विष्णु

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mr">
  <siteinfo>
    <sitename>विकिपीडिया</sitename>
    <dbname>mrwiki</dbname>
    <base>https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">मिडिया</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">विशेष</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">चर्चा</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">सदस्य</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">सदस्य चर्चा</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">विकिपीडिया</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">विकिपीडिया चर्चा</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">चित्र</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">चित्र चर्चा</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">मिडियाविकी</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">मिडियाविकी चर्चा</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">साचा</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">साचा चर्चा</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">सहाय्य</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">सहाय्य चर्चा</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">वर्ग</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">वर्ग चर्चा</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">दालन</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">दालन चर्चा</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">विभाग</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">विभाग चर्चा</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>विष्णु</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2945</id>
    <revision>
      <id>2143763</id>
      <parentid>2108506</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T14:02:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>146.196.32.32</ip>
      </contributor>
      <comment>Corrected the name</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94577" xml:space="preserve">{{बदल}}
{{nobots}}
{{माहितीचौकट हिंदू देवता
| नाव = श्री विष्णु
| चित्र = Bhagavan_Vishnu.jpg
| चित्र_रुंदी = 
| चित्र_शीर्षक = भगवान विष्णु
| आधिपत्य = विश्वाचे पालन
| नाव_मराठी_देवनागरी_लेखन = विष्णू
| नाव_संस्कृत_देवनागरी_लेखन = विष्णुः 
| नाव_पाली_लेखन =  
| नाव_अन्य_लिपी_लेखन = 
| निवासस्थान = क्षीरसागर
| लोक = [[वैकुंठ]]
| वाहन = [[गरुड वैनतेय|गरुड]], [[शेष नाग]]
| आराध्य देवता = [[देवांचे देव|महादेव]]
| शस्त्र = सुदर्शन चक्र, [[कौमोदकी गदा]], [[कमळ]], [[शंख]]
| सासुचे नाव = तिरंगिनी देवी बलांडे.
| सासरेंचे _नाव = समुद्रदेव 
| पत्नी_नाव = [[लक्ष्मी]]
| अपत्ये = कामदेव
| अन्य_नावे = [[केशव]], [[नारायण]], [[माधव]],[[गोपाळ]], [[गोविंद]], [[हरि]], [[जनार्दन]], [[अच्युत]], [[पुरुषोत्तम]], [[पद्मनाभ]], [[पुरुष]], [[उपेंद्र]]
| या_देवतेचे_अन्य_अवतार = [[मत्स्य अवतार|मत्स्य]], [[कूर्म अवतार|कूर्म]], [[वराह अवतार|वराह]], [[नृसिंह अवतार|नृसिंह]], [[वामन अवतार|वामन]], [[परशुराम अवतार|परशुराम]], [[राम अवतार|राम]], [[कृष्ण अवतार|कृष्ण]], [[बुद्ध अवतार|गौतम बुद्ध]], [[कल्की अवतार|कल्की]], [[दत्तात्रेय]], [[धन्वंतरी]],[[मोहिनी]],इ.
| या_अवताराची_मुख्य_देवता = विष्णू
| मंत्र = ॐ नमो भगवते वासुदेवाय नमः
| नामोल्लेख_धार्मिक_साहित्य = [[भगवद्‌गीता|श्रीमद भागवत]], [[विष्णु पुराण]]
| मुख्य_तीर्थक्षेत्रे = [[तिरुपती]],[[पंढरपूर]],[[त्रावणकोर]], [[अयोध्या]], [[मथुरा]],[[गोकुळ]], [[व्रुदावन]], [[कुरुक्षेत्र]],[[द्वारका]], [[गुरुवायूर]] , [[मुक्तीनाथ नेपाळ]]
    
| तळटिपा = 
}}

'''विष्णू''' (:/ˈvɪʃnuː/   [[संस्‍कृत भाषा|संस्कृत]] : विष्णुः ; [[आंतरराष्ट्रीय संस्कृत वर्णमाला लिप्यंतरण|IAST]]: ''''Viṣṇu'''') हा [[हिंदू]] धर्मातील प्रमुख देवतांपैकी एक आहे. विष्णू हा ''नारायण'' आणि ''हरी'' या नावांनीही ओळखला जातो. हिंदू धर्मातील प्रमुख परंपरांपैकी एक असलेल्या [[वैष्णव पंथ|वैष्णव पंथाचा]] तो सर्वोच्च आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=Jb0rCQD9NcoC|title=Comparative Religion|last=Tiwari|first=Kedar Nath|date=1987|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|isbn=978-81-208-0293-3|language=en}}&lt;/ref&gt;

[[ब्रह्मा]], विष्णू आणि [[शिव]] यांचा समावेश असलेल्या सर्वोच्च देवतेच्या [[त्रिमूर्ति|त्रिमूर्तीमध्ये]] विष्णूला &quot;संरक्षक&quot; म्हणून ओळखले जाते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=k85JKr1OXcQC&amp;pg=PA539|title=An Introductory Dictionary of Theology and Religious Studies|last=Espín|first=Orlando O.|last2=Nickoloff|first2=James B.|date=2007|publisher=Liturgical Press|isbn=978-0-8146-5856-7|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;books.google.com&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books/about/An_Introduction_to_Hinduism.html?id=KpIWhKnYmF0C|title=An Introduction to Hinduism|last=Flood|first=Gavin D.|last2=Flood|first2=Flood, Gavin D.|date=1996-07-13|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-43878-0|language=en}}&lt;/ref&gt; वैष्णव परंपरेत, विष्णू हा विश्वाची निर्मिती, संरक्षण आणि परिवर्तन करणारा सर्वोच्च आहे. शक्ती परंपरेत, देवीचे वर्णन सर्वोच्चांपैकी एक म्हणून केले जाते, तरीही शिव आणि ब्रह्मा यांच्यासोबत विष्णू पूज्य आहेत. देवी ही प्रत्येकाची ऊर्जा आणि सर्जनशील शक्ती आहे, [[लक्ष्मी]] विष्णूची समान पूरक जोडीदार आहे असे म्हटले आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=iPrhBwAAQBAJ|title=The Oxford Companion to World Mythology|last=Leeming|first=David|date=2005-11-17|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-028888-4|language=en}}&lt;/ref&gt; विष्णू हा हिंदू धर्माच्या [[स्मार्त]] परंपरेतील पंचायतन पूजेतील पाच देवतांपैकी एक आहे.&lt;ref name=&quot;books.google.com&quot;/&gt;

वैष्णव पंथानुसार, ईश्वराचे सर्वोच्च स्वरूप गुणांसह (सत्गुण) आहे, आणि त्याचे विशिष्ट स्वरूप आहे परंतु अमर्याद, अतींद्रिय आणि अपरिवर्तनीय परिपूर्ण ब्रह्म आणि विश्वाचा आदिम आत्मा (स्व) आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=mBMxPdgrBhoC|title=The Hare Krishna Movement: The Postcharismatic Fate of a Religious Transplant|last=Bryant|first=Edwin|last2=Ekstrand|first2=Maria|date=2004-06-23|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-50843-8|language=en}}&lt;/ref&gt; विष्णूचे अनेक परोपकारी आणि भयंकर चित्रण आहेत. परोपकारी पैलूंमध्ये, त्याला लक्ष्मी सोबत [[क्षीरसागर]] नावाच्या दुधाच्या आदिम महासागरात तरंगणाऱ्या आदिशेषाच्या (वेळेचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या) नागाच्या कुंडलीवर झोपलेला सर्वज्ञ म्हणून चित्रित केले आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=_OIzDwAAQBAJ|title=In the Lost City of Sri Krishna: The Story of Ancient Dwaraka|last=Vanamali|date=2018-03-20|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-62055-682-5|language=en}}&lt;/ref&gt;

जेव्हा जेव्हा जगाला वाईट, अराजकता आणि विध्वंसक शक्तींचा धोका असतो, तेव्हा विष्णू [[अवतार]] घेऊन वैश्विक व्यवस्था पुनर्संचयित करतो आणि धर्माचे रक्षण करतो. [[दशावतार]] हे विष्णूचे दहा प्राथमिक अवतार आहेत. दहा अवतारांपैकी [[राम]] आणि [[कृष्ण]] अवतार हे सर्वात महत्त्वाचे आहेत.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=PTfNMQP81nAC|title=Myths and Symbols in Indian Art and Civilization|last=Heinrich|first=Zimmer|last2=Zimmer|first2=Heinrich Robert|date=1946|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-01778-5|language=en}}&lt;/ref&gt;

== [[लक्ष्मी]] ==
लक्ष्मी ही ऐश्वर्य, सौंदर्य, शांती, सत्य, आणि समृद्धी, संपत्ती यांची अधिष्ठात्री देवी आहे. ती भगवान विष्णूंची पत्नी आहे असे पौराणिक संदर्भ आढळतात. ृृृृृृृृृृऋग्वेदातील श्रीसूक्तामधे लक्ष्मीच्या  चिक्लीत या पुत्राचा उल्लेख येतो. कर्दम हे नाव [[श्रीसूक्त|श्रीसूक्तामध्ये]] उल्लेख आढळतो.हिंदू धर्मात पौरणिक कथा, श्रीमद्भागवतनुसार [[कामदेव]] हा श्रीविष्णूचा मुलगा होता.श्रीकृष्णाचा पुत्र प्रद्युम्न हा कामदेवाचा अवतार आहे.&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-01-13|title=प्रद्युम्न|url=https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%A8&amp;oldid=4080775|journal=विकिपीडिया|language=hi}}&lt;/ref&gt; ;वैष्णव सिद्धान्तानुसार कामदेव हा श्रीकृष्णाचे आध्यात्मिक रूप मानतात.

== [[गरुड वैनतेय|गरुड]] वैनतेय ==
'''गरुड वैनतेय''' हा [[भगवान विष्णू|विष्णूचे]] वाहन असणारा पक्षिराज आहे.

=='''दक्षिण-भारतीय ग्रंथांमध्ये'''==
स्कंदपुराणानुसार पुत्री अमृतावल्ली (देवसेना)  व सुंदरवल्ली,  श्रीविष्णू आणि देवी लक्ष्मी यांच्या दोन कन्या आहेत. [[नारायण|नारायणने]] त्रिविक्रमचा अवतारात (लक्ष्मी हृदयात होती) नारायणाचा आनंदाश्रूतून जन्म झाला, तामिळ देवता ही कार्तिकेय श्रीसुब्रह्मण्यची पत्नी आहे असे मानले जाते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=cdCbDwAAQBAJ&amp;pg=PA172&amp;lpg=PA172&amp;dq=%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%B5%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%80+vishnu&amp;source=bl&amp;ots=8HBLaA-S_x&amp;sig=ACfU3U2Mhxc_lB2oY8tIBl4hScVbYYatCg&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjyqsDm9qLkAhWR_XMBHf3TBcEQ6AEwD3oECAgQAQ#v=onepage&amp;q=%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A4%BE%20%E0%A4%B5%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%80%20vishnu&amp;f=false|title=Pilgrimage Tourism: Socio-economic analysis|last=Aruljothi|first=C.|last2=Ramaswamy|first2=S.|date=2019-06-07|publisher=MJP Publisher|language=en}}&lt;/ref&gt;

== व्युत्पत्तिशास्त्र ==
विष्णू या शब्दाचे व्युत्पत्ती प्रामुख्याने 'विष' शब्दापासून मानले गेले आहे. ('विष' किंवा 'विश'  शब्द हे[[लॅटिन भाषा|लॅटिन]] मध्ये -vicus  आणि सालविकमध्ये vas - ves  समान शब्द असू शकतात). निरुक्त (१२.१८)मध्ये, यास्काचार्य &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-08-11|title=यास्क|url=https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%95&amp;oldid=4274239|journal=विकिपीडिया|language=hi}}&lt;/ref&gt; यांनी प्रामुख्याने 'विष् ' या शब्दापासून 'व्याप्ति'च्या  अर्थाने 'विष्णू' या  शब्दाचे व्युत्पत्ती सांगितली आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=(क)हिंदी निरुक्त (निघण्टु सहित) - पं.सीताराम शास्त्री; मुन्शीराम मनोहरलाल दिल्ली, संस्करण-अनुल्लिखित, पृ.-500.(उत्तर षटक-12-18).(ख)निरुक्त (भाषा भाष्य) - पं.राजाराम; बाॅम्बे मैशीन प्रेस, लाहौर; प्रथम संस्करण-1914, पृ.535.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}&lt;/ref&gt; आदि शंकराचार्य यांनी [[विष्णुसहस्रनाम स्तोत्र|विष्णुसहस्रनाम]]-मध्ये  'विष्णू' हा शब्द प्रामुख्याने व्यापक  मानला आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=विष्णुसहस्रनाम, सानुवाद शांकरभाष्य सहित; गीताप्रेस गोरखपुर; संस्करण-1999ई., पृ.7 एवं 66.(श्लोक-6 एवं 14 का भाष्य)|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}&lt;/ref&gt; पर्यायीशब्द, 'विश 'शब्दाचे अर्थ  'प्रवेश करणे' (विश्व सर्वत्र व्यापक) असे वर्णन केले आहे.विष्णुसुक्त (ऋग्वेद-१.१५४.१ आणि ३) च्या  व्याख्येमध्ये आचार्य सायण&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-05-05|title=सायण|url=https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%A3&amp;oldid=4180514|journal=विकिपीडिया|language=hi}}&lt;/ref&gt; 'विष्णू' या  शब्दाचा अर्थ व्यापनशील (सर्व देवता) आणि सर्वव्यापी होय.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=(क)ऋग्वेद संहिता (पदपाठ, सायण भाष्य एवं पं.रामगोविन्द त्रिवेदी कृत हिंदी अनुवाद सहित) - चौखम्बा विद्याभवन, वाराणसी; संस्करण-2007 ई.(खण्ड-2)पृ.196,198.;(ख)ऋग्वेदसंहिता (सायण भाष्य एवं भाष्यानुवाद सहित) - चौखम्बा कृष्णदास अकादमी, वाराणसी; संस्करण-2013 ई.,(खण्ड-2)पृ.786,788.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-07-19|title=विष्णु|url=https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81&amp;oldid=4254259|journal=विकिपीडिया|language=hi}}&lt;/ref&gt;

विष्णूला ऋग्वेदात सूर्याचे एक रूप मानले आहे. डॉ. रा.ना. दांडेकर ह्यांनी वि=उडणे ह्या धातूला ‘स्‍नु’ हा प्रत्यय लागून ‘विष्णू’हा शब्द सिद्ध झाला, असे मत व्यक्त केले आहे. ‘उडणारा पक्षी’ हे विष्णू ह्या देवतेचे मूळचे प्रतीक असले पाहिजे पुढे सूर्यावर पक्षिस्वरूपाचा आरोप केला, असेही त्यांचे प्रतिपादन आहे. &quot;विशाल विश्वाच्या कल्याणासाठी तीन पदक्षेपांमध्ये त्रैलोक्य&quot; व्यापणारा असा त्याचा निर्देश विष्णुसूक्तात आला आहे. (१.१५५). ह्या त्रैलोक्यात कोणते तीन लोक अंतर्भूत आहेत, ह्याबद्दल दोन मते आढळतात: पहिल्या मतानुसार हे तीन लोक म्हणजे सूर्याचा उदय, मध्य आणि अस्त होत. दुसऱ्या मतानुसार पृथ्वी, अंतरिक्ष आणि द्युलोक हे ते तीन लोक. त्रैलोक्य म्हणजे अग्‍नी, विद्युल्लता आणि सूर्य असे प्रकाशाचे तीन आविष्कार, असेही म्हटले जाते. विष्णूचे तीन पदक्षेप हा साऱ्या विश्वाचा आधार होय.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://vishwakosh.marathi.gov.in/32859/|title=विष्णु|दिनांक=2019-07-04|संकेतस्थळ=मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती|भाषा=mr-IN|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-23}}&lt;/ref&gt;

विष्णुपुराणात,  विष्णू म्हणजे सर्व व्यापक असणे वा प्रवेश करणे .अशा प्रकारे हे स्पष्टपणे दिसून येते की 'विष्णू' हा शब्द 'विश' या शब्दापासून  आला आहे त्याचा अर्थ विश्व सर्वव्यापी आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=पूर्ववत्-पृ.66.तथा विष्णुपुराण-3.1.45.(गीताप्रेस गोरखपुर; संस्करण-2001ई.)|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}&lt;/ref&gt;

विष्णो: सर्वव्यापकत्वम् :- '''नारायणोपनिषद्'''

====== ऋग्वेदानुसार विष्णू ======
वैदिक देव-परंपरेनुसार,सूक्तांच्या सांख्यिकीय दृष्टिकोनातून विष्णूचे स्थान  भिन्न आहे कारण त्यांचे स्तवन केवळ ५ सूक्तांमध्येच केले जाते; परंतु जर त्यांना सांख्यिकीच्या दृष्टीकोनातून पाहिले गेले नाही आणि इतर पैलूंकडून त्यांचा विचार केला तर त्यांचे महत्त्व  समोर येते.  ऋग्वेदानुसार, त्याला 'बृहच्छरीर' ( विशाल शरीर असलेला) वा विश्वरूप असे वर्णन केले आहे.&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2018-06-29|title=विश्वरूप|url=https://hi.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%82%E0%A4%AA&amp;oldid=3840196|journal=विकिपीडिया|language=hi}}&lt;/ref&gt;
[[चित्र:Vishnu - Page 71 - Chapter VII - History of India Vol 1 (1906).jpg|इवलेसे|370x370अंश|श्रीविष्णू क्षीरमहासागर शेषनागावर लक्ष्मीसह]]

== हिंदू पौराणिक कथेनुसार==
 विष्णुपुराणानुसार ,बाल विष्णू [[पिंपळ|पिंपळाचे]] पानातून जन्माला आले, महाविष्णूचा नाभीतून कमळ तयार होते ज्यामध्ये ब्रह्मदेव आणि विष्णूचे नयनातून शिव उत्पन्न झाले.

पौरणिक कथेनुसार जेव्हा शिव आपल्या मस्तकावर अमृत चोळत होते तेव्हा त्यातून एक पुरुष जन्माला आले तेच हे श्री विष्णू देव, हे एक शिवाचे प्रतीक आहे, आणि ते शिवांनी श्री विष्णू नामे उद्गारले. एकदा श्री विष्णू क्षीरसागरात शयन करत असताना श्री विष्णूंच्या नाभीतून कमळ उत्पन्न झाले आणि त्यातून श्री ब्रम्हदेव यांची उत्पत्ती झाली. म्हणून हे शिवाच्या अंशातून झाल्यामुळे त्रिदेव म्हणून संबोधले गेले. श्री विष्णूंना संपूर्ण विश्वाचे पालनहार मानले जाते. तर [[ब्रम्हदेव]] हे विश्वाची निर्मिती करणारे आणि शिव हे संहार करणारे  आहेत.

== श्लोक आणि ग्रंथ ==
'''वैष्णव ग्रंथ: -''' ईश्वर संहिता, विष्णुसंहिता, शतपथ ब्राह्मण, ऐतरेय ब्राह्मण, महाभारत, रामायण, विष्णुपुराण,श्रीमद्भागवतपुराण ,श्रीजयदेव गोस्वामी विरचित श्रीगीतगोविन्दम

*श्री वि़ष्णूसाठी [[पुण्यश्लोक]] हे विशेषण वापरले जाते.
*[[विष्णुसहस्रनाम स्तोत्र|विष्णुसहस्रनाम]]

शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशं

विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्ण शुभाङ्गम् ।

लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगिभिर्ध्यानगम्यम्

वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम् ॥ - [[विष्णुसहस्रनाम स्तोत्र|'''विष्णुसहस्रनाम''']]

====== महामन्त्र                ======
हरे कृष्ण हरे कृष्ण

कृष्ण कृष्ण हरे हरे

हरे राम हरे राम

राम राम हरे हरे

'''पञ्चाङ्ग'''

तिथिर्विष्णुस्तथा वारो नक्षत्रं विष्णुरेव च।

योगश्च करणं चैव सर्वं विष्णुमयं जगत्।।

*

====== '''गायत्री''' ======

*'''श्रीविष्णू गायत्री-''' नारायणाय विद्महे वासुदेवाय धीमहि । तन्नो विष्णू: प्रचोदयात्॥
* '''श्रीलक्ष्मी गायत्री-''' महालक्ष्मी च विद्महे विष्णुपत्नी च धीमहि । तन्नो लक्ष्मी: प्रचोदयात्॥
* '''श्रीसुदर्शन चक्र गायत्री-''' सुदर्शनाय विद्महे महाज्वालाय धीमहि । तन्नो चक्रः प्रचोदयात्॥
* '''श्रीपाञ्चजन्य शङ्ख गायत्री-''' पाञ्चजन्याय विद्महे पद्मगर्भाय धीमहि । तन्नो शङ्खः प्रचोदयात्॥
* '''गरुड गायत्री -'''तत्पुरुषाय विद्महे सुवर्णपक्षाय धीमहि । तन्नो गरुड प्रचोदयात् ॥

====== भगवद्‌गीता अध्याय ४ - ज्ञानसंन्यासयोग ======
भगवान श्रीकृष्ण (विष्णू) अर्जुनाला भगवद्गीतेमध्ये म्हणतो की,

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत । अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्‌ ॥ ४-७ ॥

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम्‌ । धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥ ४-८ ॥

अर्थात, हे अर्जुना (हे भारता), जेव्हा जेव्हा धर्माची हानी येते, आणि अधर्माची वाद होते, तेव्हा तेव्हा मी अवतार घेतो. सज्जनांच्या रक्षणासाठी व दुर्जनांच्या नाशासाठी तसेच पुन्हा धर्म संस्थापिण्यासाठी मी प्रत्येक युगात अवतार घेतो.

Whenever there is decay of righteousness, O Bharata,

And there is exaltation of unrighteousness, then I Myself come forth ;

For the protection of the good, for the destruction of evil-doers,

For the sake of firmly establishing righteousness, I am born from age to age.

== भक्ति ==
'''श्रीवैष्णवसंप्रदाय'''  लक्ष्मी नारायणाला आराध्यदैवत मानणारे संप्रदाय आहे .

'''वारकरी संप्रदाय''' पंढरपूर येथील विठ्ठलाच्या वारीला जाणाऱ्या लोकांचा संप्रदाय
[[चित्र:Krishna Vally temple.jpg|इवलेसे|कृष्ण व्हॅली येथील कृष्ण मंदिर मेलबर्न]]
[[चित्र:Krishna Vally eco-house.jpg|इवलेसे|वैदिक पद्धतीने बांधलेले इको हाऊस यात कमीत कमी ताण निसर्गावर येतो - कृष्ण व्हॅली मेलबर्न जवळ]]

== इस्कॉन&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-01-17|title=इस्कॉन|url=https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%87%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%A8&amp;oldid=1659851|journal=विकिपीडिया|language=mr}}&lt;/ref&gt;==
'''आंतरराष्ट्रीय कृष्णभावनामृत संघ (इस्कॉन)'''[International Society for Krishna Consciousness ISKCON] किंवा हरे कृष्ण चळवळ ही एक वैष्णव संप्रदायाची धार्मिक संघटना आहे. [[भक्तिमार्ग]] हा सर्वात महत्त्वाचा असे ही संघटना मानते. ही संघटना १९६६ साली, संस्थापकाचार्य ए.सी.भक्तिवेदान्तस्वामी प्रभुपाद ह्यांनी अमेरिकेतील [[न्यू यॉर्क]] ह्या महानगरात स्थापली. तिची तत्त्वे ही हिंदु संस्कृतीतील धार्मिक ग्रंथ '''श्रीमद भागवतम्''' व '''भगवदगीता''' ह्यावर आधारित असून ती हिंदु मान्यतेनुसार सुमारे ५००० वराहे जुनी आहेत. तिचे भारतातील मुख्यालय पश्चिम बंगाल मधील एक गाव मायापूर येथे आहे. कृष्ण हेच परम ईश्वर आहेत किंवा स्वयम भगवान आहेत व तेच सर्व सृष्टीचे उगम स्थान आहेत अशी आंतरराष्ट्रीय कृष्णभावनामृत संघाची मान्यता आहे. भारतीय संस्कृती व वैदिक विचारांचा प्रसार व प्रचार करण्यासाठी हा पंथ काम करतो.

'''इस्कॉन चा मूलमंत्र''':

हरे कृष्ण हरे कृष्ण

कृष्ण कृष्ण हरे हरे

हरे राम हरे राम

राम राम हरे हरे
[[चित्र:Radha Krishna ISKCON Mayapur.jpg|इवलेसे|297x297अंश|मायापूर येथील राधाकृष्ण मंदिर]]

== नियम ==
हेच व्यावहारिक पालन करण्यासाठी ISKCON चे काही मूलभूत नियम आहेत.

कोणत्याही प्रकारची नशा नाही. (चहा, कॉफी नाही)

अवैध स्त्री / पुरुष गमन नाही

मांसहार / बायोगिक भक्षण नाही. (कांदा, लसुन नाही)

जुआ नाही (शेअर बाजारही नाही)

त्यांना तामसिक अन्न सोडून द्या (तामसिक अन्न म्हणून त्यांना ,कांदा लसुन, मांस, मदिरा इत्यापासून दूर राहा)

अनैतिक वर्तणुकीपासून दूर राहा (जुगार, पब, वेश्यालय अशा स्थानांवर बंदी घातलेली आहे)

एक तास शास्त्रीययन (यात गीता आणि भारतीय धर्म-इतिहास संबंधित शास्त्रांचा अभ्यास करणे)

'हरे कृष्णा-हरे कृष्णा' नावाची १६ वेळा माळा जपा.

ते शुद्ध शाकाहार खातात

== वैष्णव  तीर्थे व मंदिरे ==

======[[चार धाम]]======

# उत्तर [[बद्रीनाथ]],
# पश्चिम [[द्वारका]],
# पूर्व [[पुरी, ओडिशा|जगन्नाथ पुरी]]
# दक्षिण [[रामेश्वर]]&lt;nowiki/&gt;म्

'''वैष्णव तीर्थ:-''' बद्रीधाम (बद्रीनाथ), मथुरा, अयोध्या, तिरुपती बालाजी, श्रीनाथ, द्वारिकाधीश.

== सण-उत्सव ==
'''वैष्णव उत्सव आणि व्रत: -''' एकादशी, [[चातुर्मास|चातुर्मास व्रते]], [[रामनवमी]], कृष्ण जन्माष्टमी, होळी, दीपावली इ.

'''धार्मिकनियम:'''- कांदा लसुण व मांसाहार वर्ज्य,जुगार वर्ज्य,सर्व प्रकारची नशा वर्ज्य,व्याभीचार वर्ज्य

[[कृष्ण जन्माष्टमी|कृष्ण '''जन्माष्टमी''']] म्हणजे गोकुळ अष्टमी, [[कृष्ण]] जन्माचा दिवस. [[श्रावण]] महिन्यात वद्य अष्टमी या तिथीला मध्यरात्री रोहिणी नक्षत्रावर मथुरेत कंसाच्या बंदिशाळेत श्रीकृष्णाचा जन्म झाला, म्हणून त्या दिवशी आनंदोत्सव साजरा करण्याची प्रथा आहे. हा उत्सव भारतात सर्वत्र होतो. गोकुळ, [[मथुरा]], [[वृंदावन]], [[द्वारका]], [[पुरी, ओडिशा|पुरी]] या ठिकाणी तो मोठ्या प्रमाणावर होतो.

======'''[[दिवाळी लक्ष्मीपूजन]]'''======
हिंदु धर्मात [[दिवाळी]] मध्ये आश्विन अमावास्येत लक्ष्मीपूजन हा सण साजरा केला जातो.या दिवशी घरांत  प्रदोषकाळी (संध्याकाळी) कुबेर&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.sanatan.org/mr/a/432.html|title=लक्ष्मीपूजन|दिनांक=2013-10-26|संकेतस्थळ=सनातन संस्था|भाषा=en-US|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-02}}&lt;/ref&gt;, गणेश व लक्ष्मीचे पूजन श्रीसूक्तपठणही केले जाते .घरामध्ये व बाहेर अनेक दीप (दिवा) लावला जाते .काही वैष्णव भक्त [[श्रीलक्ष्मी नारायण|श्रीलक्ष्मीनारायणाची]] आराधना  करतात.लक्ष्मीपूजनाच्या द‌िवशी रात्रीच्या वेळी [[लक्ष्मी]] सर्वत्र संचार करते. ज्या स्वच्छता, सौंदर्य, आनंद, उत्साह अशा सकारात्मक उर्जा असतात तेथे लक्ष्मी प्रसन्न होऊन आशिर्वाद देते. या दिवशी सायंकाळी लक्ष्मीचे पूजन केले जाते.  या दिवशी सर्व अभ्यंग स्नान करतात. पाटावर रांगोळी काढून तांदूळ ठेवतात. त्यावर वाटी किंवा तबक ठेवतात. त्यात सोन्याचे दागिने, चांदीचा रुपया, दागिने ठेऊन त्यांची पूजा करतात.या दिवशी स्वच्छता करण्यासाठी लागणारी नवी केरसुणी विकत घेतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://mahajanvinod.wordpress.com/tag/%e0%a4%95%e0%a5%81%e0%a4%ac%e0%a5%87%e0%a4%b0%e0%a4%aa%e0%a5%82%e0%a4%9c%e0%a4%a8/|title=कुबेरपूजन|last=vinodpmahajan|संकेतस्थळ=विचार दान|भाषा=mr-IN|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-02}}&lt;/ref&gt;

श्री लक्ष्मीपूजनाच्या वेळी अक्षतांनी बनवलेले अष्टदल कमल किंवा स्वस्तिक यांवरच श्री लक्ष्मीची स्थापना केली जाते. त्यानंतर लक्ष्म्यादी देवतांना लवंग, वेलची आणि साखर घालून तयार केलेल्या गायीच्या दुधाच्या खव्याचा नैवेद्य दाखवतात. धने, गूळ, साळीच्या लाह्या, बत्तासे इत्यादी पदार्थ लक्ष्मीला वाहून नंतर ते आप्तेष्टांना वाटतात.

======[[कोजागरी पौर्णिमा]]======
'''कोजागरी पौर्णिमा''' किंवा '''शरद पौर्णिमा ,''' ही [[आश्विन पौर्णिमा]] म्हणून  सण साजरी केली जाते. ही [[शरद ऋतू|शरद ऋतूतील]] आश्विन महिन्यात येते. इंग्रजी कॅलेंडरप्रमाणे कोजागरी पौर्णिमा बहुधा सप्टेंबर ते ऑक्टोबर मध्ये असते.&lt;ref name=&quot;en.wikipedia.org&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-08-16|title=Sharad Purnima|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sharad_Purnima&amp;oldid=911075227|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; कोजागरी पौर्णिमेला ,[[शरद ऋतू|शरद ऋतूतील]] आश्‍विन महिन्यामध्ये '''&lt;nowiki/&gt;'आश्‍विनी पौर्णिमा'''' असे म्हणतात. या दिवशी साक्षात लक्ष्मीदेवी येऊन चंद्रमंडळातून पृथ्वीवर उतरते आणि मध्यरात्री ([[संस्कृत|संस्कृतमध्ये]]) ''''को जागर्ति'''&lt;nowiki/&gt;' (म्हणजे 'कोण जागत आहे') असे म्हणत मनुष्याचे प्रयत्न पहात पृथ्वीतलावर संचार करीत असते. उपवास,पूजन व जागरण या व्रतात महत्त्व आहे.कोजागरीच्या रात्री मंदिरे,घरे,रस्ते,उद्याने इ. ठिकाणी दिवे लावतात.म्हणून या दिवसाला ‘'''कोजागरी पौर्णिमा'''’ म्हणतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.bookganga.com/eBooks/Books/Details/4722781668657710982|title=हिंदू सण व उत्सव-Hindu San Va Utsav by Ganesh L. Kelkar - Vasant Book Stall Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.pudhari.news/editorial/editorial/meaning-of-kojagiri-pournima/|title=प्रासंगिक : कोजागरीचा गर्भितार्थ {{!}} पुढारी|संकेतस्थळ=www.pudhari.news|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-16}}&lt;/ref&gt;

* ओडिशामध्ये, शरद पौर्णिमेला ''''कुमार पौर्णिमा'''' असे म्हणतात.या दिवशी [[गजलक्ष्मी]] देवीची पुजा करतात.&lt;ref name=&quot;en.wikipedia.org&quot;/&gt;
* रात्री चंद्राला आटीव दूधाचा नैवेद्य दाखवायचा असतो दूध आटवून त्यात केशर,पिस्ते, बदाम, चारोळ्या, वेलचीपुड, जायफळ वगैरे गोष्टी घालून तसेच साखर घालून, नैवेद्य दाखविला जातो. दुधात मध्यरात्री [[चंद्र|पूर्ण चंद्राची]] किरणे पडू देतात आणि मग ते दूध प्राशन केले जाते.

[[चित्र:Bengali_Swastika.jpg|दुवा=https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0:Bengali_Swastika.jpg|इवलेसे|[[बंगाली स्वस्तिक|बंगाली हिंदु स्वस्तिक]]]]

* कोजागरी पौर्णिमेला बंगाली लोक याला ''''लोख्खी पुजो'''' असे म्हणतात .दिवाळी आणि कोजागरी पौर्णिमामध्ये लक्ष्मी पुजामध्ये बंगाली समाजातील लोक '''लोख्खी''' पूजामध्ये शहाळी वा ताजे [[नारळ]] वापरतात. तांबेचा कलश किंवा मातिचा कुंभावर आणि [[नारळ|शहाळीनारळावर]] [[सिंदूर|सिंदूराने]] [[बंगाली स्वस्तिक|बंगाली हिंदु स्वस्तिक]] चिन्ह जे मध्यमा बोटाने आणि लाल सिंदूरा लेपाचा वापर करून काढतात या दिवशी भक्तीने शंख कमळाचे फुलाबरोबर [[श्रीलक्ष्मी नारायण|श्रीलक्ष्मीनारायणाची]] पूजा करतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://lajjagauree.blogspot.com/2016/09/bengali-swastika.html|title=Lajja Gauri: Swastika Symbol in Bengal, a state in India|last=Unknown|दिनांक=2016-09-21|संकेतस्थळ=Lajja Gauri|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://saffronstreaks.com/festivals-occasions/kojagari-lakshmi-puja-rituals-believes-and-the-divine-bengali-feast-platter/|title=Kojagari Lakshmi puja – rituals, believes and the divine Bengali feast platter|संकेतस्थळ=saffronstreaks|भाषा=en-US|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-16}}&lt;/ref&gt;

'''[[तुळशी विवाह]]'''

तुळशी वनस्पतींचे लक्ष्मी स्वरूप मानले जाते.

'''तुळशी विवाह''' म्हणजे तुळशी (पवित्र तुळस) वनस्पतींचे शालिग्राम किंवा विष्णू किंवा त्यांचे अवतार श्री [[कृष्ण]] यांच्याशी विवाह [[प्रबोधिनी एकादशी]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये करण्याची पूजोत्सव प्रथा आहे.भगवान विष्णू कार्तिक महिन्यातील देवउठनी एकादशीला संपूर्ण चार महिने झोपल्यानंतर उठतात, तेव्हा त्यांना तुळशीशी लग्न लावतात. भगवान विष्णूला तुळशी खूप प्रिय आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.sanatan.org/mr/a/806.html|title=तुळशी विवाह|दिनांक=2012-11-07|संकेतस्थळ=सनातन संस्था|भाषा=en-US|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-03}}&lt;/ref&gt;

====== दिवा लावण्याच्या प्रथेमागील वेगवेगळी कारणे किंवा कथा आहेत. ======
पौराणिक कथेनुसार, दिवाळीच्या दिवशी अयोध्याचा राजा राम , लंकेच्या राजा रावणाची वध करून राम सीता आणि लक्ष्मण सह अयोध्येत परतले.  कृष्ण  या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने अत्याचारी  नरकासुराचा केला.आणि . विष्णूने हिरण्यकशिपुचा नरसिंहच्या रूपात वध केला होता आणि या दिवशी धन्वंतरि समुद्रमंथन नंतर आले.लोक आनंदाने दिवे लावतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://hindi.webdunia.com/dipawali-special/history-and-significance-of-diwali-117101000057_1.html|title=दीपावली पर दीये जलाने की परंपरा कैसे शुरू हुई, जानिए पौराणिक बातें...|last=Webdunia|संकेतस्थळ=hindi.webdunia.com|भाषा=hi|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;br /&gt;
== नावे ==
भगवान विष्णूच्या एक हजार नावांचे स्तोत्र म्हणजे '''[[विष्णुसहस्रनाम|विष्णुसहस्रनाम]]''' होय. याचा उल्लेख महाभारतात आढळतो. पितामह भीष्मानी युधिष्ठिराला हे स्तोत्र सांगितल्याचा संदर्भ येतो.

==[[दशावतार]]==

[[चित्र:Vishnu Avatars.jpg|इवलेसे|उजवे|राजा रवी वर्मा यांनी काढलेले विष्णू दशावतार चित्र]]दशावतारांच्या कथा विष्णू पुराणात सांगितल्या आहेत आणि कथेतून उत्क्रांतिवादाचे सिद्धांत दर्शवितात.

* हिंदू परंपरेच्या वेगवेगळ्या शाखा विष्णूचा ९वा अवतार म्हणून दोन भिन्न व्यक्तींना स्वीकारतात:

======[[दशावतार]] श्लोक ======
'''मत्स्यः कूर्मो वराहश्च नरसिंहोऽथ वामनः ।'''

'''रामो रामश्च कृष्णश्च बुद्धः कल्की च ते दश ।। ४.२ ।।&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A4%AE%E0%A5%8D/%E0%A4%85%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%83_%E0%A5%A6%E0%A5%A6%E0%A5%AA|title=वराहपुराणम्/अध्यायः ००४ - विकिस्रोतः|संकेतस्थळ=sa.wikisource.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-08-27}}&lt;/ref&gt;'''

भगवान विष्णूचे एकूण दहा अवतार असल्याचे मानले जाते. ते दहा अवतार पुढीलप्रमाणे आहेत.

१. [[मत्स्य अवतार|'''मत्स्य''']]:- विष्णू पुराणनुसार मस्त्यावतारात विष्णूने हयग्रीव नावाच्या एका राक्षसाला मारले होते. या हयग्रीव राक्षसाने ब्रह्माकडून वेद चोरून समुद्रात लपविले होते.या पातकासाठी त्याचा वध करण्यात आला.

२. [[कूर्म अवतार|'''कूर्म''']]:-देव व दानवांनी अमृतप्राप्तीसाठी क्षीरसागर या समुद्रात समुद्रमंथन केले होते. देव आणि दानवांनी मंदार पर्वताची रवी व वासुकीनागाची दोरी करून समुद्रमंथन केले. त्यावेळी भगवान विष्णूनी कूर्मावतार घेतला. कुर्मावताराच्या (कासवाच्या) रूपाने मंदार पर्वताला सागराच्या तळाशी आधार दिला

३. [[वराह अवतार|'''वराह''']]:- दैत्य हिरण्याक्ष याचा तीक्ष्ण दाताने वध केला. भूदेवीची म्हणजेच पृथ्वीची त्याच्या तावडीतून सुटका केली.

४. '''[[नरसिंह]]''' वा [[नृसिंह]]:-[[हिरण्यकश्यपू|वा हिरण्यकश्यप]] :श्रीविष्णूने [[नृसिंह]]&lt;nowiki/&gt;रूप घेऊन हिरण्यकश्यपुचा तीक्ष्ण नखाने वध केला आणि भक्त प्रल्हादाचे रक्षण केले.

५. [[वामन अवतार|'''वामन''']]:- भागवत कथेनुसार, देवलोकामध्ये इंद्राचा अधिकार परत मिळवण्यासाठी विष्णूने हा अवतार घेतला . देवलोकाला असुर राजा बलीने ताब्यात घेतले. बली विरोचनचा मुलगा आणि प्रल्हादाचा नातू होता आणि तो दयाळू राक्षस राजा म्हणून ओळखला जात असे.  वामन (विष्णू) यांनी राजा बलीला पाताल देण्याचा निर्णय घेतला आणि बलीच्या डोक्यावर तिसरा  पाय ठेवला, परिणामी राजा बली   पातालपर्यंत पोहोचले.  दक्षिण भारतात वामनला उपेंद्र म्हणूनही ओळखले जातात. कश्यप आणि त्यांची पत्नी आदिती यांचा मुलगा होता.

६. '''[[परशुराम]]''':‌-परशुराम त्रेता युग (रामायण कालखंड) चा भृगुवंशीय  महर्षि होता. भृगुवंशीय जमदग्नी ऋषी आणि रेणुकाचा मुलगा,

सहस्त्रार्जुनाच्या वध केला.चिरंजीवींपैकी एक आहेत

७. '''[[राम]]''':- दैत्यराज रावणाचा वध, दशरथ कौसल्या पुत्र  आणि पत्नी सीता आहे. ल

८. '''[[श्रीकृष्ण]]''':- कृष्ण हा वासुदेव आणि देवकी यांचे ८वा पुत्र  होते. त्याचा जन्म मथुरामध्ये झाला होता आणि  गोकुळात यशोदा आणि नंदाने त्यांचे पालनपोषण होते. त्यांचे बालपण गोकुळात घालवले. कुमार वयात त्याने मथुरा येथे मामा कंशाचा वध केला.

९'''.[[बलराम]] -''' हा वसुदेव व रोहिणी या दांपत्याचा मुलगा श्रीकृष्णाचा सावत्र भाऊ होता, सुभद्रा त्याची सख्खी बहीण. बलरामाला बलभद्र, हलधर, हलायुध, इत्यादी अनेक नावे आहेत संकर्षण आदी नावे असून, [[अनंतशेष|अनंतशेषाचा]] अवतार आहे पांचरात्र शास्त्रानुसार '''बलराम''' (बलभद्र)  वासुदेवाचे  स्वरूप आहे; ‘नारायणीयोपाख्यात’ मध्ये वर्णन केलेल्या तत्वज्ञानानुसार , विष्णूचे चार रूपांतील 'चतुर्व्यूह'   दुसरे रूप म्हणजे ‘संकर्षण ’

, श्रीविष्णू यांनी योगमायापासून  देवकीचा सातवा गर्भातुन  रोहिणीच्या गर्भाशयात ठेवले.   त्यातून बलरामचा जन्म झाला.

रेवतीचा पत्नि  असे मानले जाते की सतयुगात महाराज '''रैवतक''' राजा पृथ्वी सम्राट होते, मुलगी, राजकुमारी रेवती होती.

*'''गौतम [[बुद्ध]]''':- हा भारतीय तत्त्वज्ञ व [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] संस्थापक होते. शाक्य गणराज्याचा राजा [[शुद्धोधन]] व त्यांची पत्‍नी महाराणी [[महामाया]] (मायादेवी) यांच्या [[लुंबिनी]] येथे राजकुमाराचा जन्म झाला. या राजकुमाराचे नाव ‘सिद्धार्थ’ असे ठेवण्यात आले. सिद्धार्थाच्या जन्मानंतर अवघ्या सातव्या दिवशीच त्यांची आई [[महामाया|महामायाचे]] निधन झाले. आईचे छत्र हरवलेल्या सिद्धार्थाचा सांभाळ त्यांची मावशी व सावत्र आई [[महाप्रजापती गौतमी|महाप्रजापती गौतमीने]] केला. त्यामुळे राजकुमार सिद्धार्थाला ‘गौतम’ या नावानेही ओळखले जाते. राजकुमार सिद्धार्थ गौतमास आवश्यक असे सर्व शिक्षण देण्यात आले. [[यशोधरा]] या सुंदर राजकुमारीशी सिद्धार्थ गौतमाचा  विवाह झाला.

१०.'''[[कल्की अवतार]]'''  :-(संस्कृत: कल्कि अवतार;[[आंतरराष्ट्रीय संस्कृत वर्णमाला लिप्यंतरण|IAST]]: Kalkī Āvatār ) हा भविष्यात येणारा श्रीविष्णूचा दशावतारातील १० वा अवतार आहे.हा अवतार ६४ कलांनी युक्त असा असेल.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://m.dailyhunt.in/news/india/hindi/samacharjagat-epaper-samachar/64+kalao+se+yukt+hoga+bhagavan+vishnu+ka+kalki+avatar-newsid-68910521|title=64 कलाओं से युक्त होगा भगवान विष्णु का कल्कि अवतार - Samacharjagat|संकेतस्थळ=Dailyhunt|भाषा=en|ॲक्सेसदिनांक=2019-10-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.punjabkesari.in/dharm/news/mystery-of-kalki-avatar-what-is-the-story-of-kalki-744448|title=इस रूप में धरती पर अवतार लेंगे श्रीहरि|दिनांक=2018-01-25|संकेतस्थळ=punjabkesari|ॲक्सेसदिनांक=2019-10-16}}&lt;/ref&gt;

विष्णूचा दहावा अंतिम अवताराला' '''कल्की अवतार'''' असे म्हणतात .श्रीमद् भागवतनुसार(भागवत पुराण) कलियुगात पाप वाढल्यावार आणि पापाने परिसीमा गाठल्यावर दुष्टांचा संहार करण्याकारिता विष्णू हा अवतार घेईल;कल्की हा अवतार कलियुग व सतयुगच्या संधिकाल मध्ये होईल;सर्वप्रथम महाप्रलय येऊन [[कलि युग|कलियुगा]]&lt;nowiki/&gt;च्या अंतानंतर [[सत्य युग|सत्ययुग]] (सतयुग) सुरू होईल ,

कलियुगामध्ये अंधार व अधर्म नष्ट करण्यासाठी अशांत जगाला शांती देण्यासाठी हा अवतार घेतला;कल्की अवतार तेजस्वी नंदक तलवारीसह एक देवदत्त नावाचा शुभ्र घोड्यावरस्वार होऊन [[कलि युग|कलियुगा]]&lt;nowiki/&gt;त ईश्वर कल्की सर्व पापी अधर्म दुष्ट लोक व राजांचा विनाश करतील पुन्हा [[सत्य युग|सतयुगाची]] स्थापना करतील.  [[कलि युग|कलियुगा]]&lt;nowiki/&gt;त[[कलि (राक्षस)|.कलि राक्षसाचा]] विनाश करेल.

वैष्णव सिद्धांतनुसार हिंदू धर्मातील कालगणनेनुसार म्हणजेच अंतहीन चक्रात चार युगापैकी एक युग म्हणजे कलियुग आहे

कलियुगाचा कालावधी ४,३२,००० वर्षे आहे, विद्वानांच्या संशोधनानुसार, इसवी सन पू्र्व ३,१०२ या वर्षी कलियुग सुरू झाले.

कल्की पुराण २.७ अनुसार बृहद्रथ राजा आणि त्यांची पत्नि कौमुडी यांची कन्या पद्मावती (लक्ष्मी) आहे. [[चित्र:Kalki Avatar by Ravi Varma.jpg|इवलेसे|कल्कि अवतार|254x254अंश]]
'''कल्की अवतार''' या जगात प्रवेश  लोकांचा उद्धार करण्यासाठी आणि उपद्रव्यांचा नाश करण्यासाठी तसेच धार्मिकतेची तत्त्वे पुन्हा प्रस्थापित करण्यासाठी अवतार घेईल

[[भागवत पुराण|भागवत पुराणात]],स्कन्ध :१२ अध्याय:२ ,श्लोक १६-१७ मध्ये असे वर्णन केले आहे&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-08-28|title=कल्की अवतार|url=https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%80_%E0%A4%85%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B0&amp;oldid=1701096|journal=विकिपीडिया|language=mr}}&lt;/ref&gt;

'''इत्थं कलौ गतप्राये जनेतु खरधर्मिणि । धर्मत्राणाय सत्त्वेन भगवान् अवतरिष्यति ॥ १६ ॥'''

'''मराठीत अर्थ:'''- अशा रीतीने कलियुगाच्या शेवटी माणसे गाढवासारखी होतील, तेव्हा धर्माचे रक्षण करण्यासाठी भगवान स्वत: सत्त्वगुणाचा स्वीकार करून अवतार धारण करतील.

'''चराचर गुरोर्विष्णोः ईश्वरस्याखिलात्मनः । धर्मत्राणाय साधूनां जन्म कर्मापनुत्तये ॥ १७ ॥'''

'''मराठीत अर्थ:-'''&quot;सर्वशक्तिमान भगवान विष्णू सर्वव्यापी . सर्वस्वरूप, चराचराचे गुरू भगवान विष्णू धर्माचे रक्षण करण्यासाठी व साधूंना कर्मबंधनातून सोडविण्यासाठी अवतार घेतात.

== अन्य आवतार ==
[[चित्|इवलेसे|201x201px|श्रीजगन्नाथ, श्रीबलभद्र, देवी सुभद्रा]]

*'''जगन्नाथ''' :- इन्द्रद्युम्न या राजाने अवंती प्रांतावर राज्य केले आणि पुरीमध्ये भगवान जगन्नाथची मूर्ती स्थापन केली.

ओडिशातील पुरी येथे जगातील रथयात्रेचा सण साजरा केला जातो. याला गुंडीचा उत्सव असेही म्हणतात. जगभरातील लाखो भाविक आज पुरी धाम येथे पोचत आहेत. दरवर्षी आषाढ शुक्ल द्वितीयाच्या दिवशी रथयात्रा सुरू होते. [[जगन्नाथ]], बलभद्र आणि सुभद्रा यांची मूर्ति नीमवृक्षाचा लकडापासून बनवले जाते.विविध रंग,फुलाने,रत्न दगिनाने सजवले जाते

पुरी येथे असलेल्या जगन्नाथ मंदिराचं खूप महत्त्व आहे. मंदिर भारतातील प्रसिद्ध मंदिरांपैकी एक आहे. दरवर्षी मोठ्या संख्येनं भाविक येथे भगवान जगन्नाथाचं दर्शन घेण्यासाठी येत असतात. पुराणांमध्ये भगवान विष्णूचे २४ अवतार सांगितले गेले आहेत. त्यातीलच एक अवतार म्हणजे भगवान जगन्नाथ असल्याचं सांगितलं जातं. दरवर्षी ओडिशाच्या पुरी इथं असलेल्या जगन्नाथ मंदिरातून जगन्नाथ, भाऊ बलभद्र आणि बहीण सुभद्रा यांची रथयात्रा काढली जाते. हा खूप मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जाणारा उत्सव असतो. प्रत्येक वर्षाच्या आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्ष द्वितियेला ही रथयात्रा सुरू होते.[[जगन्नाथ मंदिर]] भारतदेशातील चार धाम पैकी एक आहे. भगवान जगन्नाथची रथ यात्रा जगन्नाथपुरी येथे आषाढ शुक्ल द्वितीयापासून सुरू होते आणि दशमी तिथीला संपते.[[चित्र:NarNarayan-Kalupur.jpg|इवलेसे|नर नारायण , अहमदाबाद]]

रथयात्रा फक्त भारताताच नाही तर संपूर्ण जगात एक उत्सव म्हणून साजरी केली जाते. या रथयात्रेत सहभागी होण्यासाठी पुरी येथे जगभरातून भाविक येतात. ओडिशातील पुरी इथल्या रस्त्यावरून भगवान [[जगन्नाथ]], बलभद्र आणि सुभद्रा यांची भव्य रथयात्रा काढली जाते. या पवित्र यात्रेत भगवान बालभद्रचा रथ सर्वात पुढे असतो, याला तालध्वज म्हटलं जातं. मध्यभागी सुभद्रेचा रथ असतो याला दर्पदलन किंवा पद्मा रथ असं संबोधलं जातं. सर्वात शेवटी भगवान जगन्नाथाचा रथ असतो, ज्याला नंदी गरुड ध्वज म्हटलं जातं. खरं पाहिलं तर ही रथयात्रा भगवान विष्णूचे अवतार जगन्नाथ देवालाच समर्पित असते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.timesnowmarathi.com/horoscope-spirituality/religion/article/importance-and-significance-of-jagannath-puri-rath-yatra-this-year-4-july-rath-yatra-starts/254438|title=Jagannath Rath Yatra 2019: 'या' दिवशी निघणार जगन्नाथ रथ यात्रा, जाणून घ्या यात्रेचं महत्त्व|संकेतस्थळ=www.timesnowmarathi.com|भाषा=mr|ॲक्सेसदिनांक=2019-08-29}}&lt;/ref&gt;

*'''नर- नारायण:-'''हिंदू-धर्मात भगवान विष्णूंचा  अवतार म्हणजे नार-नारायण .   बद्रीवन येथे  तपश्चर्या केली होती.  बद्रीनाथ येथे निवास करतात .स्वामीनारायण संप्रदाय  गुजरातमधील  श्री स्वामीनारायण मंदिर, अहमदाबाद येथे आहे , नर-नारायणाच्या पूजा मोठ्या प्रमाणात केली जाते. महाभारत पौराणिकनुसार , कृष्णा हे नारायणाचे  रुप,  अर्जुन हे  नराचे रुप  होते.  
*'''मोहिनी:-''' पौराणिककथेनुसार,मोहिनी ही विष्णू हिंदू देवतांचे एकमेव स्त्री रूप आहे. तिने भस्मासूराच्या वध केला,  श्रीविष्णूने मोहिनीरूप घेऊन याला [[सुदर्शनचक्र|सुदर्शनचक्राने]] दैत्यासुर  '''[[स्वरभानु]] ([[राहू (ज्योतिष)|राहू]]/केतु)'''&lt;ref name=&quot;hindi.astroyogi.com&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://hindi.astroyogi.com/article/rahu-ketu-grah.aspx|title=राहू केतु – कैसे हुआ राहु-केतु का जन्म? - Astroyogi.com|संकेतस्थळ=hindi.astroyogi.com|भाषा=hi-IN|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://bharatdiscovery.org/india/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%81|title=राहु - भारतकोश, ज्ञान का हिंदी महासागर|संकेतस्थळ=bharatdiscovery.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-02}}&lt;/ref&gt; शिरच्छेद केला. [[असुर]] [[स्वरभानु]] ([[राहू (ज्योतिष)|राहू]]/केतु) हा [[असुर]] विप्रचिती आणि सिंहिका  यांचा मुलगा आहे

[[समुद्रमंथन|समुद्रमंथनात]] , मोहिनी  देवांना आणि दैत्यांना  अमृत वाटप करताना; [[असुर]] स्वरभानुने,देवांचा रुपामध्ये अन्य देवांचा बाजुला बसला होता.थोडं अमृत प्रासन करताना सूर्य आणि चंद्राने विष्णूला(मोहिनी) या कृत्याची माहिती दिली ते ओळखले कि तो '''[[स्वरभानु]] ([[राहू (ज्योतिष)|राहू]]/केतु)''' आहे ;मोहिनीने त्याचं  [[सुदर्शनचक्र|सुदर्शनचक्राने]] शिरच्छेद  केलं , '''[[स्वरभानु]]&lt;nowiki/&gt;चे ([[राहू (ज्योतिष)|राहू]]/केतु)''' डोके - शरीर वेगळे झाले.मग ब्रह्मादेवाने राहूला सर्पाचे शरीर दिले आणि केतूला सर्पाचे डोके दिले.&lt;ref name=&quot;hindi.astroyogi.com&quot;/&gt;  मन्यतानुसार अवकाशात [[सूर्यग्रहण]] आणि [[चंद्रग्रहण]]  होते&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://navbharattimes.indiatimes.com/astro/rashifal/planet-prediction/solar-eclipse-2019-know-learn-religious-aspects-44314/|title=2019 Surya grahan science and myth: सूर्यग्रहण को लेकर क्या कहते हैं धर्म और विज्ञान|last=नवभारतटाइम्स.कॉम|दिनांक=2018-07-12|संकेतस्थळ=नवभारत टाइम्स|भाषा=hi-IN|ॲक्सेसदिनांक=2019-09-02}}&lt;/ref&gt;
[[चित्र:Dhanwantari Bhagwan.jpg|इवलेसे|232x232अंश|वैद्यराज धन्वंतरी]]

*'''[[धन्वंतरी]] :-'''  धन्वंतरी हा वैद्यराज आहे ;  देव आणि दैत्य [[समुद्रमंथन]] करत होते तेव्हा चौदा रत्न निघाले. त्यांपैकी एक म्हणजे विष्णू अवतार देव धन्व॔तरी होय. धन्वंतरी अमृतकुम्भ घेऊन आले होते. [[भारत|भारतात]] धनत्रयोदशीला धन्वंतरी जयंती साजरी करतात&lt;br /&gt;'''चौदा रत्नाचे  श्लोक'''

लक्ष्मीः कौस्तुभपारिजातकसुरा धन्वन्तरिश्चन्द्रमा ।

गावः कामदुधाः सुरेश्वरगजो रम्भादिदेवाङ्गनाः ॥

अश्वः सप्तमुखो विषं हरिधनुः शङ्खोऽमृतं चाम्बुधे ।

रत्‍नानीह चतुर्दशं प्रतिदिनं कुर्यात्‌ सदा मङ्गलम् ॥&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2015-06-07|title=कौस्तुभ|url=https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%95%E0%A5%8C%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%AD&amp;oldid=1336963|journal=विकिपीडिया|language=mr}}&lt;/ref&gt;
[[चित्र:Sankadi Muni Bhagavan.jpg|इवलेसे|'''सनत्कुमार (सनकादि मुनी)''']]

* '''सनत्कुमार ([[सनकादि मुनी]])''' :-हिंदू धर्मातील कल्पनेनुसार '''सनत्कुमार'''  हे [[ब्रह्मदेव|ब्रह्मदेवाचे]] मानसपुत्र  आहेत.&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2020-01-08|title=Four Kumaras|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Four_Kumaras&amp;oldid=934786203|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; श्रीविष्णूचा २४ अवतारांपैकी एक आहे

&lt;br /&gt;
[[चित्र:Lord Balaji at Parashakthi Temple.jpg|इवलेसे|315x315अंश|यांच्यासह मूर्ती वेंकटेश्वर श्रीदेवी , भु देवी]]

* '''बालाजी (वेंकटेश्वर)'''

[[तिरुपती]] शब्दाचा अर्थ तिरु म्हणजे लक्ष्मी. लक्ष्मीचा पती म्हणजे तिरुपती([[विष्णू]]).शहरापासून जवळच असलेल्या [[डोंगर|डोंगरावर]] [[बालाजी|बालाजीचे]] [[मंदिर]] आहे. या डोंगरास तिरुमला असे म्हणतात.

पद्मावती देवी  वेंकटेश्वर बालाजीची पत्नी आहे

तेलुगु: వెంకటేశ్వరుడు,

तमिल: ''வெங்கடேஸ்வரர்'',

कन्नड़: ''ವೆಂಕಟೇಶ್ವರ'',

संस्कृत: ''वेंकटेश्वरः''

गोविंदा, श्रीनिवास.

मराठी: बालाजी

'''श्री पद्मावती अम्मावरी मंदिर,''' तिरुचानूर (अलमेलुमंगपुरम) तिरुपतिशहरापासून सुमारे पाच किलोमीटर दूर अंतरावर आहे.असे म्हणतात की या मंदिराला दर्शनाशिवाय तिरुमलात् संपूर्ण मंदिराचे करावा लागतो.हे मंदिर भगवान वेंकटेश्वराच्या पत्नी पद्मावतीचे आहे. भगवान वेंकटेश्वर, विष्णूचा अवतार आणि पद्मावती स्वतः लक्ष्मीचे अंशअवतार मानला जातो .पद्मावती देवीचे मंदिर सर्वात महत्वाचे मानले जाते. मंदिरात विराजमान असलेल्या देवीच्या मूर्तीमध्ये पद्मावती देवी कमळांच्या आसनावर बसल्या आहेत, ज्यामध्ये तिचे दोन्ही हात कमळांच्या फुलांनी सजलेले आहेत.

== एकादशी तिथी ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!हिंदू महिना (इंग्रजी)
!पालक देव
!शुक्लपक्षातली एकादशी
!कृष्णपक्षातली एकादशी
|-
|[[चैत्र]] (मार्च–एप्रिल)
|विष्णू
|[[कामदा एकादशी]]
|[[वरूथिनी एकादशी]]
|-
|[[वैशाख]] (एप्रिल–मे)
|[[मधुसूदन]]
|[[मोहिनी एकादशी]]
|[[अपरा एकादशी]]
|-
|[[ज्येष्ठ]] (मे–जून)
|[[त्रिविक्रम]]
|[[निर्जला एकादशी]]
|[[योगिनी एकादशी]]
|-
|[[आषाढ]] (जून–जुलै)
|वामन
|[[शयनी एकादशी]]
|[[कामिका एकादशी]]
|-
|[[श्रावण]] (जुलै-ऑगस्ट)
|[[श्रीधर]]
|[[पुत्रदा एकादशी]]
|[[अजा एकादशी]]
|-
|[[भाद्रपद]] (ऑगस्ट–सप्टेंबर)
|हृषीकेश की वामन?
|[[परिवर्तिनी एकादशी]]/[[पद्मा एकादशी]]
|[[इंदिरा एकादशी]]
|-
|[[आश्विन]] (सप्टेंबर–ऑक्टोबर)
|पद्मनाभ
|[[पाशांकुशा एकादशी]]
|[[रमा एकादशी]]
|-
|[[कार्तिक]] (ऑक्टोबर–नोव्हेंबर)
|दामोदर
|[[प्रबोधिनी एकादशी]]
|[[उत्पत्ती एकादशी]]
|-
|[[मार्गशीर्ष]] (नोव्हेंबर–डिसेंबर)
|[[केशव]]
|[[मोक्षदा एकादशी]]
|[[सफला एकादशी]]
|-
|[[पौष]] (डिसेंबर–जानेवारी)
|[[नारायण]]
|[[पुत्रदा एकादशी]]
|[[षट्‌तिला एकादशी]]
|-
|[[माघ]] (जानेवारी–फेब्रुवारी)
|[[माधव]]
|[[जया एकादशी]]
|[[विजया एकादशी]]
|-
|[[फाल्गुन]] (फेब्रुवारी–मार्च)
|[[गोविंद]]
|[[आमलकी एकादशी]]
|[[पापमोचिनी एकादशी]]
|-
|[[अधिक मास]] (३ वर्षांतून एकदा)
|पुरुषोत्तम
|[[कमला एकादशी]]
|[[कमला एकादशी]]
|}

== चोवीस विशेष विष्णू रूपांचे प्रतीकशास्त्र&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2019-10-08|title=Vishnu|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Vishnu&amp;oldid=920189960|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;==
{| class=&quot;wikitable mw-collapsible&quot;
!
! colspan=&quot;5&quot; |चोवीस विशेष विष्णू रूपांचे प्रतीकशास्त्र  .
|-
|क्र.अ
|'''विष्णूचे विशेष नाव अग्निपुराणानुसार'''
|'''खालचा उजवा हात'''
|'''वरचा उजवा हात'''
|'''वरचा डावा हात'''
|'''खालचा डावा हात'''
|-
|१
|केशव
|[[कमळ|पद्म]]
|[[शंख]]
|चक्र
|[[गदा]]
|-
|२
|त्रिविक्रम
|[[कमळ|पद्म]]
|[[गदा]]
|चक्र
|[[शंख]]
|-
|३
|श्रीधर
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|[[गदा]]
|[[शंख]]
|-
|४
|दामोदर
|[[कमळ|पद्म]]
|[[शंख]]
|[[गदा]]
|चक्र
|-
|५
|अधोक्षज
|[[कमळ|पद्म]]
|[[गदा]]
|[[शंख]]
|चक्र
|-
|६
|जनार्दन
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|[[शंख]]
|[[गदा]]
|-
|७
|नारायण
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|[[गदा]]
|चक्र
|-
|८
|विष्णू
|[[गदा]]
|[[कमळ|पद्म]]
|[[शंख]]
|चक्र
|-
|९
|पद्मनाभ
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|[[गदा]]
|-
|१०
|पुरुषोत्तम
|चक्र
|[[कमळ|पद्म]]
|[[शंख]]
|[[गदा]]
|-
|११
|नारसिंह
|चक्र
|[[कमळ|पद्म]]
|[[गदा]]
|[[शंख]]
|-
|१२
|अच्युत
|[[गदा]]
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|[[शंख]]
|-
|१३
|हरि
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|[[गदा]]
|-
|१४
|गोविंद
|चक्र
|[[गदा]]
|[[कमळ|पद्म]]
|[[शंख]]
|-
|१५
|मधुसूदन
|[[शंख]]
|चक्र
|[[कमळ|पद्म]]
|[[गदा]]
|-
|१६
|हृषीकेश
|[[गदा]]
|चक्र
|[[कमळ|पद्म]]
|[[शंख]]
|-
|१७
|संकर्षण
|[[गदा]]
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|-
|१८
|श्रीकृष्ण
|[[शंख]]
|[[गदा]]
|[[कमळ|पद्म]]
|चक्र
|-
|१९
|माधव
|[[गदा]]
|चक्र
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|-
|२०
|वामन
|[[शंख]]
|चक्र
|[[गदा]]
|[[कमळ|पद्म]]
|-
|२१
|वासुदेव
|[[गदा]]
|[[शंख]]
|चक्र
|[[कमळ|पद्म]]
|-
|२२
|प्रद्युम्न
|[[गदा]]
|चक्र
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|-
|२३
|अनिरुद्ध
|चक्र
|[[गदा]]
|[[शंख]]
|[[कमळ|पद्म]]
|-
|२४
|उपेन्द्र
|[[शंख]]
|[[गदा]]
|चक्र
|[[कमळ|पद्म]]
|-
|
| colspan=&quot;5&quot; |&lt;small&gt;टिप्पणी: वरील प्रतीकात्मकता अग्नि पुराणातील अनेक हस्तलिखितांपैकी एक आहे..हे पद्म पुराणातील प्रतीकात्मकता विसंगत आहे. वरील यादीमध्ये काही विचित्र त्रुटी दर्शविल्या आहेत, जसे की विष्णूचे नाव हरि आणि पद्मनाभ रूप दोघेह समान् प्रतिरूप आहेत.&lt;/small&gt;
|}

== स्वरूप ==

=== सगुण ===
===निर्गुण===
== भक्त ==

====== [[चैतन्य महाप्रभू|चैतन्य महाप्रभु]]  ======
[[चैतन्य महाप्रभू|चैतन्य महाप्रभु]](गौरांग) गौडिया वैष्णव संत होता, जगन्नाथ राधाकृष्ण  उपासक आहे. चैतन्य महाप्रभुंचा जन्म पश्चिम बंगालमधील नवद्वीप धाम् (नदिया) आता मायापुर म्हणतात या गावी शक संवत १७०७ च्या फाल्गुन शुक्ल पूर्णिमात  संध्याकाळी   सिंहराशी लग्नातील चंद्रग्रहणाच्या वेळी झाला. त्यांनी वृंदावनमध्ये सात वैष्णव मंदिरांची स्थापना केली. ते आहेत: - गोविंददेव मंदिर , गोपीनाथ मंदिर , मदन मोहन मंदिर , राधा रमण् मंदिर , राधा दामोदर मंदिर , राधा श्यामसुंदर मंदिर आणि गोकुलानंद मंदिर. त्यांना सप्तदेवालय म्हणतात.

====== [[नारद मुनी]] ======
हिंदू धर्मातील कल्पनेनुसार नारद मुनी हे [[ब्रह्मदेव|ब्रह्मदेवाच्या]] सात मानसपुत्रांपैकी एक आहेत. त्यांनी तपःसामर्थ्याने [[ब्रह्मर्षी]] पद प्राप्त केलेले आहे. नारद मुनी हे [[भगवान विष्णू]] यांच्या परमप्रिय भक्तांपैकी एक मानले जातात. तसेच त्यांना देवर्षी असेही म्हणतात.

====== [[ध्रुव|'''महाराजा ध्रुव''']] ======
हिंदू शास्त्रानुसार,महाराज ध्रुव भगवान विष्णूंचे एक महान तपस्वी भक्त होते. राजकुमारध्रुव पाच वर्षाचा लहान बालक होता.त्यांची कथा विष्णू पुराण आणि भागवत पुराणात आहे. तो उत्तानपाद (जो स्वयंभू मनुचा मुलगा होता)आणि सुनीति यांचा मुलगा होता. राजकुमार ध्रुवाने लहानपणापासूनच राजवाड्या सोडून तपस्या करण्यासाठी मधुवन&lt;sup&gt;[[ध्रुव बाळ#cite%20note-1|[१]]]&lt;/sup&gt; नावाच्या वनात गेला.श्रीविष्णूच्या वरदान प्राप्त झाल्यामुळे,

आज आकशात ध्रुवतारा आहे, चारी बजुला नक्षत्र भ्रमण करत आहे. सप्तऋषी देखील नक्षत्रांसोबत दिसते त्याला ध्रुवलोक वा ध्रुवतारा असे म्हणतात.

सर्वाधिक चमकणारा तारांचे नाव ध्रुवतारा वा ध्रुवीय तारा दिले.आजही ध्रुवीय तारा आकाशात दिसत आहे.

ध्रुवीय ताराला इंग्रजीत '''pole star''' वा '''polar star''' &lt;sup&gt;[[ध्रुव बाळ#cite%20note-2|[२]]]&lt;/sup&gt;म्हणतात.

&lt;br /&gt;'''[[प्रल्हाद]]'''

प्रल्हाद हा दैत्यराज हिरण्यकश्यपू आणि पत्नी कयाधु यांचा पुत्र आहे. विष्णुभक्ती केल्याने प्रह्लादावर आलेल्या संकटांतून [[विष्णू|विष्णूने]] [[नृसिंह|नृसिंह अवतार]] धारण करून त्याची सुटका केली.

====== श्लोक ======
बलिर्बिभीषणो भीष्मः | प्रल्हादो नारदो ध्रुवः |

षडेते वैष्णवाः प्रोक्ताः | स्मरणं पापनाशनाम् ||

या श्लोकामध्ये बली, बिभीषण, भीष्म, प्रल्हाद, नारद, ध्रुव हे सहा वैष्णव असल्याचे सांगितले आहे.

===विष्णूची २४ नावे===
कोणत्याही हिंदू धार्मिक विधीच्या आधी विष्णूची २४ नावे पुढील क्रमाने उच्चारून श्रीविष्णूला नमः (नमस्कार) करतात. पहिली चार नावे उच्चारल्यानंतर तबकात चमचाभर पाणी सोडतात.

ॐ केशवाय नम: । ॐ नारायणाय नम: । ॐ माधवाय नम: । ॐ गोविंदाय नम: ।(उदक सोडावे) ॐ विष्णवे नम: । ॐ मधुसूदनाय नम: । ॐ त्रिविक्रमाय नम: । ॐ वामनाय नम: । ॐ श्रीधराय नम: । ॐ हृषीकेशाय नम: । (१०)
ॐ पद्मनाभाय नम: । ॐ दामोदराय नम: । ॐ संकर्षणाय नम:। ॐ वासुदेवाय नम: । ॐ प्रद्युम्नाय नम: । ॐ अनिरुद्धाय नम: । ॐ पुरुषोत्तमाय नम: । ॐ अधोक्षजाय नम: । ॐ नारसिंहाय नम: । ॐ अच्युताय नम: । (२०)
ॐ जनार्दनाय नम: । ॐ उपेन्द्राय नम: । ॐ हरये नम: । ॐ श्रीकृष्णाय नम: । (२४)

&lt;br /&gt;
==अवतार==
[[मत्स्य]],
[[कुर्म]]/[[कच्छप]],
[[वराह]],
[[परशुराम]],
[[राम]],
[[कृष्ण]],
[[बुद्ध]],
[[कल्की]]
[[मोहिनी]],
[[धन्वंतरी]],
[[वामन]],
[[नारद मुनी|नारदमुनि]]
[[बलराम]],
[[लक्ष्मण]],
[[हनुमान]],
[[कश्यप]],
[[ऋषभदेव]],
[[नरनारायण]]/[[नर]],
[[यज्ञनारायण]]/[[यज्ञ]],
(४),
[[वेदव्यास]],
[[दत्तात्रय]]/[[दत्त]],
[[कपिल]],
[[पृथू]],
[[हयग्रीव]],
[[आदि शंकराचार्य]]

== संदर्भ यादी ==
&lt;references /&gt;
== हे पण् पहा ==
*[[श्रीलक्ष्मी नारायण]]
*[[आळवार]] (विष्णूचे महान भक्त/संत)
*[[दिव्य देशम]] (विष्णूची १०८ दिव्य निवासस्थाने)
*[[लक्ष्मी]]
*[[अलक्ष्मी]]
*[[बलराम]]
*[[कल्की अवतार|कल्कि आवतार]]
*[[दशावतार]]
*[[जगन्नाथ मंदिर]]
{{दशावतार}}
{{हिंदू देवता आणि साहित्य}}
{{३३_कोटी_देव}} 

[[वर्ग:कुलदैवते]]
[[वर्ग:हिंदू दैवते]]
[[वर्ग:विष्णू|*]]
[[वर्ग: ३३ कोटी देव]]</text>
      <sha1>bu12dalx7b6zwbrhaf95jnvn6dbugll</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नांदेड जिल्हा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3803</id>
    <revision>
      <id>2143868</id>
      <parentid>2098470</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:15:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2402:8100:30AA:8AF5:46C0:849C:D9B2:62E3</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17185" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय जिल्हा
|जिल्ह्याचे_नाव         = नांदेड जिल्हा
|स्थानिक_नाव            = नांदेड जिल्हा
|चित्र_नकाशा            = Nanded_in_Maharashtra_(India).svg
|अक्षांश-रेखांश         =  
|राज्याचे_नाव           = महाराष्ट्र
|विभागाचे_नाव           = [[छत्रपती संभाजी नगर विभाग]]
|मुख्यालयाचे_नाव                = [[नांदेड]]
|तालुक्यांची_नावे               = [[अर्धापूर]] • [[भोकर (गाव)|भोकर]] • [[बिलोली]] • [[देगलूर]] • [[धर्माबाद]] • [[हदगाव]] • [[हिमायतनगर]] • [[कंधार]] • [[किनवट]] • [[लोहा]] • [[माहूर]] • [[मुदखेड]] • [[मुखेड]] • [[नांदेड तालुका|नांदेड]] (तालुक्याचे ठिकाण) • [[नायगाव]] • [[उमरी]]
|क्षेत्रफळ_वर्ग_किमी            = १०,४२२
|लोकसंख्या_एकूण         = ३३५६५६६
|जनगणना_वर्ष            = २०११
|लोकसंख्या_घनता         = ३२२
|शहरी_लोकसंख्या         = 
|साक्षरता_दर            = ७६.९४
|लिंग_गुणोत्तर          = १.०६
|प्रमुख_शहरे            = 
|जिल्हाधिकार्यांचे_नाव          = डॉ.विपीन इटनकर

|लोकसभा_मतदारसंघाची_नावे        = [[नांदेड (लोकसभा मतदारसंघ)]], [[हिंगोली (लोकसभा मतदारसंघ)]](काही भाग)
|विधानसभा_मतदारसंघाची_नावे      = 
|खासदारांची_नावे                = [[प्रतापराव पाटील चिखलीकर]],(२०१९ लोकसभा) 
|पर्जन्यमान_मिमी                = ९५४
|संकेतस्थळ                      = http://nanded.nic.in/htmldocs/index.html
}}

{{जिल्हा सूचना|जिल्हा_नाव=नांदेड}}

== नांदेड जिल्ह्याची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी ==
'''नांदेड जिल्हा''' हा [[महाराष्ट्र]] राज्यातील दक्षिण-पूर्वेस व [[तेलंगणा]] व [[कर्नाटक]] राज्याच्या सीमेलगत आहे. महाराष्ट्रातील मराठवाडा भागात असलेल्या नांदेड जिल्ह्याला ऐतिहासिक महत्त्व आहे. नांदेडात शीखांचे शेवटचे गुरू गोविंदसिंहजी महाराज यांचा गुरुद्वारा आहे. नांदेड संतकवी विष्णूपंत व रघुनाथ आणि वामन पंडित यांचे जन्मस्थान आहे. नांदेड जिल्ह्यात स्वामी रामानंद तीर्थ मराठवाडा विद्यापीठ व श्री गुरूगोविंदसिंहजी अभियांत्रिकी व तांत्रिक महाविद्यालय या महत्त्वाच्या शैक्षणिक संस्था आहेत.

==नांदेड जिल्ह्याची सामाजिक व धार्मिक स्थिती ==
नांदेड जिल्ह्यात विविध जाती-धर्माचे लोक वास्तव्यास आहे. हे शहर व्यापारी पेठ म्हणूनही प्रसिद्ध आहे. हिंदू, मुस्लिम, बौद्ध, शीख या धर्मातील लोकांची संख्या अधिक असून जैन व पारशी धर्मातील लोकांची संख्या जेमतेम (नगण्य) आहे. नांदेड शहर हे गोदावरी नदीच्या नाभीस्थळी वसलेले आहे. यामुळे हे शहर धार्मिक क्षेत्रही आहे. शहरात नृसिंहाचे मंदिर आहे. शिखांचे दहावे गुरू श्रीगुरू गोविंदसिंघजी यांच्या समाधीस्थळी बांधलेला गुरुद्वारा प्रसिद्ध आहे. शिवाय जिल्ह्यातील माहूर या तालुक्याच्या ठिकाणी रेणूका मातेचे मंदिर आहे. माहूर किल्ला  परिसरात लेण्या आहेत. कंधार येथे प्राचीन भूईकोट किल्ला, हजार वर्षापूर्वी बांधलेला  &quot;जगतूंग सागर&quot; साठवण तलाव आहे. त्याठिकाणी दोन दर्गाही आहेत. दरवर्षी कंधारचा 'उरुस' या नावाने फार जत्रा भरते. लोहा तालुक्यात माळेगाव येथे मल्हारी म्हाळसाकांताचे भव्य मंदिर आहे. दरवर्षी याही ठिकाणी फार मोठी जत्रा भरते. महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ म्हणून या जत्रेचे आकर्षण असते. बिलोली या तालुक्याच्या ठिकणी जुने मस्जिदीवरील कोरीव कला व दगडी पुंगराचे कोरीव काम प्रेक्षणीय आहे. देगलूर ( होट्टल )  येथील सिद्धेश्र्वराचे मंदिर, धुंडा महाराज देगलूरकराची वारकरी संप्रादायाची ध्वजा हे प्रसिद्ध आहे. नांदेड जिल्ह्यात [[सहस्रकुंड धबधबा|सहस्त्रकुंड धबधबा]], उनकेश्वर येथील गरम पाण्याचे झरे हे ऐतिहासिक दृष्ट्या महत्त्वाचे आहे. अशा रितीने सामाजिक व धार्मिक गौरवशाली परंपरा नांदेड जिल्ह्यास लाभलेली आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last1=देशमुख|first1=रा. नी|title=आपला नांदेड जिल्हा|प्रकाशक=कल्पना प्रकाशन|दिनांक=२०११}}&lt;/ref&gt;

==नांदेड जिल्ह्यातील राजकीय स्थिती  ==
जिल्ह्यात नांदेड लोकसभा मतदार संघ स्वतंत्र आहे. नांदेड लोकसभा मतदार संघ अंतर्गत उत्तर नांदेड, दक्षिण नांदेड, देगलूर, भोकर, नायगाव, मुखेड, माहूर, किनवट व कंधार हे विधानसभा मतदार संघ येतात. नांदेड जिल्ह्यात एकूण ९ विधानसभा मतदार संघ आहेत. नांदेड जिल्ह्याने आजपर्यंत देशातील राजकीय नेतृत्व घडविलेले आहे. कै. शंकरराव चव्हाण यांनी केंद्रीय गृहमंत्री तसेच महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री म्हणून  कार्यभार सांभाळलेला होता.त्यांचे पूत्र  मा. अशोकराव चव्हाण यांनी देखील महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री म्हणून कार्यभार सांभाळला होता. सध्या ते सार्वजनिक बांधकाम मंत्री व जिल्ह्याचे पालकमंत्री आहेत. श्रीमती सूर्यकांता पाटिल यांनी केंद्रात तर कै.शामराव कदम, मरहूम. फारुक पाशा, कै. बाजीराव शिंदे, मा. गंगाधरराव कुंटूरकर, मा.डॉ. माधवराव किन्हाळकर, कै. डि.बी.पाटिल, मा. डी. पी. सावंत यांनी राज्यमंत्री म्हणून पदे भूषविली आहेत . सात वेळा कंधारचे विधानसभेत प्रतिनिधीत्व करणारे शेकापचे केशवराव धोंडगे. अशा प्रकारे  राजकीय नेतृत्व या 'नांदेड जिल्ह्याने तयार केलेले आहे.

==नांदेड जिल्ह्याचे भौगोलिक स्थान==
नांदेड जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १०,४२२ चौ.कि.मी आहे. जिल्ह्याची लोकसंख्या इ.स २००१ च्या जनगणनेनुसार २८,७६,२५९ इतकी आहे. नांदेड जिल्ह्यात सरासरी पर्जन्यमान ९५३.८ मी.मी आहे.  जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या- [[गोदावरी]], [[मांजरा]], आसना, मन्याड व [[पैनगंगा]]. नांदेड हे नाव श्री शंकराच्या ''नंदी'' या वाहनाच्या नावावरून उगम पावले असल्याचे सांगण्यात येते.

==नांदेड जिल्ह्यातील तालुके==
[[अर्धापूर]], [[भोकर]], [[बिलोली]], [[देगलूर]], [[धर्माबाद]], [[हदगाव]], [[हिमायतनगर]], [[कंधार]], [[किनवट]], [[लोहा]], [[माहूर]], [[मुदखेड]], [[मुखेड]], [[नांदेड तालुका|नांदेड]] (तालुक्याचे ठिकाण), [[नायगाव]], [[उमरी]]

==जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे==
श्री गुरूगोविंदसिंह यांचा गुरुद्वारा, माहुरची रेणुकादेवी (शक्तिपीठ), बिलोली मशिद, [[कंधारचा भुईकोट किल्ला]], लोहा तालुक्यातील [[माळेगाव (नांदेड)|माळेगाव]] यात्रा, सहस्रकुंडचा धबधबा [[किनवट]] तालुका, [[होट्टल|देगलूर तालुक्यातील सिद्धेश्वर मंदीर व इतर मंदिर समुह (होट्ट्ल)]], नांदेडचा किल्ला व [[मुखेड येथील शिवमंदिर]], अर्धापूर येथील केशवराज मंदिर, शंभर फूटी मजार

==नांदेड जिल्ह्यातील शैक्षणिक स्थिती==
नांदेड जिल्हा हा शैक्षणिक दृष्ट्या महाराष्ट्रातील अग्रेसर जिल्हा म्हणून ओळखला जातो. १९५८ मध्ये औरंगाबाद येथे मराठवाडा विद्यापीठाची स्थापना झाली. १९८४ पासून नांदेड येथे औरंगबाद विद्यापीठाचे उपकेंद्र कार्यरत होते. 
१७ सप्टेंबर १९९४ रोजी [[नांदेड]] येथे [[स्वामी रामानंद तीर्थ मराठवाडा विद्यापीठ|स्वामी रामानंद तीर्थ मराठवाडा विद्यापीठा]]&lt;nowiki/&gt;ची स्थापना झाली. या विद्यापीठाचे प्रथम कुलगुरू डॉ. जनार्धन वाघमारे, दुसरे कुलगुरू डॉ. शेषेराव सुर्यवंशी, तिसरे कुलगुरू डॉ. धनंजय येडेकर, २००८ पासून मे २०१३ पर्यंत डॉ. सर्जेराव निमसे हे कुलगुरू म्हणून कार्यरत होते. या विद्यापीठाचे कार्यक्षेत्र नांदेड, परभणी, लातूर व हिंगोली या चार जिल्ह्याचे आहे. विद्यापीठ कक्षेत सध्या १८२ महाविद्यालये कार्यरत आहेत.&lt;ref&gt;[http://www.srtmun.ac.in/mr/]&lt;/ref&gt;

==नांदेड जिल्ह्यांच्या सलग्न जिल्हा सीमा==
नांदेड जिल्हा हा [[गोदावरी नदी|गोदावरीच्या]] खोऱ्यात आग्नेय महाराष्ट्रात वसला आहे. आदिलाबाद,कामारेड्डी, निर्मल व निझामाबाद (तेलंगाणा), बिदर (कर्नाटक), यवतमाळ, लातूर, परभणी व हिंगोली हे जिल्हे नांदेड जिल्ह्याच्या सीमेस लागून आहेत. नांदेड जिल्हा महाराष्ट्राला (आग्नेय दिशेच्या बाजूने) कर्नाटक व तेलंगाणा या राज्यांशी जोडतो.

== नांदेड जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या व उपनद्या ==
जिल्ह्याचा उत्तर व ईशान्य भाग सातमाळाचे डोंगर व मुदखेडच्या टेकड्यांनी व्यापलेला असून जिल्ह्याच्या दक्षिण- नैऋत्य सीमेवर बालाघाटचे डोंगर आहेत. जिल्ह्याच्या मध्य भागातून गोदावरी नदी वाहते, हा प्रदेश सपाट व सुपीक आहे. पूर्णा, मांजरा, मन्याड, लेंडी ह्या तीच्या ऊपनद्या आहेत. किनवट तालुक्यातील डोंगराळ भागात प्रामख्याने सागाची व बांबूची वने आढळतात.

== बाह्य दुवे==
* [http://nanded.nic.in नांदेड एन.आय.सी]
{{संदर्भनोंदी}}
{{महाराष्ट्रातील जिल्हे}}

[[वर्ग:नांदेड जिल्हा|*]]
[[वर्ग:औरंगाबाद विभागातील जिल्हे]]</text>
      <sha1>mxgvv1jsmcw5bilydro1blrwm4qm9ak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारतीय स्वातंत्र्य दिवस</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5815</id>
    <revision>
      <id>2143858</id>
      <parentid>2143470</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:48:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14684" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
[[चित्र:Historic Lal Quila, Delhi.jpg|right|thumb|दिल्लीतील to[[लाल किल्ला|Xxxलाल किल्ल्यावरील]] ध्वजारोहण]]
'''स्वातंत्र्य दिन''' (१५ ऑगस्ट) हा भारताचा विशेष महत्त्वाचा दिवस आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=LKySGJAGVEQC&amp;pg=PA6&amp;dq=15+august+1947&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjkkeWbkPXjAhXFrY8KHf92Bks4ChDoAQgzMAI#v=onepage&amp;q=15%20august%201947&amp;f=false|title=India Since 1947: The Independent Years|last=Sabharwal|first=Gopa|date=|publisher=Penguin Books India|isbn=9780143102748|language=en}}&lt;/ref&gt; [[ब्रिटिश साम्राज्य]]ापासून दिनांक १५ ऑगस्ट इ.स. १९४७ रोजी भारताला स्वातंत्र्य मिळाले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.uk/books?id=0q7xH06NrFkC&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Indian+independence+day&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=India's Struggle for Independence|last=Chandra|first=Bipan|last2=Mukherjee|first2=Mridula|last3=Mukherjee|first3=Aditya|last4=Panikkar|first4=K. N.|last5=Mahajan|first5=Sucheta|date=2016-08-09|publisher=Penguin UK|isbn=978-81-8475-183-3|language=en}}&lt;/ref&gt; त्यामुळे भारताचा स्वातंत्र्य दिन दरवर्षी १५ ऑगस्ट रोजी साजरा केला जातो. हा भारतातील एक राष्ट्रीय सण आहे. या दिवशी [[दिल्ली]]तील [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्यावर]] [[भारताचा राष्ट्रध्वज]] फडकवला जातो.  देशभरातही बहुतांश ठिकाणी ध्वजारोहण, मिरवणुका व सांस्कृतिक कार्यक्रमांद्वारे हा दिवस साजरा केला जातो.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://zeenews.india.com/marathi/india/beating-retreat-ceremony-at-attari-wagah-border/377408|title=वाघा बॉर्डरवर स्वातंत्र्यदिनानिमित्त खास सोहळा|last=|first=|work=|access-date=९ ऑगस्ट २०१९}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://maharashtratimes.indiatimes.com/maharashtra/pune-news/independence-day/articleshow/40318910.cms|title=स्वातंत्र्यदिन उत्साहात साजरा|last=|first=|date=१७ ऑगस्ट २०१७|work=|access-date=९ ऑगस्ट २०१९}}&lt;/ref&gt;

भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यात योगदान असलेल्या सर्व ज्ञात-अज्ञात व्यक्तींचे कृतज्ञतापूर्वक स्मरण या दिवशी केले जाते.

==इतिहास== 
इ.स. १७७० पासून भारतावर [[इंग्रज]]ांचे राज्य होते. १९व्या शतकापासूनच सर्व राज्यांना इंग्रजांनी आपल्या सैन्यबळावर ताब्यात ठेवले होते. १८५७ च्या स्वातंत्र्य समरानंतर ब्रिटिशांनी त्यांची व्यवस्था अजूनच शिस्तीची केली. १८८५ साली [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]ची स्थापना झाली. 

[[दुसरे महायुद्ध|दुसऱ्या महायुद्धानंतर]] ब्रिटिशांना लक्षात आले की, आपल्याला भारतावरचे राज्य व युद्ध हे सांभाळता येणार नाही आहे. तसेच दुसऱ्या बाजूला भारतीय क्रांतिकारकांचा जोर वाढत होता. ही गोष्ट कळल्यानंतर ब्रिटनच्या पंतप्रधानांनी जून १९४७ पर्यंत भारत पूर्णपणे स्वतंत्र करण्याची हमी दिली. अखेर दिनांक [[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी [[भारत]] स्वतंत्र झाला. पण त्यावेळी भारताचे [[पाकिस्तान]] आणि भारत असे दोन तुकडेही पडले.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.uk/books?id=wmsRAQAAIAAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8+%E0%A4%AB%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A4%A3%E0%A5%80&amp;q=%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8+%E0%A4%AB%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A4%A3%E0%A5%80&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Sarahadda Gāndhī|last=Thatte|first=Yadunath Dattatray|date=1969|publisher=Sādhanā Prakāśana|language=mr}}&lt;/ref&gt; पाकिस्तानी भागात राहणाऱ्या अनेक पंजाब्यांना व सिंधीना त्यांचे घरदार, पैसा सोडून यावे लागले. अनेक लोक ह्यामध्ये मारलेही गेले. पुढे ह्या विभाजनामुळे [[काश्मीर]]चा प्रश्नही पुढे आला.

== स्वतंत्र भारत ==
स्वतंत्र भारत २६ जानेवारी १९५० रोजी प्रजासत्ताक झाला.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|title=Happy Republic Day 2018 : प्रजासत्ताक दिनानिमित्त गुगलचं हे विशेष डुडल पाहिलंत का?|दुवा=https://www.loksatta.com/trending-news/happy-republic-day-2018-google-doodle-celebrates-the-69th-republic-day-of-india-1622329/|संकेतस्थळ=www.loksatta.com|ॲक्सेसदिनांक=११ ऑगस्ट २०१८|भाषा=मराठी|दिनांक=२६ जानेवारी २०१८}}&lt;/ref&gt; [[भारताची राज्यघटना]] तयार करण्यात [[बाबासाहेब आंबेडकर]] ह्यांचा मोलाचा वाटा होता. प्रजासत्ताक भारताचे पहिले पंतप्रधान [[जवाहरलाल नेहरू]]&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|title=जाणून घ्या आतापर्यंतच्या १४ पंतप्रधानांचे शिक्षण|दुवा=https://www.loksatta.com/trending-news/jawaharlal-nehru-to-narendra-modi-know-the-educational-qualifications-of-14-indian-prime-ministers-1539611/|ॲक्सेसदिनांक=११ ऑगस्ट २०१८|काम=लोकसत्ता|दिनांक=२८ ऑगस्ट २०१७|भाषा=मराठी}}&lt;/ref&gt; व पहिले राष्ट्रपती [[राजेंद्र प्रसाद]] होते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|title=Dr Rajendra Prasad: Remembering the Man, and the President|दुवा=https://www.thequint.com/news/india/dr-rajendra-prasad-remembering-the-man-and-the-president-death-anniversary|संकेतस्थळ=The Quint|ॲक्सेसदिनांक=११ ऑगस्ट २०१८|भाषा=इंग्लिश}}&lt;/ref&gt; [[रवींद्रनाथ टागोर]] ह्यांनी लिहिलेले [[जन गण मन]] हे भारताचे राष्ट्रगीत&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|title=107th year of Jana -Gana-Mana {{!}} The Arunachal Times|दुवा=https://arunachaltimes.in/index.php/2018/08/09/107th-year-of-jana-gana-mana/|ॲक्सेसदिनांक=११ ऑगस्ट २०१८|काम=arunachaltimes.in}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://abpmajha.abplive.in/india/10-interesting-things-regarding-independence-day-137002|title=15 ऑगस्ट : स्वातंत्र्यदिनाच्या दहा रंजक गोष्टी|last=|first=|date=|work=|access-date=९ ऑगस्ट २०१९|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}&lt;/ref&gt; तर [[बंकिमचंद्र चट्टोपाध्याय]] ह्यांनी लिहिलेले [[वन्दे मातरम्]] हे राष्ट्रीय गीत म्हणून ठरवले गेले.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last1=हिंदी|first1=टीम बीबीसी|title='वंदे मातरम' लिखने वाले बंकिमचंद्र को कितना जानते हैं आप|दुवा=https://www.bbc.com/hindi/india-44616443|ॲक्सेसदिनांक=११ ऑगस्ट २०१८|काम=BBC News हिंदी|दिनांक=२७ जून २०१८}}&lt;/ref&gt;

== स्वातंत्र्य दिनाचा उत्सव ==
[[File:India independence day red fort 2007 panorama.jpg|thumb|लाल किलल्यावर स्वातंत्र्यदिन उत्सव]]
भारतात सर्व ठिकाणी स्वातंत्र्य दिनाची सार्वजनिक सुट्टी दिली जाते. सर्व शाळा, महाविद्यालये-कार्यालयांमध्ये ध्वजारोहण व ध्वजवंदन असते.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://maharashtratimes.indiatimes.com/maharashtra/mumbai-news/independence-day/articleshow/53713432.cms|title=७०वा स्वातंत्र्य दिन अमाप उत्साहात साजरा|access-date=९ ऑगस्ट २०१९}}&lt;/ref&gt;  [[भारताचे पंतप्रधान]] हे दरवर्षी भाषण देतात.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|title=स्वतंत्रता दिवस: पीएम मोदी के 57 मिनट के भाषण में कश्मीर से लेकर महिलाओं का जिक्र, देखें वीडियो|दुवा=https://m.livehindustan.com/national/story-live-prime-minister-narendra-modi-s-speech-on-71st-independence-day-of-india-from-red-fort-delhi-1302321.html|ॲक्सेसदिनांक=११ ऑगस्ट २०१८|भाषा=हिंदी}}&lt;/ref&gt; या दिवशी [[लाल किल्ला]] येथे  भारताचे पंतप्रधान  ध्वजारोहण करतात.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=cucvDAAAQBAJ&amp;pg=PA114&amp;dq=rajpath+parade+independence+day&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiuyJDVpfXjAhXIX30KHfYwCOcQ6AEIJzAA#v=onepage&amp;q=rajpath%20parade%20independence%20day&amp;f=false|title=Milestones Social Science – 3 with Map Workbook|last=Khanna|first=Savita|publisher=Vikas Publishing House|isbn=9789325967472|language=en}}&lt;/ref&gt;  
त्यादिवशी बहुतांश रेडिओ केंद्रावर तसेच दूरदर्शनवर देशभक्तिपर गाणी, कार्यक्रम, चित्रपट लागतात.

==अमृत महोत्सव==
भारतीय स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव २०२१ साली देशभरात साजरा होत आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://lokmat.news18.com/national/pm-narendra-modi-to-address-nation-from-red-fort-on-75th-independence-day-mhkp-592239.html|title=Independence Day: आज 75 वा स्वातंत्र्यदिन; लाल किल्ल्यावरुन देशाला संबोधित करणार पंतप्रधान|website=News18 Lokmat|language=lk|access-date=2021-08-15}}&lt;/ref&gt; या दिवसाचे विशेष औचित्य साधून देशभरात विविध सामाजिक, ऐतिहासिक उपक्रम राबविण्यात येत आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.esakal.com/image-story/india-gears-up-for-75th-independence-day-celebration-pvk99|title=स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव! 15 ऑगस्टच्या सोहळ्याची जय्यत तयारी|website=eSakal - Marathi Newspaper|language=mr-IN|access-date=2021-08-14}}&lt;/ref&gt; 

==संबंधित पुस्तके==
* ते पंधरा दिवस.. : १ ऑगस्ट १९४७ ते १५ ऑगस्ट १९४७ या, भारताचे भवितव्य ठरविणाऱ्या पंधरा दिवसांची गाथा (लेखक - प्रशांत पोळ)

== हे सुद्धा पहा ==
* [[भारताचा स्वातंत्र्यलढा]]
* [[१५ ऑगस्ट १९४७]]
* [[भारत छोडो आंदोलन]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:भारतीय सण आणि उत्सव]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील सार्वजनिक सुट्ट्या]]
[[वर्ग:भारतातील सार्वजनिक सुट्ट्या]]
[[वर्ग:भारतीय स्वातंत्र्यलढा]]</text>
      <sha1>q88nupb62dgk395oycehwzsi3wr2tf1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हिंगोली जिल्हा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6730</id>
    <revision>
      <id>2143956</id>
      <parentid>2141974</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:59:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:2E0C:C952:0:0:BB09:5013</ip>
      </contributor>
      <comment>/* हिंगोली जिल्ह्यातली गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14014" xml:space="preserve">{{जिल्हा सूचना|जिल्हा_नाव=हिंगोली}}
{{माहितीचौकट भारतीय जिल्हा
|जिल्ह्याचे_नाव         = हिंगोली जिल्हा
|स्थानिक_नाव            =
|चित्र_नकाशा            = Hingoli_in_Maharashtra_(India).svg
|अक्षांश-रेखांश         =  
|राज्याचे_नाव           = महाराष्ट्र
|विभागाचे_नाव           = [[औरंगाबाद विभाग]]
|मुख्यालयाचे_नाव                = [[हिंगोली]]
|तालुक्यांची_नावे               = [[औंढा नागनाथ]]•[[सेनगांव]]•[[कळमनुरी]]•[[वसमत|वसमत]]• [[हिंगोली]]
|क्षेत्रफळ_वर्ग_किमी            = ४,५२७
|लोकसंख्या_एकूण         = ११,७८,९७३
|जनगणना_वर्ष            = २०११
|लोकसंख्या_घनता         = २६०
|शहरी_लोकसंख्या         = १,७८,७३३
|साक्षरता_दर            = ७६.०४%
|लिंग_गुणोत्तर          = ९४२
|प्रमुख_शहरे            = हिंगोली, [[वसमत]], कळमनुरी 
|जिल्हाधिकार्यांचे_नाव          =श्री. सुनील भंडारी
|लोकसभा_मतदारसंघाची_नावे        = [[हिंगोली (लोकसभा मतदारसंघ)]]
|विधानसभा_मतदारसंघाची_नावे      = हिंगोली,वसमत, कळमनुरी 
|खासदारांची_नावे                = हेमंत पाटील 
|पर्जन्यमान_मिमी                = ९० 
|संकेतस्थळ                      = http://hingoli.nic.in/mr
}}
'''हिंगोली जिल्हा''' हा मराठवाडा विभागाच्या उत्तरेस आहे. हिंगोलीच्या उत्तरेस [[वाशिम जिल्हा]] व [[यवतमाळ जिल्हा]], पश्चिमेस [[परभणी जिल्हा]] व आग्नेयेस [[नांदेड जिल्हा]] आहे, आताचा हिंगोली जिल्हा हा १ मे १९९९ पूर्वीपर्यंत [[परभणी]] जिल्ह्याचा एक भाग होता.  त्या दिवशी  औंढा नागनाथ,  [[वसमत]], हिंगोली, [[कळमनुरी]] व सेनगांव हे तालुके असलेला हा स्वतंत्र जिल्हा घोषित झाला.

हिंगोली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ४५२६ चौरस कि.मी.&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; आहे. एकूण लोकसंख्या ९,८७,१६० तर साक्षरता ६६.८६% इतकी आहे. जिल्ह्यातील गोंधळ, शाहिरी, भारूड, पोतराज व कलगीतुरा या लोककला  प्रसिद्ध आहेत. ज्वारी व कापूस ही जिल्ह्याची मुख्य पिके आहेत.

वसमत तालुक्यातील वाई गोरखनाथ येथील गोरक्षनाथ महाराजांचे देवस्थान आहे. येथे [[पौष पौर्णिमा|पौष पौर्णिमेला]] यात्रा सुरू होते. खुप ठिकणांवरून येथे भाविक येतात. कुरुंदा गावाजवळील टोकाई माता मंदिर,आंबा येथील अंबादेवी मंदिर,बाराशिव येथील हनुमान मंदिर, बोराळा येथील हनुमान मंदिर व चोंडी बहिरोबा येथील बहीरोबा देवस्थान इ.

'''वारंगा मसाई''' हे गाव हिंगोली पासुन १९ किलोमीटर अंतरावर आहे. आणि तालुका कळमनुरी पासून १० किलोमीटर अंतरावर आहे. हे गाव मसाई माता मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे. या गावांमध्ये पौष महिन्याच्या पौर्णिमेच्या दुसऱ्या दिवशी एक मोठी यात्रा भरते. हे गाव तिन्ही बाजूंनी डोंगरांनी घेरलेले आहे.

वारंगा मसाई गावातील मंदिरे&lt;br&gt;
मसाई देवी मंदिर, हनुमान मंदिर, संत सावता माळी मंदिर, डागेश्वर महादेव मंदिर, गणेश मंदिर, महादेव मंदिर, दत्त मंदिर, खंडोबा मंदिर.

==हिंगोली जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे==
==हिंगोली जिल्ह्यातील तीर्थक्षेत्रे==
हिंगोली जिल्ह्यात पुढील प्रमाणे प्रमुख तीर्थक्षेत्रे आणि मंदिरे आहेत.

&lt;!---- कृपया गावागावात विविध धर्माचे मंदिरे आणि प्रार्थना स्थळे असतात, त्यांची नावे सरसकट येथे टाकू नये ----&gt;

* [[औंढा नागनाथ]]- बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी हे आठवे (आद्य) ज्योतिर्लिंग आहे.
* मल्लिनाथ दिगंबर जैन मंदिर (शिरड शहापूर), 
* तुळजादेवी संस्थान (घोटा - ता. हिंगोली), 
* [[संत नामदेव|संत नामदेवांचे]] जन्मस्थान [[नरसी (नामदेव)|नरसी नामदेव]].
* शेवाळा येथील पूर्णानंद महाराजांचे मंदिर.
* समगा येथील संगमेश्वर महादेव मंदिर
* श्री.कानिफनाथ गड खैरी घुमट
* चिंतामणी गणपती (हिंगोली)
* सिद्धनाथ (महादेव) मंदिर &lt;ref&gt; गांगलवाडी येथे सिध्देश्वर धरणाजवळ सिद्धनाथाचे (महादेवाची पींड) मंदिर आहे. येथुन औढा नागनाथ ज्योतिर्लिंग पर्यंत बोगदा होता असे ज्ञात आहे. दरवर्षी येथे सलग सात दिवस भव्य यात्रेसह होम आयोजन होते.&lt;/ref&gt;
* वारंगा मसाई 
==जिल्ह्यातील महत्त्वाचे उत्सव ==
* सार्वजनिक दसरा महोत्सव - सुमारे दोनशे वर्षांपासून
* सार्वजनिक [[गणेशोत्सव]]
*शिवजयंती
*[[पोळा|बैलपोळा]]
* श्री नवदुर्गा महोत्सव
* भीम जयंती 
*[[नागपंचमी]]
* कलगावची यात्रा 
* हत्ता नाईक ता.सेनगांव येथील कावड आगमन 
* श्री. कानिफनाथ महाराज यात्रा कानिफनाथ महाराज गड खैरी घुमट 
* हिंगोलीचा प्रसिद्ध नवसाच्या मोदकाचा चिंतामणी गणपतीचा मोदक उत्सव
* मसाई देवी यात्रा. वारंगा मसाई
      [[पौष पौर्णिमा]]

==जिल्ह्यातील तालुके==
* [[औंढा नागनाथ]]
* [[कळमनुरी]]
* [[वसमत]]
* [[सेनगांव]]
* [[हिंगोली]]

==हिंगोली जिल्ह्यातली गावे==
* दांडेगाव
* साखरा
* आडगाव
* बटवाडी
* खांबाळा
* वटकळी
* गिलोरी
*गोरेगाव
*ताकतोडा
* गोंदनखेडा
* केंद्रा बुद्रूक
* वरखेडा
* दाताडा बुद्रूक
* वाघजाळी
* गारखेडा
* माझोड
* सवड
* पहेणी
* वैजापूर
* वरूड काझी
* वरूड चक्रपान
* देऊळगाव रामा
* आंधरवाडी
* माळहिवरा
* सिरसम
* काळकोंडी
* गारमाळ
* भांडेगाव
* साटंबा
* जामठी खुर्द
* जामठी बुद्रूक
* सावा
* नवलगव्हाण
* भानखेडा
* हनवतखेडा
* कडती
* पांगरी
* ब्रम्हपुरी
* पुसेगाव
* डिग्रस
* इंचा
* कडोळी
* नांदूरा
* ऊमरा
* ईडोळी
* बोराळा
* पळशी
* खानापूर चित्ता
* सवना
* पारडा
* बळसोंड
* केसापुर
* लोहगाव
* खरबी
* आखाडा बाळापूर
* बासंबा
* हत्ता नाईक
* आजेगाव
* आंबा
* आसेगाव
* उंडेगाव : &lt;ref&gt;औंढा-जिंतूर रोडवर हिवरखेडा गावाच्या दक्षिणेस ३ कि.मी. अंतरावर उंडेगाव हे गाव आहे.या ठिकाणी दत्तात्रेयाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे.&lt;/ref&gt;
* एरंडेश्वर
* पान कन्हेरगाव
* कळमनुरी
* कुरुंदा
* गिरगाव
* गुंज
* गुंडा
* धामणी
* वसई
* चोंढी
* जवळा पांचाळ
* जवळा बाजार
* जवळा बुद्रूक
* सेंदुरसना
* टेंभुर्णी
* डोंगरकडा
* हिवरा तर्फे जवळा 
* तपोवन
* [[नरसी (नामदेव)]] : &lt;ref&gt;[[संत नामदेव]] यांचे जन्म गाव. केशीराजाचे मंदिर आजही तेथे आहे.&lt;/ref&gt;
* पळसगाव
* पांगरा सती
* पांगरा शिंदे
* बसमत
* बाराशीव&lt;ref&gt;येथे हनुमानाचे मंदिर आहे. बारा गावांच्या सीमा तेथे आल्याने त्यास बाराशीव हे नाव पडले आहे. दरवर्षी येथे मोठी यात्रा भरते.&lt;/ref&gt;
* बाभुळगाव
* येळेगाव तुकाराम
* समगा &lt;ref&gt;येथे श्री संगमेश्वर महादेव मंदिर प्रसिद्ध आहे&lt;/ref&gt;
*रामेश्वर : &lt;ref&gt;औंढा-जिंतूर रोडवर औंढा नागनाथ पासून २० कि.मी. अंतरावर हे गाव आहे. रामेश्वर, ता. औंढा नागनाथ, जि. हिंगोली&lt;/ref&gt;
[[चित्र:रामेश्वर.jpg|इवलेसे|रामेश्वर, ता. औंढा नागनाथ, जि. हिंगोली]]
* हट्टा
* रामेश्वर तांडा
* जयपुर
* माळसेलू
* बेलवाडी
* खरबी
* वाकोडी
* तळणी
* शिंदेफळ
* पारोळा
* सेनगाव
* वाढोणा
* थोरजवळा
* कणका
* शिरड शहापूर
* शेवाळ
* कहाकर खुर्द
* कहाकर बुद्रूक
* सिनगी(नागा)
* सिनगी(खांबा)
* सुकळी
* हिंगोली
* वारंगा मसाई
* [[कोर्टा]]
* वाई गोरखनाथ
* धामणगाव
* पांगरा बोखारे

==संदर्भ आणि नोंदी==
{{संदर्भयादी}}
* [http://hingoli.nic.in हिंगोली डाॅट एनआयसी डाॅट इन]

{{हिंगोली जिल्ह्यातील तालुके}}
 
{{महाराष्ट्रातील जिल्हे}}
[[वर्ग:हिंगोली जिल्हा]]
[[वर्ग:औरंगाबाद विभागातील जिल्हे]]</text>
      <sha1>ls3uaeqgfq95mjwk19epuj394oyynfb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143957</id>
      <parentid>2143956</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:2E0C:C952:0:0:BB09:5013</ip>
      </contributor>
      <comment>/* हिंगोली जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14068" xml:space="preserve">{{जिल्हा सूचना|जिल्हा_नाव=हिंगोली}}
{{माहितीचौकट भारतीय जिल्हा
|जिल्ह्याचे_नाव         = हिंगोली जिल्हा
|स्थानिक_नाव            =
|चित्र_नकाशा            = Hingoli_in_Maharashtra_(India).svg
|अक्षांश-रेखांश         =  
|राज्याचे_नाव           = महाराष्ट्र
|विभागाचे_नाव           = [[औरंगाबाद विभाग]]
|मुख्यालयाचे_नाव                = [[हिंगोली]]
|तालुक्यांची_नावे               = [[औंढा नागनाथ]]•[[सेनगांव]]•[[कळमनुरी]]•[[वसमत|वसमत]]• [[हिंगोली]]
|क्षेत्रफळ_वर्ग_किमी            = ४,५२७
|लोकसंख्या_एकूण         = ११,७८,९७३
|जनगणना_वर्ष            = २०११
|लोकसंख्या_घनता         = २६०
|शहरी_लोकसंख्या         = १,७८,७३३
|साक्षरता_दर            = ७६.०४%
|लिंग_गुणोत्तर          = ९४२
|प्रमुख_शहरे            = हिंगोली, [[वसमत]], कळमनुरी 
|जिल्हाधिकार्यांचे_नाव          =श्री. सुनील भंडारी
|लोकसभा_मतदारसंघाची_नावे        = [[हिंगोली (लोकसभा मतदारसंघ)]]
|विधानसभा_मतदारसंघाची_नावे      = हिंगोली,वसमत, कळमनुरी 
|खासदारांची_नावे                = हेमंत पाटील 
|पर्जन्यमान_मिमी                = ९० 
|संकेतस्थळ                      = http://hingoli.nic.in/mr
}}
'''हिंगोली जिल्हा''' हा मराठवाडा विभागाच्या उत्तरेस आहे. हिंगोलीच्या उत्तरेस [[वाशिम जिल्हा]] व [[यवतमाळ जिल्हा]], पश्चिमेस [[परभणी जिल्हा]] व आग्नेयेस [[नांदेड जिल्हा]] आहे, आताचा हिंगोली जिल्हा हा १ मे १९९९ पूर्वीपर्यंत [[परभणी]] जिल्ह्याचा एक भाग होता.  त्या दिवशी  औंढा नागनाथ,  [[वसमत]], हिंगोली, [[कळमनुरी]] व सेनगांव हे तालुके असलेला हा स्वतंत्र जिल्हा घोषित झाला.

हिंगोली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ४५२६ चौरस कि.मी.&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; आहे. एकूण लोकसंख्या ९,८७,१६० तर साक्षरता ६६.८६% इतकी आहे. जिल्ह्यातील गोंधळ, शाहिरी, भारूड, पोतराज व कलगीतुरा या लोककला  प्रसिद्ध आहेत. ज्वारी व कापूस ही जिल्ह्याची मुख्य पिके आहेत.

वसमत तालुक्यातील वाई गोरखनाथ येथील गोरक्षनाथ महाराजांचे देवस्थान आहे. येथे [[पौष पौर्णिमा|पौष पौर्णिमेला]] यात्रा सुरू होते. खुप ठिकणांवरून येथे भाविक येतात. कुरुंदा गावाजवळील टोकाई माता मंदिर,आंबा येथील अंबादेवी मंदिर,बाराशिव येथील हनुमान मंदिर, बोराळा येथील हनुमान मंदिर व चोंडी बहिरोबा येथील बहीरोबा देवस्थान इ.

'''वारंगा मसाई''' हे गाव हिंगोली पासुन १९ किलोमीटर अंतरावर आहे. आणि तालुका कळमनुरी पासून १० किलोमीटर अंतरावर आहे. हे गाव मसाई माता मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे. या गावांमध्ये पौष महिन्याच्या पौर्णिमेच्या दुसऱ्या दिवशी एक मोठी यात्रा भरते. हे गाव तिन्ही बाजूंनी डोंगरांनी घेरलेले आहे.

वारंगा मसाई गावातील मंदिरे&lt;br&gt;
मसाई देवी मंदिर, हनुमान मंदिर, संत सावता माळी मंदिर, डागेश्वर महादेव मंदिर, गणेश मंदिर, महादेव मंदिर, दत्त मंदिर, खंडोबा मंदिर.

==हिंगोली जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे==
  भवानी मंदिर वारंगा

==हिंगोली जिल्ह्यातील तीर्थक्षेत्रे==
हिंगोली जिल्ह्यात पुढील प्रमाणे प्रमुख तीर्थक्षेत्रे आणि मंदिरे आहेत.

&lt;!---- कृपया गावागावात विविध धर्माचे मंदिरे आणि प्रार्थना स्थळे असतात, त्यांची नावे सरसकट येथे टाकू नये ----&gt;

* [[औंढा नागनाथ]]- बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी हे आठवे (आद्य) ज्योतिर्लिंग आहे.
* मल्लिनाथ दिगंबर जैन मंदिर (शिरड शहापूर), 
* तुळजादेवी संस्थान (घोटा - ता. हिंगोली), 
* [[संत नामदेव|संत नामदेवांचे]] जन्मस्थान [[नरसी (नामदेव)|नरसी नामदेव]].
* शेवाळा येथील पूर्णानंद महाराजांचे मंदिर.
* समगा येथील संगमेश्वर महादेव मंदिर
* श्री.कानिफनाथ गड खैरी घुमट
* चिंतामणी गणपती (हिंगोली)
* सिद्धनाथ (महादेव) मंदिर &lt;ref&gt; गांगलवाडी येथे सिध्देश्वर धरणाजवळ सिद्धनाथाचे (महादेवाची पींड) मंदिर आहे. येथुन औढा नागनाथ ज्योतिर्लिंग पर्यंत बोगदा होता असे ज्ञात आहे. दरवर्षी येथे सलग सात दिवस भव्य यात्रेसह होम आयोजन होते.&lt;/ref&gt;
* वारंगा मसाई 
==जिल्ह्यातील महत्त्वाचे उत्सव ==
* सार्वजनिक दसरा महोत्सव - सुमारे दोनशे वर्षांपासून
* सार्वजनिक [[गणेशोत्सव]]
*शिवजयंती
*[[पोळा|बैलपोळा]]
* श्री नवदुर्गा महोत्सव
* भीम जयंती 
*[[नागपंचमी]]
* कलगावची यात्रा 
* हत्ता नाईक ता.सेनगांव येथील कावड आगमन 
* श्री. कानिफनाथ महाराज यात्रा कानिफनाथ महाराज गड खैरी घुमट 
* हिंगोलीचा प्रसिद्ध नवसाच्या मोदकाचा चिंतामणी गणपतीचा मोदक उत्सव
* मसाई देवी यात्रा. वारंगा मसाई
      [[पौष पौर्णिमा]]

==जिल्ह्यातील तालुके==
* [[औंढा नागनाथ]]
* [[कळमनुरी]]
* [[वसमत]]
* [[सेनगांव]]
* [[हिंगोली]]

==हिंगोली जिल्ह्यातली गावे==
* दांडेगाव
* साखरा
* आडगाव
* बटवाडी
* खांबाळा
* वटकळी
* गिलोरी
*गोरेगाव
*ताकतोडा
* गोंदनखेडा
* केंद्रा बुद्रूक
* वरखेडा
* दाताडा बुद्रूक
* वाघजाळी
* गारखेडा
* माझोड
* सवड
* पहेणी
* वैजापूर
* वरूड काझी
* वरूड चक्रपान
* देऊळगाव रामा
* आंधरवाडी
* माळहिवरा
* सिरसम
* काळकोंडी
* गारमाळ
* भांडेगाव
* साटंबा
* जामठी खुर्द
* जामठी बुद्रूक
* सावा
* नवलगव्हाण
* भानखेडा
* हनवतखेडा
* कडती
* पांगरी
* ब्रम्हपुरी
* पुसेगाव
* डिग्रस
* इंचा
* कडोळी
* नांदूरा
* ऊमरा
* ईडोळी
* बोराळा
* पळशी
* खानापूर चित्ता
* सवना
* पारडा
* बळसोंड
* केसापुर
* लोहगाव
* खरबी
* आखाडा बाळापूर
* बासंबा
* हत्ता नाईक
* आजेगाव
* आंबा
* आसेगाव
* उंडेगाव : &lt;ref&gt;औंढा-जिंतूर रोडवर हिवरखेडा गावाच्या दक्षिणेस ३ कि.मी. अंतरावर उंडेगाव हे गाव आहे.या ठिकाणी दत्तात्रेयाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे.&lt;/ref&gt;
* एरंडेश्वर
* पान कन्हेरगाव
* कळमनुरी
* कुरुंदा
* गिरगाव
* गुंज
* गुंडा
* धामणी
* वसई
* चोंढी
* जवळा पांचाळ
* जवळा बाजार
* जवळा बुद्रूक
* सेंदुरसना
* टेंभुर्णी
* डोंगरकडा
* हिवरा तर्फे जवळा 
* तपोवन
* [[नरसी (नामदेव)]] : &lt;ref&gt;[[संत नामदेव]] यांचे जन्म गाव. केशीराजाचे मंदिर आजही तेथे आहे.&lt;/ref&gt;
* पळसगाव
* पांगरा सती
* पांगरा शिंदे
* बसमत
* बाराशीव&lt;ref&gt;येथे हनुमानाचे मंदिर आहे. बारा गावांच्या सीमा तेथे आल्याने त्यास बाराशीव हे नाव पडले आहे. दरवर्षी येथे मोठी यात्रा भरते.&lt;/ref&gt;
* बाभुळगाव
* येळेगाव तुकाराम
* समगा &lt;ref&gt;येथे श्री संगमेश्वर महादेव मंदिर प्रसिद्ध आहे&lt;/ref&gt;
*रामेश्वर : &lt;ref&gt;औंढा-जिंतूर रोडवर औंढा नागनाथ पासून २० कि.मी. अंतरावर हे गाव आहे. रामेश्वर, ता. औंढा नागनाथ, जि. हिंगोली&lt;/ref&gt;
[[चित्र:रामेश्वर.jpg|इवलेसे|रामेश्वर, ता. औंढा नागनाथ, जि. हिंगोली]]
* हट्टा
* रामेश्वर तांडा
* जयपुर
* माळसेलू
* बेलवाडी
* खरबी
* वाकोडी
* तळणी
* शिंदेफळ
* पारोळा
* सेनगाव
* वाढोणा
* थोरजवळा
* कणका
* शिरड शहापूर
* शेवाळ
* कहाकर खुर्द
* कहाकर बुद्रूक
* सिनगी(नागा)
* सिनगी(खांबा)
* सुकळी
* हिंगोली
* वारंगा मसाई
* [[कोर्टा]]
* वाई गोरखनाथ
* धामणगाव
* पांगरा बोखारे

==संदर्भ आणि नोंदी==
{{संदर्भयादी}}
* [http://hingoli.nic.in हिंगोली डाॅट एनआयसी डाॅट इन]

{{हिंगोली जिल्ह्यातील तालुके}}
 
{{महाराष्ट्रातील जिल्हे}}
[[वर्ग:हिंगोली जिल्हा]]
[[वर्ग:औरंगाबाद विभागातील जिल्हे]]</text>
      <sha1>4j85fism7j6490ko0lca23vg77ci7e8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143958</id>
      <parentid>2143957</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:04:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:2E0C:C952:0:0:BB09:5013</ip>
      </contributor>
      <comment>/* हिंगोली जिल्ह्यातील तीर्थक्षेत्रे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14219" xml:space="preserve">{{जिल्हा सूचना|जिल्हा_नाव=हिंगोली}}
{{माहितीचौकट भारतीय जिल्हा
|जिल्ह्याचे_नाव         = हिंगोली जिल्हा
|स्थानिक_नाव            =
|चित्र_नकाशा            = Hingoli_in_Maharashtra_(India).svg
|अक्षांश-रेखांश         =  
|राज्याचे_नाव           = महाराष्ट्र
|विभागाचे_नाव           = [[औरंगाबाद विभाग]]
|मुख्यालयाचे_नाव                = [[हिंगोली]]
|तालुक्यांची_नावे               = [[औंढा नागनाथ]]•[[सेनगांव]]•[[कळमनुरी]]•[[वसमत|वसमत]]• [[हिंगोली]]
|क्षेत्रफळ_वर्ग_किमी            = ४,५२७
|लोकसंख्या_एकूण         = ११,७८,९७३
|जनगणना_वर्ष            = २०११
|लोकसंख्या_घनता         = २६०
|शहरी_लोकसंख्या         = १,७८,७३३
|साक्षरता_दर            = ७६.०४%
|लिंग_गुणोत्तर          = ९४२
|प्रमुख_शहरे            = हिंगोली, [[वसमत]], कळमनुरी 
|जिल्हाधिकार्यांचे_नाव          =श्री. सुनील भंडारी
|लोकसभा_मतदारसंघाची_नावे        = [[हिंगोली (लोकसभा मतदारसंघ)]]
|विधानसभा_मतदारसंघाची_नावे      = हिंगोली,वसमत, कळमनुरी 
|खासदारांची_नावे                = हेमंत पाटील 
|पर्जन्यमान_मिमी                = ९० 
|संकेतस्थळ                      = http://hingoli.nic.in/mr
}}
'''हिंगोली जिल्हा''' हा मराठवाडा विभागाच्या उत्तरेस आहे. हिंगोलीच्या उत्तरेस [[वाशिम जिल्हा]] व [[यवतमाळ जिल्हा]], पश्चिमेस [[परभणी जिल्हा]] व आग्नेयेस [[नांदेड जिल्हा]] आहे, आताचा हिंगोली जिल्हा हा १ मे १९९९ पूर्वीपर्यंत [[परभणी]] जिल्ह्याचा एक भाग होता.  त्या दिवशी  औंढा नागनाथ,  [[वसमत]], हिंगोली, [[कळमनुरी]] व सेनगांव हे तालुके असलेला हा स्वतंत्र जिल्हा घोषित झाला.

हिंगोली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ४५२६ चौरस कि.मी.&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; आहे. एकूण लोकसंख्या ९,८७,१६० तर साक्षरता ६६.८६% इतकी आहे. जिल्ह्यातील गोंधळ, शाहिरी, भारूड, पोतराज व कलगीतुरा या लोककला  प्रसिद्ध आहेत. ज्वारी व कापूस ही जिल्ह्याची मुख्य पिके आहेत.

वसमत तालुक्यातील वाई गोरखनाथ येथील गोरक्षनाथ महाराजांचे देवस्थान आहे. येथे [[पौष पौर्णिमा|पौष पौर्णिमेला]] यात्रा सुरू होते. खुप ठिकणांवरून येथे भाविक येतात. कुरुंदा गावाजवळील टोकाई माता मंदिर,आंबा येथील अंबादेवी मंदिर,बाराशिव येथील हनुमान मंदिर, बोराळा येथील हनुमान मंदिर व चोंडी बहिरोबा येथील बहीरोबा देवस्थान इ.

'''वारंगा मसाई''' हे गाव हिंगोली पासुन १९ किलोमीटर अंतरावर आहे. आणि तालुका कळमनुरी पासून १० किलोमीटर अंतरावर आहे. हे गाव मसाई माता मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे. या गावांमध्ये पौष महिन्याच्या पौर्णिमेच्या दुसऱ्या दिवशी एक मोठी यात्रा भरते. हे गाव तिन्ही बाजूंनी डोंगरांनी घेरलेले आहे.

वारंगा मसाई गावातील मंदिरे&lt;br&gt;
मसाई देवी मंदिर, हनुमान मंदिर, संत सावता माळी मंदिर, डागेश्वर महादेव मंदिर, गणेश मंदिर, महादेव मंदिर, दत्त मंदिर, खंडोबा मंदिर.

==हिंगोली जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे==
  भवानी मंदिर वारंगा

==हिंगोली जिल्ह्यातील तीर्थक्षेत्रे==
हिंगोली जिल्ह्यात पुढील प्रमाणे प्रमुख तीर्थक्षेत्रे आणि मंदिरे आहेत.

&lt;!---- कृपया गावागावात विविध धर्माचे मंदिरे आणि प्रार्थना स्थळे असतात, त्यांची नावे सरसकट येथे टाकू नये ----&gt;

* [[औंढा नागनाथ]]- बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी हे आठवे (आद्य) ज्योतिर्लिंग आहे.
* मल्लिनाथ दिगंबर जैन मंदिर (शिरड शहापूर), 
* तुळजादेवी संस्थान (घोटा - ता. हिंगोली), 
* [[संत नामदेव|संत नामदेवांचे]] जन्मस्थान [[नरसी (नामदेव)|नरसी नामदेव]].
* शेवाळा येथील पूर्णानंद महाराजांचे मंदिर.
* समगा येथील संगमेश्वर महादेव मंदिर
* श्री.कानिफनाथ गड खैरी घुमट
* चिंतामणी गणपती (हिंगोली)
* सिद्धनाथ (महादेव) मंदिर &lt;ref&gt; गांगलवाडी येथे सिध्देश्वर धरणाजवळ सिद्धनाथाचे (महादेवाची पींड) मंदिर आहे. येथुन औढा नागनाथ ज्योतिर्लिंग पर्यंत बोगदा होता असे ज्ञात आहे. दरवर्षी येथे सलग सात दिवस भव्य यात्रेसह होम आयोजन होते.&lt;/ref&gt;
* वारंगा मसाई
* श्री संत देवकामाता संस्थान हिवरा तर्फे जवळा (ता.कळमनुरी)

==जिल्ह्यातील महत्त्वाचे उत्सव ==
* सार्वजनिक दसरा महोत्सव - सुमारे दोनशे वर्षांपासून
* सार्वजनिक [[गणेशोत्सव]]
*शिवजयंती
*[[पोळा|बैलपोळा]]
* श्री नवदुर्गा महोत्सव
* भीम जयंती 
*[[नागपंचमी]]
* कलगावची यात्रा 
* हत्ता नाईक ता.सेनगांव येथील कावड आगमन 
* श्री. कानिफनाथ महाराज यात्रा कानिफनाथ महाराज गड खैरी घुमट 
* हिंगोलीचा प्रसिद्ध नवसाच्या मोदकाचा चिंतामणी गणपतीचा मोदक उत्सव
* मसाई देवी यात्रा. वारंगा मसाई
      [[पौष पौर्णिमा]]

==जिल्ह्यातील तालुके==
* [[औंढा नागनाथ]]
* [[कळमनुरी]]
* [[वसमत]]
* [[सेनगांव]]
* [[हिंगोली]]

==हिंगोली जिल्ह्यातली गावे==
* दांडेगाव
* साखरा
* आडगाव
* बटवाडी
* खांबाळा
* वटकळी
* गिलोरी
*गोरेगाव
*ताकतोडा
* गोंदनखेडा
* केंद्रा बुद्रूक
* वरखेडा
* दाताडा बुद्रूक
* वाघजाळी
* गारखेडा
* माझोड
* सवड
* पहेणी
* वैजापूर
* वरूड काझी
* वरूड चक्रपान
* देऊळगाव रामा
* आंधरवाडी
* माळहिवरा
* सिरसम
* काळकोंडी
* गारमाळ
* भांडेगाव
* साटंबा
* जामठी खुर्द
* जामठी बुद्रूक
* सावा
* नवलगव्हाण
* भानखेडा
* हनवतखेडा
* कडती
* पांगरी
* ब्रम्हपुरी
* पुसेगाव
* डिग्रस
* इंचा
* कडोळी
* नांदूरा
* ऊमरा
* ईडोळी
* बोराळा
* पळशी
* खानापूर चित्ता
* सवना
* पारडा
* बळसोंड
* केसापुर
* लोहगाव
* खरबी
* आखाडा बाळापूर
* बासंबा
* हत्ता नाईक
* आजेगाव
* आंबा
* आसेगाव
* उंडेगाव : &lt;ref&gt;औंढा-जिंतूर रोडवर हिवरखेडा गावाच्या दक्षिणेस ३ कि.मी. अंतरावर उंडेगाव हे गाव आहे.या ठिकाणी दत्तात्रेयाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे.&lt;/ref&gt;
* एरंडेश्वर
* पान कन्हेरगाव
* कळमनुरी
* कुरुंदा
* गिरगाव
* गुंज
* गुंडा
* धामणी
* वसई
* चोंढी
* जवळा पांचाळ
* जवळा बाजार
* जवळा बुद्रूक
* सेंदुरसना
* टेंभुर्णी
* डोंगरकडा
* हिवरा तर्फे जवळा 
* तपोवन
* [[नरसी (नामदेव)]] : &lt;ref&gt;[[संत नामदेव]] यांचे जन्म गाव. केशीराजाचे मंदिर आजही तेथे आहे.&lt;/ref&gt;
* पळसगाव
* पांगरा सती
* पांगरा शिंदे
* बसमत
* बाराशीव&lt;ref&gt;येथे हनुमानाचे मंदिर आहे. बारा गावांच्या सीमा तेथे आल्याने त्यास बाराशीव हे नाव पडले आहे. दरवर्षी येथे मोठी यात्रा भरते.&lt;/ref&gt;
* बाभुळगाव
* येळेगाव तुकाराम
* समगा &lt;ref&gt;येथे श्री संगमेश्वर महादेव मंदिर प्रसिद्ध आहे&lt;/ref&gt;
*रामेश्वर : &lt;ref&gt;औंढा-जिंतूर रोडवर औंढा नागनाथ पासून २० कि.मी. अंतरावर हे गाव आहे. रामेश्वर, ता. औंढा नागनाथ, जि. हिंगोली&lt;/ref&gt;
[[चित्र:रामेश्वर.jpg|इवलेसे|रामेश्वर, ता. औंढा नागनाथ, जि. हिंगोली]]
* हट्टा
* रामेश्वर तांडा
* जयपुर
* माळसेलू
* बेलवाडी
* खरबी
* वाकोडी
* तळणी
* शिंदेफळ
* पारोळा
* सेनगाव
* वाढोणा
* थोरजवळा
* कणका
* शिरड शहापूर
* शेवाळ
* कहाकर खुर्द
* कहाकर बुद्रूक
* सिनगी(नागा)
* सिनगी(खांबा)
* सुकळी
* हिंगोली
* वारंगा मसाई
* [[कोर्टा]]
* वाई गोरखनाथ
* धामणगाव
* पांगरा बोखारे

==संदर्भ आणि नोंदी==
{{संदर्भयादी}}
* [http://hingoli.nic.in हिंगोली डाॅट एनआयसी डाॅट इन]

{{हिंगोली जिल्ह्यातील तालुके}}
 
{{महाराष्ट्रातील जिल्हे}}
[[वर्ग:हिंगोली जिल्हा]]
[[वर्ग:औरंगाबाद विभागातील जिल्हे]]</text>
      <sha1>2u4qhnitfw7s2n8vxs3oa0dhvo8bxkd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आदिवासी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7008</id>
    <revision>
      <id>2143779</id>
      <parentid>2119784</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T16:09:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bharatwatane</username>
        <id>134281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>जागतिक आदिवासी दिनाचे भाषण</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22148" xml:space="preserve">{{साठी|the legal term|Scheduled Castes and Scheduled Tribes}}'''आदिवासी''' या [[भारतीय उपखंड|भारतीय उपखंडातील]] जमाती आहेत &lt;ref name=&quot;EB_Adivasi&quot; /&gt; ज्यांना [[भारत|भारतातील]] काही ठिकाणी [[आदिवासी|स्थानिक]] मानले जाते. &lt;ref name=&quot;booksandideas&quot; /&gt; हा शब्द एक आधुनिक [[संस्‍कृत भाषा|संस्कृत]] शब्द आहे जो 1930 च्या दशकात आदिवासी राजकीय कार्यकर्त्यांनी मूळचा दावा करून आदिवासींना स्वदेशी ओळख देण्यासाठी वापरला होता. &lt;ref name=&quot;barnes1995&quot; /&gt; हा शब्द वांशिक अल्पसंख्याकांसाठी देखील वापरला जातो, जसे की [[बांगलादेश|बांगलादेशचे]] चकमा, [[नेपाळ|नेपाळचे]] [[खस लोक|खास]] आणि [[श्रीलंका|श्रीलंकेचे]] वेदा . तथापि, भारत सरकार आदिवासींना अधिकृतपणे आदिवासी म्हणून मान्यता देत नाही. भारताने संयुक्त राष्ट्रांच्या स्वदेशी आणि आदिवासी लोकांवरील [[आंतरराष्ट्रीय मजूर संस्था|आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटना]] (ILO) कन्व्हेन्शन 107 ला मान्यता दिली (1957). 1989 मध्ये भारताने ILO कन्व्हेन्शन 169 वर स्वाक्षरी करण्यास नकार दिला.  यातील बहुतांश गट भारतातील घटनात्मक तरतुदींनुसार [[अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमाती|अनुसूचित जमाती]] प्रवर्गात समाविष्ट आहेत.
[[File:Kurukh_dance_of_Oraons_.jpg|उजवे|इवलेसे|कुरुख ओराव समुदायाचे सांस्कृतिक नृत्य, भारतातील अडवासी जमातींपैकी एक. आज आदिवासी समुदायांसाठी पारंपारिक जमिनी आणि जंगलांमध्ये प्रवेश हे काही सर्वात महत्त्वाचे मुद्दे आहेत.]]
त्यामध्ये भारत आणि बांगलादेशातील लक्षणीय अल्पसंख्याक लोकसंख्या आहे, जी [[भारत|भारताच्या]] लोकसंख्येच्या 8.6% आणि [[बांगलादेश|बांगलादेशच्या]] 1.1%,  किंवा 104.2 बनवते.&amp;nbsp;[[भारताची जनगणना २०११|2011 च्या जनगणनेनुसार]] भारतात दशलक्ष लोक आणि 2010 च्या अंदाजानुसार बांगलादेशात 2 दशलक्ष लोक आहेत.     [[तेलंगणा]], [[आंध्र प्रदेश]], [[छत्तीसगढ|छत्तीसगड]], [[गुजरात]], [[झारखंड]], [[मध्य प्रदेश]], [[महाराष्ट्र]], [[ओडिशा]], [[पंजाब प्रदेश|पंजाब]], [[राजस्थान]], [[पश्चिम बंगाल]], आणि [[ईशान्य भारत]] आणि [[भारत|भारतातील]] [[अंदमान आणि निकोबार|अंदमान आणि निकोबार बेटे]], आणि फेनी, खागरबन, आणि खारबन येथे आदिवासी समाज विशेषतः प्रमुख आहेत., रंगमती, आणि कॉक्स बाजार .

भारतातील मूळ रहिवाशांपैकी एक असल्याचा दावा केला जात असला तरी, [[हडप्पा संस्कृती|सिंधू संस्कृतीच्या]] ऱ्हासानंतर अनेक सध्याचे आदिवासी समुदाय तयार झाले, ज्यात प्राचीन [[शिकारी- संचयी|शिकारी]], [[हडप्पा संस्कृती|सिंधू संस्कृती]], [[हिंद-आर्य भाषासमूह|इंडो-आर्यन]] आणि [[ऑस्ट्रो-आशियन भाषासमूह|ऑस्ट्रोरिया]] यांच्या विविध अंशांचे वंशज आहेत. तिबेटो-बर्मन भाषा बोलणारे. {{Sfn|Reich et al.|2009}} {{Sfn|Basu et al.|2016}} {{Sfn|Narasimhan|Patterson|et al.|2019}}

आदिवासी भाषांचे सात भाषिक गटांमध्ये वर्गीकरण केले जाऊ शकते, म्हणजे अंदमानी ; [[ऑस्ट्रो-आशियन भाषासमूह|ऑस्ट्रो-आशियाई]] ; [[द्राविड भाषासमूह|द्रविड]] ; [[हिंद-आर्य भाषासमूह|इंडो-आर्यन]] ; [[निहाली भाषा|निहाली]] ; [[चिनी-तिबेटी भाषासमूह|चीन-तिबेटी]] ; आणि Kra-Dai . &lt;ref name=&quot;bucket&quot; /&gt;

आदिवासी अभ्यास हे एक नवीन विद्वान क्षेत्र आहे, जे पुरातत्व, मानववंशशास्त्र, कृषी इतिहास, पर्यावरणीय इतिहास, सबल्टर्न स्टडीज, स्वदेशी अभ्यास, आदिवासी अभ्यास आणि विकासात्मक अर्थशास्त्र यावर आधारित आहे. त्यात भारतीय संदर्भाशी संबंधित वादविवाद जोडले जातात.

==भारतातील आदिवासींच्या मुख्य जमाती==
* आंध
* [[ओरांव]]
*[[कातकरी]]
* [[कोकणा]]
* [[कोरकू]]
* [[कोलाम]]
* [[गोंड]] 
* [[ढोर-कोळी,टोकरे-कोळी]]
* [[ठाकर]]
* [[परधान]]
* [[पावरा]]
* [[भिल्ल]]
* [[मल्हार कोळी]]
* [[मन्नेरवारलु]]
* [[महादेव कोळी]]
* [[माडिया गोंड]] 
* [[वारली]]
* हलबा
* पारधी,
* [[टाकणकार,पारधी]]
* फासेपारधी

==आदिवासींच्या बोली==
आदिवासींच्या भाषा सर्वेक्षणात भारतात आर्यपूर्व काळात अस्तित्वात बोलल्या जाणाऱ्या अनेक मूळ आणि प्राचीनतम बोलीभाषा आढळल्या. त्या बोलीभाषा म्हणजे ढोरी (टोकरे कोळी), कोरकू, कोलामी, खारिया, गोंडी, गोरमाटी, ठाकरी, वाघरी, वाघरामी, पारधी, देहवाली, दो, परधानी, पावरी, भिलोरी, भूमिज, माडिया, मुंडारी, संथाली, सावरा, हलबी,मावळी वगैरे. यांतील बहुतेकांना लिपी नाही, आदिवासी समूहांकडून त्या फक्त बोलल्या जातात. परंतु त्या बोलणाऱ्यांची संख्या थोडी आहे. काही आदिवासी भाषांना लिपी आहे. उदाहरणार्थ संथाली. गोंडी ही द्रविडी भाषा कुटुंबातील प्रमुख आणि समृद्ध बोलीभाषा आहे.

==आदिवासी लोकगीते==
आदिवासी समूहांची संस्कृती समृद्ध असून त्यांची वैशिष्ट्यपूर्ण गीते, नृत्यप्रकार हा त्यांच्या आयुष्याचा एक महत्त्वाचा भाग मानला जातो.

कातकरी गीत-&lt;br /&gt;

मुरमीचा गण जल्म झाला पातालात |&lt;br /&gt;
ते गण गेला कोणाच्या वंश्याला |&lt;br /&gt;
वंश्याला जर  गेला नसता पूंजला मिलला असता |&lt;br /&gt;
पन आता  कार न्हाई मिळत पूजाला ||&lt;br /&gt;
येथून गण झाला पुरा, म्हाईत असलं तर सांग रं सभेला || &lt;ref&gt;डॉ. बाबर सरोजिनी- एक होता राजा &lt;/ref&gt;

गोंड भजन-&lt;br /&gt;
अमर कंटक नाळ नर्बदाल वासी, केंज्या ग्यानी सारा जीवां पैदा किसी&lt;br /&gt;
आदिवासी भिल्ले कोयजाले, फाड ते होरके, बसे माझी ||&lt;br /&gt;
नर्मदाना येर उंजीकून अल्मस्त होरे बने मातुरे &lt;br /&gt;
कुम्राल इंदोर नर्बदाल असकेवासी ||


महाराष्ट्र तसेच मध्यप्रदेशातील काही प्रसिद्ध लोकगीत 
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
संजय किराड़े मारू नाम रे जुवानाय || टोपी पटेल मारू दोस्ती छे वो जुवानाय || २ ||
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
गजरा ने मौसम गजरो वारु लागे वो || 
वो जुवानाय सम्बिवे ले वात मारी || कायदे आई लव यु वो जानू मारी 
कायदे आई लव यु वो जुवानाय मारी
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
काहनी काजे देखों ने काहनी काजे रोहने दोम || २ ||
101 जुवानाय भंगोऱ्या मा आवी रोय 
टोपी पटेल नाव् मारो ओजर मारो गाव वो || २ ||
वो तुते उजर भंगोरिया मा आवेजी गन्ना ने रोस आप्नु पिसू वो || २ || 
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
पुर्या पारिने भुर्सूनी होय गालो पर गुलाल लागाड़ी देय 
पुर्या पारिने भुर्सूनी होय गालो पर गुलाल रोग्डी देय
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
टोपी पटेल मारू दोस्ती छे आच्छी आच्छी लड़की पटावे || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||

==आदिवासींमधील काही ऐतिहासिक व्यक्ती व सरसेनापती (छ. शिवाजी महाराजांच्या काळात)==
* [[बिरसा मुंडा]]
* [[तंट्या भिल्ल]]
* [[कुंवर रघुनाथशाह]]
* [[राणी दुर्गावती]]
* [[राजा शंकरशाह]]
* [[राघोजी भांगरे]]
* [[समशेरसिंग पारधी]] (भोसले)
* [[वकील पारधी]]
* राजे बख्तेबुलंदशहा
* [[राणी दुर्गावती]]
* [[एकलव्य]]
* किल्लेदार खेवजी गोडे (भैरमगड मोरोशी ठाणे)
* किल्लेदार खेमाजी रघतवान (किल्ले शिवनेरी)
* किल्लेदार बुधाजी भालचिम (चावंड )
* हुतात्मा नाग्या महादू कातकरी (अक्कादेवी-चिरनेर.उरण रायगड)

==आदिवासी, त्यांची संस्कृती, परंपरा आणि अडचणी यांवरील पुस्तके==
* अनुसूचित जाती-जमातीचे कल्याण व संरक्षण कायदे आणि त्यांची अंलबजावणी (न्या. डॉ. यशवंत चावरे)  
* आदिवासी (भाऊ मांडवकर)  
* आदिवासी अस्मितेचा शोध (माधव सरकुंडे)
* आदिवासी आयकॉन्स : ३० आदिवासींच्या यशोगाथा (डॉ. तुकाराम बी. रोंगटे)  
* आदिवासी कथा आणि व्यथा (डॉ. धैर्यशील शिरोळे)  
* आदिवासी कोकणांच्या कथा (संपादक - विजया सोनार)  
* आदिवासींचे अनोखे विश्व (निरंजन घाटे)  
*आदिवासी पावरांच्या कथा  (कहाण्या), प्रा. डी.जी. पाटील)
* आदिवासी पावरांच्या देवकहाण्या (प्रा. डी.जी. पाटील)
* आदिवासी बोलू लागला (माधव बंडू मोरे) 
* आदिवासी, मुस्लिम, ख्रिश्चन साहित्यमीमांसा (डॉ. [[श्रीपाल सबनीस]])  
* गोव्यातील आदिवासी रचना आणि जिवन शैली (देविदास गावकर)
* आदिवासी मूलत: हिंदूच (डॉ. [[प्रभाकर मांडे]])  
* आदिवासी लोककथा  (डाॅ. गोविंद गारे)
* आदिवासी लोकनृत्य लय, ताल आणि सूर (डॉ. गोविंद गारे)  
* आदिवासी साहाय्यक प्रकल्प अधिकारी परीक्षा मार्गदर्शक (पाठ्यपुस्तक, प्रा. संगीता लाडे, प्रा. स्मिता जोशी)  
* आदिवासी साहित्य : नियतकालिकातील (डॉ. तुकाराम बी. रोंगटे)  
* आफ्रिकेतील आदिवासी पारंपरिक धर्म व संस्कृती (अच्युत पाठक)  
* आरसा : आदिवासी जीवन शैलीचा (डॉ. भास्कर गिरधारी)  
* एकलव्य आणि भिल्ल आदिवासी (प्रा. गौतम निकम)  
* कोकणांचे मौखिक वाङ्मय (कविता, संपादक :  विजया सोनार)  
* कोंडी आदिवासींची आणि नक्षलवाद्यांची (हेमंत कर्णिक)  
* डोंगरकूस : आदिवासींच्या जीवनावरील कादंबरी (दि.वि. जोशी)
* दलितांचे आणि आदिवासींचे समाजशास्त्र (प्रा. पी.के. कुलकर्णी  
* नक्षलवादी आणि आदिवासी (डाॅ. गोविंद गारे)
* पारधी समाज बदल व समस्या (किशोर राऊत)  
* बिरसा मुंडा आणि मुंडा आदिवासी (प्रा. गौतम निकम) 
* महाराष्ट्रातील आदिवासी (डॉ. शौनक कुलकर्णी)  
* महाराष्ट्रातील आदिवासी जमाती (डाॅ. गोविंद गारे)
* रानबखर : आदिवासींच्या जीवनसंघर्षाचे पदर (मिलिंद थत्ते)
* शूर आदिवासी मुलांच्या गोष्टी (सुरेशचंद्र वारघडे)  
* सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील आदिवासी : ठाकर (मोहन रणसिंग)
* कोरकू बोली:वर्णनात्मक आणि समाजभाषावैज्ञानिक अभ्यास ( डॉ. काशीनाथ बऱ्हाटे )


चित्र:Baiga woman and child, India.jpg|बैगा महिला
चित्र:एक आदिवासी घर.jpg|एक आदिवासी घर
चित्र:Bullock Cart used by Korku tribal in Melghat, Maharashtra.jpg|मेळघाट येथील  महाराष्ट्र)
&lt;/gallery&gt;

==बाह्य दुवे==
* [http://trti.maharashtra.gov.in/frm_HomePage.php महाराष्ट्र शासनाच्या आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण केंद्राचे अधिकृत संकेतस्थळ]
* [https://www.marathibhashan.com/2022/08/jagtik-adivasi-din-speech-eassy-in-marathi.html 9 ऑगस्ट जागतिक आदिवासी दिन भाषण]
* [https://tribal.maharashtra.gov.in/1001/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0 महाराष्ट्र शासनाच्या आदिवासी विकास विभाग खात्याचे अधिकृत संकेतस्थळ]
* [http://tribal.nic.in/content/Hindi/index.aspx भारत सरकारच्या केंद्रीय जनजाती कार्य मंत्रालयाचे अधिकृत संकेतस्थळ]


[[वर्ग:विदर्भ]]
[[वर्ग:महाराष्ट्राची संस्कृती]]

[[वर्ग:समाजव्यवस्था]]</text>
      <sha1>scudf8rnzsphksxw0qcptp4twbad1qw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143857</id>
      <parentid>2143779</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:46:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Bharatwatane|Bharatwatane]] ([[User talk:Bharatwatane|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:Jujukaji|Jujukaji]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21975" xml:space="preserve">{{साठी|the legal term|Scheduled Castes and Scheduled Tribes}}'''आदिवासी''' या [[भारतीय उपखंड|भारतीय उपखंडातील]] जमाती आहेत &lt;ref name=&quot;EB_Adivasi&quot; /&gt; ज्यांना [[भारत|भारतातील]] काही ठिकाणी [[आदिवासी|स्थानिक]] मानले जाते. &lt;ref name=&quot;booksandideas&quot; /&gt; हा शब्द एक आधुनिक [[संस्‍कृत भाषा|संस्कृत]] शब्द आहे जो 1930 च्या दशकात आदिवासी राजकीय कार्यकर्त्यांनी मूळचा दावा करून आदिवासींना स्वदेशी ओळख देण्यासाठी वापरला होता. &lt;ref name=&quot;barnes1995&quot; /&gt; हा शब्द वांशिक अल्पसंख्याकांसाठी देखील वापरला जातो, जसे की [[बांगलादेश|बांगलादेशचे]] चकमा, [[नेपाळ|नेपाळचे]] [[खस लोक|खास]] आणि [[श्रीलंका|श्रीलंकेचे]] वेदा . तथापि, भारत सरकार आदिवासींना अधिकृतपणे आदिवासी म्हणून मान्यता देत नाही. भारताने संयुक्त राष्ट्रांच्या स्वदेशी आणि आदिवासी लोकांवरील [[आंतरराष्ट्रीय मजूर संस्था|आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटना]] (ILO) कन्व्हेन्शन 107 ला मान्यता दिली (1957). 1989 मध्ये भारताने ILO कन्व्हेन्शन 169 वर स्वाक्षरी करण्यास नकार दिला.  यातील बहुतांश गट भारतातील घटनात्मक तरतुदींनुसार [[अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमाती|अनुसूचित जमाती]] प्रवर्गात समाविष्ट आहेत.
[[File:Kurukh_dance_of_Oraons_.jpg|उजवे|इवलेसे|कुरुख ओराव समुदायाचे सांस्कृतिक नृत्य, भारतातील अडवासी जमातींपैकी एक. आज आदिवासी समुदायांसाठी पारंपारिक जमिनी आणि जंगलांमध्ये प्रवेश हे काही सर्वात महत्त्वाचे मुद्दे आहेत.]]
त्यामध्ये भारत आणि बांगलादेशातील लक्षणीय अल्पसंख्याक लोकसंख्या आहे, जी [[भारत|भारताच्या]] लोकसंख्येच्या 8.6% आणि [[बांगलादेश|बांगलादेशच्या]] 1.1%,  किंवा 104.2 बनवते.&amp;nbsp;[[भारताची जनगणना २०११|2011 च्या जनगणनेनुसार]] भारतात दशलक्ष लोक आणि 2010 च्या अंदाजानुसार बांगलादेशात 2 दशलक्ष लोक आहेत.     [[तेलंगणा]], [[आंध्र प्रदेश]], [[छत्तीसगढ|छत्तीसगड]], [[गुजरात]], [[झारखंड]], [[मध्य प्रदेश]], [[महाराष्ट्र]], [[ओडिशा]], [[पंजाब प्रदेश|पंजाब]], [[राजस्थान]], [[पश्चिम बंगाल]], आणि [[ईशान्य भारत]] आणि [[भारत|भारतातील]] [[अंदमान आणि निकोबार|अंदमान आणि निकोबार बेटे]], आणि फेनी, खागरबन, आणि खारबन येथे आदिवासी समाज विशेषतः प्रमुख आहेत., रंगमती, आणि कॉक्स बाजार .

भारतातील मूळ रहिवाशांपैकी एक असल्याचा दावा केला जात असला तरी, [[हडप्पा संस्कृती|सिंधू संस्कृतीच्या]] ऱ्हासानंतर अनेक सध्याचे आदिवासी समुदाय तयार झाले, ज्यात प्राचीन [[शिकारी- संचयी|शिकारी]], [[हडप्पा संस्कृती|सिंधू संस्कृती]], [[हिंद-आर्य भाषासमूह|इंडो-आर्यन]] आणि [[ऑस्ट्रो-आशियन भाषासमूह|ऑस्ट्रोरिया]] यांच्या विविध अंशांचे वंशज आहेत. तिबेटो-बर्मन भाषा बोलणारे. {{Sfn|Reich et al.|2009}} {{Sfn|Basu et al.|2016}} {{Sfn|Narasimhan|Patterson|et al.|2019}}

आदिवासी भाषांचे सात भाषिक गटांमध्ये वर्गीकरण केले जाऊ शकते, म्हणजे अंदमानी ; [[ऑस्ट्रो-आशियन भाषासमूह|ऑस्ट्रो-आशियाई]] ; [[द्राविड भाषासमूह|द्रविड]] ; [[हिंद-आर्य भाषासमूह|इंडो-आर्यन]] ; [[निहाली भाषा|निहाली]] ; [[चिनी-तिबेटी भाषासमूह|चीन-तिबेटी]] ; आणि Kra-Dai . &lt;ref name=&quot;bucket&quot; /&gt;

आदिवासी अभ्यास हे एक नवीन विद्वान क्षेत्र आहे, जे पुरातत्व, मानववंशशास्त्र, कृषी इतिहास, पर्यावरणीय इतिहास, सबल्टर्न स्टडीज, स्वदेशी अभ्यास, आदिवासी अभ्यास आणि विकासात्मक अर्थशास्त्र यावर आधारित आहे. त्यात भारतीय संदर्भाशी संबंधित वादविवाद जोडले जातात.

==भारतातील आदिवासींच्या मुख्य जमाती==
* आंध
* [[ओरांव]]
*[[कातकरी]]
* [[कोकणा]]
* [[कोरकू]]
* [[कोलाम]]
* [[गोंड]] 
* [[ढोर-कोळी,टोकरे-कोळी]]
* [[ठाकर]]
* [[परधान]]
* [[पावरा]]
* [[भिल्ल]]
* [[मल्हार कोळी]]
* [[मन्नेरवारलु]]
* [[महादेव कोळी]]
* [[माडिया गोंड]] 
* [[वारली]]
* हलबा
* पारधी,
* [[टाकणकार,पारधी]]
* फासेपारधी

==आदिवासींच्या बोली==
आदिवासींच्या भाषा सर्वेक्षणात भारतात आर्यपूर्व काळात अस्तित्वात बोलल्या जाणाऱ्या अनेक मूळ आणि प्राचीनतम बोलीभाषा आढळल्या. त्या बोलीभाषा म्हणजे ढोरी (टोकरे कोळी), कोरकू, कोलामी, खारिया, गोंडी, गोरमाटी, ठाकरी, वाघरी, वाघरामी, पारधी, देहवाली, दो, परधानी, पावरी, भिलोरी, भूमिज, माडिया, मुंडारी, संथाली, सावरा, हलबी,मावळी वगैरे. यांतील बहुतेकांना लिपी नाही, आदिवासी समूहांकडून त्या फक्त बोलल्या जातात. परंतु त्या बोलणाऱ्यांची संख्या थोडी आहे. काही आदिवासी भाषांना लिपी आहे. उदाहरणार्थ संथाली. गोंडी ही द्रविडी भाषा कुटुंबातील प्रमुख आणि समृद्ध बोलीभाषा आहे.

==आदिवासी लोकगीते==
आदिवासी समूहांची संस्कृती समृद्ध असून त्यांची वैशिष्ट्यपूर्ण गीते, नृत्यप्रकार हा त्यांच्या आयुष्याचा एक महत्त्वाचा भाग मानला जातो.

कातकरी गीत-&lt;br /&gt;

मुरमीचा गण जल्म झाला पातालात |&lt;br /&gt;
ते गण गेला कोणाच्या वंश्याला |&lt;br /&gt;
वंश्याला जर  गेला नसता पूंजला मिलला असता |&lt;br /&gt;
पन आता  कार न्हाई मिळत पूजाला ||&lt;br /&gt;
येथून गण झाला पुरा, म्हाईत असलं तर सांग रं सभेला || &lt;ref&gt;डॉ. बाबर सरोजिनी- एक होता राजा &lt;/ref&gt;

गोंड भजन-&lt;br /&gt;
अमर कंटक नाळ नर्बदाल वासी, केंज्या ग्यानी सारा जीवां पैदा किसी&lt;br /&gt;
आदिवासी भिल्ले कोयजाले, फाड ते होरके, बसे माझी ||&lt;br /&gt;
नर्मदाना येर उंजीकून अल्मस्त होरे बने मातुरे &lt;br /&gt;
कुम्राल इंदोर नर्बदाल असकेवासी ||


महाराष्ट्र तसेच मध्यप्रदेशातील काही प्रसिद्ध लोकगीत 
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
संजय किराड़े मारू नाम रे जुवानाय || टोपी पटेल मारू दोस्ती छे वो जुवानाय || २ ||
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
गजरा ने मौसम गजरो वारु लागे वो || 
वो जुवानाय सम्बिवे ले वात मारी || कायदे आई लव यु वो जानू मारी 
कायदे आई लव यु वो जुवानाय मारी
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
काहनी काजे देखों ने काहनी काजे रोहने दोम || २ ||
101 जुवानाय भंगोऱ्या मा आवी रोय 
टोपी पटेल नाव् मारो ओजर मारो गाव वो || २ ||
वो तुते उजर भंगोरिया मा आवेजी गन्ना ने रोस आप्नु पिसू वो || २ || 
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो 
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो 
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो 
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
पुर्या पारिने भुर्सूनी होय गालो पर गुलाल लागाड़ी देय 
पुर्या पारिने भुर्सूनी होय गालो पर गुलाल रोग्डी देय
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
टोपी पटेल मारू दोस्ती छे आच्छी आच्छी लड़की पटावे || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||

==आदिवासींमधील काही ऐतिहासिक व्यक्ती व सरसेनापती (छ. शिवाजी महाराजांच्या काळात)==
* [[बिरसा मुंडा]]
* [[तंट्या भिल्ल]]
* [[कुंवर रघुनाथशाह]]
* [[राणी दुर्गावती]]
* [[राजा शंकरशाह]]
* [[राघोजी भांगरे]]
* [[समशेरसिंग पारधी]] (भोसले)
* [[वकील पारधी]]
* राजे बख्तेबुलंदशहा
* [[राणी दुर्गावती]]
* [[एकलव्य]]
* किल्लेदार खेवजी गोडे (भैरमगड मोरोशी ठाणे)
* किल्लेदार खेमाजी रघतवान (किल्ले शिवनेरी)
* किल्लेदार बुधाजी भालचिम (चावंड )
* हुतात्मा नाग्या महादू कातकरी (अक्कादेवी-चिरनेर.उरण रायगड)

==आदिवासी, त्यांची संस्कृती, परंपरा आणि अडचणी यांवरील पुस्तके==
* अनुसूचित जाती-जमातीचे कल्याण व संरक्षण कायदे आणि त्यांची अंलबजावणी (न्या. डॉ. यशवंत चावरे)  
* आदिवासी (भाऊ मांडवकर)  
* आदिवासी अस्मितेचा शोध (माधव सरकुंडे)
* आदिवासी आयकॉन्स : ३० आदिवासींच्या यशोगाथा (डॉ. तुकाराम बी. रोंगटे)  
* आदिवासी कथा आणि व्यथा (डॉ. धैर्यशील शिरोळे)  
* आदिवासी कोकणांच्या कथा (संपादक - विजया सोनार)  
* आदिवासींचे अनोखे विश्व (निरंजन घाटे)  
*आदिवासी पावरांच्या कथा  (कहाण्या), प्रा. डी.जी. पाटील)
* आदिवासी पावरांच्या देवकहाण्या (प्रा. डी.जी. पाटील)
* आदिवासी बोलू लागला (माधव बंडू मोरे) 
* आदिवासी, मुस्लिम, ख्रिश्चन साहित्यमीमांसा (डॉ. [[श्रीपाल सबनीस]])  
* गोव्यातील आदिवासी रचना आणि जिवन शैली (देविदास गावकर)
* आदिवासी मूलत: हिंदूच (डॉ. [[प्रभाकर मांडे]])  
* आदिवासी लोककथा  (डाॅ. गोविंद गारे)
* आदिवासी लोकनृत्य लय, ताल आणि सूर (डॉ. गोविंद गारे)  
* आदिवासी साहाय्यक प्रकल्प अधिकारी परीक्षा मार्गदर्शक (पाठ्यपुस्तक, प्रा. संगीता लाडे, प्रा. स्मिता जोशी)  
* आदिवासी साहित्य : नियतकालिकातील (डॉ. तुकाराम बी. रोंगटे)  
* आफ्रिकेतील आदिवासी पारंपरिक धर्म व संस्कृती (अच्युत पाठक)  
* आरसा : आदिवासी जीवन शैलीचा (डॉ. भास्कर गिरधारी)  
* एकलव्य आणि भिल्ल आदिवासी (प्रा. गौतम निकम)  
* कोकणांचे मौखिक वाङ्मय (कविता, संपादक :  विजया सोनार)  
* कोंडी आदिवासींची आणि नक्षलवाद्यांची (हेमंत कर्णिक)  
* डोंगरकूस : आदिवासींच्या जीवनावरील कादंबरी (दि.वि. जोशी)
* दलितांचे आणि आदिवासींचे समाजशास्त्र (प्रा. पी.के. कुलकर्णी  
* नक्षलवादी आणि आदिवासी (डाॅ. गोविंद गारे)
* पारधी समाज बदल व समस्या (किशोर राऊत)  
* बिरसा मुंडा आणि मुंडा आदिवासी (प्रा. गौतम निकम) 
* महाराष्ट्रातील आदिवासी (डॉ. शौनक कुलकर्णी)  
* महाराष्ट्रातील आदिवासी जमाती (डाॅ. गोविंद गारे)
* रानबखर : आदिवासींच्या जीवनसंघर्षाचे पदर (मिलिंद थत्ते)
* शूर आदिवासी मुलांच्या गोष्टी (सुरेशचंद्र वारघडे)  
* सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील आदिवासी : ठाकर (मोहन रणसिंग)
* कोरकू बोली:वर्णनात्मक आणि समाजभाषावैज्ञानिक अभ्यास ( डॉ. काशीनाथ बऱ्हाटे )


चित्र:Baiga woman and child, India.jpg|बैगा महिला
चित्र:एक आदिवासी घर.jpg|एक आदिवासी घर
चित्र:Bullock Cart used by Korku tribal in Melghat, Maharashtra.jpg|मेळघाट येथील  महाराष्ट्र)
&lt;/gallery&gt;

==बाह्य दुवे==
* [http://trti.maharashtra.gov.in/frm_HomePage.php महाराष्ट्र शासनाच्या आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण केंद्राचे अधिकृत संकेतस्थळ]
* [https://tribal.maharashtra.gov.in/1001/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0 महाराष्ट्र शासनाच्या आदिवासी विकास विभाग खात्याचे अधिकृत संकेतस्थळ]
* [http://tribal.nic.in/content/Hindi/index.aspx भारत सरकारच्या केंद्रीय जनजाती कार्य मंत्रालयाचे अधिकृत संकेतस्थळ]


[[वर्ग:विदर्भ]]
[[वर्ग:महाराष्ट्राची संस्कृती]]

[[वर्ग:समाजव्यवस्था]]</text>
      <sha1>qzmrwmaye89t1sodina82hx1g9t9apy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विकिपीडिया:आंतरविकि दूतावास</title>
    <ns>4</ns>
    <id>13035</id>
    <revision>
      <id>2144112</id>
      <parentid>2009033</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:42:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alexis Jazz</username>
        <id>90509</id>
      </contributor>
      <comment>/* JavaScript error */ new section [[[w:en:User:Alexis Jazz/Bawl|Bawl!]]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2987" xml:space="preserve">&lt;!-- सुचालन चावडी साचा येथून हलवू नये. --&gt;
{{जुन्या चर्चा चौकट|search=yes|
&lt;center&gt;[[विकिपीडिया:आंतरविकि दूतावास/जुनी चर्चा १|१]]&lt;/center&gt;
}}
{{सुचालन चावडी}}
&lt;!-- चर्चांना येथून खाली सुरूवात करावी. --&gt;

&lt;div style=&quot;float:center;border-style:solid;border-color:#fad67d;background-color:#faf6ed;border-width:2px;text-align:left;font-family: Trebuchet MS, sans-serif;padding:8px;&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
[[#Welcome|सुस्वागतम्!]],
मराठी विकिपीडिया आंतरविकि दूतावास मध्ये स्वागत आहे ! दूतावासाचे मुख्य पान [[:m:Wikimedia_Embassy|Wikimedia Embassy]] येथे आहे.

{{en/begin}}Welcome to Wikipedia Embassy on Marathi Wikipedia for interwiki project collaborations. Main page on Meta [[:m:Wikimedia_Embassy|Wikimedia Embassy]].
* '''en:''' Requests for the [[m:bot|bot]] flag '''should not made be made on community page'''. Marath Language wiki does not use the [[m:bot policy|standard bot policy]], and '''does not''' allows [[m:bot policy#Global_bots|global bots]] and [[m:bot policy#Automatic_approval|automatic approval of certain types of bots]]. All bots should apply at [[:mr:विकिपीडिया:Bot|Marathi Wikipedia Local Bot Request]], and then [[:mr:विकिपीडिया:Bot|request access]] from a local burocrat if there is no objection.
{{en/end}}&lt;/div&gt;
{{en/begin}}
Wikimedia Foundation projects are multilingual, with wikis in hundreds of languages being actively worked on and plenty more ready to go.

This Wikimedia Embassy is a central place for resources to help with cross-language issues — site-wide policy and software decisions that affect all of us and interlanguage linking. If you'd like to help, please set up an equivalent page on your own language's wiki and link them together, and list yourself as a Wikimedia Ambassador below.

The Marathi wikipedia embassy has been started for  communication between Marathi wikipedia, and other language wikipedias.

== JavaScript error ==

When loading the main page:&lt;br style=&quot;margin-bottom:0.5em&quot;/&gt;JavaScript parse error (scripts need to be valid ECMAScript 5): Parse error: Missing ; before statement in file 'MediaWiki:Gadget-AdvancedSiteNotices.js' on line 17&lt;br style=&quot;margin-bottom:0.5em&quot;/&gt;Ping interface administrators [[सदस्य:Tiven2240]] and [[सदस्य:अभय नातू]]. &lt;span id=&quot;Alexis_Jazz:1659958968511:विकिपीडियाBWLCLNआंतरविकि_दूतावास&quot; class=&quot;BawlCmt&quot;&gt;[[सदस्य:Alexis Jazz|Alexis Jazz]] ([[सदस्य चर्चा:Alexis Jazz|चर्चा]]) १७:१२, ८ ऑगस्ट २०२२ (IST)&lt;/span&gt;</text>
      <sha1>eqq3thwkr9ybea1bfe9hoodb5swwris</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>झी मराठी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14071</id>
    <revision>
      <id>2143965</id>
      <parentid>2143710</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:32:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.32.153.7</ip>
      </contributor>
      <comment>/* प्रसारित मालिका */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32350" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाहिनी
|नाव             = झी मराठी
|चित्र             = Zee Marathi Official Logo.jpg
|चित्रसाईज         = 200px
|चित्रमाहिती         = 
|चित्र२            = Zeemarathi.gif
|चित्र२साईज        = 
|चित्र२माहिती        = 
|सुरुवात           = १५ ऑगस्ट १९९९
|शेवटचे_प्रसारण      = 
|चित्र_प्रकार         = 
|प्रेक्षक_संख्या        = 
|प्रेक्षक_संख्या_सध्या    = 
|प्रेक्षक_संख्या_माहिती   = 
|नेटवर्क            = 
|मालक            = [[झी नेटवर्क]]
|ब्रीदवाक्य          = मी मराठी, झी मराठी
|देश              = [[भारत]]
|प्रसारण क्षेत्र        = 
|मुख्यालय          = [[झी टीव्ही]]
१३५, कॉंटीनेंटल बिल्डींग, डॉ.ॲनी बेझंट मार्ग,
[[वरळी]], [[मुंबई]], ४०००१८
|जुने नाव          = [[अल्फा टीव्ही मराठी]]
|बदललेले नाव       = झी मराठी
|भगिनी वाहिनी       = [[झी युवा]], [[झी टॉकीज]], [[झी २४ तास]], [[झी वाजवा]], [[झी चित्रमंदिर]]
|प्रसारण वेळ        = २४ तास
|प्रमुख वेळ         = संध्या.६.०० ते रात्री ११.००
|संकेतस्थळ         = http://www.zeemarathi.com
}}

'''झी मराठी''' ही [[झी नेटवर्क]] समूहाच्या मालकीची भारतातील दूरचित्रवाणी वरील वाहिनी आहे. या वाहिनीची सुरुवात १५ ऑगस्ट १९९९ मध्ये झाली. २७ मार्च २००५ पर्यंत ही वाहिनी ''[[अल्फा टीव्ही मराठी]]'' या नावाने ओळखली जात होती. ही वाहिनी मराठी प्रेक्षकांमध्ये अत्यंत लोकप्रिय आहे. या वाहिनीवर दैनंदिन मालिका आणि कथाबाह्य कार्यक्रम दाखवतात. '''झी मराठी एचडी''' वाहिनी ही २० नोव्हेंबर २०१६ रोजी सुरू झाली. दरवर्षी काही महिन्यांच्या रविवारी [[झी मराठी महाएपिसोड]] प्रसारित केले जातात.

== माहिती ==
सुरुवातीला या वाहिनीवर सोमवार ते शुक्रवार मालिका दाखवण्यात येत असे. पण ०१ जुलै २००७ पासून मालिका सोमवार ते शनिवार दाखवण्यास सुरुवात केली. तसेच २४ जुलै २०१७ पासून झी मराठीने दुपारी १ ते २ हा नवा प्राईम टाइम सुरू केला होता. परंतु त्यास लोकांचा प्रतिसाद न मिळाल्याने २५ नोव्हेंबर २०१७ रोजी हा प्राईम टाइम बंद करण्यात आला. झी मराठी वाहिनीने ''[[जय मल्हार]]'' आणि ''[[एका लग्नाची दुसरी गोष्ट]]'' या मालिकांच्या एपिसोड्सवरून चित्रपट तयार केले आहेत.

कोरोना महामारीमुळे इतिहासात पहिल्यांदाच झी मराठीचे दैनंदिन कार्यक्रम २७ मार्च २०२०ला बंद करण्यात आले. परंतु ०८ जून २०२० पासून नवीन लाॅकडाऊन विशेष मालिका सुरू करण्यात आल्या. तसेच १३ जुलै २०२० पासून दैनंदिन कार्यक्रम दाखवण्यास सुरुवात झाली. त्यामुळेच त्यादिवशी मराठी मनोरंजनाच्या शुभारंभानिमित्त संपूर्ण महाराष्ट्रात उत्सव साजरा करण्याचे झी मराठीकडून आवाहन करण्यात आले होते.

मुंबई पोलिसांना कामातून थोडी विश्रांती मिळावी म्हणून झी मराठी दरवर्षी '''स्वरतरंग''' हा कार्यक्रम आयोजित करते. एप्रिल २०१४ पासून झी मराठीने '''नक्षत्र''' या कार्यक्रमाद्वारे दर रविवारी मराठी रंगभूमीवरील अनेक प्रायोगिक आणि व्यावसायिक नाटके दाखवण्यास सुरुवात केली. त्यामुळे नक्षत्र कार्यक्रम अल्पावधीतच लोकप्रिय झाला. तसेच झी मराठीने ''[[नक्षत्रांचे देणे]]'' या कार्यक्रमातून जुन्या लोकप्रिय गायकांची गाणी सादर केली आहेत. ''[[मनोरंजनाचा अधिकमास]]'' याद्वारे झी मराठीतर्फे दरवर्षी मे अथवा ऑक्टोबर महिन्याच्या दर रविवारी मालिका प्रक्षेपित करण्यात येतात.

झी मराठी वाहिनीने ''[[झी मराठी दिशा]]'' हे पहिले साप्ताहिक वृत्तपत्र ०९ डिसेंबर २०१७ रोजी सुरू केले. परंतु काही कारणास्तव १२ ऑक्टोबर २०१९ रोजी हे साप्ताहिक बंद करण्यात आले. याबरोबरच '''खाली डोकं वर पाय''' (लहान मुलांसाठी उन्हाळी सुट्टीतील मासिक), '''सुखकर्ता''' (गणेशोत्सव विशेष मासिक) आणि '''उत्सव नात्यांचा''' (दिवाळी विशेष मासिक) ही वार्षिक मासिके सुरू केलीत. तसेच नोव्हेंबर २०१५ साली महिला सक्षमीकरणासाठी झी मराठी जागृती हा नवा उपक्रम सुरू केला.

== प्रसारित मालिका ==
* सकाळी ८.०० [[वेध भविष्याचा]] (दररोज)

===सोम-शनि===
* संध्या. ६.३० [[होम मिनिस्टर (मालिका)|होम मिनिस्टर]]
* संध्या. ७.०० [[सत्यवान सावित्री (मालिका)|सत्यवान सावित्री]]
* संध्या. ७.३० [[मन उडू उडू झालं]]
* रात्री ८.०० [[तू तेव्हा तशी]]
* रात्री ८.३० [[माझी तुझी रेशीमगाठ]]
* रात्री ९.०० [[नवा गडी नवं राज्य]]
* रात्री १०.३० [[देवमाणूस २]]

===रात्री ९.३०===
* सोम-मंगळ = [[चला हवा येऊ द्या]]
* बुध-गुरू = [[डान्स महाराष्ट्र डान्स]] लिटील मास्टर्स
* शुक्र-शनि = [[बस बाई बस (मालिका)|बस बाई बस]] लेडीज स्पेशल

===नवीन मालिका===
* संध्या.७.०० अप्पी आमची कलेक्टर (२२ ऑगस्टपासून)
* संध्या.७.३० तू चाल पुढं (१५ ऑगस्टपासून)

== जुन्या मालिका ==
# [[१०० डेझ]]
# ४०५ आनंदवन
# [[अधुरी एक कहाणी]]
# [[आभास हा]]
# [[अभिलाषा (मालिका)|अभिलाषा]]
# अग्निपरीक्षा
# आक्रित
# अल्फा स्कॉलर्स
# अल्फा बातम्या
# [[अजूनही चांदरात आहे]]
# [[आम्ही सारे खवय्ये]]
# [[आभाळमाया]]
# [[अग्गंबाई सासूबाई]]
# [[अग्गंबाई सूनबाई]]
# [[अल्टी पल्टी सुमडीत कल्टी]]
# [[अमरप्रेम (मालिका)|अमरप्रेम]]
# [[अंकुर (मालिका)|अंकुर]]
# आमच्यासारखे आम्हीच
# आम्ही ट्रॅव्हलकर
# आमने सामने
# अर्थ
# असा मी तसा मी
# [[अनुबंध (मालिका)|अनुबंध]]
# [[अरुंधती (मालिका)|अरुंधती]]
# [[असे हे कन्यादान]]
# [[असंभव (मालिका)|असंभव]]
# [[अस्मिता (मालिका)|अस्मिता]]
# [[अवघाचि संसार]]
# [[अवंतिका (मालिका)|अवंतिका]]
# बुक शेल्फ
# बुवा आला
# बोल बाप्पा
# [[बंधन (मालिका)|बंधन]]
# [[बाजी (मालिका)|बाजी]]
# [[भागो मोहन प्यारे]]
# [[भाग्यलक्ष्मी (मालिका)|भाग्यलक्ष्मी]]
# [[भाग्याची ही माहेरची साडी]]
# भटकंती
# चक्रव्यूह एक संघर्ष
# [[चूक भूल द्यावी घ्यावी]]
# [[कॉन्स्टेबल कामना कामतेकर]]
# कॉमेडी डॉट कॉम
# क्रिकेट क्लब
# शेफ व्हर्सेस फ्रीज
# डार्लिंग डार्लिंग
# दे धमाल
# डिटेक्टिव्ह जय राम
# [[देवमाणूस]]
# [[दिल दोस्ती दुनियादारी]]
# [[दिल दोस्ती दोबारा]]
# [[दिल्या घरी तू सुखी राहा]]
# [[डिस्कव्हर महाराष्ट्र]]
# दिलखुलास
# दुहेरी
# दुनियादारी
# एक हा असा धागा सुखाचा
# [[एक गाव भुताचा]]
# [[एका लग्नाची दुसरी गोष्ट]]
# [[एका लग्नाची तिसरी गोष्ट]]
# [[एकाच ह्या जन्मी जणू (मालिका)|एकाच ह्या जन्मी जणू]]
# एका श्वासाचे अंतर
# गहिरे पाणी
# घडलंय बिघडलंय
# [[घरात बसले सारे]]
# गुडमॉर्निंग महाराष्ट्र
# गीतरामायण
# [[घेतला वसा टाकू नको]]
# [[गाव गाता गजाली]]
# [[गाव गाता गजाली २]]
# [[ग्रहण (मालिका)|ग्रहण]]
# [[गुंतता हृदय हे]]
# हा कार्यक्रम बघू नका!
# हसा चकट फू
# हाऊसफुल्ल
# होम स्वीट होम
# [[होणार सून मी ह्या घरची]]
# [[हम तो तेरे आशिक है]]
# इंद्रधनुष्य
# [[जागो मोहन प्यारे]]
# [[जाडूबाई जोरात]]
# [[जावई विकत घेणे आहे]]
# जगाची वारी लयभारी
# जगावेगळी
# जल्लोष गणरायाचा
# जिभेला काही हाड
# जोडी नं.१
# [[जय मल्हार]]
# [[जुळून येती रेशीमगाठी]]
# [[का रे दुरावा]]
# [[काहे दिया परदेस]]
# [[कळत नकळत (मालिका)|कळत नकळत]]
# [[कारभारी लयभारी]]
# [[काय घडलं त्या रात्री?]]
# कथाकथी
# खरंच माझं चुकलं का?
# किनारा
# कोपरखळी
# क्या बात है!
# [[खुलता कळी खुलेना]]
# [[कुलवधू (मालिका)|कुलवधू]]
# [[कुंकू (मालिका)|कुंकू]]
# [[लज्जा (मालिका)|लज्जा]]
# [[लागिरं झालं जी]]
# [[लग्नाची वाईफ वेडिंगची बायकू]]
# [[लाडाची मी लेक गं!]]
# [[लक्ष्मणरेषा (मालिका)|लक्ष्मणरेषा]]
# [[मन झालं बाजिंद]]
# [[माझा होशील ना]]
# [[मालवणी डेज]]
# [[मला सासू हवी]]
# [[माझे पती सौभाग्यवती]]
# [[मिसेस मुख्यमंत्री]]
# [[माझ्या नवऱ्याची बायको]]
# [[माझिया प्रियाला प्रीत कळेना]]
# [[मस्त महाराष्ट्र]]
# [[महा मिनिस्टर]]
# मानसी तुमच्या घरी
# मेघ दाटले
# मिसाळ
# मिशा
# मृण्मयी
# मुंबई पोलीस
# [[नाममात्र]]
# [[नकटीच्या लग्नाला यायचं हं]]
# [[नांदा सौख्य भरे]]
# नमस्कार अल्फा
# नायक
# नुपूर
# [[ऊन पाऊस (मालिका)|ऊन पाऊस]]
# [[पसंत आहे मुलगी]]
# [[पाहिले नं मी तुला]]
# [[पिंजरा (मालिका)|पिंजरा]]
# पतंजलि योग
# पेशवाई
# पिंपळपान
# पोलीस फाईल्स
# प्रदक्षिणा
# प्रपंच
# राम राम महाराष्ट्र
# रिमझिम
# रेशीमगाठी
# ऋणानुबंध
# [[राधा ही बावरी]]
# [[रात्रीस खेळ चाले]]
# [[रात्रीस खेळ चाले २]]
# [[रात्रीस खेळ चाले ३]]
# [[साडे माडे तीन (मालिका)|साडे माडे तीन]]
# साहेब बीबी आणि मी
# साईबाबा
# सांजभूल
# सूरताल
# शॉपिंग शॉपिंग
# श्रावणसरी
# [[श्रीयुत गंगाधर टिपरे]]
# [[शेजारी शेजारी पक्के शेजारी]]
# [[शुभं करोति (मालिका)|शुभं करोति]]
# [[स्वराज्यरक्षक संभाजी]]
# [[सावित्री (मालिका)|सावित्री]]
# [[ती परत आलीये]]
# [[टोटल हुबलाक]]
# [[तू तिथे मी]]
# [[तुझं माझं ब्रेकअप]]
# [[तुला पाहते रे]]
# [[तुझ्यात जीव रंगला]]
# [[तुझं माझं जमेना (मालिका)|तुझं माझं जमेना]]
# [[तुझ्याविना]]
# [[तुझ्या माझ्या संसाराला आणि काय हवं!]]
# थरार
# तुंबाडचे खोत
# युनिट ९
# [[उंच माझा झोका]]
# [[वहिनीसाहेब]]
# [[वादळवाट]]
# [[वारस (मालिका)|वारस]]
# वाजवू का?
# व्यक्ती आणि वल्ली
# वस्त्रहरण
# [[या सुखांनो या]]
# [[येऊ कशी तशी मी नांदायला]]
# युवा
# झी न्यूज मराठी
# झाले मोकळे आकाश
# झुंज
# [[झाशीची राणी (मालिका)|झाशीची राणी]]

== कथाबाह्य कार्यक्रम ==
# [[सा रे ग म प:लिटील चॅम्प्स]] (१४ पर्वे)
# फू बाई फू (८ पर्वे)
# एका पेक्षा एक (७ पर्वे)
# [[तुफान आलंया]] (३ पर्वे)
# [[हप्ता बंद]] (२ पर्वे)
# [[किचन कल्लाकार]] (२ पर्वे)
# [[बँड बाजा वरात]] (२ पर्वे)
# खुपते तिथे गुप्ते (२ पर्वे)
# मराठी पाऊल पडते पुढे (२ पर्वे)
# हास्यसम्राट (२ पर्वे)
# महाराष्ट्राचा सुपरस्टार (२ पर्वे)
# [[मधु इथे अन् चंद्र तिथे (मालिका)|मधु इथे अन् चंद्र तिथे]]
# [[हे तर काहीच नाय]]
# [[तुमचं आमचं जमलं]]
# [[झिंग झिंग झिंगाट]]
# [[कानाला खडा]]
# [[अळी मिळी गुपचिळी]]
# [[डान्सिंग क्वीन (मराठी कार्यक्रम)|डान्सिंग क्वीन]]
# याला जीवन ऐसे नाव
# महाराष्ट्राची लोकधारा
# डब्बा गुल
# मधली सुट्टी

== ॲप्लिकेशन्स ==
झी मराठीने मोबाईल ॲप्स देखील सुरू केले आहेत.
# झी मराठी ॲप (ओझी ॲप / [[झी फाईव्ह]] ॲप)
# तुमचं आमचं जमलं ॲप
# होम मिनिस्टर ॲप
# किसान अभिमान ॲप
# टॅलेंट ॲप

== नाटक ==
झी मराठीने २०१८ पासून नाटकांची प्रस्तुती करण्यास सुरुवात केली.
# [[हॅम्लेट]]
# आरण्यक
# नटसम्राट
# अलबत्या गलबत्या
# एका लग्नाची पुढची गोष्ट
# तिला काही सांगायचंय!
# इडियट्स
# राजाला जावई हवा
# कापूसकोंड्याची गोष्ट
# झुंड
# तीसरे बादशाह हम!
# इब्लिस

== रिॲलिटी शो ==
झी मराठीने रिॲलिटी शो ही संकल्पना मराठी वाहिनीवर पहिल्यांदा आणली आणि अल्पावधीतच प्रेक्षकांनी तिला डोक्यावर घेतले. या वाहिनीने आतापर्यंत अनेक रिॲलिटी शोजची यशस्वी पर्वे सादर केली आहेत.

=== चला हवा येऊ द्या ===
{{मुख्य|चला हवा येऊ द्या}}
[[निलेश साबळे]], [[भालचंद्र कदम]], [[सागर कारंडे]], [[श्रेया बुगडे]], [[कुशल बद्रिके]], [[भारत गणेशपुरे]] आणि तुषार देवल यांनी मिळून सुरू केलेला हा कार्यक्रम आहे. याबरोबरच [[योगेश शिरसाट]], [[अंकुर वाढवे]], स्नेहल शिदम, अरविंद जगताप हे सहकलाकार असून रमेश वाणी, [[विनीत भोंडे]], शशिकांत केरकर, [[मानसी नाईक]], संदीप रेडकर यांनी देखील यात काम केलेले आहे. या कार्यक्रमाचे सुद्धा अनेक पर्वे सादर झाली आहेत. महाराष्ट्र दौरा, भारत दौरा, विश्व दौरा, होऊ दे व्हायरल, शेलिब्रिटी पॅटर्न, उत्सव हास्याचा, लेडीज जिंदाबाद ही ती पर्वे आहेत. हा कार्यक्रम नाटक, चित्रपट, मालिका यांना प्रोत्साहित करण्याचे काम करतो.

=== फू बाई फू ===
फू बाई फू हा झी मराठीवरील काॅमेडी शो आहे. याचे पहिले पर्व २०१० मध्ये सादर झाले होते. याची ८ पर्वे सादर झाली. यात धूमधडाका, नया है यह, काॅमेडीचं आधारकार्ड, टोल फ्री कॉमेडी, इत्यादी पर्वे होती. [[निलेश साबळे]] हा सूत्रसंचालक आणि अश्विनी काळसेकर, [[निर्मिती सावंत]], [[महेश कोठारे]], [[रेणुका शहाणे]] व [[स्वप्निल जोशी]] या सर्वांनी परिक्षणाचे काम केले होते.

=== सा रे ग म प ===
&quot;सा रे ग म प&quot; या कार्यक्रमाने तब्बल १३ पर्वे सादर केली. यामध्ये वेगवेगळी पर्व ठेवले गेले. [[पल्लवी जोशी]] हिने सूत्र संचालनाचे काम केले. त्याची संक्षिप्त माहिती पुढील प्रमाणे :-

* स्वप्न स्वरांचे : यामध्ये १८ ते २५ या वयोगटातील स्पर्धकांचा समावेश होता. हे सारेगमपचे पहिले पर्व होते. या पर्वाचा विजेता महागायक पदाचा मान कोल्हापूरचा [[अभिजीत कोसंबी]] याला मिळाला. त्यानंतरच्या पर्वाची विजेती महागायिका पदाचा मान जळगावची वैशाली भैसने-माडे हिला मिळाला. अशाचप्रकारे [[ऊर्मिला धनगर]] ही देखील विजेती होती. या पर्वांचे परीक्षक गायिका [[देवकी पंडित]], रॉकस्टार [[अवधूत गुप्ते]], संगीतकार [[अजय-अतुल]] इत्यादी दिग्गज व्यक्तींनी भूषवले.
* स्वप्न स्वरांचे ४०+ : या कार्यक्रमामध्ये वय वर्ष ४० वर्षे व त्या पुढील वयाच्या स्पर्धकांनी भाग घेतला होता. या कार्यक्रमाच्या विजेता जोडीचा मान संगिता चितळे व यज्ञेश्वर लिंबेकर यांना तर उपविजेता जोडीचा मान मिरजचे गायक महेश मुतालिक व मुंबईच्या अनुजा वर्तक यांना मिळाला.
* लिटिल चॅम्प्स : या पर्वामध्ये लहानग्यांनी आपल्या सुरांनी जगाला मोहून टाकले. ६ ते १५ वयोगटातील स्पर्धकांनी भाग घेतला होता. या पर्वाला केवळ महाराष्ट्रातीलच नव्हे तर संपूर्ण जगातील प्रेक्षकांनी डोक्यावर घेतले. या कार्यक्रमातील एका भागाला  [[लता मंगेशकर]] यांनी उपस्थिती लावून सर्व स्पर्धकांना आशीर्वाद दिला. याशिवाय इतर अनेक दिग्गज गायकांनी लहानग्यांना शाबासकीची थाप दिली. लिटिल चॅंप्सच्या पहिल्या पर्वाने मराठी संगीत विश्वाला पंचरत्न बहाल केले. पंचरत्न म्हणजे
* अलिबागची लिटिल मॉनिटर [[मुग्धा वैशंपायन]]
* आळंदीची लिटिल मास्टर कार्तिकी गायकवाड   
* लातूरचा म्युझिक डायरेक्टर [[रोहित राऊत]]
* पुण्याची ॲंग्री यंगगर्ल [[आर्या आंबेकर]]  
* रत्‍नागिरीचा उकडीचा मोदक [[प्रथमेश लघाटे]]

या कार्यक्रमातूनच घराघरांत पोहोचलेल्या [[केतकी माटेगांवकर]]ने संगीताबरोबरच मराठी चित्रपटांद्वारे प्रेक्षकांची मने जिंकली. गायिका [[वैशाली सामंत]] व गायक-संगीतकार [[अवधूत गुप्ते]] या पर्वाचे परीक्षक होते. यासोबतच &quot;सा रे ग म प&quot; ने अनेक यशस्वी पर्वं प्रस्तुत केली. त्यामध्ये सेलिब्रिटी स्पेशल, प्रोफेशनल स्पेशल, पर्व नव्हे गर्व, सूर नव्या युगाचा, घे पंगा कर दंगा, इत्यादी पर्वांचा समावेश होता. सर्वच पर्वांना प्रेक्षकांनी प्रचंड प्रतिसाद दिला. झी मराठीने &quot;सा रे ग म प&quot; द्वारे मराठी संगीताला एका वेगळ्या उंचीवर नेले आहे.

=== हास्यसम्राट ===
या कार्यक्रमाची एकूण २ पर्व सादर झाली. पहिल्या पर्वाचे सोलापूरचे दीपक देशपांडे हे विजेते झाले, तर दुसऱ्या पर्वाचे मिरजचे अजित कोष्टी हे विजेते झाले. या कार्यक्रमाचे सूत्रसंचालन अभिनेता [[जितेंद्र जोशी]] याने केले. तर परीक्षक म्हणून अभिनेते [[मकरंद अनासपुरे]] व कवी अशोक नायगांवकर यांनी जबाबदारी पार पाडली.

== पुरस्कार सोहळे ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!वर्ष
!पुरस्कार
!संदर्भ
|-
|२००० – चालू
|''झी चित्र गौरव पुरस्कार''
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2019-04-03|title=झी गौरव पुरस्कारात यांनी मारली बाजी, वाचा संपूर्ण यादी|url=https://www.lokmat.com/marathi-cinema/zee-marathi-gaurav-awards-2019-winners/|access-date=2020-12-05|website=[[लोकमत]]}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१५ – २०२०
|''झी नाट्य गौरव पुरस्कार''
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-09-14|title=दिमाखदार सोहोळ्यात संपन्न झाला 'झी नाट्य गौरव पुरस्कार'|url=https://zeenews.india.com/marathi/entertainment/zee-natya-gaurav-puraskar-2020/534751/amp|access-date=2021-07-20|website=[[झी २४ तास]]}}&lt;/ref&gt;
|-
|२००४ – चालू
|''[[झी मराठी उत्सव नात्यांचा पुरस्कार]]''
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2019-10-12|url=https://www.lokmat.com/television/agabai-sasubai-and-ratris-khel-chale-2-receives-maximum-awards-zee-marathi-awards-2019/|title=या मालिकेने मारली झी मराठी अवॉर्ड्समध्ये बाजी, नुकतीच सुरु झालीये ही मालिका|access-date=2020-12-05|website=[[लोकमत]]}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३ – २०१९
|''उंच माझा झोका पुरस्कार''
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2017-08-22|title=स्त्री कर्तृत्वाचा सन्मान ‘उंच माझा झोका पुरस्कार’|url=https://www.loksatta.com/photos/entertainment-gallery/1534718/zee-marathi-unch-maza-zoka-awards/|access-date=2020-12-05|website=[[लोकसत्ता]]}}&lt;/ref&gt;
|}

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या]]
[[वर्ग:झी प्रादेशिक वाहिन्या]]
[[वर्ग:प्रादेशिक वाहिन्या]]
[[वर्ग:झी मराठी]]</text>
      <sha1>hxupmsmnbgodfh3kkdl9sns2y07kcqb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बोगुर्ची</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15815</id>
    <redirect title="चंगीझ खान" />
    <revision>
      <id>2143849</id>
      <parentid>1444280</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:25:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>असलेला लेख</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="132" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चंगीझ खान#खडतर काळ व युद्धमय जीवन]]</text>
      <sha1>13zgzxpxz24w25b4bgbedmypbs374l3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हडसर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17509</id>
    <revision>
      <id>2143845</id>
      <parentid>2112553</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T00:23:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>प्रस्तावना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13032" xml:space="preserve">{{किल्ला
|नाव = हड्सर
|चित्र =
|चित्रशीर्षक = 
|चित्ररुंदी = 200px
|उंची = ४६८० फुट
|प्रकार = [[गिरिदुर्ग]]
|श्रेणी = सोपी.
|ठिकाण = [[पुणे जिल्हा]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
|डोंगररांग = सह्याद्री
|अवस्था = चांगली
|गाव = हडसर,[[जुन्नर]]
}}

'''हडसर''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील एक  किल्ला आहे.

हडसर पुणे जिल्ह्यातील [[जुन्नर तालुका]] भागातील किल्ला आहे. [[नाणेघाट|नाणेघाटापासून]] सुरुवात करून [[जीवधन]],[[चावंड]], [[शिवनेरी]], [[लेण्याद्रि]], हडसर आणि [[हरिश्चंद्रगड]] अशी रांगच आहे.
आता गेल्या २१ डिसेंबर २०२०, रोजी सह्याद्री प्रतिष्ठान महाराष्ट्र राज्य यांच्या वतीने किल्ले हडसर वरती लोकसहभागातुन भव्य असे महाद्वार लावण्यात आले आहे, आणि प्रचंड अश्या सोहळ्यात,मान्यवरांच्या हस्ते लोकाअर्पण करण्यात आले आहे.

=='''इतिहास'''==
'''◆ हडसर किल्ल्याचे दुसरे नाव म्हणजे पर्वतगड.'''

'''◆ सातवाहनकालात या गडाची निर्मिती झाली असून या काळात गडावर मोठ्या प्रमाणात राबता होता. नाणेघाटाच्या संरक्षणासाठी नगरच्या सरहद्दीवर हा किल्ला बांधला गेला.'''

'''◆ १६३७ मध्ये शहाजी राजांनी मोगलांशी केलेल्या तहामध्ये हडसर किल्ल्याचा समावेश होता, असा उल्लेख ऐतिहासिक कागदपत्रांमध्ये आढळतो.'''

'''◆ यानंतर १८१८ च्या सुमारास ब्रिटिशांनी जुन्नर व आसपासचे किल्ले जिंकले. हडसर किल्ल्याच्या वाटाही ब्रिटिशांनी सुरूंग लावून फोडल्या.'''

=='''गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे'''==

'''◆प्रवेशद्वार - हडसर किल्ल्याची प्रवेशद्वारे म्हणजे स्थापत्यशास्त्राचा नमुना आहे. बोगदेवजा प्रवेशमार्गावरची दरवाज्यांची दुक्कलं , नळीत खोदलेल्या पायऱ्या आणि गोमुखी रचना असलेली प्रवेशद्वारे आहेत. गडावरील मुख्य दरवाज्यातून वरती आल्यावर दोन वाटा फुटतात. यातील एक वाट समोरच्या टेकाडावर जाते. तर दुसरी वाट डावीकडे असणाऱ्या दुसऱ्या प्रवेशद्वारापाशी जाते.'''

'''◆पाण्याची टाके व कातळात कोरलेली कोठारे - दुसऱ्या दरवाज्यातून वरती आल्यावर समोरच पाण्याचे एक टाके आहे. यातील पाणी पिण्यास योग्य आहे. येथेच समोर एक उंचवटा दिसतो. या उंचवटाच्या दिशेने चालत जाऊन डावीकडेवळल्यावर कडालगतच शेवटच्या खडकात कोरलेली तीन प्रशस्त कोठारे दिसतात. यांच्या कातळावर गणेशप्रतिमा कोरल्या आहेत. ही कोठारे राहण्यासाठी अयोग्य आहेत.'''

'''◆ तलाव व महादेवाचे मंदिर - येथूनच उजवीकडे गेल्यावर मोठा तलाव लागतो. येथे महादेवाचे मंदिरही लागते. मंदिराच्या समोरच मोठा नंदी असून मंदिराच्या सभामंडपात सहा कोनाडे आहेत. त्यापैकी एका कोनाडात गणेशमूर्ती , गरूडमूर्ती तर एकात हनुमानची मूर्ती स्थानापन्न आहे.'''

'''◆ बुरुज व तलाव - मंदिराच्या समोरच एक भक्कम बुरूज आहे. मंदिराच्या समोरच एक तलाव आहे. पावसाळ्यात तलावात भरपूर पाणी साठते. तळ्याच्या मधोमध एक पुष्करणी सारखे दगडातील घडीव बांधकाम आहे. बुरुजाच्या भिंतीच्या उजवीकडे खाली उतरल्यावर एक बुजलेले टाके आहे.'''

'''◆ कातळात कोरलेल्या गुहा - येथून थोडे पुढे कातळात खोदलेली प्रशस्त गुहा आहे.'''

'''◆ इतर - मंदिराच्या समोरील टेकडीवरून माणिकडोह जलाशयाचा परिसर दिसतो. समोरच चावंड , नाणेघाट , शिवनेरी , भैरवगड, जीवधन असा निसर्गरम्य परिसर दिसतो.'''

=='''जाण्याच्या वाटा'''==
'''या किल्ल्यावर जाण्यासाठी प्रामुख्याने दोन मार्ग आहेत.'''

'''◆ यापैकी एक वाट राजदरवाज्याची व दुसरी वाट गावकऱ्यांनी त्यांच्या सोयीसाठी दगडात पायऱ्या बांधून काढलेली आहे. राजदरवाज्याच्या वाटेने गडावर पोहचण्यासाठी हडसर या गावी यावे लागते.'''

'''◆ जुन्नरहून निमगिरी, राजूर किंवा केवाडा यापैकी कोणतीही बस पकडून पाऊण तासात हडसर या गावी पोहचता येते. हडसर या गावातून वर डोंगरावर जाताना एक विहीर लागते. येथून थोडे वर गेल्यावर डावीकडे पठारावर चालत जावे. पठारावरील शेतामधून चालत गेल्यावर १५ मिनिटांच्या अंतरावर दोन डोंगरांमधील खिंड व त्यामधील तटबंदी दृष्टिक्षेपात येते. खिंड समोर ठेवून चालत गेल्यावर अर्ध्या तासात बुरूजापाशी पोहचता येते. येथून सोपे कातळरोहण करून आपण किल्ल्याच्या दरवाज्यापाशी येतो. वाटेतच डोंगरकपारीत पाण्याची दोन टाकी आढळतात. दुसऱ्या वाटेने म्हणजे या खिंडीकडे न वळता सरळ पुढे चालत जाऊन डाव्या बाजूस असणाऱ्या डोंगराला वळसा घालून डोंगराच्या मागील बाजूस पोहचावे. येथून शंभर ते दीडशे पायऱ्या चढून गेल्यावर आपण खिंडीतील मुख्य दरवाज्यापाशी पोहचतो. ही राजदरवाज्याची वाट असून अत्यंत सोपी आहे.'''

'''◆ मुंबई, ठाणे कडून येणाऱ्यांनी कल्याण वा ठाण्यावरून माळशेजमार्गे जाणारी कोणतीही एस्. टी. बस पकडावी जसे - आळेफाटा, ओतूर, जुन्नर, अहमदनगर इ. त्यानंतर ३-४ तास प्रवास करून माळशेज घाट संपल्यानंतर १५-२० मिनिटावर असलेल्या सितेवाडी फाट्यावर उतरावे. तिथून किल्ला लगेचच नजरेस पडतो. उजवीकडे तिरप्या वाटेने वाडीतून घरे- शेतं ओलांडत अर्ध्या तासातच किल्ल्याची तटबंदी खाली येऊन पोहोचल्यावर गावकऱ्यांनी त्यांच्या सोयीसाठी कातळात पायऱ्या खोदून काढल्या आहेत व आधारासाछी लोखंडी गज लावले आहेत त्यामुळे या वाटेने चालत राहावे. ही वाट खड्या चढणीमुळे अवघड वाटत असली तरी फार सोपी अशी आहे. एक पाऊल मावेल एवढ्या खोबण्या आहेत परंतु पकडायला मजबूत भक्कम आणि सुस्थितीत असलेले लोखंडी गजांमुळे भीती वाटत नाही. २०-२५ फुटांचा टप्पा हा उभ्या कातळात असल्याने सावधपणे पार केला की तिथेच समोर एक छोटी गुहा दिसते, त्यात गाळ असल्यामुळे ती पाहून पुढे गेल्यानंतर तुटलेल्या तटबंदीतून गडावर प्रवेश करता येतो. सितेवाडी पासून इथपर्यंत येण्यास अर्धा ते पाऊण तास लागतो. ही वाट एस्. टी. बसचा प्रवासखर्च, प्रवासवेळ, आणि पायपीट दमछाक वाचवणारी आहे त्यामुळे येण्या जाण्यास फार सोयीची आहे.'''

=='''बाह्य दुवे'''==
*'''''[http://www.maayboli.com/node/14650 जुन्नर परीसर यात्रा - जिवधन-नाणेघाट्-हडसर](मराठी)'''''
*'''''[http://myvishwa.com/Public/PublicBlog/readblog/4669083609346912373 किल्ले हडसर-मायविश्वा.कॉम](मराठी)'''''
*'''''[http://deepabhi.tripod.com/hadsar.html किल्ले हडसर](इंग्रजी)'''''

{{साचा:विस्तार-किल्ला}}

{{महाराष्ट्रातील किल्ले}}

[[वर्ग:महाराष्ट्रातील किल्ले]]</text>
      <sha1>lhev7jmbawoa87kjt6hvl6isdaxjbwp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सौर शक्ती</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18527</id>
    <revision>
      <id>2144041</id>
      <parentid>2112549</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:47:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[सौरऊर्जा]] वरुन [[सौर शक्ती]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7184" xml:space="preserve">[[File:Solar street light.JPG|thumb|Solar street light]]
'''सौरऊर्जा''' म्हणजे सूर्यापासून मिळवलेली [[ऊर्जा]]. सूर्य हा पृथ्वीवरील प्रमुख नैसर्गिक ऊर्जास्रोत आहे. 
ऊर्जेची गरज सध्याच्या तुलनेत काही पटीत वाढेल आणि सध्या वीजनिर्माण क्षेत्रात अग्रेसर असलेल्या आण्विक ऊर्जा क्षेत्राने दिवसाला एक अशा गतीने अणुभट्ट्या उभारल्या तरी ही गरज पुरी होण्यासारखी नाहीनाहीघ बढती समजून रोजी गमभन डोळे गमती. शिवाय जपानमधील दुर्घटनेच्या पार्श्वभूमीवर जगानेही अणुप्रकल्पांचा फेरविचार करण्यास सुरुवात केली आहे. त्या पार्श्वभूमीवर सौरऊर्जेचा विचार केला असता एका तासात पृथ्वीवर पडणारी सौरऊर्जा ही रूपांतरित केल्यास आपली एका वर्षाची ऊर्जेची गरज भागवण्यासाठी पुरेशी असते, मात्र हे प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आणखी बऱ्याच संशोधनाची आवश्यकता आहे. 
अपारंपारिक आणि विशेषतः सौरऊर्जा क्षेत्रातील संशोधनावरील निधी तसेच जागरूकता दिवसेंदिवस वाढत आहे. सध्याच्या पारंपारिक ऊर्जास्रोतांचे पर्याय फक्त अजून काही वर्षेच उपलब्ध असणार आहेत. शिवाय त्यांच्या अनेक नकारात्मक बाजूही आहेत. अपारंपरिक ऊर्जाक्षेत्रात सौरऊर्जेशिवाय वायुऊर्जा, टायडल, जिओथर्मल असे पर्याय आहेत. मात्र, भविष्यकाळातील ऊर्जेची गरज काही अंशीच भागवण्याची क्षमता त्यात आहे. सध्या सौरऊर्जा क्षेत्रातील संशोधन हे मुख्यतः सौरऊर्जा ही पारंपरिक ऊर्जास्रोतांपेक्षा कमी खर्चिक करण्यासाठी चालू आहे. जपान, जर्मनी या सौरऊर्जेतील परंपरागत शिलेदारांसकट अमेरिका शिवाय चीन आणि भारतानेही याबाबत पुढाकार घेतला आहे. सौरऊर्जा निर्मितीत आणि नंतर वापरातही कुठल्याही भारतभ म्हणून division su Rico hmmm snakes प्रकारचे अपायकारक वायू वातावरणात सोडले जात नाहीत. त्यामुळे प्रदूषण, ग्लोबल वार्मिंगसारखे इतर ऊर्जाक्षेत्रांशी निगडित वादांचे विषय सौरऊर्जेपासून मात्र चार हात दूरच आहेत.

==सौरऊर्जेचा वापर==
* [[प्रकाशसंश्लेषण]]
# [[हरितद्रव्य]] असणारी सर्व झाडे, सुक्ष्मजीव इत्यादी.
* [[उष्णता]]
# [[बाष्पीभवन]]
* [[प्रकाश]]
# मनुष्यप्राण्यात [[ड-जीवनसत्त्व]] बनवण्यासाठी, [[सौरविद्युत]]
==ऊर्जा संसाधने==
ऊर्जा संसाधनाचे वर्गीकरण खालील प्रकारे केले जाते
*'''पारंपारिक ऊर्जा संसाधने''' 
सरपण, शेणाच्या गोवऱ्या, पेंढा हे पारंपारिक इंधन वर्षानुवर्षे वापरले जात आहे. याशिवाय कोळसा, खनिज तेल, जल ऊर्जा, अणुऊर्जा इत्यादींचा पारंपारिक ऊर्जा संसाधनांत समावेश होतो
*'''अपारंपारिक ऊर्जा संसाधने''cbcghyugjf'

==सौरऊर्जेचा महत्त्व==
*सूर्य हा ऊर्जेचा मुख्य स्रोत आहे. सौर ऊर्जा घेण्यासाठी घरात कुठल्याही प्रकारचा मीटर बसवावा लागत नाही व कुठलेही बिल भरावे लागत नाही. 
*मोठ्या प्रमाणात सूर्याची ऊर्जा उपलब्ध असून त्याचा आपण जर उपयोग करू शकलो तर निसर्गातील झाडांची तोड थांबू शकेल. त्यामुळे पर्यावरण ऱ्हासालाही आळा बसेल.
*दिवसातील १२ तास सौर ऊर्जा आपल्या बरोबरच असते. उरलेल्या १२ तासांसाठी आपण सौर ऊर्जेची साठवण करून रात्रीच्या वेळी उपयोगात आणू शकतो यासाठी खर्च सुद्धा अल्पप्रमाणात येतो. 
*बीड जिल्ह्यातील नेकनूर परिसरात ओसाड जमिनीवर सोलर प्यानल लावणे सहज शक्य आहे . 

==संदर्भ==
[http://learningwhiledoing.in/InnerPages/LessonDetails.aspx?LessonId=102&amp;Category=Energy&amp;SubCategory=solar%20energy&amp;CategoryId=2&amp;Title=सौरचूल%20आणि%20सौर%20वाळवणीयंत्र learningwhiledoing]


{{भौतिकशास्त्र}}

[[वर्ग:भौतिकशास्त्र]]</text>
      <sha1>qv7awpad799a8tjr97rwnmj6bk9lcfg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बराक ओबामा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19809</id>
    <revision>
      <id>2143942</id>
      <parentid>2135147</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:35:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>107058</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Barack Obama signature.png]] → [[File:Barack Obama signature.svg]] vva</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37960" xml:space="preserve">{{मुखपृष्ठ सदर टीप
|तारीख = २ फेब्रुवारी
|वर्ष = २००९
}}
{{माहितीचौकट सेनेटर
| नाव = बराक ओबामा
| राष्ट्रीयत्व=[[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिकन]]
| चित्र नाव=President_Barack_Obama.jpg
| चित्र आकारमान=250 px
| क्रम = [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिकेचे]] ४४वे {{AutoLink|अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष|राष्ट्राध्यक्ष}}
| उपराष्ट्रपती = [[जोसेफ बायडेन]]
|कार्यकाळ_आरंभ = २० जानेवारी २००९
| कार्यकाळ_समाप्ती = २० जानेवारी २०१७
| मागील = [[जॉर्ज डब्ल्यू. बुश]]  
| पुढील  = [[डॉनल्ड ट्रम्प]] 
| jr/sr2 = सेनेटर
| राज्य2 = [[इलिनॉय]]
| बरोबर2 = 
| पक्ष= [[डेमोक्रॅटिक पक्ष (अमेरिका)|डेमोक्रॅटिक पक्ष]]
| कार्यकाळ_आरंभ2 = [[इ.स. २००५|२००५]]
| कार्यकाळ_समाप्ती2 = [[इ.स. २००८|२००८]]
| मागील2  =  
| पुढील2  = 
| राज्य_सेनेट3= इलिनॉय
| जिल्हा3 = १३ व्या 
| कार्यकाळ_आरंभ3 = [[इ.स. १९९७|१९९७]]
| कार्यकाळ_समाप्ती3 = [[इ.स. २००४|२००४]]
| मागील3 =
| पुढील3 = 
| जन्मदिनांक = {{जन्म दिनांक आणि वय|1961|08|4}}
| जन्मस्थान =  [[होनोलुलु]], [[हवाई]], [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिका]]
| height = 
| धर्म = [[ख्रिश्चन धर्म|ख्रिश्चन]]
| law school =
| पत्नी = [[मिशेल ओबामा]]
| व्यवसाय = 
| अपत्ये = 
| शाळा_महाविद्यालय = [[कोलंबिया विद्यापीठ]], &lt;br /&gt; [[हार्वर्ड विधी विद्यालय]]
| सही     = Barack Obama signature.svg
|}}

'''बराक हुसेन ओबामा''' ( [[ऑगस्ट ४]], [[इ.स. १९६१|१९६१]]) हे [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिकेचे]] ४४वे व माजी [[अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष|राष्ट्राध्यक्ष]] आहेत. अमेरिकेचे ४४ वे राष्ट्राध्यक्ष म्हणून त्यांनी [[जानेवारी २०]], [[इ.स. २००९|२००९]] रोजी पदग्रहण केले. [[डेमोक्रॅटिक पक्ष (अमेरिका)|डेमोक्रॅटिक पक्षाचे]] उमेदवार असलेल्या ओबामांनी [[नोव्हेंबर ४]], [[इ.स. २००८|२००८]] रोजी झालेल्या [[२००८ अमेरिकन अध्यक्षीय निवडणूक|अमेरिकेच्या अध्यक्षीय निवडणुकीत]] [[रिपब्लिकन पक्ष (अमेरिका)|रिपब्लिकन पक्षाचे]] उमेदवार सेनेटर [[जॉन मॅककेन]] ह्यांचा ३६५ विरुद्ध १६५ मतांनी पराभव केला. २०१२ साली पुन्हा [[डेमोक्रॅटिक पक्ष (अमेरिका)|डेमोक्रॅटिक पक्षाचे]] उमेदवार असलेल्या ओबामांनी [[नोव्हेंबर ६]], [[इ.स. २०१२|२०१२]] रोजी झालेल्या [[२०१२ अमेरिकन अध्यक्षीय निवडणूक|अध्यक्षीय निवडणुकीत]] [[रिपब्लिकन पक्ष (अमेरिका)|रिपब्लिकन पक्षाचे]] उमेदवार सेनेटर [[मिट रॉम्नी]] ह्यांचा ३०२ विरुद्ध २०३ मतांनी पराभव केला. ओबामा हे अमेरिकेचे पहिले [[आफ्रिकन अमेरिकन]] राष्ट्राध्यक्ष आहेत. राष्ट्राध्यक्षपदाच्या निवडणुकीपूर्वी ते [[इलिनॉय]] ह्या राज्यामधून अमेरिकेचे सेनेटर होते. अमेरिकेच्या उपराष्ट्राध्यक्षपदासाठी त्यांनी सेनेटर [[जोसेफ बायडेन]] ह्यांची निवड केली. ओबामा हे अमेरिकेच्या [[शिकागो]] ह्या शहराचे निवासी आहेत.

[[९ ऑक्टोबर]], [[इ.स. २००९|२००९]] रोजी त्यांनी जागतिक शांततावाढीसाठी व अण्वस्त्र प्रसार रोखण्यासाठी केलेल्या योगदानासाठी ओबामांना २००९ सालचे [[नोबेल शांतता पारितोषिक]] देण्यात आले. ८ वर्षे राष्ट्राध्यक्षपदावर राहिल्यानंतर जानेवारी २०१७ मध्ये ओबामांनी नवे अध्यक्ष [[डॉनल्ड ट्रम्प]] ह्यांच्याकडे सत्ता सुपूर्त केली.

== जन्म, लहानपण व शिक्षण ==
बराक ओबामांचा जन्म अमेरिकेच्या [[हवाई]] राज्यातील [[होनोलुलु]] ह्या शहरात झाला. त्यांचे वडील बराक ओबामा सिनियर हे [[केन्या]] ह्या देशाचे नागरिक होते आणि त्यांची आई ऍन डनहम ही अमेरिकेच्या [[कॅन्सस]] ह्या राज्यातली होती. ओबामांचे प्राथमिक शिक्षण [[इंडोनेशिया]] ह्या देशातील [[जकार्ता|जकार्तामध्ये]] झाले. ते १० वर्षाचे असताना हवाईला परतले आणि त्यानंतर त्यांच्या आजी-आजोबांनी त्यांना वाढवले. हवाईतून माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी [[कोलंबिया विद्यापीठ|कोलंबिया विद्यापीठातून]] राजकारणशास्त्र ह्या विषयातून [[इ.स. १९८३|१९८३]] मध्ये पदवी घेतली आणि [[हार्वर्ड विद्यापीठ|हार्वर्ड विद्यापीठाच्या]] कायदा विभागातून [[इ.स. १९९१|१९९१]] मध्ये उच्च पदवी घेतली. हार्वर्डमध्ये असताना ते हार्वर्ड लॉ रिव्ह्यूचे पहिले कृष्णवर्णीय अध्यक्ष होते. त्यानंतर पुढची १२ वर्षे त्यांनी [[शिकागो विद्यापीठ|शिकागो विद्यापीठामध्ये]] संविधानशास्त्र शिकवले.

== राजकारण ==
[[चित्र:ObamaSouthCarolina.jpg|thumb|left|200 px|निवडणुकीच्या एका प्रचारसभेत बोलताना]]
[[इ.स. १९९६|१९९६]] मध्ये ओबामांची डेमोक्रॅटिक पक्षातर्फे इलिनॉय राज्याच्या सेनेटरपदी निवड झाली. पुढची ८ वर्षे त्यांनी राज्य सेनेटर म्हणून विविध समित्यांवर पदे स्वीकारली आणि अनेक कायदे तयार करण्यात महत्त्वपूर्ण वाटा उचलला. इथे त्यांनी डेमोक्रॅटिक तसेच रिपब्लिकन पक्षाच्या अनेक सदस्यांसोबत एकत्र काम करून ''एक वेगळा राजकारणी'' अशी स्वतःची प्रतिमा निर्माण केली.&lt;ref&gt;चार्ल्स पीटर्स (जानेवारी ४, २००८). &quot;[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/01/03/AR2008010303303.html Judge Him By His Laws]&quot;, द वॉशिंग्टन पोस्ट.&lt;/ref&gt; २००४ साली डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या बैठकीदरम्यान पक्षाचे तत्कालीन अध्यक्षीय उमेदवार [[जॉन केरी]] ह्यांच्यासाठी पाठिंब्याचे भाषण दिल्यानंतर ओबामा प्रसिद्धीच्या झोतात आले.&lt;ref&gt;(ऑगस्ट २, २००४) &quot;[http://www.newsweek.com/id/54728/output/print Star Power]&quot;{{मृत दुवा}}, [http://wayback.archive.org/web/20090626020319/http://www.newsweek.com/id/54728/output/print विदागारातील आवृत्ती] न्यूजवीक साप्ताहिक.&lt;/ref&gt; दरम्यान ''डेमोक्रॅटिक पक्षाचा नवा चेहरा'' अशी त्यांची लोकप्रियता वाढत राहिली.&lt;ref&gt;मोनिका डवेय (२६ जुलै, २००४) &quot;[http://www.nytimes.com/2004/07/26/politics/campaign/26obama.html?pagewanted=all&amp;ei=5090&amp;en=a9ec67011c39350b&amp;ex=1248494400&amp;partner=rssuserland A surprise Senate contender reaches his biggest stage yet]&quot;, द न्यू यॉर्क टाईम्स.&lt;/ref&gt;

[[इ.स. २००४|२००४]] साली ओबामांची अमेरिकेच्या सेनेटरपदी निवड झाली. ह्या निवडणुकीमधे त्यांनी प्रतिस्पर्धी उमेदवाराला ७०% विरुद्ध २१% अशा मतफरकानी पराभूत केले. अमेरिकेच्या इतिहासात ते फक्त पाचवे कृष्णवर्णीय सेनेटर आहेत. अमेरिकन सेनेटमध्ये त्यांना नवीन तसेच जुन्या सेनेटरांसोबत काम करण्याची संधी मिळाली. सेनेटच्या अनेक समित्यांवर त्यांनी अध्यक्षपदी आणि सदस्यपदी राहुन राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय पातळीवर बरेच महत्त्वाचे अहवाल मंजूर करण्यात वाटा उचलला&lt;ref&gt;[http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_bills_sponsored_by_Barack_Obama_in_the_United_States_Senate इंग्रजी विकिपीडिया वरील लेख]&lt;/ref&gt;. आपल्या सेनेटच्या कारकिर्दीमध्ये त्यांनी अध्यक्ष बुश आणि उपाध्यक्ष [[डिक चेनी]] ह्यांच्या निर्णयांवर प्रचंड टीकेची झोड उठवली. 
[[चित्र:US President Barack Obama taking his Oath of Office - 2009Jan20.jpg|right|thumb|300 px|२० जानेवारी २००९ रोजी राष्ट्राध्यक्षपदाची शपथ घेताना बराक ओबामा]]
फेब्रुवारी २००७ मध्ये ओबामांनी आपण २००८ची अध्यक्षीय निवडणुक लढवणार असल्याचे जाहीर केले. डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या उमेदवारीसाठी घेण्यात आलेल्या चुरशीच्या प्राथमिक निवडणुकांमध्ये त्यांनी अनुभवी सेनेटर [[हिलरी क्लिंटन]] ह्यांचा पराभव केला. त्यांच्या सर्व प्रचारसभांना अभूतपूर्व असा प्रतिसाद लाभला आणि त्या जोरावर अमेरिकन मतदारांमध्ये (विशेषतः तरुण पिढीमध्ये) अध्यक्षीय निवडणुकीबद्दल प्रचंड उत्साह निर्माण करण्यात ते यशस्वी झाले. अध्यक्ष बुशच्या लोकप्रियतेला लागलेल्या ओहोटीचा त्यांना फायदा मिळाला. आपल्या ''बदल'' ह्या मुद्द्याच्या जोरावर ओबामांनी नोव्हेंबर २००८ मधील अध्यक्षीय निवडणुकीत विजय मिळवला. निवडणुकीच्या रात्री निकाल जाहीर झाल्यानंतर शिकागो शहरात लाखोंच्या संख्येने जमलेल्या चाहत्यांसमोर त्यांनी &quot;अमेरिकेमध्ये बदल आला आहे&quot; असे उद्गार काढले.&lt;ref&gt;वेस्ली जॉन्सन (५ नोव्हेंबर २००८) &quot;[http://www.independent.co.uk/news/world/americas/change-has-come-says-presidentelect-obama-992930.html Change has come, says President-elect Obama]&quot;, द इंडिपेडंट&lt;/ref&gt;.

निवडणुकीनंतर ओबामांनी आपल्या आगामी प्रशासनामध्ये आपल्या काही कट्टर प्रतिस्पर्ध्यांची (हिलरी क्लिंटनः परराष्ट्रसचिव) तसेच रिपब्लिकन पक्षाच्या काही सदस्यांची ([[रॉबर्ट गेट्स]]: संरक्षणसचिव) निवड करून आपण राजकारणात मोठा बदल आणणार असल्याचे सुतोवाच केले&lt;ref&gt;&quot;[http://en.wikipedia.org/wiki/Presidential_transition_of_Barack_Obama इंग्रजी विकिपीडिया वरील लेख]&quot;&lt;/ref&gt;. निवडणुकीनंतर मंत्रिमंडळ स्थापन करताना व अमेरिकेचे नवीन परराष्ट्रधोरण तयार करताना त्यांनी आपले प्रतिस्पर्धी रिपब्लिकन पक्षाचे सेनेटर जॉन मॅककेन ह्यांचा वारंवार सल्ला घेतल्याचे वृत्त आहे. दोन्ही पक्षातील आपल्या विरोधकांशी मैत्री करण्यात पुढाकार घेणारे ओबामा हे पहिले राष्ट्राध्यक्ष आहेत असे इतिहासकारांचे म्हणणे आहे&lt;ref&gt;http://www.nytimes.com/2009/01/19/us/politics/19mccain.html?scp=2&amp;sq=mccain%20obama&amp;st=cse&lt;/ref&gt;.

पुन्हा [[डेमोक्रॅटिक पक्ष (अमेरिका)|डेमोक्रॅटिक पक्षाचे]] उमेदवार असलेल्या ओबामांनी [[नोव्हेंबर ६]], [[इ.स. २०१२|२०१२]] रोजी झालेल्या अमेरिकेच्या अध्यक्षीय निवडणुकीत [[रिपब्लिकन पक्ष (अमेरिका)|रिपब्लिकन पक्षाचे]] उमेदवार सेनेटर [[मिट रॉम्नी]] ह्यांचा ३०२ विरुद्ध २०३ मतांनी पराभव केला.

== राजकीय भूमिका ==
अध्यक्ष [[जॉर्ज बुश]] ह्यांच्या [[इराक]]वर चढाई करण्याच्या निर्णयाला ओबामांनी प्रथमपासूनच ठाम विरोध दर्शविला आहे.&lt;ref&gt;Strausberg, Chinta (2002-09-26). &quot;[http://www.highbeam.com/doc/1P3-220062931.html Opposition to war mounts]&quot; (paid archive), Chicago Defender, p. 1. Retrieved on 3 February 2008.&lt;/ref&gt; [[अल कायदा]] ह्या अतिरेकी संघटनेचा शेवट करायचा असेल तर अमेरिकेने इराकवर नव्हे तर [[अफगाणिस्तान|अफगाणिस्तानवर]] आपले लक्ष केंद्रित केले पाहिजे अशी ठाम भूमिका त्यांनी घेतली आणि त्यावर ते अजूनही कायम आहेत.&lt;ref&gt;http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/hardtalk/7281805.stm&lt;/ref&gt; आपण राष्ट्राध्यक्षपदी निवडुन आल्यानंतर अमेरिकेचे सैन्य इराकमधून १६ महिन्यात काढून घेऊ तसेच अफगाणिस्तानात अतिरिक्त ७,००० जवान पाठवू अशी घोषणा त्यांनी केली आहे.&lt;ref&gt;http://ca.news.yahoo.com/s/capress/080714/world/obama_afghanistan_2 {{मृत दुवा}}&lt;/ref&gt;  [[इराण]] हा [[मध्यपूर्व|मध्यपूर्वेतील]] सर्वांत धोकादायक देश आहे आणि तेथे यादवी टाळायची असेल तर इराणला अणुबॉम्ब विकसित करण्यापासून परावॄत्त करणे गरजेचे आहे, असे ओबामांचे ठाम मत आहे.&lt;ref&gt;http://www.news24.com/News24/World/US_Elections_2008/0,,2-10-2339_2334849,00.html
*{{वेबॅक आर्किव्ह |url=http://www.news24.com/News24/World/US_Elections_2008/0,,2-10-2339_2334849,00.html |date=20080703053427}}&lt;/ref&gt;  [[इराण]], [[उत्तर कोरिया]] व [[क्युबा]] ह्या देशांशी विनाशर्त वाटाघाटी करण्यास ओबामा तयार आहेत. कोणत्याही देशावर लष्करी कारवाई करण्यापुर्वी राजकीय वाटाघाटींना पूर्ण संधी द्यायला हवी, आणि सैन्य पाठवणे हा सर्वांत शेवटचा पर्याय असायला हवा ह्या विचारांचे ते आहेत.&lt;ref&gt;http://www.chicagotribune.com/news/printedition/chi-0409250111sep25,1,4555304.story?ctrack=1&amp;cset=true&lt;/ref&gt;

ओबामांच्या मते [[तालिबान]] व [[अल कायदा]] ह्या अतिरेकी संगटनांना अमेरिका अथवा इतर लोकशाही राष्ट्रांवर अधिक दहशतवादी हल्ले करण्यापासुन थांबवायचे असेल, तर [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] सहकार्य आवश्यक आहे. पाकिस्तानकडे जर ह्या संघटनांच्या अड्डयांबद्दल खात्रीलायक बातमी असेल आणि तरीही त्यांनी काही कारवाई केली नाही, तर अमेरिका पाकिस्तानच्या संमतीशिवाय ह्या ठिकाणांवर हल्ले करेल असे स्पष्ट विधान त्यांनी एका भाषणादरम्यान केले.&lt;ref&gt;http://www.reuters.com/article/domesticNews/idUSN0132206420070801&lt;/ref&gt; आपले प्रशासन पाकिस्तान सरकारवर पाकिस्तानातील दहशतवादी संस्थांवर बंदी घालण्यासाठी दबाव आणेल तसेच अमेरिकेकडून मिळणाऱ्या आर्थिक व लष्करी मदतीचा पाकिस्तानने भारताशी युद्ध करण्यासाठी दुरुपयोग केला आहे असेही त्यांनी सांगितले आहे.&lt;ref&gt;http://www.rediff.com/news/2008/sep/05obama.htm&lt;/ref&gt;

बुश प्रशासनाने [[ग्वांतानामो बे]] येथील लष्करी तळावर उघडलेल्या कुप्रसिद्ध बेकायदेशीर तुरुंगाला ओबामांनी तीव्र विरोध दर्शवला आहे आणि तो आपण बंद करणार असल्याचे जाहीर केले आहे&lt;ref&gt;http://www.newsweek.com/id/168294 {{मृत दुवा}} [http://wayback.archive.org/web/20081113102450/http://www.newsweek.com/id/168294 विदागारातील आवृत्ती]&lt;/ref&gt;. गर्भपातावर कायदेशीर बंदी घालण्याच्या ते विरोधात आहेत&lt;ref&gt;http://asp.usatoday.com/news/politics/election2008/issues.aspx?i=9&amp;c=12&lt;/ref&gt;, तसेच शाळांमध्ये लैंगिक शिक्षण सक्तीचे करणे त्यांना मान्य नाही&lt;ref&gt;http://www.politifact.com/truth-o-meter/statements/712/&lt;/ref&gt;.

== कौटुंबिक व खाजगी आयुष्य ==
[[चित्र:Barack and Michelle Cropped.jpg|thumb|left|200 px|बराक ओबामा आणि पत्नि मिशेल]]
बराक ओबामांची [[मिशेल ओबामा|मिशेल रॉबिन्सन]] ह्यांच्याशी १९८९ मध्ये [[शिकागो]]त भेट झाली व त्यांनी १९९२ साली लग्न केले. ओबामा दांपत्याला मलिया (वयः १० वर्षे) आणि नताशा (वयः ७ वर्षे) ह्या दोन मुली आहेत.  आजी मॅडेलाईन डनहम ह्यांना ओबामा कायम ''आपल्या कुटुंबाचा मोठा आधारस्तंभ'' असे संबोधतात.&lt;ref&gt;http://kgmb9.com/main/content/view/10637/42/&lt;/ref&gt;  अध्यक्षीय निवडणुकीच्या फक्त २ दिवसांआधी मॅडेलाईन डनहमांचे हवाईमध्ये वयाच्या ८५व्या वर्षी निधन झाले.&lt;ref&gt;http://voices.washingtonpost.com/the-trail/2008/11/03/obamas_grandmother_dies.html&lt;/ref&gt;

बराक ओबामांनी आत्तापर्यंत २ पुस्तके लिहिली आहेत.  त्यांचे [[ड्रीम्स फ्रॉम माय फादर (पुस्तक)|ड्रीम्स फ्रॉम माय फादर]] (Dreams from My Father) हे आत्मचरित्र १९९५ मध्ये तर [[द ऑडासिटी ऑफ होप (पुस्तक)|द ऑडासिटी ऑफ होप]] (The Audacity of Hope) हे पुस्तक २००६ मध्ये प्रकाशित झाले आहे.  आपल्या दुसऱ्या पुस्तकात त्यांनी आपले राजकीय विचार सविस्तर मांडले आहेत.

[[बास्केटबॉल]] हा ओबामांचा आवडता खेळ आहे.  निवडणुकीच्या धामधूमीत विरंगुळ्यासाठी ते बऱ्याचवेळ बास्केटबॉलचा आधार घेत असत.&lt;ref&gt;http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-na-basketball4-2008oct04,0,4130131.story?track=rss&lt;/ref&gt;  अध्यक्षीय निवडणुकीला उभे राहण्यापूर्वी ओबामांनी आपण धुम्रपान सोडत असल्याचे जाहीर केले.&lt;ref&gt;http://web.archive.org/web/20080216014954/http://www.chicagotribune.com/news/politics/chi-0702060167feb06,0,373462.story&lt;/ref&gt;  २००८ साली एका मुलाखतीमध्ये त्यांनी तरुणपणी मद्यसेवन व अंमली पदार्थांचे सेवन केले असल्याची कबुली दिली.&lt;ref&gt;http://www.iht.com/articles/2006/10/24/news/dems.php {{मृत दुवा}} [http://wayback.archive.org/web/20090203073809/http://iht.com/articles/2006/10/24/news/dems.php विदागारातील आवृत्ती]&lt;/ref&gt;

बराक ओबामा हे धर्माने [[ख्रिश्चन धर्म|ख्रिश्चन]] आहेत. &quot;आपले वडील त्यांच्या लहानपणी मुस्लिम होते पण तरुणपणापासुन ते नास्तिक बनले, तर आपली आई धार्मिक नव्हती&quot;, असे ओबामा आपल्या द ऑड्यासिटी ऑफ होप ह्या पुस्तकात लिहितात.  ओबामांनी इंडोनेशियात शिकताना गुप्तपणे मुस्लिम धर्मांतर केले होते किंवा ते एका [[मदरसा|मदरश्यामध्ये]] शिकत होते अशा स्वरूपाच्या अफवा निवडणुकीच्या काळात उठवल्या गेल्या होत्या, पण त्या खोट्या आहेत असे निष्पन्न झाले.&lt;ref&gt;http://redblueamerica.com/truthornot/2008-02-13/barack-obama-secret-muslim-933
*{{वेबॅक आर्किव्ह |url=http://redblueamerica.com/truthornot/2008-02-13/barack-obama-secret-muslim-933 |date=20100115031212}}&lt;/ref&gt;  ओबामा शिकागोच्या ट्रिनीटी युनायटेड चर्च ऑफ क्राइस्ट (Trinity United Church of Christ)चे सभासद होते, पण त्या चर्चचे पाद्री जेरेमाइयाह राईट हे प्रार्थनांदरम्यान वारंवार वर्णद्वेषी व अमेरिकाविरोधी वक्तव्ये करीत असल्याची बातमी डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या प्राथमिक निवडणुकांदरम्यान बाहेर आल्यानंतर ओबामांनी पाद्री राईटशी (आणि पर्यायाने ट्रिनीटी चर्चशी) असलेले संबंध तोडून टाकले.&lt;ref&gt;http://www.nytimes.com/2008/06/01/us/politics/01obama.html?_r=1&amp;bl&amp;ex=1212552000&amp;en=4f275b18627314ec&amp;ei=5087%0A&lt;/ref&gt;

== जागतिक लोकप्रियता ==
बराक ओबामांच्या श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध करून टाकणाऱ्या भाषणशैलीमुळे त्यांची तुलना [[मार्टिन ल्युथर किंग, जुनियर]] बरोबर केली जाते.&lt;ref&gt;http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/us_elections_2008/7735014.stm&lt;/ref&gt;  केन्यन वडील, अमेरिकन आई, हवाईमधील जन्म, इंडोनेशियातील शिक्षण आणि आयव्ही लीग विद्यापीठांमधून उच्चशिक्षण ह्या सर्व गोष्टींमुळे ओबामांच्या व्यक्तिमत्त्वाला एक वेगळीच झालर मिळाली आहे ज्यामुळे ऐतिहासिक कृष्णवर्णीय अमेरिकन राजकारण्यांच्या तुलनेत त्यांचे वेगळेपण उठून दिसते.&lt;ref&gt;http://www.washingtonmonthly.com/features/2004/0411.wallace-wells.html&lt;/ref&gt;  ओबामांच्या २० जानेवारी २००९ रोजी झालेल्या वॉशिंग्टनमधील राष्ट्राध्यक्षपदाच्या शपथविधी सोहळ्याला लाखो चाहत्यांनी थंडीची पर्वा न करता हजेरी लावली.&lt;ref&gt;http://www.cnn.com/2009/POLITICS/01/20/obama.inauguration/index.html?iref=mpstoryview&lt;/ref&gt;

ओबामांची लोकप्रियता केवळ अमेरिका देशापुरतीच सीमित नाही. २००८ साली [[बीबीसी|बीबीसीतर्फे]] घेण्यात आलेल्या एका कौलामध्ये २२ देशांच्या लोकांनी (भारतासह) ओबामांना पसंती दाखवली आणि १७ देशांच्या लोकांनी ओबामा निवडून आल्यानंतर अमेरिकेचे जगातील इतर देशांशी संबंध सुधारतील असे भाकित केले होते.&lt;ref&gt;http://www.abc.net.au/news/stories/2008/09/09/2360240.htm?section=world&lt;/ref&gt;  निवडणुकीमध्ये ओबामा विजयी झाल्याचे जाहीर झाल्यानंतर जगभरात त्यांच्या चाहत्यांनी जल्लोष व्यक्त केला.&lt;ref&gt;http://edition.cnn.com/2008/WORLD/africa/11/04/intl.reax/index.html&lt;/ref&gt;  ओबामांचा विजय केन्यामध्ये प्रचंड धुमधडाक्यात साजरा केला गेला.  केन्याच्या राष्ट्राध्यक्षांनी ह्या आनंदाप्रीत्यर्थ एका दिवसाची राष्ट्रीय सुट्टी जाहीर केली.&lt;ref&gt;http://www.voanews.com/lao/archive/2008-11/2008-11-05-voa4.cfm?CFID=79908720&amp;CFTOKEN=45678510 {{मृत दुवा}}&lt;/ref&gt; जगात इतरत्र युरोप, आशिया आणि दक्षिण अमेरिकेतील अनेक देशांमध्ये लोकांनी ओबामांच्या विजयाचे उत्साहाने व आशेने स्वागत केले. मात्र चीनमध्ये याबाबतीत अनास्था जाणवली तर पाकिस्तानात अनेकजण याबाबतीत साशंक होते.&lt;ref&gt;http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2008/11/05/MNGJ13UP78.DTL&lt;/ref&gt;

== समाजकार्य ==
बराक ओबामांनी आपल्या शिकागो शहरातील वास्तव्यादरम्यान बराच काळ समाजसेवेत व्यतीत केला आहे. १९८५ मध्ये शिकागोच्या दक्षिण पांढरपेशा विभागात ''विकसनशील समाज प्रकल्प'' (Developing Communities Project) यासाठी त्यांची प्रमुखपदी निवड झाली. त्यापुढील ३ वर्षे त्यांनी कममिळकतीवर जगणाऱ्या गरीब समाजाच्या विकासासाठी अनेक कार्यक्रम हाती घेतले. त्यापैकी काही उल्लेखनीय कार्यक्रम म्हणजे रस्तेदुरुस्ती, जुन्या इमारतींतून ॲस्बेस्टॉस काढणे, बेरोजगारांसाठी प्रशिक्षण, इत्यादी.&lt;ref&gt;http://www.usnews.com/usnews/news/articles/070826/3obama.htm {{मृत दुवा}} [http://wayback.archive.org/web/20090209074745/http://www.usnews.com/usnews/news/articles/070826/3obama.htm विदागारातील आवृत्ती]&lt;/ref&gt; इथेच त्यांच्या राजकारणातल्या भावी कारकिर्दीची पाळेमुळे घडली.&lt;ref&gt;http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/ny-usobam025598601mar02,1,6933215,full.story
*{{वेबॅक आर्किव्ह |url=http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/ny-usobam025598601mar02,1,6933215,full.story |date=20090227173313}}&lt;/ref&gt;

१९९३ साली हार्वर्डहून शिकागोत परतल्यावर ओबामा कायदाहक्काचे वकील हा पेशा स्वीकारून कृष्णवर्णीय व गरीब समाजाच्या कायदेशीर हक्कांसाठी (मतदानहक्क, रोगनिवारण, इत्यादी) काम करत राहिले.&lt;ref&gt;http://articles.latimes.com/2008/apr/06/nation/na-obamalegal6&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी|2}}
== बाह्यदुवे ==
{{नोबेल शांतता||2009/obama.html}}

{{अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष}}
{{अथॉरिटी कंट्रोल}}
{{DEFAULTSORT:ओबामा, बराक}}

[[वर्ग:अमेरिकेचे सेनेटर]]
[[वर्ग:अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष]]
[[वर्ग:अमेरिकन राजकारणी]]
[[वर्ग:नोबेल शांतता पारितोषिकविजेते]]
[[वर्ग:डेमोक्रॅटिक पक्ष (अमेरिका) मधील राजकारणी]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:इलिनॉयमधील अमेरिकेचे सेनेटर]]</text>
      <sha1>ruv1kn70zmys3zs4jucpbi7aie9u0gb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>राणी लक्ष्मीबाई</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21777</id>
    <revision>
      <id>2143766</id>
      <parentid>2143354</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:02:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B84:329E:5DC6:2181:55D:A15C</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47157" xml:space="preserve">{{मुखपृष्ठ सदर लेख उमेदवार}}
{{इतिहासलेखन}}
{{माहितीचौकट चळवळ चरित्र
| नाव = स्वातंत्र्यलक्ष्मी बुंदेलखंड धराधरीश्वरी राजराजेश्वरी सिंहासनाधिश्वरी झाशीची राज्ञी श्रीमंत सकल सौभाग्य संपन्न कांक्षीणी वज्रचुडेमंडित राजश्रीयाविराजीत सकलगुणमंडित सकललक्ष्मीअलंकृत पुण्यश्लोक राजमाता वीरांगना महाराज्ञी श्री राज्ञी लक्ष्मीबाई साहेब नेवाळकर महाराज!
| चित्र = rani_of_jhansi.jpg
| चित्र रुंदी = 220px 
| चित्र शीर्षक = झाशीची राणी लक्ष्मीबाई
| टोपणनाव = मनिकर्णिका, मनू, बाईसाहेब, छबिली, माँसाहेब
| जन्मदिनांक = [[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स. १८३५]] 
| जन्मस्थान = [[वाराणसी|काशी]], [[भारत]]
| मूळगाव = [[कोट रत्नागिरी]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
| संबधित नगर = कोट-कोलधे रत्नागिरी, धावडशी-सातारा, पुणे, बिठूर
| मृत्युदिनांक = {{मृत्यू दिनांक आणि वय|1858|6|17|1835|11|19}}[[जून १७]], [[इ.स. १८५८]] 
| मृत्युस्थान = [[ग्वालियर]], [[मध्य प्रदेश]]
| चळवळ = [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध]]
| संघटना = 
| पत्रकारिता लेखन = 
| पुरस्कार = 
| स्मारके = [[ग्वाल्हेर]]
| धर्म = [[हिंदू धर्म|हिंदू]]
| वडील नाव = मोरोपंत तांबे 
| आई नाव = भागीरथीबाई तांबे 
| पती नाव = [[गंगाधरराव नेवाळकर]]
| पत्नी नाव = 
| अपत्ये = दामोदर, आनंदराव (दत्तकपुत्र)
|सावत्र आई=चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई तांबे|सावत्र भाऊ=चिंतामणी मोरोपंत तांबे}}
'''महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब गंगाधरराव नेवाळकर''', म्हणजेच ''झाशीची राणी लक्ष्मीबाई'', ([[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स.१८३५]] - [[जून १७]], [[इ.स. १८५८]]) या एकोणिसाव्या शतकातील [[झाशी]] राज्याच्या राणी होत्या. हिंदुस्थानात इ.स. १८५७ च्या [[ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी]]विरुद्ध झालेल्या स्वातंत्र्य उठावातील या एक अग्रणी सेनानी होत्या. त्यांच्या शौर्याने त्यांना ‘क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता’ म्हणून जनमानसात अढळ स्थान प्राप्त झाले आहे.

== बालपण ==
महाराणी लक्ष्मीबाईंचे मूळ नाव मनिकर्णिका होते. त्यांचे वडील [[मोरोपंत तांबे]] हे पुण्याच्या पेशव्यांच्या आश्रयाला होते.  तांबे कुटुंब मूळचे '''रत्‍नागिरी''' जिल्ह्यातील '''कोलधे''' गावचे होते जन्म भागीरथी बाई यांच्या पोटी [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशातील]] [[काशी]] येथे जेष्ठ मास शुक्ल पक्ष सप्तमी, गुरुवार १७ जून १८५८ रोजी झाला होता.

तांबे हे मुळनिवासी कोलधे ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. व्यवसायानिमित्त पुणे व सातारा येथे स्थायी झाले. तर नेवाळकर हजार मुळनिवासी कोट ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. पेशव्यांनी त्यांना जळगावच्या पारोळा येथील जहागीर दिली. व कालांतराने झाशी संस्थानची सुभेदारी दिली. १८१८ नंतर इंग्रजांशी तह करून नेवाळकरांनी झाशी वंशपरंपरागत घेऊन &quot;महाराजा&quot; ही पदवी धारण केली.

== व्यक्तिमत्त्व ==
धोरणी, चतुर, युद्धशास्त्रनिपुण, शूर आणि थोर कर्तृत्व व नेतृत्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई जन्मतः कोणत्याही राजघराण्यातील नसल्या तरी राजघराण्याशी संबंधित व्यक्तींमध्ये वावरलेल्या, वाढलेल्या होत्या. अश्वपरीक्षेचे सर्व मापदंड माहीत असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई घोडेस्वारी करण्यातही वाकबगार होत्या. त्या काळी पूर्ण हिंदुस्थानात श्रीमंत धोंडोपंत बाजीराव पेशवे व नानासाहेब पेशवे आणि  जयाजी शिंदे व महाराणी लक्ष्मीबाई या तिघांशिवाय कोणीही अचूक अश्वपरीक्षा करणारा नव्हता. अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाईंनी युद्धशास्त्रातही प्रावीण्य मिळविले. बाजीरावांच्या पदरी बाळंभट देवधर नावाचे उत्तम कसरतपटू आणि कुस्तीगीर होते. त्यांनीच मल्लविद्येत पारंगत होण्यासाठी [[मल्लखांब]] नावाचा कसरतीचा वेगळा प्रकार शोधून काढला. मनाची एकाग्रता, विलक्षण चपळता, शरीराचा तोल सांभाळण्याचे पूर्ण कौशल्य, काटकपणा आणि चतुरस्र भान वृद्धिंगत करणाऱ्या मल्लखांब विद्येतही राणी लक्ष्मीबाई तरबेज झाल्या.

महाराणी लक्ष्मीबाईंचे वैशिष्ट्य म्हणजे पुरुषप्रधान संस्कृती असणाऱ्या समाजाने एका विधवा राणीला दुर्लक्षित करू नये म्हणून त्यांनी धोरणीपणाने पुरुषी पोषाखात वावरण्याचे ठरवले.

१९ मे इ.स. १८४२ मध्ये त्यांचा विवाह [[झांसी संस्थान|झाशी संस्थानाचे]] राजे झाशी नरेश श्रीमंत महाराजाधिराज महाराजा [[गंगाधरराव नेवाळकर]] यांच्याशी झाला. तेव्हा त्यांचे नाव बदलून लक्ष्मी असे ठेवण्यात आले. लग्नानंतर झाशीच्या प्रजाजनांत राणीबद्दल विशेष प्रेम निर्माण झाले.

दरबाराचे कामकाज राणीने पाहणे गंगाधररावांस पसंत नसल्याने मिळालेल्या वेळेचा उपयोग राणी लक्ष्मीबाईंनी स्वत्व जपण्यासाठी केला. त्यांनी आपला रोजचा व्यायाम, कसरत, घोडेस्वारी, तलवारबाजी नियमित सुरू ठेवली.

महाराज गंगाधरराव नेवाळकर व महाराणी लक्ष्मीबाई यांना मुलगा झाला परंतु तीन महिन्याचा असताना तो मृत्यू पावला. मुलाच्या रूपाने वारस मिळाल्याच्या आनंदात असणारे गंगाधररावही या गोष्टीने दुःखी झाले. त्यांनी वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आनंदराव मुलाला दत्तक घेऊन त्याचे ''दामोदर'' असे नाव ठेवले. २१ नोव्हेंबर इ.स. १८५३ मध्ये महाराज गंगाधररावांचे निधन झाले.

== झाशी संस्थान खालसा ==
[[ईस्ट इंडिया कंपनी]]द्वारे [[ब्रिटिश भारत|ब्रिटिश सरकार]] [[झाशी संस्थान]] खालसा करणार नाही असे पूर्वीपासून झाशीच्या ब्रिटिशांशी असणाऱ्या मैत्रीपूर्ण संबंधांवरून राणी लक्ष्मीबाईंना वाटत होते. त्यासाठी लक्ष्मीबाई स्वतः ईस्ट इंडिया कंपनीशी पत्रव्यवहार करत होत्या. या पत्रव्यवहारातून त्यांनी कंपनी सरकारचा अन्याय, बेकायदेशीरपणा आणि खोडसाळपणा उघड केला. एका पत्रात त्यांनी ''झाशी संस्थान खालसा केले, तर पूर्ण हिंदुस्थानातील लोकांना हळहळ वाटेल. परिणामी हिंदुस्थानातील लोकांना ब्रिटिशांबद्दल भरवसा, विश्वास वाटेल का?'', अशी शंका व्यक्त करून कंपनीला एक प्रकारचे आव्हान दिले. कंपनी सरकारच्या बेजबाबदार अनैतिक कृत्यांनी व कंपनीच्या अधिकाराला आव्हान देण्याचे धारिष्ट्य करणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई या देशातील पहिल्या काही व्यक्तींमधील एक होत्या.

परंतु हिंदुस्थानातील संस्थाने खालसा करण्याचा निर्णय [[गव्हर्नर जनरल डलहौसी]]ने घेतलेलाच असल्याने झाशी संस्थानही खालसा करण्यात आले. १३ मार्च, इ.स. १८५४ रोजी [[झाशी]]च्या जनतेला उद्देशून जाहीरनामा काढण्यात आला. त्यानुसार दत्तक विधान नामंजूर करून झांशी संस्थान ब्रिटिश सरकारांत विलीन करण्यात आले. त्या वेळीच स्वाभिमानी राणीने ''मी माझी झाशी देणार नाही'' असे स्फूर्तिदायक उद्गार काढले.

झाशी खालसा झाल्यावर राणी लक्ष्मीबाईंना किल्ला सोडून शहरातील राजवाड्यात राहायला यावे लागले. राणी लक्ष्मीबाईंना पदच्युत झाल्याचा अपमान सहन करीत काही काळ शांत बसावे लागले होते.
[[File:Jhansi Fort and city.jpg|thumb|झाशीचा किल्ला]]

== इ.स. १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध ==
इ.स. [[१८५७चा उठाव]] हा संपूर्ण हिंदुस्थानात झाला. त्याप्रमाणे ५ जून, १८५७ ला झाशीतही शिपायांचा उद्रेक झाला. केवळ ३५ शिपायांनी इंग्रजांना पळवून लावले. या परिस्थितीत इंग्रजांच्या परवानगीची वाट न पाहता राणी लक्ष्मीबाई किल्ल्यावर राहण्यास गेल्या. पुढे २२ जुलै, इ.स. १८५७ ला ब्रिटिशांनी राणींना झाशीची अधिकारसूत्रे हाती घेण्यास सांगितले. राणी पुन्हा राज्यकर्त्या झाल्या होत्या, परंतु अतिशय बिकट परिस्थितीत त्यांच्या हाती राज्यकारभार आला होता. मनुष्यबळ नव्हते आणि खजिनाही रिकामाच होता. प्रजेच्या मनात असुरक्षित भविष्याबद्दल भीती होती. परंतु तरीही लक्ष्मीबाईंनी खंबीरपणाने परिस्थिती हाताळली. जुन्या विश्र्वासातील लोकांना परत बोलावून त्यांना काही अधिकाराची पदे दिली. दिवाण लक्ष्मणरावांना प्रधानमंत्री, तर प्रत्यक्ष वडिलांना - मारोपंत तांब्यांना - खजिनदार केले. लक्ष्मणरावांचा भाऊ, मुलगा तसेच मुन्सफ, भोलानाथ, आणि नामांकित गोलंदाज खुदाबक्ष यांना फौजेचे व शस्त्रास्त्रांच्या जोडणीचे काम दिले. बंडखोर ठाकुरांना धोरणीपणाने आपल्या बाजूस वळविले; राज्याच्या सल्लागार मंडळात सामील करून घेतले. ब्रिटिशांनी निकामी केलेल्या २२ तोफा पुन्हा सुरू करून तोफगोळ्यांची निर्मितीही सुरू केली. इंग्रजांविरुद्ध बंड करणाऱ्या विद्रोही शिपायांना आपल्या सैन्यात सामील करून घेतले. परकीयांविरुद्ध लढण्याची तयारी करीत असतानाच राणींनी प्रजेचा स्वाभिमान, निष्ठा वाढवण्याचा व आनंद जपण्याचा प्रयत्न केला. दानशूर, श्रद्धाळू व दयाळू लक्ष्मीबाईंनी थंडीत कुडकुडणाऱ्या हजार-दीड हजार गरिबांना, साधू-संन्याशांना उबदार कपड्यांचे वाटप केले. स्वतःबरोबर प्रजेच्या श्रद्धा जपणाऱ्या राणीने गोवध बंदी  केली. त्यांनी किल्ल्यावर [[रंगपंचमी]]सारखा सण साजरा करून स्त्रियांसाठी हळदी-कुंकवाचे कार्यक्रम केले.

अशा प्रकारे प्रशासन, सैन्य व कल्याणकारी कामे यांची चोख व्यवस्था लावून स्वराज्य असल्याचा विश्र्वास राणी लक्ष्मीबाईंनी जनतेत निर्माण केला. प्रजेला मुक्त मनाने आपल्या आवडीच्या गोष्टी करण्यासाठी, त्यांच्या कलेची जोपासना करण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी झाशीमध्ये मराठी नाटकांचे प्रयोग घडवून आणले. मराठी भाषिकांसाठी रासक्रीडा, चित्रलेखा, बाणासूर इ. नाटके योजली. स्वतःही नाटकांचा आनंद घेतला. एक स्थिर, सुरक्षित, समृद्ध व सुसंस्कृत राज्य घडवण्याचा प्रयत्न राणी लक्ष्मीबाईंनी केला. यामुळे राणी आणि झाशीतील प्रजा यांच्यातील नाते दृढ झाले.

दरम्यान २१ मार्च, इ.स. १८५८ ला सकाळीच सर ह्यू रोज आपल्या फौजेसह झाशीजवळ आला. त्याने राणीस निःशस्त्र भेटीस यावे किंवा युद्धास तयार राहावे असे कळविले. ब्रिटिशांनी केलेल्या विश्र्वासघातामुळे, अन्यायामुळे ‘भारतात विदेशी शासन नकोच’ अशा ठाम मताच्या राणींनी भेटीस जाण्याचे नाकारले. त्याच वेळी [[तात्या टोपे]] यांच्याशी संधान बांधून एका बाजूने इंग्रजांवर हल्ला करण्यास सुचविले.

उत्तम प्रतीचा सेनानी आणि कर्तबगार राजकारणी असणाऱ्याया ह्यू रोजने झाशीच्या किल्ल्यावर मारा करण्यासाठी आजुबाजूच्या टेकड्यांवर कब्जा मिळविला. त्या टेकड्यांवर तोफा चढवल्या. २-३ दिवस झाशीची बाजू अभेद्य होती. घनगर्ज भवानीशंकर, कडक बिजली या तोफा आपल्या नावाप्रमाणे कार्यरत होत्या. &quot;घौसखान&quot; याने तर तोफेमधून असा मारा  केला, की त्यामुळे दोन शिवमंदिरे वाचली.  या गोष्टीसाठी आजही [[झाशी]]तील लोक त्याला धन्यवाद देतात. युद्धाच्या ९ व्या दिवशी इंग्रजांनी पश्चिमेकडील तोफ बंद पाडून त्या बाजूच्या तटाला खिंडारे पाडली. ही खिंडारे बुजवण्यासाठी रातोरात काम केले गेले. त्या वेळी चुना, दगड, विटा यांची  ने-आण करण्याचे काम स्त्रियांनी केले होते हे विशेष.

शेवटी ब्रिटिशांना फितुरांनीच साथ दिली. झांशीमधील शंकर किल्ल्यावरील मोठ्या विहिरीतून संपूर्ण झांशीला पाणी पुरवठा व्हायचा, ती विहीर आणि जिथे दारुगोळा तयार व्हायचा, तो कारखाना, ही दोन ठिकाणे इंग्रजांनी उद्ध्वस्त केली. अशा स्थितीत राणींची आशा पेशव्यांकडून येणाऱ्या मदतीवर होती. त्याप्रमाणे ३१ मार्चला तात्या टोपेंचे सैन्य आले. परंतु इंग्रजांपुढे त्यांचा टिकाव लागला नाही.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=१०१ कर्तुत्वान स्त्रिया|last=कर्वे|first=स्वाती|publisher=उत्कर्ष प्रकाशन|year=२०१४|isbn=978-81-7425-310-1|location=पुणे|pages=३९}}&lt;/ref&gt;

राणी लक्ष्मीबाईंनी सर्व फौजेला धीर देताना स्वतःच्या बळावरच लढण्याचे आवाहन केले. एवढेच नाही तर ‘रणांगणात तुम्हाला मृत्यू आला, तर तुमच्या विधवांच्या निर्वाहाची व्यवस्था मी करेन’ असे आश्र्वासन दिले.  राणीचे डावे-उजवे हात असणारे &quot;खुदाबक्ष आणि घौसखान&quot; इंग्रजांच्या गोळीबारात मृत्युमुखी पडल्यावर मात्र बिकट परिस्थिती निर्माण झाली. ब्रिटिश सैन्य शिड्या लावून शहरात उतरले. शांत, सुंदर शहराची होणारी वाताहत पाहून राणी संतापल्या आणि त्यांनी प्रत्यक्ष रणांगणात उतरण्याचा निर्णय घेतला व तो अंमलात आणला. संतापलेल्या राणीची [[तलवार]] अशी तळपत होती, की समोर येणारा गोरा शिपाई गारदच होत होता. त्यांचे धैर्य, शौर्य, आवेश पाहून ह्यू रोजही थबकला. तरीही एका अनुभवी सरदाराने पुढचा धोका लक्षात घेऊन लक्ष्मीबाईंना परत किल्ल्यावर नेले. सर्व फौजी अधिकाऱ्यांशी लक्ष्मीबाईंनी चर्चा केली आणि निर्णयानुसार रातोरात त्यांनी झाशी सोडले. सतत ११ दिवस राणींनी ब्रिटिशांना झुलवत ठेवले. लढाईचा साक्षीदार ह्यूज रोजनेही म्हटले की ‘राणी लक्ष्मीबाई सर्वोत्कृष्ट सैनिक आणि सर्वाधिक हिंमतवान व्यक्ती होती.’

या पराभवानंतर राणी पेशव्यांबरोबर [[ग्वाल्हेर]]ला गेली. तेथेही स्वस्थ न बसता लक्ष्मीबाईंनी आपल्या सैन्याची कवायत नियमित चालू ठेवली. सैन्यांमध्ये फिरून, सैनिकांची चौकशी करीत, इंग्रजांना रोखण्यासाठी कशा प्रकारे मोर्चे बांधणी करावी याविषयी त्यांनी चर्चा केली. याच वेळी १७ जून इ.स. १८५८ रोजी सकाळीच ब्रिटिश अधिकारी स्मिथ सैन्यासह ग्वाल्हेरच्या अगदी जवळ कोटा की सराय येथे येऊन पोहोचला. त्याने त्वरित हल्ला चढवला. लक्ष्मीबाईंनी  रणांगणात धाव घेतली. लक्ष्मीबाई तलवारीचे सपसप वार करीत समोर येणाऱ्या ब्रिटिश सैन्याला कापून काढत होत्या. आवेगाने, विजेसारख्या तळपणाऱ्या राणींकडे पाहून त्यांचे सैन्यही त्वेषाने लढले. इंग्रज अधिकारी स्मिथचे सैन्य मागे हटणारच होते, त्याच वेळी नव्या दमाची एक फौज बाजूच्या टेकडीवरून चालून आली. दोन्हीकडून आलेल्या सैन्यासमोर राणींचा निभाव लागला नाही. परिस्थिती ओळखून त्या काही स्वारांनिशी बाहेर पडल्या. थोडे पुढे जाताच एका ओढ्यापाशी त्यांचा घोडा अडला. नेहमीचा सारंगी नावाची घोडी [[घोडा]] शेवटच्या लढाईत त्यांच्याबरोबर नव्हता. काही केल्या [[घोडा]] ओढा ओलांडत नव्हता. तिथे इंग्रजांशी लढत असताना राणी लक्ष्मीबाई रक्‍तबंबाळ होऊन घोड्यावरून खाली कोसळल्या. त्यांचा डाव्या कुशीतही तलवार घुसली, परंतु पुरुषी वेशात असलेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना इंग्रज ओळखू शकले नाहीत. ते पुढे निघून गेले. घायाळ झालेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना सेवक रामचंद्र देशमुखांनी फुलबाग येथील बाबा गंगादास यांच्या मठात आणले. परंतु त्यांची उपचार करण्याची इच्छा नव्हती. आपला देह क्रूर इंग्रजांच्या हाती लागू नये अशी त्यांची इच्छा होती. फुलबाग येथे बाबा गंगादास यांच्या मठात  बांदा के नवाब बहादुर अली दृतीय यांनी मुखाग्नी दिली. झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांनी वयाच्या तेविसाव्या वर्षी मरण स्वीकारले आणि अशाप्रकारे एका शूर राणीला रणांगणात वीरमरण आले.

१७ जूनच्या संध्याकाळी विरांगणा राणी लक्ष्मीबाई स्वर्गसिधारी गेल्या. 

१८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना मृत घोषित केले. आणि म्हणून आज पर्यंत १८ जूनला त्यांची पुण्यतिथी साजरी होते.

== विशेष, असली चित्र आणि दामोदरराव वंश ==

ब्रिटिशांनी राणी लक्ष्मीबाईचा उल्लेख `’हिंदुस्थानची जोन ऑफ आर्क' असा केला. क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता ठरलेल्या या राणीवर अनेक काव्ये, [[पोवाडे]] रचले गेले. राणी लक्ष्मीबाईंचे विचार आजच्या काळातही खूप प्रेरणादायी आहेत. राणी लक्ष्मीबाईंच्या ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थानावर इ.स. १९६२ मध्ये त्यांचा अश्वारूढ पुतळा स्थापन करण्यात आला.  ते समाधीस्थान पाहिल्यानंतर कविवर्य [[भा. रा. तांबे]] यांनी पुढील यथार्थ ओळी सुचल्या.
``* रे हिंद बांधवा, थांब या स्थळी। अश्रू दोन ढाळी।।&lt;br/&gt;
ती पराक्रमाची ज्योत मावळे । इथे झांशिवाली।। 

* खूब लड़ी मर्दानी वो तो झॉंसी वाली रानी थी।  ..कवयित्री : सुभद्रा कुमारी चौहान

'''राणी लक्ष्मीबाईंचे असली चित्र''' 

राणी लक्ष्मीबाईंच्या सावत्र आई चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई मोरोपंत तांबे यांच्यानुसार १८५० व १८५७ साली आग्रा येथून एक चित्रकार आलेला त्याने राणी लक्ष्मीबाईंचे काही चित्र काढले.

१) १८५० साली महाराजा गंगाधरराव यांच्या आदेशावरून हस्ती दंताच्या फलकावर वधूवेषातील राणी लक्ष्मीबाईंचे चित्र काढले. हे चित्र १८६१ साली इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात ठेवले गेले. कालांतराने ह्या चित्राचे फोटो मागवून राणीचे भाचे गोविंदराव तांबे यांनी महाराष्ट्रीय शैलीत चित्र काढून घेतले. हे चित्र आज ही महाराष्ट्रातील नेवाळकर व तांबे कुटुंबाकडे रत्‍नागिरी येथे आहे.२०२१ व २०२२ साली ह्या चित्राला रंगविण्याचे काम महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे पदाधिकारी समाजसेवक राणी झाशी इतिहासकार कुमार रितेशराजे ठाकूर यांनी केले.

२) १८५७ साली नोव्हेंबर महिन्यात राणी लक्ष्मीबाईंचे प्रसिद्ध सारंगी नावाच्या सफेद घैडीवर बसलेले चित्र रेखाटले गेले. ते आज इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात आहे.

३) १८६१ साली रतन कछवाहा नावाच्या झाशी राजचित्रकाराणे इंदूरच्या धनाढ्य बलिया सरदार यांच्या सांगण्यावरून एक काल्पनिक चित्र रेखाटले. त्यात राणी लक्ष्मीबाई ह्या ढाल व तलवार हाती घेतलेल्या योद्धा रूपात आहेत.

४) राणी लक्ष्मीबाईंचे सर्वत्र सिंहासनावर बसलेले चित्र पसरवले जाते. खर तर हे चित्र राणी लक्ष्मीबाईंचे नसून मराठा तंजावर संस्थानचे छत्रपती शिवाजी महाराज द्वितीय यांची कन्या राजकुमारी मुक्तांबाबाई राणीसाहेब छत्रपती यांची आहे. मुळचित्र हे इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात उपलब्ध आहे.

==झाशीच्या राणीवर लिहिली गेलेली ऐतिहासिक पुस्तके, कादंबऱ्या, काव्ये, चरित्रे, चित्रपट, नाटके==
* The Queen of Jhansi (मूळ इंग्रजी. लेखिका [[महाश्वेता देवी]]) हिंदी भाषांतर : सागरी सेनगुप्ता व मंदिरा सेनगुप्ता
* खूब लड़ी मर्दानी : झांसी की रानी (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका, २०१९; प्रमुख भूमिका - अनुष्का सेन, विकास माणकताला)
* झाशी : १८५७ - लेखक अविनाश वासुदेव पुराणिक 
* झॉंसीकी रानी : दूरचित्रवाणीवरील मालिका. हिचे १८-८-२००९ ते १९-६-२०११ या काळात ४८० भाग (एपिसोड्‌स) प्रसारित झाले होते.
* झाशीची रणचंडी : कादंबरी : लेखक पोपटराव भसे
* झाशीची राणी, [[ताराबाई मोडक]], [[माधव जुलियन]] - चरित्रे तीन पुस्तके एकत्रित (ललितकला शुक्ल, १९९६)
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक दा.वि. कुलकर्णी 
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वि.श्री. जोशी
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई’ : लेखक म.स. भावे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखिका प्रतिभा रानडे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वृंदावनलाल वर्मा
* झाशीची वाघीण : लेखक [[भास्कर महाजन]]
* झाशी राणी लक्ष्मीबाई : हिंदी पु्स्तक. लेखक :  रामप्रसाद एन.एस.
* झाशीची राणी : झाशी संस्थानच्या महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब ह्यांचे चरित्र : लेखक [[दत्तात्रेय बळवंत पारसनीस]] 
* मर्दानी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई हिच्या जीवनावरील कादंबरी, लेखक : [[विद्याधर गोखले]] 
* मर्दानी रणरागिणी ... : आत्मकथा स्वरूपातील ललित पुस्तक, लेखिका मंदा खापरे
* मनकर्णिका - दि क्वीन ऑफ झाशी (हिंदी चित्रपट, २०१७, दिग्दर्शक - केतन मेहता). या चित्रपटात [[अतुल कुलकर्णी]] यांनी  [[तात्या टोपे]]ंचे काम केले आहे.
* स्वोर्ड्‌स ॲन्ड स्केप्टर्स (हाॅलिवूडचा इंग्रजी चित्रपट, २०१८) (लक्ष्मीबाईंच्या भूमिकेत, इंडो-अमेरिकन अभिनेत्री देविका भिसे) (हा चित्रपट मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी अशा तीन भाषांमध्ये निघाला आहे.)
* वीज म्हणाली धरतीला (नाटक : लेखक [[वि.वा. शिरवाडकर]])
* वीरांगना लक्ष्मीबाई : हिंदी पुस्तक. लेखक : रामाश्रय सविता
* समरसौदामिनी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या जीवनावरील हृदयद्रावक कादंबरी, लेखक [[भा.द. खेर]] 
* [[सोहराब मोदी]] यांनी इ.स. १९५६ मध्ये 'झॉंसी की रानी' नावाचा भव्य हिंदी चित्रपट काढला होता. त्यात झाशीच्या राणीचे काम मोदी यांची पत्‍नी मेहताब हिने केले होते. हा भारतात बनलेला पहिला रंगीत (टेक्निकलर) चित्रपट होता.

==राणी लक्ष्मीबाईंचे पुतळे आणि चौक==
* ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थान
* नवी दिल्ली येथे 'रानी झांसी रोड आणि देशबंधु गुप्ता मार्ग' यांनी बनलेल्या चौकात.
* पुण्यात संभाजी उद्यानाजवळ (जंगली महाराज रोड)पुणे
* नागपूर येथे झांशी रानी चौकात बर्डी मार्ग येथे झांशीच्या  रानीचा पुतळा आहे. 
*कोल्हापूर येथील कावळा नाका येथे भव्य पुतळा आहे. 
*नागपूर येथे राणी झाँसी नावाचे मेट्रो स्थानक 
*राणी लक्ष्मीबाई चौक नावाचे मुंबईतील शीव/सायन येथील बेस्ट बस स्थानक 
*झाशीची राणी लक्ष्मीबाई उद्यान, बोरीवली, मुंबई
*राणी लक्ष्मीबाई मैदान व भाजी मंडई, मालाड
*राणी झांशी कंपाऊंड, ओसीपीएम स्कूल, राहुरी

== राणी लक्ष्मीबाईंचे नाव दिलेल्या संस्था==
* [[महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी]]&lt;nowiki/&gt;ची राणी लक्ष्मीबाई मुलींची सैनिकी शाळा, पिरंगुट (पुणे) 
* रानी लक्ष्मीबाई शाळा-समूह (लखनौ)
* लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय शारीरिक शिक्षण विद्यापीठ (ग्वाल्हेर)
* महाराणी लक्ष्मीबाई वैद्यकीय महाविद्यालय (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई मध्यवर्ती शेतकी विद्यापीठ (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय उद्यान (अंदमान-निकोबार)
* सुभाष चंद्र बोसांच्या इंडियन नॅशनल आर्मीमध्ये राणी लक्ष्मीबाईंच्या नावाने &quot;राणी झाँसी&quot; एक रेजिमेन्ट होती.
* १९५७ साली भारत सरकारने छापून प्रसिद्ध केलेल्या दोन पोस्टाच्या तिकिटांवर राणी लक्ष्मीबाईची छबी होती.
* राणी लक्ष्मीबाई विद्यालय यवतमाळ (महाराष्ट्र)

==राणी लक्ष्मीबाईच्या नावाचे पुरस्कार==
* उत्तर प्रदेश सरकारचा रानी लक्ष्मीबाई पुरस्कार (कुस्तीविद्येत प्रवीण असलेल्या साक्षी मलिक यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे.) 
* भारत सरकारचा राणी लक्ष्मीबाई स्त्री-शक्ती पुरस्कार
* मध्यप्रदेश सरकार वीरता दाखविणाऱ्या स्त्रीला ’वीरांगना लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करते. माउंट एव्हरेस्टवर यशस्वी चढाई करणाऱ्या [[बचेंद्री पाल|बच्छेंद्री पाल]] यांना हा पुरस्कार मिळाला होता. (इ.स. २०१३)

{{भारतीय स्वातंत्र्यलढा}}

==हे ही पाहा==
*[[राणी वेलू नचियार]]
==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:नेवाळकर, लक्ष्मीबाई गंगाधर}}
[[वर्ग:भारताचा इतिहास|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:झांसी संस्थान]]
[[वर्ग:इ.स. १८३५ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १८५८ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:मराठा साम्राज्यातील स्त्रिया]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>b05sspi97jo54o3rj9onqupjs8jprb5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143767</id>
      <parentid>2143766</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:03:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B84:329E:5DC6:2181:55D:A15C</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47205" xml:space="preserve">{{मुखपृष्ठ सदर लेख उमेदवार}}
{{इतिहासलेखन}}
{{माहितीचौकट चळवळ चरित्र
| नाव = स्वातंत्र्यलक्ष्मी बुंदेलखंड धराधरीश्वरी राजराजेश्वरी सिंहासनाधिश्वरी झाशीची राज्ञी श्रीमंत सकल सौभाग्य संपन्न कांक्षीणी वज्रचुडेमंडित राजश्रीयाविराजीत सकलगुणमंडित सकललक्ष्मीअलंकृत पुण्यश्लोक राजमाता वीरांगना महाराज्ञी श्री राज्ञी लक्ष्मीबाई साहेब नेवाळकर महाराज!
| चित्र = rani_of_jhansi.jpg
| चित्र रुंदी = 220px 
| चित्र शीर्षक = झाशीची राणी वीरांगना महाराणी लक्ष्मीबाई 
| टोपणनाव = मनिकर्णिका, मनू, बाईसाहेब, छबिली, माँसाहेब
| जन्मदिनांक = [[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स. १८३५]] 
| जन्मस्थान = [[वाराणसी|काशी]], [[भारत]]
| मूळगाव = [[कोट रत्नागिरी]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
| संबधित नगर = कोट-कोलधे रत्नागिरी, धावडशी-सातारा, पुणे, बिठूर
| मृत्युदिनांक = {{मृत्यू दिनांक आणि वय|1858|6|17|1835|11|19}}[[जून १७]], [[इ.स. १८५८]] 
| मृत्युस्थान = [[ग्वालियर]], [[मध्य प्रदेश]]
| चळवळ = [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध]]
| संघटना = 
| पत्रकारिता लेखन = 
| पुरस्कार = 
| स्मारके = [[ग्वाल्हेर]]
| धर्म = [[हिंदू धर्म|हिंदू]]
| वडील नाव = मोरोपंत तांबे 
| आई नाव = भागीरथीबाई तांबे 
| पती नाव = [[गंगाधरराव नेवाळकर]]
| पत्नी नाव = 
| अपत्ये = दामोदर, आनंदराव (दत्तकपुत्र)
|सावत्र आई=चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई तांबे|सावत्र भाऊ=चिंतामणी मोरोपंत तांबे}}
'''महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब गंगाधरराव नेवाळकर''', म्हणजेच ''झाशीची राणी लक्ष्मीबाई'', ([[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स.१८३५]] - [[जून १७]], [[इ.स. १८५८]]) या एकोणिसाव्या शतकातील [[झाशी]] राज्याच्या राणी होत्या. हिंदुस्थानात इ.स. १८५७ च्या [[ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी]]विरुद्ध झालेल्या स्वातंत्र्य उठावातील या एक अग्रणी सेनानी होत्या. त्यांच्या शौर्याने त्यांना ‘क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता’ म्हणून जनमानसात अढळ स्थान प्राप्त झाले आहे.

== बालपण ==
महाराणी लक्ष्मीबाईंचे मूळ नाव मनिकर्णिका होते. त्यांचे वडील [[मोरोपंत तांबे]] हे पुण्याच्या पेशव्यांच्या आश्रयाला होते.  तांबे कुटुंब मूळचे '''रत्‍नागिरी''' जिल्ह्यातील '''कोलधे''' गावचे होते जन्म भागीरथी बाई यांच्या पोटी [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशातील]] [[काशी]] येथे जेष्ठ मास शुक्ल पक्ष सप्तमी, गुरुवार १७ जून १८५८ रोजी झाला होता.

तांबे हे मुळनिवासी कोलधे ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. व्यवसायानिमित्त पुणे व सातारा येथे स्थायी झाले. तर नेवाळकर हजार मुळनिवासी कोट ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. पेशव्यांनी त्यांना जळगावच्या पारोळा येथील जहागीर दिली. व कालांतराने झाशी संस्थानची सुभेदारी दिली. १८१८ नंतर इंग्रजांशी तह करून नेवाळकरांनी झाशी वंशपरंपरागत घेऊन &quot;महाराजा&quot; ही पदवी धारण केली.

== व्यक्तिमत्त्व ==
धोरणी, चतुर, युद्धशास्त्रनिपुण, शूर आणि थोर कर्तृत्व व नेतृत्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई जन्मतः कोणत्याही राजघराण्यातील नसल्या तरी राजघराण्याशी संबंधित व्यक्तींमध्ये वावरलेल्या, वाढलेल्या होत्या. अश्वपरीक्षेचे सर्व मापदंड माहीत असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई घोडेस्वारी करण्यातही वाकबगार होत्या. त्या काळी पूर्ण हिंदुस्थानात श्रीमंत धोंडोपंत बाजीराव पेशवे व नानासाहेब पेशवे आणि  जयाजी शिंदे व महाराणी लक्ष्मीबाई या तिघांशिवाय कोणीही अचूक अश्वपरीक्षा करणारा नव्हता. अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाईंनी युद्धशास्त्रातही प्रावीण्य मिळविले. बाजीरावांच्या पदरी बाळंभट देवधर नावाचे उत्तम कसरतपटू आणि कुस्तीगीर होते. त्यांनीच मल्लविद्येत पारंगत होण्यासाठी [[मल्लखांब]] नावाचा कसरतीचा वेगळा प्रकार शोधून काढला. मनाची एकाग्रता, विलक्षण चपळता, शरीराचा तोल सांभाळण्याचे पूर्ण कौशल्य, काटकपणा आणि चतुरस्र भान वृद्धिंगत करणाऱ्या मल्लखांब विद्येतही राणी लक्ष्मीबाई तरबेज झाल्या.

महाराणी लक्ष्मीबाईंचे वैशिष्ट्य म्हणजे पुरुषप्रधान संस्कृती असणाऱ्या समाजाने एका विधवा राणीला दुर्लक्षित करू नये म्हणून त्यांनी धोरणीपणाने पुरुषी पोषाखात वावरण्याचे ठरवले.

१९ मे इ.स. १८४२ मध्ये त्यांचा विवाह [[झांसी संस्थान|झाशी संस्थानाचे]] राजे झाशी नरेश श्रीमंत महाराजाधिराज महाराजा [[गंगाधरराव नेवाळकर]] यांच्याशी झाला. तेव्हा त्यांचे नाव बदलून लक्ष्मी असे ठेवण्यात आले. लग्नानंतर झाशीच्या प्रजाजनांत राणीबद्दल विशेष प्रेम निर्माण झाले.

दरबाराचे कामकाज राणीने पाहणे गंगाधररावांस पसंत नसल्याने मिळालेल्या वेळेचा उपयोग राणी लक्ष्मीबाईंनी स्वत्व जपण्यासाठी केला. त्यांनी आपला रोजचा व्यायाम, कसरत, घोडेस्वारी, तलवारबाजी नियमित सुरू ठेवली.

महाराज गंगाधरराव नेवाळकर व महाराणी लक्ष्मीबाई यांना मुलगा झाला परंतु तीन महिन्याचा असताना तो मृत्यू पावला. मुलाच्या रूपाने वारस मिळाल्याच्या आनंदात असणारे गंगाधररावही या गोष्टीने दुःखी झाले. त्यांनी वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आनंदराव मुलाला दत्तक घेऊन त्याचे ''दामोदर'' असे नाव ठेवले. २१ नोव्हेंबर इ.स. १८५३ मध्ये महाराज गंगाधररावांचे निधन झाले.

== झाशी संस्थान खालसा ==
[[ईस्ट इंडिया कंपनी]]द्वारे [[ब्रिटिश भारत|ब्रिटिश सरकार]] [[झाशी संस्थान]] खालसा करणार नाही असे पूर्वीपासून झाशीच्या ब्रिटिशांशी असणाऱ्या मैत्रीपूर्ण संबंधांवरून राणी लक्ष्मीबाईंना वाटत होते. त्यासाठी लक्ष्मीबाई स्वतः ईस्ट इंडिया कंपनीशी पत्रव्यवहार करत होत्या. या पत्रव्यवहारातून त्यांनी कंपनी सरकारचा अन्याय, बेकायदेशीरपणा आणि खोडसाळपणा उघड केला. एका पत्रात त्यांनी ''झाशी संस्थान खालसा केले, तर पूर्ण हिंदुस्थानातील लोकांना हळहळ वाटेल. परिणामी हिंदुस्थानातील लोकांना ब्रिटिशांबद्दल भरवसा, विश्वास वाटेल का?'', अशी शंका व्यक्त करून कंपनीला एक प्रकारचे आव्हान दिले. कंपनी सरकारच्या बेजबाबदार अनैतिक कृत्यांनी व कंपनीच्या अधिकाराला आव्हान देण्याचे धारिष्ट्य करणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई या देशातील पहिल्या काही व्यक्तींमधील एक होत्या.

परंतु हिंदुस्थानातील संस्थाने खालसा करण्याचा निर्णय [[गव्हर्नर जनरल डलहौसी]]ने घेतलेलाच असल्याने झाशी संस्थानही खालसा करण्यात आले. १३ मार्च, इ.स. १८५४ रोजी [[झाशी]]च्या जनतेला उद्देशून जाहीरनामा काढण्यात आला. त्यानुसार दत्तक विधान नामंजूर करून झांशी संस्थान ब्रिटिश सरकारांत विलीन करण्यात आले. त्या वेळीच स्वाभिमानी राणीने ''मी माझी झाशी देणार नाही'' असे स्फूर्तिदायक उद्गार काढले.

झाशी खालसा झाल्यावर राणी लक्ष्मीबाईंना किल्ला सोडून शहरातील राजवाड्यात राहायला यावे लागले. राणी लक्ष्मीबाईंना पदच्युत झाल्याचा अपमान सहन करीत काही काळ शांत बसावे लागले होते.
[[File:Jhansi Fort and city.jpg|thumb|झाशीचा किल्ला]]

== इ.स. १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध ==
इ.स. [[१८५७चा उठाव]] हा संपूर्ण हिंदुस्थानात झाला. त्याप्रमाणे ५ जून, १८५७ ला झाशीतही शिपायांचा उद्रेक झाला. केवळ ३५ शिपायांनी इंग्रजांना पळवून लावले. या परिस्थितीत इंग्रजांच्या परवानगीची वाट न पाहता राणी लक्ष्मीबाई किल्ल्यावर राहण्यास गेल्या. पुढे २२ जुलै, इ.स. १८५७ ला ब्रिटिशांनी राणींना झाशीची अधिकारसूत्रे हाती घेण्यास सांगितले. राणी पुन्हा राज्यकर्त्या झाल्या होत्या, परंतु अतिशय बिकट परिस्थितीत त्यांच्या हाती राज्यकारभार आला होता. मनुष्यबळ नव्हते आणि खजिनाही रिकामाच होता. प्रजेच्या मनात असुरक्षित भविष्याबद्दल भीती होती. परंतु तरीही लक्ष्मीबाईंनी खंबीरपणाने परिस्थिती हाताळली. जुन्या विश्र्वासातील लोकांना परत बोलावून त्यांना काही अधिकाराची पदे दिली. दिवाण लक्ष्मणरावांना प्रधानमंत्री, तर प्रत्यक्ष वडिलांना - मारोपंत तांब्यांना - खजिनदार केले. लक्ष्मणरावांचा भाऊ, मुलगा तसेच मुन्सफ, भोलानाथ, आणि नामांकित गोलंदाज खुदाबक्ष यांना फौजेचे व शस्त्रास्त्रांच्या जोडणीचे काम दिले. बंडखोर ठाकुरांना धोरणीपणाने आपल्या बाजूस वळविले; राज्याच्या सल्लागार मंडळात सामील करून घेतले. ब्रिटिशांनी निकामी केलेल्या २२ तोफा पुन्हा सुरू करून तोफगोळ्यांची निर्मितीही सुरू केली. इंग्रजांविरुद्ध बंड करणाऱ्या विद्रोही शिपायांना आपल्या सैन्यात सामील करून घेतले. परकीयांविरुद्ध लढण्याची तयारी करीत असतानाच राणींनी प्रजेचा स्वाभिमान, निष्ठा वाढवण्याचा व आनंद जपण्याचा प्रयत्न केला. दानशूर, श्रद्धाळू व दयाळू लक्ष्मीबाईंनी थंडीत कुडकुडणाऱ्या हजार-दीड हजार गरिबांना, साधू-संन्याशांना उबदार कपड्यांचे वाटप केले. स्वतःबरोबर प्रजेच्या श्रद्धा जपणाऱ्या राणीने गोवध बंदी  केली. त्यांनी किल्ल्यावर [[रंगपंचमी]]सारखा सण साजरा करून स्त्रियांसाठी हळदी-कुंकवाचे कार्यक्रम केले.

अशा प्रकारे प्रशासन, सैन्य व कल्याणकारी कामे यांची चोख व्यवस्था लावून स्वराज्य असल्याचा विश्र्वास राणी लक्ष्मीबाईंनी जनतेत निर्माण केला. प्रजेला मुक्त मनाने आपल्या आवडीच्या गोष्टी करण्यासाठी, त्यांच्या कलेची जोपासना करण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी झाशीमध्ये मराठी नाटकांचे प्रयोग घडवून आणले. मराठी भाषिकांसाठी रासक्रीडा, चित्रलेखा, बाणासूर इ. नाटके योजली. स्वतःही नाटकांचा आनंद घेतला. एक स्थिर, सुरक्षित, समृद्ध व सुसंस्कृत राज्य घडवण्याचा प्रयत्न राणी लक्ष्मीबाईंनी केला. यामुळे राणी आणि झाशीतील प्रजा यांच्यातील नाते दृढ झाले.

दरम्यान २१ मार्च, इ.स. १८५८ ला सकाळीच सर ह्यू रोज आपल्या फौजेसह झाशीजवळ आला. त्याने राणीस निःशस्त्र भेटीस यावे किंवा युद्धास तयार राहावे असे कळविले. ब्रिटिशांनी केलेल्या विश्र्वासघातामुळे, अन्यायामुळे ‘भारतात विदेशी शासन नकोच’ अशा ठाम मताच्या राणींनी भेटीस जाण्याचे नाकारले. त्याच वेळी [[तात्या टोपे]] यांच्याशी संधान बांधून एका बाजूने इंग्रजांवर हल्ला करण्यास सुचविले.

उत्तम प्रतीचा सेनानी आणि कर्तबगार राजकारणी असणाऱ्याया ह्यू रोजने झाशीच्या किल्ल्यावर मारा करण्यासाठी आजुबाजूच्या टेकड्यांवर कब्जा मिळविला. त्या टेकड्यांवर तोफा चढवल्या. २-३ दिवस झाशीची बाजू अभेद्य होती. घनगर्ज भवानीशंकर, कडक बिजली या तोफा आपल्या नावाप्रमाणे कार्यरत होत्या. &quot;घौसखान&quot; याने तर तोफेमधून असा मारा  केला, की त्यामुळे दोन शिवमंदिरे वाचली.  या गोष्टीसाठी आजही [[झाशी]]तील लोक त्याला धन्यवाद देतात. युद्धाच्या ९ व्या दिवशी इंग्रजांनी पश्चिमेकडील तोफ बंद पाडून त्या बाजूच्या तटाला खिंडारे पाडली. ही खिंडारे बुजवण्यासाठी रातोरात काम केले गेले. त्या वेळी चुना, दगड, विटा यांची  ने-आण करण्याचे काम स्त्रियांनी केले होते हे विशेष.

शेवटी ब्रिटिशांना फितुरांनीच साथ दिली. झांशीमधील शंकर किल्ल्यावरील मोठ्या विहिरीतून संपूर्ण झांशीला पाणी पुरवठा व्हायचा, ती विहीर आणि जिथे दारुगोळा तयार व्हायचा, तो कारखाना, ही दोन ठिकाणे इंग्रजांनी उद्ध्वस्त केली. अशा स्थितीत राणींची आशा पेशव्यांकडून येणाऱ्या मदतीवर होती. त्याप्रमाणे ३१ मार्चला तात्या टोपेंचे सैन्य आले. परंतु इंग्रजांपुढे त्यांचा टिकाव लागला नाही.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=१०१ कर्तुत्वान स्त्रिया|last=कर्वे|first=स्वाती|publisher=उत्कर्ष प्रकाशन|year=२०१४|isbn=978-81-7425-310-1|location=पुणे|pages=३९}}&lt;/ref&gt;

राणी लक्ष्मीबाईंनी सर्व फौजेला धीर देताना स्वतःच्या बळावरच लढण्याचे आवाहन केले. एवढेच नाही तर ‘रणांगणात तुम्हाला मृत्यू आला, तर तुमच्या विधवांच्या निर्वाहाची व्यवस्था मी करेन’ असे आश्र्वासन दिले.  राणीचे डावे-उजवे हात असणारे &quot;खुदाबक्ष आणि घौसखान&quot; इंग्रजांच्या गोळीबारात मृत्युमुखी पडल्यावर मात्र बिकट परिस्थिती निर्माण झाली. ब्रिटिश सैन्य शिड्या लावून शहरात उतरले. शांत, सुंदर शहराची होणारी वाताहत पाहून राणी संतापल्या आणि त्यांनी प्रत्यक्ष रणांगणात उतरण्याचा निर्णय घेतला व तो अंमलात आणला. संतापलेल्या राणीची [[तलवार]] अशी तळपत होती, की समोर येणारा गोरा शिपाई गारदच होत होता. त्यांचे धैर्य, शौर्य, आवेश पाहून ह्यू रोजही थबकला. तरीही एका अनुभवी सरदाराने पुढचा धोका लक्षात घेऊन लक्ष्मीबाईंना परत किल्ल्यावर नेले. सर्व फौजी अधिकाऱ्यांशी लक्ष्मीबाईंनी चर्चा केली आणि निर्णयानुसार रातोरात त्यांनी झाशी सोडले. सतत ११ दिवस राणींनी ब्रिटिशांना झुलवत ठेवले. लढाईचा साक्षीदार ह्यूज रोजनेही म्हटले की ‘राणी लक्ष्मीबाई सर्वोत्कृष्ट सैनिक आणि सर्वाधिक हिंमतवान व्यक्ती होती.’

या पराभवानंतर राणी पेशव्यांबरोबर [[ग्वाल्हेर]]ला गेली. तेथेही स्वस्थ न बसता लक्ष्मीबाईंनी आपल्या सैन्याची कवायत नियमित चालू ठेवली. सैन्यांमध्ये फिरून, सैनिकांची चौकशी करीत, इंग्रजांना रोखण्यासाठी कशा प्रकारे मोर्चे बांधणी करावी याविषयी त्यांनी चर्चा केली. याच वेळी १७ जून इ.स. १८५८ रोजी सकाळीच ब्रिटिश अधिकारी स्मिथ सैन्यासह ग्वाल्हेरच्या अगदी जवळ कोटा की सराय येथे येऊन पोहोचला. त्याने त्वरित हल्ला चढवला. लक्ष्मीबाईंनी  रणांगणात धाव घेतली. लक्ष्मीबाई तलवारीचे सपसप वार करीत समोर येणाऱ्या ब्रिटिश सैन्याला कापून काढत होत्या. आवेगाने, विजेसारख्या तळपणाऱ्या राणींकडे पाहून त्यांचे सैन्यही त्वेषाने लढले. इंग्रज अधिकारी स्मिथचे सैन्य मागे हटणारच होते, त्याच वेळी नव्या दमाची एक फौज बाजूच्या टेकडीवरून चालून आली. दोन्हीकडून आलेल्या सैन्यासमोर राणींचा निभाव लागला नाही. परिस्थिती ओळखून त्या काही स्वारांनिशी बाहेर पडल्या. थोडे पुढे जाताच एका ओढ्यापाशी त्यांचा घोडा अडला. नेहमीचा सारंगी नावाची घोडी [[घोडा]] शेवटच्या लढाईत त्यांच्याबरोबर नव्हता. काही केल्या [[घोडा]] ओढा ओलांडत नव्हता. तिथे इंग्रजांशी लढत असताना राणी लक्ष्मीबाई रक्‍तबंबाळ होऊन घोड्यावरून खाली कोसळल्या. त्यांचा डाव्या कुशीतही तलवार घुसली, परंतु पुरुषी वेशात असलेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना इंग्रज ओळखू शकले नाहीत. ते पुढे निघून गेले. घायाळ झालेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना सेवक रामचंद्र देशमुखांनी फुलबाग येथील बाबा गंगादास यांच्या मठात आणले. परंतु त्यांची उपचार करण्याची इच्छा नव्हती. आपला देह क्रूर इंग्रजांच्या हाती लागू नये अशी त्यांची इच्छा होती. फुलबाग येथे बाबा गंगादास यांच्या मठात  बांदा के नवाब बहादुर अली दृतीय यांनी मुखाग्नी दिली. झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांनी वयाच्या तेविसाव्या वर्षी मरण स्वीकारले आणि अशाप्रकारे एका शूर राणीला रणांगणात वीरमरण आले.

१७ जूनच्या संध्याकाळी विरांगणा राणी लक्ष्मीबाई स्वर्गसिधारी गेल्या. 

१८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना मृत घोषित केले. आणि म्हणून आज पर्यंत १८ जूनला त्यांची पुण्यतिथी साजरी होते.

== विशेष, असली चित्र आणि दामोदरराव वंश ==

ब्रिटिशांनी राणी लक्ष्मीबाईचा उल्लेख `’हिंदुस्थानची जोन ऑफ आर्क' असा केला. क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता ठरलेल्या या राणीवर अनेक काव्ये, [[पोवाडे]] रचले गेले. राणी लक्ष्मीबाईंचे विचार आजच्या काळातही खूप प्रेरणादायी आहेत. राणी लक्ष्मीबाईंच्या ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थानावर इ.स. १९६२ मध्ये त्यांचा अश्वारूढ पुतळा स्थापन करण्यात आला.  ते समाधीस्थान पाहिल्यानंतर कविवर्य [[भा. रा. तांबे]] यांनी पुढील यथार्थ ओळी सुचल्या.
``* रे हिंद बांधवा, थांब या स्थळी। अश्रू दोन ढाळी।।&lt;br/&gt;
ती पराक्रमाची ज्योत मावळे । इथे झांशिवाली।। 

* खूब लड़ी मर्दानी वो तो झॉंसी वाली रानी थी।  ..कवयित्री : सुभद्रा कुमारी चौहान

'''राणी लक्ष्मीबाईंचे असली चित्र''' 

राणी लक्ष्मीबाईंच्या सावत्र आई चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई मोरोपंत तांबे यांच्यानुसार १८५० व १८५७ साली आग्रा येथून एक चित्रकार आलेला त्याने राणी लक्ष्मीबाईंचे काही चित्र काढले.

१) १८५० साली महाराजा गंगाधरराव यांच्या आदेशावरून हस्ती दंताच्या फलकावर वधूवेषातील राणी लक्ष्मीबाईंचे चित्र काढले. हे चित्र १८६१ साली इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात ठेवले गेले. कालांतराने ह्या चित्राचे फोटो मागवून राणीचे भाचे गोविंदराव तांबे यांनी महाराष्ट्रीय शैलीत चित्र काढून घेतले. हे चित्र आज ही महाराष्ट्रातील नेवाळकर व तांबे कुटुंबाकडे रत्‍नागिरी येथे आहे.२०२१ व २०२२ साली ह्या चित्राला रंगविण्याचे काम महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे पदाधिकारी समाजसेवक राणी झाशी इतिहासकार कुमार रितेशराजे ठाकूर यांनी केले.

२) १८५७ साली नोव्हेंबर महिन्यात राणी लक्ष्मीबाईंचे प्रसिद्ध सारंगी नावाच्या सफेद घैडीवर बसलेले चित्र रेखाटले गेले. ते आज इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात आहे.

३) १८६१ साली रतन कछवाहा नावाच्या झाशी राजचित्रकाराणे इंदूरच्या धनाढ्य बलिया सरदार यांच्या सांगण्यावरून एक काल्पनिक चित्र रेखाटले. त्यात राणी लक्ष्मीबाई ह्या ढाल व तलवार हाती घेतलेल्या योद्धा रूपात आहेत.

४) राणी लक्ष्मीबाईंचे सर्वत्र सिंहासनावर बसलेले चित्र पसरवले जाते. खर तर हे चित्र राणी लक्ष्मीबाईंचे नसून मराठा तंजावर संस्थानचे छत्रपती शिवाजी महाराज द्वितीय यांची कन्या राजकुमारी मुक्तांबाबाई राणीसाहेब छत्रपती यांची आहे. मुळचित्र हे इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात उपलब्ध आहे.

==झाशीच्या राणीवर लिहिली गेलेली ऐतिहासिक पुस्तके, कादंबऱ्या, काव्ये, चरित्रे, चित्रपट, नाटके==
* The Queen of Jhansi (मूळ इंग्रजी. लेखिका [[महाश्वेता देवी]]) हिंदी भाषांतर : सागरी सेनगुप्ता व मंदिरा सेनगुप्ता
* खूब लड़ी मर्दानी : झांसी की रानी (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका, २०१९; प्रमुख भूमिका - अनुष्का सेन, विकास माणकताला)
* झाशी : १८५७ - लेखक अविनाश वासुदेव पुराणिक 
* झॉंसीकी रानी : दूरचित्रवाणीवरील मालिका. हिचे १८-८-२००९ ते १९-६-२०११ या काळात ४८० भाग (एपिसोड्‌स) प्रसारित झाले होते.
* झाशीची रणचंडी : कादंबरी : लेखक पोपटराव भसे
* झाशीची राणी, [[ताराबाई मोडक]], [[माधव जुलियन]] - चरित्रे तीन पुस्तके एकत्रित (ललितकला शुक्ल, १९९६)
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक दा.वि. कुलकर्णी 
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वि.श्री. जोशी
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई’ : लेखक म.स. भावे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखिका प्रतिभा रानडे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वृंदावनलाल वर्मा
* झाशीची वाघीण : लेखक [[भास्कर महाजन]]
* झाशी राणी लक्ष्मीबाई : हिंदी पु्स्तक. लेखक :  रामप्रसाद एन.एस.
* झाशीची राणी : झाशी संस्थानच्या महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब ह्यांचे चरित्र : लेखक [[दत्तात्रेय बळवंत पारसनीस]] 
* मर्दानी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई हिच्या जीवनावरील कादंबरी, लेखक : [[विद्याधर गोखले]] 
* मर्दानी रणरागिणी ... : आत्मकथा स्वरूपातील ललित पुस्तक, लेखिका मंदा खापरे
* मनकर्णिका - दि क्वीन ऑफ झाशी (हिंदी चित्रपट, २०१७, दिग्दर्शक - केतन मेहता). या चित्रपटात [[अतुल कुलकर्णी]] यांनी  [[तात्या टोपे]]ंचे काम केले आहे.
* स्वोर्ड्‌स ॲन्ड स्केप्टर्स (हाॅलिवूडचा इंग्रजी चित्रपट, २०१८) (लक्ष्मीबाईंच्या भूमिकेत, इंडो-अमेरिकन अभिनेत्री देविका भिसे) (हा चित्रपट मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी अशा तीन भाषांमध्ये निघाला आहे.)
* वीज म्हणाली धरतीला (नाटक : लेखक [[वि.वा. शिरवाडकर]])
* वीरांगना लक्ष्मीबाई : हिंदी पुस्तक. लेखक : रामाश्रय सविता
* समरसौदामिनी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या जीवनावरील हृदयद्रावक कादंबरी, लेखक [[भा.द. खेर]] 
* [[सोहराब मोदी]] यांनी इ.स. १९५६ मध्ये 'झॉंसी की रानी' नावाचा भव्य हिंदी चित्रपट काढला होता. त्यात झाशीच्या राणीचे काम मोदी यांची पत्‍नी मेहताब हिने केले होते. हा भारतात बनलेला पहिला रंगीत (टेक्निकलर) चित्रपट होता.

==राणी लक्ष्मीबाईंचे पुतळे आणि चौक==
* ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थान
* नवी दिल्ली येथे 'रानी झांसी रोड आणि देशबंधु गुप्ता मार्ग' यांनी बनलेल्या चौकात.
* पुण्यात संभाजी उद्यानाजवळ (जंगली महाराज रोड)पुणे
* नागपूर येथे झांशी रानी चौकात बर्डी मार्ग येथे झांशीच्या  रानीचा पुतळा आहे. 
*कोल्हापूर येथील कावळा नाका येथे भव्य पुतळा आहे. 
*नागपूर येथे राणी झाँसी नावाचे मेट्रो स्थानक 
*राणी लक्ष्मीबाई चौक नावाचे मुंबईतील शीव/सायन येथील बेस्ट बस स्थानक 
*झाशीची राणी लक्ष्मीबाई उद्यान, बोरीवली, मुंबई
*राणी लक्ष्मीबाई मैदान व भाजी मंडई, मालाड
*राणी झांशी कंपाऊंड, ओसीपीएम स्कूल, राहुरी

== राणी लक्ष्मीबाईंचे नाव दिलेल्या संस्था==
* [[महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी]]&lt;nowiki/&gt;ची राणी लक्ष्मीबाई मुलींची सैनिकी शाळा, पिरंगुट (पुणे) 
* रानी लक्ष्मीबाई शाळा-समूह (लखनौ)
* लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय शारीरिक शिक्षण विद्यापीठ (ग्वाल्हेर)
* महाराणी लक्ष्मीबाई वैद्यकीय महाविद्यालय (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई मध्यवर्ती शेतकी विद्यापीठ (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय उद्यान (अंदमान-निकोबार)
* सुभाष चंद्र बोसांच्या इंडियन नॅशनल आर्मीमध्ये राणी लक्ष्मीबाईंच्या नावाने &quot;राणी झाँसी&quot; एक रेजिमेन्ट होती.
* १९५७ साली भारत सरकारने छापून प्रसिद्ध केलेल्या दोन पोस्टाच्या तिकिटांवर राणी लक्ष्मीबाईची छबी होती.
* राणी लक्ष्मीबाई विद्यालय यवतमाळ (महाराष्ट्र)

==राणी लक्ष्मीबाईच्या नावाचे पुरस्कार==
* उत्तर प्रदेश सरकारचा रानी लक्ष्मीबाई पुरस्कार (कुस्तीविद्येत प्रवीण असलेल्या साक्षी मलिक यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे.) 
* भारत सरकारचा राणी लक्ष्मीबाई स्त्री-शक्ती पुरस्कार
* मध्यप्रदेश सरकार वीरता दाखविणाऱ्या स्त्रीला ’वीरांगना लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करते. माउंट एव्हरेस्टवर यशस्वी चढाई करणाऱ्या [[बचेंद्री पाल|बच्छेंद्री पाल]] यांना हा पुरस्कार मिळाला होता. (इ.स. २०१३)

{{भारतीय स्वातंत्र्यलढा}}

==हे ही पाहा==
*[[राणी वेलू नचियार]]
==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:नेवाळकर, लक्ष्मीबाई गंगाधर}}
[[वर्ग:भारताचा इतिहास|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:झांसी संस्थान]]
[[वर्ग:इ.स. १८३५ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १८५८ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:मराठा साम्राज्यातील स्त्रिया]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>3mx9p4vxfux2zdcxx6xvohq8xmwg2b4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143768</id>
      <parentid>2143767</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:09:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B84:329E:5DC6:2181:55D:A15C</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62597" xml:space="preserve">{{मुखपृष्ठ सदर लेख उमेदवार}}
{{इतिहासलेखन}}
{{माहितीचौकट चळवळ चरित्र
| नाव = स्वातंत्र्यलक्ष्मी बुंदेलखंड धराधरीश्वरी राजराजेश्वरी सिंहासनाधिश्वरी झाशीची राज्ञी श्रीमंत सकल सौभाग्य संपन्न कांक्षीणी वज्रचुडेमंडित राजश्रीयाविराजीत सकलगुणमंडित सकललक्ष्मीअलंकृत पुण्यश्लोक राजमाता वीरांगना महाराज्ञी श्री राज्ञी लक्ष्मीबाई साहेब नेवाळकर महाराज!
| चित्र = rani_of_jhansi.jpg
| चित्र रुंदी = 220px 
| चित्र शीर्षक = झाशीची राणी वीरांगना महाराणी लक्ष्मीबाई 
| टोपणनाव = मनिकर्णिका, मनू, बाईसाहेब, छबिली, माँसाहेब
| जन्मदिनांक = [[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स. १८३५]] 
| जन्मस्थान = [[वाराणसी|काशी]], [[भारत]]
| मूळगाव = [[कोट रत्नागिरी]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
| संबधित नगर = कोट-कोलधे रत्नागिरी, धावडशी-सातारा, पुणे, बिठूर
| मृत्युदिनांक = {{मृत्यू दिनांक आणि वय|1858|6|17|1835|11|19}}[[जून १७]], [[इ.स. १८५८]] 
| मृत्युस्थान = [[ग्वालियर]], [[मध्य प्रदेश]]
| चळवळ = [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध]]
| संघटना = 
| पत्रकारिता लेखन = 
| पुरस्कार = 
| स्मारके = [[ग्वाल्हेर]]
| धर्म = [[हिंदू धर्म|हिंदू]]
| वडील नाव = मोरोपंत तांबे 
| आई नाव = भागीरथीबाई तांबे 
| पती नाव = [[गंगाधरराव नेवाळकर]]
| पत्नी नाव = 
| अपत्ये = दामोदर, आनंदराव (दत्तकपुत्र)
|सावत्र आई=चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई तांबे|सावत्र भाऊ=चिंतामणी मोरोपंत तांबे}}
'''महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब गंगाधरराव नेवाळकर''', म्हणजेच ''झाशीची राणी लक्ष्मीबाई'', ([[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स.१८३५]] - [[जून १७]], [[इ.स. १८५८]]) या एकोणिसाव्या शतकातील [[झाशी]] राज्याच्या राणी होत्या. हिंदुस्थानात इ.स. १८५७ च्या [[ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी]]विरुद्ध झालेल्या स्वातंत्र्य उठावातील या एक अग्रणी सेनानी होत्या. त्यांच्या शौर्याने त्यांना ‘क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता’ म्हणून जनमानसात अढळ स्थान प्राप्त झाले आहे.

== बालपण ==
महाराणी लक्ष्मीबाईंचे मूळ नाव मनिकर्णिका होते. त्यांचे वडील [[मोरोपंत तांबे]] हे पुण्याच्या पेशव्यांच्या आश्रयाला होते.  तांबे कुटुंब मूळचे '''रत्‍नागिरी''' जिल्ह्यातील '''कोलधे''' गावचे होते जन्म भागीरथी बाई यांच्या पोटी [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशातील]] [[काशी]] येथे जेष्ठ मास शुक्ल पक्ष सप्तमी, गुरुवार १७ जून १८५८ रोजी झाला होता.

तांबे हे मुळनिवासी कोलधे ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. व्यवसायानिमित्त पुणे व सातारा येथे स्थायी झाले. तर नेवाळकर हजार मुळनिवासी कोट ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. पेशव्यांनी त्यांना जळगावच्या पारोळा येथील जहागीर दिली. व कालांतराने झाशी संस्थानची सुभेदारी दिली. १८१८ नंतर इंग्रजांशी तह करून नेवाळकरांनी झाशी वंशपरंपरागत घेऊन &quot;महाराजा&quot; ही पदवी धारण केली.

== व्यक्तिमत्त्व ==
धोरणी, चतुर, युद्धशास्त्रनिपुण, शूर आणि थोर कर्तृत्व व नेतृत्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई जन्मतः कोणत्याही राजघराण्यातील नसल्या तरी राजघराण्याशी संबंधित व्यक्तींमध्ये वावरलेल्या, वाढलेल्या होत्या. अश्वपरीक्षेचे सर्व मापदंड माहीत असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई घोडेस्वारी करण्यातही वाकबगार होत्या. त्या काळी पूर्ण हिंदुस्थानात श्रीमंत धोंडोपंत बाजीराव पेशवे व नानासाहेब पेशवे आणि  जयाजी शिंदे व महाराणी लक्ष्मीबाई या तिघांशिवाय कोणीही अचूक अश्वपरीक्षा करणारा नव्हता. अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाईंनी युद्धशास्त्रातही प्रावीण्य मिळविले. बाजीरावांच्या पदरी बाळंभट देवधर नावाचे उत्तम कसरतपटू आणि कुस्तीगीर होते. त्यांनीच मल्लविद्येत पारंगत होण्यासाठी [[मल्लखांब]] नावाचा कसरतीचा वेगळा प्रकार शोधून काढला. मनाची एकाग्रता, विलक्षण चपळता, शरीराचा तोल सांभाळण्याचे पूर्ण कौशल्य, काटकपणा आणि चतुरस्र भान वृद्धिंगत करणाऱ्या मल्लखांब विद्येतही राणी लक्ष्मीबाई तरबेज झाल्या.

महाराणी लक्ष्मीबाईंचे वैशिष्ट्य म्हणजे पुरुषप्रधान संस्कृती असणाऱ्या समाजाने एका विधवा राणीला दुर्लक्षित करू नये म्हणून त्यांनी धोरणीपणाने पुरुषी पोषाखात वावरण्याचे ठरवले.

१९ मे इ.स. १८४२ मध्ये त्यांचा विवाह [[झांसी संस्थान|झाशी संस्थानाचे]] राजे झाशी नरेश श्रीमंत महाराजाधिराज महाराजा [[गंगाधरराव नेवाळकर]] यांच्याशी झाला. तेव्हा त्यांचे नाव बदलून लक्ष्मी असे ठेवण्यात आले. लग्नानंतर झाशीच्या प्रजाजनांत राणीबद्दल विशेष प्रेम निर्माण झाले.

दरबाराचे कामकाज राणीने पाहणे गंगाधररावांस पसंत नसल्याने मिळालेल्या वेळेचा उपयोग राणी लक्ष्मीबाईंनी स्वत्व जपण्यासाठी केला. त्यांनी आपला रोजचा व्यायाम, कसरत, घोडेस्वारी, तलवारबाजी नियमित सुरू ठेवली.

महाराज गंगाधरराव नेवाळकर व महाराणी लक्ष्मीबाई यांना मुलगा झाला परंतु तीन महिन्याचा असताना तो मृत्यू पावला. मुलाच्या रूपाने वारस मिळाल्याच्या आनंदात असणारे गंगाधररावही या गोष्टीने दुःखी झाले. त्यांनी वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आनंदराव मुलाला दत्तक घेऊन त्याचे ''दामोदर'' असे नाव ठेवले. २१ नोव्हेंबर इ.स. १८५३ मध्ये महाराज गंगाधररावांचे निधन झाले.

== झाशी संस्थान खालसा ==
[[ईस्ट इंडिया कंपनी]]द्वारे [[ब्रिटिश भारत|ब्रिटिश सरकार]] [[झाशी संस्थान]] खालसा करणार नाही असे पूर्वीपासून झाशीच्या ब्रिटिशांशी असणाऱ्या मैत्रीपूर्ण संबंधांवरून राणी लक्ष्मीबाईंना वाटत होते. त्यासाठी लक्ष्मीबाई स्वतः ईस्ट इंडिया कंपनीशी पत्रव्यवहार करत होत्या. या पत्रव्यवहारातून त्यांनी कंपनी सरकारचा अन्याय, बेकायदेशीरपणा आणि खोडसाळपणा उघड केला. एका पत्रात त्यांनी ''झाशी संस्थान खालसा केले, तर पूर्ण हिंदुस्थानातील लोकांना हळहळ वाटेल. परिणामी हिंदुस्थानातील लोकांना ब्रिटिशांबद्दल भरवसा, विश्वास वाटेल का?'', अशी शंका व्यक्त करून कंपनीला एक प्रकारचे आव्हान दिले. कंपनी सरकारच्या बेजबाबदार अनैतिक कृत्यांनी व कंपनीच्या अधिकाराला आव्हान देण्याचे धारिष्ट्य करणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई या देशातील पहिल्या काही व्यक्तींमधील एक होत्या.

परंतु हिंदुस्थानातील संस्थाने खालसा करण्याचा निर्णय [[गव्हर्नर जनरल डलहौसी]]ने घेतलेलाच असल्याने झाशी संस्थानही खालसा करण्यात आले. १३ मार्च, इ.स. १८५४ रोजी [[झाशी]]च्या जनतेला उद्देशून जाहीरनामा काढण्यात आला. त्यानुसार दत्तक विधान नामंजूर करून झांशी संस्थान ब्रिटिश सरकारांत विलीन करण्यात आले. त्या वेळीच स्वाभिमानी राणीने ''मी माझी झाशी देणार नाही'' असे स्फूर्तिदायक उद्गार काढले.

झाशी खालसा झाल्यावर राणी लक्ष्मीबाईंना किल्ला सोडून शहरातील राजवाड्यात राहायला यावे लागले. राणी लक्ष्मीबाईंना पदच्युत झाल्याचा अपमान सहन करीत काही काळ शांत बसावे लागले होते.
[[File:Jhansi Fort and city.jpg|thumb|झाशीचा किल्ला]]

== इ.स. १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध ==
इ.स. [[१८५७चा उठाव]] हा संपूर्ण हिंदुस्थानात झाला. त्याप्रमाणे ५ जून, १८५७ ला झाशीतही शिपायांचा उद्रेक झाला. केवळ ३५ शिपायांनी इंग्रजांना पळवून लावले. या परिस्थितीत इंग्रजांच्या परवानगीची वाट न पाहता राणी लक्ष्मीबाई किल्ल्यावर राहण्यास गेल्या. पुढे २२ जुलै, इ.स. १८५७ ला ब्रिटिशांनी राणींना झाशीची अधिकारसूत्रे हाती घेण्यास सांगितले. राणी पुन्हा राज्यकर्त्या झाल्या होत्या, परंतु अतिशय बिकट परिस्थितीत त्यांच्या हाती राज्यकारभार आला होता. मनुष्यबळ नव्हते आणि खजिनाही रिकामाच होता. प्रजेच्या मनात असुरक्षित भविष्याबद्दल भीती होती. परंतु तरीही लक्ष्मीबाईंनी खंबीरपणाने परिस्थिती हाताळली. जुन्या विश्र्वासातील लोकांना परत बोलावून त्यांना काही अधिकाराची पदे दिली. दिवाण लक्ष्मणरावांना प्रधानमंत्री, तर प्रत्यक्ष वडिलांना - मारोपंत तांब्यांना - खजिनदार केले. लक्ष्मणरावांचा भाऊ, मुलगा तसेच मुन्सफ, भोलानाथ, आणि नामांकित गोलंदाज खुदाबक्ष यांना फौजेचे व शस्त्रास्त्रांच्या जोडणीचे काम दिले. बंडखोर ठाकुरांना धोरणीपणाने आपल्या बाजूस वळविले; राज्याच्या सल्लागार मंडळात सामील करून घेतले. ब्रिटिशांनी निकामी केलेल्या २२ तोफा पुन्हा सुरू करून तोफगोळ्यांची निर्मितीही सुरू केली. इंग्रजांविरुद्ध बंड करणाऱ्या विद्रोही शिपायांना आपल्या सैन्यात सामील करून घेतले. परकीयांविरुद्ध लढण्याची तयारी करीत असतानाच राणींनी प्रजेचा स्वाभिमान, निष्ठा वाढवण्याचा व आनंद जपण्याचा प्रयत्न केला. दानशूर, श्रद्धाळू व दयाळू लक्ष्मीबाईंनी थंडीत कुडकुडणाऱ्या हजार-दीड हजार गरिबांना, साधू-संन्याशांना उबदार कपड्यांचे वाटप केले. स्वतःबरोबर प्रजेच्या श्रद्धा जपणाऱ्या राणीने गोवध बंदी  केली. त्यांनी किल्ल्यावर [[रंगपंचमी]]सारखा सण साजरा करून स्त्रियांसाठी हळदी-कुंकवाचे कार्यक्रम केले.

अशा प्रकारे प्रशासन, सैन्य व कल्याणकारी कामे यांची चोख व्यवस्था लावून स्वराज्य असल्याचा विश्र्वास राणी लक्ष्मीबाईंनी जनतेत निर्माण केला. प्रजेला मुक्त मनाने आपल्या आवडीच्या गोष्टी करण्यासाठी, त्यांच्या कलेची जोपासना करण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी झाशीमध्ये मराठी नाटकांचे प्रयोग घडवून आणले. मराठी भाषिकांसाठी रासक्रीडा, चित्रलेखा, बाणासूर इ. नाटके योजली. स्वतःही नाटकांचा आनंद घेतला. एक स्थिर, सुरक्षित, समृद्ध व सुसंस्कृत राज्य घडवण्याचा प्रयत्न राणी लक्ष्मीबाईंनी केला. यामुळे राणी आणि झाशीतील प्रजा यांच्यातील नाते दृढ झाले.

दरम्यान २१ मार्च, इ.स. १८५८ ला सकाळीच सर ह्यू रोज आपल्या फौजेसह झाशीजवळ आला. त्याने राणीस निःशस्त्र भेटीस यावे किंवा युद्धास तयार राहावे असे कळविले. ब्रिटिशांनी केलेल्या विश्र्वासघातामुळे, अन्यायामुळे ‘भारतात विदेशी शासन नकोच’ अशा ठाम मताच्या राणींनी भेटीस जाण्याचे नाकारले. त्याच वेळी [[तात्या टोपे]] यांच्याशी संधान बांधून एका बाजूने इंग्रजांवर हल्ला करण्यास सुचविले.

उत्तम प्रतीचा सेनानी आणि कर्तबगार राजकारणी असणाऱ्याया ह्यू रोजने झाशीच्या किल्ल्यावर मारा करण्यासाठी आजुबाजूच्या टेकड्यांवर कब्जा मिळविला. त्या टेकड्यांवर तोफा चढवल्या. २-३ दिवस झाशीची बाजू अभेद्य होती. घनगर्ज भवानीशंकर, कडक बिजली या तोफा आपल्या नावाप्रमाणे कार्यरत होत्या. &quot;घौसखान&quot; याने तर तोफेमधून असा मारा  केला, की त्यामुळे दोन शिवमंदिरे वाचली.  या गोष्टीसाठी आजही [[झाशी]]तील लोक त्याला धन्यवाद देतात. युद्धाच्या ९ व्या दिवशी इंग्रजांनी पश्चिमेकडील तोफ बंद पाडून त्या बाजूच्या तटाला खिंडारे पाडली. ही खिंडारे बुजवण्यासाठी रातोरात काम केले गेले. त्या वेळी चुना, दगड, विटा यांची  ने-आण करण्याचे काम स्त्रियांनी केले होते हे विशेष.

शेवटी ब्रिटिशांना फितुरांनीच साथ दिली. झांशीमधील शंकर किल्ल्यावरील मोठ्या विहिरीतून संपूर्ण झांशीला पाणी पुरवठा व्हायचा, ती विहीर आणि जिथे दारुगोळा तयार व्हायचा, तो कारखाना, ही दोन ठिकाणे इंग्रजांनी उद्ध्वस्त केली. अशा स्थितीत राणींची आशा पेशव्यांकडून येणाऱ्या मदतीवर होती. त्याप्रमाणे ३१ मार्चला तात्या टोपेंचे सैन्य आले. परंतु इंग्रजांपुढे त्यांचा टिकाव लागला नाही.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=१०१ कर्तुत्वान स्त्रिया|last=कर्वे|first=स्वाती|publisher=उत्कर्ष प्रकाशन|year=२०१४|isbn=978-81-7425-310-1|location=पुणे|pages=३९}}&lt;/ref&gt;

राणी लक्ष्मीबाईंनी सर्व फौजेला धीर देताना स्वतःच्या बळावरच लढण्याचे आवाहन केले. एवढेच नाही तर ‘रणांगणात तुम्हाला मृत्यू आला, तर तुमच्या विधवांच्या निर्वाहाची व्यवस्था मी करेन’ असे आश्र्वासन दिले.  राणीचे डावे-उजवे हात असणारे &quot;खुदाबक्ष आणि घौसखान&quot; इंग्रजांच्या गोळीबारात मृत्युमुखी पडल्यावर मात्र बिकट परिस्थिती निर्माण झाली. ब्रिटिश सैन्य शिड्या लावून शहरात उतरले. शांत, सुंदर शहराची होणारी वाताहत पाहून राणी संतापल्या आणि त्यांनी प्रत्यक्ष रणांगणात उतरण्याचा निर्णय घेतला व तो अंमलात आणला. संतापलेल्या राणीची [[तलवार]] अशी तळपत होती, की समोर येणारा गोरा शिपाई गारदच होत होता. त्यांचे धैर्य, शौर्य, आवेश पाहून ह्यू रोजही थबकला. तरीही एका अनुभवी सरदाराने पुढचा धोका लक्षात घेऊन लक्ष्मीबाईंना परत किल्ल्यावर नेले. सर्व फौजी अधिकाऱ्यांशी लक्ष्मीबाईंनी चर्चा केली आणि निर्णयानुसार रातोरात त्यांनी झाशी सोडले. सतत ११ दिवस राणींनी ब्रिटिशांना झुलवत ठेवले. लढाईचा साक्षीदार ह्यूज रोजनेही म्हटले की ‘राणी लक्ष्मीबाई सर्वोत्कृष्ट सैनिक आणि सर्वाधिक हिंमतवान व्यक्ती होती.’

या पराभवानंतर राणी पेशव्यांबरोबर [[ग्वाल्हेर]]ला गेली. तेथेही स्वस्थ न बसता लक्ष्मीबाईंनी आपल्या सैन्याची कवायत नियमित चालू ठेवली. सैन्यांमध्ये फिरून, सैनिकांची चौकशी करीत, इंग्रजांना रोखण्यासाठी कशा प्रकारे मोर्चे बांधणी करावी याविषयी त्यांनी चर्चा केली. याच वेळी १७ जून इ.स. १८५८ रोजी सकाळीच ब्रिटिश अधिकारी स्मिथ सैन्यासह ग्वाल्हेरच्या अगदी जवळ कोटा की सराय येथे येऊन पोहोचला. त्याने त्वरित हल्ला चढवला. लक्ष्मीबाईंनी  रणांगणात धाव घेतली. लक्ष्मीबाई तलवारीचे सपसप वार करीत समोर येणाऱ्या ब्रिटिश सैन्याला कापून काढत होत्या. आवेगाने, विजेसारख्या तळपणाऱ्या राणींकडे पाहून त्यांचे सैन्यही त्वेषाने लढले. इंग्रज अधिकारी स्मिथचे सैन्य मागे हटणारच होते, त्याच वेळी नव्या दमाची एक फौज बाजूच्या टेकडीवरून चालून आली. दोन्हीकडून आलेल्या सैन्यासमोर राणींचा निभाव लागला नाही. परिस्थिती ओळखून त्या काही स्वारांनिशी बाहेर पडल्या. थोडे पुढे जाताच एका ओढ्यापाशी त्यांचा घोडा अडला. नेहमीचा सारंगी नावाची घोडी [[घोडा]] शेवटच्या लढाईत त्यांच्याबरोबर नव्हता. काही केल्या [[घोडा]] ओढा ओलांडत नव्हता. तिथे इंग्रजांशी लढत असताना राणी लक्ष्मीबाई रक्‍तबंबाळ होऊन घोड्यावरून खाली कोसळल्या. त्यांचा डाव्या कुशीतही तलवार घुसली, परंतु पुरुषी वेशात असलेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना इंग्रज ओळखू शकले नाहीत. ते पुढे निघून गेले. घायाळ झालेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना सेवक रामचंद्र देशमुखांनी फुलबाग येथील बाबा गंगादास यांच्या मठात आणले. परंतु त्यांची उपचार करण्याची इच्छा नव्हती. आपला देह क्रूर इंग्रजांच्या हाती लागू नये अशी त्यांची इच्छा होती. फुलबाग येथे बाबा गंगादास यांच्या मठात  बांदा के नवाब बहादुर अली दृतीय यांनी मुखाग्नी दिली. झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांनी वयाच्या तेविसाव्या वर्षी मरण स्वीकारले आणि अशाप्रकारे एका शूर राणीला रणांगणात वीरमरण आले.

१७ जूनच्या संध्याकाळी विरांगणा राणी लक्ष्मीबाई स्वर्गसिधारी गेल्या. 

१८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना मृत घोषित केले. आणि म्हणून आज पर्यंत १८ जूनला त्यांची पुण्यतिथी साजरी होते.

== विशेष, असली चित्र आणि दामोदरराव कथा आणि वंश ==

ब्रिटिशांनी राणी लक्ष्मीबाईचा उल्लेख `’हिंदुस्थानची जोन ऑफ आर्क' असा केला. क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता ठरलेल्या या राणीवर अनेक काव्ये, [[पोवाडे]] रचले गेले. राणी लक्ष्मीबाईंचे विचार आजच्या काळातही खूप प्रेरणादायी आहेत. राणी लक्ष्मीबाईंच्या ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थानावर इ.स. १९६२ मध्ये त्यांचा अश्वारूढ पुतळा स्थापन करण्यात आला.  ते समाधीस्थान पाहिल्यानंतर कविवर्य [[भा. रा. तांबे]] यांनी पुढील यथार्थ ओळी सुचल्या.

``* रे हिंद बांधवा, थांब या स्थळी। अश्रू दोन ढाळी।।&lt;br/&gt;
ती पराक्रमाची ज्योत मावळे । इथे झांशिवाली।। 

* खूब लड़ी मर्दानी वो तो झॉंसी वाली रानी थी।  ..कवयित्री : सुभद्रा कुमारी चौहान

'''राणी लक्ष्मीबाईंचे असली चित्र''' 

राणी लक्ष्मीबाईंच्या सावत्र आई चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई मोरोपंत तांबे यांच्यानुसार १८५० व १८५७ साली आग्रा येथून एक चित्रकार आलेला त्याने राणी लक्ष्मीबाईंचे काही चित्र काढले.

१) १८५० साली महाराजा गंगाधरराव यांच्या आदेशावरून हस्ती दंताच्या फलकावर वधूवेषातील राणी लक्ष्मीबाईंचे चित्र काढले. हे चित्र १८६१ साली इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात ठेवले गेले. कालांतराने ह्या चित्राचे फोटो मागवून राणीचे भाचे गोविंदराव तांबे यांनी महाराष्ट्रीय शैलीत चित्र काढून घेतले. हे चित्र आज ही महाराष्ट्रातील नेवाळकर व तांबे कुटुंबाकडे रत्‍नागिरी येथे आहे.२०२१ व २०२२ साली ह्या चित्राला रंगविण्याचे काम महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे पदाधिकारी समाजसेवक राणी झाशी इतिहासकार कुमार रितेशराजे ठाकूर यांनी केले.

२) १८५७ साली नोव्हेंबर महिन्यात राणी लक्ष्मीबाईंचे प्रसिद्ध सारंगी नावाच्या सफेद घैडीवर बसलेले चित्र रेखाटले गेले. ते आज इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात आहे.

३) १८६१ साली रतन कछवाहा नावाच्या झाशी राजचित्रकाराणे इंदूरच्या धनाढ्य बलिया सरदार यांच्या सांगण्यावरून एक काल्पनिक चित्र रेखाटले. त्यात राणी लक्ष्मीबाई ह्या ढाल व तलवार हाती घेतलेल्या योद्धा रूपात आहेत.

४) राणी लक्ष्मीबाईंचे सर्वत्र सिंहासनावर बसलेले चित्र पसरवले जाते. खर तर हे चित्र राणी लक्ष्मीबाईंचे नसून मराठा तंजावर संस्थानचे छत्रपती शिवाजी महाराज द्वितीय यांची कन्या राजकुमारी मुक्तांबाबाई राणीसाहेब छत्रपती यांची आहे. मुळचित्र हे इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात उपलब्ध आहे.

'''युवराज दामोदरराव नेवाळकर'''

झांशी युवराज श्रीमंत श्री दामोदरराव गंगाधरराव नेवाळकर 

झाशीच्या महाराणी राणी लक्ष्मीबाई आणि महाराजा गंगाधरराव नेवाळकर यांनी २० नोव्हेंबर १८५८ रोजी आपल्या परिवारातील बंधू वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आई विना असलेल्या लहान मुलास दत्तक घेतले. त्याचे नाव होते आनंदराव. दत्तक विधान झाल्यावर त्याचे नाव आपल्या मृत बाळाच्या नावावर दामोदरराव असे ठेवले. ह्याच मुलास पाठिशी बांधून महाराणी लक्ष्मीबाई रणांगणात लढल्या.

युवराजांची माहिती :- 

झाशी घराण्याचे मूळ पुरुष हरी रघुनाथराव नेवाळकर यांना दोन पुत्र होते. एक दामोदरपंत आणि दुसरा खंडेराव. दामोदरपंतांचा वंश हा झाशीचा राजवंश आहे. खंडेरावांचा वंश पारोळा, जळगाव, महाराष्ट्र येथे जहागिरदार होता. ह्याच पारोळा जहागिरदार कुटुंबातील वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या घरी दामोदररावांचा जन्म झाला. वासुदेवराव आपल्या पत्नीसह पारोळा येथे राहत. ते दरवर्षी दसरा सणानिमित्त आपल्या चुलत बंधू झांशी महाराजा गंगाधरराव नेवाळकर यांच्याकडे झाशीला जात असे. १८४९ साली दसरा सणानिमित्त झांशीला गेले असता तिकडेच शंकरगड महालात त्यांच्या पत्नी प्रसुती झाल्या आणि १५ नोव्हेंबर १८४९ रोजी आनंदरराव मुलाचा जन्म झाला. आणि ते पुन्हा पारोळा आले. 

पारोळा येथे त्यांच्या पत्नीचे निधन झाले होते. १८५३ साली ते झांशीला आले. ह्याच दरम्यान महाराज गंगाधरराव यांनी पुत्र दत्तक घेण्याचे ठरवले. महाराणी लक्ष्मीबाई आपल्या मृत मुला प्रमाणे आनंदरावास ही खुप स्नेह करीत. आणि म्हणूनच २० नोव्हेंबरला आनंदरावास दत्तक घेतले गेले. व नाव दामोदरराव असे ठेवले. दत्तक पुत्रासंबधी व नेवाळकर आणि इंग्रज यांच्यात झालेल्या जुन्या कराराची आठवण देत महाराजांनी कंपनी सरकारला पत्र लिहिले. मेजर एलिस यांनी दत्तक पुत्राची सर्व कागदपत्रे कंपनी सरकार पर्यंत पोहोचवली. ३१ डिसेंबर १८५३ रोजी ब्रिटिश कंपनी अधिकाराने दत्तक पुत्रास मंजूरी दिली. 

दत्तकविधीच्या दुसऱ्या दिवशी महाराज गंगाधरराव यांचे २१ नोव्हेंबर १८५३ रोजी दुपारी ३ वाजता निधन झाले. राणी लक्ष्मीबाईंनी दामोदररावाच्या नावे झांशीची सुत्रे हाती घेतली आणि बुंदेलखंड साम्राज्ञी बनून शेतकऱ्यांचा कर माफ करणे, सुखसोयी,आणि रामराज्य स्थापित केले. परंतू इंग्रजांनी गंगाधरराव यांच्या मागणिला विरोध करत नविन पॉलिसी doctrine of laps अंतर्गत झांशी खालसा केले. १५ मार्च १८५४ रोजी राणी किल्ला सोडून राणी महालात राहण्यास गेल्या. १८५७ च्या संग्रामानंतर १० जून १८५७ रोजी राणी लक्ष्मीबाईंचा राज्याभिषेक होऊन सिंहासनाधिश्वरी राजराजेश्वरी बनून पुन्हा झांशीचा कारभार पाहिला. 

४ एप्रिल १८५८ रोजी बाईसाहेब झाशी सोडून काल्पीला गेल्या. लोककथेनुसार बाईसाहेबांनी आपल्या दत्तकपुत्रास पाठिशी बांधून सारंगी घोडीवर स्वार होऊन किल्ल्याच्या ३० पिट उंच तटावरून खाली उडी मारली आणि मारत कापत काल्पीला गेल्या. काल्पीला घनघोर युद्ध झाले. पुढे कोंच, काल्पी, गोपाळपूर, मुरार आणि ग्वाल्हेर अश्या भागात लढाई लढल्या.

१७ जून १८५८ रोजी सायंकाळी कोटा की सराय येथे जख्मी अवस्थेत असताना राणी लक्ष्मीबाईंनी गंगादास बाबांच्या मठात दामोदररावाला त्यांच्या विश्वासू सेवक रामचंद्र राव देशमुख आणि काशीबाई कुनवीन यांच्याकडे सोपवले. आणि हर हर महादेव घोषणा देत शेवटचा हुंदका देत राणीने प्राण सोडले. राणीच्या शेवटच्या इच्छेप्रमाणे त्यांच्या शरीराला ब्रिटिश हात लावणार नाही ह्याची काळजी घेतली गेली. आणि पवित्र शरिराचे दहन बाबा गंगादासच्या मठात झाले. राणीस मुखाग्नी दामोदर, तात्या टोपे, काशीबाई कुनवीन, रामचंद्रराव, बांदा नवाब यांनी दिले. आणि चिरंतर काळासाठी रणमार्तंड स्वातंत्र्य सौदामिनी अजरामर झाली. आज फुलबागेत त्यांची समाधी आहे. १८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना अधिकृतपणे मृत घोषित केले. म्हणून आज १८ जूनला बलिदान दिन साजरा केला जातो. 

राणीच्या मृत्यूनंतर राणीचा निळा चंदेरी फेटा, रत्नजडित तलवार, सोन्याचे गोठ आणि मोत्यांची माळ दामोदररावांना देण्यात आली. रामचंद्र राव आणि काशीबाई यांनी दोन वर्षे दामोदरला इंग्रजांपासून वाचवताना बुंदेलखंडमधील चंदेरी, सागर, ललितपूरच्या जंगलात भटकत राहीले. दुर्दैवाने रामचंद्र राव यांचे निधन झाले. दामोदर जेव्हा-जेव्हा राणी लक्ष्मीबाईंसोबत महालक्ष्मी मंदिरात जायचे तेव्हा त्यांच्यासोबत ५०० पठाण अंगरक्षकही असायचे. एकेकाळी राजेशाही थाटात राहणाऱ्या या राजपुत्राला मेजर प्लीकने इंदूरला त्याच्या नातेवाईकांकडे पाठवले.

दामोदररावांचे जन्मदाते वासुदेव रावांचे थोरले बंधू काशिनाथ हरिभाऊ नेवाळकर ऊर्फ लालाभाऊ हे १८५२ मध्ये ते झाशीचे तहसीलदार होते. त्यांची पत्नी झाशी सोडून १८७१ मध्ये इंदूरला आली होती. त्या नात्याने दामोदररावांच्या काकू होत्या. यांच्याकडे राणीचा हा दत्तकपुत्र राहत होता. 

५ मे १८६० रोजी इंदूरच्या रिचमंड शेक्सपियर या रेजिमेंटने दामोदरचे पालनपोषण मुन्शी पंडित धर्मनारायण काश्मिरी यांच्याकडे सोपवले. दामोदरला इंदूरचे अधिपती होळकर राजांचीही मदत मिळाली. दामोदर यांना केवळ १५० रुपये मासिक पेन्शनची रक्कम देण्यात आली. त्यातूनच त्यांचा उदरनिर्वाह चालत होता. एकेकाळी दामोदर राव हे झाशी संस्थानाचे राजपुत्र होते ज्यांना मासिक ६ लाख रुपये पेन्शन मिळत होती. आज मात्र त्यांची अवस्था बिकट झाली. त्यांचे वडील वासुदेव राव यांच्याकडेही भरपूर संपत्ती होती. जेव्हा राणी झाशीने दामोदररावास दत्तक घेतले तेव्हा इंग्रजांनी त्याच्याकडून ६ लाख रुपये घेतले आणि सांगितले की राजकुमार प्रौढ झाल्यावर हे पैसे दिले जातील. पण हे पैसे त्याला कधीच मिळाले नाहीत. आणि या राजपुत्राला इंग्रजांच्या तुकड्यांवर जगावे लागले.

इंदूरमध्येच दामोदररावांचा विवाह वासुदेवराव माटोरकर यांच्या मुलीशी झाला. १८७२ मध्ये त्यांच्या पत्नीचे निधन झाले. त्यानंतर बळवंतराव मोरेश्वर शिरदेर यांच्या मुलीशी त्यांचा पुनर्विवाह झाला. आणि २३ ऑक्टोबर १८७९ रोजी त्यांना लक्ष्मण राव नावाचा मुलगा झाला. दामोदररावांनी त्यांच्या आईच्या अर्थात झाशीच्या राणीच्या स्मरणार्थ त्यांच्या स्मृतीतून एक चित्र बनवले. राणी लक्ष्मीबाई सारंगी घोड्यावर बसल्या आहेत, दामोदररावांना मागे बांधले आहे. दामोदर जिवंत असेपर्यंत या चित्राची पूजा करत असत. ही चित्रे आजही इंदूरमधील राणीच्या झांसीवाले वंशजांकडे आहे. दामोदररावांनी ६ लाख रुपये आणि झाशीसाठी खूप संघर्ष केला पण त्यांना झाशी राज्याचा वारस हक्क आणि ६ लाख रुपये कधीच मिळाले नाहीत. 

२८ मे १९०६ रोजी राजपुत्र आणि झाशी राज्याचे भावी महाराजा दामोदरराव गंगाधरराव नेवाळकर यांचे वयाच्या ५८ व्या वर्षी वैकुंठवासी झाले. आजही झाशीचे राजघराणे आणि राणीची पिढी इंदूरमध्ये झाशीवाले हे नाव लावून त्यांचे सामान्य जीवन जगत आहे. 

नेवाळकर मुळ कुटुंब महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील त्यांच्या मूळ लांजा तालुक्यात राहतात. हे गाव म्हणजे नेवाळकरांचे माहेरघर!

==झाशीच्या राणीवर लिहिली गेलेली ऐतिहासिक पुस्तके, कादंबऱ्या, काव्ये, चरित्रे, चित्रपट, नाटके==
* The Queen of Jhansi (मूळ इंग्रजी. लेखिका [[महाश्वेता देवी]]) हिंदी भाषांतर : सागरी सेनगुप्ता व मंदिरा सेनगुप्ता
* खूब लड़ी मर्दानी : झांसी की रानी (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका, २०१९; प्रमुख भूमिका - अनुष्का सेन, विकास माणकताला)
* झाशी : १८५७ - लेखक अविनाश वासुदेव पुराणिक 
* झॉंसीकी रानी : दूरचित्रवाणीवरील मालिका. हिचे १८-८-२००९ ते १९-६-२०११ या काळात ४८० भाग (एपिसोड्‌स) प्रसारित झाले होते.
* झाशीची रणचंडी : कादंबरी : लेखक पोपटराव भसे
* झाशीची राणी, [[ताराबाई मोडक]], [[माधव जुलियन]] - चरित्रे तीन पुस्तके एकत्रित (ललितकला शुक्ल, १९९६)
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक दा.वि. कुलकर्णी 
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वि.श्री. जोशी
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई’ : लेखक म.स. भावे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखिका प्रतिभा रानडे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वृंदावनलाल वर्मा
* झाशीची वाघीण : लेखक [[भास्कर महाजन]]
* झाशी राणी लक्ष्मीबाई : हिंदी पु्स्तक. लेखक :  रामप्रसाद एन.एस.
* झाशीची राणी : झाशी संस्थानच्या महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब ह्यांचे चरित्र : लेखक [[दत्तात्रेय बळवंत पारसनीस]] 
* मर्दानी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई हिच्या जीवनावरील कादंबरी, लेखक : [[विद्याधर गोखले]] 
* मर्दानी रणरागिणी ... : आत्मकथा स्वरूपातील ललित पुस्तक, लेखिका मंदा खापरे
* मनकर्णिका - दि क्वीन ऑफ झाशी (हिंदी चित्रपट, २०१७, दिग्दर्शक - केतन मेहता). या चित्रपटात [[अतुल कुलकर्णी]] यांनी  [[तात्या टोपे]]ंचे काम केले आहे.
* स्वोर्ड्‌स ॲन्ड स्केप्टर्स (हाॅलिवूडचा इंग्रजी चित्रपट, २०१८) (लक्ष्मीबाईंच्या भूमिकेत, इंडो-अमेरिकन अभिनेत्री देविका भिसे) (हा चित्रपट मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी अशा तीन भाषांमध्ये निघाला आहे.)
* वीज म्हणाली धरतीला (नाटक : लेखक [[वि.वा. शिरवाडकर]])
* वीरांगना लक्ष्मीबाई : हिंदी पुस्तक. लेखक : रामाश्रय सविता
* समरसौदामिनी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या जीवनावरील हृदयद्रावक कादंबरी, लेखक [[भा.द. खेर]] 
* [[सोहराब मोदी]] यांनी इ.स. १९५६ मध्ये 'झॉंसी की रानी' नावाचा भव्य हिंदी चित्रपट काढला होता. त्यात झाशीच्या राणीचे काम मोदी यांची पत्‍नी मेहताब हिने केले होते. हा भारतात बनलेला पहिला रंगीत (टेक्निकलर) चित्रपट होता.

==राणी लक्ष्मीबाईंचे पुतळे आणि चौक==
* ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थान
* नवी दिल्ली येथे 'रानी झांसी रोड आणि देशबंधु गुप्ता मार्ग' यांनी बनलेल्या चौकात.
* पुण्यात संभाजी उद्यानाजवळ (जंगली महाराज रोड)पुणे
* नागपूर येथे झांशी रानी चौकात बर्डी मार्ग येथे झांशीच्या  रानीचा पुतळा आहे. 
*कोल्हापूर येथील कावळा नाका येथे भव्य पुतळा आहे. 
*नागपूर येथे राणी झाँसी नावाचे मेट्रो स्थानक 
*राणी लक्ष्मीबाई चौक नावाचे मुंबईतील शीव/सायन येथील बेस्ट बस स्थानक 
*झाशीची राणी लक्ष्मीबाई उद्यान, बोरीवली, मुंबई
*राणी लक्ष्मीबाई मैदान व भाजी मंडई, मालाड
*राणी झांशी कंपाऊंड, ओसीपीएम स्कूल, राहुरी

== राणी लक्ष्मीबाईंचे नाव दिलेल्या संस्था==
* [[महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी]]&lt;nowiki/&gt;ची राणी लक्ष्मीबाई मुलींची सैनिकी शाळा, पिरंगुट (पुणे) 
* रानी लक्ष्मीबाई शाळा-समूह (लखनौ)
* लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय शारीरिक शिक्षण विद्यापीठ (ग्वाल्हेर)
* महाराणी लक्ष्मीबाई वैद्यकीय महाविद्यालय (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई मध्यवर्ती शेतकी विद्यापीठ (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय उद्यान (अंदमान-निकोबार)
* सुभाष चंद्र बोसांच्या इंडियन नॅशनल आर्मीमध्ये राणी लक्ष्मीबाईंच्या नावाने &quot;राणी झाँसी&quot; एक रेजिमेन्ट होती.
* १९५७ साली भारत सरकारने छापून प्रसिद्ध केलेल्या दोन पोस्टाच्या तिकिटांवर राणी लक्ष्मीबाईची छबी होती.
* राणी लक्ष्मीबाई विद्यालय यवतमाळ (महाराष्ट्र)

==राणी लक्ष्मीबाईच्या नावाचे पुरस्कार==
* उत्तर प्रदेश सरकारचा रानी लक्ष्मीबाई पुरस्कार (कुस्तीविद्येत प्रवीण असलेल्या साक्षी मलिक यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे.) 
* भारत सरकारचा राणी लक्ष्मीबाई स्त्री-शक्ती पुरस्कार
* मध्यप्रदेश सरकार वीरता दाखविणाऱ्या स्त्रीला ’वीरांगना लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करते. माउंट एव्हरेस्टवर यशस्वी चढाई करणाऱ्या [[बचेंद्री पाल|बच्छेंद्री पाल]] यांना हा पुरस्कार मिळाला होता. (इ.स. २०१३)

{{भारतीय स्वातंत्र्यलढा}}

==हे ही पाहा==
*[[राणी वेलू नचियार]]
==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:नेवाळकर, लक्ष्मीबाई गंगाधर}}
[[वर्ग:भारताचा इतिहास|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:झांसी संस्थान]]
[[वर्ग:इ.स. १८३५ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १८५८ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:मराठा साम्राज्यातील स्त्रिया]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>656p7bibd9c3udmps9g8cwexlx42c9n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143772</id>
      <parentid>2143768</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:15:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B84:329E:5DC6:2181:55D:A15C</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63986" xml:space="preserve">{{मुखपृष्ठ सदर लेख उमेदवार}}
{{इतिहासलेखन}}
{{माहितीचौकट चळवळ चरित्र
| नाव = स्वातंत्र्यलक्ष्मी बुंदेलखंड धराधरीश्वरी राजराजेश्वरी सिंहासनाधिश्वरी झाशीची राज्ञी श्रीमंत सकल सौभाग्य संपन्न कांक्षीणी वज्रचुडेमंडित राजश्रीयाविराजीत सकलगुणमंडित सकललक्ष्मीअलंकृत पुण्यश्लोक राजमाता वीरांगना महाराज्ञी श्री राज्ञी लक्ष्मीबाई साहेब नेवाळकर महाराज!
| चित्र = rani_of_jhansi.jpg
| चित्र रुंदी = 220px 
| चित्र शीर्षक = झाशीची राणी वीरांगना महाराणी लक्ष्मीबाई 
| टोपणनाव = मनिकर्णिका, मनू, बाईसाहेब, छबिली, माँसाहेब
| जन्मदिनांक = [[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स. १८३५]] 
| जन्मस्थान = [[वाराणसी|काशी]], [[भारत]]
| मूळगाव = [[कोट रत्नागिरी]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
| संबधित नगर = कोट-कोलधे रत्नागिरी, धावडशी-सातारा, पुणे, बिठूर
| मृत्युदिनांक = {{मृत्यू दिनांक आणि वय|1858|6|17|1835|11|19}}[[जून १७]], [[इ.स. १८५८]] 
| मृत्युस्थान = [[ग्वालियर]], [[मध्य प्रदेश]]
| चळवळ = [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध]]
| संघटना = 
| पत्रकारिता लेखन = 
| पुरस्कार = 
| स्मारके = [[ग्वाल्हेर]]
| धर्म = [[हिंदू धर्म|हिंदू]]
| वडील नाव = मोरोपंत तांबे 
| आई नाव = भागीरथीबाई तांबे 
| पती नाव = [[गंगाधरराव नेवाळकर]]
| पत्नी नाव = 
| अपत्ये = दामोदर, आनंदराव (दत्तकपुत्र)
|सावत्र आई=चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई तांबे|सावत्र भाऊ=चिंतामणी मोरोपंत तांबे}}
'''महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब गंगाधरराव नेवाळकर''', म्हणजेच ''झाशीची राणी लक्ष्मीबाई'', ([[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स.१८३५]] - [[जून १७]], [[इ.स. १८५८]]) या एकोणिसाव्या शतकातील [[झाशी]] राज्याच्या राणी होत्या. हिंदुस्थानात इ.स. १८५७ च्या [[ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी]]विरुद्ध झालेल्या स्वातंत्र्य उठावातील या एक अग्रणी सेनानी होत्या. त्यांच्या शौर्याने त्यांना ‘क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता’ म्हणून जनमानसात अढळ स्थान प्राप्त झाले आहे.

== बालपण ==
महाराणी लक्ष्मीबाईंचे मूळ नाव मनिकर्णिका होते. त्यांचे वडील [[मोरोपंत तांबे]] हे पुण्याच्या पेशव्यांच्या आश्रयाला होते.  तांबे कुटुंब मूळचे '''रत्‍नागिरी''' जिल्ह्यातील '''कोलधे''' गावचे होते जन्म भागीरथी बाई यांच्या पोटी [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशातील]] [[काशी]] येथे जेष्ठ मास शुक्ल पक्ष सप्तमी, गुरुवार १७ जून १८५८ रोजी झाला होता.

तांबे हे मुळनिवासी कोलधे ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. व्यवसायानिमित्त पुणे व सातारा येथे स्थायी झाले. तर नेवाळकर हजार मुळनिवासी कोट ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. पेशव्यांनी त्यांना जळगावच्या पारोळा येथील जहागीर दिली. व कालांतराने झाशी संस्थानची सुभेदारी दिली. १८१८ नंतर इंग्रजांशी तह करून नेवाळकरांनी झाशी वंशपरंपरागत घेऊन &quot;महाराजा&quot; ही पदवी धारण केली.

== व्यक्तिमत्त्व ==
धोरणी, चतुर, युद्धशास्त्रनिपुण, शूर आणि थोर कर्तृत्व व नेतृत्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई जन्मतः कोणत्याही राजघराण्यातील नसल्या तरी राजघराण्याशी संबंधित व्यक्तींमध्ये वावरलेल्या, वाढलेल्या होत्या. अश्वपरीक्षेचे सर्व मापदंड माहीत असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई घोडेस्वारी करण्यातही वाकबगार होत्या. त्या काळी पूर्ण हिंदुस्थानात श्रीमंत धोंडोपंत बाजीराव पेशवे व नानासाहेब पेशवे आणि  जयाजी शिंदे व महाराणी लक्ष्मीबाई या तिघांशिवाय कोणीही अचूक अश्वपरीक्षा करणारा नव्हता. अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाईंनी युद्धशास्त्रातही प्रावीण्य मिळविले. बाजीरावांच्या पदरी बाळंभट देवधर नावाचे उत्तम कसरतपटू आणि कुस्तीगीर होते. त्यांनीच मल्लविद्येत पारंगत होण्यासाठी [[मल्लखांब]] नावाचा कसरतीचा वेगळा प्रकार शोधून काढला. मनाची एकाग्रता, विलक्षण चपळता, शरीराचा तोल सांभाळण्याचे पूर्ण कौशल्य, काटकपणा आणि चतुरस्र भान वृद्धिंगत करणाऱ्या मल्लखांब विद्येतही राणी लक्ष्मीबाई तरबेज झाल्या.

महाराणी लक्ष्मीबाईंचे वैशिष्ट्य म्हणजे पुरुषप्रधान संस्कृती असणाऱ्या समाजाने एका विधवा राणीला दुर्लक्षित करू नये म्हणून त्यांनी धोरणीपणाने पुरुषी पोषाखात वावरण्याचे ठरवले.

१९ मे इ.स. १८४२ मध्ये त्यांचा विवाह [[झांसी संस्थान|झाशी संस्थानाचे]] राजे झाशी नरेश श्रीमंत महाराजाधिराज महाराजा [[गंगाधरराव नेवाळकर]] यांच्याशी झाला. तेव्हा त्यांचे नाव बदलून लक्ष्मी असे ठेवण्यात आले. लग्नानंतर झाशीच्या प्रजाजनांत राणीबद्दल विशेष प्रेम निर्माण झाले.

दरबाराचे कामकाज राणीने पाहणे गंगाधररावांस पसंत नसल्याने मिळालेल्या वेळेचा उपयोग राणी लक्ष्मीबाईंनी स्वत्व जपण्यासाठी केला. त्यांनी आपला रोजचा व्यायाम, कसरत, घोडेस्वारी, तलवारबाजी नियमित सुरू ठेवली.

महाराज गंगाधरराव नेवाळकर व महाराणी लक्ष्मीबाई यांना मुलगा झाला परंतु तीन महिन्याचा असताना तो मृत्यू पावला. मुलाच्या रूपाने वारस मिळाल्याच्या आनंदात असणारे गंगाधररावही या गोष्टीने दुःखी झाले. त्यांनी वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आनंदराव मुलाला दत्तक घेऊन त्याचे ''दामोदर'' असे नाव ठेवले. २१ नोव्हेंबर इ.स. १८५३ मध्ये महाराज गंगाधररावांचे निधन झाले.

== झाशी संस्थान खालसा ==
[[ईस्ट इंडिया कंपनी]]द्वारे [[ब्रिटिश भारत|ब्रिटिश सरकार]] [[झाशी संस्थान]] खालसा करणार नाही असे पूर्वीपासून झाशीच्या ब्रिटिशांशी असणाऱ्या मैत्रीपूर्ण संबंधांवरून राणी लक्ष्मीबाईंना वाटत होते. त्यासाठी लक्ष्मीबाई स्वतः ईस्ट इंडिया कंपनीशी पत्रव्यवहार करत होत्या. या पत्रव्यवहारातून त्यांनी कंपनी सरकारचा अन्याय, बेकायदेशीरपणा आणि खोडसाळपणा उघड केला. एका पत्रात त्यांनी ''झाशी संस्थान खालसा केले, तर पूर्ण हिंदुस्थानातील लोकांना हळहळ वाटेल. परिणामी हिंदुस्थानातील लोकांना ब्रिटिशांबद्दल भरवसा, विश्वास वाटेल का?'', अशी शंका व्यक्त करून कंपनीला एक प्रकारचे आव्हान दिले. कंपनी सरकारच्या बेजबाबदार अनैतिक कृत्यांनी व कंपनीच्या अधिकाराला आव्हान देण्याचे धारिष्ट्य करणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई या देशातील पहिल्या काही व्यक्तींमधील एक होत्या.

परंतु हिंदुस्थानातील संस्थाने खालसा करण्याचा निर्णय [[गव्हर्नर जनरल डलहौसी]]ने घेतलेलाच असल्याने झाशी संस्थानही खालसा करण्यात आले. १३ मार्च, इ.स. १८५४ रोजी [[झाशी]]च्या जनतेला उद्देशून जाहीरनामा काढण्यात आला. त्यानुसार दत्तक विधान नामंजूर करून झांशी संस्थान ब्रिटिश सरकारांत विलीन करण्यात आले. त्या वेळीच स्वाभिमानी राणीने ''मी माझी झाशी देणार नाही'' असे स्फूर्तिदायक उद्गार काढले.

झाशी खालसा झाल्यावर राणी लक्ष्मीबाईंना किल्ला सोडून शहरातील राजवाड्यात राहायला यावे लागले. राणी लक्ष्मीबाईंना पदच्युत झाल्याचा अपमान सहन करीत काही काळ शांत बसावे लागले होते.
[[File:Jhansi Fort and city.jpg|thumb|झाशीचा किल्ला]]

== इ.स. १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध ==
इ.स. [[१८५७चा उठाव]] हा संपूर्ण हिंदुस्थानात झाला. त्याप्रमाणे ५ जून, १८५७ ला झाशीतही शिपायांचा उद्रेक झाला. केवळ ३५ शिपायांनी इंग्रजांना पळवून लावले. या परिस्थितीत इंग्रजांच्या परवानगीची वाट न पाहता राणी लक्ष्मीबाई किल्ल्यावर राहण्यास गेल्या. पुढे २२ जुलै, इ.स. १८५७ ला ब्रिटिशांनी राणींना झाशीची अधिकारसूत्रे हाती घेण्यास सांगितले. राणी पुन्हा राज्यकर्त्या झाल्या होत्या, परंतु अतिशय बिकट परिस्थितीत त्यांच्या हाती राज्यकारभार आला होता. मनुष्यबळ नव्हते आणि खजिनाही रिकामाच होता. प्रजेच्या मनात असुरक्षित भविष्याबद्दल भीती होती. परंतु तरीही लक्ष्मीबाईंनी खंबीरपणाने परिस्थिती हाताळली. जुन्या विश्र्वासातील लोकांना परत बोलावून त्यांना काही अधिकाराची पदे दिली. दिवाण लक्ष्मणरावांना प्रधानमंत्री, तर प्रत्यक्ष वडिलांना - मारोपंत तांब्यांना - खजिनदार केले. लक्ष्मणरावांचा भाऊ, मुलगा तसेच मुन्सफ, भोलानाथ, आणि नामांकित गोलंदाज खुदाबक्ष यांना फौजेचे व शस्त्रास्त्रांच्या जोडणीचे काम दिले. बंडखोर ठाकुरांना धोरणीपणाने आपल्या बाजूस वळविले; राज्याच्या सल्लागार मंडळात सामील करून घेतले. ब्रिटिशांनी निकामी केलेल्या २२ तोफा पुन्हा सुरू करून तोफगोळ्यांची निर्मितीही सुरू केली. इंग्रजांविरुद्ध बंड करणाऱ्या विद्रोही शिपायांना आपल्या सैन्यात सामील करून घेतले. परकीयांविरुद्ध लढण्याची तयारी करीत असतानाच राणींनी प्रजेचा स्वाभिमान, निष्ठा वाढवण्याचा व आनंद जपण्याचा प्रयत्न केला. दानशूर, श्रद्धाळू व दयाळू लक्ष्मीबाईंनी थंडीत कुडकुडणाऱ्या हजार-दीड हजार गरिबांना, साधू-संन्याशांना उबदार कपड्यांचे वाटप केले. स्वतःबरोबर प्रजेच्या श्रद्धा जपणाऱ्या राणीने गोवध बंदी  केली. त्यांनी किल्ल्यावर [[रंगपंचमी]]सारखा सण साजरा करून स्त्रियांसाठी हळदी-कुंकवाचे कार्यक्रम केले.

अशा प्रकारे प्रशासन, सैन्य व कल्याणकारी कामे यांची चोख व्यवस्था लावून स्वराज्य असल्याचा विश्र्वास राणी लक्ष्मीबाईंनी जनतेत निर्माण केला. प्रजेला मुक्त मनाने आपल्या आवडीच्या गोष्टी करण्यासाठी, त्यांच्या कलेची जोपासना करण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी झाशीमध्ये मराठी नाटकांचे प्रयोग घडवून आणले. मराठी भाषिकांसाठी रासक्रीडा, चित्रलेखा, बाणासूर इ. नाटके योजली. स्वतःही नाटकांचा आनंद घेतला. एक स्थिर, सुरक्षित, समृद्ध व सुसंस्कृत राज्य घडवण्याचा प्रयत्न राणी लक्ष्मीबाईंनी केला. यामुळे राणी आणि झाशीतील प्रजा यांच्यातील नाते दृढ झाले.

दरम्यान २१ मार्च, इ.स. १८५८ ला सकाळीच सर ह्यू रोज आपल्या फौजेसह झाशीजवळ आला. त्याने राणीस निःशस्त्र भेटीस यावे किंवा युद्धास तयार राहावे असे कळविले. ब्रिटिशांनी केलेल्या विश्र्वासघातामुळे, अन्यायामुळे ‘भारतात विदेशी शासन नकोच’ अशा ठाम मताच्या राणींनी भेटीस जाण्याचे नाकारले. त्याच वेळी [[तात्या टोपे]] यांच्याशी संधान बांधून एका बाजूने इंग्रजांवर हल्ला करण्यास सुचविले.

उत्तम प्रतीचा सेनानी आणि कर्तबगार राजकारणी असणाऱ्याया ह्यू रोजने झाशीच्या किल्ल्यावर मारा करण्यासाठी आजुबाजूच्या टेकड्यांवर कब्जा मिळविला. त्या टेकड्यांवर तोफा चढवल्या. २-३ दिवस झाशीची बाजू अभेद्य होती. घनगर्ज भवानीशंकर, कडक बिजली या तोफा आपल्या नावाप्रमाणे कार्यरत होत्या. &quot;घौसखान&quot; याने तर तोफेमधून असा मारा  केला, की त्यामुळे दोन शिवमंदिरे वाचली.  या गोष्टीसाठी आजही [[झाशी]]तील लोक त्याला धन्यवाद देतात. युद्धाच्या ९ व्या दिवशी इंग्रजांनी पश्चिमेकडील तोफ बंद पाडून त्या बाजूच्या तटाला खिंडारे पाडली. ही खिंडारे बुजवण्यासाठी रातोरात काम केले गेले. त्या वेळी चुना, दगड, विटा यांची  ने-आण करण्याचे काम स्त्रियांनी केले होते हे विशेष.

शेवटी ब्रिटिशांना फितुरांनीच साथ दिली. झांशीमधील शंकर किल्ल्यावरील मोठ्या विहिरीतून संपूर्ण झांशीला पाणी पुरवठा व्हायचा, ती विहीर आणि जिथे दारुगोळा तयार व्हायचा, तो कारखाना, ही दोन ठिकाणे इंग्रजांनी उद्ध्वस्त केली. अशा स्थितीत राणींची आशा पेशव्यांकडून येणाऱ्या मदतीवर होती. त्याप्रमाणे ३१ मार्चला तात्या टोपेंचे सैन्य आले. परंतु इंग्रजांपुढे त्यांचा टिकाव लागला नाही.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=१०१ कर्तुत्वान स्त्रिया|last=कर्वे|first=स्वाती|publisher=उत्कर्ष प्रकाशन|year=२०१४|isbn=978-81-7425-310-1|location=पुणे|pages=३९}}&lt;/ref&gt;

राणी लक्ष्मीबाईंनी सर्व फौजेला धीर देताना स्वतःच्या बळावरच लढण्याचे आवाहन केले. एवढेच नाही तर ‘रणांगणात तुम्हाला मृत्यू आला, तर तुमच्या विधवांच्या निर्वाहाची व्यवस्था मी करेन’ असे आश्र्वासन दिले.  राणीचे डावे-उजवे हात असणारे &quot;खुदाबक्ष आणि घौसखान&quot; इंग्रजांच्या गोळीबारात मृत्युमुखी पडल्यावर मात्र बिकट परिस्थिती निर्माण झाली. ब्रिटिश सैन्य शिड्या लावून शहरात उतरले. शांत, सुंदर शहराची होणारी वाताहत पाहून राणी संतापल्या आणि त्यांनी प्रत्यक्ष रणांगणात उतरण्याचा निर्णय घेतला व तो अंमलात आणला. संतापलेल्या राणीची [[तलवार]] अशी तळपत होती, की समोर येणारा गोरा शिपाई गारदच होत होता. त्यांचे धैर्य, शौर्य, आवेश पाहून ह्यू रोजही थबकला. तरीही एका अनुभवी सरदाराने पुढचा धोका लक्षात घेऊन लक्ष्मीबाईंना परत किल्ल्यावर नेले. सर्व फौजी अधिकाऱ्यांशी लक्ष्मीबाईंनी चर्चा केली आणि निर्णयानुसार रातोरात त्यांनी झाशी सोडले. सतत ११ दिवस राणींनी ब्रिटिशांना झुलवत ठेवले. लढाईचा साक्षीदार ह्यूज रोजनेही म्हटले की ‘राणी लक्ष्मीबाई सर्वोत्कृष्ट सैनिक आणि सर्वाधिक हिंमतवान व्यक्ती होती.’

या पराभवानंतर राणी पेशव्यांबरोबर [[ग्वाल्हेर]]ला गेली. तेथेही स्वस्थ न बसता लक्ष्मीबाईंनी आपल्या सैन्याची कवायत नियमित चालू ठेवली. सैन्यांमध्ये फिरून, सैनिकांची चौकशी करीत, इंग्रजांना रोखण्यासाठी कशा प्रकारे मोर्चे बांधणी करावी याविषयी त्यांनी चर्चा केली. याच वेळी १७ जून इ.स. १८५८ रोजी सकाळीच ब्रिटिश अधिकारी स्मिथ सैन्यासह ग्वाल्हेरच्या अगदी जवळ कोटा की सराय येथे येऊन पोहोचला. त्याने त्वरित हल्ला चढवला. लक्ष्मीबाईंनी  रणांगणात धाव घेतली. लक्ष्मीबाई तलवारीचे सपसप वार करीत समोर येणाऱ्या ब्रिटिश सैन्याला कापून काढत होत्या. आवेगाने, विजेसारख्या तळपणाऱ्या राणींकडे पाहून त्यांचे सैन्यही त्वेषाने लढले. इंग्रज अधिकारी स्मिथचे सैन्य मागे हटणारच होते, त्याच वेळी नव्या दमाची एक फौज बाजूच्या टेकडीवरून चालून आली. दोन्हीकडून आलेल्या सैन्यासमोर राणींचा निभाव लागला नाही. परिस्थिती ओळखून त्या काही स्वारांनिशी बाहेर पडल्या. थोडे पुढे जाताच एका ओढ्यापाशी त्यांचा घोडा अडला. नेहमीचा सारंगी नावाची घोडी [[घोडा]] शेवटच्या लढाईत त्यांच्याबरोबर नव्हता. काही केल्या [[घोडा]] ओढा ओलांडत नव्हता. तिथे इंग्रजांशी लढत असताना राणी लक्ष्मीबाई रक्‍तबंबाळ होऊन घोड्यावरून खाली कोसळल्या. त्यांचा डाव्या कुशीतही तलवार घुसली, परंतु पुरुषी वेशात असलेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना इंग्रज ओळखू शकले नाहीत. ते पुढे निघून गेले. घायाळ झालेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना सेवक रामचंद्र देशमुखांनी फुलबाग येथील बाबा गंगादास यांच्या मठात आणले. परंतु त्यांची उपचार करण्याची इच्छा नव्हती. आपला देह क्रूर इंग्रजांच्या हाती लागू नये अशी त्यांची इच्छा होती. फुलबाग येथे बाबा गंगादास यांच्या मठात  बांदा के नवाब बहादुर अली दृतीय यांनी मुखाग्नी दिली. झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांनी वयाच्या तेविसाव्या वर्षी मरण स्वीकारले आणि अशाप्रकारे एका शूर राणीला रणांगणात वीरमरण आले.

१७ जूनच्या संध्याकाळी विरांगणा राणी लक्ष्मीबाई स्वर्गसिधारी गेल्या. 

१८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना मृत घोषित केले. आणि म्हणून आज पर्यंत १८ जूनला त्यांची पुण्यतिथी साजरी होते.

== विशेष, असली चित्र आणि दामोदरराव कथा आणि वंश ==

ब्रिटिशांनी राणी लक्ष्मीबाईचा उल्लेख `’हिंदुस्थानची जोन ऑफ आर्क' असा केला. क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता ठरलेल्या या राणीवर अनेक काव्ये, [[पोवाडे]] रचले गेले. राणी लक्ष्मीबाईंचे विचार आजच्या काळातही खूप प्रेरणादायी आहेत. राणी लक्ष्मीबाईंच्या ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थानावर इ.स. १९६२ मध्ये त्यांचा अश्वारूढ पुतळा स्थापन करण्यात आला.  ते समाधीस्थान पाहिल्यानंतर कविवर्य [[भा. रा. तांबे]] यांनी पुढील यथार्थ ओळी सुचल्या.

रे हिंद बांधवा, थांब या स्थळी। अश्रू दोन ढाळी।।&lt;br/&gt;
ती पराक्रमाची ज्योत मावळे । इथे झांशिवाली।। 

कवियत्री : भा. रा. तांबे

 बुंदेले हर बोलो के मुंह हमने सुनी कहानी थी
 खूब लड़ी मर्दानी वो तो झॉंसी वाली रानी थी।  

कवयित्री : सुभद्रा कुमारी चौहान

स्वराज्यरक्षिनी, फिरंगमर्दीनी l राज्ञी लक्ष्मी जयते विरांगणी ll
शस्रधारिनी समर भवानी l गंगाधर भार्या झाशी सम्राज्ञीनी ll

कवियत्री : कवीवर्य मनिष अहिरे 

स्वातंत्र्यलक्ष्मी बुंदेलखंड धराधरीश्वरी राजराजेश्वरी सिंहासनाधिश्वरी झाशीची राज्ञी श्रीमंत सकल सौभाग्य संपन्न कांक्षीणी वज्रचुडेमंडित राजश्रीयाविराजीत सकलगुणमंडित सकललक्ष्मीअलंकृत पुण्यश्लोक राजमाता वीरांगना महाराज्ञी श्री राज्ञी लक्ष्मीबाई साहेब नेवाळकर महाराज! 

रचनाकार : रितेशराजे ठाकूर, मुंबई

'''राणी लक्ष्मीबाईंचे असली चित्र''' 

राणी लक्ष्मीबाईंच्या सावत्र आई चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई मोरोपंत तांबे यांच्यानुसार १८५० व १८५७ साली आग्रा येथून एक चित्रकार आलेला त्याने राणी लक्ष्मीबाईंचे काही चित्र काढले.

१) १८५० साली महाराजा गंगाधरराव यांच्या आदेशावरून हस्ती दंताच्या फलकावर वधूवेषातील राणी लक्ष्मीबाईंचे चित्र काढले. हे चित्र १८६१ साली इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात ठेवले गेले. कालांतराने ह्या चित्राचे फोटो मागवून राणीचे भाचे गोविंदराव तांबे यांनी महाराष्ट्रीय शैलीत चित्र काढून घेतले. हे चित्र आज ही महाराष्ट्रातील नेवाळकर व तांबे कुटुंबाकडे रत्‍नागिरी येथे आहे.२०२१ व २०२२ साली ह्या चित्राला रंगविण्याचे काम महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे पदाधिकारी समाजसेवक राणी झाशी इतिहासकार कुमार रितेशराजे ठाकूर यांनी केले.

२) १८५७ साली नोव्हेंबर महिन्यात राणी लक्ष्मीबाईंचे प्रसिद्ध सारंगी नावाच्या सफेद घैडीवर बसलेले चित्र रेखाटले गेले. ते आज इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात आहे.

३) १८६१ साली रतन कछवाहा नावाच्या झाशी राजचित्रकाराणे इंदूरच्या धनाढ्य बलिया सरदार यांच्या सांगण्यावरून एक काल्पनिक चित्र रेखाटले. त्यात राणी लक्ष्मीबाई ह्या ढाल व तलवार हाती घेतलेल्या योद्धा रूपात आहेत.

४) राणी लक्ष्मीबाईंचे सर्वत्र सिंहासनावर बसलेले चित्र पसरवले जाते. खर तर हे चित्र राणी लक्ष्मीबाईंचे नसून मराठा तंजावर संस्थानचे छत्रपती शिवाजी महाराज द्वितीय यांची कन्या राजकुमारी मुक्तांबाबाई राणीसाहेब छत्रपती यांची आहे. मुळचित्र हे इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात उपलब्ध आहे.

'''युवराज दामोदरराव नेवाळकर'''

झांशी युवराज श्रीमंत श्री दामोदरराव गंगाधरराव नेवाळकर 

झाशीच्या महाराणी राणी लक्ष्मीबाई आणि महाराजा गंगाधरराव नेवाळकर यांनी २० नोव्हेंबर १८५८ रोजी आपल्या परिवारातील बंधू वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आई विना असलेल्या लहान मुलास दत्तक घेतले. त्याचे नाव होते आनंदराव. दत्तक विधान झाल्यावर त्याचे नाव आपल्या मृत बाळाच्या नावावर दामोदरराव असे ठेवले. ह्याच मुलास पाठिशी बांधून महाराणी लक्ष्मीबाई रणांगणात लढल्या.

युवराजांची माहिती :- 

झाशी घराण्याचे मूळ पुरुष हरी रघुनाथराव नेवाळकर यांना दोन पुत्र होते. एक दामोदरपंत आणि दुसरा खंडेराव. दामोदरपंतांचा वंश हा झाशीचा राजवंश आहे. खंडेरावांचा वंश पारोळा, जळगाव, महाराष्ट्र येथे जहागिरदार होता. ह्याच पारोळा जहागिरदार कुटुंबातील वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या घरी दामोदररावांचा जन्म झाला. वासुदेवराव आपल्या पत्नीसह पारोळा येथे राहत. ते दरवर्षी दसरा सणानिमित्त आपल्या चुलत बंधू झांशी महाराजा गंगाधरराव नेवाळकर यांच्याकडे झाशीला जात असे. १८४९ साली दसरा सणानिमित्त झांशीला गेले असता तिकडेच शंकरगड महालात त्यांच्या पत्नी प्रसुती झाल्या आणि १५ नोव्हेंबर १८४९ रोजी आनंदरराव मुलाचा जन्म झाला. आणि ते पुन्हा पारोळा आले. 

पारोळा येथे त्यांच्या पत्नीचे निधन झाले होते. १८५३ साली ते झांशीला आले. ह्याच दरम्यान महाराज गंगाधरराव यांनी पुत्र दत्तक घेण्याचे ठरवले. महाराणी लक्ष्मीबाई आपल्या मृत मुला प्रमाणे आनंदरावास ही खुप स्नेह करीत. आणि म्हणूनच २० नोव्हेंबरला आनंदरावास दत्तक घेतले गेले. व नाव दामोदरराव असे ठेवले. दत्तक पुत्रासंबधी व नेवाळकर आणि इंग्रज यांच्यात झालेल्या जुन्या कराराची आठवण देत महाराजांनी कंपनी सरकारला पत्र लिहिले. मेजर एलिस यांनी दत्तक पुत्राची सर्व कागदपत्रे कंपनी सरकार पर्यंत पोहोचवली. ३१ डिसेंबर १८५३ रोजी ब्रिटिश कंपनी अधिकाराने दत्तक पुत्रास मंजूरी दिली. 

दत्तकविधीच्या दुसऱ्या दिवशी महाराज गंगाधरराव यांचे २१ नोव्हेंबर १८५३ रोजी दुपारी ३ वाजता निधन झाले. राणी लक्ष्मीबाईंनी दामोदररावाच्या नावे झांशीची सुत्रे हाती घेतली आणि बुंदेलखंड साम्राज्ञी बनून शेतकऱ्यांचा कर माफ करणे, सुखसोयी,आणि रामराज्य स्थापित केले. परंतू इंग्रजांनी गंगाधरराव यांच्या मागणिला विरोध करत नविन पॉलिसी doctrine of laps अंतर्गत झांशी खालसा केले. १५ मार्च १८५४ रोजी राणी किल्ला सोडून राणी महालात राहण्यास गेल्या. १८५७ च्या संग्रामानंतर १० जून १८५७ रोजी राणी लक्ष्मीबाईंचा राज्याभिषेक होऊन सिंहासनाधिश्वरी राजराजेश्वरी बनून पुन्हा झांशीचा कारभार पाहिला. 

४ एप्रिल १८५८ रोजी बाईसाहेब झाशी सोडून काल्पीला गेल्या. लोककथेनुसार बाईसाहेबांनी आपल्या दत्तकपुत्रास पाठिशी बांधून सारंगी घोडीवर स्वार होऊन किल्ल्याच्या ३० पिट उंच तटावरून खाली उडी मारली आणि मारत कापत काल्पीला गेल्या. काल्पीला घनघोर युद्ध झाले. पुढे कोंच, काल्पी, गोपाळपूर, मुरार आणि ग्वाल्हेर अश्या भागात लढाई लढल्या.

१७ जून १८५८ रोजी सायंकाळी कोटा की सराय येथे जख्मी अवस्थेत असताना राणी लक्ष्मीबाईंनी गंगादास बाबांच्या मठात दामोदररावाला त्यांच्या विश्वासू सेवक रामचंद्र राव देशमुख आणि काशीबाई कुनवीन यांच्याकडे सोपवले. आणि हर हर महादेव घोषणा देत शेवटचा हुंदका देत राणीने प्राण सोडले. राणीच्या शेवटच्या इच्छेप्रमाणे त्यांच्या शरीराला ब्रिटिश हात लावणार नाही ह्याची काळजी घेतली गेली. आणि पवित्र शरिराचे दहन बाबा गंगादासच्या मठात झाले. राणीस मुखाग्नी दामोदर, तात्या टोपे, काशीबाई कुनवीन, रामचंद्रराव, बांदा नवाब यांनी दिले. आणि चिरंतर काळासाठी रणमार्तंड स्वातंत्र्य सौदामिनी अजरामर झाली. आज फुलबागेत त्यांची समाधी आहे. १८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना अधिकृतपणे मृत घोषित केले. म्हणून आज १८ जूनला बलिदान दिन साजरा केला जातो. 

राणीच्या मृत्यूनंतर राणीचा निळा चंदेरी फेटा, रत्नजडित तलवार, सोन्याचे गोठ आणि मोत्यांची माळ दामोदररावांना देण्यात आली. रामचंद्र राव आणि काशीबाई यांनी दोन वर्षे दामोदरला इंग्रजांपासून वाचवताना बुंदेलखंडमधील चंदेरी, सागर, ललितपूरच्या जंगलात भटकत राहीले. दुर्दैवाने रामचंद्र राव यांचे निधन झाले. दामोदर जेव्हा-जेव्हा राणी लक्ष्मीबाईंसोबत महालक्ष्मी मंदिरात जायचे तेव्हा त्यांच्यासोबत ५०० पठाण अंगरक्षकही असायचे. एकेकाळी राजेशाही थाटात राहणाऱ्या या राजपुत्राला मेजर प्लीकने इंदूरला त्याच्या नातेवाईकांकडे पाठवले.

दामोदररावांचे जन्मदाते वासुदेव रावांचे थोरले बंधू काशिनाथ हरिभाऊ नेवाळकर ऊर्फ लालाभाऊ हे १८५२ मध्ये ते झाशीचे तहसीलदार होते. त्यांची पत्नी झाशी सोडून १८७१ मध्ये इंदूरला आली होती. त्या नात्याने दामोदररावांच्या काकू होत्या. यांच्याकडे राणीचा हा दत्तकपुत्र राहत होता. 

५ मे १८६० रोजी इंदूरच्या रिचमंड शेक्सपियर या रेजिमेंटने दामोदरचे पालनपोषण मुन्शी पंडित धर्मनारायण काश्मिरी यांच्याकडे सोपवले. दामोदरला इंदूरचे अधिपती होळकर राजांचीही मदत मिळाली. दामोदर यांना केवळ १५० रुपये मासिक पेन्शनची रक्कम देण्यात आली. त्यातूनच त्यांचा उदरनिर्वाह चालत होता. एकेकाळी दामोदर राव हे झाशी संस्थानाचे राजपुत्र होते ज्यांना मासिक ६ लाख रुपये पेन्शन मिळत होती. आज मात्र त्यांची अवस्था बिकट झाली. त्यांचे वडील वासुदेव राव यांच्याकडेही भरपूर संपत्ती होती. जेव्हा राणी झाशीने दामोदररावास दत्तक घेतले तेव्हा इंग्रजांनी त्याच्याकडून ६ लाख रुपये घेतले आणि सांगितले की राजकुमार प्रौढ झाल्यावर हे पैसे दिले जातील. पण हे पैसे त्याला कधीच मिळाले नाहीत. आणि या राजपुत्राला इंग्रजांच्या तुकड्यांवर जगावे लागले.

इंदूरमध्येच दामोदररावांचा विवाह वासुदेवराव माटोरकर यांच्या मुलीशी झाला. १८७२ मध्ये त्यांच्या पत्नीचे निधन झाले. त्यानंतर बळवंतराव मोरेश्वर शिरदेर यांच्या मुलीशी त्यांचा पुनर्विवाह झाला. आणि २३ ऑक्टोबर १८७९ रोजी त्यांना लक्ष्मण राव नावाचा मुलगा झाला. दामोदररावांनी त्यांच्या आईच्या अर्थात झाशीच्या राणीच्या स्मरणार्थ त्यांच्या स्मृतीतून एक चित्र बनवले. राणी लक्ष्मीबाई सारंगी घोड्यावर बसल्या आहेत, दामोदररावांना मागे बांधले आहे. दामोदर जिवंत असेपर्यंत या चित्राची पूजा करत असत. ही चित्रे आजही इंदूरमधील राणीच्या झांसीवाले वंशजांकडे आहे. दामोदररावांनी ६ लाख रुपये आणि झाशीसाठी खूप संघर्ष केला पण त्यांना झाशी राज्याचा वारस हक्क आणि ६ लाख रुपये कधीच मिळाले नाहीत. 

२८ मे १९०६ रोजी राजपुत्र आणि झाशी राज्याचे भावी महाराजा दामोदरराव गंगाधरराव नेवाळकर यांचे वयाच्या ५८ व्या वर्षी वैकुंठवासी झाले. आजही झाशीचे राजघराणे आणि राणीची पिढी इंदूरमध्ये झाशीवाले हे नाव लावून त्यांचे सामान्य जीवन जगत आहे. 

नेवाळकर मुळ कुटुंब महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील त्यांच्या मूळ लांजा तालुक्यात राहतात. हे गाव म्हणजे नेवाळकरांचे माहेरघर!

==झाशीच्या राणीवर लिहिली गेलेली ऐतिहासिक पुस्तके, कादंबऱ्या, काव्ये, चरित्रे, चित्रपट, नाटके==
* The Queen of Jhansi (मूळ इंग्रजी. लेखिका [[महाश्वेता देवी]]) हिंदी भाषांतर : सागरी सेनगुप्ता व मंदिरा सेनगुप्ता
* खूब लड़ी मर्दानी : झांसी की रानी (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका, २०१९; प्रमुख भूमिका - अनुष्का सेन, विकास माणकताला)
* झाशी : १८५७ - लेखक अविनाश वासुदेव पुराणिक 
* झॉंसीकी रानी : दूरचित्रवाणीवरील मालिका. हिचे १८-८-२००९ ते १९-६-२०११ या काळात ४८० भाग (एपिसोड्‌स) प्रसारित झाले होते.
* झाशीची रणचंडी : कादंबरी : लेखक पोपटराव भसे
* झाशीची राणी, [[ताराबाई मोडक]], [[माधव जुलियन]] - चरित्रे तीन पुस्तके एकत्रित (ललितकला शुक्ल, १९९६)
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक दा.वि. कुलकर्णी 
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वि.श्री. जोशी
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई’ : लेखक म.स. भावे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखिका प्रतिभा रानडे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वृंदावनलाल वर्मा
* झाशीची वाघीण : लेखक [[भास्कर महाजन]]
* झाशी राणी लक्ष्मीबाई : हिंदी पु्स्तक. लेखक :  रामप्रसाद एन.एस.
* झाशीची राणी : झाशी संस्थानच्या महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब ह्यांचे चरित्र : लेखक [[दत्तात्रेय बळवंत पारसनीस]] 
* मर्दानी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई हिच्या जीवनावरील कादंबरी, लेखक : [[विद्याधर गोखले]] 
* मर्दानी रणरागिणी ... : आत्मकथा स्वरूपातील ललित पुस्तक, लेखिका मंदा खापरे
* मनकर्णिका - दि क्वीन ऑफ झाशी (हिंदी चित्रपट, २०१७, दिग्दर्शक - केतन मेहता). या चित्रपटात [[अतुल कुलकर्णी]] यांनी  [[तात्या टोपे]]ंचे काम केले आहे.
* स्वोर्ड्‌स ॲन्ड स्केप्टर्स (हाॅलिवूडचा इंग्रजी चित्रपट, २०१८) (लक्ष्मीबाईंच्या भूमिकेत, इंडो-अमेरिकन अभिनेत्री देविका भिसे) (हा चित्रपट मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी अशा तीन भाषांमध्ये निघाला आहे.)
* वीज म्हणाली धरतीला (नाटक : लेखक [[वि.वा. शिरवाडकर]])
* वीरांगना लक्ष्मीबाई : हिंदी पुस्तक. लेखक : रामाश्रय सविता
* समरसौदामिनी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या जीवनावरील हृदयद्रावक कादंबरी, लेखक [[भा.द. खेर]] 
* [[सोहराब मोदी]] यांनी इ.स. १९५६ मध्ये 'झॉंसी की रानी' नावाचा भव्य हिंदी चित्रपट काढला होता. त्यात झाशीच्या राणीचे काम मोदी यांची पत्‍नी मेहताब हिने केले होते. हा भारतात बनलेला पहिला रंगीत (टेक्निकलर) चित्रपट होता.

==राणी लक्ष्मीबाईंचे पुतळे आणि चौक==
* ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थान
* नवी दिल्ली येथे 'रानी झांसी रोड आणि देशबंधु गुप्ता मार्ग' यांनी बनलेल्या चौकात.
* पुण्यात संभाजी उद्यानाजवळ (जंगली महाराज रोड)पुणे
* नागपूर येथे झांशी रानी चौकात बर्डी मार्ग येथे झांशीच्या  रानीचा पुतळा आहे. 
*कोल्हापूर येथील कावळा नाका येथे भव्य पुतळा आहे. 
*नागपूर येथे राणी झाँसी नावाचे मेट्रो स्थानक 
*राणी लक्ष्मीबाई चौक नावाचे मुंबईतील शीव/सायन येथील बेस्ट बस स्थानक 
*झाशीची राणी लक्ष्मीबाई उद्यान, बोरीवली, मुंबई
*राणी लक्ष्मीबाई मैदान व भाजी मंडई, मालाड
*राणी झांशी कंपाऊंड, ओसीपीएम स्कूल, राहुरी

== राणी लक्ष्मीबाईंचे नाव दिलेल्या संस्था==
* [[महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी]]&lt;nowiki/&gt;ची राणी लक्ष्मीबाई मुलींची सैनिकी शाळा, पिरंगुट (पुणे) 
* रानी लक्ष्मीबाई शाळा-समूह (लखनौ)
* लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय शारीरिक शिक्षण विद्यापीठ (ग्वाल्हेर)
* महाराणी लक्ष्मीबाई वैद्यकीय महाविद्यालय (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई मध्यवर्ती शेतकी विद्यापीठ (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय उद्यान (अंदमान-निकोबार)
* सुभाष चंद्र बोसांच्या इंडियन नॅशनल आर्मीमध्ये राणी लक्ष्मीबाईंच्या नावाने &quot;राणी झाँसी&quot; एक रेजिमेन्ट होती.
* १९५७ साली भारत सरकारने छापून प्रसिद्ध केलेल्या दोन पोस्टाच्या तिकिटांवर राणी लक्ष्मीबाईची छबी होती.
* राणी लक्ष्मीबाई विद्यालय यवतमाळ (महाराष्ट्र)

==राणी लक्ष्मीबाईच्या नावाचे पुरस्कार==
* उत्तर प्रदेश सरकारचा रानी लक्ष्मीबाई पुरस्कार (कुस्तीविद्येत प्रवीण असलेल्या साक्षी मलिक यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे.) 
* भारत सरकारचा राणी लक्ष्मीबाई स्त्री-शक्ती पुरस्कार
* मध्यप्रदेश सरकार वीरता दाखविणाऱ्या स्त्रीला ’वीरांगना लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करते. माउंट एव्हरेस्टवर यशस्वी चढाई करणाऱ्या [[बचेंद्री पाल|बच्छेंद्री पाल]] यांना हा पुरस्कार मिळाला होता. (इ.स. २०१३)

{{भारतीय स्वातंत्र्यलढा}}

==हे ही पाहा==
*[[राणी वेलू नचियार]]
==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:नेवाळकर, लक्ष्मीबाई गंगाधर}}
[[वर्ग:भारताचा इतिहास|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:झांसी संस्थान]]
[[वर्ग:इ.स. १८३५ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १८५८ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:मराठा साम्राज्यातील स्त्रिया]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>0u6d2fzvfrd984kfwhkp0ohd7smta3d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143775</id>
      <parentid>2143772</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:44:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Mass changes to the content without consensus/sources/references</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46474" xml:space="preserve">{{मुखपृष्ठ सदर लेख उमेदवार}}
{{इतिहासलेखन}}
{{माहितीचौकट चळवळ चरित्र
| नाव = लक्ष्मीबाई गंगाधरराव नेवाळकर
| चित्र = rani_of_jhansi.jpg
| चित्र रुंदी = 220px 
| चित्र शीर्षक = झाशीची राणी लक्ष्मीबाई
| टोपणनाव = मनिकर्णिका, मनू, बाईसाहेब, छबिली
| जन्मदिनांक = [[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स. १८३५]] 
| जन्मस्थान = [[वाराणसी|काशी]], [[भारत]]
| मूळगाव = [[कोट रत्नागिरी]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]]
| संबधित नगर = कोट-कोलधे रत्नागिरी, धावडशी-सातारा, पुणे, बिठूर
| मृत्युदिनांक = {{मृत्यू दिनांक आणि वय|1858|6|17|1835|11|19}}[[जून १७]], [[इ.स. १८५८]] 
| मृत्युस्थान = [[ग्वालियर]], [[मध्य प्रदेश]]
| चळवळ = [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध]]
| संघटना = 
| पत्रकारिता लेखन = 
| पुरस्कार = 
| स्मारके = [[ग्वाल्हेर]]
| धर्म = [[हिंदू धर्म|हिंदू]]
| वडील नाव = मोरोपंत तांबे 
| आई नाव = भागीरथीबाई तांबे 
| पती नाव = [[गंगाधरराव नेवाळकर]]
| पत्नी नाव = 
| अपत्ये = दामोदर, आनंदराव (दत्तकपुत्र)
|सावत्र आई=चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई तांबे|सावत्र भाऊ=चिंतामणी मोरोपंत तांबे}}
'''महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब गंगाधरराव नेवाळकर''', म्हणजेच ''झाशीची राणी लक्ष्मीबाई'', ([[नोव्हेंबर १९]], [[इ.स.१८३५]] - [[जून १७]], [[इ.स. १८५८]]) या एकोणिसाव्या शतकातील [[झाशी]] राज्याच्या राणी होत्या. हिंदुस्थानात इ.स. १८५७ च्या [[ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी]]विरुद्ध झालेल्या स्वातंत्र्य उठावातील या एक अग्रणी सेनानी होत्या. त्यांच्या शौर्याने त्यांना ‘क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता’ म्हणून जनमानसात अढळ स्थान प्राप्त झाले आहे.

== बालपण ==
महाराणी लक्ष्मीबाईंचे मूळ नाव मनिकर्णिका होते. त्यांचे वडील [[मोरोपंत तांबे]] हे पुण्याच्या पेशव्यांच्या आश्रयाला होते.  तांबे कुटुंब मूळचे '''रत्‍नागिरी''' जिल्ह्यातील '''कोलधे''' गावचे होते जन्म भागीरथी बाई यांच्या पोटी [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशातील]] [[काशी]] येथे जेष्ठ मास शुक्ल पक्ष सप्तमी, गुरुवार १७ जून १८५८ रोजी झाला होता.

तांबे हे मुळनिवासी कोलधे ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. व्यवसायानिमित्त पुणे व सातारा येथे स्थायी झाले. तर नेवाळकर हजार मुळनिवासी कोट ग्राम, रत्‍नागिरी येथील होते. पेशव्यांनी त्यांना जळगावच्या पारोळा येथील जहागीर दिली. व कालांतराने झाशी संस्थानची सुभेदारी दिली. १८१८ नंतर इंग्रजांशी तह करून नेवाळकरांनी झाशी वंशपरंपरागत घेऊन &quot;महाराजा&quot; ही पदवी धारण केली.

== व्यक्तिमत्त्व ==
धोरणी, चतुर, युद्धशास्त्रनिपुण, शूर आणि थोर कर्तृत्व व नेतृत्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई जन्मतः कोणत्याही राजघराण्यातील नसल्या तरी राजघराण्याशी संबंधित व्यक्तींमध्ये वावरलेल्या, वाढलेल्या होत्या. अश्वपरीक्षेचे सर्व मापदंड माहीत असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई घोडेस्वारी करण्यातही वाकबगार होत्या. त्या काळी पूर्ण हिंदुस्थानात श्रीमंत धोंडोपंत बाजीराव पेशवे व नानासाहेब पेशवे आणि  जयाजी शिंदे व महाराणी लक्ष्मीबाई या तिघांशिवाय कोणीही अचूक अश्वपरीक्षा करणारा नव्हता. अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व असणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाईंनी युद्धशास्त्रातही प्रावीण्य मिळविले. बाजीरावांच्या पदरी बाळंभट देवधर नावाचे उत्तम कसरतपटू आणि कुस्तीगीर होते. त्यांनीच मल्लविद्येत पारंगत होण्यासाठी [[मल्लखांब]] नावाचा कसरतीचा वेगळा प्रकार शोधून काढला. मनाची एकाग्रता, विलक्षण चपळता, शरीराचा तोल सांभाळण्याचे पूर्ण कौशल्य, काटकपणा आणि चतुरस्र भान वृद्धिंगत करणाऱ्या मल्लखांब विद्येतही राणी लक्ष्मीबाई तरबेज झाल्या.

महाराणी लक्ष्मीबाईंचे वैशिष्ट्य म्हणजे पुरुषप्रधान संस्कृती असणाऱ्या समाजाने एका विधवा राणीला दुर्लक्षित करू नये म्हणून त्यांनी धोरणीपणाने पुरुषी पोषाखात वावरण्याचे ठरवले.

१९ मे इ.स. १८४२ मध्ये त्यांचा विवाह [[झांसी संस्थान|झाशी संस्थानाचे]] राजे झाशी नरेश श्रीमंत महाराजाधिराज महाराजा [[गंगाधरराव नेवाळकर]] यांच्याशी झाला. तेव्हा त्यांचे नाव बदलून लक्ष्मी असे ठेवण्यात आले. लग्नानंतर झाशीच्या प्रजाजनांत राणीबद्दल विशेष प्रेम निर्माण झाले.

दरबाराचे कामकाज राणीने पाहणे गंगाधररावांस पसंत नसल्याने मिळालेल्या वेळेचा उपयोग राणी लक्ष्मीबाईंनी स्वत्व जपण्यासाठी केला. त्यांनी आपला रोजचा व्यायाम, कसरत, घोडेस्वारी, तलवारबाजी नियमित सुरू ठेवली.

महाराज गंगाधरराव नेवाळकर व महाराणी लक्ष्मीबाई यांना मुलगा झाला परंतु तीन महिन्याचा असताना तो मृत्यू पावला. मुलाच्या रूपाने वारस मिळाल्याच्या आनंदात असणारे गंगाधररावही या गोष्टीने दुःखी झाले. त्यांनी वासुदेवराव नेवाळकर यांच्या आनंदराव मुलाला दत्तक घेऊन त्याचे ''दामोदर'' असे नाव ठेवले. २१ नोव्हेंबर इ.स. १८५३ मध्ये महाराज गंगाधररावांचे निधन झाले.

== झाशी संस्थान खालसा ==
[[ईस्ट इंडिया कंपनी]]द्वारे [[ब्रिटिश भारत|ब्रिटिश सरकार]] [[झाशी संस्थान]] खालसा करणार नाही असे पूर्वीपासून झाशीच्या ब्रिटिशांशी असणाऱ्या मैत्रीपूर्ण संबंधांवरून राणी लक्ष्मीबाईंना वाटत होते. त्यासाठी लक्ष्मीबाई स्वतः ईस्ट इंडिया कंपनीशी पत्रव्यवहार करत होत्या. या पत्रव्यवहारातून त्यांनी कंपनी सरकारचा अन्याय, बेकायदेशीरपणा आणि खोडसाळपणा उघड केला. एका पत्रात त्यांनी ''झाशी संस्थान खालसा केले, तर पूर्ण हिंदुस्थानातील लोकांना हळहळ वाटेल. परिणामी हिंदुस्थानातील लोकांना ब्रिटिशांबद्दल भरवसा, विश्वास वाटेल का?'', अशी शंका व्यक्त करून कंपनीला एक प्रकारचे आव्हान दिले. कंपनी सरकारच्या बेजबाबदार अनैतिक कृत्यांनी व कंपनीच्या अधिकाराला आव्हान देण्याचे धारिष्ट्य करणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई या देशातील पहिल्या काही व्यक्तींमधील एक होत्या.

परंतु हिंदुस्थानातील संस्थाने खालसा करण्याचा निर्णय [[गव्हर्नर जनरल डलहौसी]]ने घेतलेलाच असल्याने झाशी संस्थानही खालसा करण्यात आले. १३ मार्च, इ.स. १८५४ रोजी [[झाशी]]च्या जनतेला उद्देशून जाहीरनामा काढण्यात आला. त्यानुसार दत्तक विधान नामंजूर करून झांशी संस्थान ब्रिटिश सरकारांत विलीन करण्यात आले. त्या वेळीच स्वाभिमानी राणीने ''मी माझी झाशी देणार नाही'' असे स्फूर्तिदायक उद्गार काढले.

झाशी खालसा झाल्यावर राणी लक्ष्मीबाईंना किल्ला सोडून शहरातील राजवाड्यात राहायला यावे लागले. राणी लक्ष्मीबाईंना पदच्युत झाल्याचा अपमान सहन करीत काही काळ शांत बसावे लागले होते.
[[File:Jhansi Fort and city.jpg|thumb|झाशीचा किल्ला]]

== इ.स. १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध ==
इ.स. [[१८५७चा उठाव]] हा संपूर्ण हिंदुस्थानात झाला. त्याप्रमाणे ५ जून, १८५७ ला झाशीतही शिपायांचा उद्रेक झाला. केवळ ३५ शिपायांनी इंग्रजांना पळवून लावले. या परिस्थितीत इंग्रजांच्या परवानगीची वाट न पाहता राणी लक्ष्मीबाई किल्ल्यावर राहण्यास गेल्या. पुढे २२ जुलै, इ.स. १८५७ ला ब्रिटिशांनी राणींना झाशीची अधिकारसूत्रे हाती घेण्यास सांगितले. राणी पुन्हा राज्यकर्त्या झाल्या होत्या, परंतु अतिशय बिकट परिस्थितीत त्यांच्या हाती राज्यकारभार आला होता. मनुष्यबळ नव्हते आणि खजिनाही रिकामाच होता. प्रजेच्या मनात असुरक्षित भविष्याबद्दल भीती होती. परंतु तरीही लक्ष्मीबाईंनी खंबीरपणाने परिस्थिती हाताळली. जुन्या विश्र्वासातील लोकांना परत बोलावून त्यांना काही अधिकाराची पदे दिली. दिवाण लक्ष्मणरावांना प्रधानमंत्री, तर प्रत्यक्ष वडिलांना - मारोपंत तांब्यांना - खजिनदार केले. लक्ष्मणरावांचा भाऊ, मुलगा तसेच मुन्सफ, भोलानाथ, आणि नामांकित गोलंदाज खुदाबक्ष यांना फौजेचे व शस्त्रास्त्रांच्या जोडणीचे काम दिले. बंडखोर ठाकुरांना धोरणीपणाने आपल्या बाजूस वळविले; राज्याच्या सल्लागार मंडळात सामील करून घेतले. ब्रिटिशांनी निकामी केलेल्या २२ तोफा पुन्हा सुरू करून तोफगोळ्यांची निर्मितीही सुरू केली. इंग्रजांविरुद्ध बंड करणाऱ्या विद्रोही शिपायांना आपल्या सैन्यात सामील करून घेतले. परकीयांविरुद्ध लढण्याची तयारी करीत असतानाच राणींनी प्रजेचा स्वाभिमान, निष्ठा वाढवण्याचा व आनंद जपण्याचा प्रयत्न केला. दानशूर, श्रद्धाळू व दयाळू लक्ष्मीबाईंनी थंडीत कुडकुडणाऱ्या हजार-दीड हजार गरिबांना, साधू-संन्याशांना उबदार कपड्यांचे वाटप केले. स्वतःबरोबर प्रजेच्या श्रद्धा जपणाऱ्या राणीने गोवध बंदी  केली. त्यांनी किल्ल्यावर [[रंगपंचमी]]सारखा सण साजरा करून स्त्रियांसाठी हळदी-कुंकवाचे कार्यक्रम केले.

अशा प्रकारे प्रशासन, सैन्य व कल्याणकारी कामे यांची चोख व्यवस्था लावून स्वराज्य असल्याचा विश्र्वास राणी लक्ष्मीबाईंनी जनतेत निर्माण केला. प्रजेला मुक्त मनाने आपल्या आवडीच्या गोष्टी करण्यासाठी, त्यांच्या कलेची जोपासना करण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी झाशीमध्ये मराठी नाटकांचे प्रयोग घडवून आणले. मराठी भाषिकांसाठी रासक्रीडा, चित्रलेखा, बाणासूर इ. नाटके योजली. स्वतःही नाटकांचा आनंद घेतला. एक स्थिर, सुरक्षित, समृद्ध व सुसंस्कृत राज्य घडवण्याचा प्रयत्न राणी लक्ष्मीबाईंनी केला. यामुळे राणी आणि झाशीतील प्रजा यांच्यातील नाते दृढ झाले.

दरम्यान २१ मार्च, इ.स. १८५८ ला सकाळीच सर ह्यू रोज आपल्या फौजेसह झाशीजवळ आला. त्याने राणीस निःशस्त्र भेटीस यावे किंवा युद्धास तयार राहावे असे कळविले. ब्रिटिशांनी केलेल्या विश्र्वासघातामुळे, अन्यायामुळे ‘भारतात विदेशी शासन नकोच’ अशा ठाम मताच्या राणींनी भेटीस जाण्याचे नाकारले. त्याच वेळी [[तात्या टोपे]] यांच्याशी संधान बांधून एका बाजूने इंग्रजांवर हल्ला करण्यास सुचविले.

उत्तम प्रतीचा सेनानी आणि कर्तबगार राजकारणी असणाऱ्याया ह्यू रोजने झाशीच्या किल्ल्यावर मारा करण्यासाठी आजुबाजूच्या टेकड्यांवर कब्जा मिळविला. त्या टेकड्यांवर तोफा चढवल्या. २-३ दिवस झाशीची बाजू अभेद्य होती. घनगर्ज भवानीशंकर, कडक बिजली या तोफा आपल्या नावाप्रमाणे कार्यरत होत्या. &quot;घौसखान&quot; याने तर तोफेमधून असा मारा  केला, की त्यामुळे दोन शिवमंदिरे वाचली.  या गोष्टीसाठी आजही [[झाशी]]तील लोक त्याला धन्यवाद देतात. युद्धाच्या ९ व्या दिवशी इंग्रजांनी पश्चिमेकडील तोफ बंद पाडून त्या बाजूच्या तटाला खिंडारे पाडली. ही खिंडारे बुजवण्यासाठी रातोरात काम केले गेले. त्या वेळी चुना, दगड, विटा यांची  ने-आण करण्याचे काम स्त्रियांनी केले होते हे विशेष.

शेवटी ब्रिटिशांना फितुरांनीच साथ दिली. झांशीमधील शंकर किल्ल्यावरील मोठ्या विहिरीतून संपूर्ण झांशीला पाणी पुरवठा व्हायचा, ती विहीर आणि जिथे दारुगोळा तयार व्हायचा, तो कारखाना, ही दोन ठिकाणे इंग्रजांनी उद्ध्वस्त केली. अशा स्थितीत राणींची आशा पेशव्यांकडून येणाऱ्या मदतीवर होती. त्याप्रमाणे ३१ मार्चला तात्या टोपेंचे सैन्य आले. परंतु इंग्रजांपुढे त्यांचा टिकाव लागला नाही.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=१०१ कर्तुत्वान स्त्रिया|last=कर्वे|first=स्वाती|publisher=उत्कर्ष प्रकाशन|year=२०१४|isbn=978-81-7425-310-1|location=पुणे|pages=३९}}&lt;/ref&gt;

राणी लक्ष्मीबाईंनी सर्व फौजेला धीर देताना स्वतःच्या बळावरच लढण्याचे आवाहन केले. एवढेच नाही तर ‘रणांगणात तुम्हाला मृत्यू आला, तर तुमच्या विधवांच्या निर्वाहाची व्यवस्था मी करेन’ असे आश्र्वासन दिले.  राणीचे डावे-उजवे हात असणारे &quot;खुदाबक्ष आणि घौसखान&quot; इंग्रजांच्या गोळीबारात मृत्युमुखी पडल्यावर मात्र बिकट परिस्थिती निर्माण झाली. ब्रिटिश सैन्य शिड्या लावून शहरात उतरले. शांत, सुंदर शहराची होणारी वाताहत पाहून राणी संतापल्या आणि त्यांनी प्रत्यक्ष रणांगणात उतरण्याचा निर्णय घेतला व तो अंमलात आणला. संतापलेल्या राणीची [[तलवार]] अशी तळपत होती, की समोर येणारा गोरा शिपाई गारदच होत होता. त्यांचे धैर्य, शौर्य, आवेश पाहून ह्यू रोजही थबकला. तरीही एका अनुभवी सरदाराने पुढचा धोका लक्षात घेऊन लक्ष्मीबाईंना परत किल्ल्यावर नेले. सर्व फौजी अधिकाऱ्यांशी लक्ष्मीबाईंनी चर्चा केली आणि निर्णयानुसार रातोरात त्यांनी झाशी सोडले. सतत ११ दिवस राणींनी ब्रिटिशांना झुलवत ठेवले. लढाईचा साक्षीदार ह्यूज रोजनेही म्हटले की ‘राणी लक्ष्मीबाई सर्वोत्कृष्ट सैनिक आणि सर्वाधिक हिंमतवान व्यक्ती होती.’

या पराभवानंतर राणी पेशव्यांबरोबर [[ग्वाल्हेर]]ला गेली. तेथेही स्वस्थ न बसता लक्ष्मीबाईंनी आपल्या सैन्याची कवायत नियमित चालू ठेवली. सैन्यांमध्ये फिरून, सैनिकांची चौकशी करीत, इंग्रजांना रोखण्यासाठी कशा प्रकारे मोर्चे बांधणी करावी याविषयी त्यांनी चर्चा केली. याच वेळी १७ जून इ.स. १८५८ रोजी सकाळीच ब्रिटिश अधिकारी स्मिथ सैन्यासह ग्वाल्हेरच्या अगदी जवळ कोटा की सराय येथे येऊन पोहोचला. त्याने त्वरित हल्ला चढवला. लक्ष्मीबाईंनी  रणांगणात धाव घेतली. लक्ष्मीबाई तलवारीचे सपसप वार करीत समोर येणाऱ्या ब्रिटिश सैन्याला कापून काढत होत्या. आवेगाने, विजेसारख्या तळपणाऱ्या राणींकडे पाहून त्यांचे सैन्यही त्वेषाने लढले. इंग्रज अधिकारी स्मिथचे सैन्य मागे हटणारच होते, त्याच वेळी नव्या दमाची एक फौज बाजूच्या टेकडीवरून चालून आली. दोन्हीकडून आलेल्या सैन्यासमोर राणींचा निभाव लागला नाही. परिस्थिती ओळखून त्या काही स्वारांनिशी बाहेर पडल्या. थोडे पुढे जाताच एका ओढ्यापाशी त्यांचा घोडा अडला. नेहमीचा सारंगी नावाची घोडी [[घोडा]] शेवटच्या लढाईत त्यांच्याबरोबर नव्हता. काही केल्या [[घोडा]] ओढा ओलांडत नव्हता. तिथे इंग्रजांशी लढत असताना राणी लक्ष्मीबाई रक्‍तबंबाळ होऊन घोड्यावरून खाली कोसळल्या. त्यांचा डाव्या कुशीतही तलवार घुसली, परंतु पुरुषी वेशात असलेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना इंग्रज ओळखू शकले नाहीत. ते पुढे निघून गेले. घायाळ झालेल्या राणी लक्ष्मीबाई यांना सेवक रामचंद्र देशमुखांनी फुलबाग येथील बाबा गंगादास यांच्या मठात आणले. परंतु त्यांची उपचार करण्याची इच्छा नव्हती. आपला देह क्रूर इंग्रजांच्या हाती लागू नये अशी त्यांची इच्छा होती. फुलबाग येथे बाबा गंगादास यांच्या मठात  बांदा के नवाब बहादुर अली दृतीय यांनी मुखाग्नी दिली. झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांनी वयाच्या तेविसाव्या वर्षी मरण स्वीकारले आणि अशाप्रकारे एका शूर राणीला रणांगणात वीरमरण आले.

१७ जूनच्या संध्याकाळी विरांगणा राणी लक्ष्मीबाई स्वर्गसिधारी गेल्या. 

१८ जूनला इंग्रज सरकारने राणी लक्ष्मीबाईंना मृत घोषित केले. आणि म्हणून आज पर्यंत १८ जूनला त्यांची पुण्यतिथी साजरी होते.

== विशेष, असली चित्र आणि दामोदरराव वंश ==

ब्रिटिशांनी राणी लक्ष्मीबाईचा उल्लेख `’हिंदुस्थानची जोन ऑफ आर्क' असा केला. क्रांतिकारकांची स्फूर्तिदेवता ठरलेल्या या राणीवर अनेक काव्ये, [[पोवाडे]] रचले गेले. राणी लक्ष्मीबाईंचे विचार आजच्या काळातही खूप प्रेरणादायी आहेत. राणी लक्ष्मीबाईंच्या ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थानावर इ.स. १९६२ मध्ये त्यांचा अश्वारूढ पुतळा स्थापन करण्यात आला.  ते समाधीस्थान पाहिल्यानंतर कविवर्य [[भा. रा. तांबे]] यांनी पुढील यथार्थ ओळी सुचल्या.
``* रे हिंद बांधवा, थांब या स्थळी। अश्रू दोन ढाळी।।&lt;br/&gt;
ती पराक्रमाची ज्योत मावळे । इथे झांशिवाली।। 

* खूब लड़ी मर्दानी वो तो झॉंसी वाली रानी थी।  ..कवयित्री : सुभद्रा कुमारी चौहान

'''राणी लक्ष्मीबाईंचे असली चित्र''' 

राणी लक्ष्मीबाईंच्या सावत्र आई चिमनाबाई खानवलकर उर्फ यमुनाबाई मोरोपंत तांबे यांच्यानुसार १८५० व १८५७ साली आग्रा येथून एक चित्रकार आलेला त्याने राणी लक्ष्मीबाईंचे काही चित्र काढले.

१) १८५० साली महाराजा गंगाधरराव यांच्या आदेशावरून हस्ती दंताच्या फलकावर वधूवेषातील राणी लक्ष्मीबाईंचे चित्र काढले. हे चित्र १८६१ साली इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात ठेवले गेले. कालांतराने ह्या चित्राचे फोटो मागवून राणीचे भाचे गोविंदराव तांबे यांनी महाराष्ट्रीय शैलीत चित्र काढून घेतले. हे चित्र आज ही महाराष्ट्रातील नेवाळकर व तांबे कुटुंबाकडे रत्‍नागिरी येथे आहे.२०२१ व २०२२ साली ह्या चित्राला रंगविण्याचे काम महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे पदाधिकारी समाजसेवक राणी झाशी इतिहासकार कुमार रितेशराजे ठाकूर यांनी केले.

२) १८५७ साली नोव्हेंबर महिन्यात राणी लक्ष्मीबाईंचे प्रसिद्ध सारंगी नावाच्या सफेद घैडीवर बसलेले चित्र रेखाटले गेले. ते आज इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात आहे.

३) १८६१ साली रतन कछवाहा नावाच्या झाशी राजचित्रकाराणे इंदूरच्या धनाढ्य बलिया सरदार यांच्या सांगण्यावरून एक काल्पनिक चित्र रेखाटले. त्यात राणी लक्ष्मीबाई ह्या ढाल व तलवार हाती घेतलेल्या योद्धा रूपात आहेत.

४) राणी लक्ष्मीबाईंचे सर्वत्र सिंहासनावर बसलेले चित्र पसरवले जाते. खर तर हे चित्र राणी लक्ष्मीबाईंचे नसून मराठा तंजावर संस्थानचे छत्रपती शिवाजी महाराज द्वितीय यांची कन्या राजकुमारी मुक्तांबाबाई राणीसाहेब छत्रपती यांची आहे. मुळचित्र हे इंग्लंडच्या व्हिक्टोरिया अलबर्ट संग्रहालयात उपलब्ध आहे.

==झाशीच्या राणीवर लिहिली गेलेली ऐतिहासिक पुस्तके, कादंबऱ्या, काव्ये, चरित्रे, चित्रपट, नाटके==
* The Queen of Jhansi (मूळ इंग्रजी. लेखिका [[महाश्वेता देवी]]) हिंदी भाषांतर : सागरी सेनगुप्ता व मंदिरा सेनगुप्ता
* खूब लड़ी मर्दानी : झांसी की रानी (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका, २०१९; प्रमुख भूमिका - अनुष्का सेन, विकास माणकताला)
* झाशी : १८५७ - लेखक अविनाश वासुदेव पुराणिक 
* झॉंसीकी रानी : दूरचित्रवाणीवरील मालिका. हिचे १८-८-२००९ ते १९-६-२०११ या काळात ४८० भाग (एपिसोड्‌स) प्रसारित झाले होते.
* झाशीची रणचंडी : कादंबरी : लेखक पोपटराव भसे
* झाशीची राणी, [[ताराबाई मोडक]], [[माधव जुलियन]] - चरित्रे तीन पुस्तके एकत्रित (ललितकला शुक्ल, १९९६)
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक दा.वि. कुलकर्णी 
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वि.श्री. जोशी
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई’ : लेखक म.स. भावे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखिका प्रतिभा रानडे
* झाशीची राणी लक्ष्मीबाई : लेखक वृंदावनलाल वर्मा
* झाशीची वाघीण : लेखक [[भास्कर महाजन]]
* झाशी राणी लक्ष्मीबाई : हिंदी पु्स्तक. लेखक :  रामप्रसाद एन.एस.
* झाशीची राणी : झाशी संस्थानच्या महाराणी लक्ष्मीबाईसाहेब ह्यांचे चरित्र : लेखक [[दत्तात्रेय बळवंत पारसनीस]] 
* मर्दानी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई हिच्या जीवनावरील कादंबरी, लेखक : [[विद्याधर गोखले]] 
* मर्दानी रणरागिणी ... : आत्मकथा स्वरूपातील ललित पुस्तक, लेखिका मंदा खापरे
* मनकर्णिका - दि क्वीन ऑफ झाशी (हिंदी चित्रपट, २०१७, दिग्दर्शक - केतन मेहता). या चित्रपटात [[अतुल कुलकर्णी]] यांनी  [[तात्या टोपे]]ंचे काम केले आहे.
* स्वोर्ड्‌स ॲन्ड स्केप्टर्स (हाॅलिवूडचा इंग्रजी चित्रपट, २०१८) (लक्ष्मीबाईंच्या भूमिकेत, इंडो-अमेरिकन अभिनेत्री देविका भिसे) (हा चित्रपट मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी अशा तीन भाषांमध्ये निघाला आहे.)
* वीज म्हणाली धरतीला (नाटक : लेखक [[वि.वा. शिरवाडकर]])
* वीरांगना लक्ष्मीबाई : हिंदी पुस्तक. लेखक : रामाश्रय सविता
* समरसौदामिनी : झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या जीवनावरील हृदयद्रावक कादंबरी, लेखक [[भा.द. खेर]] 
* [[सोहराब मोदी]] यांनी इ.स. १९५६ मध्ये 'झॉंसी की रानी' नावाचा भव्य हिंदी चित्रपट काढला होता. त्यात झाशीच्या राणीचे काम मोदी यांची पत्‍नी मेहताब हिने केले होते. हा भारतात बनलेला पहिला रंगीत (टेक्निकलर) चित्रपट होता.

==राणी लक्ष्मीबाईंचे पुतळे आणि चौक==
* ग्वाल्हेर येथील समाधीस्थान
* नवी दिल्ली येथे 'रानी झांसी रोड आणि देशबंधु गुप्ता मार्ग' यांनी बनलेल्या चौकात.
* पुण्यात संभाजी उद्यानाजवळ (जंगली महाराज रोड)पुणे
* नागपूर येथे झांशी रानी चौकात बर्डी मार्ग येथे झांशीच्या  रानीचा पुतळा आहे. 
*कोल्हापूर येथील कावळा नाका येथे भव्य पुतळा आहे. 
*नागपूर येथे राणी झाँसी नावाचे मेट्रो स्थानक 
*राणी लक्ष्मीबाई चौक नावाचे मुंबईतील शीव/सायन येथील बेस्ट बस स्थानक 
*झाशीची राणी लक्ष्मीबाई उद्यान, बोरीवली, मुंबई
*राणी लक्ष्मीबाई मैदान व भाजी मंडई, मालाड
*राणी झांशी कंपाऊंड, ओसीपीएम स्कूल, राहुरी

== राणी लक्ष्मीबाईंचे नाव दिलेल्या संस्था==
* [[महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटी]]&lt;nowiki/&gt;ची राणी लक्ष्मीबाई मुलींची सैनिकी शाळा, पिरंगुट (पुणे) 
* रानी लक्ष्मीबाई शाळा-समूह (लखनौ)
* लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय शारीरिक शिक्षण विद्यापीठ (ग्वाल्हेर)
* महाराणी लक्ष्मीबाई वैद्यकीय महाविद्यालय (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई मध्यवर्ती शेतकी विद्यापीठ (झांशी)
* राणी लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय उद्यान (अंदमान-निकोबार)
* सुभाष चंद्र बोसांच्या इंडियन नॅशनल आर्मीमध्ये राणी लक्ष्मीबाईंच्या नावाने &quot;राणी झाँसी&quot; एक रेजिमेन्ट होती.
* १९५७ साली भारत सरकारने छापून प्रसिद्ध केलेल्या दोन पोस्टाच्या तिकिटांवर राणी लक्ष्मीबाईची छबी होती.
* राणी लक्ष्मीबाई विद्यालय यवतमाळ (महाराष्ट्र)

==राणी लक्ष्मीबाईच्या नावाचे पुरस्कार==
* उत्तर प्रदेश सरकारचा रानी लक्ष्मीबाई पुरस्कार (कुस्तीविद्येत प्रवीण असलेल्या साक्षी मलिक यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे.) 
* भारत सरकारचा राणी लक्ष्मीबाई स्त्री-शक्ती पुरस्कार
* मध्यप्रदेश सरकार वीरता दाखविणाऱ्या स्त्रीला ’वीरांगना लक्ष्मीबाई राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान करते. माउंट एव्हरेस्टवर यशस्वी चढाई करणाऱ्या [[बचेंद्री पाल|बच्छेंद्री पाल]] यांना हा पुरस्कार मिळाला होता. (इ.स. २०१३)

{{भारतीय स्वातंत्र्यलढा}}

==हे ही पाहा==
*[[राणी वेलू नचियार]]
==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:नेवाळकर, लक्ष्मीबाई गंगाधर}}
[[वर्ग:भारताचा इतिहास|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती|लक्ष्मीबाई, झाशीची राणी]]
[[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]]
[[वर्ग:झांसी संस्थान]]
[[वर्ग:इ.स. १८३५ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १८५८ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:मराठा साम्राज्यातील स्त्रिया]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>31ngraruh9vrkw0gs60b2sbqzljkxjj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>माँग माँग खा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22279</id>
    <revision>
      <id>2143850</id>
      <parentid>1757635</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:28:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>पहिले वाक्य</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="788" xml:space="preserve">'''माँग माँग खा''' (बर्मी:မောင်မောင်ခ [màʊɰ̃ màʊɰ̃ kʰa̰]; [[७ जून]], [[इ.स. १९२०|१९२०]] - [[३० एप्रिल]], [[इ.स. १९९५|१९९५]]) हे [[म्यानमार]]चे पंतप्रधान होते. हे १९७७ ते १९८८ दरम्यान सत्तेवर होते

{{विस्तार}}

{{DEFAULTSORT:खा, मॉॅंग मॉॅंग}}
[[वर्ग:म्यानमारचे पंतप्रधान]]
[[वर्ग:इ.स. १९२० मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १९९५ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>qosqbixypxs1dwy7xj6snztke1rppgw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारताचा ध्वज</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22700</id>
    <revision>
      <id>2143778</id>
      <parentid>2143750</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T16:04:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76468" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा जमिनीला किंवा पाण्याला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा वस्त्र म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा फुलांच्या पाकळ्यांव्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची  अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी सूर्योदय आणि सूर्यास्त दरम्यान फडकवावा, जरी हवामान कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या भारतीय नागरिक रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, अमेरिकेत जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून राष्ट्रध्वज फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह गैर-राष्ट्रीय ध्वजांसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की जर ध्वज स्वतंत्र कर्मचाऱ्यांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा त्याच्या दृष्टिकोनातून सर्वात दूर डावीकडे असावा. दर्शक, किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा कमीत कमी एका ध्वजाची रुंदी जास्त. त्याचा ध्वजध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर ते एकाच कर्मचाऱ्यावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसह नेला गेला असेल, तर तो मिरवणुकीच्या मिरवणुकीच्या डोक्यावर असला पाहिजे किंवा रांगेत रांगेत ध्वज घेऊन गेला असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे नेला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवावा . असे करण्याचा निर्णय भारताच्या राष्ट्रपतींवर आहे, जो अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतो. जेव्हा ध्वज अर्ध्या मास्टवर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम मस्तकाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू खाली केला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्धा फडकतो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. नवी दिल्ली आणि लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्या मूळ राज्यामध्ये ते अर्धवट उडवले जाते. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनानिमित्त भारतीय ध्वज अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही, त्याशिवाय मृत व्यक्तीचे पार्थिव असलेल्या इमारतींवर. तथापि, अशा परिस्थितीतही, इमारतीवरून मृतदेह हलवताना ध्वज पूर्ण-मास्टपर्यंत उंचावला पाहिजे.


. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==फडकवण्याची नियमावली==
भारत देशाच्या अस्मितेचे [[प्रतीक]] असलेला राष्ट्रध्वज तिरंगा राष्ट्रीय सण व अन्य महत्त्वपूर्ण दिवशी सन्मानपूर्वक फडकवला जातो. राष्ट्राचे प्रतीक असलेल्या राष्ट्रध्वजाला फडकावित असताना त्याचा कुठल्याही प्रकारे अवमान होणार नाही, यासाठी काही नियम करण्यात आले आहेत. केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या वतीने भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता तयार करण्यात आली आहे. ध्वज संहितेबाबत नागरिकांमध्ये जागृती निर्माण व्हावी, अशी अपेक्षा व्यक्त करण्यात आली आहे. 

राष्ट्रीय ध्वजाबाबत संहिता तयार करण्यात आल्याचे खूप कमी भारतीयांना माहिती असते. संहितेनुसार महत्त्वाचे राष्ट्रीय कार्यक्रम, सांस्कृतिक व मैदानी खेळाच्या वेळी ध्वज संहितांनुसार जेव्हा राष्ट्रीय ध्वज फडकविला जातो तेव्हा त्याला सन्मानपूर्वक उच्च स्थान दिले जाते. राष्ट्रीय ध्वज अशा जागेवर फडकवला जातो की, तेथून तो ध्वज सगळ्यांना दिसतो.. शासकीय इमारतीवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याची प्रथा आहे. रविवार व अन्य सुटीच्या दिवशीही सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत ध्वज फडकवला जातोच. प्रतिकूल हवामानातही ध्वज फडकवणे आवश्यक असते. 

संहितेनुसार राष्ट्रध्वज नेहमी स्फूर्तीने फडकवला पाहिजे व आदरपूर्वक ध्वज हळूहळू उतरवला जातो.. ध्वज फडकवताना व उतरवताना बिगूल वाजविण्याची प्रथा आहे. ध्वज कुठल्याही इमारतीच्या खिडकी अथवा दर्शनी भागात आडवा व तिरपा फडकवताना ध्वजातील केशरी रंगांचा पट्टा हा वरच्या बाजूला असतो. प्लॅस्टिकचा ध्वज वापरण्यास मनाई असते.

राष्ट्रध्वज सभेच्या वेळी फडकविताना अशा पद्धतीने फडकाविला गेला पाहिजे की, मान्यवराचे तोंड हे उपस्थिताकडे पाहिजे व ध्वज हा त्यांच्या डाव्या बाजूला पाहिजे. अथवा ध्वज भिंतीवर असेल तर मान्यवरांच्या मागे व भिंतीवर आडवा फडकाविला पाहिजे. कुठल्या पुतळ्याचे अनावरण असेल तर ध्वज सन्मानपूर्वक व वेगळ्या पद्धतीने फडकविला गेला पाहिजे. ध्वज गाडीवर लावताना गाडीच्या बॉनेटवर एक दंड उभा करावा व त्यावर फडकवावा. 

संहितेनुसार राष्ट्रीय ध्वज कुठल्या मिरवणूक किंवा परेडच्या व्यक्तीच्या उजव्या हातात ध्वज असावा. जर इतरही ध्वज असतील तर त्यांच्या मध्यभागी राष्ट्रध्वज असला पाहिजे. फाटलेला, मळलेला ध्वज फडकविला जाता कामा नये. कोणत्या व्यक्तीला अथवा वस्तूला वंदन करताना ध्वज जमिनीच्या दिशेने झुकवू नये. इतर ध्वजांची पताका अथवा ध्वज राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच लावू नये. 

राष्ट्रध्वजाचा उपयोग वक्त्याचे व्यासपीठ झाकण्यासाठी अथवा ते सजविण्यासाठी करू नये. केशरी पट्टा जमिनीच्या बाजूने ठेवून ध्वज फडकविला जाऊ नये. तसेच राष्ट्रध्वजाला माती व पाण्याचा स्पर्श होऊ देऊ नये. ध्वज फडकविताना तो फाटणार नाही, अशा पद्धतीने बांधला पाहिजे.ध्वजाचा दुरुपयोग थांबविण्यासंदर्भात स्पष्ट दिशा ठरविण्यात आली आहे. त्यानुसार राजकीय व्यक्ती, केंद्रीय सैनिक दलाच्या संबंधित व्यक्तीच्या अंत्ययात्रेव्यतिरिक्त इतरत्र कोठेही त्याचा उपयोग करू नये. ध्वज कुठलेही वाहन, रेल्वे, जहाजावर लावला जाऊ शकत नाही.

ध्वजाचा उपयोग घराच्या पडद्यासाठी करू नये. कुठलाही पेहराव करताना ध्वजाचे कापड घेता येणार नाही. तसेच राष्ट्रध्वज गादी, रुमालावर काढू नये. राष्ट्रध्वजावर कुठेलीही लिखाण केले जात नाही किंवा त्यावर कुठलीही जाहिरात केली जात नाही. ध्वज ज्या खांबावर फडकविला जातो त्यावरही जाहिरात लावता येणार नाही. 

केवळ [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिन]] व [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] याच दिवशी ध्वज फुलांच्या पाकळ्या ठेवून फडकविला जातो. राष्ट्रीय ध्वज फडकवताना अथवा उतरवताना उपस्थित नागरिक कवायतीच्या सावधान स्थितीत पाहिजेत. शासकीय पोषाखात असलेले सरकारी अधिकारी ध्वजाला मानवंदना देतील. जेव्हा ध्वज सैन्याच्या तुकडीतील जवानाच्या हातात असेल व तो सावधान स्थितीत उभा राहिल. सरकारी अधिकाऱ्यांच्या जवळून ध्वज जात असताना त्यांनी ध्वजाला सन्मानपूर्वक मानवंदना दिली पाहिजे. आदरणीय व्यक्ती डोक्यावर टोपी न घालताही राष्ट्रध्वजाला मानवंदना देऊ शकतात. {{संदर्भ हवा}}


==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>rmt0qgqcis78etzy1heqeo5raqvyahz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143780</id>
      <parentid>2143778</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T16:13:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76368" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा जमिनीला किंवा पाण्याला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा वस्त्र म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा फुलांच्या पाकळ्यांव्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची  अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी सूर्योदय आणि सूर्यास्त दरम्यान फडकवावा, जरी हवामान कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या भारतीय नागरिक रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, अमेरिकेत जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून राष्ट्रध्वज फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवावा . असे करण्याचा निर्णय भारताच्या राष्ट्रपतींवर आहे, जो अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतो. जेव्हा ध्वज अर्ध्या मास्टवर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम मस्तकाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू खाली केला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्धा फडकतो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. नवी दिल्ली आणि लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्या मूळ राज्यामध्ये ते अर्धवट उडवले जाते. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनानिमित्त भारतीय ध्वज अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही, त्याशिवाय मृत व्यक्तीचे पार्थिव असलेल्या इमारतींवर. तथापि, अशा परिस्थितीतही, इमारतीवरून मृतदेह हलवताना ध्वज पूर्ण-मास्टपर्यंत उंचावला पाहिजे.


. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==फडकवण्याची नियमावली==
भारत देशाच्या अस्मितेचे [[प्रतीक]] असलेला राष्ट्रध्वज तिरंगा राष्ट्रीय सण व अन्य महत्त्वपूर्ण दिवशी सन्मानपूर्वक फडकवला जातो. राष्ट्राचे प्रतीक असलेल्या राष्ट्रध्वजाला फडकावित असताना त्याचा कुठल्याही प्रकारे अवमान होणार नाही, यासाठी काही नियम करण्यात आले आहेत. केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या वतीने भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता तयार करण्यात आली आहे. ध्वज संहितेबाबत नागरिकांमध्ये जागृती निर्माण व्हावी, अशी अपेक्षा व्यक्त करण्यात आली आहे. 

राष्ट्रीय ध्वजाबाबत संहिता तयार करण्यात आल्याचे खूप कमी भारतीयांना माहिती असते. संहितेनुसार महत्त्वाचे राष्ट्रीय कार्यक्रम, सांस्कृतिक व मैदानी खेळाच्या वेळी ध्वज संहितांनुसार जेव्हा राष्ट्रीय ध्वज फडकविला जातो तेव्हा त्याला सन्मानपूर्वक उच्च स्थान दिले जाते. राष्ट्रीय ध्वज अशा जागेवर फडकवला जातो की, तेथून तो ध्वज सगळ्यांना दिसतो.. शासकीय इमारतीवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याची प्रथा आहे. रविवार व अन्य सुटीच्या दिवशीही सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत ध्वज फडकवला जातोच. प्रतिकूल हवामानातही ध्वज फडकवणे आवश्यक असते. 

संहितेनुसार राष्ट्रध्वज नेहमी स्फूर्तीने फडकवला पाहिजे व आदरपूर्वक ध्वज हळूहळू उतरवला जातो.. ध्वज फडकवताना व उतरवताना बिगूल वाजविण्याची प्रथा आहे. ध्वज कुठल्याही इमारतीच्या खिडकी अथवा दर्शनी भागात आडवा व तिरपा फडकवताना ध्वजातील केशरी रंगांचा पट्टा हा वरच्या बाजूला असतो. प्लॅस्टिकचा ध्वज वापरण्यास मनाई असते.

राष्ट्रध्वज सभेच्या वेळी फडकविताना अशा पद्धतीने फडकाविला गेला पाहिजे की, मान्यवराचे तोंड हे उपस्थिताकडे पाहिजे व ध्वज हा त्यांच्या डाव्या बाजूला पाहिजे. अथवा ध्वज भिंतीवर असेल तर मान्यवरांच्या मागे व भिंतीवर आडवा फडकाविला पाहिजे. कुठल्या पुतळ्याचे अनावरण असेल तर ध्वज सन्मानपूर्वक व वेगळ्या पद्धतीने फडकविला गेला पाहिजे. ध्वज गाडीवर लावताना गाडीच्या बॉनेटवर एक दंड उभा करावा व त्यावर फडकवावा. 

संहितेनुसार राष्ट्रीय ध्वज कुठल्या मिरवणूक किंवा परेडच्या व्यक्तीच्या उजव्या हातात ध्वज असावा. जर इतरही ध्वज असतील तर त्यांच्या मध्यभागी राष्ट्रध्वज असला पाहिजे. फाटलेला, मळलेला ध्वज फडकविला जाता कामा नये. कोणत्या व्यक्तीला अथवा वस्तूला वंदन करताना ध्वज जमिनीच्या दिशेने झुकवू नये. इतर ध्वजांची पताका अथवा ध्वज राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच लावू नये. 

राष्ट्रध्वजाचा उपयोग वक्त्याचे व्यासपीठ झाकण्यासाठी अथवा ते सजविण्यासाठी करू नये. केशरी पट्टा जमिनीच्या बाजूने ठेवून ध्वज फडकविला जाऊ नये. तसेच राष्ट्रध्वजाला माती व पाण्याचा स्पर्श होऊ देऊ नये. ध्वज फडकविताना तो फाटणार नाही, अशा पद्धतीने बांधला पाहिजे.ध्वजाचा दुरुपयोग थांबविण्यासंदर्भात स्पष्ट दिशा ठरविण्यात आली आहे. त्यानुसार राजकीय व्यक्ती, केंद्रीय सैनिक दलाच्या संबंधित व्यक्तीच्या अंत्ययात्रेव्यतिरिक्त इतरत्र कोठेही त्याचा उपयोग करू नये. ध्वज कुठलेही वाहन, रेल्वे, जहाजावर लावला जाऊ शकत नाही.

ध्वजाचा उपयोग घराच्या पडद्यासाठी करू नये. कुठलाही पेहराव करताना ध्वजाचे कापड घेता येणार नाही. तसेच राष्ट्रध्वज गादी, रुमालावर काढू नये. राष्ट्रध्वजावर कुठेलीही लिखाण केले जात नाही किंवा त्यावर कुठलीही जाहिरात केली जात नाही. ध्वज ज्या खांबावर फडकविला जातो त्यावरही जाहिरात लावता येणार नाही. 

केवळ [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिन]] व [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] याच दिवशी ध्वज फुलांच्या पाकळ्या ठेवून फडकविला जातो. राष्ट्रीय ध्वज फडकवताना अथवा उतरवताना उपस्थित नागरिक कवायतीच्या सावधान स्थितीत पाहिजेत. शासकीय पोषाखात असलेले सरकारी अधिकारी ध्वजाला मानवंदना देतील. जेव्हा ध्वज सैन्याच्या तुकडीतील जवानाच्या हातात असेल व तो सावधान स्थितीत उभा राहिल. सरकारी अधिकाऱ्यांच्या जवळून ध्वज जात असताना त्यांनी ध्वजाला सन्मानपूर्वक मानवंदना दिली पाहिजे. आदरणीय व्यक्ती डोक्यावर टोपी न घालताही राष्ट्रध्वजाला मानवंदना देऊ शकतात. {{संदर्भ हवा}}


==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>iq1p4fdonynxvdutyghz8906mi62tza</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143831</id>
      <parentid>2143780</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76439" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा जमिनीला किंवा पाण्याला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा वस्त्र म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा फुलांच्या पाकळ्यांव्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची  अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी सूर्योदय आणि सूर्यास्त दरम्यान फडकवावा, जरी हवामान कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या भारतीय नागरिक रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, अमेरिकेत जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून राष्ट्रध्वज फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.


. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==फडकवण्याची नियमावली==
भारत देशाच्या अस्मितेचे [[प्रतीक]] असलेला राष्ट्रध्वज तिरंगा राष्ट्रीय सण व अन्य महत्त्वपूर्ण दिवशी सन्मानपूर्वक फडकवला जातो. राष्ट्राचे प्रतीक असलेल्या राष्ट्रध्वजाला फडकावित असताना त्याचा कुठल्याही प्रकारे अवमान होणार नाही, यासाठी काही नियम करण्यात आले आहेत. केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या वतीने भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता तयार करण्यात आली आहे. ध्वज संहितेबाबत नागरिकांमध्ये जागृती निर्माण व्हावी, अशी अपेक्षा व्यक्त करण्यात आली आहे. 

राष्ट्रीय ध्वजाबाबत संहिता तयार करण्यात आल्याचे खूप कमी भारतीयांना माहिती असते. संहितेनुसार महत्त्वाचे राष्ट्रीय कार्यक्रम, सांस्कृतिक व मैदानी खेळाच्या वेळी ध्वज संहितांनुसार जेव्हा राष्ट्रीय ध्वज फडकविला जातो तेव्हा त्याला सन्मानपूर्वक उच्च स्थान दिले जाते. राष्ट्रीय ध्वज अशा जागेवर फडकवला जातो की, तेथून तो ध्वज सगळ्यांना दिसतो.. शासकीय इमारतीवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याची प्रथा आहे. रविवार व अन्य सुटीच्या दिवशीही सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत ध्वज फडकवला जातोच. प्रतिकूल हवामानातही ध्वज फडकवणे आवश्यक असते. 

संहितेनुसार राष्ट्रध्वज नेहमी स्फूर्तीने फडकवला पाहिजे व आदरपूर्वक ध्वज हळूहळू उतरवला जातो.. ध्वज फडकवताना व उतरवताना बिगूल वाजविण्याची प्रथा आहे. ध्वज कुठल्याही इमारतीच्या खिडकी अथवा दर्शनी भागात आडवा व तिरपा फडकवताना ध्वजातील केशरी रंगांचा पट्टा हा वरच्या बाजूला असतो. प्लॅस्टिकचा ध्वज वापरण्यास मनाई असते.

राष्ट्रध्वज सभेच्या वेळी फडकविताना अशा पद्धतीने फडकाविला गेला पाहिजे की, मान्यवराचे तोंड हे उपस्थिताकडे पाहिजे व ध्वज हा त्यांच्या डाव्या बाजूला पाहिजे. अथवा ध्वज भिंतीवर असेल तर मान्यवरांच्या मागे व भिंतीवर आडवा फडकाविला पाहिजे. कुठल्या पुतळ्याचे अनावरण असेल तर ध्वज सन्मानपूर्वक व वेगळ्या पद्धतीने फडकविला गेला पाहिजे. ध्वज गाडीवर लावताना गाडीच्या बॉनेटवर एक दंड उभा करावा व त्यावर फडकवावा. 

संहितेनुसार राष्ट्रीय ध्वज कुठल्या मिरवणूक किंवा परेडच्या व्यक्तीच्या उजव्या हातात ध्वज असावा. जर इतरही ध्वज असतील तर त्यांच्या मध्यभागी राष्ट्रध्वज असला पाहिजे. फाटलेला, मळलेला ध्वज फडकविला जाता कामा नये. कोणत्या व्यक्तीला अथवा वस्तूला वंदन करताना ध्वज जमिनीच्या दिशेने झुकवू नये. इतर ध्वजांची पताका अथवा ध्वज राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच लावू नये. 

राष्ट्रध्वजाचा उपयोग वक्त्याचे व्यासपीठ झाकण्यासाठी अथवा ते सजविण्यासाठी करू नये. केशरी पट्टा जमिनीच्या बाजूने ठेवून ध्वज फडकविला जाऊ नये. तसेच राष्ट्रध्वजाला माती व पाण्याचा स्पर्श होऊ देऊ नये. ध्वज फडकविताना तो फाटणार नाही, अशा पद्धतीने बांधला पाहिजे.ध्वजाचा दुरुपयोग थांबविण्यासंदर्भात स्पष्ट दिशा ठरविण्यात आली आहे. त्यानुसार राजकीय व्यक्ती, केंद्रीय सैनिक दलाच्या संबंधित व्यक्तीच्या अंत्ययात्रेव्यतिरिक्त इतरत्र कोठेही त्याचा उपयोग करू नये. ध्वज कुठलेही वाहन, रेल्वे, जहाजावर लावला जाऊ शकत नाही.

ध्वजाचा उपयोग घराच्या पडद्यासाठी करू नये. कुठलाही पेहराव करताना ध्वजाचे कापड घेता येणार नाही. तसेच राष्ट्रध्वज गादी, रुमालावर काढू नये. राष्ट्रध्वजावर कुठेलीही लिखाण केले जात नाही किंवा त्यावर कुठलीही जाहिरात केली जात नाही. ध्वज ज्या खांबावर फडकविला जातो त्यावरही जाहिरात लावता येणार नाही. 

केवळ [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिन]] व [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] याच दिवशी ध्वज फुलांच्या पाकळ्या ठेवून फडकविला जातो. राष्ट्रीय ध्वज फडकवताना अथवा उतरवताना उपस्थित नागरिक कवायतीच्या सावधान स्थितीत पाहिजेत. शासकीय पोषाखात असलेले सरकारी अधिकारी ध्वजाला मानवंदना देतील. जेव्हा ध्वज सैन्याच्या तुकडीतील जवानाच्या हातात असेल व तो सावधान स्थितीत उभा राहिल. सरकारी अधिकाऱ्यांच्या जवळून ध्वज जात असताना त्यांनी ध्वजाला सन्मानपूर्वक मानवंदना दिली पाहिजे. आदरणीय व्यक्ती डोक्यावर टोपी न घालताही राष्ट्रध्वजाला मानवंदना देऊ शकतात. {{संदर्भ हवा}}


==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>j7gwudqhvd11ivu5vnba78m97gfsx0w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143833</id>
      <parentid>2143831</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:32:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन भर घातली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77757" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा जमिनीला किंवा पाण्याला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा वस्त्र म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा फुलांच्या पाकळ्यांव्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची  अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी सूर्योदय आणि सूर्यास्त दरम्यान फडकवावा, जरी हवामान कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या भारतीय नागरिक रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, अमेरिकेत जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून राष्ट्रध्वज फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.

परदेशी मान्यवरांच्या मृत्यूबद्दल राष्ट्रीय शोक पाळणे हे विविध प्रकरणांमध्ये गृह मंत्रालयाकडून जारी केलेल्या विशेष सूचनांद्वारे नियंत्रित केले जाते. तथापि, परदेशातील राज्य प्रमुख किंवा सरकार प्रमुख यांचा मृत्यू झाल्यास, त्या देशात असलेल्या भारतीय दूतावासावरील राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवला जाऊ शकतो. 

राज्य, लष्करी, केंद्रीय निमलष्करी दलांमधील अंत्यसंस्काराच्या प्रसंगी ध्वज हा बिअर किंवा शवपेटीवर केशराने बियर किंवा शवपेटीच्या डोक्यावर लावला जाईल. ध्वज कबरीत उतरवू नये किंवा चितेत जाळू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==फडकवण्याची नियमावली==
भारत देशाच्या अस्मितेचे [[प्रतीक]] असलेला राष्ट्रध्वज तिरंगा राष्ट्रीय सण व अन्य महत्त्वपूर्ण दिवशी सन्मानपूर्वक फडकवला जातो. राष्ट्राचे प्रतीक असलेल्या राष्ट्रध्वजाला फडकावित असताना त्याचा कुठल्याही प्रकारे अवमान होणार नाही, यासाठी काही नियम करण्यात आले आहेत. केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या वतीने भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता तयार करण्यात आली आहे. ध्वज संहितेबाबत नागरिकांमध्ये जागृती निर्माण व्हावी, अशी अपेक्षा व्यक्त करण्यात आली आहे. 

राष्ट्रीय ध्वजाबाबत संहिता तयार करण्यात आल्याचे खूप कमी भारतीयांना माहिती असते. संहितेनुसार महत्त्वाचे राष्ट्रीय कार्यक्रम, सांस्कृतिक व मैदानी खेळाच्या वेळी ध्वज संहितांनुसार जेव्हा राष्ट्रीय ध्वज फडकविला जातो तेव्हा त्याला सन्मानपूर्वक उच्च स्थान दिले जाते. राष्ट्रीय ध्वज अशा जागेवर फडकवला जातो की, तेथून तो ध्वज सगळ्यांना दिसतो.. शासकीय इमारतीवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याची प्रथा आहे. रविवार व अन्य सुटीच्या दिवशीही सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत ध्वज फडकवला जातोच. प्रतिकूल हवामानातही ध्वज फडकवणे आवश्यक असते. 

संहितेनुसार राष्ट्रध्वज नेहमी स्फूर्तीने फडकवला पाहिजे व आदरपूर्वक ध्वज हळूहळू उतरवला जातो.. ध्वज फडकवताना व उतरवताना बिगूल वाजविण्याची प्रथा आहे. ध्वज कुठल्याही इमारतीच्या खिडकी अथवा दर्शनी भागात आडवा व तिरपा फडकवताना ध्वजातील केशरी रंगांचा पट्टा हा वरच्या बाजूला असतो. प्लॅस्टिकचा ध्वज वापरण्यास मनाई असते.

राष्ट्रध्वज सभेच्या वेळी फडकविताना अशा पद्धतीने फडकाविला गेला पाहिजे की, मान्यवराचे तोंड हे उपस्थिताकडे पाहिजे व ध्वज हा त्यांच्या डाव्या बाजूला पाहिजे. अथवा ध्वज भिंतीवर असेल तर मान्यवरांच्या मागे व भिंतीवर आडवा फडकाविला पाहिजे. कुठल्या पुतळ्याचे अनावरण असेल तर ध्वज सन्मानपूर्वक व वेगळ्या पद्धतीने फडकविला गेला पाहिजे. ध्वज गाडीवर लावताना गाडीच्या बॉनेटवर एक दंड उभा करावा व त्यावर फडकवावा. 

संहितेनुसार राष्ट्रीय ध्वज कुठल्या मिरवणूक किंवा परेडच्या व्यक्तीच्या उजव्या हातात ध्वज असावा. जर इतरही ध्वज असतील तर त्यांच्या मध्यभागी राष्ट्रध्वज असला पाहिजे. फाटलेला, मळलेला ध्वज फडकविला जाता कामा नये. कोणत्या व्यक्तीला अथवा वस्तूला वंदन करताना ध्वज जमिनीच्या दिशेने झुकवू नये. इतर ध्वजांची पताका अथवा ध्वज राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच लावू नये. 

राष्ट्रध्वजाचा उपयोग वक्त्याचे व्यासपीठ झाकण्यासाठी अथवा ते सजविण्यासाठी करू नये. केशरी पट्टा जमिनीच्या बाजूने ठेवून ध्वज फडकविला जाऊ नये. तसेच राष्ट्रध्वजाला माती व पाण्याचा स्पर्श होऊ देऊ नये. ध्वज फडकविताना तो फाटणार नाही, अशा पद्धतीने बांधला पाहिजे.ध्वजाचा दुरुपयोग थांबविण्यासंदर्भात स्पष्ट दिशा ठरविण्यात आली आहे. त्यानुसार राजकीय व्यक्ती, केंद्रीय सैनिक दलाच्या संबंधित व्यक्तीच्या अंत्ययात्रेव्यतिरिक्त इतरत्र कोठेही त्याचा उपयोग करू नये. ध्वज कुठलेही वाहन, रेल्वे, जहाजावर लावला जाऊ शकत नाही.

ध्वजाचा उपयोग घराच्या पडद्यासाठी करू नये. कुठलाही पेहराव करताना ध्वजाचे कापड घेता येणार नाही. तसेच राष्ट्रध्वज गादी, रुमालावर काढू नये. राष्ट्रध्वजावर कुठेलीही लिखाण केले जात नाही किंवा त्यावर कुठलीही जाहिरात केली जात नाही. ध्वज ज्या खांबावर फडकविला जातो त्यावरही जाहिरात लावता येणार नाही. 

केवळ [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिन]] व [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] याच दिवशी ध्वज फुलांच्या पाकळ्या ठेवून फडकविला जातो. राष्ट्रीय ध्वज फडकवताना अथवा उतरवताना उपस्थित नागरिक कवायतीच्या सावधान स्थितीत पाहिजेत. शासकीय पोषाखात असलेले सरकारी अधिकारी ध्वजाला मानवंदना देतील. जेव्हा ध्वज सैन्याच्या तुकडीतील जवानाच्या हातात असेल व तो सावधान स्थितीत उभा राहिल. सरकारी अधिकाऱ्यांच्या जवळून ध्वज जात असताना त्यांनी ध्वजाला सन्मानपूर्वक मानवंदना दिली पाहिजे. आदरणीय व्यक्ती डोक्यावर टोपी न घालताही राष्ट्रध्वजाला मानवंदना देऊ शकतात. {{संदर्भ हवा}}


==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>1a5ll0iude7r56sy9quovsdmwp3ztmz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143834</id>
      <parentid>2143833</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:34:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77762" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा जमिनीला किंवा पाण्याला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा वस्त्र म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा फुलांच्या पाकळ्यांव्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची  अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी सूर्योदय आणि सूर्यास्त दरम्यान फडकवावा, जरी हवामान कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या भारतीय नागरिक रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, अमेरिकेत जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून राष्ट्रध्वज फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.

परदेशी मान्यवरांच्या मृत्यूबद्दल राष्ट्रीय शोक पाळणे हे विविध प्रकरणांमध्ये गृह मंत्रालयाकडून जारी केलेल्या विशेष सूचनांद्वारे नियंत्रित केले जाते. तथापि, परदेशातील राज्य प्रमुख किंवा सरकार प्रमुख यांचा मृत्यू झाल्यास, त्या देशात असलेल्या भारतीय दूतावासावरील राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवला जाऊ शकतो. 

राज्य, लष्करी, केंद्रीय निमलष्करी दलांमधील अंत्यसंस्काराच्या प्रसंगी ध्वज हा शवपेटीवर जातो, जिथे केसरी रंग शवपेटीच्या डोक्याच्या बाजूला लावला जाईल. ध्वज हा कबरीत उतरवू नये किंवा चितेत जाळू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==फडकवण्याची नियमावली==
भारत देशाच्या अस्मितेचे [[प्रतीक]] असलेला राष्ट्रध्वज तिरंगा राष्ट्रीय सण व अन्य महत्त्वपूर्ण दिवशी सन्मानपूर्वक फडकवला जातो. राष्ट्राचे प्रतीक असलेल्या राष्ट्रध्वजाला फडकावित असताना त्याचा कुठल्याही प्रकारे अवमान होणार नाही, यासाठी काही नियम करण्यात आले आहेत. केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या वतीने भारतीय राष्ट्रध्वज संहिता तयार करण्यात आली आहे. ध्वज संहितेबाबत नागरिकांमध्ये जागृती निर्माण व्हावी, अशी अपेक्षा व्यक्त करण्यात आली आहे. 

राष्ट्रीय ध्वजाबाबत संहिता तयार करण्यात आल्याचे खूप कमी भारतीयांना माहिती असते. संहितेनुसार महत्त्वाचे राष्ट्रीय कार्यक्रम, सांस्कृतिक व मैदानी खेळाच्या वेळी ध्वज संहितांनुसार जेव्हा राष्ट्रीय ध्वज फडकविला जातो तेव्हा त्याला सन्मानपूर्वक उच्च स्थान दिले जाते. राष्ट्रीय ध्वज अशा जागेवर फडकवला जातो की, तेथून तो ध्वज सगळ्यांना दिसतो.. शासकीय इमारतीवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याची प्रथा आहे. रविवार व अन्य सुटीच्या दिवशीही सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत ध्वज फडकवला जातोच. प्रतिकूल हवामानातही ध्वज फडकवणे आवश्यक असते. 

संहितेनुसार राष्ट्रध्वज नेहमी स्फूर्तीने फडकवला पाहिजे व आदरपूर्वक ध्वज हळूहळू उतरवला जातो.. ध्वज फडकवताना व उतरवताना बिगूल वाजविण्याची प्रथा आहे. ध्वज कुठल्याही इमारतीच्या खिडकी अथवा दर्शनी भागात आडवा व तिरपा फडकवताना ध्वजातील केशरी रंगांचा पट्टा हा वरच्या बाजूला असतो. प्लॅस्टिकचा ध्वज वापरण्यास मनाई असते.

राष्ट्रध्वज सभेच्या वेळी फडकविताना अशा पद्धतीने फडकाविला गेला पाहिजे की, मान्यवराचे तोंड हे उपस्थिताकडे पाहिजे व ध्वज हा त्यांच्या डाव्या बाजूला पाहिजे. अथवा ध्वज भिंतीवर असेल तर मान्यवरांच्या मागे व भिंतीवर आडवा फडकाविला पाहिजे. कुठल्या पुतळ्याचे अनावरण असेल तर ध्वज सन्मानपूर्वक व वेगळ्या पद्धतीने फडकविला गेला पाहिजे. ध्वज गाडीवर लावताना गाडीच्या बॉनेटवर एक दंड उभा करावा व त्यावर फडकवावा. 

संहितेनुसार राष्ट्रीय ध्वज कुठल्या मिरवणूक किंवा परेडच्या व्यक्तीच्या उजव्या हातात ध्वज असावा. जर इतरही ध्वज असतील तर त्यांच्या मध्यभागी राष्ट्रध्वज असला पाहिजे. फाटलेला, मळलेला ध्वज फडकविला जाता कामा नये. कोणत्या व्यक्तीला अथवा वस्तूला वंदन करताना ध्वज जमिनीच्या दिशेने झुकवू नये. इतर ध्वजांची पताका अथवा ध्वज राष्ट्रध्वजापेक्षा उंच लावू नये. 

राष्ट्रध्वजाचा उपयोग वक्त्याचे व्यासपीठ झाकण्यासाठी अथवा ते सजविण्यासाठी करू नये. केशरी पट्टा जमिनीच्या बाजूने ठेवून ध्वज फडकविला जाऊ नये. तसेच राष्ट्रध्वजाला माती व पाण्याचा स्पर्श होऊ देऊ नये. ध्वज फडकविताना तो फाटणार नाही, अशा पद्धतीने बांधला पाहिजे.ध्वजाचा दुरुपयोग थांबविण्यासंदर्भात स्पष्ट दिशा ठरविण्यात आली आहे. त्यानुसार राजकीय व्यक्ती, केंद्रीय सैनिक दलाच्या संबंधित व्यक्तीच्या अंत्ययात्रेव्यतिरिक्त इतरत्र कोठेही त्याचा उपयोग करू नये. ध्वज कुठलेही वाहन, रेल्वे, जहाजावर लावला जाऊ शकत नाही.

ध्वजाचा उपयोग घराच्या पडद्यासाठी करू नये. कुठलाही पेहराव करताना ध्वजाचे कापड घेता येणार नाही. तसेच राष्ट्रध्वज गादी, रुमालावर काढू नये. राष्ट्रध्वजावर कुठेलीही लिखाण केले जात नाही किंवा त्यावर कुठलीही जाहिरात केली जात नाही. ध्वज ज्या खांबावर फडकविला जातो त्यावरही जाहिरात लावता येणार नाही. 

केवळ [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिन]] व [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] याच दिवशी ध्वज फुलांच्या पाकळ्या ठेवून फडकविला जातो. राष्ट्रीय ध्वज फडकवताना अथवा उतरवताना उपस्थित नागरिक कवायतीच्या सावधान स्थितीत पाहिजेत. शासकीय पोषाखात असलेले सरकारी अधिकारी ध्वजाला मानवंदना देतील. जेव्हा ध्वज सैन्याच्या तुकडीतील जवानाच्या हातात असेल व तो सावधान स्थितीत उभा राहिल. सरकारी अधिकाऱ्यांच्या जवळून ध्वज जात असताना त्यांनी ध्वजाला सन्मानपूर्वक मानवंदना दिली पाहिजे. आदरणीय व्यक्ती डोक्यावर टोपी न घालताही राष्ट्रध्वजाला मानवंदना देऊ शकतात. {{संदर्भ हवा}}


==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>sptb9h2p4jk856nooqah45aqbttyu9e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143835</id>
      <parentid>2143834</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:36:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68724" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत कारावास, किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा जमिनीला किंवा पाण्याला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा वस्त्र म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा फुलांच्या पाकळ्यांव्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची  अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी सूर्योदय आणि सूर्यास्त दरम्यान फडकवावा, जरी हवामान कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या भारतीय नागरिक रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, अमेरिकेत जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून राष्ट्रध्वज फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.

परदेशी मान्यवरांच्या मृत्यूबद्दल राष्ट्रीय शोक पाळणे हे विविध प्रकरणांमध्ये गृह मंत्रालयाकडून जारी केलेल्या विशेष सूचनांद्वारे नियंत्रित केले जाते. तथापि, परदेशातील राज्य प्रमुख किंवा सरकार प्रमुख यांचा मृत्यू झाल्यास, त्या देशात असलेल्या भारतीय दूतावासावरील राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवला जाऊ शकतो. 

राज्य, लष्करी, केंद्रीय निमलष्करी दलांमधील अंत्यसंस्काराच्या प्रसंगी ध्वज हा शवपेटीवर जातो, जिथे केसरी रंग शवपेटीच्या डोक्याच्या बाजूला लावला जाईल. ध्वज हा कबरीत उतरवू नये किंवा चितेत जाळू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>30yfuwmhsvm2t1vz9aqs0qbw5v5sky7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143838</id>
      <parentid>2143835</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:40:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुवे जोडले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69035" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
{{कामचालू}}[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत [[कारावास]], किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा [[जमीन|जमिनी]]&lt;nowiki/&gt;ला किंवा [[पाणी|पाण्या]]&lt;nowiki/&gt;ला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा [[वस्त्र]] म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा [[फूल|फुलांच्या पाकळ्यां]]&lt;nowiki/&gt;व्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी [[सूर्योदय]] आणि [[सूर्यास्त|सूर्यास्ता]]&lt;nowiki/&gt;दरम्यान फडकवावा, जरी [[हवामान]] कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या [[भारतीय व्यक्ती|भारतीय नागरिक]] रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिके]]&lt;nowiki/&gt;त जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून [[राष्ट्रीय ध्वज|राष्ट्रध्वज]] फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.

परदेशी मान्यवरांच्या मृत्यूबद्दल राष्ट्रीय शोक पाळणे हे विविध प्रकरणांमध्ये गृह मंत्रालयाकडून जारी केलेल्या विशेष सूचनांद्वारे नियंत्रित केले जाते. तथापि, परदेशातील राज्य प्रमुख किंवा सरकार प्रमुख यांचा मृत्यू झाल्यास, त्या देशात असलेल्या भारतीय दूतावासावरील राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवला जाऊ शकतो. 

राज्य, लष्करी, केंद्रीय निमलष्करी दलांमधील अंत्यसंस्काराच्या प्रसंगी ध्वज हा शवपेटीवर जातो, जिथे केसरी रंग शवपेटीच्या डोक्याच्या बाजूला लावला जाईल. ध्वज हा कबरीत उतरवू नये किंवा चितेत जाळू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>jiqdvvrcg4vwhxhezkyadda4v3y9vzv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143839</id>
      <parentid>2143838</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:40:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>कामचालू</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69010" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत [[कारावास]], किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा [[जमीन|जमिनी]]&lt;nowiki/&gt;ला किंवा [[पाणी|पाण्या]]&lt;nowiki/&gt;ला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा [[वस्त्र]] म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा [[फूल|फुलांच्या पाकळ्यां]]&lt;nowiki/&gt;व्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी [[सूर्योदय]] आणि [[सूर्यास्त|सूर्यास्ता]]&lt;nowiki/&gt;दरम्यान फडकवावा, जरी [[हवामान]] कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या [[भारतीय व्यक्ती|भारतीय नागरिक]] रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिके]]&lt;nowiki/&gt;त जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून [[राष्ट्रीय ध्वज|राष्ट्रध्वज]] फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.

परदेशी मान्यवरांच्या मृत्यूबद्दल राष्ट्रीय शोक पाळणे हे विविध प्रकरणांमध्ये गृह मंत्रालयाकडून जारी केलेल्या विशेष सूचनांद्वारे नियंत्रित केले जाते. तथापि, परदेशातील राज्य प्रमुख किंवा सरकार प्रमुख यांचा मृत्यू झाल्यास, त्या देशात असलेल्या भारतीय दूतावासावरील राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवला जाऊ शकतो. 

राज्य, लष्करी, केंद्रीय निमलष्करी दलांमधील अंत्यसंस्काराच्या प्रसंगी ध्वज हा शवपेटीवर जातो, जिथे केसरी रंग शवपेटीच्या डोक्याच्या बाजूला लावला जाईल. ध्वज हा कबरीत उतरवू नये किंवा चितेत जाळू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>ffgou54f99eu1p02gtg54bc7clq9lr9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143869</id>
      <parentid>2143839</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:23:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>भर घातली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69095" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट ध्वज
| नाव =भारत
| लेख = भारताचा ध्वज
| चित्र = Flag of India.svg
| टोपणनाव = तिरंगा
| वापर = नागरी वापर
| आकार = २:३
| स्वीकार = २२ जुलै इ.स.१९४७
| रचना = वरती भगवा रंग, मध्यभागी पांढरा, खाली हिरवा आणि मधल्या पांढऱ्या रंगात निळ्या रंगाचे २४ आऱ्यांचे अशोक चक्र
| रेखाकार = [[पिंगली वैंकैया]]
| प्रकार = राष्ट्रीय
}}

'''भारताचा राष्ट्रीय ध्वज''', ज्याला सामान्यतः '''तिरंगा''' म्हणतात, हा [[भगवा]], [[पांढरा]] आणि [[हिरवा]] अशा तीन रंगांचा क्षैतिज आयताकृती [[ध्वज]] आहे; तसेच [[निळा|निळ्या]] रंगाचे [[अशोक चक्र]] हे मध्यभागी आहे. २२ जुलै १९४७ रोजी झालेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;च्या बैठकीत तो सध्याच्या स्वरूपात स्वीकारण्यात आला आणि तो १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी [[भारत|भारता]]&lt;nowiki/&gt;चा अधिकृत ध्वज बनला. भारतात ''तिरंगा'' हा शब्द नेहमीच भारतीय राष्ट्रध्वजाचा संदर्भ घेतो. हा ध्वज [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगाली व्यंकय्या]] यांनी तयार केलेल्या [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;च्या स्वराज्य ध्वजावर आधारित आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन,पृृ.७५&lt;/ref&gt;
[[चित्र:India_flag_emblem.jpg|इवलेसे|[[बंगळुरू]] येथील भारताची राजमुद्रा आणि राष्ट्रध्वज]]
कायद्यानुसार राष्ट्रध्वज हा [[खादी]]&lt;nowiki/&gt;चा (हाताने कातलेले कापड जे [[महात्मा गांधी|महात्मा गांधीं]]&lt;nowiki/&gt;नी लोकप्रिय केले होते) किंवा [[रेशीम|रेशमा]]&lt;nowiki/&gt;चा असावा. ध्वजाची निर्मिती प्रक्रिया आणि तपशील [[भारतीय मानक कार्यालय|भारतीय मानक कार्यालया]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे ठरवले जातात. हा ध्वज तयार करण्याचा अधिकार खादी विकास आणि ग्रामोद्योग आयोगाकडे आहे, जो प्रादेशिक गटांना त्याचे वाटप करतो. २००९ पर्यंत कर्नाटक खादी ग्रामोद्योग संयुक्त संघ ध्वजाची एकमेव निर्माता होता.
ध्वजाचा वापर हा भारतीय ध्वज संहिता आणि राष्ट्रीय चिन्हांशी संबंधित इतर कायद्यांद्वारे नियंत्रित केला जातो. मूळ संहितेमध्ये [[स्वातंत्र्य दिन (भारत)|स्वातंत्र्य दिन]] आणि [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिना]]&lt;nowiki/&gt;सारख्या राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांकडून ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. २००२ मध्ये नवीन जिंदाल या नागरिकाच्या अपीलावर सुनावणी करताना, [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]&lt;nowiki/&gt;ने [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;ला नागरिकांना ध्वज वापरण्याची परवानगी देण्यासाठी संहितेमध्ये सुधारणा करण्याचे निर्देश दिले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळा]]&lt;nowiki/&gt;ने मर्यादित वापरासाठी संहितेत सुधारणा केली. २००५ मध्ये कपड्यांच्या विशिष्ट प्रकारांवरील रुपांतरांसह काही अतिरिक्त वापरास अनुमती देण्यासाठी संहितेत पुन्हा एकदा सुधारणा करण्यात आली. ध्वज संहिता ही ध्वज फडकवण्याच्या प्रोटोकॉलला आणि इतर राष्ट्रीय व गैर-राष्ट्रीय ध्वजांच्या संयोगाने त्याचा वापर करण्यात नियंत्रित करते.
[[चित्र:India-0037_-_Red_Fort_(2214262369).jpg|इवलेसे|[[दिल्ली]]&lt;nowiki/&gt;च्या [[लाल किल्ला|लाल किल्ल्या]]&lt;nowiki/&gt;वरील तिरंगा]]
[[चित्र:Flag_of_India_at_Sanjeevaiah_Park.jpg|इवलेसे|[[हैदराबाद]]&lt;nowiki/&gt;च्या संजीवैय्या पार्कमधील तिरंगा]]

== रचना ==
[[चित्र:Ashoka_Chakra.svg|उजवे|इवलेसे|200x200अंश|[[अशोक चक्र]]]]
ध्वजातील गडद [[भगवा रंग|भगवा]], [[पांढरा]] व [[हिरवा]] हे तीन रंगीत पट्टे आणि त्यांचे अर्थ :
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center&quot;
|-
! रंग
! अर्थ
|-
! style=&quot;background:#FF9933; color:#138808;&quot; | केशरी
| align=center| त्याग, शौर्य
|-
! style=&quot;background:#FFFFFF; color:#000000;&quot; | पांढरा
| align=center| शांती
|-
! style=&quot;background:#000080; color:#FFFFFF;&quot; | निळा
| align=center| [[अशोक चक्र]]
|-
! style=&quot;background:#138808; color:#FF9933;&quot; | हिरवा
| align=center| समृद्धी 
|}

भारताच्या राष्ट्रीय ध्वजात चार रंगाचा वापर केला गेला आहे. केशरी, पांढरा, हिरवा, आणि निळा. त्यामुळे भारताचा राष्ट्रीय ध्वज, रंगाचाच विचार केला तर  तिरंगा नसून '''चौरंगा''' म्हणता येईल. २२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीच्या बैठकीत 'तिरंगी ध्वज' भारताचा अधिकृत राष्ट्रीय ध्वज म्हणून स्वीकृत करण्यात आला. त्या संबंधीचा ठराव [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांनी मांडला. एकाला एक लागून असलेल्या आडव्या समान प्रमाणाच्या तीन पट्ट्यांचा तो आहे. वरती गर्द केशरी, मध्यभागी पांढरा आणि खालच्या बाजूला गर्द हिरवा, अशा क्रमाने हे तीन रंग आहेत. मधल्या पांढऱ्या पट्ट्यावर निळ्या रंगाचे अशोकचक्र (धम्मचक्र) असून ते [[सारनाथ]] येथील सिंहमुद्रेवर असलेले [[अशोकचक्र]] आहे. चक्राला २४ आरे आहेत. [[मछलीपट्टणम]] जवळ जन्मलेल्या [[पिंगाली वेंकय्या]] ह्यांनी तिरंग्याची रचना केली आहे. भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या उंचीचे व लांबीचे प्रमाण 2:3 असे आहे, तसेच राष्ट्रध्वज [[खादी]]च्या अथवा रेशमाच्या [[कापड]]ाचाच बनवला जावा असा सरकारी नियम आहे. [[सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या एकूण रचनेचे महत्त्व चांगल्या प्रकारे विशद केले आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sankalpindia.net/what-significance-various-colors-present-indian-national-flag|title=What is the significance of the various colors present in the Indian national flag? {{!}} Sankalp India Foundation|website=www.sankalpindia.net|access-date=2020-08-24}}&lt;/ref&gt;

=== मोजमाप ===
	
&lt;gallery widths=&quot;450px&quot; heights=&quot;300px&quot;&gt;
	
File:Flag of India (Construction Sheet).svg|झेंड्याचे मोजमाप
	
File:Ashoka Chakra (Construction sheet).svg|अशोक चक्राचे मोजमाप 
	
&lt;/gallery&gt;

ध्वजात तीन समान आडव्या पट्ट्यांची रचना करण्यात आली आहे.&lt;br&gt;

* वरच्या भागात गडद केशरी रंग आहे.या रंगातून त्याग, धैर्य याचा बोध होतो.
* मधल्या भागात पांढरा रंग आहे.या रंगातून प्रकाशाचा आणि सत्यमार्गाचा  शांती, सत्य, व पावित्र्याचा बोध होतो. 
* खालील भागात गडद हिरवा रंग आहे. हा रंगातून निसर्गाशी वा भूमीशी असलेले नाते दर्शवितो, निष्ठा  व समृद्धीचा बोध होतो. 
* निळ्या रंगाचे अशोक चक्र हे सागराप्रमाणे अथांगता व कालचक्राचे व त्यासोबत बदलत जाणारे जग सूचित करतो.  जीवन गतिमान असावे व भारतीयांनी शांततापूर्ण आगेकूच करावी असे धम्मचक्र दर्शविते. मूलतः हे चक्र विश्वशांतीचा संदेश देणाऱ्या [[बौद्ध धर्म|बौद्ध धर्माचे]] धम्मचक्र आहे. त्याला ‘[[अशोकचक्र]]' या नावाने ओळखले जाते. त्यात भारतीय कला, तत्त्वज्ञान, इतिहास व संस्कृती यांचा सुरेख संगम झालेला दिसतो. ‘धम्मचक्र प्रवर्तनाय' हे घोषवाक्य भारतीय [[संसद]] सभापतीच्या स्थानाच्या शिरोभागी लिहिलेले आहे.&lt;ref&gt;[http://www.marathivishwakosh.in/khandas/khand8/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9257&amp;Itemid=2&amp;limitstart=2 मराठी विश्वकोश]&lt;/ref&gt;{{संदर्भ हवा}}


== प्रतीकवाद ==
[[चित्र:Flag_of_India,_New_Delhi.jpg|इवलेसे|भारतीय राष्ट्रध्वज, [[नवी दिल्ली]]]]
१९२१ मध्ये [[महात्मा गांधी]] यांनी प्रथम [[भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस]]&lt;nowiki/&gt;ला ध्वजाचा प्रस्ताव दिला. [[पिंगाली वेंकय्या|पिंगली व्यंकय्या]] यांनी या ध्वजाची रचना केली होती. मध्यभागी हिंदूंसाठी लाल पट्टी आणि मुस्लिमांसाठी हिरवा पट्टा यांच्यामधला एक पारंपारिक चरखा होता, जो भारतीयांना स्वतःचे कपडे बनवून स्वावलंबी बनवण्याच्या गांधींच्या ध्येयाचे प्रतीक आहे. नंतर लाल रंगाच्या जागी भगव्या रंगाची रचना करण्यासाठी आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी (तसेच समुदायांमधील शांततेचे प्रतीक म्हणून) मध्यभागी एक पांढरा पट्टा समाविष्ट करण्यासाठी आणि चरखासाठी पार्श्वभूमी प्रदान करण्यासाठी डिझाइनमध्ये बदल करण्यात आले. तथापि रंगसंगतीसह सांप्रदायिक संबंध टाळण्यासाठी, तीन बँडना नंतर नवीन अर्थ नियुक्त केले गेले: अनुक्रमे धैर्य आणि त्याग, शांतता आणि सत्य आणि विश्वास आणि शौर्य.

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र होण्याच्या काही दिवस आधी, विशेष स्थापन केलेल्या [[भारताची संविधान सभा|संविधान सभे]]&lt;nowiki/&gt;ने निर्णय घेतला की भारताचा ध्वज सर्व पक्ष आणि समुदायांना स्वीकार्य असला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;FOTW2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/in.html|title=India|last=Heimer|first=Željko|date=2 July 2006|website=Flags of the World|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061018060420/http://crwflags.com/fotw/flags/in.html|archive-date=18 October 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; ''स्वराज्य'' ध्वजाची सुधारित आवृत्ती निवडण्यात आली; तिरंगा तोच भगवा, पांढरा आणि हिरवा राहिला. तथापि ''[[चरखा|चरख्या]]&lt;nowiki/&gt;ची'' जागा [[अशोक चक्र|अशोक चक्राने]] घेतली जी कायद्याच्या शाश्वत चाकाचे प्रतिनिधित्व करते. भारताचे पहिले [[उपराष्ट्रपती]] आणि दुसरे [[राष्ट्रपती]] [[सर्वेपल्ली राधाकृष्णन|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] यांनी दत्तक ध्वजाचे स्पष्टीकरण केले आणि त्याचे महत्त्व खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे:
{{Cquote|भगवा रंग म्हणजे त्याग किंवा रसहीनता. आपल्या नेत्यांनी भौतिक फायद्यासाठी उदासीन असले पाहिजे आणि स्वतःला त्यांच्या कार्यात समर्पित केले पाहिजे. मध्यभागी पांढरा प्रकाश आहे, सत्याचा मार्ग आहे, जो आपल्या आचरणासाठी मार्गदर्शन करतो. हिरवा आपला मातीशी असलेला संबंध, इथल्या वनस्पतींच्या जीवनाशी असलेला आपला संबंध, ज्यावर इतर सर्व जीवन अवलंबून आहे ते दाखवतो. पांढऱ्याच्या मध्यभागी असलेले &quot;अशोक चक्र&quot; हे धर्माच्या कायद्याचे चाक आहे. सत्य, धर्म किंवा सद्गुण हे या ध्वजाखाली काम करणार्‍यांचे नियंत्रण तत्व असले पाहिजे. चाक गती दर्शवते. स्तब्धतेत मृत्यू आहे, चळवळीत जीव असतो. भारताने यापुढे बदलाला विरोध करू नये, त्याने पुढे जायला हवे. चाक शांततापूर्ण बदलाची गतिशीलता दर्शवते.
}}मूळ [[इंग्रजी]]&lt;nowiki/&gt;तील भाषण:{{Cquote|''Bhagwa'' or the Saffron denotes renunciation or disinterestedness. Our leaders must be indifferent to material gains and dedicate themselves to their work. The white in the centre is light, the path of truth to guide our conduct. The green shows our relation to (the) soil, our relation to the plant life here, on which all other life depends. The &quot;Ashoka Chakra&quot; in the centre of the white is the wheel of the law of dharma. Truth or ''satya'', ''dharma'' or virtue ought to be the controlling principle of those who work under this flag. Again, the wheel denotes motion. There is death in stagnation. There is life in movement. India should no more resist change, it must move and go forward. The wheel represents the dynamism of a peaceful change.
}}


==ध्वजांचा इतिहास==
ध्वजाची परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून आहे. अर्जुनाच्या कपिध्वजाचा उल्लेख महाभारतात सापडतो. छत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] महाराज यांचा जरीची झालर लाभलेला भगवा ध्वज प्रसिद्ध आहे.

१८३१साली [[राजा राममोहन रॉय|राजा राममोहन राॅय]] बोटीने [[इंग्लंड]]&lt;nowiki/&gt;ला जात असताना त्यांनी एका फ्रेंच जहाजावर फ्रान्सचा तिरंगी झेंडा पाहिला व स्वातंत्र्य समता बंधुता यांचे प्रतीक असलेला ध्वज आपल्या देशालाही लाभावा असे त्यांना वाटले.पुढे १८५७ च्या यूद्धात देशभक्तीच्या भावनेतून एक ध्वजगीतही निर्माण झाले.{{संदर्भ हवा}}


* '''भगिनी निवेदिता ध्वज'''
बुद्धगयेला शिवमंदिरात वज्रचिह्न पाहून निवेदितांना ही कल्पना सुचली.
चौरसाकृती तांबड्या ध्वजावर पिवळे वज्रचिह्न व शुभ्रकमळ व भोवती १॰१दिव्यांची अरास असलेला हा ध्वज.बंगाली लिपीत त्यावर वंदे मातरम् लिहीले आहे. लाल रंग हा स्वातंत्र्यसंग्रामाचे द्योतक तर पीतवर्णी वज्रचिह्न हे विजयाचे प्रतीक.श्वेतवर्णी कमळ हे शुचिता दर्शविते असे स्वामी विवेकानंदांच्या शिष्या भगिनी निवेदिता यांनी नोदवले आहे.&lt;ref&gt;फिरोदिया अरूण, भुवन मनमोहिनी,स्नेहवर्धन प्रकाशन&lt;/ref&gt;
{{इतिहास लेखन}}
&lt;gallery&gt;
British_Raj_Red_Ensign.svg|ब्रिटीश भारताचा ध्वज
Flag of India 1907 (Nationalists Flag).svg| इ.स. १९०७ मध्ये मादाम कामांनी रचना केलेला ध्वज
Flag_of_India_1917.svg|होम रूळ चळवळीच्या वेळी रचना केले सप्तर्षी तारे अंकित असलेला ध्वज
1921_India_flag.svg|इ.स.१९२१ च्या काँग्रेस सभेमधील गांधीजींनी रचलेला ध्वज
1931_Flag_of_India.svg| इ.स. १९३१ मध्ये काँग्रेस ने स्वीकारलेला स्वराज्य ध्वज 
&lt;/gallery&gt;


== राजशिष्टाचार ==
''मुख्य लेख: [[भारतीय ध्वज संहिता]]''[[File:India-flag-horiz-vert.svg|अल्ट=Two Indian flags side by side, the first is horizontal with the saffron band at the top, the second is vertical with the saffron band to the left.|इवलेसे|ध्वजाचे योग्य क्षैतिज आणि अनुलंब प्रदर्शन ]]
भारतीय ध्वज संहिता, २००२, प्रतीक आणि नावे (अयोग्य वापर प्रतिबंध) कायदा, १९५०; आणि राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ यांच्याद्वारे ध्वजाचे प्रदर्शन आणि वापर नियंत्रित केले जाते.&lt;ref name=&quot;Code20022&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; राष्ट्रध्वजाचा घोर अपमान करणे, तसेच ध्वज संहितेच्या तरतुदींचे उल्लंघन करण्यासाठी, कायद्याने तीन वर्षांपर्यंत [[कारावास]], किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा, अशा तरतुदी आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|title=The Prevention of Insults To National Honour Act, 1971|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170123231821/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/pdf/Prevention_Insults_National_Honour_Act1971.pdf|archive-date=23 January 2017|access-date=30 August 2015}}&lt;/ref&gt;

अधिकृत नियमानुसार ध्वजाचा [[जमीन|जमिनी]]&lt;nowiki/&gt;ला किंवा [[पाणी|पाण्या]]&lt;nowiki/&gt;ला कधीही स्पर्श होऊ नये किंवा कोणत्याही स्वरूपात पडदा किंवा [[वस्त्र]] म्हणून वापरला जाऊ नये. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; फडकावण्यापूर्वी ध्वज जाणूनबुजून उलटा ठेवला जाऊ शकत नाही, कोणत्याही गोष्टीत बुडवला जात नाही किंवा [[फूल|फुलांच्या पाकळ्यां]]&lt;nowiki/&gt;व्यतिरिक्त इतर कोणतीही वस्तू त्याच्यात ठेवू शकत नाही. तसेच ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची अक्षरे कोरली जाऊ शकत नाहीत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt; उघड्यावर असताना ध्वज नेहमी [[सूर्योदय]] आणि [[सूर्यास्त|सूर्यास्ता]]&lt;nowiki/&gt;दरम्यान फडकवावा, जरी [[हवामान]] कसेही असले तरी. २००९ पूर्वी, विशेष परिस्थितीत रात्रीच्या वेळी सार्वजनिक इमारतीवर ध्वज फडकवता येत होता; सध्या [[भारतीय व्यक्ती|भारतीय नागरिक]] रात्रीच्या वेळीही ध्वज फडकवू शकतात; परंतु ध्वज हा उंच ध्वजस्तंभावर फडकवावा आणि तो योग्यरित्या दिसायला हवा.&lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

ध्वज कधीही उलटा चित्रित, प्रदर्शित किंवा फडकवला जाऊ नये. भडकलेल्या किंवा अस्वच्छ अवस्थेत ध्वज प्रदर्शित करणे हे अपमानास्पद मानले जाते आणि हाच नियम ध्वज फडकवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या ध्वजस्तंभांना आणि हॅलयार्ड्सना लागू होतो, ज्यांची देखभाल नेहमी योग्य स्थितीत असावी. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

भारताच्या मूळ ध्वज संहितेने [[भारतीय स्वातंत्र्य दिवस|स्वातंत्र्य दिन]] किंवा [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक दिनासारख्या]] राष्ट्रीय दिवसांशिवाय नागरिकांना राष्ट्रध्वज फडकवण्याची परवानगी दिली नाही. २००१ मध्ये नवीन जिंदाल या उद्योगपतीने, [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिके]]&lt;nowiki/&gt;त जिथे त्यांनी शिक्षण घेतले होते, तिथे ध्वजाचा अधिक समतावादी वापर केला; त्यांनी त्यांच्या कार्यालयाच्या इमारतीवर भारतीय ध्वज फडकवला. यानंतर ध्वज जप्त करण्यात आला आणि त्यांच्यावर कारवाईचा इशारा देण्यात आला. जिंदाल यांनी [[दिल्ली उच्च न्यायालय|दिल्ली उच्च न्यायालयात]] जनहित याचिका दाखल केली. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की, नागरिक म्हणून [[राष्ट्रीय ध्वज|राष्ट्रध्वज]] फडकवणे हा त्यांचा हक्क आहे आणि देशावरील प्रेम व्यक्त करण्याचा तो एक मार्ग आहे. त्यांनी नागरिकांच्या ध्वजाच्या वापरावरील निर्बंध रद्द करण्याचा प्रयत्न केला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|title=My Flag, My Country|date=13 June 2001|work=Rediff.com|access-date=15 November 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071121183544/http://www.rediff.com/news/2001/jun/13spec.htm|archive-date=21 November 2007|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;jindal3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|title=Union of India v. Navin Jindal|website=Supreme Court of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20041224041041/http://www.supremecourtonline.com/cases/9305.html|archive-date=24 December 2004|access-date=1 July 2005}}&lt;/ref&gt;
[[File:Indian_Flag_in_the_sky.jpg|इवलेसे|भारताचा ध्वज क्षैतिज पद्धतीने तीन रंग दाखवतो: भगवा, पांढरा आणि हिरवा आणि मध्यभागी अशोक चक्र.]]
अपील प्रक्रियेच्या शेवटी या प्रकरणाची सुनावणी भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने केली. यामध्ये न्यायालयाने जिंदाल यांच्या बाजूने निर्णय दिला आणि भारत सरकारला या प्रकरणाचा विचार करण्यास सांगितले. त्यानंतर [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|भारताच्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने]] भारतीय ध्वज संहितेत २६ जानेवारी २००२ पासून सुधारणा केली. त्यानुसार नागरिकांना ध्वजाचा सन्मान, आदर आणि प्रतिष्ठा राखण्याच्या अधीन राहून वर्षातील कोणत्याही दिवशी ध्वज फडकावण्याची परवानगी दिली. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|title=Flag code of India, 2002|date=4 April 2002|website=Fact Sheet|publisher=Press Information Bureau, Government of India|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html|archive-date=22 May 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html &quot;Flag code of India, 2002&quot;]. ''Fact Sheet''. Press Information Bureau, Government of India. 4 April 2002. [https://web.archive.org/web/20060522102724/http://pib.nic.in/feature/feyr2002/fapr2002/f030420021.html Archived] from the original on 22 May 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; असे देखील मानले जाते की संहिता हा कायदा नव्हता आणि संहितेच्या अंतर्गत निर्बंधांचे पालन केले पाहिजे; तसेच, ध्वज फडकवण्याचा अधिकार हा एक पात्र अधिकार आहे, जो नागरिकांना हमी दिलेल्या पूर्ण अधिकारांपेक्षा वेगळा आहे आणि भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद १९ च्या संदर्भात त्याचा अर्थ लावला गेला पाहिजे. &lt;ref name=&quot;Code2002&quot; /&gt;

मूळ ध्वज संहितेमध्ये गणवेश, पोशाख आणि इतर कपड्यांवरही ध्वज वापरण्यास मनाई आहे. जुलै २००५ मध्ये भारत सरकारने काही प्रकारच्या वापरास परवानगी देण्यासाठी संहितेत सुधारणा केली. सुधारित संहितेनुसार ध्वज हा कंबरेखालील कपडे आणि अंतर्वस्त्रांवर वापरण्यास मनाई आहे. तसेच उशी, रुमाल किंवा इतर कापडांवर ध्वजाचे भरतकाम करण्यास देखील मनाई आहे. &lt;ref name=&quot;Belt&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Chadha, Monica|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4656963.stm|title=Indians can wear flag with pride|date=6 July 2005|publisher=BBC|access-date=18 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ध्वज संहितेमध्ये खराब झालेल्या ध्वजांची विल्हेवाट लावणे देखील  समाविष्ट आहे. खराब झालेले किंवा धूळीने माखलेले ध्वज बाजूला टाकले जाऊ शकत नाहीत किंवा अनादराने नष्ट केले जाऊ शकत नाहीत. ते ध्वज संपूर्णपणे खाजगीरित्या नष्ट केले पाहिजेत, शक्यतो जाळून किंवा ध्वजाच्या सन्मानाशी सुसंगत इतर कोणत्याही पद्धतीद्वारे ते नष्ट केले पाहिजेत. &lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== प्रदर्शन ===
[[File:IndiaFlagTwoNations.png|अल्ट=The Indian flag and another flag on crossed poles; the Indian flag is at the left.|इवलेसे|दुसऱ्या देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वजासाठी प्रदर्शन संहिता]]

ध्वज प्रदर्शित करण्याच्या योग्य पद्धतींबाबतचे नियमांनुसार, जेव्हा दोन ध्वज व्यासपीठामागील भिंतीवर आडवे पसरलेले असतात, तेव्हा त्यांचे फडके एकमेकांकडे असले पाहिजेत आणि भगवे पट्टे वरच्या बाजूस असायला हवेत. जर ध्वज एका लहान ध्वजस्तंभावर लावला असेल, तर हा ध्वज भिंतीच्या कोनात लावावा आणि त्यावरून ध्वज व्यवस्थित लावलेला असावा. जर दोन राष्ट्रध्वज ओलांडलेल्या रीतीने  प्रदर्शित केले असल्यास, फडकावणे एकमेकांच्या दिशेने असले पाहिजे आणि ध्वज पूर्णपणे पसरलेले असले पाहिजेत. टेबल, लेक्चर, व्यासपीठ किंवा इमारतींना झाकण्यासाठी किंवा रेलिंगवर झेंडा लावण्यासाठी ध्वजाचा वापर कधीही कापड म्हणून करू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

सार्वजनिक सभा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या मेळाव्यात सभागृहात जेव्हा ध्वज प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो नेहमी उजवीकडे (बघणाऱ्यांच्या डावीकडे) असावा, कारण हे अधिकाराचे स्थान मानले जाते. त्यामुळे सभागृहात किंवा इतर सभेच्या ठिकाणी वक्त्याच्या शेजारी ध्वज प्रदर्शित करताना तो वक्त्याच्या उजव्या हाताला लावला पाहिजे. जेव्हा तो सभागृहात इतरत्र प्रदर्शित केला जातो तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या उजवीकडे असावा. वरच्या बाजूला भगवा पट्टा लावून ध्वज पूर्णपणे पसरलेला असावा. व्यासपीठामागील भिंतीवर उभा टांगलेला असल्यास, भगवी पट्टी ही ध्वजाच्या वरच्या बाजूला फडकावलेल्या दोरीसह, प्रेक्षकांच्या डावीकडे असावी.&lt;ref name=&quot;NIC2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

[[File:IndiaFlagParade.png|अल्ट=Sketch of eight people carrying flags in a procession, the first and last persons have the India tricolour|डावे|इवलेसे|ध्वज मिरवणूक]]
मिरवणुकीत, परेडमध्ये किंवा इतर ध्वजांसह नेला जात असताना, हा ध्वज मोर्चाच्या उजवीकडे किंवा मध्यभागी एकटा असावा. एखाद्या पुतळ्याचे, स्मारकाचे किंवा फलकाचे अनावरण करताना ध्वज एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनू शकतो, परंतु वस्तूचे आवरण म्हणून त्याचा कधीही वापर करू नये. रेजिमेंटल रंगांचे, संघटनात्मक किंवा संस्थात्मक ध्वज हे सन्मान चिन्ह म्हणून बुडविले जाऊ शकतात; परंतु या ध्वजाचा सन्मान म्हणून एखाद्या व्यक्तीला किंवा वस्तूला तो कधीही बुडवू नये. ध्वज फडकवण्याच्या किंवा उतरवण्याच्या समारंभाच्या वेळी, किंवा परेडमध्ये तसेच समीक्षण चालू असेल तेव्हा ध्वज जात असताना, उपस्थित असलेल्या सर्व व्यक्तींनी ध्वजाकडे तोंड करून सावधान स्थितीत उभे राहावे. गणवेशात उपस्थित असलेल्यांनी योग्य सलामी द्यावी. जेव्हा ध्वज हलत्या स्तंभात असतो, तेव्हा उपस्थित व्यक्ती सावधान स्थितीत उभ्या राहतील किंवा ध्वज त्यांच्याजवळून जाताना सलामी देतील. एक मान्यवर डोक्याचा गणवेश परिधान न करता सलामी घेऊ शकतो. ध्वजवंदन झाल्यानंतर [[राष्ट्रगीत (भारत)|राष्ट्रगीत]] वाजवावे.&lt;ref name=&quot;NIC3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;/ref&gt;

वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेषाधिकार हा राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान, राज्यांचे [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपाल आणि नायब राज्यपाल]], मुख्यमंत्री, [[भारताचे केंद्रीय मंत्रिमंडळ|केंद्रीय मंत्री]], [[भारतीय संसद|भारताच्या संसदेचे]] सदस्य, [[भारताची राज्ये आणि प्रदेश|भारतीय राज्यांच्या]] विधीमंडळाचे सदस्य [[विधानसभा|(विधानसभा]] आणि [[विधान परिषद]] ), [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] आणि [[भारतामधील उच्च न्यायालयांची यादी|उच्च न्यायालयांचे]] न्यायाधीश आणि [[भारतीय लष्कर|लष्कर]], [[भारतीय नौदल|नौदल]] आणि [[भारतीय वायुसेना|हवाई दलाचे]] ध्वज अधिकारी यांनाच मर्यादित आहे. ध्वज हा गाडीच्या मध्यभागी किंवा समोरच्या उजव्या बाजूला घट्ट चिकटलेल्या अवस्थेत कर्मचाऱ्यांकडून फडकवला जातो. जेव्हा एखादा परदेशी मान्यवर सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या गाडीमधून प्रवास करतो, तेव्हा गाडीच्या उजव्या बाजूला भारतीय ध्वज फडकवावा, तर परदेशाचा ध्वज हा डाव्या बाजूला फडकावा.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान परदेश दौऱ्यावर असलेल्या विमानावर ध्वज फडकवावा. राष्ट्रध्वजाबरोबरच भेट देण्यात येणाऱ्या देशाचाही ध्वज फडकवावा; तथापि, जेव्हा विमान संबंधित देशत उतरेल तेव्हा त्याऐवजी संबंधित देशांचे राष्ट्रध्वज फडकवले जातील. राष्ट्रपतींना भारतात घेऊन जाताना, राष्ट्रपती ज्या बाजूला बसतात किंवा उतरतात त्या बाजूला ध्वज लावला जातो; ध्वज हा रेल्वे गाड्यांवरही अशाच प्रकारे फडकवला जातो, परंतु जेव्हा ट्रेन थांबलेली असते किंवा रेल्वे स्थानकाजवळ येते तेव्हाच तो लावला जातो.

जेव्हा भारतीय ध्वज हा भारतीय भूभागावर इतर राष्ट्रध्वजांसह फडकवला जातो, तेव्हा सामान्य नियम असा आहे की, भारतीय ध्वज हा सर्व ध्वजांचा प्रारंभ बिंदू असावा. जेव्हा ध्वज एका सरळ रेषेत लावले जातात, तेव्हा सर्वात उजवा ध्वज (आणि ध्वजाच्या दिशेने पाहणाऱ्याच्या सर्वात डावीकडे) हा भारतीय ध्वज असतो, त्यानंतर इतर राष्ट्रीय ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. जर सर्व ध्वज हे वर्तुळाकारात मांडले असतील तर भारतीय ध्वज हा त्यापैकी पहिला बिंदू असतो, आणि त्यानंतर इतर ध्वज वर्णक्रमानुसार असतात. अशा रचनेत इतर सर्व ध्वज अंदाजे समान आकाराचे असले पाहिजेत आणि इतर कोणताही ध्वज भारतीय ध्वजापेक्षा मोठा नसावा. प्रत्येक राष्ट्रध्वज त्याच्या खांबावरून फडकवावा, तसेच कोणताही ध्वज दुसऱ्यापेक्षा उंच ठेवू नये. पहिला ध्वज असण्यासोबतच, भारतीय ध्वज वर्णक्रमानुसार पंक्ती किंवा वर्तुळात देखील ठेवला जाऊ शकतो. ओलांडलेल्या खांबावर फडकवला असेल तर भारतीय ध्वज दुसऱ्या ध्वजाच्या समोर व दुसऱ्या ध्वजाच्या उजवीकडे (निरीक्षकाच्या डावीकडे) असावा. या नियमाचा एकमेव अपवाद आहे; जेव्हा तो संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजासह फडकवला जातो, तेव्हा तो भारतीय ध्वजाच्या उजवीकडे ठेवला जाऊ शकतो. 

जेव्हा गैर-राष्ट्रीय ध्वज तसेच कॉर्पोरेट ध्वज आणि जाहिरात बॅनरसह भारतीय ध्वज प्रदर्शित केला जातो, तेव्हा नियम असे सांगतात की, जर हे ध्वज स्वतंत्र खांबांवर असतील तर, भारताचा ध्वज मध्यभागी असावा किंवा दर्शकाच्या सर्वात दूर डावीकडे असावा किंवा गटातील इतर ध्वजांपेक्षा ध्वजाची रुंदी जास्त असायला हवी.  हा ध्वज गटातील इतर खांबांसमोर असला पाहिजे, परंतु जर सर्व ध्वज एकाच खांबावर असतील तर तो सर्वात वरचा ध्वज असावा. जर हा ध्वज मिरवणुकीत इतर ध्वजांसोबत नेला जात असेल, तर तिरंगा हा मिरवणुकीमध्ये सर्वात पुढे असला पाहिजे आणि जर रांगेत ध्वज नेला जात असेल तर तो मिरवणुकीच्या उजवीकडे असला पाहिजे. 

=== ध्वज अर्ध्यावर फडकवणे ===
शोक म्हणून ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. असे करण्याचा निर्णय भारताचे राष्ट्रपती घेतात. तसेच ते अशा शोकाचा कालावधी देखील ठरवतात. जेव्हा ध्वज अर्ध्यावर फडकवायचा असेल, तेव्हा तो प्रथम खांबाच्या शीर्षस्थानी उंचावला पाहिजे आणि नंतर हळू हळू आणला पाहिजे. फक्त भारताचा ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो; इतर सर्व ध्वज सामान्य उंचीवर राहतात.

राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या निधनानंतर देशभरात ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो. लोकसभेचे अध्यक्ष, सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश आणि केंद्रीय मंत्री यांच्यासाठी नवी दिल्ली आणि त्यांच्या मूळ राज्यामध्ये तो अर्धवट फडकवला जातो. राज्यपाल, उपराज्यपाल आणि मुख्यमंत्र्यांच्या मृत्यूनंतर संबंधित राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये ध्वज अर्ध्यावर फडकवला जातो.

प्रजासत्ताक दिन (२६ जानेवारी), स्वातंत्र्य दिन (१५ ऑगस्ट), [[गांधी जयंती]] (२ ऑक्टोबर) किंवा राज्य स्थापनेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी भारतीय ध्वज हा अर्ध्यावर फडकवता येणार नाही. परंतु पार्थिव असलेल्या इमारतींवर तो अर्ध्यावर फडकवता येतो. तथापि, अशा परिस्थितीतही इमारतीमधून मृतदेह हलवल्यानंतर ध्वज हा पूर्ण उंचावला पाहिजे.

परदेशी मान्यवरांच्या मृत्यूबद्दल राष्ट्रीय शोक पाळणे हे विविध प्रकरणांमध्ये गृह मंत्रालयाकडून जारी केलेल्या विशेष सूचनांद्वारे नियंत्रित केले जाते. तथापि, परदेशातील राज्य प्रमुख किंवा सरकार प्रमुख यांचा मृत्यू झाल्यास, त्या देशात असलेल्या भारतीय दूतावासावरील राष्ट्रध्वज अर्ध्यावर फडकवला जाऊ शकतो. 

राज्य, लष्करी, केंद्रीय निमलष्करी दलांमधील अंत्यसंस्काराच्या प्रसंगी ध्वज हा शवपेटीवर जातो, जिथे केसरी रंग शवपेटीच्या डोक्याच्या बाजूला लावला जाईल. ध्वज हा कबरीत उतरवू नये किंवा चितेत जाळू नये.&lt;ref name=&quot;NIC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=Flag Code of India|date=25 January 2006|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|archive-date=10 January 2006|access-date=11 October 2006}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm &quot;Flag Code of India&quot;]. Ministry of Home Affairs, Government of India. 25 January 2006. Archived from [http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm the original] on 10 January 2006&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 October&lt;/span&gt; 2006&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==राष्ट्रध्वजाचे साहित्यिक व सांस्कृतिक उल्लेख==
भारतीय राष्ट्रध्वजाने राष्ट्रगीतांप्रमाणेच भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याच्या काळात आणि स्वातंत्र्य काळातही भारतीयांना प्रेरणा दिली आहे.  विविध साहित्यात आणि राष्ट्रभक्ती गीतांमध्येही भारतीय राष्ट्रध्वजाचा गौरवला गेल्याचे दिसून येते. हिंदी कवी श्यामलाल गुप्त 'पार्षद'  ह्यांनी लिहिलेल्या &quot;''विजयी विश्व तिरंगा प्यारा, झंडा ऊंचा रहे हमारा।&quot;'' ह्या गीतास १९३८ च्या काँग्रेस आधीवेशनात{{दुजोरा हवा}} 'झेंडा गीत' म्हणून स्वीकारले गेले.{{संदर्भ हवा}}

स्वांत्र्य लढ्यासाठी लिहिलेल्या प्रेरणादायी गीतात  बा.भ. बोरकरांनी ' ''चढवू गगनी निशाण, आमुचे चढवू गगनी निशाण, कोटि मुखांनी गर्जू जय जय स्वतंत्र हिंदुस्थान'' अशी त्यांच्या गीतातून गर्जना केली,  &quot;''अजिंक्य भारत, अजिंक्य जनता ललकारत सारे, ध्वज विजयाचा उंच धरा रे''&quot; अशी ललकारी कवी योगेश्वर अभ्यंकरांनी दिली.{{संदर्भ हवा}}
 
'हिंदूस्तान की कसम' या हिंदी चित्रपटात मदन मोहन यांनी संगीत दिलेल्या हिंदूस्तान की कसम ह्या कैफी आजमी लिखीत मन्ना डे यांनी गायलेल्या गीतात कैफी आजमी म्हणतात, &quot;दुनिया की याद अपना ये बॉंकेपन रहेगा, लहरायेगा तिरंगा जबतक गगन रहेगा, ये निशान है हमारा इस निशान कि कसम, 'हिंदूस्तान की कसम'...  तर खैय्याम यांनी संगित बद्ध केलेल्या (गायकः महेन्द्र कपूर),  'तू जान ले पाकीस्तान' या गीतात गीतकार साहीर बजावतात , &quot;... हम अपने तिरंगे झंडे के दुश्मन को, कुचलकर रख देंगे...&quot; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=F1jsp2X4qc8C&amp;pg=PA50&amp;lpg=PA50&amp;dq=%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE+%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%87&amp;source=bl&amp;ots=iEkL-pd13F&amp;sig=5yUnWrbVe08oqTX3b8yWS6ueG58&amp;hl=mr&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiz3uWgnojTAhUMPo8KHQrUCxY4ChDoAQhGMAs#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Rashtriya Filmi Geet|last=Author|first=No|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788171821631|language=hi}}&lt;/ref&gt; पुणे आकाशवाणीवरून प्रकाशित सौ. अनुराधा ओक यांनी संगीतबद्ध केलेल्या || उंच आकाशी फडके तिरंगा || या ध्वजगीतातून  &quot;''देशप्रेमिंचा हा कैवारी | देशद्रोह्यांचा कट्टर वैरी | फितुरांना लावी सुरूंगा | उंच आकाशी फडके तिरंगा || १ ||''&quot; अशा शब्दात भारतीय राष्ट्रध्वजाबद्दल आभिमान व्यक्त केलेला दिसून येतो.{{संदर्भ हवा}}

स्वातंत्र्योत्तर गीत काव्यात लग्नाची वरात या मराठी चित्रपटात &quot;''नभी तिरंगा लहरत ठेऊ, करु त्याचा सन्मान''&quot; हे गीत स्वप्नील बांदोडकरांच्या आवाजात शब्दबद्ध केले गेले आहे.{{दुजोरा हवा}}

भारतीय संविधानात नमूद नागरिकांच्या कर्तव्याप्रमाणे भारतीय नागरिकांनी राष्ट्रगीतासोबतच राष्ट्रध्वजाचा आदर करणे अभिप्रेत असते. &lt;ref&gt;https://marathivishwakosh.maharashtra.gov.in/khandas/khand12/index.php/23-2015-01-14-06-25-27/10050-2012-07-19-04-32-22?showall=1&amp;limitstart=&lt;/ref&gt;
==उंच राष्ट्रध्वज==
* पंजाब - 
**भारतातील पंजाब राज्यात अटारी येथे भारतीय सीमेच्या आत  ३६० फूट (१०५ मीटर) उंचींचा भारतीय राष्ट्रध्वज आतापर्यंतचा (मार्च २०१७) सर्वाधिक उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज आहे.  हा राष्ट्रध्वज १२० फूट लांब आणि ८० फूट रुंद एवढ्या आकाराचा आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=2&amp;newsid=18771797|title=अटारी बॉर्डरवर सर्वांत उंच राष्ट्रध्वज, पाकिस्तानचा हेरगिरीचा कांगावा|date=2017-03-06|work=Lokmat|access-date=2018-09-02|language=mr}}&lt;/ref&gt;
* महाराष्ट्र - 
**पुण्यातील कात्रज येथील नानासाहेब पेशवे जलाशयाच्या परिसरात पुणे महानगरपालिकेने उभारलेला २३७ फूट (७२ मीटर)  उंचीचा भारतीय राष्ट्रध्वज दैनिक लोकसत्ता वृत्तानुसार महाराष्ट्र राज्यातील आता पर्यंतचा (ऑगस्ट २०१६)  सर्वाधिक उंचीचा राष्ट्रध्वज आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=http://www.loksatta.com/pune-news/237-feet-tall-nations-flag-1285398/lite/|title=२३७ फूट उंचीचा राष्ट्रध्वज|date=2016-08-17|work=Loksatta|access-date=2018-09-02|language=mr-IN}}&lt;/ref&gt;
**कोल्हापूर येथील ध्वज ८२ मीटर उंचीचा आहे.
**पुण्यातील निगडी भक्ति-शक्ती उद्यानात २५-१२-२०१७ रोजी उभारलेला राष्ट्रध्वज १०७ मीटर उंचीचा आहे. या ध्वजाच्या कापडाची लांबी-रुंदी १२० गुणिले ९० फूट आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/huge-national-flag-to-unfurl-at-nigdi-on-republic-day/articleshow/62451365.cms|title=Huge national flag to unfurl at Nigdi on Republic Day - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;
*झारखंड -
**झारखंडची राजधानी रांची येथील पहाडी मंदिराशेजारी सुमारे २९३ फ़ुट(८९ मीटर) उंचीचा ध्वज २३ जानेवारी २०१६ रोजी फडकवण्यात आला&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://www.financialexpress.com/india-news/fate-of-293-feet-flagpole-at-ranchis-pahari-mandir-tourist-destination-tallest-flag/1282293/|title=Fate of 293-feet flagpole at Ranchi’s Pahari Mandir in limbo as Jharkhand plans to develop it as tourist destination|date=१६-०८-२०१८|work=The Financial Express|access-date=१८-१०-२०१८|language=अमे.- इंग्रजी}}&lt;/ref&gt;

==ग्रंथ==
===ललितेतर===
* ध्वजप्रणाम  लेखक प्रा. भा.स. गोडबोले &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5425766260111696694?BookName=Dhwajpranam|title=ध्वजप्रणाम-Dhwajpranam by Prof. B. S. Godbole - Anubandh Prakashan - BookGanga.com|संकेतस्थळ=www.bookganga.com|ॲक्सेसदिनांक=2018-09-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>cjz2v94153tiux0agrqw1i80qu2t6ni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>स्वामी चिन्मयानंद</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22851</id>
    <revision>
      <id>2143764</id>
      <parentid>1207779</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T14:15:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>9929</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>सांगकाम्या: 1 इतर भाषातील दुव्यांचे विलिनीकरण, आता [[d:WD:I|विकिडेटा]]वर उपलब्ध [[d:Q173273]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">{{विस्तार}}

[[वर्ग:भारतीय तत्त्वज्ञ|चिन्मयानंद]]
[[वर्ग:इ.स. १९९३ मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:रिकामी पाने]]</text>
      <sha1>a6dhhvcutuabnsz1pqwpx1oggul7ugw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऑगस्ट १२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25340</id>
    <revision>
      <id>2143898</id>
      <parentid>2120494</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:08:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>/* एकविसावे शतक */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11043" xml:space="preserve">{{ऑगस्ट दिनदर्शिका}}

{{ग्रेगरी दिनदर्शिका दिवस|ऑगस्ट|१२|२२४|२२५}}

== ठळक घटना आणि घडामोडी ==
=== इ.स.पू. पहिले शतक ===
* [[इ.स.पू. ३०|३०]] - [[ऍक्टियमची लढाई|ऍक्टियमच्या लढाईत]] [[मार्क ॲंटोनी]]ची हार झाल्याचे कळल्यावर [[क्लिओपात्रा]]ने आत्महत्या केली.
=== अकरावे शतक ===
* [[इ.स. १०९९|१०९९]] - [[पहिली क्रुसेड]]-[[ऍस्केलॉनची लढाई]] - क्रुसेड समाप्त.
=== तेरावे शतक ===
* [[इ.स. १२८१|१२८१]] - [[जपान]]वर चाल करून येणारे [[कुब्लाई खान]]चे आरमार वादळात नष्ट.
=== पंधरावे शतक ===
* [[इ.स. १४८०|१४८०]] - [[ओट्रांटोची लढाई]] - ८०० [[ख्रिश्चन]] युद्धबंद्यांनी इस्लाम धर्म स्वीकारण्यास नकार दिल्यावर ऑट्टोमन सैनिकांनी त्यांची हत्या केली.
=== एकोणिसावे शतक ===
* [[इ.स. १८३३|१८३३]] - [[शिकागो]] शहराची स्थापना.
* [[इ.स. १८५१|१८५१]] - [[आयझॅक सिंगर]]ला [[शिवणयंत्र|शिवणयंत्राचा]] पेटंट प्रदान.
* [[इ.स. १८९८|१८९८]] - [[स्पॅनिश-अमेरिकन युद्ध]] समाप्त.
* १८९८ - [[हवाई]]ने [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिकेचे]] आधिपत्य स्वीकारले.
=== विसावे शतक ===
* [[इ.स. १९०८|१९०८]] - सर्वप्रथम [[फोर्ड मॉडेल टी]] कार तयार झाली.
* [[इ.स. १९१४|१९१४]] - [[पहिले महायुद्ध]] - [[ग्रेट ब्रिटन]]ने [[ऑस्ट्रिया-हंगेरी]]विरुद्ध युद्ध पुकारले.
* [[इ.स. १९४४|१९४४]] - [[वाफ्फेन एस.एस.]]च्या सैनिकांनी [[सांताआना दि स्ताझेमा]] शहरात ५६० व्यक्तींची हत्या केली.
* [[इ.स. १९५२|१९५२]] - [[मॉस्को]]मध्ये १३ [[ज्यू]] कवींची हत्या.
* [[इ.स. १९५३|१९५३]] - [[सोवियेत संघ|सोवियेत संघाने]] आपल्या पहिल्या [[परमाणु बॉम्ब]]ची चाचणी केली.
* [[इ.स. १९६४|१९६४]] - वंशभेद केल्याबद्दल [[दक्षिण आफ्रिका|दक्षिण आफ्रिकेची]] [[ऑलिंपिक|ऑलिंपिक खेळातून]] हकालपट्टी.
* [[इ.स. १९८१|१९८१]] - [[आय.बी.एम.]]ने पहिला वैयक्तिक संगणक विकायला काढला.
* [[इ.स. १९८२|१९८२]] - [[मेक्सिको]]ने दिवाळे काढले.
* [[इ.स. १९८५|१९८५]] - [[जपान एरलाइन्स फ्लाइट १२३]] हे विमान [[माउंट ओगुरा]]वर कोसळले. ५२० ठार.
=== एकविसावे शतक ===
* [[इ.स. २०००|२०००]] - [[रशिया]]ची [[कुर्स्क (पाणबुडी)|कुर्स्क]] ही पाणबुडी [[बॅरंट्स समुद्र|बॅरंट्स समुद्रात]] बुडाली.
* [[इ.स. २००५|२००५]] - [[श्रीलंका|श्रीलंकेच्या]] परराष्ट्रमंत्री [[लक्ष्मण कडिरगमार]]ची हत्या.
* [[इ.स. २०१०|२०१०]] - [[मुंबई]] मध्ये रिक्षा टॅक्सी चालकांविरुद्ध प्रवाशांनी स्वयंस्फूर्तीने ''मीटर जॅम'' आंदोलन पुकारले.

== जन्म ==
* [[इ.स. १५०३|१५०३]] - [[क्रिस्चियन तिसरा, डेन्मार्क]] आणि [[नॉर्वे]]चा राजा.
* [[इ.स. १६२९|१६२९]] - [[ऍलेक्सेइ पहिला, रशिया]]चा झार.
* [[इ.स. १६४३|१६४३]] - [[अफोन्सो सातवा, पोर्तुगाल]]चा राजा.
* [[इ.स. १६४७|१६४७]] - [[योहान हाइनरिक ऍकर]], [[:वर्ग:जर्मन लेखक|जर्मन लेखक]].
* [[इ.स. १७६२|१७६२]] - [[जॉर्ज चौथा, इंग्लंड]]चा राजा.
* [[इ.स. १८५९|१८५९]] - [[कॅथेरिन ली बेट्स]], [[:वर्ग:इंग्लिश कवी|अमेरिकन कवियत्री]].
* [[इ.स. १८६६|१८६६]] - [[जॅसिंतो बेनाव्हेंते]], [[नोबेल पारितोषिक]] विजेता [[:वर्ग:स्पॅनिश लेखक|स्पॅनिश लेखक]].
* [[इ.स. १८८७|१८८७]] - [[एर्विन श्रॉडिंगर|इर्विन श्रोडिंजर]], [[नोबेल पारितोषिक]] विजेता [[:वर्ग:ऑस्ट्रियन भौतिकशास्त्रज्ञ|ऑस्ट्रियाचा भौतिकशास्त्रज्ञ]].
* [[इ.स. १८९७|१८९७]] - [[मॉरिस फर्नांडेस]], [[:वर्ग:वेस्ट इंडीजचे क्रिकेट खेळाडू|वेस्ट ईंडीझचेा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १८९९|१८९९]] - [[बेन सीली]], [[:वर्ग:वेस्ट इंडीजचे क्रिकेट खेळाडू|वेस्ट ईंडीझचा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९१०|१९१०]] - [[युसोफ बिन इशाक]], [[:वर्ग:सिंगापूरचे राष्ट्राध्यक्ष|सिंगापूरचा पहिला राष्ट्राध्यक्ष]].
* [[इ.स. १९१९|१९१९]] - [[विक्रम साराभाई]], भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ.
* [[इ.स. १९२३|१९२३]] - [[जॉन होल्ट]], [[:वर्ग:वेस्ट इंडीजचे क्रिकेट खेळाडू|वेस्ट ईंडीझचा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९२४|१९२४]] - [[डेरेक शॅकलटन]], [[:वर्ग:इंग्लिश क्रिकेट खेळाडू|इंग्लिश क्रिकेट खेळाडू]].
* १९२४ - [[मुहम्मद झिया उल-हक]], [[:वर्ग:पाकिस्तानचे राष्ट्राध्यक्ष|पाकिस्तानचा हुकुमशहा व राष्ट्राध्यक्ष]].
* [[इ.स. १९४०|१९४०]] - [[एडी बार्लो]], [[:वर्ग:दक्षिण आफ्रिकेचे क्रिकेट खेळाडू|दक्षिण आफ्रिकेचा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९४९|१९४९]] - [[मार्क नॉप्फलर]], स्कॉटिश संगीतकार.
* [[इ.स. १९५६|१९५६]] - [[सिदाथ वेट्टीमुनी]], [[:वर्ग:श्रीलंकेचे क्रिकेट खेळाडू|श्रीलंकेचा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९६०|१९६०]] - [[ग्रेग थॉमस]], [[:वर्ग:इंग्लिश क्रिकेट खेळाडू|इंग्लिश क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९६१|१९६१]] - [[मार्क प्रीस्ट]], [[:वर्ग:न्यू झीलँडचे क्रिकेट खेळाडू|न्यू झीलंडचा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९६९|१९६९]] - [[स्टुअर्ट विल्यम्स]], [[:वर्ग:वेस्ट इंडीजचे क्रिकेट खेळाडू|वेस्ट ईंडीझचा क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९७१|१९७१]] - [[पीट साम्प्रास]], [[:वर्ग:अमेरिकेचे टेनिस खेळाडू|अमेरिकन टेनिस खेळाडू]].
* [[इ.स. १९७२|१९७२]] - [[ग्यानेंद्र पांडे]], [[:वर्ग:भारतातील पुरूष क्रिकेट खेळाडू|भारतीय क्रिकेट खेळाडू]].
* [[इ.स. १९७३|१९७३]] - [[रिचर्ड रीड (अतिरेकी)|रिचर्ड रीड]], अतिरेकी.
* [[इ.स. १९७६|१९७६]] - [[पेद्रो कॉलिन्स]], [[:वर्ग:वेस्ट इंडीजचे क्रिकेट खेळाडू|वेस्ट ईंडीझचा क्रिकेट खेळाडू]].

== मृत्यू ==
== प्रतिवार्षिक पालन ==
==बाह्य दुवे==
{{बीबीसी आज||august/12}}

[[ऑगस्ट १०]] - [[ऑगस्ट ११]] - ऑगस्ट १२ - [[ऑगस्ट १३]] - [[ऑगस्ट १४]] - [[ऑगस्ट महिना]]
----
{{ग्रेगरियन महिने}}

[[वर्ग:दिवस]]
[[वर्ग:ग्रेगरी दिनदर्शिका]]
[[वर्ग:आंतरराष्ट्रीय दिनदर्शिका]]</text>
      <sha1>20y4f5nhf7a5md7vo0askhvwyb9nf69</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>परळी-वैद्यनाथ तालुका</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25977</id>
    <revision>
      <id>2143836</id>
      <parentid>2032814</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:794:B974:9646:1753:8802:EB11</ip>
      </contributor>
      <comment>गाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5419" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = परळी-वैद्यनाथ तालुका
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश = |अक्षांशमिनिटे = |अक्षांशसेकंद = 
|रेखांश= |रेखांशमिनिटे= |रेखांशसेकंद= 
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = परळी-वैद्यनाथ तालुका
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = परळी-वैद्यनाथ तालुका
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}

परळी तालुक्यातील गाव यादी

1 [[इंदपवाडी]]

2 कन्हेरवाडी

3 जिरेवाडी4 टोकवाडी

5 ब्रम्हवाडी

6 डाबी

7 भोपळा

8 मांडवा

9 मरळवाडी

10  वाघबेट
{{हा लेख|परळी-वैद्यनाथ नावाचा [[बीड जिल्हा|बीड जिल्ह्यातील तालुका]]|परळी वैद्यनाथ (निःसंदिग्धीकरण)}}

{{विस्तार}}
{{बीड जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:बीड जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]
[[वर्ग:बीड जिल्हा]]</text>
      <sha1>mx5l3x7hqmhaz4bxfhgxt4yv2hi1q81</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अकोल्मीझ्टली</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26974</id>
    <revision>
      <id>2143852</id>
      <parentid>874983</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:36:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:अझ्टेक पुराणे]]; नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="706" xml:space="preserve">[[अस्तेक पुराणे|अझ्टेक पुराणात]], अकोल्मीझ्टली (अकोल्नाहुआकाट्ल ह्या नावानेही ओळखला जातो.) हा [[मिक्टलान]]चा ([[पाताळ्लोक]]चा) देव होता.

[[वर्ग:अस्तेक पुराणे आणि धर्म]]
[[Category:मेसोअमेरिकन पुराणे]]
[[Category:मेसोअमेरिकन अपूर्ण लेख]]
[[Category:मृत्युदेव]]

{{मेसोअमेरिकन पुराणांवरील अपूर्ण लेख}}</text>
      <sha1>prizunehrf2j5fsb83f2z7co7ktmsnr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>स्थितीज ऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28844</id>
    <revision>
      <id>2144085</id>
      <parentid>1360557</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:11:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने पुनर्निर्देशन ठेउन लेख [[स्थितिज ऊर्जा]] वरुन [[स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="538" xml:space="preserve">{{विस्तार}}

पदार्थामधील साठवलेली ऊर्जा उदा. [[धरण|धरणातील]] [[पाणी|पाण्याची]] [[ऊर्जा]], [[अणू]] [[रेणू|रेणूंच्या]] [[बंध|बंधांमधील]] [[ऊर्जा]]

== हेसुद्धा पहा ==
[[गतिज ऊर्जा]]


{{भौतिकशास्त्र}}

[[वर्ग:भौतिकशास्त्र]]
[[वर्ग:ऊर्जा]]</text>
      <sha1>1a3e8rqy1a65dmnk7354z85wfdbqgu1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कुही</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30944</id>
    <revision>
      <id>2143755</id>
      <parentid>2143317</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T12:37:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10395" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव]] [[आगरगाव]] [[आजणी]] [[आकोळी]] [[अंबाडी]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर]] [[बाम्हणी]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर]] [[भिवकुंड]] [[भोजपूर]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] डोंगरगाव डोंगरमौदा फेगड [[गडपायळी गोंदपिपरी गोन्हा गोठणगाव हरदोळी हेतामेटी हेती हुडपा इसापुर [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा [[केसोरी [[खैरलांजी [[खालसणा [[खराडा [[खारबी [[खेंडा [[खेतापूर [[खोबणा [[खोकराळा [[खोपडी [[खुरसापार [[किन्ही [[किताडी [[कुचडी [[कुही [[कुजबा [[कुक्काडुमरी [[लांजळा [[लोहारा [[मदनापूर [[माजरी [[माळची [[माळणी [[मालोडा [[मांधळ [[मांगळी [[मेंढा [[मेंढे खुर्द [[मेंढेगाव [[मेंढेकाळा [[म्हासळी मोहादरा [[मोहाडी [[मोहगाव [[मुरबी [[मुसळगाव [[नवेगाव [[नवरगाव [[नेवरी [[पाचखेडी [[पाळेगाव [[पांडेगाव [[पांढरगोटा [[पवनी [[पारडी [[पारसोडी [[पिळकापार [[पिपळगाव [[पिपरी [[पोहरा [[पोळसा [[पोवारी [[प्रतापपूर [[राजोळा [[राजोळी [[रामपुरी [[रानबोडी [[रत्नापूर [[रेंगातूर [[रिढोरा [[रूयाड [[सागुंधरा [[सळाई [[साळवा [[सासेगाव [[सातारा [[सावंगी [[सावरगाव [[सावरखेडा [[सावळी [[शिकारपूर [[शिवणी [[सिळ्ळी [[सिरोळी [[सिरसी [[सोनारवाही [[सोनेगाव [[सोनपुरी [[टाकळी [[तामसवाडी [[तारणा [[तारणी [[तारोळी [[टेकेपार [[टेंभारी [[ठाणा [[तितुर [[तुडका [[उदेश्वर [[उमरी [[उमरपेठ [[विरखंडी [[वाडेगाव [[वाग [[वागदरा [[वेळगाव [[वेळतुर [[येडमेपार

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>gm62ej49g43w25u6d2gnz9l0tkg6l7d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144046</id>
      <parentid>2143755</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:26:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10629" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव]] [[आगरगाव]] [[आजणी]] [[आकोळी]] [[अंबाडी]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर]] [[बाम्हणी]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर]] [[भिवकुंड]] [[भोजपूर]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव [[मुरबी [[मुसळगाव [[नवेगाव [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>inwojo86wow67anybimqzurqpyywh83</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144047</id>
      <parentid>2144046</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:29:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10704" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर]] [[बाम्हणी]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर]] [[भिवकुंड]] [[भोजपूर]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव [[मुरबी [[मुसळगाव [[नवेगाव [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>i3sudslsim59b05h15sdertgk67nm7g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144048</id>
      <parentid>2144047</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:33:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10763" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर]] [[भिवकुंड]] [[भोजपूर]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>dmy438pwckmxirqw3lmewdk6dcthdcp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144050</id>
      <parentid>2144048</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:35:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10778" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर]] [[भिवकुंड]] [[भोजपूर]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>8yakitdpmvh43vmtx8ndngnn31xdute</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144051</id>
      <parentid>2144050</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:37:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10823" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>hbfzxuq9dlej49qmrgn1yducxplbdva</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144052</id>
      <parentid>2144051</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:38:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10853" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>2c90uy7ygrj30ls0uuumwleqkmkumib</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144053</id>
      <parentid>2144052</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:39:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10868" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>tbkjf3xgrljd7h8j9qw8uv74fxqqjyw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144055</id>
      <parentid>2144053</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:40:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10898" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव]] [[दळपतपूर]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>ktczlwz91pjojfvub6vn66t3jhrmpwt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144057</id>
      <parentid>2144055</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:42:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10928" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी]] [[धानळा]] [[धानोळी]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>ks1p0krhcrqspzopvlhxopoaqys410n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144058</id>
      <parentid>2144057</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:43:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10958" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव]] [[हरदोळी]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>lla3xwz2b4zqn5mw0djmipuhecfi0p5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144059</id>
      <parentid>2144058</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:44:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11003" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती]] [[हुडपा]] [[इसापुर]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>r1irmqt5g4h9kltwua3lpl0yu5agx0b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144060</id>
      <parentid>2144059</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:45:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11033" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>7boy34krmwzan4omn12aijx81nzdoy3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144061</id>
      <parentid>2144060</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:47:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11063" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार]] [[किन्ही]] [[किताडी]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>in061oyl412hsfpzaaprfhloex5np8d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144063</id>
      <parentid>2144061</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:49:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11108" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले आंभोरा देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा गोसेखुर्द धरण तथा कऱ्हाडला अभयारन्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , मांढळ , वेलतुर व पचखेडी हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.
==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>bhzkoqxbqfl4zk6qymi67orom7tb408</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144065</id>
      <parentid>2144063</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:52:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11129" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा]] [[मदनापूर]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>ge5qpgg97sbabwiugu5ne7098u5mzhn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144066</id>
      <parentid>2144065</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:53:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11159" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>8vrfgdd8y8iruf58lthhteduqwwkp6v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144069</id>
      <parentid>2144066</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:01:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11173" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>cd59eds54ud9tuctsdxf5tqwq7paxhm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144071</id>
      <parentid>2144069</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:02:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11203" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी]] [[वाडेगाव]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>41yuox8z2yyan99wkchkjr2573dxgrd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144072</id>
      <parentid>2144071</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:03:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11233" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>am2mzl1fyokprdgcddg2uiea5yxo2ty</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144074</id>
      <parentid>2144072</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:04:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11248" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा]] [[मोहाडी]] [[मोहगाव]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव]] [[नवेगाव]] [[नवरगाव]] [[नेवरी]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>5xcmomohxakltegoaz2y9o64u65vcwd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144079</id>
      <parentid>2144074</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:08:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11353" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी]] [[पारडी]] [[पारसोडी]] [[पिळकापार]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>keol9j84tk5irltx1l9crqr20vnkk3a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144084</id>
      <parentid>2144079</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:11:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11413" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी]] [[ठाणा]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>klnni75wa6bobl5tl61qc1zdcx2amtu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144087</id>
      <parentid>2144084</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:12:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11443" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी]] [[तामसवाडी]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>t12rgj6vp2z0nw746bw5dnk27ehh54j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144088</id>
      <parentid>2144087</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:12:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11473" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा]] [[सावंगी]] [[सावरगाव]] [[सावरखेडा]] [[सावळी]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी (कुही)]] [[तामसवाडी (कुही)]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>62pyfvdrupt4qnhv2kp1oa7il49cla6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144098</id>
      <parentid>2144088</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:27:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11548" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा (कुही)]] [[सावंगी (कुही)]] [[सावरगाव (कुही)]] [[सावरखेडा (कुही)]] [[सावळी (कुही)]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी (कुही)]] [[तामसवाडी (कुही)]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>2vr44uxx3c86pbigf1zkx4g6tktququ</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144099</id>
      <parentid>2144098</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:28:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11593" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई]] [[साळवा]] [[सासेगाव]] [[सातारा (कुही)]] [[सावंगी (कुही)]] [[सावरगाव (कुही)]] [[सावरखेडा (कुही)]] [[सावळी (कुही)]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी (कुही)]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी (कुही)]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव (कुही)]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी (कुही)]] [[तामसवाडी (कुही)]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>0ji1zt744pv6cdlanp28za5j63jzpoc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144100</id>
      <parentid>2144099</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:29:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11638" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा (कुही)]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई (कुही)]] [[साळवा (कुही)]] [[सासेगाव]] [[सातारा (कुही)]] [[सावंगी (कुही)]] [[सावरगाव (कुही)]] [[सावरखेडा (कुही)]] [[सावळी (कुही)]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी (कुही)]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी (कुही)]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव (कुही)]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी (कुही)]] [[तामसवाडी (कुही)]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>2bvu1cj8uz6mbocpgl0wy1wjaampml7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144101</id>
      <parentid>2144100</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:31:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11668" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी (कुही)]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर (कुही)]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा (कुही)]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई (कुही)]] [[साळवा (कुही)]] [[सासेगाव]] [[सातारा (कुही)]] [[सावंगी (कुही)]] [[सावरगाव (कुही)]] [[सावरखेडा (कुही)]] [[सावळी (कुही)]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी (कुही)]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी (कुही)]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव (कुही)]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी (कुही)]] [[तामसवाडी (कुही)]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>bhtb5jfolw64s0x33l2bf7cqjtd15fc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144102</id>
      <parentid>2144101</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:32:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11698" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = कुही
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश =21 |अक्षांशमिनिटे =00 |अक्षांशसेकंद = 39
|रेखांश=79 |रेखांशमिनिटे=21 |रेखांशसेकंद= 09
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = कुही
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''कुही''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.
या तालुक्यात अनेक प्रेक्षणीय स्थळे असून पर्यटकांना आकर्षित करणारे पाच नद्यांच्या संगमावर श्री.चैतन्यश्वराचे मंदिर असलेले [[आंभोरा]] देवस्थानही कुही तालुक्यातच आहे , तसेच या तालुक्याचा बहुतांश भाग हा [[गोसेखुर्द धरण]] तथा कऱ्हाडला अभयारण्याला लागूनच आहे.
तालुक्यात कुही शहर , [[मांढळ]] , [[वेलतुर]] व [[पचखेडी]] हे मोठे शहर असून गोसेखुर्द धरणातील अनेक पुनर्वसन गावे कुही तालुक्यात आहेत.

==तालुक्यातील गावे==
[[आदम]] [[आडेगाव (कुही)]] [[आगरगाव (कुही)]] [[आजणी (कुही)]] [[आकोळी (कुही)]] [[अंबाडी (कुही)]] [[आंभोरा खुर्द]] [[आंभोरकाळा]] [[आमटी (कुही)]] [[आवरमरा]] [[बाळापूर (कुही)]] [[बाम्हणी (कुही)]] [[बंदरचुहा]] [[बाणोर]] [[भामेवाडा (कुही)]] [[भंडारबोडी]] [[भातरा]] [[भिवापूर (कुही)]] [[भिवकुंड (कुही)]] [[भोजपूर (कुही)]] [[भोवरदेव]] [[बीडबोथळी]] [[बोडकीपेठ]] [[बोराडा]] [[बोरी (कुही)]] [[बोथळी]] [[ब्राम्हणी (कुही)]] [[बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी]] [[चाडा]] [[चांडाळा]] [[चन्ना]] [[चानोडा (कुही)]] [[चापेगडी]] [[चापेघाट]] [[चिचळ]] [[चिचघाट (कुही)]] [[चिखलाबोडी]] [[चिखली (कुही)]] [[चिकणा टुकुम]] [[चिपडी]] [[चितापूर]] [[दहेगाव (कुही)]] [[दळपतपूर (कुही)]] [[दावडीपार]] [[देवळी खुर्द]] [[देवळीकाळा]] [[धामणा]] [[धामणी (कुही)]] [[धानळा]] [[धानोळी (कुही)]] [[दिपळा]] [[दोडमा]] [[डोंगरगाव (कुही)]] [[डोंगरमौदा]] [[फेगड]] [[गडपायळी]] [[गोंदपिपरी]] [[गोन्हा]] [[गोठणगाव (कुही)]] [[हरदोळी (कुही)]] [[हेतामेटी]] [[हेती (कुही)]] [[हुडपा]] [[इसापुर (कुही)]] [[जीवणापूर]] [[कान्हेरी डोंगरमोह]] [[कान्हेरी खुर्द]] [[करहांडळा]] [[कटारा]] [[केसोरी (कुही)]] [[खैरलांजी]] [[खालसणा]] [[खराडा]] [[खारबी (कुही)]] [[खेंडा]] [[खेतापूर]] [[खोबणा]] [[खोकराळा]] [[खोपडी]] [[खुरसापार (कुही)]] [[किन्ही (कुही)]] [[किताडी (कुही)]] [[कुचडी]] [[कुही]] [[कुजबा]] [[कुक्काडुमरी]] [[लांजळा]] [[लोहारा (कुही)]] [[मदनापूर (कुही)]] [[माजरी]] [[माळची]] [[माळणी]] [[मालोडा]] [[मांधळ]] [[मांगळी (कुही)]] [[मेंढा]] [[मेंढे खुर्द]] [[मेंढेगाव]] [[मेंढेकाळा]] [[म्हासळी]] [[मोहादरा (कुही)]] [[मोहाडी (कुही)]] [[मोहगाव (कुही)]] [[मुरबी]] [[मुसळगाव (कुही)]] [[नवेगाव (कुही)]] [[नवरगाव (कुही)]] [[नेवरी (कुही)]] [[पाचखेडी]] [[पाळेगाव]] [[पांडेगाव]] [[पांढरगोटा]] [[पवनी (कुही)]] [[पारडी (कुही)]] [[पारसोडी (कुही)]] [[पिळकापार (कुही)]] [[पिपळगाव]] [[पिपरी (कुही)]] [[पोहरा]] [[पोळसा]] [[पोवारी]] [[प्रतापपूर (कुही)]] [[राजोळा]] [[राजोळी]] [[रामपुरी (कुही)]] [[रानबोडी]] [[रत्नापूर (कुही)]] [[रेंगातूर]] [[रिढोरा (कुही)]] [[रूयाड]] [[सागुंधरा]] [[सळाई (कुही)]] [[साळवा (कुही)]] [[सासेगाव]] [[सातारा (कुही)]] [[सावंगी (कुही)]] [[सावरगाव (कुही)]] [[सावरखेडा (कुही)]] [[सावळी (कुही)]] [[शिकारपूर]] [[शिवणी (कुही)]] [[सिळ्ळी]] [[सिरोळी]] [[सिरसी (कुही)]] [[सोनारवाही]] [[सोनेगाव (कुही)]] [[सोनपुरी]] [[टाकळी (कुही)]] [[तामसवाडी (कुही)]] [[तारणा]] [[तारणी]] [[तारोळी]] [[टेकेपार]] [[टेंभारी (कुही)]] [[ठाणा (कुही)]] [[तितुर]] [[तुडका]] [[उदेश्वर]] [[उमरी (कुही)]] [[उमरपेठ]] [[विरखंडी (कुही)]] [[वाडेगाव (कुही)]] [[वाग]] [[वागदरा(कुही)]] [[वेळगाव (कुही)]] [[वेळतुर]] [[येडमेपार]]

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासचे तालुके==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate


{{विस्तार}}
{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>ac8y87j58q44xsbl5oox2vsc5cnugpj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पुसद</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31917</id>
    <revision>
      <id>2143841</id>
      <parentid>2106856</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T19:09:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>152.57.175.169</ip>
      </contributor>
      <comment>/* तालुक्यातील गावे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17001" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = पुसद
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|मेट्रो                      = &lt;!-- फक्त शेजार /उपनगर साठी --&gt;
|आकाशदेखावा                 = India Maharashtra location map.svg
|आकाशदेखावा_शीर्षक            = महाराष्ट्रराज्य 
|अक्षांश = 19|अक्षांशमिनिटे =52 |अक्षांशसेकंद = 12      
|रेखांश= 77|रेखांशमिनिटे= 46|रेखांशसेकंद= 48
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 20
|तापमान_उन्हाळा             = 40
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = [[दिग्रस]]
|प्रांत                      = 
|विभाग                    =  अमरावती 
|जिल्हा                    = यवतमाळ&lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 341186
|लोकसंख्या_वर्ष               = 2011
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 940
|साक्षरता                   = 80.16
|साक्षरता_पुरुष              = 76.51
|साक्षरता_स्त्री                 = 61.85
|अधिकृत_भाषा                = बंजारी,मराठी
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = पुसद
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = पुसद
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = ४४५२०४
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}


'''पुसद''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्याच्या [[यवतमाळ जिल्हा|यवतमाळ जिल्ह्यातील]] एक शहर व  [[तालुका|तालुक्याचे]] ठिकाण आहे.

==तालुक्यातील गावे==
#[[आडगाव (पुसद)]]
#[[आमती]]
#[[आमदरी (पुसद)]]
#[[अमृतनगर]]
#[[हूडी.बु]]
#[[आरेगाव बुद्रुक]]
#[[आरेगाव खुर्द]]
#[[आसरपेंड]]
#[[अश्विनपूर]]
#[[आसोळी (पुसद)]]
#[[बजरंगनगर]]
#[[बालावाडी]]
#[[बांसी]]
#[[बेळगव्हाण]]
#[[बेलुरा बुद्रुक]]
#[[बेलुरा खुर्द]]
#[[भांडारी (पुसद)]]
#[[भातांबा]]
#[[भोजळा]]
#[[बिबी]]
#[[बोरगडी]]
#[[बोरी खुर्द (पुसद)]]
#[[बोरी मच्छिंद्र]]
#[[बोरनगर]]
#[[ब्राह्मणगाव (पुसद)]]
#[[बुटीलजरा]]
#[[चिंचघाट (पुसद)]]
#[[चिकाणी]]
#[[चिखली (पुसद)]]
#[[चिलवाडी]]
#[[चिरंगवाडी]]
#[[चोंढी]]
#[[दगडधानोरा (पुसद)]]
#[[दहिवड बुद्रुक]]
#[[देवगव्हाण]]
#[[देवकारळा]]
#[[देवठाणा]]
[[धनकेश्वर]]
[[धानोरालजरा]]
[[धनसाळ]]
[[धनसिंगनगर]]
[[धरमवाडी]]
[[दुधगिरी]]
[[फेटरा]]
[[फुलवाडी (पुसद)]]
[[गडी]]
[[गहुळी]]
[[गायमुखनगर]]
[[गाजीपूर (पुसद)]]
[[गणेशपूर (पुसद)]]
[[गौळ बुद्रुक]]
[[गौळमांजरी]]
[[घाटोडी]]
[[गोपवाडी]]
[[गौळ खुर्द]]
[[हनुमाननगर (पुसद)]]
[[हनवटखेडा]]
[[हरशी]]
[[हेगाडी]]
[[हिवळणी]]
[[हिवळणी खुर्द]]
[[हिवळणी पाळमपाट]]
[[होरकड]]
[[हौसापूर]]
[[हुडी बुद्रुक]]
[[हुडी खुर्द]]
[[इनापूर]]
[[इंदिरानगर (पुसद)]]
[[इसापूर (पुसद)]]
[[इटावा (पुसद)]]
[[जगपूर]]
[[जामणी धुंडी]]
[[जांब बाजार]]
[[जामनाईक]]
[[जामशेतपूर]]
[[जानुणा (पुसद)]]
[[जवाहरनगर (पुसद)]]
[[जावळी (पुसद)]]
[[जावळा (पुसद)]]
[[ज्योतीनगर]]
[[काडोळी]]
[[काकडदाटी]]
[[कान्हेरवाडी]]
[[कारहोळ]]
[[कार्ला]]
[[काटखेडा बुद्रुक]]
[[काटखेडा खुर्द]]
[[कावडीपूर]]
[[खडकदरी]]
[[खैरखेडा]]
[[खांडाळा]]
[[खारशी]]
[[खाटकाळा]]
[[कोल्हा (पुसद)]]
[[कोंडाई]]
[[कोप्रा बुद्रुक]]
[[कोप्रा खुर्द (पुसद)]]
[[कृष्णनगर (पुसद)]]
[[कुंभारी (पुसद)]]
[[कुरहाडी]]
[[लाखी]]
[[लोभिवंतनगर]]
[[लोहारालजरा]]
[[लोहारा खुर्द]]
[[लोणदरी]]
[[लोणी (पुसद)]]
[[मधुकरनगर (पुसद)]]
[[माळसोळी]]
[[मांडवा (पुसद)]]
[[माणिकडोह]]
[[मांजरजावळा]]
[[मानसळ]]
[[मारसूळ]]
[[मारवाडी बुद्रुक]]
[[मारवाडी खुर्द]]
[[म्हैसमाळ]]
[[मोहालजरा]]
[[मोखाड]]
[[मोप (पुसद)]]
[[मुंगशी]]
[[नाईकनगर (पुसद)]]
[[नानंदलजरा]]
[[नानंद खुर्द]]
[[नंदीपूर]]
[[नांदुरालजरा]]
[[निंभी]]
[[पाचकुडुक]]
[[पालोडी (पुसद)]]
[[पाळू]]
[[पांढुर्णा बुद्रुक]]
[[पांढुर्णा खुर्द]]
[[पन्हाळा (पुसद)]]
[[पारध]]
[[पारडी (पुसद)]]
[[पारवा (पुसद)]]
[[पारवा खुर्द]]
[[पिंपळगाव (पुसद)]]
[[पिंपळगाव लजरा]]
[[पिंपळखुटा (पुसद)]]
[[पिंपरवाडी]]
[[पोखरी (पुसद)]]
[[राजाणा]]
[[राम नगर]]
[[रांभा]]
[[रामनगर (पुसद)]]
[[रामपूर (पुसद)]]
[[रामपूरनगर]]
[[रोहाडा]]
[[सांदवा]]
[[सातेफोळ]]
[[सत्तरमाळ]]
[[सावंगी (पुसद)]]
[[सावरगाव (पुसद)]]
[[सावरगाव बंगला]]
[[सेवादासनगर (पुसद)]]
[[शांबळपिंपरी]]
[[शामपूर (पुसद)]]
[[शेळु बुद्रुक]]
[[शेळु खुर्द]]
[[शिळोणा]]
[[शिवाजीनगर (पुसद)]]
[[शिवणी (पुसद)]]
[[श्रीरामपूर (पुसद)]]
[[सिंगारवाडी]]
[[सुकळी (पुसद)]]
[[उदाडी]]
[[उपवनवाडी]]
[[उटी (पुसद)]]
[[वसंतपूर]]
[[वसंतवाडी (पुसद)]]
[[वडगाव (पुसद)]]
[[वडसड]]
[[वाघजाळी]]
[[वाळतुर]]
[[वाळतुर तांबडे]]
[[वामनवाडी]]
[[वनवारळा]]
[[वारुड (पुसद)]]
[[वारवाट]]
[[वेणी खुर्द]]
[[येहाळा]]
[[येळदरी]]
[[येरंडा]]

==इतिहास==
[[पुस]] ही नदी पुसद शहरातून वाहते. लोकमान्य टिळकांनी पुसदला स्वराज्याची पंढरी म्हणून संबोधले होते. स्वातंत्र्यपूूर्व काळात भारतातील पहिला [[जंगल]] [[सत्याग्रह]] पुसद येथे झाला होता. महाराष्ट्रात सर्वाधिक काळ [[मुख्यमंत्री]] पदावर राहणारे व [[हरित क्रांती|हरित क्रांतीचे]] प्रणेते [[वसंतराव नाईक]] हे पुसदचेच होते. पुसदला वेगळा [[जिल्हा]] म्हणून दर्जा मिळवण्यासाठी अनेक वर्षापासून संघर्ष सुरू आहे. पुसद येथे जिल्ह्यातील सर्वात मोठी बाजारपेठ आहे.
पुसद या शहरातून सुधाकर राव नाईक हे मुख्यमंत्री पदी विराजमान होते.पुसद हा महाराष्ट्राला दोन मुख्यमंत्री देणारं एक शहर आहे
  पुसद हा यवतमाळ जिल्ह्यातील शिक्षणाचे माहेरघर म्हणून ओळखते जाते.पुसद हा यवतमाळ जिल्यात दुसऱ्या क्रमांकाचे शहर आहे.
  पुसद या शहराला वेगळा जिल्हा केल पाहिजे कारण शिवसेनेची खासदार भावना गवळी यांना पुसदकर मागच्या 23 वर्षपासून रेल्वे मागत आहे 2016ला रेल्वेची मंजुरी पत्रक आले आहे तसेच पुसद व आजू बाजूच्या परिसरात एकूण १० पेट्रोल पंप आहेत. 
आणि देव दर्शनासाठी धनकेश्र्वर, हर्शी व करला या सारखे प्राचीन देवस्थान पाहायला मिळतात. 
   पुसद इथे सर्व महाविद्यालय आहे.पुसद इथे सर्वात जास्त बंजारा समाज राहते.इथे कोटल्या पण निवडणूक मध्ये नाईक घराण्याचे वर्चस्व राहिले आहे।सध्या इथे इंद्रनील  मनोहर नाईक शासन करत आहे ( आमदार २०१९  रा.काँग्रेस सरकार).
*P N कॉलेज हे सर्वात मोठे कॉलेज
* कोषटवार दौलतखान महाविद्यालय व गोधाजिराव मुखरे कनिष्ठ महविद्यालय हे सर्वात चांगले कॉलेज व शाळा असून येथील शिक्षकवर्ग सुद्धा चांगला आहे. 
*सुधाकर राव नाईक फार्मसी कॉलेज 
*बाबासाहेब नाईक इंजिनीरिंग कॉलेज 
वात्सल्याबई महिला महावद्यालय 
*वसंतराव नाईक विद्यलाय 
*आयुर्वेद मेडिकल कॉलेज 
*दुग्ध तंत्रज्ञान विद्यालय        
श्रीराम आसेगांकर विध्यालाय ही २ र्या नंबरची शाळा आहे 
*माऊंट लिटरा झी स्कूल पुसद                  
*पुसद या शहराला विदर्भातील शिक्षणाचे माहेरघर सुद्धा म्हणतात

पुसद हे शहर डोंगराळ भागात येते. हे शहर डोंगरांनी वेढलेले असून याच्या चारही बाजूंनी [[डोंगर]] आहे. पुसद येथे येण्यासाठी किंवा येथून जाण्यासाठी [[घाट]] ओलांडावा लागतो.

==शिक्षण==
पुसद हे यवतमाळ जिल्ह्यातील शिक्षणाचे प्रमुख केंद्र आहे. येथे अनेक नामवंत काॅलेजेस व [[शाळा]] आहेत. [[बाबासाहेब नाईक अभियांत्रिकी काॅलेज]], [[फुलसिंग नाईक महाविद्यालय]], [[को.दौ.विद्यालय]], सुधाकरराव नाईक इन्स्टिट्युट ऑफ फार्मसी, [http://www.cdtpusad.in/ दुग्धव्यवसाय तंत्रज्ञान कॉलेज, पुसद] ही येथील प्रमुख विद्यालये आहेत.जेटकीड्स इंटरनॅशनल स्कूल, पोदार स्कूल


{{विस्तार}}
{{यवतमाळ जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:यवतमाळ जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]
[[वर्ग:पुसद]]
[[वर्ग:लाल दुवे असणारे लेख]]</text>
      <sha1>nvq4x72gv7252vhybu9ahzj0eq68krf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>औंध</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49209</id>
    <revision>
      <id>2143996</id>
      <parentid>2102295</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:15:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>116.74.169.249</ip>
      </contributor>
      <comment>/* इतिहास */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1483" xml:space="preserve">{{गल्लत|औंध संस्थान}}
[[चित्र:Aundh Road, Pune - panoramio (4).jpg|इवलेसे]]
'''औंध''' हा [[पुणे|पुण्याच्या]] पश्चिमेकडील भाग आहे. पूर्वी या भागाचा पुण्याच्या उपनगरात समावेश होत असे. 
==इतिहास==
==भौगोलिक सीमा==
==महत्त्वाची ठिकाणे==
* परिहार चौक
* ब्रेमेन चौक
* शिवाजी महाराज पुतळा
* यमाई देवीचे मंदिर
* औध संग्रहालय
===उद्याने आणि टेकड्या===
* उद्याने

* टेकड्या

==वाहतूक==
==== सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था ====

पीएमपीएमएल ही शहराची सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था आहे.

== संस्था ==
==शिक्षण==
==संस्कृती==
==हेसुद्धा पहा==
==परिसरातील प्रसिद्ध व्यक्तिमत्त्वे==
{{विस्तार}}
==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

{{पुणे}}

[[वर्ग:पुण्याची उपनगरे]]
[[वर्ग:पुणे]]</text>
      <sha1>bl7223eezfw8plu4c1ktpcr3u2x64hz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हॅरी पॉटर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62689</id>
    <revision>
      <id>2143955</id>
      <parentid>2123026</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:49:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>भर घातली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42529" xml:space="preserve">[[चित्र:Harry Potter wordmark.svg|thumb|right|250px|हॅरी पॉटर लोगो.]]

'''हॅरी पॉटर''' ही [[जे.के. रोलिंग]] ह्या [[ब्रिटिश]] लेखिकेने तयार केलेली ७ कादंबऱ्यांची शृंखला आहे. ह्या पुस्तकांमधील काल्पनिक कथानकात [[हॅरी पॉटर (पात्र)|हॅरी पॉटर]] हा जादूगार मुलगा आपला मित्र [[रॉन विजली]] व मैत्रिण [[हर्माइनी ग्रेंजर]] ह्यांच्यासोबत ''[[हॉगवॉर्ट्‌ज जादू आणि तंत्र विद्यालय]]'' नावाच्या जादूचे प्रशिक्षण देणाऱ्या शाळेत शिकत असतो. त्याच्या साहसाची, जादू कौशल्याची व ''[[लॉर्ड वोल्डेमॉर्ट]]'' ह्या बलाढ्य व दुष्ट जादूगाराशी त्याच्या लढ्याची एकसंध कथा ह्या ७ पुस्तकांतुन जे.के. रोलिंगने वर्णन केली आहे.

१९९७ साली हॅरी पॉटर शृंखलेतील पहिले पुस्तक ''[[हॅरी पॉटर अँड फिलॉसॉफेर्स स्टोन]]''   या नावाने प्रकाशित झाले व त्यानंतर हॅरी पॉटरची लोकप्रियता वाढतच राहिली. जून २००८ अखेरीस हॅरी पॉटर पुस्तकांच्या ४० कोटी प्रती विकल्या गेल्या आहेत व हॅरी पॉटर शृंखला ६७ भाषांमध्ये भाषांतरित करण्यात आली आहे. हॅरी पॉटरच्या एकूण सात कादंबऱ्या मंजुषा आमडेकर यांनी मराठीत भाषांतरित केल्या आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.bookganga.com/eBooks/Books/Details/5267965376528935790|title=हॅरी पॉटर आणि परीस-Harry Potter Ani Paris by J. K. Rowling - Manjul Publishing House - BookGanga.com|website=www.bookganga.com|access-date=2021-12-31}}&lt;/ref&gt;

== कथानक ==
{{विस्तार}}
हॅरी पॉटरच्या कथेची सुरुवात हॅरीच्या अकराव्या वर्षात पदार्पण करण्यापासून होते. हॅरी लहानपणापासून लिटील व्हीन्गिंग, सरे ह्या काल्पनिक गावात आपली  मावशी पेटुनिया, काका आणि मावस भाऊ डडली - या डर्सली  कुटुंबात राहात असतो. त्या घरी त्याला कस्पटासमान वागणूक मिळत असते. अकराव्या वर्षी त्याला [[रुबियस हॅग्रिड]] नावाच्या अर्धदानवाकडून कळते की आपण एक जादूगार आहोत आणि ह्या विश्वाला समांतर असे एक जादूचे विश्व आहे. जी मुले जादूगार किंवा जादूगारीण असतात त्यांना जादूचे धडे घ्यायला शाळेत बोलावले जाते.  हॅरीला हॉगवर्ट्स नावाच्या जादूचे प्रशिक्षण देणाऱ्या शाळेतून प्रवेशासाठी निमंत्रण येते.  तिथे त्याला रॉन व हर्माइनी हे मित्र भेटतात. त्याला हेही कळते की त्याच्या आई वडिलांना ([[जेम्स पॉटर]] व [[लिली पॉटर]]) वॉल्डेमॉर्ट नावाच्या दुष्ट जादुगाराने, (जो कथानकाचा खलनायक आहे) तो अवघा एक वर्षाचा असताना, ठार मारलेले असते व हॅरीला मारण्याचा प्रयत्न करताना तो मरणासन्न अवस्थेत पोचलेला असतो.

पहिल्या पुस्तकात वोल्डेमॉर्ट प्रोफेसर [[क्विरल]]च्या देहाला वश करून अद्भुत असा [[परीस]] हॉगवर्ट्समधून चोरण्याचा प्रयत्न करतो ज्यायोगे त्याची पूर्वीची शक्ती व शरीर परत येणे शक्य असते. पण हॅरी आपल्या मित्रांच्या सहाय्याने त्याचा तो प्रयत्न हाणून पाडतो.

दुसऱ्या भागात [[टॉम रिडलची डायरी]] रॉनची छोटी बहीण [[जिनी विजलीला|जिनी विझलीला]] आपल्या दुष्ट जादूच्या प्रभावाखाली आणते व तिच्याकरवी [[गुप्त तळघर]] उघडविते. त्या तळघरामध्ये असलेला [[कलदृष्टी]] हॉगवर्ट्समधील  [[मगलू]] विद्यार्थ्यांवर हल्ले करु लागतो. हॅरी रॉनच्या सहाय्याने तळघराचा शोध लावतो व तळघर उघडतो आणि गॉडरीक [[ग्रिफिन्डोरची तलवार]] वापरून त्या सर्पाला ठार मारतो व मारलेल्या कालदृष्टी सुळा वापरून टॉमची डायरी नष्ट करतो आणि जिनीचे प्राण वाचवतो.

तिसऱ्या भागात हॅरीला कळते की [[सिरियस ब्लॅक]] नावाचा कैदी [[अझ्काबान]] तुरुंगातून पळाला आहे व तो हॅरीच्याच मागावर आहे. त्यामुळे हॉग्वार्ट्झला [[डिमेंटर्स]] सुरक्षाव्यवस्था पुरविण्यात येते जे अझ्काबानचे रक्षक असतात. डिमेंटर्सच्या अवतीभवती येणाऱ्या कुणाच्याही आनंदाच्या आठवणी शोषून घेतात. त्यामुळे विद्यार्थ्याना शाळेच्या बाहेर पडण्यास बंदी असते. त्याच सुमारास हॉगवार्ट्स मध्ये [[काळ्या / गुप्त कलांपासून बचाव]] हा विषय शिकविण्यासाठी [[रिमस ल्युपिन]] नावाच्या एका नव्या शिक्षकाची नेमणुक होते. हॅरीला कळते की डिमेंटर्स शक्तीचा प्रभाव आपल्यावर सर्वात जास्त पडत आहे . त्यापासून बचाव करण्यासाठी तो रिमसकडुन [[पितृदेव मंत्र]] शिकून घेतो व आत्मसात करतो, हे आजवर अनेक कुशल म्हणवणाऱ्या जादुगारांनाही शक्य झालेले नसते.सर्वसाधारणरीत्या विद्यालयाच्या शेवटच्या वर्षात शिकवला जाणारी ही कठीण जादू हॅरी अवघ्या 13 व्या वर्षी आत्मसात करतो .  शेवटी हॅरीचा सामना सिरियसशी होतो, तेथे त्याला कळते की सिरियस हा हॅरीचा शत्रू नसून हितचिंतक असतो व तरुणपणी तो हॅरीचे वडील जेम्सचा व ल्युपिनचा मित्र असतो. त्यांचा चौथा मित्र [[पीटर पेटीग्र्यू]] ने हॅरीच्या आईवडिलांचा विश्वासघात केलेला असतो व जेम्स व लिलीच्या लपण्याचे ठिकाण त्याने वोल्डेमॉर्टला सांगितले असते. शिवाय चतुरपणे त्याने सिरियस गुन्हेगार सिद्ध होईल अशी चाल खेळलेली असते . जगाच्या लेखी पेटीग्र्युला सिरियसने ठार मारले , त्याला वीरमरण आले पण प्रत्यक्षात पेटीग्र्यु पाळीव उंदराच्या रुपात 12 वर्षे रॉनच्या घरात राहत असतो. याच भागात हॅरीला समजतं की वेअरवुल्फ / नरलांडगा असलेल्या रिमसला मदत करण्यासाठी त्याचे वडील जेम्स आणि त्यांचे 2 मित्र सिरियस आणि पीटर पेटीग्र्यु यांनी प्राण्यामध्ये रुपांतरीत होण्याची अत्यंत कठीण जादू शिकून घेतली होती व सत्य हे चौघे वगळता कोणालाही ठाऊक नव्हतं . याच प्राणिरूपाचा फायदा पीटरने घेतला . हे सत्य कळल्यावर हॅरी व त्याचे मित्र पीटरला डिमेंटर्सच्या हवाली करण्यास निघतात. परंतु पौर्णिमेचा चंद्र पाहताच ल्युपिन [[वेअरवुल्फ / नरलांडग्यामध्ये]] परिवर्तित होतो व ह्या गोंधळाचा फायदा उठवून पीटर त्यांच्या तावडीतून निसटतो. सिरियस मग सुटकेसाठी पुरावे नसल्यामुळे तुरुंगवास टाळण्यासाठी भुमिगत होतो.
 चौथ्या भागात  एक आझकाबांच कैदी mr. बर्टी क्राऊच ज्युनिअर का रूपांतर रसाच्या साह्याने मड आय मुडीच रूप घेतो व शाळेत शिकवण्यास येतो. त्याच वर्षी शाळेत त्रीशालंत्रगत जादुई खेळाच्या प्रतियोगिता असते.

===जादू / मॅजिक===

हॅरी पॉटर मधली जादूची संकल्पना फार विस्तृत आहे .

ही एक अतिन्द्रिय / अनैसर्गिक शक्ती आहे . ही शक्ती जनुकांमधून व्यक्तीत येते अशी संकल्पना मांडली आहे . उदा . आई व वडील दोघांमध्ये ही शक्ती असल्यास मुलामध्ये ती येण्याची शक्यता 99 % असते . दोघांपैकी एकातच ही शक्ती असल्यास ती मुलांमध्ये येण्याची शक्यता - संभाव्यता काही प्रमाणात कमी होते . कदाचित अशा दाम्पत्याच्या 3 मुलांपैकी एकामध्येच ही शक्ती येऊ शकते किंवा तिघांतही . पण जर एकातच आली तर उरलेल्या 2 मुलांच्या अपत्यांमध्ये ती येणारच नाही असे खात्रीपूर्वक सांगता येत नाही . शिवाय आई व वडील दोघांतही ही शक्ती नाही व कुटुंबात अनेक पिढ्यांत कुणातही ही शक्ती नव्हती अशा दाम्पत्याच्या पोटीही ही शक्ती असलेली मुलं जन्म घेतात . अर्थात याचं प्रमाण खूप कमी असतं .

ही शक्ती असलेल्या व्यक्ती कोणत्याही शिक्षणाशिवाय लहानसहान जादू करू शकतात किंवा बऱ्याचदा ठरवून काही करण्यापेक्षा अशी जादू आपोआपच होते . याला अपघाती जादू असे नाव दिले आहे . ही शक्ती असलेली मुले वयाच्या दुसऱ्या तिसऱ्या वर्षांपासून हे अपघाती जादू दाखवू लागतात . उदाहरणार्थ . पहिल्या पुस्तकात हॅरीची मावशी त्याचे केस अगदी बारीक आणि वाईट पद्धतीने कापते , उद्या शाळेत सगळे चेष्टा करणार ह्या विचाराने त्याला रात्रभर झोप लागत नाही , सकाळी त्याचे केस होते तसे वाढलेले असतात . यावेळी आपण जादूगार आहोत हे त्याला माहीतही नसतं . खूप राग आल्यास किंवा खूप भीती वाटल्यास अशी जादू ह्या मुलांकडून होते .

पण ह्या नियंत्रण नसलेल्या जादूचा तसा काही उपयोग नसतो . ही नियंत्रणाखाली आणून वेगवेगळ्या गोष्टींसाठी वापरण्याकरता छडी खरेदी करावी लागते ( ह्या विशिष्ट छड्या बनवणारे काही तज्ज्ञ जादूगार असतात , छडी बनवण्याचे शास्त्र हा एक वेगळाच विषय आहे ) आणि जादूविद्या शिकवणाऱ्या विद्यालयात जाऊन 7 वर्षे जादूच्या वेगवेगळ्या शाखांचं शिक्षण घ्यावं लागतं .

===मगलू===

वर उल्लेखलेली शक्ती असलेले लोक म्हणजे जादूगार . त्यांनी ही शक्ती नसलेल्या लोकांना म्हणजे बहुसंख्य लोकसंख्येला मगलू हे नाव दिलं . मगलू म्हणजे ज्यांच्यात जादू नाही ते लोक . मगलू लोकांमध्ये जादूगारांबद्दल प्रचंड भीती असल्यामुळे कॉम्प्लिकेशन्स होऊ नयेत म्हणून जादूगार समाज अज्ञात राहतो .

===जादूगार समाज===

जादूगार समाज म्हणजे जादू करू शकणाऱ्या लोकांचा समाज . ज्यांच्या अनेक पिढ्या जादूगारच होत्या अशा लोकांनी मगल समाजापासून स्वतःला लांब ठेवलं , लपवून / अज्ञात ठेवलं . मगल लोकांसमोर जादूगार समाजाचं / जादूचं अस्तित्व उघड होऊ द्यायचं नाही हा जादूगार समाजाचा सर्वात मोठा नियम / कायदा आहे .

===जादू मंत्रालय===

जादू मंत्रालय जादूगार समाजाचे वेगवेगळे प्रश्न हाताळतेच .. उदा . जादुई प्राण्यांची व्यवस्था , जादूच्या वस्तूंवरचे नियम , गुन्हेगार जादूगारांवर कारवाई करणे इ इ . पण त्याचे सर्वात मोठे काम म्हणजे मगल समाजापासून जादूगार समाजाचे अस्तित्व लपवून ठेवणे . त्यासाठी अनेक कुशल , बुद्धिमान विशेष गुणवत्ता प्राप्त केलेले जादूगार या मंत्रालयाच्या विविध शाखांमध्ये काम करतात .

===अझ्काबान===

हा जादूगारांसाठीचा तुरुंग एका ओसाड बेटावर आहे याचे पहारेकरी म्हणजे डिमेन्टर्स हे जादुई जीव .

डिमेन्टर - डिमेन्टर ह्या जादुई जीवाची निर्मिती लेखिकेने डिप्रेशन ह्या मानसिक आजारावरून केली आहे . डिमेन्टर जवळ येताच व्यक्तीला अतिशय उदास , दुःखी , वाईट वाटू लागते ... आयुष्यात घडून गेलेल्या सगळ्या वाईट घटना आठवू लागतात , आपण आता कधीच आनंदी होऊ शकणार नाही अशी त्याची खात्री पटते . हे डिमेन्टर व्यक्तीचा आनंद , उत्साह , आयुष्यावरचं प्रेम सगळं शोषून घेतं , तेच त्याचं अन्न आहे . डिमेन्टरना भलेभले कुशल जादूगारही थरथर कापतात . ह्याच्याशी सामना करणं फार कठीण आहे पण अशक्य नाही . त्याला पळवून लावण्याचा एक मंत्र आहे . अर्थात छडी हलवून मंत्र म्हटला कि ते पळून जातं एवढं हे सोपं नाही . त्यासाठी जादूगार अतिशय खंबीर मनाचा असणं आवश्यक आहे कारण डिमेन्टर समोर येताच लढण्याची शक्ती फार कमी होते , गळून जायला होतं . अगदी निपुण म्हणवणारे जादूगारही ह्या मंत्राचा यशस्वी वापर करण्यात अयशस्वी होतात . हा मंत्र आयुष्यातल्या अतिशय सुखद प्रिय अशा एखाद्या आठवणीवर पूर्ण लक्ष केंद्रित करून , डीमेंटरच्या दुःखद प्रभावाने प्रभावित न होता , सर्वशक्तिनिशी त्याला घालवून लावण्याची इच्छा करून म्हटला तरच यशस्वी होतो .

अझ्काबानमध्ये जादूचा गुन्हेगारीसाठी वापर केलेल्या जादूगारांना कैदी म्हणून ठेवलं जातं , छडी जप्त केलेली असते त्यामुळे ते या मंत्राचा उपयोगही करू शकत नाहीत , थोड्याच दिवसात ते आपलं मानसिक संतुलन हरवून बसतात . डिमेन्टरकडून दिली जाणारी सर्वात वाईट शिक्षा म्हणजे kiss of dementor , डिमेन्टरचं चुंबन ... ज्यात ते व्यक्तीचा आत्मा शोषून घेतं . सर्वात भयानक गुन्हेगारांनाच ही शिक्षा दिली जाते . व्यक्ती मरत नाही पण केवळ शरीर जिवंत राहातं , आतली अस्मिता नष्ट होते . डिमेन्टर्स वर जादू मंत्रालयाने नियंत्रण प्राप्त करून त्यांना आपल्या सेवेत घेतलं आहे . हे नियंत्रण त्यांनी नाखुशीनेच स्वीकारलं आहे , अर्थात यात त्यांचा फायदा आहेच पण नियंत्रण नसतं तर ते स्वतंत्र पणे जादूगार आणि मगल समाजात विहरले असते आणि लोकांचं सुख आनंद शोषून घेत राहिले असते .

===शुद्ध रक्त , अर्ध रक्त आणि अशुद्ध रक्त संकल्पना===

जादूगार / अलौकिक शक्ती असलेल्या लोकांचं प्रमाण एकूण लोकसंख्येच्या तुलनेत खूप कमी आहे . जादूगार समाजात काही घराणी अशी होती की ज्यांच्या आधीच्या सगळ्या पिढ्या जादूगार होत्या , त्यांनी हा वारसा जपण्याचा फार प्रयत्न केला ... म्हणजे दोन्ही पालक मगल आहेत अशा जादूगाराशी लग्न करायचं नाही , नाईलाजच झाल्यास एक हाफ ब्लड घराण्यातील जोडीदार स्वीकारायचा आणि मगल तर नाहीच नाही . जेणेकरून अपत्य जादूगार नसण्याची संभाव्यता शून्य होईल . हे स्वतःला प्युअर ब्लड म्हणवून घेत .

ह्या घराण्यांतील काही घराण्यांच्या मते ज्यांच्या कुटुंबात मगल जोडीदार किंवा मगल कुटुंबात जन्मलेला जादूगार जोडीदार म्हणून निवडला जातो अशी कुटुंबे ही अनेक पिढ्या जादूगारच असलेल्या कुटुंबांपेक्षा कमी व हलक्या दर्जाची , अशुद्ध रक्ताची आहेत व अशी भेसळ घडवून आणणे हे एकप्रकारचे घृणास्पद कार्य आहे .

एक पालक मगल व दुसरा जादूगार किंवा दोन्ही पालक जादूगार पण आजी आजोबा पैकी कोणीतरी मगल असून जी मुले जादुई गुण घेऊन जन्माला आली त्या सगळ्यांसाठी हाफ ब्लड ही संज्ञा . प्युअर ब्लड जादूगारांच्या मते हाफ ब्लड कमी दर्जाचे पण अगदीच तिरस्करणीय नाही .

तर ज्यांच्या मागच्या पिढ्यांत कोणी जादूगार नव्हते , ज्यांचा जादूशी काही संबंध नाही अशा मगल कुटुंबात जन्मलेले जादूगार म्हणजे अशुद्ध रक्ताचे - मडब्लड्स किंवा मगलबॉर्न .. हे प्युअर ब्लड्सच्या मते अगदीच खालच्या दर्जाचे , तिरस्करणीय . अशांना जादूगार समाजात प्रवेशच देऊ नये , जादू तंत्रविद्यालयात प्रवेश देऊ नये , जादूचे शिक्षण घेऊ देऊ नये . आणि मगल लोक तर पूर्णच तिरस्करणीय , त्यांच्याशी कसलाच संबंध ठेवायचा नाही .

अर्थात सगळीच प्युअर ब्लड घराणी या मताची नव्हती . काही असा भेद मुळीच मानत नसत आणि सर्व समान हे तत्त्व मानीत . शिवाय जादूगारांच्या घराण्यांची संख्या मुळातच थोडी होती त्यामुळे सुरुवातीच्या काळात तरी वंश टिकवायचा तर भेसळीचा धोका पत्करून मगल लोकांमधून जोडीदार निवडण्याशिवाय पर्यायच नव्हता . त्यामुळे काही प्युअर ब्लड घराण्यांमध्ये असे मगलबॉर्न किंवा मगल लोक जोडीदार म्हणून स्वीकारले गेले आणि हे वंश पुढे वाढले ... आज त्यात जन्माला आलेले काहीजण हाफब्लड तर काहीजण प्युअरब्लड आहेत .

पण काही प्युअर ब्लड घराणी मात्र शुद्ध रक्ताचा अट्टाहास ठेवून बसली त्यामुळे मोजक्या कुटुंबांशी वैवाहिक संबंध जोडण्याशिवाय त्यांच्यापुढे पर्याय राहिला नाही .

बराच काळ जादूगार समाजाची साधारण परिस्थिती वरीलप्रमाणे होती .

===हॉगवॉर्ट्स स्कूल ऑफ विचक्राफ्ट अँड विझार्डी / हॉगवॉर्ट्स जादू आणि तंत्र विद्यालय===

हॅरी पॉटरच्या जगात जादूचं तंत्रशुद्ध शिक्षण देणारी 11 विद्यालयं आहेत . त्यापैकी ब्रिटन मधलं विद्यालय म्हणजे हॉगवॉर्ट्स. हॉगवॉर्ट्सची स्थापना सुमारे एक हजार वर्षांपूर्वी केली गेली . गॉड्रिक ग्रिफिनडोर / ग्राइफिन्डॉर , सलझार स्लिदरीन / स्लायदेरीन , रोवेना रेव्हनक्लॉ आणि हेल्गा हफलपफ या चार असामान्य प्रतिभावंत जादूगारांनी हॉगवर्ट्सची स्थापना केली .

चौघांनी चार हाऊस निर्माण केले . जादुई शक्ती असलेल्या मुलांचं वर्गीकरण ठराविक गुणांनुसार या चार हाऊसेस मध्ये केलं जाऊ लागलं .

गॉडरिक ग्राइफिन्डोर यांनी आपल्या ग्रायफिन्डोर हाऊसमध्ये धैर्यवान , शूर , निधड्या छातीच्या मुलांना घेतलं जाईल असं ठरवलं . रोवेना रेव्हनक्लॉ यांनी रेव्हनक्लॉ हाऊस मध्ये बुद्धिमान , प्रतिभासंपन्न मुलांना घेतलं जाईल असं घोषित केलं , सलझार स्लायदेरीन यांनी शुद्ध रक्त , हुशार , महत्त्वाकांक्षी , धूर्त आणि वेळप्रसंगी हवे ते साध्य करण्यासाठी नियमांकडे दुर्लक्ष करणे , स्वहिताला सर्वोच्च महत्त्व देणे हे गुण महत्त्वाचे मानून अशा विद्यार्थ्यांना आपल्या स्लायदेरीन हाऊस मध्ये समाविष्ट करण्याचं ठरवलं तर हेल्गा यांनी मेहनत कष्ट घेण्याची तयारी असलेले , निष्ठापूर्ण , समंजस , प्रेमळ विद्यार्थी आपण आपल्या हफलपफ हाऊस मध्ये घेऊ असं सांगितलं .

हॉगवार्ट्सची इमारत म्हणजे एक प्रचंड किल्ला आहे . ज्यात अनेक मजले , बुरुज , गुप्त खोल्या , तळघरे वगैरे आहेत . ही इमारत व तिच्या आसपासचा काही एकर परिसरावर मगल लोकांना तो दिसू नये अशी जादू करण्यात आली आहे . जर एखादा मगल मनुष्य तिथे गेला तर &quot; धोका ! दूर राहा ! प्रवेश करू नका ! &quot; असा संदेश लिहिलेली पाटी एका ओसाड , उध्वस्त इमारतीवर लावलेली दिसते .

या चार संस्थापकांनी एक उत्कृष्ट जादू शिक्षण देणाऱ्या विद्यालयाची स्थापना करायच्या हेतूने हॉगवार्ट्सची स्थापना केली खरी पण पुढे त्यांच्यात मतभेद निर्माण झाले . सलझार स्लायदेरीन हे सुरुवातीपासूनच शुद्ध रक्ताचे आग्रही होते . त्यांनी मगल कुटुंबात जन्मलेल्या मुलांना हॉगवार्ट्समध्ये प्रवेश देऊ नये असा आग्रह धरला . हा हट्ट उरलेल्या तिघांना मान्य झाला नाही . शेवटी सलझार हॉगवार्ट्स सोडून निघून गेले .

जाण्यापूर्वी सलझार स्लायदेरीनने हॉगवार्ट्समध्ये एक गुप्त तळघर बांधून त्यात एक असा राक्षसी प्राणी ठेवला आहे जो वेळ येताच हॉगवार्ट्सला सगळ्या मडब्लड विद्यार्थ्यांपासून मुक्त करेल . सलझार स्लायदेरीनचा वारस जेव्हा हॉगवार्ट्स मध्ये येईल तेव्हा तोच फक्त या प्राण्याला नियंत्रणाखाली आणू शकेल व तो या प्राण्याकरवी तेव्हा जे कोणी मगलबॉर्न विद्यार्थी असतील त्यांना मारून टाकेल अशी आख्यायिका / दंतकथा पुढे प्रचलित झाली .

अशाप्रकारे १००० वर्षांपूर्वी हॉगवार्ट्सची स्थापना झाली आणि काही वर्षांतच एक संस्थापक विद्यालय सोडून निघून गेला .

== हॅरी पॉटर पुस्तके ==
{| class=&quot;wikitable&quot; 
|-
! क्र.
! नाव
! प्रकाशन तारीख
|-
| १
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]
| align=center |  ३० जून १९९७
|-
| २
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड द चेंबर ऑफ सिक्रेट्स]]
| align=center |  २ जुलै १९९८
|-
| ३
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड द प्रिझनर ऑफ अझकबान]]
| align=center |  ८ जुलै १९९९
|-
| ४
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड द गॉब्लेट ऑफ फायर]]
| align=center |  ८ जुलै २०००
|-
| ५
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स]]
| align=center |  २१ जून २००३
|-
| ६
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड हाफ ब्लड प्रिन्स]]
| align=center |  १६ जुलै २००५
|-
| ७
| align=center | [[हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज]]
| align=center |  २१ जुलै २००७
|}

== चित्रपट ==
''मुख्य लेख: [[हॅरी पॉटर (चित्रपट शृंखला)|हॅरी पॉटर]]'' 

हॅरी पॉटर शृंखलेच्या ७ पुस्तकांपैकी सर्व पुस्तकांवर आधारित चित्रपट (ह्याच नावाचे) आजपर्यंत प्रदर्शित झाले आहेत. फक्त ७व्या पुस्तकावर आधारित दोन चित्रपट निघाले आहेत.
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]] (हॅरी पॉटर आणि परीस)
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द चेंबर ऑफ सिक्रेट्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द चेंबर ऑफ सीक्रेट्स]] (हॅरी पॉटर आणि रहस्यमयी तळघर)
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द प्रिझनर ऑफ ऍझ्काबान (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द प्रिझनर ऑफ ॲझकाबान]] (हॅरी पॉटर आणि अझ्काबानचा कैदी)
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द गॉब्लेट ऑफ फायर (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द गॉब्लेट ऑफ फायर]] (हॅरी पॉटर आणि अग्निचषक)
# [[हॅरी पॉटर अँड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स]] (हॅरी पॉटर आणि फिनिक्स सेना)
# [[हॅरी पॉटर अ‍ॅन्ड हाफ ब्लड प्रिन्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड हाफ ब्लड प्रिन्स]] (हॅरी पॉटर आणि अर्ध्या शुद्ध रक्ताचा राजकुमार)
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १]] (हॅरी पॉटर आणि मृत्यूदेवतेच्या भेटी)
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २]] (हॅरी पॉटर आणि मृत्यूदेवतेच्या भेटी)

== मुख्य पात्रे ==
* [[हॅरी पॉटर (पात्र)|हॅरी पॉटर]]
* [[रॉन विजली]] - हॅरीचा वर्गमित्र
* [[हर्मायोनी ग्रेंजर]] - हॅरीची वर्गमैत्रिण
* [[नेव्हिल लाँगबोटम]] - हॅरीचा वर्गमित्र
* [[आल्बस डंबलडोर]] - हॉग्वार्ट्झ शाळेचे मुख्याध्यापक
* [[सेव्हेरस स्नेप]] - हॉग्वार्ट्झ शाळेमधील एक शिक्षक
* [[जिनी विजली]] - रॉनची बहीण व हॅरीची प्रेयसी
* [[टॉम रिडल]] (लॉर्ड व्होल्डेमॉर्ट) - हॅरीच्या पालकांचा खुनी व दुष्ट जादूगार

== बाह्य दुवे ==
{{कॉमन्स वर्ग|Harry Potter|{{लेखनाव}}}}
* {{संकेतस्थळ|http://www.wikia.com/wiki/c:harrypotter|''हॅरी पॉटर विकी'' - हॅरी पॉटर कादंबरीमालिकेला वाहिलेला बाह्य विकी|इंग्लिश}}
* {{संकेतस्थळ|http://www.jkrowling.com/|जे.के. रोलिंग हिचे अधिकृत संकेतस्थळ|इंग्लिश}}
* {{संकेतस्थळ|http://harrypotter.warnerbros.com/|वॉर्नर ब्रदर्स कंपनीद्वारे हॅरी पॉटर चित्रपटांचे अधिकृत संकेतस्थळ|इंग्लिश}}

{{हॅरी पॉटर}}

[[वर्ग:हॅरी पॉटर| ]]
[[वर्ग:शृंखला]]
[[वर्ग:काल्पनिक व्यक्ती]]</text>
      <sha1>3ge8dov166jnf4ntha1x93zud7uemw2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पद्मसिंह बाजीराव पाटील</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62733</id>
    <revision>
      <id>2143867</id>
      <parentid>2143748</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:07:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19972" xml:space="preserve">{{बदल}}
{{माहितीचौकट संसद सदस्य 
| नाव           = डॉ.पद्मसिंह बाजीराव पाटील
| चित्र        = Dr._Padamsinha_Bajirao_Patil.jpg
| पद            = [[संसद सदस्य|माजी लोकसभा खासदार]]
| कार्यकाळ_आरंभ         = २००९
| कार्यकाळ_समाप्ती      = २०१४
| मागील                 =
| पुढील                 = 
| जन्मदिनांक            = १ जून १९४०
| जन्मस्थान            = 
| मृत्युदिनांक          = 
| मृत्युस्थान          = 
| पक्ष                = [[भारतीय जनता पार्टी]]
| पत्नी                 = स्व.डॉ.चंद्रकला पाटील
| अपत्ये                = आमदार राणाजगजितसिंह पाटील, पृथ्वीराज पाटील (इंग्रजी सॉलिसिटर)
| निवास                 = [[धाराशिव]]
| पद2           = जलसंपदा मंत्री, महाराष्ट्र सरकार
| कार्यकाळ_आरंभ2        = २००२
| कार्यकाळ_समाप्ती2     = २००४
| पद3           = उर्जा व जलसंपदा मंत्री, महाराष्ट्र सरकार 
| कार्यकाळ_आरंभ3        = १९९९
| कार्यकाळ_समाप्ती3     = २००२
| पद4           = विरोधी पक्ष उपनेता
| कार्यकाळ_आरंभ4        = १९९५
| कार्यकाळ_समाप्ती4     = १९९९
| पद5           = गृह, ऊर्जा, पाटबंधारे व लाभक्षेत्र विकास
| कार्यकाळ_आरंभ5        = १९९४
| कार्यकाळ_समाप्ती5     = १९९५
| पद6           = ऊर्जा, पाटबंधारे व लाभक्षेत्र विकास
| कार्यकाळ_आरंभ6        = १९८९
| कार्यकाळ_समाप्ती6     = १९९४
| पद7           = उपसभापती, विधानसभा 
| कार्यकाळ_आरंभ7        = १९८६
| कार्यकाळ_समाप्ती7     = १९८८
| पद8           = उर्जा व उत्पादन शुल्क मंत्री
| कार्यकाळ_आरंभ8        = १९८०
| कार्यकाळ_समाप्ती8     = १९७८
| पद9           = विधानसभा आमदार
| कार्यकाळ_आरंभ9        = १९७८
| कार्यकाळ_समाप्ती9     = २००९
| पद10           = सभापती, बांधकाम समिती, धाराशिव जिल्हा परिषद
| कार्यकाळ_आरंभ10        = १९७५
| कार्यकाळ_समाप्ती10     = १९७८
| पद11           = धाराशिव जिल्हा परिषद सदस्य
| कार्यकाळ_आरंभ11        = १९७५
| कार्यकाळ_समाप्ती11     = १९७८
| मतदारसंघ              =
| व्यवसाय               = 
| धर्म                  = हिंदू
| सही                   = 
| संकेतस्थळ     = 
| तळटीपा                = 
| तारीख                 = 
| वर्ष          = 
| स्रोत               = 
}}

[[धाराशिव]] जिल्ह्याच्या राजकीय पटलावरील सर्वात मोठं आणि प्रसिद्ध नाव म्हणजे '''डॉ.पद्मसिंह बाजीराव पाटील.''' [[धाराशिव]] जिल्ह्यातील राजकारण या नावाशिवाय पूर्ण होऊच शकत नाही. राजकारणाच्या पलीकडे जाऊन कार्यकर्ता सांभाळणारा नेता म्हणून त्यांच्याकडे पाहिले जाते. दुष्काळी धाराशिव जिल्ह्यात सर्वात जास्त कोल्हापुरी बंधारे डॉ.पद्मसिंह पाटील यांनी बांधले. त्यातून जिल्ह्यातील बहुतांश जमीन ही सिंचनाखाली आणली. गरिबांच्या मुलीचे लग्न, रुग्णालयात लागणारा खर्च, शैक्षणिक फी यासाठी ते सढळ हाताने मदत करतात. म्हणूनच लोकांनी देखील ४५ वर्षे मतांच्या रुपात त्यांना भरभरून प्रेम दिले. त्यांचे पुत्र श्री.राणाजगजितसिंह पाटील यांना देखील एकदा धाराशिव आणि दुसऱ्यांदा तुळजापूर मतदारसंघातून भरभरून मते देऊन आमदार केले.

== पद्मसिंह पाटील यांनी भूषवलेली महत्वाची पदे ==

* १९७५ ते १९७८ - [[धाराशिव]] जिल्हा परिषद सदस्य
* १९७५ ते १९७८- सभापती, बांधकाम समिती, [[धाराशिव]] जिल्हा परिषद
* १९७८ ते २००९ - विधानसभा आमदार
* १९७८ ते १९८०- ऊर्जा व उत्पादन शुल्क मंत्री
* १९८६ ते १९८८- उपसभापती, विधानसभा 
* १९८९ ते १९९४ - ऊर्जा, पाटबंधारे व लाभक्षेत्र विकास
* १९९४ ते १९९५-  गृह, ऊर्जा, पाटबंधारे व लाभक्षेत्र विकास
* १९९५ ते १९९९ - विरोधी पक्ष उपनेता 
* १९९९ ते २००२ - ऊर्जा व जलसंपदा मंत्री, महाराष्ट्र सरकार 
* २००२ ते २००४ - जलसंपदा मंत्री, महाराष्ट्र सरकार
* २००९ - लोकसभा खासदार

गेल्या ४५ वर्षांपासून जिल्ह्यात पाटील घराण्याचे वर्चस्व आहे. जिल्हा परिषद, पंचायत समित्या, नगरपालिका, ग्रामपंचायत, विविध सोसायट्या यावर पाटील घराण्याचा दबदबा राहिलेला आहे. आज देखील विविध स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकीत पाटील यांच्या नेतृत्वाखाली त्यांच्या पॅनेलने विजय प्राप्त केलेले आहे. डॉक्टर पद्मसिंह पाटील यांची तिसरी पिढी राजकारणात सक्रिय झाली आहे. त्यांचे नातू श्री.मल्हार पाटील हे जिल्ह्याच्या राजकारणात सक्रिय झाले आहेत.

== सामाजिक कार्य ==

प्रामुख्याने शेतीवर अवलंबून असलेल्या [[धाराशिव]] जिल्ह्यात भौगोलिक रचनेमुळे सतत प्रतिकूल नैसर्गिक परिस्थिती असते. सातत्याने वाट्याला येणाऱ्या नैसर्गिक आपत्तीमुळे इथला शेतकरी कायम आर्थिक संकटात असतो. देश स्वतंत्र झाल्यानंतर १ वर्ष उशिराने जिल्हा स्वतंत्र झाला. एकत्रित जिल्हा असताना नेतृत्व लातूरकडे होते, त्यामुळे धाराशिवकडे म्हणावे तसे लक्ष दिले गेले नाही. स्वातंत्र्य मिळाल्यावर चळवळीचे केंद्र, शेतकरी आंदोलनाची जन्मभूमी, संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ आणि मराठवाडा मुक्तिसंग्राम यात उल्लेखनीय कार्य केलेल्या [[धाराशिव]] जिल्ह्याचा नावलौकिक आता सर्वच क्षेत्रात निर्माण होत आहे. अवर्षणग्रस्त अशी ओळख असलेल्या धाराशिव जिल्ह्यात मागील ४ दशकांपासून अनेक बदल होत आहेत. जिल्ह्यात एक ही मोठी नदी नसताना, भौगोलिक रचनेमुळे सातत्याने वाट्याला येणाऱ्या नैसर्गिक आपत्तीला डावलून मोठ्या परिश्रमाने जिल्ह्याचे रूप आकाराला आले आहे. त्यात डॉ.पद्मसिंह पाटील यांचा सिंहाचा वाटा आहे.

'''डॉ.पद्मसिंह बाजीराव पाटील''' १९७८ साली पहिल्यांदा मंत्री झाले. जिल्ह्यातील नागरिकांचा शेती हाच जगण्याचा मुख्य आधार असल्याने त्यांनी सुरुवातीला शेतीविषयक पायाभूत सुविधा निर्मितीवर लक्ष केंद्रित केले. १९८८ साली त्यांच्याकडे पाटबंधारे खात्याचा कारभार आला असता त्यांनी अल्प सिंचन सुविधा असल्याने जिल्ह्याचे सिंचन क्षेत्र वाढवण्यासाठी जाणीवपूर्वक प्रयत्न केले. त्यांनी ज्यावेळी पदभार स्विकारला त्यावेळी जिल्ह्यात ५८ सिंचन प्रकल्प होते व जिल्ह्यातील केवळ ३२,३१५ एकर ओलिताखाली होती, त्यापैकी २००० हेक्टर वर फळबाग होती. १० वर्षे त्यांच्याकडे पाटबंधारे खाते होते. डॉक्टर साहेबांनी आपल्या पदाचा वापर आपल्या भागातील शेतकरी बांधवांना करून देण्यासाठी पाटबंधारे विभागाचा सर्वात जास्त निधी हा [[धाराशिव]] जिल्ह्यासाठी वापरला. अनेकदा मंत्रिमंडळ बैठकीत इतर मंत्री केवळ [[धाराशिव]] जिल्ह्यालाच पाटबंधारे खात्याचा सर्वात जास्त निधी खर्च केला जात असल्याने तत्कालीन मुख्यमंत्र्यांकडे नाराजी व्यक्त करत होते.

साहेबांनी केलेल्या प्रचंड कामामुळे जिल्ह्यात सिंचन प्रकल्पांची संख्या ५८ वरून थेट १,२४८ वर गेली तर जिल्ह्याच्या सिंचन क्षेत्रात ४% हुन २१ % पर्यंत लक्षणीय वाढ होऊ शकली. सिंचन क्षमतेत वाढ झाल्याने ३६,०९,४३० एकर जमीन ओलिताखाली आली व फळबागा २००० हेक्टर हुन ३२,००० हेक्टरवर गेल्या. चांगला पाऊस झाला की, मोठ्या प्रमाणात ऊस लागवड होते व शेतकऱ्यांना सर्व शेती पिकांतून १००० कोटींहून अधिक रक्कम मिळते. उसाच्या क्षेत्रात वाढ झाल्याने दुष्काळी म्हणून संबोधला जाणाऱ्या [[धाराशिव]] जिल्ह्यात १६ साखर कारखाने झाले. समाधानकारक पर्जन्यमान असेल तेव्हा [[धाराशिव]] जिल्ह्यात मराठवाड्यात सर्वात जास्त ऊस उत्पादन होते.

सिंचन वाढल्यावर जिल्ह्यात सर्वदूर वीजेचे व रस्त्यांचे जाळे निर्माण करण्याचे ध्येय उराशी बाळगून त्या स्वप्नाचा रात्रंदिवस पाठपुरावा केला. भविष्यातील पाण्याची गरज ओळखून आपले राजकीय वर्चस्व पणाला लावून २००४ साली कृष्णा खोऱ्यातील २१ टीएमसी पाण्याच्या महत्त्वपूर्ण प्रकल्पाला मंजुरी मिळवून घेतली. भविष्यातील अनेक स्वप्नांची नांदी म्हणजे हा प्रकल्प होय. शेतीबरोबरच औद्योगिकीकरणाला गती देण्यासाठी दळणवळण सुविधा अत्यंत आवश्यक असल्याने पाठपुरावा सुरू केला. तब्बल २० किमी वळसा घालून रेल्वेमार्ग [[धाराशिव]] शहरा नजीक आणला. प्रचलित मार्ग सोडून एवढा मोठा वळसा घेऊन निर्माण झालेला हा रेल्वेमार्ग देशातील एकमेव उदाहरण आहे. स्वप्न वास्तवात आणण्यासाठी डॉ.साहेबांनी घेतलेले श्रम शब्दातीत आहेत.

[[धाराशिव]] शहराला पाणी मिळावे यासाठी उजनी धरणात आरक्षण मंजूर करून घेणे, ग्रामीण भागातून शिक्षणाचे धडे घेतलेल्या विद्यार्थ्यांना उच्चशिक्षणाच्या सुविधा जिल्ह्यात मिळाव्या यासाठी आयुर्वेदिक महाविद्यालय, अभियांत्रिकी महाविद्यालय, तंत्रनिकेतन महाविद्यालय, डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठाचे उपकेंद्र स्थापन करणे असो की कृषी महाविद्यालय उभारणी असो याचे श्रेय विरोध देखील निर्विवादपणे डॉक्टर साहेबांनाच जाते.

धाराशिव-लातूर येथे झालेला भूकंप असो अथवा त्यानंतर उद्भवलेल्या नैसर्गिक आपत्ती असोत मान, सन्मान, पद, प्रतिष्ठा सारं काही विसरून साहेबांनी सामान्य कार्यकर्त्यांना सोबत घेऊन केलेले प्रयत्न आजही अनेकजण डोळ्यात पाणी साठवून सांगतात. मराठवाडा आणि [[धाराशिव]] जिल्ह्याच्या ललाटावरील दुष्काळी फेऱ्याचा शिक्का पुसून टाकण्यात साहेबांनी आपल्या हयातीची ४० वर्षे खर्ची घातली आहेत.

===तेरणा चॅरिटेबल ट्रस्टच्या माध्यमातून हजारो रुग्णांवर उपचार===

नवी मुंबई येथील तेरणा पब्लिक चॅरिटेबल ट्रस्ट संचलित तेरणा मल्टीस्पेशालिटी हॉस्पिटलच्या उभारणीमध्ये देखील त्यांचे मोठे योगदान आहे. यामार्फत होत असलेली आरोग्य शिबिरे आजही अखंड चालू असतात. यातून आजपर्यंत हजारो रुग्णांची मोफत वैद्यकीय तपासणी झाली. तसेच पुढील उपचारांसाठी अनेकांना मुंबई येथील तेरणा हॉस्पिटलमध्ये दाखल केले, शेकडो रुग्णांची मोफत शस्त्रक्रिया पार पाडली.


== संदर्भ ==
&lt;references/&gt;

{{DEFAULTSORT:पाटील, पद्मसिंह बाजीराव}}
[[वर्ग:१५ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:इ.स. १९४० मधील जन्म]]</text>
      <sha1>kli7outq8r1cylbo8u71km78kc8ezlz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63383</id>
    <revision>
      <id>2143970</id>
      <parentid>2018484</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[काळ्या जादुविरुद्ध बचाव]] वरुन [[काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="544" xml:space="preserve">{{बदल}}
'''काळ्या जादुविरुद्ध बचाव''' हा [[हॉगवॉर्ट्‌ज स्कूल ऑफ विचक्राफ्ट अँड विझार्ड्री]] ह्या शाळेत शिकवला जाणारा एक विषय असतो. हॉग्वार्ट्झ ही काल्पनिक शाळा [[हॅरी पॉटर]]च्या कथेमध्ये आढळते.

[[वर्ग:हॅरी पॉटर]]


{{stub}}</text>
      <sha1>pw1tieipyw1bjb6j0vtkhi9jrldpr11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>63388</id>
    <revision>
      <id>2143972</id>
      <parentid>382268</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:काळ्या जादुविरुद्ध बचाव]] वरुन [[चर्चा:काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="757" xml:space="preserve">१. या लेखाच्या शीर्षकात बदल करून हा लेख हॅरी पॉटरशी संबंधित असल्याचे सूचित करावे. उदा - काळ्या जादुविरुद्ध बचाव (काल्पनिक), काळ्या जादुविरुद्ध बचाव (हॉगवार्ट्स), काळ्या जादुविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर), इ.

२. लेखाच्या मजकूरात काल्पनिकता स्पष्ट करावी.

[[सदस्य:अभय नातू|अभय नातू]] १४:२८, १५ जून २००९ (UTC)</text>
      <sha1>j9zfyfcqvt7g7eurxrerxum1y0qj35w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63888</id>
    <revision>
      <id>2144026</id>
      <parentid>2082409</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:31:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम]] वरुन [[ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7799" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
'''थर्मोडायनामिक्सचा पहिला नियम''' तथा '''उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम''' हा ऊर्जेच्या संवर्धनावर आधारित नियम आहे&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.britannica.com/science/thermodynamics|title=Thermodynamics - The first law of thermodynamics|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-05-14}}&lt;/ref&gt;. ''[[ऊर्जा|उर्जा]] निर्माण क‍रता येत नाही, तसेच उर्जा नष्ट ही करता येत नाही; मात्र उर्जेचे एका प्रकारातून दुसऱ्या प्रकारात रूपांतर करता येते'' असे हा नियम सांगतो.

विश्वातील सर्व उर्जा कायम स्थिर आहे. ती केव्हाही नष्ट होणार नाही. मात्र ती एका प्रकारातून दुसऱ्या प्रकारात रुपांतरित होऊ शकते.

या नियमात उष्णता (एच), अंतर्गत ऊर्जा (यू) आणि कार्य पूर्ण (डब्ल्यू) या तीन अटी परिभाषित केल्या आहेत. उर्जा संवर्धनाच्या कायद्यात असे म्हटले आहे की वेगळ्या यंत्रणेची एकूण उर्जा स्थिर आहे .शक्ती एका रूपातून दुसऱ्या स्वरूपात बदलली जाऊ शकते उर्जा तयार केली जाऊ शकत नाही किंवा नष्ट केली जाऊ शकत नाही. थर्मोडायनामिक्सचा पहिला कायदा दोन शरीरात वस्तूंचे हस्तांतरण नसताना वापरला जातो.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/thermo/firlaw.html|title=First Law of Thermodynamics|website=hyperphysics.phy-astr.gsu.edu|access-date=2020-05-14}}&lt;/ref&gt;

==थर्मोडायनामिक्सच्या प्रथम कायद्याचे सूत्र==
&lt;math&gt;\vartriangle U=Q-W&lt;/math&gt;

येथे डेल्टा यू सिस्टमच्या अंतर्गत उर्जा मध्ये बदल दर्शवितो. क्यू सोडली गेलेली उष्णता किंवा शोषलेली उष्णता दर्शविते. डब्ल्यू सिस्टमवर केलेले कार्य किंवा सिस्टमद्वारे केलेले कार्य सूचित करते.

== इतिहास ==
थर्मोडायनामिक्सचा पहिला कायदा सुमारे अर्धा शतकात अनुभवानुसार विकसित केला गेला. १८४०  मध्ये जर्मेन हेस नावाच्या वैज्ञानिकांनी रासायनिक प्रतिक्रियांसाठी तथाकथित 'रिएट ऑफ रिएक्शन'चा संवर्धन कायदा सांगितला, नंतर हा कायदा थर्मोडायनामिक्सचा पहिला कायदा म्हणून ओळखला गेला. परंतु उष्णता आणि कार्याद्वारे उर्जा एक्सचेंजच्या संबंधाशी हेसच्या वक्तव्याचा स्पष्टपणे संबंध नव्हता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.sciencedirect.com/topics/chemistry/first-law-of-thermodynamics|title=First Law of Thermodynamics - an overview {{!}} ScienceDirect Topics|website=www.sciencedirect.com|access-date=2020-05-14}}&lt;/ref&gt;

१८४२  मध्ये, ज्युलियस रॉबर्ट फॉन मेयर यांनी असे विधान केले की ट्रूस्डेल  यांनी “सतत दबावाच्या प्रक्रियेत, विस्तारासाठी उत्पादन करण्यासाठी वापरली जाणारी उष्णता कामकाजासह सार्वत्रिकपणे आंतर-परिवर्तनीय आहे” अशा शब्दांत प्रस्तुत केली जाते, परंतु हे सामान्य विधान नाही. पहिल्या कायद्याचे

थर्मोडायनामिक्सच्या पहिल्या कायद्याची संपूर्ण विधान आणि व्याख्या रुडोल्फ क्लॉशियस आणि सन १८५० मध्ये विल्यम रँकिन यांनी केली होती

== स्वाक्षरी अधिवेशन ==

=== हीट : ===
भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्रात सिस्टमला दिलेली उष्णता सकारात्मक (+ एच) म्हणून घेतली जाते आणि सिस्टमद्वारे सोडलेली उष्णता नकारात्मक (-एच) म्हणून घेतली जाते

=== अंतर्गत ऊर्जा : ===
जेव्हा सिस्टम कमी तापमानापासून उच्च स्वरूपाकडे जाते तेव्हा अंतर्गत उर्जामध्ये बदल सकारात्मक (+ यू) असतो आणि जेव्हा सिस्टम उच्च त्रासापासून कमी तापमानात जाते तेव्हा अंतर्गत उर्जेमधील बदल नकारात्मक (-यू) असतो

=== काम : ===
भौतिकशास्त्रामध्ये सिस्टमद्वारे केलेल्या कामाच्या विस्तारादरम्यान केलेले कार्य सकारात्मक (+ डब्ल्यू) घेतले जाते. कॉम्प्रेशन दरम्यान सिस्टमवर केलेले कार्य नकारात्मक (-डब्ल्यू) घेतले जाते.

== थर्मोडायनामिक्समधील प्रक्रियेचे प्रकार ==

* आयसोबारिक प्रक्रिया
* आइसोदरल प्रक्रिया
* आईसोचोरीक प्रक्रिया
* चक्रीय प्रक्रिया

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;

{{भौतिकशास्त्र}}

[[वर्ग:भौतिकशास्त्रामधील मूलभूत संकल्पना]]
[[वर्ग:भौतिकशास्त्र]]</text>
      <sha1>9l5s0fw4v16peww6u7dqq7ld7yf8sv7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>निरोध (निःसंदिग्धीकरण)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64500</id>
    <revision>
      <id>2143818</id>
      <parentid>2106228</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[निरोध (निःसंदिग्धिकरण)]] वरुन [[निरोध (निःसंदिग्धीकरण)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="583" xml:space="preserve">{{निःसंदिग्धीकरण}}
#[[निरोध]] गर्भ निरोधक या अर्थाने अधिक प्रचलीत आहे.
#हा शब्द कोणतीही गोष्ट थांबवणे या अर्थानेही क्वचित वापरला जातो.(योगैः चित्तवृत्ती निरोधः-योगाद्वारे चित्तवृत्तींचा रोध होतो.)
[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण पाने]]</text>
      <sha1>oc098u75ft9gak5c4bcxa2ms11rjjb6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143822</id>
      <parentid>2143818</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:58:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="577" xml:space="preserve">{{उल्लेखनीयता}}

#[[निरोध]] गर्भ निरोधक या अर्थाने अधिक प्रचलीत आहे.
#हा शब्द कोणतीही गोष्ट थांबवणे या अर्थानेही क्वचित वापरला जातो. (योगैः चित्तवृत्ती निरोधः-योगाद्वारे चित्तवृत्तींचा रोध होतो.)

[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण पाने]]</text>
      <sha1>iwhi6okjlgjy1o6ot61ndtzr43t0f5l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सर्व बॉम्ब्सचा बाप</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66806</id>
    <revision>
      <id>2144080</id>
      <parentid>2116376</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[सगळ्या बाँबांचा बाप]] वरुन [[सर्व बॉम्ब्सचा बाप]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2995" xml:space="preserve">
'''एव्हियेशन थर्मोबेरिक बॉम्ब ऑफ इन्क्रीझ्ड पॉवर''' ऊर्फ '''सगळ्या बाँबांचा बाप''' ([[रशियन भाषा|रशियन]]: ''Авиационная вакуумная бомба повышенной мощности'' (''АВБПМ'') )  हा [[रशिया]]त तयार होणारा हवेतून टाकण्यात येणारा व जमिनीवर फुटणारा बाँब आहे.

अमेरिकन सैन्याने तयार केलेल्या ''मासिव्ह ऑर्डनन्स एर ब्लास्ट बाँब'' (MOAB) या बाँबापेक्षा याची विस्फोटक्षमता चौपट आहे. अमेरिकन बाँब ''मदर ऑफ ऑल बाँब्स'' या नावाने ओळखला जात असल्यामुळे या बाँबाला '''सगळ्या बाँबांचा बाप''' असे उपनाव देण्यात आले आहे.

==अधिक माहिती==

ह्या [[हवाबंद]] कुपीतून तयार होणारी ऊर्जा ४४ टन [[ट्रायनायट्रोटोल्यूइन|टीएनटी]] इतकी आहे. ही ऊर्जा बनवण्यासाठी ७.८ टन नवीन प्रकारच्या उच्च विस्फोटकाची गरज असते. हे विस्फोटक नॅनो तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने बनवले आहे. ११ सप्टेंबर २००७ रोजी ह्या बाँबची यशस्वी चाचणी घेण्यात आली.

==मासिव्ह ऑर्डनन्स एर ब्लास्ट बाँबबरोबर तुलना==
{| align=&quot;left&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|+
! |परिमाण
! |मासिव्ह ऑर्डनन्स एर ब्लास्ट बाँब
! |एव्हियेशन थर्मोबेरिक बाँब ऑफ इन्क्रीझ्ड पॉवर
|-----
| '''वजन''':
| ८,२००&amp;nbsp;किलो.
| ७,१००&amp;nbsp;किलो.
|-----
| '''टीएनटी विस्फोटक्षमता''':
| ११ टन / २०,००० पाउंड
| ~४४ टन / ८०,००० पाउंड
|-----
|''' स्फ़ोट त्रिज्या ''':
| १५० मी. (५०० फूट)
| ३०० मी. (१,००० फूट)
|-----
|'''दिग्दर्शन''':
| आय एन एस/जीपीएस
| माहिती नाही
|+
|}
&lt;br clear=all /&gt;

[[वर्ग:रशिया]]
[[वर्ग:शस्त्रे]]</text>
      <sha1>0nu1hnqyp3xjhif6gjxwc4ur6ec5xoi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:सर्व बॉम्ब्सचा बाप</title>
    <ns>1</ns>
    <id>66812</id>
    <revision>
      <id>2144082</id>
      <parentid>590959</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:सगळ्या बाँबांचा बाप]] वरुन [[चर्चा:सर्व बॉम्ब्सचा बाप]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1293" xml:space="preserve">the title is fantastic

V.narsikar  ०६:५३, ११ सप्टेंबर २००९ (UTC)

&lt;nowiki&gt;:-)&lt;/nowiki&gt;

[[सदस्य:अभय नातू|अभय नातू]] ०७:०३, ११ सप्टेंबर २००९ (UTC)

आतापर्यंत काही वाचल्यावर इतका कधीच हासलो नसेल.उपरोधीकपणे नव्हे.मनापासुन दाद.

V.narsikar  १०:३०, ११ सप्टेंबर २००९ (UTC)


high explosive =उच्च विस्फोटक 

 nanotechnology= नॅनो तंत्रज्ञान
[[सदस्य:V.narsikar|वि. नरसीकर]]&amp;nbsp;([[User talk:V.narsikar|चर्चा]]) ०७:२०, ९ फेब्रुवारी २०१० (UTC)

बॉंब ह्या इंग्रजी शब्दाला ध्वम असा संस्कृत/मराठी प्रतिशब्द आहे. अर्थात तो वापरल्याने लेख जास्त आकलनीय होईल की नाही, हा वेगळा मुद्दा.
[[सदस्य:Misslinius|Misslinius]] १५:१९, १ सप्टेंबर २०१० (UTC)</text>
      <sha1>tcs6l949tyx2snrmxo5hdjp7u8r89ha</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम</title>
    <ns>1</ns>
    <id>67807</id>
    <revision>
      <id>2144028</id>
      <parentid>432132</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:31:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम]] वरुन [[चर्चा:ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="359" xml:space="preserve">या लेखाचे नाव 'उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम' असे असावे. अक्षय=क्षय न होणारे. अक्षय्यता= अक्षय असण्याचा गुण

[[अल्पमती]] ०३:५१, १ ऑक्टोबर २००९ (UTC)</text>
      <sha1>jah9aroag01irp8y61kmoboiaemcybe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>संजय राऊत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>70942</id>
    <revision>
      <id>2144009</id>
      <parentid>2130033</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:12:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>चित्र जोडले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4342" xml:space="preserve">'''संजय राऊत''' ([[१५ नोव्हेंबर]], [[इ.स. १९६१|१९६१]] - ) हे [[मराठी]] राजकारणी, पत्रकार आहेत. ते [[राज्यसभा|राज्यसभेतील]] [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्राचे]] प्रतिनिधित्व करणारे [[शिवसेना|शिवसेनेचे]] खासदार आहेत.
ते [[सामना (वृत्तपत्र)|सामना]] या मराठी वृत्तपत्राचे कार्यकारी संपादक आहेत. संजय राऊत यांनी २०१९ मध्ये प्रदर्शित झालेल्या शिवसेनेचे संस्थापक [[बाळ ठाकरे]] यांच्यावरील जीवनपट [[ठाकरे (चित्रपट) |ठाकरे]] चे कथा लेखन देखील केले आहे.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.firstpost.com/entertainment/thackeray-it-is-not-easy-to-make-film-on-balasaheb-says-shiv-sena-chief-uddhav-4270727.html|title=Thackeray: It is not easy to make film on Balasaheb, says Shiv Sena chief Uddhav- Firstpost|work=Firstpost|access-date=2018-08-25|language=en}}&lt;/ref&gt;

[[चित्र:Bappa Lahiri, Bappi Lahiri, Swapna Patker, Sanjay Raut (cropped).jpg|इवलेसे]]

== भूषवलेली पदे ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!अ. क्र.
!पद
!कालावधी
!संदर्भ
|-
|१.
|[[राज्यसभा|राज्यसभेचे सदस्य]]
|२००४-२०१०
|
|-
|२.
|[[राज्यसभा|राज्यसभेतील]] [[शिवसेना|शिवसेनेचे]] नेते
|२००४-२०१९
|
|-
|३.
|गृहविभाग समितीचे सदस्य
नागरी विमान वाहतूक मंत्रालयासाठी सल्लागार समिती
|२००५-२००९
|&lt;ref&gt;{{cite web|title=संपर्क प्रशासकीय यंत्रणा – शिवसेना नेते, उपनेते, सचिव, प्रवक्ते - शिवसेना|url=http://shivsena.org/m/admin-wing/#toggle-id-1|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150912020036/http://shivsena.org/m/admin-wing/#toggle-id-1|archive-date=2015-09-12}}&lt;/ref&gt;
|-
|४.
|[[राज्यसभा|राज्यसभेचे सदस्य]] (दुसऱ्यांदा)
|२०१०-२०१६
|
|-
|५.
|अन्न, ग्राहक व्यवहार आणि सार्वजनिक वितरण समितीचे सदस्य
ऊर्जा मंत्रालयासाठी सदस्य सल्लागार समिती
|२०१०
|
|-
|६.
|[[राज्यसभा|राज्यसभेचे सदस्य]] (तिसऱ्यांदा)
|२०१६-२०२२ 
|-                 
|७.[[राज्यसभा|राज्यसभेचे सदस्य]] (चौथ्यांदा)
|२०२२-२०२९
|&lt;ref&gt;{{cite news|title=Rajya Sabha polls: 6 candidates from Maharashtra elected unopposed|url=https://www.naidunia.com/national-goyal-chidambaram-prabhu-yadav-elected-to-rajya-sabha-751413}}&lt;/ref&gt;
|}


; संसदीय समितीची नेमणूक

* १३ सप्टेंबर २०२१ नंतर: सदस्य, सल्लागार समिती, परराष्ट्र व्यवहार समिती.&lt;ref name=&quot;Committee on External Affairs&quot;&gt;{{cite web |title=Committee on External Affairs : Loksabha |url=http://loksabhaph.nic.in/Committee/CommitteeInformation.aspx?comm_code=11&amp;tab=2 |website=loksabhaph.nic.in |access-date=20 January 2022}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
[[वर्ग:महाराष्ट्रामधील राजकारणी]]
[[वर्ग:मराठी पत्रकार]]
[[वर्ग:शिवसेनेतील राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९६१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>rtlu0owvf2bob015t66tfvolgyktd13</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वर्ग:कंबोडियामधील हिंदू मंदिरे</title>
    <ns>14</ns>
    <id>71775</id>
    <revision>
      <id>2143770</id>
      <parentid>1456516</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:12:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nadiallah</username>
        <id>139103</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">[[वर्ग:कंबोडियामधील मंदिरे| ]]
[[वर्ग:देशानुसार हिंदू मंदिरे]]
[[वर्ग:कंबोडियामध्ये हिंदू धर्म]]</text>
      <sha1>e2v5ai3fztb3fn1dyyv0dhr7l6vxqsz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धीकरण)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>72168</id>
    <revision>
      <id>2143820</id>
      <parentid>470530</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धिकरण)]] वरुन [[चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धीकरण)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="243" xml:space="preserve">असम्बद्ध मजकुर. कृपया वगळा.
[[सदस्य:V.narsikar|वि. नरसीकर]]&amp;nbsp;([[User talk:V.narsikar|चर्चा]]) ०७:३५, १३ जानेवारी २०१० (UTC)</text>
      <sha1>j7fxf0lslub0mmgc2195pf5rkuxmvgm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स (चित्रपट)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72567</id>
    <revision>
      <id>2143968</id>
      <parentid>2018469</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:42:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5775" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट
| नाव = हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स
| छायाचित्र = Hogwarts Railways (5441486574).jpg
| चित्र रुंदी = 200px
| चित्र शीर्षक = चित्रपटात असलेल्या रेल्वेगाडीचा लोगो
| निर्मिती वर्ष = २००७
| भाषा = इंग्लिश
| इतर भाषा =
| देश = [[युनायटेड किंग्डम]]&lt;br /&gt;[[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरीका]]
| निर्मिती = डेवीड हेमॅन&lt;br /&gt;डेवीड बॅरॉन
| दिग्दर्शन = डेवीड येट्स
| कथा = [[जे.के. रोलिंग]]
| पटकथा = मायकेल गोल्डनबर्ग
| संवाद =
| संकलन = 
| छाया = 
| कला = 
| गीते = 
| संगीत = 
| ध्वनी = 
| पार्श्वगायन = 
| नृत्यदिग्दर्शन = 
| वेशभूषा = 
| रंगभूषा = 
| साहस दृष्ये = 
| ऍनिमेशन = 
| विशेष दृक्परिणाम = 
| प्रमुख कलाकार = [[डॅनियेल जेकब रॅडक्लिफ|डॅनियल रॅडक्लिफ]]&lt;br /&gt;[[एमा वॉटसन]]&lt;br /&gt;[[रूपर्ट ग्रिंट]]
| प्रदर्शन_तारिख = १२ जुलै २००७ ([[युनायटेड किंग्डम|यु. के.]])&lt;br /&gt;११ जुलै २००७ ([[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिका]])
| निर्मिती_खर्च = [[अमेरिकन डॉलर|$]] १५ कोटी &lt;ref&gt;[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=harrypotter5.htm हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्सचे निर्मिती खर्च]&lt;/ref&gt;
| उत्पन्न = [[अमेरिकन डॉलर|$]] ९३,८२,१२,७३८&lt;ref&gt;[http://www.boxofficemojo.com/movies/?page=main&amp;id=harrypotter5.htm हॅरी पॉटर अँड ऑर्डर ऑफ फिनिक्सचे एकूण उत्पन्न]&lt;/ref&gt;
| वितरक= [[वॉर्नर ब्रदर्स पिक्चर्स]]
| अवधी = १३८ मिनिटे
| पुरस्कार = 
| संकेतस्थळ दुवा = 
| तळटिपा = 
| imdb_id = tt0373889
| amg_id =
}}

'''हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स''' हा [[हॅरी पॉटर]] शृंखलेमधील पाचवा चित्रपट आहे.
== कथानक ==
{{गौप्यस्फोट इशारा}}
== भूमिका ==

==पुस्तके==
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द चेंबर ऑफ सिक्रेट्स]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द प्रिझनर ऑफ ऍझ्काबान]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द गॉब्लेट ऑफ फायर]]
# [[हॅरी पॉटर अँड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स]]
# [[हॅरी पॉटर अँड हाफ ब्लड प्रिन्स]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज]]

==चित्रपट==
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द चेंबर ऑफ सिक्रेट्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द चेंबर ऑफ सिक्रेट्स]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द प्रिझनर ऑफ ऍझ्काबान (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द प्रिझनर ऑफ ऍझ्काबान]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द गॉब्लेट ऑफ फायर (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द गॉब्लेट ऑफ फायर]]
# [[हॅरी पॉटर अँड हाफ ब्लड प्रिन्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड हाफ ब्लड प्रिन्स]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १]]
# [[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २]]

== बाह्य दुवे ==
# [http://www.harrypotterorderofthephoenix.com/ हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स चित्रपटाचे अधिकृत संकेतस्थळ]
# [http://www.imdb.com/title/tt0373889/ हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स - आय.एम.डी.बी]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{हॅरी पॉटर}}

[[वर्ग:हॅरी पॉटर]]</text>
      <sha1>4pr68zsjpwxphtaw7q19lvv237b855o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वालुका शिल्प</title>
    <ns>0</ns>
    <id>73099</id>
    <revision>
      <id>2143848</id>
      <parentid>1240564</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:17:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>चित्र</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="286" xml:space="preserve">[[चित्र:Sandcastle, Dover Castle (cropped).jpg|250px|इवलेसे|उजवे|डोव्हर कॅसलचे वालुकाशिल्प]]
{{विस्तार}}

[[वर्ग:शिल्पकला]]
[[वर्ग:रिकामी पाने]]</text>
      <sha1>27daowa7kr7f6xrzyu33eodx0xglct5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विद्युत ऊर्जा पारेषण</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74475</id>
    <revision>
      <id>2144036</id>
      <parentid>1941418</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:39:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[विद्युत उर्जा पारेषण]] वरुन [[विद्युत ऊर्जा पारेषण]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="556" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
[[चित्र:Electric transmission lines.jpg|thumb|[[अती उच्च दाब|अती उच्च दाबाची]]]]

[[चित्र:Electricity grid simple- North America.svg|400px|thumb|[[विद्युत प्रणाली|विद्युत प्रणालीचे]] एक आरेखन.]]

{{विस्तार}}

[[वर्ग:विद्युत अभियांत्रिकी]]

[[bg:Електрически далекопровод]]</text>
      <sha1>a8kxby5jrcyfb9bverzcnjpyam6xpkr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उमरेड तालुका</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76840</id>
    <revision>
      <id>2143756</id>
      <parentid>2143318</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T12:43:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10387" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार                     = तालुका
|स्थानिक_नाव               = उमरेड
|इतर_नाव                  = 
|टोपणनाव                  = 
|राज्य_नाव                  =  महाराष्ट्र 
|अक्षांश =20 |अक्षांशमिनिटे = 50|अक्षांशसेकंद =50 
|रेखांश= 79|रेखांशमिनिटे= 19|रेखांशसेकंद= 15
|मुळ_नकाशा                = &lt;!-- only if default map not wanted --&gt;
|शोधक_स्थान                 = &lt;!-- left/right --&gt;
|मुळ_नकाशा_पट्टी            = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|आतील_नकाशा_चिन्ह          = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|नकाशा_शीर्षक               = 
|क्षेत्रफळ_एकूण               = 
|क्षेत्रफळ_आकारमान            = 
|क्षेत्रफळ_क्रमांक              = 
|क्षेत्रफळ_एकूण_संदर्भ           = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो                 = 
|क्षेत्रफळ_मेट्रो_संदर्भ            = 
|उंची                   = 
|उंची_संदर्भ               = 
|समुद्री_किनारा               = 
|हवामान                   = 
|वर्षाव                     = 
|तापमान_वार्षिक             = 
|तापमान_हिवाळा             = 
|तापमान_उन्हाळा             = 
|मुख्यालय                = &lt;!-- फक्त जिल्हांसाठीच--&gt;
|मोठे_शहर                 = 
|मोठे_मेट्रो                  = 
|जवळचे_शहर                = 
|प्रांत                      = 
|विभाग                    = 
|जिल्हा                    = &lt;!-- नावे --&gt;
|लोकसंख्या_एकूण             = 
|लोकसंख्या_वर्ष               = 
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ         = 
|लोकसंख्या_घनता             = 
|लिंग_गुणोत्तर                = 
|साक्षरता                   = 
|साक्षरता_पुरुष              = 
|साक्षरता_स्त्री                 = 
|अधिकृत_भाषा                = मराठी 
|नेता_पद_१                  = 
|नेता_नाव_१                 = 
|नेता_पद_२                  = 
|नेता_नाव_२                 = 
|संसदीय_मतदारसंघ           = 
|विधानसभा_मतदारसं          = 
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_१             = [[तहसील]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_१              = उमरेड तालुका
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_२             = [[पंचायत समिती]] 
|न्यायक्षेत्र_नाव_२               = उमरेड तालुका
|न्यायक्षेत्र_शीर्षक_३             = 
|न्यायक्षेत्र_नाव_३               = 
|कोरे_शीर्षक_१               = 
|कोरे_उत्तर_१                = 
|एसटीडी_कोड                 = 
|पिन_कोड                   = 
|आरटीओ_कोड                = 
|संकेतस्थळ                 = 
|संकेतस्थळ_नाव              = 
|दालन                      = 
|तळटिपा                   = 
|गुणक_शीर्षक             = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
|स्वयंवर्गीत                 = &lt;!-- हो/नाही --&gt;
}}

{{इतरउपयोग४|उमरेड तालुका|उमरेड शहर|उमरेड}}

'''उमरेड तालुका''' हा [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र]] राज्यातील [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्याचा]] एक तालुका आहे.

{{तक्‍ता भारतीय शहर
|नाव=
|जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा]]
|राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]]
|चित्र:
|चित्रशीर्षक=
|चित्ररुंदी=
|लोकसंख्या=(शहर) 
|population_total_cite  = 
|क्षेत्रफळ=
|समुद्र सपाटीपासून उंची=   मि (१,९४९ फुट) 
|जनगणना_वर्ष=([[इ.स. २००१|२००१]])
|जवळचे शहर=
|लोकसभा=
|राज्यसभा=
|दूरध्वनी_कोड=
|पोस्टल_कोड=
|आरटीओ_कोड=MH-
|निर्वाचित_प्रमुख_नाव=
|निर्वाचित_पद_नाव=
|प्रशासकीय_प्रमुख_नाव=
|प्रशासकीय_पद_नाव=
|संकेतस्थळ_लिंक= 
}}

==स्थान==
उमरेड हे [[नागपूर]] पासून ४८ किमी अंतरावर आहे तर  पासून    किमी अंतरावर आहे.
==भौगोलिक विविधता==
हा एक 
== नावाचा उगम==
==ऐतिहासिक महत्त्व==
==वैशिष्ट्य==
==तालुक्यातील गावे==
अकोला अलगोंदी आंबोली आमगाव आमघाट आपतुर बारेजा बारव्हा बेळा बेळगाव बेलपेठ बेंडोळी भापसी भिवगड भिवापूर बीडमोहणा बोपेश्वर बोरगाव बोरीमाजरा बोरीभाटारी बोथळी ब्राम्ही ब्राम्हणी चंपा चानोडा चारगाव चिचोळी चिखलढोकडा चिमणाझारी दहेगाव दाव्हा दावळीमेट डेणी देवळी धामणगाव धुरखेडा दिघोरी डोंगरगाव दुधा फत्तेपूर फुकेश्वर गणेशपुर गंगापूर गणपावली गावसुत गरमसुर घोटुर्ली गोधानी गोवारी गुलालपूर हळदगाव हाटकावाडा हेवटी हिवारा इब्राहिमपूर [[जैतापूर जामगड [[जाम्हळापाणी [[जुनोणी [[काचळकुही [[कच्चीमेट [[कळमना [[कळंद्री [[कानव्हा [[करंडळा [[काटरा [[कवडापूर [[केसळापूर [[खैरी [[खैरी बुद्रुक [[खापरी [[खापरीराजा [[खेडी [[खुरसापार [[किन्हाळा [[कोहळा [[कोलारमेट [[कोटगाव [[कुंभापूर [[कुंभारी [[लोहारा [[माजरी [[मकरढोकडा [[मांगळी [[मनोरी [[मारजघाट [[मारमझरी [[मासळा [[मासळकुंड [[मटकाझरी [[मेंढेपठार [[मेणखट [[मेटमंगरुड [[म्हासळा [[म्हासेपठार [[मोहपा [[मुरादपूर [[मुरझडी [[नांदरा [[नरसाळा [[नवेगाव [[निरवा [[निशाणघाट [[पाचगाव [[पांढराबोडी [[पांढरतळ [[पांजरेपार [[पवनी [[परडगाव [[पारसोडी [[पावनी [[पेंढारी [[पेंडकापूर [[पेठमहमदपूर [[पिंपळखुट [[पिपरडोळ [[पिपळा [[पिपरा [[पिराया [[पिटीचुव्हा पुसागोंदी [[राजुळवाडी [[राखी [[रिढोरा [[सायकी [[सळई [[सळई बुद्रुक [[सळई खुर्द [[सळईमहालगाव [[सळईमेंढा [[सळईराणी [[सांदीगोंदी [[सावंगी [[सायेश्वर [[सेलोटी [[सेव [[शेडेश्वर [[शिरपूर [[सिंदीविहरी [[सिंगापुर [[सिंगोरी [[सिरसी [[सोनेगाव [[सोनपुरी [[सुकळीजुनोणी [[सुकळी [[सुराबारडी [[सुरजपूर [[सुरगाव [[तांबेखणी [[तेलकवडसी [[ठाणा [[थारा [[ठोंबरा [[तिखाडी [[तिरखुरा [[उडसा उकडवाडी [[उमरा [[उमरेड [[उमरी [[उंदरी [[उटी [[विरळी [[वडध [[वाडंद्रा [[वाडेगाव [[वाडगाव [[वाघोली [[वानोडा [[वायगाव [[वेलसाकरा


पाचगांव 
{| class=&quot;wikitable&quot; 
|- 
| [[पाचगांव]] || [[मकरढोकळा]] || [[खापरी]] || [[कळमना]] 
|- 
|  ||  ||  || 
|-
|  ||  || ||    
|-
|  || ||  ||  
|}

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

{{विस्तार}}

{{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}}

[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रातील तालुके]]</text>
      <sha1>5rvssr8krffwqlxi1axf5imyazsn372</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>व्रत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83965</id>
    <revision>
      <id>2143944</id>
      <parentid>2142808</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:40:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>आर्या जोशी</username>
        <id>65452</id>
      </contributor>
      <comment>छायाचित्र</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15636" xml:space="preserve">{{निर्माणाधीन|}}
{{विस्तार}}
 
'''{{लेखनाव}}''' म्हणजे संकल्प, प्रतिज्ञा, उपासना किंवा आज्ञापालन इत्यादींसाठी विशिष्ट नीतिनियमांनी करावयाचे आचरण.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://vishwakosh.marathi.gov.in/33141/|title=व्रते|date=2019-07-04|website=मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती|language=mr-IN|access-date=2022-07-30}}&lt;/ref&gt; व्रत हे विशिष्ट काळासाठी, विशिष्ट तिथीस, विशिष्ट वाराला, विशिष्ट महिन्यात किंवा विशिष्ट पर्वाला आचरले जाते. व्रते [[हिंदू]], [[जैन]], [[बुद्ध अवतार|बुद्ध]], [[ख्रिश्चन]], [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] अशा सर्व प्रकारच्या [[धर्म]]ांत आढळतात.

== अर्थ ==
[[ऋग्वेद]]ानुसार या शब्दाचा अर्थ 'आज्ञा', 'धार्मिक आचरण', 'उपासना पद्धती' या अनुषंगाने येतो.'ब्राह्मण' ग्रंथांनुसार 'धार्मिक क्रिया', 'आहार निर्बंध', 'विशिष्ट वर्तन', [[उपवास]] आदी होतो. धर्मसिंधू या ग्रंथात 'पूजा आदींचा अंतर्भाव असणारा धार्मिक विधी' असे नमूद केले गेले आहे.

व्रत शब्दात वृ असा संस्कृत धातू असून त्याचा अर्थ निवड करणे, अवरोध करणे असा होतो. व्रत-वैकल्ये असा जोडशब्द असून व्रताच्या आचरणाने विकलता येणे अपेक्षित असते.

==प्रकार==
* (काम्य) व्रते - मनातील एखादी इच्छा वा कामना पूर्ण करण्यासाठी करण्यात येणारी व्रते.उदाहरणार्थ - गोपालसंतान व्रत इत्यादी. 
* निष्काम (अकाम्य) व्रते - मनात कोणतीही इच्छा वा कामना न ठेवता, केवळ आचरण म्हणून करण्यात येणारी व्रते.
* कायिक - ज्या व्रतात फक्त शरीराचाच वापर करतात.ज्याने शरीरशुद्धी होते असे व्रत. उदा० कार्तिकस्नान, योगासने&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=scJmDwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PT13&amp;dq=%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BF%E0%A4%95+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Bharatiya Parva Evam Tyohar|last=Shandilya|first=Rajeshwari|date=2009-01-01|publisher=Prabhat Prakashan|isbn=978-81-7315-617-5|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* मानसिक - ज्या व्रतात मनाचा वापर होतो असे व्रत. याने मानसिक बळ मिळते. मनाची ताकद वाढते.उदा० [[जप]], [[मानसपूजा]], [[मौन]] &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=vd5IOz-HgU4C&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA263&amp;dq=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95++%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat Parva Aur Tyohar|last=Sharma|first=Rajesh|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-7182-935-4|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* वाचिक - वाचेचा/वाणीचा वापर करून करण्यात येणारे व्रत.- [[स्तोत्र पठण]]- वाचादोष काढण्यासाठी, शुद्ध वाणीसाठी.{{संदर्भ हवा}}
* असिधारा व्रत - पतिपत्‍नींनी झोपताना मधे तलवारीचे पाते ठेवून झोपणे. (असि म्हणजे तलवार)

==व्रतांच्या देवता==
हिंदू धर्मात वेगवेगळ्या व्रतांच्या वेगवेगळ्या आराध्य देवता असतात.या देवतांची पूजा व्रतामध्ये केली जाते. त्या व्रताच्या वेळी त्या विशिष्ट देवतेची कथा वाचली जाते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=ksKbk6gCebYC&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA19&amp;dq=vrat&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Hindu Vrat Kathayen|date=2003|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-288-0375-8|language=en}}&lt;/ref&gt;

== काही व्रते आणि त्यांच्याबद्दलच्या समजुती ==
* गणेश व्रत (संदर्भ - श्री गणेश कोश, संपादक- अमरेंद्र गाडगीळ)
* [[गणेश चतुर्थी व्रत]] : [[हिंदू धर्म]]ात गणेशाला बुद्धीची, ज्ञानाची देवता मानतात. सर्व शुभ कार्यात प्रथम गणपतीची पूजा करतात, कारण तो सुखकर्ता, दुःखहर्ता, विघ्नहर्ता आहे. गणेश चतुर्थी व्रत हे गाणपत्य संप्रदायाचे एक विशेष व्रत आहे. श्रावण शुक्ल चतुर्थी ते भाद्रपद शुक्ल चतुर्थी असे एक महिन्याचे हे व्रत असते. नदीकिनारी जाऊन पार्थिव म्हणजे मातीचा गणेश तयार करून त्याची पूजा करावी व नंतर लगेच त्याचे विसर्जन करावे असे मूळ व्रत आहे.
* [[जोगेश्वरी मातेचे व्रत]] : जोगेश्वरी मातेचा नवाक्षरी मंत्र अत्यंत प्रभावी आहे.
* [[मंगळागौरी व्रत]] : मंगळागौरी, नववधूने सुखी संसारासाठी करावयाचे पार्वतीचे व्रत आहे. लग्न झाल्यावर सासरी नववधू पहिल्या श्रावण महिन्यात प्रत्येक मंगळवारी हे मंगळागौरीचे व्रत करते.
* [[महालक्ष्मी व्रत]] : हे व्रत समाधान, शांती, ऐश्वर्य मिळावे म्हणून, तसेच श्रीलक्ष्मीची आपल्यावर सदैव कृपा राहावी म्हणून करायचे आहे.
* [[मासिक व्रते]] : व्रताचरण केल्याने जीवनतील संकटांचा, आधीव्याधींचा, दुःखांचा निरास होऊन सुखाचा लाभ होतो.
* [[वैभवलक्ष्मी व्रत]] : सौभाग्यवती स्त्रियांनी हे व्रत]] केल्यास त्याचे उत्तम फळ मिळते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=vd5IOz-HgU4C&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA263&amp;dq=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95++%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat Parva Aur Tyohar|last=Sharma|first=Rajesh|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-7182-935-4|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[शुभ्र बुधवार व्रत]] : बुध ग्रहाला भाग्याचा म्हणजे नशिबाचा अधिपती असे म्हणतात, म्हणून या बुधग्रहाची भक्ती करावी.
* [[संतोषीमाता व्रत]] : जगत्‌जननी भगवती श्रीसंतोषी माता ही साक्षात महालक्ष्मी स्वरूप व गणपतीची कन्या आहे असा पुराणात (कोणत्या?) उल्लेख आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=l9geAQAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B7%E0%A5%80+%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%95%E0%A5%80+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE&amp;q=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B7%E0%A5%80+%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%95%E0%A5%80+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Rājā Kesarasiṃha kā asalī khyāla|date=1977|publisher=Kalyāṇamala|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[श्री सत्यदत्तव्रत]] : योगीश्वर श्रीदत्तप्रभूंचे श्रेष्ठत्व व पापनाशक असे माहात्म्य, श्रीसत्यदत्तव्रतातून व्यक्त होणारे असून मनुष्यांना तात्काळ सिद्धी देणारे आहे.
* [[श्रीसत्याम्बा व्रत]] : श्रीसत्याम्बा म्हणजे दुसरी तिसरी कुणी नसून जगन्माता दुर्गा किंवा जगदंबाच होय.
* [[सरस्वती व्रत]] : सरस्वती व्रताची कथा योगवासिष्ठ या ग्रथांत ’लिलोपाख्यान’ मध्ये सांगितली आहे.
* [[सोळा सोमवार व्रत]] : हे श्रीशंकराचे शीघ्र फलदायी व्रत आहे.

== श्रावण महिन्यात व [[चतुर्मास|चातुर्मासात]] करावयाची काही व्रते&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/astro/festival/news/shravan-2022-wishes-messages-greetings-images-status-of-shravan-shubhecha-in-marathi/articleshow/93195841.cms|title=Shravan Wishes 2022 : श्रावण मासारंभाला द्या अशा खास शुभेच्छा आणि करा शंकराचे नामस्मरण|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-07-30}}&lt;/ref&gt; ==
* [[अयाचित भोजन]] : ताटात वाढलेलेच फक्त खाणे, पुन्हा वाढून न घेणे किंवा पूर्वकल्पना न देता एखाद्याच्या घरी भोजनाच्या वेळी जाणे, तिथे भोजन मिळाल्यास ते सेवन करणे अथवा उपवास करणे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=eomDDwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA10&amp;dq=%E0%A4%85%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat-Upvas Ke Dharmik Aur Vaigyanik Adhar|last=Sadaiv|first=Shashikant|date=2020-01-01|publisher=Prabhat Prakashan|isbn=978-93-87980-55-6|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[एकभुक्त व्रत]] : दिवसात फक्त एक वेळीच जेवणे. या व्रतात सूर्यास्तानंतर बहुधा जेवत नाहीत.
* [[नक्तव्रत]] : या व्रतात फक्त सूर्यास्तानंतरच एकवेळा जेवण घेतात.
* [[फलाहार]] : जेवणाेवजी फक्त फळेच खाणे.
* [[मौन भोजन]] : जेवताना [[मौन]] राखणे, शांत व प्रसन्न वृत्तीने भोजन करणे व पदार्थाच्या चवीची कोणतीही तक्रार न करणे.
&lt;ref&gt;[http://epaper.newsbharati.com/opnImg.aspx?lang=3&amp;spage=Mpage&amp;NB=2013-08-07#Mpage_5 तरुण भारत नागपूर, ई-पेपर दि. ०७/०८/२०१३ पान क्र. ५]&lt;/ref&gt;


== रमझान महिन्यात करावयाचे व्रत ==
[[File:Muslim devotees preparing Iftar to break their fast, during the holy month of ‘Ramzan’ at Jama Masjid in Delhi on September 27, 2006.jpg|thumb|रमझान व्रत]]
* [[रोजा]] : या व्रतात दिवसभर तोंडात पाणीही न घेता उपवास करतात. सूर्योदयापूर्वी आणि रात्र पडल्यावर भरपूर जेवतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.timesnownews.com/spiritual/ramadan-2022-timings-here-are-countries-with-the-longest-ramzan-fast-article-90768822|title=Ramadan 2022 timings: Here are countries with the longest Ramzan fast|website=TimesNow|language=en|access-date=2022-08-03}}&lt;/ref&gt;

== जैन व्रते ==
* [[संथारा व्रत]] - आमरण उपोषण करणे. हे व्रत जैन साधू आयुष्य संपविण्यासाठी करतात.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=9V35DwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA111&amp;dq=santhara+vrat&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Sacred and Profane: Unusual Customs and Strange Rituals|last=Sachdeva|first=G. S.|date=2020-09-23|publisher=SAGE Publishing India|isbn=978-93-5388-517-5|language=en}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
* {{Webarchivis | url=https://www.khapre.org/portal/url/mr/vrate/index(%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%87).aspx | archive-is=20130704042703/www.khapre.org/portal/url/mr/vrate/index(%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%87).aspx | text=व्रत}}

[[वर्ग:व्रतवैकल्ये]]
[[वर्ग:धर्म]]</text>
      <sha1>1fxhgdgsc4yq537lg5dcdw6uwdlg5b3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143945</id>
      <parentid>2143944</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>आर्या जोशी</username>
        <id>65452</id>
      </contributor>
      <comment>/* जैन व्रते */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15787" xml:space="preserve">{{निर्माणाधीन|}}
{{विस्तार}}
 
'''{{लेखनाव}}''' म्हणजे संकल्प, प्रतिज्ञा, उपासना किंवा आज्ञापालन इत्यादींसाठी विशिष्ट नीतिनियमांनी करावयाचे आचरण.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://vishwakosh.marathi.gov.in/33141/|title=व्रते|date=2019-07-04|website=मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती|language=mr-IN|access-date=2022-07-30}}&lt;/ref&gt; व्रत हे विशिष्ट काळासाठी, विशिष्ट तिथीस, विशिष्ट वाराला, विशिष्ट महिन्यात किंवा विशिष्ट पर्वाला आचरले जाते. व्रते [[हिंदू]], [[जैन]], [[बुद्ध अवतार|बुद्ध]], [[ख्रिश्चन]], [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] अशा सर्व प्रकारच्या [[धर्म]]ांत आढळतात.

== अर्थ ==
[[ऋग्वेद]]ानुसार या शब्दाचा अर्थ 'आज्ञा', 'धार्मिक आचरण', 'उपासना पद्धती' या अनुषंगाने येतो.'ब्राह्मण' ग्रंथांनुसार 'धार्मिक क्रिया', 'आहार निर्बंध', 'विशिष्ट वर्तन', [[उपवास]] आदी होतो. धर्मसिंधू या ग्रंथात 'पूजा आदींचा अंतर्भाव असणारा धार्मिक विधी' असे नमूद केले गेले आहे.

व्रत शब्दात वृ असा संस्कृत धातू असून त्याचा अर्थ निवड करणे, अवरोध करणे असा होतो. व्रत-वैकल्ये असा जोडशब्द असून व्रताच्या आचरणाने विकलता येणे अपेक्षित असते.

==प्रकार==
* (काम्य) व्रते - मनातील एखादी इच्छा वा कामना पूर्ण करण्यासाठी करण्यात येणारी व्रते.उदाहरणार्थ - गोपालसंतान व्रत इत्यादी. 
* निष्काम (अकाम्य) व्रते - मनात कोणतीही इच्छा वा कामना न ठेवता, केवळ आचरण म्हणून करण्यात येणारी व्रते.
* कायिक - ज्या व्रतात फक्त शरीराचाच वापर करतात.ज्याने शरीरशुद्धी होते असे व्रत. उदा० कार्तिकस्नान, योगासने&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=scJmDwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PT13&amp;dq=%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BF%E0%A4%95+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Bharatiya Parva Evam Tyohar|last=Shandilya|first=Rajeshwari|date=2009-01-01|publisher=Prabhat Prakashan|isbn=978-81-7315-617-5|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* मानसिक - ज्या व्रतात मनाचा वापर होतो असे व्रत. याने मानसिक बळ मिळते. मनाची ताकद वाढते.उदा० [[जप]], [[मानसपूजा]], [[मौन]] &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=vd5IOz-HgU4C&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA263&amp;dq=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95++%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat Parva Aur Tyohar|last=Sharma|first=Rajesh|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-7182-935-4|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* वाचिक - वाचेचा/वाणीचा वापर करून करण्यात येणारे व्रत.- [[स्तोत्र पठण]]- वाचादोष काढण्यासाठी, शुद्ध वाणीसाठी.{{संदर्भ हवा}}
* असिधारा व्रत - पतिपत्‍नींनी झोपताना मधे तलवारीचे पाते ठेवून झोपणे. (असि म्हणजे तलवार)

==व्रतांच्या देवता==
हिंदू धर्मात वेगवेगळ्या व्रतांच्या वेगवेगळ्या आराध्य देवता असतात.या देवतांची पूजा व्रतामध्ये केली जाते. त्या व्रताच्या वेळी त्या विशिष्ट देवतेची कथा वाचली जाते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=ksKbk6gCebYC&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA19&amp;dq=vrat&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Hindu Vrat Kathayen|date=2003|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-288-0375-8|language=en}}&lt;/ref&gt;

== काही व्रते आणि त्यांच्याबद्दलच्या समजुती ==
* गणेश व्रत (संदर्भ - श्री गणेश कोश, संपादक- अमरेंद्र गाडगीळ)
* [[गणेश चतुर्थी व्रत]] : [[हिंदू धर्म]]ात गणेशाला बुद्धीची, ज्ञानाची देवता मानतात. सर्व शुभ कार्यात प्रथम गणपतीची पूजा करतात, कारण तो सुखकर्ता, दुःखहर्ता, विघ्नहर्ता आहे. गणेश चतुर्थी व्रत हे गाणपत्य संप्रदायाचे एक विशेष व्रत आहे. श्रावण शुक्ल चतुर्थी ते भाद्रपद शुक्ल चतुर्थी असे एक महिन्याचे हे व्रत असते. नदीकिनारी जाऊन पार्थिव म्हणजे मातीचा गणेश तयार करून त्याची पूजा करावी व नंतर लगेच त्याचे विसर्जन करावे असे मूळ व्रत आहे.
* [[जोगेश्वरी मातेचे व्रत]] : जोगेश्वरी मातेचा नवाक्षरी मंत्र अत्यंत प्रभावी आहे.
* [[मंगळागौरी व्रत]] : मंगळागौरी, नववधूने सुखी संसारासाठी करावयाचे पार्वतीचे व्रत आहे. लग्न झाल्यावर सासरी नववधू पहिल्या श्रावण महिन्यात प्रत्येक मंगळवारी हे मंगळागौरीचे व्रत करते.
* [[महालक्ष्मी व्रत]] : हे व्रत समाधान, शांती, ऐश्वर्य मिळावे म्हणून, तसेच श्रीलक्ष्मीची आपल्यावर सदैव कृपा राहावी म्हणून करायचे आहे.
* [[मासिक व्रते]] : व्रताचरण केल्याने जीवनतील संकटांचा, आधीव्याधींचा, दुःखांचा निरास होऊन सुखाचा लाभ होतो.
* [[वैभवलक्ष्मी व्रत]] : सौभाग्यवती स्त्रियांनी हे व्रत]] केल्यास त्याचे उत्तम फळ मिळते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=vd5IOz-HgU4C&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA263&amp;dq=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95++%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat Parva Aur Tyohar|last=Sharma|first=Rajesh|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-7182-935-4|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[शुभ्र बुधवार व्रत]] : बुध ग्रहाला भाग्याचा म्हणजे नशिबाचा अधिपती असे म्हणतात, म्हणून या बुधग्रहाची भक्ती करावी.
* [[संतोषीमाता व्रत]] : जगत्‌जननी भगवती श्रीसंतोषी माता ही साक्षात महालक्ष्मी स्वरूप व गणपतीची कन्या आहे असा पुराणात (कोणत्या?) उल्लेख आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=l9geAQAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B7%E0%A5%80+%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%95%E0%A5%80+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE&amp;q=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B7%E0%A5%80+%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%95%E0%A5%80+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Rājā Kesarasiṃha kā asalī khyāla|date=1977|publisher=Kalyāṇamala|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[श्री सत्यदत्तव्रत]] : योगीश्वर श्रीदत्तप्रभूंचे श्रेष्ठत्व व पापनाशक असे माहात्म्य, श्रीसत्यदत्तव्रतातून व्यक्त होणारे असून मनुष्यांना तात्काळ सिद्धी देणारे आहे.
* [[श्रीसत्याम्बा व्रत]] : श्रीसत्याम्बा म्हणजे दुसरी तिसरी कुणी नसून जगन्माता दुर्गा किंवा जगदंबाच होय.
* [[सरस्वती व्रत]] : सरस्वती व्रताची कथा योगवासिष्ठ या ग्रथांत ’लिलोपाख्यान’ मध्ये सांगितली आहे.
* [[सोळा सोमवार व्रत]] : हे श्रीशंकराचे शीघ्र फलदायी व्रत आहे.

== श्रावण महिन्यात व [[चतुर्मास|चातुर्मासात]] करावयाची काही व्रते&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/astro/festival/news/shravan-2022-wishes-messages-greetings-images-status-of-shravan-shubhecha-in-marathi/articleshow/93195841.cms|title=Shravan Wishes 2022 : श्रावण मासारंभाला द्या अशा खास शुभेच्छा आणि करा शंकराचे नामस्मरण|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-07-30}}&lt;/ref&gt; ==
* [[अयाचित भोजन]] : ताटात वाढलेलेच फक्त खाणे, पुन्हा वाढून न घेणे किंवा पूर्वकल्पना न देता एखाद्याच्या घरी भोजनाच्या वेळी जाणे, तिथे भोजन मिळाल्यास ते सेवन करणे अथवा उपवास करणे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=eomDDwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA10&amp;dq=%E0%A4%85%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat-Upvas Ke Dharmik Aur Vaigyanik Adhar|last=Sadaiv|first=Shashikant|date=2020-01-01|publisher=Prabhat Prakashan|isbn=978-93-87980-55-6|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[एकभुक्त व्रत]] : दिवसात फक्त एक वेळीच जेवणे. या व्रतात सूर्यास्तानंतर बहुधा जेवत नाहीत.
* [[नक्तव्रत]] : या व्रतात फक्त सूर्यास्तानंतरच एकवेळा जेवण घेतात.
* [[फलाहार]] : जेवणाेवजी फक्त फळेच खाणे.
* [[मौन भोजन]] : जेवताना [[मौन]] राखणे, शांत व प्रसन्न वृत्तीने भोजन करणे व पदार्थाच्या चवीची कोणतीही तक्रार न करणे.
&lt;ref&gt;[http://epaper.newsbharati.com/opnImg.aspx?lang=3&amp;spage=Mpage&amp;NB=2013-08-07#Mpage_5 तरुण भारत नागपूर, ई-पेपर दि. ०७/०८/२०१३ पान क्र. ५]&lt;/ref&gt;


== रमझान महिन्यात करावयाचे व्रत ==
[[File:Muslim devotees preparing Iftar to break their fast, during the holy month of ‘Ramzan’ at Jama Masjid in Delhi on September 27, 2006.jpg|thumb|रमझान व्रत]]
* [[रोजा]] : या व्रतात दिवसभर तोंडात पाणीही न घेता उपवास करतात. सूर्योदयापूर्वी आणि रात्र पडल्यावर भरपूर जेवतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.timesnownews.com/spiritual/ramadan-2022-timings-here-are-countries-with-the-longest-ramzan-fast-article-90768822|title=Ramadan 2022 timings: Here are countries with the longest Ramzan fast|website=TimesNow|language=en|access-date=2022-08-03}}&lt;/ref&gt;

== जैन व्रते ==
* [[संथारा व्रत]] - आमरण उपोषण करणे. हे व्रत जैन साधू आयुष्य संपविण्यासाठी करतात.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=9V35DwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA111&amp;dq=santhara+vrat&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Sacred and Profane: Unusual Customs and Strange Rituals|last=Sachdeva|first=G. S.|date=2020-09-23|publisher=SAGE Publishing India|isbn=978-93-5388-517-5|language=en}}&lt;/ref&gt;

==चित्रदालन==
&lt;gallery&gt;
File:मंगळागौरी पूजन.jpg|thumb|मंगळागौरी पूजन
&lt;/gallery&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
* {{Webarchivis | url=https://www.khapre.org/portal/url/mr/vrate/index(%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%87).aspx | archive-is=20130704042703/www.khapre.org/portal/url/mr/vrate/index(%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%87).aspx | text=व्रत}}

[[वर्ग:व्रतवैकल्ये]]
[[वर्ग:धर्म]]</text>
      <sha1>mwnqmgbeve60ax5dph49eo0x0o9e0nu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143946</id>
      <parentid>2143945</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:48:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>आर्या जोशी</username>
        <id>65452</id>
      </contributor>
      <comment>/* चित्रदालन */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16020" xml:space="preserve">{{निर्माणाधीन|}}
{{विस्तार}}
 
'''{{लेखनाव}}''' म्हणजे संकल्प, प्रतिज्ञा, उपासना किंवा आज्ञापालन इत्यादींसाठी विशिष्ट नीतिनियमांनी करावयाचे आचरण.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://vishwakosh.marathi.gov.in/33141/|title=व्रते|date=2019-07-04|website=मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती|language=mr-IN|access-date=2022-07-30}}&lt;/ref&gt; व्रत हे विशिष्ट काळासाठी, विशिष्ट तिथीस, विशिष्ट वाराला, विशिष्ट महिन्यात किंवा विशिष्ट पर्वाला आचरले जाते. व्रते [[हिंदू]], [[जैन]], [[बुद्ध अवतार|बुद्ध]], [[ख्रिश्चन]], [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] अशा सर्व प्रकारच्या [[धर्म]]ांत आढळतात.

== अर्थ ==
[[ऋग्वेद]]ानुसार या शब्दाचा अर्थ 'आज्ञा', 'धार्मिक आचरण', 'उपासना पद्धती' या अनुषंगाने येतो.'ब्राह्मण' ग्रंथांनुसार 'धार्मिक क्रिया', 'आहार निर्बंध', 'विशिष्ट वर्तन', [[उपवास]] आदी होतो. धर्मसिंधू या ग्रंथात 'पूजा आदींचा अंतर्भाव असणारा धार्मिक विधी' असे नमूद केले गेले आहे.

व्रत शब्दात वृ असा संस्कृत धातू असून त्याचा अर्थ निवड करणे, अवरोध करणे असा होतो. व्रत-वैकल्ये असा जोडशब्द असून व्रताच्या आचरणाने विकलता येणे अपेक्षित असते.

==प्रकार==
* (काम्य) व्रते - मनातील एखादी इच्छा वा कामना पूर्ण करण्यासाठी करण्यात येणारी व्रते.उदाहरणार्थ - गोपालसंतान व्रत इत्यादी. 
* निष्काम (अकाम्य) व्रते - मनात कोणतीही इच्छा वा कामना न ठेवता, केवळ आचरण म्हणून करण्यात येणारी व्रते.
* कायिक - ज्या व्रतात फक्त शरीराचाच वापर करतात.ज्याने शरीरशुद्धी होते असे व्रत. उदा० कार्तिकस्नान, योगासने&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=scJmDwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PT13&amp;dq=%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BF%E0%A4%95+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Bharatiya Parva Evam Tyohar|last=Shandilya|first=Rajeshwari|date=2009-01-01|publisher=Prabhat Prakashan|isbn=978-81-7315-617-5|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* मानसिक - ज्या व्रतात मनाचा वापर होतो असे व्रत. याने मानसिक बळ मिळते. मनाची ताकद वाढते.उदा० [[जप]], [[मानसपूजा]], [[मौन]] &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=vd5IOz-HgU4C&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA263&amp;dq=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95++%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat Parva Aur Tyohar|last=Sharma|first=Rajesh|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-7182-935-4|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* वाचिक - वाचेचा/वाणीचा वापर करून करण्यात येणारे व्रत.- [[स्तोत्र पठण]]- वाचादोष काढण्यासाठी, शुद्ध वाणीसाठी.{{संदर्भ हवा}}
* असिधारा व्रत - पतिपत्‍नींनी झोपताना मधे तलवारीचे पाते ठेवून झोपणे. (असि म्हणजे तलवार)

==व्रतांच्या देवता==
हिंदू धर्मात वेगवेगळ्या व्रतांच्या वेगवेगळ्या आराध्य देवता असतात.या देवतांची पूजा व्रतामध्ये केली जाते. त्या व्रताच्या वेळी त्या विशिष्ट देवतेची कथा वाचली जाते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=ksKbk6gCebYC&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA19&amp;dq=vrat&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Hindu Vrat Kathayen|date=2003|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-288-0375-8|language=en}}&lt;/ref&gt;

== काही व्रते आणि त्यांच्याबद्दलच्या समजुती ==
* गणेश व्रत (संदर्भ - श्री गणेश कोश, संपादक- अमरेंद्र गाडगीळ)
* [[गणेश चतुर्थी व्रत]] : [[हिंदू धर्म]]ात गणेशाला बुद्धीची, ज्ञानाची देवता मानतात. सर्व शुभ कार्यात प्रथम गणपतीची पूजा करतात, कारण तो सुखकर्ता, दुःखहर्ता, विघ्नहर्ता आहे. गणेश चतुर्थी व्रत हे गाणपत्य संप्रदायाचे एक विशेष व्रत आहे. श्रावण शुक्ल चतुर्थी ते भाद्रपद शुक्ल चतुर्थी असे एक महिन्याचे हे व्रत असते. नदीकिनारी जाऊन पार्थिव म्हणजे मातीचा गणेश तयार करून त्याची पूजा करावी व नंतर लगेच त्याचे विसर्जन करावे असे मूळ व्रत आहे.
* [[जोगेश्वरी मातेचे व्रत]] : जोगेश्वरी मातेचा नवाक्षरी मंत्र अत्यंत प्रभावी आहे.
* [[मंगळागौरी व्रत]] : मंगळागौरी, नववधूने सुखी संसारासाठी करावयाचे पार्वतीचे व्रत आहे. लग्न झाल्यावर सासरी नववधू पहिल्या श्रावण महिन्यात प्रत्येक मंगळवारी हे मंगळागौरीचे व्रत करते.
* [[महालक्ष्मी व्रत]] : हे व्रत समाधान, शांती, ऐश्वर्य मिळावे म्हणून, तसेच श्रीलक्ष्मीची आपल्यावर सदैव कृपा राहावी म्हणून करायचे आहे.
* [[मासिक व्रते]] : व्रताचरण केल्याने जीवनतील संकटांचा, आधीव्याधींचा, दुःखांचा निरास होऊन सुखाचा लाभ होतो.
* [[वैभवलक्ष्मी व्रत]] : सौभाग्यवती स्त्रियांनी हे व्रत]] केल्यास त्याचे उत्तम फळ मिळते.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=vd5IOz-HgU4C&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA263&amp;dq=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%95++%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat Parva Aur Tyohar|last=Sharma|first=Rajesh|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=978-81-7182-935-4|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[शुभ्र बुधवार व्रत]] : बुध ग्रहाला भाग्याचा म्हणजे नशिबाचा अधिपती असे म्हणतात, म्हणून या बुधग्रहाची भक्ती करावी.
* [[संतोषीमाता व्रत]] : जगत्‌जननी भगवती श्रीसंतोषी माता ही साक्षात महालक्ष्मी स्वरूप व गणपतीची कन्या आहे असा पुराणात (कोणत्या?) उल्लेख आहे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=l9geAQAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B7%E0%A5%80+%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%95%E0%A5%80+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE&amp;q=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B7%E0%A5%80+%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE+%E0%A4%95%E0%A5%80+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4+%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Rājā Kesarasiṃha kā asalī khyāla|date=1977|publisher=Kalyāṇamala|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[श्री सत्यदत्तव्रत]] : योगीश्वर श्रीदत्तप्रभूंचे श्रेष्ठत्व व पापनाशक असे माहात्म्य, श्रीसत्यदत्तव्रतातून व्यक्त होणारे असून मनुष्यांना तात्काळ सिद्धी देणारे आहे.
* [[श्रीसत्याम्बा व्रत]] : श्रीसत्याम्बा म्हणजे दुसरी तिसरी कुणी नसून जगन्माता दुर्गा किंवा जगदंबाच होय.
* [[सरस्वती व्रत]] : सरस्वती व्रताची कथा योगवासिष्ठ या ग्रथांत ’लिलोपाख्यान’ मध्ये सांगितली आहे.
* [[सोळा सोमवार व्रत]] : हे श्रीशंकराचे शीघ्र फलदायी व्रत आहे.

== श्रावण महिन्यात व [[चतुर्मास|चातुर्मासात]] करावयाची काही व्रते&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/astro/festival/news/shravan-2022-wishes-messages-greetings-images-status-of-shravan-shubhecha-in-marathi/articleshow/93195841.cms|title=Shravan Wishes 2022 : श्रावण मासारंभाला द्या अशा खास शुभेच्छा आणि करा शंकराचे नामस्मरण|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-07-30}}&lt;/ref&gt; ==
* [[अयाचित भोजन]] : ताटात वाढलेलेच फक्त खाणे, पुन्हा वाढून न घेणे किंवा पूर्वकल्पना न देता एखाद्याच्या घरी भोजनाच्या वेळी जाणे, तिथे भोजन मिळाल्यास ते सेवन करणे अथवा उपवास करणे.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=eomDDwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA10&amp;dq=%E0%A4%85%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A4%BF%E0%A4%A4+%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Vrat-Upvas Ke Dharmik Aur Vaigyanik Adhar|last=Sadaiv|first=Shashikant|date=2020-01-01|publisher=Prabhat Prakashan|isbn=978-93-87980-55-6|language=hi}}&lt;/ref&gt;
* [[एकभुक्त व्रत]] : दिवसात फक्त एक वेळीच जेवणे. या व्रतात सूर्यास्तानंतर बहुधा जेवत नाहीत.
* [[नक्तव्रत]] : या व्रतात फक्त सूर्यास्तानंतरच एकवेळा जेवण घेतात.
* [[फलाहार]] : जेवणाेवजी फक्त फळेच खाणे.
* [[मौन भोजन]] : जेवताना [[मौन]] राखणे, शांत व प्रसन्न वृत्तीने भोजन करणे व पदार्थाच्या चवीची कोणतीही तक्रार न करणे.
&lt;ref&gt;[http://epaper.newsbharati.com/opnImg.aspx?lang=3&amp;spage=Mpage&amp;NB=2013-08-07#Mpage_5 तरुण भारत नागपूर, ई-पेपर दि. ०७/०८/२०१३ पान क्र. ५]&lt;/ref&gt;


== रमझान महिन्यात करावयाचे व्रत ==
[[File:Muslim devotees preparing Iftar to break their fast, during the holy month of ‘Ramzan’ at Jama Masjid in Delhi on September 27, 2006.jpg|thumb|रमझान व्रत]]
* [[रोजा]] : या व्रतात दिवसभर तोंडात पाणीही न घेता उपवास करतात. सूर्योदयापूर्वी आणि रात्र पडल्यावर भरपूर जेवतात.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.timesnownews.com/spiritual/ramadan-2022-timings-here-are-countries-with-the-longest-ramzan-fast-article-90768822|title=Ramadan 2022 timings: Here are countries with the longest Ramzan fast|website=TimesNow|language=en|access-date=2022-08-03}}&lt;/ref&gt;

== जैन व्रते ==
* [[संथारा व्रत]] - आमरण उपोषण करणे. हे व्रत जैन साधू आयुष्य संपविण्यासाठी करतात.&lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.nz/books?id=9V35DwAAQBAJ&amp;newbks=0&amp;printsec=frontcover&amp;pg=PA111&amp;dq=santhara+vrat&amp;hl=en&amp;redir_esc=y|title=Sacred and Profane: Unusual Customs and Strange Rituals|last=Sachdeva|first=G. S.|date=2020-09-23|publisher=SAGE Publishing India|isbn=978-93-5388-517-5|language=en}}&lt;/ref&gt;

==चित्रदालन==
&lt;gallery&gt;
File:मंगळागौरी पूजन.jpg|thumb|मंगळागौरी पूजन
File:महाशिवरात्रीनिमित्त चक्याची विशेष पूजा.jpg|thumb|महाशिवरात्रीनिमित्त चक्याची विशेष पूजा
&lt;/gallery&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
* {{Webarchivis | url=https://www.khapre.org/portal/url/mr/vrate/index(%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%87).aspx | archive-is=20130704042703/www.khapre.org/portal/url/mr/vrate/index(%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%87).aspx | text=व्रत}}

[[वर्ग:व्रतवैकल्ये]]
[[वर्ग:धर्म]]</text>
      <sha1>qbyf0mnlxzges1ddvv8uhpa96yalkdq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सोनार</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92285</id>
    <revision>
      <id>2143769</id>
      <parentid>2123002</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:09:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.176.135.217</ip>
      </contributor>
      <comment>/* पांचाळ समाजातील गोत्र आणि कुळे */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17932" xml:space="preserve">{{संदर्भहीन लेख}}
[[चित्र:COLLECTIE TROPENMUSEUM Goudsmid aan het werk kampong Mas (goud kampong) Bali TMnr 10014318.jpg|thumb|right|250px|[[बाली]] बेटांवरील पारंपरिक पद्धतीने काम करणारा सोनार (इ.स. १९००-१९४० सालांदरम्यानचे चित्र)]]
'''सोनार''' समाज


([[इंग्लिश भाषा|इंग्लिश]]: ''Goldsmith'', ''गोल्डस्मिथ'') म्हणजे [[सोने]] व अन्य मौल्यवान [[धातू|धातूंच्या]] वस्तू तयार करणारा कारागीर सुवर्णकार होय. सोनार हा [[दागिने]], सणा-समारंभांत वापरल्या जाणाऱ्या चीजवस्तू, भांडी इत्यादी जिनसा घडवतात. आज सोन्याचा व्यवसाय हा सोनार वर्गा पुरता मर्यादित नाही इतर सर्व समाजाचे लोक कारागिरी व सराफा करत आहेत.

पारंपारिक व्यवसायात हातोडी, एरण, पकड, फुंकणी, इ. हत्यारे व बागेश्वरी वापरली जात असत.

अत्यंत प्राचीन व सनातन असणारा हा समाज, विविध ग्रंथात, पुराणात याचा उल्लेख सापडतो. अनेक संत महात्मे या समाजात होऊन गेले. अत्यंत शांत प्रिय व कर्मनिष्ठ समाज म्हणून ओळख आहे. सोनार समाजात अनेक उप पोटशाखा आहेत उदा. दैवज्ञ, अहिर, लाड, वैश्य, पांचाळ (पाच गोत्रांचा), विश्वब्राह्मण, बंजारा, टाक, मारवाडी अस्या १२५ गोत्र व विविध पोटजाती आहेत. पुर्वी हा समाज एकच होता आज ही एकमेकांची गोत्र एकमेकांशी जुळतात. दैवज्ञातील गोत्रे पांचाळ, लाड, अहिर मध्ये सापडतात.

भटकंती करत राज दरबारी आश्रय मिळाला आणि चाली रिती, खान पान, भाषा, संस्कार, गोत्र, दैवत यात बदल झाला. त्यावरून वर्ण व्यवस्था निर्माण झाली. पांचाळ व दैवज्ञा मध्ये उपनयनादी सर्व संस्कार केले जातात पुर्वी हा समाज शाखाहारी होता. सोनार समाजातील आचार्य असून. लाड व आयर (अहिर) हे क्षत्रीय समाज संबोधले जातात. वैश्य व इतर व्यापारी मध्ये शाखा मोडतात. काळाप्रमाने लिंगायत, जैन आदि इतर धर्म स्वीकारल्या मुळे त्यांची नावे व संस्कार या मध्ये बराच फरक पडला.{{संदर्भ हवा}} 

सोनार समाज हा मूळ हिंदू धर्म आहे. विश्वकर्मा पासून हा समाज उत्पन्न झाला. बागेश्वरी मुळ कालीका असल्यामुळे कालीका व विश्वकर्मा समाजाचे मुख्य दैवत असून. महादेव, खंडोबा, भैरोबा, विठ्ठल, बालाजी हे कुलस्वामी आणि तुळजाभवानी, रेणुका, योगेश्वरी, शिरसिंगी कालीका आदि कुलदेवता आहेत.{{संदर्भ हवा}}

== सोनार समाजामधील एकूण पोटजाती ==
सोनार समाजातील पोटजाती {{संदर्भ हवा}}

१) लाड सोनार समाज

२) आहीर सोनार समाज

३) दैवज्ञ सोनार समाज

४) वैश्य सोनार समाज

५) माळवी सोनार समाज

६) पांचाळ सोनार समाज

७) झाडी सोनार समाज

८) देशस्थ सोनार समाज

९) अझरे सोनार समाज

१०) देशी(मराठी) सोनार समाज

११) परदेशी सोनार समाज

१२) शिलावत सोनार समाज

१३) विश्वब्राह्मण सोनार समाज

१४) गढवी भटके सोनार समाज

१५) टाकसाळे सोनार समाज

१६) कन्नड़(कानडी) सोनार समाज

१७) कडु(दासीपुत्र) सोनार समाज

१८) सोनी सोनार समाज

१९) लिंगायत सोनार समाज

=== मध्यप्रदेशातील सोनार ===
ग्वारे, भटेल, मदबरिया, महिलबार, नागवंशी, छिबहा, नरबरिया, अखिलहा, जडिया, सड़िया, धेबला पितरिया, बंगरमौआ, पलिया, झंकखर, भड़ेले, कदीमी, नेगपुरिया, सन्तानपुरिया, देखालन्तिया, मुण्डहा, भुइगइयाँ, समुहिया, चिल्लिया, कटारिया, नौबस्तवाल, व शाहपुरिया, सुरजनवार, खजवाणिया, डसाणिया, मायछ, लावट , कड़ैल, दैवाल, ढल्ला, कुकरा, डांवर, मौसूण, जौड़ा, जवडा, माहर, रोडा, बुटण, तित्तवारि, भदलिया, भोमा, अग्रोयाआदि-आदि।

== पांचाळ समाजातील गोत्र आणि कुळे ==

१) महामुनी - सनातन,
 
२) वेदपाठक - सुपर्ण, 

३) दिक्षीत - सानकस्य.

४) धर्माधिकारी - प्रतनस,

५) पंडीत - अहभुनस,

== आहिर शाखेतील ३६ गोत्र आणि कुळे ==

1)कुळ - विसपुते (महाले)
गोत्रऋषी – कौंडण्य
कुलस्वामिनी - एकविरा (मांडवगड)

2)कुळ - दुसाने (शिंदे)
गोत्रऋषी – विश्वामित्र
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चित्रगड)

3)कुळ - अहिरराव (इखनकर)
गोत्रऋषी – विभांडिक
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (दसाहुरी)

4)कुळ – खरोटे
गोत्रऋषी – कात्यायन
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चितळगड)

5)कुळ – बिरारी
गोत्रऋषी – विष्णूचरण
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (चितळगड)

6)कुळ - दंडगव्हाळ (पगार)
गोत्रऋषी – दधिची
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चितळगड)

7)कुळ – देवरे
गोत्रऋषी – जगदिश
कुलस्वामिनी - एकविरा (दासावरी)

8)कुळ - मैंद (बहिरट)
गोत्रऋषी – जमदग्नि
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (माहुरगड)

9)कुळ – भामरे
गोत्रऋषी – अत्री
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चित्रकोट)

10)कुळ – जगताप
गोत्रऋषी – अगस्ती
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (चितळगड)

11)कुळ - निकुंभ / निकुंब
गोत्रऋषी – अगस्ती
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (चितळगड)

12)कुळ – भालेराव
गोत्रऋषी – मार्कंडेय
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (चितळगड)

13)कुळ - बाविसकर / बाविस्कर
गोत्रऋषी – गर्ग
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चितळगड)

14)कुळ – मोरे
गोत्रऋषी - कृष्णाजन / कृष्णाजल
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (दसावरी)

15)कुळ - वानखडे / वानखेडे
गोत्रऋषी – भारद्वज
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चितळगड)

16)कुळ - थोरात (वझरकर)
गोत्रऋषी - तालभ्य / तालक
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (काश्मीर)

17)कुळ – राजधर
गोत्रऋषी – अगस्ती
कुलस्वामिनी - एकविरा (चितळगड)

18)कुळ - सोनावणे / सोनवणी
गोत्रऋषी - गवत्स / गवच्छ
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (महादंती)

19)कुळ – घोडके
गोत्रऋषी – वत्स
कुलस्वामिनी - एकविरा (मांडवगड)

20)कुळ – गिरे  / सोनगिरे
गोत्रऋषी – शृंगराज / भ्रांगी
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चित्रकोट)

21)कुळ – गायकवाड
गोत्रऋषी – भारद्वाज
कुलस्वामिनी - रेणुका (चितळगड)

22)कुळ – रणधीर
गोत्रऋषी – वसिष्ट
कुलस्वामिनी – एकविरा [रेणुका] (दसावरी)

23)कुळ – बागुल (कुवरसा)
गोत्रऋषी – गौतम
कुलस्वामिनी - धनाई पुनाई (चितळगड)

24)कुळ – वाघ
गोत्रऋषी – मैत्रेय / मैत्रेण
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (चित्रकोट)

25)कुळ – चव्हाण
गोत्रऋषी – दालभ्य
कुलस्वामिनी - आशापुरी (महादंती)

26)कुळ – जगदाळे
गोत्रऋषी – मंदाझत
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (मांडवगड)

27)कुळ – दाभाडे (सोळंखे)
गोत्रऋषी – भृगु
कुलस्वामिनी - आशापुरी (मांडवगड)

28)कुळ – पिंगळे / पिंगळकर
गोत्रऋषी – तक्षक
कुलस्वामिनी - नागाई (दसाहुरी)

29)कुळ – बोरसे / बोरसा
गोत्रऋषी – माडण्य
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (चितळगड)

30)कुळ – जाधव (ढवळे)
गोत्रऋषी – भार्गव
कुलस्वामिनी - रेणुका (माहुरगड)

31)कुळ – यादव
गोत्रऋषी – जमदग्नि
कुलस्वामिनी - म्हाळसा (चित्रकोट)

32)कुळ – पवार
गोत्रऋषी – पाराशर
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (प्रयाग)

33)कुळ – विवलंदकार / विवलंदगिरे
गोत्रऋषी – भृगराज
कुलस्वामिनी - येडकाई (चितळगड)

34) कूळ – अधिकार / अधिकारी
गोत्रऋषी – भारद्वाज
कुलस्वामिनी - पेडकाई (माहुरगड)

35) कूळ – वडनेरे (सेंदासे)
गोत्रऋषी – पौलस्ती
कुलस्वामिनी - मनुबाई (मांडवगड)

36) कूळ – सोनारगण (अहिरराव)
गोत्रऋषी – विभांडीक
कुलस्वामिनी - विंध्यवासिनी (बद्रिकेश्वर)

== लाड सोनार शाखेतील गोत्र आणि कुळे ==
    
१)वामन - नागरे, अंबेकर, निफाडकर

२)पराशर - मिसाळ, पावटेकर, अदापुरे

३)भारद्वाज - काजळे, पोतदार, बुर्हाडे, मैड, शहाणे, मुंडलिक, माळवी, खेडकर, निफाडकर, माळवे, चिंतामणी, बेद्रे, डहाळे, बनसोड, मंडलिक, जार्वेकर, दहिवाळ, जामखेडकर

४)कश्यप - बोकण, कुलथे, बेद्रे, उदावंत, सोनार, मयूर, खडके, मिसाळ, शहरकर, महालकर

५)वशिष्ट -  बहिवाळ, अंबिलवादे, उडणशीव, विंचुरकर, माळवे, लोळगे, कपिले, बुट्टे, पितळे, टेहरे, बागडे, बोराडे, उडंछु, कपोते, टाक, तुकडे, जवळेकर

६)अंग्रात - खोर, जोजारे

७)नावंत्री - सुर्यवंशी, मुंडके

८)मांडव्य - बोर्हाडे, बोंदरे, बोंद्रे, बोंदरवाळे

९)दधिंची - दहिवाळ, पोद्दार, उदावंत, बोरकर

१०)भार्गव - मैड, बेलापुरकर, दोंडेकर

११)गौतम - शहाणे, हुजबंद

१२)भ्रंग - शहाणे, अष्टेकर, कुलथे

१३)कौंडिल्य - चित्रे, डहाळे

१४)शांडिल्य - चव्हाण

१५)जमादग्णी - देवज्ञ

१६)गंगा - अडाणे, टेंबुर्णीकर, वरवडकर, अकलूजकर

१७)श्रंग - तळेगावकर, कुलथे

१८)कौशिक - पोतदार, तरटे, डहाळे

१९)मार्कंडेय - डहाळे

२०)अगस्ती - जोजारे

२१)अत्री -बनाईत शहाणे

२२)अंगीराज - माळवे

२३)मार्तंड - डहाळे

२४)अंगीरस - शहाणे, कळमकर, करमाळकर

२५)अंगारी - महाले, माळवे

== सोनार समाजातील महाराष्ट्रातील संत ==

१) संत शिरोमणी नरहरी सोनार, पंढरपुर

२) संत विसोबा खेचर, बार्शी

३) संत दानलिंग स्वामी, उमाळवाड

४) संत दानम्मा, गुड्डापुर

५) संत देवाजी बुआ धर्माधिकारी, रामलिंग मुदगड

६) संत सोनार महाराज, मुंगशी

७) संत व्यंकोबा दिक्षीत, वैराग

८) संत प्रल्हादबुआ खोगरे, धारूर

९) संत मुक्ताईनाथ, धारूर

१०) संत क्षेत्रोजी, आटपाडी

११) संत गोपाळ सोनार, वैजापूर

==बाह्य दुवे==
{{कॉमन्स वर्ग|Goldsmiths|{{लेखनाव}}}}

[[वर्ग:धातुशास्त्र]]
[[वर्ग:व्यवसाय]]
[[वर्ग:बलुतेदार]]</text>
      <sha1>fufpbv62pvtiqw3m4iv90wh4xq1659j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>खरोसा लेणी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92730</id>
    <revision>
      <id>2144097</id>
      <parentid>2059882</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:22:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Omega45</username>
        <id>127466</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2318" xml:space="preserve">खरोसा लेणी, ही लेणी [[लातूर जिल्हा|लातूर जिल्ह्या]]&lt;nowiki/&gt;त [[औसा तालुका|औसा तालुक्या]]&lt;nowiki/&gt;तील खरोसा या गावात आहे. लातूर-[[निलंगा]] रस्त्यावर लातूरपासून ४५ किमी अंतरावर व [[धाराशिव लेणी|धाराशिव लेण्यां]]&lt;nowiki/&gt;पासून सु. ८२ किमी. अंतरावर ही लेणी आहेत. लेण्यांच्या पायथ्याशी असणाऱ्या खरोसा या गावामुळे ही लेणी ‘खरोसा लेणी’ म्हणून प्रसिद्ध आहे.  एका जांभा (लॅटेराइट) खडकाच्या डोंगराच्या मध्यावर ही लेणी कोरण्यात आलेली आहेत. यामध्ये एकूण १२ लेणींचा समुह आहे. डोंगराच्या दुसऱ्या बाजूस रेणुकादेवीचे मंदिर आहे .

== इतिहास ==

== सद्य स्थिती ==

== चित्र दालन ==
[[चित्र:Over view of Kharosa caves.jpg|इवलेसे]]
[[चित्र:Kharosa Leni.jpg|इवलेसे]]
[[चित्र:Kharosa Cave 1.jpg|इवलेसे]]

== हे देखील पहा ==

== हेही पहा ==
*[[कार्ले]]
*[[पांडवलेणी]]
*[[भारतीय शिल्पकला]]
*[[महाराष्ट्रातील लेण्यांची सूची]]
{{संदर्भनोंदी}}

{{महाराष्ट्रातील लेणी}}
{{भारतीय बौद्ध लेणी}}

[[वर्ग:महाराष्ट्रातील लेणी]]
[[वर्ग:बौद्ध लेणी]]
[[वर्ग:लातूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[लातूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे, डॅा. सुनिल पुरी]]</text>
      <sha1>2txa2y11e05j7h1uzblgi03qihaa3og</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>१९९८ हंगेरियन ग्रांप्री</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93829</id>
    <revision>
      <id>2143895</id>
      <parentid>1240464</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T03:39:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>पहिले वाक्य</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="559" xml:space="preserve">'''१९९८ हंगेरियन ग्रांप्री''' ही हंगारोरिंग, [[हंगेरी]] येथे १६ ऑगस्ट, १९९८ रोजी झालेली कार शर्यत होती.

== संदर्भ आणि नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:हंगेरियन ग्रांप्री]]
[[वर्ग:१९९८ फॉर्म्युला वन हंगाम]]
[[वर्ग:इ.स. १९९८ मधील खेळ]]</text>
      <sha1>i59pr8vuwtzlrad1kc9jz4fc2q1ckir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>टाटा विंगर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125755</id>
    <revision>
      <id>2143762</id>
      <parentid>1178311</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:57:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>संदर्भ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="810" xml:space="preserve">'''टाटा विंगर''' हे [[टाटा मोटर्स]] या कंपनीचे व्हॅन प्रकारचे वाहन आहे. ते [[रेनॉल्ट ट्रॅफिक]] या वाहनावर आधारित आहे. २००७ पासून तयार करण्यात येणारे हे वाहन व्यावसायिक व्हॅन प्रकारचे आहे.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://motorbash.com/renault-master-based-next-gen-tata-winger-van-spy-pics/ | title=Renault Master Based Next-Gen Tata Winger Spy Pics, Details | date=29 January 2014 }}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ आणि नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:टाटाची वाहने]]</text>
      <sha1>ppu288uj6sp1ioutz4fasvgwyfi5yo8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विद्युत स्थितीज ऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131647</id>
    <revision>
      <id>2144030</id>
      <parentid>1831590</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:32:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[विद्युत स्थितीज उर्जा]] वरुन [[विद्युत स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2774" xml:space="preserve">{{गल्लत|विद्युत विभव|विद्युत शक्ति}}
{{माहितीचौकट भौतिक परिमाण
|bgcolour={default}
|name=विद्युत स्थितीज उर्जा
|image=
|caption=
|unit=[[ज्यूल]] (J)
|symbols=U&lt;sub&gt;E&lt;/sub&gt;
|derivations=U&lt;sub&gt;E&lt;/sub&gt; = [[धारिता|C]] · [[विद्युत विभव|V]]&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; / २
}}
'''विद्युत स्थितीज उर्जा''', '''विद्युत विभवी उर्जा''' किंवा '''विद्युत सामर्थिक उर्जा''' ही [[स्थितीज उर्जा|स्थितीज]] किंवा विभवी उर्जा असून ते काही प्रभारबिंदूवर प्रयुक्त [[अक्षय्य बल|अक्षय्य]] [[कुलोंब बल|कुलोंब बलाने]] केलेले ठराविक विस्थापन म्हणजेच [[कार्य (भौतिकी)|कार्या]]मुळे निर्माण होते.

==व्याख्या==
विद्युत स्थितीज उर्जा खालीलप्रमाणे काढली जाते-
:&lt;math&gt; U_E(r) = -\int_{{r}_{\rm ref}}^r \mathbf{F} \cdot \mathrm{d} \mathbf{s} \,\!&lt;/math&gt;
म्हणजेच-
:&lt;math&gt; U_E(r) =  \frac{1}{4\pi\varepsi
:U&lt;sub&gt;E&lt;/sub&gt;(r) ही ([[विद्युत तीव्रता]]वलंबी) विद्युत स्थितीज उर्जा
:F हे [[विद्युत बल]]
:ds हे विद्युत बलाने विस्थापित केलेला q प्रभाराचे [[विस्थापन]] 
:E ही [[विद्युत तीव्रता]]
:ε&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt; हा [[अवकाश पारगम्यता]] अथवा विद्युत स्थिरांक
:Q, q हे अनुक्रमे पहिला [[विद्युत प्रभार]] आणि ज्याच्यावर बलप्रयुक्त आहे असा दुसरा विद्युत प्रभार
:r हे Q, q ह्या दोन प्रभारांमधले [[अंतर]]

[[वर्ग: भौतिकीवरील अपूर्ण लेख]]

[[en:Electric potential energy]]
[[es:Energía potencial electrostática]]
[[fa:انرژی پتانسیل الکتریکی]]
[[he:אנרגיה פוטנציאלית חשמלית]]
[[it:Energia potenziale elettrica]]
[[pt:Energia potencial elétrica]]
[[scn:Enirgia putinziali elettrica]]
[[tr:Elektriksel potansiyel enerji]]</text>
      <sha1>91esbtjc63gjipazsmjke96kelfu7fm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चुंबकीय स्थितीज ऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131659</id>
    <revision>
      <id>2144034</id>
      <parentid>2084301</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:37:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चुंबकी स्थितीज उर्जा]] वरुन [[चुंबकीय स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2791" xml:space="preserve">{{गल्लत|चुंबकी विभव|चुंबकी शक्ति}}
'''चुंबकी स्थितीज उर्जा''', '''चुंबकी विभवी उर्जा''' किंवा '''चुंबकी सामर्थिक उर्जा''' ही [[स्थितीज उर्जा|स्थितीज]] किंवा विभवी उर्जा असून ते काही चुंबकी प्रभारबिंदूवर प्रयुक्त [[अक्षय्य बल|अक्षय्य]] [[चुंबकी बल|चुंबकी बलाने]] केलेले ठराविक विस्थापन म्हणजेच [[कार्य (भौतिकी)|कार्या]]मुळे निर्माण होते.

==व्याख्या==
चुंबकी स्थितीज उर्जा खालीलप्रमाणे काढली जाते-
:&lt;math&gt; U_H(r) = -\int_{{r}_{\rm ref}}^r \mathbf{F} \cdot \mathrm{d} \mathbf{s} \,\!&lt;/math&gt;
म्हणजेच-
:&lt;math&gt; U_H(r) =  \frac{\mu_0}{4\pi}\frac{mM}{r} \,\!&lt;/math&gt;
येथे,
:U&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt;(r) ही ([[चुंबकी तीव्रता]]वलंबी) चुंबकी स्थितीज उर्जा
:F हे [[चुंबकी बल]]
:ds हे चुंबकी बलाने विस्थापित केलेला m प्रभाराचे [[विस्थापन]] 
:H ही [[चुंबकी तीव्रता]]
:μ&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt; हा [[अवकाश पार्यता]] अथवा चुंबकी स्थिरांक
:M, m हे अनुक्रमे पहिला [[चुंबकी प्रभार]] आणि ज्याच्यावर बलप्रयुक्त आहे असा दुसरा चुंबकी प्रभार
:r हे M, m ह्या दोन प्रभारांमधले [[अंतर]]

त्याचप्रमाणे खालील व्याख्यापण वापरली जाते:
बाह्य [[चुंबकी क्षेत्र]] Bच्या प्रभावाखाली असलेला [[चुंबकी जोर]] m ह्याची स्थितीज उर्जा:-
: &lt;math&gt;U=-\mathbf{m}\cdot\mathbf{B}. &lt;/math&gt;

क्षेत्रामधील [[चुंबकीकरण]] M म्हणजे

:&lt;math&gt; U = -\frac{1}{2}\int \mathbf{M}\cdot\mathbf{B} dV, &lt;/math&gt;
येथे dV हे चुंबकी क्षेत्र जात असलेले बंदिस्त आकारमान

[[वर्ग: भौतिकीवरील अपूर्ण लेख]]</text>
      <sha1>49cc6fzir83evlxajbpgulmw1hqu4us</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गुरुत्व स्थितीज ऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131698</id>
    <revision>
      <id>2144032</id>
      <parentid>2067136</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:35:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[गुरुत्व स्थितीज उर्जा]] वरुन [[गुरुत्व स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2044" xml:space="preserve">{{गल्लत|गुरुत्व विभव|गुरुत्व शक्ति}}

'''गुरुत्व स्थितीज उर्जा''', '''गुरुत्व विभवी उर्जा''' किंवा '''गुरुत्व सामर्थिक उर्जा''' ही [[स्थितीज उर्जा|स्थितीज]] किंवा विभवी उर्जा असून ते काही वस्तूमानबिंदूवर प्रयुक्त [[अक्षय्य बल|अक्षय्य]] [[गुरुत्व बल|गुरुत्व बलाने]] केलेले ठराविक विस्थापन म्हणजेच [[कार्य (भौतिकी)|कार्या]]मुळे निर्माण होते.

==व्याख्या==
गुरुत्व स्थितीज उर्जा खालीलप्रमाणे काढली जाते-
:&lt;math&gt; U_g(r) = -\int_{{r}_{\rm ref}}^r \mathbf{F} \cdot \mathrm{d} \mathbf{s} \,\!&lt;/math&gt;
म्हणजेच-
:&lt;math&gt; U_g(r) =  -{G Mm \over r} \,\!&lt;/math&gt;
येथे,
:U&lt;sub&gt;g&lt;/sub&gt;(r) ही ([[गुरुत्व त्वरण|गुरुत्व त्वरणा]]वलंबी) गुरुत्व स्थितीज उर्जा
:F हे [[गुरुत्व बल]]
:ds हे गुरुत्व बलाने विस्थापित केलेला m वस्तूमानाचे [[विस्थापन]]
:G हा वैश्विक [[गुरुत्व स्थिरांक]]
:M, m हे अनुक्रमे पहिले [[वस्तूमान]] आणि ज्याच्यावर बलप्रयुक्त आहे असे दुसरे वस्तूमान
:r हे M, m ह्या दोन वस्तूमानांमधले [[अंतर]]

[[वर्ग: भौतिकीवरील अपूर्ण लेख]]</text>
      <sha1>sdu4humnlbf74qr71rkyls02o6d6zqj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मालदीवचा ध्वज</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131946</id>
    <revision>
      <id>2143854</id>
      <parentid>1161428</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:39:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1050" xml:space="preserve">{{ माहितीचौकट ध्वज
| नाव = [[मालदीव]]
| चित्र = Flag of Maldives.svg
| टोपणनाव = 
| वापर = राष्ट्रीय ध्वज
| आकार = २:३
| स्वीकार = [[२५ जुलै]] [[इ.स. १९६५|१९६५]]
}}
'''मालदीवचा ध्वज''' ([[धिवेही भाषा]]: ދިވެހިރާއްޖެގެ ދިދަ; ''धिवेही राज्जेयगे धिधा'') हिरवा असून त्याला लाल किनार आहेत. ध्वजाच्या मध्यात पांढरी चंद्रकोर आहे. हा ध्वज [[२५ जुलै]] [[इ.स. १९६५|१९६५]] रोजी स्वीकारला गेला. 

==हे सुद्धा पहा==
* [[जगातील देशांचे ध्वज]]

[[वर्ग:मालदीव|ध्वज]]
[[वर्ग:देशानुसार ध्वज]]</text>
      <sha1>rh1a3e8j5otemt9uciw0ygyppmb1nzc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य:QueerEcofeminist</title>
    <ns>2</ns>
    <id>133807</id>
    <revision>
      <id>2143776</id>
      <parentid>1736617</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:59:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>सध्याचे अधिकार आणि मी कुठे मदत करू शकतो त्याची माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11808" xml:space="preserve">{{DISPLAYTITLE:&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;सदस्य:&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color:pink;&quot;&gt;Queer&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;Ecofeminist&lt;/span&gt;}}
{| style=&quot;background: #eee; text-align: center; border: 1px solid #aaa&quot; width=&quot;100%&quot; align=&quot;center&quot;
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/common.js|स्थानिकरित्या वसवलेल्या संहिता]]'''
|'''[[metawiki:user:QueerEcofeminist/global.js|वैश्विकरित्या वसवलेल्या संहिता]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/Script Localization for mrwiki|संहितांचे स्थानिकीकरण]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/धूळपाटी|धूळपाटी]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/todo|सध्या काम करत असलेल्या बाबी]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/माझ्या चुका|चुका आणि त्यामधून मिळालेले प्रशिक्षण]]'''
|'''[[metawiki:user:QueerEcofeminist/Offlinewiki|माझे वास्तव जगातले काम]]'''
|}
'''
मी वैश्विक माघारकार(ग्लोबल रोलबैकर), वैश्विक रिनेमर(सदस्य नावात बदल), मराठी विकिस्त्रोत प्रचालक+तोंडवळा प्रचालक, मराठी विकिपुस्तक प्रचालक, तसेच व्हीआरटी एजंट आहे(कॉमन्स परमिशन हाताळण्यासाठी). या संदर्भात कुणाला कोणत्याही अडचणी किंवा काही शंका असल्यास, मला माझ्या चर्चापानावर साद द्या. ''' 
हा सदस्य विकिवर दिनांक {{Start date and years ago|2010|08|08}} पासून आहे. 
== विकिवर काम करताना काही वाक्ये सुचली ती येथे खाली नोंदवत आहे. ==

* चुक माझी असेल तर मी माफ़ी मागायला कमी करत नाही, पण चुक तुमची असेल तर. . . . &lt;ref&gt;काही वादा वादीमध्ये मला लक्षात आले की, आपल्या चुकां समजून घेण्याबद्दल अनास्था दाखवल्यास आपण अनेक नविन गोष्टी शिकण्याच्या मोठ्या संधी गमावतो. &lt;/ref&gt;
* संदर्भ द्या ! अगदी भांडताना सुद्धा !!!&lt;ref&gt;ही माझी सध्या सहीसुद्धा आहे, मी संदर्भांचा भूकेला आहे, साध्या संभाषणातही मी अचानक थांबवून कुठे ऐकलं हे? किंवा वाचलस? असं विचारू शकतो.  &lt;/ref&gt;
* जर नियम व्यवस्था सुधारण्याच्या आड येत असेल तर नियमच तोडा, पण पहिले व्यवस्था सुधारा !&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2018-08-29|title=Wikipedia:Ignore all rules|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Ignore_all_rules&amp;oldid=857090564|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; 
*वैयक्तिक आरोप, दुषणे, शिव्या-शाप दुर्लक्षिले गेले पाहिजेत, तो पर्यंत जो पर्यंत ते प्रकल्पास नुकसान पोहोचवत नाहीत, त्यापुढे प्रचालक, प्रशासक, स्टीवर्ड, ट्रस्ट आणि सेफ्टी टिम अशी सरळ चढत्या क्रमाची साखळी हातात घ्यावी. अहमारीक विकिवरील ह्या ब्युरोक्रेट आणि प्रचालकाचे उदाहरण खूप प्रश्न उभे करणारे असले तरी खुप काही शिकवणारेही आहे. (Personal attacks, harassment, abusive language should be tolerated till the time it does not harm the wikimedia projects, and if it does we should follow the path till we stop those vandals.) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_comment/Global_ban_for_Til_Eulenspiegel|शीर्षक=Requests for comment/Global ban for Til Eulenspiegel - Meta|संकेतस्थळ=meta.wikimedia.org|अॅक्सेसदिनांक=2019-02-24}}&lt;/ref&gt;

== विकिमिडीया प्रकल्पांवर मला असलेले अधिकार आणि त्यांचा वापर करून केलेली कामे==
'''(प्रत्येक ओळीच्या शेवटाकडे असलेल्या दुव्यावरून त्या अधिकाराचा किती वापर मी केला आहे याची माहिती मिळेल)'''
:[[File:Wikipedia Rollbacker.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:Rollback|Rollbacker]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-03-24 - Present}} '''[[https://en.wikipedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on Enwiki]]'''
:[[File:Wikipedia Reviewer.svg|30px]] '''[[w:en:wikipedia:Reviewing pending changes|Pending Changes Reviewer]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-03-20 - Present}} '''[[https://en.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=review&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=|Reviews on Enwiki]]'''

:[[File:Wikipedia New page reviewer.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:New_pages_patrol/Reviewers|New Page Reviewer]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-03-24 - Present}} '''[[https://tools.wmflabs.org/apersonbot/afchistory/?user=QueerEcofeminist|Article for Creation reviews]]'''
:[[File:Wikimedia Cloud Services logo.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:Request an account|Account Creation Tool]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-04-12 - Present}} '''[[https://en.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=newusers&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;subtype=|Accounts Created on ACC]]'''
:[[File:Wikipedia Accountcreators.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:Account creator|Account Creator]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-06-03 - Present}} 
:[[File:Wikipedia Patroller.svg|30px]] '''[[c:Commons:Patrol|Patroller]], Wikimedia Commons''' {{fontcolor|grey|2019-05-02 - Present}} '''[[https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Log?type=patrol&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=|Pages/Edits Patrolled]]'''
:[[File:Commons File mover.svg|30px]] '''[[c:Commons:File renaming|File Mover]], Wikimedia Commons''' {{fontcolor|grey|2019-06-29 - Present}} '''[[https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Log?type=move&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=|Pages/Files Moved]]'''
:[[File:Commons Rollbacker.svg|30px]] '''[[c:Commons:Rollback|Rollback]], Wikimedia Commons''' {{fontcolor|grey|2019-07-10 - Present}}  '''[[https://commons.wikimedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on Commons]]'''
:[[File:Wikidata-rollbacker.svg|30px]] '''[[d:Wikidata:Rollbackers|Rollbacker]], Wikidata''' {{fontcolor|grey|2019-05-11 - Present}} '''[[https://www.wikidata.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on wikidata]]'''
:[[File:Wikipedia Rollbacker.svg|30px]] '''[[w:hi:विकिपीडिया:रोलबैक|Rollbacker]], Hindi Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-06-06 - Present}}  '''[[https://hi.wikipedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=विशेष%3Aयोगदान&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on hiwiki]]'''
:[[File:Meta-Wiki Patroller.png|30px]] '''[[m:Meta:Patrollers|Rollbacker + Patroller + Autopatrolled]], Meta Wiki''' {{fontcolor|grey|2019-07-23 - Present}}  '''[[https://meta.wikimedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on meta]]'''

== टीमवर्क बार्नस्टार ==
{| style=&quot;border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align:middle;&quot; |  {{#ifeq:alt|alt|[[चित्र:Team Barnstar Hires.png|100px]]|[[चित्र:Team Barnstar.png|100px]]}}
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''टीमवर्क बर्नस्टार'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | [[विकिपीडिया:सायटॉइड|सायटॉइड]] तयार करण्याकरिता आपल्या योगदानासाठी तुम्हाला हा बार्नस्टार देत आहे. [[सदस्य:Tiven2240|'''&lt;span style=&quot;background color: black; color: orange&quot;&gt;टाय&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color: blue&quot;&gt;वीन&lt;/span&gt;'''&lt;span style=&quot;color: green&quot;&gt;२२४०&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;[[सदस्य चर्चा:Tiven2240|&lt;span style=&quot;color: maroon&quot;&gt;माझ्याशी बोला&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt; १३:४०, १६ मार्च २०१८ (IST)
|}

==सदस्यचौकटी==
{{सदस्य चौकट विकिम्याऊ}}

-----

==माझी उपपाने== 
* [[सदस्य:Sureshkhole/todo|हे करायचे आहे]]
* [[सदस्य:Sureshkhole/धूळपाटी|धूळपाटी1]]
* [[सदस्य:Sureshkhole/सायटोईड धूळपाटी|सायटोईड माहिती]]
* [[सदस्य:Sureshkhole/नेहमी चुकणारे शब्द|नेहमी चुकणारे शब्द/ बदलायचे शब्द]] 
*मेटावरील [[metawiki:user:Sureshkhole/global.js|माझ्या उपपानावर स्थापित काही स्क्रिप्ट्स]], आपण या स्क्रिप्ट्सच्या माध्यमातून आपली संपादने आणखीन सोपी करू शकाल.

== प्रताधिकरभंगा विरुद्धचे काम ==

* [[विकिपीडिया:सदस्य योगदानाची प्रताधिकार भंगासाठी तपासणी|हा प्रकल्पच मराठीविकीवर होत असलेल्या प्रताधिकार भंगाविरुद्ध लढण्यासाठी सुरू केला.]] 
* प्रताधिकार भंगा विरुद्धचे धोरण
{{सदस्य माहिती अवजार पेटी}}

== संदर्भ आणि नोंदी ==

[[वर्ग:५००० पेक्षा जास्त संपादने केलेले सदस्य]]</text>
      <sha1>drg34y6z9899h906bxlyde456gemmfr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143777</id>
      <parentid>2143776</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T16:00:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>सुधारणा</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11811" xml:space="preserve">{{DISPLAYTITLE:&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;सदस्य:&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color:pink;&quot;&gt;Queer&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;Ecofeminist&lt;/span&gt;}}
{| style=&quot;background: #eee; text-align: center; border: 1px solid #aaa&quot; width=&quot;100%&quot; align=&quot;center&quot;
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/common.js|स्थानिकरित्या वसवलेल्या संहिता]]'''
|'''[[metawiki:user:QueerEcofeminist/global.js|वैश्विकरित्या वसवलेल्या संहिता]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/Script Localization for mrwiki|संहितांचे स्थानिकीकरण]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/धूळपाटी|धूळपाटी]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/todo|सध्या काम करत असलेल्या बाबी]]'''
|'''[[सदस्य:QueerEcofeminist/माझ्या चुका|चुका आणि त्यामधून मिळालेले प्रशिक्षण]]'''
|'''[[metawiki:user:QueerEcofeminist/Offlinewiki|माझे वास्तव जगातले काम]]'''
|}

'''मी वैश्विक माघारकार(ग्लोबल रोलबैकर), वैश्विक रिनेमर(सदस्य नावात बदल), मराठी विकिस्त्रोत प्रचालक+तोंडवळा प्रचालक, मराठी विकिपुस्तक प्रचालक, तसेच व्हीआरटी एजंट आहे(कॉमन्स परमिशन हाताळण्यासाठी). या संदर्भात कुणाला कोणत्याही अडचणी किंवा काही शंका असल्यास, मला माझ्या चर्चापानावर साद द्या. ''' 

: हा सदस्य विकिवर दिनांक {{Start date and years ago|2010|08|08}} पासून आहे. 
== विकिवर काम करताना काही वाक्ये सुचली ती येथे खाली नोंदवत आहे. ==

* चुक माझी असेल तर मी माफ़ी मागायला कमी करत नाही, पण चुक तुमची असेल तर. . . . &lt;ref&gt;काही वादा वादीमध्ये मला लक्षात आले की, आपल्या चुकां समजून घेण्याबद्दल अनास्था दाखवल्यास आपण अनेक नविन गोष्टी शिकण्याच्या मोठ्या संधी गमावतो. &lt;/ref&gt;
* संदर्भ द्या ! अगदी भांडताना सुद्धा !!!&lt;ref&gt;ही माझी सध्या सहीसुद्धा आहे, मी संदर्भांचा भूकेला आहे, साध्या संभाषणातही मी अचानक थांबवून कुठे ऐकलं हे? किंवा वाचलस? असं विचारू शकतो.  &lt;/ref&gt;
* जर नियम व्यवस्था सुधारण्याच्या आड येत असेल तर नियमच तोडा, पण पहिले व्यवस्था सुधारा !&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|date=2018-08-29|title=Wikipedia:Ignore all rules|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Ignore_all_rules&amp;oldid=857090564|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; 
*वैयक्तिक आरोप, दुषणे, शिव्या-शाप दुर्लक्षिले गेले पाहिजेत, तो पर्यंत जो पर्यंत ते प्रकल्पास नुकसान पोहोचवत नाहीत, त्यापुढे प्रचालक, प्रशासक, स्टीवर्ड, ट्रस्ट आणि सेफ्टी टिम अशी सरळ चढत्या क्रमाची साखळी हातात घ्यावी. अहमारीक विकिवरील ह्या ब्युरोक्रेट आणि प्रचालकाचे उदाहरण खूप प्रश्न उभे करणारे असले तरी खुप काही शिकवणारेही आहे. (Personal attacks, harassment, abusive language should be tolerated till the time it does not harm the wikimedia projects, and if it does we should follow the path till we stop those vandals.) &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_comment/Global_ban_for_Til_Eulenspiegel|शीर्षक=Requests for comment/Global ban for Til Eulenspiegel - Meta|संकेतस्थळ=meta.wikimedia.org|अॅक्सेसदिनांक=2019-02-24}}&lt;/ref&gt;

== विकिमिडीया प्रकल्पांवर मला असलेले अधिकार आणि त्यांचा वापर करून केलेली कामे==
'''(प्रत्येक ओळीच्या शेवटाकडे असलेल्या दुव्यावरून त्या अधिकाराचा किती वापर मी केला आहे याची माहिती मिळेल)'''
:[[File:Wikipedia Rollbacker.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:Rollback|Rollbacker]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-03-24 - Present}} '''[[https://en.wikipedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on Enwiki]]'''
:[[File:Wikipedia Reviewer.svg|30px]] '''[[w:en:wikipedia:Reviewing pending changes|Pending Changes Reviewer]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-03-20 - Present}} '''[[https://en.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=review&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=|Reviews on Enwiki]]'''

:[[File:Wikipedia New page reviewer.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:New_pages_patrol/Reviewers|New Page Reviewer]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-03-24 - Present}} '''[[https://tools.wmflabs.org/apersonbot/afchistory/?user=QueerEcofeminist|Article for Creation reviews]]'''
:[[File:Wikimedia Cloud Services logo.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:Request an account|Account Creation Tool]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-04-12 - Present}} '''[[https://en.wikipedia.org/wiki/Special:Log?type=newusers&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;subtype=|Accounts Created on ACC]]'''
:[[File:Wikipedia Accountcreators.svg|30px]] '''[[w:en:Wikipedia:Account creator|Account Creator]], English Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-06-03 - Present}} 
:[[File:Wikipedia Patroller.svg|30px]] '''[[c:Commons:Patrol|Patroller]], Wikimedia Commons''' {{fontcolor|grey|2019-05-02 - Present}} '''[[https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Log?type=patrol&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=|Pages/Edits Patrolled]]'''
:[[File:Commons File mover.svg|30px]] '''[[c:Commons:File renaming|File Mover]], Wikimedia Commons''' {{fontcolor|grey|2019-06-29 - Present}} '''[[https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Log?type=move&amp;user=QueerEcofeminist&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=|Pages/Files Moved]]'''
:[[File:Commons Rollbacker.svg|30px]] '''[[c:Commons:Rollback|Rollback]], Wikimedia Commons''' {{fontcolor|grey|2019-07-10 - Present}}  '''[[https://commons.wikimedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on Commons]]'''
:[[File:Wikidata-rollbacker.svg|30px]] '''[[d:Wikidata:Rollbackers|Rollbacker]], Wikidata''' {{fontcolor|grey|2019-05-11 - Present}} '''[[https://www.wikidata.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on wikidata]]'''
:[[File:Wikipedia Rollbacker.svg|30px]] '''[[w:hi:विकिपीडिया:रोलबैक|Rollbacker]], Hindi Wikipedia''' {{fontcolor|grey|2019-06-06 - Present}}  '''[[https://hi.wikipedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=विशेष%3Aयोगदान&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on hiwiki]]'''
:[[File:Meta-Wiki Patroller.png|30px]] '''[[m:Meta:Patrollers|Rollbacker + Patroller + Autopatrolled]], Meta Wiki''' {{fontcolor|grey|2019-07-23 - Present}}  '''[[https://meta.wikimedia.org/w/index.php?limit=50&amp;title=Special%3AContributions&amp;contribs=user&amp;target=QueerEcofeminist&amp;namespace=&amp;tagfilter=mw-rollback&amp;start=&amp;end=|Rollbacks on meta]]'''

== टीमवर्क बार्नस्टार ==
{| style=&quot;border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align:middle;&quot; |  {{#ifeq:alt|alt|[[चित्र:Team Barnstar Hires.png|100px]]|[[चित्र:Team Barnstar.png|100px]]}}
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''टीमवर्क बर्नस्टार'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | [[विकिपीडिया:सायटॉइड|सायटॉइड]] तयार करण्याकरिता आपल्या योगदानासाठी तुम्हाला हा बार्नस्टार देत आहे. [[सदस्य:Tiven2240|'''&lt;span style=&quot;background color: black; color: orange&quot;&gt;टाय&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color: blue&quot;&gt;वीन&lt;/span&gt;'''&lt;span style=&quot;color: green&quot;&gt;२२४०&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;[[सदस्य चर्चा:Tiven2240|&lt;span style=&quot;color: maroon&quot;&gt;माझ्याशी बोला&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt; १३:४०, १६ मार्च २०१८ (IST)
|}

==सदस्यचौकटी==
{{सदस्य चौकट विकिम्याऊ}}

-----

==माझी उपपाने== 
* [[सदस्य:Sureshkhole/todo|हे करायचे आहे]]
* [[सदस्य:Sureshkhole/धूळपाटी|धूळपाटी1]]
* [[सदस्य:Sureshkhole/सायटोईड धूळपाटी|सायटोईड माहिती]]
* [[सदस्य:Sureshkhole/नेहमी चुकणारे शब्द|नेहमी चुकणारे शब्द/ बदलायचे शब्द]] 
*मेटावरील [[metawiki:user:Sureshkhole/global.js|माझ्या उपपानावर स्थापित काही स्क्रिप्ट्स]], आपण या स्क्रिप्ट्सच्या माध्यमातून आपली संपादने आणखीन सोपी करू शकाल.

== प्रताधिकरभंगा विरुद्धचे काम ==

* [[विकिपीडिया:सदस्य योगदानाची प्रताधिकार भंगासाठी तपासणी|हा प्रकल्पच मराठीविकीवर होत असलेल्या प्रताधिकार भंगाविरुद्ध लढण्यासाठी सुरू केला.]] 
* प्रताधिकार भंगा विरुद्धचे धोरण
{{सदस्य माहिती अवजार पेटी}}

== संदर्भ आणि नोंदी ==

[[वर्ग:५००० पेक्षा जास्त संपादने केलेले सदस्य]]</text>
      <sha1>dr33q94k4t877m9od80dgkhvzzj7l4k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सुंता</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134193</id>
    <revision>
      <id>2143883</id>
      <parentid>1941074</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:41:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="690" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
[[File:Sünnət circumcision əməliyyatı.gif|thumb|सुंता]]
[[चित्र:Global Map of Male Circumcision Prevalence by Country.svg|इवलेसे|400x400अंश]]
'''सुंता''' [[मुस्लिम]] आणि [[ज्यू धर्म|ज्यू]] [[धर्म|धर्मातील]] एक [[विधी]] आहे. यात लहान मुलांच्या [[शिश्न|शिश्नावरील]] त्वचा (फोरस्किन) कापली जाते.

[[वर्ग:ज्यू धर्म]]
[[वर्ग:इस्लाम धर्म]]</text>
      <sha1>kfa2pftuvu5bb0w2sjs7mlyisnyvspl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हटकर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>139839</id>
    <revision>
      <id>2143773</id>
      <parentid>2143512</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:35:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:716:A8D9:18BE:E108:F442:3C98</ip>
      </contributor>
      <comment>स्मॉल</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13726" xml:space="preserve">{{विकिकरण}}
हटकर हा शब्द हट्टीकारा या कन्नड शब्दावरून आला आहे.

कानडी-मराठी शब्दकोशामधे हट्टी म्हणजे गाई-बैल असा अर्थ दिलेला अढळतो. हट्टीकारा म्हणजे गाईबैलांचा मालक. हटकर हे पशुपालक असले तरी चालुक्य, होयसळ राजघराण्यांचे सेनापती सैनिक हे हटकर असल्याचे उल्लेख कन्नड शिलालेखांमधे सापडतात. 
महाराष्ट्रात असलेले हटकर ही एक लढाऊ जमात आहे. परंपरेने लढाई करणे हा त्यांचा प्रमुख व्यवसाय होता. यातूनच त्यांच्यात अनेक मोठी सरदार घराणी उदयाला आल्याचे दिसते.  यांत सरदार धायगुडे, राजेपांढरे, बळंवतराव किताब असलेले देवकाते, राजे सरगर, मासाळ, हंडे इ. घराणी सापडतात यांत नेमाजी शिंदे या हटकर मराठी वीराने सर्वप्रथम नर्मदा नदी ओलांडली; त्याच काळात दामाजी थोरात हे एक पराक्रमी सरदार, तर त्यांचे सेनापती ग्यानाजी होडगिर हे होते. ते मूळ वाई रियासतीतील होते.

हटकरांना हट्टीकारा, बाराहट्टी, बरहट्टी, झेंडे, बंडगर, बंडे, बर्गी धनगर, बारगीर या ना्वांनीसुद्धा ओळखले जाते. आज हटकर जमातींमधील काही आडनावे- धरणे ,कारंडे, कोकरे,कोळगिर, कोळेकर, गडदे, गावडे, गोरड, होडगिर,धुळगंडे,भोरगिर,नरवटे,कर्ले, जानकर, थोरात, धायगुडे, देवकर, देशमुख, घुगरे, देवकाते, नरुटे ,पडळकर, पाटील, पांढरे, पुणेकर, पोले, भिसे, मसरक, माने, मार्कंड, मार्कडे, मासाळ, मेमाणे, मोरे, लवटे, लोखंडे, मस्के, वडकुते, वलेकर, वाघमारे, वाघमोडे, शिंगाडे, शिंदे, सरोदे, सरगर, सलगर, सापनर, सुरनर,राऊतराय,सूळ,  सोलणकर किंवा सोनवलकर, हंडे, हराळ, हस्के, हाके, होडबे, हापगुंडे वगैरे आहेत.. 

तसेच काही हटकरांना '''&lt;u&gt;पाटील&lt;/u&gt;''', राव, नाईक, &lt;u&gt;'''देशमुख'''&lt;/u&gt;, राजे या उपाध्या आहेत.

Captain Fitzgerald यांच्या मते उत्तर हिंदुस्थानातून १३ व्या आणि १४ व्या शतकात महाराष्ट्रात बारा कुळींचे लोक एकत्र आले आणि त्यांनी एक बारा-हट्टी गाव तयार केले. त्याला बाराहट्टीचा देश म्हणू लागले. 
सध्या या भागाला हिंगोली आणि आजूबाजूचा परिसर म्हणून ओळखले जाते, आणि यावरूनच पुढे हटकर असे नाव पडले.

&quot;१४ व्या शतकात जेव्हा निजाम दख्खनचा सुभेदार म्हणून आला होता त्याच काळात हटकरसुद्धा आले होते असे ते म्हणतात&quot;
सर्व हटकर जेव्हा कधी मोहिमेवर जातात तेव्हा हातात एक भाला आणि तलवार घेऊनच निघतात.त्यामुळे त्यांना बर्गी किंवा  बारगीरसुद्धा म्हटले जाते.
हटकरांचा स्वभाव हा हट्टी आणि भांडखोर आहे.

अकबराने 'ऐन-ए-अकबरी' नामक ग्रंथात हटकरांचा उल्लेख केला आहे, तो असा - &quot;हटकर हे स्वाभिमानी आहेत, ही राजपुतांची पराक्रमी आणि घमंडी प्रकारची जात आहे.  त्यांनी बाशीम (सध्याचे वाशीम) येथे सशस्त्र सेना तयार केली आहे त्यांच्याकडे १००० घोडदळ आणि ५००० पायदळ सैन्य आहे. त्यांनी आजूबाजूचे राज्य आणि किल्ले कबजात ठेवले आहेत. त्यांना धनगरपण म्हणतात पण ते राजपूत आहेत आणि हे खरे आहे.&quot;

हटकर जमात मुळातच लढवय्ये होती. ब्रिटिश काळात इसवी सन १८००-१८२० या काळात जमातीने नांदेड, परभणी व पैनगंगेच्या प्रदेशात धुमाकूळ घातला. हंसाजी नाईक हटकर हा त्यांचा नेता होता. त्यांनी नांदेड व वऱ्हाड मधील अनेक प्रमुख ठाणी आपल्या ताब्यात घेतली. त्यांचे ‘नोवा‘( जिल्हा .नांदेड) हे प्रमुख ठाणे होते. या ठाण्याला इंग्रजांनी ८ जानेवारी १८१९ रोजी वेढा घातला. तेव्हा किल्ल्यात एक महिना संघर्ष चालू होता. हंसाजी नाईक  यांनी एक महिना  ब्रिटिशांविरुद्ध झुंज दिली.

निजामाच्या राज्यात हटकरांचा दरारा होता. आणि ब्रिटिशांच्या काळात त्यांना सतत युद्धाला उभे राहणारे आणि बंड करण्यात कुख्यात आहेत, असेच समजले जाते. हटकरांमध्ये युद्धात छातीवर वार घेणे आणि शहीद होणे ही अभिमानाची गोष्ट समजली जाते. हटकरांमध्ये मिश्या कधी कापत नाहीत. मिश्या ठेवणाऱ्यांना मान दिला जातो. हटकर पुरुष हे शारीरिक दृष्ट्या धष्टपुष्ट, स्वतंत्र राहणारे, आणि स्वाभिमानी असतात. हटकरांना महाराष्ट्र सरकारने विमुक्त जमात वर्ग २(NT-C) प्रवर्गात समाविष्ट केले आहे. महाराष्ट्रात आल्यावर यांचा मुख्य व्यवसाय शेती होता. पण मूळचेच शूर असल्यामुळे यातील काही सैन्यात भरती झाले आणि काहींनी गावातील प्रशासनात सहभाग घेतला.

हटकरांचा ध्वज : हटकरांचा स्वतःचा वेगळा ध्वज असतो, निजामाच्या काळात हटकरांची संख्या अधिक होती. त्यांच्या लष्करी पेशाला शोभेल असा झेंडा त्यांच्याकडे असे, झेंड्याचा वरील भाग हा पिवळा असून खालच्या बाजूला तो लालसर रंगाचा असे. समाजातील कुठल्याही सामाजिक कार्यात, किंवा युद्धाच्या वेळी हटकर स्वतःचा झेंडा घेऊनच निघतात. इतिहासात अशाच प्रकारचे झेंडे दोन साम्राज्यांचे आहेत. एक म्हणजे दक्षिणेतील विजयनगरच्या साम्राज्यातील वडियार घराण्याचे म्हैसूरचे राज्य. त्यांचा झेंडा तंतोतंत असाच आहे. आणि दुसरे म्हणजे राजस्थान आणि पंजाब मधील भाटी राजपुतांच्या राज्याचे झेंडे. हे झेंडे रंगाने मिळते जुळते आहेत.महाराष्ट्रात धनगर समाजाचे दोन मुख्य प्रवाह आहेत असे सांगितले जाते त्यापैकी एक म्हणजेच हटकर होय. आज हटकर समाज शैक्षणिक व सामाजिक दृष्ट्या पुढारलेला असून विविध राजकीय व प्रशासकीय व्यक्ती समाजाने दिलेले आहेत. हटकर समाजा मध्ये उच्च साक्षरता दर असून आर्थिक दृष्ट्या हा गट सधन आहे.

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळातील हटकर सरदारांची नावे-
१. निम्बाजी पाटोळा 
२. हिरोजी शेळके
३. दादाजी काकडे 
४. बळवंतराव देवकाते 
५. व्यंकोजी खांडेकर 
६. अंगदोजी पांढरे
७. धनाजी शिंगाडा 
८. भवाणराव देवकाते 
९. बनाजी बिर्जे 
१०. येसाजी थोरात
११. संभाजी पांढरे 
१२. गोदाजी पांढरे 
१३. इन्द्राजी गोरड
१४. नाईकजी पांढरे  १५. ग्यानुजी होडगिर 
छत्रपती शिवाजी महाराजानंतर मराठे आणि औरंगजेब यांच्यात ज्या लढाया झाल्या त्यामधून प्रसिद्ध झालेली हटकर सरदारांची  घराणी-
१,देवकाते
२.बंडगर
३.शेंडगे 
४.कोळेकर
५. होडगिर
६.गोफणे
७. वाघमोडे
७. काळे
८. धायगुडे
९. शिंदे
१०. मासाळ
११. हजारे
१२.मदने
१३. खरात
१४. शेळके
१५. सलगर
१६. पुणेकर
१७. पाटोळे
१८. खताळ 
१९. माने
२०. फणसे
२१. टकले
२२. बारगळ
२३. शिंगाडे
२४. डांगे
२५. काकडे 
२६. गाढवे 
२७. महानवर 
२८. बरगे
२९. हाके
३०. रूपनवर
३१. गलांडे
३२. भानुसे 
३३.  सोलणकर किंवा सोनवलकर 
३४. बने 
३५. आगलावे
३६. वाघे 
३७. वाघमारे
३८. पांढरे  &lt;ref&gt;Ain-e-Akbari&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Washim District Wikipedia&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;People Of India :Maharashtra-Volume 2&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;The Castes and tribes of H.E.H. the Nizam’s Dominions – Volume 1&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;vijaydhankate.blogspot.in/2010/12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious -Volume&lt;/ref&gt;

{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:महाराष्ट्रामधील जाती]]</text>
      <sha1>0z4eh3dlz57112xqndfujz1x9cuvyx3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विसोबा खेचर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142258</id>
    <revision>
      <id>2143977</id>
      <parentid>2138647</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:46:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:54D6:2738:D81F:E27D:8CD:A486</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19984" xml:space="preserve">'''संत विसोबा खेचर''' 

हे [[ नामदेव|संत नामदेवांचे]] गुरू होते. शैवागमा वरती  'षट्स्थल' हा ग्रंथ व अनेक अभंग रचना विसोबा खेचर यांनी केलेल्या आहेत.

संत विसोबा खेचर हे मुळचे औरंगाबाद जिल्ह्यातील मुंगी पैठण गावचे नाईक किंवा सराफ. ते मुळ पांचाळ सुवर्णकार समाजातील होते. त्यांचे मुळ नाव विश्वनाथ महामुनी ( सोनार ) असे होते. विसा सोनार असा ही उल्लेख आढळतो. त्यांनी लिहिलेल्या षट्स्थळ वा षडूस्याथळी या शैवागम ग्रंथात स्वतः ते सांगतात आणि विश्व ब्राह्मण वा शैव ब्राह्मण व विश्वकर्मांचा आचार्य असल्याचा उल्लेख करतात. परंतु काही लोक त्यांना लिंगायत जंगम, ब्राह्मण, चाटी, शिंपी समाजाचे समजतात.

मुंगी गाव सोडून ते अलंकापुर ( आळंदी ) येथे  चाटीचा ( कपडे विकण्याचा ) व्यवसाय करू लागले. संत ज्ञानदेवांना मांडे भाजण्यासाठी मडके मिळू दिले नाही. संत ज्ञानदेवांचा अधिकार कळाल्यानंतर संत मुक्ताईंचा उपदेश घेऊन जुनाट शैव पीठ अमर्दकपुर म्हणजे आत्ताचे ज्योतिर्लिंग औंढे नागनाथ येथे वात्स्व्य करू लागले. याचं ठिकाणी संत नामदेवांना गुरू मंत्र दिला. शैव नाथ पंथातील नागनाथा वा चांगदेवा कडून जंगम दिक्षा, संत चांगदेवाकडून योग दिक्षा प्राप्त केल्या होत्या. ते मुळात शैव होते नंतर वारकरी संप्रदायाशी संबंध आला.

रा. चि. ढेरे यांनी विसोबा खेचर विरचित षट्‌स्थल  पुस्तकात विसोबा हे पांचाळांमधील सोनार समाजाचे होते असे दाखवून दिले आहे.

त्यासाठी त्यांनी शिल्पशास्त्र  या ग्रंथाचा आधार घेतला आहे. संत नामदेवांच्या अभंगातून उपलब्ध संदर्भाच्या आधारे असे म्हणता येते की बारा ज्योतिर्लिंगांच्या यादीतील आठवे प्रसिद्ध स्थान औंढ्या नागनाथ हे विसोबांचे मूळ गाव असावे. औंढ्या नागनाथ हे पंढरपूरापासून ३६६ किलोमीटर दूर हिंगोली जिल्ह्यात आहे. संत नामदेवांनी तिथे जाऊन विसोबांची भेट घेतली तेव्हा ते मंदिरातील शिवलिंगावर पाय ठेवून निवांत झोपले होते. त्यांना विचारल्यावर ते उत्तरले ‘जिथे देव नाही तिथे माझे पाय उचलून ठेव’. यावर विचार करताना नामदेवांना साक्षात्कार झाला, ‘देवाविण ठाव रिता कोठे’. या घटनेने डोळे उघडलेल्या नामदेवांना विसोबांनी सर्वव्यापी निर्गुण निराकार परमेश्वराची जाणीव करून दिली. त्यामुळेच नामदेवांनी आपल्या अनेक अभंगातून विसोबांचा कृतज्ञतापूर्वक उल्लेख केलेला आढळतो. पुढे ‘द्वादशीचे गावी जाहला उपदेश’ असे नामदेवांनी म्हटले आहे. द्वादशीचे गाव म्हणजे बार्शी होय. या बार्शी (जि. सोलापूर) येथे विसोबांची समाधी आहे. ही समाधी शके १२३१ (सन १३०९) मध्ये घेण्यात आली.

तेरावे शतक वारकरी संप्रदायातील आद्यसंत. महान योगी. 
खेचर हे आडनाव नव्हे. देह आकाशगमन करण्याइतका हलका, तरल करण्याची सिद्धी प्राप्त असलेला योगी म्हणजे खेचर. योगमार्गात खेचरी मुद्रेला विशेष महत्त्व असते. त्या टप्प्यावर पोहोचलेला, खेचरी विद्या प्राप्त असल्याने त्यांना खेचर हे उपाख्य प्राप्त झाले. खेचर म्हणजे गाढव, योगी, मुक्त पुरुष. या अर्थाने खेचर हे उपनाम मिळाले असावे.

विसोबांची ज्ञाती व व्यवसाय याबाबत मतभिन्नता आहे. 

संतचरित्रकार महिपतींच्या भक्तविजय ग्रंथात ते चाटी म्हणजे कापडव्यापार करणारे ब्राह्मण मानले आहेत.

आंबेजोगाई येथील दत्तसंप्रदायी कवी दासो दिगंबर यांच्या संतविजय ग्रंथात

विसोबा खेचर जाण | राहे मुंगीमाजी आपण | ख्रिस्तीचा उदीम करून | काळक्रमण करितसे |

असा उल्लेख आहे. ख्रिस्ती म्हणजे सावकारी करणारा व्यापारी. परंतु याबाबत विश्वसनीय माहिती हाती लागत नाही.

जेव्हा जेव्हा दुष्काळ पडत असते तेव्हा तेव्हा विसोबा सराफांच्या जवळ जे काही असेल ते दुष्काळपीड़ितांना वाटून देत. असे असूनही अनेक लोक भुकेने प्राण सोडत. विसोवांनी विचार केला की माझी एवढी पत आहे की मला कुणीही कर्ज देईल. का न कर्ज काढून भुकेल्यांचे पोट भरू? जेव्हा अकाल संपेल तेव्हा ते कर्ज फेडता येईल. त्यांच्या पत्नीलाही हा विचार पसंत पडला. विसोवांनी एका पठाणाकडून कर्ज घेतले, आणि त्यातून अन्न विकत घेऊन ते भुकेलेल्यांना वाटू लागले. कुणीतरी चुगली केली आणि पठाणाला विसोवा दिवाळखोर झाल्याची बातमी कळवली. पठाण बिथरला आणि त्याने विसोवा सराफांना सात दिवसाच्या आत कर्जाची परतफेड करायला सांगितले. मुसलमानी राजवटीत पठाणांचेच म्हणणॆे ऐकले जात असे, न्याय वगैरे काही नव्हता. विसोवा सराफांच्याकडे काहीच नव्हते, ते कुठून कर्ज फेडणार?

जेव्हा कर्ज चुकवण्याची काहीही व्यवस्था होऊ शकली नाही, तेव्हा पठाण विसोवा सराफांवर क्रूर अत्याचार करून त्यांना अपमानित करू लागला. विसोवांनी सर्व मुकाटपणे सहन केले. ते फक्त एवढेच सांगत की 'मी आपले कर्ज घेतले आहे, जेव्हा जमेल तेव्हा मी ते सव्याज फेडीन.'

विसोवा सराफांचे हाल पाहून विसोवांच्या मुनीमाने आपली सर्व स्थावर मालमत्ता विकून व जवळची सर्व पुंजी देऊन पठाणाचे कर्ज फेडले. त्यानंतर तो मुनीम विसोवा सराफांच्या साथीने परोपकार करू लागला आणि ईश्वर भक्तीत रममाण झाला.

महिपतबुवा ताहराबादकर यांनी विसोवा सराफांचे ओवीबद्ध चरित्र लिहिले आहे.

विसोबा खेचर लिखित शडूस्छळी (षट्‌स्थळ) ग्रंथाच्या हस्तलिखिताचा शोध ज्येष्ठ संशोधन रा.चि.ढेरे यांना सासवड येथील सोपानदेव समाधी मंदिरातील कागदपत्रांच्या गठोळ्यात १९६९ मध्ये लागला. या ग्रंथात विसोबा खेचरांची गुरुपरंपरा आदिनाथ – मत्येंद्रनाथ – गोरक्षनाथ – मुक्ताई – चांगा वटेश्र्वर – कृष्णनाथ (रामकृष्णनाथ) – खेचर विसा अशी आलेली आहे. या परंपरेतील मुक्ताई म्हणजे ज्ञानेश्वरभगिनी मुक्ताबाई नव्हे. या ६७७ ओवीसंख्या व तीन अध्याय (विभाग) असलेल्या ग्रंथात वीरशैव तत्त्वज्ञानाचे दर्शन घडते. त्यामुळे वीरशैव लिंगायतांमध्ये या ग्रंथाला महत्त्व आहे.

श्री नामदेव महाराज गाथामध्ये विसोबांचे दोन अभंग आढळतात. विसोबा- नामदेवांचे नाते गुरुशिष्यापेक्षा सख्यत्वाचे / मित्रत्वाचे अधिक असल्याचे जाणवते. जरी नामदेवांनी विसोबांचा काही अभंगात आदरपूर्वक गुरू म्हणून उल्लेख केला असला, तरी त्यांनी विसोबांचा योगमार्ग स्वीकारलेला नाही. उलट विसोबाच पुढे वारकरी संप्रदायाचा एक भाग झालेले आढळतात.

विसोबा खेचर आणि नामदेव यांची भेट

पंढरपूर तालुक्यातील कोर्टी येथील श्री सप्तकोटेश्वर मंदिरातील शिवपिंडी संत नामदेव महाराज यांची भेट झाली काही ठिकाणी औंढा नागनाथ या ठिकाणी सांगतात. पांडुरंगाच्या सांगण्याप्रमाणे नामदेव महाराज विसोबा खेचर यांना भेटण्यासाठी गेले. ते एका ज्योतिर्लिंग मंदिरात त्यांचे सद्गुरू विसोबा खेचर पाय पसरून बसले होते. त्यांची अवस्था स्वीकार वृद्ध पुरुषाप्रमाणे होती. ज्यांच्या अंगाला ठिकाणी जखमा झाल्या होत्या आणि त्यातून पू वाहत होता. त्यांच्या अंगावर असलेल्या सर्व जखमां वरून माशा फिरत होत्या. तसेच त्यांच्या अंगातून दुर्गंधी सुटली होती. पायात तेलाने मढवलेल्या वाहना असून शंकराच्या पिंडीवर त्यांनी आपले चरण ठेवले होते. आपल्या भावी सद्गुरूंची अशी दुरावस्था पाहून नामदेव महाराजांना खूप दुःख झाले; पण संत विसोबा खेचर नाटकच करत होते. हे नामदेव महाराजांना माहीत नव्हते. नामदेव महाराज संत विसोबा यांच्यापाशी गेले आणि म्हणाले अहो तुम्ही शंकराच्या पिंडीवर पाय ठेवून बसला आहात.

चला, उठून बसा नीट त्यावर संत विसोबा खेचर नामदेव महाराजांना म्हणाले, “बाबारे काय करू? इतका देह क्षीण झाला आहे कि मी हलू शकत नाही. ती वात्रट मुला आली आणि त्यांनी माझे पाय धरले व पिंडीवर नेऊन ठेवले. पाय हलवायचे सुद्धा त्राण उरले नाहीत. त्यामुळे तूच आता माझ्यावर कृपा कर आणि जिथे पिंडी नाही तिथे माझे पाय उचलून ठेव. नामदेव महाराजांना त्यांचे बोलणे स्वभाविक वाटले आणि त्यांनी त्यांचे चरण उचलून बाजूला केले. तर तिथे पुन्हा पिंडी तयार झाली.

ज्या दिशेने पाय हलवावीत त्या दिशेने पिंड निर्माण होत असे. हा सर्व चमत्कार पाहून नामदेव महाराज आश्चर्यचकित झाले. श्री सप्तकोटेश्वर मंदिराच्या परिसरात असलेल्या या शिवपिंड म्हणजे नामदेव महाराजांना संत विसोबा नि ईश्वर सर्वत्र असल्याची अनुभूती दिल्याचे पवित्र स्थान आहे. जेव्हा नामदेव महाराजांनी आश्चर्याने विसोबाकडे पाहिले, तेव्हा त्यांच्या शरीराची सर्व दुर्गंधी नाहीशी झाली होती. अगदी तप्त मुद्रांकित ब्राह्मण असे एकदम तेजस्वी शरीर नामदेव महाराजांना दिसले.

संत विसोबा यांनी नामदेव महाराजांच्या मस्तकावर हात ठेवला. त्यावेळी नामदेव महाराजांना सगळीकडे पांडुरंग पांडुरंग दिसायला लागले. पांडुरंगांनी सांगितल्याप्रमाणे खरोखर हे अधिकारी पुरुष आहेत. याची खात्री पटताच नामदेव महाराजांनी ताबडतोब संत विसोबा यांचे चरण धरले आणि त्यांच्या चरणावर मस्तक ठेवून त्यांना वंदन केले.

श्री नामदेव महाराज गाथेमध्ये विषयांचे दोन अभंग आपल्याला पहायला मिळतात. विसोबा नामदेवांचे नाते गुरू शिक्षणापेक्षा सदस्यत्वाचे, मित्रत्वाचे अधिक असल्याचे जाणवते. जरी नामदेवांनी काही अभंगात आदरपूर्वक गुरू म्हणून उल्लेख केला असला तरी त्यांनी विसोबांचा योग्य मार्ग स्वीकारलेला नाही. उलट विसोबा पुढे वारकरी संप्रदायाचा एक भाग झालेले आपल्याला आढळतात.


{{वारकरी संप्रदाय}}
[[वर्ग:वारकरी संत]]
[[वर्ग:वारकरी संप्रदायातील व्यक्ती]]</text>
      <sha1>pqlsxx3pl652njljmyjl7h2ho23o4p7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सोळावी लोकसभा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158765</id>
    <revision>
      <id>2143876</id>
      <parentid>1725548</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:34:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नेते</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1770" xml:space="preserve">{{भारतामधील राजकारण}}
'''[[भारत]]ाची सोळावी (१६ वी) [[लोकसभा]]''' जून [[इ.स. २०१४|२०१४]] ते जून [[इ.स. २०१९|२०१९]] दरम्यान सत्तेवर होती. [[२०१४ लोकसभा निवडणुका]]ंद्वारे ह्या लोकसभेची निवड केली गेली. 

[[File:House of the People, India, 2014.svg|thumb|300px|right|सोळाव्या लोकसभेतील पक्षनिहाय सदस्यबल]]
* '''[[लोकसभा अध्यक्ष|अध्यक्ष]]:''' [[सुमित्रा महाजन]], [[भारतीय जनता पक्ष]]
* '''[[लोकसभा उपाध्यक्ष|उपाध्यक्ष]]:''' [[एम. थंबीदुरै]], [[एआयएडीएमके]]
* '''[[लोकसभेचे मुख्य सचिव|मुख्य सचिव]]:''' [[स्नेहलता श्रीवास्तव]]
* '''[[लोकसभा नेते|सभानेता]]:''' [[नरेंद्र मोदी]], [[भारतीय जनता पक्ष]]
* '''[[लोकसभा विरोधी पक्ष नेते|विरोधी पक्ष नेता]]:''' कोणत्याही पक्षाला १०%पेक्षा अधिक जागा न मिळाल्याने रिकामे

==सदस्य==
*[[१६ व्या लोकसभेचे सदस्य]]

{{भारतीय संसद}}

[[वर्ग:लोकसभा]]
[[वर्ग:१६ वी लोकसभा| ]]</text>
      <sha1>j0w83incw8h1pcy6dxvmw8scfhmeqyi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मेंडेलचे आनुवंशिकतेचे नियम</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160649</id>
    <revision>
      <id>2143882</id>
      <parentid>2017279</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:40:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="773" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
'''मेंडेलचे आनुवंशिकतेचे नियम''' [[ग्रेगोर मेंडेल]] या [[ऑस्ट्रिया|ऑस्ट्रियन]] वनस्पतिशास्त्रज्ञाने [[वाटाणे|वाटाण्यांच्या]] रोपांवर आणि वाटाण्यांवर केलेल्या प्रयोगातून शोधलेले नियम आहेत. मेंडेलने हे प्रयोग १८६५-६६ दरम्यान केले होते.

[[वर्ग:जीवशास्त्र]]
[[वर्ग:उत्क्रांतिवाद]]</text>
      <sha1>o41nk8ecqqpdzqbs0edppuel3s7c8vc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कालविवेक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>161215</id>
    <revision>
      <id>2143851</id>
      <parentid>1307398</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:29:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:ग्रंथ]]; नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="212" xml:space="preserve">'''कालविवेक''' [[शूलपाणी]]ने रचलेला प्राचीन [[संस्कृत]] ग्रंथ आहे.

[[वर्ग:संस्कृत ग्रंथ]]</text>
      <sha1>lymdmg84hc32t0fw1ocr48flhmz8vjx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कुणबी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>161598</id>
    <revision>
      <id>2143824</id>
      <parentid>2134367</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:59:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:1B88:7DD3:1:2:39E5:7C45</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4746" xml:space="preserve">'''कुणबी''' ही महाराष्ट्रातील एक जात आहे. या समाजातील लोक प्रामुख्याने [[शेती]]चा व्यवसाय करतात.&lt;ref&gt;[http://maharashtratimes.indiatimes.com/rssarticleshow/3460329.cms. It is a snapshot of the page as it appeared on 6 Jun 2009 13:15:06 GMT]&lt;/ref&gt; [[ठाणे]], [[पालघर]], [[रायगड]], [[रत्‍नागिरी]] अमरावती,अकोला,यवतमाळ,बुलढाणा,तसेच[[विदर्भ]]ात मोठ्या संख्येने हा समाज आहे. महाराष्ट्रात या समाजाचे एकूण प्रमाण सुमारे १५% असून तो [[इतर मागास वर्ग]] (ओबीसी) या प्रवर्गात मोडतो. 

कुणबी लोकांची [[कुणबी बोलीभाषा]] असून ती वेगवेगळ्या प्रदेशात वेगवेगळी बोलली जात असली तरी त्या भाषेमध्ये येणारे विशिष्ट काही शब्द, गाणी, चाली-रीती, म्हणी, संदर्भ हे फक्त त्याचं बोलीभाषेमध्ये दिसून येत असून त्याद्वारे कुणबीयांची संस्कृती दिसते. - कुणबी, कणबी किंवा कुळंबी अशींहि या जातीचीं नांवें आढळतात. मनुस्मृतींच्या ७ व्या अध्यायांत ११९ वा श्लोक व त्यावरील कुल्लूकाची व्याख्या यांच्या आधारें कुळंबी यांची फोड पुढीलप्रमाणें होते. एकेक नांगरास सहा बैल लागतात याला षड्ग व नांगर म्हणतात. अशा दोन नांगरांनीं जेवढी जमीन वाहिली जाईल तेवढील कूल अशी संज्ञा आहे. यावरून कूल हा शब्द मनुसंहितेपासून भारतवर्षांत प्रचलित आहे. या कूल शब्दाचा उच्चार मराठींत आदेशप्रक्रियान्वयें कूळ असा होतो. एका कुळाचा म्हणजे १२ बैलांनीं वाहिलेल्या जमीनीचा जो कर्ता त्यांचें नांव कुळपति. कुळपति-कुळवइ-कुळवी- कुणबी असा हा शब्द बनला असावा. पूर्वी कुणबी ही जात नव्हती तर नुसता धंदा होता. तो सध्यां जात झाला आहे. जात वेगळी असली तरी समाजात &quot;तिरली कुणबी व मराठा&quot; विवाह आंतरजातीय मानला जात नाही.मुळात फक्त शेती करीत असल्याने प्राकृत भाषेत या लोकांना कुणबी संबोधले आहे. खरे तर कुणबी आणि मराठा ही एकच जात असून बहुतांश कुणबी लोक हे जातीने मराठा किंवा मराठा कुणबी आहेत.शिवाय देशमुख,पाटील,या पदव्या सुद्धा काही प्रचलित आहेत.

==हे सुद्धा पाहा==
* [[हेंद्रे पाटील]]

==बाह्य दुवे==
* [http://marathi-unlimited.in/2011/12/who-is-the-kunbi-samaj/ कुणबी कोण होते?]
* [http://kunbisamaj.com/Introduction.php  कुणबी समाज का परिचय]
* [http://myblog-prahaar.blogspot.in/2011/09/blog-post_9782.html  &quot;कुणबी&quot; म्हणजे नेमकं काय ?]

===संदर्भ===
&lt;references/&gt;

[[वर्ग:हिंदू धर्मामधील जाती]]
[[वर्ग:महाराष्ट्रामधील जाती]]
[[वर्ग:मराठी समाज]]</text>
      <sha1>2mlda8202ma8ariicnkpjg1ykg2sc1q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्राजक्ता माळी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164763</id>
    <revision>
      <id>2143952</id>
      <parentid>2109836</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:43:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:503E:87C5:DCC3:DBAB:B5BF:B70D</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14181" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अभिनेता
| पार्श्वभूमी_रंग = 
| नाव = प्राजक्ता माळी
| चित्र =
| चित्र_रुंदी = 220px
| चित्र_शीर्षक =प्राजक्ता माळी
| पूर्ण_नाव = 
| जन्म_दिनांक = {{जन्म_दिनांक_आणि_वय|1989|8|8}}&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत | दुवा = http://marathistars.com/actress/prajakta-mali-marathi-actress-photos-biography/ | title = Prajakta Mali Marathi Actress Photos Biography}}&lt;/ref&gt;
| जन्म_स्थान = [[बँकॉक]], थायलँड
| मृत्यू_दिनांक = 
| मृत्यू_स्थान = 
| इतर_नावे = 
| कार्यक्षेत्र = अभिनय 
| राष्ट्रीयत्व ={{ध्वजचिन्ह|भारत}} [[भारत|भारतीय]]
| भाषा = मराठी
| कारकीर्द_काळ = 
| प्रमुख_नाटके = 
| प्रमुख_चित्रपट = 
| प्रमुख_दूरचित्रवाणी_कार्यक्रम = [[जुळून येती रेशीमगाठी]]
| पुरस्कार = 
| वडील_नाव = 
| आई_नाव = 
| पती_नाव = 
| पत्नी_नाव = 
| अपत्ये = 
| संकेतस्थळ = 
| तळटिपा = 
}}
'''प्राजक्ता माळी''' (जन्म : ८ ऑगस्ट १९८९) ही एक [[भारत]]ीय अभिनेत्री आहे. प्राजक्ता प्रामुख्याने [[मराठी भाषा|मराठी]] भाषिक [[मराठी चित्रपट|चित्रपटांमध्ये]] आणि दूरचित्रवाणी मालिकांमध्ये काम करते.

== कारकीर्द ==
प्राजक्ता २०११ मध्ये मराठी टेलिव्हिजन [[स्टार प्रवाह]] शो &quot;सुवासिनी&quot; मध्ये दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://marathimovieworld.com/interviews/prajakta-mali-interview.php|title=सुवासिनी मालिकेत प्राजक्ता माळी|website=marathimovieworld|date=June 2013}}&lt;/ref&gt; ती नंतर २०१३ मध्ये [[झी मराठी]]च्या शो [[जुळून येती रेशीमगाठी]] मध्ये मेघना देसाईची भूमिका करताना दिसली.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=जुळुन यती रेशीमगाठीचे पुन्हा प्रसारण सुरू झाले, प्राजक्ता माळी या मालिकेबद्दल सामायिक करतात - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-shares-happiness-about-re-telecast-of-julun-yeti-reshimgathi/articleshow/77239322.cms|access-date=2020-07-29|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
2013 मध्ये [[केदार शिंदे]]च्या &quot;खो-खो&quot; या मराठी वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रपटातही ती दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी 'खो खो' मधील पदार्पणाबद्दल उत्साहित आहे - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/entertainment/regional/marathi/prajakta-mali-excited-about-her-debut-in-kho-kho/videoshow/19990382.cms?from=mdr|access-date=2013-05-10|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;


२०१४ मध्ये, तिने [[राजेश शृंगारपुरे]] अभिनीत मराठी चित्रपट संघर्ष मध्ये बिजलीची भूमिका केली होती. पुढे, २०१७ मध्ये ती [[हंपी]] मध्ये [[सोनाली कुलकर्णी]] सोबत गिरीजा म्हणून दिसली होती. ती सप्टेंबर २०१७ च्या पार्टी चित्रपटात [[सुव्रत जोशी]] सोबत दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी: 'हंपी' ते 'संघर्ष', अभिनेत्रीचे पाच सर्वात आनंददायक चित्रपट - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/happy-birthday-prajakta-mali-hampi-to-sangharsh-five-most-enjoyable-films-of-the-actress/photostory/77427055.cms|access-date=2020-08-08|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
तिने २०१८ पासून [[सोनी मराठी]] साठी मराठी टेलिव्हिजन शो आणि २०२० मध्ये [[झी मराठी]] साठी मस्त महाराष्ट्र ट्रॅव्हल शो होस्ट केला.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी पुन्हा एकदा महाराष्ट्राची हस्या जत्रा निवेदन करण्यासाठी उत्साहित आहे - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-excited-to-host-maharashtrachi-hasya-jatra-once-again/articleshow/76156780.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-wraps-up-the-shoot-of-her-travel-show-mast-maharashtra/articleshow/79507495.cms|title=प्राजक्ता माळीने तिच्या ट्रॅव्हल शो 'मस्त महाराष्ट्र'चे शूट पूर्ण केले|website=Times of india|access-date=2020-12-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.zee5.com/zee5news/masta-maharashtra-heres-why-prajakta-mali-is-the-perfect-choice-to-host-the-travel-show-2|title=मस्त महाराष्ट्र: ट्रॅव्हल शो होस्ट करण्यासाठी प्राजक्ता माळी ही योग्य निवड का आहे|website=Zee5|access-date=2020-07-04}}&lt;/ref&gt;

=== चित्रपट===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;
! वर्ष
! चित्रपट
! भूमिका
! भाषा
! टीपा
! संदर्भ
|-
| २०१३
|''खो - खो''
|सुमन
|मराठी
| 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Kho Kho (2013) Cast - Actor, Actress, Director, Producer, Music Director|url=https://www.cinestaan.com/movies/kho-kho-21188/cast-crew|access-date=2021-01-28|website=Cinestaan}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१४
|''संघर्ष''
|बिजली
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-11-29|title=मल्टीस्टारर 'संघर्ष'चा फस्ट लूक लाँच, बघा PICS|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/article/BOL-sangharsh-first-look-launched-4449075-PHO.html|access-date=2021-01-28|website=Divya Marathi}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१७
|''हंपी''
|गिरिजा
|मराठी
| 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Hampi' clocks a year: Prajakta Mali releases special teaser of song 'Marugelara' - The Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/hampi-clocks-a-year-prajakta-mali-releases-special-teaser-of-song-marugelara/articleshow/66668050.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१८
|''[[आणि... डॉ. काशिनाथ घाणेकर]]''
|आशा काळे
|मराठी
|'गोमू संगतीनं' गाण्यात विशेष भूमिका
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2018-10-26|title=डॉ. काशिनाथ घाणेकर : गोमू संगतीनं.. गाण्याची जादू पुन्हा अनुभवा!|url=https://www.loksatta.com/manoranjan-news/dr-kashinath-ghanekar-subodh-bhave-prajakta-mali-new-song-gomu-sangatine-1779054/|access-date=2021-01-28|website=[[लोकसत्ता]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१८
|''पार्टी''
|अर्पिता
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2018-08-27|title=रसिकांनाही चढणार 'मैत्रीचा हँँगओव्हर',प्राजक्ता माळीची 'पार्टी' रसिकांच्या भेटीला|url=https://www.lokmat.com/marathi-cinema/prajakta-mali-new-marathi-movie-party-releasing-7th-september-2018/|access-date=2021-01-28|website=[[लोकमत]]}}&lt;/ref&gt; 
|-
| २०१९
|''[[डोक्याला शॉट]]''
|सुब्बुलक्ष्मी
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=''Dokyala Shot'': Survat Joshi and Prajakta Mali starrer is a complete laugh riot - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/dokyala-shot-trailer-survat-joshi-and-prajakta-mali-starrer-is-a-complete-laugh-riot/articleshow/67884252.cms|access-date=2019-02-07|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|- 
| २०२१
|''लॉकडाऊन''
|
|मराठी
|प्रदर्शित होणे बाकी
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Luck Down': Prajakta Mali Celebrates The Wrap Of Her New Project Alongside Ankush Chaudhari|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/luck-down-prajakta-mali-celebrates-the-wrap-of-her-new-project-alongside-ankush-chaudhari/5fe31b8890c45f1dda8ed2eb|access-date=2020-11-23|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;
|- 
| २०२१
|''वाय''
|
| मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Y': Prajakta Mali Starrer Film 'Y' Reaches Pune International Film Festival (PIFF) in 2020 After Mumbai Film Festival (MAMI) in 2019|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/prajakta-mali-starrer-film-y-reaches-pune-international-film-festival-piff-in-2020-after-mumbai-film-festival-mami-in-2019/5e1ef706d996471ad814e458|access-date=2020-01-15|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Luck Down': Prajakta Mali Celebrates The Wrap Of Her New Project Alongside Ankush Chaudhari|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/luck-down-prajakta-mali-celebrates-the-wrap-of-her-new-project-alongside-ankush-chaudhari/5fe31b8890c45f1dda8ed2eb|access-date=2020-11-23|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

=== मालिका ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc;&quot;
! वर्ष
! मालिका
! भूमिका
! वाहिनी
! संदर्भ
|-
| २०११-१२
|''सुवासिनी''
|सावित्री
|[[स्टार प्रवाह]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Suvasini' enabled me to find role in 'Kho Kho'|url=https://marathimovieworld.com/interviews/prajakta-mali-interview.php|url-status=live|access-date=2021-01-28|website=marathimovieworld|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३
|''एका पेक्षा एक - अप्सरा आली''
|स्पर्धक
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Y': Eka Peksha Ek Apsara Aali September 17, 2013|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qa9tl1Mwxw0&amp;ab_channel=ZeeMarathi|access-date=2013-09-18|website=youtube}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३-२०१५
|''[[जुळून येती रेशीमगाठी]]''
|मेघना देसाई
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Re-telecast of Julun Yeti Reshimgathi begins, Prajakta Mali shares about the serial - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-shares-happiness-about-re-telecast-of-julun-yeti-reshimgathi/articleshow/77239322.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१७
|''[[नकटीच्या लग्नाला यायचं हं]]'' 
|नुपूर देशपांडे
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2017-01-18|title=मेघना झाली नुपूर, वाचा 'नकटीच्या लग्नाला...'मध्ये मेन लीड साकारणा-या प्राजक्ताविषयी A to Z|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/BOL-MB-marathi-actress-prajakta-mali-in-new-marathi-serial-naktichya-lagnala-yaycha-ha-5507965-PHO.html|access-date=2021-01-28|website=Divya Marathi}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://www.loksatta.com/photo-news/manoranjan/1383920/naktichya-lagnala-yaycha-ha-new-serial-on-zee-marathi/&lt;/ref&gt;
|-
|२०१८ - चालू
|''[[महाराष्ट्राची हास्य जत्रा]]''
|निवेदक
|[[सोनी मराठी]]
|
|-
|२०२०
|''मस्त महाराष्ट्र''
|निवेदक
|[[झी मराठी]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Maharashtrachi Hasya Jatra' fame Prajakta Mali to host upcoming travel show 'Mast Maharashtra' - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/maharashtrachi-hasya-jatra-fame-prajakta-mali-to-host-upcoming-travel-show-mast-maharashtra/articleshow/76710367.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

==संदर्भ व नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
*{{IMDb name|2983727}}

{{DEFAULTSORT:माळी, प्राजक्ता}}
[[वर्ग:मराठी अभिनेत्री]]
[[वर्ग:मराठी चित्रपट अभिनेत्री]]</text>
      <sha1>az7f00ykd0ucil1gq2anf3ctdmbkd1t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143953</id>
      <parentid>2143952</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:45:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:503E:87C5:DCC3:DBAB:B5BF:B70D</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14179" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अभिनेता
| पार्श्वभूमी_रंग = 
| नाव = प्राजक्ता माळी
| चित्र =
| चित्र_रुंदी = 220px
| चित्र_शीर्षक =प्राजक्ता माळी
| पूर्ण_नाव = 
| जन्म_दिनांक = {{जन्म_दिनांक_आणि_वय|1989|8|8}}&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत | दुवा = http://marathistars.com/actress/prajakta-mali-marathi-actress-photos-biography/ | title = Prajakta Mali Marathi Actress Photos Biography}}&lt;/ref&gt;
| जन्म_स्थान = बेलगाव बार्शी
| मृत्यू_दिनांक = 
| मृत्यू_स्थान = 
| इतर_नावे = 
| कार्यक्षेत्र = अभिनय 
| राष्ट्रीयत्व ={{ध्वजचिन्ह|भारत}} [[भारत|भारतीय]]
| भाषा = मराठी
| कारकीर्द_काळ = 
| प्रमुख_नाटके = 
| प्रमुख_चित्रपट = 
| प्रमुख_दूरचित्रवाणी_कार्यक्रम = [[जुळून येती रेशीमगाठी]]
| पुरस्कार = 
| वडील_नाव = 
| आई_नाव = 
| पती_नाव = 
| पत्नी_नाव = 
| अपत्ये = 
| संकेतस्थळ = 
| तळटिपा = 
}}
'''प्राजक्ता माळी''' (जन्म : ८ ऑगस्ट १९८९) ही एक [[भारत]]ीय अभिनेत्री आहे. प्राजक्ता प्रामुख्याने [[मराठी भाषा|मराठी]] भाषिक [[मराठी चित्रपट|चित्रपटांमध्ये]] आणि दूरचित्रवाणी मालिकांमध्ये काम करते.

== कारकीर्द ==
प्राजक्ता २०११ मध्ये मराठी टेलिव्हिजन [[स्टार प्रवाह]] शो &quot;सुवासिनी&quot; मध्ये दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://marathimovieworld.com/interviews/prajakta-mali-interview.php|title=सुवासिनी मालिकेत प्राजक्ता माळी|website=marathimovieworld|date=June 2013}}&lt;/ref&gt; ती नंतर २०१३ मध्ये [[झी मराठी]]च्या शो [[जुळून येती रेशीमगाठी]] मध्ये मेघना देसाईची भूमिका करताना दिसली.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=जुळुन यती रेशीमगाठीचे पुन्हा प्रसारण सुरू झाले, प्राजक्ता माळी या मालिकेबद्दल सामायिक करतात - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-shares-happiness-about-re-telecast-of-julun-yeti-reshimgathi/articleshow/77239322.cms|access-date=2020-07-29|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
2013 मध्ये [[केदार शिंदे]]च्या &quot;खो-खो&quot; या मराठी वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रपटातही ती दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी 'खो खो' मधील पदार्पणाबद्दल उत्साहित आहे - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/entertainment/regional/marathi/prajakta-mali-excited-about-her-debut-in-kho-kho/videoshow/19990382.cms?from=mdr|access-date=2013-05-10|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;


२०१४ मध्ये, तिने [[राजेश शृंगारपुरे]] अभिनीत मराठी चित्रपट संघर्ष मध्ये बिजलीची भूमिका केली होती. पुढे, २०१७ मध्ये ती [[हंपी]] मध्ये [[सोनाली कुलकर्णी]] सोबत गिरीजा म्हणून दिसली होती. ती सप्टेंबर २०१७ च्या पार्टी चित्रपटात [[सुव्रत जोशी]] सोबत दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी: 'हंपी' ते 'संघर्ष', अभिनेत्रीचे पाच सर्वात आनंददायक चित्रपट - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/happy-birthday-prajakta-mali-hampi-to-sangharsh-five-most-enjoyable-films-of-the-actress/photostory/77427055.cms|access-date=2020-08-08|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
तिने २०१८ पासून [[सोनी मराठी]] साठी मराठी टेलिव्हिजन शो आणि २०२० मध्ये [[झी मराठी]] साठी मस्त महाराष्ट्र ट्रॅव्हल शो होस्ट केला.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी पुन्हा एकदा महाराष्ट्राची हस्या जत्रा निवेदन करण्यासाठी उत्साहित आहे - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-excited-to-host-maharashtrachi-hasya-jatra-once-again/articleshow/76156780.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-wraps-up-the-shoot-of-her-travel-show-mast-maharashtra/articleshow/79507495.cms|title=प्राजक्ता माळीने तिच्या ट्रॅव्हल शो 'मस्त महाराष्ट्र'चे शूट पूर्ण केले|website=Times of india|access-date=2020-12-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.zee5.com/zee5news/masta-maharashtra-heres-why-prajakta-mali-is-the-perfect-choice-to-host-the-travel-show-2|title=मस्त महाराष्ट्र: ट्रॅव्हल शो होस्ट करण्यासाठी प्राजक्ता माळी ही योग्य निवड का आहे|website=Zee5|access-date=2020-07-04}}&lt;/ref&gt;

=== चित्रपट===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;
! वर्ष
! चित्रपट
! भूमिका
! भाषा
! टीपा
! संदर्भ
|-
| २०१३
|''खो - खो''
|सुमन
|मराठी
| 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Kho Kho (2013) Cast - Actor, Actress, Director, Producer, Music Director|url=https://www.cinestaan.com/movies/kho-kho-21188/cast-crew|access-date=2021-01-28|website=Cinestaan}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१४
|''संघर्ष''
|बिजली
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-11-29|title=मल्टीस्टारर 'संघर्ष'चा फस्ट लूक लाँच, बघा PICS|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/article/BOL-sangharsh-first-look-launched-4449075-PHO.html|access-date=2021-01-28|website=Divya Marathi}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१७
|''हंपी''
|गिरिजा
|मराठी
| 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Hampi' clocks a year: Prajakta Mali releases special teaser of song 'Marugelara' - The Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/hampi-clocks-a-year-prajakta-mali-releases-special-teaser-of-song-marugelara/articleshow/66668050.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१८
|''[[आणि... डॉ. काशिनाथ घाणेकर]]''
|आशा काळे
|मराठी
|'गोमू संगतीनं' गाण्यात विशेष भूमिका
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2018-10-26|title=डॉ. काशिनाथ घाणेकर : गोमू संगतीनं.. गाण्याची जादू पुन्हा अनुभवा!|url=https://www.loksatta.com/manoranjan-news/dr-kashinath-ghanekar-subodh-bhave-prajakta-mali-new-song-gomu-sangatine-1779054/|access-date=2021-01-28|website=[[लोकसत्ता]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१८
|''पार्टी''
|अर्पिता
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2018-08-27|title=रसिकांनाही चढणार 'मैत्रीचा हँँगओव्हर',प्राजक्ता माळीची 'पार्टी' रसिकांच्या भेटीला|url=https://www.lokmat.com/marathi-cinema/prajakta-mali-new-marathi-movie-party-releasing-7th-september-2018/|access-date=2021-01-28|website=[[लोकमत]]}}&lt;/ref&gt; 
|-
| २०१९
|''[[डोक्याला शॉट]]''
|सुब्बुलक्ष्मी
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=''Dokyala Shot'': Survat Joshi and Prajakta Mali starrer is a complete laugh riot - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/dokyala-shot-trailer-survat-joshi-and-prajakta-mali-starrer-is-a-complete-laugh-riot/articleshow/67884252.cms|access-date=2019-02-07|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|- 
| २०२१
|''लॉकडाऊन''
|
|मराठी
|प्रदर्शित होणे बाकी
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Luck Down': Prajakta Mali Celebrates The Wrap Of Her New Project Alongside Ankush Chaudhari|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/luck-down-prajakta-mali-celebrates-the-wrap-of-her-new-project-alongside-ankush-chaudhari/5fe31b8890c45f1dda8ed2eb|access-date=2020-11-23|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;
|- 
| २०२१
|''वाय''
|
| मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Y': Prajakta Mali Starrer Film 'Y' Reaches Pune International Film Festival (PIFF) in 2020 After Mumbai Film Festival (MAMI) in 2019|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/prajakta-mali-starrer-film-y-reaches-pune-international-film-festival-piff-in-2020-after-mumbai-film-festival-mami-in-2019/5e1ef706d996471ad814e458|access-date=2020-01-15|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Luck Down': Prajakta Mali Celebrates The Wrap Of Her New Project Alongside Ankush Chaudhari|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/luck-down-prajakta-mali-celebrates-the-wrap-of-her-new-project-alongside-ankush-chaudhari/5fe31b8890c45f1dda8ed2eb|access-date=2020-11-23|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

=== मालिका ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc;&quot;
! वर्ष
! मालिका
! भूमिका
! वाहिनी
! संदर्भ
|-
| २०११-१२
|''सुवासिनी''
|सावित्री
|[[स्टार प्रवाह]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Suvasini' enabled me to find role in 'Kho Kho'|url=https://marathimovieworld.com/interviews/prajakta-mali-interview.php|url-status=live|access-date=2021-01-28|website=marathimovieworld|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३
|''एका पेक्षा एक - अप्सरा आली''
|स्पर्धक
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Y': Eka Peksha Ek Apsara Aali September 17, 2013|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qa9tl1Mwxw0&amp;ab_channel=ZeeMarathi|access-date=2013-09-18|website=youtube}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३-२०१५
|''[[जुळून येती रेशीमगाठी]]''
|मेघना देसाई
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Re-telecast of Julun Yeti Reshimgathi begins, Prajakta Mali shares about the serial - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-shares-happiness-about-re-telecast-of-julun-yeti-reshimgathi/articleshow/77239322.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१७
|''[[नकटीच्या लग्नाला यायचं हं]]'' 
|नुपूर देशपांडे
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2017-01-18|title=मेघना झाली नुपूर, वाचा 'नकटीच्या लग्नाला...'मध्ये मेन लीड साकारणा-या प्राजक्ताविषयी A to Z|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/BOL-MB-marathi-actress-prajakta-mali-in-new-marathi-serial-naktichya-lagnala-yaycha-ha-5507965-PHO.html|access-date=2021-01-28|website=Divya Marathi}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://www.loksatta.com/photo-news/manoranjan/1383920/naktichya-lagnala-yaycha-ha-new-serial-on-zee-marathi/&lt;/ref&gt;
|-
|२०१८ - चालू
|''[[महाराष्ट्राची हास्य जत्रा]]''
|निवेदक
|[[सोनी मराठी]]
|
|-
|२०२०
|''मस्त महाराष्ट्र''
|निवेदक
|[[झी मराठी]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Maharashtrachi Hasya Jatra' fame Prajakta Mali to host upcoming travel show 'Mast Maharashtra' - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/maharashtrachi-hasya-jatra-fame-prajakta-mali-to-host-upcoming-travel-show-mast-maharashtra/articleshow/76710367.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

==संदर्भ व नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
*{{IMDb name|2983727}}

{{DEFAULTSORT:माळी, प्राजक्ता}}
[[वर्ग:मराठी अभिनेत्री]]
[[वर्ग:मराठी चित्रपट अभिनेत्री]]</text>
      <sha1>9t28hf7hbqpqqvcpgm40vod4hvlunfx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143954</id>
      <parentid>2143953</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:49:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:503E:87C5:DCC3:DBAB:B5BF:B70D</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14160" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट अभिनेता
| पार्श्वभूमी_रंग = 
| नाव = प्राजक्ता माळी
| चित्र =
| चित्र_रुंदी = 220px
| चित्र_शीर्षक =प्राजक्ता माळी
| पूर्ण_नाव = 
| जन्म_दिनांक = {{जन्म_दिनांक_आणि_वय|1989|8|8}}&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत | दुवा = http://marathistars.com/actress/prajakta-mali-marathi-actress-photos-biography/ | title = Prajakta Mali Marathi Actress Photos Biography}}&lt;/ref&gt;
| जन्म_स्थान = बार्शी
| मृत्यू_दिनांक = 
| मृत्यू_स्थान = 
| इतर_नावे = 
| कार्यक्षेत्र = अभिनय 
| राष्ट्रीयत्व ={{ध्वजचिन्ह|भारत}} [[भारत|भारतीय]]
| भाषा = मराठी
| कारकीर्द_काळ = 
| प्रमुख_नाटके = 
| प्रमुख_चित्रपट = 
| प्रमुख_दूरचित्रवाणी_कार्यक्रम = [[जुळून येती रेशीमगाठी]]
| पुरस्कार = 
| वडील_नाव = 
| आई_नाव = 
| पती_नाव = 
| पत्नी_नाव = 
| अपत्ये = 
| संकेतस्थळ = 
| तळटिपा = 
}}
'''प्राजक्ता माळी''' (जन्म : ८ ऑगस्ट १९८९) ही एक [[भारत]]ीय अभिनेत्री आहे. प्राजक्ता प्रामुख्याने [[मराठी भाषा|मराठी]] भाषिक [[मराठी चित्रपट|चित्रपटांमध्ये]] आणि दूरचित्रवाणी मालिकांमध्ये काम करते.

== कारकीर्द ==
प्राजक्ता २०११ मध्ये मराठी टेलिव्हिजन [[स्टार प्रवाह]] शो &quot;सुवासिनी&quot; मध्ये दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://marathimovieworld.com/interviews/prajakta-mali-interview.php|title=सुवासिनी मालिकेत प्राजक्ता माळी|website=marathimovieworld|date=June 2013}}&lt;/ref&gt; ती नंतर २०१३ मध्ये [[झी मराठी]]च्या शो [[जुळून येती रेशीमगाठी]] मध्ये मेघना देसाईची भूमिका करताना दिसली.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=जुळुन यती रेशीमगाठीचे पुन्हा प्रसारण सुरू झाले, प्राजक्ता माळी या मालिकेबद्दल सामायिक करतात - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-shares-happiness-about-re-telecast-of-julun-yeti-reshimgathi/articleshow/77239322.cms|access-date=2020-07-29|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
2013 मध्ये [[केदार शिंदे]]च्या &quot;खो-खो&quot; या मराठी वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रपटातही ती दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी 'खो खो' मधील पदार्पणाबद्दल उत्साहित आहे - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/entertainment/regional/marathi/prajakta-mali-excited-about-her-debut-in-kho-kho/videoshow/19990382.cms?from=mdr|access-date=2013-05-10|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;


२०१४ मध्ये, तिने [[राजेश शृंगारपुरे]] अभिनीत मराठी चित्रपट संघर्ष मध्ये बिजलीची भूमिका केली होती. पुढे, २०१७ मध्ये ती [[हंपी]] मध्ये [[सोनाली कुलकर्णी]] सोबत गिरीजा म्हणून दिसली होती. ती सप्टेंबर २०१७ च्या पार्टी चित्रपटात [[सुव्रत जोशी]] सोबत दिसली होती.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी: 'हंपी' ते 'संघर्ष', अभिनेत्रीचे पाच सर्वात आनंददायक चित्रपट - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/happy-birthday-prajakta-mali-hampi-to-sangharsh-five-most-enjoyable-films-of-the-actress/photostory/77427055.cms|access-date=2020-08-08|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
तिने २०१८ पासून [[सोनी मराठी]] साठी मराठी टेलिव्हिजन शो आणि २०२० मध्ये [[झी मराठी]] साठी मस्त महाराष्ट्र ट्रॅव्हल शो होस्ट केला.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=प्राजक्ता माळी पुन्हा एकदा महाराष्ट्राची हस्या जत्रा निवेदन करण्यासाठी उत्साहित आहे - टाइम्स ऑफ इंडिया|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-excited-to-host-maharashtrachi-hasya-jatra-once-again/articleshow/76156780.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-wraps-up-the-shoot-of-her-travel-show-mast-maharashtra/articleshow/79507495.cms|title=प्राजक्ता माळीने तिच्या ट्रॅव्हल शो 'मस्त महाराष्ट्र'चे शूट पूर्ण केले|website=Times of india|access-date=2020-12-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.zee5.com/zee5news/masta-maharashtra-heres-why-prajakta-mali-is-the-perfect-choice-to-host-the-travel-show-2|title=मस्त महाराष्ट्र: ट्रॅव्हल शो होस्ट करण्यासाठी प्राजक्ता माळी ही योग्य निवड का आहे|website=Zee5|access-date=2020-07-04}}&lt;/ref&gt;

=== चित्रपट===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;
! वर्ष
! चित्रपट
! भूमिका
! भाषा
! टीपा
! संदर्भ
|-
| २०१३
|''खो - खो''
|सुमन
|मराठी
| 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Kho Kho (2013) Cast - Actor, Actress, Director, Producer, Music Director|url=https://www.cinestaan.com/movies/kho-kho-21188/cast-crew|access-date=2021-01-28|website=Cinestaan}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१४
|''संघर्ष''
|बिजली
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-11-29|title=मल्टीस्टारर 'संघर्ष'चा फस्ट लूक लाँच, बघा PICS|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/article/BOL-sangharsh-first-look-launched-4449075-PHO.html|access-date=2021-01-28|website=Divya Marathi}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१७
|''हंपी''
|गिरिजा
|मराठी
| 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Hampi' clocks a year: Prajakta Mali releases special teaser of song 'Marugelara' - The Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/hampi-clocks-a-year-prajakta-mali-releases-special-teaser-of-song-marugelara/articleshow/66668050.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१८
|''[[आणि... डॉ. काशिनाथ घाणेकर]]''
|आशा काळे
|मराठी
|'गोमू संगतीनं' गाण्यात विशेष भूमिका
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2018-10-26|title=डॉ. काशिनाथ घाणेकर : गोमू संगतीनं.. गाण्याची जादू पुन्हा अनुभवा!|url=https://www.loksatta.com/manoranjan-news/dr-kashinath-ghanekar-subodh-bhave-prajakta-mali-new-song-gomu-sangatine-1779054/|access-date=2021-01-28|website=[[लोकसत्ता]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१८
|''पार्टी''
|अर्पिता
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2018-08-27|title=रसिकांनाही चढणार 'मैत्रीचा हँँगओव्हर',प्राजक्ता माळीची 'पार्टी' रसिकांच्या भेटीला|url=https://www.lokmat.com/marathi-cinema/prajakta-mali-new-marathi-movie-party-releasing-7th-september-2018/|access-date=2021-01-28|website=[[लोकमत]]}}&lt;/ref&gt; 
|-
| २०१९
|''[[डोक्याला शॉट]]''
|सुब्बुलक्ष्मी
|मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=''Dokyala Shot'': Survat Joshi and Prajakta Mali starrer is a complete laugh riot - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/marathi/movies/news/dokyala-shot-trailer-survat-joshi-and-prajakta-mali-starrer-is-a-complete-laugh-riot/articleshow/67884252.cms|access-date=2019-02-07|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|- 
| २०२१
|''लॉकडाऊन''
|
|मराठी
|प्रदर्शित होणे बाकी
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Luck Down': Prajakta Mali Celebrates The Wrap Of Her New Project Alongside Ankush Chaudhari|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/luck-down-prajakta-mali-celebrates-the-wrap-of-her-new-project-alongside-ankush-chaudhari/5fe31b8890c45f1dda8ed2eb|access-date=2020-11-23|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;
|- 
| २०२१
|''वाय''
|
| मराठी
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Y': Prajakta Mali Starrer Film 'Y' Reaches Pune International Film Festival (PIFF) in 2020 After Mumbai Film Festival (MAMI) in 2019|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/prajakta-mali-starrer-film-y-reaches-pune-international-film-festival-piff-in-2020-after-mumbai-film-festival-mami-in-2019/5e1ef706d996471ad814e458|access-date=2020-01-15|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Luck Down': Prajakta Mali Celebrates The Wrap Of Her New Project Alongside Ankush Chaudhari|url=https://www.spotboye.com/marathi/marathi-news/luck-down-prajakta-mali-celebrates-the-wrap-of-her-new-project-alongside-ankush-chaudhari/5fe31b8890c45f1dda8ed2eb|access-date=2020-11-23|website=spotboye|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

=== मालिका ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc;&quot;
! वर्ष
! मालिका
! भूमिका
! वाहिनी
! संदर्भ
|-
| २०११-१२
|''सुवासिनी''
|सावित्री
|[[स्टार प्रवाह]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Suvasini' enabled me to find role in 'Kho Kho'|url=https://marathimovieworld.com/interviews/prajakta-mali-interview.php|url-status=live|access-date=2021-01-28|website=marathimovieworld|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३
|''एका पेक्षा एक - अप्सरा आली''
|स्पर्धक
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Y': Eka Peksha Ek Apsara Aali September 17, 2013|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qa9tl1Mwxw0&amp;ab_channel=ZeeMarathi|access-date=2013-09-18|website=youtube}}&lt;/ref&gt;
|-
|२०१३-२०१५
|''[[जुळून येती रेशीमगाठी]]''
|मेघना देसाई
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Re-telecast of Julun Yeti Reshimgathi begins, Prajakta Mali shares about the serial - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/prajakta-mali-shares-happiness-about-re-telecast-of-julun-yeti-reshimgathi/articleshow/77239322.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| २०१७
|''[[नकटीच्या लग्नाला यायचं हं]]'' 
|नुपूर देशपांडे
|[[झी मराठी]] 
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2017-01-18|title=मेघना झाली नुपूर, वाचा 'नकटीच्या लग्नाला...'मध्ये मेन लीड साकारणा-या प्राजक्ताविषयी A to Z|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/BOL-MB-marathi-actress-prajakta-mali-in-new-marathi-serial-naktichya-lagnala-yaycha-ha-5507965-PHO.html|access-date=2021-01-28|website=Divya Marathi}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://www.loksatta.com/photo-news/manoranjan/1383920/naktichya-lagnala-yaycha-ha-new-serial-on-zee-marathi/&lt;/ref&gt;
|-
|२०१८ - चालू
|''[[महाराष्ट्राची हास्य जत्रा]]''
|निवेदक
|[[सोनी मराठी]]
|
|-
|२०२०
|''मस्त महाराष्ट्र''
|निवेदक
|[[झी मराठी]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Maharashtrachi Hasya Jatra' fame Prajakta Mali to host upcoming travel show 'Mast Maharashtra' - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/marathi/maharashtrachi-hasya-jatra-fame-prajakta-mali-to-host-upcoming-travel-show-mast-maharashtra/articleshow/76710367.cms|access-date=2021-01-28|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

==संदर्भ व नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

== बाह्य दुवे ==
*{{IMDb name|2983727}}

{{DEFAULTSORT:माळी, प्राजक्ता}}
[[वर्ग:मराठी अभिनेत्री]]
[[वर्ग:मराठी चित्रपट अभिनेत्री]]</text>
      <sha1>eco3apx3zf1rrarapo3xxjr6ne7hgl6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इंदपवाडी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179438</id>
    <revision>
      <id>2143832</id>
      <parentid>2107797</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:31:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:794:B974:9646:1753:8802:EB11</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9211" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = Indapwadi
| official_name = Indapwadi
| native_name = &lt;small&gt;इंदपवाडी&lt;/small&gt;&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;/small&gt;
| pushpin_label = कृष्णा किराणा स्टोर इंदपवाडी
| pushpin_map = India Maharashtra
| pushpin_label_position = 
| coordinates = {{coord|18.86|76.48|display=inline, title}}
| pushpin_map_caption = परळी में स्थिति
| subdivision_type = [[भारत के गाव|गाव]]
| blank1_name_sec1 = Krishna kirana and general store
}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|जनगणना_स्थलनिर्देशांक=559944
|स्थानिक_नाव=इंदपवाडी
|जिल्हा_नाव=बीड
|राज्य_नाव =महाराष्ट्र
|देश = भारत
|विभाग=मराठवाडा 
|जिल्हा=बीड
|तालुका_नावे =परळी वैजनाथ
|जवळचे_शहर =परळी वैजनाथ
|अक्षांश=18.863
|रेखांश=76.485
|शोधक_स्थान =Right
|क्षेत्रफळ_एकूण=5.35
|उंची=507.721
|लोकसंख्या_एकूण=1548
|लोकसंख्या_वर्ष=2011
|लोकसंख्या_घनता=289
|लोकसंख्या_पुरुष=
|लोकसंख्या_स्त्री=
|लिंग_गुणोत्तर=
|अधिकृत_भाषा=[[मराठी]]
|इतर_नाव=Indapwadi|लोकसंख्या_क्रमांक=|पिन_कोड=431515|एसटीडी_कोड=|आरटीओ_कोड=MH-44|मूळ_नकाशा=Indapwadi Parli Maharashtra|आकाशदेखावा=|नेता_पद_१=सरपंच|नेता_नाव_१=अतुल नामदेव मुंडे|नेता_पद=|नेता_नाव=|नेता_पद_२=माजी सरपंच|नेता_नाव_२=रमेश एकनाथ मुंडे|आतील_नकाशा_चिन्ह=हो|मूळ_नकाशा_पट्टी=हो|तालुका=परळी वैजनाथ|अंतर_१=4|स्थान_१=परळी वैजनाथ|अंतर_२=2|स्थान_२=सोमेश्वर मंदिर जिरेवाडी|अंतर_३=2|स्थान_३=रतनेश्वर मंदिर टोकवाडी|मुख्यालय=ग्रामपंचायत कार्यालय इंदपवाडी}}

इंदपवाडी हे महाराष्ट्रातील [[बीड]] जिल्ह्यातील [[परभणी]] जिल्ह्याच्या सरहद्दीवरचे एक गाव आहे. हे [[परळी वैजनाथ]] या तालुक्याच्या गावापासून ३ किमी अंतरावर डोंगरात वसलेले आहे. 

या गावात एक मंदिर आहे; त्यालगतच शाळा आहे. शाळेचे नाव जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा इंदपवाडी असे आहे. शाळेच्या समोर विठ्ठल रुक्मिणीचे व हनुमान मंदिर आहे मंदिरासमोर वडाची दोन मोठी झाडे आहेत तसेच इंदपवाडी हे ऐक प्रगतशिल गाव आहे गावातील शाळा ही 5 वी पर्यंत आहे शाळा अतिशय सुंदर व स्वच्छ आहे आणि पूर्ण पणे CCTVच्या नजरेत आहे म्हणजे सांगायचे झाले तर शाळा ही पूर्णपणे DIGITAL आहे गावाच्या उत्तरेला कानिफनाथ टेकडी आहे तेथे कानिफनाथ नावाचे देवस्थान आहे हे देवस्थान अतिशय रम्य अश्या ठिकाणी आहे या जागेला कानिफनाथ गड असे देखील म्हटले जाते या ठिकाणी जाण्यासाठी इंदपवाडीला खेटून असलेल्या सूतगिरणीच्या मधून रोड आहे तसेच या गावाला आणखी एक मंदिर आहे ते म्हणजे आईचे हे जिरेवाडीच्या सोमेश्वर मंदिरच्या पश्चिमेला डोंगरावर आहे या देवीला देवतळीची आई म्हण ओळखले जाते इंदपवाडी गावात मंदिरा लगतच 3 किराणा दुकान आहेत 
[[बीड]] जिल्हयातला [[अंबेजोगाई]] तालुका आहे, उत्तरेला [[सोनपेठ]] तालुका (परभणी जिल्हा), पूर्वेला [[गंगाखेड]] तालुका, तर दक्षिणेला [[रेणापूर]] तालुका आहे. [[बीड]] शहर इंदपवाडीच्या पश्चिमेला ९७ किमी.वर आहे.
लेखास विशेष योगदान [[नागनाथ वैजनाथ मुंडे]]

==इंदपवाडीची इतर गावांपासूनची अंतरे==
* जिरेवाडी १.५ किमी
* टोकवाडी २.५ किमी
* डाबी २ किमी
* वैजनाथ मंदिर ३ किमी
* सोमेश्वर मंदिर १.५ किमी
* रत्नेश्वर मंदिर १ किमी
* गोपीनाथ गड १० किमी
* नांदेड रेल्वे स्टेशन ९९ किमी
* परळी वैजनाथ रेल्वे स्टेशन ३ किमी
* बीड ९७ किमी
* मुंबई ४५३ किमी

==पर्यावरण समस्या व महत्त्वाची वैशिष्ठ्ये==
गावाला लागुनच परळी वैजनाथ औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्राची दोन राखेची तळी आहेत त्यामुळे येथील वातावरण प्रदूषित झाले आहे. लोकांना आरोग्याच्या गंभीर समस्या भेडसावत आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5740896041478702745&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20151203&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%94%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%95%20%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%20%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%A6%20%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80%20%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%80%20%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE |title=औष्णिक केंद्र बंद असतानाही राखेची डोकेदुखी कायम |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date=३ डिसेंबर २०१५ }}&lt;/ref&gt; बेसुमार भूजल उपसा व कमी पाऊस यामुळे गावातील पाण्याची समस्या अत्यंत बिकट झाली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://balmitra.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5634568792529294004&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20160201&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%B9%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%AD%E0%A4%B0%20%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80%20%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%B3%E0%A5%80%E0%A4%A4%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE|title= हंडाभर पाण्यासाठी परळी तालुक्यात रांगा |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date= १ फेब्रुवारी २०१६}} &lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:बीड जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:परळी वैजनाथ तालुक्यातील गावे]]</text>
      <sha1>8aiy25c3o6a3vtpt1uddaer32sf79u5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143842</id>
      <parentid>2143832</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T19:11:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:794:B974:9646:1753:8802:EB11</ip>
      </contributor>
      <comment>G</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9215" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = [[Indapwadi]]
| official_name = Indapwadi
| native_name = &lt;small&gt;इंदपवाडी&lt;/small&gt;&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;/small&gt;
| pushpin_label = कृष्णा किराणा स्टोर इंदपवाडी
| pushpin_map = India Maharashtra
| pushpin_label_position = 
| coordinates = {{coord|18.86|76.48|display=inline, title}}
| pushpin_map_caption = परळी में स्थिति
| subdivision_type = [[भारत के गाव|गाव]]
| blank1_name_sec1 = Krishna kirana and general store
}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|जनगणना_स्थलनिर्देशांक=559944
|स्थानिक_नाव=इंदपवाडी
|जिल्हा_नाव=बीड
|राज्य_नाव =महाराष्ट्र
|देश = भारत
|विभाग=मराठवाडा 
|जिल्हा=बीड
|तालुका_नावे =परळी वैजनाथ
|जवळचे_शहर =परळी वैजनाथ
|अक्षांश=18.863
|रेखांश=76.485
|शोधक_स्थान =Right
|क्षेत्रफळ_एकूण=5.35
|उंची=507.721
|लोकसंख्या_एकूण=1548
|लोकसंख्या_वर्ष=2011
|लोकसंख्या_घनता=289
|लोकसंख्या_पुरुष=
|लोकसंख्या_स्त्री=
|लिंग_गुणोत्तर=
|अधिकृत_भाषा=[[मराठी]]
|इतर_नाव=Indapwadi|लोकसंख्या_क्रमांक=|पिन_कोड=431515|एसटीडी_कोड=|आरटीओ_कोड=MH-44|मूळ_नकाशा=Indapwadi Parli Maharashtra|आकाशदेखावा=|नेता_पद_१=सरपंच|नेता_नाव_१=अतुल नामदेव मुंडे|नेता_पद=|नेता_नाव=|नेता_पद_२=माजी सरपंच|नेता_नाव_२=रमेश एकनाथ मुंडे|आतील_नकाशा_चिन्ह=हो|मूळ_नकाशा_पट्टी=हो|तालुका=परळी वैजनाथ|अंतर_१=4|स्थान_१=परळी वैजनाथ|अंतर_२=2|स्थान_२=सोमेश्वर मंदिर जिरेवाडी|अंतर_३=2|स्थान_३=रतनेश्वर मंदिर टोकवाडी|मुख्यालय=ग्रामपंचायत कार्यालय इंदपवाडी}}

इंदपवाडी हे महाराष्ट्रातील [[बीड]] जिल्ह्यातील [[परभणी]] जिल्ह्याच्या सरहद्दीवरचे एक गाव आहे. हे [[परळी वैजनाथ]] या तालुक्याच्या गावापासून ३ किमी अंतरावर डोंगरात वसलेले आहे. 

या गावात एक मंदिर आहे; त्यालगतच शाळा आहे. शाळेचे नाव जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा इंदपवाडी असे आहे. शाळेच्या समोर विठ्ठल रुक्मिणीचे व हनुमान मंदिर आहे मंदिरासमोर वडाची दोन मोठी झाडे आहेत तसेच इंदपवाडी हे ऐक प्रगतशिल गाव आहे गावातील शाळा ही 5 वी पर्यंत आहे शाळा अतिशय सुंदर व स्वच्छ आहे आणि पूर्ण पणे CCTVच्या नजरेत आहे म्हणजे सांगायचे झाले तर शाळा ही पूर्णपणे DIGITAL आहे गावाच्या उत्तरेला कानिफनाथ टेकडी आहे तेथे कानिफनाथ नावाचे देवस्थान आहे हे देवस्थान अतिशय रम्य अश्या ठिकाणी आहे या जागेला कानिफनाथ गड असे देखील म्हटले जाते या ठिकाणी जाण्यासाठी इंदपवाडीला खेटून असलेल्या सूतगिरणीच्या मधून रोड आहे तसेच या गावाला आणखी एक मंदिर आहे ते म्हणजे आईचे हे जिरेवाडीच्या सोमेश्वर मंदिरच्या पश्चिमेला डोंगरावर आहे या देवीला देवतळीची आई म्हण ओळखले जाते इंदपवाडी गावात मंदिरा लगतच 3 किराणा दुकान आहेत 
[[बीड]] जिल्हयातला [[अंबेजोगाई]] तालुका आहे, उत्तरेला [[सोनपेठ]] तालुका (परभणी जिल्हा), पूर्वेला [[गंगाखेड]] तालुका, तर दक्षिणेला [[रेणापूर]] तालुका आहे. [[बीड]] शहर इंदपवाडीच्या पश्चिमेला ९७ किमी.वर आहे.
लेखास विशेष योगदान [[नागनाथ वैजनाथ मुंडे]]

==इंदपवाडीची इतर गावांपासूनची अंतरे==
* जिरेवाडी १.५ किमी
* टोकवाडी २.५ किमी
* डाबी २ किमी
* वैजनाथ मंदिर ३ किमी
* सोमेश्वर मंदिर १.५ किमी
* रत्नेश्वर मंदिर १ किमी
* गोपीनाथ गड १० किमी
* नांदेड रेल्वे स्टेशन ९९ किमी
* परळी वैजनाथ रेल्वे स्टेशन ३ किमी
* बीड ९७ किमी
* मुंबई ४५३ किमी

==पर्यावरण समस्या व महत्त्वाची वैशिष्ठ्ये==
गावाला लागुनच परळी वैजनाथ औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्राची दोन राखेची तळी आहेत त्यामुळे येथील वातावरण प्रदूषित झाले आहे. लोकांना आरोग्याच्या गंभीर समस्या भेडसावत आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5740896041478702745&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20151203&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%94%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%95%20%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%20%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%A6%20%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80%20%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%80%20%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE |title=औष्णिक केंद्र बंद असतानाही राखेची डोकेदुखी कायम |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date=३ डिसेंबर २०१५ }}&lt;/ref&gt; बेसुमार भूजल उपसा व कमी पाऊस यामुळे गावातील पाण्याची समस्या अत्यंत बिकट झाली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://balmitra.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5634568792529294004&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20160201&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%B9%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%AD%E0%A4%B0%20%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80%20%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%B3%E0%A5%80%E0%A4%A4%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE|title= हंडाभर पाण्यासाठी परळी तालुक्यात रांगा |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date= १ फेब्रुवारी २०१६}} &lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:बीड जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:परळी वैजनाथ तालुक्यातील गावे]]</text>
      <sha1>o6e3w4xh9j37ou0hxf5wjeenixgqh80</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143843</id>
      <parentid>2143842</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T00:18:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>प्रस्तावना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9106" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = [[Indapwadi]]
| official_name = Indapwadi
| native_name = &lt;small&gt;इंदपवाडी&lt;/small&gt;&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;/small&gt;
| pushpin_label = कृष्णा किराणा स्टोर इंदपवाडी
| pushpin_map = India Maharashtra
| pushpin_label_position = 
| coordinates = {{coord|18.86|76.48|display=inline, title}}
| pushpin_map_caption = परळी में स्थिति
| subdivision_type = [[भारत के गाव|गाव]]
| blank1_name_sec1 = Krishna kirana and general store
}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|जनगणना_स्थलनिर्देशांक=559944
|स्थानिक_नाव=इंदपवाडी
|जिल्हा_नाव=बीड
|राज्य_नाव =महाराष्ट्र
|देश = भारत
|विभाग=मराठवाडा 
|जिल्हा=बीड
|तालुका_नावे =परळी वैजनाथ
|जवळचे_शहर =परळी वैजनाथ
|अक्षांश=18.863
|रेखांश=76.485
|शोधक_स्थान =Right
|क्षेत्रफळ_एकूण=5.35
|उंची=507.721
|लोकसंख्या_एकूण=1548
|लोकसंख्या_वर्ष=2011
|लोकसंख्या_घनता=289
|लोकसंख्या_पुरुष=
|लोकसंख्या_स्त्री=
|लिंग_गुणोत्तर=
|अधिकृत_भाषा=[[मराठी]]
|इतर_नाव=Indapwadi|लोकसंख्या_क्रमांक=|पिन_कोड=431515|एसटीडी_कोड=|आरटीओ_कोड=MH-44|मूळ_नकाशा=Indapwadi Parli Maharashtra|आकाशदेखावा=|नेता_पद_१=सरपंच|नेता_नाव_१=अतुल नामदेव मुंडे|नेता_पद=|नेता_नाव=|नेता_पद_२=माजी सरपंच|नेता_नाव_२=रमेश एकनाथ मुंडे|आतील_नकाशा_चिन्ह=हो|मूळ_नकाशा_पट्टी=हो|तालुका=परळी वैजनाथ|अंतर_१=4|स्थान_१=परळी वैजनाथ|अंतर_२=2|स्थान_२=सोमेश्वर मंदिर जिरेवाडी|अंतर_३=2|स्थान_३=रतनेश्वर मंदिर टोकवाडी|मुख्यालय=ग्रामपंचायत कार्यालय इंदपवाडी}}

इंदपवाडी हे महाराष्ट्रातील [[बीड]] जिल्ह्यातील [[परभणी]] जिल्ह्याच्या सरहद्दीवरचे एक गाव आहे. हे [[परळी वैजनाथ]] या तालुक्याच्या गावापासून ३ किमी अंतरावर डोंगरात वसलेले आहे. 

या गावात एक मंदिर आहे; त्यालगतच शाळा आहे. शाळेचे नाव जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा इंदपवाडी असे आहे. शाळेच्या समोर विठ्ठल रुक्मिणीचे व हनुमान मंदिर आहे मंदिरासमोर वडाची दोन मोठी झाडे आहेत तसेच इंदपवाडी हे ऐक प्रगतशिल गाव आहे गावातील शाळा ही 5 वी पर्यंत आहे शाळा अतिशय सुंदर व स्वच्छ आहे आणि पूर्ण पणे CCTVच्या नजरेत आहे म्हणजे सांगायचे झाले तर शाळा ही पूर्णपणे DIGITAL आहे गावाच्या उत्तरेला कानिफनाथ टेकडी आहे तेथे कानिफनाथ नावाचे देवस्थान आहे हे देवस्थान अतिशय रम्य अश्या ठिकाणी आहे या जागेला कानिफनाथ गड असे देखील म्हटले जाते या ठिकाणी जाण्यासाठी इंदपवाडीला खेटून असलेल्या सूतगिरणीच्या मधून रोड आहे तसेच या गावाला आणखी एक मंदिर आहे ते म्हणजे आईचे हे जिरेवाडीच्या सोमेश्वर मंदिरच्या पश्चिमेला डोंगरावर आहे या देवीला देवतळीची आई म्हण ओळखले जाते इंदपवाडी गावात मंदिरा लगतच 3 किराणा दुकान आहेत 
[[बीड]] जिल्हयातला [[अंबेजोगाई]] तालुका आहे, उत्तरेला [[सोनपेठ]] तालुका (परभणी जिल्हा), पूर्वेला [[गंगाखेड]] तालुका, तर दक्षिणेला [[रेणापूर]] तालुका आहे. [[बीड]] शहर इंदपवाडीच्या पश्चिमेला ९७ किमी.वर आहे.

==इंदपवाडीची इतर गावांपासूनची अंतरे==
* जिरेवाडी १.५ किमी
* टोकवाडी २.५ किमी
* डाबी २ किमी
* वैजनाथ मंदिर ३ किमी
* सोमेश्वर मंदिर १.५ किमी
* रत्नेश्वर मंदिर १ किमी
* गोपीनाथ गड १० किमी
* नांदेड रेल्वे स्टेशन ९९ किमी
* परळी वैजनाथ रेल्वे स्टेशन ३ किमी
* बीड ९७ किमी
* मुंबई ४५३ किमी

==पर्यावरण समस्या व महत्त्वाची वैशिष्ठ्ये==
गावाला लागुनच परळी वैजनाथ औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्राची दोन राखेची तळी आहेत त्यामुळे येथील वातावरण प्रदूषित झाले आहे. लोकांना आरोग्याच्या गंभीर समस्या भेडसावत आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5740896041478702745&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20151203&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%94%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%95%20%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%20%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%A6%20%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80%20%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%80%20%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE |title=औष्णिक केंद्र बंद असतानाही राखेची डोकेदुखी कायम |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date=३ डिसेंबर २०१५ }}&lt;/ref&gt; बेसुमार भूजल उपसा व कमी पाऊस यामुळे गावातील पाण्याची समस्या अत्यंत बिकट झाली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://balmitra.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5634568792529294004&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20160201&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%B9%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%AD%E0%A4%B0%20%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80%20%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%B3%E0%A5%80%E0%A4%A4%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE|title= हंडाभर पाण्यासाठी परळी तालुक्यात रांगा |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date= १ फेब्रुवारी २०१६}} &lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:बीड जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:परळी वैजनाथ तालुक्यातील गावे]]</text>
      <sha1>1cpr3ixfwlnox8nw4181ksltmdb49xz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143856</id>
      <parentid>2143843</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:45:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <comment>जुनी आवृत्ती पुनर्स्थापित केली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8874" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
|name =  
|native_name = &lt;small&gt;Indapwadi&lt;/small&gt;&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;/small&gt;
|pushpin_label = इंदपवाडी
|pushpin_map = India Maharashtra
|coordinates = {{coord|18.86|76.48|display=inline, title}}
|pushpin_map_caption = परळी में स्थिति
|subdivision_type = [[भारत के गाव|गाव]]}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|जनगणना_स्थलनिर्देशांक=559944
|स्थानिक_नाव=इंदपवाडी
|जिल्हा_नाव=बीड
|राज्य_नाव =महाराष्ट्र
|देश = भारत
|विभाग=मराठवाडा 
|जिल्हा=बीड
|तालुका_नावे =परळी वैजनाथ
|जवळचे_शहर =परळी वैजनाथ
|अक्षांश=18.863
|रेखांश=76.485
|शोधक_स्थान =Right
|क्षेत्रफळ_एकूण=5.35
|उंची=507.721
|लोकसंख्या_एकूण=1548
|लोकसंख्या_वर्ष=2011
|लोकसंख्या_घनता=289
|लोकसंख्या_पुरुष=
|लोकसंख्या_स्त्री=
|लिंग_गुणोत्तर=
|अधिकृत_भाषा=[[मराठी]]
|इतर_नाव=Indapwadi|लोकसंख्या_क्रमांक=|पिन_कोड=431515|एसटीडी_कोड=|आरटीओ_कोड=MH-44|मूळ_नकाशा=Indapwadi Parli Maharashtra|आकाशदेखावा=Indapwadi.jpg|नेता_पद_१=सरपंच|नेता_नाव_१=अतुल नामदेव मुंडे|नेता_पद=|नेता_नाव=|नेता_पद_२=माजी सरपंच|नेता_नाव_२=रमेश एकनाथ मुंडे|आतील_नकाशा_चिन्ह=हो|मूळ_नकाशा_पट्टी=हो|तालुका=परळी वैजनाथ|अंतर_१=4|स्थान_१=परळी वैजनाथ|अंतर_२=2|स्थान_२=सोमेश्वर मंदिर जिरेवाडी|अंतर_३=2|स्थान_३=रतनेश्वर मंदिर टोकवाडी|मुख्यालय=ग्रामपंचायत कार्यालय इंदपवाडी}}

'''इंदपवाडी''' हे महाराष्ट्रातील [[बीड]] जिल्ह्यातील [[परभणी]] जिल्ह्याच्या सरहद्दीवरचे एक गाव आहे. हे [[परळी वैजनाथ]] या तालुक्याच्या गावापासून ३ किमी अंतरावर डोंगरात वसलेले आहे. 

या गावात एक मंदिर आहे; त्यालगतच शाळा आहे. शाळेचे नाव जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा इंदपवाडी असे आहे. शाळेच्या समोर विठ्ठल रुक्मिणी चे व हनुमान मंदिर आहे मंदिरासमोर वडाची दोन मोठी झाडे आहेत तसेच इंदपवाडी हे ऐक प्रगतशिल गाव आहे गावातील शाळा ही 5 वी पर्यंत आहे शाळा अतिशय सुंदर व स्वच्छ आहे आणि पूर्ण पणे CCTV च्या नजरेत आहे म्हणजे सांगायचे झाले तर शाळा ही पूर्णपणे DIGITAL आहे गावाच्या उत्तरेला कानिफनाथ टेकडी आहे तेथे कानिफनाथ नावाचे देवस्थान आहे हे देवस्थान अतिशय रम्य अश्या ठिकाणी आहे या जागेला कानिफनाथ गड असे देखील म्हटले जाते या ठिकाणी जाण्यासाठी इंदपवाडी ला खेटून असलेल्या सूतगिरणी च्या मधून रोड आहे तसेच या गावाला आणखी एक मंदिर आहे ते म्हणजे आईचे हे जिरेवाडी च्या सोमेश्वर मंदिर च्या पश्चिमेला डोंगरावर आहे या देवीला देवतळी ची आई म्हण ओळखले जाते इंदपवाडीच्या पश्चिमेला [[बीड]] जिल्हयातला [[अंबेजोगाई]] तालुका आहे, उत्तरेला [[सोनपेठ]] तालुका (परभणी जिल्हा), पूर्वेला [[गंगाखेड]] तालुका, तर दक्षिणेला [[रेणापूर]] तालुका आहे. [[बीड]] शहर इंदपवाडीच्या पश्चिमेला ९७ किमी.वर आहे.

==इंदपवाडीची इतर गावांपासूनची अंतरे==
* जिरेवाडी १.५ किमी
* टोकवाडी २.५ किमी
* डाबी २ किमी
* वैजनाथ मंदिर ३ किमी
* सोमेश्वर मंदिर १.५ किमी
* रत्नेश्वर मंदिर १ किमी
* गोपीनाथ गड १० किमी
* नांदेड रेल्वे स्टेशन ९९ किमी
* परळी वैजनाथ रेल्वे स्टेशन ३ किमी
* बीड ९७ किमी
* मुंबई ४५३ किमी

==पर्यावरण समस्या व महत्त्वाची वैशिष्ठ्ये==
गावाला लागुनच परळी वैजनाथ औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्राची दोन राखेची तळी आहेत त्यामुळे येथील वातावरण प्रदूषित झाले आहे. लोकांना आरोग्याच्या गंभीर समस्या भेडसावत आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5740896041478702745&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20151203&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%94%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%95%20%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0%20%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%A6%20%E0%A4%85%E0%A4%B8%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A5%80%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A5%87%E0%A4%9A%E0%A5%80%20%E0%A4%A1%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%80%20%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%AE |title=औष्णिक केंद्र बंद असतानाही राखेची डोकेदुखी कायम |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date=३ डिसेंबर २०१५ }}&lt;/ref&gt; बेसुमार भूजल उपसा व कमी पाऊस यामुळे गावातील पाण्याची समस्या अत्यंत बिकट झाली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://balmitra.esakal.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5634568792529294004&amp;SectionId=14&amp;SectionName=%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE&amp;NewsDate=20160201&amp;Provider=-&amp;NewsTitle=%E0%A4%B9%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%AD%E0%A4%B0%20%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80%20%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A4%B3%E0%A5%80%E0%A4%A4%20%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%BE|title= हंडाभर पाण्यासाठी परळी तालुक्यात रांगा |publisher= [[सकाळ (वृत्तपत्र)|सकाळ]] |date= १ फेब्रुवारी २०१६}} &lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:बीड जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:परळी वैजनाथ तालुक्यातील गावे]]</text>
      <sha1>89xrawljhn5k2zj9ak9uzwpe9cyctqn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भरतकुमार राऊत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191605</id>
    <revision>
      <id>2144004</id>
      <parentid>2062891</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[भरतकुमार राउत]] वरुन [[भरतकुमार राऊत]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6389" xml:space="preserve">'''भारतकुमार राऊत''' ([[एप्रिल ६|६ एप्रिल]], [[इ.स. १९५३|१९५३]]) हे [[राज्यसभा|राज्यसभेचे]] माजी खासदार आहेत. &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;http://www.archive.india.gov.in/govt/rajyasabhampbiodata.php?mpcode=2052&lt;/ref&gt; ते ४ दशकांहून अधिक काळ राज्यसभेत होते. त्यांनी अनेक इंग्लिश आणि स्थानिक वृत्तपत्रांमध्ये तसेच सरकारी आणि खासगी दूरचित्रवाणीवाहिन्यांसाठी देश-विदेशात पत्रकारिता केली आहे.

त्यांनी [[महाराष्ट्र टाइम्स|महाराष्ट्र टाईम्स]]&lt;nowiki/&gt;चे संपादक, [[टाईम्स ऑफ इंडिया ग्रुप]]&lt;nowiki/&gt;चे सल्लागार आणि [[लोकमत मिडिया ग्रुप]]&lt;nowiki/&gt;चे संपादकीय दिग्दर्शक म्हणून काम केले आहे.

== सुरुवातीचे जीवन ==
राऊत यांचा जन्म [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] मध्यमवर्गीय कुटुंबामध्ये झाला. त्यांचे शालेय जीवन [[मुंबई]] येथे झाले. राज्यशास्त्र विषयामध्ये पदव्युत्तर शिक्षण घेत असताना त्यांनी वृत्तपत्र पत्रकारितेमध्ये मध्ये काम करण्यास सुरुवात केली. मुंबईमध्ये [[दूरदर्शन]] ही सरकारी वाहिनी घोषित झाल्यावर लगेचच त्यांनी दूरचित्रवाणीमध्ये काम करण्याचे ठरविले.

== शिक्षण ==
राऊत यांनी [[मुंबई विद्यापीठ|मुंबई विद्यापीठामधून]] एम.ए.चे शिक्षण पूर्ण केलं. त्याचप्रमाणे त्यांनी [[पुणे|पुण्याच्या]] [[टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठ|टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठामधून]] पी.एचडी पूर्ण केली.

== कारकीर्द ==
त्यांनी मराठी आणि त्यानंतर इंग्लिश वृत्तनिवेदक म्हणून पाच वर्षे काम केले. &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;http://bharat2020.blogspot.in/2006/05/journalist-called-bharat-kumar-raut.html&lt;/ref&gt; दूरदर्शनमध्ये त्यांनी बातम्यांवर आधारित अनेक कार्यक्रम, चर्चासत्रे केले. त्यांनी [[शेख मुजिबुर रहमान]], [[जागतिक बँक|जागतिक बँकेचे]] [[रॉबर्ट मॅकनॅमरा]] यांसारख्या व्यक्तींच्या मुलाखतीही घेतल्या.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

त्यानंतर त्यांनी टाइम्स वृत्तसमूहामध्ये दाखल झाल्यावर त्यांनी महाराष्ट्र टाइम्सचे संपादक म्हणून काम पहिले. ते महाराष्ट्र टाइम्सचे संपादक असताना हे वृत्तपत्र मुंबई महानगरीय भागातील सर्वोच्च खपाचे मराठी दैनिक बनले.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; राऊत यांनी [[द पायोनियर]] या वृत्तपत्राचे निवासी संपादक म्हणून देखील काम पहिले.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

१९९६ साली [[झी वाहिनी|झी टीव्ही]] नेटवर्कच्या उभारणीमध्ये त्यांची महत्त्वाची भूमिका होती. झी नेटवर्कमध्ये क्रिएटीव्ह डायरेक्टर म्हणून काम करत असताना परदेशात झी नेटवर्कच्या बांधणीसाठी त्यांनी युरोप व अमेरिकेमध्ये बराच प्रवास केला.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

ते १९८७-८८ साली मुंबई पत्रकार संघा या मराठी भाषिक पत्रकारांच्या संघटनेचे अध्यक्ष होते.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== पुस्तके &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!पुस्तक
!भाषा
!प्रकाशन वर्ष
|-
|अंधारातील प्रकाश
|मराठी
|१९७७
|-
|दृष्टिकोन
|मराठी
|२००७
|-
|नायक
|मराठी
|२००४
|-
|शिवसेना:हार आणि प्रहार
|मराठी
|२००५
|-
|असा दृष्टिकोन
|मराठी
|२००६
|-
|अशी ही मुंबई
|मराठी
|२००८
|-
|मनोवेध
|मराठी
|२०१०
|-
|गीता: आनंद यात्रा
|मराठी
|२०११
|-
|पास्ट फॉरवर्ड (इंटरनेट आवृत्ती)
|इंग्रजी
|२०११
|-
|स्मरण
|मराठी
|२०१५
|}

== पुरस्कार ==

[[वर्ग:इ.स. १९५३ मधील जन्म]]
[[वर्ग:महाराष्ट्र टाइम्स]]</text>
      <sha1>lgde57ym6o8vrtw9651at7n7kh5i8hy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>फ्रोझन (चित्रपट)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>193291</id>
    <revision>
      <id>2143940</id>
      <parentid>2137309</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:30:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5469" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|नाव=फ्रोझन|दिग्दर्शन=ख्रिस बक
जेनिफर ली|निर्मिती=पीटर डेल वेचो|संगीत=क्रिस्टोफ बेक (स्कोअर)
रॉबर्ट लोपेझ (गाणी)
क्रिस्टन अँडरसन-लोपेझ (गाणी)|भाषा=इंग्रजी|देश=अमेरिका|वितरक=वॉल्ट डिस्ने मोशन पिक्चर्स|निर्मिती_खर्च=$150 दशलक्ष|उत्पन्न=$1.280 अब्ज|कथा=ख्रिस बक
जेनिफर ली
शेन मॉरिस|पटकथा=जेनिफर ली|प्रदर्शन_तारिख=२०१३|संकलन=जेफ ड्रेहेम|चित्र शीर्षक=चित्रपटाचा लोगो|छायाचित्र=Frozen Logo Black.svg}}
'''फ्रोझन''' ([[इंग्रजी]]: Frozen) हा एक संगणक-अ‍ॅनिमेटेड संगीतमय कल्पनारम्य चित्रपट आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.prnewswire.com/news-releases/disneyland-resort-debuts-world-of-color----winter-dreams-a-merry-new-spectacular-for-2013-holiday-season-216954411.html|title=Disneyland Resort Debuts 'World of Color -- Winter Dreams,' a Merry New Spectacular for 2013 Holiday Season|last=Resort|first=Disneyland|website=www.prnewswire.com|language=en|access-date=2022-01-03}}&lt;/ref&gt; वॉल्ट डिस्ने अ‍ॅनिमेशन स्टुडिओद्वारे निर्मित हा चित्रपट [[वॉल्ट डिझनी पिक्चर्स|वॉल्ट डिझनी पिक्चर्सने]] २०१३ मध्ये प्रदर्शित केला. हा ५३वा डिस्ने अ‍ॅनिमेटेड फीचर चित्रपट असून हान्स ख्रिश्चन अँडरसनच्या &quot;द स्नो क्वीन&quot; या परीकथेवरून हा चित्रपट प्रेरित आहे.

या चित्रपटात एका राजकुमारीचे चित्रण केले आहे जी आईसमन, त्याचे रेनडियर आणि स्नोमॅन सोबत तिच्या बहिणीला शोधण्यासाठी प्रवासाला निघते. त्या बहिणीच्या बर्फाळ जादूई शक्तींनी अनवधानाने त्यांचे राज्य अनंतकाळच्या हिवाळ्यात अडकवलेले असते.

फ्रोझनने 86 व्या [[ऑस्कर पुरस्कार]] सोहळ्यात दोन पुरस्कार जिंकले. तसेच इतर अनेक महत्त्वाचे पुरस्कार मिळवले. त्याच्या थिएटर रन दरम्यान, चित्रपटाने जागतिक बॉक्स ऑफिस कमाईत $1.280 अब्ज कमाई करून, एक महत्त्वपूर्ण व्यावसायिक यश मिळवले. [[टॉय स्टोरी 3]]ला मागे टाकत आतापर्यंतचा सर्वाधिक कमाई करणारा अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट बनला आणि 2019 मध्‍ये द लायन किंग मागे टाकेपर्यंत त्याचे स्थान कायम राखले. हा आतापर्यंतचा पाचवा सर्वाधिक कमाई करणारा आणि 2013 मधील सर्वाधिक कमाई करणारा चित्रपट ठरला. जानेवारी 2015 पर्यंत, हा चित्रपट [[युनायटेड स्टेट्स|युनायटेड स्टेट्समध्‍ये]] सर्वाधिक विकली जाणारी ब्लू-रे डिस्क बनली.

चित्रपटाच्या प्रचंड यशानंतर 2015 मध्ये अ‍ॅनिमेटेड लघुपट, 2017 मध्ये अ‍ॅनिमेटेड फीचर आणि २०१९ मध्ये फीचर-लांबीचा चित्रपटाचा दुसरा भाग, फ्रोझन II तयार केला.

== कथा ==

== प्रदर्शन ==

== प्रतिसाद ==

== लिगसी (महत्त्व आणि वारसा) ==

== दुसरा भाग ==

== बाह्य दुवे ==

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:इंग्लिश भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:इ.स. २०१३ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:डिझ्नी अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट]]
[[वर्ग:ॲनिमेशन]]</text>
      <sha1>88mckha2y0v2lb9j74sr4q4mb2idz84</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143941</id>
      <parentid>2143940</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:33:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5557" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|नाव=फ्रोझन|दिग्दर्शन=ख्रिस बक
जेनिफर ली|निर्मिती=पीटर डेल वेचो|संगीत=क्रिस्टोफ बेक (स्कोअर)
रॉबर्ट लोपेझ (गाणी)
क्रिस्टन अँडरसन-लोपेझ (गाणी)|भाषा=इंग्रजी|देश=अमेरिका|वितरक=वॉल्ट डिस्ने मोशन पिक्चर्स|निर्मिती_खर्च=$150 दशलक्ष|उत्पन्न=$1.280 अब्ज|कथा=ख्रिस बक
जेनिफर ली
शेन मॉरिस|पटकथा=जेनिफर ली|प्रदर्शन_तारिख=२०१३|संकलन=जेफ ड्रेहेम|चित्र शीर्षक=चित्रपटाचा लोगो|छायाचित्र=Frozen Logo Black.svg}}
'''फ्रोझन''' ([[इंग्रजी]]: ''Frozen'') हा एक संगणक-अ‍ॅनिमेटेड संगीतमय कल्पनारम्य चित्रपट आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.prnewswire.com/news-releases/disneyland-resort-debuts-world-of-color----winter-dreams-a-merry-new-spectacular-for-2013-holiday-season-216954411.html|title=Disneyland Resort Debuts 'World of Color -- Winter Dreams,' a Merry New Spectacular for 2013 Holiday Season|last=Resort|first=Disneyland|website=www.prnewswire.com|language=en|access-date=2022-01-03}}&lt;/ref&gt; [[वॉल्ट डिझ्नी अ‍ॅनिमेशन स्टुडिओ]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे निर्मित हा चित्रपट [[वॉल्ट डिझनी पिक्चर्स|वॉल्ट डिझनी पिक्चर्सने]] २०१३ मध्ये प्रदर्शित केला. हा ५३वा [[डिझ्नी|डिझ्नी अ‍ॅनिमेटेड]] फीचर चित्रपट असून हान्स ख्रिश्चन अँडरसनच्या &quot;द स्नो क्वीन&quot; या [[परीकथा|परीकथे]]&lt;nowiki/&gt;वरून हा चित्रपट प्रेरित आहे.

या चित्रपटात एका राजकुमारीचे चित्रण केले आहे जी आईसमन व त्याचा एक रेनडियर आणि स्नोमॅन सोबत तिच्या बहिणीला शोधण्यासाठी प्रवासाला निघते. त्या राजकुमारीच्या बर्फाळ जादूई शक्तींनी अनवधानाने त्यांचे राज्य अनंतकाळच्या हिवाळ्यात अडकवलेले असते.

फ्रोझनने ८६ व्या [[ऑस्कर पुरस्कार]] सोहळ्यात दोन पुरस्कार आणि इतर अनेक महत्त्वाचे पुरस्कार जिंकले आहेत. त्याच्या थिएटर रन दरम्यान, चित्रपटाने जागतिक बॉक्स ऑफिस कमाईत $1.280 अब्ज कमाई करून, एक महत्त्वपूर्ण व्यावसायिक यश मिळवले. [[टॉय स्टोरी 3]]ला मागे टाकत आतापर्यंतचा सर्वाधिक कमाई करणारा अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट बनला आणि 2019 मध्‍ये द लायन किंग मागे टाकेपर्यंत त्याचे स्थान कायम राखले. हा आतापर्यंतचा पाचवा सर्वाधिक कमाई करणारा आणि 2013 मधील सर्वाधिक कमाई करणारा चित्रपट ठरला. जानेवारी 2015 पर्यंत, हा चित्रपट [[युनायटेड स्टेट्स|युनायटेड स्टेट्समध्‍ये]] सर्वाधिक विकली जाणारी ब्लू-रे डिस्क बनली.

चित्रपटाच्या प्रचंड यशानंतर 2015 मध्ये अ‍ॅनिमेटेड लघुपट, 2017 मध्ये अ‍ॅनिमेटेड फीचर आणि २०१९ मध्ये फीचर-लांबीचा चित्रपटाचा दुसरा भाग, फ्रोझन II तयार केला.

== कथा ==

== प्रदर्शन ==

== प्रतिसाद ==

== लिगसी (महत्त्व आणि वारसा) ==

== दुसरा भाग ==

== बाह्य दुवे ==

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:इंग्लिश भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:इ.स. २०१३ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:डिझ्नी अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट]]
[[वर्ग:ॲनिमेशन]]</text>
      <sha1>hukxt0xvkxpcs0kwgmmsh9zriu73l4g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143943</id>
      <parentid>2143941</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T05:35:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5334" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|नाव=फ्रोझन|दिग्दर्शन=ख्रिस बक
जेनिफर ली|निर्मिती=पीटर डेल वेचो|संगीत=क्रिस्टोफ बेक (स्कोअर)
रॉबर्ट लोपेझ (गाणी)
क्रिस्टन अँडरसन-लोपेझ (गाणी)|भाषा=इंग्रजी|देश=अमेरिका|वितरक=वॉल्ट डिस्ने मोशन पिक्चर्स|निर्मिती_खर्च=$150 दशलक्ष|उत्पन्न=$1.280 अब्ज|कथा=ख्रिस बक
जेनिफर ली
शेन मॉरिस|पटकथा=जेनिफर ली|प्रदर्शन_तारिख=२०१३|संकलन=जेफ ड्रेहेम|चित्र शीर्षक=चित्रपटाचा लोगो|छायाचित्र=Frozen Logo Black.svg}}
'''फ्रोझन''' ([[इंग्रजी]]: ''Frozen'') हा एक संगणक-अ‍ॅनिमेटेड संगीतमय कल्पनारम्य चित्रपट आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.prnewswire.com/news-releases/disneyland-resort-debuts-world-of-color----winter-dreams-a-merry-new-spectacular-for-2013-holiday-season-216954411.html|title=Disneyland Resort Debuts 'World of Color -- Winter Dreams,' a Merry New Spectacular for 2013 Holiday Season|last=Resort|first=Disneyland|website=www.prnewswire.com|language=en|access-date=2022-01-03}}&lt;/ref&gt; [[वॉल्ट डिझ्नी अ‍ॅनिमेशन स्टुडिओ]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे निर्मित हा चित्रपट [[वॉल्ट डिझनी पिक्चर्स|वॉल्ट डिझनी पिक्चर्सने]] २०१३ मध्ये प्रदर्शित केला. हा ५३वा [[डिझ्नी|डिझ्नी अ‍ॅनिमेटेड]] फीचर चित्रपट असून हान्स ख्रिश्चन अँडरसनच्या &quot;द स्नो क्वीन&quot; या [[परीकथा|परीकथे]]&lt;nowiki/&gt;वरून हा चित्रपट प्रेरित आहे.

या चित्रपटात एका राजकुमारीचे चित्रण केले आहे जी आईसमन व त्याचा एक रेनडियर आणि स्नोमॅन सोबत तिच्या बहिणीला शोधण्यासाठी प्रवासाला निघते. त्या राजकुमारीच्या बर्फाळ जादूई शक्तींनी अनवधानाने त्यांचे राज्य अनंतकाळच्या हिवाळ्यात अडकवलेले असते.

फ्रोझनने ८६ व्या [[ऑस्कर पुरस्कार]] सोहळ्यात दोन पुरस्कार आणि इतर अनेक महत्त्वाचे पुरस्कार जिंकले आहेत. त्याच्या थिएटर रन दरम्यान, चित्रपटाने जागतिक बॉक्स ऑफिस कमाईत $1.280 अब्ज कमाई करून, एक महत्त्वपूर्ण व्यावसायिक यश मिळवले. [[टॉय स्टोरी 3]]ला मागे टाकत आतापर्यंतचा सर्वाधिक कमाई करणारा अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट बनला आणि 2019 मध्‍ये द लायन किंग मागे टाकेपर्यंत त्याचे स्थान कायम राखले. हा आतापर्यंतचा पाचवा सर्वाधिक कमाई करणारा आणि 2013 मधील सर्वाधिक कमाई करणारा चित्रपट ठरला. जानेवारी 2015 पर्यंत, हा चित्रपट [[युनायटेड स्टेट्स|युनायटेड स्टेट्समध्‍ये]] सर्वाधिक विकली जाणारी ब्लू-रे डिस्क बनली.

चित्रपटाच्या प्रचंड यशानंतर 2015 मध्ये अ‍ॅनिमेटेड लघुपट, 2017 मध्ये अ‍ॅनिमेटेड फीचर आणि २०१९ मध्ये फीचर-लांबीचा चित्रपटाचा दुसरा भाग, फ्रोझन II तयार केला.

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:इंग्लिश भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:इ.स. २०१३ मधील चित्रपट]]
[[वर्ग:डिझ्नी अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट]]
[[वर्ग:ॲनिमेशन]]</text>
      <sha1>oes9lcywug4i0yf1bktnxiiztxc07a8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>२०१६ उन्हाळी ऑलिंपिकमधील ॲथलेटिक्स - महिला १०० मीटर अडथळा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>195766</id>
    <revision>
      <id>2143925</id>
      <parentid>1930380</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:30:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>/* विक्रम */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21143" xml:space="preserve">{{Infobox Olympic event
| event       = महिला १०० मीटर अडथळा
| games       = २०१६ उन्हाळी
| image       = [[File:Engenhão vista atrás do gol.jpg|300px]] &lt;!-- Please do NOT add copyrighted pictograms such as those from the 2016 Rio Olympics. --&gt;
| caption     = एस्तादियो ऑलिंपिको होआवो हावेलांगे मैदानाची आतील बाजू, जेथेमहिला महीला १००मी अडथळा शार्यत पडली.
| venue       = [[एस्तादियो ऑलिंपिको होआवो हावेलांगे|ऑलिंपिक मैदान]]
| dates       = १६ ऑगस्ट २०१६ &lt;br /&gt;(हीट्स)&lt;br /&gt;१७ ऑगस्ट २०१६ &lt;br /&gt;(उपांत्य व अंतिम)
| competitors = ४८
| nations     = ३४
| win_value   = १२.४८
| gold        = [[ब्रिआन्ना रोलिन्स]]
| goldNOC     = USA
| silver      = [[निया अली]]
| silverNOC   = USA
| bronze      = [[क्रिस्टी कॅसलिन]]
| bronzeNOC   = USA
| prev        = [[२०१२ उन्हाळी ऑलिंपिकमधील ॲथलेटिक्स – महिला १०० मीटर अडथळा|२०१२]]
| next        = [[२०२० उन्हाळी ऑलिंपिकमधील ॲथलेटिक्स – महिला १०० मीटर अडथळा|२०२०]]
}}
{{२०१६ उन्हाळी ऑलिंपिकमधील ॲथलेटिक्स}}
[[२०१६ उन्हाळी ऑलिंपिक]]मधील '''महिला १०० मीटर अडथळा''' स्पर्धा १६–१७ ऑगस्ट दरम्यान [[एस्तादियो ऑलिंपिको होआवो हावेलांगे|ऑलिंपिक मैदान]] येथे पार पडली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://www.rio2016.com/en/athletics-standings-at-womens-100m-hurdles|title=महिला १००मी अडथळा|कृती= |प्रकाशक=रियो २०१६ समिती |ॲक्सेसदिनांक=३ ऑगस्ट २०१६}}&lt;/ref&gt;

==स्पर्धा स्वरुप==
महिला १००मी अडथळा शर्यतीमध्ये हीट्स (फेरी १), उपांत्य आणि अंतिम फेरीचा समावेश होता. प्रत्येक हीटमधील पहिले ३ स्पर्धक (Q) आणि त्यानंतरचे सर्वात जलद स्पर्धा पूर्ण करणारे ६ स्पर्धक (q) उपांत्य फेरीसाठी पात्र.  प्रत्येक उपांत्य फेरीमधील पहिले २ स्पर्धक (Q) आणि त्यानंतरचे सर्वात जलद स्पर्धा पूर्ण करणारे २ स्पर्धक (q) अंतिम फेरीसाठी पात्र.  

==विक्रम==
स्पर्धेआधीचे विश्व आणि ऑलिंपिक विक्रम खालीलप्रमाणे.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
|'''विश्वविक्रम'''
|{{flagathlete|[[केन्ड्रा हॅरिसन]]|USA}}
|'''१२.२०'''
|[[लंडन]], [[युनायटेड किंग्डम]]
|२२ जुलै २०१६
|-
|'''ऑलिंपिक विक्रम'''
|{{flagathlete|[[सॅली पियरसन]]|AUS}}
|'''१२.३५'''
|[[लंडन]], [[युनायटेड किंग्डम]]
|७ ऑगस्ट २०१२
|-
|'''२०१६ विश्व अग्रक्रम'''
|{{flagathlete|[[केन्ड्रा हॅरिसन]]|USA}}
|'''१२.२०'''
|[[लंडन]], [[युनायटेड किंग्डम]]
|२२ जुलै २०१६
|}

==वेळापत्रक==
&lt;small&gt;सर्व वेळा ह्या ब्राझील वेळा आहेत ([[यूटीसी−०३:००|यूटीसी-३]])&lt;/small&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
! दिनांक
! वेळ
! फेरी
|-
|मंगळवार, १६ ऑगस्ट २०१६ ||'''११:०५'''||'''हीट्स'''
|-
|style=background:lemonchiffon|बुधवार, १७ ऑगस्ट २०१६ ||style=background:lemonchiffon| '''२०:४५&lt;br /&gt;२२:५५'''||style=background:lemonchiffon|'''उपांत्य&lt;br /&gt;अंतिम'''
|-
|}

==निकाल==
===हीट्स===
पात्रता निकष: प्रत्येक हीटमधील पहिले ३ स्पर्धक (Q) आणि त्यानंतरचे सर्वात जलद स्पर्धा पूर्ण करणारे ६ स्पर्धक (q) उपांत्य फेरीसाठी पात्र.

====हीट १====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[क्रिस्टी कॅसलिन]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६८ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[ॲन झॅग्रे]] || align=left|{{flagIOC|BEL|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८५ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| ३ || align=left|[[नूरालोट्टा नेझिरि]] || align=left|{{flagIOC|FIN|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८८ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ddffdd
| ४ || align=left|[[शेरमैने विल्यम्स]] || align=left|{{flagIOC|JAM|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९५ || {{AthAbbr|q}}
|-
| ५ || align=left|[[सुसाना कल्लुर]] || align=left|{{flagIOC|SWE|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०४ || 
|-
| ६ || align=left|[[करिदाद जेरेझ]] || align=left|{{flagIOC|ESP|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२६ || 
|-
| ७ || align=left|[[कॅटी सिली]] || align=left|{{flagIOC|BIZ|२०१६ उन्हाळी}} || १५.७९ || 
|-
| {{sort|८|–}} || align=left|[[म्युलर्न जीन]] || align=left|{{flagIOC|HAI|२०१६ उन्हाळी}} || {{sort|१६|{{AthAbbr|DQ}}}} || {{tooltip|R१६८.७b|अडथळ्याला जाणतेपणी पाडले}}
|}

====हीट २====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[निया अली]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७६ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[फेलिशिया जॉर्ज]] || align=left|{{flagIOC|CAN|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८३ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| ३ || align=left|[[पेड्रया सेमोर]] || align=left|{{flagIOC|BAH|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८५ || {{AthAbbr|Q}}
|-
| ४ || align=left|[[वु शुईजिआवो]] || align=left|{{flagIOC|CHN|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०३ || 
|-
| ५ || align=left|[[माईला मचादो]] || align=left|{{flagIOC|BRA|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०९ || 
|-
| ६ || align=left|[[मिशेल जेन्नेक]] || align=left|{{flagIOC|AUS|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२६ || 
|-
| ७ || align=left|[[एकाटेरिना पॉप्लाव्हस्काया]] || align=left|{{flagIOC|BLR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.४५ || 
|-
| ८ || align=left|[[बीट स्कॉर्ट]] || align=left|{{flagIOC|AUT|२०१६ उन्हाळी}} || १३.४७ || 
|}

====हीट ३====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[सिंडी ओफिली]] || align=left|{{flagIOC|GBR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७५ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[नदिने हिल्डेब्रँड]] || align=left|{{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८४ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| ३ || align=left|[[इसाबेले पेडरसन]] || align=left|{{flagIOC|NOR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८६ || {{AthAbbr|Q}}, {{AthAbbr|PB}}
|-bgcolor=ddffdd
| ४ || align=left|[[आंद्रिया इव्हान्सेव्हिक]] || align=left|{{flagIOC|CRO|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९० || {{AthAbbr|q}}, {{AthAbbr|SB}}
|-
| ५ || align=left|[[ब्रिगिट्टे मेर्लानो]] || align=left|{{flagIOC|COL|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०९ || 
|-
| ६ || align=left|[[अँजेला व्हायट]] || align=left|{{flagIOC|CAN|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०९ || 
|-
| ७ || align=left|[[एलिसावेट पेसिरिडोउ]] || align=left|{{flagIOC|GRE|२०१६ उन्हाळी}} || १३.१० || 
|-
| ८ || align=left|[[अनास्तेशिया पिलिपेन्को]] || align=left|{{flagIOC|KAZ|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२९ || 
|}

====हीट ४====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[सिंडी रोलदेर]] || align=left|{{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८६ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[टिफनी पोर्टर]] || align=left|{{flagIOC|GBR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८७ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| ३ || align=left|[[निकिएशा विल्सन]] || align=left|{{flagIOC|JAM|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८९ || {{AthAbbr|Q}}, {{AthAbbr|SB}}
|-bgcolor=ddffdd
| ४ || align=left|[[क्लेलिया रियुज]] || align=left|{{flagIOC|SUI|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९१ || {{AthAbbr|q}}
|-bgcolor=ddffdd
| ५ || align=left|[[सिंडी बिल्लौद]] || align=left|{{flagIOC|FRA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९८ || {{AthAbbr|q}}
|-
| ६ || align=left|[[किर बेकल्स]] || align=left|{{flagIOC|BAR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०१ || 
|-
| ७ || align=left|[[हॅना प्लॉटित्सेना]] || align=left|{{flagIOC|UKR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.१२ || 
|-
| ८ || align=left|[[मार्थ कोआला]] || align=left|{{flagIOC|BUR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.४१ ||
|}

====हीट ५====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[जास्मिन कामाचो-क्विन]] || align=left|{{flagIOC|PUR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७० || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[अलिना तलाय]] || align=left|{{flagIOC|BLR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७४ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| ३ || align=left|[[पामेला द्युत्केविझ]] || align=left|{{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९० || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ddffdd
| ४ || align=left|[[निकिता होल्डर]] || align=left|{{flagIOC|CAN|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९२ || {{AthAbbr|q}}, {{AthAbbr|SB}}
|-bgcolor=ddffdd
| ५ || align=left|[[ओलुवातोबिलोबा अम्युसन]] || align=left|{{flagIOC|NGR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९९ || {{AthAbbr|q}}
|-
| ६ || align=left|[[कॅरोलिना कोलेच्झेक]] || align=left|{{flagIOC|POL|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०४ || 
|-
| ७ || align=left|[[ओक्साना श्कुरत]] || align=left|{{flagIOC|UKR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२२ || 
|-
| ८ || align=left|[[यवेट्टे लुईस]] || align=left|{{flagIOC|PAN|२०१६ उन्हाळी}} || १३.३५ || 
|}

====हीट ६====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[ब्रिआन्ना रोलिन्स]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.५४ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[मेगन सिमंड्स]] || align=left|{{flagIOC|JAM|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८१ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| ३ || align=left|[[सँड्रा गोमिस]] || align=left|{{flagIOC|FRA|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०४ || {{AthAbbr|Q}} 
|-
| ४ || align=left|[[नदिने विस्सर]] || align=left|{{flagIOC|NED|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०७ || 
|-
| ५ || align=left|[[फॅबिना मोरेस]] || align=left|{{flagIOC|BRA|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२२ || 
|-
| ६ || align=left|[[वॅलेंटिना किबाल्निकोव्हा]] || align=left|{{flagIOC|UZB|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२९ || 
|-
| ७ || align=left|[[ओलेना यानोव्स्का]] || align=left|{{flagIOC|UKR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.३२ || 
|-
| {{sort|८|–}} || align=left|[[रैना-फ्लोर ओकोरि]] || align=left|{{flagIOC|GEQ|२०१६ उन्हाळी}} || {{sort|१४|{{AthAbbr|DNS}}}} ||
|}

===उपांत्य फेरी १===
====उपांत्य फेरी १====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[ब्रिआन्ना रोलिन्स]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.४७ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[पेड्रया सेमोर]] || align=left|{{flagIOC|BAH|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६४ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ddffdd
| ३ || align=left|[[सिंडी रोलदेर]] || align=left|{{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६९ || {{AthAbbr|q}}
|-bgcolor=ddffdd
| ४ || align=left|[[टिफनी पोर्टर]] || align=left|{{flagIOC|GBR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८२ || {{AthAbbr|q}}
|-
| ५ || align=left|[[शेरमैने विल्यम्स]] || align=left|{{flagIOC|JAM|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८६ ||
|-
| ६ || align=left|[[आंद्रिया इव्हान्सेव्हिक]] || align=left|{{flagIOC|CRO|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९३ || 
|-
| ७ || align=left|[[सँड्रा गोमिस]] || align=left|{{flagIOC|FRA|२०१६ उन्हाळी}} || १३.२३ || 
|-
| ८ || align=left|[[अलिना तलाय]] || align=left|{{flagIOC|BLR|२०१६ उन्हाळी}} || १३.६६ || 
|}

====उपांत्य फेरी २====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left | [[निया अली]] || align=left | {{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६५ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left | [[फेलिशिया जॉर्ज]] || align=left | {{flagIOC|CAN|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७७ || {{AthAbbr|Q}}
|-
| ३ || align=left | [[ओलुवातोबिलोबा अम्युसन]] || align=left | {{flagIOC|NGR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९१ || 
|-
| ४ || align=left | [[नदिने हिल्डेब्रँड]] || align=left | {{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९५ || 
|-
| ५ || align=left | [[क्लेलिया रियुज]] || align=left | {{flagIOC|SUI|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९६ || 
|-
| ६ || align=left | [[नूरालोट्टा नेझिरि]] || align=left | {{flagIOC|FIN|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०४ || 
|-
| ७ || align=left | [[निकिएशा विल्सन]] || align=left | {{flagIOC|JAM|२०१६ उन्हाळी}} || १३.१४ || 
|-
| {{sort|८|–}} || align=left | [[जास्मिन कामाचो-क्विन]] || align=left | {{flagIOC|PUR|२०१६ उन्हाळी}} || {{sort|१४|{{AthAbbr|DQ}}}} || {{tooltip|R१६८.७b|अडथळ्याला जाणतेपणी पाडले}}
|}

====उपांत्य फेरी ३====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|-bgcolor=ccffcc
| १ || align=left|[[क्रिस्टी कॅसलिन]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६३ || {{AthAbbr|Q}}
|-bgcolor=ccffcc
| २ || align=left|[[सिंडी ओफिली]] || align=left|{{flagIOC|GBR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७१ || {{AthAbbr|Q}}
|-
| ३ || align=left|[[इसाबेले पेडरसन]] || align=left|{{flagIOC|NOR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८८ || 
|-
| ४ || align=left|[[पामेला द्युत्केविझ]] || align=left|{{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९२ || 
|-
| ५ || align=left|[[मेगन सिमंड्स]] || align=left|{{flagIOC|JAM|२०१६ उन्हाळी}} || १२.९५ || 
|-
| ६ || align=left|[[सिंडी बिल्लौद]] || align=left|{{flagIOC|FRA|२०१६ उन्हाळी}} || १३.०३ || 
|-
|  || align=left|[[निकिता होल्डर]] || align=left|{{flagIOC|CAN|२०१६ उन्हाळी}} || {{AthAbbr|DQ}} || 
|-
|  || align=left|[[ॲन झॅग्रे]] || align=left|{{flagIOC|BEL|२०१६ उन्हाळी}} || {{AthAbbr|DQ}} || 
|}

===अंतिम===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!क्रमांक !! ॲथलीट !! देश !! वेळ !! नोंदी
|- 
|{{gold01}} || align=left|[[ब्रिआन्ना रोलिन्स]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.४८ || 
|-
|{{silver02}} || align=left|[[निया अली]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.५९ || 
|-
|{{bronze03}} || align=left|[[क्रिस्टी कॅसलिन]] || align=left|{{flagIOC|USA|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६१ || 
|-
| ४ || align=left|[[सिंडी ओफिली]] || align=left|{{flagIOC|GBR|२०१६ उन्हाळी}} || १२.६३ || {{AthAbbr|SB}}
|-
| ५ || align=left|[[सिंडी रोलदेर]] || align=left|{{flagIOC|GER|२०१६ उन्हाळी}} || १२.७४ || 
|-
| ६ || align=left|[[पेड्रया सेमोर]] || align=left|{{flagIOC|BAH|२०१६ उन्हाळी}} || rowspan=2|१२.७६ || 
|-
| ७ || align=left|[[टिफनी पोर्टर]] || align=left|{{flagIOC|GBR|२०१६ उन्हाळी}} || 
|-
| ८ || align=left|[[फेलिशिया जॉर्ज]] || align=left|{{flagIOC|CAN|२०१६ उन्हाळी}} || १२.८९ || 
|}

==संदर्भ आणि नोंदी==
{{संदर्भयादी}}

{{२०१६ उन्हाळी ऑलिंपिकमधील खेळ}}
[[वर्ग:२०१६ उन्हाळी ऑलिंपिकमधील खेळ|ॲथलेटिक्स]]
[[वर्ग:२०१६ उन्हाळी ऑलिंपिकमधील ॲथलेटिक्स]]</text>
      <sha1>jbnc4o3ul84b5hlbez7tpdloqmkb5he</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वर्ग:खंडाळा तालुक्यातील गावे</title>
    <ns>14</ns>
    <id>199244</id>
    <revision>
      <id>2143840</id>
      <parentid>1988008</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:43:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:4D88:E4B3:0:0:DC0B:AD02</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" xml:space="preserve">र.
राजेवाडी</text>
      <sha1>nx7renmicncixz4ibo77pn4xej3lmob</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143853</id>
      <parentid>2143840</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:38:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/2409:4042:4D88:E4B3:0:0:DC0B:AD02|2409:4042:4D88:E4B3:0:0:DC0B:AD02]] ([[User talk:2409:4042:4D88:E4B3:0:0:DC0B:AD02|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:KiranBOT|KiranBOT]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="250" xml:space="preserve">[[वर्ग:सातारा जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:तालुक्यानुसार महाराष्ट्रातील गावे]]
[[वर्ग:खंडाळा तालुका]]</text>
      <sha1>2sw5ybfpeu58bgak2p1kqk27i9nlifd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मुंडे (निःसंदिग्धीकरण)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>208010</id>
    <revision>
      <id>2143784</id>
      <parentid>2121380</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:20:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:794:B974:9646:1753:8802:EB11</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="396" xml:space="preserve">* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]
* [[ यशश्री मुंडे]]
* [[ नागनाथ मुंडे]]
[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण]]</text>
      <sha1>sce1crinxvbrsrew1r4acwkusv12n24</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143785</id>
      <parentid>2143784</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:21:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:794:B974:9646:1753:8802:EB11</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="375" xml:space="preserve">* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]
* [[ यशश्री मुंडे]]
* [[ Nagnath Munde]]
[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण]]</text>
      <sha1>a7z0jdi0f6gaz2ujav46tzy8qkmydb8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143787</id>
      <parentid>2143785</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:22:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4081:794:B974:9646:1753:8802:EB11</ip>
      </contributor>
      <comment>ह</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="415" xml:space="preserve">* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]
* [[ यशश्री मुंडे]]
* [[ नागनाथ वैजनाथ मुंडे]]
[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण]]</text>
      <sha1>nk24dpid4t9ucqw2dc4a6j81vpw2ub4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143802</id>
      <parentid>2143787</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[मुंडे (निःसंदिग्धिकरण)]] वरुन [[मुंडे (निःसंदिग्धीकरण)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="415" xml:space="preserve">* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]
* [[ यशश्री मुंडे]]
* [[ नागनाथ वैजनाथ मुंडे]]
[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण]]</text>
      <sha1>nk24dpid4t9ucqw2dc4a6j81vpw2ub4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143804</id>
      <parentid>2143802</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:46:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="351" xml:space="preserve">{{उल्लेखनीयता}}
* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]

[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण]]</text>
      <sha1>1y4ixp9fq3q47bo4y914g3gt46un3my</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143805</id>
      <parentid>2143804</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:47:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="364" xml:space="preserve">{{उल्लेखनीयता}}
* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]

[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण पाने]]</text>
      <sha1>g7ribzd98quice6q25ft4ebngd4p9zt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143861</id>
      <parentid>2143805</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:50:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="327" xml:space="preserve">
* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]

[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण पाने]]</text>
      <sha1>9e9efv148ay7qmr0spek30rranpxq68</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143862</id>
      <parentid>2143861</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:51:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>संतोष गोरे</username>
        <id>135680</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="373" xml:space="preserve">{{निःसंदिग्धीकरण}}
* [[धर्माजी प्रताप मुंडे]]
* [[गोपीनाथ मुंडे]]
* [[पंकजा मुंडे-पालवे]]
* [[धनंजय मुंडे]]
* [[प्रीतम मुंडे-खाडे]]

[[वर्ग:निःसंदिग्धीकरण पाने]]</text>
      <sha1>lxxw88ro78nfqej9e5862qj9b1pg1bc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऊर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>209004</id>
    <revision>
      <id>2144023</id>
      <parentid>1961480</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:28:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[उर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन]] वरुन [[ऊर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1346" xml:space="preserve">{{विस्तार}}
'''{{लेखनाव}}''' हा [[महाराष्ट्र शासन]]ाचा एक विभाग आहे. या विभागाचे नेतृत्व ऊर्जामंत्री [[नितीन राऊत]] करतात. 
== अंतर्गत विभाग == 
*महाराष्ट्र राज्य विद्युत मंडळ
*महाराष्ट्र उर्जा विकास अभिकरण
*महाराष्ट्र राज्य विद्युत नियामक आयोग
*महाराष्ट्र राज्य विद्युत वितरण कंपनी मर्या.
*महाराष्ट्र राज्य विद्युत निर्मिती कंपनी मर्या.
*महाराष्ट्र राज्य विद्युत पारेषण कंपनी मर्या.

== हे सुद्धा पहा ==
* [[महाराष्ट्र सरकार]]
* [[महाराष्ट्र शासनाचे विभाग]]
== अधिकृत संकेतस्थळ ==

[[वर्ग:महाराष्ट्र शासनाचे विभाग]]
[[वर्ग:अत्यंत छोटी पाने]]</text>
      <sha1>a54hcrqsio3pw5v8o19iebiwolmqkmx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उर्जास्रोत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222280</id>
    <redirect title="ऊर्जा विकास" />
    <revision>
      <id>2144025</id>
      <parentid>2118110</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:30:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>असलेला लेख</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ऊर्जा विकास]]</text>
      <sha1>3h0smgm7en8pkjgyxz80w17206xbulh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीराम संगीत मंडळी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222710</id>
    <revision>
      <id>2143884</id>
      <parentid>1547056</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:43:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="706" xml:space="preserve">[[लोटू पाटील]] यांनी आपल्या सोयगावातही  एक नाटक मंडळी स्थापन व्हावी म्हणून इ.स. १९०५ मधे रामनवमीला सोयगाव येथे श्रीराम प्रासादिक संगीत मंडळी स्थापना केली. नंतर प्रासादिक हा शब्द जाऊन श्रीराम संगीत मंडळी हे नाव राहीले.

[[वर्ग:९ जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]]
[[वर्ग:नाट्यसंस्था]]</text>
      <sha1>i19wsn302hzd7l212286c52czwsvvpv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मैत्री दिन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>231364</id>
    <revision>
      <id>2143992</id>
      <parentid>1941420</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:13:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[जागतिक मैत्री दिवस]] वरुन [[मैत्री दिन]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4688" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

[[भारत|भारता]]मध्ये [[ऑगस्ट]] महिन्याच्या पहिल्या [[रविवार|रविवारी]] मैत्री दिवस किंवा मैत्री दिन साजरा केला जातो. इ.स. १९५८ पासून पेरुग्वेमध्ये सुरू झालेला हा जागतिक मैत्री दिन उपक्रम दक्षिण अमेरिकेतील बहुतांशी देशात आवर्जून साजरा केला जातो. या दिवशी मित्र- मैत्रिणी परस्परांना मैत्री दिवसाच्या शुभेच्छा देतात, रंगीत धागे बांधतात, फुले,  पुष्पगुच्छ, भेटवस्तू देतात आणि आपली मैत्री चिरंतन राहो अशा सदिच्छा व्यक्त करतात.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|दुवा=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/happy-friendship-day-2018-gift-ideas-personalised-style-5286426/|title=Friendship Day 2018 Gift Ideas: 7 gifts to add a personal touch to your friend’s life (2.8.2018)|last=|first=|date=|work=|access-date=|archive-दुवा=|archive-date=|deadurl=no}}&lt;/ref&gt; 
&lt;ref&gt;Bose, Antara (1 August 2009). &quot;Flavours of friendship&quot;. The Telegraph. Calcutta. Retrieved 18 September 2013.&lt;/ref&gt;

== पार्श्वभूमी ==
[[File:Friendship Day.jpg|thumb|शुभेच्छापत्र]]
शुभेच्छापत्रे तयार करणाऱ्या उद्योजकांकडून या दिवसाचा विशेष प्रचार झाला आणि प्रसार माध्यमांमुळे या दिवसाचे महत्त्व जगभरातील लोकांनी स्वीकारले.

==इतिहास==
[[File:HAPPY FRIENDSHIP DAY.jpg|thumb|सजावट]]
हॉलमार्क या शुभेच्छापत्रे तयार करणाऱ्या व्यवसायाचा जनक जॉयस हॉल याने २ ऑगस्ट या दिवशी लोकांना मैत्री व्यक्त करण्याची संधी देणारा दिवस सुरू केला. याला समाजातून प्रारंभी विरोध झाला, कारण यामागील उद्योजकता वाढविण्याचा हेतू समाजात स्वीकारला गेला नाही. मात्र १९९८नंतर या दिवसाला विशेष मान्यता मिळत गेली. या दिवशी एकमेकांना बांधण्यासाठी बनवलेले रंगीबेरंगी हस्तबंध आता भारत, [[नेपाळ]], [[बांगलादेश]] आणि [[दक्षिण अमेरिका|दक्षिण अमेरिके]]त मोठ्या प्रमाणावर मिळतात. पेरुग्वेमध्ये  २० जुलै १९५८ रोजी डॉ. रामोन आरटिमो ब्राचो यांनी जागतिक मैत्री दिवस ही संकल्पना मांडली.&lt;ref&gt;UN Res.A/65/L.72&lt;/ref&gt;

==जागतिक स्तरावर==
हा दिवस विविध देशात वेगवेगळ्या दिवशी साजरा केला जातो, पण त्याचा हेतू सर्वत्र सारखाच असतो.
* पेरु- जुलै महिन्याचा पहिला [[शनिवार]]
* पेरुग्वे- ३० जुलै
* [[ब्राझील]]- २० जुलै&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Freitas|first=Andréa Marcondes de|title=Migração partidária na Câmara dos Deputados|दुवा=http://dx.doi.org/10.11606/d.8.2009.tde-11112009-151004}}&lt;/ref&gt;
* भारत- [[ऑगस्ट]] महिन्याचा पहिला रविवार

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;

== बाह्य दुवे ==
https://www.daysoftheyear.com/days/friendship-day/

[[वर्ग:जागतिक दिवस]]</text>
      <sha1>dwoie90jfyfeiil09uh4q6360wzaayc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:मैत्री दिन</title>
    <ns>1</ns>
    <id>231366</id>
    <revision>
      <id>2143994</id>
      <parentid>1612862</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:जागतिक मैत्री दिवस]] वरुन [[चर्चा:मैत्री दिन]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1004" xml:space="preserve">{{साद|आर्या जोशी}} या लेखात चांगले दुवे स्रोत म्हणून जोडले जातील अशी आशा. हे लेख तयार करण्यास धन्यवाद --[[सदस्य:Tiven2240|'''&lt;span style=&quot;background color: black; color: orange&quot;&gt;टाय&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;color: blue&quot;&gt;वीन&lt;/span&gt;'''&lt;span style=&quot;color: green&quot;&gt;२२४०&lt;/span&gt;]] '''[[विकिपीडिया:प्रचालक|(A)]]''' &lt;sup&gt;[[सदस्य चर्चा:Tiven2240|&lt;span style=&quot;color: maroon&quot;&gt;माझ्याशी बोला&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt; १५:०९, २ ऑगस्ट २०१८ (IST)
{{साद|Tiven2240}} धन्यवाद. प्रयत्न करते. [[सदस्य:आर्या जोशी|आर्या जोशी]] ([[सदस्य चर्चा:आर्या जोशी|चर्चा]]) १५:३९, २ ऑगस्ट २०१८ (IST)</text>
      <sha1>5f1r0q7r4ljladtanp9xeg6rnyx2mve</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अफगाणिस्तानमधील धर्म</title>
    <ns>0</ns>
    <id>236474</id>
    <revision>
      <id>2144128</id>
      <parentid>1780616</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:53:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nadiallah</username>
        <id>139103</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* शिख आणि हिंदू धर्म */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14082" xml:space="preserve">{{bar box
|title = अफगाणिस्तानामधील इस्लाम (२००९)&lt;ref name=&quot;CIATONGA&quot;/&gt;
|शीर्षकbar=#ddd |left1=धर्म |right1=टक्के |float=right
|bars =
{{bar percent|[[सुन्नी इस्लाम]]|dodgerblue|84.7}}
{{bar percent|[[शिया इस्लाम]]|purple|15.3}}
}}  
{{Pie chart
|thumb = right  
|caption = अफगाणिस्तान मधील धर्म (२००९)&lt;ref name=&quot;CIATONGA&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html|title= South Asia ::AFGHANISTAN|publisher= CIA The World Factbook}}&lt;/ref&gt;
|label1 = [[इस्लाम]]
|value1 = 99
|color1 = Green
|label2 = इतर
|value2 = 1
|color2 = Orange
}}
[[अफगाणिस्तान]] हे इस्लामिक गणराज्य आहे. येथे ९९% नागरिक [[इस्लाम]]चे अनुयायी आहेत. यापैकी ८०% लोकसंख्या ही [[सुन्नी इस्लाम]]चे अनुसरण करते&lt;ref name=&quot;Pew&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity|title=Chapter 1: Religious Affiliation|date=August 9, 2012|work=The World's Muslims: Unity and Diversity|publisher=[[Pew Research Center]]'s Religion &amp; Public Life Project|accessdate=4 September 2013}}&lt;/ref&gt; तर उर्वरित [[शिया इस्लाम]]ची अनुयायी आहे.&lt;ref name=&quot;LoC&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Afghanistan.pdf |title=Country Profile: Afghanistan |date=August 2005 |work=[[Library of Congress Country Studies]] on Afghanistan |quote=''Religion: Virtually the entire population is Muslim. Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent, Shia.'' |publisher=[[Library of Congress]] |accessdate=2010-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408085103/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Afghanistan.pdf |archivedate=2014-04-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/notesanddefs.html?countryName=Afghanistan&amp;countryCode=af&amp;regionCode=sas#2122 |title=Afghanistan |date= |work=[[Central Intelligence Agency]] (CIA) |quote=''Religions: Sunni Muslim 80%, Shia Muslim 19%, other 1%'' |publisher=[[The World Factbook]] |accessdate=2010-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408090654/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/notesanddefs.html?countryName=Afghanistan&amp;countryCode=af&amp;regionCode=sas|archivedate=2014-04-08}}&lt;/ref&gt; देशात मुसलमानांशिवाय [[शिख]] आणि [[हिंदू]] अल्पसंख्याक देखील आहेत.&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{स्रोत बातमी |दुवा=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/3138282.stm |title=Sikhs struggle in Afghanistan |first=Sanjoy |last=Majumder |date=September 15, 2003 |publisher=BBC News |accessdate=2010-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090222132753/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/3138282.stm |archivedate=2009-02-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;HT&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.hinduismtoday.com/archives/1994/4/1994-4-02.shtml |title=Hindus Abandon Afghanistan |quote=January Violence Is the Last Straw-After 10 Years of War, Virtually All 50,000 Hindus have Fled, Forsaking |first=Lavina |last=Melwani |date=April 1994 |publisher=hinduismtoday.com |location=New York |accessdate=2010-09-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070111080626/http://www.hinduismtoday.com/archives/1994/4/1994-4-02.shtml |archivedate=2007-01-11}}&lt;/ref&gt;

==इस्लाम==
===सुन्नी इस्लाम===
सुन्नी इस्लाम हा इस्लाम धर्माचा संप्रदाय येथे बहुसंख्य आहे. अफगाणिस्तानच्या एकूण लोकसंख्येच्या ८०% प्रमाण हे सुन्नी मुसलमानांचो आहे.

===शिया इस्लाम===
अफगाणिस्तानच्या एकूण लोकसंख्येच्या ७% ते २०% शिया मुसलमानांची आहे, त्यांच्यामध्ये अति अल्पसंख्यांक सुन्नी असूनही हजरस प्रामुख्याने आणि अतिमहत्जीजी शिया आहेत, बहुतेक ट्वेल्व्हर शाखा असून काही लहान गट इस्माइलिझम शाखेचे आचरण करतात.&lt;ref name=&quot;EncBrit&quot;&gt;[[:wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Hazara (Race)|1911 Encyclopædia Britannica - Hazara (Race)]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Iranica1&quot;&gt;{{cite encyclopedia |editor=Ehsan Yarshater|encyclopedia=Encyclopædia Iranica|title=HAZĀRA |दुवा=http://www.iranicaonline.org/articles/hazara-1 |accessdate=2007-12-23 |edition=Online|publisher=Columbia University|location=United States|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131117041334/http://www.iranicaonline.org/articles/hazara-1|archivedate=2013-11-17}}&lt;/ref&gt; अफगाणिस्तानातील तजिकिजचे कझिलबाश परंपरागतपणे शिया आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+af0049) |title=Qizilbash |year=1997 |publisher=Library of Congress Country Studies |location=United States|accessdate=2010-09-03}}&lt;/ref&gt;

===आधुनिकतावादी आणि गैर-मतभेद मुसलमान===
इस्लामिक आधुनिकतावादी आणि समकालीन युगातील गैर-मतभेद मुस्लिम चळवळीतील सर्वात महत्त्वपूर्ण पुनरुत्थानवादी आणि पुनरुत्पादकांपैकी एक म्हणजे जमाल अदन-दीन अल-अफगानी होय.&lt;ref name=&quot;CIS&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.cis-ca.org/voices/a/afghni.htm |title=Sayyid Jamal ad-Din Muhammad b. Safdar al-Afghan (1838–1897) |accessdate=5 September 2010 |work=[[Saudi Aramco World]] |publisher=Center for Islam and Science |year=2002}}&lt;/ref&gt;

==झोरोस्ट्रियन==
वर्ल्ड ख्रिश्चन एनसायक्लोपिडियानुसार, १९७० मध्ये २,००० अफगाणांना झोरास्ट्रियन म्हणून ओळखले गेले.&lt;ref&gt;http://www.vanderbilt.edu/AnS/religious_studies/CDC/afghanistan.html.  {{webarchive |दुवा=https://web.archive.org/web/20120118170719/http://www.vanderbilt.edu/AnS/religious_studies/CDC/afghanistan.html |date=January 18, 2012 }}&lt;/ref&gt;

==शिख आणि हिंदू धर्म==
{{Main|अफगाणिस्तानमधील हिंदू धर्म}}
अफगाणिस्तानात [[शिख धर्म]] आणि [[हिंदू धर्म]] सुमारे ४,००० अफगाण लोक अनुसरतात. शिख आणि हिंदू वेगवेगळ्या शहरांमध्ये राहत आहेत परंतु बहुतेक [[काबुल]], जलालाबाद आणि [[कंधार]] येथे आहेत. अफगाणिस्तानच्या संसदेत सिनेटर अवतार सिंग हे एकमेव सिख व्यक्ती आहेत.&lt;ref&gt;http://www.sikhnet.com/news/afghanistan-dwindling-sikh-community-struggles-endure-kabul {{webarchive |दुवा=https://web.archive.org/web/20131113033632/http://www.sikhnet.com/news/afghanistan-dwindling-sikh-community-struggles-endure-kabul |date=November 13, 2013 }}&lt;/ref&gt;

==बहाई विश्वास ==
[[बहाई धर्म]]ाचे १९१९ मध्ये अफगाणिस्तानात आगमन झाले, परंतु १८८० पासून बहाई तेथे राहत होते. सध्या अफगाणिस्तानमध्ये अंदाजे ४०० बहाई (अलीकडील अंदाजानुसार) आहेत.&lt;ref name=&quot;us2007&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत
|author=U.S. State Department
| title = Afghanistan - International Religious Freedom Report 2007
| publisher = The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affair
| date =
| दुवा = http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90225.htm
| archive-दुवा = https://web.archive.org/web/20071009174745/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90225.htm
| dead-दुवा = yes
| archive-date = 2007-10-09
| accessdate = 2009-07-04}}&lt;/ref&gt;

==ख्रिश्चन धर्म==
काही अविश्वासित अहवालात असे म्हटले आहे की ५०० ते ८,००० अफगाण ख्रिस्ती आपल्या देशात गुप्तपणे आपला धर्म अनुसरत आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत |author=USSD Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor| year=2009 |title=International Religious Freedom Report 2009 |दुवा=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127362.htm |accessdate=2010-03-06}}&lt;/ref&gt; २०१५ मधील एका अभ्यासानुसार, देशामध्ये ३,३०० ख्रिश्चन असल्याचा अंदाज आहे.&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last1=Johnstone|first1=Patrick|last2=Miller|first2=Duane Alexander|title=Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census|journal=IJRR|date=2015|volume=11|issue=10|pages=1–19|दुवा=https://www.academia.edu/16338087/Believers_in_Christ_from_a_Muslim_Background_A_Global_Census|accessdate=30 October 2015}}&lt;/ref&gt;

==यहूदी धर्म ==
मुख्य लेख: अफगाणिस्तानात ज्यूंचा इतिहास
१९७९ सोव्हिएत हल्ल्याच्या आधी आणि नंतर देशातून पळ काढणाऱ्यात अफगाणिस्तानमधील एक लहान ज्यू समुदाय होता आणि एक व्यक्ती, झब्बेल सिमंटोव आजही राहतो.&lt;ref&gt;[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A39702-2005Jan26.html Washingtonpost.com - Afghan Jew Becomes Country's One and Only - N.C. Aizenman]&lt;/ref&gt; अफगाणिस्तानमध्ये ५००-१००० गुप्त ज्यू लोक आहेत, ज्यांना [[तालिबान]]ने देशावर नियंत्रण ठेवल्यानंतर इस्लाममध्ये धर्मांतर करण्यास भाग पाडण्यात आले होते. [[इस्रायल]], [[युनायटेड स्टेट्स]], [[कॅनडा]] आणि [[युनायटेड किंग्डम]]मध्ये अफगाणिस्तानमधील ज्यू समुदाय आहेत.

==बौद्ध धर्म==
अफगाणिस्तानात सध्या अत्यल्प बौद्ध अनुयायी आहेत. मात्र पूर्व-इस्लामिक काळात, अफगाणिस्तानात बौद्ध धर्म एक प्रमुख धार्मिक शक्ती होता. हा धर्म व्यापक होता. बौद्ध धर्म प्रथम इ.स.पू. ३०५ मध्ये अफगाणिस्तानात आला तेव्हा ग्रीक सेलेयूकीड साम्राज्याने भारतीय [[मौर्य साम्राज्य|मौर्य साम्राज्याशी]] गठबंधन केले होते. परिणामी ग्रीक-बौद्ध धर्म ग्रीक-बेक्ट्रियन साम्राज्य (इ.स.पू. २५० - इ.स.पू. १२५) आणि नंतरचे उत्तर-ग्रीक साम्राज्य (इ.स.पू. १८० - इ.स. १०) आधुनिक उत्तर [[पाकिस्तान]] आणि अफगाणिस्तानमध्ये वाढला. ग्रीक-बौद्ध धर्म [[कुशान साम्राज्य|कुशान साम्राज्याच्या]] कारकीर्दित अधिक उंचीवर पोहोचला, ज्यांनी बॅटरीयन भाषा लिहिण्यासाठी ग्रीक अक्षरे वापरली होती.&lt;ref name=&quot;Foltz, p. 46&quot;&gt;Foltz, ''Religions of the Silk Road'', p. 46&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Full text of the Mahavamsa [http://lakdiva.org/mahavamsa/chapters.html Click chapter XXIX]&lt;/ref&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:देशानुसार धर्म]]
[[वर्ग:अफगाणिस्तान|धर्म]]
[[वर्ग:इस्लाम धर्म]]</text>
      <sha1>7ie4u6fqxdjuamn23j7ltq5npmveegr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य:QueerEcofeminist/सदस्य योगदानाची प्रताधिकार भंगासाठी तपासणी</title>
    <ns>2</ns>
    <id>236669</id>
    <revision>
      <id>2143982</id>
      <parentid>1648351</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:00:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>इतिहास जपण्यासाठी हवे आहे</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:QueerEcofeminist/taggerforMarathi.js</title>
    <ns>3</ns>
    <id>237068</id>
    <revision>
      <id>2143983</id>
      <parentid>1647822</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:01:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>हवे आहे</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीलंका क्रिकेट संघाचा दक्षिण आफ्रिका दौरा, २०१८-१९</title>
    <ns>0</ns>
    <id>237070</id>
    <revision>
      <id>2143781</id>
      <parentid>1779676</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T16:39:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganesh591</username>
        <id>62733</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19085" xml:space="preserve">{{संदर्भहीन लेख}}
''महिलांच्या दौऱ्यासाठी पहा : [[श्रीलंका महिला क्रिकेट संघाचा दक्षिण आफ्रिका दौरा, २०१८-१९]]''
{{Infobox cricket tour
| series_name                  = श्रीलंका क्रिकेट संघाचा दक्षिण आफ्रिका दौरा, २०१८-१९
| team1_image                  = Flag of South Africa.svg
| team1_name                   = दक्षिण आफ्रिका
| team2_image                  = Flag of Sri Lanka.svg
| team2_name                   = श्रीलंका
| from_date                    = 13 फेब्रुवारी
| to_date                      = 24 मार्च 2019
| team1_captain                = [[फाफ डु प्लेसिस]]&lt;ref name=&quot;JP&quot; group=&quot;n&quot;&gt;जेपी ड्युमिनीला दुसऱ्या आणि तिसऱ्या टी२०आ साठी कर्णधार म्हणून नियुक्त करण्यात आले.&lt;/ref&gt;
| team2_captain                = [[दिमुथ करुणारत्ने]] &lt;small&gt;(कसोटी)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[लसिथ मलिंगा]] &lt;small&gt;(वनडे आणि टी२०आ)&lt;/small&gt;
| no_of_tests                  = 2
| team1_tests_won              = 0
| team2_tests_won              = 2
| team1_tests_most_runs        = [[क्विंटन डी कॉक]] (222)
| team2_tests_most_runs        = [[कुसल परेरा]] (224)
| team1_tests_most_wickets     = [[कागिसो रबाडा]] (8)
| team2_tests_most_wickets     = [[विश्वा फर्नांडो]] (12)
| player_of_test_series        = [[कुसल परेरा]] (श्रीलंका)
| no_of_ODIs                   = 5
| team1_ODIs_won               = 5
| team2_ODIs_won               = 0
| team1_ODIs_most_runs         = [[क्विंटन डी कॉक]] (353)
| team2_ODIs_most_runs         = [[कुसल मेंडिस]] (202)
| team1_ODIs_most_wickets      = [[इम्रान ताहिर]] (9)
| team2_ODIs_most_wickets      = धनंजया डी सिल्वा (5)
| player_of_ODI_series         = [[क्विंटन डी कॉक]] (दक्षिण आफ्रिका)
| no_of_twenty20s              = 3
| team1_twenty20s_won          = 3
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[रीझा हेंड्रिक्स]] (139)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[इसुरु उडाना]] (132)
| team1_twenty20s_most_wickets = आंदिले फेहलुकवायो (7)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[लसिथ मलिंगा]] (3)
| player_of_twenty20_series    = [[रीझा हेंड्रिक्स]] (दक्षिण आफ्रिका)
}}
श्रीलंका क्रिकेट संघाने फेब्रुवारी आणि मार्च २०१९ मध्ये दोन कसोटी, पाच एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय (वनडे) आणि तीन ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) सामने खेळण्यासाठी दक्षिण आफ्रिकेचा दौरा केला.&lt;ref name=&quot;Fixtures&quot;&gt;{{cite web|url=http://icc-live.s3.amazonaws.com/cms/media/about_docs/547c2a4d42a86-Copy%20of%20Copy%20of%20FTP%202015%20to%202019%20as%20at%20Nov%202014.pdf|title=Future Tours Programme|access-date=11 December 2017|work=International Cricket Council}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Fixtures2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/671123 |title=South Africa to host Zimbabwe, Pakistan and Sri Lanka in 2018-19 season |access-date=23 April 2018 |work=International Cricket Council}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web|url=http://cricket.co.za/news/24454/CSA-announces-bumper-2018-19-home-international-season |title=CSA announces bumper 2018/19 home international season |access-date=23 April 2018 |work=Cricket South Africa}}&lt;/ref&gt; एकदिवसीय सामने हे २०१९ क्रिकेट विश्वचषकासाठी दोन्ही संघांच्या तयारीचा भाग होते.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/23292378/centurion-takes-boxing-day-test-cricket-south-africa-confirm-2018-19-fixtures |title=Centurion takes Boxing Day Test as CSA confirm 2018–19 fixtures |access-date=23 April 2018 |work=ESPN Cricinfo}}&lt;/ref&gt;

खराब फॉर्ममुळे दिनेश चंडीमलला वगळल्यानंतर फेब्रुवारी २०१९ मध्ये, श्रीलंकेने दिमुथ करुणारत्नेला त्यांच्या कसोटी संघाचा कर्णधार म्हणून नियुक्त केले.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/25929049/sri-lanka-drop-chandimal-south-africa-tour-karunaratne-made-captain |title=Sri Lanka drop Chandimal for South Africa tour, Karunaratne made captain |work=ESPN Cricinfo |access-date=5 February 2019}}&lt;/ref&gt; या दौऱ्यासाठी श्रीलंकेच्या वनडे संघातून चंडीमललाही वगळण्यात आले होते.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1057207 |title=Dananjaya returns for SA ODIs as Sri Lanka ring the changes |work=International Cricket Council |access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; श्रीलंकेने कसोटी मालिका २-० ने जिंकली,&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.supersport.com/cricket/south-africa-v-sri-lanka-201819/news/190223_Sri_Lanka_claim_historic_series_victory |title=Sri Lanka claim historic series victory |work=SuperSport |access-date=23 February 2019}}&lt;/ref&gt; दक्षिण आफ्रिकेतील त्यांचा पहिला कसोटी मालिका विजय.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1061524 |title=Mendis, Fernando carry Sri Lanka to historic win |work=International Cricket Council |access-date=23 February 2019}}&lt;/ref&gt; आशिया खंडातील संघाने दक्षिण आफ्रिकेत कसोटी मालिका जिंकण्याचीही ही पहिलीच वेळ होती.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.eurosport.co.uk/cricket/cricket-fernando-mendis-guide-sri-lanka-to-historic-series-win-in-south-africa_sto7157052/story.shtml |title=Cricket-Fernando, Mendis guide Sri Lanka to historic series win in South Africa |work=Eurosport |access-date=23 February 2019}}&lt;/ref&gt;

दक्षिण आफ्रिकेने एकदिवसीय मालिका ५-० ने जिंकली.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://cricket.co.za/news/28900/Proteas-complete-5-0-Series-win-in-match-shortened-by-floodlight-failure |title=Proteas complete 5-0 Series win in match shortened by floodlight failure |work=Cricket South Africa |access-date=16 March 2019}}&lt;/ref&gt; श्रीलंकेचा पाच सामन्यांच्या वनडे मालिकेत व्हाईटवॉश होण्याची दोन वर्षांपेक्षा कमी कालावधीत चौथी वेळ होती.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newindianexpress.com/sport/cricket/2019/mar/17/aiden-markram-helps-south-africa-whitewash-sri-lanka-5-0-1952240.html |title=Aiden Markram helps South Africa whitewash Sri Lanka 5-0 |work=The New Indian Express |access-date=17 March 2019}}&lt;/ref&gt; टी२०आ मालिकेसाठी, पहिल्या सामन्यासाठी फाफ डु प्लेसिस ला दक्षिण आफ्रिकेचा कर्णधार म्हणून नियुक्त करण्यात आले होते, जेपी ड्युमिनी ची उर्वरित दोन सामन्यांसाठी कर्णधार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली होती.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cricket.co.za/news/28913/Markram-Nortje-and-Qeshile-named-as-new-caps-for-T20-Series |title=Markram, Nortje and Qeshile named as new caps for T20 Series |work=Cricket South Africa |access-date=17 March 2019}}&lt;/ref&gt; दक्षिण आफ्रिकेने ३-० ने जिंकून टी२०आ मालिकेतही व्हाईटवॉश पूर्ण केला.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cricket.co.za/news/29027/Pretorius-puts-Proteas-on-way-to-series-clean-sweep |title=Pretorius puts Proteas on way to series clean sweep |work=Cricket South Africa |access-date=24 March 2019}}&lt;/ref&gt;

== कसोटी मालिका ==
=== १ली कसोटी ===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| तारीख = १३-१७ फेब्रुवारी २०१९
| संघ१ = {{cr-rt|RSA}} 
| संघ२ = {{cr|SL}}

| धावसंख्या१ = 
| धावा१ = 
| बळी१ = 

| धावसंख्या२ = 
| धावा२ = 
| बळी२ = 

| धावसंख्या३ = 
| धावा३ = 
| बळी३ = 

| धावसंख्या४ = 
| धावा४ = 
| बळी४ = 

| निकाल = 
| स्थळ = [[सहारा स्टेडियम किंग्जमेड, दरबान|सहारा स्टेडियम किंग्जमेड]], [[डर्बन]]
| पंच = 
| सामनावीर =
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144164.html धावफलक]
| toss = 
| पाऊस =
| टिपा = 
}}
=== २री कसोटी ===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| तारीख = २१-२५ फेब्रुवारी २०१९
| संघ१ = {{cr-rt|RSA}} 
| संघ२ = {{cr|SL}}

| धावसंख्या१ = 
| धावा१ = 
| बळी१ = 

| धावसंख्या२ = 
| धावा२ = 
| बळी२ = 

| धावसंख्या३ = 
| धावा३ = 
| बळी३ = 

| धावसंख्या४ = 
| धावा४ = 
| बळी४ = 

| निकाल = 
| स्थळ = [[सेंट जॉर्जेस ओव्हल]], [[पोर्ट एलिझाबेथ]] 
| पंच = 
| सामनावीर =
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144165.html धावफलक]
| toss = 
| पाऊस =
| टिपा = 
}}
== सराव सामना ==
=== ५० षटकांचा सामना : दक्षिण आफ्रिका निमंत्रण एकादश वि. श्रीलंका ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = २८ फेब्रुवारी २०१९
 | time = १०:००
 | daynight = 
 | संघ१ = [[दक्षिण आफ्रिका|दक्षिण आफ्रिका निमंत्रण एकादश]] {{flagicon|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144166.html धावफलक]
 | स्थळ = [[विलोमूर पार्क]], [[बेनोनी, ग्वाटेंग|बेनोनी]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
== आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका ==
=== १ला सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = ३ मार्च २०१९
 | time = १०:००
 | daynight = 
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144167.html धावफलक]
 | स्थळ = [[वॉन्डरर्स स्टेडियम, जोहान्सबर्ग|वॉन्डरर्स स्टेडियम]], [[जोहान्सबर्ग]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
=== २रा सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = ६ मार्च २०१९
 | time = १३:००
 | daynight = Y
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144168.html धावफलक]
 | स्थळ = [[सुपरस्पोर्ट्‌स पार्क]], [[सेंच्युरियन]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
=== ३रा सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = १० मार्च २०१९
 | time = १०:००
 | daynight = 
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144169.html धावफलक]
 | स्थळ = [[सहारा स्टेडियम किंग्जमेड, दरबान|सहारा स्टेडियम किंग्जमेड]], [[डर्बन]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
=== ४था सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = १३ मार्च २०१९
 | time = १३:००
 | daynight = Y
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144170.html धावफलक]
 | स्थळ = [[सेंट जॉर्जेस ओव्हल]], [[पोर्ट एलिझाबेथ]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
=== ५वा सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = १६ मार्च २०१९
 | time = १३:००
 | daynight = Y
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144171.html धावफलक]
 | स्थळ = [[सहारा पार्क न्यूलॅन्ड्स|न्यूलॅन्ड्स पार्क आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[केपटाउन]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
== आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका ==
=== १ला सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = १९ मार्च २०१९
 | time = १८:००
 | daynight = Y
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144172.html धावफलक]
 | स्थळ = [[सहारा पार्क न्यूलॅन्ड्स|न्यूलॅन्ड्स पार्क आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[केपटाउन]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
=== २रा सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = २२ मार्च २०१९
 | time = १८:००
 | daynight = Y
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144173.html धावफलक]
 | स्थळ = [[सुपरस्पोर्ट्‌स पार्क]], [[सेंच्युरियन]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}
=== ३रा सामना ===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = २४ मार्च २०१९
 | time = १४:३०
 | daynight = 
 | संघ१ = {{cr-rt|RSA}}
 | धावसंख्या१ = 
 | धावसंख्या२ = 
 | संघ२ = {{cr|SL}}
 | धावा१ = 
 | बळी१ = 
 | धावा२ = 
 | बळी२ = 
 | निकाल = 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1144174.html धावफलक]
 | स्थळ = [[वॉन्डरर्स स्टेडियम, जोहान्सबर्ग|वॉन्डरर्स स्टेडियम]], [[जोहान्सबर्ग]]
 | पंच = 
 | सामनावीर = 
 | पाऊस = 
 | toss = 
 | टीपा = 
}}

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०१८-१९}}</text>
      <sha1>01x9xjfxcfwus1tfzescqay5nk800ql</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बाबुल सुप्रियो</title>
    <ns>0</ns>
    <id>246442</id>
    <revision>
      <id>2143859</id>
      <parentid>2032998</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:49:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4671" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट संसद सदस्य 
| नाव = बाबुल सुप्रियो
| लघुचित्र= 
| पद = [[संसद सदस्य]]
| कार्यकाळ_आरंभ = [[२३ मे]], [[इ.स. २०१४]]
| कार्यकाळ_समाप्ती = 
| राष्ट्रपती = [[राम नाथ कोविंद]]
| मागील = 
| पुढील = 
| जन्मदिनांक      = &lt;!-- {{जन्म दिनांक आणि वय|1955|11|29}} --&gt;
| जन्मस्थान      = 
| मृत्युदिनांक      = 
| मृत्युस्थान      = 
| पक्ष         = 
| नाते = 
| पती            =
| पत्नी = 
| अपत्ये          = 
| निवास   = 
| मतदारसंघ = [[ (लोकसभा मतदारसंघ)| ]]
| व्यवसाय         = 
| धर्म             = 
| सही   = 
| संकेतस्थळ  = 
| तळटीपा = 
}}
'''बाबुल सुप्रियो''' ([[१५ डिसेंबर]], [[इ.स. १९७०|१९७०]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sixteenth Lok Sabha Members Bioprofile: Baral,Shri Babul Supriya (Babul Supriyo)|url=http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|publisher=Lok Sabha Secretariat|access-date=20 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722221324/http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|archive-date=22 July 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=national&gt;{{cite web|title=Babul Supriya (Babul Supriyo) Baral |url=http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |publisher=National Portal of India |access-date=22 February 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150222125101/http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |archive-date=22 February 2015 }}&lt;/ref&gt; - ) हे भारतीय पार्श्वगायक, दूरचित्रवाणी अभिनेते आणि राजकारणी आहेत. हे [[पश्चिम बंगाल]]चे माहिती तंत्रज्ञान मंत्री आहेत. याशिवाय ते पश्चिम बंगाल पर्यटन विभागाचे प्रमुख आहेत.

हे [[आसनसोल लोकसभा मतदारसंघ|आसनसोल मतदारसंघातून]] [[अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस|तृणमूल काँग्रेस]] तर्फे [[१६वी लोकसभा|१६व्या]] आणि [[१७वी लोकसभा|१७व्या लोकसभेवर]] निवडून गेले. त्यांनी १९ ऑक्टोबर, २०२१ रोजी खासदारपदाचा राजीनामा दिला.He officially resigned as MP on 19 October 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=babul supriyo formally resigns as MP - The Hindu|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019081008/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece |archive-date=19 October 2021 }}&lt;/ref&gt; त्यानंतर ते [[पश्चिम बंगालची विधानसभा|पश्चिम बंगालच्या विधानसभेत]] [[बालीगंज विधानसभा मतदासंघ|बालीगंज मतदासंघातून]] निवडून गेले&lt;ref&gt;{{Cite web |agency=TNN|date=Apr 17, 2022 |title=bjp: BJP draws a blank in 5 bypolls across 4 states {{!}} India News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/bjp-draws-a-blank-in-5-bypolls-across-4-states/articleshow/90885621.cms |access-date=2022-04-17 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

{{DEFAULTSORT:सुप्रियो, बाबुल}}
[[वर्ग:आसनसोलचे खासदार]]
[[वर्ग:१६ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:१७ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:बालीगंजचे आमदार]]
[[वर्ग:भारतीय राजकारणी]]
[[वर्ग:इ.स. १९७० मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>4ppuuqr0vofevwoonz4vbsrmrg3h1g2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143860</id>
      <parentid>2143859</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:49:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:भारतीय राजकारणी]]; नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4684" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट संसद सदस्य 
| नाव = बाबुल सुप्रियो
| लघुचित्र= 
| पद = [[संसद सदस्य]]
| कार्यकाळ_आरंभ = [[२३ मे]], [[इ.स. २०१४]]
| कार्यकाळ_समाप्ती = 
| राष्ट्रपती = [[राम नाथ कोविंद]]
| मागील = 
| पुढील = 
| जन्मदिनांक      = &lt;!-- {{जन्म दिनांक आणि वय|1955|11|29}} --&gt;
| जन्मस्थान      = 
| मृत्युदिनांक      = 
| मृत्युस्थान      = 
| पक्ष         = 
| नाते = 
| पती            =
| पत्नी = 
| अपत्ये          = 
| निवास   = 
| मतदारसंघ = [[ (लोकसभा मतदारसंघ)| ]]
| व्यवसाय         = 
| धर्म             = 
| सही   = 
| संकेतस्थळ  = 
| तळटीपा = 
}}
'''बाबुल सुप्रियो''' ([[१५ डिसेंबर]], [[इ.स. १९७०|१९७०]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sixteenth Lok Sabha Members Bioprofile: Baral,Shri Babul Supriya (Babul Supriyo)|url=http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|publisher=Lok Sabha Secretariat|access-date=20 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722221324/http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|archive-date=22 July 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=national&gt;{{cite web|title=Babul Supriya (Babul Supriyo) Baral |url=http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |publisher=National Portal of India |access-date=22 February 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150222125101/http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |archive-date=22 February 2015 }}&lt;/ref&gt; - ) हे भारतीय पार्श्वगायक, दूरचित्रवाणी अभिनेते आणि राजकारणी आहेत. हे [[पश्चिम बंगाल]]चे माहिती तंत्रज्ञान मंत्री आहेत. याशिवाय ते पश्चिम बंगाल पर्यटन विभागाचे प्रमुख आहेत.

हे [[आसनसोल लोकसभा मतदारसंघ|आसनसोल मतदारसंघातून]] [[अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस|तृणमूल काँग्रेस]] तर्फे [[१६वी लोकसभा|१६व्या]] आणि [[१७वी लोकसभा|१७व्या लोकसभेवर]] निवडून गेले. त्यांनी १९ ऑक्टोबर, २०२१ रोजी खासदारपदाचा राजीनामा दिला.He officially resigned as MP on 19 October 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=babul supriyo formally resigns as MP - The Hindu|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019081008/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece |archive-date=19 October 2021 }}&lt;/ref&gt; त्यानंतर ते [[पश्चिम बंगालची विधानसभा|पश्चिम बंगालच्या विधानसभेत]] [[बालीगंज विधानसभा मतदासंघ|बालीगंज मतदासंघातून]] निवडून गेले&lt;ref&gt;{{Cite web |agency=TNN|date=Apr 17, 2022 |title=bjp: BJP draws a blank in 5 bypolls across 4 states {{!}} India News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/bjp-draws-a-blank-in-5-bypolls-across-4-states/articleshow/90885621.cms |access-date=2022-04-17 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

{{DEFAULTSORT:सुप्रियो, बाबुल}}
[[वर्ग:आसनसोलचे खासदार]]
[[वर्ग:१६ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:१७ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:बालीगंजचे आमदार]]
[[वर्ग:तृणमूल काँग्रेस नेते]]
[[वर्ग:इ.स. १९७० मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>j2bwsm11lidol5ldbyu26cdidmj90dd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143863</id>
      <parentid>2143860</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:51:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4830" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट संसद सदस्य 
| नाव = बाबुल सुप्रियो
| लघुचित्र= 
| पद = [[संसद सदस्य]]
| कार्यकाळ_आरंभ = [[२३ मे]], [[इ.स. २०१४]]
| कार्यकाळ_समाप्ती = 
| राष्ट्रपती = [[राम नाथ कोविंद]]
| मागील = 
| पुढील = 
| जन्मदिनांक      = &lt;!-- {{जन्म दिनांक आणि वय|1955|11|29}} --&gt;
| जन्मस्थान      = 
| मृत्युदिनांक      = 
| मृत्युस्थान      = 
| पक्ष         = 
| नाते = 
| पती            =
| पत्नी = 
| अपत्ये          = 
| निवास   = 
| मतदारसंघ = [[ (लोकसभा मतदारसंघ)| ]]
| व्यवसाय         = 
| धर्म             = 
| सही   = 
| संकेतस्थळ  = 
| तळटीपा = 
}}
'''बाबुल सुप्रियो''' ([[१५ डिसेंबर]], [[इ.स. १९७०|१९७०]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sixteenth Lok Sabha Members Bioprofile: Baral,Shri Babul Supriya (Babul Supriyo)|url=http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|publisher=Lok Sabha Secretariat|access-date=20 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722221324/http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|archive-date=22 July 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=national&gt;{{cite web|title=Babul Supriya (Babul Supriyo) Baral |url=http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |publisher=National Portal of India |access-date=22 February 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150222125101/http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |archive-date=22 February 2015 }}&lt;/ref&gt; - ) हे भारतीय पार्श्वगायक, दूरचित्रवाणी अभिनेते आणि राजकारणी आहेत. हे [[पश्चिम बंगाल]]चे माहिती तंत्रज्ञान मंत्री आहेत. याशिवाय ते पश्चिम बंगाल पर्यटन विभागाचे प्रमुख आहेत.

हे [[आसनसोल लोकसभा मतदारसंघ|आसनसोल मतदारसंघातून]] [[भारतीय जनता पक्ष|भाजप]] तर्फे [[१६वी लोकसभा|१६व्या]] आणि [[१७वी लोकसभा|१७व्या लोकसभेवर]] निवडून गेले. त्यांनी १९ ऑक्टोबर, २०२१ रोजी खासदारपदाचा राजीनामा दिला आणि [[अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस|तृणमूल काँग्रेस]]मध्ये प्रवेश केला.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=babul supriyo formally resigns as MP - The Hindu|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019081008/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece |archive-date=19 October 2021 }}&lt;/ref&gt; त्यानंतर ते [[पश्चिम बंगालची विधानसभा|पश्चिम बंगालच्या विधानसभेत]] [[बालीगंज विधानसभा मतदासंघ|बालीगंज मतदासंघातून]] निवडून गेले&lt;ref&gt;{{Cite web |agency=TNN|date=Apr 17, 2022 |title=bjp: BJP draws a blank in 5 bypolls across 4 states {{!}} India News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/bjp-draws-a-blank-in-5-bypolls-across-4-states/articleshow/90885621.cms |access-date=2022-04-17 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

{{DEFAULTSORT:सुप्रियो, बाबुल}}
[[वर्ग:आसनसोलचे खासदार]]
[[वर्ग:१६ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:१७ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:बालीगंजचे आमदार]]
[[वर्ग:भारतीय जनता पक्ष नेते]]
[[वर्ग:तृणमूल काँग्रेस नेते]]
[[वर्ग:इ.स. १९७० मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>1gtteg0wbbnx1o1fwza8jxfzx4u9c5m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143864</id>
      <parentid>2143863</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:भारतीय जनता पक्ष नेते]]; नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4854" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट संसद सदस्य 
| नाव = बाबुल सुप्रियो
| लघुचित्र= 
| पद = [[संसद सदस्य]]
| कार्यकाळ_आरंभ = [[२३ मे]], [[इ.स. २०१४]]
| कार्यकाळ_समाप्ती = 
| राष्ट्रपती = [[राम नाथ कोविंद]]
| मागील = 
| पुढील = 
| जन्मदिनांक      = &lt;!-- {{जन्म दिनांक आणि वय|1955|11|29}} --&gt;
| जन्मस्थान      = 
| मृत्युदिनांक      = 
| मृत्युस्थान      = 
| पक्ष         = 
| नाते = 
| पती            =
| पत्नी = 
| अपत्ये          = 
| निवास   = 
| मतदारसंघ = [[ (लोकसभा मतदारसंघ)| ]]
| व्यवसाय         = 
| धर्म             = 
| सही   = 
| संकेतस्थळ  = 
| तळटीपा = 
}}
'''बाबुल सुप्रियो''' ([[१५ डिसेंबर]], [[इ.स. १९७०|१९७०]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sixteenth Lok Sabha Members Bioprofile: Baral,Shri Babul Supriya (Babul Supriyo)|url=http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|publisher=Lok Sabha Secretariat|access-date=20 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722221324/http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|archive-date=22 July 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=national&gt;{{cite web|title=Babul Supriya (Babul Supriyo) Baral |url=http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |publisher=National Portal of India |access-date=22 February 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150222125101/http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |archive-date=22 February 2015 }}&lt;/ref&gt; - ) हे भारतीय पार्श्वगायक, दूरचित्रवाणी अभिनेते आणि राजकारणी आहेत. हे [[पश्चिम बंगाल]]चे माहिती तंत्रज्ञान मंत्री आहेत. याशिवाय ते पश्चिम बंगाल पर्यटन विभागाचे प्रमुख आहेत.

हे [[आसनसोल लोकसभा मतदारसंघ|आसनसोल मतदारसंघातून]] [[भारतीय जनता पक्ष|भाजप]] तर्फे [[१६वी लोकसभा|१६व्या]] आणि [[१७वी लोकसभा|१७व्या लोकसभेवर]] निवडून गेले. त्यांनी १९ ऑक्टोबर, २०२१ रोजी खासदारपदाचा राजीनामा दिला आणि [[अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस|तृणमूल काँग्रेस]]मध्ये प्रवेश केला.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=babul supriyo formally resigns as MP - The Hindu|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019081008/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece |archive-date=19 October 2021 }}&lt;/ref&gt; त्यानंतर ते [[पश्चिम बंगालची विधानसभा|पश्चिम बंगालच्या विधानसभेत]] [[बालीगंज विधानसभा मतदासंघ|बालीगंज मतदासंघातून]] निवडून गेले&lt;ref&gt;{{Cite web |agency=TNN|date=Apr 17, 2022 |title=bjp: BJP draws a blank in 5 bypolls across 4 states {{!}} India News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/bjp-draws-a-blank-in-5-bypolls-across-4-states/articleshow/90885621.cms |access-date=2022-04-17 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

{{DEFAULTSORT:सुप्रियो, बाबुल}}
[[वर्ग:आसनसोलचे खासदार]]
[[वर्ग:१६ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:१७ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:बालीगंजचे आमदार]]
[[वर्ग:भारतीय जनता पक्षातील राजकारणी]]
[[वर्ग:तृणमूल काँग्रेस नेते]]
[[वर्ग:इ.स. १९७० मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>tnpc2z88jkw40g1zcwq225ditaupnlk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143865</id>
      <parentid>2143864</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:53:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>साचा</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5376" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट संसद सदस्य 
| नाव = बाबुल सुप्रियो
| लघुचित्र= 
| पद = [[संसद सदस्य]]
| कार्यकाळ_आरंभ = [[२३ मे]], [[इ.स. २०१४|२०१४]]
| कार्यकाळ_समाप्ती = [[ऑक्टोबर १९|१९ ऑक्टोबर]], [[इ.स. २०२१|२०२१]]
| राष्ट्रपती = [[राम नाथ कोविंद]]
| मागील = 
| पुढील = 
| जन्मदिनांक      = {{जन्म दिनांक आणि वय|1970|12|15}}
| जन्मस्थान      = 
| मृत्युदिनांक      = 
| मृत्युस्थान      = 
| पक्ष         = [[भारतीय जनता पक्ष|भाजप]], [[अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस|तृणमूल काँग्रेस]]
| नाते = 
| पती            =
| पत्नी = 
| अपत्ये          = 
| निवास   = 
| मतदारसंघ = [[आसनसोल लोकसभा मतदारसंघ|आसनसोल]], [[बालीगंज विधानसभा मतदारसंघ|बालीगंज]]
| व्यवसाय         = गायक
| धर्म             = 
| सही   = 
| संकेतस्थळ  = 
| तळटीपा = 
}}
'''बाबुल सुप्रियो''' ([[१५ डिसेंबर]], [[इ.स. १९७०|१९७०]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Sixteenth Lok Sabha Members Bioprofile: Baral,Shri Babul Supriya (Babul Supriyo)|url=http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|publisher=Lok Sabha Secretariat|access-date=20 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722221324/http://164.100.47.132/LssNew/Members/Biography.aspx?mpsno=4704|archive-date=22 July 2015|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=national&gt;{{cite web|title=Babul Supriya (Babul Supriyo) Baral |url=http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |publisher=National Portal of India |access-date=22 February 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150222125101/http://india.gov.in/my-government/indian-parliament/babul-supriya-babul-supriyo-baral |archive-date=22 February 2015 }}&lt;/ref&gt; - ) हे भारतीय पार्श्वगायक, दूरचित्रवाणी अभिनेते आणि राजकारणी आहेत. हे [[पश्चिम बंगाल]]चे माहिती तंत्रज्ञान मंत्री आहेत. याशिवाय ते पश्चिम बंगाल पर्यटन विभागाचे प्रमुख आहेत.

हे [[आसनसोल लोकसभा मतदारसंघ|आसनसोल मतदारसंघातून]] [[भारतीय जनता पक्ष|भाजप]] तर्फे [[१६वी लोकसभा|१६व्या]] आणि [[१७वी लोकसभा|१७व्या लोकसभेवर]] निवडून गेले. त्यांनी १९ ऑक्टोबर, २०२१ रोजी खासदारपदाचा राजीनामा दिला आणि [[अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस|तृणमूल काँग्रेस]]मध्ये प्रवेश केला.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=babul supriyo formally resigns as MP - The Hindu|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019081008/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/babul-supriyo-formally-resigns-as-mp/article37067149.ece |archive-date=19 October 2021 }}&lt;/ref&gt; त्यानंतर ते [[पश्चिम बंगालची विधानसभा|पश्चिम बंगालच्या विधानसभेत]] [[बालीगंज विधानसभा मतदासंघ|बालीगंज मतदासंघातून]] निवडून गेले&lt;ref&gt;{{Cite web |agency=TNN|date=Apr 17, 2022 |title=bjp: BJP draws a blank in 5 bypolls across 4 states {{!}} India News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/bjp-draws-a-blank-in-5-bypolls-across-4-states/articleshow/90885621.cms |access-date=2022-04-17 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ आणि नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:सुप्रियो, बाबुल}}
[[वर्ग:आसनसोलचे खासदार]]
[[वर्ग:१६ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:१७ वी लोकसभा सदस्य]]
[[वर्ग:बालीगंजचे आमदार]]
[[वर्ग:भारतीय जनता पक्षातील राजकारणी]]
[[वर्ग:तृणमूल काँग्रेस नेते]]
[[वर्ग:इ.स. १९७० मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>gn0f1kavkc7ljfs47wp2dpgc43opk76</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>248868</id>
    <revision>
      <id>2143987</id>
      <parentid>1939399</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:08:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०]] वरुन [[वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18607" xml:space="preserve">{{गल्लत|वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा भारत दौरा, २०१९-२०}}
{{Infobox cricket tour
|  series_name              = वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरूद्ध भारतामध्ये, २०१९-२० 
|  series_logo             = 
|  team1_image              = Flag of Afghanistan (2013–2021).svg
|  team2_image              = WestIndiesCricketFlagPre1999.svg
|  team1_name               = अफगाणिस्तान 
|  team2_name               = वेस्ट इंडीज
|  from_date                = ४ नोव्हेंबर
|  to_date                  = १ डिसेंबर २०१९
|  team1_captain            = [[रशीद खान]]
|  team2_captain            = [[जेसन होल्डर]] &lt;small&gt;(कसोटी)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[कीरॉन पोलार्ड]] &lt;small&gt;(ए.दि. आणि ट्वेंटी२०)&lt;/small&gt;
| no_of_ODIs               = 3
| team1_ODIs_won           = 0
| team2_ODIs_won           = 3
| team1_ODIs_most_runs     = [[असघर स्तानिकझाई]] (१२४)
| team2_ODIs_most_runs     = [[शई होप]] (२२९)
| team1_ODIs_most_wickets  = [[मुजीब उर रहमान]] (५)
| team2_ODIs_most_wickets  = [[रॉस्टन चेस]] (६)
| player_of_ODI_series     = [[रॉस्टन चेस]] (वेस्ट इंडीज)
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 2
| team2_twenty20s_won           = 1
| team1_twenty20s_most_runs     = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] (९४)
| team2_twenty20s_most_runs     = [[इव्हिन लुईस]] (१०६)
| team1_twenty20s_most_wickets  = [[करीम जनत]] (६)
| team2_twenty20s_most_wickets  = [[केस्रिक विल्यम्स]] (८)
| player_of_twenty20_series     = [[करीम जनत]] (अफगाणिस्तान)
| no_of_tests               = 1
| team1_tests_won           = 0
| team2_tests_won           = 1
| team1_tests_most_runs     = [[जावेद अहमदी]] (१०१) 
| team2_tests_most_runs     = [[शामार ब्रुक्स]] (१११)
| team1_tests_most_wickets  = [[हमझा होटक]] (६)
| team2_tests_most_wickets  = [[रखीम कॉर्नवॉल]] (१०)
| player_of_test_series     = 
}}
[[वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघ]] आणि [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ]]ाने नोव्हेंबर-डिसेंबर २०१९ मध्ये ३ [[आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने]], ३ [[२०-२० सामने|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० सामने]] आणि १ [[कसोटी सामने]] खेळण्यासाठी [[भारत]]ाचा दौरा केला. दोन्ही संघ आपआपसात भारतातच खेळले.
==सराव सामने==
===५० षटकांचा सराव सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = ४ नोव्हेंबर २०१९
| time = १४:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|WIN}}
| संघ२ = {{flagicon|AFG}} [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ|अफगाणिस्तान XI]]
| धावसंख्या१ = १५६ (३८.५ षटके)
| धावा१ = [[रॉस्टन चेस]] ४१ (५२)
| बळी१ = [[नवीन उल हक]] ३/२२ (७ षटके)
| धावसंख्या२ = १६०/६ (३४.५ षटके)
| धावा२ = [[रहमत शाह]] ४७ (७६)
| बळी२ = [[रोमारियो शेफर्ड]] ३/१६ (६ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान XI ४ गडी राखून विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1205010.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = 
| toss = वेस्ट इंडीज, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| टीपा = 
}}
===चार-दिवसीय सराव सामना===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| तारीख = २०-२३ नोव्हेंबर २०१९
| time = 
| daynight = 
| संघ१ = {{cr-rt|WIN}}
| संघ२ = {{flagicon|AFG}} [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ|अफगाणिस्तान XI]]
| धावसंख्या१ = १६८ (५९.३ षटके)
| धावा१ = [[क्रेग ब्रेथवेट]] ४६ (१३५)
| बळी१ = [[हमझा होटक]] ४/३४ (२३.३ षटके)
| धावसंख्या२ = १५८ (६७.१ षटके)
| धावा२ = [[जावेद अहमदी]] ५६ (१२०)
| बळी२ = [[जॉमेल वारीकन]] ५/३८ (२३.१ षटके)
| धावसंख्या३ = २९७ (७५.२ षटके)
| धावा३ = [[सुनील आंब्रिस]] ६६ (६९)
| बळी३ = [[हमझा होटक]] ४/९१ (२९ षटके)
| धावसंख्या४ = १८२/३ (५४ षटके)
| धावा४ = [[इह्सानुल्लाह]] ८४[[नाबाद|*]] (१४९)
| बळी४ = [[अल्झारी जोसेफ]] २/३७ (११ षटके)
| निकाल = सामना अनिर्णित
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1205011.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = 
| toss = वेस्ट इंडीज, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| टीपा = 
}}

==आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका==
===१ला सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = ६ नोव्हेंबर २०१९
| time = १४:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|WIN}} 
| धावसंख्या१ = १९४ (४५.२ षटके)
| धावा१ = [[रहमत शाह]] ६१ (८०)
| बळी१ = [[जेसन होल्डर]] २/२१ (१० षटके)
| धावसंख्या२ = १९७/३ (४६.३ षटके)
| धावा२ = [[रॉस्टन चेस]] ९४ (११५)
| बळी२ = [[मुजीब उर रहमान]] २/३३ (१० षटके)
| निकाल = वेस्ट इंडीज ७ गडी राखून विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193497.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[रॉस्टन चेस]] (वेस्ट इंडीज)
| toss = वेस्ट इंडीज, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = [[रोमारियो शेफर्ड]] (विं) याने आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय पदार्पण केले आणि [[हेडन वॉल्श धाकटा]] (आधी अमेरिकेकडून) आणि आत्ता वेस्ट इंडीजतर्फे एकदिवसीय पदार्पण केले.
}}
===२रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = ९ नोव्हेंबर २०१९
| time = १४:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|WIN}}
| संघ२ = {{cr|AFG}} 
| धावसंख्या१ = २४७/९ (५० षटके)
| धावा१ = [[निकोलस पूरन]] ६७ (५०)
| बळी१ = [[नवीन उल हक]] ३/६० (९ षटके)
| धावसंख्या२ = २०० (४५.४ षटके)
| धावा२ = [[नजीबुल्लाह झदरान]] ५६ (६६)
| बळी२ = [[शेल्डन कॉट्रेल]] ३/२९ (९ षटके)
| निकाल = वेस्ट इंडीज ४७ धावांनी विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193498.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[निकोलस पूरन]] (वेस्ट इंडीज)
| toss = अफगाणिस्तान, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = 
}}
===३रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = ११ नोव्हेंबर २०१९
| time = १४:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|WIN}} 
| धावसंख्या१ = २४९/७ (५० षटके)
| धावा१ = [[असघर स्तानिकझाई]] ८६ (८५)
| बळी१ = [[किमो पॉल]] ३/४४ (१० षटके)
| धावसंख्या२ = २५३/५ (४८.४ षटके)
| धावा२ = [[शई होप]] १०९[[नाबाद|*]] (१४५)
| बळी२ = [[मुजीब उर रहमान]] २/४९ (१० षटके)
| निकाल = वेस्ट इंडीज ५ गडी राखून विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193498.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[शई होप]] (वेस्ट इंडीज)
| toss = वेस्ट इंडीज, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = [[इब्राहिम झद्रान]] (अ) आणि [[ब्रँडन किंग]] (विं) या दोघांनी आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय पदार्पण केले.
}}
==आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका==
===१ला सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = १४ नोव्हेंबर २०१९
| time = १९:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|WIN}}
| संघ२ = {{cr|AFG}} 
| धावसंख्या१ = १६४/५ (२० षटके)
| धावा१ = [[इव्हिन लुईस]] ६८ (४१)
| बळी१ = [[गुल्बदीन नाइब]] २/२४ (४ षटके)
| धावसंख्या२ = १३४/९ (२० षटके)
| धावा२ = [[नजीबुल्लाह झदरान]] २७ (२२)
| बळी२ = [[केस्रिक विल्यम्स]] ३/१७ (४ षटके)
| निकाल = वेस्ट इंडीज ३० धावांनी विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193494.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[कीरॉन पोलार्ड]] (वेस्ट इंडीज)
| toss = अफगाणिस्तान, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = [[इब्राहिम झद्रान]] (अ) आणि [[ब्रँडन किंग]] (विं) या दोघांनी आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० पदार्पण केले आणि [[हेडन वॉल्श धाकटा]] (आधी अमेरिकेकडून) आणि आत्ता वेस्ट इंडीजतर्फे ट्वेंटी२० पदार्पण केले.
}}
===२रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = १६ नोव्हेंबर २०१९
| time = १९:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|WIN}} 
| धावसंख्या१ = १४७/७ (२० षटके)
| धावा१ = [[हजरतुल्लाह झझई]] २६ (१५)
| बळी१ = [[केस्रिक विल्यम्स]] ३/२३ (४ षटके)
| धावसंख्या२ = १०६/८ (२० षटके)
| धावा२ = [[दिनेश रामदिन]] २४[[नाबाद|*]] (२७)
| बळी२ = [[करीम जनत]] ५/११ (४ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान ४१ धावांनी विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193495.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[करीम जनत]] (अफगाणिस्तान)
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| टीपा = 
}}
===३रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = १७ नोव्हेंबर २०१९
| time = १९:००
| daynight = Y
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|WIN}} 
| धावसंख्या१ = १५६/८ (२० षटके)
| धावा१ = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] ७९ (५२)
| बळी१ = [[किमो पॉल]] २/२६ (३ षटके)
| धावसंख्या२ = १२७/७ (२० षटके)
| धावा२ = [[शई होप]] ५२ (४६)
| बळी२ = [[नवीन उल हक]] ३/२४ (४ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान २९ धावांनी विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193496.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] (अफगाणिस्तान)
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| टीपा = 
}}
==कसोटी मालिका==
===एकमेव कसोटी===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| तारीख = २७ नोव्हेंबर - १ डिसेंबर २०१९
| time = 
| daynight = 
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|WIN}} 
| धावसंख्या१ = १८७ (६८.३ षटके)
| धावा१ = [[जावेद अहमदी]] ३९ (८१)
| बळी१ = [[रखीम कॉर्नवॉल]] ७/७५ (२५.३ षटके)
| धावसंख्या२ = २७७ (८३.३ षटके)
| धावा२ = [[शामार ब्रुक्स]] १११ (२१४)
| बळी२ = [[हमझा होटक]] ५/७४ (२८.३ षटके)
| धावसंख्या३ = १२० (४३.१ षटके)
| धावा३ = [[जावेद अहमदी]] ६२ (९३)
| बळी३ = [[रॉस्टन चेस]] ३/१० (३ षटके)
| धावसंख्या४ = ३३/१ (६.२ षटके)
| धावा४ = [[जॉन कॅम्पबेल]] १९[[नाबाद|*]] (१६)
| बळी४ = [[हमझा होटक]] १/५ (२.२ षटके)
| निकाल = वेस्ट इंडीज ९ गडी राखून विजयी
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1193500.html धावफलक]
| स्थळ = [[इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम, लखनऊ|इकाना इंटरनेशनल क्रिकेट स्टेडियम]], [[लखनऊ]]
| पंच = 
| motm = [[रखीम कॉर्नवॉल]] (वेस्ट इंडीज)
| toss = वेस्ट इंडीज, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = [[हमझा होटक]] आणि [[नासिर जमाल]] (अ) या दोघांनी कसोटी पदार्पण केले.
}}

{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट संघाचे भारतीय दौरे}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०१९-२०}}
[[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]]</text>
      <sha1>849k2ehyfpqcyatjh8r7sjvbmhnblm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>253242</id>
    <revision>
      <id>2143989</id>
      <parentid>1939401</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:09:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०]] वरुन [[आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6492" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरूद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०
|  series_logo             = 
|  team1_image              = Flag of Afghanistan (2013–2021).svg
|  team2_image              = Cricket Ireland flag.svg
|  team1_name               = अफगाणिस्तान
|  team2_name               = आयर्लंड
|  from_date                = ६
|  to_date                  = १० मार्च २०२०
|  team1_captain            = [[असघर स्तानिकझाई]]
|  team2_captain            = [[ॲंड्रु बल्बिर्नी]]
| no_of_twenty20s               = 3
| team1_twenty20s_won           = 
| team2_twenty20s_won           = 
| team1_twenty20s_most_runs     = 
| team2_twenty20s_most_runs     = 
| team1_twenty20s_most_wickets  = 
| team2_twenty20s_most_wickets  = 
| player_of_twenty20_series     = 
}}
[[आयर्लंड क्रिकेट संघ]]ाने अफगाणिस्तानविरुद्ध मार्च २०२० मध्ये ३ [[२०-२० सामने|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० सामने]] खेळण्यासाठी [[भारत]]ाचा दौरा केला.
==आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका==
===१ला सामना===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = ६ मार्च २०२०
 | time = १४:००
 | daynight = 
 | संघ१ = {{cr-rt|IRE}}
 | धावसंख्या१ = १७२/६ (२० षटके)
 | धावा१ = [[पॉल स्टर्लिंग]] ६० (४१)
 | बळी१ = [[रशीद खान]] ३/२२ (४ षटके)
 | संघ२ = {{cr|AFG}}
 | धावसंख्या२ = १३३/५ (१५ षटके)
 | धावा२ = [[नजीबुल्लाह झदरान]] ४२[[नाबाद|*]] (२१)
 | बळी२ = [[सिमरनजीत सिंग (आयरिश क्रिकेट खेळाडू)|सिमी सिंग]] २/१८ (३ षटके)
 | निकाल = अफगाणिस्तान ११ धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]])
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1216416.html धावफलक]
 | स्थळ = [[ग्रेटर नोएडा क्रीडा संकुल मैदान]], [[ग्रेटर नोएडा]]
 | सामनावीर =[[रशीद खान]] (अफगाणिस्तान)
 | पाऊस = अफगाणिस्तानच्या डावादरम्यान आलेल्या पावसामुळे पुढील सामना होउ शकला नाही. 
 | toss = आयर्लंड, फलंदाजी.
 | टीपा = 
}}
===२रा सामना===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = ८ मार्च २०२०
 | time = १४:००
 | daynight = 
 | संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
 | धावसंख्या१ = १८४/४ (२० षटके)
 | धावा१ = [[असघर स्तानिकझाई]] ४९ (२८)
 | बळी१ = [[क्रेग यंग]] १/२७ (४ षटके)
 | संघ२ = {{cr|IRE}}
 | धावसंख्या२ = १६३/६ (२० षटके)
 | धावा२ = [[ॲंड्रु बल्बिर्नी]] ४६ (३५)
 | बळी२ = [[मुजीब उर रहमान]] ३/३८ (४ षटके)
 | निकाल = अफगाणिस्तान २१ धावांनी विजयी 
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1216417.html धावफलक]
 | स्थळ = [[ग्रेटर नोएडा क्रीडा संकुल मैदान]], [[ग्रेटर नोएडा]]
 | सामनावीर = [[मुजीब उर रहमान]] (अफगाणिस्तान)
 | पाऊस = 
 | toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
 | टीपा = 
}}
===३रा सामना===
{{ माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
 | तारीख = १० मार्च २०२०
 | time = १४:००
 | daynight = 
 | संघ१ = {{cr-rt|IRE}}
 | धावसंख्या१ = १४२/८ (२० षटके)
 | धावा१ = [[गेराथ डिलेनी]] ३७ (२९)
 | बळी१ = [[नवीन उल हक]] ३/२१ (४ षटके)
 | संघ२ = {{cr|AFG}}
 | धावसंख्या२ = १४२/७ (२० षटके)
 | धावा२ = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] ४२ (२९)
 | बळी२ = [[गेराथ डिलेनी]] २/२१ (४ षटके)
 | निकाल = सामना बरोबरीत&lt;br&gt;(आयर्लंडने [[सुपर ओव्हर]] जिंकली)
 | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1216418.html धावफलक]
 | स्थळ = [[ग्रेटर नोएडा क्रीडा संकुल मैदान]], [[ग्रेटर नोएडा]]
 | सामनावीर = [[केव्हिन ओ'ब्रायन]] (आयर्लंड)
 | पाऊस = 
 | toss = आयर्लंड, फलंदाजी.
 | टीपा = [[कैस अहमद]] (अ) याने आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० पदार्पण केले.
}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०१९-२०}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट संघाचे भारतीय दौरे}}
[[वर्ग:इ.स. २०२० मधील क्रिकेट]]
[[वर्ग:आयर्लंड क्रिकेट संघाचे परदेशी दौरे]]
[[वर्ग:अफगाणिस्तान क्रिकेट]]
[[वर्ग:भारतीय क्रिकेट]]</text>
      <sha1>n5o7nx64tfevkk8vuo27p063q0lzzbc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>माझा होशील ना</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258613</id>
    <revision>
      <id>2144138</id>
      <parentid>2119489</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:58:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.37</ip>
      </contributor>
      <comment>/* कलाकार */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27987" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम
| कार्यक्रम = माझा होशील ना
| चित्र = 
| लोगो_चित्र_शीर्षक = 
| उपशीर्षक = 
| प्रकार = 
| निर्माता = सुजय हांडे
| निर्मिती संस्था = 
| दिग्दर्शक = अनिकेत साने
| क्रिएटीव्ह दिग्दर्शक = 
| सूत्रधार = 
| कलाकार = [[गौतमी देशपांडे]], विराजस कुलकर्णी 
| पंच = 
| आवाज = 
| अभिवाचक = 
| थीम संगीत संगीतकार = 
| शीर्षकगीत = 
| अंतिम संगीत = 
| संगीतकार = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]]
| वर्ष संख्या = 
| एपिसोड संख्या = ३८४
| कार्यकारी निर्माता = 
| सुपरवायझिंग निर्माता = 
| असोसिएट निर्माता = 
| सह निर्माता = 
| कथा संकलन = 
| संकलन = 
| स्थळ = 
| कॅमेरा = 
| चालण्याचा वेळ = सोमवार ते शनिवार रात्री ९ वाजता
| वाहिनी = [[झी मराठी]]
| चित्र प्रकार = 
| ध्वनी प्रकार = 
| पहिला भाग = २ ते २७ मार्च २०२० (रात्री ८ वाजता)
| प्रथम प्रसारण = १३ जुलै २०२०
| शेवटचे प्रसारण = २८ ऑगस्ट २०२१
| आधी = [[अग्गंबाई सूनबाई]]
| नंतर = [[चला हवा येऊ द्या]] / [[सा रे ग म प:लिटील चॅम्प्स]]
| सारखे = 
}}
{{झी मराठी रात्री ९च्या मालिका}}
{{झी मराठी रात्री ८च्या मालिका}}

'''माझा होशील ना''' ही अनिकेत साने दिग्दर्शित भारतीय मराठी दूरदर्शनवरील मालिका आहे. या मालिकेचे प्रमुख कलाकार विराजस कुलकर्णी आणि [[गौतमी देशपांडे]] आहेत.

== विशेष भाग ==
# सई आदित्यला सांगणार तिच्या मनातल्या प्रेमाचं गुपित. &lt;u&gt;(०२ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# दादा पकडणार का सई आदित्यची शर्टाची चोरी? &lt;u&gt;(०३ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# सुयश सईची माफी मागणार, पण स्वतःहून की आदित्यच्या सांगण्यावरून? &lt;u&gt;(०४ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# आज सई सुयशला नडेल, त्याचा माज आणि लग्न मोडेल. &lt;u&gt;(०५ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# आदित्यला घोड्यावर बसवण्यासाठी सुरू होणार मामांची घोडदौड. &lt;u&gt;(०६ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# स्थळ म्हणून दादापुढे येणार सईचा फोटो. &lt;u&gt;(०७ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# सईसाठी आदित्य आणि आदित्यसाठी सई, पण दादाला आवरणार बंधू आणि भाई. &lt;u&gt;(०९ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# सई नावाचं चक्रीवादळ ब्रह्मेंचं घर पेलवू शकेल का? &lt;u&gt;(१० मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# सईला कळेल का आदित्यची खरी अडचण, फाटके शूज की पैशांची चणचण? &lt;u&gt;(११ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# मिडल क्लास हाच वरचा क्लास. &lt;u&gt;(१२ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# प्रिय आदित्यला, अडीअडचणीच्या वेळी बिराजदारांकडून छोटीशी भेट? &lt;u&gt;(१३ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# सई-आदित्यच्या निखळ मैत्रीचे शर्मिला करणार 'एक घाव दोन तुकडे'. &lt;u&gt;(१४ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# बिराजदारांच्या श्रीमंतीला तडा देणार आदित्यचा मध्यमवर्गीय स्वाभिमान. &lt;u&gt;(१६ मार्च २०२०)&lt;/u&gt;
# गैरसमजुतीचा पडदा उलगडणार, कारण आज आदित्य सईचं गिफ्ट उघडणार. &lt;u&gt;(१७ जुलै २०२०)&lt;/u&gt;
# सईच्या नाकावरचा राग आदित्य कोणत्या औषधाने घालवणार? &lt;u&gt;(१८ जुलै २०२०)&lt;/u&gt;
# आदित्यची रातराणी सईची कळी खुलवणार? (२१ जुलै २०२०)
# आदित्यपुढे उलगडणार भूतकाळातील एक गुपित. (२३ जुलै २०२०)
# सईला रातराणी आणि आदित्यला त्याची आई सापडणार का? (२५ जुलै २०२०)
# आदित्यच्या आयुष्यात होणार आईचा नव्याने जन्म. (२८ जुलै २०२०)
# सईला रातराणी कोण मिळवून देणार सुयश की आदित्य? (३० जुलै २०२०)
# आदित्य खरंच सईचे सगळे हट्ट पुरवणार? (०१ ऑगस्ट २०२०)
# सई-आदित्यचा एक उनाड दिवस! (०३ ऑगस्ट २०२०)
# सई-आदित्य खरंच आहेत का 'मेड फॉर इच अदर'? (०५ ऑगस्ट २०२०)
# सईला होऊ लागली आहे का आदित्यबद्दल प्रेमाची जाणीव? &lt;u&gt;(०७ ऑगस्ट २०२०)&lt;/u&gt;
# सईच्या हट्टीपणाची शिक्षा भोगणार आदित्य. &lt;u&gt;(०८ ऑगस्ट २०२०)&lt;/u&gt;
# आदित्यच्या नशिबाला पुन्हा नवी ठोकर, कंपनीचा मालक असूनही आज होणार नोकर. (११ ​ऑगस्ट २०२०)
# आला झटका की दिला फटका, समशेरसिंह करणार आज लाज्जोची सुटका. (१३ ऑगस्ट २०२०)
# सई आदित्यची शपथ पाळणार, पण ती दादाच्या रागाला कशी टाळणार? (१५ ऑगस्ट २०२०)
# फायद्यासाठी करणार आदित्यशी यारी, आज सुयश उभा राहणार ब्रह्मेंच्या दारी. &lt;u&gt;(१७ ऑगस्ट २०२०)&lt;/u&gt;
# मल्होत्राच्या पापांचा भरलाय घडा, आता ब्रह्मेच शिकवणार त्याला धडा. (१९ ऑगस्ट २०२०)
# आदित्यवर अन्याय आणि कंपनीचा तोटा, मल्होत्राच्या डोक्यावर आता ब्रह्मेंचा सोटा. &lt;u&gt;(२१ ऑगस्ट २०२०)&lt;/u&gt;
# आदित्य सुयशला देतोय साथ, सई पकडणार का रंगेहाथ? &lt;u&gt;(२२ ऑगस्ट २०२०)&lt;/u&gt;
# आंधळा जेव्हा डोळे मिटेल, सुयशचा चांगुलपणा तेव्हाच सईला पटेल. (२५ ऑगस्ट २०२०)
# सईचं भलं व्हावं हीच आदित्यची इच्छा, पण मनातला गोंधळ सोडेल का त्याचा पिच्छा? (२८ ऑगस्ट २०२०)
# रात्री जागून करून विचार, दादा पहाटे फरार. (३१ ऑगस्ट २०२०)
# आदित्य हैराण सुयश आजारी, कोण बरं येणार आज ब्रह्मेंच्या दारी? (०१ सप्टेंबर २०२०)
# फराळ बनवतेय सई ब्रह्मेंच्या घरी, होणाऱ्या सुनेची आज परीक्षा खरी‌. (०५ सप्टेंबर २०२०)
# सई व्हावी सून भाई-बंधूची ही आस, पण कोण जिंकेल दादाचा विश्वास? (०९ सप्टेंबर २०२०)
# दादाने भरून काढली सुनेची उणीव, सईला होणार खऱ्या प्रेमाची जाणीव. (२७ सप्टेंबर २०२०)
# चकलीच्या परीक्षेचा लागणार निकाल, सुनेची पदवी होणार का सईला बहाल? &lt;u&gt;(०४ ऑक्टोबर २०२०)&lt;/u&gt;
# सई-आदित्यच्या डोक्यावर अक्षदा पडणार, दादाला बांगड्या सईच्या हाती सापडणार. &lt;u&gt;(११ ऑक्टोबर २०२०)&lt;/u&gt;
# संकटाच्या वेळी सई ठामपणे उभी ब्रह्मे कुटुंबापाठी. &lt;u&gt;(१८ ऑक्टोबर २०२०)&lt;/u&gt;
# सुयशच्या हट्टापायी सई सोडेल का आदित्यची साथ? &lt;u&gt;(०१ नोव्हेंबर २०२०)&lt;/u&gt;
# सई-आदित्यच्या मनातलं आज येणार का ओठांवर? &lt;u&gt;(२६ नोव्हेंबर २०२०)&lt;/u&gt;
# सईपासून वेगळा झालेला आदित्यचा रस्ता जाणार का मेघनाकडे? &lt;u&gt;(१३ डिसेंबर २०२०)&lt;/u&gt;
# आदित्यचं प्रेम मिळवण्यासाठी सईचा डॅशिंग प्लॅन. (१४ डिसेंबर २०२०)
# सईचा प्रवास मुंबई ते दापोली व्हाया आदित्य. (१५ डिसेंबर २०२०)
# मनातली इच्छा पूर्ण होणार, सये तूच ह्या गावची सून होणार. (१६ डिसेंबर २०२०)
# आदित्यचं लग्न कॅन्सल? (१७ डिसेंबर २०२०)
# आदित्य तू माझ्याशी लग्न करशील? सईचा थेट सवाल. (१८ डिसेंबर २०२०)
# तुजविण मीही अपुरी, तुजविण मीही आधा अन् अधुरा. (१९ डिसेंबर २०२०)
# आदित्य कसं पार पाडणार कर्तव्य आणि सईच्या साखरपुड्याचं अग्निदिव्य? (०२ जानेवारी २०२१)
# नियतीचा खेळ की नाइलाज, सईच्या साखरपुड्याला आदित्य पोहोचणार आज. (०५ जानेवारी २०२१)
# साखरपुड्यात सुयशचा तमाशा, धुळीला मिळणार सईच्या आशा. (०७ जानेवारी २०२१)
# मनातलं प्रेम आलं नाही ओठात, तरी आदित्यच घालणार अंगठी सईच्या बोटात. (०९ जानेवारी २०२१)
# ब्रह्मेंच्या दारात मेघना सोडून आपलं माहेर, आदित्यला मुठीत ठेवून सईला काढणार बाहेर? (१२ जानेवारी २०२१)
# आदित्य आणि सईमधलं वातावरण तंग, मेघना आता दाखवणार तिचे खरे रंग. (१४ जानेवारी २०२१)
# केळवणाचा बेत पुरता बिघडणार, सईसमोर आदित्यचं गुपित उलगडणार. (१६ जानेवारी २०२१)
# सुयश झालाय सईसाठी जीवघेणा त्रास, भोगावा लागणार का तिच्या डॅडूला तुरुंगवास? (१९ जानेवारी २०२१)
# मेघनाचे खडे बोल सईला बोचणार, पण सईचा निरोप आदित्यपर्यंत कसा पोहोचणार? (२१ जानेवारी २०२१)
# सईमध्ये गुंतलंय आदित्यचं हृदय, ऐन साखरपुड्यात निघणार सईचाच विषय. (२३ जानेवारी २०२१)
# सई-आदित्यचं प्रेम पार करणार हद्द, मेघना आणि आदित्यचा साखरपुडा रद्द. (२६ जानेवारी २०२१)
# सईची स्वप्नं आज होणार भंग, लागणार का गाली सुयशच्या हळदीचा रंग? (२८ जानेवारी २०२१)
# टांगा पलटी घोडे फरार, सईला पळवायला मामा तयार. (३० जानेवारी २०२१)
# ऐका दादा ऐका ताई, सई-आदित्यची लगीनघाई. (०२ फेब्रुवारी २०२१)
# ब्रह्मेंची उडाली तारांबळ, सई-आदित्यचं लग्न आलं जवळ. (०४ फेब्रुवारी २०२१)
# बिलंदर मामांचा भाचा बोहल्यावर चढणार, बाईविना घराला हक्काची सूनबाई मिळणार. (०६ फेब्रुवारी २०२१)
# सई चढणार बोहल्यावर, कळी खुलणार गालावर, ब्रह्मेंचा लाडोबा आदित्य होणार नवरोबा. (०९ फेब्रुवारी २०२१)
# रातराणी आणि सोनचाफा फुलणार, सई-आदित्यचं लग्न लागणार. (११ फेब्रुवारी २०२१)
# ब्रह्मेंच्या घराचा राखून मान, आदित्य-सईचं शुभमंगल पण सावधान. (१३ फेब्रुवारी २०२१)
# व्हॅलेंटाईन्स डे होणार खास, सई भरवणार आदित्यला प्रेमाचा घास. &lt;u&gt;(१४ फेब्रुवारी २०२१)&lt;/u&gt;
# हळद लागली हळद लागली, सून येण्याची आस जागली. (१५ फेब्रुवारी २०२१)
# आली लग्नघटी समीप नवरा, आदित्य-सईचा जोडा शोभतो खरा. (१६ फेब्रुवारी २०२१)
# घरात सून येण्याची आता संपली रुखरुख, पाचही ब्रह्मे हरखून गेले पाहता सूनमुख. (१७ फेब्रुवारी २०२१)
# सूनबाई यावी म्हणून मामांनी केले नवस आणि ब्रह्मेंच्या घरात सईचा आज पहिलाच दिवस. (१८ फेब्रुवारी २०२१)
# ब्रह्मेंच्या घरात पाच इरसाल पात्रं, त्यांच्या गर्दीत रंगणार सई-आदित्यची पहिली रात्र. (१९ फेब्रुवारी २०२१)
# सईच्या वेडेपणातच दडलीये तिची हुशारी आणि सईची मम्मा येणार ब्रह्मेंच्या दारी. (२० फेब्रुवारी २०२१)
# सईची मम्मा बेटूच्या सासरी आलीये आज, पण ब्रह्मेंची पदोपदी काढू पाहतेय लाज. (२४ फेब्रुवारी २०२१)
# मला सुखसुविधा नको फक्त तुमचं प्रेम हवंय. (१६ मार्च २०२१)
# बंद पेटी उघडणार गुपितं सारी उलगडणार, आदित्यची खरी ओळख आज सईसमोर येणार का? (१८ मार्च २०२१)
# समशेरसिंह सईची आज साडीत होणार भेट, आदर्श गृहिणी होण्याची मामांशी लावणार बेट. (२० मार्च २०२१)
# आदित्य-सईच्या एकांतासाठी मामांची घराकडे पाठ, बसणार नवा धक्का जेव्हा सिंधूशी पडणार गाठ. (२३ मार्च २०२१)
# हादरून टाकणार ब्रह्मेंचं घरदार, घरातलाच पण बाहेरचा छोटा सरदार. (२६ मार्च २०२१)
# बंधूच्या पाठीवर काळजीचा दगड, बिल्लूच्या पापाजींचं नाव होणार का उघड? (२८ मार्च २०२१)
# सईला खेळायची आहे रंगांची होळी, पण दादाच्या रागावर कुठे आहे गोळी? (३१ मार्च २०२१)
# सई-आदित्यची होळीला धमाल, भांगेच्या नशेत सई करणार कमाल. (०३ एप्रिल २०२१)
# जेडीची आहे खोपडी येडी, बोलीत त्याची डेंजर गोडी, पण हातात कधी पडली नाही बेडी, तो जेडी. (०७ एप्रिल २०२१)
# आदित्य म्हणाला सई म्हणाली, चलो मनाली चलो मनाली. (१२ एप्रिल २०२१)
# बर्फात रमलेत आदित्य-सई, गुलप्रीतला ब्रह्मेघरी यायची झाली घाई. (१४ एप्रिल २०२१)
# सई-आदित्यचं हनिमून मनालीत रंगणार, गुलप्रीतला लपवून बंधू दमणार. (१६ एप्रिल २०२१)
# वाजवा नगाडे वाजवा ढोल, आज होणार बंधूची अखेर पोलखोल. &lt;u&gt;(१८ एप्रिल २०२१)&lt;/u&gt;
# ब्रह्मेंच्या घरात शिरणार एक विषारी साप, सिंधू जगदीश ब्रह्मे आता ओलांडणार माप. &lt;u&gt;(२० एप्रिल २०२१)&lt;/u&gt;
# घरातून पळ काढणार कैदाशिण सिंधू आणि ब्रह्मेंच्या भेटीला येणार का मिसेस बंधू? (२३ एप्रिल २०२१)
# सई मारतेय ब्रह्मेंसोबत पंजाबची चक्कर आणि आदित्य देणार जेडीला पुन्हा एकदा टक्कर. &lt;u&gt; (२६ एप्रिल २०२१)&lt;/u&gt;
# सई-आदित्यच्या पुढ्यात संकटं आणि क्लेश, कसा होणार ब्रह्मेंच्या घरात गुलप्रीतचा गृहप्रवेश? (२८ एप्रिल २०२१)
# पंजाबचं प्रेम महाराष्ट्रात वाहणार, आजपासून गुलप्रीत ब्रह्मेंच्या घरात राहणार. (३० एप्रिल २०२१)
# गुलप्रीतचा हिरमोड पण सईने घेतलाय ध्यास, आजच होणार गृहप्रवेश हाच मनी विश्वास. (०५ मे २०२१)
# गुलप्रीतच्या येण्याने होणार आनंदाची लयलूट की १४ वर्षांची फसवणूक भावाभावांत पाडणार फूट? &lt;u&gt;(०८ मे २०२१)&lt;/u&gt;
# बंधूच्या विरोधात उभे राहिलेत सारे, सई-आदित्य कसं थांबवणार हे युद्धाचे वारे? &lt;u&gt;(१० मे २०२१)&lt;/u&gt;
# रविवारचं खास सरप्राइज, ब्लॉकबस्टर नाईट विथ ब्रह्मे बॉईज. &lt;u&gt;(२३ मे २०२१)&lt;/u&gt;
# सई-आदित्य सोडणार मामांची साथ, स्वतंत्र संसाराचा घालणार घाट. &lt;u&gt;(२४ मे २०२१)&lt;/u&gt;
# कधी रस्त्यावर वणवण, कधी झाडाचा आधार, घरापासून दूर सुरू, सई-आदित्यचा संसार. (२७ मे २०२१)

== कलाकार ==
* [[गौतमी देशपांडे]] = सई शशिकांत बिराजदार / सई आदित्य कश्यप (देसाई)
* विराजस कुलकर्णी = आदित्य विजय कश्यप (देसाई)
* मुग्धा पुराणिक = नयना यशपाल नाईक
* [[अतुल परचुरे]] = जयवंत देसाई (जेडी)
* [[सुलेखा तळवलकर]] = शर्मिला शशिकांत बिराजदार (बबनची बायको) 
** वर्षा घाटपांडे = शर्मिला शशिकांत बिराजदार
* अतुल काळे = शशिकांत बिराजदार (बबन)
* विद्याधर जोशी = जगदीश विनायक ब्रह्मे (दादा)
* [[सीमा देशमुख]] = सिंधू जगदीश ब्रह्मे (दादाची बायको)
* [[विनय येडेकर]] = जनार्दन विनायक ब्रह्मे (भाई)
* [[सुनील तावडे]] = प्रभाकर विनायक ब्रह्मे (बंधू)
* [[निखिल रत्नपारखी]] = स्वानंद विनायक ब्रह्मे (पिंट्या)
* दीप्ती जोशी = गुलप्रीत प्रभाकर ब्रह्मे (बंधूची बायको)
* राजवीरसिंह राजे = बळवंत प्रभाकर ब्रह्मे (बिल्लू)
* [[अच्युत पोतदार]] = विनायक ब्रह्मे (अप्पा)
* आशय कुलकर्णी = सुयश सुहास पटवर्धन (डॉक)
* धीरज कांबळे = हरिश्चंद्र (फिल्टर)
* सानिका गाडगीळ = मेघना रघुवीर काशीकर
* प्रदीप जोशी = रघुवीर काशीकर
* लीना पालेकर = सुजाता (शर्मिलाची मैत्रीण)
* राजेश उके = चंदू काका
* अनिषा सबनीस = मधुरा
* स्नेहल शिदम = विद्या भगवान झगडे
* सुजय हांडे = मॉंटी जयवंत देसाई
* कोमल धांडे = हिरा जोहरी

== टीआरपी ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; | आठवडा
! rowspan=&quot;2&quot; | वर्ष
! colspan=&quot;2&quot; | TRP
! rowspan=&quot;2&quot; | संदर्भ
|-
! TVT
! क्रमांक
|-
|आठवडा १३
|२०२०
|२.०
|३
|
|-
|आठवडा २८
|२०२०
|३.१
|३
|&lt;ref&gt;{{Cite web|title=‘या’ मराठी मालिका करतात प्रेक्षकांच्या मनावर राज्य; टीआरपीमध्ये आहेत अव्वल|url=https://www.loksatta.com/photos/entertainment-gallery/2226290/top-5-most-watched-marathi-tv-serials-as-per-week-28-trp-asy-88/lite/|access-date=2021-09-05|website=[[लोकसत्ता]]}}&lt;/ref&gt;
|-
|आठवडा २९
|२०२०
|३.४
|३
|
|-
|आठवडा ३१
|२०२०
|४.१
|२
|
|-
|आठवडा ३२
|२०२०
|४.२
|२
|
|-
|आठवडा ३३
|२०२०
|४.१
|२
|
|-
|आठवडा ३४
|२०२०
|३.९
|२
|
|-
|आठवडा ३५
|२०२०
|४.३
|२
|
|-
|आठवडा २६
|२०२०
|३.९
|१
|
|-
|आठवडा ३७
|२०२०
|३.९
|३
|
|-
|आठवडा ३८
|२०२०
|३.१
|५
|&lt;ref&gt;{{cite web|title=Rang Majha Vegla To Sukh Mhanje Nakki Kay Asta!: Here's The Top 5 Shows Of Marathi TV|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/marathi/rang-maza-vegla-to-sukh-mhanje-nakki-kay-asta-heres-the-top-5-shows-of-marathi-tv/amp_etphotostory/78427636.cms|work=The Times of India|access-date=2022-04-11|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]
[[वर्ग:झी मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>k8sn38pi8stg1gwfjzj5c900lzyp230</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कमळ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>270536</id>
    <revision>
      <id>2143791</id>
      <parentid>2113266</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:29:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rahul Tayde</username>
        <id>147166</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>लक्ष्मी कमळ Laxmi Lotus</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4856" xml:space="preserve">{{गल्लत|कुमुदिनी (निंफिएसी)}}
{{जीवचौकट
| नाव = कमळ
| चित्र = Nelumbo_nucifera1.jpg
| चित्र_रुंदी = 250px
| चित्र_शीर्षक = ''निलुंबो नुसिफेरा''
|regnum =[[वनस्पती]]
| सृष्टी = [[वनस्पती]]
| वंश = [[सपुष्प वनस्पती]]
| जात =
| गण = [[प्रोटिआलिस]]
| कुळ = निलंबियासी
| जातकुळी = '''[[कमळ (नेलुंबो)|नेलुंबो]]'''
| जातकुळी_अधिकारी = ॲडान्स
| जीव = '''नुसिफेरा'''
}}
'''निलंबो नुसिफेरा''' म्हणजे  लक्ष्मी  कमळ ही एक जलवनस्पती निलंबियासी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव निलंबो नुसिफेरा असे आहे, तर जातकुळी [[कमळ (नेलुंबो)|नेलुंबो]] आहे.

कमळाचे रोप कमी ऑक्सिजन असणाऱ्या दलदलीत चांगले वाढते. कमळाचे पान, फूल हे पाण्याच्या वर किमान दोन ते तीन फूट उंच वाढते. फुलांचा मोसम हा मार्च ते सप्टेंबर असून, परागीभवन झाल्यानंतर त्यावर प्रथम हिरव्या रंगाच्या बिया येतात. पूर्ण परिपक्व बियांचा आकार साधारणतः टपोऱ्या शेंगदाण्या एवढा असून रंग काळपट होतो. कमळाच्या बियांना कमळगठ्ठा किंवा कमळगठ्ठ्याचे मणी असे म्हणतात. हे कमळगठ्ठ्याचे मणी हिंदू धर्मात जपाच्या माळेसाठी वापरले जातात.  प्राचीन काळापासून लक्ष्मीचे प्रतीक म्हणून या मण्यांना मान्यता आहे. &lt;ref&gt; {{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा= https://m-hindi.webdunia.com/sanatan-dharma-article/kamal-gatta-mala-benefits-in-hindi-119062600046_1.html|title=कमलगट्टे की माला के 7 फायदे|language=हिंदी}} &lt;/ref&gt; कमळाचे सर्व भाग खाण्यायोग्य असून त्यांचा आयुर्वेदिक औषधे बनवण्यासाठी वापर होतो.

कमळ हे भारत आणि व्हिएतनामचे राष्ट्रीय फूल आहे. ही प्रजाती मुख्यतः भारतात हिमालय ते खाली श्रीलंका येथपर्यंत उगवते. या प्रजातीचे फुल गुलाबी असून, इंग्रजीत त्याला इंडियन लोटस किंवा सेक्रेड लोटस म्हणतात.

==कमळ आणि कुमुदिनी यातील फरक==
'कमळ (Nelumbo)' आणि '[[कुमुदिनी (निंफिएसी)|कुमुदिनी]] उर्फ वॉटर लिली' मूलतः या दोन्ही जलीय वनस्पती असून दिसायला सुंदर आणि सामान्य माणसाला सहजासहजी भेद न करता येणाऱ्या वनस्पती आहेत.

==चित्र दालन==
&lt;gallery&gt;
File:Nelumbo_nucifera1.jpg|thumb|भारतीय कमळ
File:Lotus with areal leaf.jpg|thumb|भारतीय कमळाचं फुल आणि त्याची दांडी
File:Nelumbo (Lutus) Leaf.jpg|thumb|कामळाचं पान
File:Nelumbo nucifera 005.JPG|thumb|बीजथळी आणि बीज
File:Lotus Seeds.jpg|thumb|कमळ बीज उर्फ कमळगठ्ठ्याचे मणी
File:Nelumbo nucifera (white flower) Md Sharif Hossain Sourav.jpg|thumb|पांढरे (श्वेत) कमळ
&lt;/gallery&gt;

==संदर्भ==
{{संदर्भयादी}}
[[वर्ग:फुले]]
[[वर्ग:भारतीय राष्ट्रचिन्हे]]
[[वर्ग:कमळ]]</text>
      <sha1>tcbqscqm1199qwf39258ch049ylwpy3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१</title>
    <ns>0</ns>
    <id>273910</id>
    <revision>
      <id>2143979</id>
      <parentid>2058646</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:52:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१]] वरुन [[आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12260" xml:space="preserve">{{गल्लत|आयर्लंड क्रिकेट संघाचा संयुक्त अरब अमिराती दौरा, २०२०-२१}}
{{Infobox cricket tour
|  series_name              = आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१
|  series_logo             = 
|  team1_image              = Flag of Afghanistan (2013–2021).svg
|  team2_image              = Cricket Ireland flag.svg
|  team1_name               = अफगाणिस्तान
|  team2_name               = आयर्लंड
|  from_date                = २१
|  to_date                  = २६ जानेवारी २०२१
|  team1_captain            = [[असघर स्तानिकझाई|असघर अफगाण]]
|  team2_captain            = [[अँड्रु बल्बिर्नी]]
| no_of_ODIs                   = 3
| team1_ODIs_won               = 3
| team2_ODIs_won               = 0
| team1_ODIs_most_runs         = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] (१८०)
| team2_ODIs_most_runs         = [[पॉल स्टर्लिंग]] (२८५)
| team1_ODIs_most_wickets      = [[नवीन उल हक]] (८)
| team2_ODIs_most_wickets      = [[अँड्रू मॅकब्राइन]] (६)
| player_of_ODI_series         = [[पॉल स्टर्लिंग]] (आयर्लंड)
}}
[[आयर्लंड क्रिकेट संघ]]ाने [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ|अफगाणिस्तानविरुद्ध]] तीन [[आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने]] (वनडे) खेळण्यासाठी जानेवारी २०२१ मध्ये [[संयुक्त अरब अमिराती]]चा दौरा केला. संयुक्त अरब अमिरातीसोबत एकदिवसीय मालिका खेळून झाल्यावर आयर्लंड ने '''अफगाणिस्तानविरुद्ध तीन वनडे सामने''' संयुक्त अरब अमिरातीमध्येच खेळले. एकदिवसीय मालिका [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] अंतर्गत खेळवली गेली. सर्व सामने [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]]वर झाले.

सुरुवातीला अफगाणिस्तानच्या खेळाडूंना संयुक्त अरब अमिरातीचा व्हिसा मिळण्यास उशीर होत गेला. त्यामुळे ही मालिका [[ओमान]]मध्ये हलवायचा विचार अफगाणिस्तान क्रिकेट बोर्डाने केला. परंतु ५ जानेवारी २०२१ रोजी अफगाणिस्तान क्रिकेट बोर्डाने संघ ठरल्याप्रमाणे व्हिसा वेळेवर मिळाल्याने संयुक्त अरब अमिरातीला पोहोचेल आणि मालिका [[अबु धाबी]]लाच होईल असे स्पष्ट केले. उड्डाणाला उशीर झाल्याने आणि कोरोनाव्हायरसच्या विलगीकरणाच्या नियमांमुळे मालिका १८ जानेवारी ऐवजी २१ जानेवारी २०२१ रोजी सुरू करण्याचे ठरले.

आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिकेत तिन्ही सामन्यांत विजय मिळवत अफगाणिस्तानने एकदिवसीय मालिका ३-० अशी जिंकली. आयर्लंडचा [[पॉल स्टर्लिंग]] याला मालिकावीर पुरस्कार देण्यात आला. त्याने या मालिकेत दोन शतकांसह तिन्ही सामन्यात मिळून २८५ धावा केल्या.
==सराव सामने==
===४५ षटकांचा सामना:अफगाणिस्तान XI वि आयर्लंड XI===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = १६ जानेवारी २०२१
| time = 
| daynight = 
| round = 
| संघ१ = [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ|अफगाणिस्तान XI]]
| संघ२ = [[आयर्लंड क्रिकेट संघ|आयर्लंड XI]]
| धावसंख्या१ = २४६ (४४.१ षटके)
| धावा१ = [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] ६१ (७५)
| बळी१ = [[कुर्तीस कॅम्फर]] ३/३१ (५.१ षटके)
| धावसंख्या२ = २४१ (४४.४ षटके)
| धावा२ = [[हॅरी टेक्टर]] ४२ (५३)
| बळी२ = [[सय्यद शिर्झाद]] ३/२८ (७ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान XI २३ धावांनी विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1248119.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| motm = 
| toss = आयर्लंड XI, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = 
}}
== [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] - आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका==
===१ला सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = २१ जानेवारी २०२१
| time = १०:००
| daynight = 
| round = [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग]]
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|IRE}}
| धावसंख्या१ = २८७/९ (५० षटके)
| धावा१ = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] १२७ (१२७)
| बळी१ = [[अँड्रू मॅकब्राइन]] ५/२९ (१० षटके)
| धावसंख्या२ = २७१/९ (५० षटके)
| धावा२ = [[लॉर्कन टकर]] ८३ (९६)
| बळी२ = [[नवीन उल हक]] ३/६८ (९ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान १६ धावांनी विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1244013.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| motm = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] (अफगाणिस्तान)
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| टीपा = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] आणि [[अझमातुल्लाह ओमरझाई]] (अ) या दोघांनी आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय पदार्पण केले.
*''[[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग गुण]] - अफगाणिस्तान - १०, आयर्लंड - ०.
}}

===२रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = २४ जानेवारी २०२१
| time = १०:००
| daynight = 
| round = [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग]]
| संघ१ = {{cr-rt|IRE}}
| संघ२ = {{cr|AFG}}
| धावसंख्या१ = २५९/९ (५० षटके)
| धावा१ = [[पॉल स्टर्लिंग]] १२८ (१३२)
| बळी१ = [[नवीन उल हक]] ४/४२ (१० षटके)
| धावसंख्या२ = २६०/३ (४५.२ षटके)
| धावा२ = [[रहमत शाह]] १०३[[नाबाद|*]] (१०९)
| बळी२ = [[कुर्तीस कॅम्फर]] १/२८ (४ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान ७ गडी राखून विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1244014.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| motm = [[रहमत शाह]] (अफगाणिस्तान)
| toss = आयर्लंड, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| टीपा = [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग गुण]] - अफगाणिस्तान - १०, आयर्लंड - ०.
}}

===३रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| तारीख = २६ जानेवारी २०२१
| time = १०:००
| daynight = 
| round = [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग]]
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|IRE}}
| धावसंख्या१ = २६६/९ (५० षटके)
| धावा१ = [[रशीद खान]] ४८ (४०)
| बळी१ = [[सिमरनजीत सिंग (आयरिश क्रिकेट खेळाडू)|सिमी सिंग]] ३/३७ (१० षटके)
| धावसंख्या२ = २३० (४७.१ षटके)
| धावा२ = [[पॉल स्टर्लिंग]] ११८ (११९)
| बळी२ = [[रशीद खान]] ४/२९ (९ षटके)
| निकाल = अफगाणिस्तान ३६ धावांनी विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1244015.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| motm = [[रशीद खान]] (अफगाणिस्तान)
| toss = आयर्लंड, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| टीपा = [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग गुण]] - अफगाणिस्तान - १०, आयर्लंड - ०.
}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट संघाचे अफगाणिस्तान दौरे}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०२०-२१}}

[[वर्ग:इ.स. २०२१ मधील क्रिकेट]]
[[वर्ग:आयर्लंड क्रिकेट संघाचे अफगाणिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>kj84xyyfcf4h6nrvaohdkv9xvq8apa8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१</title>
    <ns>0</ns>
    <id>276347</id>
    <revision>
      <id>2143985</id>
      <parentid>2010869</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:06:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१]] वरुन [[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15225" xml:space="preserve">{{Infobox cricket tour
|  series_name              = झिम्बाब्वे क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१
|  series_logo             = 
|  team1_image              = Flag of Afghanistan (2013–2021).svg
|  team2_image              = Flag of Zimbabwe.svg
|  team1_name               = अफगाणिस्तान
|  team2_name               = झिम्बाब्वे
|  from_date                = २
|  to_date                  = २० मार्च २०२१
|  team1_captain            = [[असघर स्तानिकझाई|असघर अफगाण]]
|  team2_captain            = [[शॉन विल्यम्स]]
| no_of_tests                  = 2
| team1_tests_won              = 1
| team2_tests_won              = 1
| team1_tests_most_runs        = [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] (२१५)
| team2_tests_most_runs        = [[शॉन विल्यम्स]] (२६४)
| team1_tests_most_wickets     = [[रशीद खान]] (११)
| team2_tests_most_wickets     = [[ब्लेसिंग मुझाराबानी]] (८)
| player_of_test_series        = [[शॉन विल्यम्स]] (झिम्बाब्वे)
| no_of_twenty20s              = 3
| team1_twenty20s_won          = 3
| team2_twenty20s_won          = 0
| team1_twenty20s_most_runs    = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] (११४)
| team2_twenty20s_most_runs    = [[रायन बर्ल]] (८१)
| team1_twenty20s_most_wickets = [[रशीद खान]] (६)
| team2_twenty20s_most_wickets = [[ब्लेसिंग मुझाराबानी]] (६)
| player_of_twenty20_series    = [[करीम जनत]] (अफगाणिस्तान)
}}
[[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघ]]ाने [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ|अफगाणिस्तानविरुद्ध]] दोन [[कसोटी सामने]] आणि तीन [[२०-२० सामने|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० सामने]] खेळण्यासाठी मार्च २०२१ मध्ये [[संयुक्त अरब अमिराती]]चा दौरा केला. अफगाणिस्तान आणि झिम्बाब्वे या दोन देशांनी एकमेकांविरुद्ध पहिल्यांदाच कसोटी सामना खेळला. नियोजनानुसार ही मालिका [[ओमान]]मध्ये आयोजित केली होती. परंतु जानेवारी २०२१ मध्ये अफगाणिस्तान क्रिकेट बोर्डाने ही मालिका [[संयुक्त अरब अमिराती]]ला हलविली.

सर्व सामने हे [[अबु धाबी]]च्या [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]]वर खेळविण्यात आले. कसोटी मालिकेतील पहिली कसोटी झिम्बाब्वेने १० गडी राखत जिंकली. झिम्बाब्वेने शेवटचा कसोटी सामना हा [[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०१८-१९|नोव्हेंबर २०१८]]मध्ये [[बांगलादेश क्रिकेट संघ|बांगलादेशविरुद्ध]] जिंकला होता. पुनरागमन करत अफगाणिस्तानने दुसरी कसोटी जिंकून कसोटी मालिका १-१ अशी बरोबरीत सुटली. दुसऱ्या कसोटीत [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] याने द्विशतक झळकवले. कसोटीत द्विशतक ठोकणारा शहिदी हा अफगाणिस्तानचा पहिला खेळाडू ठरला.

आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका अफगाणिस्तानने ३-० अशी जिंकली.
==सराव सामने==
===तीन-दिवसीय सामना: अफगाणिस्तान अ वि झिम्बाब्वे===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| round = 
| तारीख = २५-२७ फेब्रुवारी २०२१
| संघ१ = {{cr-rt|ZIM}}
| संघ२ = [[अफगाणिस्तान क्रिकेट संघ|अफगाणिस्तान]]

| धावसंख्या१ = ५०५/६घो (१३५ षटके)
| धावा१ = [[केव्हिन कसुझा]] १२९ (१९७)
| बळी१ = मोहम्मद सलीम २/७५ (२१ षटके)

| धावसंख्या२ = २७१/८ (११३.२ षटके)
| धावा२ = मुनीर अहमद १२५[[नाबाद|*]] (३२०)
| बळी२ = [[डोनाल्ड तिरिपानो]] २/१८ (१० षटके)

| धावसंख्या३ = 
| धावा३ = 
| बळी३ = 

| धावसंख्या४ = 
| धावा४ = 
| बळी४ = 

| निकाल = सामना अनिर्णित.
| report = [https://crichq.com/matches/902783 धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| toss = झिम्बाब्वे, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| सामनावीर =
| टिपा = 
}}
==कसोटी मालिका==
===१ली कसोटी===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| round = 
| तारीख = २-६ मार्च २०२१
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|ZIM}}

| धावसंख्या१ = १३१ (४७ षटके)
| धावा१ = [[अफसर झझई]] ३७ (७०)
| बळी१ = [[ब्लेसिंग मुझाराबानी]] ४/४८ (१२ षटके)

| धावसंख्या२ = २५० (७२ षटके)
| धावा२ = [[शॉन विल्यम्स]] १०५ (१७४)
| बळी२ = [[हमझा होटक|आमीर हमझा]] ६/७५ (२५ षटके)

| धावसंख्या३ = १३५ (४५.३ षटके)
| धावा३ = [[इब्राहिम झद्रान]] ७६ (१४५)
| बळी३ = [[डोनाल्ड तिरिपानो]] ३/२३ (९.३ षटके)

| धावसंख्या४ = १७/० (३.२ षटके)
| धावा४ = [[केव्हिन कसुझा]] ११[[नाबाद|*]] (१२)
| बळी४ = 

| निकाल = झिम्बाब्वे १० गडी राखून विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1252056.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| सामनावीर = [[शॉन विल्यम्स]] (झिम्बाब्वे)
| टिपा = अफगाणिस्तान आणि झिम्बाब्वे या दोन देशांमधला पहिला कसोटी सामना.
*''[[मुनीर अहमद]], [[अब्दुल मलिक]], [[अब्दुल वसी]] (अ) आणि [[वेस्ले मढीवेरे]] (झि) या सर्वांनी कसोटी पदार्पण केले.
*''झिम्बाब्वेने कसोटीत अफगाणिस्तानवर पहिल्यांदाच विजय मिळवला.
}}

===२री कसोटी===
{{माहितीचौकट कसोटी सामने
| round = 
| तारीख = १०-१४ मार्च २०२१
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|ZIM}}

| धावसंख्या१ = ५४५/५घो (१६०.४ षटके)
| धावा१ = [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] २००[[नाबाद|*]] (४४३)
| बळी१ = [[रायन बर्ल]] १/६९ (२० षटके)

| धावसंख्या२ = २८७ (९१.३ षटके)
| धावा२ = [[सिकंदर रझा]] ८५ (१२९)
| बळी२ = [[रशीद खान]] ४/१३८ (३६.३ षटके)

| धावसंख्या३ = १०८/४ (२६.१ षटके)
| धावा३ = [[रहमत शाह]] ५८ (७६)
| बळी३ = [[रायन बर्ल]] २/१६ (४ षटके)

| धावसंख्या४ = ३६५ (१४८.५ षटके)(फॉ/ऑ)
| धावा४ = [[शॉन विल्यम्स]] १५१[[नाबाद|*]] (३०९)
| बळी४ = [[रशीद खान]] ७/१३७ (६२.५ षटके)

| निकाल = अफगाणिस्तान ६ गडी राखून विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1252057.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| सामनावीर = [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] (अफगाणिस्तान)
| टिपा = [[शहीदुल्लाह]] आणि [[सय्यद शिर्जाद]] (अ) या दोघांनी कसोटी पदार्पण केले.
*''अफगाणिस्तानने कसोटीत झिम्बाब्वेवर पहिल्यांदाच विजय मिळवला.
}}

==आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका==
===१ला सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| round = 
| तारीख = १७ मार्च २०२१
| time = १४:००
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|ZIM}}

| धावसंख्या१ = १९८/५ (२० षटके)
| धावा१ = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] ८७ (४५)
| बळी१ = [[ब्लेसिंग मुझाराबानी]] २/३८ (४ षटके)

| धावसंख्या२ = १५०/७ (२० षटके)
| धावा२ = [[तिनाशे कामुनहुकाम्वे]] ४४ (३७)
| बळी२ = [[रशीद खान]] ३/२८ (४ षटके)

| निकाल = अफगाणिस्तान ४८ धावांनी विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1252058.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| toss = झिम्बाब्वे, क्षेत्ररक्षण.
| पाऊस = 
| सामनावीर = [[रहमानुल्लाह गुरबाझ]] (अफगाणिस्तान)
| टिपा = 
}}

===२रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| round = 
| तारीख = १९ मार्च २०२१
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|ZIM}}

| धावसंख्या१ = १९३/५ (२० षटके)
| धावा१ = [[करीम जनत]] ५३ (३८)
| बळी१ = [[ब्लेसिंग मुझाराबानी]] २/४४ (४ षटके)

| धावसंख्या२ = १४८ (१७.१ षटके)
| धावा२ = [[रायन बर्ल]] ४० (२९)
| बळी२ = [[रशीद खान]] ३/३० (३ षटके)

| निकाल = अफगाणिस्तान ४५ धावांनी विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1252059.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| सामनावीर = [[मोहम्मद नबी]] (अफगाणिस्तान)
| टिपा = 
}}

===२रा सामना===
{{माहितीचौकट मर्यादित षटकांचे सामने
| round = 
| तारीख = २० मार्च २०२१
| संघ१ = {{cr-rt|AFG}}
| संघ२ = {{cr|ZIM}}

| धावसंख्या१ = १८३/७ (२० षटके)
| धावा१ = [[नजीबुल्लाह झदरान]] ७२[[नाबाद|*]] (३५)
| बळी१ = [[रिचर्ड नगारवा]] २/३५ (४ षटके)

| धावसंख्या२ = १३६/५ (२० षटके)
| धावा२ = [[सिकंदर रझा]] ४१[[नाबाद|*]] (२९)
| बळी२ = [[करीम जनत]] २/३४ (४ षटके)

| निकाल = अफगाणिस्तान ४७ धावांनी विजयी.
| report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1252060.html धावफलक]
| स्थळ = [[शेख झायेद क्रिकेट स्टेडियम]], [[अबु धाबी]]
| पंच = 
| toss = अफगाणिस्तान, फलंदाजी.
| पाऊस = 
| सामनावीर = [[नजीबुल्लाह झदरान]] (अफगाणिस्तान)
| टिपा = [[फझलहक फारूखी]] (अ) याने आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० पदार्पण केले.
}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट संघाचे अफगाणिस्तान दौरे}}
{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०२०-२१}} 
[[वर्ग:इ.स. २०२१ मधील क्रिकेट]]
[[वर्ग:झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचे अफगाणिस्तान दौरे]]</text>
      <sha1>5cl4u23xyaxy0qaeehi8ty54hnua40u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नागठाणे</title>
    <ns>0</ns>
    <id>276880</id>
    <revision>
      <id>2143759</id>
      <parentid>1989873</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:37:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:49D:85FA:0:0:1DA1:20AD</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3924" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''नागठाणे'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= सातारा
| जिल्हा = [[सातारा जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''नागठाणे''' हे भारतातील [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सातारा जिल्हा|सातारा जिल्ह्यातील]] [[सातारा तालुका|सातारा तालुक्यातील]] एक गाव आहे.हे गाव महाराष्ट्रात आल्याची ( ginger) बाजारपेठ म्हणून प्रसिद्ध आहे.

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
हे गाव समुद्रसपाटीपासून साधारणपणे ७०० मीटर उंचीवर वसलेले आहे.इथे उष्णकटिबंधीय वातावरण आहे.इथे पावसाळ्यात भरपूर पाऊस पडतो.वार्षिक पर्जन्यमान १०४२ मिलीमीटर आहे.हिवाळ्यात इथे सुखद गारवा असतो.सरासरी वार्षिक तापमान २४.४ डिग्री सेल्सियस आहे.येथील वाऱ्याचा सरासरी वेग २.८ मीटर प्रति सेकंद आहे.वाऱ्याचा कमाल वेग सुमारे १० मीटर प्रति सेकंद आहे.हिवाळ्यात तापमान १०.९ डिग्री सेल्सियसपर्यंत खाली जाते तर उन्हाळ्यात ते ३७.६ डिग्री सेल्सियसपर्यंत वर चढते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:सातारा तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सातारा जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>1elwsquehcniqyuoyrd9fy4973wkzvv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143760</id>
      <parentid>2143759</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:54:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>साचा</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3966" xml:space="preserve">{{गल्लत|नागोठणे}}
{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''नागठाणे'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= सातारा
| जिल्हा = [[सातारा जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''नागठाणे''' हे भारतातील [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सातारा जिल्हा|सातारा जिल्ह्यातील]] [[सातारा तालुका|सातारा तालुक्यातील]] एक गाव आहे.हे गाव महाराष्ट्रात आल्याची ( ginger) बाजारपेठ म्हणून प्रसिद्ध आहे.

==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
हे गाव समुद्रसपाटीपासून साधारणपणे ७०० मीटर उंचीवर वसलेले आहे.इथे उष्णकटिबंधीय वातावरण आहे.इथे पावसाळ्यात भरपूर पाऊस पडतो.वार्षिक पर्जन्यमान १०४२ मिलीमीटर आहे.हिवाळ्यात इथे सुखद गारवा असतो.सरासरी वार्षिक तापमान २४.४ डिग्री सेल्सियस आहे.येथील वाऱ्याचा सरासरी वेग २.८ मीटर प्रति सेकंद आहे.वाऱ्याचा कमाल वेग सुमारे १० मीटर प्रति सेकंद आहे.हिवाळ्यात तापमान १०.९ डिग्री सेल्सियसपर्यंत खाली जाते तर उन्हाळ्यात ते ३७.६ डिग्री सेल्सियसपर्यंत वर चढते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:सातारा तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सातारा जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>myr2syt80xfbzwj4hfctjqsza800iyp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>राजेवाडी (खंडाळा)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>278666</id>
    <revision>
      <id>2143817</id>
      <parentid>1988402</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:56:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4042:4D88:E4B3:0:0:DC0B:AD02</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3293" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''राजेवाडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= खंडाळा
| जिल्हा = [[सातारा जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''राजेवाडी''' हे [[भारत|भारतातील]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सातारा जिल्हा|सातारा जिल्ह्यातील]] [[खंडाळा|खंडाळा तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान== 
येथील हवामान थंड व आल्हाददायक आहे. जून ते सप्टेंबर या कालावधीत नैर्ऋत्य मोसमी वाऱ्यांपासून वर्षातील सर्वाधिक पाऊस पडतो. येथे ऑक्टोबर ते मार्च हा हिवाळा हंगाम असतो. जून ते सप्टेंबर हा पावसाळा हंगाम असतो. एप्रिल ते जून हा उन्हाळा मोसम असतो.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==विंग.गुटाळे.वडगाव.वडवाडी.हळतळी

==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:खंडाळा तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सातारा जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>8er5vjwmt3xjr96uqg91naymzwwmuq4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कोकरुड</title>
    <ns>0</ns>
    <id>278824</id>
    <revision>
      <id>2143753</id>
      <parentid>1948266</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T12:27:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* नागरी सुविधा */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4355" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''कोकरुड'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= शिराळा
| जिल्हा = [[सांगली जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''कोकरुड''' हे [[भारत|भारतातील]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सांगली जिल्हा|सांगली जिल्ह्यातील]] [[शिराळा तालुका|शिराळा तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
येथील हवामान उष्ण व कोरडे आहे. येथे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी मध्य हा हिवाळा हंगाम असतो. हिवाळ्यात दिवसा तापमान २९ सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान १७ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. जून मध्य ते ऑक्टोबर हा पावसाळा हंगाम असतो. पावसाळ्यात दिवसा तापमान २८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. पावसाळ्यात मध्यम प्रमाणात पाऊस पडतो. वार्षिक पर्जन्यमान ७०० मिमी पर्यंत असते. फेब्रुवारी मध्य ते जून हा उन्हाळा मोसम असतो. उन्हाळ्यात दिवसा तापमान ३८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २३ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==प्रसिद्ध व्यक्ती==
श्री.विश़्वास नांगरे पाटील &lt;महाराष्ट्र टाईम्स शनिवार,६ अॉगस्ट २०२२ /&gt;

==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:शिराळा तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सांगली जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>a05f4lusnplmelgc2fc6x60empmq7o0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143754</id>
      <parentid>2143753</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T12:31:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>/* प्रसिद्ध व्यक्ती */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4363" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''कोकरुड'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर= शिराळा
| जिल्हा = [[सांगली जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''कोकरुड''' हे [[भारत|भारतातील]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[सांगली जिल्हा|सांगली जिल्ह्यातील]] [[शिराळा तालुका|शिराळा तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
येथील हवामान उष्ण व कोरडे आहे. येथे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी मध्य हा हिवाळा हंगाम असतो. हिवाळ्यात दिवसा तापमान २९ सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान १७ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. जून मध्य ते ऑक्टोबर हा पावसाळा हंगाम असतो. पावसाळ्यात दिवसा तापमान २८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. पावसाळ्यात मध्यम प्रमाणात पाऊस पडतो. वार्षिक पर्जन्यमान ७०० मिमी पर्यंत असते. फेब्रुवारी मध्य ते जून हा उन्हाळा मोसम असतो. उन्हाळ्यात दिवसा तापमान ३८ डिग्री सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २३ डिग्री सेल्सियस पर्यंत खाली जाते.

==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==प्रसिद्ध व्यक्ती==
श्री.विश़्वास नांगरे पाटील &lt;ref&gt;महाराष्ट्र टाईम्स शनिवार,६ अॉगस्ट २०२२ &lt;/ref&gt;

==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate

[[वर्ग:शिराळा तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:सांगली जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>358g2cbb97barna1ye46ipz6zc88ntq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>माझिया प्रियाला प्रीत कळेना</title>
    <ns>0</ns>
    <id>278853</id>
    <revision>
      <id>2143974</id>
      <parentid>2104571</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:45:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4741" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम
| कार्यक्रम = माझिया प्रियाला प्रीत कळेना
| चित्र = 
| लोगो_चित्र_शीर्षक = 
| उपशीर्षक = 
| प्रकार = 
| निर्माता = [[एकता कपूर]]
| निर्मिती संस्था = [[बालाजी टेलिफिल्म्स]]
| दिग्दर्शक = 
| क्रिएटीव्ह दिग्दर्शक = 
| सूत्रधार = 
| कलाकार = [[अभिजीत खांडकेकर]], [[मृणाल दुसानीस]]
| पंच = 
| आवाज = 
| अभिवाचक = 
| थीम संगीत संगीतकार = 
| शीर्षकगीत = 
| अंतिम संगीत = 
| संगीतकार = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]]
| वर्ष संख्या = 
| एपिसोड संख्या = ३५४
| कार्यकारी निर्माता = 
| सुपरवायझिंग निर्माता = 
| असोसिएट निर्माता = 
| सह निर्माता = 
| कथा संकलन = 
| संकलन = 
| स्थळ = 
| कॅमेरा = 
| चालण्याचा वेळ = सोमवार ते शनिवार रात्री ८ वाजता
| वाहिनी = [[झी मराठी]]
| चित्र प्रकार = 
| ध्वनी प्रकार = 
| पहिला भाग = 
| प्रथम प्रसारण = १४ जून २०१०
| शेवटचे प्रसारण = ३० जुलै २०११
| आधी = [[भाग्यलक्ष्मी (मालिका)|भाग्यलक्ष्मी]]
| नंतर = [[आभास हा]]
| सारखे = 
}}
{{झी मराठी रात्री ८च्या मालिका}}

'''माझिया प्रियाला प्रीत कळेना''' ही [[एकता कपूर]] निर्मित भारतीय मराठी दूरदर्शनवरील मालिका आहे. या मालिकेचा प्रकार फॅमिली-ड्रामा आहे. या मालिकेचे प्रमुख कलाकार [[अभिजीत खांडकेकर]] आणि [[मृणाल दुसानीस]] आहेत.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/balaji-launch-two-new-shows|title=Balaji to launch two new shows|website=Tellychakkar|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.esselgroup.com/maziya-priyala-preet-kalena-marks-the-foray-of-balaji-telefilms-into-marathi-television.html|title='MAZIYA PRIYALA PREET KALENA' marks the foray of Balaji Telefilms into Marathi Television|website=Essel Group|language=en}}&lt;/ref&gt;

== कथानक ==
शमिका ([[मृणाल दुसानीस]]) अनिवासी भारतीय असून मध्यमवर्गीय मुलगा अभिजीत पेंडसे ([[अभिजीत खांडकेकर]]) तिच्या प्रेमाच्या भोवती फिरणारी ही मालिका आहे. या मालिकेत त्यांचे जीवन आणि त्यांच्यातील अडचणींचा अन्वेषण केला आहे, परंतु त्यांचे एकमेकांवरील बिनशर्त प्रेम आणि त्यांच्यातून जाणं या भावनिक प्रवासाचे निराकरण केले आहे.

==पात्र==
* [[अभिजीत खांडकेकर]] – अभिजीत पेंडसे
* [[मृणाल दुसानीस]] – शमिका पेंडसे
* [[जुई गडकरी]]
* स्नेहा कुलकर्णी
* प्रसाद जावडे
* [[संजय मोने]]
* सुहिता थत्ते
* [[हर्षदा खानविलकर]]
* सुमुखी पेंडसे
* [[अमिता खोपकर]]
* [[संकर्षण कऱ्हाडे]]

== संदर्भ ==

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]
[[वर्ग:झी मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>2rf25fq837a6s0i9dy7kgyz8wd2ppyl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मादागास्कर (२००५ चित्रपट)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>288024</id>
    <revision>
      <id>2143866</id>
      <parentid>2137310</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T01:58:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1716" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}
'''मादागास्कर''' ({{Lang-en|Madagascar}}) हा एक [[इ.स. २००५]] सालचा अमेरिकन ॲनिमेशन चित्रपट आहे. हा चित्रपट [[ड्रीमवर्क्स अ‍ॅनिमेशन]] या कंपनीने तयार केला. या चित्रपटाचे दिग्दर्शन एरिक डार्नेल आणि टॉम मॅकग्रा यांनी केले तर लेख मार्क बर्टन, बिली फ्रॉलिक, डार्नेल आणि मॅकग्रा यांचे होते.

या चित्रपटात [[न्यू यॉर्क सेन्ट्रल पार्क झू]] मधून पळालेल्या आणि [[मादागास्कर]] मध्ये अडकलेल्या प्राण्यांची गोष्ट आहे. या प्राण्यांचे आवाज [[बेन स्टिलर]], [[क्रिस रॉक]], [[डेव्हिड श्विमर]], [[जेडा पिंकेट स्मिथ]], [[साचा बॅरन कोहेन]], [[सेड्रिक द एन्टरटेनर]] आणि [[अँडी रिक्टर]] यांनी दिले आहेत.

{{विस्तार}}

[[वर्ग:इंग्लिश भाषेमधील चित्रपट]]
[[वर्ग:इ.स. २००५ मधील इंग्लिश चित्रपट]]
[[वर्ग:ॲनिमेशन]]</text>
      <sha1>apzey8f30o0yucq71dbyyy0pftk5o92</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मेटे फ्रॉस्ट</title>
    <ns>0</ns>
    <id>288089</id>
    <revision>
      <id>2143889</id>
      <parentid>1934751</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:48:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="921" xml:space="preserve">'''मेटे फ्रॉस्ट''' (जन्म दिनांक अज्ञात:[[डेन्मार्क]] - हयात) ही {{crw|DEN}}च्या महिला क्रिकेट संघाकडून १९९० ते १९९९ दरम्यान २३ महिला आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने खेळलेली [[क्रिकेट]] खेळाडू आहे. ही उजव्या हाताने फलंदाजी आणि लेगस्पिन गोलंदाजी करीत असे. ही यष्टीरक्षणही करीत असे.

{{DEFAULTSORT:फ्रॉस्ट, मेटे}}
[[वर्ग:डेन्मार्कच्या महिला क्रिकेट खेळाडू]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>skckdwofbaq7n83l9u591153wsgfy9h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>एस्थर म्बोफाना</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290892</id>
    <revision>
      <id>2143886</id>
      <parentid>1955911</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>अभय नातू ने लेख [[इस्थर म्बोफाना]] वरुन [[एस्थर म्बोफाना]] ला हलविला: शुद्धलेखन</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="656" xml:space="preserve">'''इस्थर म्बोफाना''' ([[२३ नोव्हेंबर]], [[इ.स. १९९२|१९९२]]:[[झिम्बाब्वे]] - ) ही {{crw|ZIM}}च्या महिला क्रिकेट संघाकडून २०२१ पासून आंतरराष्ट्रीय [[क्रिकेट]] खेळणारी खेळाडू आहे. 

 
[[वर्ग:झिम्बाब्वेच्या महिला क्रिकेट खेळाडू]]
[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील जन्म]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>t7q09bpcq9c6342wlf6wyy15me53hps</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143888</id>
      <parentid>2143886</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:46:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>वर्ग</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="712" xml:space="preserve">'''एस्थर म्बोफाना''' ([[२३ नोव्हेंबर]], [[इ.स. १९९२|१९९२]]:[[झिम्बाब्वे]] - ) ही {{crw|ZIM}}च्या महिला क्रिकेट संघाकडून २०२१ पासून आंतरराष्ट्रीय [[क्रिकेट]] खेळणारी खेळाडू आहे. 

{{DEFAULTSORT:म्बोफाना, एस्थर}}
[[वर्ग:झिम्बाब्वेच्या महिला क्रिकेट खेळाडू]]
[[वर्ग:इ.स. १९९२ मधील जन्म]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>j7178y6xg7eh9jdu0gjafk9r3t42hsy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जेन मॅग्वायर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>292479</id>
    <revision>
      <id>2143885</id>
      <parentid>2076179</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:44:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>संदर्भ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1484" xml:space="preserve">'''जेन मॅग्वायर''' (जन्म दिनांक अज्ञात:[[आयर्लंड]] - ) ही {{crw|IRE}}च्या महिला क्रिकेट संघाकडून २०२१ पासून आंतरराष्ट्रीय [[क्रिकेट]] खेळणारी खेळाडू आहे. &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/1229018.html |title=Jane Maguire |work=ESPN Cricinfo |access-date=7 October 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.independent.ie/regionals/fingalindependent/sport/other-sports/skerries-schoolgirls-joy-as-she-gets-irelands-call-40462650.html |title=Skerries schoolgirl's joy as she gets Ireland's call |work=Independent |access-date=7 October 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cricketireland.ie/news/article/bigger-and-better-than-ever-arachas-super-series-returns-to-three-team-form |title='Bigger and better than ever' - Arachas Super Series returns to three team format in 2022 |publisher=Cricket Ireland |date=9 March 2022 |access-date=11 March 2022}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ आणि नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

{{DEFAULTSORT:मॅग्वायर, जेन}} 
[[वर्ग:आयर्लंडच्या महिला क्रिकेट खेळाडू]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]
[[वर्ग:इ.स. २००३ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>gliqmlsw2ol7ton2tb0evuzmnr7854k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अरुंधती (मालिका)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>293579</id>
    <revision>
      <id>2143976</id>
      <parentid>2058188</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:45:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6104" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम
| कार्यक्रम = अरुंधती
| चित्र = 
| लोगो_चित्र_शीर्षक = 
| उपशीर्षक = 
| प्रकार = 
| निर्माता = [[एकता कपूर]]
| निर्मिती संस्था = [[बालाजी टेलिफिल्म्स]]
| दिग्दर्शक = 
| क्रिएटीव्ह दिग्दर्शक = 
| सूत्रधार = 
| कलाकार = भक्ती देसाई, प्रसाद जावडे
| पंच = 
| आवाज = 
| अभिवाचक = 
| थीम संगीत संगीतकार = 
| शीर्षकगीत = 
| अंतिम संगीत = 
| संगीतकार = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]]
| वर्ष संख्या = 
| एपिसोड संख्या = १६२
| कार्यकारी निर्माता = 
| सुपरवायझिंग निर्माता = 
| असोसिएट निर्माता = 
| सहनिर्माता = 
| कथा संकलन = 
| संकलन = 
| स्थळ = 
| कॅमेरा = 
| चालण्याचा वेळ = सोमवार ते शनिवार संध्या. ७.३० वाजता
| वाहिनी = [[झी मराठी]]
| चित्र प्रकार = 
| ध्वनी प्रकार = 
| पहिला भाग = 
| प्रथम प्रसारण = १० ऑक्टोबर २०११
| शेवटचे प्रसारण = १४ एप्रिल २०१२
| आधी = [[दिल्या घरी तू सुखी राहा]]
| नंतर = [[उंच माझा झोका]]
| सारखे = 
}}
{{झी मराठी संध्या. ७.३०च्या मालिका}}

'''अरुंधती''' ही [[एकता कपूर]] निर्मित भारतीय मराठी दूरदर्शनवरील मालिका आहे. या मालिकेचा प्रकार फॅमिली-ड्रामा आहे. या मालिकेचे प्रमुख कलाकार भक्ती देसाई आणि प्रसाद जावडे आहेत.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/malayalam/arundhathi-a-new-serial-on-flowers-tv/articleshow/62255010.cms|title=Balaji Telefilms to produce a new show titled 'Arundhati'|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://zeemarathiblog.blogspot.com/2011/10/zee-marathi-to-bring-new-fiction-show.html?m=1|title=Zee Marathi launches new show titled 'Arundhati' by Balaji Telefilms|language=en}}&lt;/ref&gt;

== प्लॉट ==
अरुंधती, एक साधी शहरातील मुलगी अंध शाळेत काम करते आणि ती सर्वांच्या प्रिय आहे, तर दिग्विजय, एक यशस्वी पण एक अंध व्यवसायिक आहे. त्याची आई कामिनीने हे रहस्य सर्वांना अज्ञात ठेवून अरुंधतीशी त्याचे लग्न लावून दिले. लग्नाच्या दिवशी, दिग्विजय सहलीला जातो आणि एका अंध व्यक्तीप्रमाणे मदतीसाठी डायसवर पडतो आणि रहस्य बाहेर येते. अरुंधतीच्या मनात दिग्विजयबद्दल भावना होत्या पण गुप्त ठेवल्या गेलेल्या वस्तुस्थितीमुळे तिने विश्वासघात करण्याचा विचार केला पण नंतर ती सामना करते आणि दिग्विजयला मदत करते. नंतर त्याच्यावर शस्त्रक्रिया करून त्याला दृष्टी मिळते. तसेच, अरुंधतीला कामिनीच्या धूर्त वर्तनाची आणि संपत्ती आणि मालमत्तेची हाव याची चव चाखायला लागते. दिग्विजय अनोळखी आहे की अरुंधती सत्य सांगते पण त्याऐवजी कामिनी दोघांमध्ये गैरसमज निर्माण करते. नंतर अरुंधतीने कामिनीचा पर्दाफाश केला आणि कुटुंब घर आणि कामिनीला एकटे सोडून स्थायिक झाले. नंतर कामिनीला तिच्या चुका कळतात आणि माफी मागते. अरुंधती माफ करते पण दिग्विजय करत नाही. नंतर कामिनी शेवटी दिग्विजयला पटवते आणि नंतर हृदयविकाराच्या झटक्याने त्याचा मृत्यू होतो.

== कलाकार ==
* भक्ती देसाई
* प्रसाद जावडे
* [[अश्विनी एकबोटे]]
* [[रवींद्र महाजनी]]

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]
[[वर्ग:झी मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>8fctqjhmkc3mkd3n86lvf12ca0nvi2a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट, २०२२</title>
    <ns>0</ns>
    <id>301224</id>
    <revision>
      <id>2143761</id>
      <parentid>2143329</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:55:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aditya tamhankar</username>
        <id>80177</id>
      </contributor>
      <comment>/* मोसम आढावा */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="234022" xml:space="preserve">{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट वर्षे|२०२१-२२|२०२२-२३}}
{{TOCRight|limit=2}}
== मोसम आढावा ==
{| class=&quot;wikitable ubsortable&quot; style=&quot;text-align:center; white-space:nowrap&quot;
! colspan=8 | आंतरराष्ट्रीय दौरे
|-
! rowspan=2 | सुरुवात दिनांक
! rowspan=2 | यजमान संघ
! rowspan=2 | पाहुणा संघ
! colspan=5 | निकाल [सामने]
|-
! width=50 | [[कसोटी क्रिकेट|कसोटी]]
! width=50 | [[आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने|एकदिवसीय]]
! width=50 | [[२०-२० सामने|ट्वेंटी२०]]
! width=50 | [[प्रथम श्रेणी क्रिकेट|प्र.श्रे.]]
! width=50 | [[लिस्ट - अ सामने|लि-अ]]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#फिनलंडचा डेन्मार्क दौरा|७ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|DEN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|FIN}}
| — || — || २-१ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#श्रीलंकेचा बांगलादेश दौरा|१५ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|BAN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SL}}
| ०-१ [२] || — || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#नामिबियाचा झिम्बाब्वे दौरा|१७ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ZIM}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NAM}}
| — || — || २-३ [५] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#जर्सीचा गर्न्सी दौरा|२० मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|GUE}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|JER}}
| — || — || ०-३ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#वेस्ट इंडीजचा नेदरलँड्स दौरा|३१ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NED}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|WIN}}
| — || ०-३ [३] || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#न्यू झीलंडचा इंग्लंड दौरा|२ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ENG}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NZ}}
| ३-० [३] || — || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#अफगाणिस्तानचा झिम्बाब्वे दौरा|४ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ZIM}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|AFG|२०१३}}
| — || ०-३ [३] || ०-३ [३] || — || —
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#हंगेरीचा ऑस्ट्रिया दौरा|४ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|AUT}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|HUN}}
| — || — || १-१ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#ऑस्ट्रेलियाचा श्रीलंका दौरा|७ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SL}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|AUS}}
| १-१ [२] || ३-२ [५] || १-२ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#वेस्ट इंडीजचा पाकिस्तान दौरा|८ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|PAK}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|WIN}}
| — || ३-० [३] || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#दक्षिण आफ्रिकेचा भारत दौरा|९ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IND}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SA}}
| — || — || २-२ [५] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#माल्टाचा बेल्जियम दौरा|११ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|BEL}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|MLT}}
| — || — || ३-० [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#स्वित्झर्लंडचा लक्झेंबर्ग दौरा|११ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|LUX}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SWI}}
| — || — || १-१ [२] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#बांगलादेशचा वेस्ट इंडीज दौरा|१६ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|WIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|BAN}}
| २-० [२] || ०-३ [३] || २-० [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#इंग्लंडचा नेदरलँड्स दौरा|१७ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NED}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ENG}}
| — || ०-३ [३] || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#एस्टोनियाचा फिनलंड दौरा|१९ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|FIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|EST}}
| — || — || २-० [२] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#सर्बियाचा बल्गेरिया दौरा|२४ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|BUL}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SER}}
| — || — || ४-० [४] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#भारताचा आयर्लंड दौरा|२६ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IRE}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IND}}
| — || — || ०-२ [२] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#मलेशियाचा सिंगापूर दौरा|२८ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|MAS}}
| — || — || १-२ [३] || — || —
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#पापुआ न्यू गिनीचा सिंगापूर दौरा|२ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|PNG}}
| — || — || १-१ [३] || — || —
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#भारताचा इंग्लंड दौरा|७ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ENG}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IND}}
| १-० [१]{{refn|group=n|name=EngInd|[[भारतीय क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०२१|२०२१ सालचा अपूर्ण इंग्लंड-भारत कसोटी सामना २०२२ साली झाला]]. इंग्लंडने ७ गडी राखून विजय नोंदवला}} || १-२ [३] || १-२ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#बल्गेरियाचा सर्बिया दौरा|८ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SER}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|BUL}}
| — || — || २-१ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#पाकिस्तानचा श्रीलंका दौरा|१० जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SL}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|PAK}}
| १-० [२] || — || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#न्यू झीलंडचा आयर्लंड दौरा|१० जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IRE}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NZ}}
| — || ०-३ [३] || ०-३ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#दक्षिण आफ्रिकेचा इंग्लंड दौरा|१९ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ENG}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SA}}
| [३] || १-१ [३] || १-२ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#भारताचा वेस्ट इंडीज आणि अमेरिका दौरा|२२ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{flagicon|USA}}{{cr|WIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IND}}
| — || ०-३ [३] || [५] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#न्यू झीलंडचा स्कॉटलंड दौरा|२७ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SCO}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NZ}}
| — || ०-१ [१] || ०-२ [२] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#मोझांबिकचा इस्वाटिनी दौरा|२९ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|Swaziland}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|MOZ}}
| — || — || ०-६ [६] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#बांगलादेशचा झिम्बाब्वे दौरा|३० जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ZIM}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|BAN}}
| — || [३] || २-१ [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#दक्षिण आफ्रिका वि आयर्लंड, इंग्लंडमध्ये|३ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{flagicon|ENG}}{{cr|IRE}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|SA}}
| — || — || ०-२ [२] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#न्यू झीलंडचा नेदरलँड्स दौरा|४ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NED}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NZ}}
| — || — || ०-२ [२] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#अफगाणिस्तानचा आयर्लंड दौरा|९ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IRE}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|AFG|२०१३}}
| — || — || [५] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#न्यू झीलंडचा वेस्ट इंडीज दौरा|१० ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|WIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NZ}}
| — || [३] || [३] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#बहरैन वि. कुवेत, ओमानमध्ये|११ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{flagicon|OMA}}{{cr|BHR}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|KUW}}
| — || — || [५] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#पाकिस्तानचा नेदरलँड्स दौरा|१६ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NED}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|PAK}}
| — || [३] || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#भारताचा झिम्बाब्वे दौरा|१८ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ZIM}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IND}}
| — || [३] || — || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#आंतरराष्ट्रीय XI चा भारत दौरा|२२ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|IND}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[चित्र:Icc_large.jpeg‎|20px]] [[आंतरराष्ट्रीय XI क्रिकेट संघ|आंतरराष्ट्रीय XI]]
| — || — || [१] || — || — 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#झिम्बाब्वेचा ऑस्ट्रेलिया दौरा|२८ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|AUS}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|ZIM}}
| — || [३] || — || — || — 
|-
! colspan=8 |आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा
|-
! सुरुवात दिनांक
! colspan=4 | स्पर्धा
! colspan=3 | विजेते
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#वॅल्लेट्टा चषक|१० मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|MLT}} [[२०२२ वॅल्लेट्टा चषक]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|ROM}} 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#अमेरिका तिरंगी मालिका (बारावी फेरी)|२८ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|USA}} [[२०२२ अमेरिका तिरंगी मालिका (बारावी फेरी)]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | विजेता नाही 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#अमेरिका तिरंगी मालिका (तेरावी फेरी)|८ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|USA}} [[२०२२ अमेरिका तिरंगी मालिका (तेरावी फेरी)]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | विजेता नाही 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#जर्मनी तिरंगी मालिका|९ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|GER}} [[२०२२ जर्मनी तिरंगी मालिका]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|GER}}  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#युगांडा चॅलेंज लीग ब|१७ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|UGA}} [[२०२२ युगांडा क्रिकेट विश्वचषक चॅलेंज लीग ब]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | विजेता नाही 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट क|२८ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|BEL}} [[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट क|२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|DEN}}    
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#मलेशिया चौरंगी मालिका|२ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|MAS}} [[२०२२ मलेशिया चौरंगी मालिका]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|MAS}}   
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#मध्य युरोप चषक|८ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|CZE}} [[२०२२ मध्य युरोप चषक]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|CZE}} 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#स्कॉटलंड तिरंगी मालिका (चौदावी फेरी)|१० जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|SCO}} [[२०२२ स्कॉटलंड तिरंगी मालिका (चौदावी फेरी)]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | विजेता नाही 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब|११ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|ZIM}} [[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|ZIM}}     
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट अ|१२ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|FIN}} [[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट अ|२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप अ गट पात्रता]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|ITA}}  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट ब|२४ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|FIN}} [[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट ब|२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप ब गट पात्रता]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{cr|AUT}}   
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#कॅनडा चॅलेंज लीग अ|२४ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|CAN}} [[२०२२ कॅनडा क्रिकेट विश्वचषक चॅलेंज लीग अ]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 |  विजेता नाही
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#जर्सी चॅलेंज लीग ब|२८ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|JER}} [[२०२२ जर्सी क्रिकेट विश्वचषक चॅलेंज लीग ब]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 |  विजेता नाही
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#स्कॉटलंड तिरंगी मालिका (पंधरावी फेरी)‌|८ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|SCO}} [[२०२२ स्कॉटलंड तिरंगी मालिका (पंधरावी फेरी)‌]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | विजेता नाही 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#आशिया चषक पात्रता|२० ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|OMA}} [[२०२० आशिया चषक पात्रता|२०२२ आशिया चषक पात्रता]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 |  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#आशिया चषक|२७ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=4 | {{flagicon|UAE}} [[२०२२ आशिया चषक]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 |  
|-
|}
{| class=&quot;wikitable unsortable&quot; style=&quot;text-align:center; white-space:nowrap&quot;
! colspan=6 | महिलांचे आंतरराष्ट्रीय दौरे
|-
! rowspan=2 | सुरुवात दिनांक
! rowspan=2 | यजमान संघ
! rowspan=2 | पाहुणा संघ
! colspan=3 | निकाल [सामने]
|-
! width=50 | म.कसोटी
! width=50 | म.एकदिवसीय
! width=50 | म.ट्वेंटी२०
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#युगांडा महिलांचा नेपाळ दौरा|१६ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|NEP}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|UGA}}
| — || — || २-३ [५]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#श्रीलंका महिलांचा पाकिस्तान दौरा|१८ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|PAK}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|SL}}
| — || २-१ [३] || ३-० [३]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#दक्षिण आफ्रिका महिलांचा आयर्लंड दौरा|३ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|IRE}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|SA}}
| — || ०-३ [३] || १-२ [३] 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#भारतीय महिलांचा श्रीलंका दौरा|२३ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|SL}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|IND}}
| — || ०-३ [३] || १-२ [३] 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#गर्न्सी महिलांचा जर्सी दौरा|२५ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|JER}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|GUE}}
| — || — || २-० [२]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#दक्षिण आफ्रिका महिलांचा इंग्लंड दौरा|२७ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|ENG}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|SA}}
| ०-० [१] || ३-० [३] || ३-० [३]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#नामिबिया महिलांचा नेदरलँड्स दौरा|२७ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|NED}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|NAM}}
| — || — || ३-२ [६]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#नामिबिया महिलांचा जर्मनी दौरा|२ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|GER}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|NAM}}
| — || — || ०-३ [३]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#मलेशिया महिलांचा सिंगापूर दौरा|८ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|SIN}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|MAS}}
| — || — || ०-३ [३]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#मोझांबिक महिलांचा इस्वाटिनी दौरा|२९ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|Swaziland}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|MOZ}}
| — || — || ०-६ [६]  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#इटली महिलांचा ऑस्ट्रिया दौरा|१७ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|AUT}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|ITA}}
| — || — || [५]  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#आयर्लंड महिलांचा नेदरलँड्स दौरा|२२ ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|NED}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|IRE}}
| — || [३] || —
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#भारतीय महिलांचा इंग्लंड दौरा|१० सप्टेंबर २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|ENG}}
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{crw|IND}}
| — || [३] || [३]
|-
! colspan=6 |महिला आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा
|-
! सुरुवात दिनांक
! colspan=3 | स्पर्धा
! colspan=2 | विजेते
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#फ्रान्स महिला चौरंगी मालिका|५ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|FRA}} [[२०२२ फ्रान्स महिला चौरंगी मालिका]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 | {{crw|JER}}  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#महिला ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक|२६ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|SWE}} [[२०२२ महिला ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 | {{crw|SWE}}   
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा|९ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|RWA}} [[२०२२ क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 | {{crw|TAN}}   
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा|१७ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|MAS}} [[२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 | {{crw|UAE}}   
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#आयर्लंड महिला तिरंगी मालिका|१९ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|Northern Ireland}} [[२०२२ आयर्लंड महिला तिरंगी मालिका]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 | {{crw|AUS}}  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#राष्ट्रकुल खेळ - महिला स्पर्धा|२९ जुलै २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|ENG}} [[२०२२ राष्ट्रकुल खेळामधील क्रिकेट|२०२२ राष्ट्रकुल खेळ - महिला स्पर्धा]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 | {{gold01}}&lt;br&gt;{{silver02}}&lt;br&gt;{{bronze03}}  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#महिला काँटिनेंटल चषक|ऑगस्ट २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|ROM}} [[२०२२ महिला काँटिनेंटल चषक]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 |  
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#महिला काँटिनेंटल चषक|९ सप्टेंबर २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=3 | {{flagicon|ROM}} [[२०२२ महिला ट्वेंटी२० बाल्कन चषक]]
| style=&quot;text-align:left&quot; colspan=2 |  
|}
{| class=&quot;wikitable ubsortable&quot; style=&quot;text-align:center; white-space:nowrap&quot;
! colspan=6 | अ संघांचे दौरे
|-
! rowspan=2 | सुरुवात दिनांक
! rowspan=2 | यजमान संघ
! rowspan=2 | पाहुणा संघ
! colspan=3 | निकाल [सामने]
|-
! width=50 | [[प्रथम श्रेणी क्रिकेट|प्र.श्रे.]]
! width=50 | [[लिस्ट - अ सामने|लि-अ]]
! width=50 | [[२०-२० सामने|ट्वेंटी२०]]
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#झिम्बाब्वे अ संघाचा नेपाळ दौरा|१ मे २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{cr|NEP}}  
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{flagicon|ZIM}} [[झिम्बाब्वे अ क्रिकेट संघ|झिम्बाब्वे अ]]
| — || २-१ [३] || १-१ [३] 
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | [[#ऑस्ट्रेलिया अ संघाचा श्रीलंका दौरा|८ जून २०२२]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{flagicon|SL}} [[श्रीलंका अ क्रिकेट संघ|श्रीलंका अ]]
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{flagicon|AUS}} [[ऑस्ट्रेलिया अ क्रिकेट संघ|ऑस्ट्रेलिया अ]]
| ०-२ [२] || १-१ [२] || — 
|}

==मे==
===झिम्बाब्वे अ संघाचा नेपाळ दौरा===
{{मुख्यलेख|झिम्बाब्वे अ क्रिकेट संघाचा नेपाळ दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310935.html १ली ट्वेंटी२०] || १ मे || [[संदीप लामिछाने]] || [[टोनी मुनयोंगा]] || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{flagicon|ZIM}} [[झिम्बाब्वे अ क्रिकेट संघ|झिम्बाब्वे अ]] ६ गडी राखून विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310936.html २री ट्वेंटी२०] || २ मे || [[संदीप लामिछाने]] || [[टोनी मुनयोंगा]] || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || अनिर्णित 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310937.html ३री ट्वेंटी२०] || ४ मे || [[संदीप लामिछाने]] || [[टोनी मुनयोंगा]] || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{cr|NEP}} ८ गडी राखून विजयी  
|-
! colspan=&quot;9&quot;|लिस्ट-अ मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310932.html १ला लिस्ट-अ] || ६ मे || [[संदीप लामिछाने]] || [[टोनी मुनयोंगा]] || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{flagicon|ZIM}} [[झिम्बाब्वे अ क्रिकेट संघ|झिम्बाब्वे अ]] ३ गडी राखून विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310933.html २रा लिस्ट-अ] || ७ मे || [[संदीप लामिछाने]] || [[टोनी मुनयोंगा]] || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{cr|NEP}} ९ गडी राखून विजयी   
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310934.html ३रा लिस्ट-अ] || ९ मे || [[संदीप लामिछाने]] || [[टोनी मुनयोंगा]] || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{cr|NEP}} ६ गडी राखून विजयी   
|}

===फ्रान्स महिला चौरंगी मालिका===
{{मुख्यलेख|२०२२ फ्रान्स महिला चौरंगी मालिका}}
{{२०२२ फ्रान्स महिला चौरंगी मालिका}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ फ्रान्स महिला चौरंगी मालिका]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310210.html १ली म.ट्वेंटी२०] || ५ मे || {{crw|FRA}} ||  मारी वियोलेउ || {{crw|JER}} || रोझा हिल  || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|JER}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310211.html २री म.ट्वेंटी२०] || ५ मे || {{crw|AUT}} || गंधाली बापट  || {{crw|ESP}} || एल्सपेथ फाऊलर  || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|AUT}} ३५ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310212.html ३री म.ट्वेंटी२०] || ६ मे || {{crw|JER}} || रोझा हिल  || {{crw|ESP}} ||  एल्सपेथ फाऊलर || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|JER}} ६७ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310213.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || ६ मे || {{crw|AUT}} ||  गंधाली बापट || {{crw|JER}} || रोझा हिल  || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|JER}} ७० धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310214.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || ७ मे || {{crw|FRA}} || मारी वियोलेउ  || {{crw|JER}} || रोझा हिल  || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|JER}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310215.html ६वी म.ट्वेंटी२०] || ७ मे || {{crw|AUT}} ||  गंधाली बापट || {{crw|ESP}} || एल्सपेथ फाऊलर  || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|AUT}} ४८ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310216.html ७वी म.ट्वेंटी२०] || ८ मे || {{crw|FRA}} ||  मारी वियोलेउ || {{crw|ESP}} || एल्सपेथ फाऊलर  || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] || {{crw|FRA}} ६६ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310217.html ८वी म.ट्वेंटी२०] || ८ मे || {{crw|FRA}} ||  मारी वियोलेउ || {{crw|AUT}} ||  गंधाली बापट || [[ड्रुक्स स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[साँत्र-व्हाल दा लोआर|ड्रुक्स]] ||  {{crw|FRA}} ५९ धावांनी विजयी 
|}

===फिनलंडचा डेन्मार्क दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310167.html १ली ट्वेंटी२०] || ७ मे || [[फ्रेडेरिक क्लोकर]] || नॅथन कॉलिन्स || [[स्वानहोम पार्क]], [[डेन्मार्क|ब्रोंडबाय]] || {{cr|FIN}} ३ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310168.html २री ट्वेंटी२०] || ७ मे || [[फ्रेडेरिक क्लोकर]] || नॅथन कॉलिन्स || [[स्वानहोम पार्क]], [[डेन्मार्क|ब्रोंडबाय]] || {{cr|DEN}} १३८ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310169.html ३री ट्वेंटी२०] || ८ मे || [[फ्रेडेरिक क्लोकर]] || नॅथन कॉलिन्स || [[स्वानहोम पार्क]], [[डेन्मार्क|ब्रोंडबाय]] || {{cr|DEN}} ५३ धावांनी विजयी 
|}

===वॅल्लेट्टा चषक===
{{मुख्यलेख|२०२२ वॅल्लेट्टा चषक}}
{{२०२२ वॅल्लेट्टा चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ वॅल्लेट्टा चषक]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310170.html १ली ट्वेंटी२०] || १० मे || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा || {{cr|GIB}} ||  बालाजी पै || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|MLT}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310171.html २री ट्वेंटी२०] || १० मे || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा  || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|MLT}} ४५ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310172.html ३री ट्वेंटी२०] || १० मे || {{cr|GIB}} || बालाजी पै  || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|HUN}} ४ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310173.html ४थी ट्वेंटी२०] || ११ मे || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा  || {{cr|ROM}} ||  रमेश सथीसन || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|MLT}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310174.html ५वी ट्वेंटी२०] || ११ मे || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || {{cr|GIB}} || बालाजी पै  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|CZE}} ४० धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310175.html ६वी ट्वेंटी२०] || ११ मे || {{cr|BUL}} || प्रकाश मिश्रा  || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|HUN}} ५ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310176.html ७वी ट्वेंटी२०] || १२ मे || {{cr|MLT}} ||  अमर शर्मा || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|MLT}} २ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310177.html ८वी ट्वेंटी२०] || १२ मे || {{cr|BUL}} ||  प्रकाश मिश्रा || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|CZE}} ८८ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310178.html ९वी ट्वेंटी२०] || १२ मे || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा  || {{cr|ROM}} ||  रमेश सथीसन || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|HUN}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310179.html १०वी ट्वेंटी२०] || १३ मे || {{cr|BUL}} ||  प्रकाश मिश्रा || {{cr|GIB}} || बालाजी पै  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|GIB}} २१ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310180.html ११वी ट्वेंटी२०] || १३ मे || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|ROM}} २६ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310181.html १२वी ट्वेंटी२०] || १३ मे || {{cr|BUL}} ||  प्रकाश मिश्रा || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|ROM}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310182.html १३वी ट्वेंटी२०] || १४ मे || {{cr|CZE}} ||अरुण अशोकन  || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|CZE}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310183.html १४वी ट्वेंटी२०] || १४ मे || {{cr|GIB}} ||  बालाजी पै || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|ROM}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310184.html १५वी ट्वेंटी२०] || १४ मे || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा  || {{cr|BUL}} || प्रकाश मिश्रा  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|MLT}} ६ गडी राखून विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ वॅल्लेट्टा चषक]] - ५व्या स्थानाचा प्ले-ऑफ
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310185.html १६वी ट्वेंटी२०] || १५ मे || {{cr|BUL}} ||  प्रकाश मिश्रा || {{cr|GIB}} ||  बालाजी पै  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|BUL}} ५ गडी राखून विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ वॅल्लेट्टा चषक]] - ३ऱ्या स्थानाचा प्ले-ऑफ
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310186.html १७वी ट्वेंटी२०] || १५ मे || {{cr|CZE}} ||अरुण अशोकन  || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा  || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|CZE}} ७० धावांनी विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ वॅल्लेट्टा चषक]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310187.html १८वी ट्वेंटी२०] || १५ मे || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा  || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन || [[मार्सा स्पोर्ट्स क्लब मैदान]], [[माल्टा|मार्सा]] || {{cr|ROM}} ९ धावांनी विजयी
|}

===श्रीलंकेचा बांगलादेश दौरा===
{{मुख्यलेख|श्रीलंका क्रिकेट संघाचा बांगलादेश दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा]] - कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1308488.html १ली कसोटी] || १५-१९ मे || [[मोमिनुल हक]] || [[दिमुथ करुणारत्ने]] || [[झहूर अहमद चौधरी मैदान]], [[चितगाव]] || सामना अनिर्णित  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1308489.html २री कसोटी] || २३-२७ मे || [[मोमिनुल हक]] || [[दिमुथ करुणारत्ने]] || [[शेर-ए-बांगला क्रिकेट मैदान]], [[ढाका]] || {{cr|SL}} १० गडी राखून विजयी  
|}

===युगांडा महिलांचा नेपाळ दौरा===
{{मुख्यलेख|युगांडा महिला क्रिकेट संघाचा नेपाळ दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1314897.html १ली म.ट्वेंटी२०] || १६ मे || [[रुबिना छेत्री]] || कॉन्की अवेको || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{crw|UGA}} १२ धावांनी विजयी   
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1314898.html २री म.ट्वेंटी२०] || १७ मे || [[रुबिना छेत्री]] || कॉन्की अवेको || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{crw|UGA}} १ गडी राखून विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1314899.html ३री म.ट्वेंटी२०] || १९ मे || [[रुबिना छेत्री]] || कॉन्की अवेको || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{crw|UGA}} ६ गडी राखून विजयी   
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1314900.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || २० मे || [[रुबिना छेत्री]] || कॉन्की अवेको || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{crw|NEP}} १५ धावांनी विजयी   
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1314901.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || २१ मे || [[रुबिना छेत्री]] || कॉन्की अवेको || [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[काठमांडू|किर्तीपूर]]  || {{crw|NEP}} ३३ धावांनी विजयी   
|}

===नामिबियाचा झिम्बाब्वे दौरा===
{{मुख्यलेख|नामिबिया क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310938.html १ली ट्वेंटी२०] || १७ मे || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} ७ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310939.html २री ट्वेंटी२०] || १९ मे || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|NAM}} ८ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310940.html ३री ट्वेंटी२०] || २१ मे || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} ८ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310941.html ४थी ट्वेंटी२०] || २२ मे || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|NAM}} ६ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310942.html ५वी ट्वेंटी२०] || २४ मे || [[रेगिस चकाब्वा]] || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] ||  {{cr|NAM}} ३२ धावांनी विजयी
|}

===जर्सीचा गर्न्सी दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ पुरुष ट्वेंटी२० इंटर-इन्सुलर मालिका}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310188.html १ली ट्वेंटी२०] || २० मे || [[जॉश बटलर]] || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[कॉलेज फिल्ड]], [[गर्न्सी|सेंट पीटर पोर्ट]] || {{cr|JER}} ३७ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310189.html २री ट्वेंटी२०] || २१ मे || [[जॉश बटलर]] || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[पंचम जॉर्ज क्रिकेट मैदान]], [[गर्न्सी|कॅसल]] || {{cr|JER}} ६० धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310190.html ३री ट्वेंटी२०] || २१ मे || [[जॉश बटलर]] || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[पंचम जॉर्ज क्रिकेट मैदान]], [[गर्न्सी|कॅसल]] || {{cr|JER}} ३७ धावांनी विजयी 
|}

===श्रीलंका महिलांचा पाकिस्तान दौरा===
{{मुख्यलेख|श्रीलंका महिला क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310981.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २४ मे || [[बिस्माह मारूफ]] || [[चामरी अटापट्टू]] || [[साऊथएण्ड क्लब क्रिकेट स्टेडियम]], [[कराची]] || {{crw|PAK}} ६ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310982.html २री म.ट्वेंटी२०] || २६ मे || [[बिस्माह मारूफ]] || [[चामरी अटापट्टू]] || [[साऊथएण्ड क्लब क्रिकेट स्टेडियम]], [[कराची]] || {{crw|PAK}} ७ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310983.html ३री म.ट्वेंटी२०] || २८ मे  || [[बिस्माह मारूफ]] || [[चामरी अटापट्टू]] || [[साऊथएण्ड क्लब क्रिकेट स्टेडियम]], [[कराची]] || {{crw|PAK}} ६ गडी राखून विजयी   
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२५ आयसीसी महिला अजिंक्यपद स्पर्धा]] - महिला आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310984.html १ला म.ए.दि.] || १ जून || [[बिस्माह मारूफ]] || [[चामरी अटापट्टू]] || [[साऊथएण्ड क्लब क्रिकेट स्टेडियम]], [[कराची]] || {{crw|PAK}} ८ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310985.html २रा म.ए.दि.] || ३ जून || [[बिस्माह मारूफ]] || [[चामरी अटापट्टू]] || [[साऊथएण्ड क्लब क्रिकेट स्टेडियम]], [[कराची]] || {{crw|PAK}} ७३ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310986.html ३रा म.ए.दि.] || ५ जून || [[बिस्माह मारूफ]] || [[चामरी अटापट्टू]] || [[साऊथएण्ड क्लब क्रिकेट स्टेडियम]], [[कराची]] || {{crw|SL}} ९३ धावांनी विजयी  
|}

===महिला ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक===
{{मुख्यलेख|२०२२ महिला ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक}}
{{२०२२ महिला ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ महिला ट्वेंटी२० नॉर्डिक चषक]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316753.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २७ मे || {{crw|SWE}} || गुंजन शुक्ला || {{crw|NOR}} || मुतैबा अन्सार || [[गुट्स्टा क्रिकेट मैदान]], [[स्वीडन|कोल्स्वा]] || {{crw|SWE}} ८ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316754.html २री म.ट्वेंटी२०] || २७ मे || {{crw|SWE}} || गुंजन शुक्ला || {{crw|NOR}} || मुतैबा अन्सार || [[गुट्स्टा क्रिकेट मैदान]], [[स्वीडन|कोल्स्वा]] ||  {{crw|SWE}} ९ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316755.html ३री म.ट्वेंटी२०] || २८ मे || {{crw|SWE}} || गुंजन शुक्ला || {{crw|DEN}} || टाईन एरिकसन || [[गुट्स्टा क्रिकेट मैदान]], [[स्वीडन|कोल्स्वा]] || {{crw|SWE}} ७१ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316756.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || २८ मे || {{crw|DEN}} || टाईन एरिकसन || {{crw|NOR}} || मुतैबा अन्सार || [[गुट्स्टा क्रिकेट मैदान]], [[स्वीडन|कोल्स्वा]] || {{crw|NOR}} ३४ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316757.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || २९ मे || {{crw|SWE}} || गुंजन शुक्ला || {{crw|DEN}} || टाईन एरिकसन || [[गुट्स्टा क्रिकेट मैदान]], [[स्वीडन|कोल्स्वा]] || {{crw|SWE}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316758.html ६वी म.ट्वेंटी२०] || २९ मे || {{crw|SWE}} || गुंजन शुक्ला || {{crw|NOR}} || मुतैबा अन्सार || [[गुट्स्टा क्रिकेट मैदान]], [[स्वीडन|कोल्स्वा]] || {{crw|SWE}} ९ गडी राखून विजयी  
|}

===अमेरिका तिरंगी मालिका (बारावी फेरी)===
{{मुख्यलेख|२०२२ अमेरिका तिरंगी मालिका (बारावी फेरी)}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०१९-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक लीग दोन]] – तिरंगी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312798.html १ला ए.दि.] || २८ मे || {{cr|USA}}  || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|SCO}} || [[काईल कोएट्झर]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|USA}} १०४ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312799.html २रा ए.दि.] || २९ मे || {{cr|USA}}  || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|SCO}} || [[काईल कोएट्झर]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|SCO}} १११ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312800.html ३रा ए.दि.] || ३१ मे || {{cr|SCO}} || [[काईल कोएट्झर]] || {{cr|UAE}} || [[अहमद रझा]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|SCO}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312801.html ४था ए.दि.] || १ जून || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|UAE}} || [[अहमद रझा]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|USA}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312802.html ५वा ए.दि.] || ३ जून || {{cr|SCO}} || [[काईल कोएट्झर]] || {{cr|UAE}} || [[अहमद रझा]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|UAE}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312803.html ६वा ए.दि.] || ४ जून || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|UAE}} || [[अहमद रझा]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] ||  {{cr|UAE}} ८ गडी राखून विजयी
|}

===वेस्ट इंडीजचा नेदरलँड्स दौरा===
{{मुख्यलेख|वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा नेदरलँड्स दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] - आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1302349.html १ला ए.दि.] || ३१ मे || [[पीटर सीलार]] || [[निकोलस पूरन]] || [[व्ही.आर.ए. मैदान]], [[नूर्द-हॉलंड|ॲम्स्टलवीन]] || {{cr|WIN}} ७ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]]) 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1302350.html २रा ए.दि.] || २ जून || [[पीटर सीलार]] || [[निकोलस पूरन]] || [[व्ही.आर.ए. मैदान]], [[नूर्द-हॉलंड|ॲम्स्टलवीन]] || {{cr|WIN}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1302351.html ३रा ए.दि.] || ४ जून || [[पीटर सीलार]] || [[निकोलस पूरन]] || [[व्ही.आर.ए. मैदान]], [[नूर्द-हॉलंड|ॲम्स्टलवीन]] || {{cr|WIN}} २० धावांनी विजयी 
|}

==जून==
===न्यू झीलंडचा इंग्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|न्यू झीलंड क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा]] - कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276901.html १ली कसोटी] || २-६ जून || [[बेन स्टोक्स]] || [[केन विल्यमसन]] || [[लॉर्ड्स]], [[लंडन]] || {{cr|ENG}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276902.html २री कसोटी] || १०-१४ जून || [[बेन स्टोक्स]] || [[टॉम लॅथम]] || [[ट्रेंट ब्रिज मैदान, नॉटिंगहॅम|ट्रेंट ब्रिज]], [[नॉटिंगहॅम]] || {{cr|ENG}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276903.html ३री कसोटी] || २३-२७ जून || [[बेन स्टोक्स]] || [[केन विल्यमसन]] || [[हेडिंग्ले मैदान, लीड्स|हेडिंग्ले]], [[लीड्स]] || {{cr|ENG}} ७ गडी राखून विजयी   
|}

===दक्षिण आफ्रिका महिलांचा आयर्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|दक्षिण आफ्रिका महिला क्रिकेट संघाचा आयर्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316642.html १ली म.ट्वेंटी२०] || ३ जून || [[गॅबी लुईस]] || [[सुने लूस]] || [[सिडनी परेड]], [[डब्लिन]] || {{crw|IRE}} १० धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316643.html २री म.ट्वेंटी२०] || ६ जून || [[गॅबी लुईस]] || [[सुने लूस]] || [[सिडनी परेड]], [[डब्लिन]] ||  {{crw|SA}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316644.html ३री म.ट्वेंटी२०] || ८ जून  || [[गॅबी लुईस]] || [[सुने लूस]] || [[सिडनी परेड]], [[डब्लिन]] || {{crw|SA}} ८ गडी राखून विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२५ आयसीसी महिला अजिंक्यपद स्पर्धा]] - महिला आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316645.html १ला म.ए.दि.] || ११ जून || [[गॅबी लुईस]] || [[सुने लूस]] || [[कॅसल ॲव्हेन्यू]], [[डब्लिन]] || {{crw|SA}} ९ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316646.html २रा म.ए.दि.] || १४ जून || [[गॅबी लुईस]] || [[सुने लूस]] || [[कॅसल ॲव्हेन्यू]], [[डब्लिन]] ||  {{crw|SA}} ९ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1316647.html ३रा म.ए.दि.] || १७ जून || [[गॅबी लुईस]] || [[सुने लूस]] || [[कॅसल ॲव्हेन्यू]], [[डब्लिन]]|| {{crw|SA}} १८९ धावांनी विजयी
|}

===अफगाणिस्तानचा झिम्बाब्वे दौरा===
{{मुख्यलेख|अफगाणिस्तान क्रिकेट संघाचा झिम्बाब्वे दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] - आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310943.html १ला ए.दि.] || ४ जून || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] || [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]] || {{cr|AFG|२०१३}} ६० धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310944.html २रा ए.दि.] || ६ जून || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] || [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]] || {{cr|AFG|२०१३}} ८ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310945.html ३रा ए.दि.] || ९ जून || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[हश्मातुल्लाह शहिदी]] || [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]] || {{cr|AFG|२०१३}} ४ गडी राखून विजयी   
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310946.html १ली ट्वेंटी२०] || ११ जून || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[मोहम्मद नबी]] || [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]] || {{cr|AFG|२०१३}} ६ गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310947.html २री ट्वेंटी२०] || १२ जून || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[मोहम्मद नबी]] || [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]] || {{cr|AFG|२०१३}} २१ धावांनी विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1310948.html ३री ट्वेंटी२०] || १४ जून || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || [[मोहम्मद नबी]] || [[हरारे स्पोर्ट्स क्लब]], [[हरारे]] ||  {{cr|AFG|२०१३}} ३५ धावांनी विजयी 
|}

===हंगेरीचा ऑस्ट्रिया दौरा===
{{मुख्यलेख|हंगेरी क्रिकेट संघाचा ऑस्ट्रिया दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317140.html १ली ट्वेंटी२०] || ४ जून || रझमल शिगीवाल || खैबर देलदार || [[सीबार्न क्रिकेट मैदान]], [[ऑस्ट्रिया|लोवर ऑस्ट्रिया]] || {{cr|AUT}} १०५ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317141.html २री ट्वेंटी२०] || ४ जून || रझमल शिगीवाल || खैबर देलदार || [[सीबार्न क्रिकेट मैदान]], [[ऑस्ट्रिया|लोवर ऑस्ट्रिया]] || अनिर्णित 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317142.html ३री ट्वेंटी२०] || ५ जून || रझमल शिगीवाल || खैबर देलदार || [[सीबार्न क्रिकेट मैदान]], [[ऑस्ट्रिया|लोवर ऑस्ट्रिया]] || {{cr|HUN}} ४ गडी राखून विजयी 
|}

===ऑस्ट्रेलियाचा श्रीलंका दौरा===
{{मुख्यलेख|ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा श्रीलंका दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307293.html १ली ट्वेंटी२०] || ७ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[रणसिंगे प्रेमदासा मैदान]], [[कोलंबो]] || {{cr|AUS}} १० गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307294.html २री ट्वेंटी२०] || ८ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[रणसिंगे प्रेमदासा मैदान]], [[कोलंबो]] || {{cr|AUS}} ३ गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307295.html ३री ट्वेंटी२०] || ११ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[पलेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[कँडी]] || {{cr|SL}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307296.html १ला ए.दि.] || १४ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[पलेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[कँडी]] ||  {{cr|AUS}} २ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]])   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307297.html २रा ए.दि.] || १६ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[पलेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[कँडी]] || {{cr|SL}} २६ धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]])  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307298.html ३रा ए.दि.] || १९ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[रणसिंगे प्रेमदासा मैदान]], [[कोलंबो]]  || {{cr|SL}} ६ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307299.html ४था ए.दि.] || २१ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[रणसिंगे प्रेमदासा मैदान]], [[कोलंबो]] || {{cr|SL}} ४ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307300.html ५वा ए.दि.] || २४ जून || [[दासून शनाका]] || [[ॲरन फिंच]] || [[रणसिंगे प्रेमदासा मैदान]], [[कोलंबो]] || {{cr|AUS}} ४ गडी राखून विजयी  
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा]] - कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307301.html १ली कसोटी] || २९ जून - ३ जुलै || [[दिमुथ करुणारत्ने]] || [[पॅट कमिन्स]] || [[गाली आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[गाली, श्रीलंका|गाली]] || {{cr|AUS}} १० गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307302.html २री कसोटी] || ८-१२ जुलै || [[दिमुथ करुणारत्ने]] || [[पॅट कमिन्स]] || [[गाली आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[गाली, श्रीलंका|गाली]] || {{cr|SL}} १ डाव आणि ३९ धावांनी विजयी 
|}

===ऑस्ट्रेलिया अ संघाचा श्रीलंका दौरा===
{{मुख्यलेख|ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघाचा श्रीलंका दौरा, २०२२#सराव सामने}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|लिस्ट-अ मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317944.html १ला लिस्ट-अ] || ८ जून || [[धनंजय डी सिल्वा]] || [[ॲलेक्स कॅरे]] || [[सिंहलीज क्रिकेट मैदान]], [[कोलंबो]] || {{flagicon|AUS}} [[ऑस्ट्रेलिया अ क्रिकेट संघ|ऑस्ट्रेलिया अ]] ७ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317945.html २रा लिस्ट-अ] || १० जून || [[धनंजय डी सिल्वा]] || [[ॲलेक्स कॅरे]] || [[सिंहलीज क्रिकेट मैदान]], [[कोलंबो]] || {{flagicon|SL}} [[श्रीलंका अ क्रिकेट संघ|श्रीलंका अ]] ४ गडी राखून विजयी  
|-
! colspan=&quot;9&quot;|प्रथम-श्रेणी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317946.html १ला प्रथम-श्रेणी] || १४-१७ जून || [[कमिंदु मेंडिस]] || [[मार्कस हॅरिस]] || [[महिंदा राजपाक्षा आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[हंबन्टोटा]] || {{flagicon|AUS}} [[ऑस्ट्रेलिया अ क्रिकेट संघ|ऑस्ट्रेलिया अ]] ६८ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317947.html २रा प्रथम-श्रेणी] || २१-२४ जून || [[कमिंदु मेंडिस]] || [[मार्कस हॅरिस]] || [[महिंदा राजपाक्षा आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[हंबन्टोटा]] || {{flagicon|AUS}} [[ऑस्ट्रेलिया अ क्रिकेट संघ|ऑस्ट्रेलिया अ]] ५ गडी राखून विजयी 
|}

===वेस्ट इंडीजचा पाकिस्तान दौरा===
{{मुख्यलेख|वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा पाकिस्तान दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] - आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1315038.html १ला ए.दि.] || ८ जून || [[बाबर आझम]] || [[निकोलस पूरन]] || [[मुलतान क्रिकेट स्टेडियम]], [[मुलतान]] || {{cr|PAK}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1315039.html २रा ए.दि.] || १० जून || [[बाबर आझम]] || [[निकोलस पूरन]] || [[मुलतान क्रिकेट स्टेडियम]], [[मुलतान]] || {{cr|PAK}} १२० धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1315040.html ३रा ए.दि.] || १२ जून || [[बाबर आझम]] || [[निकोलस पूरन]] || [[मुलतान क्रिकेट स्टेडियम]], [[मुलतान]] || {{cr|PAK}} ५३ धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]])  
|}

===अमेरिका तिरंगी मालिका (तेरावी फेरी)===
{{मुख्यलेख|२०२२ अमेरिका तिरंगी मालिका (तेरावी फेरी)}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०१९-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक लीग दोन]] – तिरंगी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312804.html १ला ए.दि.] || ८ जून || {{cr|USA}}  || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|OMA}} || [[झीशान मकसूद]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] ||  {{cr|USA}} ११४ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312805.html २रा ए.दि.] || ९ जून || {{cr|NEP}}  || [[संदीप लामिछाने]] || {{cr|OMA}} || [[झीशान मकसूद]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] ||  {{cr|OMA}} १३ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312806.html ३रा ए.दि.] || ११ जून || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] ||  सामना टाय
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312807.html ४था ए.दि.] || १२ जून || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|OMA}} || [[झीशान मकसूद]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|OMA}} १३ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312808.html ५वा ए.दि.] || १४ जून || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || {{cr|OMA}} || [[झीशान मकसूद]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] ||  {{cr|NEP}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1312809.html ६वा ए.दि.] || १५ जून || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || [[मूसा स्टेडियम]], [[टेक्सास|पियरलँड]] || {{cr|USA}} ३९ धावांनी विजयी 
|}

===दक्षिण आफ्रिकेचा भारत दौरा===
{{मुख्यलेख|दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचा भारत दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1278687.html १ली ट्वेंटी२०] || ९ जून || [[ऋषभ पंत]] || [[टेंबा बवुमा]] || [[अरुण जेटली क्रिकेट मैदान]], [[दिल्ली]] || {{cr|SA}} ७ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1278688.html २री ट्वेंटी२०] || १२ जून || [[ऋषभ पंत]] || [[टेंबा बवुमा]] || [[बाराबती स्टेडियम]], [[कटक]] || {{cr|SA}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1278689.html ३री ट्वेंटी२०] || १४ जून || [[ऋषभ पंत]] || [[टेंबा बवुमा]] || [[डॉ. वाय.एस. राजशेखर रेड्डी एसीए-व्हिडीसीए क्रिकेट मैदान|वाय.एस. राजशेखर रेड्डी मैदान]], [[विशाखापट्टणम]] ||  {{cr|IND}} ४८ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1278690.html ४थी ट्वेंटी२०] || १७ जून || [[ऋषभ पंत]] || [[टेंबा बवुमा]] || [[सौराष्ट्र क्रिकेट असोसिएशन मैदान]], [[राजकोट]] || {{cr|IND}} ८२ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1278691.html ५वी ट्वेंटी२०] || १९ जून || [[ऋषभ पंत]] || [[केशव महाराज]] || [[एम. चिन्नास्वामी स्टेडियम, बंगळूर|एम. चिन्नास्वामी स्टेडियम]], [[बंगळूर]] || अनिर्णित  
|}

===क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा===
{{मुख्यलेख|२०२२ क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा}}
{{२०२२ क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318373.html १ली म.ट्वेंटी२०] || ९ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|UGA}} ६ गडी राखून विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318374.html २री म.ट्वेंटी२०] || ९ जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|KEN}} ३५ धावांनी विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318375.html ३री म.ट्वेंटी२०] || ९ जून || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|NGA}} ८ गडी राखून विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318376.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || १० जून || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|KEN}}  ३ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318377.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || १० जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] ||  {{crw|TAN}} ५७ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318378.html ६वी म.ट्वेंटी२०] || १० जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|RWA}}  ३६ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318379.html ७वी म.ट्वेंटी२०] || १० जून || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|NGA}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318380.html ८वी म.ट्वेंटी२०] || ११ जून || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|BRA}} ८ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318381.html ९वी म.ट्वेंटी२०] || ११ जून || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318382.html १०वी म.ट्वेंटी२०] || ११ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|KEN}} ४ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318383.html ११वी म.ट्वेंटी२०] || ११ जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|NGA}} ७ गडी राखून विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318384.html १२वी म.ट्वेंटी२०] || १२ जून || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} ३८ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318385.html १३वी म.ट्वेंटी२०] || १२ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|RWA}} ५२ धावांनी विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318386.html १४वी म.ट्वेंटी२०] || १२ जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] ||  {{crw|BRA}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318387.html १५वी म.ट्वेंटी२०] || १२ जून || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|UGA}} ९ गडी राखून विजयी   
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318388.html १६वी म.ट्वेंटी२०] || १३ जून || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} ५८ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318389.html १७वी म.ट्वेंटी२०] || १४ जून || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|KEN}} ४२ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318390.html १८वी म.ट्वेंटी२०] || १४ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318391.html १९वी म.ट्वेंटी२०] || १४ जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|BOT}} १७ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318392.html २०वी म.ट्वेंटी२०] || १४ जून || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|UGA}} ८४ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318393.html २१वी म.ट्वेंटी२०] || १५ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी  || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|RWA}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318394.html २२वी म.ट्वेंटी२०] || १५ जून || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|UGA}} १६७ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318395.html २३वी म.ट्वेंटी२०] || १५ जून || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318396.html २४वी म.ट्वेंटी२०] || १५ जून || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल  || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|KEN}} १०२ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318397.html २५वी म.ट्वेंटी२०] || १६ जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|UGA}} ९ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318398.html २६वी म.ट्वेंटी२०] || १६ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|RWA}} २३ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318399.html २७वी म.ट्वेंटी२०] || १६ जून || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल  || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|KEN}} ४४ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318400.html २८वी म.ट्वेंटी२०] || १६ जून || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[इंटीग्रेटेड पॉलिटेक्नीक प्रादेशिक विद्यालय मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} १० गडी राखून विजयी  
|- 
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा]] - स्थानांचे प्ले-ऑफ
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318401.html ७वे स्थान] || १७ जून || {{crw|BOT}} || लॉरा मोपकेडी || {{crw|GER}} || अनुराधा दोडबल्लापूर || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|GER}} ६ गडी राखून विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318402.html ५वे स्थान] || १७ जून || {{crw|BRA}} || रॉबर्टा अव्हेरी || {{crw|NGA}} || ब्लेसिंग एटीम || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] ||  {{crw|NGA}} ३० धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318403.html ३रे स्थान] || १८ जून || {{crw|RWA}} || मारी बिमेन्यीमाना || {{crw|UGA}} || कॉन्की अवेको || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] ||   {{crw|UGA}} ८ गडी राखून विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ क्विबुका महिला ट्वेंटी२० स्पर्धा]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318404.html ३२वी म.ट्वेंटी२०] || १८ जून || {{crw|KEN}} || क्विंटर ॲबेल || {{crw|TAN}} || फतुमा किबासू || [[गहांगा आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[किगाली]] || {{crw|TAN}} ४४ धावांनी विजयी
|}

===जर्मनी तिरंगी मालिका===
{{मुख्यलेख|२०२२ जर्मनी तिरंगी मालिका}}
{{२०२२ जर्मनी तिरंगी मालिका}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ जर्मनी तिरंगी मालिका]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318357.html १ली ट्वेंटी२०] || ९ जून || {{cr|GER}} || [[वेंकटरामण गणेशन]] || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] || {{cr|GER}}  ५४ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318358.html २री ट्वेंटी२०] || ९ जून || {{cr|GER}} || [[वेंकटरामण गणेशन]] || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] ||  {{cr|GER}} ४ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318359.html ३री ट्वेंटी२०] || १० जून || {{cr|GER}} || [[वेंकटरामण गणेशन]] || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] ||   {{cr|AUT}} ३८ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318360.html ४थी ट्वेंटी२०] || १० जून || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] || {{cr|AUT}} ३ धावांनी विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318361.html ५वी ट्वेंटी२०] || ११ जून || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || {{cr|SWE}} ||अभिजीत व्यंकटेश  || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] || {{cr|AUT}} १ धावेने विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318362.html ६वी ट्वेंटी२०] || ११ जून || {{cr|GER}} || [[वेंकटरामण गणेशन]] || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] ||  {{cr|GER}} २९ धावांनी विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ जर्मनी तिरंगी मालिका]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318363.html ७वी ट्वेंटी२०] || १२ जून || {{cr|GER}} || [[वेंकटरामण गणेशन]] || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] ||  {{cr|GER}} ३ गडी राखून विजयी
|}

===माल्टाचा बेल्जियम दौरा===
{{मुख्यलेख|माल्टा क्रिकेट संघाचा बेल्जियम दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318354.html १ली ट्वेंटी२०] || ११ जून || शेराझ शेख || बिक्रम अरोरा || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|BEL}} १११ धावांनी विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318355.html २री ट्वेंटी२०] || ११ जून || शेराझ शेख || बिक्रम अरोरा || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|BEL}} ८४ धावांनी विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318356.html ३री ट्वेंटी२०] || १२ जून || शेराझ शेख || बिक्रम अरोरा || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|BEL}} १२२ धावांनी विजयी   
|}

===स्वित्झर्लंडचा लक्झेंबर्ग दौरा===
{{मुख्यलेख|स्वित्झर्लंड क्रिकेट संघाचा लक्झेंबर्ग दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318352.html १ली ट्वेंटी२०] || ११ जून || जूस्ट मेस || फहीम नझीर || [[पियरे वर्नर क्रिकेट मैदान]], [[लक्झेंबर्ग|वॉल्फरडांगे]] || {{cr|LUX}} १८ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1318353.html २री ट्वेंटी२०] || ११ जून || जूस्ट मेस || फहीम नझीर || [[पियरे वर्नर क्रिकेट मैदान]], [[लक्झेंबर्ग|वॉल्फरडांगे]] || {{cr|SWI}} ७८ धावांनी विजयी
|}

===बांगलादेशचा वेस्ट इंडीज दौरा===
{{मुख्यलेख|बांगलादेश क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा]] - कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317147.html १ली कसोटी] || १६-२० जून || [[क्रेग ब्रेथवेट]] || [[शाकिब अल हसन]] || [[सर व्हिव्हियन रिचर्ड्‌स स्टेडियम]], [[अँटिगा]] || {{cr|WIN}} ७ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317148.html २री कसोटी] || २४-२८ जून || [[क्रेग ब्रेथवेट]] || [[शाकिब अल हसन]] || [[डॅरेन सॅमी राष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम, सेंट लुसिया|डॅरेन सॅमी राष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम]], [[सेंट लुसिया|ग्रॉस इसलेट]] ||  {{cr|WIN}} १० गडी राखून विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317149.html १ली ट्वेंटी२०] || २ जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[महमुद्दुला]] || [[विंडसर पार्क]], [[डॉमिनिका]] || अनिर्णित 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317150.html २री ट्वेंटी२०] || ३ जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[महमुद्दुला]] || [[विंडसर पार्क]], [[डॉमिनिका]] || {{cr|WIN}} ३५ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317151.html ३री ट्वेंटी२०] || ७ जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[महमुद्दुला]] || [[प्रोव्हिडन्स मैदान]], [[गयाना]] || {{cr|WIN}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317152.html १ला ए.दि.] || १० जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[तमिम इक्बाल]] || [[प्रोव्हिडन्स मैदान]], [[गयाना]] || {{cr|BAN}} ६ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317153.html २रा ए.दि.] || १३ जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[तमिम इक्बाल]] || [[प्रोव्हिडन्स मैदान]], [[गयाना]] || {{cr|BAN}} ९ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317154.html ३रा ए.दि.] || १६ जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[तमिम इक्बाल]] || [[प्रोव्हिडन्स मैदान]], [[गयाना]] || {{cr|BAN}} ४ गडी राखून विजयी 
|}

===एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा===
{{मुख्यलेख|२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा}}
{{col-begin|width=}}
{{col-2}}
{{२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा गट अ}}
{{col-2}}
{{२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा गट ब}}
{{col-end}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320191.html २री म.ट्वेंटी२०] || १७ जून || {{crw|BHU}} || येशे चोदेन || {{crw|NEP}} || [[रुबिना छेत्री]] || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] || {{crw|NEP}} ५० धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320190.html १ली म.ट्वेंटी२०] || १७ जून || {{crw|MAS}} || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || {{crw|SIN}} || शफिना महेश || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||   {{crw|MAS}} ११७ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320193.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || १७ जून || {{crw|BHR}} || [[दीपिका रसंगिका]] || {{crw|KUW}} || अम्ना तारिक || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || अनिर्णित
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320192.html ३री म.ट्वेंटी२०] || १७ जून || {{crw|OMA}} || वैशाली जेसराणी || {{crw|UAE}} || [[छाया मुगल]] || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] ||अनिर्णित 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320195.html ६वी म.ट्वेंटी२०] || १८ जून || {{crw|BHU}} || येशे चोदेन || {{crw|HK}} || केरी चॅन || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] || {{crw|HK}} १४ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320194.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || १८ जून || {{crw|SIN}} || शफिना महेश || {{crw|UAE}} || [[छाया मुगल]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || {{crw|UAE}} १० गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320197.html ८वी म.ट्वेंटी२०] || १८ जून || {{crw|KUW}} || अम्ना तारिक || {{crw|NEP}} || [[रुबिना छेत्री]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || {{crw|NEP}} २५ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320196.html ७वी म.ट्वेंटी२०] || १८ जून || {{crw|MAS}} || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || {{crw|QAT}} || आयशा || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] || {{crw|MAS}} १० गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320198.html ९वी म.ट्वेंटी२०] || १९ जून || {{crw|BHR}} || [[दीपिका रसंगिका]] || {{crw|HK}} || केरी चॅन || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || {{crw|HK}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320199.html १०वी म.ट्वेंटी२०] || १९ जून || {{crw|OMA}} || वैशाली जेसराणी || {{crw|QAT}} || आयशा || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] || {{crw|QAT}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320201.html १२वी म.ट्वेंटी२०] || २० जून || {{crw|BHR}} || [[दीपिका रसंगिका]] || {{crw|NEP}} || [[रुबिना छेत्री]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || {{crw|NEP}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320200.html ११वी म.ट्वेंटी२०] || २० जून || {{crw|MAS}} || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || {{crw|UAE}} || [[छाया मुगल]] || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] ||  {{crw|UAE}} ३१ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320202.html १३वी म.ट्वेंटी२०] || २० जून || {{crw|OMA}} || वैशाली जेसराणी || {{crw|SIN}} || शफिना महेश || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || {{crw|SIN}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320204.html १५वी म.ट्वेंटी२०] || २१ जून || {{crw|BHU}} || येशे चोदेन || {{crw|KUW}} || अम्ना तारिक || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] || {{crw|KUW}} ३ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320203.html १४वी म.ट्वेंटी२०] || २१ जून || {{crw|QAT}} || आयशा || {{crw|SIN}} || शफिना महेश || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] || {{crw|QAT}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320205.html १६वी म.ट्वेंटी२०] || २१ जून || {{crw|HK}} || केरी चॅन || {{crw|NEP}} || [[रुबिना छेत्री]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||  {{crw|HK}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320207.html १८वी म.ट्वेंटी२०] || २२ जून || {{crw|HK}} || केरी चॅन || {{crw|KUW}} || अम्ना तारिक || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] ||  {{crw|HK}} ३० धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320206.html १७वी म.ट्वेंटी२०] || २२ जून || {{crw|MAS}} || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || {{crw|OMA}} || वैशाली जेसराणी || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||  {{crw|MAS}} ५३ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320209.html २०वी म.ट्वेंटी२०] || २२ जून || {{crw|BHR}} || [[दीपिका रसंगिका]] || {{crw|BHU}} || येशे चोदेन || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[सलांगोर|बंगी]] ||  {{crw|BHU}} ६३ धावांनी विजयी
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320208.html १९वी म.ट्वेंटी२०] || २२ जून || {{crw|QAT}} || आयशा || {{crw|UAE}} || [[छाया मुगल]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||  {{crw|UAE}} १५३ धावांनी विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा]] - उपांत्य फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320210.html २१वी म.ट्वेंटी२०] || २४ जून || {{crw|NEP}} || [[रुबिना छेत्री]] || {{crw|UAE}} || [[छाया मुगल]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||  अनिर्णित
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320211.html २२वी म.ट्वेंटी२०] || २४ जून || {{crw|MAS}} || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || {{crw|HK}} || केरी चॅन || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||  {{crw|MAS}} १२ धावांनी विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ एसीसी महिला ट्वेंटी२० अजिंक्यपद स्पर्धा]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320212.html २३वी म.ट्वेंटी२०] || २५ जून || {{crw|MAS}} || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || {{crw|UAE}} || [[छाया मुगल]] || [[किन्रर अकॅडेमी ओव्हल]], [[क्वालालंपूर]] ||  {{crw|UAE}} ५ गडी राखून विजयी
|}

===युगांडा चॅलेंज लीग ब===
{{मुख्यलेख|२०२२ युगांडा क्रिकेट विश्वचषक चॅलेंज लीग ब}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०१९-२१ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक चॅलेंज लीग]] - लिस्ट-अ मालिका द्वितीय फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317950.html १ला लिस्ट-अ] || १७ जून || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|JER}} ६२ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317951.html २रा लिस्ट-अ] || १८ जून || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|ITA}} || [[गॅरेथ बर्ग]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|HK}} ५८ धावांनी विजयी    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317952.html ३रा लिस्ट-अ] || १८ जून || {{cr|BER}} || [[कमाउ लेवेरॉक]] || {{cr|KEN}} || [[शेम न्गोचे]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] || {{cr|KEN}} ६ गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317953.html ४था लिस्ट-अ] || २० जून || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || {{cr|KEN}} || [[शेम न्गोचे]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|JER}} ९६ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317954.html ५वा लिस्ट-अ] || २० जून || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] || {{cr|HK}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317955.html ६वा लिस्ट-अ] || २१ जून || {{cr|BER}} || [[कमाउ लेवेरॉक]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|UGA}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317956.html ७वा लिस्ट-अ] || २१ जून || {{cr|ITA}} || [[गॅरेथ बर्ग]] || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] || {{cr|JER}} ८८ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317957.html ८वा लिस्ट-अ] || २३ जून || {{cr|ITA}} || [[गॅरेथ बर्ग]] || {{cr|KEN}} || [[शेम न्गोचे]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|KEN}} १३४ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317958.html ९वा लिस्ट-अ] || २३ जून || {{cr|BER}} || [[कमाउ लेवेरॉक]] || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] || {{cr|HK}} १९४ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317959.html १०वा लिस्ट-अ] || २४ जून || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] ||  {{cr|JER}} ५५ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317960.html ११वा लिस्ट-अ] || २४ जून || {{cr|ITA}} || [[गॅरेथ बर्ग]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] ||  {{cr|UGA}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317961.html १२वा लिस्ट-अ] || २६ जून || {{cr|KEN}} || [[शेम न्गोचे]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|UGA}}  ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317962.html १३वा लिस्ट-अ] || २६ जून || {{cr|BER}} || [[कमाउ लेवेरॉक]] || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] || {{cr|JER}} २९१ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317963.html १४वा लिस्ट-अ] || २७ जून || {{cr|BER}} || [[कमाउ लेवेरॉक]] || {{cr|ITA}} || [[गॅरेथ बर्ग]] || [[लुगोगो स्टेडियम]], [[कम्पाला]] || {{cr|ITA}} १० गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317964.html १५वा लिस्ट-अ] || २७ जून || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|KEN}} || [[शेम न्गोचे]] || [[क्यामबोगो क्रिकेट ओव्हल]], [[कम्पाला]] ||   {{cr|HK}} ५ गडी राखून विजयी
|}

===इंग्लंडचा नेदरलँड्स दौरा===
{{मुख्यलेख|इंग्लंड क्रिकेट संघाचा नेदरलँड्स दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] - आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1281444.html १ला ए.दि.] || १७ जून || [[पीटर सीलार]] || [[आयॉन मॉर्गन]] || [[व्ही.आर.ए. मैदान]], [[नूर्द-हॉलंड|ॲम्स्टलवीन]] || {{cr|ENG}} २३२ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1281445.html २रा ए.दि.] || १९ जून || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || [[आयॉन मॉर्गन]] || [[व्ही.आर.ए. मैदान]], [[नूर्द-हॉलंड|ॲम्स्टलवीन]] ||  {{cr|ENG}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1281446.html ३रा ए.दि.] || २२ जून || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || [[जोस बटलर]] || [[व्ही.आर.ए. मैदान]], [[नूर्द-हॉलंड|ॲम्स्टलवीन]] || {{cr|ENG}} ८ गडी राखून विजयी 
|}

===एस्टोनियाचा फिनलंड दौरा===
{{मुख्यलेख|एस्टोनिया क्रिकेट संघाचा फिनलंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317134.html १ली ट्वेंटी२०] || १९ जून || नॅथन कॉलिन्स || अर्स्लन अमजाद || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] || {{cr|FIN}} २३ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317135.html २री ट्वेंटी२०] || १९ जून || नॅथन कॉलिन्स || अर्स्लन अमजाद || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] || {{cr|FIN}} ११ धावांनी विजयी   
|}

===भारतीय महिलांचा श्रीलंका दौरा===
{{मुख्यलेख|भारतीय महिला क्रिकेट संघाचा श्रीलंका दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1319709.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २३ जून || [[चामरी अटापट्टू]] || [[हरमनप्रीत कौर]] || [[रणगिरी दाम्बुला आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[डंबुला]] || {{crw|IND}} ३४ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1319710.html २री म.ट्वेंटी२०] || २५ जून || [[चामरी अटापट्टू]] || [[हरमनप्रीत कौर]] || [[रणगिरी दाम्बुला आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[डंबुला]] || {{crw|IND}} ५ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1319711.html ३री म.ट्वेंटी२०] || २७ जून || [[चामरी अटापट्टू]] || [[हरमनप्रीत कौर]] || [[रणगिरी दाम्बुला आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[डंबुला]] || {{crw|SL}} ७ गडी राखून विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२५ आयसीसी महिला अजिंक्यपद स्पर्धा]] - महिला आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1319712.html १ला म.ए.दि.] || १ जुलै || [[चामरी अटापट्टू]]  || [[हरमनप्रीत कौर]] || [[पलेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[कँडी]] || {{crw|IND}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1319713.html २रा म.ए.दि.] || ४ जुलै || [[चामरी अटापट्टू]]  || [[हरमनप्रीत कौर]] || [[पलेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[कँडी]] || {{crw|IND}} १० गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1319714.html ३रा म.ए.दि.] || ७ जुलै || [[चामरी अटापट्टू]]  || [[हरमनप्रीत कौर]] || [[पलेकेले आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[कँडी]] || {{crw|IND}} ३९ धावांनी विजयी  
|}

===सर्बियाचा बल्गेरिया दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ सोफिया ट्वेंटी२० चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317136.html १ली ट्वेंटी२०] || २४ जून || प्रकाश मिश्रा || रॉबिन विटास || [[राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी, सोफिया|राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी]], [[सोफिया]] || {{cr|BUL}} ६ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317137.html २री ट्वेंटी२०] || २५ जून || प्रकाश मिश्रा || रॉबिन विटास || [[राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी, सोफिया|राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी]], [[सोफिया]] || {{cr|BUL}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317138.html ३री ट्वेंटी२०] || २५ जून || ह्रिस्तो लाकोव || रॉबिन विटास || [[राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी, सोफिया|राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी]], [[सोफिया]] || {{cr|BUL}} ४० धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]])
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317139.html ४थी ट्वेंटी२०] || २६ जून || प्रकाश मिश्रा || रॉबिन विटास || [[राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी, सोफिया|राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी]], [[सोफिया]] || {{cr|BUL}} ६ गडी राखून विजयी   
|}

===गर्न्सी महिलांचा जर्सी दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ महिला ट्वेंटी२० इंटर-इन्सुलर मालिका}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320996.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २५ जून || क्लोई ग्रीचान || हॅना एलुनकाम्प || [[ग्रेनव्हिल क्रिकेट मैदान]], [[जर्सी|सेंट सेव्हियर]] || {{crw|JER}} ९ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320997.html २री म.ट्वेंटी२०] || २५ जून || क्लोई ग्रीचान || हॅना एलुनकाम्प || [[ग्रेनव्हिल क्रिकेट मैदान]], [[जर्सी|सेंट सेव्हियर]] || {{crw|JER}} ६९ धावांनी विजयी  
|}

===भारताचा आयर्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|भारतीय क्रिकेट संघाचा आयर्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303307.html १ली ट्वेंटी२०] || २६ जून || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[हार्दिक पंड्या]] || [[मालाहाईड क्रिकेट क्लब मैदान]], [[डब्लिन]] || {{cr|IND}} ७ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]]) 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303308.html २री ट्वेंटी२०] || २८ जून || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[हार्दिक पंड्या]] || [[मालाहाईड क्रिकेट क्लब मैदान]], [[डब्लिन]] || {{cr|IND}} ४ धावांनी विजयी 
|}

===दक्षिण आफ्रिका महिलांचा इंग्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|दक्षिण आफ्रिका महिला क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301327.html एकमेव म.कसोटी] || २७-३० जून || [[हेदर नाइट]] || [[सुने लूस]] || [[काउंटी क्रिकेट मैदान, टाँटन|काउंटी मैदान]], [[टाँटन]] || सामना अनिर्णित 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301328.html १ला म.ए.दि.] || ११ जुलै || [[हेदर नाइट]] || [[सुने लूस]] || [[काउंटी क्रिकेट मैदान, नॉर्थम्पटन|काउंटी मैदान]], [[नॉर्थम्पटनशायर|नॉर्थम्पटन]] || {{crw|ENG}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301329.html २रा म.ए.दि.] || १५ जुलै|| [[हेदर नाइट]] || [[सुने लूस]] || [[ब्रिस्टल काउंटी मैदान|काउंटी मैदान]], [[ब्रिस्टल]] || {{crw|ENG}} ११४ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301330.html ३रा म.ए.दि.] || १८ जुलै || [[हेदर नाइट]] || [[सुने लूस]] || [[ग्रेस रोड]], [[लेस्टर]] || {{crw|ENG}} १०९ धावांनी विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301331.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २१ जुलै || [[हेदर नाइट]] || [[सुने लूस]] || [[काउंटी मैदान, चेम्सफोर्ड|काउंटी मैदान]], [[इंग्लंड|चेम्सफोर्ड]] || {{crw|ENG}}  ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301332.html २री म.ट्वेंटी२०] || २३ जुलै|| [[नॅटली सायव्हर]] || [[सुने लूस]] || [[न्यू रोड]], [[वूस्टरशायर|वॉरसेस्टर]] || {{crw|ENG}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301333.html ३री म.ट्वेंटी२०] || २५ जुलै || [[नॅटली सायव्हर]] || [[क्लोई ट्रायॉन]] || [[काउंटी क्रिकेट मैदान, डर्बी|काउंटी मैदान]], [[डर्बी]] || {{crw|ENG}} ३८ धावांनी विजयी
|}

===नामिबिया महिलांचा नेदरलँड्स दौरा===
{{मुख्यलेख|नामिबिया महिला क्रिकेट संघाचा नेदरलँड्स आणि जर्मनी दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321333.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २७ जून || [[हेदर सीगर्स]] || इरीन व्हान झील || [[स्पोर्टपार्क हरगा]], [[झाउड-हॉलंड|स्कीडाम]] || सामना रद्द 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321334.html २री म.ट्वेंटी२०] || २८ जून || [[हेदर सीगर्स]] || इरीन व्हान झील || [[स्पोर्टपार्क हरगा]], [[झाउड-हॉलंड|स्कीडाम]] || {{crw|NAM}} ३ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321335.html ३री म.ट्वेंटी२०] || २८ जून || [[हेदर सीगर्स]] || इरीन व्हान झील || [[स्पोर्टपार्क हरगा]], [[झाउड-हॉलंड|स्कीडाम]] || {{crw|NED}} ७० धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322176.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || ३० जून || [[हेदर सीगर्स]] || इरीन व्हान झील || [[स्पोर्टपार्क वेस्टव्लीट]], [[झाउड-हॉलंड|वूरबर्ग]] || {{crw|NAM}} ३ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321336.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || ३० जून || [[हेदर सीगर्स]] || इरीन व्हान झील || [[स्पोर्टपार्क वेस्टव्लीट]], [[झाउड-हॉलंड|वूरबर्ग]] || {{crw|NED}} ५ धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]]) 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321337.html ६वी म.ट्वेंटी२०] || १ जुलै || [[बाबेट डी लीडे]] || इरीन व्हान झील || [[स्पोर्टपार्क वेस्टव्लीट]], [[झाउड-हॉलंड|वूरबर्ग]] || {{crw|NED}} २ धावांनी विजयी  
|}

===ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट क===
{{मुख्यलेख|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट क}}
{{col-begin|width=}}
{{col-2}}
{{२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट क - १ गुण}}
{{col-2}}
{{२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट क - २ गुण}}
{{col-end}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट क|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320969.html १ली ट्वेंटी२०] || २८ जून || {{cr|BEL}} || शेराझ शेख || {{cr|GIB}} || बालाजी पै || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|BEL}} ७ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320970.html २री ट्वेंटी२०] || २८ जून || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा || {{cr|ESP}} || क्रिस्चियन मुनोज-मिल्स || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] ||  {{cr|ESP}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320971.html ३री ट्वेंटी२०] || २८ जून || {{cr|DEN}} || [[फ्रेडेरिक क्लोकर]] || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|DEN}} ८८ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320972.html ४थी ट्वेंटी२०] || २८ जून || {{cr|Israel}} || जॉश इव्हान्स || {{cr|POR}} || नज्जाम शहजाद || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|POR}} ४७ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320974.html ५वी ट्वेंटी२०] || २९ जून || {{cr|DEN}} || [[फ्रेडेरिक क्लोकर]] || {{cr|GIB}} || बालाजी पै || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|DEN}} १३२ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320973.html ६वी ट्वेंटी२०] || २९ जून || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा || {{cr|POR}} || नज्जाम शहजाद || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|POR}} ११ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320976.html ७वी ट्वेंटी२०] || २९ जून || {{cr|BEL}} || शेराझ शेख || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] ||  {{cr|BEL}} २ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320975.html ८वी ट्वेंटी२०] || २९ जून || {{cr|Israel}} || जॉश इव्हान्स || {{cr|ESP}} || क्रिस्चियन मुनोज-मिल्स || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|ESP}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320978.html ९वी ट्वेंटी२०] || १ जुलै || {{cr|GIB}} || बालाजी पै || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|GIB}} ४ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320977.html १०वी ट्वेंटी२०] || १ जुलै || {{cr|POR}} || नज्जाम शहजाद || {{cr|ESP}} || क्रिस्चियन मुनोज-मिल्स || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|ESP}} ८ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320980.html ११वी ट्वेंटी२०] || १ जुलै || {{cr|BEL}} || शेराझ शेख || {{cr|DEN}} || [[हामिद शाह]] || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|BEL}} १२ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320979.html १२वी ट्वेंटी२०] || १ जुलै || {{cr|Israel}} || जॉश इव्हान्स || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा || [[मर्सीन]], [[गेंट]] || {{cr|MLT}} १६ धावांनी विजयी 
|- 
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट क|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]] - बाद फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320981.html १३वी ट्वेंटी२०(५वे स्थान उपांत्य सामना)] || २ जुलै || {{cr|GIB}} || बालाजी पै || {{cr|Israel}} || जॉश इव्हान्स || [[मर्सीन]], [[गेंट]] ||  सामना रद्द
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320982.html १४वी ट्वेंटी२०(१ले स्थान उपांत्य सामना)] || २ जुलै || {{cr|BEL}} || शेराझ शेख || {{cr|POR}} || नज्जाम शहजाद || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] ||  {{cr|POR}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320983.html १५वी ट्वेंटी२०(५वे स्थान उपांत्य सामना)] || २ जुलै || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा || [[मर्सीन]], [[गेंट]] ||  सामना रद्द
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320984.html १६वी ट्वेंटी२०(१ले स्थान उपांत्य सामना)] || २ जुलै || {{cr|DEN}} || [[हामिद शाह]] || {{cr|ESP}} || क्रिस्चियन मुनोज-मिल्स || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] ||  {{cr|DEN}} ४१ धावांनी विजयी
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट क|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]] - स्थानांचे प्ले-ऑफ
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320985.html १७वी ट्वेंटी२०(७वे स्थान)] || ३ जुलै || {{cr|HUN}} || अभिजीत अहुजा || {{cr|Israel}} || जॉश इव्हान्स || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] ||  {{cr|Israel}} १२ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320986.html १८वी ट्वेंटी२०(५वे स्थान)] || ३ जुलै || {{cr|GIB}} || बालाजी पै || {{cr|MLT}} || बिक्रम अरोरा || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] ||  {{cr|MLT}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320987.html १९वी ट्वेंटी२०(३रे स्थान)] || ४ जुलै || {{cr|BEL}} || शेराझ शेख || {{cr|ESP}} || क्रिस्चियन मुनोज-मिल्स || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|BEL}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट क|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320988.html २०वी ट्वेंटी२०] || ४ जुलै || {{cr|DEN}} || [[हामिद शाह]] || {{cr|POR}} || नज्जाम शहजाद || [[रॉयल ब्रुसेल्स क्रिकेट क्लब मैदान]], [[बेल्जियम|वॉटरलू]] || {{cr|DEN}} ९ गडी राखून विजयी
|}

'''संघांची अंतिम स्थानस्थिती'''
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: 400px;&quot;
|-
! अंतिम स्थान!! संघ !! पुढील बढती
|- style=&quot;background:#cfc;&quot;
|align=left|१. ||  {{cr|DEN}} || [[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#प्रादेशिक अंतिम फेरी|प्रादेशिक अंतिम फेरीसाठी बढती]]
|-  
|align=left|२. ||  {{cr|POR}} || rowspan=7 |  
|-  
|align=left|३. ||  {{cr|BEL}}  
|-  
|align=left|४. || {{cr|ESP}} 
|-  
|align=left|५. || {{cr|MLT}}   
|-  
|align=left|६. ||  {{cr|GIB}}
|-  
|align=left|७. || {{cr|Israel}} 
|-  
|align=left|८. || {{cr|HUN}}
|}

===मलेशियाचा सिंगापूर दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ स्टॅन नागय्या चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321311.html १ली ट्वेंटी२०] || २८ जून || [[अमजद महबूब]] || [[अहमद फियाज]] || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{cr|SIN}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321312.html २री ट्वेंटी२०] || २९ जून || [[अमजद महबूब]] || [[अहमद फियाज]] || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{cr|MAS}} २३ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321313.html ३री ट्वेंटी२०] || ३० जून || [[अमजद महबूब]] || [[अहमद फियाज]] || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{cr|MAS}} ५ गडी राखून विजयी 
|}

==जुलै==
===मलेशिया चौरंगी मालिका===
{{मुख्यलेख|२०२२ मलेशिया चौरंगी मालिका}}
{{२०२२ मलेशिया चौरंगी मालिका}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ मलेशिया चौरंगी मालिका]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321998.html १ली ट्वेंटी२०] || २ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} १५५ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321999.html २री ट्वेंटी२०] || ३ जुलै || {{cr|MDV}} || आझ्यान फर्हात || {{cr|THA}} || चंचई पेंगकुमता || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MDV}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322000.html ३री ट्वेंटी२०] || ३ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} ३९ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322001.html ४थी ट्वेंटी२०] || ४ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|THA}} || चंचई पेंगकुमता || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} ९ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322002.html ५वी ट्वेंटी२०] || ४ जुलै || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || {{cr|MDV}} || आझ्यान फर्हात || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|BHU}} ६ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322003.html ६वी ट्वेंटी२०] || ६ जुलै || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || {{cr|THA}} || चंचई पेंगकुमता || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|BHU}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322004.html ७वी ट्वेंटी२०] || ६ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|MDV}} || आझ्यान फर्हात || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} ८ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]]) 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322005.html ८वी ट्वेंटी२०] || ७ जुलै || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || {{cr|MDV}} || आझ्यान फर्हात || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|BHU}} २ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322006.html ९वी ट्वेंटी२०] || ७ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|THA}} || चंचई पेंगकुमता || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} ९ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322007.html १०वी ट्वेंटी२०] || ८ जुलै || {{cr|MDV}} || आझ्यान फर्हात || {{cr|THA}} || चंचई पेंगकुमता || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MDV}} ४१ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322008.html ११वी ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|MDV}} || आझ्यान फर्हात || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} ९४ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322009.html १२वी ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || {{cr|THA}} || चंचई पेंगकुमता || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|BHU}} २८ धावांनी विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ मलेशिया चौरंगी मालिका]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322010.html १३वी ट्वेंटी२०] || ११ जुलै || {{cr|MAS}} || [[अहमद फियाज]] || {{cr|BHU}} || जिग्मे सिंग्ये || [[युकेएम-वायएसडी क्रिकेट ओव्हल]], [[मलेशिया|बंगी]] || {{cr|MAS}} ९ गडी राखून विजयी  
|}

===पापुआ न्यू गिनीचा सिंगापूर दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ सिंगा अजिंक्यपद चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322011.html १ली ट्वेंटी२०] || २ जुलै || [[अमजद महबूब]] || [[आसाद वल्ला]] || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{cr|SIN}} १८ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322012.html २री ट्वेंटी२०] || ३ जुलै || [[अमजद महबूब]] || [[आसाद वल्ला]] || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{cr|PNG}} ३ गडी राखून विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322013.html ३री ट्वेंटी२०] || ५ जुलै || [[अमजद महबूब]] || [[आसाद वल्ला]] || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || सामना रद्द
|}

===नामिबिया महिलांचा जर्मनी दौरा===
{{मुख्यलेख|नामिबिया महिला क्रिकेट संघाचा नेदरलँड्स आणि जर्मनी दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320999.html १ली म.ट्वेंटी२०] || २ जुलै || अनुराधा दोड्डबल्लापूर || इरीन व्हान झील || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] || {{crw|NAM}} १० गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321000.html २री म.ट्वेंटी२०] || ३ जुलै || अनुराधा दोड्डबल्लापूर || इरीन व्हान झील || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] || {{crw|NAM}} १५० धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321001.html ३री म.ट्वेंटी२०] || ३ जुलै || अनुराधा दोड्डबल्लापूर || इरीन व्हान झील || [[बायर स्पोर्टस्टेडियन]], [[क्रेफेल्ड]] || {{crw|NAM}} ८२ धावांनी विजयी
|}

===भारताचा इंग्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|भारतीय क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276904.html १ली ट्वेंटी२०] || ७ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[रोहित शर्मा]] || [[रोझ बोल (क्रिकेट मैदान)|रोझ बोल]], [[साउथहँप्टन]] || {{cr|IND}} ५० धावांनी विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276905.html २री ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[रोहित शर्मा]] || [[एजबॅस्टन मैदान, बर्मिंगहॅम|एजबॅस्टन]], [[बर्मिंगहॅम]] || {{cr|IND}} ४९ धावांनी विजयी      
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276906.html ३री ट्वेंटी२०] || १० जुलै || [[जोस बटलर]] || [[रोहित शर्मा]] || [[ट्रेंट ब्रिज मैदान, नॉटिंगहॅम|ट्रेंट ब्रिज]], [[नॉटिंगहॅम]] || {{cr|ENG}} १७ धावांनी विजयी    
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276907.html १ला ए.दि.] || १२ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[रोहित शर्मा]] || [[द ओव्हल]], [[लंडन]] || {{cr|IND}} १० गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276908.html २रा ए.दि.] || १४ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[रोहित शर्मा]] || [[लॉर्ड्स]], [[लंडन]] || {{cr|ENG}} १०० धावांनी विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276909.html ३रा ए.दि.] || १७ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[रोहित शर्मा]] || [[ओल्ड ट्रॅफर्ड]], [[मॅंचेस्टर]] || {{cr|IND}} ५ गडी राखून विजयी   
|}

===मध्य युरोप चषक===
{{मुख्यलेख|२०२२ मध्य युरोप चषक}}
{{२०२२ मध्य युरोप चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ मध्य युरोप चषक]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321305.html १ली ट्वेंटी२०] || ८ जुलै || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[विनॉर क्रिकेट स्टेडियम (स्कॉट पेज खेळपट्टी)|विनॉर क्रिकेट स्टेडियम]], [[प्राग]] || {{cr|AUT}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321306.html २री ट्वेंटी२०] || ८ जुलै || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[विनॉर क्रिकेट स्टेडियम (स्कॉट पेज खेळपट्टी)|विनॉर क्रिकेट स्टेडियम]], [[प्राग]] || {{cr|CZE}} ५ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321307.html ३री ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || {{cr|AUT}} ||  रझमल शिगीवाल || [[विनॉर क्रिकेट स्टेडियम (स्कॉट पेज खेळपट्टी)|विनॉर क्रिकेट स्टेडियम]], [[प्राग]] || {{cr|AUT}} ४ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321308.html ४थी ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[विनॉर क्रिकेट स्टेडियम (स्कॉट पेज खेळपट्टी)|विनॉर क्रिकेट स्टेडियम]], [[प्राग]] || {{cr|AUT}} ३५ धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]]) 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321309.html ५वी ट्वेंटी२०] || १० जुलै || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[विनॉर क्रिकेट स्टेडियम (स्कॉट पेज खेळपट्टी)|विनॉर क्रिकेट स्टेडियम]], [[प्राग]] || {{cr|CZE}} ३६ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321310.html ६वी ट्वेंटी२०] || १० जुलै || {{cr|CZE}} || अरुण अशोकन || {{cr|AUT}} || रझमल शिगीवाल  || [[विनॉर क्रिकेट स्टेडियम (स्कॉट पेज खेळपट्टी)|विनॉर क्रिकेट स्टेडियम]], [[प्राग]] || {{cr|CZE}} ६ गडी राखून विजयी 
|}

===मलेशिया महिलांचा सिंगापूर दौरा===
{{मुख्यलेख|२०२२ सौदारी चषक}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|महिला आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322018.html १ली म.ट्वेंटी२०] || ८ जुलै || शफिना महेश || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{crw|MAS}} ६ गडी राखून विजयी  
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322019.html २री म.ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || शफिना महेश || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] || {{crw|MAS}} ७५ धावांनी विजयी 
|-
| [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322020.html ३री म.ट्वेंटी२०] || १० जुलै || शफिना महेश || विनीफ्रेड दुराईसिंगम || [[इंडियन असोसिएशन मैदान]], [[सिंगापूर]] ||  {{crw|MAS}} ७९ धावांनी विजयी 
|}

===बल्गेरियाचा सर्बिया दौरा===
{{मुख्यलेख|बल्गेरिया क्रिकेट संघाचा सर्बिया दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1323550.html १ली ट्वेंटी२०] || ८ जुलै || रॉबिन विटास || प्रकाश मिश्रा || [[लिसीजी जियाराक मैदान]], [[बेलग्रेड]] || {{cr|SER}} ७ गडी राखून विजयी    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1323551.html २री ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || रॉबिन विटास || प्रकाश मिश्रा || [[लिसीजी जियाराक मैदान]], [[बेलग्रेड]] || {{cr|SER}} ८ गडी राखून विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1323552.html ३री ट्वेंटी२०] || ९ जुलै || रॉबिन विटास || प्रकाश मिश्रा || [[लिसीजी जियाराक मैदान]], [[बेलग्रेड]] || {{cr|BUL}} ९५ धावांनी विजयी   
|}

===स्कॉटलंड तिरंगी मालिका (चौदावी फेरी)===
{{मुख्यलेख|२०२२ स्कॉटलंड तिरंगी मालिका (चौदावी फेरी)}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०१९-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक लीग दोन]] – तिरंगी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322030.html १ला ए.दि.] || १० जुलै || {{cr|SCO}} || [[रिची बेरिंग्टन]] || {{cr|NAM}} || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[टिटवूड]], [[ग्लासगो]] || {{cr|SCO}} ७७ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322031.html २री ए.दि.] || ११ जुलै || {{cr|NAM}} ||  [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || [[कॅम्बसडून क्रिकेट मैदान]], [[स्कॉटलंड|आयर]] ||   {{cr|NAM}} ४० धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322032.html ३री ए.दि.] || १३ जुलै || {{cr|SCO}} || [[रिची बेरिंग्टन]] || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || [[टिटवूड]], [[ग्लासगो]] || {{cr|NEP}} ५ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322033.html ४थी ए.दि.] || १४ जुलै || {{cr|SCO}} || [[रिची बेरिंग्टन]] || {{cr|NAM}} || [[गेरहार्ड इरास्मुस]] || [[टिटवूड]], [[ग्लासगो]] || {{cr|SCO}} ३ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322034.html ५वी ए.दि.] || १६ जुलै || {{cr|NAM}} || [[गेरहार्ड इरास्मुस]]  || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || [[कॅम्बसडून क्रिकेट मैदान]], [[स्कॉटलंड|आयर]] || {{cr|NAM}} ६३ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1322035.html ६वी ए.दि.] || १७ जुलै || {{cr|SCO}} || [[रिची बेरिंग्टन]] || {{cr|NEP}} || [[संदीप लामिछाने]] || [[टिटवूड]], [[ग्लासगो]] || {{cr|SCO}} ८ गडी राखून विजयी    
|}

===न्यू झीलंडचा आयर्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|न्यू झीलंड क्रिकेट संघाचा आयर्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग]] - आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303309.html १ला ए.दि.] || १० जुलै || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[टॉम लॅथम]] || [[मालाहाईड क्रिकेट क्लब मैदान]], [[डब्लिन]] || {{cr|NZ}} १ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303310.html २रा ए.दि.] || १२ जुलै || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[टॉम लॅथम]] || [[मालाहाईड क्रिकेट क्लब मैदान]], [[डब्लिन]] || {{cr|NZ}} ३ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303311.html ३रा ए.दि.] || १५ जुलै || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[टॉम लॅथम]] || [[मालाहाईड क्रिकेट क्लब मैदान]], [[डब्लिन]] || {{cr|NZ}} १ धावेने विजयी 
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303312.html १ली ट्वेंटी२०] || १८ जुलै || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[मिचेल सँटनर]] || [[स्टोरमोंट]], [[बेलफास्ट]] || {{cr|NZ}} ३१ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303313.html २री ट्वेंटी२०] || २० जुलै || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[मिचेल सँटनर]] || [[स्टोरमोंट]], [[बेलफास्ट]] || {{cr|NZ}} ८८ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1303314.html ३री ट्वेंटी२०] || २२ जुलै || [[अँड्रु बल्बिर्नी]] || [[मिचेल सँटनर]] || [[स्टोरमोंट]], [[बेलफास्ट]] || {{cr|NZ}} ६ गडी राखून विजयी  
|}

===ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब===
{{मुख्यलेख|२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब}}
{{col-begin|width=}}
{{col-2}}
{{२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब - १ गुण}}
{{col-2}}
{{२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब - २ गुण}}
{{col-end}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321466.html १ली ट्वेंटी२०] || ११ जुलै || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|USA}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321465.html २री ट्वेंटी२०] || ११ जुलै || {{cr|ZIM}} || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || {{cr|SIN}} || [[अमजद महबूब]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} १११ धावांनी विजयी    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321468.html ३री ट्वेंटी२०] || ११ जुलै || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|UGA}} २ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321467.html ४थी ट्वेंटी२०] || ११ जुलै || {{cr|NED}} || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || {{cr|PNG}} || [[आसाद वल्ला]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|NED}} ५२ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321470.html ५वी ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|SIN}} || [[अमजद महबूब]] || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|USA}} १३२ धावांनी विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321469.html ६वी ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|ZIM}} || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} २३ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321471.html ७वी ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|NED}} || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|NED}} ७ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321472.html ८वी ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|PNG}} || [[आसाद वल्ला]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|PNG}} ८ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321474.html ९वी ट्वेंटी२०] || १४ जुलै || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|PNG}} || [[आसाद वल्ला]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|HK}} २ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321473.html १०वी ट्वेंटी२०] || १४ जुलै || {{cr|NED}} || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|NED}} ९७ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321476.html ११वी ट्वेंटी२०] || १४ जुलै || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || {{cr|SIN}} || [[अमजद महबूब]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|JER}} १३ धावांनी विजयी   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321475.html १२वी ट्वेंटी२०] || १४ जुलै || {{cr|ZIM}} || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} ४६ धावांनी विजयी    
|- 
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब]] - प्ले-ऑफ उपांत्य सामने
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321478.html १३वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|SIN}} || [[अमजद महबूब]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|HK}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321477.html १४वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|UGA}} ५ धावांनी विजयी 
|- 
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब]] - उपांत्य फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321480.html १६वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|NED}} || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|NED}} ७ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321479.html १५वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|ZIM}} || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || {{cr|PNG}} || [[आसाद वल्ला]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} २७ धावांनी विजयी  
|- 
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब]] - स्थानांचे सामने
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321481.html १८वी ट्वेंटी२० (५वे स्थान)] || १७ जुलै || {{cr|HK}} || [[निजाकत खान]] || {{cr|UGA}} || [[ब्रायन मसाबा]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|UGA}} ४ धावांनी विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321482.html १७वी ट्वेंटी२० (७वे स्थान)] || १७ जुलै || {{cr|JER}} || [[चार्ल्स पारचर्ड]] || {{cr|SIN}} || [[अमजद महबूब]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|JER}} ६ गडी राखून विजयी
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321483.html १९वी ट्वेंटी२० (३रे स्थान)] || १७ जुलै || {{cr|PNG}} || [[आसाद वल्ला]] || {{cr|USA}} || [[मोनांक पटेल]] || [[बुलावायो ॲथलेटिक क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|PNG}} ५ धावांनी विजयी  
|- 
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक पात्रता गट ब]] - अंतिम सामना
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321484.html २०वी ट्वेंटी२०] || १७ जुलै || {{cr|ZIM}} || [[क्रेग अर्व्हाइन]] || {{cr|NED}} || [[स्कॉट एडवर्ड्स]] || [[क्वीन्स स्पोर्ट्स क्लब]], [[बुलावायो]] || {{cr|ZIM}} ३७ धावांनी विजयी
|}
'''संघांची अंतिम स्थानस्थिती'''

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!width= |स्थान
!width=|देश
|- style=&quot;background:#cfc;&quot;
| १ || {{cr|ZIM}} || rowspan=2|[[२०२२ ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक]]साठी पात्र
|- style=&quot;background:#cfc;&quot;
| २ || {{cr|NED}}
|-  
| ३ || {{cr|PNG}} || rowspan=6| 
|-  
| ४ || {{cr|USA}}
|-  
| ५ || {{cr|UGA}}
|-  
| ६ || {{cr|HK}} 
|-  
| ७ || {{cr|JER}}
|-  
| ८ || {{cr|SIN}}
|}

===ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट अ===
{{मुख्यलेख|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट अ}}
{{col-begin|width=}}
{{col-2}}
{{२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट अ - १ गुण}}
{{col-2}}
{{२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट अ - २ गुण}}
{{col-end}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट अ|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321258.html १ली ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|CYP}} || गुरप्रताप सिंग || {{cr|IMN}} || मॅथ्यू ॲनसेल || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321257.html २री ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|GRE}} || अनास्तासियोस मनौसिस || {{cr|ITA}} || [[जॉय परेरा]] || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321259.html ३री ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|FIN}} || नॅथन कॉलिन्स || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321260.html ४थी ट्वेंटी२०] || १२ जुलै || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन || {{cr|TUR}} || गोखन अल्टा || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321261.html ५वी ट्वेंटी२०] || १३ जुलै || {{cr|CYP}} || गुरप्रताप सिंग || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321262.html ६वी ट्वेंटी२०] || १३ जुलै || {{cr|CRO}} || जेफ्री ग्रझिनिक || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321263.html ७वी ट्वेंटी२०] || १३ जुलै || {{cr|IMN}} || मॅथ्यू ॲनसेल || {{cr|SER}} || रॉबिन विटास || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321264.html ८वी ट्वेंटी२०] || १३ जुलै || {{cr|FIN}} || नॅथन कॉलिन्स || {{cr|ITA}} || [[जॉय परेरा]] || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321265.html ९वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|ITA}} || [[जॉय परेरा]] || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321266.html १०वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|SER}} || रॉबिन विटास || {{cr|TUR}} || गोखन अल्टा || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321267.html ११वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|CRO}} || जेफ्री ग्रझिनिक || {{cr|GRE}} || अनास्तासियोस मनौसिस || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321268.html १२वी ट्वेंटी२०] || १५ जुलै || {{cr|IMN}} || मॅथ्यू ॲनसेल || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321269.html १३वी ट्वेंटी२०] || १६ जुलै || {{cr|ROM}} || रमेश सथीसन || {{cr|SER}} || रॉबिन विटास || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321270.html १४वी ट्वेंटी२०] || १६ जुलै || {{cr|FIN}} || नॅथन कॉलिन्स || {{cr|GRE}} || अनास्तासियोस मनौसिस || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321271.html १५वी ट्वेंटी२०] || १६ जुलै || {{cr|CYP}} || गुरप्रताप सिंग || {{cr|TUR}} || गोखन अल्टा || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321272.html १६वी ट्वेंटी२०] || १६ जुलै || {{cr|CRO}} || जेफ्री ग्रझिनिक || {{cr|ITA}} || [[जॉय परेरा]] || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] || 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321273.html १७वी ट्वेंटी२०] || १८ जुलै || {{cr|GRE}} || अनास्तासियोस मनौसिस || {{cr|SWE}} || अभिजीत व्यंकटेश || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321274.html १८वी ट्वेंटी२०] || १८ जुलै || {{cr|CYP}} || गुरप्रताप सिंग || {{cr|SER}} || रॉबिन विटास || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321275.html १९वी ट्वेंटी२०] || १८ जुलै || {{cr|FIN}} || नॅथन कॉलिन्स || {{cr|CRO}} || जेफ्री ग्रझिनिक || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321276.html २०वी ट्वेंटी२०] || १८ जुलै || {{cr|IMN}} || मॅथ्यू ॲनसेल || {{cr|TUR}} || गोखन अल्टा || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||   
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट अ|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप क गट पात्रता]] - स्थानांचे सामने
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321277.html २१वी ट्वेंटी२० (७वे स्थान)] || १९ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321278.html २२वी ट्वेंटी२० (३रे स्थान)] || १९ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] || 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321279.html २३वी ट्वेंटी२० (५वे स्थान)] || १९ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321280.html २४वी ट्वेंटी२० (अंतिम सामना)] || १९ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||   
|}
'''संघांची अंतिम स्थानस्थिती'''
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: 400px;&quot;
|-
! अंतिम स्थान!! संघ !! पुढील बढती
|- style=&quot;background:#cfc;&quot;
|align=left|१. ||   || [[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#प्रादेशिक अंतिम फेरी|प्रादेशिक अंतिम फेरीसाठी बढती]]
|-  
|align=left|२. ||   || rowspan=9 |  
|-  
|align=left|३. ||    
|-  
|align=left|४. ||  
|-  
|align=left|५. ||    
|-  
|align=left|६. ||  
|-  
|align=left|७. ||  
|-  
|align=left|८. || 
|-  
|align=left|९. || 
|-  
|align=left|१०. || 
|}

===पाकिस्तानचा श्रीलंका दौरा===
{{मुख्यलेख|पाकिस्तान क्रिकेट संघाचा श्रीलंका दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा]] - कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320953.html १ली कसोटी] || १६-२० जुलै || [[दिमुथ करुणारत्ने]] || [[बाबर आझम]] || [[गाली आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[गाली, श्रीलंका|गाली]] || {{cr|PAK}} ४ गडी राखून विजयी  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1320954.html २री कसोटी] || २४-२८ जुलै || [[दिमुथ करुणारत्ने]] || [[बाबर आझम]] || [[गाली आंतरराष्ट्रीय मैदान]], [[गाली, श्रीलंका|गाली]] ||  
|}

===आयर्लंड महिला तिरंगी मालिका===
{{मुख्यलेख|२०२२ आयर्लंड महिला तिरंगी मालिका}}
{{२०२२ आयर्लंड महिला तिरंगी मालिका}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२ आयर्लंड महिला तिरंगी मालिका]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317635.html १ली म.ट्वेंटी२०] || १६ जुलै || {{crw|AUS}} || [[मेग लॅनिंग]] || {{crw|PAK}} || [[बिस्माह मारूफ]]  || [[ब्रेडी क्रिकेट क्लब मैदान]], [[उत्तर आयर्लंड|माघेरमासन]] || अनिर्णित 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317636.html २री म.ट्वेंटी२०] || १७ जुलै || {{crw|IRE}} || [[लॉरा डिलेनी]] || {{crw|AUS}} || [[मेग लॅनिंग]]  || [[ब्रेडी क्रिकेट क्लब मैदान]], [[उत्तर आयर्लंड|माघेरमासन]] || {{crw|AUS}} ९ गडी राखून विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317637.html ३री म.ट्वेंटी२०] || १९ जुलै || {{crw|IRE}} || [[लॉरा डिलेनी]] || {{crw|PAK}} || [[बिस्माह मारूफ]]  || [[ब्रेडी क्रिकेट क्लब मैदान]], [[उत्तर आयर्लंड|माघेरमासन]] || {{crw|PAK}} १३ धावांनी विजयी ([[डकवर्थ-लुईस पद्धत|ड/लु]]) 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317638.html ४थी म.ट्वेंटी२०] || २१ जुलै || {{crw|IRE}} || [[लॉरा डिलेनी]] || {{crw|AUS}} || [[मेग लॅनिंग]]  || [[ब्रेडी क्रिकेट क्लब मैदान]], [[उत्तर आयर्लंड|माघेरमासन]] || {{crw|AUS}} ६३ धावांनी विजयी 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317639.html ५वी म.ट्वेंटी२०] || २३ जुलै || {{crw|AUS}} || [[मेग लॅनिंग]] || {{crw|PAK}} || [[बिस्माह मारूफ]]  || [[ब्रेडी क्रिकेट क्लब मैदान]], [[उत्तर आयर्लंड|माघेरमासन]] || अनिर्णित   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317640.html ६वी म.ट्वेंटी२०] || २४ जुलै || {{crw|IRE}} || [[लॉरा डिलेनी]] || {{crw|PAK}} || [[बिस्माह मारूफ]]  || [[ब्रेडी क्रिकेट क्लब मैदान]], [[उत्तर आयर्लंड|माघेरमासन]] || सामना रद्द 
|}

===दक्षिण आफ्रिकेचा इंग्लंड दौरा===
{{मुख्यलेख|दक्षिण आफ्रिका क्रिकेट संघाचा इंग्लंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276910.html १ला ए.दि.] || १९ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[केशव महाराज]] || [[रिव्हरसाईड मैदान]], [[चेस्टर-ली-स्ट्रीट]] || {{cr|SA}} ६२ धावांनी विजयी    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276911.html २रा ए.दि.] || २२ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[केशव महाराज]] || [[ओल्ड ट्रॅफर्ड]], [[मॅंचेस्टर]] || {{cr|ENG}} ११८ धावांनी विजयी     
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276912.html ३रा ए.दि.] || २४ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[केशव महाराज]] || [[हेडिंग्ले मैदान, लीड्स|हेडिंग्ले]], [[लीड्स]] || अनिर्णित   
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276913.html १ली ट्वेंटी२०] || २७ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[डेव्हिड मिलर]] || [[ब्रिस्टल काउंटी मैदान|काउंटी मैदान]], [[ब्रिस्टल]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276914.html २री ट्वेंटी२०] || २८ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[डेव्हिड मिलर]] || [[सोफिया गार्डन्स]], [[कार्डिफ]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276915.html ३री ट्वेंटी२०] || ३१ जुलै || [[जोस बटलर]] || [[डेव्हिड मिलर]] || [[रोझ बोल (क्रिकेट मैदान)|रोझ बोल]], [[साउथहँप्टन]] ||    
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[बेसिल डि'ऑलिव्हेरा चषक]], [[२०२१-२३ विश्व कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धा]] - कसोटी मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276916.html १ली कसोटी] || १७-२१ ऑगस्ट ||  || [[डीन एल्गार]] || [[लॉर्ड्स]], [[लंडन]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276917.html २री कसोटी] || २५-२९ ऑगस्ट ||  || [[डीन एल्गार]] || [[ओल्ड ट्रॅफर्ड]], [[मॅंचेस्टर]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1276918.html ३री कसोटी] || ८-१२ सप्टेंबर ||  || [[डीन एल्गार]] || [[द ओव्हल]], [[लंडन]] ||    
|}

===भारताचा वेस्ट इंडीज दौरा===
{{मुख्यलेख|भारतीय क्रिकेट संघाचा वेस्ट इंडीज आणि अमेरिका दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317900.html १ला ए.दि.] || २२ जुलै || [[निकोलस पूरन]] || [[शिखर धवन]] || [[क्वीन्स पार्क ओव्हल]], [[पोर्ट ऑफ स्पेन]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317901.html २रा ए.दि.] || २४ जुलै || [[निकोलस पूरन]]  || [[शिखर धवन]] || [[क्वीन्स पार्क ओव्हल]], [[पोर्ट ऑफ स्पेन]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317902.html ३रा ए.दि.] || २७ जुलै || [[निकोलस पूरन]]  || [[शिखर धवन]] || [[क्वीन्स पार्क ओव्हल]], [[पोर्ट ऑफ स्पेन]] ||    
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317903.html १ली ट्वेंटी२०] || २९ जुलै ||  || [[रोहित शर्मा]] || [[ब्रायन लारा क्रिकेट अकादमी]], [[त्रिनिदाद]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317904.html २री ट्वेंटी२०] || १ ऑगस्ट ||  || [[रोहित शर्मा]] || [[वॉर्नर पार्क]], [[बासेतेर]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317905.html ३री ट्वेंटी२०] || २ ऑगस्ट ||  || [[रोहित शर्मा]] || [[वॉर्नर पार्क]], [[बासेतेर]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317906.html ४थी ट्वेंटी२०] || ६ ऑगस्ट ||  || [[रोहित शर्मा]] || [[सेंट्रल ब्रॉवर्ड रिजनल पार्क]], [[फ्लोरिडा]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1317907.html ५वी ट्वेंटी२०] || ७ ऑगस्ट ||  || [[रोहित शर्मा]] || [[सेंट्रल ब्रॉवर्ड रिजनल पार्क]], [[फ्लोरिडा]] ||
|}

===ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट ब===
{{मुख्यलेख|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट ब}}
{{col-begin|width=}}
{{col-2}}
{{२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट ब - १ गुण}}
{{col-2}}
{{२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता गट ब - २ गुण}}
{{col-end}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट ब|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप ब गट पात्रता]] - गट फेरी
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321281.html १ली ट्वेंटी२०] || २४ जुलै || {{cr|AUT}} ||  || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321282.html २री ट्वेंटी२०] || २४ जुलै || {{cr|EST}} ||  || {{cr|NOR}} ||  || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321283.html ३री ट्वेंटी२०] || २४ जुलै || {{cr|BUL}} ||  || {{cr|GUE}} ||  || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321284.html ४थी ट्वेंटी२०] || २४ जुलै || {{cr|CZE}} ||  || {{cr|FRA}} ||  || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321285.html ५वी ट्वेंटी२०] || २५ जुलै || {{cr|CZE}} ||  || {{cr|NOR}} ||  || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321286.html ६वी ट्वेंटी२०] || २५ जुलै || {{cr|AUT}} ||  || {{cr|SVN}} || अय्याझ कुरेशी || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321287.html ७वी ट्वेंटी२०] || २५ जुलै || {{cr|FRA}} ||  || {{cr|SUI}} || फहीम नझीर || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321288.html ८वी ट्वेंटी२०] || २५ जुलै || {{cr|GUE}} ||  || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321289.html ९वी ट्वेंटी२०] || २७ जुलै || {{cr|AUT}} ||  || {{cr|GUE}} ||  || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321290.html १०वी ट्वेंटी२०] || २७ जुलै || {{cr|EST}} ||  || {{cr|SUI}} || फहीम नझीर || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321291.html ११वी ट्वेंटी२०] || २७ जुलै || {{cr|BUL}} ||  || {{cr|SVN}} || अय्याझ कुरेशी || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321292.html १२वी ट्वेंटी२०] || २७ जुलै || {{cr|FRA}} ||  || {{cr|NOR}} ||  || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321293.html १३वी ट्वेंटी२०] || २८ जुलै || {{cr|NOR}} ||  || {{cr|SUI}} || फहीम नझीर || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321294.html १४वी ट्वेंटी२०] || २८ जुलै || {{cr|BUL}} ||  || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321295.html १५वी ट्वेंटी२०] || २८ जुलै || {{cr|CZE}} ||  || {{cr|EST}} ||  || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321296.html १६वी ट्वेंटी२०] || २८ जुलै || {{cr|GUE}} ||  || {{cr|SVN}} || अय्याझ कुरेशी || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321297.html १७वी ट्वेंटी२०] || ३० जुलै || {{cr|AUT}} ||  || {{cr|BUL}} ||  || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||   
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321298.html १८वी ट्वेंटी२०] || ३० जुलै || {{cr|CZE}} ||  || {{cr|SUI}} || फहीम नझीर || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321299.html १९वी ट्वेंटी२०] || ३० जुलै || {{cr|LUX}} || जूस्ट मेस || {{cr|SVN}} || अय्याझ कुरेशी || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321300.html २०वी ट्वेंटी२०] || ३० जुलै || {{cr|EST}} ||  || {{cr|FRA}} ||  || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||  
|-
! colspan=&quot;9&quot;|[[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#गट ब|२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप ब गट पात्रता]] - स्थानांचे सामने
|-
! क्र.
! दिनांक
! संघ १
! कर्णधार १
! संघ २
! कर्णधार २
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321301.html २१वी ट्वेंटी२० (७वे स्थान)] || ३१ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321302.html २२वी ट्वेंटी२० (३रे स्थान)] || ३१ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] || 
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321303.html २३वी ट्वेंटी२० (५वे स्थान)] || ३१ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[टिकुरिला क्रिकेट मैदान]], [[हेलसिंकी]] ||  
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1321304.html २४वी ट्वेंटी२० (अंतिम सामना)] || ३१ जुलै || TBA || TBA || TBA || TBA || [[केरावा राष्ट्रीय क्रिकेट मैदान]], [[फिनलंड|केरावा]] ||   
|}
'''संघांची अंतिम स्थानस्थिती'''
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; width: 400px;&quot;
|-
! अंतिम स्थान!! संघ !! पुढील बढती
|- style=&quot;background:#cfc;&quot;
|align=left|१. ||   || [[२०२२-२३ आय.सी.सी. पुरुष ट्वेंटी२० क्रिकेट विश्वचषक युरोप पात्रता#प्रादेशिक अंतिम फेरी|प्रादेशिक अंतिम फेरीसाठी बढती]]
|-  
|align=left|२. ||   || rowspan=9 |  
|-  
|align=left|३. ||    
|-  
|align=left|४. ||  
|-  
|align=left|५. ||    
|-  
|align=left|६. ||  
|-  
|align=left|७. ||  
|-  
|align=left|८. || 
|-  
|align=left|९. || 
|-  
|align=left|१०. || 
|}
===न्यू झीलंडचा स्कॉटलंड दौरा===
{{मुख्यलेख|न्यू झीलंड क्रिकेट संघाचा स्कॉटलंड दौरा, २०२२}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय ट्वेंटी२० मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307477.html १ली ट्वेंटी२०] || २७ जुलै || [[रिची बेरिंग्टन]] || [[मिचेल सँटनर]] || [[दि ग्रँज क्लब आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम|दि ग्रँज]], [[एडिनबरा]] ||    
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307478.html २री ट्वेंटी२०] || २९ जुलै || [[रिची बेरिंग्टन]]  || [[मिचेल सँटनर]] || [[दि ग्रँज क्लब आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम|दि ग्रँज]], [[एडिनबरा]] ||    
|-
! colspan=&quot;9&quot;|आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय मालिका
|-
! क्र.
! दिनांक
! यजमान कर्णधार
! पाहुणा कर्णधार
! स्थळ
! निकाल
|-
| [https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1307479.html एकमेव ए.दि.] || ३१ जुलै || [[रिची बेरिंग्टन]]  || [[मिचेल सँटनर]] || [[दि ग्रँज क्लब आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्टेडियम|दि ग्रँज]], [[एडिनबरा]] ||    
|}

==नोंदी==
{{reflist|group=&quot;n&quot;}}

{{आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटचे मोसम}}

[[वर्ग:इ.स. २०२२ मधील क्रिकेट]]</text>
      <sha1>oobv63x01z2ivhhfinb4uxg19mqf4gb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अजित वीराक्कोडी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>301596</id>
    <revision>
      <id>2143881</id>
      <parentid>2027869</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:38:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>माहिती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="873" xml:space="preserve">'''अजित प्रियंता वीराक्कोडी''' ([[१ ऑक्टोबर]], [[इ.स. १९७०|१९७०]]:[[कोलंबो]], [[श्रीलंका]] - हयात) हा {{cr|SL}}कडून १९९४ मध्ये १ आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने खेळलेला [[क्रिकेट]] खेळाडू आहे. हा उजव्या हाताने फलंदाजी आणि जलद-मध्यमगती गोलंदाजी करीत असे.

{{DEFAULTSORT:वीराक्कोडी, अजित}}
[[वर्ग:श्रीलंकेचे क्रिकेट खेळाडू]]
[[वर्ग:इ.स. १९७० मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>rdgwwn06aad86alw6l4nbq7pqoy4brs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बृहदेश्वर मंदिर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>304128</id>
    <revision>
      <id>2143774</id>
      <parentid>2143749</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T15:41:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <comment>/* चित्रदालन */ नटराज व विमानाचे चित्र काढले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30738" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट मंदिर
|चित्र = Side_profile,_Brihadeeswara.jpg
|निर्माता= [[पहिला राजराज चोळ|राजराजा पहिला]]
|जीर्णोद्धारक=
|नाव = 
|निर्माण वर्ष=इ.स. १००३ ते १०१०
|देवता= [[शिव|भगवान शिव]]
|वास्तुकला =  द्रविड शैली
|स्थान=[[तंजावूर|तंजावर]], [[तमिळनाडू]]
}}
'''बृहदीश्वर मंदिर''' ([[तमिळ भाषा|तमिळ]] - पेरुवुदैयार कोविल பெருவுடையார் கோயில்) स्थानिक पातळीवर थंजई पेरिया कोविल म्हणून ओळखले जाते, हे [[तंजावूर|तंजावर]], [[तमिळनाडू]] मध्ये [[कावेरी नदी]]&lt;nowiki/&gt;च्या दक्षिण तीरावर स्थित [[शिव|भगवान शिवाला]] समर्पित [[द्रविड संस्कृती|द्रविडी]]&lt;nowiki/&gt;यन शैलीतील [[हिंदू]] मंदिर आहे.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.esakal.com/tourism/marathi-jalgaon-news-tamilnadu-grishneshwar-temple-granite-423100|title=चोल शासकाने स्वप्न पाहिले अन्‌ साकारले जगातील पहिले ग्रॅनाइट मंदिर|website=eSakal - Marathi Newspaper|language=mr-IN|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; मंदिरास राजराजेश्वरम देखील म्हटले जाते. हे मंदिर जगातील सर्वात मोठ्या हिंदू मंदिरांपैकी एक आहे. विकसित तमिळ वास्तुकलेचे हे अनुकरणीय उदाहरण आहे, मंदिरास दक्षिणेचा [[मेरू पर्वत|मेरू]] असेही म्हणतात. हे मंदिर चोळ राजा [[पहिला राजराज चोळ|राजराजा पहिला]] याने इ.स. १००३ ते १०१० या दरम्यान बांधले. या मंदिरासोबतच [[चोळ साम्राज्य|चोळ वंशाच्या]] काळातील गंगाईकोंडा चोलापुरम मंदिर आणि ऐरावतेश्वर मंदिर हे [[जागतिक वारसा स्थान|युनेस्को]] (UNESCO) च्या जागतिक वारसा स्थळाचा एक भाग आहे ज्याला &quot;[[चोळ राजांची मंदिरे|ग्रेट लिव्हिंग चोला टेंपल्स]]&quot; म्हणून ओळखले जाते.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.tv9marathi.com/spiritual-adhyatmik/shravan-2022-brihadeshwara-shiv-temple-history-and-story-au189-774974.html|title=Shravan 2022: तामिळनाडूतील 1200 वर्षे जुने शिवमंदिर, ज्याचे रहस्य वैज्ञानिकांनाही कळू शकले नाही|last=Marathi|first=TV9|date=2022-08-04|website=TV9 Marathi|language=mr|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;

== नामकरण ==
[[पहिला राजराज चोळ|राजराजा चोळ]], ज्याने हे मंदीर बांधले, त्याने मंदीरास राजराजेश्वरम असे म्हटले, शब्दशः &quot;राजराजाचे सर्वशक्तिमान मंदिर&quot;. मंदिरातील नंतरच्या शिलालेखात मंदिराच्या देवतेला पेरिया उदैया नायनार असे संबोधले आहे, जे बृहदेश्वर आणि पेरुवुदैयार कोविल या आधुनिक नावांचे उगमस्थान असल्याचे म्हटले जाते.

बृहदेश्वर (IAST: Bṛihádīśvara) हा शब्द बृहत (अर्थ &quot;मोठा, महान, उदात्त, विशाल&quot;) आणि ईश्वर या दोन [[संस्‍कृत भाषा|संस्कृत]] शब्दांनी बनलेला आहे.

== स्थान ==
बृहदेश्वर मंदिर हे [[चेन्नई]]&lt;nowiki/&gt;च्या नैऋत्येस सुमारे ३५० किलोमीटर अंतरावर [[तंजावर]] शहरात आहे. तंजावर हे शहर शहर [[भारतीय रेल्वे]], तामिळनाडू बस सेवा आणि [[राष्ट्रीय महामार्ग ६७]], 45C, 226 आणि 226 Extn द्वारे मोठ्या शहरांशी जोडलेले आहे. नियमित सेवा असलेले सर्वात जवळचे विमानतळ [[तिरुचिरापल्ली आंतरराष्ट्रीय विमानतळ]] (IATA: TRZ), सुमारे ५५ किलोमीटर अंतरावर आहे.

== इतिहास ==
[[चित्र:Rajaraja mural-2.jpg|इवलेसे|160x160px|राजराजा पहिला आणि त्याचे गुरू यांचे भित्तिचित्र.]]
बृहदेश्वर मंदिर चोळ राजा [[पहिला राजराज चोळ|राजराजा पहिला]] याने इ.स. १००३ ते १०१० या दरम्यान बांधले. चोळ घराणे हे महादेवाचे भक्त होते. त्यामुळे त्यांनी अनेक शिवमंदिरे बांधली होती. सध्याचे मुख्य मंदिर व गोपुरम हे ११व्या शतकाच्या सुरुवातीचेच आहे, मंदिरामध्ये पुढील १००० वर्षांमध्ये नूतनीकरण आणि दुरुस्ती देखील झाली व नवीन मंदिरे देखील जोडली गेली. [[मुस्लिम]] व [[हिंदु]] राज्यकर्त्यांमधील युद्धे व मंदिरावरील छाप्यांमुळे विशेषतः [[मदुराई]]&lt;nowiki/&gt;चे मुस्लिम सुलतान यांच्यामुळे मंदिराचे नुकसान ही झाले व वेळोवेळी हिंदू राजघराण्यांनी मंदिराची दुरुस्ती देखील केली. मंदिरातील [[कार्तिकेय]] (मुरुगन), [[पार्वती]] (अम्मान) आणि [[नंदी]]&lt;nowiki/&gt;ची महत्त्वाची तीर्थे १६व्या आणि १७व्या शतकातील [[मदुराई नायक राजघराणे|नायक]] युगातील आहेत. त्याचप्रमाणे दक्षिणामूर्ती मंदिर नंतर बांधण्यात आले.&lt;ref&gt;George Michell (2008), Architecture and Art of Southern India, Cambridge University Press, pages 9-13, 16-21&lt;/ref&gt; [[तंजावूर मराठा राज्य|तंजावरच्या मराठा]] राजांनीही मंदिराची डागडुज केलेली व काही नवी बांधकामे देखील केलेली असा शिलालेख मंदिर परिसरात आढळतो.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.marathibuzz.com/brihadeshwara-big-temple|title=बिग टेंपल बृहदीश्वर|last=Codingest|date=2020-11-29|website=Marathi Buzz|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; १९८७ साली या मंदिरासोबतच [[चोळ साम्राज्य|चोळ वंशाच्या]] काळातील गंगाईकोंडा चोलापुरम मंदिर आणि ऐरावतेश्वर मंदिर हे [[जागतिक वारसा स्थान|युनेस्को]] जागतिक वारसा यादीत सामाविष्ट करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.majhapaper.com/2018/01/06/%e0%a4%b0%e0%a4%b9%e0%a4%b8%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a4%ae%e0%a4%af%e0%a5%80-%e0%a5%a7-%e0%a4%b9%e0%a4%9c%e0%a4%be%e0%a4%b0-%e0%a4%b5%e0%a4%b0%e0%a5%8d%e0%a4%b7%e0%a5%87-%e0%a4%9c%e0%a5%81%e0%a4%a8/|title=रहस्यमयी १ हजार वर्षे जुने बृहदेश्वर मंदिर - Majha Paper|last=देशपांडे|first=शामला|date=2018-01-06|website=www.majhapaper.com|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; कोणत्याही पायाशिवाय उभे असलेले हे मंदिर २००४ च्या त्सुनामीमध्येही सुरक्षित राहिले.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; २०१० साली या मंदिराला १ हजार वर्षे पूर्ण झाली.

== वर्णन ==
[[File:Tamil_Inscriptions_in_Thanjavur_Brahadeeshwara_Temple_written_1000_years_ago.jpg|दुवा=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tamil_Inscriptions_in_Thanjavur_Brahadeeshwara_Temple_written_1000_years_ago.jpg|इवलेसे|160x160px|१००० वर्षांपूर्वी लिहिलेले तमिळ शिलालेख]]
[[कावेरी नदी]]&lt;nowiki/&gt;च्या तीरावर बांधलेले भगवान शिवाला समर्पित बृहदेश्वर मंदिर हे कोणत्याही पायाशिवाय उभे आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://english.newstracklive.com/news/tamil-nadu-7-secrets-of-vrudeeshwara-temple-in-thanjavur-mc23-nu764-ta764-ta277-1122402-1.html|title=Brihadeeswara Temple; A temple with no foundation hiding secrets|date=2020-10-06|website=News Track|language=English|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; ग्रॅनाइट दगडांचा वापर करून बांधण्यात आलेल्या मंदिरात १३ मजले आहेत, त्याची उंची सुमारे ६६ मीटर आहे. या मंदिराचे बांधकाम अशा प्रकारे केले गेले आहे की या मंदिरात उपस्थित कोणत्याही स्तंभ दगडांनी चिकटविला गेला नाही. केवळ दगडांना आकार देउन ते एकमेकांवर स्थिर केले गेले आहेत. त्यामुळे या मंदिरास तरंगणारे मंदिर देखील म्हटले जाते. मंदिराच्या शिखरावर सोन्याचा कलश आहे परंतु तो कलश ज्या दगडावर आहे, तो दगड जवळपास ८० टन इतका वजनी आहे. एवढ्या वजनाचा दगड त्याकाळी मंदिराच्या शिखरावर कसा नेला हे इतिहासकारांसाठी एक गूढच आहे. हे अप्रतिम मंदिर अशा प्रकारे बांधण्यात आले आहे की या मंदिराच्या घुमटाची सावली जमिनीवर पडत नाही. मात्र, मंदिराची उर्वरित सावली जमिनीवर पडते. मंदिरामध्ये [[तमिळ]] व [[संस्कृत]] भाषेतील अनेक [[शिलालेख]] आहेत.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; मंदिरामध्ये १६ फूट लांब, ८.५ फूट रुंद आणि १३ फूट उंच [[नंदी]]&lt;nowiki/&gt;ची मुर्ती आहे, ही भारतातील नंदीची दुसरी सर्वात मोठी मुर्ती आहे. एकाच दगडापासून बनवलेल्या ह्या मुर्तीचे वजन जवळपास २० हजार किलो इतके आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.inmarathi.com/167925/bruhdeshwar-temple-history-facts-and-mystery/|title=११ व्या शतकापासून उभं असलेलं हे मंदिर अजूनही भल्याभल्या इंजिनियर्ससाठी एक कोडंच आहे!|last=टीम|first=इनमराठी|website=www.inmarathi.com|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; 

११व्या शतकातील या मंदिराची मूळ स्मारके खंदकाभोवती बांधण्यात आली होती. त्यात गोपुरम्, मुख्य मंदिर, त्याचा भव्य बुरुज, शिलालेख, भित्तिचित्रे आणि शिल्पे प्रामुख्याने [[शैव पंथ|शैव पंथाशी]] संबंधित आहेत, परंतु हिंदू धर्मातील [[वैष्णव पंथ|वैष्णव]] आणि शक्ती परंपरांचा देखील समावेश आहे. मंदिराचे इतिहासात नुकसान झाले होते त्यामुळे काही कलाकृती आता गायब आहेत. त्यानंतरच्या काळात मंदिरामध्ये अतिरिक्त मंडप आणि स्मारके जोडली गेली. हे मंदिर सध्या १६व्या शतकानंतर बांधण्यात आलेल्या तटबंदीच्या मध्यभागी उभे आहे.

ग्रॅनाइट वापरून बांधलेले मंदिराचे शिखर (विमान) हे दक्षिण भारतामध्ये सर्वात उंच आहे. मंदिरातील १३ फूट उंचीचा [[शिव|शिवलिंग]] भारतातील सर्वात मोठ्या शिवलिंगांपैकी एक आहे आणि मंदिरामध्ये भव्य असा कॉलोनेड कॉरिडॉर{{मराठी शब्द सुचवा}} आहे. मंदिर त्याच्या उत्कृष्ट शिल्पकलेसाठी आणि ११व्या शतकातील पितळंच्या [[नटराज|नटराजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या मुर्तीसाठी देखील प्रसिद्ध आहे. मंदिराच्या संकुलात [[नंदी]], [[पार्वती]], [[कार्तिकेय]], [[गणेश]], चंडेश्वर, [[वाराही]], तिरुवरूरचे थियागराजर व इतर देवांचीही मंदिरे आहेत. हे मंदिर तामिळनाडूमधील सर्वात जास्त भेट दिलेल्या पर्यटक आकर्षणांपैकी एक आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://inmarathi.net/brihadeshwara-temple-information-in-marathi/|title=बृहदेश्वर मंदिर माहिती Brihadeshwara Temple Information In Marathi इनमराठी|date=2021-06-17|website=inmarathi.net|language=mr-in|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; मंदिरामध्ये [[महाशिवरात्री]]&lt;nowiki/&gt;सह इतर हिंदु सण देखील साजरे केले जातात.

=== सहस्र स्मरणोत्सव ===
सप्टेंबर २०१० मध्ये मंदिराला १००० वर्षे पूर्ण झाली. भव्य संरचनेचे १००० वे वर्ष साजरे करण्यासाठी, राज्य सरकार आणि शहराने अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले होते. या प्रसंगी, राज्य सरकारने प्रख्यात नृत्यांगना [[पद्मा सुब्रह्मण्यम|पद्मा सुब्रमण्यम]] यांच्या नेतृत्वाखाली [[भरतनाट्यम]] यज्ञ, शास्त्रीय नृत्याचा कार्यक्रम आयोजित केला होता. २६ सप्टेंबर २०१० पासून हे छोटे शहर दोन दिवसांसाठी सांस्कृतिक केंद्र बनले कारण संपूर्ण शहरात विविध कलांचे व सांस्कृतिक नृत्याचे सादरीकरण केले जात होते.

मंदिराचा सहस्राब्दी उत्सवाच्या पाचवा दिवशी, २६ सप्टेंबर २०१० रोजी, देशाच्या सांस्कृतिक, स्थापत्य, ऐतिहासिक इतिहासातील बृहदीश्वर मंदिराच्या योगदानाची ओळख म्हणून, [[भारतीय टपाल सेवा|भारतीय टपाला]]&lt;nowiki/&gt;ने मंदिराच्या गोपुरमचे चित्र असलेले ₹ ५ चे टपाल तिकीट प्रसिद्ध केले. [[भारतीय रिझर्व्ह बँक|भारतीय रिझर्व्ह बँके]]&lt;nowiki/&gt;नेही मंदिराचे नक्षीकाम केलेले ₹ ५ चे नाणे जारी करून या घटनेचे स्मरण केले. भारत सरकारच्या मुंबई मिंटने ५ रुपयांच्या नाण्याप्रमाणेच मंदिराचे चित्र असलेले १००० रुपयांचे स्मरणार्थी नाणे जारी केले. स्वतंत्र भारतामध्ये प्रसिद्ध होणारे हे पहिले १००० रुपयांचे नाणे होते.  हे नाणे नॉन सर्क्युलेटिव्ह लीगल टेंडर (NCLT) होते.

१ एप्रिल १९५४ रोजी, [[भारतीय रिझर्व्ह बँक|भारतीय रिझर्व्ह बँके]]&lt;nowiki/&gt;ने ₹ १००० ची चलनी नोट जारी केली होती ज्यामध्ये बृहदीश्वर मंदिराचा सांस्कृतिक वारसा आणि महत्त्व दर्शविणारे विहंगम दृश्य आहे. परंतु, १९७५ मध्ये, तत्कालीन पंतप्रधान [[इंदिरा गांधी]] यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारने [[काळा पैसा]] रोखण्याच्या प्रयत्नात सर्व ₹ १००० च्या चलनी नोटा चलनातून रद्द केल्या. या नोटा आता संग्राहकांमध्ये लोकप्रिय आहेत.

सहस्राब्दी वर्षानिमित्त [[तमिळनाडूचे मुख्यमंत्री|तमिळनाडूचे तत्कालीन मुख्यमंत्री]], [[एम. करुणानिधी|एम करुणानिधी]] यांनी उच्च उत्पादकता असलेल्या भाताच्या प्रकाराचे सेम्माई तांदूळाचे राज राजन-१००० असे नामकरण केले.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.deccanherald.com/national/stamp-coin-release-mark-1000-years-of-big-temple-96568.html|title=Stamp, coin release mark 1,000 years of Big Temple|date=2010-09-26|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2022-08-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.newindianexpress.com/states/tamil-nadu/2010/sep/26/millennium-ceremony-of-thanjavur-temple-conclude-190232.html|title=Millennium ceremony of Thanjavur temple conclude|website=The New Indian Express|access-date=2022-08-07}}&lt;/ref&gt;

== प्रशासन ==
[[जागतिक वारसा स्थान|जागतिक वारसा स्मारक]] म्हणून, मंदिर आणि परिसर [[भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभाग|भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण]] (ASI) अंतर्गत येतो जो [[भारत सरकार]]&lt;nowiki/&gt;च्या सांस्कृतिक मंत्रालयाच्या अंतर्गत येतो, मंदिराची  सुरक्षा, जतन आणि डागडुजीचा जबाबदारीही भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाची आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/trichy/asi-shuts-big-temple-in-thanjavur/articleshow/82108609.cms|title=ASI shuts Big Temple in Thanjavur {{!}} Trichy News - Times of India|last=Apr 17|first=TNN /|last2=2021|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-07|last3=Ist|first3=04:58}}&lt;/ref&gt;

सध्या मंदीराच्या प्रशासनाची व व्यवस्थापनाची जबाबदारी [[तंजावूर मराठा राज्य|तंजावर मराठा]] राजघराण्याचे प्रमुख बाबाजी भोंसले यांच्याकडे आहे. ते देवस्थानचे वंशपरंपरागत विश्वस्त आहेत, या विश्वस्त मंडळाद्वारे बृहदीश्‍वर मंदिरासह ८८ [[चोळ राजांची मंदिरे|चोळ मंदिरांचे]] व्यवस्थापन केले जाते. बाबाजी भोंसले हे चोळ घराण्यातील किंवा [[तमिळ लोक|तमिळ वंशा]]&lt;nowiki/&gt;चे नसल्यामुळे त्यांचे हे अधिकार रद्द करण्यासाठी तमिळ गटाने [[तमिळनाडू]] सरकारकडे याचिका केली आहे. आंदोलकांपैकी काहींच्या मते, बाबाजी भोंसले हे तंजावरच्या मराठा राजांचे कायदेशीर वारस देखील नाहीत असेही म्हटले जाते.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.theweekendleader.com/Headlines/3247/tamil-groups-want-maratha-hold-over-thanjavur-big-temple-to-go.html|title=Tamil groups want Maratha hold over Thanjavur Big Temple to go|last=Leader|first=The Weekend|website=www.theweekendleader.com|language=English|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;

== चित्रदालन ==
मंदिरात अनेक शिल्पे, आराम आणि भित्तीचित्रे आहेत:&lt;ref name=&quot;Sivaramamurti1977p288&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WKgQAQAAMAAJ|title=L'Art en Inde|author=C. Sivaramamurti|publisher=H. N. Abrams|year=1977|isbn=978-0-8109-0630-3|pages=287–288, 427}}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; heights=&quot;150&quot;&gt;
File:An elephant relief on the Brihadisvara Temple, Thanjavur.jpg|मंदिरातील पायऱ्यावरील हत्तीचे शिलप
File:Big temple 064.jpg|भिक्षाटन भगवान शिव
File:Big temple 100.jpg|स्त्री आणि पुरुष तत्त्वे अविभाज्य आहेत याचे प्रतीक असलेले [[अर्धनारीश्वर]]ाचे शिल्प.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/topic/Ardhanarishvara|title=Ardhanārīśvara|year=2011|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|access-date=27 December 2017}}&lt;/ref&gt;
File:Le temple de Brihadishwara (Tanjore, Inde) (13908795928).jpg|मुख्य मंदीरावरील [[गणपती|गणेश]] मुर्ती.
File:Brihadeeswarar Temple 04.jpg|मंदीरातील स्वतंत्र गणपतीचे मंदीर
File:MyTanjoreTripPic19.JPG|अंगणाच्या उत्तर भागात असलेले [[कार्तिकेय|सुब्रह्मण्‍यार]] देवस्थान. मुरुगन, कार्तिकेय किंवा स्कंद यानावाने देखील ओळखले जाते.
File:Chandeshvara shrine at the Brihadisvara Temple.jpg|[[चंडेश्वरा]]चे मंदिर.  चंडेश्वर हे योगी आणि [[नायनार]] संत होते.
File:1010 CE Brihadishwara Temple, Hindu god Shiva, built by Rajaraja I, Thanjavur Tamil Nadu India (8).jpg|[[नृसिंह]] अवतारातील भगवान [[विष्णू]]
File:1010 CE Brihadishwara Shiva Temple, yogini, built by Rajaraja I, Thanjavur Tamil Nadu India.jpg|[[लक्ष्मी]]ची मूर्ती,
File:Tanjore Paintings - Big temple 01.JPG|[[गजलक्ष्मी|गजलक्ष्मी]]चे भित्तिचित्र, वैष्णव संस्कृती दर्शवणारे शिल्प
File:Big temple 061.jpg|शैव मंदीरात असलेले भगवान विष्णूंचे शिल्प
File:1010 CE Brihadishwara Shiva Temple, wall relief, built by Rajaraja I, Thanjavur Tamil Nadu India.jpg|[[योग]] आणि ध्यान मुद्रेतील मुर्ती; मंदीरात अनेक संताचे शिल्प कोरलेले आहेत. 
File:Brihadeeswarar Temple 3407.jpg|[[गवळणी|गवळण]]ींचे वस्त्र घेउन झाडावर बसलेला बाल [[कृष्ण]]
File:Nandi Brihadeeswara.jpg|नंदी आणि नंदीच्या छतावरील भित्तीचित्र.
File:Sculpture2 Brihadeeswara.jpg|शिल्पाकृती
File:Sculpture3 Brihadeeswara.jpg|विमानाच्या बाह्य भिंतीवरील शिल्पकला
File:Relief Staircase, Brihadeeswara.jpg|पायऱ्यावरील नक्षीकाम
File:Entrance Brihadeeswara.jpg|प्रवेश
File:The Big Temple - Thanjavur.jpg|रात्रीचे दृश्य
&lt;/gallery&gt;

== हे देखील पहा ==

* [[चोळ राजांची मंदिरे]]
* [[भारतातील जागतिक वारसा स्थाने|भारतातील जागतिक वारसा स्थळे]]
* [[युनेस्को जागतिक वारसा स्थान]]
* [[चोळ साम्राज्य]]

== बाह्य दुवे ==
{{Commons category|Brihadisvara Temple}}

* [https://brihadeeswara.temple-mandir.in/ Tanjavur Brihadisvara Temple], Indira Gandhi National Centre for the Arts, Government of India
* [http://www.thebigtemple.com/architecture1.html The Big temple], Thanjavur
* [https://web.archive.org/web/20170202015002/http://omstamps.com/index.php?route=product%2Fproduct&amp;path=24_59&amp;product_id=20100141 Stamps issued by India Post]
* [http://www.art-and-archaeology.com/india/thanjavur/bri01.html Photos on art-and-archaeology web site]
* [https://whc.unesco.org/en/list/250 Unesco Great Living Chola Temples]

== संदर्भ आणि नोंदी ==

{{संदर्भयादी}}
{{भारतातील जागतिक वारसा स्थाने}}
[[वर्ग:तंजावर]]
[[वर्ग:भारतातील जागतिक वारसा स्थाने]]</text>
      <sha1>828men1kqe7ayat4q7k7rpbbex362i9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रवाह पिक्चर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>304665</id>
    <revision>
      <id>2143825</id>
      <parentid>2141923</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:06:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.58</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2756" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाहिनी
|नाव = प्रवाह पिक्चर
|चित्र = 
|चित्रसाईज = 
|चित्र_माहिती = 
|चित्र२ = 
|सुरुवात = १५ मे २०२२
|शेवटचे_प्रसारण = 
|चित्र_प्रकार = 
|प्रेक्षक_संख्या = 
|प्रेक्षक_संख्या_सध्या =
|प्रेक्षक_संख्या_माहिती = 
|नेटवर्क = [[डिझ्नी स्टार]]
|मालक = 
|ब्रीदवाक्य = चला पिक्चरला जाऊया
|देश = [[भारत]]
|प्रसारण क्षेत्र = 
|मुख्यालय = 
|जुने नाव = 
|बदललेले नाव = 
|भगिनी वाहिनी = [[स्टार प्रवाह]]
|प्रसारण वेळ = 
|संकेतस्थळ = 
}}

'''प्रवाह पिक्चर''' ही एक मराठी चित्रपट वाहिनी आहे.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=मराठी ब्लॉकबस्टर चित्रपटांची नवी वाहिनी ‘प्रवाह पिक्चर’, आठवड्याला पाहायला मिळणार नव्या सिनेमाचा प्रीमियर|url=https://lokmat.news18.com/amp/entertainment/disney-star-launches-new-marathi-movie-channel-pravah-picture-sp-686837.html|website=[[न्यूज १८ लोकमत]]}}&lt;/ref&gt;

== वर्ल्ड टेलिव्हिजन प्रीमिअर ==
* [[पावनखिंड (चित्रपट)|पावनखिंड]] - १९ जून (३.६ टीव्हीआर)
* [[झिम्मा (चित्रपट)|झिम्मा]] - २६ जून (३.० टीव्हीआर)
* कारखानीसांची वारी - ३ जुलै
* स्टेपनी - १० जुलै
* बळी - १७ जुलै
* मन फकीरा - २४ जुलै
* कधी आंबट कधी गोड - ३१ जुलै
* हॅशटॅग प्रेम - ७ ऑगस्ट
* वेलकम होम - १४ ऑगस्ट
* [[विक्की वेलिंगकर (चित्रपट)|विक्की वेलिंगकर]] - २१ ऑगस्ट
* [[प्रवास (चित्रपट)|प्रवास]] - २८ ऑगस्ट

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या]]</text>
      <sha1>3746qu9x8vc4rv8s3ntyneuhnkg1qyo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अनिता दाते-केळकर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>305101</id>
    <revision>
      <id>2144134</id>
      <parentid>2113222</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:56:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2057" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|जन्म_दिनांक={{birth date and age|df=yes|1980|10|31}}|नाव=अनिता दाते-केळकर|चित्र=Anita Date (Cropped).jpg|चित्र_रुंदी=200px|राष्ट्रीयत्व=[[भारत|भारतीय]]|कारकीर्द_काळ=२००८ – आजतागायत|पेशा=अभिनय|मूळ_गाव=[[नाशिक]], [[महाराष्ट्र]]|प्रसिद्ध_कामे=[[माझ्या नवऱ्याची बायको]]|धर्म=[[हिंदू]]|जोडीदार=चिन्मय केळकर
}}

'''अनिता दाते-केळकर''' ही एक भारतीय अभिनेत्री आहे. ती प्रामुख्याने मराठी आणि हिंदी टेलिव्हिजनमध्ये काम करते. [[माझ्या नवऱ्याची बायको]]मधील राधिकाच्या भूमिकेसाठी तिला ओळखले जाते.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=अभिनेत्री अनिता दाते-केळकरचा आज वाढदिवस!|url=https://maharashtratimes.com/photogallery/entertainment/marathi-actress-anita-date-birthday/photoshow/66444632.cms
|access-date=2020-12-30
|website=[[महाराष्ट्र टाइम्स]]}}&lt;/ref&gt;

== मालिका ==
# बालवीर
# [[एका लग्नाची तिसरी गोष्ट]]
# [[माझ्या नवऱ्याची बायको]]
# [[चला हवा येऊ द्या]]
# [[नवा गडी नवं राज्य]]

== संदर्भ आणि नोंदी ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी अभिनेत्री]]
[[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>eudqq16l6a0mrkku2him0a9syrchehg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>महेश राऊत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>305915</id>
    <revision>
      <id>2144021</id>
      <parentid>2118530</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:28:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[महेश राऊत (कार्यकर्ता)]] वरुन [[महेश राऊत]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3754" xml:space="preserve">महेश राऊत हा गडचिरोलीतील आदिवासींसोबत काम करणारे कार्यकर्ते आहेत.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thewire.in/caste/meet-the-five-arrested-in-the-bhima-koregaon-case|title=The People's Fighters: Meet the Five Arrested in the Bhima Koregaon Case|website=The Wire|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt; २०१८ च्या भीमा कोरेगाव हिंसाचार प्रकरणातील तो सर्वात तरुण आरोपी आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://thewire.in/rights/pms-rural-development-fellows-come-out-in-support-of-mahesh-raut|title=PM's Rural Development Fellows Come Out in Support of Mahesh Raut|website=The Wire|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt;

== कार्यकर्ता कारकीर्द ==
राऊत याचा जन्म महाराष्ट्राच्या विदर्भातील चंद्रपूर जिल्ह्यातील लाखापूर गावात झाला. त्याचे शालेय शिक्षण गडचिरोली येथील नवोदय शाळेत झाले. २००९ मध्ये, सामाजिक कार्याचा अभ्यास करण्यासाठी तो ती.आय.एसएस, मुंबईमध्ये दाखल झाले. ती.आय.एसएस  मधून पदवी पूर्ण केल्यानंतर, राऊत याची पंतप्रधान ग्रामीण विकास फेलोशिपसाठी निवड झाली. २०१८ मध्ये, त्याला तीव्र अल्सरेटिव्ह कोलायटिसचा त्रास झाला.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Saigal|first=Sonam|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/bhima-koregaon-mahesh-raut-turns-33-inside-jail/article31966682.ece|title=Bhima Koregaon: Mahesh Raut turns 33 inside jail|date=2020-07-01|location=Mumbai|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

राऊत हा विस्थापन विरोध जनविलास आंदोलनाचे सह-संयोजक आहेत, जो उपेक्षित समुदायांच्या विस्थापनाशी लढा देतात. व्हीव्हीजेव्हीए अंतर्गत, त्यानी मध्यस्थांच्या सहभागाशिवाय तेंदूपत्ता थेट बाजारात विकण्यासाठी प्रदेशातील आदिवासी समुदायांसोबत मोहीम राबवली आहे. तो भारत जन आंदोलन या मानवाधिकार स्वयंसेवी संस्थेचे सदस्यही आहेत. त्याने सूरजगड खाण प्रकल्पासह गडचिरोलीतील खाण प्रकल्पांच्या विरोधात प्रचार केला आहे. त्यांनी जातीभेदाविरोधातही मोहीम चालवली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.mid-day.com/news/opinion/article/and-they-wait-for-mahesh-raut-23228350|title=And they wait for Mahesh Raut|date=2022-05-23|website=www.mid-day.com|language=en|access-date=2022-06-02}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>gitgw3nznv9upuksrdy453o4fi0rmqo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कामाठीपुरा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>306783</id>
    <revision>
      <id>2143926</id>
      <parentid>2124372</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22524" xml:space="preserve">{{बदल}}
'''कामाठीपुरा''' हे [[मुंबई|मुंबई, भारतातील]] वेश्याव्यवसायासाठी ओळखला जाणारा परिसर आहे. १७९५ नंतर [[मुंबईची सात बेटे|मुंबईच्या पूर्वीच्या सात बेटांना]] जोडणारे मार्ग बांधून ते प्रथम स्थायिक झाले. सुरुवातीला लाल बाजार म्हणून ओळखले जाणारे, त्याचे नाव देशातील इतर भागातील ''कामठी'' (कामगार) वरून पडले, जे बांधकाम साइटवर मजूर होते. कडक पोलीस कारवाईमुळे, १९९० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात [[अक्वायर्ड इम्यूनो डेफिशियन्सी सिंड्रोम|एड्सच्या]] वाढीमुळे आणि सरकारच्या पुनर्विकास धोरणामुळे सेक्स वर्कर्सना व्यवसायातून बाहेर पडण्यास मदत झाली आणि त्यानंतर कामाठीपुरा बाहेर पडली, या भागातील सेक्स वर्कर्सची संख्या कमी झाली आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindustantimes.com/india-news/beyond-brothels-how-real-estate-pressures-and-online-sites-offering-sex-are-changing-red-light-areas/story-rYIPA8CF4M8Hp1tdzbuV0H.html|title=Beyond brothels: How real estate and online sites are changing red light areas|website=Hindustan Times|language=en|date=29 April 2017}}&lt;/ref&gt; १९९२ मध्ये, [[बृहन्मुंबई महानगरपालिका|बृहन्मुंबई महानगरपालिकेने]] येथे ४५,००० सेक्स वर्कर्स असल्याची नोंद केली होती जी २००९ मध्ये १,६०० आणि २०१८ मध्ये ५०० इतकी कमी झाली होती.&lt;ref name=&quot;toi2009&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|title=Red light district swaps sin for skyscrapers|date=28 November 2009|work=The Times of India|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|archive-date=9 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/mumbai-news/maharashtra-government-pushes-for-revamp-of-mumbai-s-kamathipura-area/story-bRs5RFdXu9B7pXcHgAwaYK.html|title=Maharashtra government pushes for revamp of Mumbai's Kamathipura area|date=6 January 2018|website=Hindustan Times|language=en|access-date=16 December 2018}}&lt;/ref&gt; रिअल इस्टेट डेव्हलपर्सने उच्च किमतीची रिअल इस्टेट ताब्यात घेतल्याने अनेक सेक्स वर्कर्स महाराष्ट्रातील इतर भागात स्थलांतरित झाल्या आहेत. २०१८ मध्ये महाराष्ट्र सरकारने हे क्षेत्र पाडून पुनर्विकास करण्यासाठी निविदा मागवल्या.

'''तळमजला थेट रस्त्यावरच मूळ दुकानांप्रमाणे उघडतात. त्यांच्या खालच्या आणि वरच्या खोल्यांमध्ये, स्थानिक स्त्रिया पुरुष वाटसरूंना बोलावतात.'''
- १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात भेट देणारा ख्रिश्चन मिशनरी

== इतिहास ==
१७८४ मध्ये हॉर्नबी वेलार्ड प्रकल्प पूर्ण होण्यापूर्वी, ज्याने बॉम्बेचे गव्हर्नर (१७७१-१७८४) विल्यम हॉर्नबी यांच्या नेतृत्वाखाली [[मुंबईची सात बेटे|मुंबईतील सातही बेटांना]] जोडणारा मार्ग बांधला, [[महालक्ष्मी (स्थान)|महालक्ष्मीमधील]] ग्रेट ब्रीच जोडला, तर त्यानंतरचा बेलासिस रोड मार्ग [[माझगाव|माझगावला]] जोडला गेला. [[मलबार हिल]] १७९३ मध्ये. यामुळे [[भायखळा]], [[ताडदेव|तारदेव]], महालक्ष्मी आणि कामाठीपुरा यांसारख्या मुंबई फ्लॅट्सचे अनेक सखल पाणथळ प्रदेश वस्तीसाठी खुले झाले. त्यानंतर १७९५ पासून देशातील इतर भागातील ''कामठी'' (कामगार) बांधकाम साइटवर मजूर म्हणून काम करणारे येथे स्थायिक होऊ लागले, ज्यामुळे या भागाला त्याचे सध्याचे नाव देण्यात आले. ते उत्तरेला बेलासिस रोडने, दक्षिणेला [[ग्रँट रोड|गावदेवीने]] आणि मुख्य रस्त्याने, फॉकलंड रोडने वेढलेले होते.&lt;ref name=&quot;mum&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://theory.tifr.res.in/bombay/physical/geo/kamathipura.html|title=Kamathipura|publisher=Mumbai Pages}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://theory.tifr.res.in/bombay/architecture/civil/bellasis-road.html|title=Bellasis Road|date=22 July 1997|publisher=Mumbai Pages, TIFR}}&lt;/ref&gt; या कालावधीत एके ठिकाणी हे चिनी समुदायाचे निवासस्थान होते, जे डॉकहँड म्हणून काम करत होते आणि रेस्टॉरंट चालवत होते. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात हे सर्व बदलले.&lt;ref name=&quot;toi2008&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|title=Red light district swaps sin for skyscrapers|date=28 November 2009|work=The Times of India|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|archive-date=9 September 2013|url-status=dead}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids &quot;Red light district swaps sin for skyscrapers&quot;]. ''The Times of India''. 28 November 2009. Archived from [http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids the original] on 9 September 2013.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;[[चित्र:Seven_Islands_of_Bombay_en.svg|डावे|इवलेसे|250px|१७ व्या शतकापूर्वीची [[मुंबईची सात बेटे]]]]
[[चित्र:Bombay_City_map_(1924).jpg|डावे|इवलेसे|250px|मुंबईच्या नकाशातील कामाठीपुरा परिसर, १९२४]] तोपर्यंत, मुंबईच्या १८६४ च्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार, कामाठीपुरा (६०१) च्या तुलनेत [[गिरगाव]] (१,०४४), फणसवाडी (१,३२३) आणि ओंबुरखारी (१,५८३) सारख्या इतर भागात वेश्या लोकसंख्या जास्त होती, जी १८६४ नंतर कमी झाली. या लहान प्रदेशाने सर्वात विदेशी जोडीदारांचा अभिमान बाळगला. १९व्या आणि २०व्या शतकाच्या सुरुवातीस, युरोप आणि [[जपानी साम्राज्य|जपान]] खंडातील मोठ्या संख्येने महिला आणि मुलींची कामाठीपुरा येथे तस्करी करण्यात आली, जिथे त्या सैनिकांची आणि स्थानिकांची सेवा करणाऱ्या वेश्या म्हणून काम करत होत्या.&lt;ref name=&quot;hara&quot;&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Fischer-Tiné|first=Harald|year=2003|title='White women degrading themselves to the lowest depths': European networks of prostitution and colonial anxieties in British India and Ceylon ca. 1880–1914|journal=Indian Economic and Social History Review|volume=40|issue=2|pages=163–190 [175 &amp; 181]|doi=10.1177/001946460304000202}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=Tambe|first=Ashwini|year=2005|title=The Elusive Ingénue: A Transnational Feminist Analysis of European Prostitution in Colonial Bombay|journal=Gender &amp; Society|volume=19|issue=2|pages=160–79|doi=10.1177/0891243204272781}}&lt;/ref&gt; हळूहळू, सामाजिक स्तरीकरण देखील झाले. कामाठीपुरा येथील एक व्यस्त रस्ता ब्रिटीश राजवटीत येथे राहणाऱ्या युरोपियन वेश्यांमुळे सफेद गल्ली (पांढरी गल्ली) म्हणून ओळखला जात असे. ही गल्ली आता कर्सेटजी शुक्लाजी स्ट्रीट म्हणून ओळखली जाते. परिसरातील सर्वात प्रसिद्ध वेश्यालय, पिला हाऊस, त्याच्या मूळ शब्दाचे संकरीकरण आहे: प्लेहाउस. बॉम्बेचे पहिले [[लैंगिक संक्रमित संसर्ग|वेनेरियल रोग]] क्लिनिक १९१६ मध्ये उघडण्यात आले, १९२५ मध्ये BMC ने ताब्यात घेतले. जवळच, फोरास रोडवरील बच्चुसेठ की वाडी ''कोठेवाल्या'' किंवा तवायफ आणि मुजऱ्यांसाठी प्रसिद्ध होती.&lt;ref name=&quot;toi2012&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|title=Red light district swaps sin for skyscrapers|date=28 November 2009|work=The Times of India|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|archive-date=9 September 2013|url-status=dead}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids &quot;Red light district swaps sin for skyscrapers&quot;]. ''The Times of India''. 28 November 2009. Archived from [http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids the original] on 9 September 2013.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

जेव्हा भारताला [[भारतीय स्वातंत्र्याचा कायदा १९४७|स्वातंत्र्य मिळाले]] तेव्हा भारतीय सेक्स वर्कर्स या भागात गेल्या. अलिकडच्या दशकात, [[नेपाळ|नेपाळी]] महिला आणि मुलींचीही मोठ्या प्रमाणात जिल्ह्यात तस्करी झाली आहे. भारत सरकारच्या राजवटीत गेल्या काही वर्षांमध्ये, कामाठीपुरामधील लैंगिक उद्योगाची भरभराट होत राहिली. तस्करी आणि आर्थिक परिस्थितीमुळे देशाच्या विविध भागातून महिलांनाही तिथे आणले. कालांतराने तो आशियातील सर्वात मोठा सेक्स डिस्ट्रिक्ट बनला.

परिसरातील [[कुंटणखाना|कुंटणखान्यांमध्ये]] गर्दी असते. सेक्स वर्कर्स ग्राहकांना घेण्यासाठी बाहेर थांबतात आणि नंतर उपलब्ध बेड भाड्याने घेतात. परिसरातील अंदाजे ३,००० इमारती मोठ्या प्रमाणात जीर्ण झाल्या आहेत; सुरक्षित पिण्याचे पाणी आणि स्वच्छता देखील कमी आहे.&lt;ref name=&quot;dna2007&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.dnaindia.com/mumbai/report_beedi-workers-look-for-saviour_1076427|title=Beedi workers look for saviour|date=25 January 2007|language=en|publisher=Daily News and Analysis}}&lt;/ref&gt;

काही ऐतिहासिक स्रोत सूचित करतात  की झोपडपट्ट्यांचा उगम, त्यानंतर कामाठीपुरासह [[मुंबई|मुंबईतील]] लाल दिव्याचे क्षेत्र भूसंपादनाशी संबंधित आहे, स्थानिक लोकसंख्येपासून ज्यांना त्यांच्या शेतजमिनी आणि गोठ्यातून बेदखल करण्यात आले होते आणि गर्दीच्या परिस्थितीत राहण्यास भाग पाडले गेले होते. औद्योगिक बंदर शहराचा विकास. सुरुवातीच्या टप्प्यात, नवीन झोपडपट्ट्यांमध्ये जमा झालेले लोक अंशतः बांधकाम कंत्राटांवर अवलंबून होते. पुढे, नोकऱ्यांअभावी पुरुष बेरोजगार झाले, तसतसे जास्त स्त्रिया जगण्यासाठी लैंगिक कार्यात गुंतू लागल्या. परिसरात टोळ्यांचा वावरही वाढला; १९७० आणि ११९८० च्या दशकाच्या सुरुवातीस, कामाठीपुरा येथील बच्चू वाडी येथे हाजी मस्तान, करीम लाला आणि [[दाऊद इब्राहिम]] यांसारखे मुंबई अंडरवर्ल्डमधील टोळीप्रमुख वारंवार येत असत. &lt;ref name=&quot;toi2011&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|title=Red light district swaps sin for skyscrapers|date=28 November 2009|work=The Times of India|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids|archive-date=9 September 2013|url-status=dead}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20130909012642/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids &quot;Red light district swaps sin for skyscrapers&quot;]. ''The Times of India''. 28 November 2009. Archived from [http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-28/mumbai/28060014_1_prostitutes-kamathipura-aids the original] on 9 September 2013.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

२००५ मध्ये, डान्सबारवर राज्यव्यापी बंदी घातल्यानंतर, अनेक नृत्य करणाऱ्या मुली, ज्यांना उत्पन्नाचे दुसरे साधन सापडत नव्हते, मुंबईच्या कामाठीपुरासारख्या रेड-लाइट जिल्ह्यांमध्ये, जगण्यासाठी वेश्याव्यवसायाकडे वळल्या. पोलिसांनी दिलेल्या माहितीनुसार, २००५ मध्ये मुंबईतील पंचतारांकित हॉटेल्स आणि वेश्यागृहांमध्ये १,००,००० वेश्या काम करत होत्या.&lt;ref name=&quot;sfg&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2006/03/26/MNGJ9HSC6R1.DTL&amp;feed=rss.news|title=Prostitution beckons India's former bar girls|date=26 March 2006|publisher=San Francisco Chronicle|language=en}}&lt;/ref&gt;

या भागात सुमारे २०० महिलांचा एक छोटासा कुटीर उद्योग देखील आहे जो उदरनिर्वाहासाठी रोलिंग बीडी (हात-रोल केलेली भारतीय सिगारेट) बनवतात.&lt;ref name=&quot;dna2008&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.dnaindia.com/mumbai/report_beedi-workers-look-for-saviour_1076427|title=Beedi workers look for saviour|date=25 January 2007|language=en|publisher=Daily News and Analysis}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.dnaindia.com/mumbai/report_beedi-workers-look-for-saviour_1076427 &quot;Beedi workers look for saviour&quot;]. Daily News and Analysis. 25 January 2007.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== लोकसंख्याशास्त्र ==
कामाठीपुरा अंदाजे १४ गल्ल्यांमध्ये विभागलेला आहे आणि कामगारांच्या प्रादेशिक पार्श्वभूमीनुसार विभागलेला आहे. बहुतांश कामगार इतर भारतीय राज्यांतून आलेले आहेत.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.thehindu.com/opinion/editorial/dancing-in-the-dark/article4932416.ece|title=Dancing in the dark|date=20 July 2013|work=The Hindu|language=en|location=Chennai, India}}&lt;/ref&gt; क्षेत्रांमध्ये थोडासा परस्परसंवाद आहे, ज्यामुळे सामाजिक संस्थांना त्यांना चळवळ किंवा संघात संघटित करणे कठीण होते. पुढे, जनमताचा अभाव, त्यांच्याबद्दल सहानुभूती असलेले राजकीय नेतृत्व किंवा सामाजिक कार्यकर्तृत्वाचा अभाव म्हणजे युनियन्स तयार करणे कठीण आहे.

२००७ मध्ये या भागात ५५,९३६ मतदार होते, त्यापैकी सुमारे १५,००० मुस्लिम, ६,५०० तेलुगु आणि उर्वरित मराठी आणि उत्तर भारतीय आहेत.&lt;ref name=&quot;dna2009&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.dnaindia.com/mumbai/report_beedi-workers-look-for-saviour_1076427|title=Beedi workers look for saviour|date=25 January 2007|language=en|publisher=Daily News and Analysis}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.dnaindia.com/mumbai/report_beedi-workers-look-for-saviour_1076427 &quot;Beedi workers look for saviour&quot;]. Daily News and Analysis. 25 January 2007.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== चित्रदालन ==
&lt;gallery widths=&quot;150px&quot; heights=&quot;150px&quot;&gt;
चित्र:Kamathipura lane.jpg|
चित्र:'JOINT N0 25' at Kamatipura in Mumbai.JPG|
चित्र:'JOINT NOS 25',the oldest brothel building in Kamathipura of Mumbai..JPG|
चित्र:Internally renovated but externally unchanged,Heritage Brothel N0 25 in Kamatipura..JPG|
चित्र:Kamatipura.JPG|
&lt;/gallery&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}</text>
      <sha1>1oakrt6i5j9977r2n6c14bbzihwwixp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>किकू शारदा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309415</id>
    <revision>
      <id>2144043</id>
      <parentid>2142897</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:05:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4227" xml:space="preserve">[[चित्र:Trailer_and_poster_launch_of_‘2016_The_End’_03.jpg|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
'''किकू शारदा''' (जन्म '''राघवेंद्र शारदा''' म्हणून; १४ फेब्रुवारी १९७५) हा एक भारतीय [[विनोदकार]] तसेच [[चित्रपट]] व [[दूरचित्रवाणी|दूरदर्शन]] [[अभिनेता]] आहे. त्याचा जन्म [[जोधपूर]], [[राजस्थान]] येथे झाला. किकूने आपले शालेय शिक्षण [[मुंबई]]&lt;nowiki/&gt;त पूर्ण केले जेथे त्याने मार्केटिंगमधील एमबीए पदवीसह पदव्युत्तर शिक्षणही पूर्ण केले.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://english.newstracklive.com/news/comedian-ki-kusharda-hold-samba-degree-unknown-fact-about-kapil-sharm-a-show-2019-sc90-nu-1020812-1.html|title=This Actor of 'Kapil Sharma Show' Is MBA Degree Holder!|date=2019-07-09|website=News Track|language=English|access-date=2022-08-02}}&lt;/ref&gt;

किकूने [[हातिम (मालिका)|हातिम मालिके]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये [[होबो]], F.I.R. मालिकेत कॉन्स्टेबल मुलायम सिंग गुलगुले आणि कॉमेडी शो अकबर बिरबलमध्ये [[अकबर]]&lt;nowiki/&gt;ची भूमिका साकारली होती. त्याने [[कॉमेडी नाईट्स विथ कपिल|कॉमेडी नाइट्स विथ कपिल]] मध्ये काम केले होते जेथे त्याने विविध पात्रे साकारली होती, विशेषतः पलकची. त्याने प्रियांकाशी लग्न केले आहे. त्याने २०१३ मध्ये ''नच बलिये ६'' आणि २०१४ मध्ये ''झलक दिखला जा ७'' मध्ये भाग घेतला होता. तो अखेरचा [[सोनी टीव्ही]]&lt;nowiki/&gt;वरील [[कपिल शर्मा शो]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये संतोष, बंपर आणि बच्चा यादव या प्रसिद्ध व्यक्तिरेखेसह विविध भूमिका साकारताना दिसला होता. तो बच्चा यादवचा भाऊ, अच्चा यादव जो परदेशात परतला आहे, त्याचीही भूमिका करत आहे. 

२०१६ मध्ये किकू शारदाला एका टेलिव्हिजन चॅनलवर [[डेरा सच्चा सौदा]] प्रमुख गुरमीत राम रहीम सिंग इन्सानची नक्कल केल्याबद्दल अटक करण्यात आली होती. यामध्ये किकूला बाबा म्हणून मद्यपान करताना आणि मुलींसोबत अश्लील नृत्य करताना दाखवण्यात आले होते ज्यामुळे पंथ प्रमुखाचा अपमान झाल्याचा दावा करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://economictimes.indiatimes.com/magazines/panache/kiku-sharda-thanks-industry-for-supporting-him-during-arrest/articleshow/50696275.cms|title=Kiku Sharda thanks industry for supporting him during arrest}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

[[वर्ग:हिंदी दूरचित्रवाहिनी अभिनेते]]
[[वर्ग:इ.स. १९७५ मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>nnn0ani5if5h43mfe3bz11x68571ey8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य:प्रा. सुनील गायकवाड</title>
    <ns>2</ns>
    <id>309481</id>
    <revision>
      <id>2143757</id>
      <parentid>2142978</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T12:54:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>प्रा. सुनील गायकवाड</username>
        <id>147048</id>
      </contributor>
      <comment>माहुली गड एक अविस्मरणीय प्रवास वर्णन</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31003" xml:space="preserve">माहुलीगड अविस्मरणीय प्रवास 


दिनांक 5 आगस्ट 2022 पहाटे 5 वाजता ट्रेनची वाट पाहत घणसोली स्टेशनला बसलो होतो.रात्रीच्या पावसाने लोकल लेट होती .5:46 ची ठाणे हुन आसनगाव पकडायची होती. ती चुकणार आणि पोहचायला लेट होणार ... वेळ गेला मुले फोन करत होती . आता 6:15 ची चुकेल या भीतीने मन स्वस्थ बसू देईना .ट्रेन आली सुरू झाली पण आमच्या ट्रेनिंग  भाषेत छोटा कदम ,(खटारा गाडी पण फुल भरलेली) आता 5:10,मग 11,मग 12 व 15 झाली 200चा शूट मारला 10प्लॉट फॉर्म हुन 2 वर समोर 20 ते 22 जण उभे असतील मला पाहताच सावधान झाली .काहीशी कुजबुजली बाजूने कल्याण लोकल आली  .प्रवाशाची चढ उतार झाली . मी जवळ पोहचलो अचानक सगळे सावधान आणि जोराचा पायाचा आवाज व &quot;जय हिंद सर &quot; जवळून जाणारा एक प्रवाशी गांगरून गेला मुलाचं अनुकरण करून येडा वाकडा सावधान व्हावं की विश्राम ,आणि कपाळाजवळ हात नेहत काहीतरी पुटपुटला खरा. मी &quot;जय हिंद &quot;बोलताच एकदा माझ्याकडे एकदा मुलाकडे पाहत हळूच काढता पाय घेतला .आसनगाव ट्रेन आली ,प्रवास सुरु ...पूर्ण डब्यात आम्ही आणि दोन इतर प्रवाशी ... कोणी तरी गाणे गात असल्याचा आवाज कानावर पडत होता .माझ्याजवळ चारदोन  मुलं ,दरवाज्या जवळ चारदोन , पलीकडे दोनतीन मुली प्रत्यक  दरवाज्याला   मुले ...दिव्याला काही ,डोंबवली ,कल्याण ला काही विध्यार्थी चढली गाणं चालू होतं जणू गणपती बाप्पा अवतरले.मध्येच ट्रेन संगीत देत होती . साथीला हात पकडायचे  हँडल  त्यांना कोणी वाली नसल्याने कडीवर उड्या मारत होती खळ खळ,ढुपुक ढुपुक ट्रेन करत होती रेल्वे रूळ लोकला नाचवत होता...झोका देत होता  ढुबुकढुबुक sss गाडी सुसाट सुटली .तात्या ,भोसले ट्रेनच्या डब्ब्याला ढोल ताशा समजून बडवत होती. मी खिडकीतुन बाहेर मुबंईची गर्दी पार करत वारा ,हिरवळ ,डोंगर,झाडी नदी पाहत होतो ...टिटवाळा ,खडवली करत आसनगाव ला 7:30 ला पोहचलो.आता सर्वजण मिळून 35 जण झाली होती...रिक्षाकडे गेलो आणि सपशेल निराशा झाली .माहुलीगड बंद असल्याचे कळले (कोणी तरी फॉरेस्ट ऑफिसर दारू पिऊन धबधब्या खाली संध्याकाळी गेला पडून मान मोडली ,की,बायको सांगते त्यावरून मर्डर झाला )पण आमची घोर निराशा झाली ...आता परत माथेरानला जावू या की, अन्य काही पर्याय आहेत विचारात होतो ...सगळी हिरमुसली ....

साहिलचा त्या गावातील  कोणी मामा होता त्याच्याकडून कळले तिथे पोलीस वाले 9 वाजता येतात .मग आज गनिमीकावा करायचा आणि छत्रपतीच्या पदस्पर्शाने पावन झालेल्या मातीचा स्पर्श करायचा .की,कोण्या दारू पिऊन पडलेल्या आणि गडकिल्ल्याचं पावित्र्य घालवलेल्या रखवलंदारमुळे जबरी कायदा करून बंद केलेला गड व राजाच्या सहवासात न जाता परत फिरायचं?  मी पुढे जावं की? माघारी फिरावं? हा विचार करत होतो ...थोडा वेळ गेला ...तोंडातून आवाज आला ...चला रे ...पाच सहा रिक्षा भरले ...तिथे नेहून सोडा पुढचं पुढे पाहू ...

माहुली गाव 8 km अंतर कापून पोहचलो इकडे तिकडे चोकशी केली ...आणि ...आणि ...आणि ...महेश  खरपडे हा गावकरी वाटाड्या दत्त म्हणून उभा राहिला ...मी तुम्हाला खुशकीच्या मार्गाने गनिमीकावा करून घेऊन जातो ...गड दाखवतो ...डोळ्यासमोर तो प्रसंग उभा राहिला किल्लेदार द्वारकोजी मुघल सरदार अब्दुल कादिर याला भेटला आणि मला किल्लेदार असोजी प्रमाणे मनसब दिले तर मी गड खाली करून देईन बदल्यात 40हजार रुपये ,10घोडे ,खिलतइनाम ,राहण्यासाठी जुन्नर जवळची दोन गावे ...पुढे फितुरी झाली ...1500 गडावरील मावळे कापली गेली तो कट या परिसरात शिजत होता...मुघल फितुरीमुळे जिंकली होती ...आणि आम्ही 500 रुपये देऊन वाटाड्या सोबत जायचं ठरवलं ...आमच्यातील काही बेसावध साथीदार इन्ट्री दरवाजाच्या जवळ बिनदास्त गप्पा मारत फोटो काढत होती ...आम्ही प्रवास सुरु केला बराच पुढे गेलो मागे 10 बार जण गायब .बोलवून घेतलं पोलीस ट्रेंनिग भाषेतील चारदोन फुले वाटली ...आय मायचा उदो उदो केला आणि सगळ्याला प्रसंग काय आहे याचा अंदाजा आला सवारी पुढे निघाली...


दबक्या आवाजात गनिमी काव्याने पुढे पुढे चालत होतो ...पुन्हा इतिहास आठवला  ठाणे जिल्ह्यातील माहुली किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1661 ला मुघलांकडून जिंकून घेतला ...पुरंदरच्या तहाने  पुन्हा तो मुघला कडे गेला...1670 ला मोरोपंतांनी पुन्हा तो जिंकून घेतला .हा गुजरात सुरत,कल्याण ,जुन्नर ला जाणारा माळशेज घाट पुणे ला जवळ असल्याने महत्वाचा.. आमचा प्रवास सुरु होऊन चढणं लागलं होत... थंड वातावरण खूप धुके...घनदाट जंगल ...वाटाड्या सोबत 36 जण झालो ...नव्हे नव्हे सोबतीला 2 इतर साथीदार ...तेच हो ...जे आम्हाला अचानक साथ द्यायला उभे राहतात...कायम आणि हो मोबदला काहीच घेत नाहीत...प्रत्यक पायला पाय देत जिवलग मित्र होतात ...मी डोक्यावर हात फिरवला मग मानेला कुरवाळत पाठीवर थोपटून मी त्याला निरखून पाहिलं त्यांनी माझ्याकडे पाहून खुश झाला  ... बस त्याला बक्षीस मिळाले...पायाला बिलगला...चल ...शेपटी हलवत पुढे चालू लागला ...कळलं ना कोण तो ...हो हो तोच तो...तुमच्या भाषेतील कुत्रा ...सांभाळून चला रे  ...मी आवाज दिला ...उत्तर कोणीही देत नव्हता...मला कळेना ...मग लक्षात आलं 

सगळे जवळ आले  आणि आता आपण छत्रपतींच्या दरबारातआहोत ...इथे बिनदास्त बोला कोणाला घाबरायची गरज नाही ...गावापासून खूप पुढे आलोय ...सगळ्यानी सुस्कारा सोडला...

माझ्या मागे  निखिल नरोहा होता सर &quot;आपको भी पसीना आया &quot;आपको भी मतलब ...नही सर आप बहुत दोडते हो ना इस लिये ...हा महिनाभरापूर्वी आला आल्यापासून 6kg कमी झाला असावा खूप जाड पण जिद्दी ...कर्नाटक मधील मुलगा ...मराठी शिकतो मराठी मुलासोबत राहून पोलीस होण्याचं स्वप्न पाहतो ...घाम पुसत होता ...जोरा जोरात श्वास घेत होता ... आता आता पुढे सरकलो ...बाजूला घनदाट जंगल ...आम्ही खूप उंचीवर आलो मागे पाहिलं खाली लांबवर रांग होती... 

लिंगोबाचा डोंगूर आभाळी गेला 

ठाकरगडी तिथं कधी नाही गेला 

हाती घेई दोर ठाकरचा पोर

सूर्या देव भर डोईवर आला 

नाग्याचा डोरा पुरा खाली- वर गेला 

डोंगरचढायचा सराव चालला 

माफ करा सरावा वरून आठवलं  आमचा परिचय द्याचा राहिला आम्ही महाराष्ट्र क्रांतिकारक अकॅडमीचे सदस्य पोलीस /सैन्य भरतीचा कसून सराव करतो ट्रॅकिंग त्याचाच एक भाग ... 

उभा चढण लागलं जणू भीमकाय डोंगरच्या छातीवर पाय देऊन वर चढत होतो .कदाचित त्याला यांची जाणीव ही नसेल ,किंवा मुगीं सारख काय वळवळत म्हणून पाहत असेल .हजारो वृक्ष थोडंस मान खाली करून पाहत असतील ,काही पक्षांना आमचा आवाज नकोसा झाला असेल ,काही जंगली प्राणी चाहूल लागताच पळाली असतील .आन त्या किर्रर्र गर्दीत भयाण शांततेला भंग करणारा भकास आवाज करून मी &quot;ओयsss सांभाळून या रे ,&quot;आस आवाज करताच होsss सरsss असा कर्णकर्कश आवाज आला थोडं शांत झालो तसा &quot;हाsss  हा sss हा sss आवाज आला मागे पाहिलं काय झालं - प्रगती पडली .मी पडली नाही सर नुसतं घसरली ...हाsss हाsss सगळे हसले मी &quot;छान प्रगती केलंस &quot;आणि पुन्हा एकदा सगळे हसली तसे  &quot;आ&quot; आसा आवाज आला ,काय झालं,पुन्हा एकदा दण्डवत घेतला !पुन्हा हा हा हाss ही प्रगती दोन तीन महिन्यांपूर्वी जॉईन केली ...मन लावून तयारीला लागली...भल्या भल्या पोरीना भारी पडेल अशी भकम  मन व शरीर ...प्रतिकूल परिस्थिती आईच आजारपण स्वतःच आजारपणाच्या छातीवर पाय देऊन तयार होतेय...नव्हे बरीच तयार झालीय...मागे कोण आहे रे, सर भोसले आणि पाच सहा ...भोसले काय झालं तुला मागे का ...हा ,गड चढायला खूप चपळ सर्वात पुढे हाच नव्हे एव्हाना हा खुप पुढे हवा होता .काय झालं भोसले ,सर तबियत बरी नाही.मग कशाला आला .कदम बोलला तबियत बरी नाही म्हणून बर झालं नाहीतर हा गड चढून वर झोप काढतो .तारी कुठं आहे सोबतीला तारी असायचा .तो काय .वर पाहिलं तर भला मोठा 6 फूट उंच आंगा खांद्याने जबरा 15 ते 20 किलो वजन कमी  करूनही सगळ्यात मोठा पळायला लागला की,बाकीच्यांना आईच दूध आठवेल सुसाट ' बुलेट ' मांडीवर हात मारत  जणू फटाके वाजतात .सोबतीला हरणं उड्या मारत होत ते प्रथमेश नावाचं यडे हरणं .फक्त ट्रॅकिंग ला चमकणारा जगताप आणि सुदर्शन बाण ,जे नजरेचा बाण पक्षाच सावज घेत होती . तारी आता सगळ्याला चढायला मदत करत होता ...सूचना देत ...मदतीचा हात देत होता ...तसा विशाल ही भूमिकांला  हात देऊन   दगडी भली मोठी शिळा चढायला मदत करत  होता.तसा कोणी तरी बोलला काय विशाल !...हशा पिकला तसा विशाल बोलला ये ताई सांभाळून चढ ...सगळे शांत ...तो रोहित पण तसाच नव्हे सगळी पोर आणि पोरी कधीच हुलडपणा , मैत्री यात पडत नाहीत . आपलं करियर,घरचं नातं ,क्लासच वातावरण एकदम निर्मळ ठेवतात म्हणून अकॅडमीवर सर्वाचा प्रचंड विश्वास ... तिकडे सावणी विडिओ कॉल वर व्यस्थ होती .यवडी आजो ये कुंडी . ये सावणी यवडी आजो,कोण छ! कुंडा छ काय तुम्हार गावन छोरा छ ! 

घोरमाटी भाषेच्या व्याकरणची मी काशी गेलेली ऐकून म्हणाली पपा आहेत सर.पपा तुम्हाला बोलायचं म्हणतात .नमस्कार साहेब ,करते का सावणी चांगलं .तिलाच विचारा . यवतमाळहुन मुबंईला खास ट्रेंनिग साठी आली आहे ही  काका कडे राहते .खूप विश्वास आहे खूप छान मिळालं भरभरून बोलले चाल आता..161 इंच उंच ही कणखर आहे ...मागे न हटणारी .अगदी मानसी ला तोडीस तोड देईल .मानसी,ती हो डेक्कन क्वीन ,दिव्या चेन्नई एक्स्प्रेस आणि आता ही यवतमाळ सुपरफास्ट ...

मध्येच रोहित मोरे ओरडला साप साप सगळी तिकडे धावली व हा हळूच गड चढत वर निघाला ...कुठे आहे रे साप.मजा आली मजा आली .आणि तसा प्रतीक &quot;यड***&quot; काय प्रतीक तुझं गाव कोणतं ? सर कोकण आपलाच असो ...मग ही रोहित ला दिलेली उपमा तर कोकण मुंबईची देणं नाही ...ती तात्यांची देणं सर ...तोच तात्या जो खास लातूर हुन ट्रेंनिगसाठी आला मुंबईला .शनिवार रविवार मिस्त्रीच्या हाताखाली लेबर काम करून आठवडाभर घर खर्च भागवतो .आता बराच तयार झाला ...तसे एकसे बडे एक पोरं ,तश्याच  पोरीही आहेत . काय तात्या ?मी नाही हो सर&quot; हे काही बोलतंय येड्या भो*** च&quot; त्यात  ओव्या स्पेशल मोरे आंबे *** **** **** पोरी आहेत सोबत काय बोलतोय कळतंय का ? ही अशी आमची पोरं ...ह्या मोऱ्याच नरड्याची पाईपलाईन चॉकपकरायला पाहिजे याच्या सहवासात चार दिवस ब्रम्हदेव आला ना तर तोही स्वतःची भाषा विसरेल .आन मोरे फॅन होईल .मोरे तुला हाकलून देईन ...कदाचित माझ्या  धमकीने शतक पूर्ण केलं असेल .खूप कष्ट करतो सकाळी ट्रेनिंग .दुपार पासून रात्री  11 पर्यन्त हॉटेलचे ऑर्डर पार्सल करतो .आईला मदत करतो .आणि शिकतो काही चुकलं की sorry सर बोलून मोकळा होतो .मन साफ आहे फक्त तोंडातून सरस्वती बदाबदा वाहते . 

हार हार महादेव च्या घोषणा झाल्या आता एक उंच टॅपा गाठला होता .समोर ध्वज फडकत होता .बाजूला प्रचंड दरी .हिरवं गार निसर्ग .धुक्यातून हळूच मान वर करून पलीकडचा डोंगर आमच्याकडे पाहत होता मलाही त्याला पाहायची तीव्र इच्छा झाली .आम्हा दोघात खोल दरी ...तो विचार करत असेल ही मानवी पिलावळ आली की काय? बरे गेलं मागचे काही दिवस ...&quot;आ ss&quot;एक जांभळी दिली आणि धुक्याची चादर ओढून झोपला परत .तो मला बराच वेळ दिसला नाही .मुले फोटो काढत होते .मी मागे सरकलो तसा शेपटी हलवत मला पाहून इशारा करणारा कुत्रा मला बोलत असावा चला आता .मी आवाज दिला आणि सगळे पुन्हा चालू लागले...

मगाशीच कार कुर करणारी शिवाणी,भूमिका ,वर्षा आता हुरूप आल्यागत चालू लागले .तू इधरही रुक म्हंटल्या नंतर तोंड पडलेला निखिल आता खूप पुढे होता. एका कठीण चढाई नंतर घाट माथा आला थोडं किर्रर्र झाडी लागली .पुढे एक &quot;कालवा वा झरा असेल पाहिलं आन ऐल तटावर पैल तठावर हिरवळ घेऊन ...निळा सावळा झरा वाहतो &quot;ही बालकवीची कविता नकळत पुटपुटलो .पुढे माहुली गड ,त्यात कोरीव खडकातील खोल्या, शिवलिंग आणि जिवंत पाण्याचा झरा दाट धुके समोर राजे एक सुंदर झाड ,आम्ही 36 चारदोन अन्य आणि 2  कुत्रे ,गड फते केला. गडावर स्वर्गाचा अंनद घेत होतो .सगळी कडे धुके ...हिरवीगार वनराई...भव्य दरवाजा ...टिपकणार पाणी ...खळखळणारा झरा ..त्या विहरितील पाणी पिऊन ताजे तवाने झालो. बाटली भरली छत्रपती शिवाजी महाराज की ,&quot;जय&quot;. मोठा दगड कळजावर ठेऊन मागे पाहत पाय उचलले ...पुढे राजच्या राहण्याचं ठिकाण.थोडं पुढे शिव मंदिर. मग खोल दरी आणि सीडी चढून पुढे गेलो की 'कल्याण दरवाजा' जो खूप कठीण आहे .सगळी मागे टीम उभा करून मी  निवडक गडी तारी,भोसले,रोहितकदम,रोहन आणि गाईड सह खाली उतरलो चिंब पाऊस,धुके आणि स्वर्गाच दार दिसलं नजर गरगरायला लागेल प्रचंड तीव्र उतार अनुभव असल्याशिवाय अश्या ठिकाणी धाडस करू नये .राजे इथूनच एका रात्रेत जुन्नर पर्यन्त प्रवास केले होते अशी गाईड माहिती देत होता .तसा तो तरुण पोरगा म्हणाला या ठिकाणी आम्ही गावकरी सहसा जात नाही तुम्ही अकॅडमी वाले होतात आणि तुमची चपळाई पाहून हिंमत केली.खाली जो दोर आहे तो खूप जुना झाला आहे शिवाय निसरडा आणि अनेक महिने कोणी गेलंच नाही त्यामुळे आपण खाली उतरून जाणे धोकादायक आहे.खाली घसरला तर मध्ये कुठेच अडकणार नाही सरळ 2600फूट खाली गावात पडणार मग गावकरी खालूनच घेऊन जातील .आपण पाऊस नसता तर हिंमत केली असती मग थोडं थांबलो, पाहिलं, स्वप्नात पाहिलेलं चित्रं होत हे, जणू स्वर्गाच दार पळसगड .फोटो विडिओ घेतला कोणी उतरु नका पुन्हा कधी तरी पाऊस नसताना येऊ सोबत सवंगडी व दोर घेऊन उतरू, चला आता.आम्ही आर्ध्यातून परत फिरलो खरे, पण तो नजारा कायम डोळ्यात साठवूनच .आता त्याला वर्णन करून करण्यासाठी माझ्याकडे शब्द तोडके पडतात.

वर चढलो पुढे भली मोठी शिळा आणि तसाच तीव्र उतार येथे बसून जेवन करू तशी चार गडी अगदी टोकाला गेली .तशी दरी ने आवाज दिला खबरदार &quot;पुढे एक पाऊल टाकाल तर 'हाडाचा चुणा करेन&quot; .उठा तिथून त्यांचा पाय निघेना. 1,2,3 मग मुकाट्याने निघाले जेवण पुढे होईल .तसा पाऊस प्रचंड सुरू झाला आणि साष्टांग दण्डवत घालणाऱ्याची संख्या वाढली कोणी 25 वेळा कोणी 10 वेळा कोणी चार दोन वेळा दंडवत घालत होत .मग सगळेच हसत ,सांभाळत, हात गवताला पुसत, कपडे कालव्याला धुवत आम्ही थोडं पुढे आलो .बंदा पुरणपोळी,खिचडी,चणे,वेफर्स,भाजी चपाती,बुरजी चपाती,56 भोग भक्षण करून परतीला निघालो .रस्त्यात सापाच्या पिल्लाने दर्शन दिल .इकडे खूप पक्षी,हरीण,बिबट्या,रानडुकरे,आजगर असल्याचं कळले .काहीने विचारलं सर कुठेच दिसतं नाहीत .ते काय माणसं आली की थांबतील होय .गड्यानो एव्हाना कंटाळला असाल एवढ वाचायची सवय मोडली ना आता .खूप बोलायचं होत पण थांबतो आता .तस प्रत्यक महिन्याला आम्ही ट्रॅकिंगला जातो .आजही प्रती160 रुपये मध्ये घरी पोहचतील.अश्या कमी खर्चात .चला तर मग ओह जरा सांभाळून  पुढे फॉरेस्ट ऑफिसर ,पोलीस यांच्या हातावर तुरी देऊन माहुलीगड उतरून गावची कमान गाठली चार दोघे मोटार सायकलवर मागे आले .चारदोन कायदे त्यांनी आम्हाला ,मग मीही त्यांना सांगितले ,तावा तावाणे फंणफण करत ते निघून गेले, मग पुढे नदी गाठलं, मनसोक्त पोहले वडापावावर ताव मारला .मग परत घोडदौड सुरू ....

प्रा. सुनील गायकवाड</text>
      <sha1>8erpe01w8dkqj4nz1ipdgwr761iszai</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143758</id>
      <parentid>2143757</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T13:02:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/प्रा. सुनील गायकवाड|प्रा. सुनील गायकवाड]] ([[User talk:प्रा. सुनील गायकवाड|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:Khirid Harshad|Khirid Harshad]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बस बाई बस (मालिका)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309604</id>
    <revision>
      <id>2143947</id>
      <parentid>2143657</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:00:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Usernamekiran ने लेख [[बस बाई बस (टीव्ही मालिका)]] वरुन [[बस बाई बस (मालिका)]] ला हलविला: योग्य नाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4415" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम
| कार्यक्रम = बस बाई बस
| चित्र = 
| लोगो_चित्र_शीर्षक = 
| उपशीर्षक = 
| प्रकार = 
| निर्माता = 
| निर्मिती संस्था = 
| दिग्दर्शक = 
| क्रिएटीव्ह दिग्दर्शक = 
| सूत्रधार = [[सुबोध भावे]]
| कलाकार = 
| पंच = 
| आवाज = 
| अभिवाचक = 
| थीम संगीत संगीतकार = 
| शीर्षकगीत = 
| अंतिम संगीत = 
| संगीतकार = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]]
| वर्ष संख्या = 
| एपिसोड संख्या = 
| कार्यकारी निर्माता = 
| सुपरवायझिंग निर्माता = 
| असोसिएट निर्माता = 
| सह निर्माता = 
| कथा संकलन = 
| संकलन = 
| स्थळ = 
| कॅमेरा = 
| चालण्याचा वेळ = शुक्रवार आणि शनिवार रात्री ९.३० वाजता
| वाहिनी = [[झी मराठी]]
| चित्र प्रकार = 
| ध्वनी प्रकार = 
| पहिला भाग = 
| प्रथम प्रसारण = २९ जुलै २०२२
| शेवटचे प्रसारण = चालू
| आधी = [[नवा गडी नवं राज्य]]
| नंतर = [[देवमाणूस २]]
| सारखे = 
}}

== पाहुणे ==
# [[सुप्रिया सुळे]] (बारामती)&lt;ref&gt;{{Cite web|title='बस बाई बस'मध्ये सुप्रिया सुळेंची हजेरी; नरेंद्र मोदी अन् एकनाथ शिंदेंचा फोटो पाहताच म्हणाल्या...|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-new-show-first-guest-supriya-sule-will-release-29-july-1084041|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;
# [[अमृता खानविलकर]] (पुणे)&lt;ref&gt;{{Cite web|title=सुप्रसिद्ध महिलांशी साधणार खास संवाद, ‘बस बाई बस’च्या निमित्ताने अभिनेता सुबोध भावे दिसणार नव्या भूमिकेत!|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-new-show-on-zee-marathi-anchor-subodh-bhave-says-my-dream-become-true-1083496|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;
# [[अमृता फडणवीस]] (नागपूर)&lt;ref&gt;{{Cite web|title='प्लास्टिक सर्जरी केलीये?'; अमृता फडणवीसांना प्रश्न, उत्तर देत म्हणाल्या...|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-show-guest-amruta-fadnavis-say-about-plastic-surgery-1086420|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;
# [[मेधा मांजरेकर]] (मुंबई)&lt;ref&gt;{{Cite web|title='नवऱ्याचा फोन चेक करता का?'; मेधा मांजरेकरांनी दिलं मजेशीर उत्तर|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-medha-manjrekar-say-about-mahesh-manjrekar-phone-1087459|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;

== विशेष भाग ==
# निखळ मनोरंजनाची, धमाल गप्पांची स्त्रियांसाठी राखीव बस. (२९ जुलै २०२२)
# [[अमृता फडणवीस]]ांचा मनमोकळा अंदाज. (०५ ऑगस्ट २०२२)

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]
[[वर्ग:झी मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>ipfoy9kbqr5ro2twxwtzfxp4wing3dp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143949</id>
      <parentid>2143947</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T06:01:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>&quot;[[बस बाई बस (मालिका)]]&quot; ला ने संरक्षित केले: जाहिरातबाजी ([संपादन=फक्त स्वयंशाबीत (ऑटोकन्फर्म) सदस्यांनाच परवानगी आहे] (अनंत) [स्थानांतरण=फक्त स्वयंशाबीत (ऑटोकन्फर्म) सदस्यांनाच परवानगी आहे] (अनंत))</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4415" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम
| कार्यक्रम = बस बाई बस
| चित्र = 
| लोगो_चित्र_शीर्षक = 
| उपशीर्षक = 
| प्रकार = 
| निर्माता = 
| निर्मिती संस्था = 
| दिग्दर्शक = 
| क्रिएटीव्ह दिग्दर्शक = 
| सूत्रधार = [[सुबोध भावे]]
| कलाकार = 
| पंच = 
| आवाज = 
| अभिवाचक = 
| थीम संगीत संगीतकार = 
| शीर्षकगीत = 
| अंतिम संगीत = 
| संगीतकार = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]]
| वर्ष संख्या = 
| एपिसोड संख्या = 
| कार्यकारी निर्माता = 
| सुपरवायझिंग निर्माता = 
| असोसिएट निर्माता = 
| सह निर्माता = 
| कथा संकलन = 
| संकलन = 
| स्थळ = 
| कॅमेरा = 
| चालण्याचा वेळ = शुक्रवार आणि शनिवार रात्री ९.३० वाजता
| वाहिनी = [[झी मराठी]]
| चित्र प्रकार = 
| ध्वनी प्रकार = 
| पहिला भाग = 
| प्रथम प्रसारण = २९ जुलै २०२२
| शेवटचे प्रसारण = चालू
| आधी = [[नवा गडी नवं राज्य]]
| नंतर = [[देवमाणूस २]]
| सारखे = 
}}

== पाहुणे ==
# [[सुप्रिया सुळे]] (बारामती)&lt;ref&gt;{{Cite web|title='बस बाई बस'मध्ये सुप्रिया सुळेंची हजेरी; नरेंद्र मोदी अन् एकनाथ शिंदेंचा फोटो पाहताच म्हणाल्या...|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-new-show-first-guest-supriya-sule-will-release-29-july-1084041|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;
# [[अमृता खानविलकर]] (पुणे)&lt;ref&gt;{{Cite web|title=सुप्रसिद्ध महिलांशी साधणार खास संवाद, ‘बस बाई बस’च्या निमित्ताने अभिनेता सुबोध भावे दिसणार नव्या भूमिकेत!|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-new-show-on-zee-marathi-anchor-subodh-bhave-says-my-dream-become-true-1083496|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;
# [[अमृता फडणवीस]] (नागपूर)&lt;ref&gt;{{Cite web|title='प्लास्टिक सर्जरी केलीये?'; अमृता फडणवीसांना प्रश्न, उत्तर देत म्हणाल्या...|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-show-guest-amruta-fadnavis-say-about-plastic-surgery-1086420|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;
# [[मेधा मांजरेकर]] (मुंबई)&lt;ref&gt;{{Cite web|title='नवऱ्याचा फोन चेक करता का?'; मेधा मांजरेकरांनी दिलं मजेशीर उत्तर|url=https://marathi.abplive.com/entertainment/television/bus-bai-bus-medha-manjrekar-say-about-mahesh-manjrekar-phone-1087459|website=[[एबीपी माझा]]}}&lt;/ref&gt;

== विशेष भाग ==
# निखळ मनोरंजनाची, धमाल गप्पांची स्त्रियांसाठी राखीव बस. (२९ जुलै २०२२)
# [[अमृता फडणवीस]]ांचा मनमोकळा अंदाज. (०५ ऑगस्ट २०२२)

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]
[[वर्ग:झी मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>ipfoy9kbqr5ro2twxwtzfxp4wing3dp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Sarthakdagale</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309622</id>
    <revision>
      <id>2143765</id>
      <timestamp>2022-08-07T15:01:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="277" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Sarthakdagale}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २०:३१, ७ ऑगस्ट २०२२ (IST)</text>
      <sha1>nad026bdnqdxlly9t0adi1k04qa6syr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Sumithume</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309624</id>
    <revision>
      <id>2143782</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:09:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Sumithume}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २२:३९, ७ ऑगस्ट २०२२ (IST)</text>
      <sha1>a6rswqhha8ovb612yfeeo4n8f2x2fm0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Rahul Tayde</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309626</id>
    <revision>
      <id>2143786</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:22:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="275" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Rahul Tayde}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २२:५२, ७ ऑगस्ट २०२२ (IST)</text>
      <sha1>n0yrcqec6lxgp1pv95hpdesl95rzn2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य:Nagnath Munde</title>
    <ns>2</ns>
    <id>309630</id>
    <revision>
      <id>2143798</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:35:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naga1713</username>
        <id>141297</id>
      </contributor>
      <comment>Naga1713 ने लेख [[विकिपीडिया:Nagnath Munde]] वरुन [[विकिपीडिया:Gopinath munde]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="90" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विकिपीडिया:Gopinath munde]]</text>
      <sha1>jxx6ys2n1i7oj3ymu4um9smipzrga2h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143808</id>
      <parentid>2143798</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:48:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने पुनर्निर्देशन ठेउन लेख [[विकिपीडिया:Nagnath Munde]] वरुन [[सदस्य:Nagnath Munde]] ला हलविला: पूर्वपदास न्या</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="90" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विकिपीडिया:Gopinath munde]]</text>
      <sha1>jxx6ys2n1i7oj3ymu4um9smipzrga2h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143815</id>
      <parentid>2143808</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:54:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>[[विकिपीडिया:Gopinath munde]] ला असणारे पुनर्निर्देशन हटविले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1093" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट व्यक्ती
|चौकट_रुंदी=
|पेशा=
|तळटिपा=
|संकेतस्थळ=
|पुरस्कार=
|आई=गयाबाई वैजनाथ मुंडे
|वडील=वैजनाथ जनार्दन मुंडे
|अपत्ये=
|जोडीदार=
|कारकीर्द_काळ=
|प्रशिक्षणसंस्था=रत्नेश्वर विद्यालय, टोकवाडी
|नाव=नागनाथ वैजनाथ मुंडे
|शिक्षण=वैजनाथ कॉलेज, [[परळी]]
|राष्ट्रीयत्व=[[भारतीय]]
|जन्म_स्थान=[[इंदपवाडी]], [[परळी]]
|जन्म_दिनांक={{जन्म दिनांक आणि वय|1999|09|30|df=yes}}
|चित्र_शीर्षक=नागनाथ वैजनाथ मुंडे
|चित्र_रुंदी=300px
|चित्र=Nagnath Munde parli.png
|संकीर्ण=
}}</text>
      <sha1>8qshdfif9jad205e0a03pyytiazxgks</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143823</id>
      <parentid>2143815</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:59:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naga1713</username>
        <id>141297</id>
      </contributor>
      <comment>नाग</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">हे पेज पर्सनल use साठी आहे</text>
      <sha1>4afqo1jbes58q87tfhg4wqn84g6kiv8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143826</id>
      <parentid>2143823</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:09:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naga1713</username>
        <id>141297</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Naga1713 ने लेख [[सदस्य:Nagnath Munde]] वरुन [[सदस्य:Vaijanath Munde]] ला हलविला: Name mistake</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">हे पेज पर्सनल use साठी आहे</text>
      <sha1>4afqo1jbes58q87tfhg4wqn84g6kiv8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143906</id>
      <parentid>2143826</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:14:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने पुनर्निर्देशन ठेउन लेख [[सदस्य:Vaijanath Munde]] वरुन [[सदस्य:Nagnath Munde]] ला हलविला: पूर्वपदास न्या</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">हे पेज पर्सनल use साठी आहे</text>
      <sha1>4afqo1jbes58q87tfhg4wqn84g6kiv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Nagnath Munde</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309631</id>
    <revision>
      <id>2143800</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:35:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naga1713</username>
        <id>141297</id>
      </contributor>
      <comment>Naga1713 ने लेख [[विकिपीडिया चर्चा:Nagnath Munde]] वरुन [[विकिपीडिया चर्चा:Gopinath munde]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विकिपीडिया चर्चा:Gopinath munde]]</text>
      <sha1>iaa1mm2upg0316grbnmkyvbf9ltr1sb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143810</id>
      <parentid>2143800</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:48:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने पुनर्निर्देशन ठेउन लेख [[विकिपीडिया चर्चा:Nagnath Munde]] वरुन [[सदस्य चर्चा:Nagnath Munde]] ला हलविला: पूर्वपदास न्या</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विकिपीडिया चर्चा:Gopinath munde]]</text>
      <sha1>iaa1mm2upg0316grbnmkyvbf9ltr1sb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143814</id>
      <parentid>2143810</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T17:53:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>[[विकिपीडिया चर्चा:Gopinath munde]] ला असणारे पुनर्निर्देशन हटविले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19907" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Nagnath Munde}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १५:४७, २ फेब्रुवारी २०१६ (IST)

==अभ्यस्त होण्यासाठी स्वत:ला वेळ द्या==
नमस्कार {{लेखनाव}},

आपण [[विकिपीडिया:परिचय|मराठी विकिपीडियास]] दिलेल्या भेटी बद्दल आणि मनमोकळ्या संपादन प्रयत्नांबद्दल धन्यवाद !  आपण लिहिलेल्या [[:वर्ग:Naganath Munde]] या  लेखाची ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता प्रथमदर्शनी साशंकीत आहे, कारण  [[विकिपीडिया:परिचय|मराठी विकिपीडिया]]  सर्वसाधारण वेबसाईट नाही, एक [[ज्ञानकोश]] आहे. मुक्त असला तरी त्यास ज्ञानकोशीय परिघाच्या मर्यादा आणि संकेत आहेत. विकिपीडियाच्या ज्ञानकोशीय माहितीची निष्पक्षता विश्वासार्हता आणि दर्जा जपण्याच्या दृष्टीने येथील संपादक लेखकांनी स्वत:च्या व्यक्तीगत मतांवर आधारीत अथवा  स्वत:च्या मतांच्या प्रचारार्थ लेखन करणे/करवून घेणे अभिप्रेत नसते. तसे करणे विकिपीडियाच्या [[विकिपीडिया:परिचय|उद्देश व आधारस्तंभ]] यांस सुसंगत ठरत नाही.

येथील संकेतांना अनुसरून नसलेली आपली पाने काळाच्या ओघात वगळली सुद्धा जाऊ शकतात. इथे बरीचशी साहाय्यपाने शंका निरसन पाने उपलब्ध आहेत, आपण ती अभ्यासण्या साठी मराठी विकिपीडियाशी अभ्यस्त होण्यासाठी स्वत:स जरा अवधी द्यावा ही नम्र विनंती. 

&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना १ कोड चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;1&quot;&gt;&lt;b&gt;या सूचनेचा विस्तार&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:185%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे                     Display area is below                                  --&gt;

मराठी विकिपीडियाचा वाचक आणि संपादक वर्ग वैविध्यपूर्ण आहे त्यांच्या तेवढ्याच विविध अपेक्षा असतात आणि काही जणांना विकिपीडियाची पूर्ण माहिती असते ,काहींना काहीच पूर्व कल्पना नसते तर काही वेळा आपण गृहीत धरतो त्यापेक्षा स्वरूप वेगळे असते. त्यामुळे येथील साहाय्य लेखाच्या माध्यमातून  [[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा| हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा]] स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे. तसेच आपण [[विकिपीडिया:विकिपीडिया काय नव्हे|विकिपीडिया काय नव्हे]] हा लेखही अभ्यासू शकता. 

* विकिपीडिया मूळ साहित्य अथवा विचार प्रकाशित करण्याचे माध्यम नव्हे 
विकिपीडियावरील लेखन मूळ साहित्यकृती अथवा एखादे [[मूळ संशोधन]] असणे अपेक्षित नाही. अन्यत्र याआधी मांडलेल्या इतरांच्या साहित्याचा, माहितीचा, लेखनाचा किंवा संशोधनाचा संदर्भ म्हणून आधार देणे, मागोवा घेणे विकिपीडियावर अपेक्षित आहे. त्यामुळे स्वनिर्मित मूळ साहित्य, विचार, संशोधन प्रकाशित करण्याचे माध्यम म्हणून विकिपीडिया वापरू नये.

*विकिपीडिया प्रचाराचे अथवा जाहिरातीचे साधन नव्हे 

विकिपीडिया कोणत्याही बिगर-व्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रसाराचे, जाहिरातीचे किंवा आपल्या फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष / अप्रत्यक्ष माहिती मांडण्याचे साधन नाही. अर्थात संबधित [[ज्ञानकोश|ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता]] असलेल्या माहितीची संदर्भासहीत तर्कसुसंगत योग्य  नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.

*विकिपीडिया म्हणजे ब्लॉग, वेबस्पेस पुरवठादार कंपनी, सोशल नेटवर्क संकेतस्थळ अथवा कुणाचे स्मारक संकेतस्थळ नव्हे 
विकिपीडिया म्हणजे [[ट्वीटर]], [[ऑर्कुट]] किंवा [[फेसबुक]] यांसारखे सोशल नेटवर्क संकेतस्थळ नव्हे. विकिपीडियावर तुम्ही स्वतःचा [[ब्लॉग]], [[संकेतस्थळ]] चालवू शकत नाही. विकिपीडियावरील पाने  म्हणजे '''व्यक्तिगत संकेतस्थळे / वेबपाने नव्हेत'''

मराठी विकिपीडिया [[विश्वकोश|विश्वकोशास]] स्वत:च्या [[विकिपीडिया:विकिपीडियाच्या मर्यादा|मर्यादीत]] परिघाच्या कक्षेत येणार्‍या आपल्या सर्व अपेक्षांना  ऊतराई होण्यास,  येथिल ज्ञान आपल्या व्यक्तिगत आणि तुमच्या आप्तेष्टांच्या  तसेच मराठी समाजाच्या उन्नतीत भर घालणारे व्हावे, यांकरिता आपल्या सदिच्छांची आणि सक्रीय पाठबळाची नितांत आवश्यकता आहे.

तरीही मराठी विकिपीडियासाठी  आपण संपादन करू इच्छित अस लेख पान/विभागाची [[विकिपीडिया:उल्लेखनीयता|विश्वकोशीय उल्लेखनीयता/दखलपात्रते]] बद्दल आपणास विश्वास असल्यास .पान/विभाग न वगळण्याबद्दल [[विकिपीडिया चर्चा:उल्लेखनीयता]] येथे आपण आपले म्हणणे मांडू शकता. &lt;/br&gt;


&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड १ समाप्त     Display area is above        --&gt;

&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना २ कोड चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;2&quot;&gt;&lt;b&gt;व्यक्तिगत आत्मियता, [[विकिपीडिया:दृष्टिकोन|सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोण (पूर्वग्रहीत नव्हे)]] असलेल्या विषयांवर तटस्थ लेखन किंवा स्वतःच्या प्रताधिकारीत मजकुराचा वापर बद्दल माहिती &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:200%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे Display area is below --&gt;  
हा प्रतिबंधन संकेत केवळ वर नमुद केलेल्या परिघ मर्यादा आणि हितसंबधा बद्दल आहे; एखाद्या लेख विषयाबद्दल व्यक्तिगत आत्मियता [[विकिपीडिया:दृष्टिकोन|सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोण (पूर्वग्रहीत नव्हे)]] असलेल्या विषयांवर तटस्थ लेखन करण्याच्या आड येत नाही.

तसेच आपल्या लेखनाचे संदर्भ विकिपीडियात इतरांना सहज घेण्याजोगे करण्या करिता आपण स्वतःचे काही लेखन/छायाचित्रे प्रताधिकार मुक्त करू इच्छित असल्यास आपण तसे आपल्या संकेतस्थळावर उद्घोषित करून [[विकिपीडिया:कायदा आणि प्रताधिकारमुक्ती प्रकल्प]] येथे तशी नोंद करून ठेवण्याचे स्वागत आहे.    
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड २ समाप्त Display area is above--&gt;
&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना कोड ३ चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;2&quot;&gt;&lt;b&gt;असे का ? या संदेशाचा विस्तार &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:200%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे Display area is below --&gt;  
सर्वप्रथम, मराठी विकिपीडियावरील तुमच्या [[विशेष:योगदान/{{लेखनाव}}|अलीकडील योगदानाबद्दल]] धन्यवाद. मराठी विकिपीडियावर सर्व विषयांतील तज्ज्ञ आणि जाणकारांच्या संपादनांचे स्वागतच आहे.

वर नमुद केल्या प्रमाणे मराठी विकिपीडिया एक [[विश्वकोश]] आहे, त्यातील माहिती निष्पक्षता विश्वासार्हता आणि दर्जा जपण्याच्या दृष्टीने, जाहिरातसदृष्य मजकुर असणे,विशीष्ट वस्तुंच्या किमती नमूद करणे, कोणत्याही अव्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रबोधनाचे, वकिलीचे, जाहिरातीचे किंवा फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष माहिती देण्याचे प्रयत्न करणे हे विकिपीडियाच्या [[विकिपीडिया:परिचय|उद्देश व आधारस्तंभ]] यांस सुसंगत ठरत नाही. अर्थात संबधित [[ज्ञानकोश|ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता]] असलेल्या माहितीची संदर्भासहीत तर्कसुसंगत योग्य  नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.

मराठी विकिपीडिया हा एक [[विश्वकोश]] आहे. '''जाहिरातसदृष्य अथवा प्रचाराचे, प्रबोधनपर, वकिली (भलावण या अर्थाने), जाहिरात किंवा फायद्याच्या दृष्टीने (प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष दोन्हीही) सहभाग टाळावा'''  असा विकिपीडिया लेखन संकेत आहे. जाहीरात, प्रचार,प्रबोधन, भलावण करण्यासाठी लेखात/हे पानात किंवा विभागात,  सपांदने केल्यास अथवा जाणीवपूर्वक करवून घेतल्यास औचित्यभंग होऊन मराठी विकिपीडिया विश्वकोशिय विश्वासार्हतेस तडा जाण्याची शक्यता असते.'''  असा औचित्यभंग झालेला आढळल्यास प्रचारकाचे प्रसिद्धी मिळण्याचे ध्येय बाजूस राहून विकिपीडियाचा गैर उपयोग केल्याचा ठपका येऊन पत ढासळू शकते हेही लक्षात घ्यावे. 

निनावी अथवा वेगवेगळ्या नावांनी केलेला औचित्यभंग लक्षात येतो का ? जाणीवपुर्वक झालेले प्रचार-औचित्यभंग सरावलेलेल्या ज्ञानकोशीय संपादकांना बऱ्याच अंशी लक्षात येतात. शिवाय [[विकिपीडिया:पहारा आणि गस्त/उत्पात स्वरूप|लेखन विषयक औचित्य पाळले न गेलेले लेखन]] वारंवार झाल्यास त्यास उत्पात (spam) समजून असे लेखन/लेख इतर विकिपीडिया संपादकांकडून [[Wikipedia:कारण|वगळले जाण्याची शक्यता]] असते.

विकिपीडियाचा [[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा|परीघ, आवाका आणि मर्यादांशी अद्याप आपण परिचित नसल्यास त्याबद्दल येथे माहिती घ्या]]. [[विकिपीडिया:नवीन सदस्यांकडून होणार्‍या सर्वसाधारण संपादन त्रुटी|नवीन सदस्यांकडून होणार्‍या सर्वसाधारण संपादन चुकांवर]] एकदा नजर घाला.
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड २ समाप्त Display area is above--&gt;

:[[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा|हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा]] या लेखाचीसुद्धा दखल घेतल्यास दुधास साखरेचा गोडवा लाभेल. मराठी लोकांकरता असलेल्या या सार्वजनिक उपक्रमात आपण सकारात्मक योगदान देत राहाल असा विश्वास आहे. आपल्या आवडीचे ज्ञानकोशीय लेखन वाचन घडत राहो ही शुभेच्छा..   

:आपले पुन्हा एकदा मन:पूर्वक स्वागत! आपल्या सर्व अपेक्षा, शंका आणि प्रतिसाद असेच मोकळेपणानी नोंदवत राहावे ही सादर विनंती .

:[[:mr:Category:Helpdesk|विकिपीडिया मदतचमू]] &lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;</text>
      <sha1>1dytft47jyvli5yiufrr7lxwqrqfi7j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143828</id>
      <parentid>2143814</parentid>
      <timestamp>2022-08-07T18:09:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naga1713</username>
        <id>141297</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Naga1713 ने लेख [[सदस्य चर्चा:Nagnath Munde]] वरुन [[सदस्य चर्चा:Vaijanath Munde]] ला हलविला: Name mistake</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19907" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Nagnath Munde}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १५:४७, २ फेब्रुवारी २०१६ (IST)

==अभ्यस्त होण्यासाठी स्वत:ला वेळ द्या==
नमस्कार {{लेखनाव}},

आपण [[विकिपीडिया:परिचय|मराठी विकिपीडियास]] दिलेल्या भेटी बद्दल आणि मनमोकळ्या संपादन प्रयत्नांबद्दल धन्यवाद !  आपण लिहिलेल्या [[:वर्ग:Naganath Munde]] या  लेखाची ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता प्रथमदर्शनी साशंकीत आहे, कारण  [[विकिपीडिया:परिचय|मराठी विकिपीडिया]]  सर्वसाधारण वेबसाईट नाही, एक [[ज्ञानकोश]] आहे. मुक्त असला तरी त्यास ज्ञानकोशीय परिघाच्या मर्यादा आणि संकेत आहेत. विकिपीडियाच्या ज्ञानकोशीय माहितीची निष्पक्षता विश्वासार्हता आणि दर्जा जपण्याच्या दृष्टीने येथील संपादक लेखकांनी स्वत:च्या व्यक्तीगत मतांवर आधारीत अथवा  स्वत:च्या मतांच्या प्रचारार्थ लेखन करणे/करवून घेणे अभिप्रेत नसते. तसे करणे विकिपीडियाच्या [[विकिपीडिया:परिचय|उद्देश व आधारस्तंभ]] यांस सुसंगत ठरत नाही.

येथील संकेतांना अनुसरून नसलेली आपली पाने काळाच्या ओघात वगळली सुद्धा जाऊ शकतात. इथे बरीचशी साहाय्यपाने शंका निरसन पाने उपलब्ध आहेत, आपण ती अभ्यासण्या साठी मराठी विकिपीडियाशी अभ्यस्त होण्यासाठी स्वत:स जरा अवधी द्यावा ही नम्र विनंती. 

&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना १ कोड चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;1&quot;&gt;&lt;b&gt;या सूचनेचा विस्तार&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:185%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे                     Display area is below                                  --&gt;

मराठी विकिपीडियाचा वाचक आणि संपादक वर्ग वैविध्यपूर्ण आहे त्यांच्या तेवढ्याच विविध अपेक्षा असतात आणि काही जणांना विकिपीडियाची पूर्ण माहिती असते ,काहींना काहीच पूर्व कल्पना नसते तर काही वेळा आपण गृहीत धरतो त्यापेक्षा स्वरूप वेगळे असते. त्यामुळे येथील साहाय्य लेखाच्या माध्यमातून  [[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा| हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा]] स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे. तसेच आपण [[विकिपीडिया:विकिपीडिया काय नव्हे|विकिपीडिया काय नव्हे]] हा लेखही अभ्यासू शकता. 

* विकिपीडिया मूळ साहित्य अथवा विचार प्रकाशित करण्याचे माध्यम नव्हे 
विकिपीडियावरील लेखन मूळ साहित्यकृती अथवा एखादे [[मूळ संशोधन]] असणे अपेक्षित नाही. अन्यत्र याआधी मांडलेल्या इतरांच्या साहित्याचा, माहितीचा, लेखनाचा किंवा संशोधनाचा संदर्भ म्हणून आधार देणे, मागोवा घेणे विकिपीडियावर अपेक्षित आहे. त्यामुळे स्वनिर्मित मूळ साहित्य, विचार, संशोधन प्रकाशित करण्याचे माध्यम म्हणून विकिपीडिया वापरू नये.

*विकिपीडिया प्रचाराचे अथवा जाहिरातीचे साधन नव्हे 

विकिपीडिया कोणत्याही बिगर-व्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रसाराचे, जाहिरातीचे किंवा आपल्या फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष / अप्रत्यक्ष माहिती मांडण्याचे साधन नाही. अर्थात संबधित [[ज्ञानकोश|ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता]] असलेल्या माहितीची संदर्भासहीत तर्कसुसंगत योग्य  नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.

*विकिपीडिया म्हणजे ब्लॉग, वेबस्पेस पुरवठादार कंपनी, सोशल नेटवर्क संकेतस्थळ अथवा कुणाचे स्मारक संकेतस्थळ नव्हे 
विकिपीडिया म्हणजे [[ट्वीटर]], [[ऑर्कुट]] किंवा [[फेसबुक]] यांसारखे सोशल नेटवर्क संकेतस्थळ नव्हे. विकिपीडियावर तुम्ही स्वतःचा [[ब्लॉग]], [[संकेतस्थळ]] चालवू शकत नाही. विकिपीडियावरील पाने  म्हणजे '''व्यक्तिगत संकेतस्थळे / वेबपाने नव्हेत'''

मराठी विकिपीडिया [[विश्वकोश|विश्वकोशास]] स्वत:च्या [[विकिपीडिया:विकिपीडियाच्या मर्यादा|मर्यादीत]] परिघाच्या कक्षेत येणार्‍या आपल्या सर्व अपेक्षांना  ऊतराई होण्यास,  येथिल ज्ञान आपल्या व्यक्तिगत आणि तुमच्या आप्तेष्टांच्या  तसेच मराठी समाजाच्या उन्नतीत भर घालणारे व्हावे, यांकरिता आपल्या सदिच्छांची आणि सक्रीय पाठबळाची नितांत आवश्यकता आहे.

तरीही मराठी विकिपीडियासाठी  आपण संपादन करू इच्छित अस लेख पान/विभागाची [[विकिपीडिया:उल्लेखनीयता|विश्वकोशीय उल्लेखनीयता/दखलपात्रते]] बद्दल आपणास विश्वास असल्यास .पान/विभाग न वगळण्याबद्दल [[विकिपीडिया चर्चा:उल्लेखनीयता]] येथे आपण आपले म्हणणे मांडू शकता. &lt;/br&gt;


&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड १ समाप्त     Display area is above        --&gt;

&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना २ कोड चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;2&quot;&gt;&lt;b&gt;व्यक्तिगत आत्मियता, [[विकिपीडिया:दृष्टिकोन|सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोण (पूर्वग्रहीत नव्हे)]] असलेल्या विषयांवर तटस्थ लेखन किंवा स्वतःच्या प्रताधिकारीत मजकुराचा वापर बद्दल माहिती &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:200%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे Display area is below --&gt;  
हा प्रतिबंधन संकेत केवळ वर नमुद केलेल्या परिघ मर्यादा आणि हितसंबधा बद्दल आहे; एखाद्या लेख विषयाबद्दल व्यक्तिगत आत्मियता [[विकिपीडिया:दृष्टिकोन|सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोण (पूर्वग्रहीत नव्हे)]] असलेल्या विषयांवर तटस्थ लेखन करण्याच्या आड येत नाही.

तसेच आपल्या लेखनाचे संदर्भ विकिपीडियात इतरांना सहज घेण्याजोगे करण्या करिता आपण स्वतःचे काही लेखन/छायाचित्रे प्रताधिकार मुक्त करू इच्छित असल्यास आपण तसे आपल्या संकेतस्थळावर उद्घोषित करून [[विकिपीडिया:कायदा आणि प्रताधिकारमुक्ती प्रकल्प]] येथे तशी नोंद करून ठेवण्याचे स्वागत आहे.    
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड २ समाप्त Display area is above--&gt;
&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना कोड ३ चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;2&quot;&gt;&lt;b&gt;असे का ? या संदेशाचा विस्तार &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:200%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे Display area is below --&gt;  
सर्वप्रथम, मराठी विकिपीडियावरील तुमच्या [[विशेष:योगदान/{{लेखनाव}}|अलीकडील योगदानाबद्दल]] धन्यवाद. मराठी विकिपीडियावर सर्व विषयांतील तज्ज्ञ आणि जाणकारांच्या संपादनांचे स्वागतच आहे.

वर नमुद केल्या प्रमाणे मराठी विकिपीडिया एक [[विश्वकोश]] आहे, त्यातील माहिती निष्पक्षता विश्वासार्हता आणि दर्जा जपण्याच्या दृष्टीने, जाहिरातसदृष्य मजकुर असणे,विशीष्ट वस्तुंच्या किमती नमूद करणे, कोणत्याही अव्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रबोधनाचे, वकिलीचे, जाहिरातीचे किंवा फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष माहिती देण्याचे प्रयत्न करणे हे विकिपीडियाच्या [[विकिपीडिया:परिचय|उद्देश व आधारस्तंभ]] यांस सुसंगत ठरत नाही. अर्थात संबधित [[ज्ञानकोश|ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता]] असलेल्या माहितीची संदर्भासहीत तर्कसुसंगत योग्य  नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.

मराठी विकिपीडिया हा एक [[विश्वकोश]] आहे. '''जाहिरातसदृष्य अथवा प्रचाराचे, प्रबोधनपर, वकिली (भलावण या अर्थाने), जाहिरात किंवा फायद्याच्या दृष्टीने (प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष दोन्हीही) सहभाग टाळावा'''  असा विकिपीडिया लेखन संकेत आहे. जाहीरात, प्रचार,प्रबोधन, भलावण करण्यासाठी लेखात/हे पानात किंवा विभागात,  सपांदने केल्यास अथवा जाणीवपूर्वक करवून घेतल्यास औचित्यभंग होऊन मराठी विकिपीडिया विश्वकोशिय विश्वासार्हतेस तडा जाण्याची शक्यता असते.'''  असा औचित्यभंग झालेला आढळल्यास प्रचारकाचे प्रसिद्धी मिळण्याचे ध्येय बाजूस राहून विकिपीडियाचा गैर उपयोग केल्याचा ठपका येऊन पत ढासळू शकते हेही लक्षात घ्यावे. 

निनावी अथवा वेगवेगळ्या नावांनी केलेला औचित्यभंग लक्षात येतो का ? जाणीवपुर्वक झालेले प्रचार-औचित्यभंग सरावलेलेल्या ज्ञानकोशीय संपादकांना बऱ्याच अंशी लक्षात येतात. शिवाय [[विकिपीडिया:पहारा आणि गस्त/उत्पात स्वरूप|लेखन विषयक औचित्य पाळले न गेलेले लेखन]] वारंवार झाल्यास त्यास उत्पात (spam) समजून असे लेखन/लेख इतर विकिपीडिया संपादकांकडून [[Wikipedia:कारण|वगळले जाण्याची शक्यता]] असते.

विकिपीडियाचा [[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा|परीघ, आवाका आणि मर्यादांशी अद्याप आपण परिचित नसल्यास त्याबद्दल येथे माहिती घ्या]]. [[विकिपीडिया:नवीन सदस्यांकडून होणार्‍या सर्वसाधारण संपादन त्रुटी|नवीन सदस्यांकडून होणार्‍या सर्वसाधारण संपादन चुकांवर]] एकदा नजर घाला.
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड २ समाप्त Display area is above--&gt;

:[[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा|हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा]] या लेखाचीसुद्धा दखल घेतल्यास दुधास साखरेचा गोडवा लाभेल. मराठी लोकांकरता असलेल्या या सार्वजनिक उपक्रमात आपण सकारात्मक योगदान देत राहाल असा विश्वास आहे. आपल्या आवडीचे ज्ञानकोशीय लेखन वाचन घडत राहो ही शुभेच्छा..   

:आपले पुन्हा एकदा मन:पूर्वक स्वागत! आपल्या सर्व अपेक्षा, शंका आणि प्रतिसाद असेच मोकळेपणानी नोंदवत राहावे ही सादर विनंती .

:[[:mr:Category:Helpdesk|विकिपीडिया मदतचमू]] &lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;</text>
      <sha1>1dytft47jyvli5yiufrr7lxwqrqfi7j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143908</id>
      <parentid>2143828</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:14:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Khirid Harshad ने पुनर्निर्देशन ठेउन लेख [[सदस्य चर्चा:Vaijanath Munde]] वरुन [[सदस्य चर्चा:Nagnath Munde]] ला हलविला: पूर्वपदास न्या</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19907" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Nagnath Munde}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १५:४७, २ फेब्रुवारी २०१६ (IST)

==अभ्यस्त होण्यासाठी स्वत:ला वेळ द्या==
नमस्कार {{लेखनाव}},

आपण [[विकिपीडिया:परिचय|मराठी विकिपीडियास]] दिलेल्या भेटी बद्दल आणि मनमोकळ्या संपादन प्रयत्नांबद्दल धन्यवाद !  आपण लिहिलेल्या [[:वर्ग:Naganath Munde]] या  लेखाची ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता प्रथमदर्शनी साशंकीत आहे, कारण  [[विकिपीडिया:परिचय|मराठी विकिपीडिया]]  सर्वसाधारण वेबसाईट नाही, एक [[ज्ञानकोश]] आहे. मुक्त असला तरी त्यास ज्ञानकोशीय परिघाच्या मर्यादा आणि संकेत आहेत. विकिपीडियाच्या ज्ञानकोशीय माहितीची निष्पक्षता विश्वासार्हता आणि दर्जा जपण्याच्या दृष्टीने येथील संपादक लेखकांनी स्वत:च्या व्यक्तीगत मतांवर आधारीत अथवा  स्वत:च्या मतांच्या प्रचारार्थ लेखन करणे/करवून घेणे अभिप्रेत नसते. तसे करणे विकिपीडियाच्या [[विकिपीडिया:परिचय|उद्देश व आधारस्तंभ]] यांस सुसंगत ठरत नाही.

येथील संकेतांना अनुसरून नसलेली आपली पाने काळाच्या ओघात वगळली सुद्धा जाऊ शकतात. इथे बरीचशी साहाय्यपाने शंका निरसन पाने उपलब्ध आहेत, आपण ती अभ्यासण्या साठी मराठी विकिपीडियाशी अभ्यस्त होण्यासाठी स्वत:स जरा अवधी द्यावा ही नम्र विनंती. 

&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना १ कोड चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;1&quot;&gt;&lt;b&gt;या सूचनेचा विस्तार&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:185%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे                     Display area is below                                  --&gt;

मराठी विकिपीडियाचा वाचक आणि संपादक वर्ग वैविध्यपूर्ण आहे त्यांच्या तेवढ्याच विविध अपेक्षा असतात आणि काही जणांना विकिपीडियाची पूर्ण माहिती असते ,काहींना काहीच पूर्व कल्पना नसते तर काही वेळा आपण गृहीत धरतो त्यापेक्षा स्वरूप वेगळे असते. त्यामुळे येथील साहाय्य लेखाच्या माध्यमातून  [[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा| हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा]] स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे. तसेच आपण [[विकिपीडिया:विकिपीडिया काय नव्हे|विकिपीडिया काय नव्हे]] हा लेखही अभ्यासू शकता. 

* विकिपीडिया मूळ साहित्य अथवा विचार प्रकाशित करण्याचे माध्यम नव्हे 
विकिपीडियावरील लेखन मूळ साहित्यकृती अथवा एखादे [[मूळ संशोधन]] असणे अपेक्षित नाही. अन्यत्र याआधी मांडलेल्या इतरांच्या साहित्याचा, माहितीचा, लेखनाचा किंवा संशोधनाचा संदर्भ म्हणून आधार देणे, मागोवा घेणे विकिपीडियावर अपेक्षित आहे. त्यामुळे स्वनिर्मित मूळ साहित्य, विचार, संशोधन प्रकाशित करण्याचे माध्यम म्हणून विकिपीडिया वापरू नये.

*विकिपीडिया प्रचाराचे अथवा जाहिरातीचे साधन नव्हे 

विकिपीडिया कोणत्याही बिगर-व्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रसाराचे, जाहिरातीचे किंवा आपल्या फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष / अप्रत्यक्ष माहिती मांडण्याचे साधन नाही. अर्थात संबधित [[ज्ञानकोश|ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता]] असलेल्या माहितीची संदर्भासहीत तर्कसुसंगत योग्य  नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.

*विकिपीडिया म्हणजे ब्लॉग, वेबस्पेस पुरवठादार कंपनी, सोशल नेटवर्क संकेतस्थळ अथवा कुणाचे स्मारक संकेतस्थळ नव्हे 
विकिपीडिया म्हणजे [[ट्वीटर]], [[ऑर्कुट]] किंवा [[फेसबुक]] यांसारखे सोशल नेटवर्क संकेतस्थळ नव्हे. विकिपीडियावर तुम्ही स्वतःचा [[ब्लॉग]], [[संकेतस्थळ]] चालवू शकत नाही. विकिपीडियावरील पाने  म्हणजे '''व्यक्तिगत संकेतस्थळे / वेबपाने नव्हेत'''

मराठी विकिपीडिया [[विश्वकोश|विश्वकोशास]] स्वत:च्या [[विकिपीडिया:विकिपीडियाच्या मर्यादा|मर्यादीत]] परिघाच्या कक्षेत येणार्‍या आपल्या सर्व अपेक्षांना  ऊतराई होण्यास,  येथिल ज्ञान आपल्या व्यक्तिगत आणि तुमच्या आप्तेष्टांच्या  तसेच मराठी समाजाच्या उन्नतीत भर घालणारे व्हावे, यांकरिता आपल्या सदिच्छांची आणि सक्रीय पाठबळाची नितांत आवश्यकता आहे.

तरीही मराठी विकिपीडियासाठी  आपण संपादन करू इच्छित अस लेख पान/विभागाची [[विकिपीडिया:उल्लेखनीयता|विश्वकोशीय उल्लेखनीयता/दखलपात्रते]] बद्दल आपणास विश्वास असल्यास .पान/विभाग न वगळण्याबद्दल [[विकिपीडिया चर्चा:उल्लेखनीयता]] येथे आपण आपले म्हणणे मांडू शकता. &lt;/br&gt;


&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड १ समाप्त     Display area is above        --&gt;

&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना २ कोड चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;2&quot;&gt;&lt;b&gt;व्यक्तिगत आत्मियता, [[विकिपीडिया:दृष्टिकोन|सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोण (पूर्वग्रहीत नव्हे)]] असलेल्या विषयांवर तटस्थ लेखन किंवा स्वतःच्या प्रताधिकारीत मजकुराचा वापर बद्दल माहिती &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:200%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे Display area is below --&gt;  
हा प्रतिबंधन संकेत केवळ वर नमुद केलेल्या परिघ मर्यादा आणि हितसंबधा बद्दल आहे; एखाद्या लेख विषयाबद्दल व्यक्तिगत आत्मियता [[विकिपीडिया:दृष्टिकोन|सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोण (पूर्वग्रहीत नव्हे)]] असलेल्या विषयांवर तटस्थ लेखन करण्याच्या आड येत नाही.

तसेच आपल्या लेखनाचे संदर्भ विकिपीडियात इतरांना सहज घेण्याजोगे करण्या करिता आपण स्वतःचे काही लेखन/छायाचित्रे प्रताधिकार मुक्त करू इच्छित असल्यास आपण तसे आपल्या संकेतस्थळावर उद्घोषित करून [[विकिपीडिया:कायदा आणि प्रताधिकारमुक्ती प्रकल्प]] येथे तशी नोंद करून ठेवण्याचे स्वागत आहे.    
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड २ समाप्त Display area is above--&gt;
&lt;!--दाखवा-लपवा सुचना कोड ३ चालू--&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; padding: 0px; font-size: 50%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavFrame&quot; style=&quot;border-style: none; text-align: left; border: #3232CD solid 0.5px; -moz-border-radius: 10px; padding: 2px; font-size: 100%;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;NavHead&quot; style=&quot;{{Round corners}}; background: #dcc5fc;  text-align: center; padding: 1px; font-size: 160%;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;arial&quot; color=&quot;#6B00A8&quot; size=&quot;2&quot;&gt;&lt;b&gt;असे का ? या संदेशाचा विस्तार &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;NavContent&quot; style=&quot;background: #EEEEFF; display: none; font-size:200%;&quot;&gt;
&lt;!--  सुचना खाली आहे Display area is below --&gt;  
सर्वप्रथम, मराठी विकिपीडियावरील तुमच्या [[विशेष:योगदान/{{लेखनाव}}|अलीकडील योगदानाबद्दल]] धन्यवाद. मराठी विकिपीडियावर सर्व विषयांतील तज्ज्ञ आणि जाणकारांच्या संपादनांचे स्वागतच आहे.

वर नमुद केल्या प्रमाणे मराठी विकिपीडिया एक [[विश्वकोश]] आहे, त्यातील माहिती निष्पक्षता विश्वासार्हता आणि दर्जा जपण्याच्या दृष्टीने, जाहिरातसदृष्य मजकुर असणे,विशीष्ट वस्तुंच्या किमती नमूद करणे, कोणत्याही अव्यावसायिक किंवा व्यावसायिक, व्यक्‍तिगत किंवा संस्थात्मक प्रचाराचे, प्रबोधनाचे, वकिलीचे, जाहिरातीचे किंवा फायद्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष माहिती देण्याचे प्रयत्न करणे हे विकिपीडियाच्या [[विकिपीडिया:परिचय|उद्देश व आधारस्तंभ]] यांस सुसंगत ठरत नाही. अर्थात संबधित [[ज्ञानकोश|ज्ञानकोशीय उल्लेखनीयता]] असलेल्या माहितीची संदर्भासहीत तर्कसुसंगत योग्य  नोंद घेण्याच्या आड हे धोरण नाही.

मराठी विकिपीडिया हा एक [[विश्वकोश]] आहे. '''जाहिरातसदृष्य अथवा प्रचाराचे, प्रबोधनपर, वकिली (भलावण या अर्थाने), जाहिरात किंवा फायद्याच्या दृष्टीने (प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष दोन्हीही) सहभाग टाळावा'''  असा विकिपीडिया लेखन संकेत आहे. जाहीरात, प्रचार,प्रबोधन, भलावण करण्यासाठी लेखात/हे पानात किंवा विभागात,  सपांदने केल्यास अथवा जाणीवपूर्वक करवून घेतल्यास औचित्यभंग होऊन मराठी विकिपीडिया विश्वकोशिय विश्वासार्हतेस तडा जाण्याची शक्यता असते.'''  असा औचित्यभंग झालेला आढळल्यास प्रचारकाचे प्रसिद्धी मिळण्याचे ध्येय बाजूस राहून विकिपीडियाचा गैर उपयोग केल्याचा ठपका येऊन पत ढासळू शकते हेही लक्षात घ्यावे. 

निनावी अथवा वेगवेगळ्या नावांनी केलेला औचित्यभंग लक्षात येतो का ? जाणीवपुर्वक झालेले प्रचार-औचित्यभंग सरावलेलेल्या ज्ञानकोशीय संपादकांना बऱ्याच अंशी लक्षात येतात. शिवाय [[विकिपीडिया:पहारा आणि गस्त/उत्पात स्वरूप|लेखन विषयक औचित्य पाळले न गेलेले लेखन]] वारंवार झाल्यास त्यास उत्पात (spam) समजून असे लेखन/लेख इतर विकिपीडिया संपादकांकडून [[Wikipedia:कारण|वगळले जाण्याची शक्यता]] असते.

विकिपीडियाचा [[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा|परीघ, आवाका आणि मर्यादांशी अद्याप आपण परिचित नसल्यास त्याबद्दल येथे माहिती घ्या]]. [[विकिपीडिया:नवीन सदस्यांकडून होणार्‍या सर्वसाधारण संपादन त्रुटी|नवीन सदस्यांकडून होणार्‍या सर्वसाधारण संपादन चुकांवर]] एकदा नजर घाला.
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;br /&gt;
&lt;!-- दाखवा-लपवा सुचना कोड २ समाप्त Display area is above--&gt;

:[[विकिपीडिया:हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा|हवे होते अपेक्षा, विकिपीडिया परीघ, आवाका आणि मर्यादा]] या लेखाचीसुद्धा दखल घेतल्यास दुधास साखरेचा गोडवा लाभेल. मराठी लोकांकरता असलेल्या या सार्वजनिक उपक्रमात आपण सकारात्मक योगदान देत राहाल असा विश्वास आहे. आपल्या आवडीचे ज्ञानकोशीय लेखन वाचन घडत राहो ही शुभेच्छा..   

:आपले पुन्हा एकदा मन:पूर्वक स्वागत! आपल्या सर्व अपेक्षा, शंका आणि प्रतिसाद असेच मोकळेपणानी नोंदवत राहावे ही सादर विनंती .

:[[:mr:Category:Helpdesk|विकिपीडिया मदतचमू]] &lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;</text>
      <sha1>1dytft47jyvli5yiufrr7lxwqrqfi7j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Parighakruity</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309632</id>
    <revision>
      <id>2143801</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="277" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Parighakruity}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २३:१५, ७ ऑगस्ट २०२२ (IST)</text>
      <sha1>h3s1xfl54l6dyxxbwmfvtsqcmmntjrf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मुंडे (निःसंदिग्धिकरण)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309633</id>
    <redirect title="मुंडे (निःसंदिग्धीकरण)" />
    <revision>
      <id>2143803</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[मुंडे (निःसंदिग्धिकरण)]] वरुन [[मुंडे (निःसंदिग्धीकरण)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[मुंडे (निःसंदिग्धीकरण)]]</text>
      <sha1>tpha8olhoor3po82392b3bp6s5ywifr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>निरोध (निःसंदिग्धिकरण)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309636</id>
    <redirect title="निरोध (निःसंदिग्धीकरण)" />
    <revision>
      <id>2143819</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[निरोध (निःसंदिग्धिकरण)]] वरुन [[निरोध (निःसंदिग्धीकरण)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[निरोध (निःसंदिग्धीकरण)]]</text>
      <sha1>d3z7auzj18888h6euz8z0w0wqf03fno</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धिकरण)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>309637</id>
    <redirect title="चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धीकरण)" />
    <revision>
      <id>2143821</id>
      <timestamp>2022-08-07T17:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धिकरण)]] वरुन [[चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धीकरण)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चर्चा:निरोध (निःसंदिग्धीकरण)]]</text>
      <sha1>44qqxtwcj5iojunzvm1odi7tja2kin4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रॉबर्ट ई. ली</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309640</id>
    <revision>
      <id>2143846</id>
      <timestamp>2022-08-08T00:35:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1500" xml:space="preserve">'''रॉबर्ट एडवर्ड ली''' ([[१९ जानेवारी]], [[इ.स. १८०७|१८०७]]:स्ट्रॅटफर्ड हॉल, [[व्हर्जिनिया]], [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने|अमेरिका]] - [[१२ ऑक्टोबर]], [[इ.स. १८७०|१८७०]]:[[लेक्झिंग्टन, व्हर्जिनिया]], अमेरिका) हा अमेरिकन सेनानायक होता. [[अमेरिकन यादवी युद्ध|अमेरिकन यादवी युद्धादरम्यान]] हा अमेरिकेतून विभक्त होऊ पाहणाऱ्या राज्यांचा सरसेनापती होता. ली युद्धव्यूह पारंगत होता.

१८६३मध्ये [[जॉर्ज मीड]]च्या सैन्याने याचा [[गेटिसबर्गची लढाई|गेटिसबर्गच्या लढाईत]] पराभव केला होता.

{{DEFAULTSORT:ली, रॉबर्ट ई.}}
[[वर्ग:अमेरिकन यादवी युद्ध]]
[[वर्ग:इ.स. १८०७ मधील जन्म]]
[[वर्ग:इ.स. १८७० मधील मृत्यू]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>jmdhmi08hs405xl7lly4388zt9v47z2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रॉबर्ट एडवर्ड ली</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309641</id>
    <redirect title="रॉबर्ट ई. ली" />
    <revision>
      <id>2143847</id>
      <timestamp>2022-08-08T00:36:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>पूर्ण नाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[रॉबर्ट ई. ली]]</text>
      <sha1>hehnamggopsobsd55iulw4u47eyhqwz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>धिवेही राज्जेयगे धिधा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309642</id>
    <redirect title="मालदीवचा ध्वज" />
    <revision>
      <id>2143855</id>
      <timestamp>2022-08-08T01:39:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>अधिकृत नाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[मालदीवचा ध्वज]]</text>
      <sha1>l1u4vyf95e7wnvqfc5jhfq1oqh6vfpa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारताची ध्वज संहिता</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309643</id>
    <revision>
      <id>2143870</id>
      <timestamp>2022-08-08T02:29:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099697609|Flag code of India]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1941" xml:space="preserve">'''भारतीय ध्वज संहिता''' ही [[भारताचा ध्वज|भारतीय राष्ट्रध्वजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रदर्शनासंदर्भात लागू होणारे कायदे आणि पद्धती यांचा संच आहे. ''भारतीय ध्वज संहिता, २००२'' ही तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. कोडच्या भाग १ मध्ये राष्ट्रध्वजाचे सामान्य वर्णन आहे. संहितेचा भाग II सार्वजनिक, खाजगी संस्था, शैक्षणिक संस्था इत्यादी सदस्यांद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्यासाठी समर्पित आहे. कोडचा भाग III [[भारत सरकार|केंद्र]] आणि राज्य सरकारे आणि त्यांच्या संस्था आणि एजन्सीद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्याशी संबंधित आहे.भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ही २६ जानेवारी २००२ पासून लागू झाली आणि याने &quot;ध्वज संहिता-भारत&quot; या पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या संहितेची जागा घेतली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=FLAG CODE OF INDIA|date=2006-01-10|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>4betcmwqhw76k81zqbyd4zhhjt7cd6h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143871</id>
      <parentid>2143870</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:30:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1984" xml:space="preserve">'''भारतीय ध्वज संहिता''' ही [[भारताचा ध्वज|भारतीय राष्ट्रध्वजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रदर्शनासंदर्भात लागू होणारे कायदे आणि पद्धती यांचा संच आहे. ''भारतीय ध्वज संहिता, २००२'' ही तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. संहितेच्या भाग १ मध्ये राष्ट्रध्वजाचे सामान्य वर्णन आहे. संहितेचा भाग २ हा सार्वजनिक, खाजगी संस्था, शैक्षणिक संस्था इत्यादी सदस्यांद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्यासाठी समर्पित आहे. कोडचा भाग ३ [[भारत सरकार|केंद्र]] आणि राज्य सरकारे आणि त्यांच्या संस्था आणि एजन्सीद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्याशी संबंधित आहे.भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ही २६ जानेवारी २००२ पासून लागू झाली आणि याने &quot;ध्वज संहिता-भारत&quot; या पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या संहितेची जागा घेतली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=FLAG CODE OF INDIA|date=2006-01-10|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>450lvdh8tmfi9o1ga4lxb93s4ypfe91</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143872</id>
      <parentid>2143871</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:31:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>अमर राऊत ने लेख [[भारताचा ध्वज संहिता]] वरुन [[भारताची ध्वज संहिता]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1984" xml:space="preserve">'''भारतीय ध्वज संहिता''' ही [[भारताचा ध्वज|भारतीय राष्ट्रध्वजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रदर्शनासंदर्भात लागू होणारे कायदे आणि पद्धती यांचा संच आहे. ''भारतीय ध्वज संहिता, २००२'' ही तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. संहितेच्या भाग १ मध्ये राष्ट्रध्वजाचे सामान्य वर्णन आहे. संहितेचा भाग २ हा सार्वजनिक, खाजगी संस्था, शैक्षणिक संस्था इत्यादी सदस्यांद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्यासाठी समर्पित आहे. कोडचा भाग ३ [[भारत सरकार|केंद्र]] आणि राज्य सरकारे आणि त्यांच्या संस्था आणि एजन्सीद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्याशी संबंधित आहे.भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ही २६ जानेवारी २००२ पासून लागू झाली आणि याने &quot;ध्वज संहिता-भारत&quot; या पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या संहितेची जागा घेतली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=FLAG CODE OF INDIA|date=2006-01-10|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>450lvdh8tmfi9o1ga4lxb93s4ypfe91</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143878</id>
      <parentid>2143872</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:36:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2049" xml:space="preserve">'''भारतीय ध्वज संहिता''' ही [[भारताचा ध्वज|भारतीय राष्ट्रध्वजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रदर्शनासंदर्भात लागू होणारे कायदे आणि पद्धती यांचा संच आहे. ''भारतीय ध्वज संहिता, २००२'' ही तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. संहितेच्या भाग १ मध्ये राष्ट्रध्वजाचे सामान्य वर्णन आहे. संहितेचा भाग २ हा सार्वजनिक, खाजगी संस्था, शैक्षणिक संस्था इत्यादी सदस्यांद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्यासाठी समर्पित आहे. कोडचा भाग ३ [[भारत सरकार|केंद्र]] आणि राज्य सरकारे आणि त्यांच्या संस्था आणि एजन्सीद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्याशी संबंधित आहे.भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ही २६ जानेवारी २००२ पासून लागू झाली आणि याने &quot;ध्वज संहिता-भारत&quot; या पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या संहितेची जागा घेतली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=FLAG CODE OF INDIA|date=2006-01-10|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

[[वर्ग:भारतीय राज्यघटना]]</text>
      <sha1>67z1rp1ulhxgfurezlbloylo0z44uts</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143879</id>
      <parentid>2143878</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:36:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2101" xml:space="preserve">'''भारतीय ध्वज संहिता''' ही [[भारताचा ध्वज|भारतीय राष्ट्रध्वजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रदर्शनासंदर्भात लागू होणारे कायदे आणि पद्धती यांचा संच आहे. ''भारतीय ध्वज संहिता, २००२'' ही तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. संहितेच्या भाग १ मध्ये राष्ट्रध्वजाचे सामान्य वर्णन आहे. संहितेचा भाग २ हा सार्वजनिक, खाजगी संस्था, शैक्षणिक संस्था इत्यादी सदस्यांद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्यासाठी समर्पित आहे. कोडचा भाग ३ [[भारत सरकार|केंद्र]] आणि राज्य सरकारे आणि त्यांच्या संस्था आणि एजन्सीद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्याशी संबंधित आहे.भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ही २६ जानेवारी २००२ पासून लागू झाली आणि याने &quot;ध्वज संहिता-भारत&quot; या पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या संहितेची जागा घेतली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=FLAG CODE OF INDIA|date=2006-01-10|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==

[[वर्ग:भारतीय राज्यघटना]]
[[वर्ग:भारताचा ध्वज]]</text>
      <sha1>plfcza9k61gi6xolnbzh2gq8e01hqy3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143880</id>
      <parentid>2143879</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:37:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा मूलभूत अधिकार &quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099697609|Flag code of India]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2980" xml:space="preserve">'''भारतीय ध्वज संहिता''' ही [[भारताचा ध्वज|भारतीय राष्ट्रध्वजा]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रदर्शनासंदर्भात लागू होणारे कायदे आणि पद्धती यांचा संच आहे. ''भारतीय ध्वज संहिता, २००२'' ही तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. संहितेच्या भाग १ मध्ये राष्ट्रध्वजाचे सामान्य वर्णन आहे. संहितेचा भाग २ हा सार्वजनिक, खाजगी संस्था, शैक्षणिक संस्था इत्यादी सदस्यांद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्यासाठी समर्पित आहे. कोडचा भाग ३ [[भारत सरकार|केंद्र]] आणि राज्य सरकारे आणि त्यांच्या संस्था आणि एजन्सीद्वारे राष्ट्रध्वज प्रदर्शित करण्याशी संबंधित आहे.भारतीय ध्वज संहिता, २००२ ही २६ जानेवारी २००२ पासून लागू झाली आणि याने &quot;ध्वज संहिता-भारत&quot; या पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या संहितेची जागा घेतली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20060110155908/http://mha.nic.in/nationalflag2002.htm|title=FLAG CODE OF INDIA|date=2006-01-10|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा मूलभूत अधिकार ==
भारताचे सरन्यायाधीश [[विश्वेश्वरनाथ खरे|व्ही.एन. खरे]] यांच्या अध्यक्षतेखालील खंडपीठाने सांगितले की, भारतीय [[भारताचे संविधान|राज्यघटनेच्या]] कलम १९(१)(अ) नुसार, नागरिकांना त्यांच्या जागेवर वर्षभर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा [[भारतातील मूलभूत हक्क|मूलभूत अधिकार]] आहे; परंतु त्या परिसराने राष्ट्रध्वजाची प्रतिष्ठेची हानी होता कामा नये.

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>j3k3gyv6smvrw24b62b6cs3uxl05qgu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारतीय ध्वज संहिता</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309644</id>
    <redirect title="भारताची ध्वज संहिता" />
    <revision>
      <id>2143873</id>
      <timestamp>2022-08-08T02:31:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>अमर राऊत ने लेख [[भारताचा ध्वज संहिता]] वरुन [[भारताची ध्वज संहिता]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[भारताची ध्वज संहिता]]</text>
      <sha1>1oy8bv03d2xggmajvj4w8odcv7klh8a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143874</id>
      <parentid>2143873</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T02:33:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>अमर राऊत ने लेख [[भारताचा ध्वज संहिता]] वरुन [[भारतीय ध्वज संहिता]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[भारताची ध्वज संहिता]]</text>
      <sha1>1oy8bv03d2xggmajvj4w8odcv7klh8a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भारताचा ध्वज संहिता</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309645</id>
    <redirect title="भारतीय ध्वज संहिता" />
    <revision>
      <id>2143875</id>
      <timestamp>2022-08-08T02:33:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>अमर राऊत ने लेख [[भारताचा ध्वज संहिता]] वरुन [[भारतीय ध्वज संहिता]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[भारतीय ध्वज संहिता]]</text>
      <sha1>fnkyvsiqio2sk9t0h5miw92z20q6m49</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>एआयएडीएमके</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309646</id>
    <redirect title="ए.आय.ए.डी.एम.के." />
    <revision>
      <id>2143877</id>
      <timestamp>2022-08-08T02:34:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ए.आय.ए.डी.एम.के.]]</text>
      <sha1>3feeu169403t028nalqow0xbpib4el4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>इस्थर म्बोफाना</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309647</id>
    <redirect title="एस्थर म्बोफाना" />
    <revision>
      <id>2143887</id>
      <timestamp>2022-08-08T02:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>अभय नातू ने लेख [[इस्थर म्बोफाना]] वरुन [[एस्थर म्बोफाना]] ला हलविला: शुद्धलेखन</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[एस्थर म्बोफाना]]</text>
      <sha1>btqkso6bk6hnttlyfgq5gdjcu0yfor4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>लॉरेल आणि हार्डी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309648</id>
    <revision>
      <id>2143890</id>
      <timestamp>2022-08-08T03:26:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102105697|Laurel and Hardy]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7581" xml:space="preserve">'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील ब्रिटिश-अमेरिकन कॉमेडी जोडीचा अभिनय होता. यामध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती. &lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि ते त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी, दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने 50 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते, आणि लेखक आणि दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी 250 हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (1921) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. 1926 मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; 1927 मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले जेव्हा ते ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' दिसले. ते 1940 पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th Century Fox आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी 1941 ते 1945 या कालावधीत आठ बी मूव्ही कॉमेडीमध्ये दिसले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; 1944 च्या शेवटी त्यांच्या चित्रपटातील वचनबद्धता पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी त्यांचा शेवटचा चित्रपट 1950 मध्ये बनवला, ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती.

ते 107 चित्रपटांमध्ये एक संघ म्हणून दिसले, 32 लघु मूक चित्रपट, 40 लघु ध्वनी चित्रपट आणि 23 पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये काम केले. 1936 च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. 1 डिसेंबर 1954 रोजी, त्यांनी त्यांचा एकमेव अमेरिकन टेलिव्हिजन देखावा केला, जेव्हा त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्यांच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' आश्चर्यचकित केले आणि मुलाखत दिली. 1930 च्या दशकापासून, त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, 8-मिमी आणि 16-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये रिलीज झाली आहेत. 2005 मध्ये, यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा सातवा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.</text>
      <sha1>mnyf17frhzapcjdxo2t0u1t0qlryaov</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143891</id>
      <parentid>2143890</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T03:29:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7620" xml:space="preserve">'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा ब्रिटिश-अमेरिकन कॉमेडी जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती. &lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि ते त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी, दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने 50 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते, आणि लेखक आणि दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी 250 हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (1921) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. 1926 मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; 1927 मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले जेव्हा ते ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' दिसले. ते 1940 पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th Century Fox आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी 1941 ते 1945 या कालावधीत आठ बी मूव्ही कॉमेडीमध्ये दिसले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; 1944 च्या शेवटी त्यांच्या चित्रपटातील वचनबद्धता पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी त्यांचा शेवटचा चित्रपट 1950 मध्ये बनवला, ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती.

ते 107 चित्रपटांमध्ये एक संघ म्हणून दिसले, 32 लघु मूक चित्रपट, 40 लघु ध्वनी चित्रपट आणि 23 पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये काम केले. 1936 च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. 1 डिसेंबर 1954 रोजी, त्यांनी त्यांचा एकमेव अमेरिकन टेलिव्हिजन देखावा केला, जेव्हा त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्यांच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' आश्चर्यचकित केले आणि मुलाखत दिली. 1930 च्या दशकापासून, त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, 8-मिमी आणि 16-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये रिलीज झाली आहेत. 2005 मध्ये, यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा सातवा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>92kysyfv7xkjfne1mzmh25966r1zfu8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143892</id>
      <parentid>2143891</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T03:29:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>माहितीचौकट जोडली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7681" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा ब्रिटिश-अमेरिकन कॉमेडी जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती. &lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि ते त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी, दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने 50 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते, आणि लेखक आणि दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी 250 हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (1921) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. 1926 मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; 1927 मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले जेव्हा ते ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' दिसले. ते 1940 पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th Century Fox आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी 1941 ते 1945 या कालावधीत आठ बी मूव्ही कॉमेडीमध्ये दिसले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; 1944 च्या शेवटी त्यांच्या चित्रपटातील वचनबद्धता पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी त्यांचा शेवटचा चित्रपट 1950 मध्ये बनवला, ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती.

ते 107 चित्रपटांमध्ये एक संघ म्हणून दिसले, 32 लघु मूक चित्रपट, 40 लघु ध्वनी चित्रपट आणि 23 पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये काम केले. 1936 च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. 1 डिसेंबर 1954 रोजी, त्यांनी त्यांचा एकमेव अमेरिकन टेलिव्हिजन देखावा केला, जेव्हा त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्यांच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' आश्चर्यचकित केले आणि मुलाखत दिली. 1930 च्या दशकापासून, त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, 8-मिमी आणि 16-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये रिलीज झाली आहेत. 2005 मध्ये, यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा सातवा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>ia4782z87okr58wi4ztukmt3z78c0h8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143893</id>
      <parentid>2143892</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T03:31:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>चित्र जोडले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7764" xml:space="preserve">[[चित्र:Laurel_and_Hardy.png|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा ब्रिटिश-अमेरिकन कॉमेडी जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती. &lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि ते त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी, दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने 50 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते, आणि लेखक आणि दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी 250 हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (1921) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. 1926 मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; 1927 मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले जेव्हा ते ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' दिसले. ते 1940 पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th Century Fox आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी 1941 ते 1945 या कालावधीत आठ बी मूव्ही कॉमेडीमध्ये दिसले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; 1944 च्या शेवटी त्यांच्या चित्रपटातील वचनबद्धता पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी त्यांचा शेवटचा चित्रपट 1950 मध्ये बनवला, ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती.

ते 107 चित्रपटांमध्ये एक संघ म्हणून दिसले, 32 लघु मूक चित्रपट, 40 लघु ध्वनी चित्रपट आणि 23 पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये काम केले. 1936 च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. 1 डिसेंबर 1954 रोजी, त्यांनी त्यांचा एकमेव अमेरिकन टेलिव्हिजन देखावा केला, जेव्हा त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्यांच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' आश्चर्यचकित केले आणि मुलाखत दिली. 1930 च्या दशकापासून, त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, 8-मिमी आणि 16-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये रिलीज झाली आहेत. 2005 मध्ये, यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा सातवा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>efg61u75yns1esynr8s748z12w1d6gy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143894</id>
      <parentid>2143893</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T03:37:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7848" xml:space="preserve">[[चित्र:Laurel_and_Hardy.png|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा ब्रिटिश-अमेरिकन कॉमेडी जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती. &lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि ते त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी, दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने 50 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते, आणि लेखक आणि दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी 250 हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (1921) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. 1926 मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; 1927 मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले जेव्हा ते ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' दिसले. ते 1940 पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th Century Fox आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी 1941 ते 1945 या कालावधीत आठ बी मूव्ही कॉमेडीमध्ये दिसले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; 1944 च्या शेवटी त्यांच्या चित्रपटातील वचनबद्धता पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी त्यांचा शेवटचा चित्रपट 1950 मध्ये बनवला, ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती.

ते 107 चित्रपटांमध्ये एक संघ म्हणून दिसले, 32 लघु मूक चित्रपट, 40 लघु ध्वनी चित्रपट आणि 23 पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये काम केले. 1936 च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. 1 डिसेंबर 1954 रोजी, त्यांनी त्यांचा एकमेव अमेरिकन टेलिव्हिजन देखावा केला, जेव्हा त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्यांच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' आश्चर्यचकित केले आणि मुलाखत दिली. 1930 च्या दशकापासून, त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, 8-मिमी आणि 16-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये रिलीज झाली आहेत. 2005 मध्ये, यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा सातवा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.

== संदर्भ ==

[[वर्ग:इंग्लिश चित्रपट अभिनेते]]</text>
      <sha1>01i4gvgeh0e4n2rcfq4gah8ubzh6p9y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143902</id>
      <parentid>2143894</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:10:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7895" xml:space="preserve">[[चित्र:Laurel_and_Hardy.png|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा त्याच नावाच्या ब्रिटिश-अमेरिकन विनोदकार जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती. &lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि ते त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी, दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने 50 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते, आणि लेखक आणि दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी 250 हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (1921) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. 1926 मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; 1927 मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले जेव्हा ते ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' दिसले. ते 1940 पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th Century Fox आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी 1941 ते 1945 या कालावधीत आठ बी मूव्ही कॉमेडीमध्ये दिसले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; 1944 च्या शेवटी त्यांच्या चित्रपटातील वचनबद्धता पूर्ण केल्यानंतर, त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी त्यांचा शेवटचा चित्रपट 1950 मध्ये बनवला, ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती.

ते 107 चित्रपटांमध्ये एक संघ म्हणून दिसले, 32 लघु मूक चित्रपट, 40 लघु ध्वनी चित्रपट आणि 23 पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये काम केले. 1936 च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. 1 डिसेंबर 1954 रोजी, त्यांनी त्यांचा एकमेव अमेरिकन टेलिव्हिजन देखावा केला, जेव्हा त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्यांच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' आश्चर्यचकित केले आणि मुलाखत दिली. 1930 च्या दशकापासून, त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, 8-मिमी आणि 16-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये रिलीज झाली आहेत. 2005 मध्ये, यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा सातवा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.

== संदर्भ ==

[[वर्ग:इंग्लिश चित्रपट अभिनेते]]</text>
      <sha1>lbu5krhfs2z0mxqegzlbrgfjp3j0j5u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143916</id>
      <parentid>2143902</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8040" xml:space="preserve">[[चित्र:Laurel_and_Hardy.png|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा त्याच नावाच्या ब्रिटिश-अमेरिकन विनोदकार जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती.&lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि हे गाणे त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले होते.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने ५० हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते ज्यामध्ये त्याने लेखक व दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी २५० हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (१९२१) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. १९२६ मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; १९२७ मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले आणि त्यांनी ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' एकत्र काम केले. ते १९४० पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th सेंच्युरी फॉक्स आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी १९४१ ते १९४५ या कालावधीत आठ &quot;बी मूव्ही&quot; कॉमेडीमध्ये काम केले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; १९४४ च्या शेवटी त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती असलेला त्यांचा शेवटचा चित्रपट १९५० मध्ये बनवला.

ते १०७ चित्रपटांमध्ये एक जोडी म्हणून दिसले, तसेच ३२ लघु मूक चित्रपट, ४० लघु ध्वनी चित्रपट आणि २३ पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये त्यांनी काम केले. १९३६ च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. १ डिसेंबर १९५४ रोजी, त्यांनी त्यांची अमेरिकन टेलिव्हिजनमधील एकमेव भूमिका केली. यामध्ये त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्याच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' मुलाखत दिली. १९३० च्या दशकापासून त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, ८-मिमी आणि १६-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये प्रदर्शित झाली आहेत. २००५ मध्ये यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा ७वा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले होते.  त्याच नावाच्या चित्रपटातील काल्पनिक भ्रातृ समाजानंतर अधिकृत लॉरेल आणि हार्डी प्रशंसा सोसायटी ही द सन्स ऑफ द डेझर्ट आहे.

== संदर्भ ==

[[वर्ग:इंग्लिश चित्रपट अभिनेते]]</text>
      <sha1>o9gsqa0umvfyc35ui8um7vmfosljafv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143919</id>
      <parentid>2143916</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:23:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7721" xml:space="preserve">[[चित्र:Laurel_and_Hardy.png|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा त्याच नावाच्या ब्रिटिश-अमेरिकन विनोदकार जोडीचा अभिनय होता. अमेरिकन सिनेमाच्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये इंग्रज स्टॅन लॉरेल (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन ऑलिव्हर हार्डी (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot; टॉकीज &quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती.&lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि हे गाणे त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले होते.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने ५० हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते ज्यामध्ये त्याने लेखक व दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी २५० हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (१९२१) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. १९२६ मध्ये ते पहिल्यांदा एका शॉर्ट फिल्ममध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; १९२७ मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले आणि त्यांनी ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' एकत्र काम केले. ते १९४० पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th सेंच्युरी फॉक्स आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी १९४१ ते १९४५ या कालावधीत आठ &quot;बी मूव्ही&quot; कॉमेडीमध्ये काम केले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; १९४४ च्या शेवटी त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि इंग्लंड, आयर्लंड, वेल्स आणि स्कॉटलंडच्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती असलेला त्यांचा शेवटचा चित्रपट १९५० मध्ये बनवला.

ते १०७ चित्रपटांमध्ये एक जोडी म्हणून दिसले, तसेच ३२ लघु मूक चित्रपट, ४० लघु ध्वनी चित्रपट आणि २३ पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये त्यांनी काम केले. १९३६ च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. १ डिसेंबर १९५४ रोजी, त्यांनी त्यांची अमेरिकन टेलिव्हिजनमधील एकमेव भूमिका केली. यामध्ये त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्याच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' मुलाखत दिली. १९३० च्या दशकापासून त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, ८-मिमी आणि १६-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये प्रदर्शित झाली आहेत. २००५ मध्ये यूकेच्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा ७वा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले होते.  

== संदर्भ ==

[[वर्ग:इंग्लिश चित्रपट अभिनेते]]</text>
      <sha1>0u68qdogcvwj5zq66dqy2fpae546e4b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143924</id>
      <parentid>2143919</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:26:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुवे जोडले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7924" xml:space="preserve">[[चित्र:Laurel_and_Hardy.png|इवलेसे|{{लेखनाव}}]]
{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''लॉरेल आणि हार्डी''' हा त्याच नावाच्या [[ब्रिटिश (निःसंदिग्धीकरण)|ब्रिटिश]]-[[अमेरिकन]] [[विनोदकार]] जोडीचा अभिनय होता. [[अमेरिकन सिनेमा]]&lt;nowiki/&gt;च्या सुरुवातीच्या क्लासिकल हॉलीवूड युगातील या जोडीमध्ये [[इंग्रज]] [[स्टॅन लॉरेल]] (१८९०-१९६५) आणि अमेरिकन [[ऑलिव्हर हार्डी]] (१८९२-१९५७) यांचा समावेश होता. मूक चित्रपटांच्या युगात जोडी म्हणून कारकिर्दीची सुरुवात करून, त्यांनी नंतर यशस्वीरित्या &quot;टॉकीज&quot; मध्ये काम सुरू केले. १९२० च्या दशकाच्या उत्तरार्धापासून ते १९५० च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत, ते त्यांच्या स्लॅपस्टिक प्रकारच्या विनोदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध होते. यामध्ये लॉरेलने दादागिरी करणाऱ्या हार्डीचा बालसमान मित्र म्हणून भूमिका केली होती.&lt;ref&gt;[http://library.eb.co.uk/eb/article-9047353#cite &quot;Laurel and Hardy.&quot;] ''Britannica Online Encyclopedia.'' Retrieved: June 12, 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Rawlngs, Nate. [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html &quot;Top 10 across-the-pond duos.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130821083423/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2005073_2005072_2005121,00.html}} ''[[टाईम मॅगझिन|Time Magazine]]'' July 20, 2010. Retrieved: June 18, 2012.&lt;/ref&gt; &quot;द कुकू सॉन्ग&quot;, &quot;कु-कु&quot; किंवा &quot;द डान्स ऑफ द कुकूज&quot; (हॉलीवूडचे संगीतकार टी. मारविन हॅटली यांचे) या नावाने ओळखले जाणारे त्यांचे सिग्नेचर थीम सॉंग त्यांच्या चित्रपटांच्या सुरुवातीला लावले जायचे आणि हे गाणे त्यांच्या चित्रपटांची ओळख बनले होते.

एक संघ म्हणून उदयास येण्याआधी दोघांची चित्रपट कारकीर्द चांगली होती. लॉरेलने ५० हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले होते ज्यामध्ये त्याने लेखक व दिग्दर्शक म्हणून काम केले होते, तर हार्डी २५० हून अधिक निर्मितीमध्ये होता. दोघेही ''द लकी डॉग'' (१९२१) मध्ये दिसले होते, परंतु त्यावेळी ते एकत्र नव्हते. १९२६ मध्ये ते पहिल्यांदा एका [[लघुपट|लघुपटा]]&lt;nowiki/&gt;मध्ये एकत्र दिसले, जेव्हा त्यांनी हॅल रोच फिल्म स्टुडिओसोबत स्वतंत्र करार केला. &lt;ref name=&quot;Roach&quot;&gt;Smith 1984, p. 24.&lt;/ref&gt; १९२७ मध्ये ते अधिकृतपणे एक संघ बनले आणि त्यांनी ''फिलीपवर मूक शॉर्ट पुटिंग पॅंटमध्ये'' एकत्र काम केले. ते १९४० पर्यंत रोचसोबत राहिले आणि त्यानंतर 20th सेंच्युरी फॉक्स आणि Metro-Goldwyn-Mayer साठी १९४१ ते १९४५ या कालावधीत आठ &quot;बी मूव्ही&quot; कॉमेडीमध्ये काम केले. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot;&gt;McGarry 1992, p. 67.&lt;/ref&gt; १९४४ च्या शेवटी त्यांनी स्टेज शो सादर करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आणि [[इंग्लंड]], [[आयर्लंड]], [[वेल्स]] आणि [[स्कॉटलंड]]&lt;nowiki/&gt;च्या म्युझिक हॉल टूरला सुरुवात केली. &lt;ref name=&quot;McGarry&quot; /&gt; त्यांनी ''Atoll K'' नावाचा फ्रेंच-इटालियन सह-निर्मिती असलेला त्यांचा शेवटचा चित्रपट १९५० मध्ये बनवला.

ते १०७ चित्रपटांमध्ये एक जोडी म्हणून दिसले, तसेच ३२ लघु मूक चित्रपट, ४० लघु ध्वनी चित्रपट आणि २३ पूर्ण-लांबीच्या फीचर चित्रपटांमध्ये त्यांनी काम केले. १९३६ च्या ''गॅलेक्सी ऑफ स्टार्सच्या'' प्रमोशनल फिल्मसह त्यांनी &lt;ref&gt;Seguin, Chris. [http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm &quot;Forgotten Laurel &amp; Hardy film emerges on French DVD.&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131020234728/http://www.laurelandhardy.org/galaxy.htm}} ''The Laurel &amp; Hardy Magazine''. December 3, 2013.&lt;/ref&gt; अतिथी किंवा लहान भूमिका केल्या. १ डिसेंबर १९५४ रोजी, त्यांनी त्यांची अमेरिकन टेलिव्हिजनमधील एकमेव भूमिका केली. यामध्ये त्यांना राल्फ एडवर्ड्सने त्याच्या थेट NBC-टीव्ही कार्यक्रम ''दिस इज युवर लाइफमध्ये'' मुलाखत दिली. १९३० च्या दशकापासून त्यांची कामे असंख्य थिएटरल रिझ्यूज, टेलिव्हिजन पुनरुज्जीवन, ८-मिमी आणि १६-मिमी होम मूव्हीज, फीचर-फिल्म संकलन आणि होम व्हिडीओजमध्ये प्रदर्शित झाली आहेत. २००५ मध्ये [[युनायटेड किंग्डम|यूके]]&lt;nowiki/&gt;च्या प्रोफेशनल कॉमेडियन्सच्या सर्वेक्षणाद्वारे त्यांना आतापर्यंतचा ७वा-सर्वोत्तम विनोदी अभिनय म्हणून मतदान करण्यात आले होते.  

== संदर्भ ==

[[वर्ग:इंग्लिश चित्रपट अभिनेते]]</text>
      <sha1>fmthlkjzpucl1kpqt2oyxtm8wmnb4ax</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अंजु जैन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309649</id>
    <redirect title="अंजू जैन" />
    <revision>
      <id>2143896</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:05:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अंजू जैन]]</text>
      <sha1>5e3naturfq2qa54yelssyhczszt88p1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जॅसिंतो बेनाव्हेंते</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309650</id>
    <redirect title="हासिंतो बेनाव्हेंते" />
    <revision>
      <id>2143897</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:07:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[हासिंतो बेनाव्हेंते]]</text>
      <sha1>1vgfvaxsearkcy67iz9k5pwuym7vskk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अयमान अल-जवाहिरी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309651</id>
    <revision>
      <id>2143899</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:08:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1507" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>r51oy3dy0oawjqure38r3xjb0edw9yg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143901</id>
      <parentid>2143899</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:09:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3152" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>47j9vrtk2to7fias2dtq7zt7ise2ckk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143903</id>
      <parentid>2143901</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:10:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4864" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>1s42jmmn3td6345hai1xkza66pr1pu7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143904</id>
      <parentid>2143903</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:11:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5140" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>pu9unbyib9cwiy0znv74fhtzh1bdo4s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143905</id>
      <parentid>2143904</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:13:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12988" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>0u0cxjfdy5llcf0mopmgjbz37magls1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143910</id>
      <parentid>2143905</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:15:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14518" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>94i6iw0e0n8g325fprvsscu4z99n7f1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143913</id>
      <parentid>2143910</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:17:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21636" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>fv80o3chy2036qnj4hhgd6font113ks</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143914</id>
      <parentid>2143913</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:19:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24938" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>4h7awv6kelrahbf3sqad51v7nq1rymv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143915</id>
      <parentid>2143914</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:20:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26895" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

अल-जवाहिरीने विद्यार्थी म्हणून युवा कार्यात भाग घेतला. त्याचा काका महफूज अझम आणि व्याख्याता मोस्तफा कामेल वास्फी यांच्या प्रभावाखाली तो खूप धार्मिक आणि राजकीय बनला. &lt;ref name=&quot;monty&quot;&gt;[[Monstasser el-Zayyat|El-Zayyat, Montasser]], &quot;Qaeda&quot;, 2004. tr. by Ahmed Fakry&lt;/ref&gt; सय्यद कुतुब यांनी असा उपदेश केला की इस्लाम आणि मुक्त मुस्लिमांना पुनर्संचयित करण्यासाठी , पैगंबरांच्या मूळ साथीदारांनंतर स्वतःचे मॉडेल बनवणाऱ्या खऱ्या मुस्लिमांचा एक अग्रगण्य विकसित करणे आवश्यक आहे. &lt;ref&gt;Qutb, ''Milestones'', pp. 16, 20 (pp. 17–18).&lt;/ref&gt; अयमान अल-जवाहिरी इस्लामिक धर्मशास्त्र आणि इस्लामिक इतिहासावरील कुतुबच्या मनीचियन विचारांनी प्रभावित होते. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=WIKTOROWICZ|first=QUINTAN|date=February 16, 2005|title=A Genealogy of Radical Islam|url=https://doi.org/10.1080/10576100590905057|journal=Studies in Conflict &amp; Terrorism|volume=28|issue=2|pages=75–97|doi=10.1080/10576100590905057|issn=1057-610X|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802151001/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10576100590905057|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== भुमीगत कारवाया ====

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>39epzj5m2t0ydf0nchouj7ed577b175</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143917</id>
      <parentid>2143915</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:21:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102922907|Ayman al-Zawahiri]]&quot; पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28441" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

अल-जवाहिरीने विद्यार्थी म्हणून युवा कार्यात भाग घेतला. त्याचा काका महफूज अझम आणि व्याख्याता मोस्तफा कामेल वास्फी यांच्या प्रभावाखाली तो खूप धार्मिक आणि राजकीय बनला. &lt;ref name=&quot;monty&quot;&gt;[[Monstasser el-Zayyat|El-Zayyat, Montasser]], &quot;Qaeda&quot;, 2004. tr. by Ahmed Fakry&lt;/ref&gt; सय्यद कुतुब यांनी असा उपदेश केला की इस्लाम आणि मुक्त मुस्लिमांना पुनर्संचयित करण्यासाठी , पैगंबरांच्या मूळ साथीदारांनंतर स्वतःचे मॉडेल बनवणाऱ्या खऱ्या मुस्लिमांचा एक अग्रगण्य विकसित करणे आवश्यक आहे. &lt;ref&gt;Qutb, ''Milestones'', pp. 16, 20 (pp. 17–18).&lt;/ref&gt; अयमान अल-जवाहिरी इस्लामिक धर्मशास्त्र आणि इस्लामिक इतिहासावरील कुतुबच्या मनीचियन विचारांनी प्रभावित होते. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=WIKTOROWICZ|first=QUINTAN|date=February 16, 2005|title=A Genealogy of Radical Islam|url=https://doi.org/10.1080/10576100590905057|journal=Studies in Conflict &amp; Terrorism|volume=28|issue=2|pages=75–97|doi=10.1080/10576100590905057|issn=1057-610X|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802151001/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10576100590905057|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== भुमीगत कारवाया ====
वयाच्या १५ व्या वर्षी, अल-जवाहिरीने सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्याच्या उद्देशाने एक भूमिगत सेल तयार केला होता. पुढील वर्षी इजिप्शियन सरकारने कट रचल्याबद्दल सय्यद कुतुबला फाशी दिली. फाशीनंतर, अल-जवाहिरीने, इतर चार माध्यमिक शालेय विद्यार्थ्यांसह, &quot;सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्यासाठी समर्पित भूमिगत सेल&quot; तयार करण्यास मदत केली. या लहान वयातच अल-जवाहिरीने जीवनात एक ध्येय विकसित केले, &quot; कुतुबची दृष्टी कृतीत आणणे.&quot; &lt;ref&gt;Wright, p. 37.&lt;/ref&gt; त्याचा सेल अखेरीस अल-जिहाद किंवा इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद तयार करण्यासाठी इतरांमध्ये विलीन झाला. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]</text>
      <sha1>o7rffmmdl8xernzsbpqdm3x7e4ymddz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143921</id>
      <parentid>2143917</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:24:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28502" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

अल-जवाहिरीने विद्यार्थी म्हणून युवा कार्यात भाग घेतला. त्याचा काका महफूज अझम आणि व्याख्याता मोस्तफा कामेल वास्फी यांच्या प्रभावाखाली तो खूप धार्मिक आणि राजकीय बनला. &lt;ref name=&quot;monty&quot;&gt;[[Monstasser el-Zayyat|El-Zayyat, Montasser]], &quot;Qaeda&quot;, 2004. tr. by Ahmed Fakry&lt;/ref&gt; सय्यद कुतुब यांनी असा उपदेश केला की इस्लाम आणि मुक्त मुस्लिमांना पुनर्संचयित करण्यासाठी , पैगंबरांच्या मूळ साथीदारांनंतर स्वतःचे मॉडेल बनवणाऱ्या खऱ्या मुस्लिमांचा एक अग्रगण्य विकसित करणे आवश्यक आहे. &lt;ref&gt;Qutb, ''Milestones'', pp. 16, 20 (pp. 17–18).&lt;/ref&gt; अयमान अल-जवाहिरी इस्लामिक धर्मशास्त्र आणि इस्लामिक इतिहासावरील कुतुबच्या मनीचियन विचारांनी प्रभावित होते. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=WIKTOROWICZ|first=QUINTAN|date=February 16, 2005|title=A Genealogy of Radical Islam|url=https://doi.org/10.1080/10576100590905057|journal=Studies in Conflict &amp; Terrorism|volume=28|issue=2|pages=75–97|doi=10.1080/10576100590905057|issn=1057-610X|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802151001/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10576100590905057|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== भुमीगत कारवाया ====
वयाच्या १५ व्या वर्षी, अल-जवाहिरीने सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्याच्या उद्देशाने एक भूमिगत सेल तयार केला होता. पुढील वर्षी इजिप्शियन सरकारने कट रचल्याबद्दल सय्यद कुतुबला फाशी दिली. फाशीनंतर, अल-जवाहिरीने, इतर चार माध्यमिक शालेय विद्यार्थ्यांसह, &quot;सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्यासाठी समर्पित भूमिगत सेल&quot; तयार करण्यास मदत केली. या लहान वयातच अल-जवाहिरीने जीवनात एक ध्येय विकसित केले, &quot; कुतुबची दृष्टी कृतीत आणणे.&quot; &lt;ref&gt;Wright, p. 37.&lt;/ref&gt; त्याचा सेल अखेरीस अल-जिहाद किंवा इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद तयार करण्यासाठी इतरांमध्ये विलीन झाला. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]</text>
      <sha1>d5m6bbhztma7r2rsrunlx2hjfpvwimn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143922</id>
      <parentid>2143921</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:24:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28544" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

अल-जवाहिरीने विद्यार्थी म्हणून युवा कार्यात भाग घेतला. त्याचा काका महफूज अझम आणि व्याख्याता मोस्तफा कामेल वास्फी यांच्या प्रभावाखाली तो खूप धार्मिक आणि राजकीय बनला. &lt;ref name=&quot;monty&quot;&gt;[[Monstasser el-Zayyat|El-Zayyat, Montasser]], &quot;Qaeda&quot;, 2004. tr. by Ahmed Fakry&lt;/ref&gt; सय्यद कुतुब यांनी असा उपदेश केला की इस्लाम आणि मुक्त मुस्लिमांना पुनर्संचयित करण्यासाठी , पैगंबरांच्या मूळ साथीदारांनंतर स्वतःचे मॉडेल बनवणाऱ्या खऱ्या मुस्लिमांचा एक अग्रगण्य विकसित करणे आवश्यक आहे. &lt;ref&gt;Qutb, ''Milestones'', pp. 16, 20 (pp. 17–18).&lt;/ref&gt; अयमान अल-जवाहिरी इस्लामिक धर्मशास्त्र आणि इस्लामिक इतिहासावरील कुतुबच्या मनीचियन विचारांनी प्रभावित होते. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=WIKTOROWICZ|first=QUINTAN|date=February 16, 2005|title=A Genealogy of Radical Islam|url=https://doi.org/10.1080/10576100590905057|journal=Studies in Conflict &amp; Terrorism|volume=28|issue=2|pages=75–97|doi=10.1080/10576100590905057|issn=1057-610X|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802151001/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10576100590905057|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== भुमीगत कारवाया ====
वयाच्या १५ व्या वर्षी, अल-जवाहिरीने सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्याच्या उद्देशाने एक भूमिगत सेल तयार केला होता. पुढील वर्षी इजिप्शियन सरकारने कट रचल्याबद्दल सय्यद कुतुबला फाशी दिली. फाशीनंतर, अल-जवाहिरीने, इतर चार माध्यमिक शालेय विद्यार्थ्यांसह, &quot;सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्यासाठी समर्पित भूमिगत सेल&quot; तयार करण्यास मदत केली. या लहान वयातच अल-जवाहिरीने जीवनात एक ध्येय विकसित केले, &quot; कुतुबची दृष्टी कृतीत आणणे.&quot; &lt;ref&gt;Wright, p. 37.&lt;/ref&gt; त्याचा सेल अखेरीस अल-जिहाद किंवा इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद तयार करण्यासाठी इतरांमध्ये विलीन झाला. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:दहशतवादी]]</text>
      <sha1>dvqtvna1kblmjpm178f0s2e8ktmnt64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143923</id>
      <parentid>2143922</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T04:24:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन वर्ग घातला - [[WP:HC|हॉटकॅट]] वापरले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28584" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केनिया आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यूयॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकार्‍यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

अल-जवाहिरीने विद्यार्थी म्हणून युवा कार्यात भाग घेतला. त्याचा काका महफूज अझम आणि व्याख्याता मोस्तफा कामेल वास्फी यांच्या प्रभावाखाली तो खूप धार्मिक आणि राजकीय बनला. &lt;ref name=&quot;monty&quot;&gt;[[Monstasser el-Zayyat|El-Zayyat, Montasser]], &quot;Qaeda&quot;, 2004. tr. by Ahmed Fakry&lt;/ref&gt; सय्यद कुतुब यांनी असा उपदेश केला की इस्लाम आणि मुक्त मुस्लिमांना पुनर्संचयित करण्यासाठी , पैगंबरांच्या मूळ साथीदारांनंतर स्वतःचे मॉडेल बनवणाऱ्या खऱ्या मुस्लिमांचा एक अग्रगण्य विकसित करणे आवश्यक आहे. &lt;ref&gt;Qutb, ''Milestones'', pp. 16, 20 (pp. 17–18).&lt;/ref&gt; अयमान अल-जवाहिरी इस्लामिक धर्मशास्त्र आणि इस्लामिक इतिहासावरील कुतुबच्या मनीचियन विचारांनी प्रभावित होते. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=WIKTOROWICZ|first=QUINTAN|date=February 16, 2005|title=A Genealogy of Radical Islam|url=https://doi.org/10.1080/10576100590905057|journal=Studies in Conflict &amp; Terrorism|volume=28|issue=2|pages=75–97|doi=10.1080/10576100590905057|issn=1057-610X|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802151001/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10576100590905057|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== भुमीगत कारवाया ====
वयाच्या १५ व्या वर्षी, अल-जवाहिरीने सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्याच्या उद्देशाने एक भूमिगत सेल तयार केला होता. पुढील वर्षी इजिप्शियन सरकारने कट रचल्याबद्दल सय्यद कुतुबला फाशी दिली. फाशीनंतर, अल-जवाहिरीने, इतर चार माध्यमिक शालेय विद्यार्थ्यांसह, &quot;सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्यासाठी समर्पित भूमिगत सेल&quot; तयार करण्यास मदत केली. या लहान वयातच अल-जवाहिरीने जीवनात एक ध्येय विकसित केले, &quot; कुतुबची दृष्टी कृतीत आणणे.&quot; &lt;ref&gt;Wright, p. 37.&lt;/ref&gt; त्याचा सेल अखेरीस अल-जिहाद किंवा इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद तयार करण्यासाठी इतरांमध्ये विलीन झाला. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:दहशतवादी]]
[[वर्ग:अल कायदा]]</text>
      <sha1>qr4672hqanrign29899bb80ctkukb6x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144006</id>
      <parentid>2143923</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — योग्य रकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य रकार|अधिक माहिती]]); शुद्धलेखन — शहराचे अचूक नाव ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#शहराचे अचूक नाव|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28582" xml:space="preserve">

{{माहितीचौकट पदाधिकारी|जन्म_तारीख={{Birth date|1951|06|19}}|मृत्युदिनांक={{Death date and age|2022|07|31|1951|06|19}}&lt;!--Strike occured 9:48 p.m ET on 30th, and 6:18 a.m. AFT on 31st. Use Afghan Local time--&gt;|order2=अल-कायदाचे मुख्य अमीर|order5=[[इजिप्तच्या जिहाद]]चे अमीर}}

'''आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी {{Efn|{{Lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري|translit=ʾAyman Muḥammad Rabīʿ aẓ-Ẓawāhirī}}}}''' {{Efn|Al-Zawahiri is also sometimes transliterated al-Dhawahiri to reflect normative [[classical Arabic]] pronunciation beginning with {{IPA|/}}{{IPA link|ð}}{{IPA link|ˤ}}{{IPA|/}}. The [[Egyptian Arabic]] pronunciation is {{IPA-arz|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾɑˈbiːʕ ez.zˤɑˈwɑhɾi|}}; approximately: ''Ayman Mahammad Rabi Ezzawahri.''}} (जून १९, १९५१ - ३१ जुलै, २०२२) इजिप्तमध्ये जन्मलेला दहशतवादी आणि चिकित्सक होता ज्याने १६ जून २०११ पासून [[अल कायदा|अल-कायदाचा]] दुसरा अमीर म्हणून त्याच्या मृत्यूपर्यंत काम केले.

अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठातून वैद्यकशास्त्रातील पदवी आणि शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली आणि तो व्यवसायाने सर्जन होता. तो इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद या इजिप्शियन इस्लामी संघटनेतील एक प्रमुख व्यक्ती बनला आणि अखेरीस त्याने अमीरचा दर्जा प्राप्त केला. इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष [[अन्वर अल सादात|अन्वर सादात]] यांच्या हत्येतील भूमिकेसाठी त्यांना १९८१ ते १९८४ पर्यंत तुरुंगवास भोगावा लागला. 1995 मध्ये पाकिस्तानमधील इजिप्शियन दूतावासावरील हल्ल्याच्या नियोजनासह इजिप्शियन सरकारविरुद्धच्या त्याच्या कृतींमुळे त्याला १९९९ च्या &quot; रिटर्नीज फ्रॉम अल्बेनिया &quot; खटल्यादरम्यान ''अनुपस्थितीत'' मृत्यूदंड सुनावण्यात आला.

अल-कायदाचा म्होरक्या [[ओसामा बिन लादेन|ओसामा बिन लादेनचा]] जवळचा सहकारी, अल-जवाहिरीचा या गटाच्या कारवायांवर मोठा प्रभाव होता. केन्या आणि टांझानियामध्ये १९९८ मध्ये यूएस दूतावासात झालेल्या बॉम्बस्फोटांमध्ये आणि २००२ च्या बाली बॉम्बस्फोटांमध्ये त्याच्या भूमिकेसाठी अल-जवाहिरी अनुक्रमे युनायटेड स्टेट्स आणि संयुक्त राष्ट्रांना हवा होता. त्याने २००१ मध्ये इजिप्शियन इस्लामिक जिहादचे अल-कायदामध्ये विलीनीकरण केले आणि २००४ मध्ये औपचारिकपणे बिन लादेनचा सहायक बनला. २०११ मध्ये बिन लादेनच्या मृत्यूनंतर त्याने अल-कायदाचा नेता म्हणून बिन लादेनची जागा घेतली. मे २०११ मध्ये, यूएस ने त्याला पकडण्यासाठी अग्रगण्य माहितीसाठी $२५ दशलक्ष बक्षीस जाहीर केले.

३१ जुलै २०२२ रोजी अल-जवाहिरी अफगाणिस्तानमध्ये अमेरिकेच्या ड्रोन हल्ल्यात मारला गेला.

== वैयक्तिक जीवन ==

=== प्रारंभिक जीवन ===
अयमान अल-जवाहिरीचा जन्म १९ जून १९५१ रोजी [[गिझा|गीझा]] येथे, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|title=Ayman al-Zawahiri – Rewards For Justice|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802000310/https://rewardsforjustice.net/rewards/ayman-al-zawahiri/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|title=Security Council Al-Qaida Sanctions Committee Amends One Entry on Its Sanctions List|publisher=United Nations|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150933/https://press.un.org/en/2015/sc11902.doc.htm|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; तत्कालीन इजिप्तच्या साम्राज्यात मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी आणि उमायमा अज्जम यांना झाला. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.worldcat.org/oclc/656846805|title=The search for al Qaeda : its leadership, ideology, and future|last=Riedel|first=Bruce O.|date=2010|publisher=Brookings Institution Press|others=Brookings Institution. Saban Center for Middle East Policy|isbn=978-0-8157-0452-2|edition=Paperback|location=Washington, D.C.|pages=16|oclc=656846805|access-date=August 1, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150955/https://www.worldcat.org/title/search-for-al-qaeda-its-leadership-ideology-and-future/oclc/656846805|archive-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

२००१ मध्ये ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|न्यू यॉर्क टाइम्सने]]'' अल-जवाहिरी &quot;एक समृद्ध आणि प्रतिष्ठित कुटुंबातून आल्याचे वर्णन केले आहे जे त्याला धर्म आणि राजकारण या दोन्ही गोष्टींमध्ये दृढपणे आधारलेली वंशावळ देते&quot;. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Jehl|first=Douglas|url=https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|title=A Nation Challenged: Heir Apparent; Egyptian Seen As Top Aide And Successor To bin Laden|date=September 24, 2001|work=The New York Times|access-date=May 13, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220513184409/https://www.nytimes.com/2001/09/24/world/nation-challenged-heir-apparent-egyptian-seen-top-aide-successor-bin-laden.html|archive-date=May 13, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; अल-जवाहिरीचे आई-वडील दोघेही समृद्ध कुटुंबातून आले होते. अल-जवाहिरीचे वडील, मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी, काफ्र अश शेख धवाहरी, शार्किया येथील डॉक्टर आणि विद्वानांच्या मोठ्या कुटुंबातून आले होते, ज्यात त्यांचे एक आजोबा शेख मुहम्मद अल-अहमदी अल-जवाहिरी (१८८७-१९४४) होते. अल-अझहरचे ३४ वे ग्रँड इमाम . &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|title=Ayman Al-Zawahiri: The Ideologue of Modern Islamic Militancy|last=Youssef H. Aboul-Enein|date=March 2004|publisher=Air University – Maxwell Air Force Base, Alabama|page=1|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200114224007/https://media.defense.gov/2019/Apr/11/2002115486/-1/-1/0/21AYMANALZAWAHIRI.PDF|archive-date=January 14, 2020|access-date=November 15, 2020}}&lt;/ref&gt; मोहम्मद रबी हे कैरो विद्यापीठात सर्जन आणि फार्मसीचे प्राध्यापक बनले &lt;ref name=&quot;Ayman al-Zawahiri Fast Facts&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts|title=Ayman al-Zawahiri Fast Facts|last=|first=|date=4 August 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216053625/http://edition.cnn.com/2012/12/14/world/ayman-al-zawahiri---fast-facts/|archive-date=16 February 2017|access-date=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; . अयमान अल-जवाहिरीची आई, उमायमा अझझम, एका श्रीमंत, राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुळातील, अब्देल-वाहाब अज्जम यांची कन्या, साहित्यिक विद्वान, ज्यांनी कैरो विद्यापीठाचे अध्यक्ष, किंग सौद विद्यापीठाचे संस्थापक आणि उद्घाटक रेक्टर म्हणून काम केले. [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियातील]] पहिले विद्यापीठ ) तसेच [[पाकिस्तान|पाकिस्तानचे]] राजदूत, तर त्यांचे स्वतःचे भाऊ अझझम पाशा, [[अरब संघ|अरब लीगचे]] संस्थापक सरचिटणीस (१९४५-१९५२) होते. &lt;ref&gt;[[Olivier Roy (professor)|Olivier Roy]], [[Antoine Sfeir]] (ed.&lt;/ref&gt; त्याच्या मातृपक्षाकडून आणखी एक नातेवाईक सालेम अझझम, एक इस्लामी विचारवंत आणि कार्यकर्ता होता, जो लंडनस्थित ''इस्लामिक कौन्सिल ऑफ युरोपचा'' काही काळ महासचिव होता. &lt;ref&gt;Lorenzo Vidino, ''The New Muslim Brotherhood in the West'', Columbia University Press (2010), p. 234&lt;/ref&gt; श्रीमंत आणि प्रतिष्ठित कुटुंब बद्रमध्ये वसलेल्या सौदी अरेबियातील जवाहीर या छोट्याशा गावातील रेड सी हरबी जमातीशी देखील जोडलेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8JsuDwAAQBAJ&amp;q=ayman+al-zawahiri+harbi+tribe&amp;pg=PT364|title=From Muhammad to Bin Laden: Religious and Ideological Sources of the Homicide Bombers Phenomenon|last=David Boukay|publisher=Routledge|year=2017|isbn=978-1-351-51858-1|page=1}}&lt;/ref&gt; सौदच्या घराशीही त्याचा मातृत्वाचा दुवा आहे: अजम पाशा (त्याचे मामा-मामा) यांची मुलगी मुना हिचा विवाह दिवंगत राजा फैसलचा मुलगा मोहम्मद बिन फैसल अल सौदशी झाला आहे. &lt;ref&gt;[http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260 &quot;Family Tree of Muhammad bin Faysal bin Abd al-Aziz Al Saud&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224062603/http://www.datarabia.com/royals/famtree.do?id=176260}} on ''Datarabia''&lt;/ref&gt;

अयमान अल-जवाहिरी म्हणाले की, त्यांना त्यांच्या आईबद्दल खूप प्रेम आहे. तिचा भाऊ, महफूज अझझम, किशोरवयातच त्याच्यासाठी आदर्श बनला. {{Sfn|Wright|2006}} त्याला एक धाकटा भाऊ, मुहम्मद अल-जवाहिरी आणि एक जुळी बहीण, हेबा मोहम्मद अल-जवाहिरी आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|publisher=Human Rights Watch|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 1, 2022}}&lt;/ref&gt; हेबा नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूट, कैरो युनिव्हर्सिटी येथे वैद्यकीय ऑन्कोलॉजीचे प्राध्यापक बनले. तिने तिच्या भावाचे वर्णन &quot;मूक आणि लाजाळू&quot; असे केले. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Battistini|first=Francesco|url=http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|title=La sorella del nuovo Osama: Mio fratello Al Zawahiri, così timido e silenzioso|date=June 12, 2011|work=Corriere della Sera|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105182419/http://archiviostorico.corriere.it/2011/giugno/12/sorella_del_nuovo_Osama_Mio_co_9_110612016.shtml|archive-date=November 5, 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; १९९८ मध्ये [[आल्बेनिया|अल्बेनियामध्ये]] लष्करी प्रशिक्षण घेतल्याच्या आरोपावरून मुहम्मदला शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.alarabiya.net/articles/2012%2F03%2F19%2F201778.html|title=Egyptian court acquits Mohammed Zawahiri and brother of Sadat's assassin|date=March 19, 2012|website=Al Arabiya English|language=en|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला १९९९ मध्ये यूएईमध्ये अटक करण्यात आली होती आणि इजिप्तला प्रत्यार्पण केल्यानंतर १९९९ मध्ये त्याला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|title=Black Hole: The Fate of Islamists Rendered to Egypt: VI. Muhammad al-Zawahiri and Hussain al-Zawahiri|website=www.hrw.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211207224228/https://www.hrw.org/reports/2005/egypt0505/6.htm|archive-date=December 7, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|title=Muhammad al-Zawahiri|website=Counter Extremism Project|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726200819/https://www.counterextremism.com/extremists/muhammad-al-zawahiri|archive-date=July 26, 2021|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; त्याला कैरो येथील तोरा तुरुंगात राजकीय कैदी म्हणून ठेवण्यात आले होते. सुरक्षा अधिकाऱ्यांनी सांगितले की तो इस्लामिक जिहादच्या विशेष कृती समितीचा प्रमुख होता, ज्याने दहशतवादी कारवाया आयोजित केल्या होत्या. २०११ च्या वसंत ऋतूमध्ये इजिप्शियन लोकप्रिय उठावानंतर, १७ मार्च २०११ रोजी, त्याला इजिप्तच्या अंतरिम सरकारच्या सशस्त्र दलाच्या सर्वोच्च परिषदेने तुरुंगातून मुक्त केले. त्याचा भाऊ अयमान अल-जवाहिरीची माहिती काढण्यासाठी त्याला ताब्यात घेण्यात आल्याचे त्याच्या वकिलाने सांगितले. &lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html Egypt Releases Brother of Al Qaeda's No. 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401004913/http://www.nytimes.com/2011/03/18/world/middleeast/18egypt.html}}, Liam Stack, ''[[न्यू यॉर्क टाइम्स|The New York Times]]'', March 17, 2011&lt;/ref&gt; २० मार्च २०११ रोजी त्यांना पुन्हा अटक करण्यात आली. &lt;ref&gt;[http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx Brother of Al-Qaeda's Zawahri re-arrested] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323174049/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/1/64/8145/Egypt/Politics-/Brother-of-AlQaedas-Zawahri-rearrested.aspx}}, Sherif Tarek, ''[[अहराम ऑनलाइन|Ahram Online]]'', March 20, 2011&lt;/ref&gt; १७ ऑगस्ट २०१३ रोजी इजिप्शियन अधिकाऱ्यांनी मुहम्मद अल-जवाहिरीला त्याच्या [[गिझा]] येथील घरी अटक केली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|title=Egypt arrests brother of Qaeda chief for 'backing Morsi'|publisher=Middle East Online|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922150554/http://www.middle-east-online.com/english/?id=60771|archive-date=September 22, 2013|access-date=August 17, 2013}}&lt;/ref&gt; २०१७ मध्ये त्यांची निर्दोष मुक्तता झाली. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|title=StackPath|website=dailynewsegypt.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150911/https://dailynewsegypt.com/2017/08/01/final-court-verdict-acquits-mohamed-al-zawahiri-terrorist-charges/|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== तारुण्य ====
अयमान अल-जवाहिरी हा अभ्यासू तरुण होता. तो शाळेत उत्कृष्ट होता, त्याला कविता आवडत असे आणि &quot;हिंसक खेळांचा तिरस्कार&quot; होता, जे त्याला &quot;अमानवीय&quot; वाटत होते. अल-जवाहिरीने कैरो विद्यापीठात वैद्यकशास्त्राचा अभ्यास केला आणि १९७४ मध्ये ''गेयिद गिद्दनसह'' पदवी प्राप्त केली, किंवा अमेरिकन ग्रेडिंग सिस्टीममध्ये &quot;बी&quot; ग्रेडच्या बरोबरीने. त्यानंतर, त्यांनी १९७४-१९७८ मध्ये इजिप्शियन सैन्यात सर्जन म्हणून सेवा दिली &lt;ref&gt;{{Citation|archivedate=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://www.google.ca/books/edition/Solutions/v-szDQAAQBAJ?pg=PT40&amp;printsec=frontcover|title=Solutions Looking Beyond Evil|last=F. Schmitz|first=Winfried|date=2016|isbn=978-1524540395}}&lt;/ref&gt; त्यानंतर त्यांनी माडी येथे त्यांच्या पालकांजवळ एक क्लिनिक स्थापन केले. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt; १९७८ मध्ये त्यांनी शस्त्रक्रियेत पदव्युत्तर पदवीही मिळवली. {{Sfn|Bergen|2006}} तो अरबी, इंग्रजी, &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|title=Al-Qaeda Deputy Head Ayman Al-Zawahiri in Audio Recording: Musharraf Accepted Israel's Existence|publisher=Memri|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813184504/http://memri.org/bin/latestnews.cgi?ID=SD202208|archive-date=August 13, 2008|access-date=February 3, 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Wilkinson|first=Isambard|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|title=Al-Qa'eda chief Ayman Zawahiri attacks Pakistan's Pervez Musharraf in video|date=August 11, 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|access-date=April 26, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110505205537/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/2540522/Al-Qaeda-chief-Ayman-Zawahiri-attacks-Pakistans-Pervez-Musharraf-in-video.html|archive-date=May 5, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; आणि फ्रेंच बोलत असे. &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://www.firstpost.com/world/meet-ayman-al-zawahiri-the-al-qaeda-chief-who-owes-allegiance-to-taliban-supreme-leader-mullah-haibatullah-akhundzada-9891061.html|title=Meet Ayman al-Zawahiri, the Al Qaeda chief who owes allegiance to Taliban supreme leader Mullah Haibatullah Akhundzada|date=August 17, 2021|work=Firstpost}}&lt;/ref&gt;

अल-जवाहिरीने विद्यार्थी म्हणून युवा कार्यात भाग घेतला. त्याचा काका महफूज अझम आणि व्याख्याता मोस्तफा कामेल वास्फी यांच्या प्रभावाखाली तो खूप धार्मिक आणि राजकीय बनला. &lt;ref name=&quot;monty&quot;&gt;[[Monstasser el-Zayyat|El-Zayyat, Montasser]], &quot;Qaeda&quot;, 2004. tr. by Ahmed Fakry&lt;/ref&gt; सय्यद कुतुब यांनी असा उपदेश केला की इस्लाम आणि मुक्त मुस्लिमांना पुनर्संचयित करण्यासाठी , पैगंबरांच्या मूळ साथीदारांनंतर स्वतःचे मॉडेल बनवणाऱ्या खऱ्या मुस्लिमांचा एक अग्रगण्य विकसित करणे आवश्यक आहे. &lt;ref&gt;Qutb, ''Milestones'', pp. 16, 20 (pp. 17–18).&lt;/ref&gt; अयमान अल-जवाहिरी इस्लामिक धर्मशास्त्र आणि इस्लामिक इतिहासावरील कुतुबच्या मनीचियन विचारांनी प्रभावित होते. &lt;ref&gt;{{जर्नल स्रोत|last=WIKTOROWICZ|first=QUINTAN|date=February 16, 2005|title=A Genealogy of Radical Islam|url=https://doi.org/10.1080/10576100590905057|journal=Studies in Conflict &amp; Terrorism|volume=28|issue=2|pages=75–97|doi=10.1080/10576100590905057|issn=1057-610X|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802151001/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10576100590905057|archive-date=August 2, 2022|access-date=August 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== भुमीगत कारवाया ====
वयाच्या १५ व्या वर्षी, अल-जवाहिरीने सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्याच्या उद्देशाने एक भूमिगत सेल तयार केला होता. पुढील वर्षी इजिप्शियन सरकारने कट रचल्याबद्दल सय्यद कुतुबला फाशी दिली. फाशीनंतर, अल-जवाहिरीने, इतर चार माध्यमिक शालेय विद्यार्थ्यांसह, &quot;सरकार उलथून टाकण्यासाठी आणि इस्लामी राज्य स्थापन करण्यासाठी समर्पित भूमिगत सेल&quot; तयार करण्यास मदत केली. या लहान वयातच अल-जवाहिरीने जीवनात एक ध्येय विकसित केले, &quot; कुतुबची दृष्टी कृतीत आणणे.&quot; &lt;ref&gt;Wright, p. 37.&lt;/ref&gt; त्याचा सेल अखेरीस अल-जिहाद किंवा इजिप्शियन इस्लामिक जिहाद तयार करण्यासाठी इतरांमध्ये विलीन झाला. &lt;ref name=&quot;wrightp42&quot;&gt;Wright, p. 42.&lt;/ref&gt;

* एफबीआय मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी
* न्यायापासून पळून गेलेल्यांची यादी
* ओसामा बिन लादेनचे संदेश
* सय्यद इमाम अल-शरीफ

== नोट्स आणि संदर्भ ==

=== स्पष्टीकरणात्मक नोट्स ===

=== उद्धरण ===

=== कामे उद्धृत केली ===

* {{स्रोत पुस्तक|title=The Osama bin Laden I Know|title-link=The Osama bin Laden I Know|last=Bergen|first=Peter L.|publisher=Free Press|year=2006|isbn=978-0-7432-7891-1|author-link=Peter Bergen}}
* {{स्रोत पुस्तक|url=http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|title=The Looming Tower|last=Wright|first=Lawrence|publisher=Knopf|year=2006|isbn=0-375-41486-X|author-link=Lawrence Wright|archive-url=https://web.archive.org/web/20140308050301/http://www.unhas.ac.id/rhiza/arsip/TheLoomingTower.pdf|archive-date=March 8, 2014}}

* [http://www.newyorker.com/archive/2002/09/16/020916fa_fact2 द मॅन बिहाइंड बिन लादेन], लॉरेन्स राइट, ''[[द न्यू यॉर्कर]]'', 16 सप्टेंबर 2002
* [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/01/06/alqaeda.video/index.html अल-झरकावी व्हिडिओ टेपवर अहवाल], [[सीएनएन]], जानेवारी 2006
[[वर्ग:इ.स. १९५१ मधील जन्म]]
[[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]]
[[वर्ग:दहशतवादी]]
[[वर्ग:अल कायदा]]</text>
      <sha1>ja0e6jiycf9x6kb2r2lo6zx9pcpz8zv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जॉर्ज चौथा, इंग्लंड</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309652</id>
    <redirect title="चौथा जॉर्ज, युनायटेड किंग्डम" />
    <revision>
      <id>2143900</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:09:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चौथा जॉर्ज, युनायटेड किंग्डम]]</text>
      <sha1>r7ug860e3qovrooqtllsuysle7c3ci8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>द ब्लिट्झ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309655</id>
    <revision>
      <id>2143918</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:22:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2130" xml:space="preserve">'''द ब्लिट्झ''' ही [[लुफ्तवाफे|जर्मन वायुसेनेने]] [[दुसरे महायुद्ध|दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान]] १९४०-४१मध्ये [[युनायटेड किंग्डम]]वर केलेल्या बोम्बफेक मोहीम होती. [[बॅटल ऑफ ब्रिटन]] या लढाईच्या अंतापासून सुरू झालेल्या या मोहिमेत लुफ्तवाफेने [[इंग्लंड]]मधील औद्योगिक वसाहती, शहरे व गावांवर तुफान बॉम्बफेक केली होती. याची सुरुवात [[लंडन]]वरील हल्ल्यांनी झाली. बॅटल ऑफ ब्रिटनमध्ये मात खाल्लेल्या लुफ्तवाफेने या हल्ल्यांनी [[रॉयल एर फोर्स]]च्या विमानांना मोकळ्या मैदानात खेचण्यासाठीचा हा व्यह होता. ६ सप्टेंबर १९४० पासून ५७ पैकी ५६ दिवस लंडनवर बॉम्बफेक झाली.

या मोहीमेत इंग्लंडमधील ४३,००० ते ४६,००० नागरिक ठार झाले आणि सुमारे सव्वा लाख नागरिक जखमी झाले. याशिवाय अंदाजे वीस लाख घरे व इमारती सुद्धा उद्ध्वस्त झाल्या. या तुफान हल्ल्यांनतरही लुफ्तवाफेला इंग्लंडवर हवाई वर्चस्व मिळवता आले नाही.

[[वर्ग:दुसरे महायुद्ध]]
[[वर्ग:लंडन]]</text>
      <sha1>2b7f14uqbnjwvts0m4afxd5y6qgx0hn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आयमान मोहम्मद रबी अल-जवाहिरी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309656</id>
    <redirect title="अयमान अल-जवाहिरी" />
    <revision>
      <id>2143920</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:24:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>पूर्ण नाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अयमान अल-जवाहिरी]]</text>
      <sha1>6p2fmvkdhfe3wu20ox0g0sz3wuz9gnm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रविकुमार दहिया</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309657</id>
    <redirect title="रवी कुमार दहिया" />
    <revision>
      <id>2143927</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:32:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[रवी कुमार दहिया]]</text>
      <sha1>qushugf9fwq0k5zieyow5m3he5tz3eh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>दिव्या काकरन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309658</id>
    <redirect title="दिव्या काकरान" />
    <revision>
      <id>2143928</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:34:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[दिव्या काकरान]]</text>
      <sha1>r1u8yw1wfgjzxnwljjknq7z2lhlq7ej</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विनेश फोगत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309659</id>
    <redirect title="विनेश फोगट" />
    <revision>
      <id>2143929</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:37:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विनेश फोगट]]</text>
      <sha1>a1zt068w9o3awsiy7onyr8qizvinp76</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अचंता शरथ कमाल</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309660</id>
    <redirect title="अचंता शरत कमल" />
    <revision>
      <id>2143930</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:38:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="80" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अचंता शरत कमल]]</text>
      <sha1>eb40t05tu6deuxwewp5zvn3hg9ao14c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गुर्विंदर सिंग चंडी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309661</id>
    <redirect title="गुरविंदर सिंग चांदी" />
    <revision>
      <id>2143932</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:42:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[गुरविंदर सिंग चांदी]]</text>
      <sha1>i4oszjzgancr5unu1uajypnx9s1snuh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मानशेर सिंग</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309662</id>
    <redirect title="मनशेर सिंग" />
    <revision>
      <id>2143933</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:43:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[मनशेर सिंग]]</text>
      <sha1>rwbec8nq4vvup68x7ag3uuudjepss8z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रंजन सिंग सोधी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309663</id>
    <redirect title="रंजन सोढी" />
    <revision>
      <id>2143934</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:44:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[रंजन सोढी]]</text>
      <sha1>l9dxl04o9n87rl3huzo0skvxfi8ct3s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सोमदेव देवबर्मन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309664</id>
    <redirect title="सोमदेव देववर्मन" />
    <revision>
      <id>2143935</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:45:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[सोमदेव देववर्मन]]</text>
      <sha1>t2omlra8cze5sflkeum26wy0rlks0p1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>निरूपमा संजीव</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309665</id>
    <redirect title="निरुपम संजीव" />
    <revision>
      <id>2143936</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:47:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[निरुपम संजीव]]</text>
      <sha1>skh1nzggz383vipthidxjm4jpcrgua4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ऍनस्तेशिया रोडीनोवा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309666</id>
    <redirect title="अनास्तासिया रोदियोनोव्हा" />
    <revision>
      <id>2143937</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:47:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="115" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अनास्तासिया रोदियोनोव्हा]]</text>
      <sha1>lmwm9hochg96qcc0y201wt4zduskw9a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आदिती अशोक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309667</id>
    <redirect title="अदिती अशोक" />
    <revision>
      <id>2143938</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:53:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अदिती अशोक]]</text>
      <sha1>p10nyilx41koii501t0mujicd4k5sw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सिंहल माणसं</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309668</id>
    <redirect title="सिंहली लोक" />
    <revision>
      <id>2143939</id>
      <timestamp>2022-08-08T04:58:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अभय नातू</username>
        <id>206</id>
      </contributor>
      <comment>नामभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[सिंहली लोक]]</text>
      <sha1>ohq8bxdc6h3iizvbkndp6rtuv6pv6qi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बस बाई बस (टीव्ही मालिका)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309669</id>
    <redirect title="बस बाई बस (मालिका)" />
    <revision>
      <id>2143948</id>
      <timestamp>2022-08-08T06:00:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Usernamekiran</username>
        <id>29153</id>
      </contributor>
      <comment>Usernamekiran ने लेख [[बस बाई बस (टीव्ही मालिका)]] वरुन [[बस बाई बस (मालिका)]] ला हलविला: योग्य नाव</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[बस बाई बस (मालिका)]]</text>
      <sha1>177j7htffvzbo6cujmqdjru450apq2b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विकिपीडिया:सदस्यनाव बदला</title>
    <ns>4</ns>
    <id>309670</id>
    <revision>
      <id>2143950</id>
      <timestamp>2022-08-08T06:08:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>QueerEcofeminist</username>
        <id>12675</id>
      </contributor>
      <comment>As the old process is not valid and it's up to the global renamers and stewards. Old page also becomes redundent</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7557" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;&quot;&gt;
  &lt;div style=&quot;padding: 12px;&quot;&gt;[[file:Global renamer-logo.svg|75px|link=[[m:Global rename policy]]]]&lt;/div&gt;
  &lt;div style=&quot;flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;&quot;&gt;
    &lt;div style=&quot;font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'&quot;&gt;सदस्यनावात वैश्विक बदल करण्याची विनंती करण्याची माहिती या पानावर देण्यात आली आहे!&lt;/div&gt;
    &lt;div style=&quot;max-width: 700px&quot;&gt; या पानावरील माहिती लक्षात घेऊन येथे दिलेल्या दुव्यांवर जाऊन सदस्यनावात बदल करण्यासाठी अर्ज करू शकता. 
&lt;/div&gt;
  &lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;

तुमचे सदस्यनाव बदलण्यासाठी या पानावर दिलेल्या सुचनांचे पालन करा.
तुमचे सदस्यनाव हे तुमच्या सोयीसाठी आहे, त्यामुळे तुम्ही ते कधीही बदलू शकता आणि त्यात आवश्यक बदलही करू शकता. फक्त विकिमिडीया प्रकल्पांवर सदस्यनावात बदल करण्यासाठी काही नियम आहेत त्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. पुर्वी सदस्यनाव बदलाची प्रक्रिया खूप जटील होती पण आता ती प्रक्रिया खूप सोपी झाली आहे त्यामुळे फक्त एक अर्ज भरून दिल्यास तुमच्या नावात योग्य तो बदल करता येतो. 
=== वैश्विक सदस्यनाव बदलाविषयीचे धोरण ([[M:Global rename policy|मूळ धोरण]]) ===
सदस्यनाव बदल होण्यासाठी खालील सर्व अटींची पुर्तता होणे आवश्यक आहे. 
* नविन सदस्यनाव काळजीपूर्वक निवडलेले असावे, अनावश्यक, वारंवार केलेल्या आणि चुकीच्या नावाच्या विनंत्या नाकारल्या जातील. स्थानिक धोरणांविषयी वैश्विक सदस्यनाव बदल करणार्या रिनेमर/स्टीवर्ड यांना कल्पना असेलच असे नाही त्यामुळे तुमचे सदस्यनाव तुम्ही स्थानिक धोरणांविषयी तपासणी करावी. 
* तुमच्या जुन्या सदस्यनावाशी नवे सदस्यनाव जोडलेले असावे. तुमच्या सदस्यनावाशी/खात्याशी तुमच्या वाईट वागणूकीचा इतिहास तोडण्यासाठी नाव बदलून दिले जात नाही. 
* तुमचे नवीन नाव कुठल्याही विकि प्रकल्पावर आधीच वापरात नसावे, तरच तुम्हाला ते सदस्यनाव घेता येणार नाही. त्यामुळे [[Special:CentralAuth]] येथे तुम्हाला हवे असलेले सदस्यनाव भरून खात्री करून घ्या की ते कुणीही वापरत नाही. 
===सदस्यनाव बदलण्यासाठी सामान्य कारणे ===
सर्व सामान्यपणे खालील कारणे सदस्यनाव बदलासाठी योग्य मानली जातात.
* तुमचे खरे नाव लपवण्यासाठी. 
* तुमच्या वैयक्तिक माहिती लपवण्यासाठी.
* आधीचे नाव जाहिरातबाजी करणारे असल्यास नवीन वैयक्तिक नाव देण्यासाठी.
* आधीच्या नाव सदस्यनाव धोरणाच्या विरुद्ध असल्यास नवीन योग्य नाव देण्यासाठी.
* जर सदस्यनाव तुम्हाला आवडत नसेल आणि नवीन सदस्यनाव तुमच्या आवडीचे द्यायाचे असल्यास.

=== या प्रकारचे नवीन सदस्यनाव अमान्य आहे ===
* फक्त आकड्यांचा वापर करून लिहिलेले. 
* दोन किंवा जास्त वेगवेगळ्या भाषांमध्ये/लिपिंमध्ये लिहिलेले. (सुरेSh, Viनोद इ.)
* अनाकलनीय, अगम्य अक्षरे, उलट सुलट लिहिलेली तीच तीच अक्षरे असलेले. (अकर्ल्फ़ोअप्रलप इ.)
* अश्लिल, इतरांना अपमानकारक, इतरांच्या सदस्यनामाची नक्कल करणारे.
* जाहिरातबाजी, एकच सदस्यनाव अनेक लोक वापरतात असा अविर्भाव असणारे. (रिलायन्स, टाटा, पार्ले जी)
* संस्था, कंपन्या, सरकारी पदे किंवा अशाच अधिकारी कायद्याने सत्ता दाखविणारे अधिकार असलेली पदे असल्याचा अविर्भाव दाखवणारी नावे. (रिलायन्स, टाटा, पार्ले जी, कमिशनर, पंतप्रधान इ)

===सदस्यनाव बदलाची विनंती येथे करा ===
* जटील आणि ज्यामध्ये इतर निष्क्रिय खात्यांच्या(शुन्य संपादने किंवा दीर्घकाळ निष्क्रिय) सदस्यनावाचा ताबा घेऊन ते स्वत:साठी वापरण्यासाठीच्या विनंत्या [[M:Steward requests/Username changes|येथे]] कराव्यात. 
* तुमचे सदस्यनाव सहजबदलता येतील अशा विनंत्या [[विशेष:GlobalRenamerequest|येथे]] कराव्यात. 


[[वर्ग:विकिस्रोत व्यवस्थापन]]</text>
      <sha1>nuixr6ifrhh86e1mz4e7t9h0b7gqelw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Rajesh bhimrao</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309671</id>
    <revision>
      <id>2143951</id>
      <timestamp>2022-08-08T06:21:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="278" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Rajesh bhimrao}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) ११:५१, ८ ऑगस्ट २०२२ (IST)</text>
      <sha1>gnprgfsut03e63b2dbziheyuvp4t85y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हॅरी पॉटर (चित्रपट शृंखला)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309672</id>
    <revision>
      <id>2143959</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:24:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099784933|Harry Potter (film series)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10176" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत={{Plainlist|
* [[John Williams]] (''1''–''3'')
* [[Patrick Doyle]] (''4'')
* [[Nicholas Hooper]] (''5''–''6'')
* [[Alexandre Desplat]] (''7''–''8'')
}}|देश=युनायटेड किंगडम&lt;br /&gt;अमेरिका|भाषा=इंग्रजी}}
'''''हॅरी पॉटर''''' ही एक चित्रपट मालिका आहे, जी [[जे.के. रोलिंग]] यांच्या त्याच नावाच्या कादंबऱ्यांच्या शृंखलेवर आधारित आहे. ही चित्रपट शृंखला [[वॉर्नर ब्रोझ|वॉर्नर ब्रदर्स]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे वितरीत केली गेली आणि त्यात आठ कल्पनारम्य चित्रपट आहेत, ज्याची सुरुवात ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]'' (२००१) पासून होते आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज - भाग 2]]'' (२०११) सह समाप्त होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|title=Fantasy – Live Action|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110902012936/http://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|archive-date=2 September 2011|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=harrypotter.htm|title=Harry Potter|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190913/https://www.boxofficemojo.com/|archive-date=6 August 2020|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; विझार्डिंग वर्ल्ड शेअर्ड मीडिया फ्रँचायझीची सुरुवात करून, फॅन्टॅस्टिक ''बीस्ट्स अँड व्हेअर टू फाइंड देम'' (२०१६) सह सुरू झालेल्या पाच चित्रपटांचा समावेश असलेली स्पिन-ऑफ प्रीक्वेल मालिका. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|title=Fantastic Beasts release shows the magic in brand reinvention|website=Campaignlive.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170611095252/http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|archive-date=11 June 2017|access-date=19 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या चित्रपटांची निर्मिती मुख्यतः डेव्हिड हेमन यांनी केली होती. यामध्ये [[डॅनियेल जेकब रॅडक्लिफ|डॅनियल रॅडक्लिफ]], [[रूपर्ट ग्रिंट|रुपर्ट ग्रिंट]] आणि [[एम्मा वॉटसन]] या तीन प्रमुख पात्रांच्या भूमिकांचा समावेश होतो: [[हॅरी पॉटर (पात्र)|हॅरी पॉटर]], [[रॉन विझली]] आणि [[हर्मायनी ग्रेंजर]] . या मालिकेवर चार दिग्दर्शकांनी काम केले आहे: ख्रिस कोलंबस, अल्फोन्सो कुआरोन, माइक नेवेल आणि डेव्हिड येट्स.&lt;ref name=&quot;Four Directors&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Dargis|first=Manohla|url=https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|title=Harry Potter and the Four Directors|last2=Scott|first2=A. O.|date=15 July 2007|work=The New York Times|access-date=29 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190926/https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; मायकेल गोल्डनबर्ग यांनी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द ऑर्डर ऑफ द फिनिक्स]]'' (२००७) साठी पटकथा लिहिली, तर उर्वरित चित्रपटांच्या पटकथा स्टीव्ह क्लोव्ह्स यांनी लिहिल्या आहेत. चित्रपटांच्या निर्मितीला दहा वर्षांचा कालावधी लागला.  कथेचा मुख्य भाग म्हणजे हॅरी त्याचा कट्टर-शत्रू असलेल्या [[टॉम रिडल|लॉर्ड वोल्डेमॉर्ट]]&lt;nowiki/&gt;च्या त्याला जीवे मारण्याचा अनेक प्रयत्नांवर मात  करतो.&lt;ref name=&quot;WarnerBrosStudioInfo&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|title=Harry Potter at Leavesden|work=WB Studio Tour|access-date=16 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20140210000231/http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|archive-date=10 February 2014|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; 

या मालिकेतील सातवी आणि शेवटची कादंबरी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज]]''  ही दोन फीचर-लांबीच्या भागांमध्ये रूपांतरित करण्यात आली. &lt;ref name=&quot;BusinessWireDeathlyHallows&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|title=Warner Bros. Plans Two-Part Film Adaptation of &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows&quot; to Be Directed by David Yates|date=13 March 2008|work=[[Business Wire]]|quote=...expand the screen adaptation of Harry Potter and the Deathly Hallows and release the film in two parts.|access-date=6 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20170628180059/http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|archive-date=28 June 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १ (चित्रपट)|भाग 1]]'' नोव्हेंबर २०१० मध्ये रिलीज झाला आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|भाग 2]]'' जुलै २०११ मध्ये रिलीज झाला. &lt;ref name=&quot;Bocher &amp; Eller (2010-11-07)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Boucher|first=Geoff|url=https://articles.latimes.com/2010/nov/07/entertainment/la-et-1107-harry-potter-20101107|title=The end nears for 'Harry Potter' on film|last2=Eller|first2=Claudia|date=7 November 2010|work=Los Angeles Times|quote=The fantasy epic begins its Hollywood fade-out Nov.&amp;nbsp;19 with the release of &quot; Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 1&quot; and finishes next summer with the eighth film, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 2.&quot;|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190834/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2010-nov-07-la-et-1107-harry-potter-20101107-story.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Schuker (2010-11-22)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Schuker|first=Lauren A. E.|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|title='Potter' Charms Aging Audience|date=22 November 2010|work=The Wall Street Journal|quote=The seventh instalment in the eight-film franchise, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows: Part I&quot; took in a franchise record of $125.1&amp;nbsp;million at domestic theaters this weekend according to Warner Bros., the Time Warner Inc.-owned movie studio behind the films.|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106232346/http://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|archive-date=6 November 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

''डेथली हॅलोज – भाग १'', ''फिलॉसॉफर्स स्टोन'', आणि ''डेथली हॅलोज – भाग २'' हे आतापर्यंतच्या सर्वाधिक कमाई करणार्‍या ५० चित्रपटांपैकी आहेत आणि ते  अनुक्रमे ४९व्या, ४७व्या आणि १३व्या क्रमांकाचे सर्वाधिक कमाई करणारे चित्रपट आहेत.  ''फिलॉसॉफर्स'' स्टोन आणि ''डेथली हॅलोज - भाग 2'' ने $१ अब्ज पेक्षा जास्त कमाई केली आहे. $७.७ अब्ज कमाईसह ही जगातील सर्वाधिक कमाई करणारी चौथ्या क्रमांकाची चित्रपट मालिका आहे.</text>
      <sha1>fxzmwyjdlbrjm91oyewcvx6zohtaskb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143960</id>
      <parentid>2143959</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:26:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10269" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत={{Plainlist|
* [[जॉन विल्यम्स]] (''१''–''३'')
* पेट्रिक डॉयल (''४'')
* निकोलस हूपर(''५''–''६'')
* अलेक्झांडर डेसप्लेट(''७''–''८'')
}}|देश=युनायटेड किंगडम&lt;br /&gt;अमेरिका|भाषा=इंग्रजी}}

'''हॅरी पॉटर''' ही एक चित्रपट मालिका आहे, जी [[जे.के. रोलिंग]] यांच्या त्याच नावाच्या कादंबऱ्यांच्या शृंखलेवर आधारित आहे. ही चित्रपट शृंखला [[वॉर्नर ब्रोझ|वॉर्नर ब्रदर्स]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे वितरीत केली गेली आणि त्यात आठ कल्पनारम्य चित्रपट आहेत, ज्याची सुरुवात ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]'' (२००१) पासून होते आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज - भाग 2]]'' (२०११) सह समाप्त होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|title=Fantasy – Live Action|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110902012936/http://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|archive-date=2 September 2011|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=harrypotter.htm|title=Harry Potter|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190913/https://www.boxofficemojo.com/|archive-date=6 August 2020|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; विझार्डिंग वर्ल्ड शेअर्ड मीडिया फ्रँचायझीची सुरुवात करून, फॅन्टॅस्टिक ''बीस्ट्स अँड व्हेअर टू फाइंड देम'' (२०१६) सह सुरू झालेल्या पाच चित्रपटांचा समावेश असलेली स्पिन-ऑफ प्रीक्वेल मालिका. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|title=Fantastic Beasts release shows the magic in brand reinvention|website=Campaignlive.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170611095252/http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|archive-date=11 June 2017|access-date=19 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या चित्रपटांची निर्मिती मुख्यतः डेव्हिड हेमन यांनी केली होती. यामध्ये [[डॅनियेल जेकब रॅडक्लिफ|डॅनियल रॅडक्लिफ]], [[रूपर्ट ग्रिंट|रुपर्ट ग्रिंट]] आणि [[एम्मा वॉटसन]] या तीन प्रमुख पात्रांच्या भूमिकांचा समावेश होतो: [[हॅरी पॉटर (पात्र)|हॅरी पॉटर]], [[रॉन विझली]] आणि [[हर्मायनी ग्रेंजर]] . या मालिकेवर चार दिग्दर्शकांनी काम केले आहे: ख्रिस कोलंबस, अल्फोन्सो कुआरोन, माइक नेवेल आणि डेव्हिड येट्स.&lt;ref name=&quot;Four Directors&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Dargis|first=Manohla|url=https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|title=Harry Potter and the Four Directors|last2=Scott|first2=A. O.|date=15 July 2007|work=The New York Times|access-date=29 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190926/https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; मायकेल गोल्डनबर्ग यांनी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द ऑर्डर ऑफ द फिनिक्स]]'' (२००७) साठी पटकथा लिहिली, तर उर्वरित चित्रपटांच्या पटकथा स्टीव्ह क्लोव्ह्स यांनी लिहिल्या आहेत. चित्रपटांच्या निर्मितीला दहा वर्षांचा कालावधी लागला.  कथेचा मुख्य भाग म्हणजे हॅरी त्याचा कट्टर-शत्रू असलेल्या [[टॉम रिडल|लॉर्ड वोल्डेमॉर्ट]]&lt;nowiki/&gt;च्या त्याला जीवे मारण्याचा अनेक प्रयत्नांवर मात  करतो.&lt;ref name=&quot;WarnerBrosStudioInfo&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|title=Harry Potter at Leavesden|work=WB Studio Tour|access-date=16 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20140210000231/http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|archive-date=10 February 2014|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; 

या मालिकेतील सातवी आणि शेवटची कादंबरी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज]]''  ही दोन फीचर-लांबीच्या भागांमध्ये रूपांतरित करण्यात आली. &lt;ref name=&quot;BusinessWireDeathlyHallows&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|title=Warner Bros. Plans Two-Part Film Adaptation of &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows&quot; to Be Directed by David Yates|date=13 March 2008|work=[[Business Wire]]|quote=...expand the screen adaptation of Harry Potter and the Deathly Hallows and release the film in two parts.|access-date=6 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20170628180059/http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|archive-date=28 June 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १ (चित्रपट)|भाग 1]]'' नोव्हेंबर २०१० मध्ये रिलीज झाला आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|भाग 2]]'' जुलै २०११ मध्ये रिलीज झाला. &lt;ref name=&quot;Bocher &amp; Eller (2010-11-07)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Boucher|first=Geoff|url=https://articles.latimes.com/2010/nov/07/entertainment/la-et-1107-harry-potter-20101107|title=The end nears for 'Harry Potter' on film|last2=Eller|first2=Claudia|date=7 November 2010|work=Los Angeles Times|quote=The fantasy epic begins its Hollywood fade-out Nov.&amp;nbsp;19 with the release of &quot; Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 1&quot; and finishes next summer with the eighth film, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 2.&quot;|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190834/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2010-nov-07-la-et-1107-harry-potter-20101107-story.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Schuker (2010-11-22)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Schuker|first=Lauren A. E.|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|title='Potter' Charms Aging Audience|date=22 November 2010|work=The Wall Street Journal|quote=The seventh instalment in the eight-film franchise, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows: Part I&quot; took in a franchise record of $125.1&amp;nbsp;million at domestic theaters this weekend according to Warner Bros., the Time Warner Inc.-owned movie studio behind the films.|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106232346/http://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|archive-date=6 November 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

''डेथली हॅलोज – भाग १'', ''फिलॉसॉफर्स स्टोन'', आणि ''डेथली हॅलोज – भाग २'' हे आतापर्यंतच्या सर्वाधिक कमाई करणार्‍या ५० चित्रपटांपैकी आहेत आणि ते  अनुक्रमे ४९व्या, ४७व्या आणि १३व्या क्रमांकाचे सर्वाधिक कमाई करणारे चित्रपट आहेत.  ''फिलॉसॉफर्स'' स्टोन आणि ''डेथली हॅलोज - भाग 2'' ने $१ अब्ज पेक्षा जास्त कमाई केली आहे. $७.७ अब्ज कमाईसह ही जगातील सर्वाधिक कमाई करणारी चौथ्या क्रमांकाची चित्रपट मालिका आहे.</text>
      <sha1>n2j0xi6e7hxol8v7c5j376s3ejb4etk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143961</id>
      <parentid>2143960</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:27:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10295" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत={{Plainlist|
* [[जॉन विल्यम्स]] (''१''–''३'')
* पेट्रिक डॉयल (''४'')
* निकोलस हूपर(''५''–''६'')
* अलेक्झांडर डेसप्लेट(''७''–''८'')
}}|देश=युनायटेड किंगडम&lt;br /&gt;अमेरिका|भाषा=इंग्रजी}}

'''हॅरी पॉटर''' ही एक चित्रपट मालिका आहे, जी [[जे.के. रोलिंग]] यांच्या त्याच नावाच्या कादंबऱ्यांच्या शृंखलेवर आधारित आहे. ही चित्रपट शृंखला [[वॉर्नर ब्रोझ|वॉर्नर ब्रदर्स]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे वितरीत केली गेली आणि त्यात आठ कल्पनारम्य चित्रपट आहेत, ज्याची सुरुवात ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]'' (२००१) पासून होते आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज - भाग 2]]'' (२०११) सह समाप्त होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|title=Fantasy – Live Action|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110902012936/http://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|archive-date=2 September 2011|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=harrypotter.htm|title=Harry Potter|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190913/https://www.boxofficemojo.com/|archive-date=6 August 2020|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; विझार्डिंग वर्ल्ड शेअर्ड मीडिया फ्रँचायझीची सुरुवात करून, फॅन्टॅस्टिक ''बीस्ट्स अँड व्हेअर टू फाइंड देम'' (२०१६) सह सुरू झालेल्या पाच चित्रपटांचा समावेश असलेली स्पिन-ऑफ प्रीक्वेल मालिका. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|title=Fantastic Beasts release shows the magic in brand reinvention|website=Campaignlive.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170611095252/http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|archive-date=11 June 2017|access-date=19 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या चित्रपटांची निर्मिती मुख्यतः डेव्हिड हेमन यांनी केली होती. यामध्ये [[डॅनियेल जेकब रॅडक्लिफ|डॅनियल रॅडक्लिफ]], [[रूपर्ट ग्रिंट|रुपर्ट ग्रिंट]] आणि [[एम्मा वॉटसन]] या तीन प्रमुख पात्रांच्या भूमिकांचा समावेश होतो: [[हॅरी पॉटर (पात्र)|हॅरी पॉटर]], [[रॉन विझली]] आणि [[हर्मायनी ग्रेंजर]] . या मालिकेवर चार दिग्दर्शकांनी काम केले आहे: ख्रिस कोलंबस, अल्फोन्सो कुआरोन, माइक नेवेल आणि डेव्हिड येट्स.&lt;ref name=&quot;Four Directors&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Dargis|first=Manohla|url=https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|title=Harry Potter and the Four Directors|last2=Scott|first2=A. O.|date=15 July 2007|work=The New York Times|access-date=29 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190926/https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; मायकेल गोल्डनबर्ग यांनी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द ऑर्डर ऑफ द फिनिक्स]]'' (२००७) साठी पटकथा लिहिली, तर उर्वरित चित्रपटांच्या पटकथा स्टीव्ह क्लोव्ह्स यांनी लिहिल्या आहेत. चित्रपटांच्या निर्मितीला दहा वर्षांचा कालावधी लागला.  कथेचा मुख्य भाग म्हणजे हॅरी त्याचा कट्टर-शत्रू असलेल्या [[टॉम रिडल|लॉर्ड वोल्डेमॉर्ट]]&lt;nowiki/&gt;च्या त्याला जीवे मारण्याचा अनेक प्रयत्नांवर मात  करतो.&lt;ref name=&quot;WarnerBrosStudioInfo&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|title=Harry Potter at Leavesden|work=WB Studio Tour|access-date=16 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20140210000231/http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|archive-date=10 February 2014|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; 

या मालिकेतील सातवी आणि शेवटची कादंबरी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज]]''  ही दोन फीचर-लांबीच्या भागांमध्ये रूपांतरित करण्यात आली. &lt;ref name=&quot;BusinessWireDeathlyHallows&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|title=Warner Bros. Plans Two-Part Film Adaptation of &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows&quot; to Be Directed by David Yates|date=13 March 2008|work=[[Business Wire]]|quote=...expand the screen adaptation of Harry Potter and the Deathly Hallows and release the film in two parts.|access-date=6 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20170628180059/http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|archive-date=28 June 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १ (चित्रपट)|भाग 1]]'' नोव्हेंबर २०१० मध्ये रिलीज झाला आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|भाग 2]]'' जुलै २०११ मध्ये रिलीज झाला. &lt;ref name=&quot;Bocher &amp; Eller (2010-11-07)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Boucher|first=Geoff|url=https://articles.latimes.com/2010/nov/07/entertainment/la-et-1107-harry-potter-20101107|title=The end nears for 'Harry Potter' on film|last2=Eller|first2=Claudia|date=7 November 2010|work=Los Angeles Times|quote=The fantasy epic begins its Hollywood fade-out Nov.&amp;nbsp;19 with the release of &quot; Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 1&quot; and finishes next summer with the eighth film, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 2.&quot;|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190834/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2010-nov-07-la-et-1107-harry-potter-20101107-story.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Schuker (2010-11-22)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Schuker|first=Lauren A. E.|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|title='Potter' Charms Aging Audience|date=22 November 2010|work=The Wall Street Journal|quote=The seventh instalment in the eight-film franchise, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows: Part I&quot; took in a franchise record of $125.1&amp;nbsp;million at domestic theaters this weekend according to Warner Bros., the Time Warner Inc.-owned movie studio behind the films.|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106232346/http://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|archive-date=6 November 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

''डेथली हॅलोज – भाग १'', ''फिलॉसॉफर्स स्टोन'', आणि ''डेथली हॅलोज – भाग २'' हे आतापर्यंतच्या सर्वाधिक कमाई करणार्‍या ५० चित्रपटांपैकी आहेत आणि ते  अनुक्रमे ४९व्या, ४७व्या आणि १३व्या क्रमांकाचे सर्वाधिक कमाई करणारे चित्रपट आहेत.  ''फिलॉसॉफर्स'' स्टोन आणि ''डेथली हॅलोज - भाग 2'' ने $१ अब्ज पेक्षा जास्त कमाई केली आहे. $७.७ अब्ज कमाईसह ही जगातील सर्वाधिक कमाई करणारी चौथ्या क्रमांकाची चित्रपट मालिका आहे.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>g17tb1548l9d2xma5se74dgaubg8hkp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144017</id>
      <parentid>2143961</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T09:17:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT II</username>
        <id>140753</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>शुद्धलेखन — योग्य रकार ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य रकार|अधिक माहिती]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10292" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत={{Plainlist|
* [[जॉन विल्यम्स]] (''१''–''३'')
* पेट्रिक डॉयल (''४'')
* निकोलस हूपर(''५''–''६'')
* अलेक्झांडर डेसप्लेट(''७''–''८'')
}}|देश=युनायटेड किंगडम&lt;br /&gt;अमेरिका|भाषा=इंग्रजी}}

'''हॅरी पॉटर''' ही एक चित्रपट मालिका आहे, जी [[जे.के. रोलिंग]] यांच्या त्याच नावाच्या कादंबऱ्यांच्या शृंखलेवर आधारित आहे. ही चित्रपट शृंखला [[वॉर्नर ब्रोझ|वॉर्नर ब्रदर्स]]&lt;nowiki/&gt;द्वारे वितरीत केली गेली आणि त्यात आठ कल्पनारम्य चित्रपट आहेत, ज्याची सुरुवात ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द फिलॉसॉफर्स स्टोन (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द फिलॉसॉफर्स स्टोन]]'' (२००१) पासून होते आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज - भाग 2]]'' (२०११) सह समाप्त होते. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|title=Fantasy – Live Action|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110902012936/http://boxofficemojo.com/genres/chart/?id=liveactionfantasy.htm|archive-date=2 September 2011|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=harrypotter.htm|title=Harry Potter|publisher=[[Box Office Mojo]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190913/https://www.boxofficemojo.com/|archive-date=6 August 2020|access-date=1 June 2011}}&lt;/ref&gt; विझार्डिंग वर्ल्ड शेअर्ड मीडिया फ्रँचायझीची सुरुवात करून, फॅन्टॅस्टिक ''बीस्ट्स अँड व्हेअर टू फाइंड देम'' (२०१६) सह सुरू झालेल्या पाच चित्रपटांचा समावेश असलेली स्पिन-ऑफ प्रीक्वेल मालिका. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|title=Fantastic Beasts release shows the magic in brand reinvention|website=Campaignlive.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170611095252/http://www.campaignlive.co.uk/article/fantastic-beasts-release-shows-magic-brand-reinvention/1416310|archive-date=11 June 2017|access-date=19 October 2017}}&lt;/ref&gt;

या चित्रपटांची निर्मिती मुख्यतः डेव्हिड हेमन यांनी केली होती. यामध्ये [[डॅनियेल जेकब रॅडक्लिफ|डॅनियल रॅडक्लिफ]], [[रूपर्ट ग्रिंट|रुपर्ट ग्रिंट]] आणि [[एम्मा वॉटसन]] या तीन प्रमुख पात्रांच्या भूमिकांचा समावेश होतो: [[हॅरी पॉटर (पात्र)|हॅरी पॉटर]], [[रॉन विझली]] आणि [[हर्मायनी ग्रेंजर]] . या मालिकेवर चार दिग्दर्शकांनी काम केले आहे: ख्रिस कोलंबस, अल्फोन्सो कुआरोन, माइक नेवेल आणि डेव्हिड येट्स.&lt;ref name=&quot;Four Directors&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Dargis|first=Manohla|url=https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|title=Harry Potter and the Four Directors|last2=Scott|first2=A. O.|date=15 July 2007|work=The New York Times|access-date=29 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190926/https://www.nytimes.com/2007/07/15/movies/15scot.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; मायकेल गोल्डनबर्ग यांनी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड ऑर्डर ऑफ फिनिक्स (चित्रपट)|हॅरी पॉटर अँड द ऑर्डर ऑफ द फिनिक्स]]'' (२००७) साठी पटकथा लिहिली, तर उर्वरित चित्रपटांच्या पटकथा स्टीव्ह क्लोव्ह्स यांनी लिहिल्या आहेत. चित्रपटांच्या निर्मितीला दहा वर्षांचा कालावधी लागला.  कथेचा मुख्य भाग म्हणजे हॅरी त्याचा कट्टर-शत्रू असलेल्या [[टॉम रिडल|लॉर्ड वोल्डेमॉर्ट]]&lt;nowiki/&gt;च्या त्याला जीवे मारण्याचा अनेक प्रयत्नांवर मात  करतो.&lt;ref name=&quot;WarnerBrosStudioInfo&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|title=Harry Potter at Leavesden|work=WB Studio Tour|access-date=16 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20140210000231/http://www.wbstudiotour.co.uk/en/about-us/harry-potter-at-leavesden|archive-date=10 February 2014|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; 

या मालिकेतील सातवी आणि शेवटची कादंबरी ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज|हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज]]''  ही दोन फीचर-लांबीच्या भागांमध्ये रूपांतरित करण्यात आली. &lt;ref name=&quot;BusinessWireDeathlyHallows&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|title=Warner Bros. Plans Two-Part Film Adaptation of &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows&quot; to Be Directed by David Yates|date=13 March 2008|work=[[Business Wire]]|quote=...expand the screen adaptation of Harry Potter and the Deathly Hallows and release the film in two parts.|access-date=6 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20170628180059/http://www.businesswire.com/portal/site/google/?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20080313005332&amp;newsLang=en|archive-date=28 June 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग १ (चित्रपट)|भाग 1]]'' नोव्हेंबर २०१० मध्ये रिलीज झाला आणि ''[[हॅरी पॉटर ॲन्ड द डेथली हॅलोज - भाग २ (चित्रपट)|भाग 2]]'' जुलै २०११ मध्ये रिलीज झाला. &lt;ref name=&quot;Bocher &amp; Eller (2010-11-07)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Boucher|first=Geoff|url=https://articles.latimes.com/2010/nov/07/entertainment/la-et-1107-harry-potter-20101107|title=The end nears for 'Harry Potter' on film|last2=Eller|first2=Claudia|date=7 November 2010|work=Los Angeles Times|quote=The fantasy epic begins its Hollywood fade-out Nov.&amp;nbsp;19 with the release of &quot; Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 1&quot; and finishes next summer with the eighth film, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 2.&quot;|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806190834/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2010-nov-07-la-et-1107-harry-potter-20101107-story.html|archive-date=6 August 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Schuker (2010-11-22)&quot;&gt;{{स्रोत बातमी|last=Schuker|first=Lauren A. E.|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|title='Potter' Charms Aging Audience|date=22 November 2010|work=The Wall Street Journal|quote=The seventh instalment in the eight-film franchise, &quot;Harry Potter and the Deathly Hallows: Part I&quot; took in a franchise record of $125.1&amp;nbsp;million at domestic theaters this weekend according to Warner Bros., the Time Warner Inc.-owned movie studio behind the films.|access-date=3 January 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106232346/http://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703567304575628783648960748|archive-date=6 November 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

''डेथली हॅलोज – भाग १'', ''फिलॉसॉफर्स स्टोन'', आणि ''डेथली हॅलोज – भाग २'' हे आतापर्यंतच्या सर्वाधिक कमाई करणाऱ्या ५० चित्रपटांपैकी आहेत आणि ते  अनुक्रमे ४९व्या, ४७व्या आणि १३व्या क्रमांकाचे सर्वाधिक कमाई करणारे चित्रपट आहेत.  ''फिलॉसॉफर्स'' स्टोन आणि ''डेथली हॅलोज - भाग 2'' ने $१ अब्ज पेक्षा जास्त कमाई केली आहे. $७.७ अब्ज कमाईसह ही जगातील सर्वाधिक कमाई करणारी चौथ्या क्रमांकाची चित्रपट मालिका आहे.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>rrl4egtne797py5hutmgy4059feyfps</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>रॉन विझली</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309673</id>
    <redirect title="रॉन वीझली" />
    <revision>
      <id>2143962</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:29:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[रॉन वीझली]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[रॉन वीझली]]

__अनुक्रमणिकाहवीच__</text>
      <sha1>9e4gbphqgq7bzx5zj9etvi8xs7hzped</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हर्मायनी ग्रेंजर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309674</id>
    <redirect title="हरमायनी ग्रेंजर" />
    <revision>
      <id>2143963</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[हरमायनी ग्रेंजर]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[हरमायनी ग्रेंजर]]

__अनुक्रमणिकाहवीच__</text>
      <sha1>3b1rbh7tcs0i4iczsrudcpjr2yyy4ae</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हॅरी पॉटर (चित्रपट मालिका)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309675</id>
    <redirect title="हॅरी पॉटर (चित्रपट शृंखला)" />
    <revision>
      <id>2143964</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[हॅरी पॉटर (चित्रपट शृंखला)]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="164" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[हॅरी पॉटर (चित्रपट शृंखला)]]

__अनुक्रमणिकाहवीच__</text>
      <sha1>ndpgkpwc14gn9grl0yyx59kn1fnre9a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अ‍ॅनिमेटेड चित्रपट</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309676</id>
    <redirect title="ॲनिमेशन" />
    <revision>
      <id>2143966</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:34:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[ॲनिमेशन]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ॲनिमेशन]]

__अनुक्रमणिकाहवीच__</text>
      <sha1>qez16npxqt3wm3jpidn9p2atvhwaa1v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बालाजी टेलिफिल्म्स</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309677</id>
    <revision>
      <id>2143967</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:41:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102883670|Balaji Telefilms]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7694" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट कंपनी|traded_as={{BSE|532382}}&lt;br /&gt;{{NSE|BALAJITELE}}|महत्त्वाच्या व्यक्ती=[[Shobha Kapoor]] ({{small|[[Managing Director|MD]]}})&lt;br /&gt;[[Ekta Kapoor]] ({{small|[[Managing Director|Joint MD]]}})|उत्पादने=Television series&lt;br/&gt;Film production&lt;br /&gt;[[Digital media|Web series]]|विभाग=3&lt;br /&gt; 
* Television Productions 
* Movie Productions 
* Web series Productions and Distribution|homepage=[http://www.balajitelefilms.com Balaji Telefilms]}}'''बालाजी टेलिफिल्म्स''' ही एक भारतीय कंपनी आहे जी अनेक भारतीय भाषांमध्ये भारतीय सोप ऑपेरा, रिअॅलिटी टीव्ही कार्यक्रम, विनोदी कार्यक्रम, गेम शो, मनोरंजन आणि तथ्यात्मक कार्यक्रमांची निर्मिती करते. बालाजी टेलिफिल्म्सची जाहिरात [[एकता कपूर]] आणि शोभा कपूर करता आणि ही कंपनी [[मुंबई रोखे बाजार|बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज]] आणि [[राष्ट्रीय रोखे बाजार|नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज ऑफ इंडिया]] येथे सूचीबद्ध असलेली सार्वजनिक कंपनी आहे. 

या कंपनीच्या उल्लेखनीय कार्यक्रमांमध्ये पुढील मालिकांचा समावेश आहे: ''क्यूंकी सास भी कभी बहू थी'', &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Raghuram|first=Aruna|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/What-K-serials-really-convey/articleshow/3742790.cms|title=What K-serials really convey|date=22 November 2008|work=The Times of India|access-date=28 July 2020}}&lt;/ref&gt; ''कहानी घर घर की'', ''कहां किस्सी रोज'', ''कसौटी जिंदगी की'', ''कहीं तो होगा'', ''कुसुम'', ''कसम से'', ''किस देश में है मेरा दिल'', ''तेरे लिए'' '','' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindustantimes.com/tv/pavitra-rishta-to-go-off-air-soon/story-8FffX5z0JK0VzStCru5BQN.html|title=Pavitra Rishta to go off air soon|date=14 January 2014|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; ''प्यार की ये एक कहानी'', ''बडे अच्छे लगते हैं'', &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-bade-achhe-lagte-kissing-scene-my-biggest-learning-ekta-2487494|title=Bade Achhe Lagte... kissing scene my biggest learning: Ekta – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=29 June 2017}}&lt;/ref&gt; ''जोधा अकबर'', ''[[ये हैं मोहब्बते|ये है मोहब्बतें]]'', &lt;ref name=&quot;YHM-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/ekta-kapoor-launches-her-new-television-show-ye-hai-mohabbatein-imagegallery-bollywood-nlwqr2hfejesi.html|title=Ekta Kapoor launches her new television show Ye Hai Mohabbatein|website=Sify}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;YHM-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://indiatoday.intoday.in/story/ekta-kapoor-yeh-hai-mohabbatein-leap-divyanka-tripathi-lifetv/1/778812.html|title=Another generation leap in Ekta Kapoor's Yeh Hai Mohabbatein?|date=3 October 2016|website=India Today}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;YHM-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-dances-like-theres-no-tomorrow-at-the-1000-episodes-celebrations-of-ye-hai-mohabbatein/articleshow/55893364.cms|title=Divyanka Tripathi dances like there's no tomorrow at the 1000 episodes celebrations of Ye Hai Mohabbatein - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''कुमकुम भाग्य'', &lt;ref name=&quot;KKB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-zee-tv-s-kumkum-bhagya-launches-on-april-15-1973357|title=Zee TV's Kumkum Bhagya launches on April 15 – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=30 March 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KKB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/trade-news/hindi/kumkum-bhagya-the-biggest-fiction-launch-of-2014/articleshow/39626099.cms|title=Kumkum Bhagya – The Biggest Fiction Launch of 2014 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''मेरी आशिकी तुम से'' ही, ''[[नागिन (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका)|नागिन]] ,'' ''कसम तेरे प्यार की, ब्रह्मराक्षस, कुंडली भाग्य, &lt;ref name=&quot;KDB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://bestmediainfo.com/2017/06/zee-tv-launches-kumkum-bhagya-s-spin-off-kundali-bhagya/|title=Zee TV launches Kumkum Bhagya's spin-off 'Kundali Bhagya'|website=bestmediaifo.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/kundali-bhagya-launch-ekta-kapoor-reveals-what-inspired-her-to-make-a-spin-off-of-kumkum-bhagya/|title=Kundali Bhagya Launch: Ekta Kapoor reveals what inspired her to make a spin off of Kumkum Bhagya|last=Chauhan|first=Soumyata|date=28 June 2017|website=Bollywoodlife}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/dheeraj-dhoopar-starrer-kundali-bhagya-becomes-the-biggest-weekday-launch-since-2016/articleshow/59876265.cms|title=Dheeraj Dhoopar starrer Kundali Bhagya becomes the biggest weekday launch since 2016 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ये है चाहतीं आणि भाग्य लक्ष्मी . &lt;ref name=&quot;CN-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|title=Star Plus to launch Balaji Telefilms' show 'Chandra Nandini' on 10 Oct|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170929044405/http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|archive-date=29 September 2017|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CN-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.india.com/showbiz/ekta-kapoor-introduces-rajat-tokas-and-shweta-basu-as-chandra-nandini-1506865/|title=Ekta Kapoor introduces Rajat Tokas and Shweta Basu as Chandra Nandini!|last=Mulla|first=Zainab|date=22 September 2016|website=India.com}}&lt;/ref&gt;''

२०१७ मध्ये कंपनीने किंगडम ऑफ द सोप क्वीन: द स्टोरी ऑफ बालाजी टेलिफिल्म्स &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://harpercollins.co.in/product/kingdom-of-the-soap-queen-the-story-of-balaji-telefilms/|title=Kingdom of The Soap Queen: The Story of Balaji Telefilms|date=31 January 2020|work=Harper Collins|language=en|access-date=7 July 2022}}&lt;/ref&gt; हे त्यांचे चरित्रात्मक पुस्तक प्रकाशित केले.</text>
      <sha1>ogzwj08i8j5uzsld2y0momnvnw0mvl0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143969</id>
      <parentid>2143967</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:42:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>भर घातली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7731" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट कंपनी|traded_as={{BSE|532382}}&lt;br /&gt;{{NSE|BALAJITELE}}|महत्त्वाच्या व्यक्ती=[[Shobha Kapoor]] ({{small|[[Managing Director|MD]]}})&lt;br /&gt;[[Ekta Kapoor]] ({{small|[[Managing Director|Joint MD]]}})|उत्पादने=Television series&lt;br/&gt;Film production&lt;br /&gt;[[Digital media|Web series]]|विभाग=3&lt;br /&gt; 
* Television Productions 
* Movie Productions 
* Web series Productions and Distribution|homepage=[http://www.balajitelefilms.com Balaji Telefilms]}}'''बालाजी टेलिफिल्म्स''' ही एक भारतीय कंपनी आहे जी अनेक भारतीय भाषांमध्ये दूरचित्रवाणी मालिका, रिअॅलिटी टीव्ही कार्यक्रम, विनोदी कार्यक्रम, गेम शो, मनोरंजन आणि तथ्यात्मक कार्यक्रमांची निर्मिती करते. बालाजी टेलिफिल्म्सची जाहिरात [[एकता कपूर]] आणि शोभा कपूर करता आणि ही कंपनी [[मुंबई रोखे बाजार|बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज]] आणि [[राष्ट्रीय रोखे बाजार|नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज ऑफ इंडिया]] येथे सूचीबद्ध असलेली सार्वजनिक कंपनी आहे. 

या कंपनीच्या उल्लेखनीय कार्यक्रमांमध्ये पुढील मालिकांचा समावेश आहे: ''क्यूंकी सास भी कभी बहू थी'', &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Raghuram|first=Aruna|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/What-K-serials-really-convey/articleshow/3742790.cms|title=What K-serials really convey|date=22 November 2008|work=The Times of India|access-date=28 July 2020}}&lt;/ref&gt; ''कहानी घर घर की'', ''कहां किस्सी रोज'', ''कसौटी जिंदगी की'', ''कहीं तो होगा'', ''कुसुम'', ''कसम से'', ''किस देश में है मेरा दिल'', ''तेरे लिए'' '','' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindustantimes.com/tv/pavitra-rishta-to-go-off-air-soon/story-8FffX5z0JK0VzStCru5BQN.html|title=Pavitra Rishta to go off air soon|date=14 January 2014|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; ''प्यार की ये एक कहानी'', ''बडे अच्छे लगते हैं'', &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-bade-achhe-lagte-kissing-scene-my-biggest-learning-ekta-2487494|title=Bade Achhe Lagte... kissing scene my biggest learning: Ekta – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=29 June 2017}}&lt;/ref&gt; ''जोधा अकबर'', ''[[ये हैं मोहब्बते|ये है मोहब्बतें]]'', &lt;ref name=&quot;YHM-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/ekta-kapoor-launches-her-new-television-show-ye-hai-mohabbatein-imagegallery-bollywood-nlwqr2hfejesi.html|title=Ekta Kapoor launches her new television show Ye Hai Mohabbatein|website=Sify}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;YHM-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://indiatoday.intoday.in/story/ekta-kapoor-yeh-hai-mohabbatein-leap-divyanka-tripathi-lifetv/1/778812.html|title=Another generation leap in Ekta Kapoor's Yeh Hai Mohabbatein?|date=3 October 2016|website=India Today}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;YHM-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-dances-like-theres-no-tomorrow-at-the-1000-episodes-celebrations-of-ye-hai-mohabbatein/articleshow/55893364.cms|title=Divyanka Tripathi dances like there's no tomorrow at the 1000 episodes celebrations of Ye Hai Mohabbatein - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''कुमकुम भाग्य'', &lt;ref name=&quot;KKB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-zee-tv-s-kumkum-bhagya-launches-on-april-15-1973357|title=Zee TV's Kumkum Bhagya launches on April 15 – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=30 March 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KKB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/trade-news/hindi/kumkum-bhagya-the-biggest-fiction-launch-of-2014/articleshow/39626099.cms|title=Kumkum Bhagya – The Biggest Fiction Launch of 2014 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''मेरी आशिकी तुम से'' ही, ''[[नागिन (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका)|नागिन]] ,'' ''कसम तेरे प्यार की, ब्रह्मराक्षस, कुंडली भाग्य, &lt;ref name=&quot;KDB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://bestmediainfo.com/2017/06/zee-tv-launches-kumkum-bhagya-s-spin-off-kundali-bhagya/|title=Zee TV launches Kumkum Bhagya's spin-off 'Kundali Bhagya'|website=bestmediaifo.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/kundali-bhagya-launch-ekta-kapoor-reveals-what-inspired-her-to-make-a-spin-off-of-kumkum-bhagya/|title=Kundali Bhagya Launch: Ekta Kapoor reveals what inspired her to make a spin off of Kumkum Bhagya|last=Chauhan|first=Soumyata|date=28 June 2017|website=Bollywoodlife}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/dheeraj-dhoopar-starrer-kundali-bhagya-becomes-the-biggest-weekday-launch-since-2016/articleshow/59876265.cms|title=Dheeraj Dhoopar starrer Kundali Bhagya becomes the biggest weekday launch since 2016 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ये है चाहतीं आणि भाग्य लक्ष्मी . &lt;ref name=&quot;CN-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|title=Star Plus to launch Balaji Telefilms' show 'Chandra Nandini' on 10 Oct|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170929044405/http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|archive-date=29 September 2017|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CN-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.india.com/showbiz/ekta-kapoor-introduces-rajat-tokas-and-shweta-basu-as-chandra-nandini-1506865/|title=Ekta Kapoor introduces Rajat Tokas and Shweta Basu as Chandra Nandini!|last=Mulla|first=Zainab|date=22 September 2016|website=India.com}}&lt;/ref&gt;''

२०१७ मध्ये कंपनीने किंगडम ऑफ द सोप क्वीन: द स्टोरी ऑफ बालाजी टेलिफिल्म्स &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://harpercollins.co.in/product/kingdom-of-the-soap-queen-the-story-of-balaji-telefilms/|title=Kingdom of The Soap Queen: The Story of Balaji Telefilms|date=31 January 2020|work=Harper Collins|language=en|access-date=7 July 2022}}&lt;/ref&gt; हे त्यांचे चरित्रात्मक पुस्तक प्रकाशित केले.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>ru89i5e6bxae6p70aus8p83hq1jvw6o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143975</id>
      <parentid>2143969</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:45:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7888" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट कंपनी|traded_as={{BSE|532382}}&lt;br /&gt;{{NSE|BALAJITELE}}|महत्त्वाच्या व्यक्ती=[[शोभा कपूर]] ({{small|निर्देशिका}})&lt;br /&gt;[[एकता कपूर]] ({{small|सह-निर्देशिका}})|उत्पादने=Television series&lt;br/&gt;Film production&lt;br /&gt;[[Digital media|Web series]]|विभाग=३&lt;br /&gt; 
* दूरचित्रवाणी निर्मिती  
* चित्रपट निर्मिती  
* वेब मालिका निर्मिती आणि प्रसारण|homepage=[http://www.balajitelefilms.com Balaji Telefilms]}}'''बालाजी टेलिफिल्म्स''' ही एक भारतीय कंपनी आहे जी अनेक भारतीय भाषांमध्ये दूरचित्रवाणी मालिका, रिअॅलिटी टीव्ही कार्यक्रम, विनोदी कार्यक्रम, गेम शो, मनोरंजन आणि तथ्यात्मक कार्यक्रमांची निर्मिती करते. बालाजी टेलिफिल्म्सची जाहिरात [[एकता कपूर]] आणि शोभा कपूर करता आणि ही कंपनी [[मुंबई रोखे बाजार|बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज]] आणि [[राष्ट्रीय रोखे बाजार|नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज ऑफ इंडिया]] येथे सूचीबद्ध असलेली सार्वजनिक कंपनी आहे. 

या कंपनीच्या उल्लेखनीय कार्यक्रमांमध्ये पुढील मालिकांचा समावेश आहे: ''क्यूंकी सास भी कभी बहू थी'', &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Raghuram|first=Aruna|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/What-K-serials-really-convey/articleshow/3742790.cms|title=What K-serials really convey|date=22 November 2008|work=The Times of India|access-date=28 July 2020}}&lt;/ref&gt; ''कहानी घर घर की'', ''कहां किस्सी रोज'', ''कसौटी जिंदगी की'', ''कहीं तो होगा'', ''कुसुम'', ''कसम से'', ''किस देश में है मेरा दिल'', ''तेरे लिए'' '','' &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindustantimes.com/tv/pavitra-rishta-to-go-off-air-soon/story-8FffX5z0JK0VzStCru5BQN.html|title=Pavitra Rishta to go off air soon|date=14 January 2014|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; ''प्यार की ये एक कहानी'', ''बडे अच्छे लगते हैं'', &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-bade-achhe-lagte-kissing-scene-my-biggest-learning-ekta-2487494|title=Bade Achhe Lagte... kissing scene my biggest learning: Ekta – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=29 June 2017}}&lt;/ref&gt; ''जोधा अकबर'', ''[[ये हैं मोहब्बते|ये है मोहब्बतें]]'', &lt;ref name=&quot;YHM-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/ekta-kapoor-launches-her-new-television-show-ye-hai-mohabbatein-imagegallery-bollywood-nlwqr2hfejesi.html|title=Ekta Kapoor launches her new television show Ye Hai Mohabbatein|website=Sify}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;YHM-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://indiatoday.intoday.in/story/ekta-kapoor-yeh-hai-mohabbatein-leap-divyanka-tripathi-lifetv/1/778812.html|title=Another generation leap in Ekta Kapoor's Yeh Hai Mohabbatein?|date=3 October 2016|website=India Today}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;YHM-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-dances-like-theres-no-tomorrow-at-the-1000-episodes-celebrations-of-ye-hai-mohabbatein/articleshow/55893364.cms|title=Divyanka Tripathi dances like there's no tomorrow at the 1000 episodes celebrations of Ye Hai Mohabbatein - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''कुमकुम भाग्य'', &lt;ref name=&quot;KKB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-zee-tv-s-kumkum-bhagya-launches-on-april-15-1973357|title=Zee TV's Kumkum Bhagya launches on April 15 – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=30 March 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KKB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/trade-news/hindi/kumkum-bhagya-the-biggest-fiction-launch-of-2014/articleshow/39626099.cms|title=Kumkum Bhagya – The Biggest Fiction Launch of 2014 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''मेरी आशिकी तुम से'' ही, ''[[नागिन (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका)|नागिन]] ,'' ''कसम तेरे प्यार की, ब्रह्मराक्षस, कुंडली भाग्य, &lt;ref name=&quot;KDB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://bestmediainfo.com/2017/06/zee-tv-launches-kumkum-bhagya-s-spin-off-kundali-bhagya/|title=Zee TV launches Kumkum Bhagya's spin-off 'Kundali Bhagya'|website=bestmediaifo.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/kundali-bhagya-launch-ekta-kapoor-reveals-what-inspired-her-to-make-a-spin-off-of-kumkum-bhagya/|title=Kundali Bhagya Launch: Ekta Kapoor reveals what inspired her to make a spin off of Kumkum Bhagya|last=Chauhan|first=Soumyata|date=28 June 2017|website=Bollywoodlife}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/dheeraj-dhoopar-starrer-kundali-bhagya-becomes-the-biggest-weekday-launch-since-2016/articleshow/59876265.cms|title=Dheeraj Dhoopar starrer Kundali Bhagya becomes the biggest weekday launch since 2016 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ये है चाहतीं आणि भाग्य लक्ष्मी . &lt;ref name=&quot;CN-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|title=Star Plus to launch Balaji Telefilms' show 'Chandra Nandini' on 10 Oct|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170929044405/http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|archive-date=29 September 2017|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CN-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.india.com/showbiz/ekta-kapoor-introduces-rajat-tokas-and-shweta-basu-as-chandra-nandini-1506865/|title=Ekta Kapoor introduces Rajat Tokas and Shweta Basu as Chandra Nandini!|last=Mulla|first=Zainab|date=22 September 2016|website=India.com}}&lt;/ref&gt;''

२०१७ मध्ये कंपनीने किंगडम ऑफ द सोप क्वीन: द स्टोरी ऑफ बालाजी टेलिफिल्म्स &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://harpercollins.co.in/product/kingdom-of-the-soap-queen-the-story-of-balaji-telefilms/|title=Kingdom of The Soap Queen: The Story of Balaji Telefilms|date=31 January 2020|work=Harper Collins|language=en|access-date=7 July 2022}}&lt;/ref&gt; हे त्यांचे चरित्रात्मक पुस्तक प्रकाशित केले.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>shmx3lo0y4wz07rumrhfwembm6cj6uu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143978</id>
      <parentid>2143975</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T07:48:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7877" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट कंपनी|traded_as={{BSE|532382}}&lt;br /&gt;{{NSE|BALAJITELE}}|महत्त्वाच्या व्यक्ती=[[शोभा कपूर]] ({{small|निर्देशिका}})&lt;br /&gt;[[एकता कपूर]] ({{small|सह-निर्देशिका}})|उत्पादने=Television series&lt;br/&gt;Film production&lt;br /&gt;[[Digital media|Web series]]|विभाग=३&lt;br /&gt; 
* दूरचित्रवाणी निर्मिती  
* चित्रपट निर्मिती  
* वेब मालिका निर्मिती आणि प्रसारण|homepage=[http://www.balajitelefilms.com Balaji Telefilms]}}'''बालाजी टेलिफिल्म्स''' ही एक भारतीय कंपनी आहे जी अनेक भारतीय भाषांमध्ये दूरचित्रवाणी मालिका, रिअॅलिटी टीव्ही कार्यक्रम, विनोदी कार्यक्रम, गेम शो, मनोरंजन आणि तथ्यात्मक कार्यक्रमांची निर्मिती करते. बालाजी टेलिफिल्म्सची जाहिरात [[एकता कपूर]] आणि शोभा कपूर करता आणि ही कंपनी [[मुंबई रोखे बाजार|बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज]] आणि [[राष्ट्रीय रोखे बाजार|नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज ऑफ इंडिया]] येथे सूचीबद्ध असलेली सार्वजनिक कंपनी आहे. 

या कंपनीच्या उल्लेखनीय कार्यक्रमांमध्ये पुढील मालिकांचा समावेश आहे: ''क्यूंकी सास भी कभी बहू थी'',&lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|last=Raghuram|first=Aruna|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/What-K-serials-really-convey/articleshow/3742790.cms|title=What K-serials really convey|date=22 November 2008|work=The Times of India|access-date=28 July 2020}}&lt;/ref&gt; ''कहानी घर घर की'', ''कहां किस्सी रोज'', ''कसौटी जिंदगी की'', ''कहीं तो होगा'', ''कुसुम'', ''कसम से'', ''किस देश में है मेरा दिल'', ''तेरे लिए,''&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindustantimes.com/tv/pavitra-rishta-to-go-off-air-soon/story-8FffX5z0JK0VzStCru5BQN.html|title=Pavitra Rishta to go off air soon|date=14 January 2014|website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt; ''प्यार की ये एक कहानी'', ''बडे अच्छे लगते हैं'', &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-bade-achhe-lagte-kissing-scene-my-biggest-learning-ekta-2487494|title=Bade Achhe Lagte... kissing scene my biggest learning: Ekta – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=29 June 2017}}&lt;/ref&gt; ''जोधा अकबर'', ''[[ये हैं मोहब्बते|ये है मोहब्बतें]]'', &lt;ref name=&quot;YHM-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.sify.com/movies/ekta-kapoor-launches-her-new-television-show-ye-hai-mohabbatein-imagegallery-bollywood-nlwqr2hfejesi.html|title=Ekta Kapoor launches her new television show Ye Hai Mohabbatein|website=Sify}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;YHM-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://indiatoday.intoday.in/story/ekta-kapoor-yeh-hai-mohabbatein-leap-divyanka-tripathi-lifetv/1/778812.html|title=Another generation leap in Ekta Kapoor's Yeh Hai Mohabbatein?|date=3 October 2016|website=India Today}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;YHM-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-dances-like-theres-no-tomorrow-at-the-1000-episodes-celebrations-of-ye-hai-mohabbatein/articleshow/55893364.cms|title=Divyanka Tripathi dances like there's no tomorrow at the 1000 episodes celebrations of Ye Hai Mohabbatein - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ''कुमकुम भाग्य'', &lt;ref name=&quot;KKB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-zee-tv-s-kumkum-bhagya-launches-on-april-15-1973357|title=Zee TV's Kumkum Bhagya launches on April 15 – Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|date=30 March 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KKB-22&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/trade-news/hindi/kumkum-bhagya-the-biggest-fiction-launch-of-2014/articleshow/39626099.cms|title=Kumkum Bhagya – The Biggest Fiction Launch of 2014 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;''मेरी आशिकी तुम से'' ही, ''[[नागिन (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका)|नागिन]] ,'' ''कसम तेरे प्यार की, ब्रह्मराक्षस, कुंडली भाग्य, &lt;ref name=&quot;KDB-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://bestmediainfo.com/2017/06/zee-tv-launches-kumkum-bhagya-s-spin-off-kundali-bhagya/|title=Zee TV launches Kumkum Bhagya's spin-off 'Kundali Bhagya'|website=bestmediaifo.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;KDB-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/kundali-bhagya-launch-ekta-kapoor-reveals-what-inspired-her-to-make-a-spin-off-of-kumkum-bhagya/|title=Kundali Bhagya Launch: Ekta Kapoor reveals what inspired her to make a spin off of Kumkum Bhagya|last=Chauhan|first=Soumyata|date=28 June 2017|website=Bollywoodlife}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KDB-3&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/dheeraj-dhoopar-starrer-kundali-bhagya-becomes-the-biggest-weekday-launch-since-2016/articleshow/59876265.cms|title=Dheeraj Dhoopar starrer Kundali Bhagya becomes the biggest weekday launch since 2016 - Times of India|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ये है चाहतें आणि भाग्य लक्ष्मी. &lt;ref name=&quot;CN-1&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|title=Star Plus to launch Balaji Telefilms' show 'Chandra Nandini' on 10 Oct|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170929044405/http://www.televisionpost.com/television/star-plus-to-launch-chandra-nandini-on-10-oct/|archive-date=29 September 2017|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CN-2&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.india.com/showbiz/ekta-kapoor-introduces-rajat-tokas-and-shweta-basu-as-chandra-nandini-1506865/|title=Ekta Kapoor introduces Rajat Tokas and Shweta Basu as Chandra Nandini!|last=Mulla|first=Zainab|date=22 September 2016|website=India.com}}&lt;/ref&gt;''

२०१७ मध्ये कंपनीने किंगडम ऑफ द सोप क्वीन: द स्टोरी ऑफ बालाजी टेलिफिल्म्स &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=https://harpercollins.co.in/product/kingdom-of-the-soap-queen-the-story-of-balaji-telefilms/|title=Kingdom of The Soap Queen: The Story of Balaji Telefilms|date=31 January 2020|work=Harper Collins|language=en|access-date=7 July 2022}}&lt;/ref&gt; हे त्यांचे चरित्रात्मक पुस्तक प्रकाशित केले.

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>rt14yl2a7d0d4ek3n8zncshiy36a14m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>काळ्या जादुविरुद्ध बचाव</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309678</id>
    <redirect title="काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)" />
    <revision>
      <id>2143971</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[काळ्या जादुविरुद्ध बचाव]] वरुन [[काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="138" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)]]</text>
      <sha1>g3x9w5e41umldq5n0efz97xii10qp03</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:काळ्या जादुविरुद्ध बचाव</title>
    <ns>1</ns>
    <id>309679</id>
    <redirect title="चर्चा:काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)" />
    <revision>
      <id>2143973</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:काळ्या जादुविरुद्ध बचाव]] वरुन [[चर्चा:काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="154" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चर्चा:काळ्या जादूविरुद्ध बचाव (हॅरी पॉटर)]]</text>
      <sha1>f3jj7n96x9s9ewmbq2sb276fiqx98yf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309680</id>
    <redirect title="आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१" />
    <revision>
      <id>2143980</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:52:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१]] वरुन [[आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="246" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१]]</text>
      <sha1>p4tizhopo17x76w908pobthaalsbou7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हातिम (मालिका)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309681</id>
    <revision>
      <id>2143981</id>
      <timestamp>2022-08-08T07:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1096784930|Hatim (TV series)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2415" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=Deepali Junjappa|देश=India|भाषा=Hindi}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होता. ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; त्यात कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. हे अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केले होते आणि हातिम अल-ताई यांच्या कामावर आधारित आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm &quot;&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>2pyx81lr1q1b3zagya6lh392ver2q48</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143984</id>
      <parentid>2143981</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:02:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती + भर घातली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2289" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>e1an0rfjfkp9l07iwuzkgdptdkn40yu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143991</id>
      <parentid>2143984</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:11:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;कथा&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1096784930|Hatim (TV series)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9585" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>3qyhesxllj4gw4s4uemrsmu31iptj9m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143997</id>
      <parentid>2143991</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:15:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>/* संदर्भ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9714" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:स्टार प्लस दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>ql6zc51jc9azyc4cqjzso7bxrmgezqe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143998</id>
      <parentid>2143997</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:15:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;भूमिका&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1096784930|Hatim (TV series)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13881" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== भूमिका ==

* हातिम, येमेनचा राजकुमार म्हणून राहिल आझम
* होबोच्या भूमिकेत [[किकू शारदा]]
* परिस्तानची राजकुमारी जस्मिनच्या भूमिकेत, पूजा घई रावल
* जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
* नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
* धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
* अदिती प्रताप, राजकुमारी सुनयना, दुर्गापूरची राजकुमारी
* जनकपूरचा राजकुमार विशालच्या भूमिकेत रोमित राज
* झनक शुक्ला लहान चमेलीच्या भूमिकेत
* रवी खानविलकर यमनचा राजा, हातिमचे वडील म्हणून
* नेहा बाम द क्वीन ऑफ येमेन, हातिमची आई म्हणून
* पारिस्तानची राणी म्हणून रेश्मा
* परिस्तानचा राजा म्हणून टॉम ऑल्टर
* झालिमाच्या भूमिकेत जया भट्टाचार्य
* बत्तीलाच्या भूमिकेत रुशाली अरोरा
* राजकुमारी नादिराच्या भूमिकेत उषा बचानी
* लाल केसांची राणी म्हणून अनिशा हिंदुजा
* अझलफच्या भूमिकेत कुमार हेगडे
* रुबीनाच्या भूमिकेत किश्वर मर्चंट
* मल्लिका-ए-हयातच्या भूमिकेत मानसी वर्मा
* पाशा म्हणुन तेज सप्रु
* अर्गोईसच्या भूमिकेत कवी कुमार आझाद
* शकिलाच्या भूमिकेत [[शिल्पा शिंदे]]
* मायाची जुळी बहीण छायाच्या भूमिकेत आम्रपाली गुप्ता
* शितल ठक्कर माया, ऐश्वर्याची (मल्लिका-ए-हुस्न) बहीण म्हणून
* अंकित शहा तरुण होबोच्या भूमिकेत
* अनंतच्या भूमिकेत विनोद कपूर
* हकीबोच्या भूमिकेत अन्वर फतेहान
* तीस्ताच्या भूमिकेत रजिता कोचर
* बटलरच्या भूमिकेत अखिल मिश्रा
* उल्टा म्हणून देवेंद्र चौधरी
* सुरुषच्या भूमिकेत जय सोनी
* कागा म्हणून राम आवना
* जान-ए-जहाँच्या भूमिकेत काम्या पंजाबी
* निमाई बाली शैतान कहरमानच्या भूमिकेत
* राजा आशकानच्या भूमिकेत गिरीश सहदेव
* बेजवालच्या भूमिकेत मुकुल नाग
* इक्बाल आझाद हे अकलचंदच्या राज्याचे महान वजीर म्हणून
* ड्रॅक्युलाच्या भूमिकेत हॅरी जोश
* कतीब-ए-तकदीरच्या भूमिकेत सुनील चौहान
** जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
** नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
** धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
**

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>8e7jpp8n1qv3e030oobcxnyc04on8p8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2143999</id>
      <parentid>2143998</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:17:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;पुरस्कार&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1096784930|Hatim (TV series)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15635" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== भूमिका ==

* हातिम, येमेनचा राजकुमार म्हणून राहिल आझम
* होबोच्या भूमिकेत [[किकू शारदा]]
* परिस्तानची राजकुमारी जस्मिनच्या भूमिकेत, पूजा घई रावल
* जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
* नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
* धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
* अदिती प्रताप, राजकुमारी सुनयना, दुर्गापूरची राजकुमारी
* जनकपूरचा राजकुमार विशालच्या भूमिकेत रोमित राज
* झनक शुक्ला लहान चमेलीच्या भूमिकेत
* रवी खानविलकर यमनचा राजा, हातिमचे वडील म्हणून
* नेहा बाम द क्वीन ऑफ येमेन, हातिमची आई म्हणून
* पारिस्तानची राणी म्हणून रेश्मा
* परिस्तानचा राजा म्हणून टॉम ऑल्टर
* झालिमाच्या भूमिकेत जया भट्टाचार्य
* बत्तीलाच्या भूमिकेत रुशाली अरोरा
* राजकुमारी नादिराच्या भूमिकेत उषा बचानी
* लाल केसांची राणी म्हणून अनिशा हिंदुजा
* अझलफच्या भूमिकेत कुमार हेगडे
* रुबीनाच्या भूमिकेत किश्वर मर्चंट
* मल्लिका-ए-हयातच्या भूमिकेत मानसी वर्मा
* पाशा म्हणुन तेज सप्रु
* अर्गोईसच्या भूमिकेत कवी कुमार आझाद
* शकिलाच्या भूमिकेत [[शिल्पा शिंदे]]
* मायाची जुळी बहीण छायाच्या भूमिकेत आम्रपाली गुप्ता
* शितल ठक्कर माया, ऐश्वर्याची (मल्लिका-ए-हुस्न) बहीण म्हणून
* अंकित शहा तरुण होबोच्या भूमिकेत
* अनंतच्या भूमिकेत विनोद कपूर
* हकीबोच्या भूमिकेत अन्वर फतेहान
* तीस्ताच्या भूमिकेत रजिता कोचर
* बटलरच्या भूमिकेत अखिल मिश्रा
* उल्टा म्हणून देवेंद्र चौधरी
* सुरुषच्या भूमिकेत जय सोनी
* कागा म्हणून राम आवना
* जान-ए-जहाँच्या भूमिकेत काम्या पंजाबी
* निमाई बाली शैतान कहरमानच्या भूमिकेत
* राजा आशकानच्या भूमिकेत गिरीश सहदेव
* बेजवालच्या भूमिकेत मुकुल नाग
* इक्बाल आझाद हे अकलचंदच्या राज्याचे महान वजीर म्हणून
* ड्रॅक्युलाच्या भूमिकेत हॅरी जोश
* कतीब-ए-तकदीरच्या भूमिकेत सुनील चौहान
** जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
** नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
** धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
**

== पुरस्कार ==

=== २००४ मध्ये ===

; इंडियन टेलिव्हिजन अकादमी पुरस्कार&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.gr8mag.com/posts.php?id=323|title=GR8! TV Magazine - THE INDIAN TELEVISION ACADEMY AWARDS, 2004|website=gr8mag.com|access-date=2021-09-04}}&lt;/ref&gt;

* सर्वोत्कृष्ट पोशाख - निखत मरियम नीरुषा
* सर्वोत्कृष्ट संपादन - पपू त्रिवेदी
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - सागर एंटरटेनमेंट गाथा
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर
* सर्वोत्कृष्ट पौराणिक/ऐतिहासिक मालिका - ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट पॅकेजिंग - अमृत सागर

=== २००५ मध्ये ===

* सर्वोत्कृष्ट मुलांचा कार्यक्रम ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शन - मुकेश कलोला
* सर्वोत्कृष्ट ऑडिओग्राफी - सागर एंटरटेनमेंट
* सर्वोत्कृष्ट वेशभूषा - निखत मरियम
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - हरी नवर
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>jp9m59e1s5weks2thr3uyfeavyxq1gv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144000</id>
      <parentid>2143999</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:19:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;प्रसारण&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1096784930|Hatim (TV series)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16953" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== भूमिका ==

* हातिम, येमेनचा राजकुमार म्हणून राहिल आझम
* होबोच्या भूमिकेत [[किकू शारदा]]
* परिस्तानची राजकुमारी जस्मिनच्या भूमिकेत, पूजा घई रावल
* जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
* नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
* धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
* अदिती प्रताप, राजकुमारी सुनयना, दुर्गापूरची राजकुमारी
* जनकपूरचा राजकुमार विशालच्या भूमिकेत रोमित राज
* झनक शुक्ला लहान चमेलीच्या भूमिकेत
* रवी खानविलकर यमनचा राजा, हातिमचे वडील म्हणून
* नेहा बाम द क्वीन ऑफ येमेन, हातिमची आई म्हणून
* पारिस्तानची राणी म्हणून रेश्मा
* परिस्तानचा राजा म्हणून टॉम ऑल्टर
* झालिमाच्या भूमिकेत जया भट्टाचार्य
* बत्तीलाच्या भूमिकेत रुशाली अरोरा
* राजकुमारी नादिराच्या भूमिकेत उषा बचानी
* लाल केसांची राणी म्हणून अनिशा हिंदुजा
* अझलफच्या भूमिकेत कुमार हेगडे
* रुबीनाच्या भूमिकेत किश्वर मर्चंट
* मल्लिका-ए-हयातच्या भूमिकेत मानसी वर्मा
* पाशा म्हणुन तेज सप्रु
* अर्गोईसच्या भूमिकेत कवी कुमार आझाद
* शकिलाच्या भूमिकेत [[शिल्पा शिंदे]]
* मायाची जुळी बहीण छायाच्या भूमिकेत आम्रपाली गुप्ता
* शितल ठक्कर माया, ऐश्वर्याची (मल्लिका-ए-हुस्न) बहीण म्हणून
* अंकित शहा तरुण होबोच्या भूमिकेत
* अनंतच्या भूमिकेत विनोद कपूर
* हकीबोच्या भूमिकेत अन्वर फतेहान
* तीस्ताच्या भूमिकेत रजिता कोचर
* बटलरच्या भूमिकेत अखिल मिश्रा
* उल्टा म्हणून देवेंद्र चौधरी
* सुरुषच्या भूमिकेत जय सोनी
* कागा म्हणून राम आवना
* जान-ए-जहाँच्या भूमिकेत काम्या पंजाबी
* निमाई बाली शैतान कहरमानच्या भूमिकेत
* राजा आशकानच्या भूमिकेत गिरीश सहदेव
* बेजवालच्या भूमिकेत मुकुल नाग
* इक्बाल आझाद हे अकलचंदच्या राज्याचे महान वजीर म्हणून
* ड्रॅक्युलाच्या भूमिकेत हॅरी जोश
* कतीब-ए-तकदीरच्या भूमिकेत सुनील चौहान
** जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
** नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
** धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
**

== पुरस्कार ==

=== २००४ मध्ये ===

; इंडियन टेलिव्हिजन अकादमी पुरस्कार&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.gr8mag.com/posts.php?id=323|title=GR8! TV Magazine - THE INDIAN TELEVISION ACADEMY AWARDS, 2004|website=gr8mag.com|access-date=2021-09-04}}&lt;/ref&gt;

* सर्वोत्कृष्ट पोशाख - निखत मरियम नीरुषा
* सर्वोत्कृष्ट संपादन - पपू त्रिवेदी
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - सागर एंटरटेनमेंट गाथा
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर
* सर्वोत्कृष्ट पौराणिक/ऐतिहासिक मालिका - ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट पॅकेजिंग - अमृत सागर

=== २००५ मध्ये ===

* सर्वोत्कृष्ट मुलांचा कार्यक्रम ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शन - मुकेश कलोला
* सर्वोत्कृष्ट ऑडिओग्राफी - सागर एंटरटेनमेंट
* सर्वोत्कृष्ट वेशभूषा - निखत मरियम
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - हरी नवर
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर

== प्रसारण ==
ही मालिका [[स्टार प्लस]], डिझ्नी चॅनल इंडिया, [[स्टार प्लस|स्टार उत्सव]] आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय वाहिन्यांवर सिंडिकेट केली गेली आहे. &lt;ref name=&quot;AQI&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k9/spl_report_kids.php|title=Kids Channel gains viewership|date=June 9, 2009|access-date=July 22, 2017}}&lt;/ref&gt; ''मावीरन हातिम'' नावाच्या स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेतही]] डब करण्यात आली आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k5/vijay1.htm|title=Vijay TV scripts a turnaround tale|date=30 April 2005|access-date=24 April 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.indiantelevision.com/special/y2k5/vijay1.htm &quot;Vijay TV scripts a turnaround tale&quot;]. 30 April 2005&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. &lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>9yu4ydp2iensbnph1qb1fptcxu68m8v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144001</id>
      <parentid>2144000</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:20:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17082" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== भूमिका ==

* हातिम, येमेनचा राजकुमार म्हणून राहिल आझम
* होबोच्या भूमिकेत [[किकू शारदा]]
* परिस्तानची राजकुमारी जस्मिनच्या भूमिकेत, पूजा घई रावल
* जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
* नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
* धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
* अदिती प्रताप, राजकुमारी सुनयना, दुर्गापूरची राजकुमारी
* जनकपूरचा राजकुमार विशालच्या भूमिकेत रोमित राज
* झनक शुक्ला लहान चमेलीच्या भूमिकेत
* रवी खानविलकर यमनचा राजा, हातिमचे वडील म्हणून
* नेहा बाम द क्वीन ऑफ येमेन, हातिमची आई म्हणून
* पारिस्तानची राणी म्हणून रेश्मा
* परिस्तानचा राजा म्हणून टॉम ऑल्टर
* झालिमाच्या भूमिकेत जया भट्टाचार्य
* बत्तीलाच्या भूमिकेत रुशाली अरोरा
* राजकुमारी नादिराच्या भूमिकेत उषा बचानी
* लाल केसांची राणी म्हणून अनिशा हिंदुजा
* अझलफच्या भूमिकेत कुमार हेगडे
* रुबीनाच्या भूमिकेत किश्वर मर्चंट
* मल्लिका-ए-हयातच्या भूमिकेत मानसी वर्मा
* पाशा म्हणुन तेज सप्रु
* अर्गोईसच्या भूमिकेत कवी कुमार आझाद
* शकिलाच्या भूमिकेत [[शिल्पा शिंदे]]
* मायाची जुळी बहीण छायाच्या भूमिकेत आम्रपाली गुप्ता
* शितल ठक्कर माया, ऐश्वर्याची (मल्लिका-ए-हुस्न) बहीण म्हणून
* अंकित शहा तरुण होबोच्या भूमिकेत
* अनंतच्या भूमिकेत विनोद कपूर
* हकीबोच्या भूमिकेत अन्वर फतेहान
* तीस्ताच्या भूमिकेत रजिता कोचर
* बटलरच्या भूमिकेत अखिल मिश्रा
* उल्टा म्हणून देवेंद्र चौधरी
* सुरुषच्या भूमिकेत जय सोनी
* कागा म्हणून राम आवना
* जान-ए-जहाँच्या भूमिकेत काम्या पंजाबी
* निमाई बाली शैतान कहरमानच्या भूमिकेत
* राजा आशकानच्या भूमिकेत गिरीश सहदेव
* बेजवालच्या भूमिकेत मुकुल नाग
* इक्बाल आझाद हे अकलचंदच्या राज्याचे महान वजीर म्हणून
* ड्रॅक्युलाच्या भूमिकेत हॅरी जोश
* कतीब-ए-तकदीरच्या भूमिकेत सुनील चौहान
** जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
** नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
** धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
**

== पुरस्कार ==

=== २००४ मध्ये ===

; इंडियन टेलिव्हिजन अकादमी पुरस्कार&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.gr8mag.com/posts.php?id=323|title=GR8! TV Magazine - THE INDIAN TELEVISION ACADEMY AWARDS, 2004|website=gr8mag.com|access-date=2021-09-04}}&lt;/ref&gt;

* सर्वोत्कृष्ट पोशाख - निखत मरियम नीरुषा
* सर्वोत्कृष्ट संपादन - पपू त्रिवेदी
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - सागर एंटरटेनमेंट गाथा
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर
* सर्वोत्कृष्ट पौराणिक/ऐतिहासिक मालिका - ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट पॅकेजिंग - अमृत सागर

=== २००५ मध्ये ===

* सर्वोत्कृष्ट मुलांचा कार्यक्रम ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शन - मुकेश कलोला
* सर्वोत्कृष्ट ऑडिओग्राफी - सागर एंटरटेनमेंट
* सर्वोत्कृष्ट वेशभूषा - निखत मरियम
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - हरी नवर
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर

== प्रसारण ==
ही मालिका [[स्टार प्लस]], डिझ्नी चॅनल इंडिया, [[स्टार प्लस|स्टार उत्सव]] आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय वाहिन्यांवर सिंडिकेट केली गेली आहे. &lt;ref name=&quot;AQI&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k9/spl_report_kids.php|title=Kids Channel gains viewership|date=June 9, 2009|access-date=July 22, 2017}}&lt;/ref&gt; ''मावीरन हातिम'' नावाच्या स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेतही]] डब करण्यात आली आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k5/vijay1.htm|title=Vijay TV scripts a turnaround tale|date=30 April 2005|access-date=24 April 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.indiantelevision.com/special/y2k5/vijay1.htm &quot;Vijay TV scripts a turnaround tale&quot;]. 30 April 2005&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. &lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:स्टार प्लस दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>pqa6v90gp8q4bxec9vjd6vhsiqejbw3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144002</id>
      <parentid>2144001</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:22:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>कामचालू</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16895" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}{{कामचालू}}
'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== भूमिका ==

* हातिम, येमेनचा राजकुमार म्हणून राहिल आझम
* होबोच्या भूमिकेत [[किकू शारदा]]
* परिस्तानची राजकुमारी जस्मिनच्या भूमिकेत, पूजा घई रावल
* जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
* नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
* धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
* अदिती प्रताप, राजकुमारी सुनयना, दुर्गापूरची राजकुमारी
* जनकपूरचा राजकुमार विशालच्या भूमिकेत रोमित राज
* झनक शुक्ला लहान चमेलीच्या भूमिकेत
* रवी खानविलकर यमनचा राजा, हातिमचे वडील म्हणून
* नेहा बाम द क्वीन ऑफ येमेन, हातिमची आई म्हणून
* पारिस्तानची राणी म्हणून रेश्मा
* परिस्तानचा राजा म्हणून टॉम ऑल्टर
* झालिमाच्या भूमिकेत जया भट्टाचार्य
* बत्तीलाच्या भूमिकेत रुशाली अरोरा
* राजकुमारी नादिराच्या भूमिकेत उषा बचानी
* लाल केसांची राणी म्हणून अनिशा हिंदुजा
* अझलफच्या भूमिकेत कुमार हेगडे
* रुबीनाच्या भूमिकेत किश्वर मर्चंट
* मल्लिका-ए-हयातच्या भूमिकेत मानसी वर्मा
* पाशा म्हणुन तेज सप्रु
* अर्गोईसच्या भूमिकेत कवी कुमार आझाद
* शकिलाच्या भूमिकेत [[शिल्पा शिंदे]]
* मायाची जुळी बहीण छायाच्या भूमिकेत आम्रपाली गुप्ता
* शितल ठक्कर माया, ऐश्वर्याची (मल्लिका-ए-हुस्न) बहीण म्हणून
* अंकित शहा तरुण होबोच्या भूमिकेत
* अनंतच्या भूमिकेत विनोद कपूर
* हकीबोच्या भूमिकेत अन्वर फतेहान
* तीस्ताच्या भूमिकेत रजिता कोचर
* बटलरच्या भूमिकेत अखिल मिश्रा
* उल्टा म्हणून देवेंद्र चौधरी
* सुरुषच्या भूमिकेत जय सोनी
* कागा म्हणून राम आवना
* जान-ए-जहाँच्या भूमिकेत काम्या पंजाबी
* निमाई बाली शैतान कहरमानच्या भूमिकेत
* राजा आशकानच्या भूमिकेत गिरीश सहदेव
* बेजवालच्या भूमिकेत मुकुल नाग
* इक्बाल आझाद हे अकलचंदच्या राज्याचे महान वजीर म्हणून
* ड्रॅक्युलाच्या भूमिकेत हॅरी जोश
* कतीब-ए-तकदीरच्या भूमिकेत सुनील चौहान
** जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
** नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
** धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
**

== पुरस्कार ==

=== २००४ मध्ये ===

; इंडियन टेलिव्हिजन अकादमी पुरस्कार&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.gr8mag.com/posts.php?id=323|title=GR8! TV Magazine - THE INDIAN TELEVISION ACADEMY AWARDS, 2004|website=gr8mag.com|access-date=2021-09-04}}&lt;/ref&gt;

* सर्वोत्कृष्ट पोशाख - निखत मरियम नीरुषा
* सर्वोत्कृष्ट संपादन - पपू त्रिवेदी
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - सागर एंटरटेनमेंट गाथा
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर
* सर्वोत्कृष्ट पौराणिक/ऐतिहासिक मालिका - ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट पॅकेजिंग - अमृत सागर

=== २००५ मध्ये ===

* सर्वोत्कृष्ट मुलांचा कार्यक्रम ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शन - मुकेश कलोला
* सर्वोत्कृष्ट ऑडिओग्राफी - सागर एंटरटेनमेंट
* सर्वोत्कृष्ट वेशभूषा - निखत मरियम
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - हरी नवर
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर

== प्रसारण ==
ही मालिका [[स्टार प्लस]], डिझ्नी चॅनल इंडिया, [[स्टार प्लस|स्टार उत्सव]] आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय वाहिन्यांवर सिंडिकेट केली गेली आहे. &lt;ref name=&quot;AQI&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k9/spl_report_kids.php|title=Kids Channel gains viewership|date=June 9, 2009|access-date=July 22, 2017}}&lt;/ref&gt; ''मावीरन हातिम'' नावाच्या स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेतही]] डब करण्यात आली आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k5/vijay1.htm|title=Vijay TV scripts a turnaround tale|date=30 April 2005|access-date=24 April 2018}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:स्टार प्लस दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>cdco57vf0i9pqotdzfuahl728bd30g9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144003</id>
      <parentid>2144002</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T08:23:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16894" xml:space="preserve">{{कामचालू}}{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम|लेखक=दिपाली झुंझप्पा Junjappa|देश=भारत|भाषा=हिंदी}}'''''हातिम''''' ही एक भारतीय दूरचित्रवाणी मालिका आहे, जी २६ डिसेंबर २००३ ते १२ नोव्हेंबर २००४ पर्यंत [[स्टार प्लस|स्टार प्लसवर]] प्रसारित झाली होती. या मालिकेत कल्पनारम्य, नाटक आणि इतर अनेक शैलींचे घटक आहेत. ही मालिका अमृत सागर यांनी दिग्दर्शित केली होती आणि [[हातिम अल-ताई]] या कथानकावर आधारित होती.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiantelevision.com/interviews/y2k4/director/amrit_sagar.htm|title=&quot;The fate of a program is governed by the channel it is telecasted on&quot;: Sagar Arts' Amrit Sagar|website=Indian Television dot com}}&lt;/ref&gt;
ही मालिका स्टार प्लस, डिझ्नी चॅनल इंडिया, स्टार उत्सव आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय चॅनेलवर दाखवली गेली आहे. मावीरन हातिम या नावाने स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ]] भाषेतही प्रसारित करण्यात आली.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://theprint.in/features/brandma/hatim-a-low-budget-epic-about-an-arabian-prince-gripped-indian-viewers-in-the-early-2000s/776513/|title=Hatim, a low-budget epic about an Arabian prince, gripped Indian viewers in the early 2000s|last=Hazarika|first=Gautamee|last2=Hazarika|first2=Gautamee|date=2021-12-05|website=ThePrint|language=en-US|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt; 

== कथा ==
मध्ययुगात, [[येमेनचे प्रजासत्ताक|येमेनच्या]] सम्राटाचा नवजात मुलगा ''हातिम हा'' शांती आणि चांगुलपणाचा संदेश पसरविण्याची घोषणा होते. जाफरच्या सम्राटाचा मुलगा त्याच वेळी जन्माला येतो आणि  राजवाड्यातील नजुमी या बाळाला दुष्ट आत्म्यांचा सेवक बनवण्यासाठी काळी जादू करतो. 

आपल्या नवजात मुलाला मारले तर जगासाठी चांगले होईल असा निर्णय जाफरचा बादशहा घेतो आणि बाळाचे हृदय जाळण्याचा आदेश देतो. परंतु नजुमी त्याऐवजी एका सशाचे हृदय जाळतो आणि सम्राटाला दाखवतो, ज्यामुळे सम्राटाला विश्वास बसतो की त्याच्या आदेशाचे पालन झाले आहे. नजुमी मुलाला घेतो आणि त्याचे नाव दज्जा''ल'' ठेवतो. नंतर तो त्याला काळी जादू शिकवतो. 

यानंतर वीस वर्षे निघून जातात. येमेनमध्ये, हातिम एक दयाळू आणि प्रिय राजकुमार बनतो. जाफरमध्ये, दज्जाल त्याच्या पालकांना मारतो आणि सम्राट बनतो. दाज्जल राजवाड्याच्या टॉवरच्या शीर्षस्थानी एक चिरंतन आग तयार करतो ज्यामुळे त्याला गडद शक्ती मिळते. नजुमी दज्जलला समजावून सांगतात की जर दज्जल चांगुलपणाच्या शक्तींवर कब्जा करण्यास सक्षम असेल तर तो जगाचा सर्वोच्च स्वामी होऊ शकतो. दुर्गापूरची राजकन्या सुनेना हिच्याशी लग्न करून दज्जल हे साध्य करू शकतो, जी चांगुलपणाची मूर्ती आहे.

सुनेना लग्नासाठी हात मागण्यासाठी दज्जल दुर्गापूरला येतो, पण तिने नकार दिला. जेव्हा दाज्जलने सुनेनाचा किशोर भाऊ सूरजला धमकावले तेव्हा सूरजने आपल्या तलवारीने दज्जलचा हात कापला. दज्जलचा हात बरा होतो आणि दज्जल सूरजला दगडाच्या पुतळ्यात बदलतो. दज्जल सुनेना सांगतो की जर तिने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला तरच तो सूरजला पुन्हा मानव बनवेल. तो सुनेनाला प्रस्ताव स्वीकारण्यासाठी सात महिने देतो, त्यानंतर शाप कायमचा होईल.

येमेनमध्ये, हातिमचा विवाह पारिस्तानची राजकुमारी जास्मिनशी निश्चित होतो. हातिम आणि जास्मिन पहिल्यांदा भेटतात आणि प्रेमात पडतात. सुनेनाचा प्रियकर, जनकपूरचा राजकुमार विशाल, भिकाऱ्याच्या वेशात आला. विशाल हातिमला दज्जलशी लढायला मदत करण्याची विनंती करतो. येमेनचा सम्राट हातीम, परिस्तानचा सम्राट आणि विशाल यांची भेट होते. परिस्तानचा सम्राट प्रकट करतो की जेव्हा चांगुलपणाच्या शक्तींनी परिस्तानची निर्मिती केली तेव्हा एक भविष्यवाणी केली गेली होती की जोपर्यंत चांगल्या देवदूताने हस्तक्षेप केला नाही तोपर्यंत एक वाईट प्रभु या जगावर नियंत्रण ठेवेल. 

हातिमला दूरच्या प्रदेशात जावे लागेल आणि दाज्जलची गडद शक्ती नष्ट करण्यासाठी सात प्रश्न सोडवावे लागतील. सम्राट हातिमला ज्वेस्ट्रॉन्गिल नावाची जादुई तलवार देतो. जास्मिन हातिमला त्याचा बालपणीचा मित्र आणि नोकर, तसेच होबो नावाच्या एल्फला त्याचा अंगरक्षक म्हणून उधार देते. हातीम प्रश्नांची उत्तरे देत असताना, दाज्जलची शक्ती आणि जादुई मनोरे हळूहळू नष्ट होतात. तथापि, हातिमने सहाव्या प्रश्नाचे उत्तर दिल्यानंतर, सातवा प्रश्न सोडवण्यासाठी पुरेसा वेळ उरत नाही. 

यमन, परिस्तान, दुर्गापूर आणि जनकपूरचे सैन्य अंतिम लढाईसाठी जाफरवर उतरते. ते दज्जालच्या झोम्बी सैन्याविरुद्ध लढत असताना, हातीम किल्ल्यामध्ये प्रवेश करतो आणि दज्जलला मृत्यूशी झुंज देतो. ते दोघे एकाच वेळी मरतात, पण हातिम हा सातव्या प्रश्नाचे उत्तर मिळवून मृत्यूला हरवतो.

== भूमिका ==

* हातिम, येमेनचा राजकुमार म्हणून राहिल आझम
* होबोच्या भूमिकेत [[किकू शारदा]]
* परिस्तानची राजकुमारी जस्मिनच्या भूमिकेत, पूजा घई रावल
* जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
* नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
* धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
* अदिती प्रताप, राजकुमारी सुनयना, दुर्गापूरची राजकुमारी
* जनकपूरचा राजकुमार विशालच्या भूमिकेत रोमित राज
* झनक शुक्ला लहान चमेलीच्या भूमिकेत
* रवी खानविलकर यमनचा राजा, हातिमचे वडील म्हणून
* नेहा बाम द क्वीन ऑफ येमेन, हातिमची आई म्हणून
* पारिस्तानची राणी म्हणून रेश्मा
* परिस्तानचा राजा म्हणून टॉम ऑल्टर
* झालिमाच्या भूमिकेत जया भट्टाचार्य
* बत्तीलाच्या भूमिकेत रुशाली अरोरा
* राजकुमारी नादिराच्या भूमिकेत उषा बचानी
* लाल केसांची राणी म्हणून अनिशा हिंदुजा
* अझलफच्या भूमिकेत कुमार हेगडे
* रुबीनाच्या भूमिकेत किश्वर मर्चंट
* मल्लिका-ए-हयातच्या भूमिकेत मानसी वर्मा
* पाशा म्हणुन तेज सप्रु
* अर्गोईसच्या भूमिकेत कवी कुमार आझाद
* शकिलाच्या भूमिकेत [[शिल्पा शिंदे]]
* मायाची जुळी बहीण छायाच्या भूमिकेत आम्रपाली गुप्ता
* शितल ठक्कर माया, ऐश्वर्याची (मल्लिका-ए-हुस्न) बहीण म्हणून
* अंकित शहा तरुण होबोच्या भूमिकेत
* अनंतच्या भूमिकेत विनोद कपूर
* हकीबोच्या भूमिकेत अन्वर फतेहान
* तीस्ताच्या भूमिकेत रजिता कोचर
* बटलरच्या भूमिकेत अखिल मिश्रा
* उल्टा म्हणून देवेंद्र चौधरी
* सुरुषच्या भूमिकेत जय सोनी
* कागा म्हणून राम आवना
* जान-ए-जहाँच्या भूमिकेत काम्या पंजाबी
* निमाई बाली शैतान कहरमानच्या भूमिकेत
* राजा आशकानच्या भूमिकेत गिरीश सहदेव
* बेजवालच्या भूमिकेत मुकुल नाग
* इक्बाल आझाद हे अकलचंदच्या राज्याचे महान वजीर म्हणून
* ड्रॅक्युलाच्या भूमिकेत हॅरी जोश
* कतीब-ए-तकदीरच्या भूमिकेत सुनील चौहान
** जाफरचा राजा दज्जलच्या भूमिकेत, निर्मल पांडे
** नजुमीच्या भूमिकेत विजय गंजू
** धाकटा हातीम म्हणून यशवंत महिलवार
**

== पुरस्कार ==

=== २००४ मध्ये ===

; इंडियन टेलिव्हिजन अकादमी पुरस्कार&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.gr8mag.com/posts.php?id=323|title=GR8! TV Magazine - THE INDIAN TELEVISION ACADEMY AWARDS, 2004|website=gr8mag.com|access-date=2021-09-04}}&lt;/ref&gt;

* सर्वोत्कृष्ट पोशाख - निखत मरियम नीरुषा
* सर्वोत्कृष्ट संपादन - पपू त्रिवेदी
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - सागर एंटरटेनमेंट गाथा
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर
* सर्वोत्कृष्ट पौराणिक/ऐतिहासिक मालिका - ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट पॅकेजिंग - अमृत सागर

=== २००५ मध्ये ===

* सर्वोत्कृष्ट मुलांचा कार्यक्रम ज्योती सागर अमृत सागर
* सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शन - मुकेश कलोला
* सर्वोत्कृष्ट ऑडिओग्राफी - सागर एंटरटेनमेंट
* सर्वोत्कृष्ट वेशभूषा - निखत मरियम
* सर्वोत्कृष्ट मेकअप - हरी नवर
* बेस्ट व्हिज्युअल इफेक्ट्स - ज्योती सागर

== प्रसारण ==
ही मालिका [[स्टार प्लस]], डिझ्नी चॅनल इंडिया, [[स्टार प्लस|स्टार उत्सव]] आणि हंगामा टीव्ही यांसारख्या विविध भारतीय वाहिन्यांवर सिंडिकेट केली गेली आहे. &lt;ref name=&quot;AQI&quot;&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k9/spl_report_kids.php|title=Kids Channel gains viewership|date=June 9, 2009|access-date=July 22, 2017}}&lt;/ref&gt; ''मावीरन हातिम'' नावाच्या स्टार विजय वाहिनीसाठी ही मालिका [[तमिळ भाषा|तमिळ भाषेतही]] डब करण्यात आली आहे. &lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.indiantelevision.com/special/y2k5/vijay1.htm|title=Vijay TV scripts a turnaround tale|date=30 April 2005|access-date=24 April 2018}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:स्टार प्लस दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>1sximqbfbk1vdqt7gxuh4s9bm8c748q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>झिम्बाब्वे क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309682</id>
    <redirect title="झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१" />
    <revision>
      <id>2143986</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:06:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये, २०२०-२१]] वरुन [[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="255" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[झिम्बाब्वे क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये), २०२०-२१]]</text>
      <sha1>3fi87rawzuxna89omltp0ce3g5z965w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309683</id>
    <redirect title="वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०" />
    <revision>
      <id>2143988</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:08:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०]] वरुन [[वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="218" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[वेस्ट इंडीज क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०]]</text>
      <sha1>fp2rp4o50zhdc9e2ehe4jk3juf9399c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309684</id>
    <redirect title="आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०" />
    <revision>
      <id>2143990</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:09:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[आयर्लंड क्रिकेट संघ अफगाणिस्तानविरुद्ध भारतामध्ये, २०१९-२०]] वरुन [[आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="208" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[आयर्लंड क्रिकेट संघाचा अफगाणिस्तान दौरा (भारतामध्ये), २०१९-२०]]</text>
      <sha1>bhciznhevnzmvrjt4djg188utrgq4zh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जागतिक मैत्री दिवस</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309685</id>
    <redirect title="मैत्री दिन" />
    <revision>
      <id>2143993</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[जागतिक मैत्री दिवस]] वरुन [[मैत्री दिन]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[मैत्री दिन]]</text>
      <sha1>9je1ynwbnoj3kqz8fgpwz6g6se2qvej</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:जागतिक मैत्री दिवस</title>
    <ns>1</ns>
    <id>309686</id>
    <redirect title="चर्चा:मैत्री दिन" />
    <revision>
      <id>2143995</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:जागतिक मैत्री दिवस]] वरुन [[चर्चा:मैत्री दिन]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चर्चा:मैत्री दिन]]</text>
      <sha1>i45atqtl48yzadzv4udque1k6n89q8j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भरतकुमार राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309687</id>
    <redirect title="भरतकुमार राऊत" />
    <revision>
      <id>2144005</id>
      <timestamp>2022-08-08T08:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[भरतकुमार राउत]] वरुन [[भरतकुमार राऊत]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[भरतकुमार राऊत]]</text>
      <sha1>2fho5oe0qvvzrpntgue7d24rx1qhpxp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ओम राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309688</id>
    <redirect title="ओम राऊत" />
    <revision>
      <id>2144007</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:10:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ओम राऊत]]</text>
      <sha1>bzgc8u58vf6qnw8z0nkm3xkk8q12eow</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>संजय राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309689</id>
    <redirect title="संजय राऊत" />
    <revision>
      <id>2144008</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:10:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>[[संजय राऊत]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[संजय राऊत]]</text>
      <sha1>ht381sn01u1hmesrbz3v559l7s3x38f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रीकृष्ण राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309690</id>
    <redirect title="श्रीकृष्ण राऊत" />
    <revision>
      <id>2144010</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:14:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[श्रीकृष्ण राऊत]]</text>
      <sha1>p1wvq2s18yehmlolr7c1qwdi5n23aak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अजिंक्य राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309691</id>
    <redirect title="अजिंक्य राऊत" />
    <revision>
      <id>2144011</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:14:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अजिंक्य राऊत]]</text>
      <sha1>p4dajliu5w7m211501xnm4inmu2tts1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कविता राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309692</id>
    <redirect title="कविता राऊत" />
    <revision>
      <id>2144012</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:14:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[कविता राऊत]]</text>
      <sha1>56txs6t6g3azo8a9hhj8anwsghztuzz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>निखिल राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309693</id>
    <redirect title="निखिल राऊत" />
    <revision>
      <id>2144013</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:15:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[निखिल राऊत]]</text>
      <sha1>ruzjvlq60xsim95xgubt7bj5ghlchcy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सावंगी राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309694</id>
    <redirect title="सावंगी राऊत" />
    <revision>
      <id>2144014</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:15:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[सावंगी राऊत]]</text>
      <sha1>owgkgoxiqml73r1dg3qqw2q0rtu6mby</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अनंत राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309695</id>
    <redirect title="अनंत राऊत" />
    <revision>
      <id>2144015</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:16:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[अनंत राऊत]]</text>
      <sha1>5q1g0o0xywpm6i8isg8byxfuxj9dnmd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सुजाता राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309696</id>
    <redirect title="सुजाता राऊत" />
    <revision>
      <id>2144016</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:16:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[सुजाता राऊत]]</text>
      <sha1>szxq2d2qe49uf2wks4kpavhbr9u0cob</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>महेश राउत</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309697</id>
    <redirect title="महेश राऊत" />
    <revision>
      <id>2144020</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:21:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="103" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[महेश राऊत (कार्यकर्ता)]]</text>
      <sha1>mk7ef4y1k87g0p0wihjvqj5zf2nsipd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144095</id>
      <parentid>2144020</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:19:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>पुनर्निर्देशन लक्ष्य [[महेश राऊत (कार्यकर्ता)]] पासून [[महेश राऊत]] ला बदलविले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[महेश राऊत]]</text>
      <sha1>9r1u5x14yhs9uqt26eebprcwgybwyd3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>महेश राऊत (कार्यकर्ता)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309698</id>
    <redirect title="महेश राऊत" />
    <revision>
      <id>2144022</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:28:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[महेश राऊत (कार्यकर्ता)]] वरुन [[महेश राऊत]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[महेश राऊत]]</text>
      <sha1>9r1u5x14yhs9uqt26eebprcwgybwyd3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309699</id>
    <redirect title="ऊर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन" />
    <revision>
      <id>2144024</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:28:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[उर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन]] वरुन [[ऊर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ऊर्जा विभाग, महाराष्ट्र शासन]]</text>
      <sha1>bh9urb46xl0uwwk7i9yghz4iz92ak48</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309700</id>
    <redirect title="ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम" />
    <revision>
      <id>2144027</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:31:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम]] वरुन [[ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="135" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम]]</text>
      <sha1>qkqqq665gvhj47mba68iooc4ssjnzwa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम</title>
    <ns>1</ns>
    <id>309701</id>
    <redirect title="चर्चा:ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम" />
    <revision>
      <id>2144029</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:31:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:उर्जेच्या अक्षय्यतेचा नियम]] वरुन [[चर्चा:ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="151" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चर्चा:ऊर्जेच्या अक्षय्यतेचा पहिला नियम]]</text>
      <sha1>154iceiqygzhh2vquk1o4wapfjahzcw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विद्युत स्थितीज उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309702</id>
    <redirect title="विद्युत स्थितीज ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144031</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:32:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[विद्युत स्थितीज उर्जा]] वरुन [[विद्युत स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="104" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विद्युत स्थितीज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>neni3th8ixrxcvik997g79xw4bpihaf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गुरुत्व स्थितीज उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309703</id>
    <redirect title="गुरुत्व स्थितीज ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144033</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:35:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[गुरुत्व स्थितीज उर्जा]] वरुन [[गुरुत्व स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="104" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[गुरुत्व स्थितीज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>6njop0dpqf8gcuplxpmnprgmao52rgw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चुंबकी स्थितीज उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309704</id>
    <redirect title="चुंबकीय स्थितीज ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144035</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:37:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चुंबकी स्थितीज उर्जा]] वरुन [[चुंबकीय स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="104" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चुंबकीय स्थितीज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>is2w0136ls5a0014tpbc9b70b0jgmru</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विद्युत उर्जा पारेषण</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309705</id>
    <redirect title="विद्युत ऊर्जा पारेषण" />
    <revision>
      <id>2144037</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:39:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[विद्युत उर्जा पारेषण]] वरुन [[विद्युत ऊर्जा पारेषण]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[विद्युत ऊर्जा पारेषण]]</text>
      <sha1>1f5uagmbzkahw1wfmjizjwvzg1fj3e0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>उर्जनगर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309706</id>
    <redirect title="ऊर्जानगर" />
    <revision>
      <id>2144038</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:40:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[ऊर्जानगर]]</text>
      <sha1>jz37hpp7ynka4kj5ep1n7p3smqkhjcw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सदस्य चर्चा:Nilesh S. Pawar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>309707</id>
    <revision>
      <id>2144039</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:42:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>साहाय्य चमू</username>
        <id>25365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="279" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Nilesh S. Pawar}}

-- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १५:१२, ८ ऑगस्ट २०२२ (IST)</text>
      <sha1>drx0n853orsbs3ctxmwbax02gd842ml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गतिज उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309708</id>
    <redirect title="गतिज ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144040</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:42:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[गतिज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>2ffnujdzfsq5vv6x8j4bnxbnhuva2rs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सौरऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309709</id>
    <redirect title="सौर शक्ती" />
    <revision>
      <id>2144042</id>
      <timestamp>2022-08-08T09:47:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[सौरऊर्जा]] वरुन [[सौर शक्ती]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[सौर शक्ती]]</text>
      <sha1>42kn8zig6y6q2nbxpl19tucrn9rgyoy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>कॉमेडी सर्कस</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309710</id>
    <revision>
      <id>2144044</id>
      <timestamp>2022-08-08T10:23:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: '''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २०...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3230" xml:space="preserve">'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== संदर्भ ==</text>
      <sha1>lql29ohshk9sssm1vl1k3sfahnzhoce</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144049</id>
      <parentid>2144044</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:34:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;हंगामांचा सारांश&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1101089889|Comedy Circus]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11095" xml:space="preserve">'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|[[Shruti Seth|श्रुती सेठ]]
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Johnny Lever|जॉनी लीव्हर]]
* [[Satish Shah|सतीश शहा]]
|
* काशिफ खान
* [[Ali Asgar (actor)|अली असगर]]
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* सतीश शहा
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
|
* [[Juhi Parmar|जुही परमार]]
* [[V.I.P. (comedian)|व्हीआयपी]]
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
|[[कॉमेडी सर्कस|उर्वशी आणि अली असगर]]
[[कॉमेडी सर्कस|सुदेश आणि राजीव ठाकूर]]
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|[[Purbi Joshi|पूरबी जोशी]]
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Ali Asgar(comedian)|अली असगर]]
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|[[Shruti Seth|श्रुती सेठ]]
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* [[Ajay Jadeja|अजय जडेजा]]
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
|
* राजा सागू
* [[Nigaar Khan|निगार खान]]
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]] 
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
* [[Rohit Shetty|रोहित शेट्टी]]
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]]
* [[Melissa Pais|मेलिसा पेस]]
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|[[Purbi Joshi|पूरबी जोशी]]
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
* [[Rohit Shetty|रोहित शेट्टी]]
|
* [[Swapnil Joshi|स्वप्नील जोशी]]
* [[V.I.P. (comedian)|व्हीआयपी]]
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* [[Surveen Chawla|सुरवीन चावला]]
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Rohit Shetty|रोहित शेट्टी]]
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* [[Anita Hassanandani|अनिता हसनंदानी]]
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Shekhar Suman|शेखर सुमन]]
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Mukti Mohan|मुक्ती मोहन]]
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* [[Pooja Kanwal|पूजा कंवल]]
* [[Mantra (actor)|मंत्र]]
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Rohit Shetty|रोहित शेट्टी]]
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Shikha Singh|शिखा सिंग]]

आणि

* राजीव निगम
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* [[Saumya Tandon|सौम्या टंडन]]
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Daler Mehndi|दलेर मेहंदी]]
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Ali Asgar(comedian)|अली असगर]]
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* [[Roshni Chopra|रोशनी चोप्रा]]
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Sohail Khan|सोहेल खान]]
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Shweta Tiwari|श्वेता तिवारी]]
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|[[Shruti Seth|श्रुती सेठ]]
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Sohail Khan|सोहेल खान]]
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Sumona Chakravarti|सुमोना चक्रवर्ती]]

आणि

* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]]
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* [[Barkha Bisht|बरखा बिश्त]]
* [[Shruti Seth|श्रुती सेठ]]
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]]
* [[Siddharth Sagar|सिद्धार्थ सागर]]
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|[[Shruti Seth|श्रुती सेठ]]
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Arbaaz Khan|अरबाज खान]]
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* [[Shruti Seth|श्रुती सेठ]]
|
* [[Archana Puran Singh|अर्चना पूरण सिंग]]
* [[Sohail Khan|सोहेल खान]]
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>swjr5dszs82ytcch1qudz1db972pp8g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144054</id>
      <parentid>2144049</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:39:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10182" xml:space="preserve">'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* [[Ali Asgar (actor)|अली असगर]]
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* [[Juhi Parmar|जुही परमार]]
* [[V.I.P. (comedian)|व्हीआयपी]]
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|[[कॉमेडी सर्कस|उर्वशी आणि अली असगर]]
[[कॉमेडी सर्कस|सुदेश आणि राजीव ठाकूर]]
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Ali Asgar(comedian)|अली असगर]]
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* [[Nigaar Khan|निगार खान]]
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]] 
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]]
* [[Melissa Pais|मेलिसा पेस]]
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* [[Swapnil Joshi|स्वप्नील जोशी]]
* [[V.I.P. (comedian)|व्हीआयपी]]
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Mukti Mohan|मुक्ती मोहन]]
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Shikha Singh|शिखा सिंग]]

आणि

* राजीव निगम
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Ali Asgar(comedian)|अली असगर]]
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Shweta Tiwari|श्वेता तिवारी]]
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* [[Kapil Sharma (comedian)|कपिल शर्मा]]
* [[Sumona Chakravarti|सुमोना चक्रवर्ती]]

आणि

* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]]
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* [[Krishna Abhishek|कृष्णा अभिषेक]]
* [[Sudesh Lehri|सुदेश लेहरी]]
* [[Siddharth Sagar|सिद्धार्थ सागर]]
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>pbd3ge3wwhbjusztn8555dugqopj8vs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144056</id>
      <parentid>2144054</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:41:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>दुरुस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9466" xml:space="preserve">'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* अली असगर
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* जुही परमार
* व्हीआयपी
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|उर्वशी आणि अली असगर
सुदेश आणि राजीव ठाकूर
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* अली असगर
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* निगार खान
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* मेलिसा पेस
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* स्वप्नील जोशी
* व्हीआयपी
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कपिल शर्मा
* मुक्ती मोहन
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* शिखा सिंग

आणि

* राजीव निगम
* कृष्णा अभिषेक
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* कपिल शर्मा
* अली असगर
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* श्वेता तिवारी
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* सुमोना चक्रवर्ती

आणि

* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* सिद्धार्थ सागर
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>g3islhoisexrz0ypokroiafz1n5n3ue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144062</id>
      <parentid>2144056</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:48:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9642" xml:space="preserve">'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा|&lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* अली असगर
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* जुही परमार
* व्हीआयपी
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|उर्वशी आणि अली असगर
सुदेश आणि राजीव ठाकूर
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* अली असगर
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* निगार खान
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* मेलिसा पेस
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* स्वप्नील जोशी
* व्हीआयपी
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* &lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* &lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;
* मुक्ती मोहन
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* &lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;
* शिखा सिंग

आणि

* राजीव निगम
* कृष्णा अभिषेक
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* &lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;
* अली असगर
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* &lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;
* श्वेता तिवारी
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* &lt;nowiki&gt;[[कपिल शर्मा]]&lt;/nowiki&gt;
* सुमोना चक्रवर्ती

आणि

* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* सिद्धार्थ सागर
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>82u9agpovgiklrzrlynwd09zy7cvrbe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144064</id>
      <parentid>2144062</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:49:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/अमर राऊत|अमर राऊत]] ([[User talk:अमर राऊत|चर्चा]])यांची आवृत्ती 2144062 परतवली.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9466" xml:space="preserve">'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* अली असगर
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* जुही परमार
* व्हीआयपी
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|उर्वशी आणि अली असगर
सुदेश आणि राजीव ठाकूर
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* अली असगर
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* निगार खान
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* मेलिसा पेस
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* स्वप्नील जोशी
* व्हीआयपी
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कपिल शर्मा
* मुक्ती मोहन
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* शिखा सिंग

आणि

* राजीव निगम
* कृष्णा अभिषेक
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* कपिल शर्मा
* अली असगर
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* श्वेता तिवारी
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* सुमोना चक्रवर्ती

आणि

* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* सिद्धार्थ सागर
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>g3islhoisexrz0ypokroiafz1n5n3ue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144067</id>
      <parentid>2144064</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:53:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>माहितीचौकट जोडली</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9527" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ भाग तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गचण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* अली असगर
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* जुही परमार
* व्हीआयपी
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|उर्वशी आणि अली असगर
सुदेश आणि राजीव ठाकूर
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* अली असगर
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* निगार खान
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* मेलिसा पेस
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* स्वप्नील जोशी
* व्हीआयपी
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कपिल शर्मा
* मुक्ती मोहन
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* शिखा सिंग

आणि

* राजीव निगम
* कृष्णा अभिषेक
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* कपिल शर्मा
* अली असगर
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* श्वेता तिवारी
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* सुमोना चक्रवर्ती

आणि

* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* सिद्धार्थ सागर
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>b2zntguehe0u4a4gtk27kozog2zueih</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144068</id>
      <parentid>2144067</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T10:55:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9533" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ हंगाम तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गुण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* अली असगर
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* जुही परमार
* व्हीआयपी
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|उर्वशी आणि अली असगर
सुदेश आणि राजीव ठाकूर
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* अली असगर
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* निगार खान
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* मेलिसा पेस
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* स्वप्नील जोशी
* व्हीआयपी
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कपिल शर्मा
* मुक्ती मोहन
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* शिखा सिंग

आणि

* राजीव निगम
* कृष्णा अभिषेक
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* कपिल शर्मा
* अली असगर
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* श्वेता तिवारी
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* सुमोना चक्रवर्ती

आणि

* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* सिद्धार्थ सागर
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>f8sn7r4m0m6f3ohgr84p8mpk8vnv9jl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144070</id>
      <parentid>2144068</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:02:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>/* संदर्भ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9665" xml:space="preserve">{{विकिडेटा माहितीचौकट}}

'''कॉमेडी सर्कस शो''' हा एक भारतीय दूरचित्रवाणी कार्यक्रम आहे, जो [[सोनी एंटरटेनमेंट टेलिव्हिजन]]&lt;nowiki/&gt;वर प्रसारित झाला होता. या कार्यक्रमाचे एकूण १८ हंगाम तयार करण्यात आले होते. १६ जून २००७ रोजी याचा पहिला भाग प्रसारित करण्यात आला होता.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20130311140516/http://www.indiantelevision.com/headlines/y2k7/june/june366.php|title=Indiantelevision.com &gt; News Headlines &gt; Sony innovates 'Comedy Circus', introduces Johny Lever as judge|date=2013-03-11|website=web.archive.org|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/comedy-circus-returns-with-teen-ka-tadka/articleshow/5148188.cms|title=Comedy Circus returns with 'Teen Ka Tadka' - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

या कार्यक्रमाच्या अनेक भागांत दूरचित्रवाणी सेलिब्रिटींच्या जोड्या या [[स्टँड-अप विनोद]] आणि स्किट्स सादर करताना दिसतात. तसेच पंचांकडून गुण घेत प्रतिष्ठित विजेतेपद जिंकण्यासाठी विविध जोड्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात.

या कार्यक्रमाने सध्या लोकप्रिय असलेल्या अनेक भारतीय विनोदकारांची कारकीर्द सुरू केली. यामध्ये [[कपिल शर्मा]], [[भारती सिंह]], [[कृष्णा अभिषेक]], [[सुदेश लहरी]] इत्यादींचा समावेश आहे.&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.hindustantimes.com/entertainment/tv/kapil-sharma-s-comedy-circus-co-star-tirthanand-rao-says-he-attempted-suicide-by-consuming-poison-has-financial-woes-101641535730541.html|title=Kapil Sharma’s Comedy Circus co-star Tirthanand Rao says he attempted suicide by consuming poison, has financial woes|date=2022-01-07|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.koimoi.com/television/the-kapil-sharma-show-judge-archana-puran-singh-slams-comedy-circus-makers-for-bad-editing-skills-clearing-misconception-of-her-laughing-on-every-silly-joke/|title=The Kapil Sharma Show's Judge Archana Puran Singh Slams Comedy Circus' Makers For 'Bad Editing Skills' Clearing Misconception Of Her Laughing On Every Silly Joke|date=2021-10-09|website=Koimoi|access-date=2022-08-08}}&lt;/ref&gt;

== हंगामांचा सारांश ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
!वर्ष
!हंगाम
!यजमान
!पंच
!विजेते
|- 
|२००७
|''कॉमेडी सर्कस ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* जॉनी लीव्हर
* सतीश शहा
|
* काशिफ खान
* अली असगर
|- 
|२००८
|''कॉमेडी सर्कस 2 ''
|श्रुती सेठ आणि शकील सिद्दीकी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सतीश शहा
* शेखर सुमन
|
* जुही परमार
* व्हीआयपी
|- 
|२००८
|''कांटे की टक्कर ''
|श्रुती सेठच्या जागी पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|उर्वशी आणि अली असगर
सुदेश आणि राजीव ठाकूर
|- 
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस - चिंचपोकळी टू चायना ''
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* अली असगर
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस 20 - 20 ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग (फक्त शेवटच्या भागावर)
* अजय जडेजा
* शेखर सुमन
|
* राजा सागू
* निगार खान
|-
|२००९
|''देख इंडिया देख ''
|श्वेता गुलाटीच्या जागी जेनिफर विंगेट
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२००९
|''कॉमेडी सर्कस ३ का तडका ''
|मौनी रॉयची जागा रोशनी चोप्राने घेतली आहे
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* मेलिसा पेस
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस महासंग्राम'' &lt;ref&gt;{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tv-/Comedy-Circus-Mahasangram-begins/articleshow/5538835.cms|title=Comedy Circus Mahasangram begins|date=6 February 2010|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|पूरबी जोशी
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
* रोहित शेट्टी
|
* स्वप्नील जोशी
* व्हीआयपी
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस के सुपरस्टार्स ''
|
* सुरवीन चावला
* रश्मी देसाई (2 भागांसाठी)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* पार्वती सहगल
|-
|२०१०
|''कॉमेडी सर्कस का जादू ''
|
* अनिता हसनंदानी
* सुरवीन चावला आणि श्रुती सेठ (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* शेखर सुमन
|
* कपिल शर्मा
* मुक्ती मोहन
|-
|२०१०-११
|''ज्युबिली कॉमेडी सर्कस ''
|
* पूजा कंवल
* मंत्र
* श्रुती सेठ आणि अली असगर (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* रोहित शेट्टी
|
* कपिल शर्मा
* शिखा सिंग

आणि

* राजीव निगम
* कृष्णा अभिषेक
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस के तानसेन ''
|
* सौम्या टंडन
* [[नेहा धुपिया]] (ग्रँड फिनाले)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* दलेर मेहंदी
|
* कपिल शर्मा
* अली असगर
|-
|२०११
|''कॉमेडी सर्कस का नया दौर ''
|
* रोशनी चोप्रा
* रेश्मी घोष (भाग १)
* [[श्वेता तिवारी]] (भाग 2-4)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* श्वेता तिवारी
|-
|२०११-१२
|''कहानी कॉमेडी सर्कस की ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
* कपिल शर्मा
* सुमोना चक्रवर्ती

आणि

* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
|-
|२०१२-१३
|''कॉमेडी सर्कस के अजूबे ''
|
* बरखा बिश्त
* श्रुती सेठ
* श्वेता गुलाटी (१ भाग)
|
* अर्चना पूरण सिंग
* [[अरबाझ खान|अरबाज खानच्या]] जागी [[सोहेल खान|सोहेल]] खान
|
* कृष्णा अभिषेक
* सुदेश लेहरी
* सिद्धार्थ सागर
|-
|२०१३-१४
|''कॉमेडी सर्कस के महाबली ''
|श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* अरबाज खान
|
* विजेते घोषित होण्यापूर्वी हंगाम संपला.
|-
|२०१८
|''कॉमेडी सर्कस 2018 ''
|
* श्रुती सेठ
|
* अर्चना पूरण सिंग
* सोहेल खान
|
|}

== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}

[[वर्ग:सोनी वाहिनी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>h6k742k2fv9aeg8dhky6n2kvnu8oz5j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>स्टँड-अप विनोद</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309711</id>
    <redirect title="स्टँड-अप कॉमेडी" />
    <revision>
      <id>2144045</id>
      <timestamp>2022-08-08T10:24:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अमर राऊत</username>
        <id>140696</id>
      </contributor>
      <comment>[[स्टँड-अप कॉमेडी]] कडे पुनर्निर्देशित</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="137" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[स्टँड-अप कॉमेडी]]

__अनुक्रमणिकाहवीच__</text>
      <sha1>d7d28f66o91ltckckwrudv3gnxd32ib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>स्थितीज उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309712</id>
    <redirect title="स्थितीज ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144073</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:04:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[स्थितिज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>cn7p81nqn7j6e693v2scj2wkxkh3atu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144096</id>
      <parentid>2144073</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:19:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>पुनर्निर्देशन लक्ष्य [[स्थितिज ऊर्जा]] पासून [[स्थितीज ऊर्जा]] ला बदलविले</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[स्थितीज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>flg30im1i0w33uxmm81n7o67vrbuhh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पवन उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309713</id>
    <redirect title="पवन ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144075</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:04:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[पवन ऊर्जा]]</text>
      <sha1>5qxyqj2eat21nspivs3zo549m0h3gwc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पारंपरिक उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309714</id>
    <redirect title="पारंपारिक ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144076</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:05:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[पारंपारिक ऊर्जा]]</text>
      <sha1>9xhx3cxis9hsw28cud8wgrce7ahbcvj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जैविक उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309715</id>
    <redirect title="जैव ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144077</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:06:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>नामभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[जैव ऊर्जा]]</text>
      <sha1>gwq25bvanv94qpphlfun2u8ctc2kst0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>औष्णिक उर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309716</id>
    <redirect title="औष्णिक ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144078</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:07:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>लेखनभेद</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[औष्णिक ऊर्जा]]</text>
      <sha1>ofakhz2in0pqnbxoj8c28vvlrmka18z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सगळ्या बाँबांचा बाप</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309717</id>
    <redirect title="सर्व बॉम्ब्सचा बाप" />
    <revision>
      <id>2144081</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[सगळ्या बाँबांचा बाप]] वरुन [[सर्व बॉम्ब्सचा बाप]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[सर्व बॉम्ब्सचा बाप]]</text>
      <sha1>b85a5ntz5us59fr3xwyqf4ejly4kud5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चर्चा:सगळ्या बाँबांचा बाप</title>
    <ns>1</ns>
    <id>309718</id>
    <redirect title="चर्चा:सर्व बॉम्ब्सचा बाप" />
    <revision>
      <id>2144083</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:सगळ्या बाँबांचा बाप]] वरुन [[चर्चा:सर्व बॉम्ब्सचा बाप]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[चर्चा:सर्व बॉम्ब्सचा बाप]]</text>
      <sha1>mlr6jdtggipit4wghsko2lcuxfv5hzf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>स्थितिज ऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309719</id>
    <redirect title="स्थितीज ऊर्जा" />
    <revision>
      <id>2144086</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:11:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Khirid Harshad ने पुनर्निर्देशन ठेउन लेख [[स्थितिज ऊर्जा]] वरुन [[स्थितीज ऊर्जा]] ला हलविला</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#पुनर्निर्देशन [[स्थितीज ऊर्जा]]</text>
      <sha1>flg30im1i0w33uxmm81n7o67vrbuhh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>औष्णिक ऊर्जा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309720</id>
    <revision>
      <id>2144089</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102799939|Thermal energy]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1809" xml:space="preserve">[[File:Hot_metalwork.jpg|इवलेसे|ब्लॅकबॉडी रेडिएशनमुळे, या गरम धातूच्या कामावर दृश्यमान प्रकाशात [[उष्णता प्रारण|थर्मल रेडिएशन]] दिसू शकते.]]

'''&quot;औष्णिक ऊर्जा&quot;''' हा शब्द भौतिकशास्त्र आणि अभियांत्रिकीमधील विविध संदर्भांमध्ये वापरला जातो. हे अनेक वेगवेगळ्या चांगल्या-परिभाषित भौतिक संकल्पनांचा संदर्भ घेऊ शकते. यामध्ये पदार्थ आणि रेडिएशनच्या शरीराची अंतर्गत ऊर्जा किंवा एन्थॅल्पी समाविष्ट आहे; उष्णता, ऊर्जा हस्तांतरणाचा एक प्रकार म्हणून परिभाषित (थर्मोडायनामिक कार्याप्रमाणे) आणि काही प्रमाणात स्वातंत्र्याची वैशिष्ट्यपूर्ण ऊर्जा, &lt;math&gt;k_{\mathrm{B}}T&lt;/math&gt;, एका प्रणालीमध्ये ज्याचे वर्णन त्याच्या सूक्ष्म कण घटकांच्या संदर्भात केले जाते (जेथे &lt;math&gt;T&lt;/math&gt; [[तापमान]] आणि &lt;math&gt;k_{\mathrm{B}}&lt;/math&gt; बोल्ट्झमन स्थिरांक दर्शवते).

{{विस्तार}}</text>
      <sha1>8moaz2wvdv0697m32s9o1yptc4k27nd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2144090</id>
      <parentid>2144089</parentid>
      <timestamp>2022-08-08T11:14:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Khirid Harshad</username>
        <id>138639</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1854" xml:space="preserve">[[चित्र:Hot_metalwork.jpg|इवलेसे|ब्लॅकबॉडी रेडिएशनमुळे, या गरम धातूच्या कामावर दृश्यमान प्रकाशात [[उष्णता प्रारण|थर्मल रेडिएशन]] दिसू शकते.]]

'''&quot;औष्णिक ऊर्जा&quot;''' हा शब्द भौतिकशास्त्र आणि अभियांत्रिकीमधील विविध संदर्भांमध्ये वापरला जातो. हे अनेक वेगवेगळ्या चांगल्या-परिभाषित भौतिक संकल्पनांचा संदर्भ घेऊ शकते. यामध्ये पदार्थ आणि रेडिएशनच्या शरीराची अंतर्गत ऊर्जा किंवा एन्थॅल्पी समाविष्ट आहे; उष्णता, ऊर्जा हस्तांतरणाचा एक प्रकार म्हणून परिभाषित (थर्मोडायनामिक कार्याप्रमाणे) आणि काही प्रमाणात स्वातंत्र्याची वैशिष्ट्यपूर्ण ऊर्जा, &lt;math&gt;k_{\mathrm{B}}T&lt;/math&gt;, एका प्रणालीमध्ये ज्याचे वर्णन त्याच्या सूक्ष्म कण घटकांच्या संदर्भात केले जाते (जेथे &lt;math&gt;T&lt;/math&gt; [[तापमान]] आणि &lt;math&gt;k_{\mathrm{B}}&lt;/math&gt; बोल्ट्झमन स्थिरांक दर्शवते).

{{विस्तार}}

[[वर्ग:ऊर्जा]]</text>
      <sha1>0usk9ne03w85pplariln8h8e4movwt5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गोठणगाव (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309721</id>
    <revision>
      <id>2144103</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:33:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''गोठणगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2553" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''गोठणगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''गोठणगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>biy95xhttx903sst6qvynblfq6e93cz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>टेट्राग्रामॅटन</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309722</id>
    <revision>
      <id>2144104</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:35:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vishnu888</username>
        <id>82059</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1102736120|Tetragrammaton]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5752" xml:space="preserve">[[File:Tetragrammaton_scripts.svg|इवलेसे|फोनिशियनमधील टेट्राग्रामॅटन (12वे शतक BCE ते 150&amp;nbsp;BCE), पालेओ-हिब्रू (10 वे शतक BCE ते 135&amp;nbsp;CE), आणि चौकोनी [[हिब्रू वर्णमाला|हिब्रू]] (3रे शतक ईसापूर्व आत्तापर्यंत) लिपी]]

'''टेट्राग्रामॅटन''' ( {{IPAc-en|ˌ|t|ɛ|t|r|ə|ˈ|ɡ|r|æ|m|ə|t|ɒ|n}} ; {{etymology|grc|''{{wikt-lang|grc|τετραγράμματον}}'' {{grc-transl|τετραγράμματον}}|[consisting of] four letters}}  ), किंवा '''टेट्राग्राम''' हे चार अक्षरांचे [[हिब्रू भाषा|हिब्रू]] उपनाम आहे '''यहूदी'''   म्हणून लिप्यंतरित), [[ज्यू धर्म|यहुदी]] आणि [[ख्रिश्चन धर्म|ख्रिश्चन]] धर्मातील [[ईश्वर|देवाचे]] नाव. उजवीकडून डावीकडे (हिब्रूमध्ये) लिहिलेली आणि वाचली जाणारी चार अक्षरे म्हणजे ''योध'', ''हे'', ''वाव'' आणि ''हे'' . &lt;ref&gt;The word &quot;tetragrammaton&quot; originates from ''tetra'' &quot;four&quot; + γράμμα ''gramma'' (gen. ''grammatos'') &quot;letter&quot; {{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.etymonline.com/index.php?search=tetragrammaton|title=Online Etymology Dictionary|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071012141410/http://www.etymonline.com/index.php?search=tetragrammaton|archive-date=12 October 2007|access-date=23 December 2007}}&lt;/ref&gt; हे नाव एखाद्या क्रियापदावरून घेतले जाऊ शकते ज्याचा अर्थ &quot;असणे&quot;, &quot;अस्तित्वात असणे&quot;, &quot;बनणे कारणीभूत होणे&quot; किंवा &quot;होणे&quot; असा होतो. &lt;ref name=&quot;Knight,2011&quot;&gt;{{स्रोत पुस्तक|title=The Meaning of the Bible: What the Jewish Scriptures and Christian Old Testament Can Teach Us|last=Knight|first=Douglas A.|last2=Levine, Amy-Jill|publisher=HarperOne|year=2011|isbn=978-0062098597|edition=1st|location=New York}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Strong&quot;&gt;Translation notes for {{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.blueletterbible.org/lang/lexicon/lexicon.cfm?Strongs=H1961|title=Genesis Chapter 1 (KJV)|publisher=}}&lt;/ref&gt; नावाची रचना आणि व्युत्पत्ती याबद्दल एकमत नसले तरी, ''[[यहोवा]]'' हे रूप आता जवळजवळ सर्वत्र स्वीकारले गेले आहे. &lt;ref&gt;{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=pcAkKMECPKIC&amp;pg=PA500|title=Theological Dictionary of the Old Testament|date=1986|publisher=[[William B. Eerdmans Publishing Company]]|isbn=0-8028-2329-7|editor-last=Botterweck|editor-first=G. Johannes|volume=5|page=500|translator-last=Green|translator-first=David E.|access-date=19 May 2020|editor-last2=Ringgren|editor-first2=Helmer|archive-url=https://web.archive.org/web/20210123023945/https://books.google.com/books?id=pcAkKMECPKIC&amp;pg=PA500|archive-date=23 January 2021}}&lt;/ref&gt; आणि हिब्रू बायबलमध्ये &quot;आय अ‍ॅम दॅट आय अ‍ॅम&quot; आणि yhwh ही चार मुळाक्षरे (टेट्राग्रामॅटन) ईश्वराची नावे म्हणून वापरलेली आहेत; तर ख्रिश्चन धर्मात याहवेह व जेहोवा ही YHVHची नादरूपे म्हणून वापरलेली आढळतात.

[[तोराह|टोराहची]] पुस्तके आणि एस्थर, उपदेशक आणि ( लहान स्वरूपाच्या संभाव्य उदाहरणासह) वगळता उर्वरित हिब्रू बायबल{{script|Hebr|יה}} श्लोक ८:६  ) गाण्याच्या गाण्यात हे [[हिब्रू भाषा|हिब्रू]] नाव आहे.  पाळणारे [[ज्यू लोक|ज्यू]] आणि जे तालमूदिक ज्यू परंपरांचे पालन करतात ते उच्चार करत नाहीत   ते ''यहोवा'' किंवा ''यहोवा'' सारखे प्रस्तावित लिप्यंतरण फॉर्म मोठ्याने वाचत नाहीत; त्याऐवजी ते त्यास वेगळ्या शब्दाने बदलतात, मग ते इस्रायलच्या देवाला संबोधित करताना किंवा संदर्भित करताना. हिब्रूमध्ये सामान्य पर्याय म्हणजे अॅडोनाई (&quot;माय लॉर्ड&quot;) किंवा एलोहिम (शब्दशः &quot;देव&quot; परंतु प्रार्थनेत &quot;देव&quot; असा अर्थ होतो तेव्हा एकवचनी मानला जातो), किंवा रोजच्या बोलण्यात ''हाशेम'' (&quot;नाव&quot;).

संदर्भ</text>
      <sha1>du3hfiqamkvyst1luca5qu56m6kqgyt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे</title>
    <ns>14</ns>
    <id>309723</id>
    <revision>
      <id>2144105</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:37:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]] [[वर्ग:तालुक्यानुसार महाराष्ट्रातील गावे]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="195" xml:space="preserve">[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]
[[वर्ग:तालुक्यानुसार महाराष्ट्रातील गावे]]</text>
      <sha1>p0wbx6ztir3lf5gdw71br5789zkun4l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आडेगाव (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309724</id>
    <revision>
      <id>2144106</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:38:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आडेगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आडेगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आडेगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>hmg1kgzhgpu2bhth79o8gwumkwy6x56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आगरगाव (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309725</id>
    <revision>
      <id>2144107</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:39:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आगरगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आगरगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आगरगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>konjopa0qyvyhf9l4h35yez7ehyhmcu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आदम</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309726</id>
    <revision>
      <id>2144108</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:40:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आदम''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_श...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2529" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आदम'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आदम''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>pgftj5i1tx7qtk8p71tvvgeir7ijyur</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आजणी (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309727</id>
    <revision>
      <id>2144109</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:41:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आजणी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2535" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आजणी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आजणी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>2utihm36syetfxrx8jnrjhh1obae3bo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>शिकारपूर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309728</id>
    <revision>
      <id>2144110</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:41:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''शिकारपूर''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''शिकारपूर'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''शिकारपूर''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>sa24gdud4twm7p99yx1naenoemb21u4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आवरमरा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309729</id>
    <revision>
      <id>2144111</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:42:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आवरमरा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आवरमरा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आवरमरा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>h1dcmsq3q5iynp2cuzzomjfpbpnj2ot</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आकोळी (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309730</id>
    <revision>
      <id>2144113</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:43:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आकोळी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आकोळी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आकोळी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>hyzth0342o2f8ru3m77ikyhhw8qwbxy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>चिखली (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309731</id>
    <revision>
      <id>2144114</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:43:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''चिखली''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''चिखली'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''चिखली''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>em69jq33g86xqf7d25r8vqsl77aan24</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भिवकुंड (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309732</id>
    <revision>
      <id>2144115</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:44:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''भिवकुंड''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2553" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''भिवकुंड'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''भिवकुंड''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>thac2pdnc7fpp4chpk1ws7033qrk3fn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>येडमेपार</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309733</id>
    <revision>
      <id>2144116</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:45:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''येडमेपार''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''येडमेपार'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''येडमेपार''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>e947ih4zjf8esv893e4mjwlncgt3bnm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पारडी (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309734</id>
    <revision>
      <id>2144117</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:45:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''पारडी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''पारडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''पारडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>bltuh79y4dzy96duasjcuw7wlh0c88s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अंबाडी (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309735</id>
    <revision>
      <id>2144118</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:46:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''अंबाडी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''अंबाडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''अंबाडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>9kv1kb1avdts00l6h578smn15s78s0a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वेळतुर</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309736</id>
    <revision>
      <id>2144119</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:47:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''वेळतुर''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''वेळतुर'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''वेळतुर''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>90dbafj7vsk3203mpdtz1k1wey6ecjg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>साळवा (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309737</id>
    <revision>
      <id>2144120</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:47:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''साळवा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''साळवा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''साळवा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>a79jfmlsbq8as5ult0539o4uen9pg79</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>डोंगरमौदा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309738</id>
    <revision>
      <id>2144121</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:48:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''डोंगरमौदा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''डोंगरमौदा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''डोंगरमौदा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>goi7oj5ticpfr57r7dwllx23oq6rw5o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>लोहारा (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309739</id>
    <revision>
      <id>2144122</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:49:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''लोहारा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''लोहारा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''लोहारा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>m0bx2z2uyt7w0gk0byf2ogmxl9sety0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तामसवाडी (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309740</id>
    <revision>
      <id>2144123</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:50:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''तामसवाडी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''तामसवाडी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''तामसवाडी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>kh3xzf3g4aw6oo1qy8qs469xu9yv2lj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>म्हासळी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309741</id>
    <revision>
      <id>2144124</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:50:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''म्हासळी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जव...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2553" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''म्हासळी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''म्हासळी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>dydnmtoq0ni6oblmu92x9zgmspim1lr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पिळकापार (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309742</id>
    <revision>
      <id>2144125</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:51:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''पिळकापार''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''पिळकापार'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''पिळकापार''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>i1aekr0otngxarkl9drqouakj769k9g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>धामणा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309743</id>
    <revision>
      <id>2144126</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:52:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''धामणा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''धामणा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''धामणा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>6iw98w14trfs3z6de86do5bdv6p1u90</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बोडकीपेठ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309744</id>
    <revision>
      <id>2144127</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:52:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''बोडकीपेठ''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |ज...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2559" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''बोडकीपेठ'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''बोडकीपेठ''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>eurfkq75ou5vkuz4odhcg4n9rbziz22</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नवा गडी नवं राज्य</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309745</id>
    <revision>
      <id>2144129</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:53:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>43.242.226.37</ip>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम | कार्यक्रम = नवा गडी नवं राज्य | चित्र =  | लोगो_चित्र_शीर्षक =  | उपशीर्षक =  | प्रकार =  | निर्माता = [[श्रुती मराठे]], गौरव घाटणेकर | निर्मिती संस्था = ब्लॅक...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3023" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट दूरचित्रवाणी कार्यक्रम
| कार्यक्रम = नवा गडी नवं राज्य
| चित्र = 
| लोगो_चित्र_शीर्षक = 
| उपशीर्षक = 
| प्रकार = 
| निर्माता = [[श्रुती मराठे]], गौरव घाटणेकर
| निर्मिती संस्था = ब्लॅक कॉफी प्रोडक्शन
| दिग्दर्शक = 
| क्रिएटीव्ह दिग्दर्शक = 
| सूत्रधार = 
| कलाकार = [[#कलाकार|खाली पहा]]
| पंच = 
| आवाज = 
| अभिवाचक = 
| थीम संगीत संगीतकार = 
| शीर्षकगीत = 
| अंतिम संगीत = 
| संगीतकार = 
| देश = [[भारत]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]]
| वर्ष संख्या = 
| एपिसोड संख्या = 
| कार्यकारी निर्माता = 
| सुपरवायझिंग निर्माता = 
| असोसिएट निर्माता = 
| सह निर्माता = 
| कथा संकलन = 
| संकलन = 
| स्थळ = 
| कॅमेरा = 
| चालण्याचा वेळ = सोमवार ते शनिवार रात्री ९ वाजता
| वाहिनी = [[झी मराठी]]
| चित्र प्रकार = 
| ध्वनी प्रकार = 
| पहिला भाग = 
| प्रथम प्रसारण = ०८ ऑगस्ट २०२२
| शेवटचे प्रसारण = चालू
| आधी = [[माझी तुझी रेशीमगाठ]]
| नंतर = [[चला हवा येऊ द्या]] / [[डान्स महाराष्ट्र डान्स]] / [[बस बाई बस (मालिका)|बस बाई बस]]
| सारखे = 
}}

== कलाकार ==
* [[अनिता दाते-केळकर]] - रमा राघव कर्णिक
* कश्यप परूळेकर - राघव कर्णिक
* पल्लवी पाटील - आनंदी राघव कर्णिक
* साईशा भोईर - रेवा राघव कर्णिक (चिंगी)
* वर्षा दांदळे
* किर्ती पेंढारकर
* अभय खडापकर

== विशेष भाग ==
# जीव लावला की संसारातला प्रत्येक डाव जिंकता येतो. (०८ ऑगस्ट २०२२)

[[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]
[[वर्ग:झी मराठी दूरचित्रवाहिनी मालिका]]</text>
      <sha1>537sdx5srhn5yd272nxkey0pzr63a8w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गोंदपिपरी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309746</id>
    <revision>
      <id>2144130</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:53:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''गोंदपिपरी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2565" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''गोंदपिपरी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''गोंदपिपरी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>m360bxxl8t3bct8rmxam5anzl6extrx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>हेती (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309747</id>
    <revision>
      <id>2144131</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:54:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''हेती''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2535" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''हेती'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''हेती''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>4c4lrx8hq8dinllxc4ekpf6umigrfee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>धामणी (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309748</id>
    <revision>
      <id>2144132</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:55:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''धामणी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळच...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2541" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''धामणी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''धामणी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>t93eembmvbw41g33to6kuw8o8d9v4m0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309749</id>
    <revision>
      <id>2144133</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:56:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = मह...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2617" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''बुटीतोळा ऊर्फ कोसरी''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>tbzxmr17j9ippab9vn132rxsr6avc37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आंभोरा खुर्द</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309750</id>
    <revision>
      <id>2144135</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:57:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आंभोरा खुर्द''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2579" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''आंभोरा खुर्द'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''आंभोरा खुर्द''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>740yv9nqkg7t0u0i9wohdyepqbsh5hb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>लांजळा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309751</id>
    <revision>
      <id>2144136</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:57:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''लांजळा''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''लांजळा'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''लांजळा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>8jfwsr40duhekj2myn2qs4pspmrq40w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>वेळगाव (कुही)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309752</id>
    <revision>
      <id>2144137</id>
      <timestamp>2022-08-08T11:58:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नरेश सावे</username>
        <id>88037</id>
      </contributor>
      <comment>नवीन पान: {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''वेळगाव''' | आकाशदेखावा =  | आकाशदेखावा_शीर्षक =  | शोधक_स्थान= right | अक्षांश =  | रेखांश =  | उंची =  | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2547" xml:space="preserve">{{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र
|प्रकार=गाव
|इतर_नाव=
| स्थानिक_नाव ='''वेळगाव'''
| आकाशदेखावा = 
| आकाशदेखावा_शीर्षक = 
| शोधक_स्थान= right
| अक्षांश = 
| रेखांश = 
| उंची = 
| राज्य_नाव = महाराष्ट्र
|जवळचे_शहर=कुही 
| जिल्हा = [[नागपूर जिल्हा]]
|अधिकृत_भाषा=मराठी
| नेता_पद =[[सरपंच]] 
| नेता_नाव =
|लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष  = २०११
| लोकसंख्या_एकूण = 
| लोकसंख्या_घनता =
|लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = 
| क्षेत्रफळ_एकूण = 
|पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = 
| पिन कोड = 
| आरटीओ_कोड =  एमएच/
|संकेतस्थळ=
|कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]]
|कोरे_उत्तर_१ = 
| तळटिपा =}}

'''वेळगाव''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[नागपूर जिल्हा|नागपूर जिल्ह्यातील]] [[कुही|कुही तालुक्यातील]] एक गाव आहे.
==भौगोलिक स्थान==
==हवामान==
==लोकजीवन==
==प्रेक्षणीय स्थळे==
==नागरी सुविधा==
==जवळपासची गावे==
==संदर्भ==
#https://villageinfo.in/
#https://www.census2011.co.in/
#http://tourism.gov.in/
#https://www.incredibleindia.org/
#https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism
#https://www.mapsofindia.com/ 
#https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics
#https://www.weather-atlas.com/en/india-climate
[[वर्ग:कुही तालुक्यातील गावे]]
[[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील गावे]]</text>
      <sha1>ibyfokspw5ibqunq45nsw8kw04al3zj</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>