}&lt;/ref&gt; इ.स. १९७९ मध्ये भुवनेश्वरच्या [[रमादेवी महिला विद्यापीठ|रमादेवी महिला विद्यापीठातून]] द्रौपदी मुर्मू यांनी [[कला शाखेतील पदवी]] प्राप्त केली.

द्रौपदी मुर्मू यांनी श्याम चरण मुर्मू यांच्याशी लग्न केले. या जोडप्याला दोन मुलगे आणि एक मुलगी असून पैकी मुलगे मरण पावले आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/|title=Who is Draupadi Murmu?|date=2017-06-13|website=The Indian Express|language=en|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
त्यांनी ओडिशा सरकारसाठी लिपिक म्हणून आपल्या व्यावसायिक कारकिर्दीची सुरुवात केली. पुढे त्या पाटबंधारे आणि ऊर्जा विभागात कनिष्ठ सहाय्यक झाल्या. नंतरच्या काळात त्यांनी शिक्षिका म्हणूनही काम केले.&lt;ref name=bbc2&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://www.bbc.com/marathi/india-61890820 |title=द्रौपदी मुर्मू : सरकारी कारकून ते राष्ट्रपतिपदाच्या उमेदवारपर्यंतचा प्रवास - BBC News मराठी |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=बी.बी.सी. मराठी |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जून २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

त्यांनी श्री अरबिंदो इंटिग्रल एज्युकेशन अँड रिसर्च सेंटर, रायरंगपूर येथे मानद शिक्षिका म्हणून काम केले.&lt;ref name=&quot;bbc2&quot; /&gt;

=== स्थानिक राजकारण ===
मुर्मू १९९७ मध्ये रायरंगपूर नगर पंचायतीच्या नगरसेविका म्हणून निवडून आल्या होत्या. त्यांनी [[भारतीय जनता पक्ष|भारतीय जनता पार्टी]] अनुसूचित जमाती मोर्चाच्या राष्ट्रीय उपाध्यक्षा म्हणूनही काम केले आहे.&lt;ref name=&quot;bbc2&quot; /&gt;

ओडिशातील [[भारतीय जनता पक्ष]] आणि [[बिजू जनता दल]] युती सरकारच्या काळात, त्या ६ मार्च २००० ते ६ ऑगस्ट २००२ पर्यंत वाणिज्य आणि परिवहन राज्यमंत्री तर ६ ऑगस्ट २००२ ते १६ मे २००४ पर्यंत मत्स्यव्यवसाय आणि पशु संसाधन विकास राज्यमंत्री होत्या.&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; २०००-२००४ आणि २००४-२००९ मध्ये रायरंगपूर विधानसभा मतदारसंघातील [[आमदार]] होत्या.&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|archive-date=2015-05-15|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; त्यांना २००७ मध्ये ओडिशा विधानसभेने 'सर्वोत्कृष्ट आमदार' म्हणून नीलकंठ पुरस्काराने सन्मानित केले.

=== राज्यपालपद ===
त्या झारखंडच्या पहिल्या महिला राज्यपाल होत्या.&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; भारतातील राजकारणात राज्यपाल म्हणून नियुक्त झालेल्या ओडिशातील त्या पहिल्या महिला आणि पहिल्या आदिवासी नेत्या आहेत.

== २०२२ ची राष्ट्रपती पदाची निवडणूक ==
{{मुख्य|भारतीय राष्ट्रपती निवडणूक, २०२२}} 
२१ जुले २०२२ मध्ये भारताच्या नवीन राष्ट्रपति म्हणून निवडून आले आहेत.
&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/draupadi-murmu-to-be-ndas-candidate-for-presidential-polls/articleshow/92368505.cms|title=Draupadi Murmu to be NDA's candidate for presidential polls {{!}} India News - Times of India |website=The Times of India|language=en|access-date=2022-06-21}}&lt;/ref&gt;

== हे देखील पहा ==

* [[झारखंडचे राज्यपाल]]
* [[भारताचे राष्ट्रपती]]
* [[संथाळी भाषा]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी|30em}}

== बाह्य दुवे ==
{{कॉमन्स वर्ग|Draupadi Murmu|द्रौपदी मुर्मू}}
{{DEFAULTSORT:मुर्मू, द्रौपदी}}
[[वर्ग:झारखंडचे राज्यपाल]]
[[वर्ग:हयात व्यक्ती]]
[[वर्ग:इ.स. १९५८ मधील जन्म]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]
[[वर्ग:भारतीय जनता पक्षातील राजकारणी]]
[[वर्ग:भारतीय महिला राजकारणी]]
[[वर्ग:ओडिशा राज्याच्या संवैधानिक व्यक्ती]]
[[वर्ग:ओडिशामधील व्यक्ती]]
[[वर्ग:आदिवासी महिला]]
[[वर्ग:ओडिसा विधानसभेचे सदस्य]]</text>
      <sha1>9ha1nyjtrer1mmg3axubrtvxjf559kn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139865</id>
      <parentid>2139851</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:02:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17490" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट पदाधिकारी
| सन्मानवाचक पूर्वप्रत्यय =
| नाव = द्रौपदी मुर्मू
| सन्मानवाचक प्रत्यय =
| चित्र = Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg
| चित्र आकारमान =220px
| लघुचित्र =
| चित्र शीर्षक = डिसेंबर २०१६ मध्ये द्रौपदी मुर्मू
| क्रम =
| पद = [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या १५ व्या राष्ट्रपती]]
| कार्यकाळ_आरंभ = २२ जुलै २०२२
| कार्यकाळ_समाप्ती =
| उपराष्ट्रपती = [[व्यंकय्या नायडू]]
| उपपंतप्रधान =
| डेप्युटी =
| लेफ्टनंट =
| सम्राट =
| राष्ट्रपती =
| पंतप्रधान = [[नरेंद्र मोदी]]
| राज्यपाल =
| गव्हर्नर-जनरल =
| मागील = [[रामनाथ कोविंद]]
| पुढील =
| मतदारसंघ =
| बहुमत =
| क्रम1 =
| पद1 = [[झारखंडचे राज्यपाल|झारखंडच्या राज्यपाल]]
| कार्यकाळ_आरंभ1 = १८ मे २०१५
| कार्यकाळ_समाप्ती1 = १२ जुलै २०२१
| उपराष्ट्रपती1 =
| उपपंतप्रधान1 =
| डेप्युटी1 =
| लेफ्टनंट1 =
| सम्राट1 =
| राष्ट्रपती1 =
| पंतप्रधान1 =
| राज्यपाल1 =
| गव्हर्नर-जनरल1 =
| मागील1 = सय्यद अहमद
| पुढील1 = रमेश बायस
| मतदारसंघ1 =
| बहुमत1 =
| क्रम2 =
| पद2 = राज्यमंत्री (स्वतंत्र कारभार), ओडिशा शासन
| कार्यकाळ_आरंभ2 = ६ ऑगस्ट २००२
| कार्यकाळ_समाप्ती2 = १६ मे २००४
| उपराष्ट्रपती2 =
| उपपंतप्रधान2 =
| डेप्युटी2 =
| लेफ्टनंट2 =
| सम्राट2 =
| राष्ट्रपती2 =
| पंतप्रधान2 =
| राज्यपाल2 =
| गव्हर्नर-जनरल2 =
| मागील2 =
| पुढील2 =
| मतदारसंघ2 =
| बहुमत2 =
| क्रम3 =
| पद3 =
| कार्यकाळ_आरंभ3 = ६ मार्च २०००
| कार्यकाळ_समाप्ती3 = ६ ऑगस्ट २००२
| उपराष्ट्रपती3 =
| उपपंतप्रधान3 =
| डेप्युटी3 =
| लेफ्टनंट3 =
| सम्राट3 =
| राष्ट्रपती3 =
| पंतप्रधान3 =
| राज्यपाल3 =
| गव्हर्नर-जनरल3 =
| मागील3 =
| पुढील3 =
| मतदारसंघ3 =
| बहुमत3 =
| क्रम4 =
| पद4 = आमदार, [[ओडिशा विधानसभा]]
| कार्यकाळ_आरंभ4 = ५ मार्च २०००
| कार्यकाळ_समाप्ती4 = २१ मे २००९
| उपराष्ट्रपती4 =
| उपपंतप्रधान4 =
| डेप्युटी4 =
| लेफ्टनंट4 =
| सम्राट4 =
| राष्ट्रपती4 =
| पंतप्रधान4 =
| राज्यपाल4 =
| गव्हर्नर-जनरल4 =
| मागील4 =
| पुढील4 =
| मतदारसंघ4 = रायरंगपूर
| बहुमत4 =

| जन्मदिनांक           = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| जन्मस्थान            = बैदापोसी, [[मयूरभंज जिल्हा]], [[ओडिशा]]
| मृत्युदिनांक           =
| मृत्युस्थान            =
| राष्ट्रीयत्व               = भारतीय
| पक्ष                  = [[भारतीय जनता पक्ष]]
| शिक्षण                 = [[कला शाखेतील पदवी]]
| इतरपक्ष               =
| आई                  =
| वडील                  =
| पती                  = शामचरण मुर्मू
| पत्नी                  =
| नाते                  =
| अपत्ये                = ३
| निवास                =
| शाळा_महाविद्यालय      = [[रमादेवी महिला विद्यापीठ]], [[भुवनेश्वर]]
| व्यवसाय              =
| धंदा                  =
| कार्यरत               =
| धर्म                  =
| पुरस्कार               =
| सही                  =
| संकेतस्थळ             =
| तळटीपा               =
}}
'''द्रौपदी मुर्मू''' (जन्म: [[२० जून]], [[इ.स. १९५८|१९५८]]) या एक भारतीय राजकारणी आणि [[भारतीय जनता पक्ष|भारतीय जनता पक्षाच्या]] सदस्या आहेत.  २०२२ च्या भारतीय राष्ट्रपती निवडणुकीसाठी त्या भाजपप्रणित [[राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी]]च्या अधिकृत उमेदवार आहेत. [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या राष्ट्रपतीपदासाठी]] नामनिर्देशित होणाऱ्या [[अनुसूचित जमाती|अनुसूचित जमातीच्या]] ([[आदिवासी]]) त्या दुसऱ्या व्यक्ती आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.ndtv.com/india-news/draupadi-murmu-former-jharkhand-governor-is-bjps-choice-for-president-3088291|title=Draupadi Murmu, Former Jharkhand Governor, Is BJP's Choice For President|website=NDTV.com|access-date=2022-06-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.moneycontrol.com/news/politics/bjp-led-nda-names-draupadi-murmu-as-candidate-for-presidential-polls-8719581.html|title=BJP-led NDA names Draupadi Murmu, former governor of Jharkhand as candidate for presidential polls|website=Moneycontrol|language=en|access-date=2022-06-21}}&lt;/ref&gt;

त्यांनी यापूर्वी २०१५ ते २०२१ या कालावधीत [[झारखंडचे राज्यपाल|झारखंडच्या नवव्या राज्यपाल]] म्हणून काम पाहिले होते. त्या मूळ [[ओडिशा]] राज्यातील असून पाच वर्षांचा कार्यकाळ पूर्ण करणाऱ्या [[झारखंड|झारखंडच्या]] त्या पहिल्या राज्यपाल आहेत.

== वैयक्तिक आयुष्य ==
द्रौपदी मुर्मू यांचा जन्म २० जून १९५८ रोजी [[ओडिशा]]तील [[मयूरभंज जिल्हा|मयूरभंज जिल्ह्यातील]] बडीपोसी गावात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव बिरांची नारायण तुडू आहे. द्रौपदी मुर्मू ह्या ओडिसातील [[संथाळ जमात|संथाळ]] नावाच्या एका आदिवासी जमातीच्या आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://indiadarpanlive.com/president-election-bjp-nda-candidate-draupadi-murmu-selection-reason/|title=भाजपने राष्ट्रपती पदासाठी मूर्मू यांची निवड का केली? एका दगडात मारले अनेक पक्षी|date=2022-06-21|website=India Darpan Live|language=en-US|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.com/marathi/india-61886438|title=द्रौपदी मुर्मू कोण आहेत, ज्यांना भाजपने राष्ट्रपतिपदाची उमेदवारी दिलीय|language=mr}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वडील आणि आजोबा दोघेही [[पंचायती राज|पंचायती राज प्रणाली]] अंतर्गत [[सरपंच|गावप्रमुख]] होते.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|title=Governor reaches out|date=4 April 2018|work=Hindustan|location=Ranchi}}&lt;/ref&gt; इ.स. १९७९ मध्ये भुवनेश्वरच्या [[रमादेवी महिला विद्यापीठ|रमादेवी महिला विद्यापीठातून]] द्रौपदी मुर्मू यांनी [[कला शाखेतील पदवी]] प्राप्त केली.

द्रौपदी मुर्मू यांनी श्याम चरण मुर्मू यांच्याशी लग्न केले. या जोडप्याला दोन मुलगे आणि एक मुलगी असून पैकी मुलगे मरण पावले आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://indianexpress.com/article/india/who-is-draupdi-murmu-next-president-narendra-modi-pranab-mukherjee-4701597/|title=Who is Draupadi Murmu?|date=2017-06-13|website=The Indian Express|language=en|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;

== कारकीर्द ==
त्यांनी ओडिशा सरकारसाठी लिपिक म्हणून आपल्या व्यावसायिक कारकिर्दीची सुरुवात केली. पुढे त्या पाटबंधारे आणि ऊर्जा विभागात कनिष्ठ सहाय्यक झाल्या. नंतरच्या काळात त्यांनी शिक्षिका म्हणूनही काम केले.&lt;ref name=bbc2&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://www.bbc.com/marathi/india-61890820 |title=द्रौपदी मुर्मू : सरकारी कारकून ते राष्ट्रपतिपदाच्या उमेदवारपर्यंतचा प्रवास - BBC News मराठी |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=बी.बी.सी. मराठी |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जून २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

त्यांनी श्री अरबिंदो इंटिग्रल एज्युकेशन अँड रिसर्च सेंटर, रायरंगपूर येथे मानद शिक्षिका म्हणून काम केले.&lt;ref name=&quot;bbc2&quot; /&gt;

=== स्थानिक राजकारण ===
मुर्मू १९९७ मध्ये रायरंगपूर नगर पंचायतीच्या नगरसेविका म्हणून निवडून आल्या होत्या. त्यांनी [[भारतीय जनता पक्ष|भारतीय जनता पार्टी]] अनुसूचित जमाती मोर्चाच्या राष्ट्रीय उपाध्यक्षा म्हणूनही काम केले आहे.&lt;ref name=&quot;bbc2&quot; /&gt;

ओडिशातील [[भारतीय जनता पक्ष]] आणि [[बिजू जनता दल]] युती सरकारच्या काळात, त्या ६ मार्च २००० ते ६ ऑगस्ट २००२ पर्यंत वाणिज्य आणि परिवहन राज्यमंत्री तर ६ ऑगस्ट २००२ ते १६ मे २००४ पर्यंत मत्स्यव्यवसाय आणि पशु संसाधन विकास राज्यमंत्री होत्या.&lt;ref name=&quot;myref4&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/Draupadi-Murmu-Jharkhand-Guv/2015/05/13/article2811852.ece|title=Draupadi Murmu Jharkhand Guv|website=New Indian Express|access-date=2015-05-13}}&lt;/ref&gt; २०००-२००४ आणि २००४-२००९ मध्ये रायरंगपूर विधानसभा मतदारसंघातील [[आमदार]] होत्या.&lt;ref name=&quot;myref2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|title=Narendra Modi government appoints four Governors|website=[[IBN Live]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515043617/http://ibnlive.in.com/news/narendra-modi-government-appoints-four-governors/545256-37.html|archive-date=2015-05-15|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; त्यांना २००७ मध्ये ओडिशा विधानसभेने 'सर्वोत्कृष्ट आमदार' म्हणून नीलकंठ पुरस्काराने सन्मानित केले.

=== राज्यपालपद ===
त्या झारखंडच्या पहिल्या महिला राज्यपाल होत्या.&lt;ref name=&quot;IBNlive 2015&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://m.ibnlive.com/news/india/draupadi-murmu-sworn-in-as-first-woman-governor-of-jharkhand-993328.html|title=Draupadi Murmu sworn in as first woman Governor of Jharkhand-I News – IBNLive Mobile|date=18 May 2015|website=[[IBN Live]]|access-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;myref1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Modi-government-names-new-governors-for-Jharkhand-five-NE-states/articleshow/47253194.cms?|title=Modi government names new governors for Jharkhand, five NE states|website=[[The Times of India]]|access-date=2015-05-12}}&lt;/ref&gt; भारतातील राजकारणात राज्यपाल म्हणून नियुक्त झालेल्या ओडिशातील त्या पहिल्या महिला आणि पहिल्या आदिवासी नेत्या आहेत.

== २०२२ ची राष्ट्रपती पदाची निवडणूक ==
{{मुख्य|भारतीय राष्ट्रपती निवडणूक, २०२२}} 
२१ जुले २०२२ मध्ये भारताच्या नवीन राष्ट्रपति म्हणून निवडून आले आहेत.
&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/draupadi-murmu-to-be-ndas-candidate-for-presidential-polls/articleshow/92368505.cms|title=Draupadi Murmu to be NDA's candidate for presidential polls {{!}} India News - Times of India |website=The Times of India|language=en|access-date=2022-06-21}}&lt;/ref&gt;

== हे देखील पहा ==

* [[झारखंडचे राज्यपाल]]
* [[भारताचे राष्ट्रपती]]
* [[संथाळी भाषा]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी|30em}}

== बाह्य दुवे ==
{{कॉमन्स वर्ग|Draupadi Murmu|द्रौपदी मुर्मू}}
{{DEFAULTSORT:मुर्मू, द्रौपदी}}
[[वर्ग:झारखंडचे राज्यपाल]]
[[वर्ग:हयात व्यक्ती]]
[[वर्ग:इ.स. १९५८ मधील जन्म]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]
[[वर्ग:भारतीय जनता पक्षातील राजकारणी]]
[[वर्ग:भारतीय महिला राजकारणी]]
[[वर्ग:ओडिशा राज्याच्या संवैधानिक व्यक्ती]]
[[वर्ग:ओडिशामधील व्यक्ती]]
[[वर्ग:आदिवासी महिला]]
[[वर्ग:ओडिसा विधानसभेचे सदस्य]]</text>
      <sha1>bmps75cgocit0nnyg78p6xx2cua5yzp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हाथरस सामूहिक बलात्कार व हत्या, २०२०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308137</id>
    <revision>
      <id>2139902</id>
      <parentid>2139366</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:15:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24750" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

१४ सप्टेंबर २०२० रोजी उत्तर प्रदेशातील [[हाथरस]] जिल्ह्यात एका १९ वर्षीय [[दलित]] महिलेवर चार उच्चवर्णीय पुरुषांनी [[सामूहिक बलात्कार]] केला. दोन आठवड्यांनंतर [[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या रुग्णालयात तिचा मृत्यू झाला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/rape-survivor-moved-to-delhi-spine-damage-permanent/articleshow/78375589.cms|title=Rape survivor moved to Delhi, ‘spine damage permanent’ {{!}} India News - Times of India|last=Sep 29|first=Anuja Jaiswal / TNN /|last2=2020|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-07-16|last3=Ist|first3=06:32}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://indianexpress.com/article/india/hathras-dalit-gangrape-victim-dies-6629876/|title=Hathras gangrape: Dalit woman succumbs to injuries in Delhi; security beefed up outside hospital amid protests|date=2020-10-04|website=The Indian Express|language=en|access-date=2022-07-16}}&lt;/ref&gt;

सुरुवातीला असे नोंदवले गेले की एका आरोपीने तिची हत्या करण्याचा प्रयत्न केला होता. नंतर मॅजिस्ट्रेटला दिलेल्या निवेदनात पीडितेने तिच्यावर [[बलात्कार]] झाल्याचे सांगून चार आरोपींची नावे दिली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://indianexpress.com/article/opinion/editorials/hathras-dalit-woman-gangrape-6654041/|title=Impunity in Hathras|date=2020-10-01|website=The Indian Express|language=en|access-date=2022-07-16}}&lt;/ref&gt; घटना घडल्यानंतर पहिल्या १० दिवसांत कोणालाही अटक करण्यात आली नसल्याचा दावा पीडितेच्या भावाने केला. तिच्या मृत्यूनंतर पीडितेचे तिच्या कुटुंबाच्या संमतीशिवाय पोलिसांनी जबरदस्तीने [[अंत्यसंस्कार]] केले. हा दावा पोलिसांनी नाकारला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiatoday.in/india/story/hathras-horror-police-victim-s-family-give-contradictory-accounts-1727098-2020-09-30|title=Hathras horror: Police, victim’s family give contradictory accounts|last=DelhiSeptember 30|first=Tanseem Haider Himanshu Mishra New|last2=September 30|first2=2020UPDATED:|website=India Today|language=en|access-date=2022-07-16|last3=Ist|first3=2020 22:24}}&lt;/ref&gt;  

या प्रकरणाला आणि त्यानंतरच्या हाताळणीला देशभरातून मीडियाचे व्यापक लक्ष आणि निषेध प्राप्त झाला. या घटनेनंतर [[योगी आदित्यनाथ]] सरकारच्या विरोधात कार्यकर्ते आणि विरोधकांची अनेक निषेध प्रदर्शने झाली.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.thehindu.com/news/national/hathras-gang-rape-opposition-parties-demand-resignation-of-up-chief-minister-yogi-adityanath/article32734523.ece|title=Hathras gang-rape: Opposition parties demand resignation of U.P. Chief Minister Yogi Adityanath|date=2020-09-30|others=Special Correspondent|location=New Delhi|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

== घटना ==

ही घटना १४ सप्टेंबर २०२० रोजी घडली, जेव्हा १९ वर्षीय पीडित [[दलित]] महिला गुरांचा चारा घेण्यासाठी शेतात गेली होती. संदीप, रामू, लवकुश आणि रवी या चार पुरुषांनी कथितरित्या तिला तिच्या गळ्याभोवती दुपट्टा घालून ओढून नेले. यामुळे तिच्या पाठीच्या कण्याला इजा झाली. [[बलात्कार|बलात्काराचा]] आरोप असलेले चार उच्चवर्णीय पुरुष ठाकूर जातीतील आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-heres-why-caste-matters-when-a-dalit-woman-is-raped/361253|title=Here’s Why Caste Matters When A Dalit Woman Is Raped|date=2022-02-14|website=https://www.outlookindia.com/|language=en|access-date=2022-07-17}}&lt;/ref&gt; या हिंसाचारामुळे तिला पाठीच्या कण्याला गंभीर दुखापत झाली आणि तिची [[जीभ]] कापली गेली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/opinion/columnists/pritish-nandy/another-girl-raped-and-murdered/articleshow/78524751.cms|title=Another girl, raped and murdered|last=N|first=ByPritish|last2=N|first2=yPritish|website=Mumbai Mirror|language=en|access-date=2022-07-17|last3=Oct 7|first3=y / Updated:|last4=2020|last5=Ist|first5=04:00}}&lt;/ref&gt; मुलीने बलात्काराच्या प्रयत्नाला प्रतिकार केल्याने गुन्हेगारांनी तिचा गळा दाबण्याचा प्रयत्न केला. [[गळा]] दाबला जात असताना तिने जीभ चावली. तिच्या रडण्याचा आवाज तिच्या आईने ऐकून [[शेत|शेतात]] आली तेव्हा पीडित मुलगी पडलेल्या अवस्थेत आढळून आली.

पीडितेला प्रथम चांद पा पोलीस ठाण्यात नेण्यात आले, जिथे पोलिसांनी तिचे दावे नाकारले आणि कुटुंबाच्या म्हणण्यानुसार त्यांचा अपमान केला. पोलिसांनी २० सप्टेंबर रोजी तक्रार नोंदवली. (घटना१४ सप्टेंबर रोजी घडली होती.) २२ सप्टेंबर रोजी पोलीसांनी पीडितेचा जबाब नोंदवला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/hathras-case-cops-contradict-victim-s-statement/story-ZZLwQAdckGVk2jZAWcAmyL.html|title=Hathras case: Cops contradict victim’s statement|date=2020-10-01|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-07-17}}&lt;/ref&gt; पीडितेने नोंदवलेल्या ३ जबाबांत  &quot;तिच्यावर [[बलात्कार]] झाला&quot; असे तिने नमूद केले आणि तिने प्रतिकार करण्याचा प्रयत्न केला तेव्हा तिचा [[गळा]] दाबला गेला.

पीडितेला सुरुवातीला १४ सप्टेंबर रोजी [[अलीगढ|अलिगढ]] येथील [[जवाहरलाल नेहरू]] मेडिकल कॉलेज आणि हॉस्पिटलमध्ये दाखल करण्यात आले होते, तेव्हा तिच्या पाठीचा कणा गंभीरपणे खराब झाला होता. त्यानंतर तिची प्रकृती बिघडल्याने तिला [[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;तील सफदरजंग रुग्णालयात हलवण्यात आले. पोलिसांनी दिलेल्या माहितीनुसार, पीडितेचा तिच्या दुपट्ट्याने गळा आवळून खून करण्यात आला होता. २९ सप्टेंबर २०२० रोजी तिचा मृत्यू झाला. पीडितेच्या आईने सांगितले की संदीप आणि लवकुश अनेक महिन्यांपासून तिचा आणि पीडितेचा छळ करत होते.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-54351744|title=Hathras gang rape: India victim cremated 'without family's consent'|date=2020-09-30|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; 

शवविच्छेदनाने मृत्यूचे कारण &quot;मस्तिष्काच्या मणक्याला ब्लंट-फोर्स ट्रामामुळे झालेली दुखापत&quot; म्हणून नोंदवले आणि वैद्यकीय इतिहासात &quot;[[बलात्कार]] आणि [[गळा]] दाबून मारणे&quot; असा संदर्भ दिला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/lucknow/hathras-gangrape-accused-were-harassing-her-for-months-says-mother-of-19-year-old/story-6MwdIIiEG2x7KHN0BUkQDN.html|title=Hathras gangrape: Accused were harassing her for months, says mother of 19-year-old|date=2020-10-04|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-07-17}}&lt;/ref&gt;

== अंत्यसंस्कार ==
२९ सप्टेंबर २०२० रोजी रात्री सुमारे २:३० वाजता [[उत्तर प्रदेश]] पोलिसांनी पीडितेच्या कुटुंबीयांच्या संमती किंवा माहितीशिवाय तिच्यावर [[अंत्यसंस्कार]] केले.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; पीडितेच्या [[भाऊ|भावाने]] आरोप केला की हे कुटुंबाच्या संमतीशिवाय केले गेले आणि त्यांना त्यांच्या घरात कोंडून ठेवण्यात आले. [[पेट्रोल]]&lt;nowiki/&gt;चा वापर अंत्यसंस्कारासाठी केला जात असल्याचा आरोपही त्यांनी केला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiatvnews.com/news/india/hathras-gangrape-up-adg-prashant-kumar-denies-claims-of-forceful-cremation-of-victim-says-family-consent-taken-653409|title=Hathras horror: UP ADG denies claims of forceful cremation, says family's consent was taken|last=Pathak|first=Analiza|date=2020-09-30|website=www.indiatvnews.com|language=en|access-date=2022-07-17}}&lt;/ref&gt; 

तथापि प्रशांत कुमार, एडीजी ([[कायदा]] व सुव्यवस्था) यांनी सांगितले की कुटुंबाची संमती घेण्यात आली होती. सक्तीच्या अंत्यसंस्कारामुळे [[अलाहाबाद उच्च न्यायालय|अलाहाबाद उच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने स्वतःहून दखल घेतली. खंडपीठाने पीडितेचे कुटुंब, [[जिल्हा दंडाधिकारी]] आणि [[पोलिस अधिक्षक|पोलीस अधिक्षक]] यांनाही हजर राहण्यास सांगितले. खंडपीठाने पुढे सांगितले की, &quot;२९/०९/२०२० रोजी पीडितेच्या मृत्यूनंतर तिच्या अंत्यसंस्कारापर्यंत घडलेल्या घटनांनी आपल्या [[विवेकबुद्धी]]&lt;nowiki/&gt;ला धक्का बसला आहे.&quot;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Rashid|first=Omar|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/cremation-of-hathras-rape-victim-shocked-our-conscience-says-allahabad-high-court/article32747271.ece|title=Hathras gang rape {{!}} Cremation of victim shocked our conscience, says Allahabad High Court|date=2020-10-01|location=Lucknow|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

== पोलीस आणि प्रशासन ==
समाज माध्यमांतून ही बातमी सुरुवातीला उघडकीस आली तेव्हा [[आग्रा]] पोलिस, [[हाथरस]] जिल्हा दंडाधिकारी आणि [[यूपी]]&lt;nowiki/&gt;च्या माहिती आणि जनसंपर्क विभाग या सर्वांनी या घटनेला &quot;''फेक न्यूज''&quot; म्हटले.

नंतर एका वरिष्ठ यूपी पोलिस अधिकाऱ्याने असा दावा केला की फॉरेन्सिक अहवालानुसार नमुन्यांमध्ये [[शुक्राणू]] आढळले नाहीत आणि काही लोकांनी &quot;जातीय तणाव&quot; निर्माण करण्यासाठी या घटनेला &quot;टविस्ट&quot; केले होते. अधिकाऱ्याने असेही सांगितले की फॉरेन्सिक अहवालात पीडितेवर [[बलात्कार]] झाला नसल्याचे उघड झाले आहे. परंतु समीक्षकांनी आरोप केला की हा पुरावा अविश्वसनीय आहे. मार्गदर्शक तत्त्वांचा हवाला देऊन ते म्हणाले की शुक्राणूंची चाचणी करण्यासाठी हल्ला मागील तीन दिवसात झाला असेल तरच फक्त स्वॅब घेतला पाहिजे. तीन ते चार दिवसांनंतर, फक्त वीर्य तपासण्यासाठी स्वॅब घ्यावा, शुक्राणूंसाठी नाही. कुमार यांनी असेही सांगितले की फॉरेन्सिक अहवालात &quot;[[वीर्य]] किंवा [[वीर्य उत्सर्जन]] नाही&quot; असे आढळले आहे; [[बीबीसी]]&lt;nowiki/&gt;ने उद्धृत केलेल्या एका सेवानिवृत्त अधिकाऱ्याने टीका केली की &quot;पोलिस अधिकाऱ्यांनी निष्कर्षापर्यंत जाऊ नये. स्वतःहून [[वीर्य]] असणे किंवा नसणे हे बलात्कार सिद्ध करत नाही. आम्हाला इतर परिस्थितीजन्य आणि इतर पुराव्याची खूप गरज आहे.&quot;

पीडितेच्या कुटुंबीयांनी प्रशासनाकडून त्यांच्यावर दबाव आणल्याचा आरोप केला. एक व्हिडिओ समोर आला ज्यामध्ये हातरसचे [[जिल्हा दंडाधिकारी]] त्यांचे निवेदन बदलण्यासाठी कुटुंबावर दबाव आणताना दिसत आहेत. &quot;तुमची विश्वासार्हता खराब करू नका. हे मीडियाचे लोक एक दोन दिवसात निघून जातील. अर्धे आधीच निघून गेले आहेत, बाकीचे २-३ दिवसांत निघून जातील. आम्हीच तुमच्या पाठीशी उभे आहोत. आता ते अवलंबून आहे. तुमची साक्ष बदलत राहायची असेल तर तुमच्यावर....&quot;

३ ऑक्टोबर रोजी राज्य सरकारने पोलिस अधिक्षकांसह पाच पोलिस अधिकाऱ्यांना निलंबित केले. [[द वायर (भारत)|द वायर]] आणि इतरांनी वृत्त दिले की उत्तर प्रदेश सरकारने कन्सेप्ट पीआर या मुंबई जनसंपर्क फर्मला काम दिले. पीआर फर्मने कथितपणे प्रेस रिलीझ (सरकारच्या वतीने) पाठवले की हातरस किशोरीवर बलात्कार झाला नाही. प्रेस विज्ञप्तीमध्ये उत्तर प्रदेश राज्याला जातीय अशांततेत ढकलण्याच्या षड्यंत्राचाही उल्लेख करण्यात आला होता. ४ ऑक्टोबर रोजी [[योगी आदित्यनाथ]] यांनी [[सीबीआय]] चौकशीची शिफारस केली. पीडितेचे कुटुंब सीबीआय तपासाच्या बाजूने नव्हते आणि या प्रकरणाची न्यायालयीन चौकशी व्हावी अशी त्यांची इच्छा होती. तथापि, केंद्र सरकारच्या अधिसूचनेनंतर सीबीआयने १० ऑक्टोबर रोजी देशव्यापी संतापाच्या पार्श्वभूमीवर तपास सुरू केला.

उत्तर प्रदेश सरकारने एक &quot;''खोल रुजलेले षड्यंत्र''&quot; आणि [[हाथरस]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये जाती आधारित [[दंगल|दंगली]] भडकवण्याचा आणि योगी सरकारची बदनामी करण्याचा &quot;''आंतरराष्ट्रीय कट''&quot; असल्याचा दावा केला. कथित सामूहिक बलात्कारानंतर उत्तर प्रदेश पोलिसांनी १९ [[एफआयआर]] दाखल केल्या. मुख्य एफआयआरवर पोलिसांनी सूचीबद्ध केलेल्या आरोपांमध्ये जातीवर आधारित फूट भडकावणे, धार्मिक भेदभाव, इलेक्ट्रॉनिक पुरावे, राज्याविरुद्ध कट रचणे आणि बदनामी करणे यांचा समावेश आहे. योगी आदित्यनाथ यांनी याआधी त्यांच्या पक्ष कार्यकर्त्यांना &quot;ज्यांना जातीय आणि जातीय दंगली भडकवायचे आहेत त्यांचा पर्दाफाश करण्यास सांगितले होते&quot;. UP पोलिसांनी बेकायदेशीर क्रियाकलाप (प्रतिबंध) कायद्यांतर्गत दिल्ली स्थित पत्रकार सिद्दीक कप्पनसह ४ पुरुषांना, [[मथुरा]] टोल प्लाझा वर, पॉप्युलर फ्रंट ऑफ इंडिया PFI शी कथित संबंध असल्याबद्दल, गावाकडे जात असताना ताब्यात घेतले. जातीय आणि सांप्रदायिक हिंसाचार भडकावण्यासाठी हे पुरुष हातरसला जात असल्याचा आरोप प्रशासनाने केला.

== अटक आणि नुकसान भरपाई ==
हातरस पोलिसांनी [[खूनाचा प्रयत्न]], [[सामूहिक बलात्कार]] आणि [[अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमाती (अत्याचार प्रतिबंधक) कायदा, १९८९|अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमाती (अत्याचार प्रतिबंध) कायदा, १९८९]] चे उल्लंघन केल्याच्या आरोपाखाली चार आरोपींना अटक केली - संदीप, रामू, लवकुश आणि रवी. आरोपींपैकी एक असलेला रवी आणि त्याच्या वडिलांना 15-20 वर्षांपूर्वी पीडितेच्या आजोबांवर हल्ला केल्याप्रकरणी अटक करण्यात आली होती.  पीडितेच्या भावाने दावा केला की घटनेच्या पहिल्या 10 दिवसात कोणतीही अटक झाली नाही. 

एसएसपी विक्रांत वीर यांनी चंदपा पोलिस स्टेशनच्या एसएचओची पोलिस लाईन्समध्ये तत्काळ कारवाई न केल्यामुळे बदली केली. राज्य सरकार, योगी आदित्यनाथ आणि जिल्हा प्रशासनाने पीडित कुटुंबाला ₹२५ लाखची भरपाई आणि कुटुंबातील एका सदस्याला कनिष्ठ सहाय्यक नोकरी देण्याची घोषणा केली. याशिवाय, कुटुंबाला राज्य नागरी विकास संस्था (SUDA) योजनेंतर्गत हातरस येथे घर देखील दिले जाईल.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiatoday.in/india/story/up-cm-yogi-adityanath-speaks-to-father-of-hathras-gangrape-victim-announces-rs-25-lakh-compensation-1727065-2020-09-30|title=UP CM Yogi Adityanath speaks to father of Hathras gangrape victim, announces Rs 25 lakh compensation|last=Hathras/LucknowSeptember 30|first=Chitra Tripathi Shivendra Srivastava|last2=September 30|first2=2020UPDATED:|website=India Today|language=en|access-date=2022-07-16|last3=Ist|first3=2020 20:17}}&lt;/ref&gt; 

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:भारतातील बलात्कार]]
[[वर्ग:हाथरस जिल्हा]]</text>
      <sha1>g4f3pffvf9lsw9hc97gyv3ij32rmn14</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नागपूर महानगर क्षेत्र विकास प्राधीकरण</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308160</id>
    <redirect title="नागपूर महानगर प्रदेश विकास प्राधिकरण" />
    <revision>
      <id>2139880</id>
      <parentid>2138058</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:17:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[नागपूर महानगर प्रदेश विकास प्राधिकरण]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="145" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[नागपूर महानगर प्रदेश विकास प्राधिकरण]]</text>
      <sha1>0rtbsskd83urip8fnovus6jccro5pkt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पाकिस्तानविरुद्ध न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा संयुक्त अरब अमिराती दौरा, २००९-१०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308503</id>
    <redirect title="न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २००९-१०" />
    <revision>
      <id>2139881</id>
      <parentid>2139520</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:17:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २००९-१०]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="247" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २००९-१०]]</text>
      <sha1>17lv6wzt28lrygnzw6iv8nleongnw9m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पैसे हस्तांतरण</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308561</id>
    <revision>
      <id>2139841</id>
      <parentid>2139717</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T14:59:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9655" xml:space="preserve">{{अशुद्धलेखन}}
'''पैसे हस्तांतरण''' किंवा '''मनी ट्रान्सफर''' हा एक पैशाचा व्यवहार आहे ज्यामध्ये मध्यस्थांना पैसे किंवा मौद्रिक मूल्ये प्रदान केली जातात, हे निधी इतरत्र तृतीय पक्षाला देय करण्याच्या उद्देशाने. Wgt रजिस्टरमध्ये नोंदणी केल्याशिवाय, नेदरलँड्समध्ये या क्रियाकलाप करण्याची किंवा मध्यस्थी करण्याची परवानगी नाही.

== आकार देणेप्रक्रिया करण्यासाठी ==

==== उपविभागप्रक्रिया करण्यासाठी ====
''मनी ट्रान्स्फर'' हे पैसे हस्तांतरित करण्याच्या विस्तृत मार्गांसाठी एक सामूहिक संज्ञा आहे, जे औपचारिक देखील डिजिटल फॉर्म आणि अनौपचारिक रोख-आधारित फॉर्ममध्ये विभागले जाऊ शकते.

==== औपचारिक फॉर्मप्रक्रिया करण्यासाठी ====

* इलेक्ट्रॉनिक हस्तांतरण (वायर हस्तांतरण), दोन बँकांमधील एका बँक खात्यातून दुसऱ्या बँक खात्यात किंवा वेस्टर्न युनियन सारख्या संस्थेत रोख ठेव हस्तांतरणाद्वारे हस्तांतरण .
* ई-मेल मनी ट्रान्सफर ही कॅनडामधील बँकांमधील एक विशेष सेवा आहे, जिथे पैसे प्रत्यक्षात ई-मेलद्वारे हस्तांतरित केले जात नाहीत, परंतु सूचना ई-मेलद्वारे दिल्या जातात.
* गिरो , दुसऱ्या मालकाच्या क्रेडिटवर त्वरित देय आणि देय क्रेडिटचे हस्तांतरण.
* मनी ऑर्डर, जिथे पैसे पाठवायची असलेली व्यक्ती पोस्ट ऑफिसमध्ये जाते आणि तिथे इच्छित प्राप्तकर्त्याच्या पत्त्यासह रोख रक्कम जमा करते . त्यानंतर त्याला मेलबॉक्समध्ये मनीऑर्डर मिळेल. त्यानंतर तो त्याच्या पोस्ट ऑफिसमध्ये जातो, मनीऑर्डर जारी करतो आणि जमा केलेली रक्कम रोख स्वरूपात प्राप्त करतो. काहीवेळा प्राप्तकर्त्याला एक कोड शब्द प्रदान करणे आवश्यक असते , जे प्रेषकाने प्राप्तकर्त्याला मनीऑर्डरपासून स्वतंत्रपणे संप्रेषित केले आहे. मनीऑर्डरचा एक फायदा असा आहे की कोणत्याही पक्षाचे बँक खाते असण्याची गरज नाही , आणि रकमेची हमी आहे, धनादेशाशिवाय .
* PayPal , एक ऑनलाइन पेमेंट सिस्टम , जी व्यक्ती, ऑनलाइन व्यापारी आणि वेब स्टोअर्स यांच्यातील ऑनलाइन आणि मोबाइल पेमेंटसाठी मध्यस्थ म्हणून काम करते. पैसे भरण्यासाठी फक्त ईमेल पत्ता आवश्यक आहे. बँक खाते, क्रेडिट कार्ड किंवा PayPal खात्यात मिळालेल्या पैशातून पेमेंट केले जाऊ शकते. तुमच्या स्वतःच्या बँक खात्यातही पैसे ट्रान्सफर केले जाऊ शकतात.

==== अनौपचारिक फॉर्मप्रक्रिया करण्यासाठी ====

* अल-बराकत, एक अनौपचारिक मनी ट्रान्सफर सिस्टम जी अरब जगात उद्भवली .
* हवाला (ज्याला हुंडी असेही म्हणतात), मध्य पूर्व, उत्तर आफ्रिका, हॉर्न ऑफ आफ्रिका आणि दक्षिण आशिया या देशांतून व्यवहार करण्याच्या उद्देशाने एक अनौपचारिक पैसे हस्तांतरण प्रणाली. हवाला विश्वासाच्या आधारावर काम करतो. पैसे रोख स्वरूपात समर्थन केंद्रावर टेबलवर ठेवले जातात आणि तीच रक्कम संपर्काद्वारे (टेलिफोन, फॅक्स किंवा ई-मेलद्वारे) जगातील कोठेही दुसऱ्या समर्थन केंद्रातून गोळा केली जाऊ शकते. हवाला ही पूर्णपणे अनौपचारिक प्रणाली आहे, ज्यामध्ये कोणतेही प्रतिलेख किंवा सेटलमेंट नाहीत. त्यामुळे गुन्हेगारी वातावरणात त्याची लोकप्रियता वाढत आहे हे आश्चर्यकारक नाही, कारण तपास अधिकाऱ्यांना व्यवहारांची कोणतीही माहिती नाही. काळ्या पैशाच्या हस्तांतरणासाठी ही प्रणाली आदर्श आहे .
* रेमिटन्स, कर्मचाऱ्यांकडून मूळ देशात त्यांच्या कुटुंबाला पैसे हस्तांतरित करणे&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.thebankpedia.com/how-to-transfer-money-from-my-mind-to-my-bank-account/|title=How to transfer money from my mind to my bank account and 9 amazing things about mind power.|date=2021-11-26|language=en-US|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt;.

== शिवीगाळप्रक्रिया करण्यासाठी ==
''मनी ट्रान्सफरचा'' वापर मनी लाँड्रिंग किंवा दहशतवादी वित्तपुरवठा होण्याचा धोका वाढवतो. मोठ्या संख्येने बदलणाऱ्या क्लायंटच्या मोठ्या संख्येने व्यवहारांमुळे हा धोका वाढतो. आर्थिक तज्ञ केंद्र (FEC)  ची सुरुवात 2010 मध्ये 'मिस्यूज मनी ट्रान्सफर' या प्रकल्पासह झाली. यातून होणारे मुख्य उपाय हे आहेत:

# कर्मचाऱ्यांना योग्य प्रशिक्षण;
# व्यवहाराचे प्रभावी विश्लेषण करणे;
# डेटा गुणवत्ता सुधारणे.

बेकायदेशीर व्यवहारांना शक्य तितक्या प्रतिबंधित करणे किंवा त्यांना अधिक चांगल्या प्रकारे ओळखणे (पूर्वनिरीक्षणात) हे उद्दिष्ट आहे.

== वकिलीप्रक्रिया करण्यासाठी ==
नेदरलँड्समध्ये, डच असोसिएशन ऑफ मनी ट्रान्सफर ऑफिसेस (NVGTK)  मनी ट्रान्सफरमध्ये गुंतलेल्या कंपन्यांच्या हिताचे प्रतिनिधित्व करते.

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:भारतीय अर्थशास्त्र]]
[[वर्ग:भारताची अर्थव्यवस्था]]</text>
      <sha1>krbjqcrqs02ayqzvh28mebctoam6wu4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:43.242.226.33</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308565</id>
    <revision>
      <id>2139846</id>
      <parentid>2139727</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:11:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>अनावश्यक मजकूर</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Dr. Vikas Bahule</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308619</id>
    <revision>
      <id>2139817</id>
      <timestamp>2022-07-23T12:24:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="280" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Dr. Vikas Bahule}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १७:५४, २३ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>2ecdklr77jgcvsnx21i1fql6tm251tk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Prashant191412</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308620</id>
    <revision>
      <id>2139822</id>
      <timestamp>2022-07-23T12:38:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="278" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Prashant191412}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १८:०८, २३ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>ougaecchispltzz7759nzglu5bkcoda</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीलंका क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, २०१०-११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308621</id>
    <revision>
      <id>2139834</id>
      <timestamp>2022-07-23T13:37:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: 31 ऑक्टोबर ते 7 नोव्हेंबर 2010 दरम्यान श्रीलंका क्रिकेट संघाने ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे ऑस्ट्रेलिया दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="412" xml:space="preserve">31 ऑक्टोबर ते 7 नोव्हेंबर 2010 दरम्यान श्रीलंका क्रिकेट संघाने ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे ऑस्ट्रेलिया दौरे]]</text>
      <sha1>75ratitikmrk6ghwh9yh0pq4g3inxg8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139835</id>
      <parentid>2139834</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:45:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2904" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name             = श्रीलंका क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, २०१०-११
| team1_image             = Flag of Sri Lanka.svg
| team1_name              = श्रीलंका
| team2_image             = Flag of Australia.svg
| team2_name              = ऑस्ट्रेलिया
| from_date               = ३१ ऑक्टोबर २०१०
| to_date                 = ७ नोव्हेंबर २०१०
| team1_captain           = [[कुमार संगकारा]]
| team2_captain           = [[मायकेल क्लार्क]] (टी२०आ, १ली आणि ३री वनडे)&lt;br&gt;[[रिकी पाँटिंग]] (दुसरी वनडे)
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[कुमार संगकारा]] (४४)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[ब्रॅड हॅडिन]] (३५)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[सुरज रणदिव]] (३)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[पीटर सिडल]] (१)
| player_of_twenty20_series    = [[सुरज रणदिव]] (श्रीलंका)
| no_of_ODIs              = 3
| team1_ODIs_won          = 2
| team2_ODIs_won          = 1
| team1_ODIs_most_runs    = [[उपुल थरंगा]] (११७)
| team2_ODIs_most_runs    = [[मायकेल क्लार्क]] (१०२)
| team1_ODIs_most_wickets = [[थिसारा परेरा]] (७)
| team2_ODIs_most_wickets = [[क्लिंट मॅके]] (५)
| player_of_ODI_series    = [[लसिथ मलिंगा]] (श्रीलंका)
}}
३१ ऑक्टोबर ते ७ नोव्हेंबर २०१० दरम्यान श्रीलंका क्रिकेट संघाने ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक टी२०आ आणि तीन एकदिवसीय सामन्यांचा समावेश होता. श्रीलंकेचा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय मालिका विजय हा त्यांचा ऑस्ट्रेलियातील पहिला मालिका विजय होता.&lt;ref&gt;{{cite news |first=Peter |last=English |title=Sri Lanka break series drought on rainy night |url=http://www.cricinfo.com/australia-v-sri-lanka-2010/content/story/485472.html |work=ESPNcricinfo |publisher=ESPN EMEA |date=5 November 2010}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे ऑस्ट्रेलिया दौरे]]</text>
      <sha1>abtui7ljhxrftbq1k6m6tgp5bh12bs4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139836</id>
      <parentid>2139835</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T13:51:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4404" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name             = श्रीलंका क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रेलिया दौरा, २०१०-११
| team1_image             = Flag of Sri Lanka.svg
| team1_name              = श्रीलंका
| team2_image             = Flag of Australia.svg
| team2_name              = ऑस्ट्रेलिया
| from_date               = ३१ ऑक्टोबर २०१०
| to_date                 = ७ नोव्हेंबर २०१०
| team1_captain           = [[कुमार संगकारा]]
| team2_captain           = [[मायकेल क्लार्क]] (टी२०आ, १ली आणि ३री वनडे)&lt;br&gt;[[रिकी पाँटिंग]] (दुसरी वनडे)
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[कुमार संगकारा]] (४४)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[ब्रॅड हॅडिन]] (३५)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[सुरज रणदिव]] (३)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[पीटर सिडल]] (१)
| player_of_twenty20_series    = [[सुरज रणदिव]] (श्रीलंका)
| no_of_ODIs              = 3
| team1_ODIs_won          = 2
| team2_ODIs_won          = 1
| team1_ODIs_most_runs    = [[उपुल थरंगा]] (११७)
| team2_ODIs_most_runs    = [[मायकेल क्लार्क]] (१०२)
| team1_ODIs_most_wickets = [[थिसारा परेरा]] (७)
| team2_ODIs_most_wickets = [[क्लिंट मॅके]] (५)
| player_of_ODI_series    = [[लसिथ मलिंगा]] (श्रीलंका)
}}
३१ ऑक्टोबर ते ७ नोव्हेंबर २०१० दरम्यान श्रीलंका क्रिकेट संघाने ऑस्ट्रेलियाचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक टी२०आ आणि तीन एकदिवसीय सामन्यांचा समावेश होता. श्रीलंकेचा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय मालिका विजय हा त्यांचा ऑस्ट्रेलियातील पहिला मालिका विजय होता.&lt;ref&gt;{{cite news |first=Peter |last=English |title=Sri Lanka break series drought on rainy night |url=http://www.cricinfo.com/australia-v-sri-lanka-2010/content/story/485472.html |work=ESPNcricinfo |publisher=ESPN EMEA |date=5 November 2010}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches
| date = ३१ ऑक्टोबर २०१०
| team1 = {{cr-rt|AUS}}
| score1 = ८/१३३ (२० षटके)
| score2 = ३/१३५ (१६.३ षटके)
| team2 = {{cr|SRI}}
| runs1 = [[ब्रॅड हॅडिन]] ३५ (३०)
| wickets1 = [[सुरज रणदिव]] ३/२५ (४ षटके)
| runs2 = [[कुमार संगकारा]] ४४[[नाबाद|*]] (४३)
| wickets2 = डर्क नॅन्स १/२८ (३ षटके)
| result = श्रीलंकाने ७ गडी राखून विजय मिळवला 
| report = [http://www.cricinfo.com/australia-v-sri-lanka-2010/engine/match/446956.html धावफलक]
| venue = वाका ग्राउंड, [[पर्थ]]
| umpires = ब्रूस ऑक्सनफोर्ड (ऑस्ट्रेलिया) आणि पॉल रीफेल (ऑस्ट्रेलिया)
| motm = [[सुरज रणदिव]] (श्रीलंका)
| toss = ऑस्ट्रेलियाने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
| notes = जॉन हेस्टिंग्ज आणि क्लिंट मॅके (दोन्ही ऑस्ट्रेलिया) यांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे ऑस्ट्रेलिया दौरे]]</text>
      <sha1>cx05u7qyt4uoyneih89me8ld9l4h5cf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यू झीलंड दौरा, २०१०-११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308622</id>
    <revision>
      <id>2139837</id>
      <timestamp>2022-07-23T13:54:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: पाकिस्तान क्रिकेट संघ डिसेंबर 2010 ते फेब्रुवारी 2011 पर्यंत दोन कसोटी, तीन ट्वेंटी20 (T20) आणि सहा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय सामने (ODI) खेळण्यासाठी न्यूझीलंडचा दौरा करतो.  ==संदर्भ== {{संदर्भयाद...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="605" xml:space="preserve">पाकिस्तान क्रिकेट संघ डिसेंबर 2010 ते फेब्रुवारी 2011 पर्यंत दोन कसोटी, तीन ट्वेंटी20 (T20) आणि सहा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय सामने (ODI) खेळण्यासाठी न्यूझीलंडचा दौरा करतो.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>o00gcft4bjuweykqfvq8iociutey6zb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139839</id>
      <parentid>2139837</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T14:13:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3524" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११
| team1_image              = Flag of Pakistan.svg
| team1_name               = पाकिस्तान
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = २६ डिसेंबर २०१०
| to_date                  = ५ फेब्रुवारी २०११
| team2_captain            = डॅनियल व्हिटोरी &lt;br&gt;[[रॉस टेलर]] (ट्वेंटी२०)
| team1_captain            = [[मिसबाह उल हक]] (कसोटी) &lt;br&gt;[[शाहिद आफ्रिदी]] 
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 1
| team2_tests_won          = 0
| team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (२३१)
| team2_tests_most_runs    = [[मार्टिन गप्टिल]] (१६३)
| team1_tests_most_wickets = [[उमर गुल]] (१३)
| team2_tests_most_wickets = [[ख्रिस मार्टिन]] (९)
| player_of_test_series    =
| no_of_ODIs               = 6
| team1_ODIs_won           = 3
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (२०३)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (२०९)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (८)
| team2_ODIs_most_wickets  = हमिश बेनेट (११)
| player_of_ODI_series     =
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (१०४)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (९८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[शाहिद आफ्रिदी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (८)
| player_of_twenty20_series     =
}}
पाकिस्तान क्रिकेट संघ डिसेंबर २०१० ते फेब्रुवारी २०११ पर्यंत दोन कसोटी, तीन ट्वेंटी२० (टी२०आ) आणि सहा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय (वनडे) खेळण्यासाठी न्यूझीलंडचा दौरा करतो. सुरुवातीला तीन कसोटीचे नियोजन करण्यात आले होते परंतु [[२०११ क्रिकेट विश्वचषक]] फेब्रुवारी ते एप्रिल दरम्यान आयोजित करण्यात आला असल्याने एक कसोटी वगळण्यात आली आणि एक वनडे आणि तीन टी२०आ जोडण्यात आले.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Pakistan's tour of NZ includes six ODIs|url=https://www.espncricinfo.com/story/pakistan-in-new-zealand-2010-11-pakistan-s-tour-of-nz-includes-six-odis-473892|access-date=2021-07-18|website=ESPNcricinfo|language=en}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>8absmpllce2d9ad00m8odkueiozt11h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139875</id>
      <parentid>2139839</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११]] वरुन [[पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यू झीलँड दौरा, २०१०-११]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3524" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११
| team1_image              = Flag of Pakistan.svg
| team1_name               = पाकिस्तान
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = २६ डिसेंबर २०१०
| to_date                  = ५ फेब्रुवारी २०११
| team2_captain            = डॅनियल व्हिटोरी &lt;br&gt;[[रॉस टेलर]] (ट्वेंटी२०)
| team1_captain            = [[मिसबाह उल हक]] (कसोटी) &lt;br&gt;[[शाहिद आफ्रिदी]] 
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 1
| team2_tests_won          = 0
| team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (२३१)
| team2_tests_most_runs    = [[मार्टिन गप्टिल]] (१६३)
| team1_tests_most_wickets = [[उमर गुल]] (१३)
| team2_tests_most_wickets = [[ख्रिस मार्टिन]] (९)
| player_of_test_series    =
| no_of_ODIs               = 6
| team1_ODIs_won           = 3
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (२०३)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (२०९)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (८)
| team2_ODIs_most_wickets  = हमिश बेनेट (११)
| player_of_ODI_series     =
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (१०४)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (९८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[शाहिद आफ्रिदी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (८)
| player_of_twenty20_series     =
}}
पाकिस्तान क्रिकेट संघ डिसेंबर २०१० ते फेब्रुवारी २०११ पर्यंत दोन कसोटी, तीन ट्वेंटी२० (टी२०आ) आणि सहा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय (वनडे) खेळण्यासाठी न्यूझीलंडचा दौरा करतो. सुरुवातीला तीन कसोटीचे नियोजन करण्यात आले होते परंतु [[२०११ क्रिकेट विश्वचषक]] फेब्रुवारी ते एप्रिल दरम्यान आयोजित करण्यात आला असल्याने एक कसोटी वगळण्यात आली आणि एक वनडे आणि तीन टी२०आ जोडण्यात आले.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Pakistan's tour of NZ includes six ODIs|url=https://www.espncricinfo.com/story/pakistan-in-new-zealand-2010-11-pakistan-s-tour-of-nz-includes-six-odis-473892|access-date=2021-07-18|website=ESPNcricinfo|language=en}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>8absmpllce2d9ad00m8odkueiozt11h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139891</id>
      <parentid>2139875</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:44:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7873" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११
| team1_image              = Flag of Pakistan.svg
| team1_name               = पाकिस्तान
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = २६ डिसेंबर २०१०
| to_date                  = ५ फेब्रुवारी २०११
| team2_captain            = डॅनियल व्हिटोरी &lt;br&gt;[[रॉस टेलर]] (ट्वेंटी२०)
| team1_captain            = [[मिसबाह उल हक]] (कसोटी) &lt;br&gt;[[शाहिद आफ्रिदी]] 
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 1
| team2_tests_won          = 0
| team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (२३१)
| team2_tests_most_runs    = [[मार्टिन गप्टिल]] (१६३)
| team1_tests_most_wickets = [[उमर गुल]] (१३)
| team2_tests_most_wickets = [[ख्रिस मार्टिन]] (९)
| player_of_test_series    =
| no_of_ODIs               = 6
| team1_ODIs_won           = 3
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (२०३)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (२०९)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (८)
| team2_ODIs_most_wickets  = हमिश बेनेट (११)
| player_of_ODI_series     =
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (१०४)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (९८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[शाहिद आफ्रिदी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (८)
| player_of_twenty20_series     =
}}
पाकिस्तान क्रिकेट संघ डिसेंबर २०१० ते फेब्रुवारी २०११ पर्यंत दोन कसोटी, तीन ट्वेंटी२० (टी२०आ) आणि सहा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय (वनडे) खेळण्यासाठी न्यूझीलंडचा दौरा करतो. सुरुवातीला तीन कसोटीचे नियोजन करण्यात आले होते परंतु [[२०११ क्रिकेट विश्वचषक]] फेब्रुवारी ते एप्रिल दरम्यान आयोजित करण्यात आला असल्याने एक कसोटी वगळण्यात आली आणि एक वनडे आणि तीन टी२०आ जोडण्यात आले.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Pakistan's tour of NZ includes six ODIs|url=https://www.espncricinfo.com/story/pakistan-in-new-zealand-2010-11-pakistan-s-tour-of-nz-includes-six-odis-473892|access-date=2021-07-18|website=ESPNcricinfo|language=en}}&lt;/ref&gt;

==ट्वेंटी-२० मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches
|date = २६ डिसेंबर २०१०
|team1 = {{cr-rt|PAK}}
|score1 = १४३/९ (२० षटके)
|score2 = १४६/५ (१७.१ षटके)
|team2 = {{cr|NZL}}
|runs1 = [[वहाब रियाझ]] ३०[[नाबाद|*]] (२१)
|wickets1 = [[टिम साउथी]] ५/१८ (४ षटके)
|runs2 = [[मार्टिन गप्टिल]] ५४ (२९)
|wickets2 = [[शोएब अख्तर]] ३/३८ (४ षटके)
|result = न्यूझीलंडने ५ गडी राखून विजय मिळवला 
|report = [http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-pakistan-2010/engine/match/473918.html धावफलक]
|venue = [[ईडन पार्क]], [[ऑकलंड]]
|umpires = [[बिली बॉडेन]] आणि बॅरी फ्रॉस्ट (दोन्ही न्यूझीलंड)
|motm = [[टिम साउथी]] (न्यूझीलंड)
|toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
|rain =
}}
न्यूझीलंडचा गोलंदाज टिम साऊदीने हॅट्ट्रिकसह आठ चेंडूंत पाच विकेट घेतल्या. टी२०आ सामन्यात पाच विकेट घेणारा तो पहिला न्यूझीलंडर ठरला.&lt;ref name=&quot;BBC Sport&quot;&gt;{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/9320940.stm |title=Tim Southee hat-trick as New Zealand beat Pakistan |access-date=27 December 2010 |work=BBC Sport |date=26 December 2010}}&lt;/ref&gt;

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
|date = २८ डिसेंबर २०१०
|team1 = {{cr-rt|NZL}}
|score1 = १८५/७ (२० षटके)
|score2 = १४६/९ (२० षटके)
|team2 = {{cr|PAK}}
|runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ४४ (२८)
|wickets1 = [[सईद अजमल]] ३/३५ (४ षटके)
|runs2 = मोहम्मद हाफिज ४६ (३०)
|wickets2 = नॅथन मॅक्युलम ४/१६ (४ षटके)
|result = न्यूझीलंड ३९ धावांनी जिंकला
|report = [http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-pakistan-2010/engine/match/473919.html धावफलक]
|venue = [[सेडन पार्क]], [[हॅमिल्टन, न्यूझीलंड|हॅमिल्टन]]
|umpires = [[गॅरी बॅक्स्टर]] (न्यूझीलंड) आणि ख्रिस गॅफनी (न्यूझीलंड)
|motm = नॅथन मॅक्युलम (न्यूझीलंड)
|toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
|rain =
}}

===तिसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
|date = ३० डिसेंबर २०१०
|team1 = {{cr-rt|PAK}}
|score1 = १८३/६ (२० षटके)
|score2 = ८० (१५.५ षटके)
|team2 = {{cr|NZL}}
|runs1 = अहमद शेहजाद ५४ (३४)
|wickets1 = [[जेम्स फ्रँकलिन]] २/१२ (३ षटके)
|runs2 = [[स्कॉट स्टायरिस]] ४५ (३४)
|wickets2 = [[शाहिद आफ्रिदी]] ४/१४ (२.५ षटके)
|result = पाकिस्तान १०३ धावांनी विजयी झाला
|report = [http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-pakistan-2010/engine/match/473920.html धावफलक]
|venue = [[लँकेस्टर पार्क]], [[क्राइस्टचर्च]]
|umpires = [[गॅरी बॅक्स्टर]] (न्यूझीलंड) आणि ख्रिस गॅफनी (न्यूझीलंड)
|motm = [[अब्दुल रज्जाक]] (पाकिस्तान)
|toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
|rain =
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>ieaxxoycm20ub37d9ba3ox6xpxu4f4n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139995</id>
      <parentid>2139891</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:09:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — शहराचे अचूक नाव ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#शहराचे अचूक नाव|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7877" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११
| team1_image              = Flag of Pakistan.svg
| team1_name               = पाकिस्तान
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = २६ डिसेंबर २०१०
| to_date                  = ५ फेब्रुवारी २०११
| team2_captain            = डॅनियल व्हिटोरी &lt;br&gt;[[रॉस टेलर]] (ट्वेंटी२०)
| team1_captain            = [[मिसबाह उल हक]] (कसोटी) &lt;br&gt;[[शाहिद आफ्रिदी]] 
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 1
| team2_tests_won          = 0
| team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (२३१)
| team2_tests_most_runs    = [[मार्टिन गप्टिल]] (१६३)
| team1_tests_most_wickets = [[उमर गुल]] (१३)
| team2_tests_most_wickets = [[ख्रिस मार्टिन]] (९)
| player_of_test_series    =
| no_of_ODIs               = 6
| team1_ODIs_won           = 3
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (२०३)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (२०९)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (८)
| team2_ODIs_most_wickets  = हमिश बेनेट (११)
| player_of_ODI_series     =
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (१०४)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (९८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[शाहिद आफ्रिदी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (८)
| player_of_twenty20_series     =
}}
पाकिस्तान क्रिकेट संघ डिसेंबर २०१० ते फेब्रुवारी २०११ पर्यंत दोन कसोटी, तीन ट्वेंटी२० (टी२०आ) आणि सहा एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय (वनडे) खेळण्यासाठी न्यू झीलंडचा दौरा करतो. सुरुवातीला तीन कसोटीचे नियोजन करण्यात आले होते परंतु [[२०११ क्रिकेट विश्वचषक]] फेब्रुवारी ते एप्रिल दरम्यान आयोजित करण्यात आला असल्याने एक कसोटी वगळण्यात आली आणि एक वनडे आणि तीन टी२०आ जोडण्यात आले.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Pakistan's tour of NZ includes six ODIs|url=https://www.espncricinfo.com/story/pakistan-in-new-zealand-2010-11-pakistan-s-tour-of-nz-includes-six-odis-473892|access-date=2021-07-18|website=ESPNcricinfo|language=en}}&lt;/ref&gt;

==ट्वेंटी-२० मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches
|date = २६ डिसेंबर २०१०
|team1 = {{cr-rt|PAK}}
|score1 = १४३/९ (२० षटके)
|score2 = १४६/५ (१७.१ षटके)
|team2 = {{cr|NZL}}
|runs1 = [[वहाब रियाझ]] ३०[[नाबाद|*]] (२१)
|wickets1 = [[टिम साउथी]] ५/१८ (४ षटके)
|runs2 = [[मार्टिन गप्टिल]] ५४ (२९)
|wickets2 = [[शोएब अख्तर]] ३/३८ (४ षटके)
|result = न्यूझीलंडने ५ गडी राखून विजय मिळवला 
|report = [http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-pakistan-2010/engine/match/473918.html धावफलक]
|venue = [[ईडन पार्क]], [[ऑकलंड]]
|umpires = [[बिली बॉडेन]] आणि बॅरी फ्रॉस्ट (दोन्ही न्यूझीलंड)
|motm = [[टिम साउथी]] (न्यूझीलंड)
|toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
|rain =
}}
न्यू झीलंडचा गोलंदाज टिम साऊदीने हॅट्ट्रिकसह आठ चेंडूंत पाच विकेट घेतल्या. टी२०आ सामन्यात पाच विकेट घेणारा तो पहिला न्यू झीलंडर ठरला.&lt;ref name=&quot;BBC Sport&quot;&gt;{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/9320940.stm |title=Tim Southee hat-trick as New Zealand beat Pakistan |access-date=27 December 2010 |work=BBC Sport |date=26 December 2010}}&lt;/ref&gt;

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
|date = २८ डिसेंबर २०१०
|team1 = {{cr-rt|NZL}}
|score1 = १८५/७ (२० षटके)
|score2 = १४६/९ (२० षटके)
|team2 = {{cr|PAK}}
|runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ४४ (२८)
|wickets1 = [[सईद अजमल]] ३/३५ (४ षटके)
|runs2 = मोहम्मद हाफिज ४६ (३०)
|wickets2 = नॅथन मॅक्युलम ४/१६ (४ षटके)
|result = न्यूझीलंड ३९ धावांनी जिंकला
|report = [http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-pakistan-2010/engine/match/473919.html धावफलक]
|venue = [[सेडन पार्क]], [[हॅमिल्टन, न्यूझीलंड|हॅमिल्टन]]
|umpires = [[गॅरी बॅक्स्टर]] (न्यूझीलंड) आणि ख्रिस गॅफनी (न्यूझीलंड)
|motm = नॅथन मॅक्युलम (न्यूझीलंड)
|toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
|rain =
}}

===तिसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
|date = ३० डिसेंबर २०१०
|team1 = {{cr-rt|PAK}}
|score1 = १८३/६ (२० षटके)
|score2 = ८० (१५.५ षटके)
|team2 = {{cr|NZL}}
|runs1 = अहमद शेहजाद ५४ (३४)
|wickets1 = [[जेम्स फ्रँकलिन]] २/१२ (३ षटके)
|runs2 = [[स्कॉट स्टायरिस]] ४५ (३४)
|wickets2 = [[शाहिद आफ्रिदी]] ४/१४ (२.५ षटके)
|result = पाकिस्तान १०३ धावांनी विजयी झाला
|report = [http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-pakistan-2010/engine/match/473920.html धावफलक]
|venue = [[लँकेस्टर पार्क]], [[क्राइस्टचर्च]]
|umpires = [[गॅरी बॅक्स्टर]] (न्यूझीलंड) आणि ख्रिस गॅफनी (न्यूझीलंड)
|motm = [[अब्दुल रज्जाक]] (पाकिस्तान)
|toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
|rain =
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे न्यू झीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>4fdhoxc0gx884gysxo6zwv54fkt9ivs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वर्ग:भारतीय अर्थशास्त्र</title>
    <ns>14</ns>
    <id>308623</id>
    <revision>
      <id>2139842</id>
      <timestamp>2022-07-23T15:02:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: [[वर्ग:अर्थशास्त्र]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">[[वर्ग:अर्थशास्त्र]]</text>
      <sha1>mnjuo9hmzxb15ed7bkx82n7p1p0yhtx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>संथाळ जमात</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308624</id>
    <revision>
      <id>2139854</id>
      <timestamp>2022-07-23T15:42:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099928217|Santal people]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5835" xml:space="preserve">
{{Infobox ethnic group|group=Santal people|image=Baha parab 4.jpg|image_caption=Santals in traditional dress celebrating ''[[Baha parab]]''|pop={{circa|7.4&amp;nbsp;million}}|popplace={{flag|India}}{{*}}{{flag|Bangladesh}}{{*}}{{flag|Nepal}}|region1={{Flag|India}}:&lt;br /&gt;{{spaces|7}}[[Jharkhand]]|pop1=&lt;br /&gt;2,752,723&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/ST.html|title=A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=18 November 2017}}&lt;/ref&gt;|region2={{spaces|7}}[[West Bengal]]|pop2=2,512,331&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region3={{spaces|7}}[[Odisha]]|pop3=894,764&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region4={{spaces|7}}[[Bihar]]|pop4=406,076&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region5={{spaces|7}}[[Assam]]|pop5=213,139&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-1800.XLSX |title=C-16 Population By Mother Tongue|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;|region6={{flag|Bangladesh}}|pop6=300,061 (2001)|ref6=&lt;ref name=&quot;Bangladesh&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|title=The Santals of Bangladesh|last1=Cavallaro|first1=Francesco|last2=Rahman|first2=Tania|website=ntu.edu.sg|access-date=17 November 2017|publisher=Nayang Technical University|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109161200/http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|archive-date=9 November 2016}}&lt;/ref&gt;|region7={{flag|Nepal}}|pop7=51,735|ref7=&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=National Population and Housing Census 2011: Social Characteristics Tables|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Volume05Part02.pdf|journal=Nepal Census|via=Government of Nepal}}&lt;/ref&gt;|languages=[[Santali language|Santal]], [[Hindi]], [[Odia language|Odia]], [[Bengali language|Bengali]], [[Nepali language|Nepali]]|religions='''Majority'''&lt;br /&gt;[[File:Om.svg|15px]] [[Hinduism]] (63%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;&gt;{{cite web |title=ST-14 Scheduled Tribe Population By Religious Community - Jharkhand |url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11908/download/15021/ST-20-00-014-DDW-2011.XLS |website=census.gov.in |access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;'''Minority'''&lt;br /&gt;Folk religions ([[Sarnaism|Sarna Dharam]]) (31%)&lt;br /&gt;[[File:Christian cross.svg|12px]] [[Christianity]] (5%), Others (1%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt;|related=[[Munda people|Mundas]]{{•}}[[Ho people|Hos]]{{•}}[[Juang people|Juangs]]{{•}}[[Kharia people|Kharias]]{{•}}[[Savara people|Savaras]]{{•}}[[Korku people|Korkus]]{{•}}[[Bhumij people|Bhumijs]]}}
[[Category:Articles using infobox ethnic group with image parameters|IRSantal people]]

'''संथाळ''' किंवा '''संथाल''' हा एक [[दक्षिण आशिया|दक्षिण आशियातील]] मुंडा वांशिक आदिम समाज आहे.  संथाळ ही भारतातील [[झारखंड]] आणि [[पश्चिम बंगाल]] राज्यातील लोकसंख्येच्या दृष्टीने सर्वात मोठी जमात आहे आणि ती [[ओडिशा]], [[बिहार]] आणि [[आसाम]] या राज्यांमध्येही आढळते. ते उत्तर बांगलादेशातील [[राजशाही विभाग]] आणि [[रंगपूर विभाग|रंगपूर विभागातील]] सर्वात मोठे वांशिक अल्पसंख्याक आहेत. त्यांची [[नेपाळ]] आणि [[भूतान|भूतानमध्ये]] मोठी लोकसंख्या आहे. [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा भाषांपैकी]] सर्वात जास्त बोलल्या जाणार्‍या [[संथाळी भाषा|संताली संताली]] बोलतात.

== व्युत्पत्ती ==
संथाल हे बहुधा एका प्रतिशब्दावरून आले आहे. हा शब्द सांत रहिवाशांना सूचित करतो पश्चिम बंगालमधील [[मिदनापूर|मेदिनापूर प्रदेशातील पूर्वीच्या सिल्डामध्ये]] . {{Sfn|Schulte-Droesch|2018}} संस्कृत शब्द ''सामंत'' किंवा बंगाली ''सांत'' म्हणजे सपाट जमीन. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=http://lsi.gov.in:8081/jspui/bitstream/123456789/5131/1/22153_1961_MID.pdf|title=Census 1961, west bengal-district handbook, Midnapore|publisher=The superintendent, government printing, West Bengal|year=1966|pages=58}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=W5dVaq4_cLoC&amp;pg=PA213|title=Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand|publisher=Gyan Publishing House|year=2010|isbn=9788178351216|pages=213}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वांशिक नाव {{Lang|sat|Hor Hopon}} आहे (&quot;मानवजातीचे पुत्र&quot;). {{Sfn|Somers|1979}}

=== मूळ ===

== धर्म ==
{{Pie chart|thumb=right|color2=maroon|color1=orange|color3=dodgerblue|color4=black|value1=63|value2=31|value3=5|value4=1|label1=[[Hinduism]]|label2=[[Sarnaism]]|label3=[[Christianity]]|label4=Others|caption='''Religion among Santal people'''}}</text>
      <sha1>8duvlfpojygrwu25fwixu5y8iqjij7a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139856</id>
      <parentid>2139854</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:52:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15766" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group|group=Santal people|image=Baha parab 4.jpg|image_caption=Santals in traditional dress celebrating ''[[Baha parab]]''|pop={{circa|7.4&amp;nbsp;million}}|popplace={{flag|India}}{{*}}{{flag|Bangladesh}}{{*}}{{flag|Nepal}}|region1={{Flag|India}}:&lt;br /&gt;{{spaces|7}}[[Jharkhand]]|pop1=&lt;br /&gt;2,752,723&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/ST.html|title=A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=18 November 2017}}&lt;/ref&gt;|region2={{spaces|7}}[[West Bengal]]|pop2=2,512,331&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region3={{spaces|7}}[[Odisha]]|pop3=894,764&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region4={{spaces|7}}[[Bihar]]|pop4=406,076&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region5={{spaces|7}}[[Assam]]|pop5=213,139&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-1800.XLSX |title=C-16 Population By Mother Tongue|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;|region6={{flag|Bangladesh}}|pop6=300,061 (2001)|ref6=&lt;ref name=&quot;Bangladesh&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|title=The Santals of Bangladesh|last1=Cavallaro|first1=Francesco|last2=Rahman|first2=Tania|website=ntu.edu.sg|access-date=17 November 2017|publisher=Nayang Technical University|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109161200/http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|archive-date=9 November 2016}}&lt;/ref&gt;|region7={{flag|Nepal}}|pop7=51,735|ref7=&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=National Population and Housing Census 2011: Social Characteristics Tables|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Volume05Part02.pdf|journal=Nepal Census|via=Government of Nepal}}&lt;/ref&gt;|languages=[[Santali language|Santal]], [[Hindi]], [[Odia language|Odia]], [[Bengali language|Bengali]], [[Nepali language|Nepali]]|religions='''Majority'''&lt;br /&gt;[[File:Om.svg|15px]] [[Hinduism]] (63%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;&gt;{{cite web |title=ST-14 Scheduled Tribe Population By Religious Community - Jharkhand |url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11908/download/15021/ST-20-00-014-DDW-2011.XLS |website=census.gov.in |access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;'''Minority'''&lt;br /&gt;Folk religions ([[Sarnaism|Sarna Dharam]]) (31%)&lt;br /&gt;[[File:Christian cross.svg|12px]] [[Christianity]] (5%), Others (1%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt;|related=[[Munda people|Mundas]]{{•}}[[Ho people|Hos]]{{•}}[[Juang people|Juangs]]{{•}}[[Kharia people|Kharias]]{{•}}[[Savara people|Savaras]]{{•}}[[Korku people|Korkus]]{{•}}[[Bhumij people|Bhumijs]]}}
[[Category:Articles using infobox ethnic group with image parameters|IRSantal people]]

'''संथाळ''' किंवा '''संथाल''' हा एक [[दक्षिण आशिया|दक्षिण आशियातील]] मुंडा वांशिक आदिम समाज आहे.  संथाळ ही भारतातील [[झारखंड]] आणि [[पश्चिम बंगाल]] राज्यातील लोकसंख्येच्या दृष्टीने सर्वात मोठी जमात आहे आणि ती [[ओडिशा]], [[बिहार]] आणि [[आसाम]] या राज्यांमध्येही आढळते. ते उत्तर बांगलादेशातील [[राजशाही विभाग]] आणि [[रंगपूर विभाग|रंगपूर विभागातील]] सर्वात मोठे वांशिक अल्पसंख्याक आहेत. त्यांची [[नेपाळ]] आणि [[भूतान|भूतानमध्ये]] मोठी लोकसंख्या आहे. [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा भाषांपैकी]] सर्वात जास्त बोलल्या जाणार्‍या [[संथाळी भाषा|संताली संताली]] बोलतात.

== व्युत्पत्ती ==
संथाल हे बहुधा एका प्रतिशब्दावरून आले आहे. हा शब्द सांत रहिवाशांना सूचित करतो पश्चिम बंगालमधील [[मिदनापूर|मेदिनापूर प्रदेशातील पूर्वीच्या सिल्डामध्ये]] . {{Sfn|Schulte-Droesch|2018}} संस्कृत शब्द ''सामंत'' किंवा बंगाली ''सांत'' म्हणजे सपाट जमीन. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=http://lsi.gov.in:8081/jspui/bitstream/123456789/5131/1/22153_1961_MID.pdf|title=Census 1961, west bengal-district handbook, Midnapore|publisher=The superintendent, government printing, West Bengal|year=1966|pages=58}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=W5dVaq4_cLoC&amp;pg=PA213|title=Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand|publisher=Gyan Publishing House|year=2010|isbn=9788178351216|pages=213}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वांशिक नाव {{Lang|sat|Hor Hopon}} आहे (&quot;मानवजातीचे पुत्र&quot;). {{Sfn|Somers|1979}}

=== मूळ ===
संथाळांच्या साहित्यात त्यांचा संथाळ, सांथाळ, संताळ, सावंतार, सावंताळ इ. नावांनी उल्लेख केल्याचे आढळते. त्यांच्या उत्पत्तीविषयीही अनेक दंतकथा प्रचलित आहेत. रामायणात संथाळांच्या पूर्वजांनी राम-लक्ष्मणांना सहकार्य केल्याचा उल्लेख मिळतो. त्यांच्या मूलस्थाना-विषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही तथापि त्यांची वस्ती प्रथम गंगेच्या खोऱ्यात झाली व नंतर त्यांनी झारखंड राज्यातील छोटा नागपूर ( पालामाऊ,  हजारीबाग,धनबाद, रांची, पूर्व व पश्र्चिम सिंगभूम हे जिल्हे असलेला प्रदेश) या पठारी-जंगली प्रदेशात स्थलांतर केले असे दिसते. इंग्रजांनी जंगल-  तोड सुरू केल्यानंतर ते ईशान्येकडे सरकले. दमिन-इ-कोह हे त्यांचे मुख्य केंद्र बनले. इंग्रजांनी जंगलतोडीत त्यांचा चांगला उपयोग करून घेतला. संथाळांकडे बृयापैकी जमीनजुमला होता पण एकोणिसाव्या शतकारंभी व्यापारी व महाजन सावकार यांनी संथाळांची पिळवणूक करून कर्जफेडीच्या पोटी त्यांच्या जमिनी बळकावल्या आणि त्यांना गुलाम बनविले. परिणामत: संथाळांनी १८५४ मध्ये बंड केले आणि सावकारी नष्ट करावी व जमिनीवरील कर कमी करावा, अशा मागण्या केल्या. इंग्रजांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले, तेव्हा त्यांनी सशस्त्र उठाव करून तिरकमठयाच्या साह्याने अनेक इंग्रजांना मारले. अखेर इंग्रजांच्या लष्कराने हा उठाव मोडला आणि त्यांची दुर्दशा केली परंतु त्यांच्या उद्रेकाचा परिणाम म्हणून पुढे भूदासपद्धती बंद करून स्वतंत्र संथाळ परगणा निर्माण करण्यात आला. प्रत्येक खेडयात मांझी ( पाटील ) अधिकारी नेमून त्यास पोलिसी अधिकार देण्यात आले. याच सुमारास आसाम-बंगालमध्ये चहाचे मळे सुरू झाले. त्यावेळी मळेवाल्यांनी मजूर म्हणून संथाळांची मोठया प्रमाणावर भरती केली. संथाळांचा प्रमुख व्यवसाय शेती असून ते शिकार, मच्छीमारी, गुरे पाळणे इ. उदयोगही करीत. पुढे त्यांनी खाणीतूनकाम करण्यास सुरूवात केली. आसनसोलजवळच्या किंवा जमशेटपूरमधील कोळशाच्या खाणीतून ते प्रामुख्याने काम करतात. दगडी कोळसा फोडण्यात संथाळांनी प्रावीण्य मिळविलेले दिसून येते.&lt;ref name=&quot;मवि&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://vishwakosh.marathi.gov.in/34058 |title=संथाळ |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=vishwakosh.marathi.gov.in |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जुलै २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

मध्यम उंची, बांधेसूद शरीरयष्टी, कृष्णवर्ण, काळे राठ केस, रूंद चपटे नाक, वाटोळा चेहरा व जाडे ओठ, ही त्यांची काही खास शारीरिक वैशिष्टये होत. त्यांची खेडी जंगलाच्या अंतर्भागात असून ते झोपडयांतून राहतात. प्रत्येक झोपडीत कुलदेवता व पितर यांकरिता स्वतंत्र जागा असते. शिवाय गोठा, कोंबडी-कबुतरे यांची खुराडी आणि डुकरांसाठी आडोसा असतो. प्रत्येक खेड्यात शालवृक्षाखाली प्रमुख देवतेचे स्थान असून या परिसरास जाहेर्थान म्हणतात. गामप्रमुखाच्या घरासमोर मांझी स्थान नावाची जागा असते. तिथे गामसंस्थापकांचा आत्मा वास करतो, अशी त्यांची धारणा आहे. संथाळांचे मुख्य अन्न भात व कडधान्यांचे कालवण होय. याशिवाय ते मांस, मासे, कंदमुळे व फळे खातात. भातापासून ते हांडिया नावाची दारू करतात. मोहाच्या फुलांपासून बनविलेली दारूही असते. त्यांच्या प्रत्येक समारंभात मदयपानास प्राधान्य आहे. ते पान-तंबाखू खातात व बिडीही ओढतात.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;
== धर्म ==
{{Pie chart|thumb=right|color2=maroon|color1=orange|color3=dodgerblue|color4=black|value1=63|value2=31|value3=5|value4=1|label1=[[Hinduism]]|label2=[[Sarnaism]]|label3=[[Christianity]]|label4=Others|caption='''Religion among Santal people'''}}

संथाळांची जमात देशवाली व खरवार किंवा सफा-होर अशा दोन समूहांत विभागलेली आहे. खरवार हे सुधारणावादी असून राम-कांडो देवतेचे अनुयायी होत. त्यांच्यात हासदक, मुरम, किस्कू, हेंबोम, सोदेन, तुडू, बेस्रा, कोरे इ. गणचिन्हे असलेल्या बारा कुळी किंवा पारी असून सु. दोनशे उपकुळी आहेत. त्यांना खूत म्हणतात. एकोणिसाव्या शतकात संथाळांचा मजुरीच्या निमित्ताने नागरी वस्तीशी संपर्क वाढला. त्यामुळे त्यांनी हळूहळू हिंदूंचे देव, रीतिरिवाज, पोशाख यांचे अनुकरण करण्यास सुरूवात केली. पुढे खरवार चळवळीमुळे ते हिंदू धर्माच्या अधिक जवळ आले. ही सामाजिक व राजकीय स्वरूपाची चळवळ असूनती भागत नावाच्या एका संथाळाने रामकांडो या नावाखाली श्रीरामाची उपासना करण्यासाठी १८७१ साली सुरू केली आणि रामाच्या उपासकांनी मदय-मांस वर्ज्य करावे, असा प्रचार केला. शिवाय नियमित स्नान, सांजवात आणि सायंप्रार्थना यांवर या चळवळीने भर दिला. पुढे रामकांडोचे अनेक उपासक झाले. त्यांनी रामासह अन्य हिंदू देवदेवतांची उपासना करण्यास सुरूवात केली. त्यामुळे संथाळ मोठया प्रमाणावर शाकाहारी बनले आणि संथाळांची नवी पिढी शिक्षणाकडेही आकर्षित झाली.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग: मराठी विश्वकोशातून कॉपीपेस्ट मजकूर]]</text>
      <sha1>rn1it45enmr7mmtl7fc8tplsn8q7yf6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139860</id>
      <parentid>2139856</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:55:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15795" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group|group=Santal people|image=Baha parab 4.jpg|image_caption=Santals in traditional dress celebrating ''[[Baha parab]]''|pop={{circa|7.4&amp;nbsp;million}}|popplace={{flag|India}}{{*}}{{flag|Bangladesh}}{{*}}{{flag|Nepal}}|region1={{Flag|India}}:&lt;br /&gt;{{spaces|7}}[[Jharkhand]]|pop1=&lt;br /&gt;2,752,723&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/ST.html|title=A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=18 November 2017}}&lt;/ref&gt;|region2={{spaces|7}}[[West Bengal]]|pop2=2,512,331&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region3={{spaces|7}}[[Odisha]]|pop3=894,764&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region4={{spaces|7}}[[Bihar]]|pop4=406,076&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region5={{spaces|7}}[[Assam]]|pop5=213,139&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-1800.XLSX |title=C-16 Population By Mother Tongue|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;|region6={{flag|Bangladesh}}|pop6=300,061 (2001)|ref6=&lt;ref name=&quot;Bangladesh&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|title=The Santals of Bangladesh|last1=Cavallaro|first1=Francesco|last2=Rahman|first2=Tania|website=ntu.edu.sg|access-date=17 November 2017|publisher=Nayang Technical University|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109161200/http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|archive-date=9 November 2016}}&lt;/ref&gt;|region7={{flag|Nepal}}|pop7=51,735|ref7=&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=National Population and Housing Census 2011: Social Characteristics Tables|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Volume05Part02.pdf|journal=Nepal Census|via=Government of Nepal}}&lt;/ref&gt;|languages=[[Santali language|Santal]], [[Hindi]], [[Odia language|Odia]], [[Bengali language|Bengali]], [[Nepali language|Nepali]]|religions='''Majority'''&lt;br /&gt;[[File:Om.svg|15px]] [[Hinduism]] (63%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;&gt;{{cite web |title=ST-14 Scheduled Tribe Population By Religious Community - Jharkhand |url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11908/download/15021/ST-20-00-014-DDW-2011.XLS |website=census.gov.in |access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;'''Minority'''&lt;br /&gt;Folk religions ([[Sarnaism|Sarna Dharam]]) (31%)&lt;br /&gt;[[File:Christian cross.svg|12px]] [[Christianity]] (5%), Others (1%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt;|related=[[Munda people|Mundas]]{{•}}[[Ho people|Hos]]{{•}}[[Juang people|Juangs]]{{•}}[[Kharia people|Kharias]]{{•}}[[Savara people|Savaras]]{{•}}[[Korku people|Korkus]]{{•}}[[Bhumij people|Bhumijs]]}}
[[Category:Articles using infobox ethnic group with image parameters|IRSantal people]]

'''संथाळ''' किंवा '''संथाल''' हा एक [[दक्षिण आशिया|दक्षिण आशियातील]] मुंडा वांशिक आदिम समाज आहे.  संथाळ ही भारतातील [[झारखंड]] आणि [[पश्चिम बंगाल]] राज्यातील लोकसंख्येच्या दृष्टीने सर्वात मोठी जमात आहे आणि ती [[ओडिशा]], [[बिहार]] आणि [[आसाम]] या राज्यांमध्येही आढळते. ते उत्तर बांगलादेशातील [[राजशाही विभाग]] आणि [[रंगपूर विभाग|रंगपूर विभागातील]] सर्वात मोठे वांशिक अल्पसंख्याक आहेत. त्यांची [[नेपाळ]] आणि [[भूतान|भूतानमध्ये]] मोठी लोकसंख्या आहे. [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा भाषांपैकी]] सर्वात जास्त बोलल्या जाणार्‍या [[संथाळी भाषा|संताली संताली]] बोलतात.

== व्युत्पत्ती ==
संथाल हे बहुधा एका प्रतिशब्दावरून आले आहे. हा शब्द सांत रहिवाशांना सूचित करतो पश्चिम बंगालमधील [[मिदनापूर|मेदिनापूर प्रदेशातील पूर्वीच्या सिल्डामध्ये]] . {{Sfn|Schulte-Droesch|2018}} संस्कृत शब्द ''सामंत'' किंवा बंगाली ''सांत'' म्हणजे सपाट जमीन. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=http://lsi.gov.in:8081/jspui/bitstream/123456789/5131/1/22153_1961_MID.pdf|title=Census 1961, west bengal-district handbook, Midnapore|publisher=The superintendent, government printing, West Bengal|year=1966|pages=58}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=W5dVaq4_cLoC&amp;pg=PA213|title=Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand|publisher=Gyan Publishing House|year=2010|isbn=9788178351216|pages=213}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वांशिक नाव {{Lang|sat|Hor Hopon}} आहे (&quot;मानवजातीचे पुत्र&quot;). {{Sfn|Somers|1979}}

=== मूळ ===
संथाळांच्या साहित्यात त्यांचा संथाळ, सांथाळ, संताळ, सावंतार, सावंताळ इ. नावांनी उल्लेख केल्याचे आढळते. त्यांच्या उत्पत्तीविषयीही अनेक दंतकथा प्रचलित आहेत. रामायणात संथाळांच्या पूर्वजांनी राम-लक्ष्मणांना सहकार्य केल्याचा उल्लेख मिळतो. त्यांच्या मूलस्थाना-विषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही तथापि त्यांची वस्ती प्रथम गंगेच्या खोऱ्यात झाली व नंतर त्यांनी झारखंड राज्यातील छोटा नागपूर ( पालामाऊ,  हजारीबाग,धनबाद, रांची, पूर्व व पश्र्चिम सिंगभूम हे जिल्हे असलेला प्रदेश) या पठारी-जंगली प्रदेशात स्थलांतर केले असे दिसते. इंग्रजांनी जंगल-  तोड सुरू केल्यानंतर ते ईशान्येकडे सरकले. दमिन-इ-कोह हे त्यांचे मुख्य केंद्र बनले. इंग्रजांनी जंगलतोडीत त्यांचा चांगला उपयोग करून घेतला. संथाळांकडे बृयापैकी जमीनजुमला होता पण एकोणिसाव्या शतकारंभी व्यापारी व महाजन सावकार यांनी संथाळांची पिळवणूक करून कर्जफेडीच्या पोटी त्यांच्या जमिनी बळकावल्या आणि त्यांना गुलाम बनविले. परिणामत: संथाळांनी १८५४ मध्ये बंड केले आणि सावकारी नष्ट करावी व जमिनीवरील कर कमी करावा, अशा मागण्या केल्या. इंग्रजांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले, तेव्हा त्यांनी सशस्त्र उठाव करून तिरकमठयाच्या साह्याने अनेक इंग्रजांना मारले. अखेर इंग्रजांच्या लष्कराने हा उठाव मोडला आणि त्यांची दुर्दशा केली परंतु त्यांच्या उद्रेकाचा परिणाम म्हणून पुढे भूदासपद्धती बंद करून स्वतंत्र संथाळ परगणा निर्माण करण्यात आला. प्रत्येक खेडयात मांझी ( पाटील ) अधिकारी नेमून त्यास पोलिसी अधिकार देण्यात आले. याच सुमारास आसाम-बंगालमध्ये चहाचे मळे सुरू झाले. त्यावेळी मळेवाल्यांनी मजूर म्हणून संथाळांची मोठया प्रमाणावर भरती केली. संथाळांचा प्रमुख व्यवसाय शेती असून ते शिकार, मच्छीमारी, गुरे पाळणे इ. उदयोगही करीत. पुढे त्यांनी खाणीतूनकाम करण्यास सुरूवात केली. आसनसोलजवळच्या किंवा जमशेटपूरमधील कोळशाच्या खाणीतून ते प्रामुख्याने काम करतात. दगडी कोळसा फोडण्यात संथाळांनी प्रावीण्य मिळविलेले दिसून येते.&lt;ref name=&quot;मवि&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://vishwakosh.marathi.gov.in/34058 |title=संथाळ |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=vishwakosh.marathi.gov.in |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जुलै २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

मध्यम उंची, बांधेसूद शरीरयष्टी, कृष्णवर्ण, काळे राठ केस, रूंद चपटे नाक, वाटोळा चेहरा व जाडे ओठ, ही त्यांची काही खास शारीरिक वैशिष्टये होत. त्यांची खेडी जंगलाच्या अंतर्भागात असून ते झोपडयांतून राहतात. प्रत्येक झोपडीत कुलदेवता व पितर यांकरिता स्वतंत्र जागा असते. शिवाय गोठा, कोंबडी-कबुतरे यांची खुराडी आणि डुकरांसाठी आडोसा असतो. प्रत्येक खेड्यात शालवृक्षाखाली प्रमुख देवतेचे स्थान असून या परिसरास जाहेर्थान म्हणतात. गामप्रमुखाच्या घरासमोर मांझी स्थान नावाची जागा असते. तिथे गामसंस्थापकांचा आत्मा वास करतो, अशी त्यांची धारणा आहे. संथाळांचे मुख्य अन्न भात व कडधान्यांचे कालवण होय. याशिवाय ते मांस, मासे, कंदमुळे व फळे खातात. भातापासून ते हांडिया नावाची दारू करतात. मोहाच्या फुलांपासून बनविलेली दारूही असते. त्यांच्या प्रत्येक समारंभात मदयपानास प्राधान्य आहे. ते पान-तंबाखू खातात व बिडीही ओढतात.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;
== धर्म ==
{{Pie chart|thumb=right|color2=maroon|color1=orange|color3=dodgerblue|color4=black|value1=63|value2=31|value3=5|value4=1|label1=[[Hinduism]]|label2=[[Sarnaism]]|label3=[[Christianity]]|label4=Others|caption='''Religion among Santal people'''}}

संथाळांची जमात देशवाली व खरवार किंवा सफा-होर अशा दोन समूहांत विभागलेली आहे. खरवार हे सुधारणावादी असून राम-कांडो देवतेचे अनुयायी होत. त्यांच्यात हासदक, मुरम, किस्कू, हेंबोम, सोदेन, तुडू, बेस्रा, कोरे इ. गणचिन्हे असलेल्या बारा कुळी किंवा पारी असून सु. दोनशे उपकुळी आहेत. त्यांना खूत म्हणतात. एकोणिसाव्या शतकात संथाळांचा मजुरीच्या निमित्ताने नागरी वस्तीशी संपर्क वाढला. त्यामुळे त्यांनी हळूहळू हिंदूंचे देव, रीतिरिवाज, पोशाख यांचे अनुकरण करण्यास सुरूवात केली. पुढे खरवार चळवळीमुळे ते हिंदू धर्माच्या अधिक जवळ आले. ही सामाजिक व राजकीय स्वरूपाची चळवळ असूनती भागत नावाच्या एका संथाळाने रामकांडो या नावाखाली श्रीरामाची उपासना करण्यासाठी १८७१ साली सुरू केली आणि रामाच्या उपासकांनी मदय-मांस वर्ज्य करावे, असा प्रचार केला. शिवाय नियमित स्नान, सांजवात आणि सायंप्रार्थना यांवर या चळवळीने भर दिला. पुढे रामकांडोचे अनेक उपासक झाले. त्यांनी रामासह अन्य हिंदू देवदेवतांची उपासना करण्यास सुरूवात केली. त्यामुळे संथाळ मोठया प्रमाणावर शाकाहारी बनले आणि संथाळांची नवी पिढी शिक्षणाकडेही आकर्षित झाली.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
[[वर्ग:समाज]]
[[वर्ग: मराठी विश्वकोशातून कॉपीपेस्ट मजकूर]]</text>
      <sha1>0gwp2o03h0e127oy8zwbxnk7e0hnyna</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139861</id>
      <parentid>2139860</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T15:55:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15707" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group|group=Santal people|image=Baha parab 4.jpg|image_caption=Santals in traditional dress celebrating ''[[Baha parab]]''|pop={{circa|7.4&amp;nbsp;million}}|popplace={{flag|India}}{{*}}{{flag|Bangladesh}}{{*}}{{flag|Nepal}}|region1={{Flag|India}}:&lt;br /&gt;{{spaces|7}}[[Jharkhand]]|pop1=&lt;br /&gt;2,752,723&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/ST.html|title=A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=18 November 2017}}&lt;/ref&gt;|region2={{spaces|7}}[[West Bengal]]|pop2=2,512,331&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region3={{spaces|7}}[[Odisha]]|pop3=894,764&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region4={{spaces|7}}[[Bihar]]|pop4=406,076&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region5={{spaces|7}}[[Assam]]|pop5=213,139&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-1800.XLSX |title=C-16 Population By Mother Tongue|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;|region6={{flag|Bangladesh}}|pop6=300,061 (2001)|ref6=&lt;ref name=&quot;Bangladesh&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|title=The Santals of Bangladesh|last1=Cavallaro|first1=Francesco|last2=Rahman|first2=Tania|website=ntu.edu.sg|access-date=17 November 2017|publisher=Nayang Technical University|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109161200/http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|archive-date=9 November 2016}}&lt;/ref&gt;|region7={{flag|Nepal}}|pop7=51,735|ref7=&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=National Population and Housing Census 2011: Social Characteristics Tables|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Volume05Part02.pdf|journal=Nepal Census|via=Government of Nepal}}&lt;/ref&gt;|languages=[[Santali language|Santal]], [[Hindi]], [[Odia language|Odia]], [[Bengali language|Bengali]], [[Nepali language|Nepali]]|religions='''Majority'''&lt;br /&gt;[[File:Om.svg|15px]] [[Hinduism]] (63%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;&gt;{{cite web |title=ST-14 Scheduled Tribe Population By Religious Community - Jharkhand |url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11908/download/15021/ST-20-00-014-DDW-2011.XLS |website=census.gov.in |access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;'''Minority'''&lt;br /&gt;Folk religions ([[Sarnaism|Sarna Dharam]]) (31%)&lt;br /&gt;[[File:Christian cross.svg|12px]] [[Christianity]] (5%), Others (1%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt;|related=[[Munda people|Mundas]]{{•}}[[Ho people|Hos]]{{•}}[[Juang people|Juangs]]{{•}}[[Kharia people|Kharias]]{{•}}[[Savara people|Savaras]]{{•}}[[Korku people|Korkus]]{{•}}[[Bhumij people|Bhumijs]]}}
'''संथाळ''' किंवा '''संथाल''' हा एक [[दक्षिण आशिया|दक्षिण आशियातील]] मुंडा वांशिक आदिम समाज आहे.  संथाळ ही भारतातील [[झारखंड]] आणि [[पश्चिम बंगाल]] राज्यातील लोकसंख्येच्या दृष्टीने सर्वात मोठी जमात आहे आणि ती [[ओडिशा]], [[बिहार]] आणि [[आसाम]] या राज्यांमध्येही आढळते. ते उत्तर बांगलादेशातील [[राजशाही विभाग]] आणि [[रंगपूर विभाग|रंगपूर विभागातील]] सर्वात मोठे वांशिक अल्पसंख्याक आहेत. त्यांची [[नेपाळ]] आणि [[भूतान|भूतानमध्ये]] मोठी लोकसंख्या आहे. [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा भाषांपैकी]] सर्वात जास्त बोलल्या जाणार्‍या [[संथाळी भाषा|संताली संताली]] बोलतात.

== व्युत्पत्ती ==
संथाल हे बहुधा एका प्रतिशब्दावरून आले आहे. हा शब्द सांत रहिवाशांना सूचित करतो पश्चिम बंगालमधील [[मिदनापूर|मेदिनापूर प्रदेशातील पूर्वीच्या सिल्डामध्ये]] . {{Sfn|Schulte-Droesch|2018}} संस्कृत शब्द ''सामंत'' किंवा बंगाली ''सांत'' म्हणजे सपाट जमीन. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=http://lsi.gov.in:8081/jspui/bitstream/123456789/5131/1/22153_1961_MID.pdf|title=Census 1961, west bengal-district handbook, Midnapore|publisher=The superintendent, government printing, West Bengal|year=1966|pages=58}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=W5dVaq4_cLoC&amp;pg=PA213|title=Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand|publisher=Gyan Publishing House|year=2010|isbn=9788178351216|pages=213}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वांशिक नाव {{Lang|sat|Hor Hopon}} आहे (&quot;मानवजातीचे पुत्र&quot;). {{Sfn|Somers|1979}}

=== मूळ ===
संथाळांच्या साहित्यात त्यांचा संथाळ, सांथाळ, संताळ, सावंतार, सावंताळ इ. नावांनी उल्लेख केल्याचे आढळते. त्यांच्या उत्पत्तीविषयीही अनेक दंतकथा प्रचलित आहेत. रामायणात संथाळांच्या पूर्वजांनी राम-लक्ष्मणांना सहकार्य केल्याचा उल्लेख मिळतो. त्यांच्या मूलस्थाना-विषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही तथापि त्यांची वस्ती प्रथम गंगेच्या खोऱ्यात झाली व नंतर त्यांनी झारखंड राज्यातील छोटा नागपूर ( पालामाऊ,  हजारीबाग,धनबाद, रांची, पूर्व व पश्र्चिम सिंगभूम हे जिल्हे असलेला प्रदेश) या पठारी-जंगली प्रदेशात स्थलांतर केले असे दिसते. इंग्रजांनी जंगल-  तोड सुरू केल्यानंतर ते ईशान्येकडे सरकले. दमिन-इ-कोह हे त्यांचे मुख्य केंद्र बनले. इंग्रजांनी जंगलतोडीत त्यांचा चांगला उपयोग करून घेतला. संथाळांकडे बृयापैकी जमीनजुमला होता पण एकोणिसाव्या शतकारंभी व्यापारी व महाजन सावकार यांनी संथाळांची पिळवणूक करून कर्जफेडीच्या पोटी त्यांच्या जमिनी बळकावल्या आणि त्यांना गुलाम बनविले. परिणामत: संथाळांनी १८५४ मध्ये बंड केले आणि सावकारी नष्ट करावी व जमिनीवरील कर कमी करावा, अशा मागण्या केल्या. इंग्रजांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले, तेव्हा त्यांनी सशस्त्र उठाव करून तिरकमठयाच्या साह्याने अनेक इंग्रजांना मारले. अखेर इंग्रजांच्या लष्कराने हा उठाव मोडला आणि त्यांची दुर्दशा केली परंतु त्यांच्या उद्रेकाचा परिणाम म्हणून पुढे भूदासपद्धती बंद करून स्वतंत्र संथाळ परगणा निर्माण करण्यात आला. प्रत्येक खेडयात मांझी ( पाटील ) अधिकारी नेमून त्यास पोलिसी अधिकार देण्यात आले. याच सुमारास आसाम-बंगालमध्ये चहाचे मळे सुरू झाले. त्यावेळी मळेवाल्यांनी मजूर म्हणून संथाळांची मोठया प्रमाणावर भरती केली. संथाळांचा प्रमुख व्यवसाय शेती असून ते शिकार, मच्छीमारी, गुरे पाळणे इ. उदयोगही करीत. पुढे त्यांनी खाणीतूनकाम करण्यास सुरूवात केली. आसनसोलजवळच्या किंवा जमशेटपूरमधील कोळशाच्या खाणीतून ते प्रामुख्याने काम करतात. दगडी कोळसा फोडण्यात संथाळांनी प्रावीण्य मिळविलेले दिसून येते.&lt;ref name=&quot;मवि&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://vishwakosh.marathi.gov.in/34058 |title=संथाळ |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=vishwakosh.marathi.gov.in |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जुलै २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

मध्यम उंची, बांधेसूद शरीरयष्टी, कृष्णवर्ण, काळे राठ केस, रूंद चपटे नाक, वाटोळा चेहरा व जाडे ओठ, ही त्यांची काही खास शारीरिक वैशिष्टये होत. त्यांची खेडी जंगलाच्या अंतर्भागात असून ते झोपडयांतून राहतात. प्रत्येक झोपडीत कुलदेवता व पितर यांकरिता स्वतंत्र जागा असते. शिवाय गोठा, कोंबडी-कबुतरे यांची खुराडी आणि डुकरांसाठी आडोसा असतो. प्रत्येक खेड्यात शालवृक्षाखाली प्रमुख देवतेचे स्थान असून या परिसरास जाहेर्थान म्हणतात. गामप्रमुखाच्या घरासमोर मांझी स्थान नावाची जागा असते. तिथे गामसंस्थापकांचा आत्मा वास करतो, अशी त्यांची धारणा आहे. संथाळांचे मुख्य अन्न भात व कडधान्यांचे कालवण होय. याशिवाय ते मांस, मासे, कंदमुळे व फळे खातात. भातापासून ते हांडिया नावाची दारू करतात. मोहाच्या फुलांपासून बनविलेली दारूही असते. त्यांच्या प्रत्येक समारंभात मदयपानास प्राधान्य आहे. ते पान-तंबाखू खातात व बिडीही ओढतात.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;
== धर्म ==
{{Pie chart|thumb=right|color2=maroon|color1=orange|color3=dodgerblue|color4=black|value1=63|value2=31|value3=5|value4=1|label1=[[Hinduism]]|label2=[[Sarnaism]]|label3=[[Christianity]]|label4=Others|caption='''Religion among Santal people'''}}

संथाळांची जमात देशवाली व खरवार किंवा सफा-होर अशा दोन समूहांत विभागलेली आहे. खरवार हे सुधारणावादी असून राम-कांडो देवतेचे अनुयायी होत. त्यांच्यात हासदक, मुरम, किस्कू, हेंबोम, सोदेन, तुडू, बेस्रा, कोरे इ. गणचिन्हे असलेल्या बारा कुळी किंवा पारी असून सु. दोनशे उपकुळी आहेत. त्यांना खूत म्हणतात. एकोणिसाव्या शतकात संथाळांचा मजुरीच्या निमित्ताने नागरी वस्तीशी संपर्क वाढला. त्यामुळे त्यांनी हळूहळू हिंदूंचे देव, रीतिरिवाज, पोशाख यांचे अनुकरण करण्यास सुरूवात केली. पुढे खरवार चळवळीमुळे ते हिंदू धर्माच्या अधिक जवळ आले. ही सामाजिक व राजकीय स्वरूपाची चळवळ असूनती भागत नावाच्या एका संथाळाने रामकांडो या नावाखाली श्रीरामाची उपासना करण्यासाठी १८७१ साली सुरू केली आणि रामाच्या उपासकांनी मदय-मांस वर्ज्य करावे, असा प्रचार केला. शिवाय नियमित स्नान, सांजवात आणि सायंप्रार्थना यांवर या चळवळीने भर दिला. पुढे रामकांडोचे अनेक उपासक झाले. त्यांनी रामासह अन्य हिंदू देवदेवतांची उपासना करण्यास सुरूवात केली. त्यामुळे संथाळ मोठया प्रमाणावर शाकाहारी बनले आणि संथाळांची नवी पिढी शिक्षणाकडेही आकर्षित झाली.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
[[वर्ग:समाज]]
[[वर्ग: मराठी विश्वकोशातून कॉपीपेस्ट मजकूर]]</text>
      <sha1>em44ecex3fdumqmls11qxtnmqnk5ksf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139864</id>
      <parentid>2139861</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T16:00:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15689" xml:space="preserve">{{मट्रा}}
{{Infobox ethnic group|group=Santal people|image=Baha parab 4.jpg|image_caption=Santals in traditional dress celebrating ''[[Baha parab]]''|pop={{circa|7.4&amp;nbsp;million}}|popplace={{flag|India}}{{*}}{{flag|Bangladesh}}{{*}}{{flag|Nepal}}|region1={{Flag|India}}:&lt;br /&gt;{{spaces|7}}[[Jharkhand]]|pop1=&lt;br /&gt;2,752,723&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/ST.html|title=A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=18 November 2017}}&lt;/ref&gt;|region2={{spaces|7}}[[West Bengal]]|pop2=2,512,331&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region3={{spaces|7}}[[Odisha]]|pop3=894,764&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region4={{spaces|7}}[[Bihar]]|pop4=406,076&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region5={{spaces|7}}[[Assam]]|pop5=213,139&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-1800.XLSX |title=C-16 Population By Mother Tongue|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;|region6={{flag|Bangladesh}}|pop6=300,061 (2001)|ref6=&lt;ref name=&quot;Bangladesh&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|title=The Santals of Bangladesh|last1=Cavallaro|first1=Francesco|last2=Rahman|first2=Tania|website=ntu.edu.sg|access-date=17 November 2017|publisher=Nayang Technical University|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109161200/http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|archive-date=9 November 2016}}&lt;/ref&gt;|region7={{flag|Nepal}}|pop7=51,735|ref7=&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=National Population and Housing Census 2011: Social Characteristics Tables|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Volume05Part02.pdf|journal=Nepal Census|via=Government of Nepal}}&lt;/ref&gt;|languages=[[Santali language|Santal]], [[Hindi]], [[Odia language|Odia]], [[Bengali language|Bengali]], [[Nepali language|Nepali]]|religions='''Majority'''&lt;br /&gt;[[File:Om.svg|15px]] [[Hinduism]] (63%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;&gt;{{cite web |title=ST-14 Scheduled Tribe Population By Religious Community - Jharkhand |url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11908/download/15021/ST-20-00-014-DDW-2011.XLS |website=census.gov.in |access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;'''Minority'''&lt;br /&gt;Folk religions ([[Sarnaism|Sarna Dharam]]) (31%)&lt;br /&gt;[[File:Christian cross.svg|12px]] [[Christianity]] (5%), Others (1%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt;|related=[[Munda people|Mundas]]{{•}}[[Ho people|Hos]]{{•}}[[Juang people|Juangs]]{{•}}[[Kharia people|Kharias]]{{•}}[[Savara people|Savaras]]{{•}}[[Korku people|Korkus]]{{•}}[[Bhumij people|Bhumijs]]}}
'''संथाळ''' किंवा '''संथाल''' हा एक [[दक्षिण आशिया|दक्षिण आशियातील]] मुंडा वांशिक आदिम समाज आहे.  संथाळ ही भारतातील [[झारखंड]] आणि [[पश्चिम बंगाल]] राज्यातील लोकसंख्येच्या दृष्टीने सर्वात मोठी जमात आहे आणि ती [[ओडिशा]], [[बिहार]] आणि [[आसाम]] या राज्यांमध्येही आढळते. ते उत्तर बांगलादेशातील [[राजशाही विभाग]] आणि [[रंगपूर विभाग|रंगपूर विभागातील]] सर्वात मोठे वांशिक अल्पसंख्याक आहेत. त्यांची [[नेपाळ]] आणि [[भूतान|भूतानमध्ये]] मोठी लोकसंख्या आहे. [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा भाषांपैकी]] सर्वात जास्त बोलल्या जाणार्‍या [[संथाळी भाषा]] बोलतात.

== व्युत्पत्ती ==
संथाल हे बहुधा एका प्रतिशब्दावरून आले आहे. हा शब्द सांत रहिवाशांना सूचित करतो पश्चिम बंगालमधील [[मिदनापूर|मेदिनापूर प्रदेशातील पूर्वीच्या सिल्डामध्ये]] . {{Sfn|Schulte-Droesch|2018}} संस्कृत शब्द ''सामंत'' किंवा बंगाली ''सांत'' म्हणजे सपाट जमीन. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=http://lsi.gov.in:8081/jspui/bitstream/123456789/5131/1/22153_1961_MID.pdf|title=Census 1961, west bengal-district handbook, Midnapore|publisher=The superintendent, government printing, West Bengal|year=1966|pages=58}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=W5dVaq4_cLoC&amp;pg=PA213|title=Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand|publisher=Gyan Publishing House|year=2010|isbn=9788178351216|pages=213}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वांशिक नाव {{Lang|sat|Hor Hopon}} आहे (&quot;मानवजातीचे पुत्र&quot;). {{Sfn|Somers|1979}}

=== मूळ ===
संथाळांच्या साहित्यात त्यांचा संथाळ, सांथाळ, संताळ, सावंतार, सावंताळ इ. नावांनी उल्लेख केल्याचे आढळते. त्यांच्या उत्पत्तीविषयीही अनेक दंतकथा प्रचलित आहेत. रामायणात संथाळांच्या पूर्वजांनी राम-लक्ष्मणांना सहकार्य केल्याचा उल्लेख मिळतो. त्यांच्या मूलस्थाना-विषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही तथापि त्यांची वस्ती प्रथम गंगेच्या खोऱ्यात झाली व नंतर त्यांनी झारखंड राज्यातील छोटा नागपूर ( पालामाऊ,  हजारीबाग,धनबाद, रांची, पूर्व व पश्र्चिम सिंगभूम हे जिल्हे असलेला प्रदेश) या पठारी-जंगली प्रदेशात स्थलांतर केले असे दिसते. इंग्रजांनी जंगल-  तोड सुरू केल्यानंतर ते ईशान्येकडे सरकले. दमिन-इ-कोह हे त्यांचे मुख्य केंद्र बनले. इंग्रजांनी जंगलतोडीत त्यांचा चांगला उपयोग करून घेतला. संथाळांकडे बृयापैकी जमीनजुमला होता पण एकोणिसाव्या शतकारंभी व्यापारी व महाजन सावकार यांनी संथाळांची पिळवणूक करून कर्जफेडीच्या पोटी त्यांच्या जमिनी बळकावल्या आणि त्यांना गुलाम बनविले. परिणामत: संथाळांनी १८५४ मध्ये बंड केले आणि सावकारी नष्ट करावी व जमिनीवरील कर कमी करावा, अशा मागण्या केल्या. इंग्रजांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले, तेव्हा त्यांनी सशस्त्र उठाव करून तिरकमठयाच्या साह्याने अनेक इंग्रजांना मारले. अखेर इंग्रजांच्या लष्कराने हा उठाव मोडला आणि त्यांची दुर्दशा केली परंतु त्यांच्या उद्रेकाचा परिणाम म्हणून पुढे भूदासपद्धती बंद करून स्वतंत्र संथाळ परगणा निर्माण करण्यात आला. प्रत्येक खेडयात मांझी ( पाटील ) अधिकारी नेमून त्यास पोलिसी अधिकार देण्यात आले. याच सुमारास आसाम-बंगालमध्ये चहाचे मळे सुरू झाले. त्यावेळी मळेवाल्यांनी मजूर म्हणून संथाळांची मोठया प्रमाणावर भरती केली. संथाळांचा प्रमुख व्यवसाय शेती असून ते शिकार, मच्छीमारी, गुरे पाळणे इ. उदयोगही करीत. पुढे त्यांनी खाणीतूनकाम करण्यास सुरूवात केली. आसनसोलजवळच्या किंवा जमशेटपूरमधील कोळशाच्या खाणीतून ते प्रामुख्याने काम करतात. दगडी कोळसा फोडण्यात संथाळांनी प्रावीण्य मिळविलेले दिसून येते.&lt;ref name=&quot;मवि&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://vishwakosh.marathi.gov.in/34058 |title=संथाळ |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=vishwakosh.marathi.gov.in |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जुलै २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

मध्यम उंची, बांधेसूद शरीरयष्टी, कृष्णवर्ण, काळे राठ केस, रूंद चपटे नाक, वाटोळा चेहरा व जाडे ओठ, ही त्यांची काही खास शारीरिक वैशिष्टये होत. त्यांची खेडी जंगलाच्या अंतर्भागात असून ते झोपडयांतून राहतात. प्रत्येक झोपडीत कुलदेवता व पितर यांकरिता स्वतंत्र जागा असते. शिवाय गोठा, कोंबडी-कबुतरे यांची खुराडी आणि डुकरांसाठी आडोसा असतो. प्रत्येक खेड्यात शालवृक्षाखाली प्रमुख देवतेचे स्थान असून या परिसरास जाहेर्थान म्हणतात. गामप्रमुखाच्या घरासमोर मांझी स्थान नावाची जागा असते. तिथे गामसंस्थापकांचा आत्मा वास करतो, अशी त्यांची धारणा आहे. संथाळांचे मुख्य अन्न भात व कडधान्यांचे कालवण होय. याशिवाय ते मांस, मासे, कंदमुळे व फळे खातात. भातापासून ते हांडिया नावाची दारू करतात. मोहाच्या फुलांपासून बनविलेली दारूही असते. त्यांच्या प्रत्येक समारंभात मदयपानास प्राधान्य आहे. ते पान-तंबाखू खातात व बिडीही ओढतात.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;
== धर्म ==
{{Pie chart|thumb=right|color2=maroon|color1=orange|color3=dodgerblue|color4=black|value1=63|value2=31|value3=5|value4=1|label1=[[Hinduism]]|label2=[[Sarnaism]]|label3=[[Christianity]]|label4=Others|caption='''Religion among Santal people'''}}

संथाळांची जमात देशवाली व खरवार किंवा सफा-होर अशा दोन समूहांत विभागलेली आहे. खरवार हे सुधारणावादी असून राम-कांडो देवतेचे अनुयायी होत. त्यांच्यात हासदक, मुरम, किस्कू, हेंबोम, सोदेन, तुडू, बेस्रा, कोरे इ. गणचिन्हे असलेल्या बारा कुळी किंवा पारी असून सु. दोनशे उपकुळी आहेत. त्यांना खूत म्हणतात. एकोणिसाव्या शतकात संथाळांचा मजुरीच्या निमित्ताने नागरी वस्तीशी संपर्क वाढला. त्यामुळे त्यांनी हळूहळू हिंदूंचे देव, रीतिरिवाज, पोशाख यांचे अनुकरण करण्यास सुरूवात केली. पुढे खरवार चळवळीमुळे ते हिंदू धर्माच्या अधिक जवळ आले. ही सामाजिक व राजकीय स्वरूपाची चळवळ असूनती भागत नावाच्या एका संथाळाने रामकांडो या नावाखाली श्रीरामाची उपासना करण्यासाठी १८७१ साली सुरू केली आणि रामाच्या उपासकांनी मदय-मांस वर्ज्य करावे, असा प्रचार केला. शिवाय नियमित स्नान, सांजवात आणि सायंप्रार्थना यांवर या चळवळीने भर दिला. पुढे रामकांडोचे अनेक उपासक झाले. त्यांनी रामासह अन्य हिंदू देवदेवतांची उपासना करण्यास सुरूवात केली. त्यामुळे संथाळ मोठया प्रमाणावर शाकाहारी बनले आणि संथाळांची नवी पिढी शिक्षणाकडेही आकर्षित झाली.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
[[वर्ग:समाज]]
[[वर्ग: मराठी विश्वकोशातून कॉपीपेस्ट मजकूर]]</text>
      <sha1>qxnaukha3o8smjsp2827x819v5sv8h8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140001</id>
      <parentid>2139864</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:16:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग|अधिक माहिती]]); शुद्धलेखन — उकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#उकार|अधिक माहिती]]); शुद्धलेखन — योग्य रकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य रकार|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15688" xml:space="preserve">{{मट्रा}}
{{Infobox ethnic group|group=Santal people|image=Baha parab 4.jpg|image_caption=Santals in traditional dress celebrating ''[[Baha parab]]''|pop={{circa|7.4&amp;nbsp;million}}|popplace={{flag|India}}{{*}}{{flag|Bangladesh}}{{*}}{{flag|Nepal}}|region1={{Flag|India}}:&lt;br /&gt;{{spaces|7}}[[Jharkhand]]|pop1=&lt;br /&gt;2,752,723&lt;ref name=&quot;census&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/ST.html|title=A-11 Individual Scheduled Tribe Primary Census Abstract Data and its Appendix|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=18 November 2017}}&lt;/ref&gt;|region2={{spaces|7}}[[West Bengal]]|pop2=2,512,331&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region3={{spaces|7}}[[Odisha]]|pop3=894,764&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region4={{spaces|7}}[[Bihar]]|pop4=406,076&lt;ref name=&quot;census&quot;/&gt;|region5={{spaces|7}}[[Assam]]|pop5=213,139&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16/DDW-C16-STMT-MDDS-1800.XLSX |title=C-16 Population By Mother Tongue|website=censusindia.gov.in|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India|access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;|region6={{flag|Bangladesh}}|pop6=300,061 (2001)|ref6=&lt;ref name=&quot;Bangladesh&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|title=The Santals of Bangladesh|last1=Cavallaro|first1=Francesco|last2=Rahman|first2=Tania|website=ntu.edu.sg|access-date=17 November 2017|publisher=Nayang Technical University|archive-url=https://web.archive.org/web/20161109161200/http://www3.ntu.edu.sg/home/cfcavallaro/Pdf%20files/Cavallaro%20and%20Rahman%202009.pdf|archive-date=9 November 2016}}&lt;/ref&gt;|region7={{flag|Nepal}}|pop7=51,735|ref7=&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=National Population and Housing Census 2011: Social Characteristics Tables|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Volume05Part02.pdf|journal=Nepal Census|via=Government of Nepal}}&lt;/ref&gt;|languages=[[Santali language|Santal]], [[Hindi]], [[Odia language|Odia]], [[Bengali language|Bengali]], [[Nepali language|Nepali]]|religions='''Majority'''&lt;br /&gt;[[File:Om.svg|15px]] [[Hinduism]] (63%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;&gt;{{cite web |title=ST-14 Scheduled Tribe Population By Religious Community - Jharkhand |url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11908/download/15021/ST-20-00-014-DDW-2011.XLS |website=census.gov.in |access-date=3 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;'''Minority'''&lt;br /&gt;Folk religions ([[Sarnaism|Sarna Dharam]]) (31%)&lt;br /&gt;[[File:Christian cross.svg|12px]] [[Christianity]] (5%), Others (1%)&lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt;|related=[[Munda people|Mundas]]{{•}}[[Ho people|Hos]]{{•}}[[Juang people|Juangs]]{{•}}[[Kharia people|Kharias]]{{•}}[[Savara people|Savaras]]{{•}}[[Korku people|Korkus]]{{•}}[[Bhumij people|Bhumijs]]}}
'''संथाळ''' किंवा '''संथाल''' हा एक [[दक्षिण आशिया|दक्षिण आशियातील]] मुंडा वांशिक आदिम समाज आहे.  संथाळ ही भारतातील [[झारखंड]] आणि [[पश्चिम बंगाल]] राज्यातील लोकसंख्येच्या दृष्टीने सर्वात मोठी जमात आहे आणि ती [[ओडिशा]], [[बिहार]] आणि [[आसाम]] या राज्यांमध्येही आढळते. ते उत्तर बांगलादेशातील [[राजशाही विभाग]] आणि [[रंगपूर विभाग|रंगपूर विभागातील]] सर्वात मोठे वांशिक अल्पसंख्याक आहेत. त्यांची [[नेपाळ]] आणि [[भूतान|भूतानमध्ये]] मोठी लोकसंख्या आहे. [[मुंडा भाषासमूह|मुंडा भाषांपैकी]] सर्वात जास्त बोलल्या जाणाऱ्या [[संथाळी भाषा]] बोलतात.

== व्युत्पत्ती ==
संथाल हे बहुधा एका प्रतिशब्दावरून आले आहे. हा शब्द सांत रहिवाशांना सूचित करतो पश्चिम बंगालमधील [[मिदनापूर|मेदिनापूर प्रदेशातील पूर्वीच्या सिल्डामध्ये]] . {{Sfn|Schulte-Droesch|2018}} संस्कृत शब्द ''सामंत'' किंवा बंगाली ''सांत'' म्हणजे सपाट जमीन. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=http://lsi.gov.in:8081/jspui/bitstream/123456789/5131/1/22153_1961_MID.pdf|title=Census 1961, west bengal-district handbook, Midnapore|publisher=The superintendent, government printing, West Bengal|year=1966|pages=58}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=W5dVaq4_cLoC&amp;pg=PA213|title=Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand|publisher=Gyan Publishing House|year=2010|isbn=9788178351216|pages=213}}&lt;/ref&gt; त्यांचे वांशिक नाव {{Lang|sat|Hor Hopon}} आहे (&quot;मानवजातीचे पुत्र&quot;). {{Sfn|Somers|1979}}

=== मूळ ===
संथाळांच्या साहित्यात त्यांचा संथाळ, सांथाळ, संताळ, सावंतार, सावंताळ इ. नावांनी उल्लेख केल्याचे आढळते. त्यांच्या उत्पत्तीविषयीही अनेक दंतकथा प्रचलित आहेत. रामायणात संथाळांच्या पूर्वजांनी राम-लक्ष्मणांना सहकार्य केल्याचा उल्लेख मिळतो. त्यांच्या मूलस्थाना-विषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही तथापि त्यांची वस्ती प्रथम गंगेच्या खोऱ्यात झाली व नंतर त्यांनी झारखंड राज्यातील छोटा नागपूर ( पालामाऊ,  हजारीबाग,धनबाद, रांची, पूर्व व पश्र्चिम सिंगभूम हे जिल्हे असलेला प्रदेश) या पठारी-जंगली प्रदेशात स्थलांतर केले असे दिसते. इंग्रजांनी जंगल-  तोड सुरू केल्यानंतर ते ईशान्येकडे सरकले. दमिन-इ-कोह हे त्यांचे मुख्य केंद्र बनले. इंग्रजांनी जंगलतोडीत त्यांचा चांगला उपयोग करून घेतला. संथाळांकडे बृयापैकी जमीनजुमला होता पण एकोणिसाव्या शतकारंभी व्यापारी व महाजन सावकार यांनी संथाळांची पिळवणूक करून कर्जफेडीच्या पोटी त्यांच्या जमिनी बळकावल्या आणि त्यांना गुलाम बनविले. परिणामतः संथाळांनी १८५४ मध्ये बंड केले आणि सावकारी नष्ट करावी व जमिनीवरील कर कमी करावा, अशा मागण्या केल्या. इंग्रजांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले, तेव्हा त्यांनी सशस्त्र उठाव करून तिरकमठयाच्या साह्याने अनेक इंग्रजांना मारले. अखेर इंग्रजांच्या लष्कराने हा उठाव मोडला आणि त्यांची दुर्दशा केली परंतु त्यांच्या उद्रेकाचा परिणाम म्हणून पुढे भूदासपद्धती बंद करून स्वतंत्र संथाळ परगणा निर्माण करण्यात आला. प्रत्येक खेडयात मांझी ( पाटील ) अधिकारी नेमून त्यास पोलिसी अधिकार देण्यात आले. याच सुमारास आसाम-बंगालमध्ये चहाचे मळे सुरू झाले. त्यावेळी मळेवाल्यांनी मजूर म्हणून संथाळांची मोठया प्रमाणावर भरती केली. संथाळांचा प्रमुख व्यवसाय शेती असून ते शिकार, मच्छीमारी, गुरे पाळणे इ. उदयोगही करीत. पुढे त्यांनी खाणीतूनकाम करण्यास सुरुवात केली. आसनसोलजवळच्या किंवा जमशेटपूरमधील कोळशाच्या खाणीतून ते प्रामुख्याने काम करतात. दगडी कोळसा फोडण्यात संथाळांनी प्रावीण्य मिळविलेले दिसून येते.&lt;ref name=&quot;मवि&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://vishwakosh.marathi.gov.in/34058 |title=संथाळ |लेखक= |दिनांक= |प्रकाशक= | संकेतस्थळ=vishwakosh.marathi.gov.in |अ‍ॅक्सेसदिनांक=२३ जुलै २०२२ |विदा संकेतस्थळ दुवा= |विदा दिनांक=}}&lt;/ref&gt;

मध्यम उंची, बांधेसूद शरीरयष्टी, कृष्णवर्ण, काळे राठ केस, रूंद चपटे नाक, वाटोळा चेहरा व जाडे ओठ, ही त्यांची काही खास शारीरिक वैशिष्टये होत. त्यांची खेडी जंगलाच्या अंतर्भागात असून ते झोपडयांतून राहतात. प्रत्येक झोपडीत कुलदेवता व पितर यांकरिता स्वतंत्र जागा असते. शिवाय गोठा, कोंबडी-कबुतरे यांची खुराडी आणि डुकरांसाठी आडोसा असतो. प्रत्येक खेड्यात शालवृक्षाखाली प्रमुख देवतेचे स्थान असून या परिसरास जाहेर्थान म्हणतात. गामप्रमुखाच्या घरासमोर मांझी स्थान नावाची जागा असते. तिथे गामसंस्थापकांचा आत्मा वास करतो, अशी त्यांची धारणा आहे. संथाळांचे मुख्य अन्न भात व कडधान्यांचे कालवण होय. याशिवाय ते मांस, मासे, कंदमुळे व फळे खातात. भातापासून ते हांडिया नावाची दारू करतात. मोहाच्या फुलांपासून बनविलेली दारूही असते. त्यांच्या प्रत्येक समारंभात मदयपानास प्राधान्य आहे. ते पान-तंबाखू खातात व बिडीही ओढतात.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;
== धर्म ==
{{Pie chart|thumb=right|color2=maroon|color1=orange|color3=dodgerblue|color4=black|value1=63|value2=31|value3=5|value4=1|label1=[[Hinduism]]|label2=[[Sarnaism]]|label3=[[Christianity]]|label4=Others|caption='''Religion among Santal people'''}}

संथाळांची जमात देशवाली व खरवार किंवा सफा-होर अशा दोन समूहांत विभागलेली आहे. खरवार हे सुधारणावादी असून राम-कांडो देवतेचे अनुयायी होत. त्यांच्यात हासदक, मुरम, किस्कू, हेंबोम, सोदेन, तुडू, बेस्रा, कोरे इ. गणचिन्हे असलेल्या बारा कुळी किंवा पारी असून सु. दोनशे उपकुळी आहेत. त्यांना खूत म्हणतात. एकोणिसाव्या शतकात संथाळांचा मजुरीच्या निमित्ताने नागरी वस्तीशी संपर्क वाढला. त्यामुळे त्यांनी हळूहळू हिंदूंचे देव, रीतिरिवाज, पोशाख यांचे अनुकरण करण्यास सुरुवात केली. पुढे खरवार चळवळीमुळे ते हिंदू धर्माच्या अधिक जवळ आले. ही सामाजिक व राजकीय स्वरूपाची चळवळ असूनती भागत नावाच्या एका संथाळाने रामकांडो या नावाखाली श्रीरामाची उपासना करण्यासाठी १८७१ साली सुरू केली आणि रामाच्या उपासकांनी मदय-मांस वर्ज्य करावे, असा प्रचार केला. शिवाय नियमित स्नान, सांजवात आणि सायंप्रार्थना यांवर या चळवळीने भर दिला. पुढे रामकांडोचे अनेक उपासक झाले. त्यांनी रामासह अन्य हिंदू देवदेवतांची उपासना करण्यास सुरुवात केली. त्यामुळे संथाळ मोठया प्रमाणावर शाकाहारी बनले आणि संथाळांची नवी पिढी शिक्षणाकडेही आकर्षित झाली.&lt;ref name=&quot;मवि&quot; /&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
[[वर्ग:समाज]]
[[वर्ग: मराठी विश्वकोशातून कॉपीपेस्ट मजकूर]]</text>
      <sha1>60sbjytxqzsimqd9u8xboe2dctyul2z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>संथाल जमात</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308627</id>
    <redirect title="संथाळ जमात" />
    <revision>
      <id>2139866</id>
      <timestamp>2022-07-23T16:04:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>नामभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[संथाळ जमात]]</text>
      <sha1>h1uuu3re9x83zt8i1g7o92dwf6dreyi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308628</id>
    <redirect title="पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यू झीलँड दौरा, २०१०-११" />
    <revision>
      <id>2139876</id>
      <timestamp>2022-07-23T16:16:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०१०-११]] वरुन [[पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यू झीलँड दौरा, २०१०-११]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="176" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा न्यू झीलँड दौरा, २०१०-११]]</text>
      <sha1>jadlajhttue5fagqj45olsiyniznqev</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Megha dukre</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308629</id>
    <revision>
      <id>2139900</id>
      <timestamp>2022-07-23T17:21:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="275" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Megha dukre}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २२:५१, २३ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>5jkvw8cdyjhiosyxmmb2her2qkpncpu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>द वायर (भारत)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308630</id>
    <revision>
      <id>2139903</id>
      <timestamp>2022-07-23T18:17:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: '''द वायर''' ही भारतीय ना-नफा बातम्या आणि मतांची वेबसाइट आहे जी इंग्रजी, हिंदी, मराठी आणि उर्दूमध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolut...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4310" xml:space="preserve">'''द वायर''' ही भारतीय ना-नफा बातम्या आणि मतांची वेबसाइट आहे जी इंग्रजी, हिंदी, मराठी आणि उर्दूमध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; त्याची स्थापना 2015 मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन नावाने नानफा संस्था म्हणून आयोजित केली जाते.

प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स[4][5] आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे.[6] वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.[7][8][9] इतिहास सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा हवाला देत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला.[10] 11 मे 2015 रोजी, द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले, एक ना-नफा भारतीय कंपनी.[3][11] इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन[१२] ने द वायरला निधी देखील दिला आहे.[3] वरदराजन असा दावा करतात की प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे,[13] आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणार्‍या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.[13] 13][1][14] द वायरची स्थापना सध्याच्या भारतीय सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.</text>
      <sha1>n9b0i2u7640m1739mkah8p75y7zwz4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139904</id>
      <parentid>2139903</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:20:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4283" xml:space="preserve">'''द वायर''' हे एक भारतीय ना-नफा ऑनलाइन वर्तमानपत्र आहे जे इंग्रजी, हिंदी, मराठी आणि उर्दूमध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; याची स्थापना २०१५ मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन नावाने ना-नफा संस्था म्हणून प्रकाशित केली जाते.

या प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे. वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.

इतिहास

सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा हवाला देत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला. 11 मे 2015 रोजी, द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले, एक ना-नफा भारतीय कंपनी. इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन ने द वायरला निधी देखील दिला आहे. वरदराजन असा दावा करतात की प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे, आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणार्‍या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.

द वायरची स्थापना सध्याच्या भारतीय सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>r1sxhm7l749xeos80cw37sb5fifzu7q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139906</id>
      <parentid>2139904</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:29:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुवे जोडले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4320" xml:space="preserve">'''द वायर''' हे एक भारतीय ना-नफा ऑनलाइन [[वर्तमानपत्र]] आहे जे [[इंग्रजी]], [[हिंदी]], [[मराठी]] आणि [[उर्दू]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; याची स्थापना २०१५ मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती ''स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन'' नावाने ना-नफा संस्था म्हणून प्रकाशित केली जाते.

या प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन [[रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स]] आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे. वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.

इतिहास

सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा हवाला देत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला. 11 मे 2015 रोजी, द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले, एक ना-नफा भारतीय कंपनी. इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन ने द वायरला निधी देखील दिला आहे. वरदराजन असा दावा करतात की प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे, आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणार्‍या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.

द वायरची स्थापना सध्याच्या भारतीय सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>3i5oe27xkzjk8fc60dhd1isaj7tw7kh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139908</id>
      <parentid>2139906</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:31:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>चित्र जोडले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4389" xml:space="preserve">[[चित्र:Wirelogo.svg|इवलेसे|द वायर]]
'''द वायर''' हे एक भारतीय ना-नफा ऑनलाइन [[वर्तमानपत्र]] आहे जे [[इंग्रजी]], [[हिंदी]], [[मराठी]] आणि [[उर्दू]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; याची स्थापना २०१५ मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती ''स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन'' नावाने ना-नफा संस्था म्हणून प्रकाशित केली जाते.

या प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन [[रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स]] आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे. वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.

इतिहास

सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा हवाला देत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला. 11 मे 2015 रोजी, द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले, एक ना-नफा भारतीय कंपनी. इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन ने द वायरला निधी देखील दिला आहे. वरदराजन असा दावा करतात की प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे, आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणार्‍या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.

द वायरची स्थापना सध्याच्या भारतीय सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>o6zks12t3yqcolds3qulvgdcwifvz6d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139910</id>
      <parentid>2139908</parentid>
      <timestamp>2022-07-23T18:35:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>माहितीचौकट जोडली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4448" xml:space="preserve">[[चित्र:Wirelogo.svg|इवलेसे|द वायर]]{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
'''द वायर''' हे एक भारतीय ना-नफा ऑनलाइन [[वर्तमानपत्र]] आहे जे [[इंग्रजी]], [[हिंदी]], [[मराठी]] आणि [[उर्दू]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; याची स्थापना २०१५ मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती ''स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन'' नावाने ना-नफा संस्था म्हणून प्रकाशित केली जाते.

या प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन [[रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स]] आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे. वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.

इतिहास

सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा हवाला देत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला. 11 मे 2015 रोजी, द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले, एक ना-नफा भारतीय कंपनी. इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन ने द वायरला निधी देखील दिला आहे. वरदराजन असा दावा करतात की प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे, आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणार्‍या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.

द वायरची स्थापना सध्याच्या भारतीय सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>dfr7ks0r04h002zhee1phf7nrpswdgf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139992</id>
      <parentid>2139910</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:07:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — योग्य रकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य रकार|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4445" xml:space="preserve">[[चित्र:Wirelogo.svg|इवलेसे|द वायर]]{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
'''द वायर''' हे एक भारतीय ना-नफा ऑनलाइन [[वर्तमानपत्र]] आहे जे [[इंग्रजी]], [[हिंदी]], [[मराठी]] आणि [[उर्दू]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; याची स्थापना २०१५ मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती ''स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन'' नावाने ना-नफा संस्था म्हणून प्रकाशित केली जाते.

या प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन [[रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स]] आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे. वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.

इतिहास

सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा हवाला देत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला. 11 मे 2015 रोजी, द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले, एक ना-नफा भारतीय कंपनी. इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन ने द वायरला निधी देखील दिला आहे. वरदराजन असा दावा करतात की प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे, आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणाऱ्या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.

द वायरची स्थापना सध्याच्या भारतीय सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>56gl3vh9y7efkkcckm83nlux5oubltl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140009</id>
      <parentid>2139992</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4453" xml:space="preserve">[[चित्र:Wirelogo.svg|इवलेसे|द वायर]]{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
'''द वायर''' हे एक भारतीय ना-नफा ऑनलाइन [[वर्तमानपत्र]] आहे जे [[इंग्रजी]], [[हिंदी]], [[मराठी]] आणि [[उर्दू]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये प्रकाशित होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cjr.org/special_report/india_digital_revolution_startups_scoopwhoop_wire_times.php/|title=Can the digital revolution save Indian journalism?|website=Columbia Journalism Review|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; याची स्थापना २०१५ मध्ये सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम.के. वेणू यांनी केली होती आणि ती ''स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशन'' नावाने ना-नफा संस्था म्हणून प्रकाशित केली जाते.

या प्रकाशनाच्या पत्रकारांनी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार जिंकले आहेत, ज्यात तीन [[रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स]] आणि CPJ इंटरनॅशनल प्रेस फ्रीडम अवॉर्ड यांचा समावेश आहे. या वेबसाइटवर व्यापारी आणि राजकारण्यांकडून अनेक मानहानीचे दावे करण्यात आले आहेत, त्यापैकी काहींचे वर्णन सार्वजनिक सहभागाविरुद्ध धोरणात्मक खटले म्हणून करण्यात आले आहे.

== इतिहास ==
सिद्धार्थ वरदराजन यांनी 2013 मध्ये पेपरचे संपादकत्व कौटुंबिकरित्या चालवल्याचा आरोप करत द हिंदूच्या संपादकपदाचा राजीनामा दिला. 11 मे 2015 रोजी द वायरची सुरुवात सिद्धार्थ वरदराजन, सिद्धार्थ भाटिया आणि एम. के. वेणू यांनी केली होती, ज्यांनी सुरुवातीला वेबसाइटला निधी दिला होता. नंतर, ते स्वतंत्र पत्रकारिता फाउंडेशनचा भाग बनले जी एक ना-नफा भारतीय कंपनी होती. इंडिपेंडंट अँड पब्लिक स्पिरिटेड मीडिया फाउंडेशन ने द वायरला निधी देखील दिला. 

वरदराजन असा दावा करतात की हे प्रकाशन &quot;स्वतंत्र पत्रकारितेचे व्यासपीठ&quot; म्हणून तयार केले गेले आहे, आणि त्याची गैर-कॉर्पोरेट संरचना आणि निधी स्त्रोत हे मुख्य प्रवाहातील भारतीय वृत्तपत्रांना त्रास देणाऱ्या &quot;व्यावसायिक आणि राजकीय दबाव&quot; पासून मुक्त करण्याचा हेतू आहे.

द वायरची स्थापना सध्याच्या सत्ताधारी भारतीय जनता पक्षाविरुद्ध &quot;असंतोषाला परावृत्त&quot; करणाऱ्या राजकीय वातावरणाचा परिणाम आणि प्रतिक्रिया आहे असे मानले जाते.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>jjdjsrtqdbzm2oqj6xjglg1wijzf76x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २०११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308632</id>
    <revision>
      <id>2139912</id>
      <timestamp>2022-07-24T02:11:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: 18 एप्रिल ते 24 मे 2011 या कालावधीत पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने वेस्ट इंडिजचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे वेस्ट इंडीज दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="404" xml:space="preserve">18 एप्रिल ते 24 मे 2011 या कालावधीत पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने वेस्ट इंडिजचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे वेस्ट इंडीज दौरे]]</text>
      <sha1>my0wnqlth2owu34h7qeu2myvp4kky8c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139913</id>
      <parentid>2139912</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T02:22:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3296" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २०११
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team2_name               = वेस्ट इंडिज 
|  from_date                = १८ एप्रिल २०११
|  to_date                  = २४ मे २०११
|  team1_captain            = [[शाहिद आफ्रिदी]] (वनडे/टी२०आ)&lt;br&gt;[[मिसबाह-उल-हक]] (कसोटी)
|  team2_captain            = [[डॅरेन सॅमी]]
|  no_of_tests              = 2
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (१८१)
|  team2_tests_most_runs    = [[डॅरेन ब्राव्हो]] (१०७)
|  team1_tests_most_wickets = [[सईद अजमल]] (१७)
|  team2_tests_most_wickets = [[रवी रामपॉल]] (११)
|  player_of_test_series    = [[सईद अजमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 0
| team2_twenty20s_won           = 1
| team1_twenty20s_most_runs     = [[उमर अकमल]] (४१)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (६५)
| team1_twenty20s_most_wickets  = अब्दुर रहमान (२)&lt;br&gt;[[सईद अजमल]] (२)&lt;br&gt;[[वहाब रियाझ]] (२)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[देवेंद्र बिशू]] (४)
| player_of_twenty20_series     = [[देवेंद्र बिशू]] (वेस्ट इंडिज)
|  no_of_ODIs               = 5
|  team1_ODIs_won           = 3
|  team2_ODIs_won           = 2
|  team1_ODIs_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (२६७)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (२७९)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (७)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[देवेंद्र बिशू]] (११)
|  player_of_ODI_series     = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
}}

१८ एप्रिल ते २४ मे २०११ या कालावधीत पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने वेस्ट इंडिजचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन कसोटी, एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) आणि पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.espncricinfo.com/west-indies-v-pakistan-2011/content/series/489196.html?template=fixtures|title=Pakistan tour of West Indies 2011|date=5 April 2011|access-date=5 April 2011|publisher=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे वेस्ट इंडीज दौरे]]</text>
      <sha1>5eewgqugpmxjonc0noz2bh7ph8c3g1q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139914</id>
      <parentid>2139913</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T02:28:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5065" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २०११
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team2_name               = वेस्ट इंडिज 
|  from_date                = १८ एप्रिल २०११
|  to_date                  = २४ मे २०११
|  team1_captain            = [[शाहिद आफ्रिदी]] (वनडे/टी२०आ)&lt;br&gt;[[मिसबाह-उल-हक]] (कसोटी)
|  team2_captain            = [[डॅरेन सॅमी]]
|  no_of_tests              = 2
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (१८१)
|  team2_tests_most_runs    = [[डॅरेन ब्राव्हो]] (१०७)
|  team1_tests_most_wickets = [[सईद अजमल]] (१७)
|  team2_tests_most_wickets = [[रवी रामपॉल]] (११)
|  player_of_test_series    = [[सईद अजमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 0
| team2_twenty20s_won           = 1
| team1_twenty20s_most_runs     = [[उमर अकमल]] (४१)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (६५)
| team1_twenty20s_most_wickets  = अब्दुर रहमान (२)&lt;br&gt;[[सईद अजमल]] (२)&lt;br&gt;[[वहाब रियाझ]] (२)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[देवेंद्र बिशू]] (४)
| player_of_twenty20_series     = [[देवेंद्र बिशू]] (वेस्ट इंडिज)
|  no_of_ODIs               = 5
|  team1_ODIs_won           = 3
|  team2_ODIs_won           = 2
|  team1_ODIs_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (२६७)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (२७९)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (७)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[देवेंद्र बिशू]] (११)
|  player_of_ODI_series     = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
}}

१८ एप्रिल ते २४ मे २०११ या कालावधीत पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने वेस्ट इंडिजचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन कसोटी, एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) आणि पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.espncricinfo.com/west-indies-v-pakistan-2011/content/series/489196.html?template=fixtures|title=Pakistan tour of West Indies 2011|date=5 April 2011|access-date=5 April 2011|publisher=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==
===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date = २१ एप्रिल २०११
  | team1 = {{cr-rt|WIN}}
  | score1 = १५०/७ (२० षटके)
  | score2 = १४३/९ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|PAK}}
  | runs1 = [[लेंडल सिमन्स]] ६५ (४४)
  | wickets1 = अब्दुर रहमान २/२२ (४ षटके)
  | runs2 = [[उमर अकमल]] ४१ (४१)
  | wickets2 = [[देवेंद्र बिशू]] ४/१७ (४ षटके)
  | result = वेस्ट इंडिज ७ धावांनी जिंकला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/west-indies-v-pakistan-2011/engine/match/489212.html धावफलक]
  | venue = ब्यूजौर स्टेडियम, ग्रोस आयलेट, [[सेंट लुसिया]]
  | umpires = नॉर्मन माल्कम आणि पीटर नीरो (दोन्ही वेस्ट इंडिज)
  | motm = [[देवेंद्र बिशू]] (वेस्ट इंडिज)
  | toss = वेस्ट इंडिजने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
  | rain =
  | notes = डॅन्झा हयात, क्रिस्टोफर बार्नवेल, आंद्रे रसेल, अॅशले नर्स, देवेंद्र बिशू (वेस्ट इंडीज); मोहम्मद सलमान आणि जुनैद खान (पाकिस्तान) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे वेस्ट इंडीज दौरे]]</text>
      <sha1>fuxc4v6kzgy6a2qrxohmpyi0kau39r9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139996</id>
      <parentid>2139914</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:09:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#गट २|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5065" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २०११
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team2_name               = वेस्ट इंडिज 
|  from_date                = १८ एप्रिल २०११
|  to_date                  = २४ मे २०११
|  team1_captain            = [[शाहिद आफ्रिदी]] (वनडे/टी२०आ)&lt;br&gt;[[मिसबाह-उल-हक]] (कसोटी)
|  team2_captain            = [[डॅरेन सॅमी]]
|  no_of_tests              = 2
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (१८१)
|  team2_tests_most_runs    = [[डॅरेन ब्राव्हो]] (१०७)
|  team1_tests_most_wickets = [[सईद अजमल]] (१७)
|  team2_tests_most_wickets = [[रवी रामपॉल]] (११)
|  player_of_test_series    = [[सईद अजमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 0
| team2_twenty20s_won           = 1
| team1_twenty20s_most_runs     = [[उमर अकमल]] (४१)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (६५)
| team1_twenty20s_most_wickets  = अब्दुर रहमान (२)&lt;br&gt;[[सईद अजमल]] (२)&lt;br&gt;[[वहाब रियाझ]] (२)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[देवेंद्र बिशू]] (४)
| player_of_twenty20_series     = [[देवेंद्र बिशू]] (वेस्ट इंडिज)
|  no_of_ODIs               = 5
|  team1_ODIs_won           = 3
|  team2_ODIs_won           = 2
|  team1_ODIs_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (२६७)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (२७९)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[वहाब रियाझ]] (७)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[देवेंद्र बिशू]] (११)
|  player_of_ODI_series     = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
}}

१८ एप्रिल ते २४ मे २०११ या कालावधीत पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने वेस्ट इंडीजचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन कसोटी, एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) आणि पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.espncricinfo.com/west-indies-v-pakistan-2011/content/series/489196.html?template=fixtures|title=Pakistan tour of West Indies 2011|date=5 April 2011|access-date=5 April 2011|publisher=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==
===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date = २१ एप्रिल २०११
  | team1 = {{cr-rt|WIN}}
  | score1 = १५०/७ (२० षटके)
  | score2 = १४३/९ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|PAK}}
  | runs1 = [[लेंडल सिमन्स]] ६५ (४४)
  | wickets1 = अब्दुर रहमान २/२२ (४ षटके)
  | runs2 = [[उमर अकमल]] ४१ (४१)
  | wickets2 = [[देवेंद्र बिशू]] ४/१७ (४ षटके)
  | result = वेस्ट इंडिज ७ धावांनी जिंकला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/west-indies-v-pakistan-2011/engine/match/489212.html धावफलक]
  | venue = ब्यूजौर स्टेडियम, ग्रोस आयलेट, [[सेंट लुसिया]]
  | umpires = नॉर्मन माल्कम आणि पीटर नीरो (दोन्ही वेस्ट इंडिज)
  | motm = [[देवेंद्र बिशू]] (वेस्ट इंडिज)
  | toss = वेस्ट इंडिजने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
  | rain =
  | notes = डॅन्झा हयात, क्रिस्टोफर बार्नवेल, आंद्रे रसेल, अॅशले नर्स, देवेंद्र बिशू (वेस्ट इंडीज); मोहम्मद सलमान आणि जुनैद खान (पाकिस्तान) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे वेस्ट इंडीज दौरे]]</text>
      <sha1>o8gz7dnt000zsjrmrkmqjlr5vspq3kb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीलंका क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308633</id>
    <revision>
      <id>2139916</id>
      <timestamp>2022-07-24T03:00:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: 14 मे ते 9 जुलै 2011 या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघाने इंग्लंडचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="368" xml:space="preserve">14 मे ते 9 जुलै 2011 या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघाने इंग्लंडचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</text>
      <sha1>1isztsil00fmrnx1oeqw681qnhpm3ey</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139919</id>
      <parentid>2139916</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:10:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3552" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = श्रीलंका क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०११
| team1_image              = Flag of Sri Lanka.svg
| team1_name               = श्रीलंका
| team2_image              = Flag of England.svg
| team2_name               = इंग्लंड
| from_date                = १४ मे 
| to_date                  = ९ जुलै २०११
| team1_captain            = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (पहिली आणि दुसरी कसोटी, वनडे)&lt;br /&gt;[[कुमार संगकारा]] (तिसरी कसोटी)&lt;br /&gt;थिलिना कंदंबी (टी२०आ) 
| team2_captain            = अँड्र्यू स्ट्रॉस (कसोटी)&lt;br /&gt;[[स्टुअर्ट ब्रॉड]] (टी२०आ)&lt;br /&gt;अॅलिस्टर कुक (वनडे)
| no_of_tests              = 3
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (२५३)
| team2_tests_most_runs    = अॅलिस्टर कुक (३९०)
| team1_tests_most_wickets = ख्रिस ट्रेमलेट (१५)
| team2_tests_most_wickets = [[चणका वेलेगेदरा]] (७)
| player_of_test_series    = प्रसन्ना जयवर्धने (श्रीलंका) आणि ख्रिस ट्रेमलेट (इंग्लंड)
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[महेला जयवर्धने]] (७२) 
| team2_twenty20s_most_runs    = इऑन मॉर्गन (४७) 
| team1_twenty20s_most_wickets = [[जेड डर्नबॅच]] (१) 
| team2_twenty20s_most_wickets = [[लसिथ मलिंगा]] (२)
| player_of_twenty20_series    = [[महेला जयवर्धने]] (श्रीलंका)
| no_of_ODIs               = 5
| team1_ODIs_won           = 2
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = [[महेला जयवर्धने]] (२४६)
| team2_ODIs_most_runs     = अॅलिस्टर कुक (२९८)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[सुरज रणदिव]] (९)
| team2_ODIs_most_wickets  = [[जेम्स अँडरसन]] (९)
| player_of_ODI_series     = अॅलिस्टर कुक (इंग्लंड)
}}
१४ मे ते ९ जुलै २०११ या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघाने इंग्लंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात श्रीलंका आणि इंग्लंड यांच्यातील तीन कसोटी, एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) आणि पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.espncricinfo.com/england/content/story/474490.html |title=ECB confirm Sri Lanka and India fixtures |date=26 August 2010 |access-date=3 April 2011 |publisher=ESPN Cricinfo }}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</text>
      <sha1>43gimcr2muvm58978ps1p2o28j0ranx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139920</id>
      <parentid>2139919</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:16:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5010" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = श्रीलंका क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०११
| team1_image              = Flag of Sri Lanka.svg
| team1_name               = श्रीलंका
| team2_image              = Flag of England.svg
| team2_name               = इंग्लंड
| from_date                = १४ मे 
| to_date                  = ९ जुलै २०११
| team1_captain            = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (पहिली आणि दुसरी कसोटी, वनडे)&lt;br /&gt;[[कुमार संगकारा]] (तिसरी कसोटी)&lt;br /&gt;थिलिना कंदंबी (टी२०आ) 
| team2_captain            = अँड्र्यू स्ट्रॉस (कसोटी)&lt;br /&gt;[[स्टुअर्ट ब्रॉड]] (टी२०आ)&lt;br /&gt;अॅलिस्टर कुक (वनडे)
| no_of_tests              = 3
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (२५३)
| team2_tests_most_runs    = अॅलिस्टर कुक (३९०)
| team1_tests_most_wickets = ख्रिस ट्रेमलेट (१५)
| team2_tests_most_wickets = [[चणका वेलेगेदरा]] (७)
| player_of_test_series    = प्रसन्ना जयवर्धने (श्रीलंका) आणि ख्रिस ट्रेमलेट (इंग्लंड)
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[महेला जयवर्धने]] (७२) 
| team2_twenty20s_most_runs    = इऑन मॉर्गन (४७) 
| team1_twenty20s_most_wickets = [[जेड डर्नबॅच]] (१) 
| team2_twenty20s_most_wickets = [[लसिथ मलिंगा]] (२)
| player_of_twenty20_series    = [[महेला जयवर्धने]] (श्रीलंका)
| no_of_ODIs               = 5
| team1_ODIs_won           = 2
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = [[महेला जयवर्धने]] (२४६)
| team2_ODIs_most_runs     = अॅलिस्टर कुक (२९८)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[सुरज रणदिव]] (९)
| team2_ODIs_most_wickets  = [[जेम्स अँडरसन]] (९)
| player_of_ODI_series     = अॅलिस्टर कुक (इंग्लंड)
}}
१४ मे ते ९ जुलै २०११ या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघाने इंग्लंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात श्रीलंका आणि इंग्लंड यांच्यातील तीन कसोटी, एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) आणि पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.espncricinfo.com/england/content/story/474490.html |title=ECB confirm Sri Lanka and India fixtures |date=26 August 2010 |access-date=3 April 2011 |publisher=ESPN Cricinfo }}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==
===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = २५ जून २०११
 | team1 = {{cr-rt|ENG}}
 | score1 = १३६/९ (२० षटके)
 | score2 = १३७/१ (१७.२ षटके)
 | team2 = {{cr|SRI}}
 | runs1 = इऑन मॉर्गन ४७ (३२)
 | wickets1 = [[लसिथ मलिंगा]] २/१५ (४ षटके)
 | runs2 = [[महेला जयवर्धने]] ७२[[नाबाद|*]] (५७)
 | wickets2 = [[जेड डर्नबॅच]] १/१८ (३ षटके)
 | result = श्रीलंकाने ९ गडी राखून विजय मिळवला 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/england-v-sri-lanka-2011/engine/match/474466.html धावफलक]
 | venue = काउंटी क्रिकेट ग्राउंड, [[ब्रिस्टल]]
 | umpires = रिचर्ड केटलबरो (इंग्लंड) आणि [[नायजेल लाँग]] (इंग्लंड)
 | motm = [[महेला जयवर्धने]] (श्रीलंका)
 | toss = श्रीलंकेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | rain = [[सनथ जयसूर्या]] (श्रीलंका) साठी हा शेवटचा टी२०आ होता.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</text>
      <sha1>h77gwvkl2qn4grmewicfyuioossmxd2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139921</id>
      <parentid>2139920</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:16:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5006" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = श्रीलंका क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०११
| team1_image              = Flag of Sri Lanka.svg
| team1_name               = श्रीलंका
| team2_image              = Flag of England.svg
| team2_name               = इंग्लंड
| from_date                = १४ मे 
| to_date                  = ९ जुलै २०११
| team1_captain            = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (पहिली आणि दुसरी कसोटी, वनडे)&lt;br /&gt;[[कुमार संगकारा]] (तिसरी कसोटी)&lt;br /&gt;थिलिना कंदंबी (टी२०आ) 
| team2_captain            = अँड्र्यू स्ट्रॉस (कसोटी)&lt;br /&gt;[[स्टुअर्ट ब्रॉड]] (टी२०आ)&lt;br /&gt;अॅलिस्टर कुक (वनडे)
| no_of_tests              = 3
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (२५३)
| team2_tests_most_runs    = अॅलिस्टर कुक (३९०)
| team1_tests_most_wickets = ख्रिस ट्रेमलेट (१५)
| team2_tests_most_wickets = चणका वेलेगेदरा (७)
| player_of_test_series    = प्रसन्ना जयवर्धने (श्रीलंका) आणि ख्रिस ट्रेमलेट (इंग्लंड)
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[महेला जयवर्धने]] (७२) 
| team2_twenty20s_most_runs    = इऑन मॉर्गन (४७) 
| team1_twenty20s_most_wickets = [[जेड डर्नबॅच]] (१) 
| team2_twenty20s_most_wickets = [[लसिथ मलिंगा]] (२)
| player_of_twenty20_series    = [[महेला जयवर्धने]] (श्रीलंका)
| no_of_ODIs               = 5
| team1_ODIs_won           = 2
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = [[महेला जयवर्धने]] (२४६)
| team2_ODIs_most_runs     = अॅलिस्टर कुक (२९८)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[सुरज रणदिव]] (९)
| team2_ODIs_most_wickets  = [[जेम्स अँडरसन]] (९)
| player_of_ODI_series     = अॅलिस्टर कुक (इंग्लंड)
}}
१४ मे ते ९ जुलै २०११ या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघाने इंग्लंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात श्रीलंका आणि इंग्लंड यांच्यातील तीन कसोटी, एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) आणि पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.espncricinfo.com/england/content/story/474490.html |title=ECB confirm Sri Lanka and India fixtures |date=26 August 2010 |access-date=3 April 2011 |publisher=ESPN Cricinfo }}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==
===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = २५ जून २०११
 | team1 = {{cr-rt|ENG}}
 | score1 = १३६/९ (२० षटके)
 | score2 = १३७/१ (१७.२ षटके)
 | team2 = {{cr|SRI}}
 | runs1 = इऑन मॉर्गन ४७ (३२)
 | wickets1 = [[लसिथ मलिंगा]] २/१५ (४ षटके)
 | runs2 = [[महेला जयवर्धने]] ७२[[नाबाद|*]] (५७)
 | wickets2 = [[जेड डर्नबॅच]] १/१८ (३ षटके)
 | result = श्रीलंकाने ९ गडी राखून विजय मिळवला 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/england-v-sri-lanka-2011/engine/match/474466.html धावफलक]
 | venue = काउंटी क्रिकेट ग्राउंड, [[ब्रिस्टल]]
 | umpires = रिचर्ड केटलबरो (इंग्लंड) आणि [[नायजेल लाँग]] (इंग्लंड)
 | motm = [[महेला जयवर्धने]] (श्रीलंका)
 | toss = श्रीलंकेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | rain = [[सनथ जयसूर्या]] (श्रीलंका) साठी हा शेवटचा टी२०आ होता.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</text>
      <sha1>rdoix78t822mqfbhmzfpxvcbygoojyi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Sahiliqbalhi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308634</id>
    <revision>
      <id>2139918</id>
      <timestamp>2022-07-24T03:09:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>स्वागत</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">{{स्वागत}}</text>
      <sha1>6tmpim0dou1zu3xx6d3rdhzgmbkti17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308635</id>
    <revision>
      <id>2139924</id>
      <timestamp>2022-07-24T03:31:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: 28 ऑगस्ट ते 18 सप्टेंबर 2011 दरम्यान पाकिस्तान क्रिकेट संघाने झिम्बाब्वेचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="404" xml:space="preserve">28 ऑगस्ट ते 18 सप्टेंबर 2011 दरम्यान पाकिस्तान क्रिकेट संघाने झिम्बाब्वेचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>041odwg7a85jwh9uilx7g4w2q7bkrsc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139925</id>
      <parentid>2139924</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:40:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3393" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान
|  team2_image              = Flag of Zimbabwe.svg
|  team2_name               = झिम्बाब्वे 
|  from_date                = २८ ऑगस्ट
|  to_date                  = १८ सप्टेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
|  team2_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
|  no_of_tests              = 1
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 0
|  team1_tests_most_runs    = मोहम्मद हाफिज (१५७) 
|  team2_tests_most_runs    = [[टीनो मावयो]] (१७५)
|  team1_tests_most_wickets = एजाज चीमा (८)
|  team2_tests_most_wickets = [[रे प्राईस]] (४)
|  player_of_test_series    = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
|  no_of_ODIs               = 3
|  team1_ODIs_won           = 3
|  team2_ODIs_won           = 0
|  team1_ODIs_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (१८८)&lt;br&gt; युनूस खान {१५९}
|  team2_ODIs_most_runs     = वुसी सिबांदा (१४६)
|  team1_ODIs_most_wickets  = एजाज चीमा (८)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[एल्टन चिगुम्बुरा]] (३)
|  player_of_ODI_series     = युनूस खान (पाकिस्तान)
|  no_of_twenty20s = 2
|  team1_twenty20s_won = 2
|  team2_twenty20s_won = 0
|  team1_twenty20s_most_runs = मोहम्मद हाफिज (१२२)
|  team2_twenty20s_most_runs = तातेंडा तैबू (४३)
|  team1_twenty20s_most_wickets = मोहम्मद हाफिज (७)
|  team2_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (४)
|  player_of_twenty20_series = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
}}

२८ ऑगस्ट ते १८ सप्टेंबर २०११ दरम्यान पाकिस्तान क्रिकेट संघाने झिम्बाब्वेचा दौरा केला. पाकिस्तानने झिम्बाब्वे राष्ट्रीय संघाविरुद्ध एक कसोटी, तीन एकदिवसीय आणि दोन ट्वेंटी-२० आंतरराष्ट्रीय सामने आणि झिम्बाब्वेच्या प्रतिनिधी संघाविरुद्ध एक प्रथम श्रेणी सामना खेळला.&lt;ref&gt;[http://www.cricschedule.com/series/77-pakistan-tour-of-zimbabwe-2011-schedule-fixtures.html Pakistani Cricket Team in Zimbabwe in 2011] ''cricschedule.com''. Retrieved 27 July 2011&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.cricketworld4u.com/series/pak-in-zim-2011 Zimbabwe vs Pakistan Home]''cricketworld4u.com''. Retrieved 27 July 2011&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>pzjzpmwbma43v5tvssj7c924hraobj7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139930</id>
      <parentid>2139925</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T03:48:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6310" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान
|  team2_image              = Flag of Zimbabwe.svg
|  team2_name               = झिम्बाब्वे 
|  from_date                = २८ ऑगस्ट
|  to_date                  = १८ सप्टेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
|  team2_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
|  no_of_tests              = 1
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 0
|  team1_tests_most_runs    = मोहम्मद हाफिज (१५७) 
|  team2_tests_most_runs    = [[टीनो मावयो]] (१७५)
|  team1_tests_most_wickets = एजाज चीमा (८)
|  team2_tests_most_wickets = [[रे प्राईस]] (४)
|  player_of_test_series    = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
|  no_of_ODIs               = 3
|  team1_ODIs_won           = 3
|  team2_ODIs_won           = 0
|  team1_ODIs_most_runs     = मोहम्मद हाफिज (१८८)&lt;br&gt; युनूस खान {१५९}
|  team2_ODIs_most_runs     = वुसी सिबांदा (१४६)
|  team1_ODIs_most_wickets  = एजाज चीमा (८)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[एल्टन चिगुम्बुरा]] (३)
|  player_of_ODI_series     = युनूस खान (पाकिस्तान)
|  no_of_twenty20s = 2
|  team1_twenty20s_won = 2
|  team2_twenty20s_won = 0
|  team1_twenty20s_most_runs = मोहम्मद हाफिज (१२२)
|  team2_twenty20s_most_runs = तातेंडा तैबू (४३)
|  team1_twenty20s_most_wickets = मोहम्मद हाफिज (७)
|  team2_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (४)
|  player_of_twenty20_series = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
}}

२८ ऑगस्ट ते १८ सप्टेंबर २०११ दरम्यान पाकिस्तान क्रिकेट संघाने झिम्बाब्वेचा दौरा केला. पाकिस्तानने झिम्बाब्वे राष्ट्रीय संघाविरुद्ध एक कसोटी, तीन एकदिवसीय आणि दोन ट्वेंटी-२० आंतरराष्ट्रीय सामने आणि झिम्बाब्वेच्या प्रतिनिधी संघाविरुद्ध एक प्रथम श्रेणी सामना खेळला.&lt;ref&gt;[http://www.cricschedule.com/series/77-pakistan-tour-of-zimbabwe-2011-schedule-fixtures.html Pakistani Cricket Team in Zimbabwe in 2011] ''cricschedule.com''. Retrieved 27 July 2011&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.cricketworld4u.com/series/pak-in-zim-2011 Zimbabwe vs Pakistan Home]''cricketworld4u.com''. Retrieved 27 July 2011&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =१६ सप्टेंबर २०११
  | team1 = {{cr-rt|PAK}}
  | score1 = १९८/४ (२० षटके)
  | score2 = ११३ (१५.२ षटके)
  | team2 = {{cr|ZIM}}
  | runs1 = मोहम्मद हाफिज ७१ (४८)
  | wickets1 = [[चमु चिभाभा]] १/१७ (३ षटके)
  | runs2 = [[चार्ल्स कॉव्हेंट्री]] ३० (१३)
  | wickets2 = मोहम्मद हाफिज ४/१० (२.२ षटके)
  | result = पाकिस्तानने ८५ धावांनी विजय मिळवला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/523735.html धावफलक]
  | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
  | umpires = जेरेमिया माटीबिरी आणि [[रसेल टिफिन]] (दोन्ही झिम्बाब्वे)
  | motm = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
  | toss = झिम्बाब्वेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला
  | rain =
  | notes = एझाझ चीमा, रमीझ राजा आणि यासिर शाह (सर्व पाकिस्तान) आणि काइल जार्विस (झिम्बाब्वे) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले.
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  १८ सप्टेंबर २०११
  | team1 = {{cr-rt|PAK}}
  | score1 = १४१/७ (२० षटके)
  | score2 = १३६/७ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|ZIM}}
  | runs1 = मोहम्मद हाफिज ५१ (३८)
  | wickets1 = काइल जार्विस ३/१४ (४ षटके)
  | runs2 = तातेंडा तैबू ३७ (२८)
  | wickets2 = मोहम्मद हाफिज ३/११ (३ षटके)
  | result = पाकिस्तान ५ धावांनी जिंकला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/523736.html धावफलक]
  | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
  | umpires = ओवेन चिरोम्बे (झिम्बाब्वे) आणि जेरेमिया माटीबिरी (झिम्बाब्वे)
  | motm = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
  | toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला
  | rain =
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>bpc475at1z7x74tmt4tqdhl2gyazo0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०११</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308636</id>
    <revision>
      <id>2139931</id>
      <timestamp>2022-07-24T03:51:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: वेस्ट इंडियन क्रिकेट टीमने सप्टेंबर २०११ मध्ये इंग्लंडचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="367" xml:space="preserve">वेस्ट इंडियन क्रिकेट टीमने सप्टेंबर २०११ मध्ये इंग्लंडचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</text>
      <sha1>2ccn145z801p2d74s752alfyj618133</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139932</id>
      <parentid>2139931</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:11:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7600" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name             = वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०११
| team1_image             = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
| team1_name              = वेस्ट इंडिज 
| team2_image             = Flag of England.svg
| team2_name              = इंग्लंड 
| from_date               = 23 सप्टेंबर 2011
| to_date                 = 25 सप्टेंबर 2011
| team1_captain           = [[डॅरेन सॅमी]]
| team2_captain           = [[ग्रॅम स्वान]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = [[जॉन्सन चार्ल्स]] (57)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[क्रेग कीस्वेटर]] (68)
| team1_twenty20s_most_wickets = गेरे माथुरिन (3)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[रवी बोपारा]] (5)
| player_of_twenty20_series    = 
}}
वेस्ट इंडियन क्रिकेट टीमने सप्टेंबर २०११ मध्ये इंग्लंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन टी-२० सामन्यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite news |title=England v West Indies  |url=http://www.espncricinfo.com/england-v-west-indies-2011/content/series/525814.html |work=ESPNcricinfo |publisher=ESPN |date=24 August 2011 |access-date=24 August 2011 }}&lt;/ref&gt; डब्ल्यूआईसीबी आणि माध्यमांसोबतच्या कराराची पूर्तता करण्यासाठी लंडनमधील सामने ईसीबी ने आयोजित केले होते.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/14642996.stm |title=West Indies name weakened squad for Twenty20s in England |publisher=BBC Sport |date=24 August 2011 |access-date=24 August 2011 }}&lt;/ref&gt;

==खेळाडू==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! {{cr|WIN}} 
! {{cr|ENG}}
|- style=&quot;vertical-align:top&quot;
|
* [[डॅरेन सॅमी]] ([[कर्णधार (क्रिकेट)|कर्णधार]])
* [[ख्रिस्तोफर बार्नवेल]]
* मैल बास्कोम्बे
* [[देवेंद्र बिशू]]
* नक्रमाह बोनेर
* [[जॉन्सन चार्ल्स]]
* डर्विन ख्रिश्चन ([[यष्टिरक्षक]])
* [[फिडेल एडवर्ड्स]]
* डॅन्झा हयात
* ऍशले नर्स
* [[आंद्रे रसेल]]
* मार्लन सॅम्युअल्स
* कृष्णर सांतोकी
* [[ड्वेन स्मिथ]]
|
* [[ग्रॅम स्वान]] ([[कर्णधार (क्रिकेट)|कर्णधार]])
* [[जेम्स अँडरसन]]
* [[जॉनी बेअरस्टो]]
* [[रवी बोपारा]]
* [[स्कॉट बोर्थविक]]
* [[टिम ब्रेसनन]]
* डॅनी ब्रिग्ज
* [[जोस बटलर]]
* [[जेड डर्नबॅच]]
* [[स्टीव्हन फिन]]
* [[अॅलेक्स हेल्स]]
* [[क्रेग कीस्वेटर]] ([[यष्टिरक्षक]])
* समित पटेल
* [[बेन स्टोक्स]]
|}

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = २३ सप्टेंबर २०११
 | team1 = {{cr|WIN}}
 | score1 = १२५ (१९.४ षटके)
 | score2 = १२८/० (१५.२ षटके)
 | team2 = {{cr-rt|ENG}}
 | runs1 = [[जॉन्सन चार्ल्स]] ३६ (३९)
 | wickets1 = [[रवी बोपारा]] ४/१० (३.४ षटके)
 | runs2 = [[अॅलेक्स हेल्स]] ६२[[नाबाद|*]] (४८)
 | wickets2 = 
 | result = इंग्लंडने १० गडी राखून विजय मिळवला
 | report = [http://www.espncricinfo.com/england-v-west-indies-2011/engine/match/525816.html धावफलक]
 | venue = [[द ओव्हल]], [[लंडन]]
 | umpires = [[रॉब बेली]] (इंग्लंड) आणि [[नायजेल लाँग]] (इंग्लंड)
 | motm = [[रवी बोपारा]] (इंग्लंड)
 | toss = इंग्लंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = बेन स्टोक्स, जॉनी बेअरस्टो (इंग्लंड) आणि डर्विन ख्रिश्चन, एनक्रुमाह बोनर आणि जॉन्सन चार्ल्स (वेस्ट इंडीज) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले.
*रवी बोपाराने १० धावांत ४ बळी घेत टी-२० आंतरराष्ट्रीय सामन्यात इंग्लिश गोलंदाजाने सर्वोत्तम आकड्यांचा नवा विक्रम प्रस्थापित केला.&lt;ref&gt;{{cite news |title=Graeme Swann backs Ravi Bopara to shine as an all-rounder |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/15042508.stm |work=BBC Sport |publisher=British Broadcasting Corporation |date=24 September 2011 |access-date=24 September 2011 }}&lt;/ref&gt;
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = २५ सप्टेंबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|WIN}}
 | score1 = ११३/५ (२० षटके)
 | score2 = ८८ (१६.४ षटके)
 | team2 = {{cr|ENG}}
 | runs1 = मार्लन सॅम्युअल्स ३५[[नाबाद|*]] (३५)
 | wickets1 = समित पटेल २/२२ (४ षटके)
 | runs2 = [[बेन स्टोक्स]] ३१ (२३)
 | wickets2 = गेरे माथुरिन ३/९ (४ षटके)
 | result = वेस्ट इंडिज २५ धावांनी जिंकला
 | report = [http://www.espncricinfo.com/england-v-west-indies-2011/engine/match/525817.html धावफलक]
 | venue = [[द ओव्हल]], [[लंडन]]
 | umpires = [[रिचर्ड इलिंगवर्थ]] (इंग्लंड) आणि [[नायजेल लाँग]] (इंग्लंड)
 | motm = गेरे माथुरिन (वेस्ट इंडीज)
 | toss = इंग्लंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = गॅरे माथुरिन, क्रिश्मार सँटोकी आणि माइल्स बास्कोम्बे (वेस्ट इंडीज) आणि स्कॉट बोर्थविक (इंग्लंड) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे इंग्लंड दौरे]]</text>
      <sha1>lnxnk8o48x82ms1q060zpc3qc4cs13a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308637</id>
    <revision>
      <id>2139933</id>
      <timestamp>2022-07-24T04:13:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: वेस्ट इंडिज क्रिकेट संघाने ऑक्टोबर २०११ मध्ये बांगलादेशचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="376" xml:space="preserve">वेस्ट इंडिज क्रिकेट संघाने ऑक्टोबर २०११ मध्ये बांगलादेशचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>cwuzpu0u66si4iiyz3zwhkyun9p2k4m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139936</id>
      <parentid>2139933</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:21:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3010" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of Bangladesh.svg
|  team1_name               = बांगलादेश
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team2_name               = वेस्ट इंडिज 
|  from_date                = ऑक्टोबर २०११
|  to_date                  = नोव्हेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मुशफिकर रहीम]]
|  team2_captain            = [[डॅरेन सॅमी]]
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 0
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मुशफिकर रहीम]] (४१)
| team2_twenty20s_most_runs     = मार्लन सॅम्युअल्स (५८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = शफीउल इस्लाम (२)
| team2_twenty20s_most_wickets  = मार्लन सॅम्युअल्स (२)
| player_of_twenty20_series     = [[मुशफिकर रहीम]]
|  no_of_tests              = 2
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_won          = 0
|  team2_tests_most_runs    = [[कर्क एडवर्ड्स]] (२५२)
|  team1_tests_most_runs    = [[तमीम इक्बाल]] (१८६)
|  team2_tests_most_wickets = [[देवेंद्र बिशू]] (११)
|  team1_tests_most_wickets = [[शाकिब अल हसन]] (१०)
|  player_of_test_series    = [[शाकिब अल हसन]]
|  no_of_ODIs               = 3
|  team2_ODIs_won           = 2
|  team1_ODIs_won           = 1
|  team2_ODIs_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (२०२)
|  team1_ODIs_most_runs     = [[मुशफिकर रहीम]] (१००)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[रवी रामपॉल]] (४)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[शाकिब अल हसन]] (६)
|  player_of_ODI_series     = मार्लन सॅम्युअल्स
}}

वेस्ट इंडिज क्रिकेट संघाने ऑक्टोबर २०११ मध्ये बांगलादेशचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक ट्वेंटी-२० (टी२०आ), दोन कसोटी सामने आणि तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.cricwaves.com/cricket/pages/ICC-Cricket-Calender-2011.html |title=West Indian tour of Bangladesh 2011–12 |access-date=10 September 2011 |publisher=cricwaves.com}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>q3r56ai9xgsg80cnlzstxe0ua31i7bu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139938</id>
      <parentid>2139936</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:25:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4395" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of Bangladesh.svg
|  team1_name               = बांगलादेश
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team2_name               = वेस्ट इंडिज 
|  from_date                = ऑक्टोबर २०११
|  to_date                  = नोव्हेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मुशफिकर रहीम]]
|  team2_captain            = [[डॅरेन सॅमी]]
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 0
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मुशफिकर रहीम]] (४१)
| team2_twenty20s_most_runs     = मार्लन सॅम्युअल्स (५८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = शफीउल इस्लाम (२)
| team2_twenty20s_most_wickets  = मार्लन सॅम्युअल्स (२)
| player_of_twenty20_series     = [[मुशफिकर रहीम]]
|  no_of_tests              = 2
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_won          = 0
|  team2_tests_most_runs    = [[कर्क एडवर्ड्स]] (२५२)
|  team1_tests_most_runs    = [[तमीम इक्बाल]] (१८६)
|  team2_tests_most_wickets = [[देवेंद्र बिशू]] (११)
|  team1_tests_most_wickets = [[शाकिब अल हसन]] (१०)
|  player_of_test_series    = [[शाकिब अल हसन]]
|  no_of_ODIs               = 3
|  team2_ODIs_won           = 2
|  team1_ODIs_won           = 1
|  team2_ODIs_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (२०२)
|  team1_ODIs_most_runs     = [[मुशफिकर रहीम]] (१००)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[रवी रामपॉल]] (४)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[शाकिब अल हसन]] (६)
|  player_of_ODI_series     = मार्लन सॅम्युअल्स
}}

वेस्ट इंडिज क्रिकेट संघाने ऑक्टोबर २०११ मध्ये बांगलादेशचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक ट्वेंटी-२० (टी२०आ), दोन कसोटी सामने आणि तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.cricwaves.com/cricket/pages/ICC-Cricket-Calender-2011.html |title=West Indian tour of Bangladesh 2011–12 |access-date=10 September 2011 |publisher=cricwaves.com}}&lt;/ref&gt;

==ट्वेन्टी-२० मालिका==

===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  ११ ऑक्टोबर २०११
  | daynight = yes
  | team1 = {{cr-rt|WIN}}
  | score1 = १३२/८ (२० षटके)
  | score2 = १३५/७ (१९.५ षटके)
  | team2 = {{cr|BAN}}
  | runs1 = मार्लन सॅम्युअल्स ५८ (४२)
  | wickets1 = शफीउल इस्लाम २/१९ (४ षटके)
  | runs2 = [[मुशफिकर रहीम]] ४१[[नाबाद|*]] (२६)
  | wickets2 = मार्लन सॅम्युअल्स २/१४ (४ षटके)
  | result = बांगलादेश ३ गडी राखून जिंकला
  | report = [https://cricketarchive.com/Archive/Scorecards/350/350357/350357_bbb.html धावफलक]
  | venue = शेर-ए-बांगला क्रिकेट स्टेडियम, [[मीरपूर]]
  | umpires = [[इनामुल हक]] (बांगलादेश) आणि नादिर शाह (बांगलादेश)
  | motm = [[मुशफिकर रहीम]] (बांगलादेश)
  | toss = बांगलादेशने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>fxehc1rye01k9s37oihl67qslbsh150</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140000</id>
      <parentid>2139938</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:15:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#गट २|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4395" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of Bangladesh.svg
|  team1_name               = बांगलादेश
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team2_name               = वेस्ट इंडिज 
|  from_date                = ऑक्टोबर २०११
|  to_date                  = नोव्हेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मुशफिकर रहीम]]
|  team2_captain            = [[डॅरेन सॅमी]]
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 0
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मुशफिकर रहीम]] (४१)
| team2_twenty20s_most_runs     = मार्लन सॅम्युअल्स (५८)
| team1_twenty20s_most_wickets  = शफीउल इस्लाम (२)
| team2_twenty20s_most_wickets  = मार्लन सॅम्युअल्स (२)
| player_of_twenty20_series     = [[मुशफिकर रहीम]]
|  no_of_tests              = 2
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_won          = 0
|  team2_tests_most_runs    = [[कर्क एडवर्ड्स]] (२५२)
|  team1_tests_most_runs    = [[तमीम इक्बाल]] (१८६)
|  team2_tests_most_wickets = [[देवेंद्र बिशू]] (११)
|  team1_tests_most_wickets = [[शाकिब अल हसन]] (१०)
|  player_of_test_series    = [[शाकिब अल हसन]]
|  no_of_ODIs               = 3
|  team2_ODIs_won           = 2
|  team1_ODIs_won           = 1
|  team2_ODIs_most_runs     = [[लेंडल सिमन्स]] (२०२)
|  team1_ODIs_most_runs     = [[मुशफिकर रहीम]] (१००)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[रवी रामपॉल]] (४)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[शाकिब अल हसन]] (६)
|  player_of_ODI_series     = मार्लन सॅम्युअल्स
}}

वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाने ऑक्टोबर २०११ मध्ये बांगलादेशचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक ट्वेंटी-२० (टी२०आ), दोन कसोटी सामने आणि तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.cricwaves.com/cricket/pages/ICC-Cricket-Calender-2011.html |title=West Indian tour of Bangladesh 2011–12 |access-date=10 September 2011 |publisher=cricwaves.com}}&lt;/ref&gt;

==ट्वेन्टी-२० मालिका==

===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  ११ ऑक्टोबर २०११
  | daynight = yes
  | team1 = {{cr-rt|WIN}}
  | score1 = १३२/८ (२० षटके)
  | score2 = १३५/७ (१९.५ षटके)
  | team2 = {{cr|BAN}}
  | runs1 = मार्लन सॅम्युअल्स ५८ (४२)
  | wickets1 = शफीउल इस्लाम २/१९ (४ षटके)
  | runs2 = [[मुशफिकर रहीम]] ४१[[नाबाद|*]] (२६)
  | wickets2 = मार्लन सॅम्युअल्स २/१४ (४ षटके)
  | result = बांगलादेश ३ गडी राखून जिंकला
  | report = [https://cricketarchive.com/Archive/Scorecards/350/350357/350357_bbb.html धावफलक]
  | venue = शेर-ए-बांगला क्रिकेट स्टेडियम, [[मीरपूर]]
  | umpires = [[इनामुल हक]] (बांगलादेश) आणि नादिर शाह (बांगलादेश)
  | motm = [[मुशफिकर रहीम]] (बांगलादेश)
  | toss = बांगलादेशने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>5yr5bqp6qnxzr4lxxv5637ncwexe7nu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा दक्षिण आफ्रिका दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308638</id>
    <revision>
      <id>2139939</id>
      <timestamp>2022-07-24T04:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १३ ऑक्टोबर ते २१ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत दक्षिण आफ्रिकेचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   वर्ग:ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचे दक्षि...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="511" xml:space="preserve">ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १३ ऑक्टोबर ते २१ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत दक्षिण आफ्रिकेचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचे दक्षिण आफ्रिका दौरे]]</text>
      <sha1>4q41u4gyc3m0bbvy4xsfbbaztpp56g5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139940</id>
      <parentid>2139939</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:38:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3760" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name                  = ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा दक्षिण आफ्रिका दौरा, २०११-१२
| team1_image                  = Flag of South Africa.svg
| team1_name                   = दक्षिण आफ्रिका
| team2_image                  = Flag of Australia.svg
| team2_name                   = ऑस्ट्रेलिया
| from_date                    = १३ ऑक्टोबर २०११
| to_date                      = २१ नोव्हेंबर २०११
| team1_captain                = [[हाशिम आमला]] (वनडे आणि टी२०आ)&lt;br /&gt;[[ग्रॅम स्मिथ]] (कसोटी)
| team2_captain                = [[मायकेल क्लार्क]] (कसोटी आणि वनडे)&lt;br /&gt;[[कॅमेरॉन व्हाइट]] (टी२०आ) 
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = [[जेपी ड्युमिनी]] (६७)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[कॅमेरॉन व्हाइट]] (६७)
| team1_twenty20s_most_wickets = लोनवाबो त्सोत्सोबे (३)&lt;br /&gt;[[मॉर्ने मॉर्केल]] (३) 
| team2_twenty20s_most_wickets = [[पॅट कमिन्स]] (५)
| player_of_twenty20_series    = रस्टी थेरॉन (दक्षिण आफ्रिका)
| no_of_ODIs                   = 3
| team1_ODIs_won               = 1
| team2_ODIs_won               = 2
| team1_ODIs_most_runs         = [[जॅक कॅलिस]] (१४५)
| team2_ODIs_most_runs         = [[मायकेल हसी]] (११२)
| team1_ODIs_most_wickets      = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (५)&lt;br /&gt;[[डेल स्टेन]] (५) 
| team2_ODIs_most_wickets      = [[झेवियर डोहर्टी]] (५)&lt;br /&gt;[[मिचेल जॉन्सन]] (५)&lt;br /&gt;[[पॅट कमिन्स]] (५)
| player_of_ODI_series         = [[मायकेल हसी]] (ऑस्ट्रेलिया)
| no_of_tests                  = 2
| team1_tests_won              = 1
| team2_tests_won              = 1
| team1_tests_most_runs        = [[हाशिम आमला]] (२३९)
| team2_tests_most_runs        = [[मायकेल क्लार्क]] (१६६)
| team1_tests_most_wickets     = व्हर्नन फिलँडर (१४)
| team2_tests_most_wickets     = [[पॅट कमिन्स]] (७)
| player_of_test_series        = व्हर्नन फिलँडर (दक्षिण आफ्रिका)
}}
ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १३ ऑक्टोबर ते २१ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत दक्षिण आफ्रिकेचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन कसोटींचा समावेश होता.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचे दक्षिण आफ्रिका दौरे]]</text>
      <sha1>gykyk08zie6w7bjn6hiwol32lgd5jbm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139943</id>
      <parentid>2139940</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T04:49:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6622" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name                  = ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा दक्षिण आफ्रिका दौरा, २०११-१२
| team1_image                  = Flag of South Africa.svg
| team1_name                   = दक्षिण आफ्रिका
| team2_image                  = Flag of Australia.svg
| team2_name                   = ऑस्ट्रेलिया
| from_date                    = १३ ऑक्टोबर २०११
| to_date                      = २१ नोव्हेंबर २०११
| team1_captain                = [[हाशिम आमला]] (वनडे आणि टी२०आ)&lt;br /&gt;[[ग्रॅम स्मिथ]] (कसोटी)
| team2_captain                = [[मायकेल क्लार्क]] (कसोटी आणि वनडे)&lt;br /&gt;[[कॅमेरॉन व्हाइट]] (टी२०आ) 
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = [[जेपी ड्युमिनी]] (६७)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[कॅमेरॉन व्हाइट]] (६७)
| team1_twenty20s_most_wickets = लोनवाबो त्सोत्सोबे (३)&lt;br /&gt;[[मॉर्ने मॉर्केल]] (३) 
| team2_twenty20s_most_wickets = [[पॅट कमिन्स]] (५)
| player_of_twenty20_series    = रस्टी थेरॉन (दक्षिण आफ्रिका)
| no_of_ODIs                   = 3
| team1_ODIs_won               = 1
| team2_ODIs_won               = 2
| team1_ODIs_most_runs         = [[जॅक कॅलिस]] (१४५)
| team2_ODIs_most_runs         = [[मायकेल हसी]] (११२)
| team1_ODIs_most_wickets      = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (५)&lt;br /&gt;[[डेल स्टेन]] (५) 
| team2_ODIs_most_wickets      = [[झेवियर डोहर्टी]] (५)&lt;br /&gt;[[मिचेल जॉन्सन]] (५)&lt;br /&gt;[[पॅट कमिन्स]] (५)
| player_of_ODI_series         = [[मायकेल हसी]] (ऑस्ट्रेलिया)
| no_of_tests                  = 2
| team1_tests_won              = 1
| team2_tests_won              = 1
| team1_tests_most_runs        = [[हाशिम आमला]] (२३९)
| team2_tests_most_runs        = [[मायकेल क्लार्क]] (१६६)
| team1_tests_most_wickets     = व्हर्नन फिलँडर (१४)
| team2_tests_most_wickets     = [[पॅट कमिन्स]] (७)
| player_of_test_series        = व्हर्नन फिलँडर (दक्षिण आफ्रिका)
}}
ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १३ ऑक्टोबर ते २१ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत दक्षिण आफ्रिकेचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन कसोटींचा समावेश होता.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Single-innings cricket match
 | date = १३ ऑक्टोबर २०११
 | daynight = yes
 | team1 = {{cr-rt|RSA}}
 | score1 = १४६/७ (२० षटके) 
 | score2 = १४७/५ (१९.३ षटके) 
 | team2 = {{cr|AUS}}
 | runs1 = [[जेपी ड्युमिनी]] ६७ (५३)
 | wickets1 = [[पॅट कमिन्स]] ३/२५ (४ षटके) 
 | runs2 = [[शेन वॉटसन]] ५२ (३९) 
 | wickets2 = लोनवाबो त्सोत्सोबे १/२१ (४ षटके)
 | result = ऑस्ट्रेलियाने ५ गडी राखून विजय मिळवला 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/south-africa-v-australia-2011/engine/match/514023.html धावफलक]
 | venue = [[न्यूलँड्स]], [[केप टाऊन]]
 | umpires = मारायस इरास्मस (दक्षिण आफ्रिका) आणि एड्रियन होल्डस्टॉक (दक्षिण आफ्रिका)
 | motm = [[शेन वॉटसन]] (ऑस्ट्रेलिया)
 | toss = दक्षिण आफ्रिकेने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
 | notes = पॅट कमिन्स (ऑस्ट्रेलिया) यांनी त्याचे टी२०आ पदार्पण केले.
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Single-innings cricket match
 | date = १७ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|AUS}}
 | score1 = १४७/८ (२० षटके)
 | score2 = १४८/७ (१९.१ षटके)
 | team2 = {{cr|RSA}}
 | runs1 = [[कॅमेरॉन व्हाइट]] ३९ (२६)
 | wickets1 = लोनवाबो त्सोत्सोबे २/११ (४ षटके)
 | runs2 = [[जोहान बोथा]] ३४ (२८)
 | wickets2 = [[जेम्स पॅटिन्सन]] २/१७ (४ षटके)
 | result = दक्षिण आफ्रिकेने ३ गडी राखून विजय मिळवला
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/514024.html धावफलक]
 | venue = [[वॉंडरर्स स्टेडियम]], [[जोहान्सबर्ग]]
 | umpires = [[जोहान क्लोएट]] (दक्षिण आफ्रिका) आणि [[शॉन जॉर्ज]] (दक्षिण आफ्रिका)
 | motm = रस्टी थेरॉन (दक्षिण आफ्रिका)
 | toss = ऑस्ट्रेलियाने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचे दक्षिण आफ्रिका दौरे]]</text>
      <sha1>6zv6e88lq8jh6lfhnzdbp2x40nlecot</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वर्ग चर्चा:मराठी चित्रपट</title>
    <ns>15</ns>
    <id>308639</id>
    <revision>
      <id>2139945</id>
      <timestamp>2022-07-24T05:07:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>शीर्षक लेखन संकेत</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="656" xml:space="preserve">{{साद|Usernamekiran}} कृपया हा वर्ग '''मराठी भाषेमधील चित्रपट''' मध्ये हलवून यातील पाने सुद्धा स्थानांतरित करावीत.-[[सदस्य:संतोष गोरे|'''&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 3px 3px 2px;color: blue&quot;&gt; संतोष&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;color: blue&quot;&gt; गोरे &lt;/span&gt;''']]  ([[सदस्य चर्चा:संतोष गोरे|&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 3px 3px 1px;&quot;&gt; 💬&lt;/span&gt;]] ) १०:३७, २४ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>ajap3ugtylr50vjg1y6cdbkg1lsgtyd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139960</id>
      <parentid>2139945</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T07:03:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1271" xml:space="preserve">{{साद|Usernamekiran}} कृपया हा वर्ग '''मराठी भाषेमधील चित्रपट''' मध्ये हलवून यातील पाने सुद्धा स्थानांतरित करावीत.-[[सदस्य:संतोष गोरे|'''&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 3px 3px 2px;color: blue&quot;&gt; संतोष&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;color: blue&quot;&gt; गोरे &lt;/span&gt;''']]  ([[सदस्य चर्चा:संतोष गोरे|&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 3px 3px 1px;&quot;&gt; 💬&lt;/span&gt;]] ) १०:३७, २४ जुलै २०२२ (IST)

::नको. &quot;मराठी चित्रपट&quot; असेच शीर्षक अधिक योग्य व समर्पक वाटते. वर्ग '''मराठी भाषेमधील चित्रपट''' येथे वळवायला हवा. --[[User:Sandesh9822|'''&lt;span style=&quot;background color: black; color: orange&quot;&gt;संदेश&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color: blue&quot;&gt; हिवाळे&lt;/span&gt;'''&lt;span style=&quot;color: green&quot;&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;[[User talk:Sandesh9822|&lt;span style=&quot;color: maroon&quot;&gt;चर्चा&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt; १२:३३, २४ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>75sehprm7oos2kun3wm9wt6jqoz1gp2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Shreyas Shrikar Joshi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308640</id>
    <revision>
      <id>2139946</id>
      <timestamp>2022-07-24T05:34:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="285" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Shreyas Shrikar Joshi}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) ११:०४, २४ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>1zdu0dwe9naj2cq3ajtggyxtox3n60m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मंकीपॉक्स</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308641</id>
    <revision>
      <id>2139950</id>
      <timestamp>2022-07-24T06:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1100069185|Monkeypox]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48914" xml:space="preserve">
'''मंकीपॉक्स''' हा एक संसर्गजन्य विषाणूजन्य रोग आहे जो मानव आणि काही प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;/ref&gt; ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि फोड तयार होणे आणि नंतर कवच पडणे या लक्षणांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot; /&gt; लक्षणे दिसू लागण्यासाठीचा कालावधी हा पाच ते एकवीस दिवसांचा असतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot; /&gt; तर लक्षणांचा कालावधी साधारणपणे दोन ते चार आठवडे असतो. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; यात सौम्य लक्षणे असू शकतात आणि कोणतीही लक्षणे दिसत नसतानाही हा आजार होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Sut2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book|last=Sutcliffe|first=Catherine G.|last2=Rimone|first2=Anne W.|last3=Moss|first3=William J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-55512-8|editor-last=Ryan|editor-first=Edward T.|edition=Tenth|location=Edinburgh|pages=272–277|chapter=32.2. Poxviruses|editor-last2=Hill|editor-first2=David R.|editor-last3=Solomon|editor-first3=Tom|editor-last4=Aronson|editor-first4=Naomi|editor-last5=Endy|editor-first5=Timothy P.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272}}&lt;/ref&gt; ताप आणि स्नायूंच्या वेदनांचे क्लासिक सादरीकरण, त्यानंतर सूजलेल्या ग्रंथी, एकाच टप्प्यावर जखमांसह, सर्व उद्रेकांमध्ये सामान्य असल्याचे आढळले नाही. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Harris2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Harris|first=Emily|date=27 May 2022|title=What to Know About Monkeypox|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2022.9499|pmid=35622356}}&lt;/ref&gt; हा आजार विशेषत: लहान मुले, गर्भवती महिला किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये गंभीर परिणाम दाखवतो. &lt;ref name=&quot;WHO13&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385|title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries|date=21 May 2022|website=World Health Organization|access-date=25 May 2022}}&lt;/ref&gt;

हा रोग मंकीपॉक्स विषाणूमुळे होतो, ऑर्थोपॉक्स विषाणू या वंशातील ''झुनोटिक'' विषाणू. व्हॅरिओला विषाणू, [[देवी (रोग)|स्मॉलपॉक्सचा]] कारक घटक देखील याच वंशातील आहेत. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;/ref&gt; मानवांमधील दोन प्रकारांपैकी पश्चिम आफ्रिकन [[क्लेड|प्रकारामुळे]] मध्य आफ्रिकन (कॉंगो बेसिन) प्रकारापेक्षा कमी गंभीर आजार होतो. &lt;ref name=&quot;Adler2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Adler|first=Hugh|last2=Gould|first2=Susan|last3=Hine|first3=Paul|last4=Snell|first4=Luke B.|last5=Wong|first5=Waison|last6=Houlihan|first6=Catherine F.|last7=Osborne|first7=Jane C.|last8=Rampling|first8=Tommy|last9=Beadsworth|first9=Mike Bj|date=24 May 2022|title=Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK|journal=The Lancet. Infectious Diseases|pages=S1473–3099(22)00228–6|doi=10.1016/S1473-3099(22)00228-6|pmid=35623380}}&lt;/ref&gt; हे विषाणू संक्रमित जनावरांपासून संक्रमित मांस हाताळल्याने किंवा चाव्याद्वारे किंवा ओरखड्यांद्वारे पसरू शकतात. &lt;ref name=&quot;CDC2015Trans&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|title=Transmission Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202658/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; मानावातून मानवात होणारे संक्रमण हे संक्रमित शरीरातील द्रव पदार्थ किंवा दूषित वस्तूंच्या संपर्कात आल्याने, लहान थेंबांद्वारे आणि कदाचित हवेच्या मार्गाने देखील होऊ शकते. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 &quot;Multi-country monkeypox outbreak: situation update&quot;]. ''www.who.int''. World Health Organization. 4 June 2022. [https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 Archived] from the original on 6 June 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 June&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CDC2015Trans&quot; /&gt; याची लक्षणे दिसू लागल्यापासून सर्व घाव खाजून गळून पडेपर्यंत लोक विषाणूचा प्रसार करू शकतात; . &lt;ref name=&quot;Adler2022&quot; /&gt; विषाणूच्या [[डिऑक्सिरायबो न्यूक्लेइक आम्ल|डीएनए तपासणीसाठी]] जखमेची चाचणी करून निदानाची पुष्टी केली जाऊ शकते. &lt;ref name=&quot;CDC2015Out&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html|title=2003 U.S. Outbreak Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202731/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या आजारावर कोणताही ठोस ज्ञात इलाज नाही. &lt;ref name=&quot;CDC2019Tx&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html|title=Treatment {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=28 December 2018|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190615121759/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html|archive-date=15 June 2019|access-date=11 October 2019}}&lt;/ref&gt; इस १९८८ मधील एका अभ्यासात असे आढळून आले की [[देवी (रोग)|चेचक लस]] जवळच्या संपर्कातील संसर्ग रोखण्यासाठी आणि रोगाची तीव्रता कमी करण्यासाठी सुमारे ८५% संरक्षणात्मक आहे. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Fine|first=P. E.|last2=Jezek|first2=Z.|last3=Grab|first3=B.|last4=Dixon|first4=H.|date=September 1988|title=The transmission potential of monkeypox virus in human populations|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2850277/|journal=International Journal of Epidemiology|volume=17|issue=3|pages=643–650|doi=10.1093/ije/17.3.643|issn=0300-5771|pmid=2850277}}&lt;/ref&gt; सुधारित लस अंकारा लासिवर आधारित एक नवीन चेचक आणि मंकीपॉक्स लस मंजूर करण्यात आली आहे, परंतु तिची उपलब्धता मर्यादित आहे. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; याच्या इतर उपायांमध्ये नियमित हात धुणे आणि आजारी लोक व इतर प्राणी यांचा संपर्क टाळणे हा मोठा उपाय आहे. &lt;ref name=&quot;CDCprev&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html|title=Prevention|date=29 November 2019|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314010736/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html|archive-date=14 March 2022|access-date=14 May 2022}}&lt;/ref&gt; अँटीव्हायरल औषधे, सिडोफोव्हिर आणि टेकोव्हिरिमेट, लस रोगप्रतिकारक ग्लोब्युलिन आणि चेचक लस उद्रेकादरम्यान वापरली जाऊ शकतात. &lt;ref name=&quot;CDC26may2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html|title=Interim Clinical Guidance for the Treatment of Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=26 May 2022|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220607235042/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html|archive-date=7 June 2022|access-date=8 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|title=Monkeypox|date=24 May 2022|website=GOV.UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|archive-date=18 May 2022|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; हा आजार सामान्यतः सौम्य असतो आणि बहुतेक लोक उपचाराशिवाय काही आठवड्यांत बरे होतात. &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot; /&gt; मृत्यूच्या धोक्याचा अंदाज १% ते १०% पर्यंत बदलतो. शिवाय २०१७ पासून मंकीपॉक्समुळे फारच कमी मृत्यू नोंदवले गेले आहेत. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON388|title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries: Update|website=www.who.int|language=en|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;

[[कोपनहेगन]], डेन्मार्क येथील प्रयोगशाळेतील [[माकड|माकडांमध्ये]] १९५८ मध्ये मंकीपॉक्स हा एक वेगळा आजार म्हणून नोंदवला गेला. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Parker|first=Scott|last2=Buller|first2=R. Mark|date=2013-02-01|title=A review of experimental and natural infections of animals with monkeypox virus between 1958 and 2012|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23626656/|journal=Future Virology|volume=8|issue=2|pages=129–157|doi=10.2217/fvl.12.130|issn=1746-0794|pmc=3635111|pmid=23626656}}&lt;/ref&gt; अनेक प्रकारचे प्राणी हे या विषाणूचा नैसर्गिक स्त्रोत म्हणून काम करतात असा संशय आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=Monkeypox}}&lt;/ref&gt; एकेकाळी मानवांमध्ये हा आजार विरळ मानल जात असला तरी, १९८० पासून याच्या प्रकरणांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे, &lt;ref name=&quot;Andrew2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology|last=James|first=William D.|last2=Elston|first2=Dirk|last3=Treat|first3=James R.|last4=Rosenbach|first4=Misha A.|last5=Neuhaus|first5=Isaac|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-54753-6|edition=13th|location=Edinburgh|page=389|chapter=19. Viral diseases|chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&amp;dq=human&amp;pg=PA389}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Bunge2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Bunge|first=Eveline M.|last2=Hoet|first2=Bernard|last3=Chen|first3=Liddy|last4=Lienert|first4=Florian|last5=Weidenthaler|first5=Heinz|last6=Baer|first6=Lorraine R.|last7=Steffen|first7=Robert|date=11 February 2022|title=The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review|journal=PLOS Neglected Tropical Diseases|volume=16|issue=2|pages=e0010141|doi=10.1371/journal.pntd.0010141|pmc=8870502|pmid=35148313}}&lt;/ref&gt; शक्यतो नियमित  [[देवी (रोग)|देवीचे लसीकरण]] थांबवल्यापासून सामान्य मानवाची  रोग प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे. &lt;ref name=&quot;Mc2014&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=McCollum AM, Damon IK|date=January 2014|title=Human monkeypox|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=58|issue=2|pages=260–267|doi=10.1093/cid/cit703|pmid=24158414|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Simpson2020&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Simpson|first=Karl|last2=Heymann|first2=David|last3=Brown|first3=Colin S.|last4=Edmunds|first4=W. John|last5=Elsgaard|first5=Jesper|last6=Fine|first6=Paul|last7=Hochrein|first7=Hubertus|last8=Hoff|first8=Nicole A.|last9=Green|first9=Andrew|date=14 July 2020|title=Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication|journal=Vaccine|volume=38|issue=33|pages=5077–5081|doi=10.1016/j.vaccine.2020.04.062|pmid=32417140}}&lt;/ref&gt; मानवांमध्ये प्रथम प्रकरणे १९७० मध्ये [[काँगोचे लोकशाही प्रजासत्ताक|डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ काँगो]] (DRC) मध्ये आढळून आली. &lt;ref name=&quot;CDC2015Main&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|title=Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015113128/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेत तुरळक प्रकरणे आढळून आली आहेत आणि ती DRC मध्ये स्थानिक आहे . &lt;ref name=&quot;Bunge2022&quot; /&gt; 2022 मंकीपॉक्सचा उद्रेक हा आफ्रिकेबाहेर व्यापक समुदाय प्रसाराच्या पहिल्या घटनांचे प्रतिनिधित्व करतो, जे सुरुवातीला मे २०२२ मध्ये [[युनायटेड किंग्डम|युनायटेड किंगडममध्ये]] ओळखले गेले होते, त्यानंतरच्या प्रकरणांची पुष्टी अंटार्क्टिका वगळता सर्व खंडांमध्ये किमान 74 देशांमध्ये &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://gulfnews.com/special-reports/monkeypox-outbreak-list-of-countries-with-reported-cases-1.1653054419477|title=Monkeypox outbreak: List of countries with reported cases|website=[[Gulf News]]|access-date=24 May 2022}}&lt;/ref&gt; झाली. &lt;ref name=&quot;arg&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/viruela-del-mono-confirmaron-el-primer-caso-del-virus-en-el-pais-nid26052022/|title=Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país|date=26 May 2022|language=es|access-date=26 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;1stisrael&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Efrati|first=Ido|url=https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439|title=Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus|work=Haaretz|access-date=21 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;alarabiya&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://english.alarabiya.net/News/gulf/2022/05/24/UAE-reports-first-case-of-monkeypox-in-the-country|title=UAE reports first case of monkeypox in the country|date=24 May 2022|website=[[Al Arabiya]]|access-date=24 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.co.uk/news/health-61506562|title=Monkeypox cases investigated in Europe, the United States, Canada and Australia|date=20 May 2022|work=[[BBC News]]|access-date=20 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/monkeypox-singapore-imported-case-flight-attendant-fever-rashes-moh-2760996|title=Singapore confirms imported case of monkeypox after flight attendant develops fever and rashes|website=[[CNA (TV network)]]|access-date=21 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;moroc1st&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.moroccoworldnews.com/2022/06/349441/morocco-reports-first-monkeypox-case|title=Morocco Reports First Monkeypox Case|website=[[Morocco World News]]|access-date=2 June 2022}}&lt;/ref&gt; २३ जुलै रोजी, [[विश्व स्वास्थ्य संस्था|जागतिक आरोग्य संघटनेने]] (WHO) या उद्रेकाला आंतरराष्ट्रीय चिंतेची सार्वजनिक आरोग्य आणीबाणी (PHEIC) घोषित केले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/monkeypox-outbreak-constitutes-global-health-emergency-who-2022-07-23/|title=Monkeypox outbreak constitutes global health emergency - WHO|website=[[Reuters]]|access-date=23 July 2022}}&lt;/ref&gt; ७५ देश आणि प्रदेशांमध्ये १६,००० हून अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली.

== व्याख्या आणि प्रकार ==
मंकीपॉक्स हा एक झुनोटिक पॉक्स विषाणू संसर्ग आहे जो मानव आणि काही इतर प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFPetersenDamon2020&quot;&gt;Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). [https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180 &quot;348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections&quot;]. In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). ''Goldman-Cecil Medicine''. Vol.&amp;nbsp;2 (26th&amp;nbsp;ed.). Philadelphia: Elsevier. pp.&amp;nbsp;2180–2183. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-53266-2|&lt;bdi&gt;978-0-323-53266-2&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; काँगो बेसिन क्लेड आणि सौम्य पश्चिम आफ्रिकन क्लेड असे दोन ओळखले जाणारे वेगळे प्रकार यात आहेत. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot; /&gt;

== चिन्हे आणि लक्षणे ==
[[चित्र:Stages_of_monkeypox_lesion_development.jpg|इवलेसे| मंकीपॉक्स जखमेच्या विकासाचे टप्पे]]
सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये [[डोकेदुखी]], स्नायू दुखणे, ताप आणि थकवा यांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; याची लक्षणे सुरुवातीला [[इंफ्लुएंझा|इन्फ्लूएंझासारखे]] दिसू शकतात. &lt;ref name=&quot;DermNetNZ2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dermnetnz.org/topics/monkeypox|title=Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet|last=Gilbourne|first=Marika|last2=Coulson|first2=Ian|date=May 2022|editor-last=Amanda Oakley|website=dermnetnz.org|access-date=28 May 2022|last3=Mitchell|first3=Gus}}&lt;/ref&gt; हा रोग [[कांजिण्या]], गोवर आणि [[देवी (रोग)|चेचक]] सारखा दिसतो. केवळ सूजलेल्या ग्रंथींच्या उपस्थितीने याचे निदान होते. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot; /&gt; या गाठी खास करून कानाच्या मागे, जबड्याच्या खाली, मानेमध्ये किंवा मांडीवर, पुरळ सुरू होण्यापूर्वी दिसतात. &lt;ref name=&quot;Mc2014&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=McCollum AM, Damon IK|date=January 2014|title=Human monkeypox|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=58|issue=2|pages=260–267|doi=10.1093/cid/cit703|pmid=24158414|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMcCollumDamon2014&quot;&gt;McCollum AM, Damon IK (January 2014). [[doi:10.1093/cid/cit703|&quot;Human monkeypox&quot;]]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''58''' (2): 260–267. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1093/cid/cit703|10.1093/cid/cit703]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24158414 24158414].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ताप आल्यावर काही दिवसांत, चेहऱ्यावर वैशिष्ट्यपूर्ण रीतीने जखमा दिसतात जसे की हाताचे तळवे आणि पायांचे तळवे इत्यादी. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot; /&gt; तर [[एच.आय.व्ही.|एचआयव्ही]] असलेल्या लोकांमध्ये याची लक्षणे भिन्न असू शकतात. &lt;ref name=&quot;Sut2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book|last=Sutcliffe|first=Catherine G.|last2=Rimone|first2=Anne W.|last3=Moss|first3=William J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-55512-8|editor-last=Ryan|editor-first=Edward T.|edition=Tenth|location=Edinburgh|pages=272–277|chapter=32.2. Poxviruses|editor-last2=Hill|editor-first2=David R.|editor-last3=Solomon|editor-first3=Tom|editor-last4=Aronson|editor-first4=Naomi|editor-last5=Endy|editor-first5=Timothy P.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFSutcliffeRimoneMoss2020&quot;&gt;Sutcliffe, Catherine G.; Rimone, Anne W.; Moss, William J. (2020). [https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272 &quot;32.2. Poxviruses&quot;]. In Ryan, Edward T.; Hill, David R.; Solomon, Tom; Aronson, Naomi; Endy, Timothy P. (eds.). ''Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book'' (Tenth&amp;nbsp;ed.). Edinburgh: Elsevier. pp.&amp;nbsp;272–277. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-55512-8|&lt;bdi&gt;978-0-323-55512-8&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; इस २०२२ मध्ये मंकीपॉक्सच्या प्रादुर्भावातील अनेक प्रकरणांमध्ये जननेंद्रियाच्या आणि पेरी-अनल जखमा, ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि गिळताना वेदना दिसून आल्या. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 &quot;Multi-country monkeypox outbreak: situation update&quot;]. ''www.who.int''. World Health Organization. 4 June 2022. [https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 Archived] from the original on 6 June 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 June&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

बाधित लोकांपैकी तीन चतुर्थांश लोकांना हातापायाची तळवे, दोन तृतीयांश पेक्षा जास्त लोकांना तोंडात, एक तृतीयांश लोकांना जननेंद्रियावर आणि पाचपैकी एकाच्या डोळ्यांना जखमा दिसतात. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; हे लहान सपाट ठिपके म्हणून सुरू होतात, लहान गाठी बनण्याआधी ते प्रथम पाणीदार द्रव आणि नंतर पिवळ्या द्रवाने भरतात, जे नंतर फुटतात आणि खरुज सारखे दिसतात. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html &quot;Signs and Symptoms Monkeypox&quot;]. ''CDC''. 11 May 2015. [https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html Archived] from the original on 15 October 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 October&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKanteleChickeringVapalahtiRimoin2016&quot;&gt;Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW (August 2016). [[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|&quot;Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo&quot;]]. ''Clinical Microbiology and Infection''. '''22''' (8): 658–659. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|10.1016/j.cmi.2016.07.004]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27404372 27404372].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; यात अजून काही विविधता दिसून येतात ज्यांची पुष्टी करता येत नाही. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt;

मानवी शरीराच्या प्रत्येक प्रभावित भागात, जखम एकाच टप्प्यात विकसित होतात. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFPetersenDamon2020&quot;&gt;Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). [https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180 &quot;348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections&quot;]. In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). ''Goldman-Cecil Medicine''. Vol.&amp;nbsp;2 (26th&amp;nbsp;ed.). Philadelphia: Elsevier. pp.&amp;nbsp;2180–2183. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-53266-2|&lt;bdi&gt;978-0-323-53266-2&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; हे देवीच्या आजाराच्या पुरळा सारखे दिसतात. &lt;ref name=&quot;Kumar2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Kumar and Clark's Clinical Medicine|last=Barlow|first=Gavin|last2=Irving|first2=William L.|last3=Moss|first3=Peter J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-7020-7870-5|editor-last=Feather|editor-first=Adam|edition=10th|page=517|chapter=20. Infectious disease|access-date=2022-05-09|editor-last2=Randall|editor-first2=David|editor-last3=Waterhouse|editor-first3=Mona|chapter-url=https://books.google.com/books?id=sl3sDwAAQBAJ&amp;pg=PA517|archive-url=https://web.archive.org/web/20220505153004/https://books.google.com/books?id=sl3sDwAAQBAJ&amp;pg=PA517|archive-date=2022-05-05}}&lt;/ref&gt; याचे पुरळ साधारणपणे दहा दिवस टिकते. &lt;ref name=&quot;DermNetNZ2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dermnetnz.org/topics/monkeypox|title=Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet|last=Gilbourne|first=Marika|last2=Coulson|first2=Ian|date=May 2022|editor-last=Amanda Oakley|website=dermnetnz.org|access-date=28 May 2022|last3=Mitchell|first3=Gus}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGilbourneCoulsonMitchell2022&quot;&gt;Gilbourne, Marika; Coulson, Ian; Mitchell, Gus (May 2022). Amanda Oakley (ed.). [https://dermnetnz.org/topics/monkeypox &quot;Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet&quot;]. ''dermnetnz.org''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; आजारी व्यक्ती दोन ते चार आठवडे अशीच राहू शकते. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html &quot;Signs and Symptoms Monkeypox&quot;]. ''CDC''. 11 May 2015. [https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html Archived] from the original on 15 October 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 October&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; बरे झाल्यानंतर, घाव गडद चट्टे होण्यापूर्वी फिकट गुलाबी खुणा सोडू शकतात. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot; /&gt;

=== गुंतागुंत ===
गुंतागुंतांमध्ये दुय्यम संसर्ग, [[न्युमोनिया|न्यूमोनिया]], सेप्सिस, [[चमकी (ताप)|एन्सेफलायटीस]] आणि डोळ्यांचा गंभीर संसर्ग झाल्यास दृष्टी कमी होणे यांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; गर्भधारणेदरम्यान संसर्ग झाल्यास जन्मजात दोष उद्भवू शकतात. &lt;ref name=&quot;WHO18May2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON383|title=Monkeypox - United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; गर्भधारणेदरम्यान वापरण्यासाठी देवीची किंवा मांकीपॉक्सच्या लसीची शिफारस मंजूर केलेली नाही. &lt;ref name=&quot;pmid35772413&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Khalil A, Samara A, O'Brien P, Morris E, Draycott T, Lees C, Ladhani S|date=June 2022|title=Monkeypox vaccines in pregnancy: lessons must be learned from COVID-19|url=|journal=The Lancet. Global Health|volume=|issue=|pages=|doi=10.1016/S2214-109X(22)00284-4|pmc=9236565|pmid=35772413}}&lt;/ref&gt; बालपणात देवी विरुद्ध लसीकरण केलेल्या लोकांमध्ये हा रोग सौम्य असू शकतो. &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|title=Monkeypox|date=24 May 2022|website=GOV.UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|archive-date=18 May 2022|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.gov.uk/guidance/monkeypox &quot;Monkeypox&quot;]. ''GOV.UK''. 24 May 2022. [https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox Archived] from the original on 18 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== कारणे ==
[[चित्र:Ngarai_Sianok_sumatran_monkey.jpg|इवलेसे| सायनोमोल्गस माकड किंवा खेकडा खाणारा मकाक]]
मंकीपॉक्स हा मंकीपॉक्स विषाणूच्या संसर्गामुळे होतो - ''ऑर्थोपॉक्सव्हायरस'', ''पॉक्सविरिडे'' कुटुंबातील दुहेरी अडकलेला डीएनए विषाणू . &lt;ref name=&quot;CDCAbout&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/about.html|title=About Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=2021-11-22|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220510152921/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/about.html|archive-date=2022-05-10|access-date=2022-04-27}}&lt;/ref&gt; हा विषाणू प्रामुख्याने [[मध्य आफ्रिका|मध्य]] आणि [[पश्चिम आफ्रिका|पश्चिम आफ्रिकेतील]] उष्णकटिबंधीय पर्जन्यवनात आढळतो. &lt;ref name=&quot;CDCAbout&quot; /&gt; भौगोलिक क्षेत्रांशी जुळणारे विषाणू काँगो बेसिन आणि पश्चिम आफ्रिकन [[क्लेड|क्लेड्समध्ये]] विभागले गेले आहेत. 

मांकीपॉक्सची बहुतेक मानवी प्रकरणे संक्रमित प्राण्यापासूनची आहेत, तरीही संक्रमणाचा मार्ग अज्ञात आहे. हा विषाणू जखम झालेली त्वचा, श्वसनमार्ग किंवा डोळे, नाक किंवा तोंडाच्या श्लेष्मल त्वचेद्वारे शरीरात प्रवेश करतो असे मानले जाते. &lt;ref name=&quot;Petersen2019&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Petersen|first=Eskild|last2=Kantele|first2=Anu|last3=Koopmans|first3=Marion|last4=Asogun|first4=Danny|last5=Yinka-Ogunleye|first5=Adesola|last6=Ihekweazu|first6=Chikwe|last7=Zumla|first7=Alimuddin|date=December 2019|title=Human Monkeypox: Epidemiologic and Clinical Characteristics, Diagnosis, and Prevention|journal=Infectious Disease Clinics of North America|volume=33|issue=4|pages=1027–1043|doi=10.1016/j.idc.2019.03.001|pmid=30981594}}&lt;/ref&gt; एकदा एखाद्या व्यक्तीला संसर्ग झाला की मग इतर मानवांमध्ये संक्रमण सहाजिक आहे. यात कुटुंबातील सदस्य आणि रुग्णालयातील कर्मचार्‍यांना संसर्ग होण्याचा विशेष धोका असतो. &lt;ref name=&quot;Petersen2019&quot; /&gt;

मानव-ते-मानवी संक्रमण प्रामुख्याने संक्रमित सजीवाच्या संपर्काद्वारे होते असे मानले जाते. असे संकेत आहेत की लैंगिक संभोगा दरम्यान देखील संक्रमण होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/risk-assessment-monkeypox-multi-country-outbreak.pdf|title=Monkeypox multi-country outbreak - RAPID RISK ASSESSMENT|website=European Centre for Disease Prevention and Control}}&lt;/ref&gt; चाव्याव्दारे किंवा ओरखडे, मांस कापणे, शरीरातील द्रव किंवा घाव सामग्रीशी थेट संपर्क किंवा घाव सामग्रीशी अप्रत्यक्ष संपर्क, जसे की दूषित बिछान्याद्वारे प्राण्यांपासून मानवापर्यंत याचा प्रसार होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;CDC2017Trans&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|title=Transmission|date=11 May 2015|website=CDC|access-date=20 May 2022}}&lt;/ref&gt;

एखाद्या प्राण्याच्या चाव्याव्दारे किंवा संक्रमित प्राण्याच्या शरीरातील द्रवपदार्थांशी थेट संपर्क साधून याचा मनुष्यांना संसर्ग होऊ शकतो. हा विषाणू श्वासोच्छवासाद्वारे (हवेतून) संपर्काद्वारे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या शरीरातील द्रवपदार्थांच्या संपर्काद्वारे देखील मानवाकडून मानवामध्ये पसरू शकतो.  संक्रमणासाठी घातक घटकांमध्ये पलंग, गादी, पांघरून किंवा खोली सामायिक करणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या वस्तू  वापरणे समाविष्ट आहेत. &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKanteleChickeringVapalahtiRimoin2016&quot;&gt;Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW (August 2016). [[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|&quot;Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo&quot;]]. ''Clinical Microbiology and Infection''. '''22''' (8): 658–659. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|10.1016/j.cmi.2016.07.004]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27404372 27404372].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== प्रतिबंध ==
देवीच्या आजाराचे  [[लसीकरण]] मानवी मंकीपॉक्स संसर्गापासून संरक्षण प्रदान करते असे मानले जाते. कारण ते एकच प्रकारचे विषाणू आहेत. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Marriott|first=Kathleen A.|last2=Parkinson|first2=Christopher V.|last3=Morefield|first3=Samantha I.|last4=Davenport|first4=Robert|last5=Nichols|first5=Richard|last6=Monath|first6=Thomas P.|date=January 2008|title=Clonal vaccinia virus grown in cell culture fully protects monkeys from lethal monkeypox challenge|journal=Vaccine|volume=26|issue=4|pages=581–588|doi=10.1016/j.vaccine.2007.10.063|pmid=18077063}}&lt;/ref&gt; हे मानवांमध्ये निर्णायकपणे दिसून आले नाही कारण देवीच्या आजाराच्या [[देवी (रोग)|निर्मूलनानंतर]] नियमित लसीकरण बंद करण्यात आले होते. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

[[वर्ग:आजार]]
[[वर्ग:संसर्गजन्य रोग]]
[[वर्ग:नैसर्गिक आपत्ती]]</text>
      <sha1>as7ll54ohjr8tn9zsrhxbwhvuaz3a2n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139951</id>
      <parentid>2139950</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T06:24:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48927" xml:space="preserve">
'''मंकीपॉक्स''' हा एक संसर्गजन्य विषाणूजन्य रोग आहे जो मानव आणि काही प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;/ref&gt; ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि फोड तयार होणे आणि नंतर कवच पडणे या लक्षणांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot; /&gt; लक्षणे दिसू लागण्यासाठीचा कालावधी हा पाच ते एकवीस दिवसांचा असतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot; /&gt; तर लक्षणांचा कालावधी साधारणपणे दोन ते चार आठवडे असतो. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; यात सौम्य लक्षणे असू शकतात आणि कोणतीही लक्षणे दिसत नसतानाही हा आजार होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Sut2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book|last=Sutcliffe|first=Catherine G.|last2=Rimone|first2=Anne W.|last3=Moss|first3=William J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-55512-8|editor-last=Ryan|editor-first=Edward T.|edition=Tenth|location=Edinburgh|pages=272–277|chapter=32.2. Poxviruses|editor-last2=Hill|editor-first2=David R.|editor-last3=Solomon|editor-first3=Tom|editor-last4=Aronson|editor-first4=Naomi|editor-last5=Endy|editor-first5=Timothy P.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272}}&lt;/ref&gt; ताप आणि स्नायूंच्या वेदनांचे क्लासिक सादरीकरण, त्यानंतर सूजलेल्या ग्रंथी, एकाच टप्प्यावर जखमांसह, सर्व उद्रेकांमध्ये सामान्य असल्याचे आढळले नाही. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Harris2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Harris|first=Emily|date=27 May 2022|title=What to Know About Monkeypox|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2022.9499|pmid=35622356}}&lt;/ref&gt; हा आजार विशेषत: लहान मुले, गर्भवती महिला किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये गंभीर परिणाम दाखवतो. &lt;ref name=&quot;WHO13&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385|title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries|date=21 May 2022|website=World Health Organization|access-date=25 May 2022}}&lt;/ref&gt;

हा रोग मंकीपॉक्स विषाणूमुळे होतो, ऑर्थोपॉक्स विषाणू या वंशातील ''झुनोटिक'' विषाणू. व्हॅरिओला विषाणू, [[देवी (रोग)|स्मॉलपॉक्सचा]] कारक घटक देखील याच वंशातील आहेत. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;/ref&gt; मानवांमधील दोन प्रकारांपैकी पश्चिम आफ्रिकन [[क्लेड|प्रकारामुळे]] मध्य आफ्रिकन (कॉंगो बेसिन) प्रकारापेक्षा कमी गंभीर आजार होतो. &lt;ref name=&quot;Adler2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Adler|first=Hugh|last2=Gould|first2=Susan|last3=Hine|first3=Paul|last4=Snell|first4=Luke B.|last5=Wong|first5=Waison|last6=Houlihan|first6=Catherine F.|last7=Osborne|first7=Jane C.|last8=Rampling|first8=Tommy|last9=Beadsworth|first9=Mike Bj|date=24 May 2022|title=Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK|journal=The Lancet. Infectious Diseases|pages=S1473–3099(22)00228–6|doi=10.1016/S1473-3099(22)00228-6|pmid=35623380}}&lt;/ref&gt; हे विषाणू संक्रमित जनावरांपासून संक्रमित मांस हाताळल्याने किंवा चाव्याद्वारे किंवा ओरखड्यांद्वारे पसरू शकतात. &lt;ref name=&quot;CDC2015Trans&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|title=Transmission Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202658/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; मानावातून मानवात होणारे संक्रमण हे संक्रमित शरीरातील द्रव पदार्थ किंवा दूषित वस्तूंच्या संपर्कात आल्याने, लहान थेंबांद्वारे आणि कदाचित हवेच्या मार्गाने देखील होऊ शकते. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 &quot;Multi-country monkeypox outbreak: situation update&quot;]. ''www.who.int''. World Health Organization. 4 June 2022. [https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 Archived] from the original on 6 June 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 June&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CDC2015Trans&quot; /&gt; याची लक्षणे दिसू लागल्यापासून सर्व घाव खाजून गळून पडेपर्यंत लोक विषाणूचा प्रसार करू शकतात; . &lt;ref name=&quot;Adler2022&quot; /&gt; विषाणूच्या [[डिऑक्सिरायबो न्यूक्लेइक आम्ल|डीएनए तपासणीसाठी]] जखमेची चाचणी करून निदानाची पुष्टी केली जाऊ शकते. &lt;ref name=&quot;CDC2015Out&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html|title=2003 U.S. Outbreak Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202731/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या आजारावर कोणताही ठोस ज्ञात इलाज नाही. &lt;ref name=&quot;CDC2019Tx&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html|title=Treatment {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=28 December 2018|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190615121759/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html|archive-date=15 June 2019|access-date=11 October 2019}}&lt;/ref&gt; इस १९८८ मधील एका अभ्यासात असे आढळून आले की [[देवी (रोग)|चेचक लस]] जवळच्या संपर्कातील संसर्ग रोखण्यासाठी आणि रोगाची तीव्रता कमी करण्यासाठी सुमारे ८५% संरक्षणात्मक आहे. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Fine|first=P. E.|last2=Jezek|first2=Z.|last3=Grab|first3=B.|last4=Dixon|first4=H.|date=September 1988|title=The transmission potential of monkeypox virus in human populations|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2850277/|journal=International Journal of Epidemiology|volume=17|issue=3|pages=643–650|doi=10.1093/ije/17.3.643|issn=0300-5771|pmid=2850277}}&lt;/ref&gt; सुधारित लस अंकारा लासिवर आधारित एक नवीन चेचक आणि मंकीपॉक्स लस मंजूर करण्यात आली आहे, परंतु तिची उपलब्धता मर्यादित आहे. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; याच्या इतर उपायांमध्ये नियमित हात धुणे आणि आजारी लोक व इतर प्राणी यांचा संपर्क टाळणे हा मोठा उपाय आहे. &lt;ref name=&quot;CDCprev&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html|title=Prevention|date=29 November 2019|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314010736/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html|archive-date=14 March 2022|access-date=14 May 2022}}&lt;/ref&gt; अँटीव्हायरल औषधे, सिडोफोव्हिर आणि टेकोव्हिरिमेट, लस रोगप्रतिकारक ग्लोब्युलिन आणि चेचक लस उद्रेकादरम्यान वापरली जाऊ शकतात. &lt;ref name=&quot;CDC26may2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html|title=Interim Clinical Guidance for the Treatment of Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=26 May 2022|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220607235042/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html|archive-date=7 June 2022|access-date=8 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|title=Monkeypox|date=24 May 2022|website=GOV.UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|archive-date=18 May 2022|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; हा आजार सामान्यतः सौम्य असतो आणि बहुतेक लोक उपचाराशिवाय काही आठवड्यांत बरे होतात. &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot; /&gt; मृत्यूच्या धोक्याचा अंदाज १% ते १०% पर्यंत बदलतो. शिवाय २०१७ पासून मंकीपॉक्समुळे फारच कमी मृत्यू नोंदवले गेले आहेत. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON388|title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries: Update|website=www.who.int|language=en|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;

[[कोपनहेगन]], डेन्मार्क येथील प्रयोगशाळेतील [[माकड|माकडांमध्ये]] १९५८ मध्ये मंकीपॉक्स हा एक वेगळा आजार म्हणून नोंदवला गेला. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Parker|first=Scott|last2=Buller|first2=R. Mark|date=2013-02-01|title=A review of experimental and natural infections of animals with monkeypox virus between 1958 and 2012|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23626656/|journal=Future Virology|volume=8|issue=2|pages=129–157|doi=10.2217/fvl.12.130|issn=1746-0794|pmc=3635111|pmid=23626656}}&lt;/ref&gt; अनेक प्रकारचे प्राणी हे या विषाणूचा नैसर्गिक स्त्रोत म्हणून काम करतात असा संशय आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=Monkeypox}}&lt;/ref&gt; एकेकाळी मानवांमध्ये हा आजार विरळ मानल जात असला तरी, १९८० पासून याच्या प्रकरणांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे, &lt;ref name=&quot;Andrew2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology|last=James|first=William D.|last2=Elston|first2=Dirk|last3=Treat|first3=James R.|last4=Rosenbach|first4=Misha A.|last5=Neuhaus|first5=Isaac|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-54753-6|edition=13th|location=Edinburgh|page=389|chapter=19. Viral diseases|chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&amp;dq=human&amp;pg=PA389}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Bunge2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Bunge|first=Eveline M.|last2=Hoet|first2=Bernard|last3=Chen|first3=Liddy|last4=Lienert|first4=Florian|last5=Weidenthaler|first5=Heinz|last6=Baer|first6=Lorraine R.|last7=Steffen|first7=Robert|date=11 February 2022|title=The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review|journal=PLOS Neglected Tropical Diseases|volume=16|issue=2|pages=e0010141|doi=10.1371/journal.pntd.0010141|pmc=8870502|pmid=35148313}}&lt;/ref&gt; शक्यतो नियमित  [[देवी (रोग)|देवीचे लसीकरण]] थांबवल्यापासून सामान्य मानवाची  रोग प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे. &lt;ref name=&quot;Mc2014&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=McCollum AM, Damon IK|date=January 2014|title=Human monkeypox|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=58|issue=2|pages=260–267|doi=10.1093/cid/cit703|pmid=24158414|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Simpson2020&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Simpson|first=Karl|last2=Heymann|first2=David|last3=Brown|first3=Colin S.|last4=Edmunds|first4=W. John|last5=Elsgaard|first5=Jesper|last6=Fine|first6=Paul|last7=Hochrein|first7=Hubertus|last8=Hoff|first8=Nicole A.|last9=Green|first9=Andrew|date=14 July 2020|title=Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication|journal=Vaccine|volume=38|issue=33|pages=5077–5081|doi=10.1016/j.vaccine.2020.04.062|pmid=32417140}}&lt;/ref&gt; मानवांमध्ये प्रथम प्रकरणे १९७० मध्ये [[काँगोचे लोकशाही प्रजासत्ताक|डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ काँगो]] (DRC) मध्ये आढळून आली. &lt;ref name=&quot;CDC2015Main&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|title=Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015113128/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेत तुरळक प्रकरणे आढळून आली आहेत आणि ती DRC मध्ये स्थानिक आहे . &lt;ref name=&quot;Bunge2022&quot; /&gt; 2022 मंकीपॉक्सचा उद्रेक हा आफ्रिकेबाहेर व्यापक समुदाय प्रसाराच्या पहिल्या घटनांचे प्रतिनिधित्व करतो, जे सुरुवातीला मे २०२२ मध्ये [[युनायटेड किंग्डम|युनायटेड किंगडममध्ये]] ओळखले गेले होते, त्यानंतरच्या प्रकरणांची पुष्टी अंटार्क्टिका वगळता सर्व खंडांमध्ये किमान 74 देशांमध्ये &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://gulfnews.com/special-reports/monkeypox-outbreak-list-of-countries-with-reported-cases-1.1653054419477|title=Monkeypox outbreak: List of countries with reported cases|website=[[Gulf News]]|access-date=24 May 2022}}&lt;/ref&gt; झाली. &lt;ref name=&quot;arg&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/viruela-del-mono-confirmaron-el-primer-caso-del-virus-en-el-pais-nid26052022/|title=Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país|date=26 May 2022|language=es|access-date=26 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;1stisrael&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Efrati|first=Ido|url=https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439|title=Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus|work=Haaretz|access-date=21 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;alarabiya&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://english.alarabiya.net/News/gulf/2022/05/24/UAE-reports-first-case-of-monkeypox-in-the-country|title=UAE reports first case of monkeypox in the country|date=24 May 2022|website=[[Al Arabiya]]|access-date=24 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.co.uk/news/health-61506562|title=Monkeypox cases investigated in Europe, the United States, Canada and Australia|date=20 May 2022|work=[[BBC News]]|access-date=20 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/monkeypox-singapore-imported-case-flight-attendant-fever-rashes-moh-2760996|title=Singapore confirms imported case of monkeypox after flight attendant develops fever and rashes|website=[[CNA (TV network)]]|access-date=21 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;moroc1st&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.moroccoworldnews.com/2022/06/349441/morocco-reports-first-monkeypox-case|title=Morocco Reports First Monkeypox Case|website=[[Morocco World News]]|access-date=2 June 2022}}&lt;/ref&gt; २३ जुलै रोजी, [[विश्व स्वास्थ्य संस्था|जागतिक आरोग्य संघटनेने]] (WHO) या उद्रेकाला आंतरराष्ट्रीय चिंतेची सार्वजनिक आरोग्य आणीबाणी (PHEIC) घोषित केले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/monkeypox-outbreak-constitutes-global-health-emergency-who-2022-07-23/|title=Monkeypox outbreak constitutes global health emergency - WHO|website=[[Reuters]]|access-date=23 July 2022}}&lt;/ref&gt; ७५ देश आणि प्रदेशांमध्ये १६,००० हून अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली.

== व्याख्या आणि प्रकार ==
मंकीपॉक्स हा एक झुनोटिक पॉक्स विषाणू संसर्ग आहे जो मानव आणि काही इतर प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFPetersenDamon2020&quot;&gt;Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). [https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180 &quot;348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections&quot;]. In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). ''Goldman-Cecil Medicine''. Vol.&amp;nbsp;2 (26th&amp;nbsp;ed.). Philadelphia: Elsevier. pp.&amp;nbsp;2180–2183. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-53266-2|&lt;bdi&gt;978-0-323-53266-2&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; काँगो बेसिन क्लेड आणि सौम्य पश्चिम आफ्रिकन क्लेड असे दोन ओळखले जाणारे वेगळे प्रकार यात आहेत. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot; /&gt;

== चिन्हे आणि लक्षणे ==
[[चित्र:Stages_of_monkeypox_lesion_development.jpg|इवलेसे| मंकीपॉक्स जखमेच्या विकासाचे टप्पे]]
सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये [[डोकेदुखी]], स्नायू दुखणे, ताप आणि थकवा यांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; याची लक्षणे सुरुवातीला [[इंफ्लुएंझा|इन्फ्लूएंझासारखे]] दिसू शकतात. &lt;ref name=&quot;DermNetNZ2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dermnetnz.org/topics/monkeypox|title=Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet|last=Gilbourne|first=Marika|last2=Coulson|first2=Ian|date=May 2022|editor-last=Amanda Oakley|website=dermnetnz.org|access-date=28 May 2022|last3=Mitchell|first3=Gus}}&lt;/ref&gt; हा रोग [[कांजिण्या]], गोवर आणि [[देवी (रोग)|चेचक]] सारखा दिसतो. केवळ सूजलेल्या ग्रंथींच्या उपस्थितीने याचे निदान होते. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot; /&gt; या गाठी खास करून कानाच्या मागे, जबड्याच्या खाली, मानेमध्ये किंवा मांडीवर, पुरळ सुरू होण्यापूर्वी दिसतात. &lt;ref name=&quot;Mc2014&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=McCollum AM, Damon IK|date=January 2014|title=Human monkeypox|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=58|issue=2|pages=260–267|doi=10.1093/cid/cit703|pmid=24158414|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMcCollumDamon2014&quot;&gt;McCollum AM, Damon IK (January 2014). [[doi:10.1093/cid/cit703|&quot;Human monkeypox&quot;]]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''58''' (2): 260–267. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1093/cid/cit703|10.1093/cid/cit703]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24158414 24158414].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ताप आल्यावर काही दिवसांत, चेहऱ्यावर वैशिष्ट्यपूर्ण रीतीने जखमा दिसतात जसे की हाताचे तळवे आणि पायांचे तळवे इत्यादी. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot; /&gt; तर [[एच.आय.व्ही.|एचआयव्ही]] असलेल्या लोकांमध्ये याची लक्षणे भिन्न असू शकतात. &lt;ref name=&quot;Sut2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book|last=Sutcliffe|first=Catherine G.|last2=Rimone|first2=Anne W.|last3=Moss|first3=William J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-55512-8|editor-last=Ryan|editor-first=Edward T.|edition=Tenth|location=Edinburgh|pages=272–277|chapter=32.2. Poxviruses|editor-last2=Hill|editor-first2=David R.|editor-last3=Solomon|editor-first3=Tom|editor-last4=Aronson|editor-first4=Naomi|editor-last5=Endy|editor-first5=Timothy P.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFSutcliffeRimoneMoss2020&quot;&gt;Sutcliffe, Catherine G.; Rimone, Anne W.; Moss, William J. (2020). [https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272 &quot;32.2. Poxviruses&quot;]. In Ryan, Edward T.; Hill, David R.; Solomon, Tom; Aronson, Naomi; Endy, Timothy P. (eds.). ''Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book'' (Tenth&amp;nbsp;ed.). Edinburgh: Elsevier. pp.&amp;nbsp;272–277. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-55512-8|&lt;bdi&gt;978-0-323-55512-8&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; इस २०२२ मध्ये मंकीपॉक्सच्या प्रादुर्भावातील अनेक प्रकरणांमध्ये जननेंद्रियाच्या आणि पेरी-अनल जखमा, ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि गिळताना वेदना दिसून आल्या. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 &quot;Multi-country monkeypox outbreak: situation update&quot;]. ''www.who.int''. World Health Organization. 4 June 2022. [https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 Archived] from the original on 6 June 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 June&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

बाधित लोकांपैकी तीन चतुर्थांश लोकांना हातापायाची तळवे, दोन तृतीयांश पेक्षा जास्त लोकांना तोंडात, एक तृतीयांश लोकांना जननेंद्रियावर आणि पाचपैकी एकाच्या डोळ्यांना जखमा दिसतात. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; हे लहान सपाट ठिपके म्हणून सुरू होतात, लहान गाठी बनण्याआधी ते प्रथम पाणीदार द्रव आणि नंतर पिवळ्या द्रवाने भरतात, जे नंतर फुटतात आणि खरुज सारखे दिसतात. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html &quot;Signs and Symptoms Monkeypox&quot;]. ''CDC''. 11 May 2015. [https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html Archived] from the original on 15 October 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 October&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKanteleChickeringVapalahtiRimoin2016&quot;&gt;Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW (August 2016). [[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|&quot;Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo&quot;]]. ''Clinical Microbiology and Infection''. '''22''' (8): 658–659. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|10.1016/j.cmi.2016.07.004]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27404372 27404372].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; यात अजून काही विविधता दिसून येतात ज्यांची पुष्टी करता येत नाही. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt;

मानवी शरीराच्या प्रत्येक प्रभावित भागात, जखम एकाच टप्प्यात विकसित होतात. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFPetersenDamon2020&quot;&gt;Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). [https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180 &quot;348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections&quot;]. In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). ''Goldman-Cecil Medicine''. Vol.&amp;nbsp;2 (26th&amp;nbsp;ed.). Philadelphia: Elsevier. pp.&amp;nbsp;2180–2183. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-53266-2|&lt;bdi&gt;978-0-323-53266-2&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; हे देवीच्या आजाराच्या पुरळा सारखे दिसतात. &lt;ref name=&quot;Kumar2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Kumar and Clark's Clinical Medicine|last=Barlow|first=Gavin|last2=Irving|first2=William L.|last3=Moss|first3=Peter J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-7020-7870-5|editor-last=Feather|editor-first=Adam|edition=10th|page=517|chapter=20. Infectious disease|access-date=2022-05-09|editor-last2=Randall|editor-first2=David|editor-last3=Waterhouse|editor-first3=Mona|chapter-url=https://books.google.com/books?id=sl3sDwAAQBAJ&amp;pg=PA517|archive-url=https://web.archive.org/web/20220505153004/https://books.google.com/books?id=sl3sDwAAQBAJ&amp;pg=PA517|archive-date=2022-05-05}}&lt;/ref&gt; याचे पुरळ साधारणपणे दहा दिवस टिकते. &lt;ref name=&quot;DermNetNZ2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dermnetnz.org/topics/monkeypox|title=Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet|last=Gilbourne|first=Marika|last2=Coulson|first2=Ian|date=May 2022|editor-last=Amanda Oakley|website=dermnetnz.org|access-date=28 May 2022|last3=Mitchell|first3=Gus}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGilbourneCoulsonMitchell2022&quot;&gt;Gilbourne, Marika; Coulson, Ian; Mitchell, Gus (May 2022). Amanda Oakley (ed.). [https://dermnetnz.org/topics/monkeypox &quot;Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet&quot;]. ''dermnetnz.org''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; आजारी व्यक्ती दोन ते चार आठवडे अशीच राहू शकते. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html &quot;Signs and Symptoms Monkeypox&quot;]. ''CDC''. 11 May 2015. [https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html Archived] from the original on 15 October 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 October&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; बरे झाल्यानंतर, घाव गडद चट्टे होण्यापूर्वी फिकट गुलाबी खुणा सोडू शकतात. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot; /&gt;

=== गुंतागुंत ===
गुंतागुंतांमध्ये दुय्यम संसर्ग, [[न्युमोनिया|न्यूमोनिया]], सेप्सिस, [[चमकी (ताप)|एन्सेफलायटीस]] आणि डोळ्यांचा गंभीर संसर्ग झाल्यास दृष्टी कमी होणे यांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; गर्भधारणेदरम्यान संसर्ग झाल्यास जन्मजात दोष उद्भवू शकतात. &lt;ref name=&quot;WHO18May2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON383|title=Monkeypox - United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; गर्भधारणेदरम्यान वापरण्यासाठी देवीची किंवा मांकीपॉक्सच्या लसीची शिफारस मंजूर केलेली नाही. &lt;ref name=&quot;pmid35772413&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Khalil A, Samara A, O'Brien P, Morris E, Draycott T, Lees C, Ladhani S|date=June 2022|title=Monkeypox vaccines in pregnancy: lessons must be learned from COVID-19|url=|journal=The Lancet. Global Health|volume=|issue=|pages=|doi=10.1016/S2214-109X(22)00284-4|pmc=9236565|pmid=35772413}}&lt;/ref&gt; बालपणात देवी विरुद्ध लसीकरण केलेल्या लोकांमध्ये हा रोग सौम्य असू शकतो. &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|title=Monkeypox|date=24 May 2022|website=GOV.UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|archive-date=18 May 2022|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.gov.uk/guidance/monkeypox &quot;Monkeypox&quot;]. ''GOV.UK''. 24 May 2022. [https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox Archived] from the original on 18 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== कारणे ==
[[चित्र:Ngarai_Sianok_sumatran_monkey.jpg|इवलेसे| सायनोमोल्गस माकड किंवा खेकडा खाणारा मकाक माकड]]
मंकीपॉक्स हा मंकीपॉक्स विषाणूच्या संसर्गामुळे होतो - ''ऑर्थोपॉक्सव्हायरस'', ''पॉक्सविरिडे'' कुटुंबातील दुहेरी अडकलेला डीएनए विषाणू . &lt;ref name=&quot;CDCAbout&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/about.html|title=About Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=2021-11-22|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220510152921/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/about.html|archive-date=2022-05-10|access-date=2022-04-27}}&lt;/ref&gt; हा विषाणू प्रामुख्याने [[मध्य आफ्रिका|मध्य]] आणि [[पश्चिम आफ्रिका|पश्चिम आफ्रिकेतील]] उष्णकटिबंधीय पर्जन्यवनात आढळतो. &lt;ref name=&quot;CDCAbout&quot; /&gt; भौगोलिक क्षेत्रांशी जुळणारे विषाणू काँगो बेसिन आणि पश्चिम आफ्रिकन [[क्लेड|क्लेड्समध्ये]] विभागले गेले आहेत. 

मांकीपॉक्सची बहुतेक मानवी प्रकरणे संक्रमित प्राण्यापासूनची आहेत, तरीही संक्रमणाचा मार्ग अज्ञात आहे. हा विषाणू जखम झालेली त्वचा, श्वसनमार्ग किंवा डोळे, नाक किंवा तोंडाच्या श्लेष्मल त्वचेद्वारे शरीरात प्रवेश करतो असे मानले जाते. &lt;ref name=&quot;Petersen2019&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Petersen|first=Eskild|last2=Kantele|first2=Anu|last3=Koopmans|first3=Marion|last4=Asogun|first4=Danny|last5=Yinka-Ogunleye|first5=Adesola|last6=Ihekweazu|first6=Chikwe|last7=Zumla|first7=Alimuddin|date=December 2019|title=Human Monkeypox: Epidemiologic and Clinical Characteristics, Diagnosis, and Prevention|journal=Infectious Disease Clinics of North America|volume=33|issue=4|pages=1027–1043|doi=10.1016/j.idc.2019.03.001|pmid=30981594}}&lt;/ref&gt; एकदा एखाद्या व्यक्तीला संसर्ग झाला की मग इतर मानवांमध्ये संक्रमण सहाजिक आहे. यात कुटुंबातील सदस्य आणि रुग्णालयातील कर्मचार्‍यांना संसर्ग होण्याचा विशेष धोका असतो. &lt;ref name=&quot;Petersen2019&quot; /&gt;

मानव-ते-मानवी संक्रमण प्रामुख्याने संक्रमित सजीवाच्या संपर्काद्वारे होते असे मानले जाते. असे संकेत आहेत की लैंगिक संभोगा दरम्यान देखील संक्रमण होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/risk-assessment-monkeypox-multi-country-outbreak.pdf|title=Monkeypox multi-country outbreak - RAPID RISK ASSESSMENT|website=European Centre for Disease Prevention and Control}}&lt;/ref&gt; चाव्याव्दारे किंवा ओरखडे, मांस कापणे, शरीरातील द्रव किंवा घाव सामग्रीशी थेट संपर्क किंवा घाव सामग्रीशी अप्रत्यक्ष संपर्क, जसे की दूषित बिछान्याद्वारे प्राण्यांपासून मानवापर्यंत याचा प्रसार होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;CDC2017Trans&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|title=Transmission|date=11 May 2015|website=CDC|access-date=20 May 2022}}&lt;/ref&gt;

एखाद्या प्राण्याच्या चाव्याव्दारे किंवा संक्रमित प्राण्याच्या शरीरातील द्रवपदार्थांशी थेट संपर्क साधून याचा मनुष्यांना संसर्ग होऊ शकतो. हा विषाणू श्वासोच्छवासाद्वारे (हवेतून) संपर्काद्वारे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या शरीरातील द्रवपदार्थांच्या संपर्काद्वारे देखील मानवाकडून मानवामध्ये पसरू शकतो.  संक्रमणासाठी घातक घटकांमध्ये पलंग, गादी, पांघरून किंवा खोली सामायिक करणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या वस्तू  वापरणे समाविष्ट आहेत. &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKanteleChickeringVapalahtiRimoin2016&quot;&gt;Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW (August 2016). [[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|&quot;Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo&quot;]]. ''Clinical Microbiology and Infection''. '''22''' (8): 658–659. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|10.1016/j.cmi.2016.07.004]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27404372 27404372].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== प्रतिबंध ==
देवीच्या आजाराचे  [[लसीकरण]] मानवी मंकीपॉक्स संसर्गापासून संरक्षण प्रदान करते असे मानले जाते. कारण ते एकच प्रकारचे विषाणू आहेत. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Marriott|first=Kathleen A.|last2=Parkinson|first2=Christopher V.|last3=Morefield|first3=Samantha I.|last4=Davenport|first4=Robert|last5=Nichols|first5=Richard|last6=Monath|first6=Thomas P.|date=January 2008|title=Clonal vaccinia virus grown in cell culture fully protects monkeys from lethal monkeypox challenge|journal=Vaccine|volume=26|issue=4|pages=581–588|doi=10.1016/j.vaccine.2007.10.063|pmid=18077063}}&lt;/ref&gt; हे मानवांमध्ये निर्णायकपणे दिसून आले नाही कारण देवीच्या आजाराच्या [[देवी (रोग)|निर्मूलनानंतर]] नियमित लसीकरण बंद करण्यात आले होते. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

[[वर्ग:आजार]]
[[वर्ग:संसर्गजन्य रोग]]
[[वर्ग:नैसर्गिक आपत्ती]]</text>
      <sha1>290adm78ltbvsnk3kdcze0xftsc7gke</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139998</id>
      <parentid>2139951</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:11:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#गट १|अधिक माहिती]]); शुद्धलेखन — इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग|अधिक माहिती]]); शुद्धलेखन — योग्य रकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य रकार|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48926" xml:space="preserve">
'''मंकीपॉक्स''' हा एक संसर्गजन्य विषाणूजन्य रोग आहे जो मानव आणि काही प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;/ref&gt; ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि फोड तयार होणे आणि नंतर कवच पडणे या लक्षणांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot; /&gt; लक्षणे दिसू लागण्यासाठीचा कालावधी हा पाच ते एकवीस दिवसांचा असतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot; /&gt; तर लक्षणांचा कालावधी साधारणपणे दोन ते चार आठवडे असतो. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; यात सौम्य लक्षणे असू शकतात आणि कोणतीही लक्षणे दिसत नसतानाही हा आजार होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Sut2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book|last=Sutcliffe|first=Catherine G.|last2=Rimone|first2=Anne W.|last3=Moss|first3=William J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-55512-8|editor-last=Ryan|editor-first=Edward T.|edition=Tenth|location=Edinburgh|pages=272–277|chapter=32.2. Poxviruses|editor-last2=Hill|editor-first2=David R.|editor-last3=Solomon|editor-first3=Tom|editor-last4=Aronson|editor-first4=Naomi|editor-last5=Endy|editor-first5=Timothy P.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272}}&lt;/ref&gt; ताप आणि स्नायूंच्या वेदनांचे क्लासिक सादरीकरण, त्यानंतर सूजलेल्या ग्रंथी, एकाच टप्प्यावर जखमांसह, सर्व उद्रेकांमध्ये सामान्य असल्याचे आढळले नाही. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Harris2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Harris|first=Emily|date=27 May 2022|title=What to Know About Monkeypox|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2022.9499|pmid=35622356}}&lt;/ref&gt; हा आजार विशेषतः लहान मुले, गर्भवती महिला किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये गंभीर परिणाम दाखवतो. &lt;ref name=&quot;WHO13&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385|title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries|date=21 May 2022|website=World Health Organization|access-date=25 May 2022}}&lt;/ref&gt;

हा रोग मंकीपॉक्स विषाणूमुळे होतो, ऑर्थोपॉक्स विषाणू या वंशातील ''झुनोटिक'' विषाणू. व्हॅरिओला विषाणू, [[देवी (रोग)|स्मॉलपॉक्सचा]] कारक घटक देखील याच वंशातील आहेत. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;/ref&gt; मानवांमधील दोन प्रकारांपैकी पश्चिम आफ्रिकन [[क्लेड|प्रकारामुळे]] मध्य आफ्रिकन (कॉंगो बेसिन) प्रकारापेक्षा कमी गंभीर आजार होतो. &lt;ref name=&quot;Adler2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Adler|first=Hugh|last2=Gould|first2=Susan|last3=Hine|first3=Paul|last4=Snell|first4=Luke B.|last5=Wong|first5=Waison|last6=Houlihan|first6=Catherine F.|last7=Osborne|first7=Jane C.|last8=Rampling|first8=Tommy|last9=Beadsworth|first9=Mike Bj|date=24 May 2022|title=Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK|journal=The Lancet. Infectious Diseases|pages=S1473–3099(22)00228–6|doi=10.1016/S1473-3099(22)00228-6|pmid=35623380}}&lt;/ref&gt; हे विषाणू संक्रमित जनावरांपासून संक्रमित मांस हाताळल्याने किंवा चाव्याद्वारे किंवा ओरखड्यांद्वारे पसरू शकतात. &lt;ref name=&quot;CDC2015Trans&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|title=Transmission Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202658/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; मानावातून मानवात होणारे संक्रमण हे संक्रमित शरीरातील द्रव पदार्थ किंवा दूषित वस्तूंच्या संपर्कात आल्याने, लहान थेंबांद्वारे आणि कदाचित हवेच्या मार्गाने देखील होऊ शकते. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 &quot;Multi-country monkeypox outbreak: situation update&quot;]. ''www.who.int''. World Health Organization. 4 June 2022. [https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 Archived] from the original on 6 June 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 June&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CDC2015Trans&quot; /&gt; याची लक्षणे दिसू लागल्यापासून सर्व घाव खाजून गळून पडेपर्यंत लोक विषाणूचा प्रसार करू शकतात; . &lt;ref name=&quot;Adler2022&quot; /&gt; विषाणूच्या [[डिऑक्सिरायबो न्यूक्लेइक आम्ल|डीएनए तपासणीसाठी]] जखमेची चाचणी करून निदानाची पुष्टी केली जाऊ शकते. &lt;ref name=&quot;CDC2015Out&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html|title=2003 U.S. Outbreak Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202731/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या आजारावर कोणताही ठोस ज्ञात इलाज नाही. &lt;ref name=&quot;CDC2019Tx&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html|title=Treatment {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=28 December 2018|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190615121759/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html|archive-date=15 June 2019|access-date=11 October 2019}}&lt;/ref&gt; इस १९८८ मधील एका अभ्यासात असे आढळून आले की [[देवी (रोग)|चेचक लस]] जवळच्या संपर्कातील संसर्ग रोखण्यासाठी आणि रोगाची तीव्रता कमी करण्यासाठी सुमारे ८५% संरक्षणात्मक आहे. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Fine|first=P. E.|last2=Jezek|first2=Z.|last3=Grab|first3=B.|last4=Dixon|first4=H.|date=September 1988|title=The transmission potential of monkeypox virus in human populations|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2850277/|journal=International Journal of Epidemiology|volume=17|issue=3|pages=643–650|doi=10.1093/ije/17.3.643|issn=0300-5771|pmid=2850277}}&lt;/ref&gt; सुधारित लस अंकारा लासिवर आधारित एक नवीन चेचक आणि मंकीपॉक्स लस मंजूर करण्यात आली आहे, परंतु तिची उपलब्धता मर्यादित आहे. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; याच्या इतर उपायांमध्ये नियमित हात धुणे आणि आजारी लोक व इतर प्राणी यांचा संपर्क टाळणे हा मोठा उपाय आहे. &lt;ref name=&quot;CDCprev&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html|title=Prevention|date=29 November 2019|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314010736/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html|archive-date=14 March 2022|access-date=14 May 2022}}&lt;/ref&gt; अँटीव्हायरल औषधे, सिडोफोव्हिर आणि टेकोव्हिरिमेट, लस रोगप्रतिकारक ग्लोब्युलिन आणि चेचक लस उद्रेकादरम्यान वापरली जाऊ शकतात. &lt;ref name=&quot;CDC26may2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html|title=Interim Clinical Guidance for the Treatment of Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=26 May 2022|website=www.cdc.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220607235042/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html|archive-date=7 June 2022|access-date=8 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|title=Monkeypox|date=24 May 2022|website=GOV.UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|archive-date=18 May 2022|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; हा आजार सामान्यतः सौम्य असतो आणि बहुतेक लोक उपचाराशिवाय काही आठवड्यांत बरे होतात. &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot; /&gt; मृत्यूच्या धोक्याचा अंदाज १% ते १०% पर्यंत बदलतो. शिवाय २०१७ पासून मंकीपॉक्समुळे फारच कमी मृत्यू नोंदवले गेले आहेत. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON388|title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries: Update|website=www.who.int|language=en|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;

[[कोपनहेगन]], डेन्मार्क येथील प्रयोगशाळेतील [[माकड|माकडांमध्ये]] १९५८ मध्ये मंकीपॉक्स हा एक वेगळा आजार म्हणून नोंदवला गेला. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Parker|first=Scott|last2=Buller|first2=R. Mark|date=2013-02-01|title=A review of experimental and natural infections of animals with monkeypox virus between 1958 and 2012|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23626656/|journal=Future Virology|volume=8|issue=2|pages=129–157|doi=10.2217/fvl.12.130|issn=1746-0794|pmc=3635111|pmid=23626656}}&lt;/ref&gt; अनेक प्रकारचे प्राणी हे या विषाणूचा नैसर्गिक स्त्रोत म्हणून काम करतात असा संशय आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=Monkeypox}}&lt;/ref&gt; एकेकाळी मानवांमध्ये हा आजार विरळ मानल जात असला तरी, १९८० पासून याच्या प्रकरणांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे, &lt;ref name=&quot;Andrew2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology|last=James|first=William D.|last2=Elston|first2=Dirk|last3=Treat|first3=James R.|last4=Rosenbach|first4=Misha A.|last5=Neuhaus|first5=Isaac|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-54753-6|edition=13th|location=Edinburgh|page=389|chapter=19. Viral diseases|chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&amp;dq=human&amp;pg=PA389}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Bunge2022&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Bunge|first=Eveline M.|last2=Hoet|first2=Bernard|last3=Chen|first3=Liddy|last4=Lienert|first4=Florian|last5=Weidenthaler|first5=Heinz|last6=Baer|first6=Lorraine R.|last7=Steffen|first7=Robert|date=11 February 2022|title=The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review|journal=PLOS Neglected Tropical Diseases|volume=16|issue=2|pages=e0010141|doi=10.1371/journal.pntd.0010141|pmc=8870502|pmid=35148313}}&lt;/ref&gt; शक्यतो नियमित  [[देवी (रोग)|देवीचे लसीकरण]] थांबवल्यापासून सामान्य मानवाची  रोग प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे. &lt;ref name=&quot;Mc2014&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=McCollum AM, Damon IK|date=January 2014|title=Human monkeypox|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=58|issue=2|pages=260–267|doi=10.1093/cid/cit703|pmid=24158414|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Simpson2020&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Simpson|first=Karl|last2=Heymann|first2=David|last3=Brown|first3=Colin S.|last4=Edmunds|first4=W. John|last5=Elsgaard|first5=Jesper|last6=Fine|first6=Paul|last7=Hochrein|first7=Hubertus|last8=Hoff|first8=Nicole A.|last9=Green|first9=Andrew|date=14 July 2020|title=Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication|journal=Vaccine|volume=38|issue=33|pages=5077–5081|doi=10.1016/j.vaccine.2020.04.062|pmid=32417140}}&lt;/ref&gt; मानवांमध्ये प्रथम प्रकरणे १९७० मध्ये [[काँगोचे लोकशाही प्रजासत्ताक|डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ काँगो]] (DRC) मध्ये आढळून आली. &lt;ref name=&quot;CDC2015Main&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|title=Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015113128/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;/ref&gt; मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेत तुरळक प्रकरणे आढळून आली आहेत आणि ती DRC मध्ये स्थानिक आहे . &lt;ref name=&quot;Bunge2022&quot; /&gt; 2022 मंकीपॉक्सचा उद्रेक हा आफ्रिकेबाहेर व्यापक समुदाय प्रसाराच्या पहिल्या घटनांचे प्रतिनिधित्व करतो, जे सुरुवातीला मे २०२२ मध्ये [[युनायटेड किंग्डम|युनायटेड किंगडममध्ये]] ओळखले गेले होते, त्यानंतरच्या प्रकरणांची पुष्टी अंटार्क्टिका वगळता सर्व खंडांमध्ये किमान 74 देशांमध्ये &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://gulfnews.com/special-reports/monkeypox-outbreak-list-of-countries-with-reported-cases-1.1653054419477|title=Monkeypox outbreak: List of countries with reported cases|website=[[Gulf News]]|access-date=24 May 2022}}&lt;/ref&gt; झाली. &lt;ref name=&quot;arg&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/viruela-del-mono-confirmaron-el-primer-caso-del-virus-en-el-pais-nid26052022/|title=Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país|date=26 May 2022|language=es|access-date=26 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;1stisrael&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Efrati|first=Ido|url=https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439|title=Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus|work=Haaretz|access-date=21 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;alarabiya&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://english.alarabiya.net/News/gulf/2022/05/24/UAE-reports-first-case-of-monkeypox-in-the-country|title=UAE reports first case of monkeypox in the country|date=24 May 2022|website=[[Al Arabiya]]|access-date=24 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.co.uk/news/health-61506562|title=Monkeypox cases investigated in Europe, the United States, Canada and Australia|date=20 May 2022|work=[[BBC News]]|access-date=20 May 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/monkeypox-singapore-imported-case-flight-attendant-fever-rashes-moh-2760996|title=Singapore confirms imported case of monkeypox after flight attendant develops fever and rashes|website=[[CNA (TV network)]]|access-date=21 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;moroc1st&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.moroccoworldnews.com/2022/06/349441/morocco-reports-first-monkeypox-case|title=Morocco Reports First Monkeypox Case|website=[[Morocco World News]]|access-date=2 June 2022}}&lt;/ref&gt; २३ जुलै रोजी, [[विश्व स्वास्थ्य संस्था|जागतिक आरोग्य संघटनेने]] (WHO) या उद्रेकाला आंतरराष्ट्रीय चिंतेची सार्वजनिक आरोग्य आणीबाणी (PHEIC) घोषित केले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/monkeypox-outbreak-constitutes-global-health-emergency-who-2022-07-23/|title=Monkeypox outbreak constitutes global health emergency - WHO|website=[[Reuters]]|access-date=23 July 2022}}&lt;/ref&gt; ७५ देश आणि प्रदेशांमध्ये १६,००० हून अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली.

== व्याख्या आणि प्रकार ==
मंकीपॉक्स हा एक झुनोटिक पॉक्स विषाणू संसर्ग आहे जो मानव आणि काही इतर प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFPetersenDamon2020&quot;&gt;Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). [https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180 &quot;348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections&quot;]. In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). ''Goldman-Cecil Medicine''. Vol.&amp;nbsp;2 (26th&amp;nbsp;ed.). Philadelphia: Elsevier. pp.&amp;nbsp;2180–2183. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-53266-2|&lt;bdi&gt;978-0-323-53266-2&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; काँगो बेसिन क्लेड आणि सौम्य पश्चिम आफ्रिकन क्लेड असे दोन ओळखले जाणारे वेगळे प्रकार यात आहेत. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot; /&gt;

== चिन्हे आणि लक्षणे ==
[[चित्र:Stages_of_monkeypox_lesion_development.jpg|इवलेसे| मंकीपॉक्स जखमेच्या विकासाचे टप्पे]]
सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये [[डोकेदुखी]], स्नायू दुखणे, ताप आणि थकवा यांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; याची लक्षणे सुरुवातीला [[इंफ्लुएंझा|इन्फ्लूएंझासारखे]] दिसू शकतात. &lt;ref name=&quot;DermNetNZ2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dermnetnz.org/topics/monkeypox|title=Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet|last=Gilbourne|first=Marika|last2=Coulson|first2=Ian|date=May 2022|editor-last=Amanda Oakley|website=dermnetnz.org|access-date=28 May 2022|last3=Mitchell|first3=Gus}}&lt;/ref&gt; हा रोग [[कांजिण्या]], गोवर आणि [[देवी (रोग)|चेचक]] सारखा दिसतो. केवळ सूजलेल्या ग्रंथींच्या उपस्थितीने याचे निदान होते. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot; /&gt; या गाठी खास करून कानाच्या मागे, जबड्याच्या खाली, मानेमध्ये किंवा मांडीवर, पुरळ सुरू होण्यापूर्वी दिसतात. &lt;ref name=&quot;Mc2014&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=McCollum AM, Damon IK|date=January 2014|title=Human monkeypox|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=58|issue=2|pages=260–267|doi=10.1093/cid/cit703|pmid=24158414|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMcCollumDamon2014&quot;&gt;McCollum AM, Damon IK (January 2014). [[doi:10.1093/cid/cit703|&quot;Human monkeypox&quot;]]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''58''' (2): 260–267. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1093/cid/cit703|10.1093/cid/cit703]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24158414 24158414].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ताप आल्यावर काही दिवसांत, चेहऱ्यावर वैशिष्ट्यपूर्ण रीतीने जखमा दिसतात जसे की हाताचे तळवे आणि पायांचे तळवे इत्यादी. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot; /&gt; तर [[एच.आय.व्ही.|एचआयव्ही]] असलेल्या लोकांमध्ये याची लक्षणे भिन्न असू शकतात. &lt;ref name=&quot;Sut2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book|last=Sutcliffe|first=Catherine G.|last2=Rimone|first2=Anne W.|last3=Moss|first3=William J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-55512-8|editor-last=Ryan|editor-first=Edward T.|edition=Tenth|location=Edinburgh|pages=272–277|chapter=32.2. Poxviruses|editor-last2=Hill|editor-first2=David R.|editor-last3=Solomon|editor-first3=Tom|editor-last4=Aronson|editor-first4=Naomi|editor-last5=Endy|editor-first5=Timothy P.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFSutcliffeRimoneMoss2020&quot;&gt;Sutcliffe, Catherine G.; Rimone, Anne W.; Moss, William J. (2020). [https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox+nigeria&amp;pg=PA272 &quot;32.2. Poxviruses&quot;]. In Ryan, Edward T.; Hill, David R.; Solomon, Tom; Aronson, Naomi; Endy, Timothy P. (eds.). ''Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book'' (Tenth&amp;nbsp;ed.). Edinburgh: Elsevier. pp.&amp;nbsp;272–277. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-55512-8|&lt;bdi&gt;978-0-323-55512-8&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; इस २०२२ मध्ये मंकीपॉक्सच्या प्रादुर्भावातील अनेक प्रकरणांमध्ये जननेंद्रियाच्या आणि पेरी-अनल जखमा, ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि गिळताना वेदना दिसून आल्या. &lt;ref name=&quot;WHO4June2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update|date=4 June 2022|website=www.who.int|publisher=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390|archive-date=6 June 2022|access-date=7 June 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 &quot;Multi-country monkeypox outbreak: situation update&quot;]. ''www.who.int''. World Health Organization. 4 June 2022. [https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 Archived] from the original on 6 June 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 June&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

बाधित लोकांपैकी तीन चतुर्थांश लोकांना हातापायाची तळवे, दोन तृतीयांश पेक्षा जास्त लोकांना तोंडात, एक तृतीयांश लोकांना जननेंद्रियावर आणि पाचपैकी एकाच्या डोळ्यांना जखमा दिसतात. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; हे लहान सपाट ठिपके म्हणून सुरू होतात, लहान गाठी बनण्याआधी ते प्रथम पाणीदार द्रव आणि नंतर पिवळ्या द्रवाने भरतात, जे नंतर फुटतात आणि खरुज सारखे दिसतात. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html &quot;Signs and Symptoms Monkeypox&quot;]. ''CDC''. 11 May 2015. [https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html Archived] from the original on 15 October 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 October&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKanteleChickeringVapalahtiRimoin2016&quot;&gt;Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW (August 2016). [[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|&quot;Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo&quot;]]. ''Clinical Microbiology and Infection''. '''22''' (8): 658–659. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|10.1016/j.cmi.2016.07.004]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27404372 27404372].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; यात अजून काही विविधता दिसून येतात ज्यांची पुष्टी करता येत नाही. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot; /&gt;

मानवी शरीराच्या प्रत्येक प्रभावित भागात, जखम एकाच टप्प्यात विकसित होतात. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Goldman-Cecil Medicine|last=Petersen|first=Brett W.|last2=Damon|first2=Inger K.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53266-2|editor-last=Goldman|editor-first=Lee|edition=26th|volume=2|location=Philadelphia|pages=2180–2183|chapter=348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections|editor-last2=Schafer|editor-first2=Andrew I.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFPetersenDamon2020&quot;&gt;Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). [https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&amp;dq=monkeypox&amp;pg=PA2180 &quot;348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections&quot;]. In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). ''Goldman-Cecil Medicine''. Vol.&amp;nbsp;2 (26th&amp;nbsp;ed.). Philadelphia: Elsevier. pp.&amp;nbsp;2180–2183. [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]]&amp;nbsp;[[विशेष:पुस्तकस्त्रोत/978-0-323-53266-2|&lt;bdi&gt;978-0-323-53266-2&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; हे देवीच्या आजाराच्या पुरळा सारखे दिसतात. &lt;ref name=&quot;Kumar2020&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=Kumar and Clark's Clinical Medicine|last=Barlow|first=Gavin|last2=Irving|first2=William L.|last3=Moss|first3=Peter J.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-7020-7870-5|editor-last=Feather|editor-first=Adam|edition=10th|page=517|chapter=20. Infectious disease|access-date=2022-05-09|editor-last2=Randall|editor-first2=David|editor-last3=Waterhouse|editor-first3=Mona|chapter-url=https://books.google.com/books?id=sl3sDwAAQBAJ&amp;pg=PA517|archive-url=https://web.archive.org/web/20220505153004/https://books.google.com/books?id=sl3sDwAAQBAJ&amp;pg=PA517|archive-date=2022-05-05}}&lt;/ref&gt; याचे पुरळ साधारणपणे दहा दिवस टिकते. &lt;ref name=&quot;DermNetNZ2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dermnetnz.org/topics/monkeypox|title=Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet|last=Gilbourne|first=Marika|last2=Coulson|first2=Ian|date=May 2022|editor-last=Amanda Oakley|website=dermnetnz.org|access-date=28 May 2022|last3=Mitchell|first3=Gus}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGilbourneCoulsonMitchell2022&quot;&gt;Gilbourne, Marika; Coulson, Ian; Mitchell, Gus (May 2022). Amanda Oakley (ed.). [https://dermnetnz.org/topics/monkeypox &quot;Monkeypox: Symptoms, Treatment, and Outcome — DermNet&quot;]. ''dermnetnz.org''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; आजारी व्यक्ती दोन ते चार आठवडे अशीच राहू शकते. &lt;ref name=&quot;CDC2017Sym&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|title=Signs and Symptoms Monkeypox|date=11 May 2015|website=CDC|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html|archive-date=15 October 2017|access-date=15 October 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html &quot;Signs and Symptoms Monkeypox&quot;]. ''CDC''. 11 May 2015. [https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html Archived] from the original on 15 October 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 October&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; बरे झाल्यानंतर, घाव गडद चट्टे होण्यापूर्वी फिकट गुलाबी खुणा सोडू शकतात. &lt;ref name=&quot;Goldman2020&quot; /&gt;

=== गुंतागुंत ===
गुंतागुंतांमध्ये दुय्यम संसर्ग, [[न्युमोनिया|न्यूमोनिया]], सेप्सिस, [[चमकी (ताप)|एन्सेफलायटीस]] आणि डोळ्यांचा गंभीर संसर्ग झाल्यास दृष्टी कमी होणे यांचा समावेश होतो. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; गर्भधारणेदरम्यान संसर्ग झाल्यास जन्मजात दोष उद्भवू शकतात. &lt;ref name=&quot;WHO18May2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON383|title=Monkeypox - United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|access-date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; गर्भधारणेदरम्यान वापरण्यासाठी देवीची किंवा मांकीपॉक्सच्या लसीची शिफारस मंजूर केलेली नाही. &lt;ref name=&quot;pmid35772413&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Khalil A, Samara A, O'Brien P, Morris E, Draycott T, Lees C, Ladhani S|date=June 2022|title=Monkeypox vaccines in pregnancy: lessons must be learned from COVID-19|url=|journal=The Lancet. Global Health|volume=|issue=|pages=|doi=10.1016/S2214-109X(22)00284-4|pmc=9236565|pmid=35772413}}&lt;/ref&gt; बालपणात देवी विरुद्ध लसीकरण केलेल्या लोकांमध्ये हा रोग सौम्य असू शकतो. &lt;ref name=&quot;Gov.UK2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|title=Monkeypox|date=24 May 2022|website=GOV.UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox|archive-date=18 May 2022|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.gov.uk/guidance/monkeypox &quot;Monkeypox&quot;]. ''GOV.UK''. 24 May 2022. [https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox Archived] from the original on 18 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== कारणे ==
[[चित्र:Ngarai_Sianok_sumatran_monkey.jpg|इवलेसे| सायनोमोल्गस माकड किंवा खेकडा खाणारा मकाक माकड]]
मंकीपॉक्स हा मंकीपॉक्स विषाणूच्या संसर्गामुळे होतो - ''ऑर्थोपॉक्सव्हायरस'', ''पॉक्सविरिडे'' कुटुंबातील दुहेरी अडकलेला डीएनए विषाणू . &lt;ref name=&quot;CDCAbout&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/about.html|title=About Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC|date=2021-11-22|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220510152921/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/about.html|archive-date=2022-05-10|access-date=2022-04-27}}&lt;/ref&gt; हा विषाणू प्रामुख्याने [[मध्य आफ्रिका|मध्य]] आणि [[पश्चिम आफ्रिका|पश्चिम आफ्रिकेतील]] उष्णकटिबंधीय पर्जन्यवनात आढळतो. &lt;ref name=&quot;CDCAbout&quot; /&gt; भौगोलिक क्षेत्रांशी जुळणारे विषाणू काँगो बेसिन आणि पश्चिम आफ्रिकन [[क्लेड|क्लेड्समध्ये]] विभागले गेले आहेत. 

मांकीपॉक्सची बहुतेक मानवी प्रकरणे संक्रमित प्राण्यापासूनची आहेत, तरीही संक्रमणाचा मार्ग अज्ञात आहे. हा विषाणू जखम झालेली त्वचा, श्वसनमार्ग किंवा डोळे, नाक किंवा तोंडाच्या श्लेष्मल त्वचेद्वारे शरीरात प्रवेश करतो असे मानले जाते. &lt;ref name=&quot;Petersen2019&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Petersen|first=Eskild|last2=Kantele|first2=Anu|last3=Koopmans|first3=Marion|last4=Asogun|first4=Danny|last5=Yinka-Ogunleye|first5=Adesola|last6=Ihekweazu|first6=Chikwe|last7=Zumla|first7=Alimuddin|date=December 2019|title=Human Monkeypox: Epidemiologic and Clinical Characteristics, Diagnosis, and Prevention|journal=Infectious Disease Clinics of North America|volume=33|issue=4|pages=1027–1043|doi=10.1016/j.idc.2019.03.001|pmid=30981594}}&lt;/ref&gt; एकदा एखाद्या व्यक्तीला संसर्ग झाला की मग इतर मानवांमध्ये संक्रमण सहाजिक आहे. यात कुटुंबातील सदस्य आणि रुग्णालयातील कर्मचाऱ्यांना संसर्ग होण्याचा विशेष धोका असतो. &lt;ref name=&quot;Petersen2019&quot; /&gt;

मानव-ते-मानवी संक्रमण प्रामुख्याने संक्रमित सजीवाच्या संपर्काद्वारे होते असे मानले जाते. असे संकेत आहेत की लैंगिक संभोगा दरम्यान देखील संक्रमण होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/risk-assessment-monkeypox-multi-country-outbreak.pdf|title=Monkeypox multi-country outbreak - RAPID RISK ASSESSMENT|website=European Centre for Disease Prevention and Control}}&lt;/ref&gt; चाव्याद्वारे किंवा ओरखडे, मांस कापणे, शरीरातील द्रव किंवा घाव सामग्रीशी थेट संपर्क किंवा घाव सामग्रीशी अप्रत्यक्ष संपर्क, जसे की दूषित बिछान्याद्वारे प्राण्यांपासून मानवापर्यंत याचा प्रसार होऊ शकतो. &lt;ref name=&quot;CDC2017Trans&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html|title=Transmission|date=11 May 2015|website=CDC|access-date=20 May 2022}}&lt;/ref&gt;

एखाद्या प्राण्याच्या चाव्याद्वारे किंवा संक्रमित प्राण्याच्या शरीरातील द्रवपदार्थांशी थेट संपर्क साधून याचा मनुष्यांना संसर्ग होऊ शकतो. हा विषाणू श्वासोच्छवासाद्वारे (हवेतून) संपर्काद्वारे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या शरीरातील द्रवपदार्थांच्या संपर्काद्वारे देखील मानवाकडून मानवामध्ये पसरू शकतो.  संक्रमणासाठी घातक घटकांमध्ये पलंग, गादी, पांघरून किंवा खोली सामायिक करणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या वस्तू  वापरणे समाविष्ट आहेत. &lt;ref name=&quot;Kantele, A. 2016&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|vauthors=Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW|date=August 2016|title=Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo|journal=Clinical Microbiology and Infection|volume=22|issue=8|pages=658–659|doi=10.1016/j.cmi.2016.07.004|pmid=27404372|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKanteleChickeringVapalahtiRimoin2016&quot;&gt;Kantele A, Chickering K, Vapalahti O, Rimoin AW (August 2016). [[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|&quot;Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo&quot;]]. ''Clinical Microbiology and Infection''. '''22''' (8): 658–659. [[डिजीटल ऑब्जेक्ट आयडेंटीफायर|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1016/j.cmi.2016.07.004|10.1016/j.cmi.2016.07.004]]&lt;/span&gt;. [[PMID (आयडेंटिफायर)|PMID]]&amp;nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27404372 27404372].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== प्रतिबंध ==
देवीच्या आजाराचे  [[लसीकरण]] मानवी मंकीपॉक्स संसर्गापासून संरक्षण प्रदान करते असे मानले जाते. कारण ते एकच प्रकारचे विषाणू आहेत. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Marriott|first=Kathleen A.|last2=Parkinson|first2=Christopher V.|last3=Morefield|first3=Samantha I.|last4=Davenport|first4=Robert|last5=Nichols|first5=Richard|last6=Monath|first6=Thomas P.|date=January 2008|title=Clonal vaccinia virus grown in cell culture fully protects monkeys from lethal monkeypox challenge|journal=Vaccine|volume=26|issue=4|pages=581–588|doi=10.1016/j.vaccine.2007.10.063|pmid=18077063}}&lt;/ref&gt; हे मानवांमध्ये निर्णायकपणे दिसून आले नाही कारण देवीच्या आजाराच्या [[देवी (रोग)|निर्मूलनानंतर]] नियमित लसीकरण बंद करण्यात आले होते. &lt;ref name=&quot;WHOfact2022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox|title=WHO Factsheet - Monkeypox|date=19 May 2022|publisher=World Health Organization|access-date=28 May 2022}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox &quot;WHO Factsheet - Monkeypox&quot;]. World Health Organization. 19 May 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;28 May&lt;/span&gt; 2022&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

[[वर्ग:आजार]]
[[वर्ग:संसर्गजन्य रोग]]
[[वर्ग:नैसर्गिक आपत्ती]]</text>
      <sha1>t2wep2yzb18l3ph5w2dewiolauhq5hl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>झारप (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308642</id>
    <revision>
      <id>2139952</id>
      <timestamp>2022-07-24T06:38:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''झारप''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''झारप'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''झारप''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>doybvhaoodsvat5rfsi1p14bxfcx5jx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे</title>
    <ns>14</ns>
    <id>308643</id>
    <revision>
      <id>2139953</id>
      <timestamp>2022-07-24T06:43:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: [[वर्ग: नागपूर जिल्ह्यातील गावे]] [[वर्ग: तालुक्यानुसार महाराष्ट्रातील गावे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" xml:space="preserve">[[वर्ग: नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग: तालुक्यानुसार महाराष्ट्रातील गावे]]</text>
      <sha1>rqxy900ip4n9kek9bpjc7uganf1cq2b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वारेगाव (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308644</id>
    <revision>
      <id>2139956</id>
      <timestamp>2022-07-24T06:57:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''वारेगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''वारेगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''वारेगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>akrfnwobzkun7txaz3m042nx3w2f124</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>शिवणी (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308645</id>
    <revision>
      <id>2139957</id>
      <timestamp>2022-07-24T06:58:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''शिवणी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2553" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''शिवणी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''शिवणी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>k54y3rsz5ws2c61i64m7kweyktxajsd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पांढुरणा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308646</id>
    <revision>
      <id>2139958</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:00:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''पांढुरणा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2571" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''पांढुरणा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''पांढुरणा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>sfig2h4xatehnaemtjwcng3q0cpks5k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>महालगाव (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308647</id>
    <revision>
      <id>2139959</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:00:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''महालगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''महालगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''महालगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>56twj1co9lde7a2v81l0vdf7fcv9byp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तानी (चित्रपट)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308648</id>
    <redirect title="तानी" />
    <revision>
      <id>2139962</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:07:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sandesh9822</username>
        <id>66586</id>
      </contributor>
      <comment>Sandesh9822 ने लेख [[तानी (चित्रपट)]] वरुन [[तानी]] ला हलविला: अनावश्यक नसलेले काढले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[तानी]]</text>
      <sha1>dpp8bbgoplrj6l0vikt53sfjytxu96i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आडका</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308649</id>
    <revision>
      <id>2139963</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:08:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आडका''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आडका'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आडका''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>88io7xntc6bk8rq69ht4s031xz4n6cx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उंडगाव</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308650</id>
    <revision>
      <id>2139964</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:09:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''उंडगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''उंडगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''उंडगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>n2ru51mah20bequ1v4bloa051wwv612</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गरळा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308651</id>
    <revision>
      <id>2139965</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:09:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''गरळा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''गरळा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''गरळा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>sr7pl3l0v7y10qlqgngocslln7l8hcv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>खापा (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308652</id>
    <revision>
      <id>2139966</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:10:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''खापा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''खापा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''खापा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>9d2sycsf7ge0apsptcpbwbhcsvp72ho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>येरखेडा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308653</id>
    <revision>
      <id>2139967</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:11:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''येरखेडा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''येरखेडा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''येरखेडा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>bmav44d6gp40zoug5oljku1p0fihvsv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आजणी (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308654</id>
    <revision>
      <id>2139968</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:11:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आजणी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आजणी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आजणी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>443ns9yb7p1cx75iia3a06n8s9r0ppr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सोनेगाव (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308655</id>
    <revision>
      <id>2139969</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:12:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''सोनेगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''सोनेगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''सोनेगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>twj0h1qi94p6qply4jd7o95ribbzwko</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वादोडा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308656</id>
    <revision>
      <id>2139970</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:13:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''वादोडा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''वादोडा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''वादोडा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>7l8okueeylslj9r3rbfef6vcf6s933j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वारंभा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308657</id>
    <revision>
      <id>2139971</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''वारंभा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''वारंभा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''वारंभा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>t8bkbmw2qk6eil5z5htvxizt2dqgtwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अंबाडी (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308658</id>
    <revision>
      <id>2139972</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:15:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''अंबाडी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''अंबाडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''अंबाडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>2loo3qgcinr17b107k0gmfixajn1opi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>येकार्डी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308659</id>
    <revision>
      <id>2139973</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:15:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''येकार्डी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2571" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''येकार्डी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''येकार्डी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>1arxiydnjr1a1v0asg5spxww6sxpnjq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नान्हा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308660</id>
    <revision>
      <id>2139974</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:16:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''नान्हा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''नान्हा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''नान्हा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>2sedb42kb15oh870pnbhle8k7poo1v5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>घोरपड (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308661</id>
    <revision>
      <id>2139975</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:17:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''घोरपड''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2553" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''घोरपड'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''घोरपड''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>pd2bf7e3ub84crg07mufemlvkchkvtt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सुरादेवी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308662</id>
    <revision>
      <id>2139976</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:19:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''सुरादेवी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2571" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''सुरादेवी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''सुरादेवी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>l4yt1qbgvy39ueqe87euaass1lepuj9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उमरी (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308663</id>
    <revision>
      <id>2139977</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:20:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''उमरी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''उमरी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''उमरी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>r29oewlqzhfh0rxq8fgbchmg7mw53oz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पावनगाव (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308664</id>
    <revision>
      <id>2139978</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:21:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''पावनगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''पावनगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''पावनगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>pwa427ouk9mpuult7ddqwxhi1yikg3d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आसळवाडा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308665</id>
    <revision>
      <id>2139979</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:22:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आसळवाडा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आसळवाडा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आसळवाडा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>0oce4s98w3hmky38htnf3ol5in4zz6n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सावळी (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308666</id>
    <revision>
      <id>2139980</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:23:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''सावळी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2553" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''सावळी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''सावळी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>p82vls95d67vhwj8vc8ycj8de9v3n9h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तांदुळवणी (कामठी)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308667</id>
    <revision>
      <id>2139981</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:25:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''तांदुळवणी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2577" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''तांदुळवणी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कामठी 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''तांदुळवणी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कामठी|कामठी तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कामठी तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>7481p244ua3dwaqi6x63041ryk8gnuh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:ADV. SHUBHAM (DADASAHEB) ZOMBADE</title>
    <ns>3</ns>
    <id>308668</id>
    <revision>
      <id>2139985</id>
      <timestamp>2022-07-24T07:56:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="296" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=ADV. SHUBHAM (DADASAHEB) ZOMBADE}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १३:२६, २४ जुलै २०२२ (IST)</text>
      <sha1>lbquu8u52vdyhd72ofgoboq2hxarypw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>न्यू झीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308669</id>
    <revision>
      <id>2139986</id>
      <timestamp>2022-07-24T08:19:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: न्यूझीलंड राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने 14 ऑक्टोबर ते 6 नोव्हेंबर 2011 या कालावधीत झिम्बाब्वेचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="450" xml:space="preserve">न्यूझीलंड राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने 14 ऑक्टोबर ते 6 नोव्हेंबर 2011 या कालावधीत झिम्बाब्वेचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>e55vt1tgj1vwpgjjcehsp8fdq5um6m5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139987</id>
      <parentid>2139986</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T08:27:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3071" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Zimbabwe.svg
| team1_name               = झिम्बाब्वे 
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = १५ ऑक्टोबर २०११
| to_date                  = ५ नोव्हेंबर २०११
| team1_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
| team2_captain            = [[रॉस टेलर]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = [[चमु चिभाभा]] (७४)
| team2_twenty20s_most_runs    = ब्रेंडन मॅक्युलम (१४५)
| team1_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = नॅथन मॅक्युलम (५)
| player_of_twenty20_series    =
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 1
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[ब्रेंडन टेलर]] (३१०)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१७९)
| team1_ODIs_most_wickets  = नजाबुलो नक्यूब (३)
| team2_ODIs_most_wickets  = अँडी मॅके (७)
| player_of_ODI_series     = [[ब्रेंडन टेलर]] (झिम्बाब्वे)
| no_of_tests              = 1
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[ब्रेंडन टेलर]] (१६७)
| team2_tests_most_runs    = [[रॉस टेलर]] (१५२)
| team1_tests_most_wickets = डॅनियल व्हिटोरी (८)
| team2_tests_most_wickets = काइल जार्विस (६)
| player_of_test_series    = डॅनियल व्हिटोरी (न्यूझीलंड)
}}
न्यूझीलंड राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १४ ऑक्टोबर ते ६ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत झिम्बाब्वेचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि एक कसोटी यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/content/series/527008.html?template=fixtures|access-date=26 August 2011|title=New Zealand tour of Zimbabwe 2011/12-Fixtures}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>lu1ma7mi1oqjityk5mpmezyruo7rrwk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139988</id>
      <parentid>2139987</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T08:38:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6150" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Zimbabwe.svg
| team1_name               = झिम्बाब्वे 
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = १५ ऑक्टोबर २०११
| to_date                  = ५ नोव्हेंबर २०११
| team1_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
| team2_captain            = [[रॉस टेलर]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = [[चमु चिभाभा]] (७४)
| team2_twenty20s_most_runs    = ब्रेंडन मॅक्युलम (१४५)
| team1_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = नॅथन मॅक्युलम (५)
| player_of_twenty20_series    =
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 1
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[ब्रेंडन टेलर]] (३१०)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१७९)
| team1_ODIs_most_wickets  = नजाबुलो नक्यूब (३)
| team2_ODIs_most_wickets  = अँडी मॅके (७)
| player_of_ODI_series     = [[ब्रेंडन टेलर]] (झिम्बाब्वे)
| no_of_tests              = 1
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[ब्रेंडन टेलर]] (१६७)
| team2_tests_most_runs    = [[रॉस टेलर]] (१५२)
| team1_tests_most_wickets = डॅनियल व्हिटोरी (८)
| team2_tests_most_wickets = काइल जार्विस (६)
| player_of_test_series    = डॅनियल व्हिटोरी (न्यूझीलंड)
}}
न्यूझीलंड राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १४ ऑक्टोबर ते ६ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत झिम्बाब्वेचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि एक कसोटी यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/content/series/527008.html?template=fixtures|access-date=26 August 2011|title=New Zealand tour of Zimbabwe 2011/12-Fixtures}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = १५ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|ZIM}}
 | score1 = १२३/८ (२० षटके)
 | score2 = १२७/० (१३.३ षटके)
 | team2 = {{cr|NZL}}
 | runs1 = [[ब्रेंडन टेलर]] ५०[[नाबाद|*]] (४६)
 | wickets1 = [[काइल मिल्स]] २/१५ (४ षटके)
 | runs2 = ब्रेंडन मॅक्युलम ८१[[नाबाद|*]] (४६)
 | wickets2 = 
 | result = न्यूझीलंडने १० गडी राखून विजय मिळवला 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/engine/current/match/527012.html धावफलक]
 | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
 | umpires = यिर्मया माटीबिरी आणि [[रसेल टिफिन]]
 | motm = ब्रेंडन मॅक्युलम (न्यूझीलंड)
 | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = डग ब्रेसवेल (न्यूझीलंड), केन विल्यमसन (न्यूझीलंड), फॉर्स्टर मुटिझ्वा (झिम्बाब्वे) आणि माल्कम वॉलर (झिम्बाब्वे) या सर्वांनी टी२०आ पदार्पण केले.
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = १७ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|NZL}}
 | score1 = १८७/३ (१८ षटके)
 | score2 = १५४ (१६.५ षटके)
 | team2 = {{cr|ZIM}}
 | runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ६७ (४६)
 | wickets1 = काइल जार्विस २/३६ (४ षटके)
 | runs2 = [[चमु चिभाभा]] ६५ (३९)
 | wickets2 = नॅथन मॅक्युलम ३/२३ (३ षटके)
 | result = न्यूझीलंड ३४ धावांनी जिंकला ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत]])
 | report = [http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/engine/current/match/527013.html धावफलक]
 | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
 | umpires = ओवेन चिरोम्बे आणि यिर्मया मातीबिरी
 | motm = [[मार्टिन गप्टिल]] (न्यूझीलंड)
 | toss = झिम्बाब्वेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = ग्रॅमी एल्ड्रिज (न्यूझीलंड) यांनी टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>qdouug7989qge00e8yaa5xj4y1x30o7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139994</id>
      <parentid>2139988</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:09:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — शहराचे अचूक नाव ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#शहराचे अचूक नाव|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6152" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Zimbabwe.svg
| team1_name               = झिम्बाब्वे 
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = १५ ऑक्टोबर २०११
| to_date                  = ५ नोव्हेंबर २०११
| team1_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
| team2_captain            = [[रॉस टेलर]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = [[चमु चिभाभा]] (७४)
| team2_twenty20s_most_runs    = ब्रेंडन मॅक्युलम (१४५)
| team1_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = नॅथन मॅक्युलम (५)
| player_of_twenty20_series    =
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 1
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[ब्रेंडन टेलर]] (३१०)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१७९)
| team1_ODIs_most_wickets  = नजाबुलो नक्यूब (३)
| team2_ODIs_most_wickets  = अँडी मॅके (७)
| player_of_ODI_series     = [[ब्रेंडन टेलर]] (झिम्बाब्वे)
| no_of_tests              = 1
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[ब्रेंडन टेलर]] (१६७)
| team2_tests_most_runs    = [[रॉस टेलर]] (१५२)
| team1_tests_most_wickets = डॅनियल व्हिटोरी (८)
| team2_tests_most_wickets = काइल जार्विस (६)
| player_of_test_series    = डॅनियल व्हिटोरी (न्यूझीलंड)
}}
न्यू झीलंड राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १४ ऑक्टोबर ते ६ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत झिम्बाब्वेचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि एक कसोटी यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/content/series/527008.html?template=fixtures|access-date=26 August 2011|title=New Zealand tour of Zimbabwe 2011/12-Fixtures}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = १५ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|ZIM}}
 | score1 = १२३/८ (२० षटके)
 | score2 = १२७/० (१३.३ षटके)
 | team2 = {{cr|NZL}}
 | runs1 = [[ब्रेंडन टेलर]] ५०[[नाबाद|*]] (४६)
 | wickets1 = [[काइल मिल्स]] २/१५ (४ षटके)
 | runs2 = ब्रेंडन मॅक्युलम ८१[[नाबाद|*]] (४६)
 | wickets2 = 
 | result = न्यूझीलंडने १० गडी राखून विजय मिळवला 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/engine/current/match/527012.html धावफलक]
 | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
 | umpires = यिर्मया माटीबिरी आणि [[रसेल टिफिन]]
 | motm = ब्रेंडन मॅक्युलम (न्यूझीलंड)
 | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = डग ब्रेसवेल (न्यूझीलंड), केन विल्यमसन (न्यूझीलंड), फॉर्स्टर मुटिझ्वा (झिम्बाब्वे) आणि माल्कम वॉलर (झिम्बाब्वे) या सर्वांनी टी२०आ पदार्पण केले.
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = १७ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|NZL}}
 | score1 = १८७/३ (१८ षटके)
 | score2 = १५४ (१६.५ षटके)
 | team2 = {{cr|ZIM}}
 | runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ६७ (४६)
 | wickets1 = काइल जार्विस २/३६ (४ षटके)
 | runs2 = [[चमु चिभाभा]] ६५ (३९)
 | wickets2 = नॅथन मॅक्युलम ३/२३ (३ षटके)
 | result = न्यूझीलंड ३४ धावांनी जिंकला ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत]])
 | report = [http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/engine/current/match/527013.html धावफलक]
 | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
 | umpires = ओवेन चिरोम्बे आणि यिर्मया मातीबिरी
 | motm = [[मार्टिन गप्टिल]] (न्यूझीलंड)
 | toss = झिम्बाब्वेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = ग्रॅमी एल्ड्रिज (न्यूझीलंड) यांनी टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:न्यू झीलंड क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>tqjoy61sr0mrwarfxlox87d8jbrhpjg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140004</id>
      <parentid>2139994</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:28:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२]] वरुन [[न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6152" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Zimbabwe.svg
| team1_name               = झिम्बाब्वे 
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = १५ ऑक्टोबर २०११
| to_date                  = ५ नोव्हेंबर २०११
| team1_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
| team2_captain            = [[रॉस टेलर]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = [[चमु चिभाभा]] (७४)
| team2_twenty20s_most_runs    = ब्रेंडन मॅक्युलम (१४५)
| team1_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = नॅथन मॅक्युलम (५)
| player_of_twenty20_series    =
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 1
| team2_ODIs_won           = 2
| team1_ODIs_most_runs     = [[ब्रेंडन टेलर]] (३१०)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१७९)
| team1_ODIs_most_wickets  = नजाबुलो नक्यूब (३)
| team2_ODIs_most_wickets  = अँडी मॅके (७)
| player_of_ODI_series     = [[ब्रेंडन टेलर]] (झिम्बाब्वे)
| no_of_tests              = 1
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = [[ब्रेंडन टेलर]] (१६७)
| team2_tests_most_runs    = [[रॉस टेलर]] (१५२)
| team1_tests_most_wickets = डॅनियल व्हिटोरी (८)
| team2_tests_most_wickets = काइल जार्विस (६)
| player_of_test_series    = डॅनियल व्हिटोरी (न्यूझीलंड)
}}
न्यू झीलंड राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने १४ ऑक्टोबर ते ६ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत झिम्बाब्वेचा दौरा केला. या दौऱ्यात दोन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि एक कसोटी यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/content/series/527008.html?template=fixtures|access-date=26 August 2011|title=New Zealand tour of Zimbabwe 2011/12-Fixtures}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = १५ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|ZIM}}
 | score1 = १२३/८ (२० षटके)
 | score2 = १२७/० (१३.३ षटके)
 | team2 = {{cr|NZL}}
 | runs1 = [[ब्रेंडन टेलर]] ५०[[नाबाद|*]] (४६)
 | wickets1 = [[काइल मिल्स]] २/१५ (४ षटके)
 | runs2 = ब्रेंडन मॅक्युलम ८१[[नाबाद|*]] (४६)
 | wickets2 = 
 | result = न्यूझीलंडने १० गडी राखून विजय मिळवला 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/engine/current/match/527012.html धावफलक]
 | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
 | umpires = यिर्मया माटीबिरी आणि [[रसेल टिफिन]]
 | motm = ब्रेंडन मॅक्युलम (न्यूझीलंड)
 | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = डग ब्रेसवेल (न्यूझीलंड), केन विल्यमसन (न्यूझीलंड), फॉर्स्टर मुटिझ्वा (झिम्बाब्वे) आणि माल्कम वॉलर (झिम्बाब्वे) या सर्वांनी टी२०आ पदार्पण केले.
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches
 | date = १७ ऑक्टोबर २०११
 | team1 = {{cr-rt|NZL}}
 | score1 = १८७/३ (१८ षटके)
 | score2 = १५४ (१६.५ षटके)
 | team2 = {{cr|ZIM}}
 | runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ६७ (४६)
 | wickets1 = काइल जार्विस २/३६ (४ षटके)
 | runs2 = [[चमु चिभाभा]] ६५ (३९)
 | wickets2 = नॅथन मॅक्युलम ३/२३ (३ षटके)
 | result = न्यूझीलंड ३४ धावांनी जिंकला ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत]])
 | report = [http://www.espncricinfo.com/zimbabwe-v-new-zealand-2011/engine/current/match/527013.html धावफलक]
 | venue = [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]]
 | umpires = ओवेन चिरोम्बे आणि यिर्मया मातीबिरी
 | motm = [[मार्टिन गप्टिल]] (न्यूझीलंड)
 | toss = झिम्बाब्वेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
 | notes = ग्रॅमी एल्ड्रिज (न्यूझीलंड) यांनी टी२०आ पदार्पण केले.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:न्यू झीलंड क्रिकेट संघाचे झिम्बाब्वे दौरे]]</text>
      <sha1>tqjoy61sr0mrwarfxlox87d8jbrhpjg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीलंका क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीत), २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308670</id>
    <revision>
      <id>2139989</id>
      <timestamp>2022-07-24T08:57:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: 18 ऑक्टोबर ते 25 नोव्हेंबर 2011 या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघ आणि पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने UAE चा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे पाकिस्तान दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="461" xml:space="preserve">18 ऑक्टोबर ते 25 नोव्हेंबर 2011 या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघ आणि पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने UAE चा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे पाकिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>pcyocht4ov30ubclclzw2mjg9q06489</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2139991</id>
      <parentid>2139989</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:06:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3682" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तानविरुद्ध श्रीलंका क्रिकेट संघाचा संयुक्त अरब अमिराती दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान 
|  team2_image              = Flag of Sri Lanka.svg
|  team2_name               = श्रीलंका 
|  from_date                = १८ ऑक्टोबर २०११
|  to_date                  = २५ नोव्हेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
|  team2_captain            = [[तिलकरत्ने दिलशान]]
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 0
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (४८)
| team2_twenty20s_most_runs     = दिनेश चंडिमल (५६)
| team1_twenty20s_most_wickets  = एजाज चीमा (४)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (१)
| player_of_twenty20_series     = एजाज चीमा (पाकिस्तान)
|  no_of_ODIs               = 5
|  team1_ODIs_won           = 4
|  team2_ODIs_won           = 1
|  team1_ODIs_most_runs     = [[उमर अकमल]] (१६१)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[कुमार संगकारा]] (१९१)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[शाहिद आफ्रिदी]] (१३)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[लसिथ मलिंगा]] (७)
|  player_of_ODI_series     =  [[शाहिद आफ्रिदी]] (पाकिस्तान)
|  no_of_tests              = 3
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 0
|  team1_tests_most_runs    = [[तौफीक उमर]] (३२४)
|  team2_tests_most_runs    = [[कुमार संगकारा]] (५१६)
|  team1_tests_most_wickets = [[सईद अजमल]] (१८)
|  team2_tests_most_wickets = चणका वेलेगेदरा (११)
|  player_of_test_series    = [[सईद अजमल]] (पाकिस्तान) आणि [[कुमार संगकारा]] (श्रीलंका)
}}

१८ ऑक्टोबर ते २५ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघ आणि पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने यूएई चा दौरा केला. या दौऱ्यात श्रीलंका आणि पाकिस्तान यांच्यातील तीन कसोटी, पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि एक टी२०आ यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan/content/story/530546.html|title=Pakistan to take on Sri Lanka in UAE|access-date=31 August 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-sri-lanka-2011/content/series/530420.html?template=fixtures|title=Sri Lanka tour of United Arab Emirates 2011/12|access-date=31 August 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dawn.com/2011/08/30/pakistan-announces-sri-lanka-itinerary.html|title=Pakistan announces Sri Lanka itinerary|access-date=31 August 2011}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे पाकिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>cwes9vpwz3kfqy80t64uem6sz6tgi6n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140006</id>
      <parentid>2139991</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T09:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5078" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = पाकिस्तानविरुद्ध श्रीलंका क्रिकेट संघाचा संयुक्त अरब अमिराती दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of Pakistan.svg
|  team1_name               = पाकिस्तान 
|  team2_image              = Flag of Sri Lanka.svg
|  team2_name               = श्रीलंका 
|  from_date                = १८ ऑक्टोबर २०११
|  to_date                  = २५ नोव्हेंबर २०११
|  team1_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
|  team2_captain            = [[तिलकरत्ने दिलशान]]
| no_of_twenty20s               = 1
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 0
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (४८)
| team2_twenty20s_most_runs     = दिनेश चंडिमल (५६)
| team1_twenty20s_most_wickets  = एजाज चीमा (४)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[तिलकरत्ने दिलशान]] (१)
| player_of_twenty20_series     = एजाज चीमा (पाकिस्तान)
|  no_of_ODIs               = 5
|  team1_ODIs_won           = 4
|  team2_ODIs_won           = 1
|  team1_ODIs_most_runs     = [[उमर अकमल]] (१६१)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[कुमार संगकारा]] (१९१)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[शाहिद आफ्रिदी]] (१३)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[लसिथ मलिंगा]] (७)
|  player_of_ODI_series     =  [[शाहिद आफ्रिदी]] (पाकिस्तान)
|  no_of_tests              = 3
|  team1_tests_won          = 1
|  team2_tests_won          = 0
|  team1_tests_most_runs    = [[तौफीक उमर]] (३२४)
|  team2_tests_most_runs    = [[कुमार संगकारा]] (५१६)
|  team1_tests_most_wickets = [[सईद अजमल]] (१८)
|  team2_tests_most_wickets = चणका वेलेगेदरा (११)
|  player_of_test_series    = [[सईद अजमल]] (पाकिस्तान) आणि [[कुमार संगकारा]] (श्रीलंका)
}}

१८ ऑक्टोबर ते २५ नोव्हेंबर २०११ या कालावधीत श्रीलंका क्रिकेट संघ आणि पाकिस्तानी क्रिकेट संघाने यूएई चा दौरा केला. या दौऱ्यात श्रीलंका आणि पाकिस्तान यांच्यातील तीन कसोटी, पाच एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि एक टी२०आ यांचा समावेश होता.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan/content/story/530546.html|title=Pakistan to take on Sri Lanka in UAE|access-date=31 August 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-sri-lanka-2011/content/series/530420.html?template=fixtures|title=Sri Lanka tour of United Arab Emirates 2011/12|access-date=31 August 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dawn.com/2011/08/30/pakistan-announces-sri-lanka-itinerary.html|title=Pakistan announces Sri Lanka itinerary|access-date=31 August 2011}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date = २५ नोव्हेंबर २०११
  | time = २०:००
  | daynight = yes
  | team2 = {{cr-rt|PAK}}
  | score2 = १४२/५ (१९.३ षटके)
  | score1 = १४१ (१९.३ षटके)
  | runs2 = [[मिसबाह-उल-हक]]* ४८ (३८)
  | wickets2 = [[तिलकरत्ने दिलशान]] १/८ (२ षटके)
  | team1 = {{cr|SRI}}
  | runs1 = दिनेश चंडिमल ५६ (४४)
  | wickets1 = एजाज चीमा ४/३० (४ षटके)
  | result = पाकिस्तानने ५ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-sri-lanka-2011/engine/current/match/530432.html धावफलक]
  | venue = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम|शेख झायेद स्टेडियम]], [[अबू धाबी]] 
  | umpires = [[अहसान रझा]] (पाकिस्तान), जमीर हैदर (पाकिस्तान)
  | motm = एजाज चीमा (पाकिस्तान)
  | toss = श्रीलंकेने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:श्रीलंका क्रिकेट संघाचे पाकिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>1o8oyu1mg874yffh5rxy8dzm14ostfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308671</id>
    <redirect title="न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२" />
    <revision>
      <id>2140005</id>
      <timestamp>2022-07-24T09:28:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[न्यूझीलंड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२]] वरुन [[न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="179" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[न्यू झीलँड क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०११-१२]]</text>
      <sha1>9sxeqf9en592hbrtbegaj7rjut5l6x4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308672</id>
    <revision>
      <id>2140007</id>
      <timestamp>2022-07-24T09:50:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने 29 नोव्हेंबर ते 21 डिसेंबर 2011 या कालावधीत बांगलादेशचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="445" xml:space="preserve">पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने 29 नोव्हेंबर ते 21 डिसेंबर 2011 या कालावधीत बांगलादेशचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>curguoymlgjmz7xbtspqwvat5dunq24</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140008</id>
      <parentid>2140007</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:01:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3234" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Bangladesh.svg
| team1_name               = बांगलादेश
| team2_image              = Flag of Pakistan.svg
| team2_name               = पाकिस्तान
| from_date                = २९ नोव्हेंबर २०११
| to_date                  = २१ डिसेंबर २०११
| team1_captain            = [[मुशफिकर रहीम]]
| team2_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = नासिर हुसेन (३५)
| team2_twenty20s_most_runs    = मोहम्मद हाफिज (२५)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[आलोक कपाली]] (२)&lt;br/&gt;[[शाकिब अल हसन]] (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[शोएब मलिक]] (२)&lt;br/&gt;मोहम्मद हाफिज (२)
| player_of_twenty20_series    = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = नासिर हुसेन (१२४)
| team2_ODIs_most_runs     = [[उमर अकमल]] (१२३)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[रुबेल हुसेन]] (४)
| team2_ODIs_most_wickets  = मोहम्मद हाफिज (६)
| player_of_ODI_series     = [[उमर अकमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 2
| team1_tests_most_runs    = [[शाकिब अल हसन]] (२०९)
| team2_tests_most_runs    = युनूस खान (२६५)
| team1_tests_most_wickets = [[शाकिब अल हसन]] (७)
| team2_tests_most_wickets = [[अब्दुर रहमान]] (११)
| player_of_test_series    = युनूस खान (पाकिस्तान)
}}
पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने २९ नोव्हेंबर ते २१ डिसेंबर २०११ या कालावधीत बांगलादेशचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन कसोटी सामने होते, जे सर्व पाकिस्तानने जिंकले होते.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/bangladesh-v-pakistan-2011/content/series/538064.html |title=Pakistan to play full series in Bangladesh |access-date=2011-11-08 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>e0b5cv8clqli0dnqkga61puzurlyfu4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140010</id>
      <parentid>2140008</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:06:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4477" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Bangladesh.svg
| team1_name               = बांगलादेश
| team2_image              = Flag of Pakistan.svg
| team2_name               = पाकिस्तान
| from_date                = २९ नोव्हेंबर २०११
| to_date                  = २१ डिसेंबर २०११
| team1_captain            = [[मुशफिकर रहीम]]
| team2_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = नासिर हुसेन (३५)
| team2_twenty20s_most_runs    = मोहम्मद हाफिज (२५)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[आलोक कपाली]] (२)&lt;br/&gt;[[शाकिब अल हसन]] (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[शोएब मलिक]] (२)&lt;br/&gt;मोहम्मद हाफिज (२)
| player_of_twenty20_series    = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = नासिर हुसेन (१२४)
| team2_ODIs_most_runs     = [[उमर अकमल]] (१२३)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[रुबेल हुसेन]] (४)
| team2_ODIs_most_wickets  = मोहम्मद हाफिज (६)
| player_of_ODI_series     = [[उमर अकमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 2
| team1_tests_most_runs    = [[शाकिब अल हसन]] (२०९)
| team2_tests_most_runs    = युनूस खान (२६५)
| team1_tests_most_wickets = [[शाकिब अल हसन]] (७)
| team2_tests_most_wickets = [[अब्दुर रहमान]] (११)
| player_of_test_series    = युनूस खान (पाकिस्तान)
}}
पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने २९ नोव्हेंबर ते २१ डिसेंबर २०११ या कालावधीत बांगलादेशचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन कसोटी सामने होते, जे सर्व पाकिस्तानने जिंकले होते.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/bangladesh-v-pakistan-2011/content/series/538064.html |title=Pakistan to play full series in Bangladesh |access-date=2011-11-08 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches
| date = २९ नोव्हेंबर २०११
| daynight = yes
| team1 = {{cr-rt|PAK}}
| score1 = १३५/७ (२० षटके)
| score2 = ८५/९ (२० षटके)
| team2 = {{cr|BAN}}
| runs1 = मोहम्मद हाफिज २५ (३१)
| wickets1 = [[आलोक कपाली]] २/१२ (३ षटके)
| runs2 = नासिर हुसेन ३५ (३८)
| wickets2 = [[शोएब मलिक]] २/७ (२ षटके)
| result = पाकिस्तान ५० धावांनी विजयी 
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/538068.html धावफलक]
| venue = शेर-ए-बांगला क्रिकेट स्टेडियम, [[मीरपूर]]
| umpires = नादिर शाह (बांगलादेश) आणि शरफुद्दौला (बांगलादेश)
| motm = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
| toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
| notes = 
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>o4ky5invr8qf3pp7ucy6ymx6kyiebi8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140012</id>
      <parentid>2140010</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:06:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4473" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Bangladesh.svg
| team1_name               = बांगलादेश
| team2_image              = Flag of Pakistan.svg
| team2_name               = पाकिस्तान
| from_date                = २९ नोव्हेंबर २०११
| to_date                  = २१ डिसेंबर २०११
| team1_captain            = [[मुशफिकर रहीम]]
| team2_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]]
| no_of_twenty20s              = 1
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 1
| team1_twenty20s_most_runs    = नासिर हुसेन (३५)
| team2_twenty20s_most_runs    = मोहम्मद हाफिज (२५)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[आलोक कपाली]] (२)&lt;br/&gt;[[शाकिब अल हसन]] (२)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[शोएब मलिक]] (२)&lt;br/&gt;मोहम्मद हाफिज (२)
| player_of_twenty20_series    = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = नासिर हुसेन (१२४)
| team2_ODIs_most_runs     = [[उमर अकमल]] (१२३)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[रुबेल हुसेन]] (४)
| team2_ODIs_most_wickets  = मोहम्मद हाफिज (६)
| player_of_ODI_series     = [[उमर अकमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_tests              = 2
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 2
| team1_tests_most_runs    = [[शाकिब अल हसन]] (२०९)
| team2_tests_most_runs    = युनूस खान (२६५)
| team1_tests_most_wickets = [[शाकिब अल हसन]] (७)
| team2_tests_most_wickets = अब्दुर रहमान (११)
| player_of_test_series    = युनूस खान (पाकिस्तान)
}}
पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघाने २९ नोव्हेंबर ते २१ डिसेंबर २०११ या कालावधीत बांगलादेशचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन कसोटी सामने होते, जे सर्व पाकिस्तानने जिंकले होते.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/bangladesh-v-pakistan-2011/content/series/538064.html |title=Pakistan to play full series in Bangladesh |access-date=2011-11-08 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==टी२०आ मालिका==

===फक्त टी२०आ===
{{Limited overs matches
| date = २९ नोव्हेंबर २०११
| daynight = yes
| team1 = {{cr-rt|PAK}}
| score1 = १३५/७ (२० षटके)
| score2 = ८५/९ (२० षटके)
| team2 = {{cr|BAN}}
| runs1 = मोहम्मद हाफिज २५ (३१)
| wickets1 = [[आलोक कपाली]] २/१२ (३ षटके)
| runs2 = नासिर हुसेन ३५ (३८)
| wickets2 = [[शोएब मलिक]] २/७ (२ षटके)
| result = पाकिस्तान ५० धावांनी विजयी 
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/538068.html धावफलक]
| venue = शेर-ए-बांगला क्रिकेट स्टेडियम, [[मीरपूर]]
| umpires = नादिर शाह (बांगलादेश) आणि शरफुद्दौला (बांगलादेश)
| motm = मोहम्मद हाफिज (पाकिस्तान)
| toss = पाकिस्तानने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
| notes = 
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:पाकिस्तान क्रिकेट संघाचे बांगलादेश दौरे]]</text>
      <sha1>m8v4lxucm1dv2c43ufpzogigapcsceh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रामनाथ गोएंका एक्सलन्स इन जर्नालिझम अवॉर्ड्स</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308673</id>
    <redirect title="रामनाथ गोएंका पुरस्कार" />
    <revision>
      <id>2140011</id>
      <timestamp>2022-07-24T10:06:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[रामनाथ गोएंका पुरस्कार]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="158" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[रामनाथ गोएंका पुरस्कार]]

__अनुक्रमणिकाहवीच__</text>
      <sha1>to1dv2b99tg77ul5o1ew0de055dl4gj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा न्यू झीलंड दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308674</id>
    <revision>
      <id>2140013</id>
      <timestamp>2022-07-24T10:09:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाने २६ जानेवारी ते १४ फेब्रुवारी २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="445" xml:space="preserve">झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाने २६ जानेवारी ते १४ फेब्रुवारी २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>s0tf1so9kqjo1k30ed474q6k8xfjwrt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140014</id>
      <parentid>2140013</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:20:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4400" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Zimbabwe.svg
| team1_name               = झिम्बाब्वे
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = २६ जानेवारी २०१२
| to_date                  = १४ फेब्रुवारी २०१२
| team1_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
| team2_captain            = [[रॉस टेलर]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = हॅमिल्टन मसाकादझा (११५)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[मार्टिन गप्टिल]] (९१)
| team1_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (४)
| team2_twenty20s_most_wickets = मायकेल बेट्स (४)
| player_of_twenty20_series    =
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = [[ब्रेंडन टेलर]] (१२७)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (२३२)
| team1_ODIs_most_wickets  = शिंगिराय मसाकडझा (५)
| team2_ODIs_most_wickets  = रॉब निकोल (५)&lt;br/&gt;[[काइल मिल्स]] (५)
| player_of_ODI_series     =
| no_of_tests              = 1
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = रेजिस चकाबवा (६६)
| team2_tests_most_runs    = [[रॉस टेलर]] (१२२)
| team1_tests_most_wickets = [[ग्रॅम क्रेमर]] (२)
| team2_tests_most_wickets = [[ख्रिस मार्टिन]] (८)
| player_of_test_series    = [[ख्रिस मार्टिन]] (न्यूझीलंड)
}}
झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाने २६ जानेवारी ते १४ फेब्रुवारी २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक कसोटी, तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन ट्वेंटी-२० (टी२०आ) सामन्यांचा समावेश होता.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

न्यूझीलंडने नेपियरमधील या दौऱ्यातील एकमेव कसोटी एक डाव आणि ३०१ धावांनी जिंकून न्यूझीलंडचा सर्वात मोठा कसोटी विजय आणि झिम्बाब्वेचा सर्वात मोठा कसोटी पराभव असे नवे विक्रम प्रस्थापित केले.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.nzherald.co.nz/sport/news/article.cfm?c_id=4&amp;objectid=10781805|title=Cricket: Black Caps record biggest test victory|last=Shannon|first=Kris|date=28 January 2012|work=The New Zealand Herald|access-date=28 January 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-zimbabwe-2012/content/current/story/551285.html|title=New Zealand bowl out Zimbabwe twice in a day|date=28 January 2012|work=ESPNcricinfo|access-date=28 January 2012}}&lt;/ref&gt; न्यूझीलंडने एकदिवसीय मालिका ३-० ने जिंकली आणि टी-२० मालिका २-० ने जिंकली.

दुसरा वनडे हा पहिला आंतरराष्ट्रीय सामना होता जो कोभम ओव्हल येथे खेळला गेला होता.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>hm1ej5ikzxfeoeuj3j2tukonxyezlmf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140017</id>
      <parentid>2140014</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:32:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7203" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Zimbabwe.svg
| team1_name               = झिम्बाब्वे
| team2_image              = Flag of New Zealand.svg
| team2_name               = न्यूझीलंड 
| from_date                = २६ जानेवारी २०१२
| to_date                  = १४ फेब्रुवारी २०१२
| team1_captain            = [[ब्रेंडन टेलर]]
| team2_captain            = [[रॉस टेलर]]
| no_of_twenty20s              = 2
| team1_twenty20s_won          = 0
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = हॅमिल्टन मसाकादझा (११५)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[मार्टिन गप्टिल]] (९१)
| team1_twenty20s_most_wickets = काइल जार्विस (४)
| team2_twenty20s_most_wickets = मायकेल बेट्स (४)
| player_of_twenty20_series    =
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = [[ब्रेंडन टेलर]] (१२७)
| team2_ODIs_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (२३२)
| team1_ODIs_most_wickets  = शिंगिराय मसाकडझा (५)
| team2_ODIs_most_wickets  = रॉब निकोल (५)&lt;br/&gt;[[काइल मिल्स]] (५)
| player_of_ODI_series     =
| no_of_tests              = 1
| team1_tests_won          = 0
| team2_tests_won          = 1
| team1_tests_most_runs    = रेजिस चकाबवा (६६)
| team2_tests_most_runs    = [[रॉस टेलर]] (१२२)
| team1_tests_most_wickets = [[ग्रॅम क्रेमर]] (२)
| team2_tests_most_wickets = [[ख्रिस मार्टिन]] (८)
| player_of_test_series    = [[ख्रिस मार्टिन]] (न्यूझीलंड)
}}
झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाने २६ जानेवारी ते १४ फेब्रुवारी २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात एक कसोटी, तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि दोन ट्वेंटी-२० (टी२०आ) सामन्यांचा समावेश होता.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

न्यूझीलंडने नेपियरमधील या दौऱ्यातील एकमेव कसोटी एक डाव आणि ३०१ धावांनी जिंकून न्यूझीलंडचा सर्वात मोठा कसोटी विजय आणि झिम्बाब्वेचा सर्वात मोठा कसोटी पराभव असे नवे विक्रम प्रस्थापित केले.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.nzherald.co.nz/sport/news/article.cfm?c_id=4&amp;objectid=10781805|title=Cricket: Black Caps record biggest test victory|last=Shannon|first=Kris|date=28 January 2012|work=The New Zealand Herald|access-date=28 January 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.espncricinfo.com/new-zealand-v-zimbabwe-2012/content/current/story/551285.html|title=New Zealand bowl out Zimbabwe twice in a day|date=28 January 2012|work=ESPNcricinfo|access-date=28 January 2012}}&lt;/ref&gt; न्यूझीलंडने एकदिवसीय मालिका ३-० ने जिंकली आणि टी-२० मालिका २-० ने जिंकली.

दुसरा वनडे हा पहिला आंतरराष्ट्रीय सामना होता जो कोभम ओव्हल येथे खेळला गेला होता.

==ट्वेंटी-२० मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  ११ फेब्रुवारी २०१२
  | team2 = {{cr-rt|NZL}}
  | score2 = १६०/३ (१६.५)
  | score1 = १५९/८ (२०)
  | team1 = {{cr|ZIM}}
  | runs2 = [[मार्टिन गप्टिल]] ९१* (५४)
  | wickets2 = काइल जार्विस २/३२ (३ षटके)
  | runs1 = हॅमिल्टन मसाकादझा ५३ (३६)
  | wickets1 = मायकेल बेट्स ३/३१ (४ षटके)
  | result = न्यूझीलंडने ७ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520595.html धावफलक]
  | venue = [[ईडन पार्क]], [[ऑकलंड]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि बॅरी फ्रॉस्ट (दोन्ही न्यूझीलंड)
  | motm = [[मार्टिन गप्टिल]] (न्यूझीलंड)
  | toss = झिम्बाब्वेने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
  | rain = टी२०आ पदार्पण: [[कॉलिन डी ग्रँडहोम]] (न्यूझीलंड)
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  १४ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|ZIM}}
  | score1 = २००/२ (२० षटके)
  | score2 = २०२/५ (१९.४ षटके)
  | team2 = {{cr|NZL}}
  | runs1 = [[ब्रेंडन टेलर]] ७५* (४३)
  | wickets1 = रोनी हिरा १/३१ (३ षटके)
  | runs2 = [[जेम्स फ्रँकलिन]] ६० (३७)
  | wickets2 = [[एल्टन चिगुम्बुरा]] २/२३ (३ षटके)
  | result = न्यूझीलंडने ५ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520596.html धावफलक]
  | venue = [[सेडन पार्क]], [[हॅमिल्टन, न्यूझीलंड|हॅमिल्टन]]
  | umpires = ख्रिस गॅफनी आणि टोनी हिल (दोन्ही न्यूझीलंड)
  | motm = [[जेम्स फ्रँकलिन]] (न्यूझीलंड)
  | toss = झिम्बाब्वेने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
  | rain = टी२०आ पदार्पण: अँड्र्यू एलिस (न्यूझीलंड)
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>k3ay7l10ecij28yuur0afuceqz1qjbx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचा न्यू झीलंड दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308675</id>
    <revision>
      <id>2140018</id>
      <timestamp>2022-07-24T10:37:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: दक्षिण आफ्रिकेच्या क्रिकेट संघाने १७ फेब्रुवारी ते २७ मार्च २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="468" xml:space="preserve">दक्षिण आफ्रिकेच्या क्रिकेट संघाने १७ फेब्रुवारी ते २७ मार्च २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>nwxfpzx4gzel9qhhpr9w3bhg6kxq09a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140021</id>
      <parentid>2140018</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T10:45:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3213" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of New Zealand.svg
|  team1_name               = न्यूझीलंड
|  team2_image              = Flag of South Africa.svg
|  team2_name               = दक्षिण आफ्रिका
|  from_date                = १७ फेब्रुवारी २०१२
|  to_date                  = २७ मार्च २०१२
|  team1_captain            =  [[रॉस टेलर]] (कसोटी), ब्रेंडन मॅक्युलम (वनडे आणि टी२०आ)
|  team2_captain            =  [[ग्रॅमी स्मिथ]] (कसोटी), [[एबी डिव्हिलियर्स]] (वनडे आणि टी२०आ)
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१५१)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[रिचर्ड लेव्ही]] (१४१)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (४)
| player_of_twenty20_series     = 
|  no_of_ODIs               = 3
|  team1_ODIs_won           = 0
|  team2_ODIs_won           = 3
|  team1_ODIs_most_runs     = ब्रेंडन मॅक्युलम (१८८)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[हाशिम आमला]] (१७६)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[काइल मिल्स]] &amp;amp; रॉब निकोल (३)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (७)
|  player_of_ODI_series     = 
|  no_of_tests              = 3
|  team1_tests_won          = 0
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_most_runs    = [[ग्रॅमी स्मिथ]] (२८२)
|  team2_tests_most_runs    = [[केन विल्यमसन]] (२२९)
|  team1_tests_most_wickets = व्हर्नन फिलँडर (२१)
|  team2_tests_most_wickets = [[मार्क गिलेस्पी]] (११)
|  player_of_test_series    = 
}}

दक्षिण आफ्रिकेच्या क्रिकेट संघाने १७ फेब्रुवारी ते २७ मार्च २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात तीन ट्वेंटी-२० (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि तीन कसोटी सामने होते.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>2l7kafador4bs1rtjr7gbirl8n8c8eb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140024</id>
      <parentid>2140021</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:01:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7172" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of New Zealand.svg
|  team1_name               = न्यूझीलंड
|  team2_image              = Flag of South Africa.svg
|  team2_name               = दक्षिण आफ्रिका
|  from_date                = १७ फेब्रुवारी २०१२
|  to_date                  = २७ मार्च २०१२
|  team1_captain            =  [[रॉस टेलर]] (कसोटी), ब्रेंडन मॅक्युलम (वनडे आणि टी२०आ)
|  team2_captain            =  [[ग्रॅमी स्मिथ]] (कसोटी), [[एबी डिव्हिलियर्स]] (वनडे आणि टी२०आ)
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१५१)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[रिचर्ड लेव्ही]] (१४१)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (४)
| player_of_twenty20_series     = 
|  no_of_ODIs               = 3
|  team1_ODIs_won           = 0
|  team2_ODIs_won           = 3
|  team1_ODIs_most_runs     = ब्रेंडन मॅक्युलम (१८८)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[हाशिम आमला]] (१७६)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[काइल मिल्स]] &amp;amp; रॉब निकोल (३)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (७)
|  player_of_ODI_series     = 
|  no_of_tests              = 3
|  team1_tests_won          = 0
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_most_runs    = [[ग्रॅमी स्मिथ]] (२८२)
|  team2_tests_most_runs    = [[केन विल्यमसन]] (२२९)
|  team1_tests_most_wickets = व्हर्नन फिलँडर (२१)
|  team2_tests_most_wickets = [[मार्क गिलेस्पी]] (११)
|  player_of_test_series    = 
}}

दक्षिण आफ्रिकेच्या क्रिकेट संघाने १७ फेब्रुवारी ते २७ मार्च २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात तीन ट्वेंटी-२० (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि तीन कसोटी सामने होते.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==ट्वेन्टी-२० मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  १७ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|RSA}}
  | score1 = १४७/६ (२० षटके)
  | score2 = १४८/४ (१९.२ षटके)
  | team2 = {{cr|NZL}}
  | runs1 = [[जेपी ड्युमिनी]] ४१ (३७)
  | wickets1 = [[टिम साउथी]] ३/२८ (४ षटके)
  | runs2 = [[मार्टिन गप्टिल]] ७८ (५५)
  | wickets2 = [[जेपी ड्युमिनी]] १/२० (२ षटके)
  | result = न्यूझीलंडने ६ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520597.html धावफलक]
  | venue = [[वेस्टपॅक स्टेडियम]], [[वेलिंग्टन]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि बॅरी फ्रॉस्ट
  | motm = [[मार्टिन गप्टिल]]
  | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  १९ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|NZL}}
  | score1 = १७३/४ (२० षटके)
  | score2 = १७४/२ (१६ षटके)
  | team2 = {{cr|RSA}}
  | runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ४७ (३५)
  | wickets1 = [[जोहान बोथा]] १/२२ (४ षटके)
  | runs2 = [[रिचर्ड लेव्ही]] ११७[[नाबाद|*]] (५१)
  | wickets2 = रॉब निकोल १/१० (१ षटक)
  | result = दक्षिण आफ्रिकेने ८ गडी राखून विजय मिळवला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520598.html धावफलक]
  | venue = [[सेडन पार्क]], [[हॅमिल्टन, न्यूझीलंड|हॅमिल्टन]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि ख्रिस गॅफनी (दोन्ही न्यूझीलंड)
  | motm = [[रिचर्ड लेव्ही]] (दक्षिण आफ्रिका)
  | toss = दक्षिण आफ्रिकेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
  | rain = टी२०आ पदार्पण: [[मार्चंट डी लँगे]] (दक्षिण आफ्रिका)
}}

===तिसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  २२ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|RSA}}
  | score1 = १६५/७ (२० षटके)
  | score2 = १६२/७ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|NZL}}
  | runs1 = [[जेपी ड्युमिनी]] ३८ (२०)
  | wickets1 = रॉब निकोल २/२० (३ षटके)
  | runs2 = [[जेसी रायडर]] ५२ (४२)
  | wickets2 = [[जोहान बोथा]] २/२० (४ षटके)
  | result = दक्षिण आफ्रिकेचा ३ धावांनी विजय
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520599.html धावफलक]
  | venue = [[ईडन पार्क]], [[ऑकलंड]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि ख्रिस गॅफनी (दोन्ही न्यूझीलंड)
  | motm =  [[जोहान बोथा]] (दक्षिण आफ्रिका)
  | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>ar189k76v17d20ozdyzmgtwktum9bzv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140025</id>
      <parentid>2140024</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:02:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>/* ट्वेन्टी-२० मालिका */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7168" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचा न्यूझीलंड दौरा, २०११-१२
|  team1_image              = Flag of New Zealand.svg
|  team1_name               = न्यूझीलंड
|  team2_image              = Flag of South Africa.svg
|  team2_name               = दक्षिण आफ्रिका
|  from_date                = १७ फेब्रुवारी २०१२
|  to_date                  = २७ मार्च २०१२
|  team1_captain            =  [[रॉस टेलर]] (कसोटी), ब्रेंडन मॅक्युलम (वनडे आणि टी२०आ)
|  team2_captain            =  [[ग्रॅमी स्मिथ]] (कसोटी), [[एबी डिव्हिलियर्स]] (वनडे आणि टी२०आ)
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 1
| team2_twenty20s_won           = 2
| team1_twenty20s_most_runs     = [[मार्टिन गप्टिल]] (१५१)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[रिचर्ड लेव्ही]] (१४१)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[टिम साउथी]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (४)
| player_of_twenty20_series     = 
|  no_of_ODIs               = 3
|  team1_ODIs_won           = 0
|  team2_ODIs_won           = 3
|  team1_ODIs_most_runs     = ब्रेंडन मॅक्युलम (१८८)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[हाशिम आमला]] (१७६)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[काइल मिल्स]] &amp;amp; रॉब निकोल (३)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[मॉर्ने मॉर्केल]] (७)
|  player_of_ODI_series     = 
|  no_of_tests              = 3
|  team1_tests_won          = 0
|  team2_tests_won          = 1
|  team1_tests_most_runs    = [[ग्रॅमी स्मिथ]] (२८२)
|  team2_tests_most_runs    = [[केन विल्यमसन]] (२२९)
|  team1_tests_most_wickets = व्हर्नन फिलँडर (२१)
|  team2_tests_most_wickets = [[मार्क गिलेस्पी]] (११)
|  player_of_test_series    = 
}}

दक्षिण आफ्रिकेच्या क्रिकेट संघाने १७ फेब्रुवारी ते २७ मार्च २०१२ या कालावधीत न्यूझीलंडचा दौरा केला. या दौऱ्यात तीन ट्वेंटी-२० (टी२०आ), तीन एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि तीन कसोटी सामने होते.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/current/match/fixtures_futures.html |title=Future series/tournaments |access-date=2010-03-31 |work=Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

==ट्वेन्टी-२० मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  १७ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|RSA}}
  | score1 = १४७/६ (२० षटके)
  | score2 = १४८/४ (१९.२ षटके)
  | team2 = {{cr|NZL}}
  | runs1 = [[जेपी ड्युमिनी]] ४१ (३७)
  | wickets1 = [[टिम साउथी]] ३/२८ (४ षटके)
  | runs2 = [[मार्टिन गप्टिल]] ७८ (५५)
  | wickets2 = [[जेपी ड्युमिनी]] १/२० (२ षटके)
  | result = न्यूझीलंडने ६ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520597.html धावफलक]
  | venue = [[वेस्टपॅक स्टेडियम]], [[वेलिंग्टन]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि बॅरी फ्रॉस्ट
  | motm = [[मार्टिन गप्टिल]]
  | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  १९ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|NZL}}
  | score1 = १७३/४ (२० षटके)
  | score2 = १७४/२ (१६ षटके)
  | team2 = {{cr|RSA}}
  | runs1 = [[मार्टिन गप्टिल]] ४७ (३५)
  | wickets1 = [[जोहान बोथा]] १/२२ (४ षटके)
  | runs2 = [[रिचर्ड लेव्ही]] ११७[[नाबाद|*]] (५१)
  | wickets2 = रॉब निकोल १/१० (१ षटक)
  | result = दक्षिण आफ्रिकेने ८ गडी राखून विजय मिळवला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520598.html धावफलक]
  | venue = [[सेडन पार्क]], [[हॅमिल्टन, न्यूझीलंड|हॅमिल्टन]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि ख्रिस गॅफनी (दोन्ही न्यूझीलंड)
  | motm = [[रिचर्ड लेव्ही]] (दक्षिण आफ्रिका)
  | toss = दक्षिण आफ्रिकेने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
  | rain = टी२०आ पदार्पण: मार्चंट डी लँगे (दक्षिण आफ्रिका)
}}

===तिसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date =  २२ फेब्रुवारी २०१२
  | team1 = {{cr-rt|RSA}}
  | score1 = १६५/७ (२० षटके)
  | score2 = १६२/७ (२० षटके)
  | team2 = {{cr|NZL}}
  | runs1 = [[जेपी ड्युमिनी]] ३८ (२०)
  | wickets1 = रॉब निकोल २/२० (३ षटके)
  | runs2 = [[जेसी रायडर]] ५२ (४२)
  | wickets2 = [[जोहान बोथा]] २/२० (४ षटके)
  | result = दक्षिण आफ्रिकेचा ३ धावांनी विजय
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/520599.html धावफलक]
  | venue = [[ईडन पार्क]], [[ऑकलंड]]
  | umpires = गॅरी बॅक्स्टर आणि ख्रिस गॅफनी (दोन्ही न्यूझीलंड)
  | motm =  [[जोहान बोथा]] (दक्षिण आफ्रिका)
  | toss = न्यूझीलंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचे न्यूझीलंड दौरे]]</text>
      <sha1>ntjscmms151s5xb5sg2qkbj107xcgn0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आयर्लंड क्रिकेट संघाचा केन्या दौरा, २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308676</id>
    <revision>
      <id>2140026</id>
      <timestamp>2022-07-24T11:06:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: आयर्लंड क्रिकेट संघाने फेब्रुवारी २०१२ मध्ये केनियाचा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   [[वर्ग:आयर्लंड क्रिकेट संघाचे केनिया दौरे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="347" xml:space="preserve">आयर्लंड क्रिकेट संघाने फेब्रुवारी २०१२ मध्ये केनियाचा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:आयर्लंड क्रिकेट संघाचे केनिया दौरे]]</text>
      <sha1>934pbxiqthy8rmm8e9erqn6tckvb4eo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140028</id>
      <parentid>2140026</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:11:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2306" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              =  आयर्लंड क्रिकेट संघाचा केनिया दौरा, २०११-१२ 
|  team1_image              = Flag of Kenya.svg
|  team1_name               = केनिया
|  team2_image              = Cricket Ireland flag.svg
|  team2_name               = आयर्लंड
|  from_date                = १२ फेब्रुवारी
|  to_date                  = २४ फेब्रुवारी २०१२
|  team1_captain            = [[कॉलिन्स ओबुया]]
|  team2_captain            = [[विल्यम पोर्टरफिल्ड]]
|  no_of_twenty20s              = 3
|  team1_twenty20s_won          = 0
|  team2_twenty20s_won          = 3
|  team1_twenty20s_most_runs    = [[तन्मय मिश्रा]] (८४)
|  team2_twenty20s_most_runs    = [[पॉल स्टर्लिंग]] (७७)
|  team1_twenty20s_most_wickets = [[शेम न्गोचे]] (४)
|  team2_twenty20s_most_wickets = [[जॉर्ज डॉकरेल]] (६)
|  player_of_twenty20_series    = 
|  no_of_ODIs               = 2
|  team1_ODIs_won           = 1
|  team2_ODIs_won           = 1
|  team1_ODIs_most_runs     = [[तन्मय मिश्रा]] (७२)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[एड जॉयस]] (९१)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[हिरेन वरैया]] (४)&lt;br/&gt;[[शेम न्गोचे]] (४)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[जॉर्ज डॉकरेल]] (३)
|  player_of_ODI_series     = 
}}

आयर्लंड क्रिकेट संघाने फेब्रुवारी २०१२ मध्ये केनियाचा दौरा केला. त्यांनी केनियाविरुद्ध एक इंटरकॉन्टिनेंटल चषक सामना, दोन आंतरखंडीय चषक एकदिवसीय सामने आणि तीन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय सामने खेळले.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:आयर्लंड क्रिकेट संघाचे केनिया दौरे]]</text>
      <sha1>2aqmbu99inchkq9hmva36gykwpqthha</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140029</id>
      <parentid>2140028</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:24:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6390" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              =  आयर्लंड क्रिकेट संघाचा केनिया दौरा, २०११-१२ 
|  team1_image              = Flag of Kenya.svg
|  team1_name               = केनिया
|  team2_image              = Cricket Ireland flag.svg
|  team2_name               = आयर्लंड
|  from_date                = १२ फेब्रुवारी
|  to_date                  = २४ फेब्रुवारी २०१२
|  team1_captain            = [[कॉलिन्स ओबुया]]
|  team2_captain            = [[विल्यम पोर्टरफिल्ड]]
|  no_of_twenty20s              = 3
|  team1_twenty20s_won          = 0
|  team2_twenty20s_won          = 3
|  team1_twenty20s_most_runs    = [[तन्मय मिश्रा]] (८४)
|  team2_twenty20s_most_runs    = [[पॉल स्टर्लिंग]] (७७)
|  team1_twenty20s_most_wickets = [[शेम न्गोचे]] (४)
|  team2_twenty20s_most_wickets = [[जॉर्ज डॉकरेल]] (६)
|  player_of_twenty20_series    = 
|  no_of_ODIs               = 2
|  team1_ODIs_won           = 1
|  team2_ODIs_won           = 1
|  team1_ODIs_most_runs     = [[तन्मय मिश्रा]] (७२)
|  team2_ODIs_most_runs     = [[एड जॉयस]] (९१)
|  team1_ODIs_most_wickets  = [[हिरेन वरैया]] (४)&lt;br/&gt;[[शेम न्गोचे]] (४)
|  team2_ODIs_most_wickets  = [[जॉर्ज डॉकरेल]] (३)
|  player_of_ODI_series     = 
}}

आयर्लंड क्रिकेट संघाने फेब्रुवारी २०१२ मध्ये केनियाचा दौरा केला. त्यांनी केनियाविरुद्ध एक इंटरकॉन्टिनेंटल चषक सामना, दोन आंतरखंडीय चषक एकदिवसीय सामने आणि तीन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय सामने खेळले.

==ट्वेन्टी-२० मालिका==

===पहिला टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date = २२ फेब्रुवारी २०१२ 
  | time = 
  | daynight = 
  | team1 = {{cr-rt|KEN}}
  | score1 = १०७ सर्वबाद (२० षटके)
  | runs1 = [[तन्मय मिश्रा]] ३४ (३०)
  | wickets1 = [[जॉर्ज डॉकरेल]] ३/१५ (४ षटके)
  | team2 = {{cr|IRE}}
  | score2 = १०९/४ (१५.३ षटके)
  | runs2 = [[केविन ओ'ब्रायन]] ३० (३६)
  | wickets2 = जेम्स एनगोचे १/७ (३ षटके)
  | result = आयर्लंडने ६ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/543883.html धावफलक]
  | venue = मोम्बासा स्पोर्ट्स क्लब ग्राउंड, [[मोम्बासा]]
  | umpires = [[शॉन जॉर्ज]] (दक्षिण आफ्रिका) आणि डेव्हिड ओधियाम्बो (केनिया)
  | motm = [[जॉर्ज डॉकरेल]] (आयर्लंड)
  | toss = आयर्लंडने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला.
  | rain = 
  | notes =
}}

===दुसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date = २३ फेब्रुवारी २०१२
  | time = 
  | daynight = 
  | team1 = {{cr-rt|KEN}}
  | score1 = १३१/७ (२० षटके)
  | runs1 = [[डेव्हिड ओबुया]] २८ (२५)
  | wickets1 = [[पॉल स्टर्लिंग]] २/२१ (४ षटके)
  | team2 = {{cr|IRE}}
  | score2 = १३२/२ (१७.३ षटके)
  | runs2 = [[पॉल स्टर्लिंग]] ६५[[नाबाद|*]] (५२)
  | wickets2 = राघेब आगा १/१० (१ षटक)
  | result = आयर्लंडने ८ गडी राखून विजय मिळवला 
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/543884.html धावफलक]
  | venue = मोम्बासा स्पोर्ट्स क्लब ग्राउंड, [[मोम्बासा]]
  | umpires = [[शॉन जॉर्ज]] (दक्षिण आफ्रिका) आणि डेव्हिड ओधियाम्बो (केनिया)
  | motm =  [[पॉल स्टर्लिंग]] (आयर्लंड)
  | toss =  केनियाने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
  | rain = 
  | notes =
}}

===तिसरा टी२०आ===
{{Limited overs matches 
  | date = २४ फेब्रुवारी २०१२ 
  | time = 
  | daynight = 
  | team1 = {{cr-rt|IRE}}
  | score1 = १०७/९ (२० षटके)
  | runs1 = [[एड जॉयस]] ३८ (४६)
  | wickets1 = [[शेम न्गोचे]] ४/१४ (३ षटके)
  | team2 = {{cr|KEN}}
  | score2 = १०५/७ (२० षटके)
  | runs2 = [[कॉलिन्स ओबुया]] ४२ (३८)
  | wickets2 = [[जॉर्ज डॉकरेल]] २/१३ (४ षटके)
  | result = आयर्लंड २ धावांनी जिंकला
  | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/543885.html धावफलक]
  | venue = मोम्बासा स्पोर्ट्स क्लब ग्राउंड, [[मोम्बासा]]
  | umpires = [[शॉन जॉर्ज]] (दक्षिण आफ्रिका) आणि डेव्हिड ओधियाम्बो (केनिया)
  | motm = [[शेम न्गोचे]] (केनिया)
  | toss = आयर्लंडने नाणेफेक जिंकून फलंदाजीचा निर्णय घेतला.
  | rain = 
  | notes =
}}

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:आयर्लंड क्रिकेट संघाचे केनिया दौरे]]</text>
      <sha1>2bcv025utrr2by6nvlgxdkw7jvafqqz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इंग्लंड क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीत), २०११-१२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>308677</id>
    <revision>
      <id>2140031</id>
      <timestamp>2022-07-24T11:38:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: इंग्लंड आणि पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघांनी 7 जानेवारी ते 27 फेब्रुवारी 2012 दरम्यान संयुक्त अरब अमिराती (UAE) चा दौरा केला.  ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}}   वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे पाक...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="502" xml:space="preserve">इंग्लंड आणि पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघांनी 7 जानेवारी ते 27 फेब्रुवारी 2012 दरम्यान संयुक्त अरब अमिराती (UAE) चा दौरा केला.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे पाकिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>9xn7fz55n1kp5h6bo0jljk3vuz0tae9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2140034</id>
      <parentid>2140031</parentid>
      <timestamp>2022-07-24T11:55:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7690" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
| series_name              = पाकिस्तानविरुद्ध इंग्लंड क्रिकेट संघाचा संयुक्त अरब अमिराती दौरा, २०११-१२
| team1_image              = Flag of Pakistan.svg
| team1_name               = पाकिस्तान
| team2_image              = Flag of England.svg
| team2_name               = इंग्लंड
| from_date                = ७ जानेवारी २०१२
| to_date                  = २७ फेब्रुवारी २०१२
| team1_captain            = [[मिसबाह-उल-हक]] 
| team2_captain            = अँड्र्यू स्ट्रॉस (कसोटी)&lt;br /&gt;अॅलिस्टर कुक (वनडे)&lt;br /&gt;[[स्टुअर्ट ब्रॉड]] (टी२०आ)
| no_of_tests              = 3
| team1_tests_won          = 3
| team2_tests_won          = 0
| team1_tests_most_runs    = [[अझहर अली]] (२५१)
| team2_tests_most_runs    = [[जोनाथन ट्रॉट]] (१६१)
| team1_tests_most_wickets = [[सईद अजमल]] (२४)
| team2_tests_most_wickets = [[माँटी पानेसर]] (१४)
| player_of_test_series    = [[सईद अजमल]] (पाकिस्तान)
| no_of_ODIs               = 4
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 4
| team1_ODIs_most_runs     = [[मिसबाह-उल-हक]] (१०८)
| team2_ODIs_most_runs     = अॅलिस्टर कुक (३२३)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[सईद अजमल]] (१०)
| team2_ODIs_most_wickets  = [[स्टीव्हन फिन]] (१३)
| player_of_ODI_series     = अॅलिस्टर कुक (इंग्लंड)
| no_of_twenty20s              = 3
| team1_twenty20s_won          = 1
| team2_twenty20s_won          = 2
| team1_twenty20s_most_runs    = [[मिसबाह-उल-हक]] (६७)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[केविन पीटरसन]] (११२)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[सईद अजमल]] (५)&lt;br /&gt;[[उमर गुल]] (५)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[ग्रॅम स्वान]] (६)
| player_of_twenty20_series    = [[केविन पीटरसन]] (इंग्लंड)
}}
इंग्लंड आणि पाकिस्तान राष्ट्रीय क्रिकेट संघांनी ७ जानेवारी ते २७ फेब्रुवारी २०१२ दरम्यान संयुक्त अरब अमिराती (यूएई) चा दौरा केला. या दौऱ्यात इंग्लंड आणि पाकिस्तान यांच्यातील तीन कसोटी, चार एकदिवसीय सामने (वनडे) आणि तीन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) सामील आहेत.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-england-2012/content/story/531643.html|title=Pakistan-England series dates confirmed|access-date=11 September 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-england-2012/content/series/531615.html?template=fixtures|title=England Vs Pakistan fixtures|access-date=11 September 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dawn.com/2011/06/29/pakistan-to-host-england-in-uae.html|title=Pakistan to host England in UAE|access-date=11 September 2011}}&lt;/ref&gt; हे सामने पाकिस्तानमध्ये आयोजित करायचे होते, परंतु देशात सुरू असलेल्या सुरक्षा समस्यांमुळे मालिका यूएईमध्ये हलवली गेली.&lt;ref&gt;{{cite news |title=England 'refreshed' for three-Test series against Pakistan in UAE |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/cricket/16382702.stm |work=[[BBC Sport]] |publisher=British Broadcasting Corporation |date=2 January 2012 |access-date=16 January 2012 }}&lt;/ref&gt;

अँड्र्यू स्ट्रॉसच्या नेतृत्वाखाली इंग्लंडने कसोटी मालिकेत जगातील अव्वल क्रमांकाचा संघ म्हणून प्रवेश केला, तर मिसबाह-उल-हकच्या नेतृत्वाखालील पाकिस्तानने शेवटच्या तीन कसोटी मालिका जिंकल्या होत्या आणि पाचव्या क्रमांकावर होते.&lt;ref&gt;{{cite news |title=First test for England's No. 1 status |url=http://www.espncricinfo.com/pakistan-v-england-2012/content/current/story/549709.html |work=[[ESPNcricinfo]] |date=16 January 2012 |access-date=16 January 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://icc-cricket.yahoo.net/match_zone/team_ranking.php |title=Reliance ICC Test Ranking |publisher=[[International Cricket Council]] |access-date=16 January 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120117001145/http://icc-cricket.yahoo.net/match_zone/team_ranking.php |archive-date=17 January 2012 |url-status=dead |df=dmy }}&lt;/ref&gt;

इंग्लंडचा ३-० अशा फरकाने व्हाईटवॉश करून पाकिस्तानने कसोटी मालिका जिंकली. पाकिस्तानच्या सईद अजमलला २४ बळी घेऊन मालिकेतील सर्वोत्तम खेळाडू म्हणून गौरविण्यात आले. अ‍ॅलिस्टर कुक आणि केव्हिन पीटरसन यांच्या बॅटसह उल्लेखनीय कामगिरी, या दोघांनी लागोपाठच्या सामन्यात शतके झळकावली आणि त्या चेंडूवर स्टीव्हन फिन यांनी केलेल्या उल्लेखनीय कामगिरीमुळे, नंतरच्या एकदिवसीय मालिकेत इंग्लंडने पाकिस्तानला ४-० ने पराभूत केल्यानंतर काही प्रकारचा बदला घेतला. या मालिकेत १३ बळी घेऊन तो आघाडीवर होता.

त्यानंतर इंग्लंडने पहिला सामना ५ धावांनी गमावून पुनरागमन करत टी-२० मालिकेत २-१ यश मिळवून दौरा पूर्ण केला. इंग्लंडच्या डावाच्या शेवटच्या चेंडूवर षटकार मारून विजयी धावा म्हणून सिद्ध केलेल्या टी-२० आंतरराष्ट्रीय धावसंख्येमध्ये ६२ धावा करणारा केव्हिन पीटरसन हा दुसरा फलंदाज बनण्यासाठी तो सामना उल्लेखनीय होता.

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}} 

[[वर्ग:इंग्लंड क्रिकेट संघाचे पाकिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>9ayjhjj9z1ibqm5gjktvo7epz4neo1q</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>