Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 15335 278674 248978 2022-07-31T12:14:08Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Marco Streller |stampa = [[Stampa:Marco Streller (2006).jpg|250px]] |iesm_sħiħ = Marco Streller |data_twelid = {{data tat-twelid u età|1981|6|18}} |post_twelid = [[Bażel]] |pajjiż_twelid = Żvizzera |tul = 1.95 m |rwol = [[Attakkant]] |klabb_attwali = |numru = |snin_mixtla1 = 1988–1997 |klabb_mixtla1 = FC Aesch |snin_mixtla2 = 1997–2000 |klabb_mixtla2 = FC Arlesheim |snin1 = 2000–2004 |klabb1 = [[FC Basel|Basel]] |snin2 = 2001–2002 |klabb2 = → [[FC Concordia Basel|Concordia Basel]] (self |snin3 = 2002–2003 |klabb3 = → [[FC Thun|Thun]] (self) |snin4 = 2004–2007 |klabb4 = [[VfB Stuttgart|Stuttgart]] |snin5 = 2006 |klabb5 = → [[1. FC Köln|Köln]] (self) |snin6 = 2007–2015 |klabb6 = [[FC Basel|Basel]] |snin_nazzjonali1 = 2003–2011 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżvizzera|Żvizzera]] }} '''Marco Streller''' (twieled fit-18 ta' Ġunju 1981) huwa eks-plejer tal-[[futbol]] [[Żvizzera|Żvizzeru]] li jilgħab bħala [[attakkant]] ma' [[FC Basel|Basel]] u mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżvizzera|tim nazzjonali]]. ==Karriera== ===Klabb=== Streller beda l-karriera tiegħu ma' [[FC Basel|Basel]]. Iddebutta mat-tim fis-sena 2000, qabel ma fl-istaġun segwenti ġie misluf lil [[Concordia Basel|FC Concordia Basel]] fejn ħalla l-marka tiegħu b'16-il gowl minn 30 logħba. F'Jannar tal-istaġun ta' wara, għadda għal ma' [[FC Thun]], dejjem fuq bażi ta' self. Wara prestazzjonijiet sodisfaċenti li ħalla, irritorna lura lejn Basel bil-wegħda ta' aktar spazju fit-tim. Matul l-[[Super League Żvizzera 2003–04|istaġun 2003–04]], ir-ritorn tiegħu ta' 13-il gowl minn 16-il partita attira interess minn numru ta' klabbs fil-Bundesliga Ġermaniża, fosthom [[VfB Stuttgart]], liema klabb kiseb il-firma tiegħu għall-[[Fußball-Bundesliga 2004–05|istaġun 2004–05]]. Madanakollu, ftit li xejn ħalla xi forma ta' marka mat-tim u ġie msellef lit-tim ta' [[1. FC Köln|Köln]] għall-aħħar nofs tal-[[Fußball-Bundesliga 2005–06|istaġun 2005–06]]. Lura ma' Stuttgart, ftit li xejn impona ruħu fis-sistema tat-tim u reġa' rritorna lura ma' Basel f'Ġunju tal-2007. Lura pajjiżu, Streller reġa' sab il-forma hekk kif kien l-aqwa skorer matul l-[[Super League Żvizzera 2007–08|2007–08]] bi 12-il gowl. ===Internazzjonali=== Plejer [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżvizzera|internazzjonali]] mill-2003, hu kien jifforma parti mit-tim parteċipi fil-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2004|Kampjonati Ewropej 2004]], it-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Tazza tad-Dinja 2006]] u l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008|Kampjonati Ewropej 2008]]. Madanakollu kellu jirtira mill-manifestazzjoni tal-Euro 2004 minħabba uġigħ. Wara partita kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Liechtenstein|Liechtenstein]], ħabbar li kien se jirtira b'mod definittiv mit-tim nazzjonali minħabba nuqqas ta' sosten tal-partitarji. Imma, il-kowċ [[Ottmar Hitzfeld]] ikkonviċieh jerġa' pass lura mid-deċiżjoni li kien ħa. ==Unuri== ;Basel *[[Super League Żvizzera]]: 2003–04, 2007–08, 2009–10, 2010–11, 2011–12, 2012–13, 2013–14, 2014–15 *[[Tazza Żvizzera]]: 2007–08, 2009–10, 2011–12 ;Stuttgart *[[Fußball-Bundesliga|Bundesliga]]: 2006–07 ==Ħoloq esterni== *{{de}} [http://www.marcostreller.ch/ Sit personali] {{DEFAULTSORT:Streller, Marco}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1981]] [[Kategorija:Futbolers Żvizzeri]] [[Kategorija:Plejers ta' FC Basel]] [[Kategorija:Plejers ta' FC Thun]] [[Kategorija:Plejers ta' VfB Stuttgart]] [[Kategorija:Plejers ta' 1. FC Köln]] [[Kategorija:Plejers tal-Fußball-Bundesliga]] lyi91t7570zeb47ot22fs2ygf36zo13 0 17061 278668 267140 2022-07-31T12:05:22Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Lucien Laurent |stampa = [[Stampa:Lucien Laurent.jpg|200px]] |isem_sħiħ = Lucien Laurent |data_twelid = {{data tat-twelid|1907|12|10}} |post_twelid = [[Saint-Maur-des-Fossés]] |pajjiż_twelid = Franza |data_mewt = {{data tal-mewt u età|2005|4|11|1907|12|10}} |post_mewt = [[Besançon]] |pajjiż_mewt = Franza |tul = 1.60 m |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1921–1930 |snin2 = 1930–1932 |snin3 = 1932–1933 |snin4 = 1933–1934 |snin5 = 1934–1935 |snin6 = 1935–1936 |snin7 = 1936–1937 |snin8 = 1937–1939 |snin9 = 1943–1946 |klabb1 = [[CA Paris-Charenton|CA Paris]] |klabb2 = [[FC Sochaux–Montbéliard|Sochaux]] |klabb3 = [[Club Français]] |klabb4 = [[CA Paris-Charenton|CA Paris]] |klabb5 = [[FC Mulhouse|Mulhouse]] |klabb6 = [[FC Sochaux–Montbéliard|Sochaux]] |klabb7 = [[Stade Rennais|Rennes]] |klabb8 = [[RC Strasbourg|Strasbourg]] |klabb9 = [[Besançon RC|Besançon]] |snin_nazzjonali1 = 1930–1935 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza|Franza]] }} '''Lucien Laurent''' (twieled fl-10 ta' Diċembru 1907 – miet fil-11 ta' April 2005) kien plejer tal-[[futbol]] [[Franza|Franċiż]]. Hu jibqa' famuż minħabba li kien il-plejer li skorja l-ewwel gowl fl-istorja tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]]. == Karriera == Bejn l-1921 u l-1931 Laurent lagħab mat-tim semiprofessjonali ta' [[CA Paris-Charenton|Cercle Athlétique de Paris]], qabel ma ssieħeb ma' [[FC Sochaux-Montbéliard|Sochaux]], li f'dak iż-żmien kienet it-tim tax-xogħol tal-manifattur tal-karozzi [[Peugeot]], fejn kien jaħdem. Fis-snin li segwew dar diversi timijiet, sakemm faqqet it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]] u ġie msejjaħ mal-armata Franċiża. Matul il-gwerra nqabad bħala priġunier mill-Ġermaniżi u wara li qatta' tliet snin bħala priġunier fl-1943 irritorna għall-futbol ma' [[Besançon RC|Besançon]] fejn magħhom għalaq il-karriera tiegħu fl-1946. Laurent iddebutta mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza|tim nazzjonali Franċiż]] nhar it-23 ta' Frar 1930 f'logħba ta' ħbiberija kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Portugall|Portugall]] ġewwa [[Porto]], li Franza tilfu 2–0. Hu, flimkien ma' ħuh, ġew magħżula mal-iskwadra Franċiża għat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]] ġewwa l-[[Urugwaj]], l-ewwel waħda fl-istorja. Għal din l-okkażjoni hu ngħata permess speċjali ta' "futboler-ħaddiem". Hu lagħab fl-ewwel logħba kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku|Messiku]] fit-13 ta' Lulju 1930. Franza rebħu l-partita 4–1, b'Laurent jiskorja l-ewwel gowl fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja. {{kwota|Meta skorjajt il-gowl kelli ferħ normali, dak ta' gowl flimkien ma' sħabi. Kien hemm biss bews u ċapċip tal-idejn qabel mal-partita reġgħet bdiet. F'dak il-ħin l-anqas saqsejt il-mistoqsija jekk dan kienx l-ewwel gowl tat-Tazza tad-Dinja. Ma rrealizzajtx.|Lucien Laurent dwar il-gowl}} Minkejja r-rebħa kontra l-Messiku, Franza ġiet eliminata wara li tilfet iż-żewġ partiti ta' wara kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]] u ċ-[[Tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċili|Ċili]]. Fl-ewwel logħba Laurent kien mal-ewwel ħdax però kellu jiġi sostitwit wara li weġġa' f'konfront ma' [[Luis Monti]] li ħallietu barra mil-logħba ta' wara.<ref>{{ċita web |url=http://www.cbc.ca/sports/worldcup2006/history/events/laurent_lucien.html |titlu= Lucien Laurent: the World Cup's first goal scorer |editur=cbc.ca |arkivju-url=http://web.archive.org/web/20110511074026/http://www.cbc.ca/sports/worldcup2006/history/events/laurent_lucien.html |awtur=John F. Molinaro |data-aċċess=2012-06-12 |arkivju-data=2011-05-11 |lingwa=Ingliż}}</ref> Mat-tim nazzjonali Franċiż Laurent lagħab 10 partiti fejn skorja żewġ gowls. == Statistika == === Logħbiet internazzjonali === {{Li bidu|FRA}} {{Li partita|23 ta' Frar 1930|Porto|POR|2|0|FRA||Ħbiberija}} {{Li partita|13 ta' April 1930|Colombes|FRA|1|6|BEL||Ħbiberija}} {{Li partita|13 ta' Lulju 1930|Montevideo|FRA|4|1|MEX|1|Tazza tad-Dinja|1930}} {{Li partita|15 ta' Lulju 1930|Montevideo|ARG|1|0|FRA||Tazza tad-Dinja|1930}} {{Li partita|15 ta' Marzu 1931|Colombes|FRA|1|0|GER||Ħbiberija}} {{Li partita|14 ta' Mejju 1931|Colombes|FRA|5|2|ENG|1|Ħbiberija}} {{Li partita|29 ta' Novembru 1931|Colombes|FRA|3|4|NED||Ħbiberija}} {{Li partita|20 ta' Marzu 1932|Berna|SUI|3|3|FRA||Ħbiberija}} {{Li partita|10 ta' April 1932|Colombes|FRA|1|2|ITA||Ħbiberija}} {{Li partita|19 ta' Mejju 1935|Colombes|FRA|2|0|HUN||Ħbiberija}} {{Li tmiem|10|2}} == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{fr}} [http://www.fff.fr/individus/selections/visu_fiche.php?in_no=568&id_cat=1 Profil fuq is-sit tal-federazzjoni Franċiża] {{DEFAULTSORT:Laurent, Lucien}} [[Kategorija:Twieldu fl-1907]] [[Kategorija:Mietu fl-2005]] [[Kategorija:Futbolers Franċiżi]] [[Kategorija:Plejers ta' FC Sochaux-Montbéliard]] [[Kategorija:Plejers ta' Stade Rennais FC]] [[Kategorija:Plejers ta' RC Strasbourg]] [[Kategorija:Plejers tal-Ligue 1]] 5a7smc4k7f2h4kdjjxbd7jfcqroz9p0 0 17062 278667 215762 2022-07-31T12:04:20Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Marcel Langiller |stampa = [[Stampa:Lucien Laurent, Marcel Langiller, 1930.jpg|200px]] |deskrizzjoni = [[Lucien Laurent]] u Marcel Langiller fl-1930 |isem_sħiħ = Marcel Langiller |data_twelid = {{data tat-twelid|1908|6|2}} |post_twelid = [[Charenton-le-Pont]] |pajjiż_twelid = Franza |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1980|12|28|1908|6|2}} |post_mewt = |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1928–1933 |klabb1 = [[Excelsior Roubaix]] |snin2 = 1933–1934 |klabb2 = [[Red Star Saint-Ouen|Red Star]] |snin3 = 1934–1936 |klabb3 = [[AS Saint-Étienne|Saint-Étienne]] |snin4 = 1936–1938 |klabb4 = [[CA Paris-Charenton|CA Paris]] |snin_nazzjonali1 = 1927–1937 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza|Franza]] }} '''Marcel Langiller''' (twieled fit-2 ta' Ġunju 1908 – miet fit-28 ta' Diċembru 1980) kien plejer tal-[[futbol]] [[Franza|Franċiż]]. Hu kien jilgħab bħala [[attakkant]] u kien magħruf bħala "La Caille". == Karriera == Matul il-karriera tiegħu, Langiller lagħab ma' [[Excelsior Roubaix]], [[Red Star Saint-Ouen|Red Star]], [[AS Saint-Étienne|Saint-Étienne]] u [[CA Paris-Charenton|CA Paris]]. Ma' Excelsior hu rebaħ it-Tazza Franċiża fl-1933, u kien finalista tal-istess tazza ma' CA Paris fl-1928. Mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza|tim nazzjonali Franċiż]] lagħab 30 darba u skorja 7 gowls. Hu kien magħżul fost l-iskwadra għat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]], l-ewwel waħda tal-istorja. L-uniku gowl li skorja f'din il-kompetizzjoni wasal fl-ewwel logħba kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku|Messiku]], fejn Franza rebħu 4–1. == Unuri == === Klabb === ;Excelsior Roubaix * [[Coupe de France]]: 1933 == Ħoloq esterni == * {{fr}} [http://www.fff.fr/individus/selections/visu_fiche.php?in_no=562&id_cat=1 Statistika fuq FFR.fr] {{DEFAULTSORT:Langiller, Marcel}} [[Kategorija:Twieldu fl-1908]] [[Kategorija:Mietu fl-1980]] [[Kategorija:Futbolers Franċiżi]] [[Kategorija:Plejers ta' AS Saint-Étienne]] [[Kategorija:Plejers tal-Ligue 1]] 7sd98a390wq2oqkpr5xfua0mqit2uts 0 17203 278670 220989 2022-07-31T12:08:01Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Juan Carreño |stampa = |deskrizzjoni = Juan Carreño bil-flokk ta' Atlante |isem_sħiħ = Juan Carreño Lara |data_twelid = {{data tat-twelid|1909|8|14}} |post_twelid = |pajjiż_twelid = Messiku |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1940|12|16|1909|8|14}} |post_mewt = |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = |klabb1 = [[CF Atlante|Atlante]] |snin_nazzjonali1 = 1928–1934 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku|Messiku]] |aġġornament = }} '''Juan Carreño Lara''' (twieled fl-14 ta' Awwissu 1909 – miet fis-16 ta' Diċembru 1940) kien plejer tal-[[futbol]] [[Messiku|Messikan]] li kien jilgħab bħala [[attakkant]]. == Karriera == Fil-karriera qasira tiegħu hu lagħab mal-klabb Messikan ta' [[CF Atlante|Atlante]]. Mat-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku|tim nazzjonali tal-Messiku]], Carreño lagħab fl-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1928|Olimpjadi tal-1928]] u fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]]. Hu kien l-ewwel Messikan li skorja fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]], wara l-gowl ta' konsolazzjoni fit-telfa ta' 4–1 kontra [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza|Franza]]. Hu miet fl-1940 fl-età ta' 31 sena kawża ta' [[appendiċite]]. == Ħoloq esterni == * {{FIFA}} {{DEFAULTSORT:Carreno, Juan}} [[Kategorija:Twieldu fl-1909]] [[Kategorija:Mietu fl-1940]] [[Kategorija:Futbolers Messikani]] 4ujrkd3nked7cu9v3axvcrnfnkfnn18 0 17518 278677 216386 2022-07-31T12:19:57Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Tom Florie |stampa = |isem_sħiħ = Thomas Florie |data_twelid = {{data tat-twelid|1897|9|6}} |post_twelid = [[Harrison (New Jersey)|Harrison]] |pajjiż_twelid = Stati Uniti tal-Amerika |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1966|4|26|1897|9|6}} |post_mewt = [[North Providence]] |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1921–1922 |snin2 = 1922–1924 |snin3 = 1924–1928 |snin4 = 1928–1931 |snin5 = 1931 |snin6 = 1931–1932 |snin7 = 1932–1934 |snin8 = 1934–?? |klabb1 = Harrison |klabb2 = American |klabb3 = Providence |klabb4 = New Bedford Whalers II |klabb5 = → Fall River (self) |klabb6 = → New Bedford Whalers III (self) |klabb7 = Pawtucket Rangers |klabb8 = Pawtucket |snin_nazzjonali1 = 1925–1934 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Istati Uniti|Stati Uniti]] }} '''Thomas Florie''' (twieled fis-6 ta' Settembru 1897 – miet fis-26 ta' April 1966) kien plejer tal-[[futbol]] [[Stati Uniti tal-Amerika|Amerikan]]. == Bijografija == Imwieled fi New Jersey minn ġenituri immigranti Taljani, Florie beda jilgħab il-futbol ta' età żgħira. Madanakollu, is-servizz mal-forzi armati matul l-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] mblukkat il-bidu tal-karriera tiegħu. Fl-1922, Florie ingħaqad ma' Harrison tal-[[American Soccer League]], però lagħab biss tliet partiti qabel ma lagħab ma' American AA fil-West Hudson Amateur League.<ref>[http://homepages.sover.net/~spectrum/year/1925.html The Year in American Soccer - 1925]</ref> Fl-1924, Florie irritorna lura fl-ASL meta issieħeb ma' Providence. Hemmhekk stabilixxa ruħu bħala wieħed mill-aqwa attakkanti fil-kampjonat. Fl-1928, hu beda l-istaġun ma' Providence, li issa kien jissejjaħ Gold Bugs, qabel ma mar ma' New Bedford Whalers II. Aktar tard ingħaqad ma' Fall River, però t-tim dam biss sal-istaġun tar-rebbiegħa qabel ma twaħħad man-New York Yankees biex sar New Bedford Whalers III. Fl-1932, il-Whalers għelbu lil Stix, Baer and Fuller FC 8–5 fil-finali tan-[[National Challenge Cup]] ibbażata fuq żewġ logħbiet. Florie skorja gowl f'kull logħba. Florie imbagħad ingħaqad ma' Pawtucket Rangers. Fl-1941, Florie rebaħ it-tieni National Cup tiegħu meta Pawtucket ittrijonfaw fuq Detrot Chrysler, 8–5 totali, bi Florie iħalli l-marka b'gowl.<ref>[http://www.rsssf.com/tablesu/usacuphist.html List of US Open Cup Finals], RSSSF</ref> Mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Istati Uniti|tim nazzjonali Amerikan]], Florie lagħab tmien logħbiet u skorja darbtejn bejn l-1925 u l-1934. L-ewwel logħba kienet it-telfa ta' 1–0 kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Kanada|Kanada]] fis-27 ta' Ġunju 1925. L-ewwel gowl tiegħu wasal fit-tieni logħba kontra l-istess Kanada li ntlagħbet is-sena ta' wara, b'din id-darba l-Istati Uniti joħorġu rebbieħa 6–2. Florie ma ġiex imsejjaħ fl-iskwadra għall-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1928|Olimpjadi 1928]], però kien fit-tim għat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]]. Hu kien maħtur bħala l-[[Kaptan (futbol)|kaptan]] tat-tim hekk kif l-Istati Uniti nqalgħu fis-semifinali kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]]. L-aħħar logħba internazzjonali kienet fit-telfa fl-ewwel rawnd kontra l-Italja fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1934|Tazza tad-Dinja 1934]]. Fl-1986, Florie ġie imdaħħal fin-''National Soccer Hall of Fame''. == Referenzi == {{Referenzi}} {{DEFAULTSORT:Florie, Tom}} [[Kategorija:Twieldu fl-1897]] [[Kategorija:Mietu fl-1966]] [[Kategorija:Futbolers Amerikani]] 7m1etey5hms3afdfqjch2ie1e1wn8b8 0 20109 278666 221115 2022-07-31T12:02:55Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Mario Evaristo |stampa = |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = Marino Evaristo |data_twelid = {{data tat-twelid|1908|12|10}} |post_twelid = [[Buenos Aires]] |pajjiż_twelid = Arġentina |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1993|4|30|1908|12|10}} |post_mewt = [[Quilmes]] |tul = 1.70 m |rwol = [[Midfilder]] |snin_mixtla1 = |klabb_mixtla1 = Sportivo Palermo |snin1 = 1926–1931 |snin2 = 1932 |snin3 = 1933–1935 |snin4 = 1935–1936 |snin5 = 1936–1938 |snin6 = 1938–1939 |snin7 = |klabb1 = [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |klabb2 = [[Sportivo Barracas]] |klabb3 = [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |klabb4 = [[Genoa CFC|Genoa]] |klabb5 = [[FC Antibes|Antibes]] |klabb6 = [[OGC Nice|Nice]] |klabb7 = [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |snin_nazzjonali1 = 1929–1930 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]] }} '''Marino "Mario" Evaristo''' (twieled fl-10 ta' Diċembru 1908 – miet fit-30 ta' April 1993) kien plejer tal-[[futbol]] [[Arġentina|Arġentin]] li kien jilgħab bħala [[midfilder]]. Kien imlaqqam bħala ''El Galgo''. == Karriera == Wara li beda ma' Sportivo Palermo Buenos Aires, ingħaqad ma' [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] fejn magħhom qatta' ħames staġuni bejn l-1926 u l-1931. Magħhom rebaħ żewġ kampjonati tad-dilettanti tal-1926 u l-1930, u fl-1931 rebaħ l-ewwel kampjonat professjonali li qatt sar ġewwa l-[[Arġentina]]. Fl-1932 ħalla lil Boca sabiex jingħaqad ma' [[Club Sportivo Barracas|Sportivo Barracas]] fejn magħhom rebaħ it-tliet kampjonat professjonali. L-esperjenza tiegħu mal-klabb damet biss sena, fejn fl-aħħar issieħeb mal-[[Club Atlético Independiente|Independiente]]. Anke mat-tim minn [[Avellaneda]] qatta' biss staġun wieħed. Fl-1935 ittrasferixxa l-Ewropa, speċifikament l-[[Italja]], mat-tim ta' [[Genoa CFC|Genoa]]. Magħhom lagħab 11-il darba u skorja 4 gowls. L-esperjenza mar-''rossoblu'' kienet ukoll waħda qasira, u s-sena ta' wara mar [[Franza]] ma' [[FC Antibes|Antibes]]. Iż-żmien fil-kontinent Ewropew spiċċat mal-klabb ta' [[OGC Nice|Nizza]] fl-1939. Hu temm il-karriera tiegħu lura f'art twelidu mal-[[Club Atlético Independiente|Independiente]]. == Internazzjonali == Evaristo lagħab għall-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]] 9 darbiet, fejn skorja 3 gowls. Fl-1929, mat-tim nazzjonali hu rebaħ il-[[Copa América]] fejn skorja 3 gowls. Is-sena ta' wara ħa sehem fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|ewwel edizzjoni]] tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] li saru fl-[[Urugwaj]]. Mal-''albiceleste'' wasal sal-finali u Evaristo kien fost il-ħdax-il plejer li beda fit-telfa ta' 4–2. == Unuri == === Klabb === ;Boca Juniors * [[Primera División (Arġentina)|Primera División]]: 1926, 1930, 1931 ;Sportivo Barracas * Campeonato de la AAAF: 1932 === Nazzjonal === * [[Copa América|Campeonato Sudamericano de Football]]: 1929 == Ħoloq esterni == * {{FIFA}} * {{es}} [http://www.historiadeboca.com.ar/jugadores/mario-evaristo/18/1923/1932/1.html Statistika] fuq Historia de Boca {{DEFAULTSORT:Evaristo, Mario}} [[Kategorija:Twieldu fl-1908]] [[Kategorija:Mietu fl-1993]] [[Kategorija:Futbolers Arġentini]] [[Kategorija:Plejers ta' Boca Juniors]] [[Kategorija:Plejers ta' Club Atlético Independiente]] [[Kategorija:Plejers ta' Genoa CFC]] [[Kategorija:Plejers ta' OGC Nice]] n3k2ljie7bhw5gam4dzmc4mdbzfhkvi 0 23368 278678 271604 2022-07-31T16:16:37Z Chrisportelli 355 wikifikazzjoni wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Josè Herrera''' (twieled fis-16 ta' Novembru 1961) huwa [[avukat]] [[Malta|Malti]] li serva fil-[[Parlament Malti]] għal numru ta' leġiżlaturi. == Bijografija == Bin l-Imħallef Joseph Alexander Herrera u Marguerite, imwielda Galea, Herrera ħa l-edukazzjoni tiegħu fil-Kulleġġ ta' San Alwiġi u fl-[[Università ta' Malta]] u ggradwa bħala nutar fl-1985 u avukat sena wara. Kien elett l-ewwel darba fil-Parlament fl-1996, f'isem il-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]] u baqa' jiġi elett f'kull elezzjoni sal-2017. F'Marzu tal-2013 inħatar Segretarju Parlamentari għall-Kultura u l-Kunsilli Lokali. F'April tal-2014 inħatar Segretarju Parlamentari għall-Kompetività u Tkabbir Ekonomiku u f'April tal-2016 inħatar Ministru tal-Ambjent. == Ħoloq esterni == * [https://www.parlament.mt/mt/13th-leg/political-groups/partit-laburista/herrera-jose/ Profil] fuq is-sit tal-Parlament Malti {{DEFAULTSORT:Herrera, Josè}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1961]] [[Kategorija:Politiċi Maltin]] [[Kategorija:Avukati Maltin]] [[Kategorija:Politiċi tal-Partit Laburista (Malta)]] {{L-ewwel bil-Malti}} 8cge2idskbxpq51lze7nffd8nazk2w0 0 23791 278669 249636 2022-07-31T12:07:03Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Aleksandar Tirnanić |stampa = [[Stampa:Aleksandar Tirnanić.jpg|175px]] |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = {{data tat-twelid|1910|7|15}} |post_twelid = [[Krnjevo]], [[Renju tas-Serbja]] |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1992|12|13|1910|7|15}} |post_mewt = [[Belgrad]] |tul = |rwol = [[Midfilder|Midfilder laterali]] |snin_mixtla1 = 1923 |klabb_mixtla1 = SK Olimpija |snin_mixtla2 = 1924 |klabb_mixtla2 = [[SK Jugoslavija]] |snin_mixtla3 = 1924–1927 |klabb_mixtla3 = [[OFK Beograd|BSK Beograd]] |snin1 = 1927–1937 |snin2 = 1937–1938 |snin3 = 1938–1939 |snin4 = 1939–1941 |snin5 = 1942–1943 |klabb1 = [[OFK Beograd|BSK Beograd]] |klabb2 = [[SK Jugoslavija]] |klabb3 = [[FK BASK|BASK]] |klabb4 = Jedinstvo Beograd |klabb5 = Sloga Belgrade |snin_nazzjonali1 = 1929–1940 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Jugożlavja|Renju tal-Jugożlavja]] |snin_kowċ1 = 1953–1960 |klabb_kowċ1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Jugożlavja|Jugożlavja]] }} '''Aleksandar "Tirke" Tirnanić''' (bis-[[Lingwa Serba|Serb]]: Александар Тирке Тирнанић; twieled fil-15 ta' Lulju 1910 – miet fit-13 ta' Diċembru 1992) kien plejer u kowċ tal-[[futbol]] [[Serbja|Serb]]. == Karriera == Imwieled fir-raħal ċentrali ta' [[Krnjevo]], Tirnanić kien għadu żgħir meta familtu ta' ħaddiema mxew lejn il-kapitali [[Belgrad]]. Missieru miet fl-1914 mal-armata Serba fl-eqqel tal-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]]. Imrobbi m'ommu, Tirnanić mal-ewwel beda juri l-ħeġġa tiegħu lejn il-logħba tal-futbol fejn kien jilgħab fi pjanuri ta' Bara Venecija. Il-kowċ Radenko Mitrović ġabu fl-istruttura taż-żgħażagħ ta' [[SK Jugoslavija]], però iktar ftit wara ngħaqad mar-rivali lokali ta' [[OFK Beograd|BSK]] fejn mal-ewwel żviluppa bħala midfilder laterali ta' saħħa. Ta' sbatax-il sena lagħab l-ewwel logħba tiegħu, fejn maż-żmien ifforma koppja f'nofs il-grawnd ma' [[Blagoje Marjanović]]. Tirnanić lagħab iktar minn 500 logħba għal BSK Beograd. Fl-1937 issieħeb ma' SK Jugoslavija fejn lagħab sal-1938 meta ssieħeb ma' [[FK BASK|BASK]]. Aktar tard fil-karriera lagħab għal żewġ klabbs oħra tal-kapitali, Jedinstvo (1939–1941) u Sloga (1942–1943). == Internazzjonali == Tirnanić lagħab għall-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Jugożlavja|Jugożlavja]] fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]]. Ġurnata qabel ma għalaq l-20 sena hu skorja gowl li attwalment jagħmlu s-sitt l-iżgħar skorer ta' kull żmien fl-istorja tal-kompetizzjoni. Aktar tard hu mexxa lit-tim Jugożlav f'żewġ edizzjonijiet tat-Tazza tad-Dinja, fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1954|1954]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|1958]], kif ukoll fl-Olimpjadi tas-sajf tal-[[Olimpjadi tas-sajf 1948|1948]], l-[[Olimpjadi tas-sajf 1952|1952]] u l-[[Olimpjadi tas-sajf 1960|1960]], fejn f'din tal-aħħar rebħu l-midalja tad-deheb. == Unuri == === Klabb === ;BSK Beograd * [[Prva Liga Jugożlava|Prva Liga]]: 1931, 1935, 1936, 1939 === Kowċ === ;Jugożlavja * Midalja tad-Deheb fl-Olimpjadi: 1960 * Midalja tal-Fidda fl-Olimpjadi: 1948, 1952 == Ħoloq esterni == {{commons}} * {{FIFA}} {{DEFAULTSORT:Tirnanic, Aleksandar}} [[Kategorija:Twieldu fl-1911]] [[Kategorija:Mietu fl-1992]] [[Kategorija:Futbolers Jugożlavi]] [[Kategorija:Plejers ta' OFK Beograd]] kj8fmdt97rcwn9kzxblldh2hm6kru4m 0 23803 278671 249710 2022-07-31T12:08:49Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Luis Vargas Peña |stampa = |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = 1905 |post_twelid = [[Asunción]] |pajjiż_twelid = Paragwaj |data_mewt = 1994 |post_mewt = |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = |klabb1 = [[Club Olimpia]] |snin_nazzjonali1 = 1926–1930 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Paragwaj|Paragwaj]] }} '''Luis Vargas Peña''' (twieled fl-1905 – miet fl-1994) kien plejer tal-[[futbol]] [[Paragwaj]]an, ikkunsidrat fost l-aqwa plejers tal-pajjiż qabel it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Hu kien l-ewwel Paragwajan li skorja għat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Paragwaj|tim nazzjonali]] f'[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]]. Dan għamlu fil-logħba valida għall-fażi tal-gruppi tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]] kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Belġju|Belġju]] li ntlagħbet fl-10 ta' Lulju. Vargas Peña kellu wkoll l-unur li jkun l-ewwel [[Kaptan (futbol)|kaptan]] li mexxa lill-Paragwaj fit-Tazza tad-Dinja. Il-karriera tiegħu qattagħha mal-klabb ta' [[Club Olimpia|Olimpia Asunción]]. == Ħoloq esterni == * {{FIFA|}} {{DEFAULTSORT:Vargas Pena, Luis}} [[Kategorija:Twieldu fl-1905]] [[Kategorija:Mietu fl-1994]] [[Kategorija:Futbolers Paragwajani]] [[Kategorija:Plejers ta' Club Olimpia]] 42l1h90r7ofb7prf85tsag2rxpfzivp 0 23821 278664 249763 2022-07-31T11:59:58Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Pablo Dorado |stampa = [[Stampa:Pablo Dorado (cropped).JPG|200px]] |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = {{data tat-twelid|1908|6|22}} |post_twelid = [[Montevideo]] |pajjiż_twelid = Urugwaj |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1978|11|18|1908|6|22}} |post_mewt = [[Montevideo]] |tul = 1.75 m |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1927–1931 |klabb1 = [[CA Bella Vista|Bella Vista]] |snin2 = 1931–1935 |klabb2 = [[Club Atlético River Plate|River Plate]] |snin3 = 1932–1933 |klabb3 = [[CA Bella Vista|Bella Vista]] |snin_nazzjonali1 = 1929–1932 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Urugwaj|Urugwaj]] }} '''Pablo Dorado''' (twieled fit-22 ta' Ġunju 1908 – miet fit-18 ta' Novembru 1978) kien plejer tal-[[futbol]] [[Urugwaj]]an li kien jilgħab bħala attakkant. Dorado għamel isem għalih ma' [[CA Bella Vista|Bella Vista]] u ta' 22 sena lagħab fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|ewwel edizzjoni]] tat-Tazza tad-Dinja. Hu skorja l-ewwel gowl tal-finali kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]] hekk kif l-Urugwaj ħarġu rebbieħa 4–2. Wara t-Tazza tad-Dinja, ingħaqad ma' [[Club Atlético River Plate|River Plate]], fejn magħhom rebaħ it-titlu nazzjonali fl-1932. == Unuri == === Klabb === ;River Plate * [[Primera División tal-Arġentina|Primera División]]: 1932 === Tim nazzjonali === * [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]]: 1930 == Ħoloq esterni == * {{FIFA}} {{DEFAULTSORT:Dorado, Pablo}} [[Kategorija:Twieldu fl-1908]] [[Kategorija:Mietu fl-1978]] [[Kategorija:Futbolers Urugwajani]] [[Kategorija:Plejers ta' CA Bella Vita]] [[Kategorija:Plejers ta' River Plate]] t2jrpdy7gn799y40xiunp1romn375j8 0 23822 278665 249764 2022-07-31T12:00:56Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Santos Iriarte |stampa = [[Stampa:Santos Iriarte (cropped).JPG|200px]] |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = Victoriano Santos Iriarte |data_twelid = {{data tat-twelid|1902|11|2}} |post_twelid = [[Canelones]] |pajjiż_twelid = Urugwaj |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1968|11|10|1902|11|2}} |post_mewt = [[Montevideo]] |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1930–1931 |klabb1 = [[Racing Club de Montevideo|Racing Club]] |snin2 = 1932–1934 |klabb2 = [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |snin_nazzjonali1 = 1930–1931 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Urugwaj|Urugwaj]] }} '''Victoriano Santos Iriarte''' (twieled fit-2 ta' Novembru 1902 – miet fl-10 ta' Novembru 1968) kien plejer tal-[[futbol]] [[Urugwaj]]an li kien jilgħab bħala attakkant. Imlaqqam bħala ''el Canario'', mill-isemm ta' belt twelidu, fil-karriera tiegħu lagħab ma' [[Racing Club de Montevideo|Racing Club]] u [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]. Lagħab mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Urugwaj|tim nazzjonali Urugwajajn]] fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]], fejn skorja żewġ gowls: gowl fis-semifinali kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Jugożlavja|Jugożlavja]] (megħluba mill-Urugwaj 6–1) u t-tielet gowl fil-finali kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]] li ta vantaġġ ta' 3–2 lill-Urugwaj. Eventwalment, l-Urugwaj rebħu 4–2 għall-ewwel titlu mirbuħ f'edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja. Iriarte lagħab fl-erba' logħbiet tat-Tazza tad-Dinja. == Unuri == === Tim nazzjonali === * [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]]: 1930 == Ħoloq esterni == * {{FIFA}} * {{Nfteams}} {{DEFAULTSORT:Iriarte, Santos}} [[Kategorija:Twieldu fl-1902]] [[Kategorija:Mietu fl-1968]] [[Kategorija:Futbolers Urugwajani]] [[Kategorija:Plejers ta' Racing Club de Montevideo]] [[Kategorija:Plejers ta' Club Atlético Peñarol]] mf2yop9w9vxr8hm9vyoqqg8anajm8y9 0 23832 278672 249802 2022-07-31T12:10:06Z Chrisportelli 355 infobox, tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Luis De Souza Ferreira |stampa = |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = Luis Alfonso de Souza Ferreira Huby |data_twelid = {{data tat-twelid|1908|10|6}} |post_twelid = [[Lima]] |pajjiż_twelid = Perù |data_mewt = {{data tal-mewt u età|2008|9|29|1908|10|6}} |post_mewt = [[Distrett ta' La Punta]] |tul = 1.78 m |rwol = [[Attakkant]] |snin_mixtla1 = |klabb_mixtla1 = [[Club Universitario de Deportes|Universitario]] |snin1 = 1926–1934 |klabb1 = [[Club Universitario de Deportes|Universitario]] |snin_nazzjonali1 = 1929–1934 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Perù|Perù]] }} '''Luis Alfonso de Souza Ferreira Huby''' (twieled fis-6 ta' Ottubru 1908 – miet fid-29 ta' Settembru 2008) kien plejer tal-[[futbol]] mill-[[Perù]]. == Karriera == Souza studja l-inġinerija u ddebbutta ma' [[Club Universitario de Deportes|Universitario]] fl-1926. Hu baqa' mal-klabb tul il-karriera professjonali tiegħu ta' tmien snin. Barra minn hekk, lagħab mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Perù|tim nazzjonali Pervujan]] bejn l-1929 u l-1934. Fl-1930, irrappreżenta lil pajjiżu fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]] fl-[[Urugwaj]], fejn skorja l-ewwel gowl Peruvjan f'edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja. ''Don Lucho'' miet f'Settembru 2008, ftit jiem bogħod mill-għeluq tal-100 sena.<ref>{{ċita web |url=http://larepublica.pe/deportes/372596-murio-legendario-luis-de-souza |titlu=Murió legendario Luis de Souza |data=2008-09-29 |lingwa=Spanjol |pubblikatur=La Republica }}</ref> == Unuri == === Klabb === ;Universitario * [[Campeonato Descentralizado]]: 1929, 1934 == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{Nfteams}} {{DEFAULTSORT:Souza Ferreira, Luis de}} [[Kategorija:Twieldu fl-1908]] [[Kategorija:Mietu fl-2008]] [[Kategorija:Futbolers Pervujani]] [[Kategorija:Plejers ta' Club Universitario de Deportes]] pyaoaq2m2ob38q4bhjertuy0zzggw65 0 23834 278673 271087 2022-07-31T12:11:00Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Adalbert Deșu |stampa = |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = {{data tat-twelid|1909|3|24}} |post_twelid = [[Gătaia]] |pajjiż_twelid = [[Awstrija-Ungerija]] |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1937|6|6|1909|3|24}} |post_mewt = [[Timișoara]] |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1928–1930 |klabb1 = [[CSM Şcolar Reşiţa|UDR Reşiţa]] |snin2 = 1930–1933 |klabb2 = Banatul Timişoara |snin_nazzjonali1 = 1929–1930 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Rumanija|Rumanija]] }} '''Adalbert Deșu''' (twieled fl-24 ta' Marzu 1909 – miet fis-6 ta' Ġunju 1937) kien plejer tal-[[futbol]] [[Rumanija|Rumen]]. == Karriera == Deșu twieled f'[[Gătaia]] b'orġini [[Ungerija|Ungeriżi]].<ref>{{ċita ktieb |awtur=László Gál |titlu=Montevideótól Johannesburgig - Érdekességek a futball vb-k világából |post=Budapest |pubblikatur=Aposztróf |sena=2010 |isbn=9786155056024 |paġni=154 |lingwa=Ungeriż }}</ref> Wara li beda l-karriera tal-futbol f'raħal twelidu, hu mexa f'[[Reșița]] u lagħab għal sentejn ma' [[CSM Şcolar Reşiţa|UDR]]. Fl-1929, ġie msejjaħ għall-ewwel darba mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Rumanija|tim nazzjonali Rumen]], fejn skorja fil-logħba ta' ħbiberija kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bulgarija|Bulgarija]]. Hu ġie wkoll magħżul biex jieħu sehem mat-tim Rumen fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja tal-1930]]. Il-president tal-klabb li kien jilgħab magħhom, Wolfgang Auschnit, irrifjuta li jħallsu s-salarju fiż-żmien li kien qiegħed fit-Tazza tad-Dinja. Deșu skorja l-ewwel gowl tar-Rumanija kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Perù|Peru]], u lagħab l-aħħar logħba tiegħu mat-tim nazzjonali fit-tieni logħba tat-Tazza tad-Dinja għar-Rumanija, kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Urugwaj|Urugwaj]]. Wara t-Tazza tad-Dinja, Deșu ħalla 'l-klabb minħabba l-atteġġjament tal-president ta' UDR.<ref>{{ċita web |url=http://www.agenda.ro/news/news/7000/senzational-2.html |titlu=Senzational 2 |lingwa=Rumen |data=2006-05-06 |pubblikatur=Agenda |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120213142405/http://www.agenda.ro/news/news/7000/senzational-2.html |arkivju-data=2012-02-13 }}</ref> Hu ngħaqad ma' Banatul Timişoara, imma fl-1933 kellu jirtira minħabba [[pnewmonja]]. Fl-1937, hu miet kawża tal-istess marda fl-età ta' 28 sena. === Logħbiet internazzjonali === {{Li bidu|ROU}} {{Li partita|15 ta' Settembru 1929|Sofia|BUL|2|3|ROU|1|Ħbiberija}} {{Li partita|6 ta' Ottubru 1929|Bukarest|ROU|2|1|YUG|0|Tazza tal-Balkani 1929–31}} {{Li partita|4 ta' Mejju 1930|Belgrad|YUG|2|1|ROU|1|Tazza tar-Re Alessandru 1930}} {{Li partita|25 ta' Mejju 1930|Bukarest|ROU|8|1|GRE|0|Tazza tal-Balkani 1929–31}} {{Li partita|14 ta' Lulju 1930|Montevideo|PER|1|3|ROU|1|Tazza tad-Dinja|1930}} {{Li partita|21 ta' Lulju 1930|Montevideo|URU|4|0|ROU|0|Tazza tad-Dinja|1930}} {{Li tmiem|6|3}} == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{FIFA}} * {{Nfteams}} {{DEFAULTSORT:Desu, Adalbert}} [[Kategorija:Twieldu fl-1909]] [[Kategorija:Mietu fl-1937]] [[Kategorija:Futbolers Rumeni]] qhyasffw61wlmayo05t8y0cs4yva9ow 0 23847 278675 249870 2022-07-31T12:17:25Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Nicolae Kovács |stampa = [[Stampa:Nicolae Kovács, internațional timișorean, world cups 1930, 1934, 1938.jpg|220px]] |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = {{data tat-twelid|1911|12|29}} |post_twelid = [[Mehadia]] |pajjiż_twelid = Awstrija-Ungerija |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1977|7|7|1911|12|29}} |post_mewt = [[Timișoara]] |tul = |rwol = [[Attakkant]] |snin_mixtla1 = 1924–1928 |klabb_mixtla1 = [[Chinezul Timişoara]] |snin1 = 1928–1930 |klabb1 = Banatul Timişoara |snin2 = 1930–1931 |klabb2 = [[Ripensia Timişoara]] |snin3 = 1931–1935 |klabb3 = CA Oradea |snin4 = 1935 |klabb4 = [[Ripensia Timişoara]] |snin5 = 1935–1936 |klabb5 = [[Valenciennes FC|Valenciennes]] |snin6 = 1936–1938 |klabb6 = [[Club Atletic Oradea|CA Oradea]] |snin7 = 1938–1940 |klabb7 = Tricolor Ploieşti |snin8 = 1941–1942 |klabb8 = Nagyváradi AC |snin9= 1943–1945 |klabb9 = Gamma Budapest |snin10 = 1945–1947 |klabb10 = Ferar Cluj |snin_nazzjonali1 = 1929–1938 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Rumanija|Rumanija]] |snin_nazzjonali2 = 1941 |tim_nazzjonali2 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ungerija|Ungerija]] |snin_kowċ1 = 1946–1947 |klabb_kowċ1 = [[FC Universitatea Cluj|Universitatea Cluj]] |snin_kowċ2 = 1947 |klabb_kowċ2 = Ferar Cluj |snin_kowċ3 = 1948–1949 |klabb_kowċ3 = [[Club Atletic Oradea|CA Oradea]] |snin_kowċ4 = 1950–1953 |klabb_kowċ4 = [[FC Politehnica Timișoara|Politehnica Timişoara]] |snin_kowċ5 = 1953–1954 |klabb_kowċ5 = [[CS Gaz Metan Mediaș|CSM Mediaş]] |snin_kowċ6 = 1954 |klabb_kowċ6 = [[CSM Jiul Petroșani|Flacara Petroşani]] }} '''Nicolae Kovács''' (twieled fid-29 ta' Diċembru 1911 – miet fis-7 ta' Lulju 1977) kien plejer u kowċ tal-[[futbol]] [[Rumanija|Rumen]]-[[Ungerija|Ungeriż]]. == Karriera == Kovács lagħab għal numru ta' klabbs Rumeni, għal [[Valenciennes FC|Valenciennes]] fi Franza u Gamma Budapest fl-Ungerija. Mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Rumanija|tim nazzjonali tar-Rumanija]] hu ħa sehem fit-tliet edizzjonijiet tat-Tazza tad-Dinja ta' qabel it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Aktar tard hu lagħab f'logħba waħda waħda f'isem it-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ungerija|tim nazzjonali tal-Ungerija]].<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/double-caps.html Plejers li dehru għal żewġ (jew iktar) pajjiżi], ''RSSSF''</ref> Ħuh iż-żgħir, [[Ștefan Kovács]], kien il-kowċ famuż li wassal lil [[AFC Ajax]] għal żewġ Tazzi taċ-Ċampjins fl-1972 u l-1973. == Unuri == === Klabb === ;Ripensia Timişoara *[[Liga I]]: 1934–35 == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{FIFA}} * [http://www.rsssf.com/miscellaneous/nkovacs-intl.html Logħbiet internazzjonali ta' Nicolae Kovács] {{DEFAULTSORT:Kovacs, Nicolae}} [[Kategorija:Twieldu fl-1911]] [[Kategorija:Mietu fl-1977]] [[Kategorija:Futbolers Rumeni]] [[Kategorija:Futbolers Ungeriżi]] [[Kategorija:Kowċis tal-futbol Rumeni]] [[Kategorija:Plejers ta' Valenciennes FC]] p4870mgnavmne5av8c6t0v7myq9adk9 0 23865 278676 249981 2022-07-31T12:18:41Z Chrisportelli 355 infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Constantin Stanciu |stampa = |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = {{data tat-twelid|1911|4|13}} |post_twelid = [[Giurgiu]], Rumanija |data_mewt = |post_mewt = |tul = 1.88 m |rwol = [[Attakkant]] |snin1 = 1923–1935 |klabb1 = Venus București |snin2 = 1926–1927 |klabb2 = → Fulgerul Chişinău (self) |snin3 = 1935–1939 |klabb3 = [[FC Petrolul Ploiești|Juventus Bucureşti]] |snin4 = 1939 |klabb4 = Metalosport Bucureşti |snin_nazzjonali1 = 1929–1931 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Rumanija|Rumanija]] }} '''Constantin Stanciu''' (twieled fit-23 ta' April 1911 – …) kien plejer tal-[[futbol]] [[Rumanija|Rumen]]. Stanciu beda l-karriera fil-futbol ma' Venus București fejn lagħab għal għaxar snin bejn l-1923 u l-1935. Matul dan il-perjodu, fl-1926, mar jilgħab għal sena fil-[[Moldova]]. Wara, lagħab ma' [[FC Petrolul Ploiești|Juventus Bucureşti]] u spiċċa l-karriera tiegħu ma' Metalosport Bucureşti. Matul il-karriera tiegħu lagħab għal tmien darbiet mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Rumanija|tim nazzjonali tar-Rumanija]], u skorja erba' gowls fosthom gowl fil-logħba kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Perù|Perù]] fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]]. Mat-tim nazzjonali ħa sehem ukoll fit-[[Tazza tal-Balkani]].<ref>[http://www.rsssf.com/tablesb/balkancup29.html Balkan Cup (for Nations) 1929/31]</ref> == Unuri == === Klabb === ;Venus București *[[Liga I]]: 1928–29, 1931–32, 1933–34 == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{FIFA|58384}} * [http://www.romaniansoccer.ro/players/1862/constantin-stanciu.htm Profil] fuq romaniansoccer.ro {{DEFAULTSORT:Stanciu, Constantin}} [[Kategorija:Twieldu fl-1911]] [[Kategorija:Futbolers Rumeni]] ml2rfxo3ps3alkdgeyuhsmxmmhbnsy7 0 24799 278679 266250 2022-07-31T16:20:06Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{stub|ġeografija}} {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Ir-Repubblika Popolari Demokratika tal-Lao |isem_nattiv = ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ<br />''Saþalanalat Paxaþipatai Paxaxōn Lao'' |isem_komuni = Laos |stampa_bandiera = Flag of Laos.svg |stampa_emblema = Emblem of Laos.svg |stampa_mappa = Location_Laos_ASEAN.svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Laos |ħolqa_emblema = Emblema tal-Laos |ħolqa_demografija = Demografija tal-Laos |mottu_nazzjonali = |innu_nazzjonali = ''[[Pheng Xat Lao]]''<br/><small>''Innu Nazzjonali Lao''</small><br/><center>[[File:National Anthem of Laos.ogg]]</center> |lingwi_uffiċjali = [[Lao]] |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Vientiane]] |l-ikbar_belt = [[Vientiane]] |latd=17 |latm=58 |latNS=N |lonġd=102 |lonġm=37 |lonġEW=E |tip_gvern = [[Stat soċjalist]] [[Stat partit-singolari|partit-singolari]] |titlu_kap1 = [[President tal-Laos|President]] |isem_kap1 = [[Boungnang Vorachit]] |żona_kklassifika = 82 |poż_erja = 82 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 237,955 |erja_mi_kw = 91,875 |perċentwal_ilma = 2 |sena_stima_popolazzjoni = Lulju 2020 |stima_popolazzjoni = 7,447,396<ref>{{cite web|titlu=Laos — The World Factbook - Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/la.html|pubblikatur=Central Intelligence Agency|data=2020-04-01|lingwa=Ingliż}}</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 101 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 6,492,228<ref>{{cite web|titlu=Laos|url=http://www.geohive.com/cntry/laos.aspx|pubblikatur=Lao Department of Statistics |data=|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20161113204058/http://www.geohive.com/cntry/laos.aspx|arkivju-data=2016-11-03|lingwa=Ingliż}}</ref> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2015 |densità_popolazzjoni_km2 = 26.7 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 69.2 |poż_densità_popolazzjoni = 151 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2019 |PGD_PSX = $58.329 biljun<ref name="imf2">{{ċita web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2019&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=544&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=&pr.x=96&pr.y=5|titlu=World Economic Outlook Database, Laos|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|data-aċċess=2018-04-28|data=2018-04-01}}</ref> |poż_PGD_PSX = 101 |PGD_PSX_per_capita = $8,458<ref name=imf2/> |poż_PGD_PSX_per_capita = 120 |sena_IŻU = 2018 |IŻU = {{increase}} 0.604<ref name="HDI">{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking |titlu=Human Development Report 2019|lingwa=Ingliż|data=2019-12-10|pubblikatur=United Nations Development Programme|data-aċċess=2019-12-10}}</ref> |poż_IŻU = 140 |kategorija_IŻU = <span style="color:#fc0;white-space:nowrap;">medju</span> |tip_sovranità = Formazzjoni |avveniment_stabbilit1 = Ir-renju ta 'Lan Xang |data_stabbilit1 = 1353-1707 |avveniment_stabbilit2 = Ir-renji ta 'Luang Phrabang, Vientiane u Champasak |data_stabbilit2 = 1707-1778 |avveniment_stabbilit3 = Vassali ta ’Siam |data_stabbilit3 = 1778–1893 |avveniment_stabbilit4 = Protettorat Franċiż |data_stabbilit4 = 1893–1953 |avveniment_stabbilit5 = Renju Unit |data_stabbilit5 = 11 ta 'Mejju 1947 |avveniment_stabbilit6 = Indipendenza minn [[Franza]] |data_stabbilit6 = 22 ta ’Ottubru 1953 |avveniment_stabbilit7 = Monarkija abolita |data_stabbilit7 = 2 ta 'Diċembru 1975 |avveniment_stabbilit8 = Kostituzzjoni kurrenti |data_stabbilit8 = 14 ta ’Awwissu 1991 |valuta = [[Kip]] (₭) |kodiċi_valuta = LAK |żona_ħin = [[Indochina Time|ICT]] |differenza_ħku = +7 |żona_ħin_legali = |differenza_żona_ħin_legali = |cctld = [[.la]] |kodiċi_telefoniku = +856 |sena_PGD_nominali = 2019 |PGD_nominali = $20.153 biljun<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali = 112 |PGD_nominali_per_capita = $2,670<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali_per_capita = 131 |nota1 }} Il-'''Laos''' ([[Lao]]: ລາວ ''Lāo''), uffiċjalment '''Ir-Repubblika Popolari Demokratika tal-Lao''' ([[Lao]]: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ‎ ''Saþalanalat Paxaþipatai Paxaxōn Lao'') huwa [[pajjiż interkjuż]] fl-[[Asja tax-Xlokk]] bil-belt kapitali tagħha tkun Vientiane. Il-pajjiż huwa mdawwar mill-[[Burma]], iċ-[[Ċina]], il-[[Vjetnam]], il-[[Kambodja]] u t-[[Tajlandja]]. Il-popolazzjoni tal-pajjiż hija stmata li tikkonsisti 7-il miljun ċittadin. == Referenzi == {{Referenzi}} {{Asja}} [[Kategorija:Laos| ]] mnu0qp8yvhk9iyryunwxsm8c41f2jth 2 25623 278686 278080 2022-08-01T05:54:22Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (698)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta’ Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta’ Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 3m6sou5o0ky2345ud5wzys024of0oub 0 26470 278680 265265 2022-07-31T18:13:30Z Chrisportelli 355 wikifikazzjoni wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem = Eddie Theobald |stampa = |isem_sħiħ = Edward Theobald |data_twelid = {{data tat-twelid|1940|9|28}} |post_twelid = |pajjiż_twelid = Malta |data_mewt = {{data tal-mewt u età|2010|3|26|1940|9|28}} |post_mewt = Malta |rwol = [[Midfilder]] |snin1 = 1961–1972 |klabb1 = [[Hibernians FC|Hibernians]] |snin_nazzjonali1 = 1961–1972 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta|Malta]] |snin_kowċ1 = 1981–1982 |klabb_kowċ1 = [[Hibernians FC|Hibernians]] }} '''Edward "Eddie" Theobald''' (twieled fit-28 ta' Settembru 1940 – miet fis-26 ta' Marzu 2010) kien plejer tal-[[futbol]] [[Malta|Malti]] li lagħab bħala [[midfilder]] u għamel 18-il dehra għat-[[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta|tim nazzjonali Malti]].<ref>{{ċita web |url=https://timesofmalta.com/articles/view/hibs-star-theobald-passes-away.300329 |titlu=Hibs star Theobald passes away |pubblikatur=Times of Malta |isem=Carmel |kunjom=Baldacchino |lingwa=en }}</ref> == Karriera == Theobald iddebutta għal Malta fit-18 ta' Ġunju 1961 f'logħba ta' ħbiberija kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja|Italja Ċ]] li spiċċat bħala telfa ta' 0–3. L-aħħar dehra waslet fit-30 ta' April 1972 f'logħba ta' kwalifikazzjoni tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|Tazza tad-Dinja tal-FIFA 1974]] kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Awstrija|Awstrija]] li spiċċat bħala telfa ta' 0–4.<ref name="eu-football">{{ċita web |url=https://eu-football.info/_player.php?id=20900 |titlu=Eddie Theobald, international footballer |sit=eu-football.info |lingwa=en |data-aċċess=2021-05-25}}</ref> == Statistika tal-karriera == === Internazzjonali === {| class="wikitable" style="text-align:center" ! colspan="3" |[[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta|Malta]]<ref name="eu-football" /> |- ! Sena ! Dehriet ! Gowls |- | 1961 | 2 | 0 |- | 1962 | 3 | 1 |- | 1964 | 1 | 0 |- | 1966 | 2 | 0 |- | 1969 | 1 | 0 |- | 1970 | 3 | 1 |- | 1971 | 5 | 0 |- | 1972 | 1 | 0 |- ! Total ! 18 ! 2 |} === Gowls internazzjonali === {| class="wikitable plainrowheaders" ! Nru. ! Data ! Post ! Avversarju ! Skor ! Riżultat ! Kompetizzjoni |- | 1 | 28 ta' Ġunju 1962 | [[Københavns Idrætspark]], [[Kopenħagen]], Danimarka | {{Fb|DEN}} | align="center" | '''1'''–4 | align="center" | 1–6 | Kwalifikazzjoni għat-Tazza Ewropea tan-Nazzjonijiet tal-1964 |- | 2 | 20 ta' Diċembru 1970 | [[Empire Stadium]], [[Gżira (lokalità)|Gżira]], Malta | {{Fb|SUI}} | align="center" | '''1'''–1 | align="center" | 1–2 | Kwalifikazzjoni għall-UEFA Euro 1972 |} == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{Nfteams}} {{DEFAULTSORT:Theobald, Eddie}} [[Kategorija:Kowċis tal-Premier League Malti]] [[Kategorija:Plejers tal-Premier League Malti]] [[Kategorija:Plejers ta' Hibernians FC]] [[Kategorija:Kowċis Maltin]] [[Kategorija:Futbolers Maltin]] [[Kategorija:Mietu fl-2010]] [[Kategorija:Twieldu fl-1940]] fvps3kuaddtera8l88efjrxyoducm8q 0 28754 278681 2022-08-01T05:51:19Z Trigcly 17859 Kontenut, infobox, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Lorenzo Valla''' (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [loˈrɛntso ˈvalːa]; Latinizzat ukoll bħala '''Laurentius'''; <abbr>twieled għall-ħabta</abbr> tal-1407 – miet fl-1 ta' Awwissu 1457) kien umanista, retoriku, edukatur, studjuż u qassis [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] Taljan.<ref>Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005). "Valla, Lorenzo". ''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (3rd, Revised ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 1689–1690. ISBN <bdi>978-0-19-280290-3</bdi>.</ref> Huwa magħruf l-iktar għall-analiżi testwali storika-kritika li wriet li d-''Donazzjoni ta' Kostantinu'' kienet falsifikazzjoni, u b'hekk attakka u mmina l-preżunzjoni ta' setgħa temporanja tal-Papat. Lorenzo xi kultant jitqies bħala l-prekursur tar-Riformazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.all.html|titlu=Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294-1517 - Christian Classics Ethereal Library|sit=www.ccel.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/biography/Lorenzo-Valla|titlu=Lorenzo Valla {{!}} Italian humanist {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> == Ħajja == Valla twieled f'[[Ruma]], fi sfond familjari ta' [[Piacenza]], l-[[Italja]];<ref>{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/lorenzo-valla_(Dizionario-Biografico)|titlu=VALLA, Lorenzo in "Dizionario Biografico"|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> missieru, [[Luciave della Valla]], kien [[avukat]] li ħadem fil-Kurja Papali. Huwa ngħata l-[[edukazzjoni]] tiegħu f'Ruma, u attenda l-klassijiet ta' diversi [[Għalliem|għalliema]] fosthom [[Leonardo Bruni]] u [[Giovanni Aurispa]], li minnhom tgħallem il-[[Lingwa Latina|Latin]] u l-[[Lingwa Griega|Grieg]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Valla, Lorenzo|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Valla,_Lorenzo|data-aċċess=2022-08-01|volum=Volume 27}}</ref> Min-naħa l-oħra jingħad ukoll li kien awtodidatta.<ref>Bietenholz, Peter G.; Deutscher, Thomas Brian (2003). ''Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation''. University of Toronto Press. p. 372. ISBN <bdi>9780802085771</bdi>.</ref> Bruni kien segretarju Papali; [[Melchior Scrivani]], iz-ziju ta' Valla, kien segretarju Papali ieħor. Iżda Valla kkawża offiża lil [[Antonio Loschi]] billi ħaddan il-ħsieb tar-retoriku [[Kwintiljanu]] f'xogħol bikri tiegħu. Fl-1431, Valla daħal għal qassis u pprova bla suċċess jikseb il-kariga ta' segretarju appostoliku. Madankollu ma rnexxilux, minkejja n-network ta' kuntatti li kellu. Valla mar Piacenza, u mbagħad lejn [[Pavia]], fejn kiseb it-titlu ta' professur tal-elokwenza. Il-qagħda tiegħu f'Pavia ġiet imxekkla mill-attakk tiegħu fuq l-istil Latin tal-ġurista [[Bartolus de Saxoferrato]]. Huwa sar itineranti, u ċċaqlaq minn università għall-oħra, fejn kien jaċċetta li jaħdem għal żmien qasir u ta lekċers f'bosta bliet. Il-[[Papa Nikola V]], li kien [[Papa]] mill-1447 sal-1455 u fundatur tal-Librerija [[Belt tal-Vatikan|Vatikana]], stiednu f'Ruma u Valla ħadem hemm fuq ir-''Repastinatio'' tiegħu.<ref>''Nicholas of Cusa and Times of Transition: Essays in Honor of Gerald Christianson''. Brill. 2018. p. 114. ISBN <bdi>9789004382411</bdi>.</ref> Valla miet f'Ruma. == Reputazzjoni == Bijografiji iktar antiki ta' Valla jagħtu dettalji dwar bosta tilwim letterarju u teoloġiku li kellu, l-iktar prominenti ma' [[Gianfrancesco Poggio Bracciolini]], wara l-insedjament tiegħu f'Ruma. Intuża lingwaġġ estrem. Huwa jidher bħala persuna ta' żaqqu f'ommu, b'ilsien li kien jgħaqqad l-eleganza umanistika mal-għerf kritiku u l-velenu, u kien avversarju tas-setgħa temporanja tal-Knisja Kattolika. [[Martin Luteru|Luteru]] kellu opinjoni favorevoli ħafna ta' Valla u tax-xogħlijiet tiegħu, u [[Robert Bellarmine]] sejjaħlu l-"prekursur ta' Luteru". [[Erasmus]] stqarr fid-''De ratione studii'' tiegħu li għall-grammatika Latina, "ma kien hemm l-ebda gwida aħjar minn Lorenzo Valla". == Xogħlijiet == === Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu === Bejn l-1439 u l-1440 Valla kiteb is-saġġ, ''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'', li analizza d-dokument normalment magħruf bħala d-''Donazzjoni ta' Kostantinu''. Id-''Donazzjoni'' jissuġġerixxi li [[Kostantinu I]] ta l-[[Imperu Ruman]] tal-Punent kollu lill-Knisja Kattolika Rumana. Dan suppost kien att ta' gratitudni talli ġie mfejjaq mirakulużament mill-ġdiem mill-[[Papa Silvestru I]]. Mill-1435 sal-1445, Valla ħadem fil-qorti ta' [[Alfonso V ta' Aragona]], li ġie involut f'kunflitt territorjali mal-Istati Papali, li dak iż-żmien kienu taħt il-[[Papa Ewġenju IV]].<ref>Valla, Lorenzo (2008). ''On the Donation of Constantine''. Harvard University Press. p. vii. ISBN <bdi>9780674030893</bdi>.</ref> Din ir-relazzjoni x'aktarx li mmotivat xogħlu; fi kwalunkwe każ, huwa tressaq quddiem l-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]] Kattolika fl-1444, iżda ġie protett mill-ħabs permezz tal-intervent ta' Alfonso V. Valla wera li l-evidenza interna fid-''Donazzjoni'' kienet issostni l-kontra tad-dokument tal-oriġini tas-seklu 4: l-istil vernakolari tad-dokument seta' jiġi datat għas-seklu 8. Valla argumenta favur din it-teżi bi tliet modi: # Billi ddikjara li l-Imperatur Kostantinu ma setax legalment jagħti lil Papa Silvestru s-setgħat imsemmija fid-''Donazzjoni''. # Mill-assenza ta' evidenza kontemporanja, Valla rraġuna li ma kienx plawżibbli li kienet seħħet bidla maġġuri fl-amministrazzjoni tal-Imperu Ruman tal-Punent. # Valla ddubita li l-Imperatur Kostantinu kien ta xi ħaġa lil Papa Silvestru, u ssuġġerixxa żball li kien jinvolvi xi Papa ta' qablu. Filwaqt li ssupplimenta dawk il-punti, Valla argumenta dwar l-anakroniżmi: id-dokument kien fih il-kelma ''satrap'', li huwa kien jemmen li Rumani bħal Kostantinu I ma kinux jużaw. Barra minn hekk, Valla kien jemmen li l-kwalità tal-Latin għal test li suppost kien daqstant importanti kien tassew fqir, u ħareġ dan fid-dieher bil-fatt li t-test b'mod kostanti jaqleb minn temp għall-ieħor, pereżempju minn "ipproklamajna" għal "niddekretaw".<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080517201252/http://www.covenantseminary.edu/worldwide/en/CH310/CH310_T_33.html|titlu=Covenant Worldwide -- Ancient & Medieval Church History|data=2008-05-17|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> === Kritika testwali === Valla kien speċjalista fit-traduzzjoni bil-Latin u għamel bosta suġġerimenti għat-titjib tal-istudju ta' Livy ta' [[Petrarka]]. L-emendar ta' Livy kien ukoll suġġett diskuss fil-ktieb IV tal-''Antidotum in Facium'' tiegħu, fejn ħadha qatta bla ħabel kontra [[Bartolomeo Facio]]. F'din il-parti tat-trattat, li ċċirkola b'mod indipendenti wkoll bit-titlu ''Emendationes in T. Livium'', Valla jenfasizza bosta siltiet bi traduzzjoni żbaljata u jmaqdar it-tentattivi ta' emendar li saru minn Panormita u Facio, ir-rivali tiegħu fil-qorti ta' Alfonso V.<ref>Lorenzo Valla, ''Antidotum in Facium'', ed. M. Regoliosi, Padua 1981, pp. 327-370.</ref> Fl-istudju kritiku tiegħu tal-[[Bibbja]] uffiċjali użata mill-Knisja Kattolika Rumana, il-Vulgata Latina, Valla ddubita s-sistema tal-knisja ta' penitenzi u ta' indulġenzi. Huwa argumenta li l-prattika tal-penitenza kienet isserraħ fuq l-użu tal-kelma bil-Latin ''paenitenia'' (penitenza) għall-kelma bil-Grieg ''metanoia'', li huwa kien jemmen li traduzzjoni iktar preċiża tagħha kienet tkun "indiema". Ix-xogħol ta' Valla ġie mfaħħar minn kritiċi ta' warajh tas-sistema ta' penitenzi u ta' indulġenzi tal-Knisja, inkluż Erasmus. === Manuskritti === Valla kiseb reputazzjoni kontemporanja permezz ta' żewġ xogħlijiet tiegħu: id-djalogu ''De Voluptate'' u t-trattat tiegħu ''De Elegantiis Latinae Linguae''. [[Richard Claverhouse Jebb]] stqarr li d-''De Elegantiis'' tiegħu "kien jimmarka l-ogħla livell li qatt kien intlaħaq fl-istudju kritiku tal-Latin". {| class="wikitable" !Data inizjali !Titlu inizjali !Ambitu !Verżjonijiet, kummenti |- |1431 |''De Voluptate'' |"Dwar il-Pjaċir". F'dan ix-xogħol huwa kkuntrasta l-prinċipji tal-Istojċi b'mod mhux favorevoli bil-prinċipji ta' [[Epikurju]], u wera simpatija għax-xewqat naturali. |Verżjoni tal-1433 bħala ''De vero bono'' (Dwar it-tajjeb reali). |- |Għall-ħabta tal-1439 |''Repastinatio dialectice et philosophie'' |Test loġiku |Titlu tradizzjonali kien ''Dialectica jew'' ''Dialecticae disputationes''. It-tieni verżjoni ''Reconcinnatio totius dialecticae et fundamentorum universalis philosophiae'' tal-1439 sal-1448, ġiet stampata fl-''Omnia Opera'' tal-1540, filwaqt li t-tielet verżjoni ''Retractatio totius dialectice cum fundamentii universe philosophie'' ġiet stampata fl-1457. Huwa kkonkluda wkoll li Valla kien introduċa mill-ġdid fil-Punent Latin tip ta' argument li ma kienx baqa' jintuża iktar. |- |1440 |''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'' |Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu |Fl-''Opera Omnia'' (Basle) bħala ''Contra Donationis, quae Constantini dicitur, privilegia, ut falso creditum declamatio.'' Id-dokument ġie rrifjutat għalkollox mill-Knisja. Ma ġiex ippubblikat formalment qabel l-1517, sar popolari fost il-[[Protestantiżmu|Protestanti]], u traduzzjoni bl-Ingliż ġiet ippubblikata għal [[Thomas Cromwell]] fl-1534. |- |Għall-ħabta tal-1440 |''De libero arbitrio''. |Dwar ir-Rieda Ħielsa |Fih attakk kontra l-ktieb V tal-''Konsolazzjoni tal-[[Filosofija]]''. |- |1449 |''De Elegantiis'' |Valla wettaq eżami kritiku tal-forom tal-grammatika Latina u tar-regoli tal-istil tar-retorika Latina. |It was controversial when it appeared, but its arguments carried the day, and humanistic Latin sought to purge itself of the post-Classical. |- |1452 |''Antidotum in Pogium'' |Kontroversja ma' Poggio Bracciolini |Bracciolini attakka lil Valla fl-''Oratio in L. Vallam'' fil-bidu tal-1452. |- |Xogħol bikri |''Adnotationes in Novum Testamentum'' |Noti dwar it-[[Testment il-Ġdid]] |Sabu Erasmus fl-1504, f'[[Leuven]], li ppubblikah fl-1505. ''Collation Novi Testamenti'' (1447). Ġiet revedut fis-snin 50 tas-seklu 15. |} === Edizzjonijiet stampati === Ġabra ta' edizzjonijiet tax-xogħlijiet ta' Valla, li ma kinux kompluti, ġew ippubblikati f'[[Bażel|Basel]] fl-1540 u f'[[Venezja]] fl-1592, u l-''Elegantiae linguae Latinae'' ġiet stampata mill-ġdid kważi sittin darba bejn l-1471 u l-1536. * ''Opera omnia'', Basel 1540; stampata mill-ġdid bit-tieni volum ([[Torino]]: Bottega d'Erasmo, 1962). * ''Repastinatio dialectice et philosophie'', ed. G. Zippel, 2 volumi. (L-ewwel edizzjoni kritika tat-tliet verżjonijiet: [[Padova]]: Antenore, 1982). * ''Elegantiae linguae Latinae'', Venezja 1471, editjat minn S. López Moreda ([[Cáceres]]: Universidad de Extremadura, 1999). * ''De vero falsoque bono'', editjat minn M. de Panizza Lorch, [[Bari]], 1970. * ''Collatio Novi Testamenti'', editjat minn A. Perosa ([[Firenze]]: Sansoni, 1970). * ''De falso credita et ementita Constantini donatione'', ed. W. Setz (Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger, 1976; stampat mill-ġdid f'Leipzig: Teubner, 1994). * ''Ars Grammatica'', ed. P. Casciano b'traduzzjoni Taljana ([[Milan]]: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1990). * ''On the Donation of Constantine.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2007). * ''Dialectical Disputations.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge: Harvard University Press, London, 2012). * ''Correspondence'', ed. Cook, Brendan. The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2013). === Traduzzjonijiet bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] === * ''On the donation of Constantine'' translated by G. W. Bowersock, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2008. * ''Dialogue on Free Will'', translated by C. Trinkaus. In: 'The Renaissance Philosophy of Man', edited by Ernst Cassirer et al., Chicago: University of Chicago Press, 1948. * ''The profession of the religious and selections from The falsely-believed and forged donation of Constantine'' translated, and with an introduction and notes, by Olga Zorzi Pugliese, Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 1998. * ''De vero falsoque bono'' translated by A. K. Hieatt and M. Lorch, New York: Abaris Books 1977. * ''In Praise of Saint Thomas Aquinas'', translated by M. E. Hanley. In ''Renaissance Philosophy'', ed. L. A. Kennedy, Mouton: The Hague, 1973. * ''Dialectical Disputations,'' Latin text and English translation of the ''Repastinatio'' by B. P. Copenhaver and L. Nauta, Harvard University Press, 2012 (I Tatti Renaissance Library, two volumes). == Iktar qari == Għal rakkonti dettaljati dwar il-ħajja u x-xogħol ta' Valla ara: * G. Voigt, ''Die Wiederbelebung des classischen Alterthums'' (1880–81); * John Addington Symonds, ''Renaissance in Italy'' (1897–99); * G. Mancini, ''Vita di Lorenzo Valla'' (Firenze, 1891); * M. von Wolff, ''Lorenzo Valla'' (Leipzig, 1893); * Jakob Burckhardt, ''Kultur der Renaissance'' (1860); * J. Vahlen, ''Laurentius Valla'' (Berlin, 1870); L Pastor, ''Geschichte der Päpste,'' Band ii. * Artiklu fir-''Realencyklopädie, Band xx.'' ta' Herzog-Hauck (Leipzig, 1908). * John Edwin Sandys, ''Hist. of Class. Schol.'' ii. (1908), pp. 66‑70. * Lisa Jardine, "Lorenzo Valla and the Intellectual Origins of Humanist Dialectic," ''Journal of the History of Philosophy'' 15 (1977): 143–64. * Maristella de Panizza Lorch, ''A defense of life: Lorenzo Valla's theory of pleasure.'', Humanistische Bibliothek 1/36, Munich: Wilhelm Fink, 1985, <nowiki>ISBN 978-3-7705-2193-7</nowiki> * Peter Mack, ''Renaissance Argument: Valla and Agricola in the Traditions of Rhetoric and Dialectic'', Leiden; [[Belt ta' New York|New York]]: E.J. Brill, 1993. * Paul Richard Blum, "Lorenzo Valla - Humanism as Philosophy", ''Philosophers of the Renaissance'', Washington 2010, 33–42. * Matthew DeCoursey, "Continental European Rhetoricians, 1400-1600, and Their Influence in Renaissance England," ''British Rhetoricians and Logicians, 1500-1660, First Series'', DLB 236, Detroit: Gale, 2001, pp. 309–343. * Melissa Meriam Bullard, "The Renaissance Project of Knowing: Lorenzo Valla and Salvatore Camporeale's Contributions to the Querelle Between Rhetoric and Philosophy," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 477–81. * Brian P. Copenhaver, "Valla Our Contemporary: Philosophy and Philology," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 507–25. * Christopher S. Celenza, "Lorenzo Valla and the Traditions and Transmissions of Philosophy,” ''Journal of the History of Ideas'' 66 (2005): 483–506. * Lodi Nauta, ''In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy'', Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009. * Marsico, Clementina. "Radical reform, inevitable debts: Lorenzo Valla, Alexander de Villa-Dei, and recent grammarians." ''Historiographia Linguistica'' 44, no. 2-3 (2017): 391-411. * Marsico, Clementina. "Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico." Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico (2020): 27-42. * Magnani, Nicolò. 2020. "Aristotelismo e metricologia nel De poetica di Giorgio Valla." . Studi e problemi di critica testuale : 100, 1, 173-197. * Blanchard, W. Scott. "The negative dialectic of Lorenzo Valla: a study in the pathology of opposition." ''Renaissance Studies'' 14, no. 2 (2000): 149-189. * Byrne, Phillipa (2013). "'Cast out into the hellish night': Pagan Virtue and Pagan Poetics in Lorenzo Valla's De voluptate" (PDF). Ex Historia. 5: 48–73. ISSN 2041-0824. == Referenzi == jvxi0i1wum42obh198m20bdy3jcq1ed 278682 278681 2022-08-01T05:51:41Z Trigcly 17859 added [[Category:Umanisti]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Lorenzo Valla''' (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [loˈrɛntso ˈvalːa]; Latinizzat ukoll bħala '''Laurentius'''; <abbr>twieled għall-ħabta</abbr> tal-1407 – miet fl-1 ta' Awwissu 1457) kien umanista, retoriku, edukatur, studjuż u qassis [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] Taljan.<ref>Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005). "Valla, Lorenzo". ''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (3rd, Revised ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 1689–1690. ISBN <bdi>978-0-19-280290-3</bdi>.</ref> Huwa magħruf l-iktar għall-analiżi testwali storika-kritika li wriet li d-''Donazzjoni ta' Kostantinu'' kienet falsifikazzjoni, u b'hekk attakka u mmina l-preżunzjoni ta' setgħa temporanja tal-Papat. Lorenzo xi kultant jitqies bħala l-prekursur tar-Riformazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.all.html|titlu=Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294-1517 - Christian Classics Ethereal Library|sit=www.ccel.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/biography/Lorenzo-Valla|titlu=Lorenzo Valla {{!}} Italian humanist {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> == Ħajja == Valla twieled f'[[Ruma]], fi sfond familjari ta' [[Piacenza]], l-[[Italja]];<ref>{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/lorenzo-valla_(Dizionario-Biografico)|titlu=VALLA, Lorenzo in "Dizionario Biografico"|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> missieru, [[Luciave della Valla]], kien [[avukat]] li ħadem fil-Kurja Papali. Huwa ngħata l-[[edukazzjoni]] tiegħu f'Ruma, u attenda l-klassijiet ta' diversi [[Għalliem|għalliema]] fosthom [[Leonardo Bruni]] u [[Giovanni Aurispa]], li minnhom tgħallem il-[[Lingwa Latina|Latin]] u l-[[Lingwa Griega|Grieg]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Valla, Lorenzo|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Valla,_Lorenzo|data-aċċess=2022-08-01|volum=Volume 27}}</ref> Min-naħa l-oħra jingħad ukoll li kien awtodidatta.<ref>Bietenholz, Peter G.; Deutscher, Thomas Brian (2003). ''Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation''. University of Toronto Press. p. 372. ISBN <bdi>9780802085771</bdi>.</ref> Bruni kien segretarju Papali; [[Melchior Scrivani]], iz-ziju ta' Valla, kien segretarju Papali ieħor. Iżda Valla kkawża offiża lil [[Antonio Loschi]] billi ħaddan il-ħsieb tar-retoriku [[Kwintiljanu]] f'xogħol bikri tiegħu. Fl-1431, Valla daħal għal qassis u pprova bla suċċess jikseb il-kariga ta' segretarju appostoliku. Madankollu ma rnexxilux, minkejja n-network ta' kuntatti li kellu. Valla mar Piacenza, u mbagħad lejn [[Pavia]], fejn kiseb it-titlu ta' professur tal-elokwenza. Il-qagħda tiegħu f'Pavia ġiet imxekkla mill-attakk tiegħu fuq l-istil Latin tal-ġurista [[Bartolus de Saxoferrato]]. Huwa sar itineranti, u ċċaqlaq minn università għall-oħra, fejn kien jaċċetta li jaħdem għal żmien qasir u ta lekċers f'bosta bliet. Il-[[Papa Nikola V]], li kien [[Papa]] mill-1447 sal-1455 u fundatur tal-Librerija [[Belt tal-Vatikan|Vatikana]], stiednu f'Ruma u Valla ħadem hemm fuq ir-''Repastinatio'' tiegħu.<ref>''Nicholas of Cusa and Times of Transition: Essays in Honor of Gerald Christianson''. Brill. 2018. p. 114. ISBN <bdi>9789004382411</bdi>.</ref> Valla miet f'Ruma. == Reputazzjoni == Bijografiji iktar antiki ta' Valla jagħtu dettalji dwar bosta tilwim letterarju u teoloġiku li kellu, l-iktar prominenti ma' [[Gianfrancesco Poggio Bracciolini]], wara l-insedjament tiegħu f'Ruma. Intuża lingwaġġ estrem. Huwa jidher bħala persuna ta' żaqqu f'ommu, b'ilsien li kien jgħaqqad l-eleganza umanistika mal-għerf kritiku u l-velenu, u kien avversarju tas-setgħa temporanja tal-Knisja Kattolika. [[Martin Luteru|Luteru]] kellu opinjoni favorevoli ħafna ta' Valla u tax-xogħlijiet tiegħu, u [[Robert Bellarmine]] sejjaħlu l-"prekursur ta' Luteru". [[Erasmus]] stqarr fid-''De ratione studii'' tiegħu li għall-grammatika Latina, "ma kien hemm l-ebda gwida aħjar minn Lorenzo Valla". == Xogħlijiet == === Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu === Bejn l-1439 u l-1440 Valla kiteb is-saġġ, ''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'', li analizza d-dokument normalment magħruf bħala d-''Donazzjoni ta' Kostantinu''. Id-''Donazzjoni'' jissuġġerixxi li [[Kostantinu I]] ta l-[[Imperu Ruman]] tal-Punent kollu lill-Knisja Kattolika Rumana. Dan suppost kien att ta' gratitudni talli ġie mfejjaq mirakulużament mill-ġdiem mill-[[Papa Silvestru I]]. Mill-1435 sal-1445, Valla ħadem fil-qorti ta' [[Alfonso V ta' Aragona]], li ġie involut f'kunflitt territorjali mal-Istati Papali, li dak iż-żmien kienu taħt il-[[Papa Ewġenju IV]].<ref>Valla, Lorenzo (2008). ''On the Donation of Constantine''. Harvard University Press. p. vii. ISBN <bdi>9780674030893</bdi>.</ref> Din ir-relazzjoni x'aktarx li mmotivat xogħlu; fi kwalunkwe każ, huwa tressaq quddiem l-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]] Kattolika fl-1444, iżda ġie protett mill-ħabs permezz tal-intervent ta' Alfonso V. Valla wera li l-evidenza interna fid-''Donazzjoni'' kienet issostni l-kontra tad-dokument tal-oriġini tas-seklu 4: l-istil vernakolari tad-dokument seta' jiġi datat għas-seklu 8. Valla argumenta favur din it-teżi bi tliet modi: # Billi ddikjara li l-Imperatur Kostantinu ma setax legalment jagħti lil Papa Silvestru s-setgħat imsemmija fid-''Donazzjoni''. # Mill-assenza ta' evidenza kontemporanja, Valla rraġuna li ma kienx plawżibbli li kienet seħħet bidla maġġuri fl-amministrazzjoni tal-Imperu Ruman tal-Punent. # Valla ddubita li l-Imperatur Kostantinu kien ta xi ħaġa lil Papa Silvestru, u ssuġġerixxa żball li kien jinvolvi xi Papa ta' qablu. Filwaqt li ssupplimenta dawk il-punti, Valla argumenta dwar l-anakroniżmi: id-dokument kien fih il-kelma ''satrap'', li huwa kien jemmen li Rumani bħal Kostantinu I ma kinux jużaw. Barra minn hekk, Valla kien jemmen li l-kwalità tal-Latin għal test li suppost kien daqstant importanti kien tassew fqir, u ħareġ dan fid-dieher bil-fatt li t-test b'mod kostanti jaqleb minn temp għall-ieħor, pereżempju minn "ipproklamajna" għal "niddekretaw".<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080517201252/http://www.covenantseminary.edu/worldwide/en/CH310/CH310_T_33.html|titlu=Covenant Worldwide -- Ancient & Medieval Church History|data=2008-05-17|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> === Kritika testwali === Valla kien speċjalista fit-traduzzjoni bil-Latin u għamel bosta suġġerimenti għat-titjib tal-istudju ta' Livy ta' [[Petrarka]]. L-emendar ta' Livy kien ukoll suġġett diskuss fil-ktieb IV tal-''Antidotum in Facium'' tiegħu, fejn ħadha qatta bla ħabel kontra [[Bartolomeo Facio]]. F'din il-parti tat-trattat, li ċċirkola b'mod indipendenti wkoll bit-titlu ''Emendationes in T. Livium'', Valla jenfasizza bosta siltiet bi traduzzjoni żbaljata u jmaqdar it-tentattivi ta' emendar li saru minn Panormita u Facio, ir-rivali tiegħu fil-qorti ta' Alfonso V.<ref>Lorenzo Valla, ''Antidotum in Facium'', ed. M. Regoliosi, Padua 1981, pp. 327-370.</ref> Fl-istudju kritiku tiegħu tal-[[Bibbja]] uffiċjali użata mill-Knisja Kattolika Rumana, il-Vulgata Latina, Valla ddubita s-sistema tal-knisja ta' penitenzi u ta' indulġenzi. Huwa argumenta li l-prattika tal-penitenza kienet isserraħ fuq l-użu tal-kelma bil-Latin ''paenitenia'' (penitenza) għall-kelma bil-Grieg ''metanoia'', li huwa kien jemmen li traduzzjoni iktar preċiża tagħha kienet tkun "indiema". Ix-xogħol ta' Valla ġie mfaħħar minn kritiċi ta' warajh tas-sistema ta' penitenzi u ta' indulġenzi tal-Knisja, inkluż Erasmus. === Manuskritti === Valla kiseb reputazzjoni kontemporanja permezz ta' żewġ xogħlijiet tiegħu: id-djalogu ''De Voluptate'' u t-trattat tiegħu ''De Elegantiis Latinae Linguae''. [[Richard Claverhouse Jebb]] stqarr li d-''De Elegantiis'' tiegħu "kien jimmarka l-ogħla livell li qatt kien intlaħaq fl-istudju kritiku tal-Latin". {| class="wikitable" !Data inizjali !Titlu inizjali !Ambitu !Verżjonijiet, kummenti |- |1431 |''De Voluptate'' |"Dwar il-Pjaċir". F'dan ix-xogħol huwa kkuntrasta l-prinċipji tal-Istojċi b'mod mhux favorevoli bil-prinċipji ta' [[Epikurju]], u wera simpatija għax-xewqat naturali. |Verżjoni tal-1433 bħala ''De vero bono'' (Dwar it-tajjeb reali). |- |Għall-ħabta tal-1439 |''Repastinatio dialectice et philosophie'' |Test loġiku |Titlu tradizzjonali kien ''Dialectica jew'' ''Dialecticae disputationes''. It-tieni verżjoni ''Reconcinnatio totius dialecticae et fundamentorum universalis philosophiae'' tal-1439 sal-1448, ġiet stampata fl-''Omnia Opera'' tal-1540, filwaqt li t-tielet verżjoni ''Retractatio totius dialectice cum fundamentii universe philosophie'' ġiet stampata fl-1457. Huwa kkonkluda wkoll li Valla kien introduċa mill-ġdid fil-Punent Latin tip ta' argument li ma kienx baqa' jintuża iktar. |- |1440 |''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'' |Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu |Fl-''Opera Omnia'' (Basle) bħala ''Contra Donationis, quae Constantini dicitur, privilegia, ut falso creditum declamatio.'' Id-dokument ġie rrifjutat għalkollox mill-Knisja. Ma ġiex ippubblikat formalment qabel l-1517, sar popolari fost il-[[Protestantiżmu|Protestanti]], u traduzzjoni bl-Ingliż ġiet ippubblikata għal [[Thomas Cromwell]] fl-1534. |- |Għall-ħabta tal-1440 |''De libero arbitrio''. |Dwar ir-Rieda Ħielsa |Fih attakk kontra l-ktieb V tal-''Konsolazzjoni tal-[[Filosofija]]''. |- |1449 |''De Elegantiis'' |Valla wettaq eżami kritiku tal-forom tal-grammatika Latina u tar-regoli tal-istil tar-retorika Latina. |It was controversial when it appeared, but its arguments carried the day, and humanistic Latin sought to purge itself of the post-Classical. |- |1452 |''Antidotum in Pogium'' |Kontroversja ma' Poggio Bracciolini |Bracciolini attakka lil Valla fl-''Oratio in L. Vallam'' fil-bidu tal-1452. |- |Xogħol bikri |''Adnotationes in Novum Testamentum'' |Noti dwar it-[[Testment il-Ġdid]] |Sabu Erasmus fl-1504, f'[[Leuven]], li ppubblikah fl-1505. ''Collation Novi Testamenti'' (1447). Ġiet revedut fis-snin 50 tas-seklu 15. |} === Edizzjonijiet stampati === Ġabra ta' edizzjonijiet tax-xogħlijiet ta' Valla, li ma kinux kompluti, ġew ippubblikati f'[[Bażel|Basel]] fl-1540 u f'[[Venezja]] fl-1592, u l-''Elegantiae linguae Latinae'' ġiet stampata mill-ġdid kważi sittin darba bejn l-1471 u l-1536. * ''Opera omnia'', Basel 1540; stampata mill-ġdid bit-tieni volum ([[Torino]]: Bottega d'Erasmo, 1962). * ''Repastinatio dialectice et philosophie'', ed. G. Zippel, 2 volumi. (L-ewwel edizzjoni kritika tat-tliet verżjonijiet: [[Padova]]: Antenore, 1982). * ''Elegantiae linguae Latinae'', Venezja 1471, editjat minn S. López Moreda ([[Cáceres]]: Universidad de Extremadura, 1999). * ''De vero falsoque bono'', editjat minn M. de Panizza Lorch, [[Bari]], 1970. * ''Collatio Novi Testamenti'', editjat minn A. Perosa ([[Firenze]]: Sansoni, 1970). * ''De falso credita et ementita Constantini donatione'', ed. W. Setz (Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger, 1976; stampat mill-ġdid f'Leipzig: Teubner, 1994). * ''Ars Grammatica'', ed. P. Casciano b'traduzzjoni Taljana ([[Milan]]: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1990). * ''On the Donation of Constantine.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2007). * ''Dialectical Disputations.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge: Harvard University Press, London, 2012). * ''Correspondence'', ed. Cook, Brendan. The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2013). === Traduzzjonijiet bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] === * ''On the donation of Constantine'' translated by G. W. Bowersock, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2008. * ''Dialogue on Free Will'', translated by C. Trinkaus. In: 'The Renaissance Philosophy of Man', edited by Ernst Cassirer et al., Chicago: University of Chicago Press, 1948. * ''The profession of the religious and selections from The falsely-believed and forged donation of Constantine'' translated, and with an introduction and notes, by Olga Zorzi Pugliese, Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 1998. * ''De vero falsoque bono'' translated by A. K. Hieatt and M. Lorch, New York: Abaris Books 1977. * ''In Praise of Saint Thomas Aquinas'', translated by M. E. Hanley. In ''Renaissance Philosophy'', ed. L. A. Kennedy, Mouton: The Hague, 1973. * ''Dialectical Disputations,'' Latin text and English translation of the ''Repastinatio'' by B. P. Copenhaver and L. Nauta, Harvard University Press, 2012 (I Tatti Renaissance Library, two volumes). == Iktar qari == Għal rakkonti dettaljati dwar il-ħajja u x-xogħol ta' Valla ara: * G. Voigt, ''Die Wiederbelebung des classischen Alterthums'' (1880–81); * John Addington Symonds, ''Renaissance in Italy'' (1897–99); * G. Mancini, ''Vita di Lorenzo Valla'' (Firenze, 1891); * M. von Wolff, ''Lorenzo Valla'' (Leipzig, 1893); * Jakob Burckhardt, ''Kultur der Renaissance'' (1860); * J. Vahlen, ''Laurentius Valla'' (Berlin, 1870); L Pastor, ''Geschichte der Päpste,'' Band ii. * Artiklu fir-''Realencyklopädie, Band xx.'' ta' Herzog-Hauck (Leipzig, 1908). * John Edwin Sandys, ''Hist. of Class. Schol.'' ii. (1908), pp. 66‑70. * Lisa Jardine, "Lorenzo Valla and the Intellectual Origins of Humanist Dialectic," ''Journal of the History of Philosophy'' 15 (1977): 143–64. * Maristella de Panizza Lorch, ''A defense of life: Lorenzo Valla's theory of pleasure.'', Humanistische Bibliothek 1/36, Munich: Wilhelm Fink, 1985, <nowiki>ISBN 978-3-7705-2193-7</nowiki> * Peter Mack, ''Renaissance Argument: Valla and Agricola in the Traditions of Rhetoric and Dialectic'', Leiden; [[Belt ta' New York|New York]]: E.J. Brill, 1993. * Paul Richard Blum, "Lorenzo Valla - Humanism as Philosophy", ''Philosophers of the Renaissance'', Washington 2010, 33–42. * Matthew DeCoursey, "Continental European Rhetoricians, 1400-1600, and Their Influence in Renaissance England," ''British Rhetoricians and Logicians, 1500-1660, First Series'', DLB 236, Detroit: Gale, 2001, pp. 309–343. * Melissa Meriam Bullard, "The Renaissance Project of Knowing: Lorenzo Valla and Salvatore Camporeale's Contributions to the Querelle Between Rhetoric and Philosophy," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 477–81. * Brian P. Copenhaver, "Valla Our Contemporary: Philosophy and Philology," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 507–25. * Christopher S. Celenza, "Lorenzo Valla and the Traditions and Transmissions of Philosophy,” ''Journal of the History of Ideas'' 66 (2005): 483–506. * Lodi Nauta, ''In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy'', Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009. * Marsico, Clementina. "Radical reform, inevitable debts: Lorenzo Valla, Alexander de Villa-Dei, and recent grammarians." ''Historiographia Linguistica'' 44, no. 2-3 (2017): 391-411. * Marsico, Clementina. "Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico." Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico (2020): 27-42. * Magnani, Nicolò. 2020. "Aristotelismo e metricologia nel De poetica di Giorgio Valla." . Studi e problemi di critica testuale : 100, 1, 173-197. * Blanchard, W. Scott. "The negative dialectic of Lorenzo Valla: a study in the pathology of opposition." ''Renaissance Studies'' 14, no. 2 (2000): 149-189. * Byrne, Phillipa (2013). "'Cast out into the hellish night': Pagan Virtue and Pagan Poetics in Lorenzo Valla's De voluptate" (PDF). Ex Historia. 5: 48–73. ISSN 2041-0824. == Referenzi == [[Kategorija:Umanisti]] ru388bpk0t9et1s998e6g5dax4ne2yn 278683 278682 2022-08-01T05:51:50Z Trigcly 17859 added [[Category:Rinaxximent]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Lorenzo Valla''' (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [loˈrɛntso ˈvalːa]; Latinizzat ukoll bħala '''Laurentius'''; <abbr>twieled għall-ħabta</abbr> tal-1407 – miet fl-1 ta' Awwissu 1457) kien umanista, retoriku, edukatur, studjuż u qassis [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] Taljan.<ref>Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005). "Valla, Lorenzo". ''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (3rd, Revised ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 1689–1690. ISBN <bdi>978-0-19-280290-3</bdi>.</ref> Huwa magħruf l-iktar għall-analiżi testwali storika-kritika li wriet li d-''Donazzjoni ta' Kostantinu'' kienet falsifikazzjoni, u b'hekk attakka u mmina l-preżunzjoni ta' setgħa temporanja tal-Papat. Lorenzo xi kultant jitqies bħala l-prekursur tar-Riformazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.all.html|titlu=Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294-1517 - Christian Classics Ethereal Library|sit=www.ccel.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/biography/Lorenzo-Valla|titlu=Lorenzo Valla {{!}} Italian humanist {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> == Ħajja == Valla twieled f'[[Ruma]], fi sfond familjari ta' [[Piacenza]], l-[[Italja]];<ref>{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/lorenzo-valla_(Dizionario-Biografico)|titlu=VALLA, Lorenzo in "Dizionario Biografico"|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> missieru, [[Luciave della Valla]], kien [[avukat]] li ħadem fil-Kurja Papali. Huwa ngħata l-[[edukazzjoni]] tiegħu f'Ruma, u attenda l-klassijiet ta' diversi [[Għalliem|għalliema]] fosthom [[Leonardo Bruni]] u [[Giovanni Aurispa]], li minnhom tgħallem il-[[Lingwa Latina|Latin]] u l-[[Lingwa Griega|Grieg]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Valla, Lorenzo|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Valla,_Lorenzo|data-aċċess=2022-08-01|volum=Volume 27}}</ref> Min-naħa l-oħra jingħad ukoll li kien awtodidatta.<ref>Bietenholz, Peter G.; Deutscher, Thomas Brian (2003). ''Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation''. University of Toronto Press. p. 372. ISBN <bdi>9780802085771</bdi>.</ref> Bruni kien segretarju Papali; [[Melchior Scrivani]], iz-ziju ta' Valla, kien segretarju Papali ieħor. Iżda Valla kkawża offiża lil [[Antonio Loschi]] billi ħaddan il-ħsieb tar-retoriku [[Kwintiljanu]] f'xogħol bikri tiegħu. Fl-1431, Valla daħal għal qassis u pprova bla suċċess jikseb il-kariga ta' segretarju appostoliku. Madankollu ma rnexxilux, minkejja n-network ta' kuntatti li kellu. Valla mar Piacenza, u mbagħad lejn [[Pavia]], fejn kiseb it-titlu ta' professur tal-elokwenza. Il-qagħda tiegħu f'Pavia ġiet imxekkla mill-attakk tiegħu fuq l-istil Latin tal-ġurista [[Bartolus de Saxoferrato]]. Huwa sar itineranti, u ċċaqlaq minn università għall-oħra, fejn kien jaċċetta li jaħdem għal żmien qasir u ta lekċers f'bosta bliet. Il-[[Papa Nikola V]], li kien [[Papa]] mill-1447 sal-1455 u fundatur tal-Librerija [[Belt tal-Vatikan|Vatikana]], stiednu f'Ruma u Valla ħadem hemm fuq ir-''Repastinatio'' tiegħu.<ref>''Nicholas of Cusa and Times of Transition: Essays in Honor of Gerald Christianson''. Brill. 2018. p. 114. ISBN <bdi>9789004382411</bdi>.</ref> Valla miet f'Ruma. == Reputazzjoni == Bijografiji iktar antiki ta' Valla jagħtu dettalji dwar bosta tilwim letterarju u teoloġiku li kellu, l-iktar prominenti ma' [[Gianfrancesco Poggio Bracciolini]], wara l-insedjament tiegħu f'Ruma. Intuża lingwaġġ estrem. Huwa jidher bħala persuna ta' żaqqu f'ommu, b'ilsien li kien jgħaqqad l-eleganza umanistika mal-għerf kritiku u l-velenu, u kien avversarju tas-setgħa temporanja tal-Knisja Kattolika. [[Martin Luteru|Luteru]] kellu opinjoni favorevoli ħafna ta' Valla u tax-xogħlijiet tiegħu, u [[Robert Bellarmine]] sejjaħlu l-"prekursur ta' Luteru". [[Erasmus]] stqarr fid-''De ratione studii'' tiegħu li għall-grammatika Latina, "ma kien hemm l-ebda gwida aħjar minn Lorenzo Valla". == Xogħlijiet == === Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu === Bejn l-1439 u l-1440 Valla kiteb is-saġġ, ''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'', li analizza d-dokument normalment magħruf bħala d-''Donazzjoni ta' Kostantinu''. Id-''Donazzjoni'' jissuġġerixxi li [[Kostantinu I]] ta l-[[Imperu Ruman]] tal-Punent kollu lill-Knisja Kattolika Rumana. Dan suppost kien att ta' gratitudni talli ġie mfejjaq mirakulużament mill-ġdiem mill-[[Papa Silvestru I]]. Mill-1435 sal-1445, Valla ħadem fil-qorti ta' [[Alfonso V ta' Aragona]], li ġie involut f'kunflitt territorjali mal-Istati Papali, li dak iż-żmien kienu taħt il-[[Papa Ewġenju IV]].<ref>Valla, Lorenzo (2008). ''On the Donation of Constantine''. Harvard University Press. p. vii. ISBN <bdi>9780674030893</bdi>.</ref> Din ir-relazzjoni x'aktarx li mmotivat xogħlu; fi kwalunkwe każ, huwa tressaq quddiem l-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]] Kattolika fl-1444, iżda ġie protett mill-ħabs permezz tal-intervent ta' Alfonso V. Valla wera li l-evidenza interna fid-''Donazzjoni'' kienet issostni l-kontra tad-dokument tal-oriġini tas-seklu 4: l-istil vernakolari tad-dokument seta' jiġi datat għas-seklu 8. Valla argumenta favur din it-teżi bi tliet modi: # Billi ddikjara li l-Imperatur Kostantinu ma setax legalment jagħti lil Papa Silvestru s-setgħat imsemmija fid-''Donazzjoni''. # Mill-assenza ta' evidenza kontemporanja, Valla rraġuna li ma kienx plawżibbli li kienet seħħet bidla maġġuri fl-amministrazzjoni tal-Imperu Ruman tal-Punent. # Valla ddubita li l-Imperatur Kostantinu kien ta xi ħaġa lil Papa Silvestru, u ssuġġerixxa żball li kien jinvolvi xi Papa ta' qablu. Filwaqt li ssupplimenta dawk il-punti, Valla argumenta dwar l-anakroniżmi: id-dokument kien fih il-kelma ''satrap'', li huwa kien jemmen li Rumani bħal Kostantinu I ma kinux jużaw. Barra minn hekk, Valla kien jemmen li l-kwalità tal-Latin għal test li suppost kien daqstant importanti kien tassew fqir, u ħareġ dan fid-dieher bil-fatt li t-test b'mod kostanti jaqleb minn temp għall-ieħor, pereżempju minn "ipproklamajna" għal "niddekretaw".<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080517201252/http://www.covenantseminary.edu/worldwide/en/CH310/CH310_T_33.html|titlu=Covenant Worldwide -- Ancient & Medieval Church History|data=2008-05-17|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> === Kritika testwali === Valla kien speċjalista fit-traduzzjoni bil-Latin u għamel bosta suġġerimenti għat-titjib tal-istudju ta' Livy ta' [[Petrarka]]. L-emendar ta' Livy kien ukoll suġġett diskuss fil-ktieb IV tal-''Antidotum in Facium'' tiegħu, fejn ħadha qatta bla ħabel kontra [[Bartolomeo Facio]]. F'din il-parti tat-trattat, li ċċirkola b'mod indipendenti wkoll bit-titlu ''Emendationes in T. Livium'', Valla jenfasizza bosta siltiet bi traduzzjoni żbaljata u jmaqdar it-tentattivi ta' emendar li saru minn Panormita u Facio, ir-rivali tiegħu fil-qorti ta' Alfonso V.<ref>Lorenzo Valla, ''Antidotum in Facium'', ed. M. Regoliosi, Padua 1981, pp. 327-370.</ref> Fl-istudju kritiku tiegħu tal-[[Bibbja]] uffiċjali użata mill-Knisja Kattolika Rumana, il-Vulgata Latina, Valla ddubita s-sistema tal-knisja ta' penitenzi u ta' indulġenzi. Huwa argumenta li l-prattika tal-penitenza kienet isserraħ fuq l-użu tal-kelma bil-Latin ''paenitenia'' (penitenza) għall-kelma bil-Grieg ''metanoia'', li huwa kien jemmen li traduzzjoni iktar preċiża tagħha kienet tkun "indiema". Ix-xogħol ta' Valla ġie mfaħħar minn kritiċi ta' warajh tas-sistema ta' penitenzi u ta' indulġenzi tal-Knisja, inkluż Erasmus. === Manuskritti === Valla kiseb reputazzjoni kontemporanja permezz ta' żewġ xogħlijiet tiegħu: id-djalogu ''De Voluptate'' u t-trattat tiegħu ''De Elegantiis Latinae Linguae''. [[Richard Claverhouse Jebb]] stqarr li d-''De Elegantiis'' tiegħu "kien jimmarka l-ogħla livell li qatt kien intlaħaq fl-istudju kritiku tal-Latin". {| class="wikitable" !Data inizjali !Titlu inizjali !Ambitu !Verżjonijiet, kummenti |- |1431 |''De Voluptate'' |"Dwar il-Pjaċir". F'dan ix-xogħol huwa kkuntrasta l-prinċipji tal-Istojċi b'mod mhux favorevoli bil-prinċipji ta' [[Epikurju]], u wera simpatija għax-xewqat naturali. |Verżjoni tal-1433 bħala ''De vero bono'' (Dwar it-tajjeb reali). |- |Għall-ħabta tal-1439 |''Repastinatio dialectice et philosophie'' |Test loġiku |Titlu tradizzjonali kien ''Dialectica jew'' ''Dialecticae disputationes''. It-tieni verżjoni ''Reconcinnatio totius dialecticae et fundamentorum universalis philosophiae'' tal-1439 sal-1448, ġiet stampata fl-''Omnia Opera'' tal-1540, filwaqt li t-tielet verżjoni ''Retractatio totius dialectice cum fundamentii universe philosophie'' ġiet stampata fl-1457. Huwa kkonkluda wkoll li Valla kien introduċa mill-ġdid fil-Punent Latin tip ta' argument li ma kienx baqa' jintuża iktar. |- |1440 |''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'' |Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu |Fl-''Opera Omnia'' (Basle) bħala ''Contra Donationis, quae Constantini dicitur, privilegia, ut falso creditum declamatio.'' Id-dokument ġie rrifjutat għalkollox mill-Knisja. Ma ġiex ippubblikat formalment qabel l-1517, sar popolari fost il-[[Protestantiżmu|Protestanti]], u traduzzjoni bl-Ingliż ġiet ippubblikata għal [[Thomas Cromwell]] fl-1534. |- |Għall-ħabta tal-1440 |''De libero arbitrio''. |Dwar ir-Rieda Ħielsa |Fih attakk kontra l-ktieb V tal-''Konsolazzjoni tal-[[Filosofija]]''. |- |1449 |''De Elegantiis'' |Valla wettaq eżami kritiku tal-forom tal-grammatika Latina u tar-regoli tal-istil tar-retorika Latina. |It was controversial when it appeared, but its arguments carried the day, and humanistic Latin sought to purge itself of the post-Classical. |- |1452 |''Antidotum in Pogium'' |Kontroversja ma' Poggio Bracciolini |Bracciolini attakka lil Valla fl-''Oratio in L. Vallam'' fil-bidu tal-1452. |- |Xogħol bikri |''Adnotationes in Novum Testamentum'' |Noti dwar it-[[Testment il-Ġdid]] |Sabu Erasmus fl-1504, f'[[Leuven]], li ppubblikah fl-1505. ''Collation Novi Testamenti'' (1447). Ġiet revedut fis-snin 50 tas-seklu 15. |} === Edizzjonijiet stampati === Ġabra ta' edizzjonijiet tax-xogħlijiet ta' Valla, li ma kinux kompluti, ġew ippubblikati f'[[Bażel|Basel]] fl-1540 u f'[[Venezja]] fl-1592, u l-''Elegantiae linguae Latinae'' ġiet stampata mill-ġdid kważi sittin darba bejn l-1471 u l-1536. * ''Opera omnia'', Basel 1540; stampata mill-ġdid bit-tieni volum ([[Torino]]: Bottega d'Erasmo, 1962). * ''Repastinatio dialectice et philosophie'', ed. G. Zippel, 2 volumi. (L-ewwel edizzjoni kritika tat-tliet verżjonijiet: [[Padova]]: Antenore, 1982). * ''Elegantiae linguae Latinae'', Venezja 1471, editjat minn S. López Moreda ([[Cáceres]]: Universidad de Extremadura, 1999). * ''De vero falsoque bono'', editjat minn M. de Panizza Lorch, [[Bari]], 1970. * ''Collatio Novi Testamenti'', editjat minn A. Perosa ([[Firenze]]: Sansoni, 1970). * ''De falso credita et ementita Constantini donatione'', ed. W. Setz (Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger, 1976; stampat mill-ġdid f'Leipzig: Teubner, 1994). * ''Ars Grammatica'', ed. P. Casciano b'traduzzjoni Taljana ([[Milan]]: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1990). * ''On the Donation of Constantine.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2007). * ''Dialectical Disputations.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge: Harvard University Press, London, 2012). * ''Correspondence'', ed. Cook, Brendan. The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2013). === Traduzzjonijiet bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] === * ''On the donation of Constantine'' translated by G. W. Bowersock, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2008. * ''Dialogue on Free Will'', translated by C. Trinkaus. In: 'The Renaissance Philosophy of Man', edited by Ernst Cassirer et al., Chicago: University of Chicago Press, 1948. * ''The profession of the religious and selections from The falsely-believed and forged donation of Constantine'' translated, and with an introduction and notes, by Olga Zorzi Pugliese, Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 1998. * ''De vero falsoque bono'' translated by A. K. Hieatt and M. Lorch, New York: Abaris Books 1977. * ''In Praise of Saint Thomas Aquinas'', translated by M. E. Hanley. In ''Renaissance Philosophy'', ed. L. A. Kennedy, Mouton: The Hague, 1973. * ''Dialectical Disputations,'' Latin text and English translation of the ''Repastinatio'' by B. P. Copenhaver and L. Nauta, Harvard University Press, 2012 (I Tatti Renaissance Library, two volumes). == Iktar qari == Għal rakkonti dettaljati dwar il-ħajja u x-xogħol ta' Valla ara: * G. Voigt, ''Die Wiederbelebung des classischen Alterthums'' (1880–81); * John Addington Symonds, ''Renaissance in Italy'' (1897–99); * G. Mancini, ''Vita di Lorenzo Valla'' (Firenze, 1891); * M. von Wolff, ''Lorenzo Valla'' (Leipzig, 1893); * Jakob Burckhardt, ''Kultur der Renaissance'' (1860); * J. Vahlen, ''Laurentius Valla'' (Berlin, 1870); L Pastor, ''Geschichte der Päpste,'' Band ii. * Artiklu fir-''Realencyklopädie, Band xx.'' ta' Herzog-Hauck (Leipzig, 1908). * John Edwin Sandys, ''Hist. of Class. Schol.'' ii. (1908), pp. 66‑70. * Lisa Jardine, "Lorenzo Valla and the Intellectual Origins of Humanist Dialectic," ''Journal of the History of Philosophy'' 15 (1977): 143–64. * Maristella de Panizza Lorch, ''A defense of life: Lorenzo Valla's theory of pleasure.'', Humanistische Bibliothek 1/36, Munich: Wilhelm Fink, 1985, <nowiki>ISBN 978-3-7705-2193-7</nowiki> * Peter Mack, ''Renaissance Argument: Valla and Agricola in the Traditions of Rhetoric and Dialectic'', Leiden; [[Belt ta' New York|New York]]: E.J. Brill, 1993. * Paul Richard Blum, "Lorenzo Valla - Humanism as Philosophy", ''Philosophers of the Renaissance'', Washington 2010, 33–42. * Matthew DeCoursey, "Continental European Rhetoricians, 1400-1600, and Their Influence in Renaissance England," ''British Rhetoricians and Logicians, 1500-1660, First Series'', DLB 236, Detroit: Gale, 2001, pp. 309–343. * Melissa Meriam Bullard, "The Renaissance Project of Knowing: Lorenzo Valla and Salvatore Camporeale's Contributions to the Querelle Between Rhetoric and Philosophy," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 477–81. * Brian P. Copenhaver, "Valla Our Contemporary: Philosophy and Philology," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 507–25. * Christopher S. Celenza, "Lorenzo Valla and the Traditions and Transmissions of Philosophy,” ''Journal of the History of Ideas'' 66 (2005): 483–506. * Lodi Nauta, ''In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy'', Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009. * Marsico, Clementina. "Radical reform, inevitable debts: Lorenzo Valla, Alexander de Villa-Dei, and recent grammarians." ''Historiographia Linguistica'' 44, no. 2-3 (2017): 391-411. * Marsico, Clementina. "Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico." Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico (2020): 27-42. * Magnani, Nicolò. 2020. "Aristotelismo e metricologia nel De poetica di Giorgio Valla." . Studi e problemi di critica testuale : 100, 1, 173-197. * Blanchard, W. Scott. "The negative dialectic of Lorenzo Valla: a study in the pathology of opposition." ''Renaissance Studies'' 14, no. 2 (2000): 149-189. * Byrne, Phillipa (2013). "'Cast out into the hellish night': Pagan Virtue and Pagan Poetics in Lorenzo Valla's De voluptate" (PDF). Ex Historia. 5: 48–73. ISSN 2041-0824. == Referenzi == [[Kategorija:Umanisti]] [[Kategorija:Rinaxximent]] l3yfckinufc4um604nt36e5v6no70hy 278684 278683 2022-08-01T05:52:07Z Trigcly 17859 added [[Category:Twieldu fl-1407]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Lorenzo Valla''' (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [loˈrɛntso ˈvalːa]; Latinizzat ukoll bħala '''Laurentius'''; <abbr>twieled għall-ħabta</abbr> tal-1407 – miet fl-1 ta' Awwissu 1457) kien umanista, retoriku, edukatur, studjuż u qassis [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] Taljan.<ref>Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005). "Valla, Lorenzo". ''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (3rd, Revised ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 1689–1690. ISBN <bdi>978-0-19-280290-3</bdi>.</ref> Huwa magħruf l-iktar għall-analiżi testwali storika-kritika li wriet li d-''Donazzjoni ta' Kostantinu'' kienet falsifikazzjoni, u b'hekk attakka u mmina l-preżunzjoni ta' setgħa temporanja tal-Papat. Lorenzo xi kultant jitqies bħala l-prekursur tar-Riformazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.all.html|titlu=Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294-1517 - Christian Classics Ethereal Library|sit=www.ccel.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/biography/Lorenzo-Valla|titlu=Lorenzo Valla {{!}} Italian humanist {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> == Ħajja == Valla twieled f'[[Ruma]], fi sfond familjari ta' [[Piacenza]], l-[[Italja]];<ref>{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/lorenzo-valla_(Dizionario-Biografico)|titlu=VALLA, Lorenzo in "Dizionario Biografico"|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> missieru, [[Luciave della Valla]], kien [[avukat]] li ħadem fil-Kurja Papali. Huwa ngħata l-[[edukazzjoni]] tiegħu f'Ruma, u attenda l-klassijiet ta' diversi [[Għalliem|għalliema]] fosthom [[Leonardo Bruni]] u [[Giovanni Aurispa]], li minnhom tgħallem il-[[Lingwa Latina|Latin]] u l-[[Lingwa Griega|Grieg]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Valla, Lorenzo|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Valla,_Lorenzo|data-aċċess=2022-08-01|volum=Volume 27}}</ref> Min-naħa l-oħra jingħad ukoll li kien awtodidatta.<ref>Bietenholz, Peter G.; Deutscher, Thomas Brian (2003). ''Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation''. University of Toronto Press. p. 372. ISBN <bdi>9780802085771</bdi>.</ref> Bruni kien segretarju Papali; [[Melchior Scrivani]], iz-ziju ta' Valla, kien segretarju Papali ieħor. Iżda Valla kkawża offiża lil [[Antonio Loschi]] billi ħaddan il-ħsieb tar-retoriku [[Kwintiljanu]] f'xogħol bikri tiegħu. Fl-1431, Valla daħal għal qassis u pprova bla suċċess jikseb il-kariga ta' segretarju appostoliku. Madankollu ma rnexxilux, minkejja n-network ta' kuntatti li kellu. Valla mar Piacenza, u mbagħad lejn [[Pavia]], fejn kiseb it-titlu ta' professur tal-elokwenza. Il-qagħda tiegħu f'Pavia ġiet imxekkla mill-attakk tiegħu fuq l-istil Latin tal-ġurista [[Bartolus de Saxoferrato]]. Huwa sar itineranti, u ċċaqlaq minn università għall-oħra, fejn kien jaċċetta li jaħdem għal żmien qasir u ta lekċers f'bosta bliet. Il-[[Papa Nikola V]], li kien [[Papa]] mill-1447 sal-1455 u fundatur tal-Librerija [[Belt tal-Vatikan|Vatikana]], stiednu f'Ruma u Valla ħadem hemm fuq ir-''Repastinatio'' tiegħu.<ref>''Nicholas of Cusa and Times of Transition: Essays in Honor of Gerald Christianson''. Brill. 2018. p. 114. ISBN <bdi>9789004382411</bdi>.</ref> Valla miet f'Ruma. == Reputazzjoni == Bijografiji iktar antiki ta' Valla jagħtu dettalji dwar bosta tilwim letterarju u teoloġiku li kellu, l-iktar prominenti ma' [[Gianfrancesco Poggio Bracciolini]], wara l-insedjament tiegħu f'Ruma. Intuża lingwaġġ estrem. Huwa jidher bħala persuna ta' żaqqu f'ommu, b'ilsien li kien jgħaqqad l-eleganza umanistika mal-għerf kritiku u l-velenu, u kien avversarju tas-setgħa temporanja tal-Knisja Kattolika. [[Martin Luteru|Luteru]] kellu opinjoni favorevoli ħafna ta' Valla u tax-xogħlijiet tiegħu, u [[Robert Bellarmine]] sejjaħlu l-"prekursur ta' Luteru". [[Erasmus]] stqarr fid-''De ratione studii'' tiegħu li għall-grammatika Latina, "ma kien hemm l-ebda gwida aħjar minn Lorenzo Valla". == Xogħlijiet == === Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu === Bejn l-1439 u l-1440 Valla kiteb is-saġġ, ''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'', li analizza d-dokument normalment magħruf bħala d-''Donazzjoni ta' Kostantinu''. Id-''Donazzjoni'' jissuġġerixxi li [[Kostantinu I]] ta l-[[Imperu Ruman]] tal-Punent kollu lill-Knisja Kattolika Rumana. Dan suppost kien att ta' gratitudni talli ġie mfejjaq mirakulużament mill-ġdiem mill-[[Papa Silvestru I]]. Mill-1435 sal-1445, Valla ħadem fil-qorti ta' [[Alfonso V ta' Aragona]], li ġie involut f'kunflitt territorjali mal-Istati Papali, li dak iż-żmien kienu taħt il-[[Papa Ewġenju IV]].<ref>Valla, Lorenzo (2008). ''On the Donation of Constantine''. Harvard University Press. p. vii. ISBN <bdi>9780674030893</bdi>.</ref> Din ir-relazzjoni x'aktarx li mmotivat xogħlu; fi kwalunkwe każ, huwa tressaq quddiem l-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]] Kattolika fl-1444, iżda ġie protett mill-ħabs permezz tal-intervent ta' Alfonso V. Valla wera li l-evidenza interna fid-''Donazzjoni'' kienet issostni l-kontra tad-dokument tal-oriġini tas-seklu 4: l-istil vernakolari tad-dokument seta' jiġi datat għas-seklu 8. Valla argumenta favur din it-teżi bi tliet modi: # Billi ddikjara li l-Imperatur Kostantinu ma setax legalment jagħti lil Papa Silvestru s-setgħat imsemmija fid-''Donazzjoni''. # Mill-assenza ta' evidenza kontemporanja, Valla rraġuna li ma kienx plawżibbli li kienet seħħet bidla maġġuri fl-amministrazzjoni tal-Imperu Ruman tal-Punent. # Valla ddubita li l-Imperatur Kostantinu kien ta xi ħaġa lil Papa Silvestru, u ssuġġerixxa żball li kien jinvolvi xi Papa ta' qablu. Filwaqt li ssupplimenta dawk il-punti, Valla argumenta dwar l-anakroniżmi: id-dokument kien fih il-kelma ''satrap'', li huwa kien jemmen li Rumani bħal Kostantinu I ma kinux jużaw. Barra minn hekk, Valla kien jemmen li l-kwalità tal-Latin għal test li suppost kien daqstant importanti kien tassew fqir, u ħareġ dan fid-dieher bil-fatt li t-test b'mod kostanti jaqleb minn temp għall-ieħor, pereżempju minn "ipproklamajna" għal "niddekretaw".<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080517201252/http://www.covenantseminary.edu/worldwide/en/CH310/CH310_T_33.html|titlu=Covenant Worldwide -- Ancient & Medieval Church History|data=2008-05-17|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> === Kritika testwali === Valla kien speċjalista fit-traduzzjoni bil-Latin u għamel bosta suġġerimenti għat-titjib tal-istudju ta' Livy ta' [[Petrarka]]. L-emendar ta' Livy kien ukoll suġġett diskuss fil-ktieb IV tal-''Antidotum in Facium'' tiegħu, fejn ħadha qatta bla ħabel kontra [[Bartolomeo Facio]]. F'din il-parti tat-trattat, li ċċirkola b'mod indipendenti wkoll bit-titlu ''Emendationes in T. Livium'', Valla jenfasizza bosta siltiet bi traduzzjoni żbaljata u jmaqdar it-tentattivi ta' emendar li saru minn Panormita u Facio, ir-rivali tiegħu fil-qorti ta' Alfonso V.<ref>Lorenzo Valla, ''Antidotum in Facium'', ed. M. Regoliosi, Padua 1981, pp. 327-370.</ref> Fl-istudju kritiku tiegħu tal-[[Bibbja]] uffiċjali użata mill-Knisja Kattolika Rumana, il-Vulgata Latina, Valla ddubita s-sistema tal-knisja ta' penitenzi u ta' indulġenzi. Huwa argumenta li l-prattika tal-penitenza kienet isserraħ fuq l-użu tal-kelma bil-Latin ''paenitenia'' (penitenza) għall-kelma bil-Grieg ''metanoia'', li huwa kien jemmen li traduzzjoni iktar preċiża tagħha kienet tkun "indiema". Ix-xogħol ta' Valla ġie mfaħħar minn kritiċi ta' warajh tas-sistema ta' penitenzi u ta' indulġenzi tal-Knisja, inkluż Erasmus. === Manuskritti === Valla kiseb reputazzjoni kontemporanja permezz ta' żewġ xogħlijiet tiegħu: id-djalogu ''De Voluptate'' u t-trattat tiegħu ''De Elegantiis Latinae Linguae''. [[Richard Claverhouse Jebb]] stqarr li d-''De Elegantiis'' tiegħu "kien jimmarka l-ogħla livell li qatt kien intlaħaq fl-istudju kritiku tal-Latin". {| class="wikitable" !Data inizjali !Titlu inizjali !Ambitu !Verżjonijiet, kummenti |- |1431 |''De Voluptate'' |"Dwar il-Pjaċir". F'dan ix-xogħol huwa kkuntrasta l-prinċipji tal-Istojċi b'mod mhux favorevoli bil-prinċipji ta' [[Epikurju]], u wera simpatija għax-xewqat naturali. |Verżjoni tal-1433 bħala ''De vero bono'' (Dwar it-tajjeb reali). |- |Għall-ħabta tal-1439 |''Repastinatio dialectice et philosophie'' |Test loġiku |Titlu tradizzjonali kien ''Dialectica jew'' ''Dialecticae disputationes''. It-tieni verżjoni ''Reconcinnatio totius dialecticae et fundamentorum universalis philosophiae'' tal-1439 sal-1448, ġiet stampata fl-''Omnia Opera'' tal-1540, filwaqt li t-tielet verżjoni ''Retractatio totius dialectice cum fundamentii universe philosophie'' ġiet stampata fl-1457. Huwa kkonkluda wkoll li Valla kien introduċa mill-ġdid fil-Punent Latin tip ta' argument li ma kienx baqa' jintuża iktar. |- |1440 |''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'' |Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu |Fl-''Opera Omnia'' (Basle) bħala ''Contra Donationis, quae Constantini dicitur, privilegia, ut falso creditum declamatio.'' Id-dokument ġie rrifjutat għalkollox mill-Knisja. Ma ġiex ippubblikat formalment qabel l-1517, sar popolari fost il-[[Protestantiżmu|Protestanti]], u traduzzjoni bl-Ingliż ġiet ippubblikata għal [[Thomas Cromwell]] fl-1534. |- |Għall-ħabta tal-1440 |''De libero arbitrio''. |Dwar ir-Rieda Ħielsa |Fih attakk kontra l-ktieb V tal-''Konsolazzjoni tal-[[Filosofija]]''. |- |1449 |''De Elegantiis'' |Valla wettaq eżami kritiku tal-forom tal-grammatika Latina u tar-regoli tal-istil tar-retorika Latina. |It was controversial when it appeared, but its arguments carried the day, and humanistic Latin sought to purge itself of the post-Classical. |- |1452 |''Antidotum in Pogium'' |Kontroversja ma' Poggio Bracciolini |Bracciolini attakka lil Valla fl-''Oratio in L. Vallam'' fil-bidu tal-1452. |- |Xogħol bikri |''Adnotationes in Novum Testamentum'' |Noti dwar it-[[Testment il-Ġdid]] |Sabu Erasmus fl-1504, f'[[Leuven]], li ppubblikah fl-1505. ''Collation Novi Testamenti'' (1447). Ġiet revedut fis-snin 50 tas-seklu 15. |} === Edizzjonijiet stampati === Ġabra ta' edizzjonijiet tax-xogħlijiet ta' Valla, li ma kinux kompluti, ġew ippubblikati f'[[Bażel|Basel]] fl-1540 u f'[[Venezja]] fl-1592, u l-''Elegantiae linguae Latinae'' ġiet stampata mill-ġdid kważi sittin darba bejn l-1471 u l-1536. * ''Opera omnia'', Basel 1540; stampata mill-ġdid bit-tieni volum ([[Torino]]: Bottega d'Erasmo, 1962). * ''Repastinatio dialectice et philosophie'', ed. G. Zippel, 2 volumi. (L-ewwel edizzjoni kritika tat-tliet verżjonijiet: [[Padova]]: Antenore, 1982). * ''Elegantiae linguae Latinae'', Venezja 1471, editjat minn S. López Moreda ([[Cáceres]]: Universidad de Extremadura, 1999). * ''De vero falsoque bono'', editjat minn M. de Panizza Lorch, [[Bari]], 1970. * ''Collatio Novi Testamenti'', editjat minn A. Perosa ([[Firenze]]: Sansoni, 1970). * ''De falso credita et ementita Constantini donatione'', ed. W. Setz (Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger, 1976; stampat mill-ġdid f'Leipzig: Teubner, 1994). * ''Ars Grammatica'', ed. P. Casciano b'traduzzjoni Taljana ([[Milan]]: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1990). * ''On the Donation of Constantine.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2007). * ''Dialectical Disputations.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge: Harvard University Press, London, 2012). * ''Correspondence'', ed. Cook, Brendan. The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2013). === Traduzzjonijiet bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] === * ''On the donation of Constantine'' translated by G. W. Bowersock, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2008. * ''Dialogue on Free Will'', translated by C. Trinkaus. In: 'The Renaissance Philosophy of Man', edited by Ernst Cassirer et al., Chicago: University of Chicago Press, 1948. * ''The profession of the religious and selections from The falsely-believed and forged donation of Constantine'' translated, and with an introduction and notes, by Olga Zorzi Pugliese, Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 1998. * ''De vero falsoque bono'' translated by A. K. Hieatt and M. Lorch, New York: Abaris Books 1977. * ''In Praise of Saint Thomas Aquinas'', translated by M. E. Hanley. In ''Renaissance Philosophy'', ed. L. A. Kennedy, Mouton: The Hague, 1973. * ''Dialectical Disputations,'' Latin text and English translation of the ''Repastinatio'' by B. P. Copenhaver and L. Nauta, Harvard University Press, 2012 (I Tatti Renaissance Library, two volumes). == Iktar qari == Għal rakkonti dettaljati dwar il-ħajja u x-xogħol ta' Valla ara: * G. Voigt, ''Die Wiederbelebung des classischen Alterthums'' (1880–81); * John Addington Symonds, ''Renaissance in Italy'' (1897–99); * G. Mancini, ''Vita di Lorenzo Valla'' (Firenze, 1891); * M. von Wolff, ''Lorenzo Valla'' (Leipzig, 1893); * Jakob Burckhardt, ''Kultur der Renaissance'' (1860); * J. Vahlen, ''Laurentius Valla'' (Berlin, 1870); L Pastor, ''Geschichte der Päpste,'' Band ii. * Artiklu fir-''Realencyklopädie, Band xx.'' ta' Herzog-Hauck (Leipzig, 1908). * John Edwin Sandys, ''Hist. of Class. Schol.'' ii. (1908), pp. 66‑70. * Lisa Jardine, "Lorenzo Valla and the Intellectual Origins of Humanist Dialectic," ''Journal of the History of Philosophy'' 15 (1977): 143–64. * Maristella de Panizza Lorch, ''A defense of life: Lorenzo Valla's theory of pleasure.'', Humanistische Bibliothek 1/36, Munich: Wilhelm Fink, 1985, <nowiki>ISBN 978-3-7705-2193-7</nowiki> * Peter Mack, ''Renaissance Argument: Valla and Agricola in the Traditions of Rhetoric and Dialectic'', Leiden; [[Belt ta' New York|New York]]: E.J. Brill, 1993. * Paul Richard Blum, "Lorenzo Valla - Humanism as Philosophy", ''Philosophers of the Renaissance'', Washington 2010, 33–42. * Matthew DeCoursey, "Continental European Rhetoricians, 1400-1600, and Their Influence in Renaissance England," ''British Rhetoricians and Logicians, 1500-1660, First Series'', DLB 236, Detroit: Gale, 2001, pp. 309–343. * Melissa Meriam Bullard, "The Renaissance Project of Knowing: Lorenzo Valla and Salvatore Camporeale's Contributions to the Querelle Between Rhetoric and Philosophy," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 477–81. * Brian P. Copenhaver, "Valla Our Contemporary: Philosophy and Philology," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 507–25. * Christopher S. Celenza, "Lorenzo Valla and the Traditions and Transmissions of Philosophy,” ''Journal of the History of Ideas'' 66 (2005): 483–506. * Lodi Nauta, ''In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy'', Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009. * Marsico, Clementina. "Radical reform, inevitable debts: Lorenzo Valla, Alexander de Villa-Dei, and recent grammarians." ''Historiographia Linguistica'' 44, no. 2-3 (2017): 391-411. * Marsico, Clementina. "Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico." Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico (2020): 27-42. * Magnani, Nicolò. 2020. "Aristotelismo e metricologia nel De poetica di Giorgio Valla." . Studi e problemi di critica testuale : 100, 1, 173-197. * Blanchard, W. Scott. "The negative dialectic of Lorenzo Valla: a study in the pathology of opposition." ''Renaissance Studies'' 14, no. 2 (2000): 149-189. * Byrne, Phillipa (2013). "'Cast out into the hellish night': Pagan Virtue and Pagan Poetics in Lorenzo Valla's De voluptate" (PDF). Ex Historia. 5: 48–73. ISSN 2041-0824. == Referenzi == [[Kategorija:Umanisti]] [[Kategorija:Rinaxximent]] [[Kategorija:Twieldu fl-1407]] cvbyldwpy70ah5bjovo17dixvvgrsn2 278685 278684 2022-08-01T05:52:18Z Trigcly 17859 added [[Category:Mietu fl-1457]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Lorenzo Valla''' (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [loˈrɛntso ˈvalːa]; Latinizzat ukoll bħala '''Laurentius'''; <abbr>twieled għall-ħabta</abbr> tal-1407 – miet fl-1 ta' Awwissu 1457) kien umanista, retoriku, edukatur, studjuż u qassis [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] Taljan.<ref>Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005). "Valla, Lorenzo". ''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (3rd, Revised ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 1689–1690. ISBN <bdi>978-0-19-280290-3</bdi>.</ref> Huwa magħruf l-iktar għall-analiżi testwali storika-kritika li wriet li d-''Donazzjoni ta' Kostantinu'' kienet falsifikazzjoni, u b'hekk attakka u mmina l-preżunzjoni ta' setgħa temporanja tal-Papat. Lorenzo xi kultant jitqies bħala l-prekursur tar-Riformazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.all.html|titlu=Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294-1517 - Christian Classics Ethereal Library|sit=www.ccel.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/biography/Lorenzo-Valla|titlu=Lorenzo Valla {{!}} Italian humanist {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> == Ħajja == Valla twieled f'[[Ruma]], fi sfond familjari ta' [[Piacenza]], l-[[Italja]];<ref>{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/lorenzo-valla_(Dizionario-Biografico)|titlu=VALLA, Lorenzo in "Dizionario Biografico"|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> missieru, [[Luciave della Valla]], kien [[avukat]] li ħadem fil-Kurja Papali. Huwa ngħata l-[[edukazzjoni]] tiegħu f'Ruma, u attenda l-klassijiet ta' diversi [[Għalliem|għalliema]] fosthom [[Leonardo Bruni]] u [[Giovanni Aurispa]], li minnhom tgħallem il-[[Lingwa Latina|Latin]] u l-[[Lingwa Griega|Grieg]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Valla, Lorenzo|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Valla,_Lorenzo|data-aċċess=2022-08-01|volum=Volume 27}}</ref> Min-naħa l-oħra jingħad ukoll li kien awtodidatta.<ref>Bietenholz, Peter G.; Deutscher, Thomas Brian (2003). ''Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation''. University of Toronto Press. p. 372. ISBN <bdi>9780802085771</bdi>.</ref> Bruni kien segretarju Papali; [[Melchior Scrivani]], iz-ziju ta' Valla, kien segretarju Papali ieħor. Iżda Valla kkawża offiża lil [[Antonio Loschi]] billi ħaddan il-ħsieb tar-retoriku [[Kwintiljanu]] f'xogħol bikri tiegħu. Fl-1431, Valla daħal għal qassis u pprova bla suċċess jikseb il-kariga ta' segretarju appostoliku. Madankollu ma rnexxilux, minkejja n-network ta' kuntatti li kellu. Valla mar Piacenza, u mbagħad lejn [[Pavia]], fejn kiseb it-titlu ta' professur tal-elokwenza. Il-qagħda tiegħu f'Pavia ġiet imxekkla mill-attakk tiegħu fuq l-istil Latin tal-ġurista [[Bartolus de Saxoferrato]]. Huwa sar itineranti, u ċċaqlaq minn università għall-oħra, fejn kien jaċċetta li jaħdem għal żmien qasir u ta lekċers f'bosta bliet. Il-[[Papa Nikola V]], li kien [[Papa]] mill-1447 sal-1455 u fundatur tal-Librerija [[Belt tal-Vatikan|Vatikana]], stiednu f'Ruma u Valla ħadem hemm fuq ir-''Repastinatio'' tiegħu.<ref>''Nicholas of Cusa and Times of Transition: Essays in Honor of Gerald Christianson''. Brill. 2018. p. 114. ISBN <bdi>9789004382411</bdi>.</ref> Valla miet f'Ruma. == Reputazzjoni == Bijografiji iktar antiki ta' Valla jagħtu dettalji dwar bosta tilwim letterarju u teoloġiku li kellu, l-iktar prominenti ma' [[Gianfrancesco Poggio Bracciolini]], wara l-insedjament tiegħu f'Ruma. Intuża lingwaġġ estrem. Huwa jidher bħala persuna ta' żaqqu f'ommu, b'ilsien li kien jgħaqqad l-eleganza umanistika mal-għerf kritiku u l-velenu, u kien avversarju tas-setgħa temporanja tal-Knisja Kattolika. [[Martin Luteru|Luteru]] kellu opinjoni favorevoli ħafna ta' Valla u tax-xogħlijiet tiegħu, u [[Robert Bellarmine]] sejjaħlu l-"prekursur ta' Luteru". [[Erasmus]] stqarr fid-''De ratione studii'' tiegħu li għall-grammatika Latina, "ma kien hemm l-ebda gwida aħjar minn Lorenzo Valla". == Xogħlijiet == === Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu === Bejn l-1439 u l-1440 Valla kiteb is-saġġ, ''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'', li analizza d-dokument normalment magħruf bħala d-''Donazzjoni ta' Kostantinu''. Id-''Donazzjoni'' jissuġġerixxi li [[Kostantinu I]] ta l-[[Imperu Ruman]] tal-Punent kollu lill-Knisja Kattolika Rumana. Dan suppost kien att ta' gratitudni talli ġie mfejjaq mirakulużament mill-ġdiem mill-[[Papa Silvestru I]]. Mill-1435 sal-1445, Valla ħadem fil-qorti ta' [[Alfonso V ta' Aragona]], li ġie involut f'kunflitt territorjali mal-Istati Papali, li dak iż-żmien kienu taħt il-[[Papa Ewġenju IV]].<ref>Valla, Lorenzo (2008). ''On the Donation of Constantine''. Harvard University Press. p. vii. ISBN <bdi>9780674030893</bdi>.</ref> Din ir-relazzjoni x'aktarx li mmotivat xogħlu; fi kwalunkwe każ, huwa tressaq quddiem l-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]] Kattolika fl-1444, iżda ġie protett mill-ħabs permezz tal-intervent ta' Alfonso V. Valla wera li l-evidenza interna fid-''Donazzjoni'' kienet issostni l-kontra tad-dokument tal-oriġini tas-seklu 4: l-istil vernakolari tad-dokument seta' jiġi datat għas-seklu 8. Valla argumenta favur din it-teżi bi tliet modi: # Billi ddikjara li l-Imperatur Kostantinu ma setax legalment jagħti lil Papa Silvestru s-setgħat imsemmija fid-''Donazzjoni''. # Mill-assenza ta' evidenza kontemporanja, Valla rraġuna li ma kienx plawżibbli li kienet seħħet bidla maġġuri fl-amministrazzjoni tal-Imperu Ruman tal-Punent. # Valla ddubita li l-Imperatur Kostantinu kien ta xi ħaġa lil Papa Silvestru, u ssuġġerixxa żball li kien jinvolvi xi Papa ta' qablu. Filwaqt li ssupplimenta dawk il-punti, Valla argumenta dwar l-anakroniżmi: id-dokument kien fih il-kelma ''satrap'', li huwa kien jemmen li Rumani bħal Kostantinu I ma kinux jużaw. Barra minn hekk, Valla kien jemmen li l-kwalità tal-Latin għal test li suppost kien daqstant importanti kien tassew fqir, u ħareġ dan fid-dieher bil-fatt li t-test b'mod kostanti jaqleb minn temp għall-ieħor, pereżempju minn "ipproklamajna" għal "niddekretaw".<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080517201252/http://www.covenantseminary.edu/worldwide/en/CH310/CH310_T_33.html|titlu=Covenant Worldwide -- Ancient & Medieval Church History|data=2008-05-17|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> === Kritika testwali === Valla kien speċjalista fit-traduzzjoni bil-Latin u għamel bosta suġġerimenti għat-titjib tal-istudju ta' Livy ta' [[Petrarka]]. L-emendar ta' Livy kien ukoll suġġett diskuss fil-ktieb IV tal-''Antidotum in Facium'' tiegħu, fejn ħadha qatta bla ħabel kontra [[Bartolomeo Facio]]. F'din il-parti tat-trattat, li ċċirkola b'mod indipendenti wkoll bit-titlu ''Emendationes in T. Livium'', Valla jenfasizza bosta siltiet bi traduzzjoni żbaljata u jmaqdar it-tentattivi ta' emendar li saru minn Panormita u Facio, ir-rivali tiegħu fil-qorti ta' Alfonso V.<ref>Lorenzo Valla, ''Antidotum in Facium'', ed. M. Regoliosi, Padua 1981, pp. 327-370.</ref> Fl-istudju kritiku tiegħu tal-[[Bibbja]] uffiċjali użata mill-Knisja Kattolika Rumana, il-Vulgata Latina, Valla ddubita s-sistema tal-knisja ta' penitenzi u ta' indulġenzi. Huwa argumenta li l-prattika tal-penitenza kienet isserraħ fuq l-użu tal-kelma bil-Latin ''paenitenia'' (penitenza) għall-kelma bil-Grieg ''metanoia'', li huwa kien jemmen li traduzzjoni iktar preċiża tagħha kienet tkun "indiema". Ix-xogħol ta' Valla ġie mfaħħar minn kritiċi ta' warajh tas-sistema ta' penitenzi u ta' indulġenzi tal-Knisja, inkluż Erasmus. === Manuskritti === Valla kiseb reputazzjoni kontemporanja permezz ta' żewġ xogħlijiet tiegħu: id-djalogu ''De Voluptate'' u t-trattat tiegħu ''De Elegantiis Latinae Linguae''. [[Richard Claverhouse Jebb]] stqarr li d-''De Elegantiis'' tiegħu "kien jimmarka l-ogħla livell li qatt kien intlaħaq fl-istudju kritiku tal-Latin". {| class="wikitable" !Data inizjali !Titlu inizjali !Ambitu !Verżjonijiet, kummenti |- |1431 |''De Voluptate'' |"Dwar il-Pjaċir". F'dan ix-xogħol huwa kkuntrasta l-prinċipji tal-Istojċi b'mod mhux favorevoli bil-prinċipji ta' [[Epikurju]], u wera simpatija għax-xewqat naturali. |Verżjoni tal-1433 bħala ''De vero bono'' (Dwar it-tajjeb reali). |- |Għall-ħabta tal-1439 |''Repastinatio dialectice et philosophie'' |Test loġiku |Titlu tradizzjonali kien ''Dialectica jew'' ''Dialecticae disputationes''. It-tieni verżjoni ''Reconcinnatio totius dialecticae et fundamentorum universalis philosophiae'' tal-1439 sal-1448, ġiet stampata fl-''Omnia Opera'' tal-1540, filwaqt li t-tielet verżjoni ''Retractatio totius dialectice cum fundamentii universe philosophie'' ġiet stampata fl-1457. Huwa kkonkluda wkoll li Valla kien introduċa mill-ġdid fil-Punent Latin tip ta' argument li ma kienx baqa' jintuża iktar. |- |1440 |''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'' |Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu |Fl-''Opera Omnia'' (Basle) bħala ''Contra Donationis, quae Constantini dicitur, privilegia, ut falso creditum declamatio.'' Id-dokument ġie rrifjutat għalkollox mill-Knisja. Ma ġiex ippubblikat formalment qabel l-1517, sar popolari fost il-[[Protestantiżmu|Protestanti]], u traduzzjoni bl-Ingliż ġiet ippubblikata għal [[Thomas Cromwell]] fl-1534. |- |Għall-ħabta tal-1440 |''De libero arbitrio''. |Dwar ir-Rieda Ħielsa |Fih attakk kontra l-ktieb V tal-''Konsolazzjoni tal-[[Filosofija]]''. |- |1449 |''De Elegantiis'' |Valla wettaq eżami kritiku tal-forom tal-grammatika Latina u tar-regoli tal-istil tar-retorika Latina. |It was controversial when it appeared, but its arguments carried the day, and humanistic Latin sought to purge itself of the post-Classical. |- |1452 |''Antidotum in Pogium'' |Kontroversja ma' Poggio Bracciolini |Bracciolini attakka lil Valla fl-''Oratio in L. Vallam'' fil-bidu tal-1452. |- |Xogħol bikri |''Adnotationes in Novum Testamentum'' |Noti dwar it-[[Testment il-Ġdid]] |Sabu Erasmus fl-1504, f'[[Leuven]], li ppubblikah fl-1505. ''Collation Novi Testamenti'' (1447). Ġiet revedut fis-snin 50 tas-seklu 15. |} === Edizzjonijiet stampati === Ġabra ta' edizzjonijiet tax-xogħlijiet ta' Valla, li ma kinux kompluti, ġew ippubblikati f'[[Bażel|Basel]] fl-1540 u f'[[Venezja]] fl-1592, u l-''Elegantiae linguae Latinae'' ġiet stampata mill-ġdid kważi sittin darba bejn l-1471 u l-1536. * ''Opera omnia'', Basel 1540; stampata mill-ġdid bit-tieni volum ([[Torino]]: Bottega d'Erasmo, 1962). * ''Repastinatio dialectice et philosophie'', ed. G. Zippel, 2 volumi. (L-ewwel edizzjoni kritika tat-tliet verżjonijiet: [[Padova]]: Antenore, 1982). * ''Elegantiae linguae Latinae'', Venezja 1471, editjat minn S. López Moreda ([[Cáceres]]: Universidad de Extremadura, 1999). * ''De vero falsoque bono'', editjat minn M. de Panizza Lorch, [[Bari]], 1970. * ''Collatio Novi Testamenti'', editjat minn A. Perosa ([[Firenze]]: Sansoni, 1970). * ''De falso credita et ementita Constantini donatione'', ed. W. Setz (Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger, 1976; stampat mill-ġdid f'Leipzig: Teubner, 1994). * ''Ars Grammatica'', ed. P. Casciano b'traduzzjoni Taljana ([[Milan]]: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1990). * ''On the Donation of Constantine.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2007). * ''Dialectical Disputations.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge: Harvard University Press, London, 2012). * ''Correspondence'', ed. Cook, Brendan. The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2013). === Traduzzjonijiet bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] === * ''On the donation of Constantine'' translated by G. W. Bowersock, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2008. * ''Dialogue on Free Will'', translated by C. Trinkaus. In: 'The Renaissance Philosophy of Man', edited by Ernst Cassirer et al., Chicago: University of Chicago Press, 1948. * ''The profession of the religious and selections from The falsely-believed and forged donation of Constantine'' translated, and with an introduction and notes, by Olga Zorzi Pugliese, Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 1998. * ''De vero falsoque bono'' translated by A. K. Hieatt and M. Lorch, New York: Abaris Books 1977. * ''In Praise of Saint Thomas Aquinas'', translated by M. E. Hanley. In ''Renaissance Philosophy'', ed. L. A. Kennedy, Mouton: The Hague, 1973. * ''Dialectical Disputations,'' Latin text and English translation of the ''Repastinatio'' by B. P. Copenhaver and L. Nauta, Harvard University Press, 2012 (I Tatti Renaissance Library, two volumes). == Iktar qari == Għal rakkonti dettaljati dwar il-ħajja u x-xogħol ta' Valla ara: * G. Voigt, ''Die Wiederbelebung des classischen Alterthums'' (1880–81); * John Addington Symonds, ''Renaissance in Italy'' (1897–99); * G. Mancini, ''Vita di Lorenzo Valla'' (Firenze, 1891); * M. von Wolff, ''Lorenzo Valla'' (Leipzig, 1893); * Jakob Burckhardt, ''Kultur der Renaissance'' (1860); * J. Vahlen, ''Laurentius Valla'' (Berlin, 1870); L Pastor, ''Geschichte der Päpste,'' Band ii. * Artiklu fir-''Realencyklopädie, Band xx.'' ta' Herzog-Hauck (Leipzig, 1908). * John Edwin Sandys, ''Hist. of Class. Schol.'' ii. (1908), pp. 66‑70. * Lisa Jardine, "Lorenzo Valla and the Intellectual Origins of Humanist Dialectic," ''Journal of the History of Philosophy'' 15 (1977): 143–64. * Maristella de Panizza Lorch, ''A defense of life: Lorenzo Valla's theory of pleasure.'', Humanistische Bibliothek 1/36, Munich: Wilhelm Fink, 1985, <nowiki>ISBN 978-3-7705-2193-7</nowiki> * Peter Mack, ''Renaissance Argument: Valla and Agricola in the Traditions of Rhetoric and Dialectic'', Leiden; [[Belt ta' New York|New York]]: E.J. Brill, 1993. * Paul Richard Blum, "Lorenzo Valla - Humanism as Philosophy", ''Philosophers of the Renaissance'', Washington 2010, 33–42. * Matthew DeCoursey, "Continental European Rhetoricians, 1400-1600, and Their Influence in Renaissance England," ''British Rhetoricians and Logicians, 1500-1660, First Series'', DLB 236, Detroit: Gale, 2001, pp. 309–343. * Melissa Meriam Bullard, "The Renaissance Project of Knowing: Lorenzo Valla and Salvatore Camporeale's Contributions to the Querelle Between Rhetoric and Philosophy," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 477–81. * Brian P. Copenhaver, "Valla Our Contemporary: Philosophy and Philology," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 507–25. * Christopher S. Celenza, "Lorenzo Valla and the Traditions and Transmissions of Philosophy,” ''Journal of the History of Ideas'' 66 (2005): 483–506. * Lodi Nauta, ''In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy'', Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009. * Marsico, Clementina. "Radical reform, inevitable debts: Lorenzo Valla, Alexander de Villa-Dei, and recent grammarians." ''Historiographia Linguistica'' 44, no. 2-3 (2017): 391-411. * Marsico, Clementina. "Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico." Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico (2020): 27-42. * Magnani, Nicolò. 2020. "Aristotelismo e metricologia nel De poetica di Giorgio Valla." . Studi e problemi di critica testuale : 100, 1, 173-197. * Blanchard, W. Scott. "The negative dialectic of Lorenzo Valla: a study in the pathology of opposition." ''Renaissance Studies'' 14, no. 2 (2000): 149-189. * Byrne, Phillipa (2013). "'Cast out into the hellish night': Pagan Virtue and Pagan Poetics in Lorenzo Valla's De voluptate" (PDF). Ex Historia. 5: 48–73. ISSN 2041-0824. == Referenzi == [[Kategorija:Umanisti]] [[Kategorija:Rinaxximent]] [[Kategorija:Twieldu fl-1407]] [[Kategorija:Mietu fl-1457]] pbnc2obedvuhloupse84jkksbff4kzf 278687 278685 2022-08-01T05:54:58Z Trigcly 17859 defaultsort wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Lorenzo Valla''' (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [loˈrɛntso ˈvalːa]; Latinizzat ukoll bħala '''Laurentius'''; <abbr>twieled għall-ħabta</abbr> tal-1407 – miet fl-1 ta' Awwissu 1457) kien umanista, retoriku, edukatur, studjuż u qassis [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] Taljan.<ref>Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005). "Valla, Lorenzo". ''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (3rd, Revised ed.). Oxford: Oxford University Press. pp. 1689–1690. ISBN <bdi>978-0-19-280290-3</bdi>.</ref> Huwa magħruf l-iktar għall-analiżi testwali storika-kritika li wriet li d-''Donazzjoni ta' Kostantinu'' kienet falsifikazzjoni, u b'hekk attakka u mmina l-preżunzjoni ta' setgħa temporanja tal-Papat. Lorenzo xi kultant jitqies bħala l-prekursur tar-Riformazzjoni.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ccel.org/ccel/schaff/hcc6.all.html|titlu=Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294-1517 - Christian Classics Ethereal Library|sit=www.ccel.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/biography/Lorenzo-Valla|titlu=Lorenzo Valla {{!}} Italian humanist {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> == Ħajja == Valla twieled f'[[Ruma]], fi sfond familjari ta' [[Piacenza]], l-[[Italja]];<ref>{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/lorenzo-valla_(Dizionario-Biografico)|titlu=VALLA, Lorenzo in "Dizionario Biografico"|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> missieru, [[Luciave della Valla]], kien [[avukat]] li ħadem fil-Kurja Papali. Huwa ngħata l-[[edukazzjoni]] tiegħu f'Ruma, u attenda l-klassijiet ta' diversi [[Għalliem|għalliema]] fosthom [[Leonardo Bruni]] u [[Giovanni Aurispa]], li minnhom tgħallem il-[[Lingwa Latina|Latin]] u l-[[Lingwa Griega|Grieg]].<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Valla, Lorenzo|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Valla,_Lorenzo|data-aċċess=2022-08-01|volum=Volume 27}}</ref> Min-naħa l-oħra jingħad ukoll li kien awtodidatta.<ref>Bietenholz, Peter G.; Deutscher, Thomas Brian (2003). ''Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation''. University of Toronto Press. p. 372. ISBN <bdi>9780802085771</bdi>.</ref> Bruni kien segretarju Papali; [[Melchior Scrivani]], iz-ziju ta' Valla, kien segretarju Papali ieħor. Iżda Valla kkawża offiża lil [[Antonio Loschi]] billi ħaddan il-ħsieb tar-retoriku [[Kwintiljanu]] f'xogħol bikri tiegħu. Fl-1431, Valla daħal għal qassis u pprova bla suċċess jikseb il-kariga ta' segretarju appostoliku. Madankollu ma rnexxilux, minkejja n-network ta' kuntatti li kellu. Valla mar Piacenza, u mbagħad lejn [[Pavia]], fejn kiseb it-titlu ta' professur tal-elokwenza. Il-qagħda tiegħu f'Pavia ġiet imxekkla mill-attakk tiegħu fuq l-istil Latin tal-ġurista [[Bartolus de Saxoferrato]]. Huwa sar itineranti, u ċċaqlaq minn università għall-oħra, fejn kien jaċċetta li jaħdem għal żmien qasir u ta lekċers f'bosta bliet. Il-[[Papa Nikola V]], li kien [[Papa]] mill-1447 sal-1455 u fundatur tal-Librerija [[Belt tal-Vatikan|Vatikana]], stiednu f'Ruma u Valla ħadem hemm fuq ir-''Repastinatio'' tiegħu.<ref>''Nicholas of Cusa and Times of Transition: Essays in Honor of Gerald Christianson''. Brill. 2018. p. 114. ISBN <bdi>9789004382411</bdi>.</ref> Valla miet f'Ruma. == Reputazzjoni == Bijografiji iktar antiki ta' Valla jagħtu dettalji dwar bosta tilwim letterarju u teoloġiku li kellu, l-iktar prominenti ma' [[Gianfrancesco Poggio Bracciolini]], wara l-insedjament tiegħu f'Ruma. Intuża lingwaġġ estrem. Huwa jidher bħala persuna ta' żaqqu f'ommu, b'ilsien li kien jgħaqqad l-eleganza umanistika mal-għerf kritiku u l-velenu, u kien avversarju tas-setgħa temporanja tal-Knisja Kattolika. [[Martin Luteru|Luteru]] kellu opinjoni favorevoli ħafna ta' Valla u tax-xogħlijiet tiegħu, u [[Robert Bellarmine]] sejjaħlu l-"prekursur ta' Luteru". [[Erasmus]] stqarr fid-''De ratione studii'' tiegħu li għall-grammatika Latina, "ma kien hemm l-ebda gwida aħjar minn Lorenzo Valla". == Xogħlijiet == === Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu === Bejn l-1439 u l-1440 Valla kiteb is-saġġ, ''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'', li analizza d-dokument normalment magħruf bħala d-''Donazzjoni ta' Kostantinu''. Id-''Donazzjoni'' jissuġġerixxi li [[Kostantinu I]] ta l-[[Imperu Ruman]] tal-Punent kollu lill-Knisja Kattolika Rumana. Dan suppost kien att ta' gratitudni talli ġie mfejjaq mirakulużament mill-ġdiem mill-[[Papa Silvestru I]]. Mill-1435 sal-1445, Valla ħadem fil-qorti ta' [[Alfonso V ta' Aragona]], li ġie involut f'kunflitt territorjali mal-Istati Papali, li dak iż-żmien kienu taħt il-[[Papa Ewġenju IV]].<ref>Valla, Lorenzo (2008). ''On the Donation of Constantine''. Harvard University Press. p. vii. ISBN <bdi>9780674030893</bdi>.</ref> Din ir-relazzjoni x'aktarx li mmotivat xogħlu; fi kwalunkwe każ, huwa tressaq quddiem l-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]] Kattolika fl-1444, iżda ġie protett mill-ħabs permezz tal-intervent ta' Alfonso V. Valla wera li l-evidenza interna fid-''Donazzjoni'' kienet issostni l-kontra tad-dokument tal-oriġini tas-seklu 4: l-istil vernakolari tad-dokument seta' jiġi datat għas-seklu 8. Valla argumenta favur din it-teżi bi tliet modi: # Billi ddikjara li l-Imperatur Kostantinu ma setax legalment jagħti lil Papa Silvestru s-setgħat imsemmija fid-''Donazzjoni''. # Mill-assenza ta' evidenza kontemporanja, Valla rraġuna li ma kienx plawżibbli li kienet seħħet bidla maġġuri fl-amministrazzjoni tal-Imperu Ruman tal-Punent. # Valla ddubita li l-Imperatur Kostantinu kien ta xi ħaġa lil Papa Silvestru, u ssuġġerixxa żball li kien jinvolvi xi Papa ta' qablu. Filwaqt li ssupplimenta dawk il-punti, Valla argumenta dwar l-anakroniżmi: id-dokument kien fih il-kelma ''satrap'', li huwa kien jemmen li Rumani bħal Kostantinu I ma kinux jużaw. Barra minn hekk, Valla kien jemmen li l-kwalità tal-Latin għal test li suppost kien daqstant importanti kien tassew fqir, u ħareġ dan fid-dieher bil-fatt li t-test b'mod kostanti jaqleb minn temp għall-ieħor, pereżempju minn "ipproklamajna" għal "niddekretaw".<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080517201252/http://www.covenantseminary.edu/worldwide/en/CH310/CH310_T_33.html|titlu=Covenant Worldwide -- Ancient & Medieval Church History|data=2008-05-17|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-01}}</ref> === Kritika testwali === Valla kien speċjalista fit-traduzzjoni bil-Latin u għamel bosta suġġerimenti għat-titjib tal-istudju ta' Livy ta' [[Petrarka]]. L-emendar ta' Livy kien ukoll suġġett diskuss fil-ktieb IV tal-''Antidotum in Facium'' tiegħu, fejn ħadha qatta bla ħabel kontra [[Bartolomeo Facio]]. F'din il-parti tat-trattat, li ċċirkola b'mod indipendenti wkoll bit-titlu ''Emendationes in T. Livium'', Valla jenfasizza bosta siltiet bi traduzzjoni żbaljata u jmaqdar it-tentattivi ta' emendar li saru minn Panormita u Facio, ir-rivali tiegħu fil-qorti ta' Alfonso V.<ref>Lorenzo Valla, ''Antidotum in Facium'', ed. M. Regoliosi, Padua 1981, pp. 327-370.</ref> Fl-istudju kritiku tiegħu tal-[[Bibbja]] uffiċjali użata mill-Knisja Kattolika Rumana, il-Vulgata Latina, Valla ddubita s-sistema tal-knisja ta' penitenzi u ta' indulġenzi. Huwa argumenta li l-prattika tal-penitenza kienet isserraħ fuq l-użu tal-kelma bil-Latin ''paenitenia'' (penitenza) għall-kelma bil-Grieg ''metanoia'', li huwa kien jemmen li traduzzjoni iktar preċiża tagħha kienet tkun "indiema". Ix-xogħol ta' Valla ġie mfaħħar minn kritiċi ta' warajh tas-sistema ta' penitenzi u ta' indulġenzi tal-Knisja, inkluż Erasmus. === Manuskritti === Valla kiseb reputazzjoni kontemporanja permezz ta' żewġ xogħlijiet tiegħu: id-djalogu ''De Voluptate'' u t-trattat tiegħu ''De Elegantiis Latinae Linguae''. [[Richard Claverhouse Jebb]] stqarr li d-''De Elegantiis'' tiegħu "kien jimmarka l-ogħla livell li qatt kien intlaħaq fl-istudju kritiku tal-Latin". {| class="wikitable" !Data inizjali !Titlu inizjali !Ambitu !Verżjonijiet, kummenti |- |1431 |''De Voluptate'' |"Dwar il-Pjaċir". F'dan ix-xogħol huwa kkuntrasta l-prinċipji tal-Istojċi b'mod mhux favorevoli bil-prinċipji ta' [[Epikurju]], u wera simpatija għax-xewqat naturali. |Verżjoni tal-1433 bħala ''De vero bono'' (Dwar it-tajjeb reali). |- |Għall-ħabta tal-1439 |''Repastinatio dialectice et philosophie'' |Test loġiku |Titlu tradizzjonali kien ''Dialectica jew'' ''Dialecticae disputationes''. It-tieni verżjoni ''Reconcinnatio totius dialecticae et fundamentorum universalis philosophiae'' tal-1439 sal-1448, ġiet stampata fl-''Omnia Opera'' tal-1540, filwaqt li t-tielet verżjoni ''Retractatio totius dialectice cum fundamentii universe philosophie'' ġiet stampata fl-1457. Huwa kkonkluda wkoll li Valla kien introduċa mill-ġdid fil-Punent Latin tip ta' argument li ma kienx baqa' jintuża iktar. |- |1440 |''De falso credita et ementita Constantini Donatione declamatio'' |Dwar id-Donazzjoni ta' Kostantinu |Fl-''Opera Omnia'' (Basle) bħala ''Contra Donationis, quae Constantini dicitur, privilegia, ut falso creditum declamatio.'' Id-dokument ġie rrifjutat għalkollox mill-Knisja. Ma ġiex ippubblikat formalment qabel l-1517, sar popolari fost il-[[Protestantiżmu|Protestanti]], u traduzzjoni bl-Ingliż ġiet ippubblikata għal [[Thomas Cromwell]] fl-1534. |- |Għall-ħabta tal-1440 |''De libero arbitrio''. |Dwar ir-Rieda Ħielsa |Fih attakk kontra l-ktieb V tal-''Konsolazzjoni tal-[[Filosofija]]''. |- |1449 |''De Elegantiis'' |Valla wettaq eżami kritiku tal-forom tal-grammatika Latina u tar-regoli tal-istil tar-retorika Latina. |It was controversial when it appeared, but its arguments carried the day, and humanistic Latin sought to purge itself of the post-Classical. |- |1452 |''Antidotum in Pogium'' |Kontroversja ma' Poggio Bracciolini |Bracciolini attakka lil Valla fl-''Oratio in L. Vallam'' fil-bidu tal-1452. |- |Xogħol bikri |''Adnotationes in Novum Testamentum'' |Noti dwar it-[[Testment il-Ġdid]] |Sabu Erasmus fl-1504, f'[[Leuven]], li ppubblikah fl-1505. ''Collation Novi Testamenti'' (1447). Ġiet revedut fis-snin 50 tas-seklu 15. |} === Edizzjonijiet stampati === Ġabra ta' edizzjonijiet tax-xogħlijiet ta' Valla, li ma kinux kompluti, ġew ippubblikati f'[[Bażel|Basel]] fl-1540 u f'[[Venezja]] fl-1592, u l-''Elegantiae linguae Latinae'' ġiet stampata mill-ġdid kważi sittin darba bejn l-1471 u l-1536. * ''Opera omnia'', Basel 1540; stampata mill-ġdid bit-tieni volum ([[Torino]]: Bottega d'Erasmo, 1962). * ''Repastinatio dialectice et philosophie'', ed. G. Zippel, 2 volumi. (L-ewwel edizzjoni kritika tat-tliet verżjonijiet: [[Padova]]: Antenore, 1982). * ''Elegantiae linguae Latinae'', Venezja 1471, editjat minn S. López Moreda ([[Cáceres]]: Universidad de Extremadura, 1999). * ''De vero falsoque bono'', editjat minn M. de Panizza Lorch, [[Bari]], 1970. * ''Collatio Novi Testamenti'', editjat minn A. Perosa ([[Firenze]]: Sansoni, 1970). * ''De falso credita et ementita Constantini donatione'', ed. W. Setz (Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger, 1976; stampat mill-ġdid f'Leipzig: Teubner, 1994). * ''Ars Grammatica'', ed. P. Casciano b'traduzzjoni Taljana ([[Milan]]: Mondadori, Fondazione Lorenzo Valla, 1990). * ''On the Donation of Constantine.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2007). * ''Dialectical Disputations.'' The I Tatti Renaissance Library (Cambridge: Harvard University Press, London, 2012). * ''Correspondence'', ed. Cook, Brendan. The I Tatti Renaissance Library (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2013). === Traduzzjonijiet bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] === * ''On the donation of Constantine'' translated by G. W. Bowersock, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2008. * ''Dialogue on Free Will'', translated by C. Trinkaus. In: 'The Renaissance Philosophy of Man', edited by Ernst Cassirer et al., Chicago: University of Chicago Press, 1948. * ''The profession of the religious and selections from The falsely-believed and forged donation of Constantine'' translated, and with an introduction and notes, by Olga Zorzi Pugliese, Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 1998. * ''De vero falsoque bono'' translated by A. K. Hieatt and M. Lorch, New York: Abaris Books 1977. * ''In Praise of Saint Thomas Aquinas'', translated by M. E. Hanley. In ''Renaissance Philosophy'', ed. L. A. Kennedy, Mouton: The Hague, 1973. * ''Dialectical Disputations,'' Latin text and English translation of the ''Repastinatio'' by B. P. Copenhaver and L. Nauta, Harvard University Press, 2012 (I Tatti Renaissance Library, two volumes). == Iktar qari == Għal rakkonti dettaljati dwar il-ħajja u x-xogħol ta' Valla ara: * G. Voigt, ''Die Wiederbelebung des classischen Alterthums'' (1880–81); * John Addington Symonds, ''Renaissance in Italy'' (1897–99); * G. Mancini, ''Vita di Lorenzo Valla'' (Firenze, 1891); * M. von Wolff, ''Lorenzo Valla'' (Leipzig, 1893); * Jakob Burckhardt, ''Kultur der Renaissance'' (1860); * J. Vahlen, ''Laurentius Valla'' (Berlin, 1870); L Pastor, ''Geschichte der Päpste,'' Band ii. * Artiklu fir-''Realencyklopädie, Band xx.'' ta' Herzog-Hauck (Leipzig, 1908). * John Edwin Sandys, ''Hist. of Class. Schol.'' ii. (1908), pp. 66‑70. * Lisa Jardine, "Lorenzo Valla and the Intellectual Origins of Humanist Dialectic," ''Journal of the History of Philosophy'' 15 (1977): 143–64. * Maristella de Panizza Lorch, ''A defense of life: Lorenzo Valla's theory of pleasure.'', Humanistische Bibliothek 1/36, Munich: Wilhelm Fink, 1985, <nowiki>ISBN 978-3-7705-2193-7</nowiki> * Peter Mack, ''Renaissance Argument: Valla and Agricola in the Traditions of Rhetoric and Dialectic'', Leiden; [[Belt ta' New York|New York]]: E.J. Brill, 1993. * Paul Richard Blum, "Lorenzo Valla - Humanism as Philosophy", ''Philosophers of the Renaissance'', Washington 2010, 33–42. * Matthew DeCoursey, "Continental European Rhetoricians, 1400-1600, and Their Influence in Renaissance England," ''British Rhetoricians and Logicians, 1500-1660, First Series'', DLB 236, Detroit: Gale, 2001, pp. 309–343. * Melissa Meriam Bullard, "The Renaissance Project of Knowing: Lorenzo Valla and Salvatore Camporeale's Contributions to the Querelle Between Rhetoric and Philosophy," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 477–81. * Brian P. Copenhaver, "Valla Our Contemporary: Philosophy and Philology," ''Journal of the History of Ideas'' 66.4 (2005): 507–25. * Christopher S. Celenza, "Lorenzo Valla and the Traditions and Transmissions of Philosophy,” ''Journal of the History of Ideas'' 66 (2005): 483–506. * Lodi Nauta, ''In Defense of Common Sense: Lorenzo Valla's Humanist Critique of Scholastic Philosophy'', Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2009. * Marsico, Clementina. "Radical reform, inevitable debts: Lorenzo Valla, Alexander de Villa-Dei, and recent grammarians." ''Historiographia Linguistica'' 44, no. 2-3 (2017): 391-411. * Marsico, Clementina. "Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico." Su quia nelle Elegantie di Lorenzo Valla e nel latino umanistico (2020): 27-42. * Magnani, Nicolò. 2020. "Aristotelismo e metricologia nel De poetica di Giorgio Valla." . Studi e problemi di critica testuale : 100, 1, 173-197. * Blanchard, W. Scott. "The negative dialectic of Lorenzo Valla: a study in the pathology of opposition." ''Renaissance Studies'' 14, no. 2 (2000): 149-189. * Byrne, Phillipa (2013). "'Cast out into the hellish night': Pagan Virtue and Pagan Poetics in Lorenzo Valla's De voluptate" (PDF). Ex Historia. 5: 48–73. ISSN 2041-0824. == Referenzi == {{DEFAULTSORT:Valla, Lorenzo}} [[Kategorija:Umanisti]] [[Kategorija:Rinaxximent]] [[Kategorija:Twieldu fl-1407]] [[Kategorija:Mietu fl-1457]] 1unmascnx4nsj818s0e82y8s3qzz0n8