Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 944 279034 277495 2022-08-13T19:42:34Z Chrisportelli 355 /* Baned tar-raħal */ tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{għal|r-Rabat ta' Malta|Rabat (Malta)}} {{Lokalità |isemlokalità = Ir-Rabat |emblema = Rabat Gozo coa.svg |mottu = A Magna Maxima (Minn kbira sal-ogħla) |isemuffiċjali = Ir-Rabat Għawdex |mappa = Rabatghawdex-map.svg |latitudni = 36°2 '37" |lonġitudni = 14°14 '35" |erja = |popolazzjoni = 6,414 |densità = |konfini = [[Fontana (Għawdex)|Fontana]], l-[[Għasri]], [[Kerċem]], ix-[[Xagħra]], ix-[[Xewkija]], iż-[[Iż-Żebbuġ (Għawdex)|Żebbuġ]] |stat = [[Għawdex]], [[Malta]] |isemabitanti = Rabtin |isempatrun = [[San Ġorġ]], [[Santa Marija]] |datapatrun = [[23 ta' April]], [[15 ta' Awwissu]] |kaptitlu = Sindku |kapisem = [[Samuel Azzoppardi]] ([[Partit Nazzjonalista|PN]]) |sit = [http://www.victoria.org.mt www.victoria.org.mt] }} Belt famuza hafna fil-Gzejjer Maltin hija Victoria f'Ghawdex. Ir rabat hija l belt Kapitali t Ghawdex u u hija maghrufa ghac Cittadella medjevali. Li fiha nsibu il Gran Castello, Muzewijiet u L Habs l-Antik. Ir-'''Rabat''' jew '''Città Vittoria''' hija l-[[belt kapitali]] tal-gżira t'[[Għawdex]], gżira tal-[[arċipelagu Malti]] fil-[[Baħar Mediterran]]. Il-belt għandha popolazzjoni ta' 6,414 (Novembru 2005), u b'din il-popolazzjoni din il-lokalità hi l-ikbar waħda f'Għawdex. Din il-belt hi msejjħa ukoll bl-isem Victoria li ġie mogħti fl-1887 mill-gvern Brittaniku fl-okkażjoni tal-[[Ġublew tad-Deheb]] tar-[[Reġina Vittorja tar-Renju Unit|Reġina Vittorja]], minn rikjesta tal-Arċisqof ta' Malta, Mons. Pietru Pace. Madanakollu, din il-belt hi xorta magħrufha fost l-Għawdxin bl-isem antik tar-Rabat. == Amministrazzjoni u Kunsill Lokali == [[Stampa:Victoria local council.jpg|thumb|left|180px|Il-Banca Giuratale, is-sede tal-Kunsill Lokali tar-Rabat]] Il-Belt Victoria hi l-akbar lokalità f'Għawdex, u taqa' taħt ir-responsabbiltà tal-Kunsill Lokali tar-Rabat. Is-sede tal-kunsill hi l-Banca Giuratale, bini mibni matul il-ħakma tal-[[Kavallieri ta' San Ġwann|Kavallieri tal-Ordni ta' San Ġwann]]. L-ewwel elezzjoni għall-kunsill saret fis-16 ta' April, 1994. Il-kunsill preżenti ġie elett fl-elezzjonijiet ta' Marzu 2013 u hu ffurmat minn: * Samuel Azzopardi (sindku, [[Partit Nazzjonalista (Malta)|PN]]) * Josef Schembri (viċi-sindku, PN) * Maria Portelli (PN) * Marċell Tabone (PN) * Joseph Debrincat ([[Partit Laburista (Malta)|PL]]) * Michael Buttigieg (PL) * Anthony Briffa (PL) == Faċilitajiet == Fil-Belt Victoria insibu plejgrawnd għar-residenti, kif ukoll ġnien, fost oħrajn. F'din il-belt insibu faċilitajiet sportivi, hekk kif il-belt Victoria għandha fi ħdanha l-akbar numru ta' klabbs sportivi f'Għawdex. Dawn huma: * [[SK Victoria Wanderers]] * [[Victoria Hotspurs FC]] * [[Oratory Youths FC]] Dawn kollha jitħarrġu fil-grawnds rispettivi tagħhom. === Faċilitajiet reġjonali === Il-belt Victoria, bħala l-belt kapitali ta' Għawdex, fiha l-akbar numru ta' binjiet governattivi u amministrattivi ta' Għawdex, fosthom: * Il-Ministeru għal Għawdex * In-Nutar Pubbliku * Id-Dipartiment tal-Artijiet * Id-Dipartiment tat-Taxxi Interni * Il-Librerija Pubblika * L-Isptar Ġenerali ta' Għawdex * Il-Venda tal-Karozzi tal-Linja * Il-Gym Reġjonali għal Għawdex * L-Iskejjel Sekondarji tal-Gvern u tal-Knisja * L-Iskola għal aktar studju == Festi == F'din il-belt jiġu ċċelebrati żewġ festi prinċipali, dik ta' [[San Ġorġ]], li l-festa liturġika tiegħu taħbat nhar it-[[23 ta' April]], iżda tkun iċċelebrata fit-tielet Ħadd ta' Lulju, kif ukoll dik ta' [[Marija Assunta|Santa Marija]] nhar il-[[15 ta' Awwissu]]. Dik ta' San Ġorġ toħroġ mill-[[Bażilika ta' San Ġorġ|Bażilika]] iddedikata lill-istess qaddis, filwaqt li dik ta' Santa Marija toħroġ mill-[[Katidral ta' Għawdex]]. Il-festi esterni huma organizzati mis-Soċjetà Filarmonika [[Banda La Stella|La Stella]] u [[Banda Leone|Leone]] rispettivament. == Baned tar-raħal == Iż-żewġ baned prinċipali huma l-Banda La Stella u l-Banda Leone, li jieħdu ħsieb il-Festi ta' San Ġorġ u Santa Marija rispettivament. Iż-żewġ baned għandhom is-sede tagħhom fiż-żewġ teatri ewlenin tal-Gżira: it-Teatru Astra tas-Soċjetà Filarmonika La Stella, u t-Teatru Aurora tas-Socjetà Filarmonika Leone. Dawn iż-żewġ baned jorganizzaw ukoll kunċerti varji matul is-sena, kif ukoll, fiż-żewġ teatri jittellgħu l-opri, li ta' kull sena jattiraw mijiet ta' Maltin.<ref>{{ċita web |url=http://stocks.timesofmalta.com/articles/view/20090922/local/visitors-to-gozo-pick-up |titlu=Visitors to Gozo pick up |pubblikatur=Times of Malta |data=2009-09-22 |data-aċċess=2010-08-07 |lingwa=Ingliż }}</ref> == Ġonna pubbliċi == Il-Villa Rundle hu l-ġnien prinċipali tal-belt, kif ukoll tal-gżira. Dan il-ġnien iservi għal attivitajiet reġjonali, fosthom il-wirja tradizzjonali tal-bhejjem li tittella' kull sena għall-festa ta' Santa Marija. Ġo dan il-ġnien wieħed isib bosta monumenti u bustijiet ta' personalitajiet li taw sehem fl-iżvilupp tal-Belt Victoria, u ta' Għawdex. == Żoni tar-Rabat == * Belliegħa * Ċittadella * Demnija * Gelmus * Għajn Lukin * Il-Ġnien * Qasam San Ġorġ * Sellum * Ta' Ħamet * Ta' l-Ibraġ * Ta' Mliet * Ta' Wara s-Sur * Taċ-Ċawla * Taflija * Tal-Far * Tal-Grazzja * Tal-Maltija * Tal-Mejda * Villa Rundle * Wied Tal-Grazzja == Toroq prinċipali u arterjali == * Pjazza Fuq it-Tomba * Pjazza Indipendenza (Pjazza t-Tokk) * Pjazza San Franġisk * Pjazza San Ġorġ * Pjazza Santu Wistin * Triq Dingli * Triq Enriku Mizzi * Triq Fortunato Mizzi * Triq Gedrin * Triq Ġorġ Borg Olivier * Triq Għajn Qatet * Triq Ġużè Ellul Mercer * Triq id-Dawwara * Triq il-Kappuċċini * Triq il-Papa Ġwanni Pawlu II * Triq ir-Repubblika * Triq it-Tabib Anton Tabone * Triq l-Ewropa * Triq l-Imgħallem * Triq Mejlak * Triq Monsinjur S. Lanzon * Triq Ninu Cremona * Triq Putirjal * Triq Sant' Orsla * Triq Ta' Kerċem * Triq Tomba * Triq Viani * Triq Wara s-Sur * Triq Wied il-Lunzjata == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == * [http://www.victoria.org.mt/ Sit uffiċjali] * [http://www.gozo.gov.mt/pages.aspx?page=430 Paġna fuq il-websajt tal-Ministeru għal Għawdex] * [http://visitmalta.com/victoria-and-cittadella Visit Malta – Victoria u ċ-Ċittadella] {{Kunsilli lokali ta' Malta u Għawdex}} [[Kategorija:Bliet ta' Malta]] [[Kategorija:Għawdex]] [[Kategorija:Rabat (Għawdex)| ]] ar0yf5hrr2fh0wp4o0iojqbqnp46qcp 0 1119 279041 266428 2022-08-13T19:57:50Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki [[Stampa:Flag of Europe.svg|daqsminuri|Bandiera tal-Ewropa]] L-'''Unjoni Ewropea''' (abbrevjata bħala '''UE''') hija unjoni politika u ekonomika ta' 27 [[Stati membri tal-Unjoni Ewropea|stat membru]] li jinsabu prinċipalment fl-[[Ewropa]].<ref>{{ċita web |titlu=Tagħrif bażiku dwar l-Unjoni Ewropea |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/index_mt.htm |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2012-10-04 }}</ref> L-UE ġiet stabbilita taħt l-isem attwali permezz tat-[[Trattat ta' Maastricht]] tas-7 ta' Frar 1992 (li daħal fis-seħħ fl-1 ta' Novembru 1993),<ref name="EU1993">{{ċita ktieb |isem1=Paul |kunjom1=Craig |isem2=P. P. |kunjom2=Craig |isem3=Grainne |kunjom3=De Burca |titlu=EU Law: Text, Cases and Materials |edizzjoni=4 |sena=2007 |pubblikatur=Oxford University Press |post=Oxford |isbn=978-0-19-927389-8 |paġni=15 |lingwa=Ingliż }}</ref> liema stati aderenti ġew miżjuda wara t-triq twila tal-[[Komunitajiet Ewropej]] li kienu jeżistu qabel. L-organi prinċipali tal-UE jinvolvu lill-[[Kunsill tal-Unjoni Ewropea|Kunsill]] (denominazzjoni li ħadet post dik tal-''Kunsill tal-Ministri'' mid-dħul fis-seħħ tat-Trattat ta' Maastricht), il-[[Kummissjoni Ewropea|Kummissjoni]], il-[[Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea|Qorti tal-Ġustizzja]], il-[[Parlament Ewropew|Parlament]], il-[[Kunsill Ewropew]] u l-[[Bank Ċentrali Ewropew]]. Il-membri tal-Parlament Ewropew huma eletti kull ħames snin miċ-ċittadini Ewropej. Il-[[belt kapitali]] ''[[de facto]]'' tal-UE hija [[Brussell]].<ref>{{ċita web |titlu=Brussels' EU capital role seen as irreversible |pubblikatur=Euractiv.com |url=http://www.euractiv.com/pa/brussels-eu-capital-role-seen-ir-news-494302 |data-aċċess=2012-10-28 |lingwa=Ingliż }}</ref> L-UE żviluppat [[suq komuni]] permezz ta' sistema standardizzata ta' liġijiet li japplikaw fl-istati membri kollha. Fi ħdan iż-[[Żona Schengen]] (li tinkludi 22 stat tal-UE u 4 stati non-UE) kontrolli fuq il-passaport ġew aboliti.<ref>{{ċita web |url=http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/index_en.htm |titlu=Schengen area |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2010-09-08 |lingwa=Ingliż }}</ref> Il-politiki tal-UE jassiguraw il-[[suq intern|moviment ħieles ta' nies, merkanzija, servizzi u kapital]],<ref>{{ċita web |url=http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm |titlu=The EU Single Market: Fewer barriers, more opportunities |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2007-09-27 |lingwa=Ingliż }}</ref><ref>{{ċita web |url=http://europa.eu/pol/singl/index_mt.htm |titlu=Suq wieħed mingħajr fruntieri |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2007-06-29 }}</ref> jiddekretaw leġiżlazzjoni fil-ġustizzja u l-affarijiet interni, u jżommu politiki komuni għall-kummerċ,<ref>{{ċita web |url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/commercial_policy_en.htm |titlu=Common commercial policy |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2008-09-06 |lingwa=Ingliż }}</ref> l-[[Politika agrikola komuni|agrikoltura]],<ref>{{ċita web |url=http://www.consilium.europa.eu/policies/council-configurations/agriculture-and-fisheries?lang=mt |titlu=Agrikoltura u Sajd |pubblikatur=Kunsill tal-Unjoni Ewropea |data-aċċess=2013-06-03 }}</ref> is-[[Politika komuni tas-sajd|sajd]] u l-[[Politika reġjonali tal-Unjoni Ewropea|iżvilupp reġjonali]].<ref>{{ċita web |url=http://ec.europa.eu/regional_policy/index_mt.cfm |titlu=Politika Reġjonali Inforegio |pubblikatur=europa.eu |data-aċċess=2013-06-03 }}</ref> == Status == Fil-preżent, l-Unjoni Ewropea hija l-aktar [[Organizzazzjoni Internazzjonali#Lista ta' organizzazzjonijiet reġjonali|organizzazzjoni reġjonali]] potenti. F'ċerti postijiet fejn l-istati membri ttrasferew ammont ta' sovranità lill-Unjoni, l-UE tidher tixbah iktar lil xi [[federazzjoni]] jew [[kofederazzjoni]]. Iżda l-istati membri jibqgħu jikkontrollaw it-trattati, jiġifieri l-Unjoni m'għandhiex is-setgħa li tieħu l-poter minn fuq il-pajjiżi mingħajr il-kunsens tagħhom. Dan apparti l-fatt li l-pajjiżi membri jibqgħu jħaddnu l-politika tagħhom f'dawk l-oqsma ta' importanza nazzjonali, bħal relazzjonijiet barranin u d-difiża. Din l-istruttura unika, probabbilment iġġiegħlek tħares lejn l-Unjoni Ewropea iktar bħala entità ''[[sui generis]]''. L-istat attwali u futur tal-UE huwa s-suġġett ta' ħafna battibekki politiċi fost il-[[Pajjiżi membri tal-Unjoni Ewropea|pajjiżi membri]]. == Bażi ġuridika == Il-bażi ġuridika tal-Unjoni Ewropea hija sekwenza ta' trattati bejn il-pajjiżi membri. Dawn ġew emendati ħafna drabi tul is-snin, b'kull trattat ġdid jemenda u jissupplimenta dak ta' qablu. L-ewwel trattat li seħħ kien it-[[Trattat ta' Pariġi (1951)|Trattat ta' Pariġi]] tal-[[1951]] li stabbilixxa l-[[Komunità Ewropea tal-Faħam u l-Azzar]] (''European Coal and Steel Community''; ECSC) bejn grupp oriġinali ta' sitt pajjiżi Ewropej li kienu jinkludu lil [[Franza]], il-[[Belġju]], il-[[Olanda|Pajjiżi Baxxi]], il-[[Lussemburgu]], l-[[Italja]], u r-[[Repubblika Federali tal-Ġermanja]]. Minn dak iż-żmien 'l hawn, dan it-trattat skada u l-funzjonijiet tiegħu ġew meħuda minn trattati oħra li ġew warajh. Minn naħa l-oħra, it-[[Trattat ta' Ruma]] tal-[[1957]] għadu jgħodd sal-lum, avolja ġie emendat, partikolarment bit-[[Trattat ta' Maastricht]] tal-[[1992]], li stabbilixxa l-Unjoni Ewropea taħt dan l-isem. It-Trattat ta' Ruma kien essenzjali biex tiġi stabbilità l-[[Komunità Ekonomika Ewropea]] (''European Economic Community''; EEC) kif ukoll l-Komunità tal-Enerġija Atomika Ewropea (''European Atomic Energy Community''; EAEC jew Euratom). Il-ħolqien ta' suq komuni kellu jkun wieħed mill-għanijiet ewlenija tal-unifikazzjoni tal-Ewropa għal ħafna żmien. L-aħħar modifiki li saru fuq it-Trattat ta' Ruma ġew miftiehma bħala parti mit-[[Trattat tal-Adeżjoni(2003)|Trattat tal-Adeżjoni]] ta' 10 Stati Membri ġodda, li ġie implimentat fl-[[1 ta' Mejju]], [[2004]]. Reċentement, l-Istati Membri tal-UE qablu mal-kontenut ta' [[Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea|trattat kostituzzjonali]] li, jekk jiġi ratifikat mill-pajjiżi membri, għandu jkun l-ewwel kostituzzjoni uffiċjali tal-UE, li tirrimpjazza t-trattati kollha preċedenti b'dokument wieħed. F'każ li t-trattat tal-kostituzzjoni ma jiġix ratifikat mill-membri kollha tal-UE, ikun hemm bżonn li jerġgħu jinfetħu n-negozjati fuqu. Ħafna politiċi u uffiċjali jaqblu li l-istrutturi prekostituzzjonali huma ineffiċjenti għal Unjoni ta' 27 Stat Membru li qiegħda dejjem tikber maż-żmien. Politiċi f'ċerti pajjiżi membri (partikolarment fi Franza), issuġġerew li jekk ikun hemm biss ftit pajjiżi li ma jirratifikawx it-trattat, il-bqija tal-Unjoni għandha tinjorahom u timxi mingħajrhom. Dan l-aġir pjuttost kontroversjali jista' possibbilment joħloq unjoni oħra iktar ''Avant Garde'' ta' pajjiżi li impenjaw ruħhom għal dan it-trattat, ġewwa l-unjoni preżenti. ''Ara wkoll:'' * [[Trattati tal-UE]] * [[Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea]] == Istituzzjonijiet tal-UE == L-UE m'għandha l-ebda kapitali uffiċjali u l-istituzzjonijiet tagħha huma mifruxa f'ħafna bliet: * [[Brussell]] hija s-sede tal-[[Kummissjoni Ewropea]] u tal-[[Kunsill tal-Unjoni Ewropea|Kunsill tal-Ministri]], fejn isiru wkoll il-laqgħat tal-kumitat u xi sessjonijiet plenarji tal-[[Parlament Ewropew]]. Sa minn l-aħħar tkabbir tal-UE, fi Brussell qed jinżammu wkoll is-''summits'' (il-qċaċet/il-laqgħat-quċċata) kollha tal-[[Kunsill Ewropew]]. Għal dawn ir-raġunijiet, Brussell tista' tiġi kkunsidrata ''de facto'', il-kapitali tal-UE. * [[Strasburgu]] hija s-sede tal-[[Parlament Ewropew]] kif ukoll il-post fejn isiru ħafna mis-sessjonijiet plenarji. Hija wkoll il-benniena tal-istituzzjonijiet storiċi ta' "Ewropa ikbar" ([[Kunsill tal-Ewropa]], [[Qorti Ewropea għad-Drittijiet tal-Bniedem]]), li jikkooperaw mal-UE. * Il-[[Qorti Ewropea tal-Ġustizzja]] u s-[[segretarjat tal-Parlament Ewropew]] jinsabu l-[[Lussemburgu (belt)|Lussemburgu]]. * Il-[[Bank Ċentrali Ewropew]] jinsab [[Frankfurt]]. == Aġenziji tal-UE == L-UE għandha numru ta' agenziji speċializzati u deċentralizzati b'mandat sabiex ikunu ta' għajnuna għall-Istati Membri tal-UE: Aġenziji tal-Politika Komuni tal-Affarijiet Barranin u s-Sigurtà (CFSP): * Iċ-[[Ċentru Satellitari tal-Unjoni Ewropea]] (EUSC) * L-[[Aġenzija Ewropea għad-Difiża]] (EDA) * L-[[Istitut tal-Unjoni Ewropea għall-Istudji dwar is-Sigurtà]] ([[Istitut tal-Unjoni Ewropea għall-Istudji dwar is-Sigurtà|EUISS]]) Aġenziji komunitarji Aġenziji tal-pulizija u l-kooperazzjoni ġudizzjarja fi kwistjonijiet kriminali Aġenti Eżekuttivi Aġenziji u entitajiet tal-EURATOM == Stati Membri u Tkabbir Suċċessiv == 'Artikli prinċipali: [[Pajjiżi membri tal-Unjoni Ewropea]], [[Tkabbir tal-Unjoni Ewropea]], [[Pajjiżi ġirien li jdawru l-Unjoni Ewropea]], [[Copenhagen criteria|Il-kriterji tal-isħubija]]''. Sa mill-[[1 ta' Mejju]], [[2004]], l-Unjoni Ewropea tikkonsisti f'25 pajjiż membru. L-erja totali ta' dawn il-25 pajjiż (2004) hija [[1 E12 m2|3,892,685]] [[kilometru kwadru|km&sup2;]]. Kieku kienet pajjiż, l-UE kienet tkun is-seba' [[Lista ta' pajjiżi skont id-daqs|l-akbar pajjiż fid-dinja]] mid-daqs. In-numru ta' ċittadini tal-UE (kull ċittadin ta' pajjiż membru tal-UE, skont it-termini stipulati fit-[[Trattat ta' Maastricht]]) fil-25 stat, jammonta, bejn wieħed u ieħor, 453 million (Marzu 2004). Din il-figura hija [[Lista ta' pajjiżi skont il-popolazzjoni|it-tielet l-akbar]] fid-dinja wara ċ-[[Ċina]] u l-[[Indja]]. [[Stampa:EU_Member_states_and_Candidate_countries_map.svg|lemin|500px|daqsminuri|Mappa tat-27 pajjiż membru tal-UE, ammissjonijiet tal-2013 u pajjiżi kandidati]] Fl-[[1952]]/[[1958]] is-sitt pajjiżi fundaturi tal-UE kienu: il-[[Belġju]], [[Franza]], il-[[Ġermanja|Ġermanja tal-Punent]], l-[[Italja]], il-[[Lussemburgu]] u l-[[Pajjiżi l-Baxxi]]. Minn dakinhar, 19-il pajjiż ieħor ingħaqdu mal-UE fi tkabbir sussegwenti: {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=4 |-bgcolor=#ececec ! Sena !! Pajjiżi |- |[[1973]] || [[Danimarka]], [[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]], u r-[[Renju Unit]] |- |[[1981]] || [[Greċja]] |- |[[1986]] || [[Portugall]] u [[Spanja]] |- |[[1995]] || [[Awstrija]], [[Finlandja]], u [[Svezja]] |- |[[2004]] || [[Ċipru]], [[Repubblika Ċeka|Ċekja]], [[Estonja]], [[Ungerija]], [[Latvja]], [[Litwanja]], [[Malta]], [[Polonja]], [[Slovakkja]] u [[Slovenja]] |- |[[2007]] || [[Bulgarija]] u [[Rumanija]] |- |[[2013]] || [[Kroazja]] |} '''Noti:''' * Il-[[Groenlandja]], li ġiet mogħtija ''[[awtonomija]]'' mid-[[Danimarka]] fl-[[1979]], telqet mill-Komunitajiet Ewropej fl-[[1985]], wara referendum. * fl-[[1990]]: it-territorju u l-popolazzjoni tal-Komunità Ewropea żdiedu meta l-[[Ġermanja ta' Lvant]] ingħaqdet mal-[[Ġermanja tal-Punent]]. === Membri futuri tal-UE === Bħalissa hemm tliet stati li jissejħu kandidati, dawn huma s-[[Serbja]], it-[[Turkija]] (ma' dawn l-istati, in-negozjati għadhom għaddejjin) u l-[[ex Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja]]. Il-pajjiżi li applikaw biex isiru membri tal-Unjoni huma l-[[Albanija]], l-[[Islanda]] u l-[[Montenegro]]. Iktar informazzjoni fuq tkabbir futur jista' jinsab fl-artiklu ''[[Tkabbir tal-Unjoni Ewropea]]''. Xi pajjiżi bħan-[[Norveġja]] u l-[[Svizzera|Isvizzera]] li fil-preżent mhumiex membri tal-UE, xorta għandhom ftehim speċjali mal-unjoni. ''(Ara l-artiklu dwar [[relazzjonijiet ta' terzi pajjiżi ma l-UE]])''. Ħafna mill-membri tal-''EFTA'' (''[[European Free Trade Association]]'') huma sħab mat-Trattat tal-''EEA'' (''[[European Economic Area]]''), li jfisser li dawn il-pajjiżi jistgħu jipparteċipaw ukoll fis-suq komuni. === Status ta' Territorji extra-Ewropej === Ċerti postijiet għandhom konnessjonijiet jew assoċjazzjonijiet mal-istati membri tal-UE minħabba l-passat kolonjali tagħhom, rabtiet kulturali jew ġeografiċi. Għar-relazzjoni tal-UE ma' [[Groenlandja]], l-[[Isle of Man]], l-[[Ażores]] u [[Madejra]], fost oħrajn, ara l-artiklu dwar [[Territorji ta' stati membri speċjali u r-relazzjoni tagħhom mal-UE]]. == Struttura == Il-[[liġijiet tal-Unjoni Ewropea]] jinkludu numbru kbir ta' strutturi legali u istituzzjonali li huma sovvrapposti fuq xulxin. Dan huwa r-riżultat tal-ħafna trattati internazzjonali suċċessivi li seħħew maż-żmien. Fi żminijiet riċenti, saru ħafna sforzi konsiderevoli biex jiġu konsolidati u simplifikati dawn it-trattati, li fl-aħħar mill-aħħar wasslu għall-abbozz tat-[[Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea]]. Jekk dan it-trattat propost jiġi adottat, dan jispiċċa biex jieħu post it-trattati l-oħra li attwalment jiffurmaw il-kostituzzjoni tal-UE. == Sħubija == Storikament l-Unjoni Ewropea żviluppat l-attivitajiet ta’ politika reġjonali tagħha u ddistribwit il-fondi tal-politika ta’ koeżjoni permezz ta’ proċess ta’ sħubija, li jinkludi kontribuzzjoni sinifikanti mill-[[Istati Membri]]. Il-ħidma tas-sħubija tkopri l-proċess ta’ programmazzjoni sħiħ, mill-istadju preparatorju, matul l-implimentazzjoni sal-valutazzjoni tar-riżultati. Dan l-approċċ għandu jwassal għal riżultati aħjar tal-programm u jiżgura li l-flus mill-[[Fondi Strutturali u ta’ Investiment Ewropej]] (FSIE) jintnefqu b'mod effiċjenti. Fil-perjodu ta’ programmazzjoni tal-2014-20, il-prinċipju ta’ sħubija ġie msaħħaħ aktar, u jinkludi mhux biss lill-Istati Membri, iżda anke lill-partijiet interessati bħat-[[trade unions]], l-impjegaturi, l-[[organizzazzjonijiet mhux governattivi]] (NGOs), u korpi oħrajn li jippromwovu, pereżempju, l-inklużjoni soċjali, l-[[ugwaljanza bejn is-sessi]], u n-nondiskriminazzjoni. Il-Kummissjoni fasslet Kodiċi ta’ Kondotta Ewropew dwar is-Sħubija li l-Istati Membri jridu jikkonformaw miegħu fit-tħejjija u l-implimentazzjoni tal-programmi operazzjonali tagħhom. Barra minn hekk, kull Stat Membru adotta Ftehim ta’ Sħubija mal-[[Kummissjoni Ewropea]] li jistabbilixxi kif l-awtoritajiet nazzjonali jippjanaw li jużaw u jiddistribwixxu l-finanzjament mill-FSIE fil-perjodu ta’ programmazzjoni tal-2014-20.<ref>[https://ec.europa.eu/regional_policy/mt/policy/what/glossary/s/partnership Il-Kummissjoni Ewropea - Sħubija ]</ref> == Baġit == L-Istati Membri tal-UE jikkontribwixxu għal baġit tal-UE komuni sabiex jilħqu objettivi komuni. L-Istati Membri jikkontribwixxu direttament fuq il-bażi tad-[[dħul nazzjonali gross]] (DNG) tagħhom. Id-[[dazji doganali]] u r-riċevuti tal-[[VAT]] jipprovdu dħul addizzjonali. Il-limitu massimu tal-baġit fil-preżent huwa stabbilit għal 1,23 % tal-UE DNG. F’termini tal-proċedura tal-baġit, il-[[Kummissjoni Ewropea]] tipproponi abbozz ta’ baġit li jirrifletti l-objettivi prinċipali tal-politika tal-UE bħat-tkabbir u l-impjiegi, ir-riċerka, it-tibdil fil-klima u l-enerġija. L-Istati Membri mbagħad jidħlu f’negozjati mal-Parlament Ewropew sabiex jemendaw l-abbozz u jadottaw il-baġit. Il-Kummissjoni hija responsabbli wkoll biex tiżgura li l-baġit tal-UE jintnefaq skont ir-'Regolament Finanzjarju tal-UE. Il-qafas tal-baġit attwali jkopri l-perjodu 2014-2020; il-pjanijiet tal-baġit annwali jagħtu dettalji speċifiċi dwar l-infiq. Matul dan il-perjodu, il-[[Fondi ta’ Koeżjoni|Fondi Strutturali u ta’ Koeżjoni]] sejrin jirċievu madwar 32,5 % tal-baġit globali, ekwivalenti għal madwar EUR 351,8 biljun (fil-prezzijiet tal-2014).<ref>[https://ec.europa.eu/regional_policy/mt/policy/what/glossary/b/budget Baġit - Kummissjoni Ewropea]</ref> == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == {{Commonscat}} ;Uffiċjali * [http://europa.eu/index_mt.htm EUROPA] – web portal uffiċjali * [http://europa.eu/institutions/index_mt.htm Istituzzjonijiet] * [http://european-council.europa.eu/home-page.aspx?lang=mt Kunsill Ewropew] * [http://www.ec.europa.eu/index_mt.htm Kummissjoni Ewropea] * [http://consilium.europa.eu/council?lang=mt Kunsill] * [http://www.europarl.europa.eu/portal/mt Parlament Ewropew] * {{en}} [http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html Bank Ċentrali Ewropew] * [http://curia.europa.eu/jcms/jcms/j_6/ Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea] * [http://eca.europa.eu/portal/page/portal/eca_main_pages/home Qorti tal-Awdituri] * [http://europa.eu/agencies/index_mt.htm Aġenziji] * [http://eur-lex.europa.eu/mt/index.htm EUR-Lex] – liġijiet tal-UE ;Data u statistika * [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ Eurostat] * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html CIA World Factbook: Unjoni Ewropea] {{Pajjiżi tal-Unjoni Ewropea}} [[Kategorija:Unjoni Ewropea| ]] [[Kategorija:Federaliżmu]] 0bw0mn4mpbinh4hh3sos2541bt0x46w 0 6183 279037 254287 2022-08-13T19:46:51Z Chrisportelli 355 /* Kopertura tal-medja */ tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni sportiva | isem = UEFA Champions League | stampa = UEFA Champions League logo 2.png | deskrizzjoni = | sport = [[Futbol]] | fundazzjoni = 1955 (1992 taħt il-format attwali) | reġjun = [[Ewropa]] ([[UEFA]]) | timijiet = 32 (fażi tal-gruppi)<br />78 jew 79 (total) | ċampjin = {{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool FC]] (6-il titlu) | l-aktar_rebħiet = {{flagicon|Spanja}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] (13-il titlu) | mottu = | sit_elettroniku = [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Sit Uffiċjali] | staġun_attwali = UEFA Champions League 2017–18 }} Il-'''UEFA Champions League''', li qabel kienet magħrufha bħala t-'''Tazza taċ-Ċampjins''', hija kompetizzjoni tal-[[futbol]] li tiġi organizzata kull sena mill-[[UEFA]] (konfederazzjoni tal-Ewropa) u li ilha ssir mill-1992 (eżattament mill-1955 taħt il-format il-qadim) għall-aqwa [[klabb tal-futbol|klabbs tal-futbol]] fl-[[Ewropa]]. It-trofew hu kkunsidrat bħala l-aktar trofew prestiġjuż għal klabb f'dan l-isport. Il-kampjonat jinqasam f'fażijiet differenti. Il-format preżenti jikkonsisti minn tliet rawnds preliminarji lejn nofs Lulju. Is-sittax-il tim li joħorġu rebbieħa minn dawn il-preliminari jingħaqdu ma' sittax-il tim ieħor li jkun akkwistaw kwalifikazzjoni awtomatika fejn flimkien jieħdu sehem fil-fażi tal-gruppi. It-tmien timijiet rebbieħa tal-grupp flimkien ma' dawk li spiċċaw it-tieni jidħlu fil-fażi eliminatorja, li tispiċċa bil-finali f'Mejju. Fil-passat, kienu ċ-ċampjins tal-kampjonat nazzjonali biss li setgħu jkunu eleġibbli biex jipparteċipaw fil-kompetizjoni; madanakollu, din tbiddlet fl-1997 biex iħallu dawk li jispiċċaw fit-tieni post tal-aqwa kampjonati biex jissieħbu wkoll. It-titlu ntrebaħ minn 22 tim differenti, tnax minn dawn rebħuh aktar minn darba. It-tim bl-akbar rebħiet hu t-tim [[Spanja|Spanjol]] ta' [[Real Madrid CF|Real Madrid]] li kiseb dan it-titlu għal tnax-il darba. Il-klabbs Spanjoli ġabru l-ikbar ammont ta' rebħiet bis-sbatax-il titlu, segwiti mill-[[Ingilterra]] u l-[[Italja]] bi tnax. Ir-rebbieħa attwali ta' din it-tazza huma bl-aħħar rebħa tagħmilhom l-ewwel tim mill-1992 li żamm it-titlu b'suċċess. Il-kampjonat Spanjol u dak Taljan huma [[Real Madrid CF|Real Madrid]] li assiguraw it-tnax-il titlu f'din il-kompetizzjoni meta għelbu lil [[Juventus FC|Juventus]] fil-[[UEFA Champions League 2016–17|finali tal-2017]]. B'hekk saru l-ewwel tim mill-1992 li rnexxielhom jiddefendu b'suċċess it-titlu. == Storja == {{artiklu prinċipali|Storja tal-UEFA Champions League}} Dan it-turnew ingħata l-bidu fl-1955, wara suġġeriment tal-ġurnalista sportiv Franċiż u l-editur tal-gazzetta ''[[L'Équipe]]'' [[Gabriel Hanot]], bħala reazzjoni għal dak li kien intqal mill-istampa Brittanika fuq il-klabb ta' [[Wolverhampton Wanderers FC|Wolverhampton Wanderers]] li kienu ċ-"Ċampjins tad-Dinja", wara sensiela ta' rebħiet f'partiti ta' ħbiberija kontra timijiet Ewropej fis-snin ħamsin. It-turnew kellu l-iskop ta' kompetizzjoni kontinentali bejn iċ-ċampjins tal-kampjonati nazzjonali tal-Ewropa, imsejjaħ it-'''Tazza taċ-Ċampjins'''. Din il-kompetizzjoni bdiet fl-[[Tazza taċ-Ċampjins 1955–56|1955–56]] taħt format ta' żewġ legs eliminatorji fejn it-timijiet jilgħabu żewġ partiti, waħda ġewwa darhom u waħda barra, u t-tim bl-ikbar riżultat totali jikkwalifika għar-rawnd suċċessiv tal-kompetizzjoni. Sal-1992, kienu biss it-timijiet rebbieħa tal-kampjonati nazzjonali li kellhom aċċess għal din il-kompetizzjoni, flimkien mad-detentur attwali tat-tazza. Fl-[[UEFA Champions League 1992–93|istaġun 1992–93]], il-format tbiddel biex jikludi fażi tal-gruppi u l-isem tbiddel għal '''UEFA Champions League'''. Sar tibdil kbir ukoll fl-aċċess ta' timijiet għal din il-kompetizzjoni, hekk kif grazzi għal numru ta' rawnds ta' kwalifika u l-istruttura tal-gruppi kabbret l-elleġibilità ta' parteċipazzjoni. Fl-[[UEFA Champions League 1997–98|1997–98]], il-parteċipazzjoni ġiet estiża biex tinkludi dawk li kklassifikaw fit-tieni post ta' xi kampjonati ta' ċerti pajjiżi skont il-lista tal-[[koeffiċjenti tal-UEFA]]. Is-sistema ta' kwalifika ġie ristrutturata sabiex iċ-ċampjins nazzjonali minn pajjiżi li huma l-isfel fil-klassifika tal-koeffiċjenti jieħdu sehem f'żewġ jew aktar rawnds ta' kwalifika, waqt li timijiet klassifikati fit-tieni post fil-kampjonat u li ġejjin minn pajjiżi pożizzjonati aktar fl-ogħli jidħlu fir-rawnds suċċessivi. Huma erba' timijiet mill-aqwa pajjiżi klassifikati, li jingħataw dritt għall-aċċess f'din il-kompetizzjoni. Bejn l-1960 u l-2004, ir-rebbieħ tat-turnew kien jikkwalifika għat-[[Tazza Interkontinentali (futbol)|Tazza Interkontinentali]] kontra r-rebbieħ tat-[[Tazza Libertadores]] tal-Amerika t'Isfel. Wara x-xoljiment ta' din il-kompetizzjoni, ir-rebbieħ jikkwalifika awtomatikament għat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs|Tazza tad-Dinja tal-Klabbs]] organizzata mill-[[FIFA]] flimkien mar-rebbieħa tal-turnej tal-konfederazzjonijiet l-oħra. == Format == === Kwalifikazzjoni === {{artiklu prinċipali|Koeffiċjenti tal-UEFA}} [[Stampa:UEFA members Champs League group stage.gif|right|thumb|450px|Mappa tal-pajjiżi tal-UEFA li minnhom ħarġu t-timijiet li laħqu l-fażi tal-gruppi tal-UEFA Champions League {{leġġenda|#67E863|Pajjiż membru tal-UEFA li ġie rappreżentat fil-fażi tal-gruppi}} {{leġġenda|#6085EF|Pajjiż membru tal-UEFA li ma ġie rappreżentat fil-fażi tal-gruppi}} {{leġġenda|#C0C0C0|Mhuwiex membru tal-UEFA}} ]] Timijiet li jispiċċaw mill-ewwel sar-raba' post fl-aqwa kampjonati jikkwalifikaw għar-rawnd preliminarju tal-UEFA Champions League. In-numru ta' postijiet fil-kompetizzjoni jiddependi fil-pożizzjoni rispettiva tal-assoċjazzjoni fit-tabella tal-[[koefiċċjenti tal-UEFA]]: * assoċjazzjonijiet klassifikati mill-ewwel sat-tielet post għandhom erba' postijiet, * assoċjazzjonijiet klassifikati mir-raba' sas-sitt post għandhom tliet postijiet, * assoċjazzjonijiet klassifikati mis-seba' sal-ħmistax-il post għandhom żewġ postijiet, * assoċjazzjonijiet klassifikati fis-sittax jew inqas għandhom post wieħed. Il-pożizzjoni tal-assoċjazzjoni jiddependi wkoll minn f'liema fażi l-klabb oriġini jidħol fil-kompetizzjoni. Per eżempju, l-aqwa tliet assoċjazzjonijiet klassifikati, għandhom żewġ postijiet fil-fażi tal-gruppi (għaċ-ċampjins u t-tieni klassifikat) u t-tnejn l-oħra fit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni (għat-tielet u r-raba' klassifikat), fejn min-naħa l-oħra l-assoċjazzjonijiet klassifikati fl-inqas pożizzjonijiet tal-klassifika għandhom biss post wieħed fit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni għaċ-ċampjins tal-kampjonat rispettiv. L-assoċjazzjonijiet li jinsabu fl-aqwa disa' postijiet fil-klassifika għandhom tal-anqas post wieħed garantit fil-fażi tal-gruppi. Is-sitwazzjoni fuq id-detenur tat-Tazza għandha ma ġietx iċċarata. Lura fl-2005 seħħet kontroversja fejn il-klabb [[Ingilterra|Ingliż]] ta' [[Liverpool FC|Liverpool]], li kien għadu kemm ittrijonfa fl-edizzjoni preċedenti, spiċċa barra mill-ewwel erba' postijiet tal-[[Premier League]]. L-[[Federazzjoni tal-futbol tal-Ingilterra|FA Ingliża]] tat id-dritt lil [[Everton FC|Everton]], li kienu spiċċaw fir-raba' post, li jingħataw il-post finali Ingliż għall-[[UEFA Champions League 2005–06]]. Il-UEFA waslet fi qbil li ż-żewġ [[derby ta' Merseyside|rivali ta' Merseyside]] jidħlu fil-kompetizzjoni. Liverpool bdew mill-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni waqt li Everton bdew mit-tielet. Ir-regoli attwali tal-UEFA hi li jekk ir-rebbieħ tal-UEFA Champions League jonqos li jasal fil-pożizzjonijiet allokati lil dik l-assoċjazzjoni għal post fl-Ewropa, dan jieħu post l-inqas tim klassifikat fil-kampjonat. It-tim li jkun ittieħed postu jikkwalifika għat-[[Tazza UEFA]]. Fl-2005–06, [[Liverpool FC|Liverpool]] u [[FC Artmedia Bratislava|Artmedia Bratislava]] tal-[[Slovakkja|Islovakkja]] saru l-ewwel timijiet li waslu sal-fażi tal-gruppi taċ-Champions League wara li lagħbu f'kull rawnd ta' kwalifikazzjoni. Fl-2008–09 ġara l-istess ħaġa għat-timijiet ta' [[FC BATE|BATE]] and [[Anorthosis Famagusta|Anorthosis Famagusta FC]]. Kull klabb li jkun irid jipparteċipa fiċ-Champions League irid ikollu l-liċenzja mill-assoċjazzjoni nazzjonali biex jieħu sehem fil-kompetizzjoni. Biex tinkiseb din il-liċenzja, il-klabb irid jilħaq ċerti kriterji fuq l-istadju, l-infrastruttura u dawk finanzjarji. === Turnew === Dan it-turnew jibda b'fażi tal-gruppi ta' 32 tim, diviżi fi 8 gruppi. Timijiet li jiġu mill-istess pajjiż ma jiġux allokati fl-istess grupp. Kull tim jiltaqa' mat-timijiet l-oħra f'format imsejjaħ ''round-robin'', b'logħbiet ġewwa u barra minn darhom. L-aqwa żewġ timijiet ikompli fil-kompetizzjoni, fir-rawnd tal-aħħar sittax li b'hekk tibda r-rawnd eliminatorju (b'eliminazzjoni diretta). Għal din il-fażi, ir-rebbieħa tal-gruppi jilgħabu kontra t-tieni klassifikati fil-gruppi. Mill-kwarti tal-finali 'l quddiem, il-poloz jittellgħu bl-addoċċ, b'ebda riserva għat-timijiet li ġejjin mill-istess pajjiż. Il-fażi tal-gruppi tintlagħab matul ix-xahar tal-ħarifa, waqt li l-fażi eliminatorja tibda waqt l-waqfa tax-xitwa. Il-partiti jintlagħbu bejn it-timijiet fuq bażi ta' partiti ġewwa u barra minn darhom, b'eċċezzjoni tal-finali. Din tal-aħħar tipikament tiġi ospitata ġimgħatejn f'Mejju. == Trofew == Il-forma attwali tat-trofew ġiet kummissjonata fl-1966 għal 10,000 [[Frank Żvizzeru]] u l-ewwel tim li rebaħ din it-tazza l-ġdida kien it-tim ta' [[Celtic FC|Celtic]], rebbieħ tal-finali tal-25 ta' Mejju 1967 f'[[Liżbona]] kontra l-[[Internazionale FC|Inter]]. Il-forma tiegħu ġiet approvata mis-segretarju ġenerali tal-UEFA, [[Hans Bangerter]], fuq bażi ta' diversi proposti preżentati minn speċjalista minn [[Berna]], Hans Stadelmann. Il-modifiki finali li saru fuqu, saru mill-inċiżitur Fred Bänninger wara 340 siegħa ta' ħidma mit-tifel ta' Stadelmann, Jürg. It-tazza għandha tul ta' 62 [[ċentimetru|ċm]] u tiżen 7.5 [[kilogramma|kg]]. Jekk il-verżjonijiet tal-1973 u tal-1976 kienu sostanzjalment konformi mal-oriġinal tal-1966, dik tal-1994 kienet tvarja partikularment fil-ktiba ''Coupe des clubs champions européens'' li minn ktiba b'ittri żgħar saret waħda miktuba b'ittra kapitali, u fuq wara bdew jinkitbu r-riżultati tal-finali, waqt li t-trofew attwali, tal-2005, għandu inċiż fuq wara tiegħu l-ismijiet tal-timijiet kollha li rebħu din il-kompetizzjoni. Mill-1997 bdiet id-drawwa li t-trofew oriġinali jgħaddi għas-sidnku tal-belt li tkun se tospita l-finali, biex b'hekk il-pubbliku jkun jista' jżur dan it-trofew xahar jew xahrejn qabel il-konfront deċiżiv. == Kopertura tal-medja == Din il-kompetizzjoni tattira numru kbir ta' telespettaturi, mhux biss mill-[[Ewropa]], iżda wkoll minn madwar id-dinja kollha. Il-partiti jixxandru kull sena f'aktar minn 70 pajjiż f'aktar minn 40 lingwa, u xi partiti importanti jattiraw udjenza televiżiva ta' aktar minn 200 miljun, fejn hi kkunsidrata fost l-aktar avveniment sportiv segwit fuq it-[[televiżjoni]].<ref>{{ċita aħbar| titlu = World’s most watched TV sports events: 2006 Rank & Trends report| publikatur = Initiative| data = 2007-01-19| url = http://initiative.com/static/prDec2006.html| data-aċċess= 2007-05-26 | lingwa = Ingliż }}</ref> == Rekords u statistika == {{artiklu prinċipali|Statistika tal-UEFA Champions League|Rebbieħa tal-UEFA Champions League}} === Rebbieħa === {| class="wikitable plainrowheaders sortable" |- !scope=col|Klabb !scope=col|Rebbieħa !scope=col|Finalisti telliefa !scope=col|Snin rebbieħa !scope=col|Snin finalisti telliefa |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | style="text-align:center;" |13 | style="text-align:center;" |3 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1955–56|1956]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1956–57|1957]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1957–58|1958]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1958–59|1959]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1959–60|1960]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1965–66|1966]], [[UEFA Champions League 1997–98|1998]], [[UEFA Champions League 1999–2000|2000]], [[UEFA Champions League 2001–02|2002]], [[UEFA Champions League 2013–14|2014]], [[UEFA Champions League 2015–16|2016]], [[2016–17|2017]], 2018 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1961–62|1962]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1963–64|1964]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1980–81|1981]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] | style="text-align:center;" |7 | style="text-align:center;" |4 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1962–63|1963]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1968–69|1969]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1988–89|1989]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1989–90|1990]], [[UEFA Champions League 1993–94|1994]], [[UEFA Champions League 2002–03|2003]], [[UEFA Champions League 2006–07|2007]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1957–58|1958]], [[UEFA Champions League1992–93|1993]], [[UEFA Champions League 1994–95|1995]], [[UEFA Champions League 2004–05|2005]] |- ! scope="row" |{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] | style="text-align:center;" |6 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1976–77|1977]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1977–78|1978]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1980–81|1981]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1983–84|1984]], [[UEFA Champions League 2004–05|2005]], 2019 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1984–85|1985]], [[UEFA Champions League 2006–07|2007]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]* | style="text-align:center;" |5 | style="text-align:center;" |5 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1973–74|1974]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1974–75|1975]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1975–76|1976]], [[UEFA Champions League 2000–01|2001]], [[UEFA Champions League 2012–13|2013]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1981–82|1982]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1986–87|1987]], [[UEFA Champions League 1998–99|1999]], [[UEFA Champions League 2009–10|2010]], [[UEFA Champions League 2011–12|2012]] |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] | style="text-align:center;" |5 | style="text-align:center;" |3 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1991–92|1992]], [[UEFA Champions League 2005–06|2006]], [[UEFA Champions League 2008–09|2009]], [[UEFA Champions League 2010–11|2011]], [[UEFA Champions League 2014–15|2015]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1960–61|1961]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1985–86|1986]], [[UEFA Champions League 1993–94|1994]] |- !scope=row|{{flagicon|NED}} [[AFC Ajax|Ajax]]* | style="text-align:center;" |4 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1970–71|1971]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1971–72|1972]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1972–73|1973]], [[UEFA Champions League 1994–95|1995]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1968–69|1969]], [[UEFA Champions League 1995–96|1996]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] | style="text-align:center;" |3 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1963–64|1964]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1964–65|1965]], [[UEFA Champions League 2009–10|2010]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1966–67|1967]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1971–72|1972]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]]* | style="text-align:center;" |3 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1967–68|1968]], [[UEFA Champions League 1998–99|1999]], [[UEFA Champions League 2007–08|2008]] |[[UEFA Champions League 2008–09|2009]], [[UEFA Champions League 2010–11|2011]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]]* | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |7 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1984–85|1985]], [[UEFA Champions League 1995–96|1996]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1972–73|1973]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1982–83|1983]], [[UEFA Champions League 1996–97|1997]], [[UEFA Champions League 1997–98|1998]], [[UEFA Champions League 2002–03|2003]], [[UEFA Champions League 2014–15|2015]], [[UEFA Champions League 2016–17|2017]] |- !scope=row|{{flagicon|POR}} [[SL Benfica|Benfica]] | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |5 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1960–61|1961]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1961–62|1962]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1962–63|1963]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1964–65|1965]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1967–68|1968]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1987–88|1988]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1989–90|1990]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Nottingham Forest FC|Nottingham Forest]] | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1978–79|1979]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1979–80|1980]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1986–87|1987]], [[UEFA Champions League 2003–04|2004]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|SCO}} [[Celtic FC|Celtic]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1966–67|1967]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1969–70|1970]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Hamburger SV|Hamburg]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1982–83|1983]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1979–80|1980]] |- !scope=row|{{flagicon|ROU|1965}} [[CSA Steaua București|Steaua București]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1985–86|1986]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1988–89|1989]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[UEFA Champions League 1992–93|1993]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1990–91|1991]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Borussia Dortmund]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[UEFA Champions League 1996–97|1997]] |[[UEFA Champions League 2012–13|2013]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]]* | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[UEFA Champions League 2011–12|2012]] |[[UEFA Champions League 2007–08|2008]] |- !scope=row|{{flagicon|NED}} [[Feyenoord]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1969–70|1970]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Aston Villa FC|Aston Villa]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1981–82|1982]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|NED}} [[PSV Eindhoven]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1987–88|1988]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|YUG}} [[Red Star Belgrade]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1990–91|1991]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |3 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1973–74|1974]], [[UEFA Champions League 2013–14|2014]], [[UEFA Champions League 2015–16|2016]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[Stade de Reims|Reims]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |2 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1955–56|1956]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1958–59|1959]] |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |2 | &mdash; |[[UEFA Champions League 1999–2000|2000]], [[UEFA Champions League 2000–01|2001]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1956–57|1957]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Eintracht Frankfurt]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1959–60|1960]] |- !scope=row|{{flagicon|YUG}} [[FK Partizan|Partizan]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1965–66|1966]] |- !scope=row|{{flagicon|GRE|1970}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1970–71|1971]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Leeds United A.FC|Leeds United]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1974–75|1975]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[AS Saint-Étienne|Saint-Étienne]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1975–76|1976]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Borussia Mönchengladbach]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1976–77|1977]] |- !scope=row|{{flagicon|BEL}} [[Club Brugge KV|Club Brugge]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1977–78|1978]] |- !scope=row|{{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1978–79|1979]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1983–84|1984]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[UC Sampdoria|Sampdoria]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1991–92|1992]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[UEFA Champions League 2001–02|2002]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[AS Monaco FC|Monaco]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[UEFA Champions League 2003–04|2004]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[UEFA Champions League 2005–06|2006]] |} <small><nowiki>*</nowiki> Il-klabb rebaħ it-tliet kompetzzjonijiet prinċipali tal-UEFA</small> === Rebbieħa skont il-pajjiż === {| class="wikitable sortable" |- !width=3%| Pajjiż !width=1%| Rebħiet !width=1%| Finali mitlufa !width=9%| Klabbs rebbieħa !width=9%| Finalisti telliefa |- | {{bandiera|Spanja}} |align=center| 13 |align=center| 9 | [[Real Madrid CF|Real Madrid]] (9), [[FC Barcelona|Barcelona]] (4) | [[Real Madrid CF|Real Madrid]] (3), [[FC Barcelona|Barcelona]] (3), [[Valencia CF|Valencia]] (2), [[Atlético Madrid]] (1) |- | {{bandiera|Italja}} |align=center| 12 |align=center| 14 | [[AC Milan|Milan]] (7), [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] (3), [[Juventus FC|Juventus]] (2), | [[Juventus FC|Juventus]] (5), [[AC Milan|Milan]] (4), [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] (2), [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] (1), [[AS Roma|Roma]] (1), [[UC Sampdoria|Sampdoria]] (1) |- | {{bandiera|Ingilterra}} |align=center| 11 |align=center| 7 | [[Liverpool FC|Liverpool]] (5), [[Manchester United FC|Manchester United]] (3), [[Nottingham Forest FC|Nottingham Forest]] (2), [[Aston Villa FC|Aston Villa]] (1), [[Chelsea FC|Chelsea]] (1) | [[Liverpool FC|Liverpool]] (2), [[Manchester United FC|Manchester United]] (2), [[Arsenal FC|Arsenal]] (1), [[Chelsea FC|Chelsea]] (1), [[Leeds United AFC|Leeds United]] (1) |- | {{bandiera|Ġermanja}} |align=center| 6 |align=center| 9 | [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] (4), [[Borussia Dortmund]] (1), [[Hamburger SV|Hamburg]] (1) | [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] (4), [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]] (1), [[Borussia VfL 1900|Borussia Mönchengladbach]] (1), [[Eintracht Frankfurt]] (1), [[Hamburger SV|Hamburg]] (1), [[Borussia Dortmund]] (1) |- | {{bandiera|Olanda}} |align=center| 6 |align=center| 2 | [[AFC Ajax|Ajax]] (4), [[PSV Eindhoven|PSV]] (1), [[Feyenoord]] (1) | [[AFC Ajax|Ajax]] (2) |- | {{bandiera|Portugall}} |align=center| 4 |align=center| 5 | [[SL Benfica|Benfica]] (2), [[FC Porto|Porto]] (2) | [[SL Benfica|Benfica]] (5) |- | {{bandiera|Franza}} |align=center| 1 |align=center| 5 | [[Olympique de Marseille|Marseille]] (1) | [[Stade Reims]] (2), [[AS Saint-Étienne|Saint-Étienne]] (1), [[Olympique de Marseille|Marseille]] (1), [[AS Monaco FC|Monaco]] (1), |- | {{bandiera|Rumanija}} |align=center| 1 |align=center| 1 | [[FC Steaua Bucureşti|Steaua]] (1) | [[FC Steaua Bucureşti|Steaua]] (1) |- | {{bandiera|Jugożlavja}} |align=center| 1 |align=center| 1 | [[Red Star Belgrade]] (1) | [[FK Partizan]] (1) |- | {{bandiera|Skozja}} |align=center| 1 |align=center| 1 | [[Celtic FC|Celtic]] (1) | [[Celtic FC|Celtic]] (1) |- | {{bandiera|Żvezja}} |align=center| 0 |align=center| 1 | | [[Malmö FF]] (1) |- | {{bandiera|Greċja}} |align=center| 0 |align=center| 1 | | [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] (1) |- | {{bandiera|Belġju}} |align=center| 0 |align=center| 1 | | [[Club Brugge KV|Club Brugge]] (1) |- |} === L-aqwa skorers === :''Korretta sat-3 ta' Ġunju 2017'' Din it-tabella ma tinkludix gowls magħmula fil-fażi ta' kwalifikazzjoni tal-kompetizzjoni. {| class="wikitable sortable" ! !Plejer !Pajjiż !Gowls !Preżenzi !Proporzjon !Snin !Klabbs |- |align=right|1 |'''[[Cristiano Ronaldo]]''' |{{bandiera|Portugall}} |align=center|105 |align=center|140 |align=center|{{#expr:105/140 round 2}} |align=center|2003– |[[Manchester United FC|Manchester United]], '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' |- |align=right|2 |'''[[Lionel Messi]]''' |{{bandiera|Arġentina}} |align=center|94 |align=center|115 |align=center|{{#expr:94/115 round 2}} |align=center|2005– |'''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' |- |align=right|3 |[[Raúl González|Raúl]] |{{bandiera|Spanja}} |align=center|71 |align=center|142 |align=center|{{#expr:71/142 round 2}} |align=center|1995–2011 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |- |align=right|4 |[[Ruud van Nistelrooy]] |{{bandiera|Pajjiżi l-Baxxi}} |align=center|56 |align=center|73 |align=center|{{#expr:56/73 round 2}} |align=center|1998–2009 |[[PSV Eindhoven|PSV]], [[Manchester United FC|Manchester United]], [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |- |align=right|5 |'''[[Karim Benzema]]''' |{{bandiera|Franza}} |align=center|51 |align=center|93 |align=center|{{#expr:51/93 round 2}} |align=center|2006– |[[Olympique Lyonnais|Lyon]], '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' |- |align=right|6 |[[Thierry Henry]] |{{bandiera|Franza}} |align=center|50 |align=center|112 |align=center|{{#expr:50/112 round 2}} |align=center|1997–2012 |[[AS Monaco FC|Monaco]], [[Arsenal FC|Arsenal]], [[FC Barcelona|Barcelona]] |- |align=right|7 |[[Alfredo Di Stéfano]] |{{bandiera|Arġentina}} |align=center|49 |align=center|58 |align=center|{{#expr:49/58 round 2}} |align=center|1955–1964 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]] |- |rowspan="2" align=right|8 |[[Andriy Shevchenko]] |{{bandiera|Ukrajna}} |align=center|48 |align=center|100 |align=center|{{#expr:48/100 round 2}} |align=center|1994–2012 |[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]], [[A.C. Milan|Milan]], [[Chelsea FC|Chelsea]] |- |[[Zlatan Ibrahimović]] |{{bandiera|Żvezja}} |align=center|48 |align=center|119 |align=center|{{#expr:48/119 round 2}} |align=center|2001–2016 |[[AFC Ajax|Ajax]], [[Juventus FC|Juventus]], [[Inter Milan|Internazionale]], [[FC Barcelona|Barcelona]], [[A.C. Milan|Milan]], [[Paris Saint-Germain FC|Paris Saint-Germain]] |- |10 |[[Eusébio]] |{{bandiera|Portugall}} |align=center|47 |align=center|63 |align=center|{{#expr:47/63 round 2}} |align=center|1961–1974 |[[SL Benfica|Benfica]] |} === L-aktar preżenzi === :''Korretta sat-3 ta' Ġunju 2017'' Din it-tabella ma tinkludix dehriet li saru fil-fażi ta' kwalifikazzjoni tal-kompetizzjoni. {| class="wikitable sortable" |- ! !Plejer !Pajjiż !Preżenzi !Snin !Klabbs |- |1 |'''[[Iker Casillas]]''' |{{bandiera|Spanja}} |align=center|164 |align=center|1999– |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], '''[[FC Porto|Porto]] |- |2 |[[Xavi]] |{{bandiera|Spanja}} |align=center|151 |align=center|1998–2015 |[[FC Barcelona|Barcelona]] |- |3 |[[Raúl González|Raúl]] |{{bandiera|Spanja}} |align=center|142 |align=center|1995–2011 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |- |4 |[[Ryan Giggs]] |{{flag|Wales}} |align=center|141 |align=center|1993–2014 |[[Manchester United FC|Manchester United]] |- |5 |'''[[Cristiano Ronaldo]]''' |{{bandiera|Portugall}} |align=center|140 |align=center|2003– |[[Manchester United FC|Manchester United]], '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' |- |6 |[[Paolo Maldini]] |{{bandiera|Italja}} |align=center|139 |align=center|1988–2008 |[[AC Milan|Milan]] |- |7 |[[Clarence Seedorf]] |{{bandiera|Pajjiżi l-Baxxi}} |align=center|125 |align=center|1994–2012 |[[AFC Ajax|Ajax]], [[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[FC Internazionale Milano|Internazionale]], [[AC Milan|Milan]] |- |8 |[[Paul Scholes]] |{{bandiera|Ingilterra}} |align=center|124 |align=center|1994–2013 |[[Manchester United FC|Manchester United]] |- |9 |'''[[Andrés Iniesta]]''' |{{bandiera|Spanja}} |align=center|122 |align=center|2002– |'''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' |- |10 |[[Roberto Carlos da Silva|Roberto Carlos]] |{{bandiera|Brażil}} |align=center|120 |align=center|1997–2007 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]] |} == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commons|Category:UEFA Champions League}} * {{en}} [http://www.uefa.com/Competitions/UCL/ Sit uffiċjali] * {{en}} [http://www.rsssf.com/ec/ecomp.html Riżultati ta' kull edizzjoni fuq RSSSF] {{Staġuni tal-UEFA Champions League}} {{Futbol internazzjonali għall-klabbs‎}} [[Kategorija:UEFA Champions League| ]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-UEFA]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet Ewropej tal-futbol]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet internazzjonali tal-futbol għall-klabbs]] agzrudluqv2hjqi5m3j4esm5lwirnu1 279038 279037 2022-08-13T19:47:13Z Chrisportelli 355 /* Kopertura tal-medja */ tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni sportiva | isem = UEFA Champions League | stampa = UEFA Champions League logo 2.png | deskrizzjoni = | sport = [[Futbol]] | fundazzjoni = 1955 (1992 taħt il-format attwali) | reġjun = [[Ewropa]] ([[UEFA]]) | timijiet = 32 (fażi tal-gruppi)<br />78 jew 79 (total) | ċampjin = {{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool FC]] (6-il titlu) | l-aktar_rebħiet = {{flagicon|Spanja}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] (13-il titlu) | mottu = | sit_elettroniku = [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Sit Uffiċjali] | staġun_attwali = UEFA Champions League 2017–18 }} Il-'''UEFA Champions League''', li qabel kienet magħrufha bħala t-'''Tazza taċ-Ċampjins''', hija kompetizzjoni tal-[[futbol]] li tiġi organizzata kull sena mill-[[UEFA]] (konfederazzjoni tal-Ewropa) u li ilha ssir mill-1992 (eżattament mill-1955 taħt il-format il-qadim) għall-aqwa [[klabb tal-futbol|klabbs tal-futbol]] fl-[[Ewropa]]. It-trofew hu kkunsidrat bħala l-aktar trofew prestiġjuż għal klabb f'dan l-isport. Il-kampjonat jinqasam f'fażijiet differenti. Il-format preżenti jikkonsisti minn tliet rawnds preliminarji lejn nofs Lulju. Is-sittax-il tim li joħorġu rebbieħa minn dawn il-preliminari jingħaqdu ma' sittax-il tim ieħor li jkun akkwistaw kwalifikazzjoni awtomatika fejn flimkien jieħdu sehem fil-fażi tal-gruppi. It-tmien timijiet rebbieħa tal-grupp flimkien ma' dawk li spiċċaw it-tieni jidħlu fil-fażi eliminatorja, li tispiċċa bil-finali f'Mejju. Fil-passat, kienu ċ-ċampjins tal-kampjonat nazzjonali biss li setgħu jkunu eleġibbli biex jipparteċipaw fil-kompetizjoni; madanakollu, din tbiddlet fl-1997 biex iħallu dawk li jispiċċaw fit-tieni post tal-aqwa kampjonati biex jissieħbu wkoll. It-titlu ntrebaħ minn 22 tim differenti, tnax minn dawn rebħuh aktar minn darba. It-tim bl-akbar rebħiet hu t-tim [[Spanja|Spanjol]] ta' [[Real Madrid CF|Real Madrid]] li kiseb dan it-titlu għal tnax-il darba. Il-klabbs Spanjoli ġabru l-ikbar ammont ta' rebħiet bis-sbatax-il titlu, segwiti mill-[[Ingilterra]] u l-[[Italja]] bi tnax. Ir-rebbieħa attwali ta' din it-tazza huma bl-aħħar rebħa tagħmilhom l-ewwel tim mill-1992 li żamm it-titlu b'suċċess. Il-kampjonat Spanjol u dak Taljan huma [[Real Madrid CF|Real Madrid]] li assiguraw it-tnax-il titlu f'din il-kompetizzjoni meta għelbu lil [[Juventus FC|Juventus]] fil-[[UEFA Champions League 2016–17|finali tal-2017]]. B'hekk saru l-ewwel tim mill-1992 li rnexxielhom jiddefendu b'suċċess it-titlu. == Storja == {{artiklu prinċipali|Storja tal-UEFA Champions League}} Dan it-turnew ingħata l-bidu fl-1955, wara suġġeriment tal-ġurnalista sportiv Franċiż u l-editur tal-gazzetta ''[[L'Équipe]]'' [[Gabriel Hanot]], bħala reazzjoni għal dak li kien intqal mill-istampa Brittanika fuq il-klabb ta' [[Wolverhampton Wanderers FC|Wolverhampton Wanderers]] li kienu ċ-"Ċampjins tad-Dinja", wara sensiela ta' rebħiet f'partiti ta' ħbiberija kontra timijiet Ewropej fis-snin ħamsin. It-turnew kellu l-iskop ta' kompetizzjoni kontinentali bejn iċ-ċampjins tal-kampjonati nazzjonali tal-Ewropa, imsejjaħ it-'''Tazza taċ-Ċampjins'''. Din il-kompetizzjoni bdiet fl-[[Tazza taċ-Ċampjins 1955–56|1955–56]] taħt format ta' żewġ legs eliminatorji fejn it-timijiet jilgħabu żewġ partiti, waħda ġewwa darhom u waħda barra, u t-tim bl-ikbar riżultat totali jikkwalifika għar-rawnd suċċessiv tal-kompetizzjoni. Sal-1992, kienu biss it-timijiet rebbieħa tal-kampjonati nazzjonali li kellhom aċċess għal din il-kompetizzjoni, flimkien mad-detentur attwali tat-tazza. Fl-[[UEFA Champions League 1992–93|istaġun 1992–93]], il-format tbiddel biex jikludi fażi tal-gruppi u l-isem tbiddel għal '''UEFA Champions League'''. Sar tibdil kbir ukoll fl-aċċess ta' timijiet għal din il-kompetizzjoni, hekk kif grazzi għal numru ta' rawnds ta' kwalifika u l-istruttura tal-gruppi kabbret l-elleġibilità ta' parteċipazzjoni. Fl-[[UEFA Champions League 1997–98|1997–98]], il-parteċipazzjoni ġiet estiża biex tinkludi dawk li kklassifikaw fit-tieni post ta' xi kampjonati ta' ċerti pajjiżi skont il-lista tal-[[koeffiċjenti tal-UEFA]]. Is-sistema ta' kwalifika ġie ristrutturata sabiex iċ-ċampjins nazzjonali minn pajjiżi li huma l-isfel fil-klassifika tal-koeffiċjenti jieħdu sehem f'żewġ jew aktar rawnds ta' kwalifika, waqt li timijiet klassifikati fit-tieni post fil-kampjonat u li ġejjin minn pajjiżi pożizzjonati aktar fl-ogħli jidħlu fir-rawnds suċċessivi. Huma erba' timijiet mill-aqwa pajjiżi klassifikati, li jingħataw dritt għall-aċċess f'din il-kompetizzjoni. Bejn l-1960 u l-2004, ir-rebbieħ tat-turnew kien jikkwalifika għat-[[Tazza Interkontinentali (futbol)|Tazza Interkontinentali]] kontra r-rebbieħ tat-[[Tazza Libertadores]] tal-Amerika t'Isfel. Wara x-xoljiment ta' din il-kompetizzjoni, ir-rebbieħ jikkwalifika awtomatikament għat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs|Tazza tad-Dinja tal-Klabbs]] organizzata mill-[[FIFA]] flimkien mar-rebbieħa tal-turnej tal-konfederazzjonijiet l-oħra. == Format == === Kwalifikazzjoni === {{artiklu prinċipali|Koeffiċjenti tal-UEFA}} [[Stampa:UEFA members Champs League group stage.gif|right|thumb|450px|Mappa tal-pajjiżi tal-UEFA li minnhom ħarġu t-timijiet li laħqu l-fażi tal-gruppi tal-UEFA Champions League {{leġġenda|#67E863|Pajjiż membru tal-UEFA li ġie rappreżentat fil-fażi tal-gruppi}} {{leġġenda|#6085EF|Pajjiż membru tal-UEFA li ma ġie rappreżentat fil-fażi tal-gruppi}} {{leġġenda|#C0C0C0|Mhuwiex membru tal-UEFA}} ]] Timijiet li jispiċċaw mill-ewwel sar-raba' post fl-aqwa kampjonati jikkwalifikaw għar-rawnd preliminarju tal-UEFA Champions League. In-numru ta' postijiet fil-kompetizzjoni jiddependi fil-pożizzjoni rispettiva tal-assoċjazzjoni fit-tabella tal-[[koefiċċjenti tal-UEFA]]: * assoċjazzjonijiet klassifikati mill-ewwel sat-tielet post għandhom erba' postijiet, * assoċjazzjonijiet klassifikati mir-raba' sas-sitt post għandhom tliet postijiet, * assoċjazzjonijiet klassifikati mis-seba' sal-ħmistax-il post għandhom żewġ postijiet, * assoċjazzjonijiet klassifikati fis-sittax jew inqas għandhom post wieħed. Il-pożizzjoni tal-assoċjazzjoni jiddependi wkoll minn f'liema fażi l-klabb oriġini jidħol fil-kompetizzjoni. Per eżempju, l-aqwa tliet assoċjazzjonijiet klassifikati, għandhom żewġ postijiet fil-fażi tal-gruppi (għaċ-ċampjins u t-tieni klassifikat) u t-tnejn l-oħra fit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni (għat-tielet u r-raba' klassifikat), fejn min-naħa l-oħra l-assoċjazzjonijiet klassifikati fl-inqas pożizzjonijiet tal-klassifika għandhom biss post wieħed fit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni għaċ-ċampjins tal-kampjonat rispettiv. L-assoċjazzjonijiet li jinsabu fl-aqwa disa' postijiet fil-klassifika għandhom tal-anqas post wieħed garantit fil-fażi tal-gruppi. Is-sitwazzjoni fuq id-detenur tat-Tazza għandha ma ġietx iċċarata. Lura fl-2005 seħħet kontroversja fejn il-klabb [[Ingilterra|Ingliż]] ta' [[Liverpool FC|Liverpool]], li kien għadu kemm ittrijonfa fl-edizzjoni preċedenti, spiċċa barra mill-ewwel erba' postijiet tal-[[Premier League]]. L-[[Federazzjoni tal-futbol tal-Ingilterra|FA Ingliża]] tat id-dritt lil [[Everton FC|Everton]], li kienu spiċċaw fir-raba' post, li jingħataw il-post finali Ingliż għall-[[UEFA Champions League 2005–06]]. Il-UEFA waslet fi qbil li ż-żewġ [[derby ta' Merseyside|rivali ta' Merseyside]] jidħlu fil-kompetizzjoni. Liverpool bdew mill-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni waqt li Everton bdew mit-tielet. Ir-regoli attwali tal-UEFA hi li jekk ir-rebbieħ tal-UEFA Champions League jonqos li jasal fil-pożizzjonijiet allokati lil dik l-assoċjazzjoni għal post fl-Ewropa, dan jieħu post l-inqas tim klassifikat fil-kampjonat. It-tim li jkun ittieħed postu jikkwalifika għat-[[Tazza UEFA]]. Fl-2005–06, [[Liverpool FC|Liverpool]] u [[FC Artmedia Bratislava|Artmedia Bratislava]] tal-[[Slovakkja|Islovakkja]] saru l-ewwel timijiet li waslu sal-fażi tal-gruppi taċ-Champions League wara li lagħbu f'kull rawnd ta' kwalifikazzjoni. Fl-2008–09 ġara l-istess ħaġa għat-timijiet ta' [[FC BATE|BATE]] and [[Anorthosis Famagusta|Anorthosis Famagusta FC]]. Kull klabb li jkun irid jipparteċipa fiċ-Champions League irid ikollu l-liċenzja mill-assoċjazzjoni nazzjonali biex jieħu sehem fil-kompetizzjoni. Biex tinkiseb din il-liċenzja, il-klabb irid jilħaq ċerti kriterji fuq l-istadju, l-infrastruttura u dawk finanzjarji. === Turnew === Dan it-turnew jibda b'fażi tal-gruppi ta' 32 tim, diviżi fi 8 gruppi. Timijiet li jiġu mill-istess pajjiż ma jiġux allokati fl-istess grupp. Kull tim jiltaqa' mat-timijiet l-oħra f'format imsejjaħ ''round-robin'', b'logħbiet ġewwa u barra minn darhom. L-aqwa żewġ timijiet ikompli fil-kompetizzjoni, fir-rawnd tal-aħħar sittax li b'hekk tibda r-rawnd eliminatorju (b'eliminazzjoni diretta). Għal din il-fażi, ir-rebbieħa tal-gruppi jilgħabu kontra t-tieni klassifikati fil-gruppi. Mill-kwarti tal-finali 'l quddiem, il-poloz jittellgħu bl-addoċċ, b'ebda riserva għat-timijiet li ġejjin mill-istess pajjiż. Il-fażi tal-gruppi tintlagħab matul ix-xahar tal-ħarifa, waqt li l-fażi eliminatorja tibda waqt l-waqfa tax-xitwa. Il-partiti jintlagħbu bejn it-timijiet fuq bażi ta' partiti ġewwa u barra minn darhom, b'eċċezzjoni tal-finali. Din tal-aħħar tipikament tiġi ospitata ġimgħatejn f'Mejju. == Trofew == Il-forma attwali tat-trofew ġiet kummissjonata fl-1966 għal 10,000 [[Frank Żvizzeru]] u l-ewwel tim li rebaħ din it-tazza l-ġdida kien it-tim ta' [[Celtic FC|Celtic]], rebbieħ tal-finali tal-25 ta' Mejju 1967 f'[[Liżbona]] kontra l-[[Internazionale FC|Inter]]. Il-forma tiegħu ġiet approvata mis-segretarju ġenerali tal-UEFA, [[Hans Bangerter]], fuq bażi ta' diversi proposti preżentati minn speċjalista minn [[Berna]], Hans Stadelmann. Il-modifiki finali li saru fuqu, saru mill-inċiżitur Fred Bänninger wara 340 siegħa ta' ħidma mit-tifel ta' Stadelmann, Jürg. It-tazza għandha tul ta' 62 [[ċentimetru|ċm]] u tiżen 7.5 [[kilogramma|kg]]. Jekk il-verżjonijiet tal-1973 u tal-1976 kienu sostanzjalment konformi mal-oriġinal tal-1966, dik tal-1994 kienet tvarja partikularment fil-ktiba ''Coupe des clubs champions européens'' li minn ktiba b'ittri żgħar saret waħda miktuba b'ittra kapitali, u fuq wara bdew jinkitbu r-riżultati tal-finali, waqt li t-trofew attwali, tal-2005, għandu inċiż fuq wara tiegħu l-ismijiet tal-timijiet kollha li rebħu din il-kompetizzjoni. Mill-1997 bdiet id-drawwa li t-trofew oriġinali jgħaddi għas-sidnku tal-belt li tkun se tospita l-finali, biex b'hekk il-pubbliku jkun jista' jżur dan it-trofew xahar jew xahrejn qabel il-konfront deċiżiv. == Kopertura tal-medja == Din il-kompetizzjoni tattira numru kbir ta' telespettaturi, mhux biss mill-[[Ewropa]], iżda wkoll minn madwar id-dinja kollha. Il-partiti jixxandru kull sena f'aktar minn 70 pajjiż f'aktar minn 40 lingwa, u xi partiti importanti jattiraw udjenza televiżiva ta' aktar minn 200 miljun, fejn hi kkunsidrata fost l-aktar avveniment sportiv segwit fuq it-[[televiżjoni]].<ref>{{ċita aħbar| titlu = World’s most watched TV sports events: 2006 Rank & Trends report| pubblikatur = Initiative| data = 2007-01-19| url = http://initiative.com/static/prDec2006.html| data-aċċess= 2007-05-26 | lingwa = Ingliż }}</ref> == Rekords u statistika == {{artiklu prinċipali|Statistika tal-UEFA Champions League|Rebbieħa tal-UEFA Champions League}} === Rebbieħa === {| class="wikitable plainrowheaders sortable" |- !scope=col|Klabb !scope=col|Rebbieħa !scope=col|Finalisti telliefa !scope=col|Snin rebbieħa !scope=col|Snin finalisti telliefa |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | style="text-align:center;" |13 | style="text-align:center;" |3 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1955–56|1956]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1956–57|1957]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1957–58|1958]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1958–59|1959]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1959–60|1960]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1965–66|1966]], [[UEFA Champions League 1997–98|1998]], [[UEFA Champions League 1999–2000|2000]], [[UEFA Champions League 2001–02|2002]], [[UEFA Champions League 2013–14|2014]], [[UEFA Champions League 2015–16|2016]], [[2016–17|2017]], 2018 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1961–62|1962]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1963–64|1964]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1980–81|1981]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] | style="text-align:center;" |7 | style="text-align:center;" |4 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1962–63|1963]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1968–69|1969]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1988–89|1989]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1989–90|1990]], [[UEFA Champions League 1993–94|1994]], [[UEFA Champions League 2002–03|2003]], [[UEFA Champions League 2006–07|2007]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1957–58|1958]], [[UEFA Champions League1992–93|1993]], [[UEFA Champions League 1994–95|1995]], [[UEFA Champions League 2004–05|2005]] |- ! scope="row" |{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] | style="text-align:center;" |6 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1976–77|1977]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1977–78|1978]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1980–81|1981]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1983–84|1984]], [[UEFA Champions League 2004–05|2005]], 2019 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1984–85|1985]], [[UEFA Champions League 2006–07|2007]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]* | style="text-align:center;" |5 | style="text-align:center;" |5 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1973–74|1974]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1974–75|1975]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1975–76|1976]], [[UEFA Champions League 2000–01|2001]], [[UEFA Champions League 2012–13|2013]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1981–82|1982]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1986–87|1987]], [[UEFA Champions League 1998–99|1999]], [[UEFA Champions League 2009–10|2010]], [[UEFA Champions League 2011–12|2012]] |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] | style="text-align:center;" |5 | style="text-align:center;" |3 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1991–92|1992]], [[UEFA Champions League 2005–06|2006]], [[UEFA Champions League 2008–09|2009]], [[UEFA Champions League 2010–11|2011]], [[UEFA Champions League 2014–15|2015]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1960–61|1961]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1985–86|1986]], [[UEFA Champions League 1993–94|1994]] |- !scope=row|{{flagicon|NED}} [[AFC Ajax|Ajax]]* | style="text-align:center;" |4 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1970–71|1971]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1971–72|1972]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1972–73|1973]], [[UEFA Champions League 1994–95|1995]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1968–69|1969]], [[UEFA Champions League 1995–96|1996]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] | style="text-align:center;" |3 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1963–64|1964]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1964–65|1965]], [[UEFA Champions League 2009–10|2010]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1966–67|1967]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1971–72|1972]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]]* | style="text-align:center;" |3 | style="text-align:center;" |2 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1967–68|1968]], [[UEFA Champions League 1998–99|1999]], [[UEFA Champions League 2007–08|2008]] |[[UEFA Champions League 2008–09|2009]], [[UEFA Champions League 2010–11|2011]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]]* | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |7 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1984–85|1985]], [[UEFA Champions League 1995–96|1996]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1972–73|1973]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1982–83|1983]], [[UEFA Champions League 1996–97|1997]], [[UEFA Champions League 1997–98|1998]], [[UEFA Champions League 2002–03|2003]], [[UEFA Champions League 2014–15|2015]], [[UEFA Champions League 2016–17|2017]] |- !scope=row|{{flagicon|POR}} [[SL Benfica|Benfica]] | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |5 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1960–61|1961]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1961–62|1962]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1962–63|1963]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1964–65|1965]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1967–68|1968]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1987–88|1988]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1989–90|1990]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Nottingham Forest FC|Nottingham Forest]] | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1978–79|1979]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1979–80|1980]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] | style="text-align:center;" |2 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1986–87|1987]], [[UEFA Champions League 2003–04|2004]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|SCO}} [[Celtic FC|Celtic]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1966–67|1967]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1969–70|1970]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Hamburger SV|Hamburg]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1982–83|1983]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1979–80|1980]] |- !scope=row|{{flagicon|ROU|1965}} [[CSA Steaua București|Steaua București]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1985–86|1986]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1988–89|1989]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[UEFA Champions League 1992–93|1993]] |[[Tazza taċ-Ċampjins 1990–91|1991]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Borussia Dortmund]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[UEFA Champions League 1996–97|1997]] |[[UEFA Champions League 2012–13|2013]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]]* | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |1 |[[UEFA Champions League 2011–12|2012]] |[[UEFA Champions League 2007–08|2008]] |- !scope=row|{{flagicon|NED}} [[Feyenoord]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1969–70|1970]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Aston Villa FC|Aston Villa]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1981–82|1982]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|NED}} [[PSV Eindhoven]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1987–88|1988]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|YUG}} [[Red Star Belgrade]] | style="text-align:center;" |1 | style="text-align:center;" |0 |[[Tazza taċ-Ċampjins 1990–91|1991]] | &mdash; |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |3 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1973–74|1974]], [[UEFA Champions League 2013–14|2014]], [[UEFA Champions League 2015–16|2016]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[Stade de Reims|Reims]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |2 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1955–56|1956]], [[Tazza taċ-Ċampjins 1958–59|1959]] |- !scope=row|{{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |2 | &mdash; |[[UEFA Champions League 1999–2000|2000]], [[UEFA Champions League 2000–01|2001]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1956–57|1957]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Eintracht Frankfurt]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1959–60|1960]] |- !scope=row|{{flagicon|YUG}} [[FK Partizan|Partizan]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1965–66|1966]] |- !scope=row|{{flagicon|GRE|1970}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1970–71|1971]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Leeds United A.FC|Leeds United]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1974–75|1975]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[AS Saint-Étienne|Saint-Étienne]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1975–76|1976]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Borussia Mönchengladbach]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1976–77|1977]] |- !scope=row|{{flagicon|BEL}} [[Club Brugge KV|Club Brugge]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1977–78|1978]] |- !scope=row|{{flagicon|SWE}} [[Malmö FF]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1978–79|1979]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1983–84|1984]] |- !scope=row|{{flagicon|ITA}} [[UC Sampdoria|Sampdoria]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[Tazza taċ-Ċampjins 1991–92|1992]] |- !scope=row|{{flagicon|GER}} [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[UEFA Champions League 2001–02|2002]] |- !scope=row|{{flagicon|FRA}} [[AS Monaco FC|Monaco]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[UEFA Champions League 2003–04|2004]] |- !scope=row|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |1 | &mdash; |[[UEFA Champions League 2005–06|2006]] |} <small><nowiki>*</nowiki> Il-klabb rebaħ it-tliet kompetzzjonijiet prinċipali tal-UEFA</small> === Rebbieħa skont il-pajjiż === {| class="wikitable sortable" |- !width=3%| Pajjiż !width=1%| Rebħiet !width=1%| Finali mitlufa !width=9%| Klabbs rebbieħa !width=9%| Finalisti telliefa |- | {{bandiera|Spanja}} |align=center| 13 |align=center| 9 | [[Real Madrid CF|Real Madrid]] (9), [[FC Barcelona|Barcelona]] (4) | [[Real Madrid CF|Real Madrid]] (3), [[FC Barcelona|Barcelona]] (3), [[Valencia CF|Valencia]] (2), [[Atlético Madrid]] (1) |- | {{bandiera|Italja}} |align=center| 12 |align=center| 14 | [[AC Milan|Milan]] (7), [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] (3), [[Juventus FC|Juventus]] (2), | [[Juventus FC|Juventus]] (5), [[AC Milan|Milan]] (4), [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] (2), [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] (1), [[AS Roma|Roma]] (1), [[UC Sampdoria|Sampdoria]] (1) |- | {{bandiera|Ingilterra}} |align=center| 11 |align=center| 7 | [[Liverpool FC|Liverpool]] (5), [[Manchester United FC|Manchester United]] (3), [[Nottingham Forest FC|Nottingham Forest]] (2), [[Aston Villa FC|Aston Villa]] (1), [[Chelsea FC|Chelsea]] (1) | [[Liverpool FC|Liverpool]] (2), [[Manchester United FC|Manchester United]] (2), [[Arsenal FC|Arsenal]] (1), [[Chelsea FC|Chelsea]] (1), [[Leeds United AFC|Leeds United]] (1) |- | {{bandiera|Ġermanja}} |align=center| 6 |align=center| 9 | [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] (4), [[Borussia Dortmund]] (1), [[Hamburger SV|Hamburg]] (1) | [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] (4), [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]] (1), [[Borussia VfL 1900|Borussia Mönchengladbach]] (1), [[Eintracht Frankfurt]] (1), [[Hamburger SV|Hamburg]] (1), [[Borussia Dortmund]] (1) |- | {{bandiera|Olanda}} |align=center| 6 |align=center| 2 | [[AFC Ajax|Ajax]] (4), [[PSV Eindhoven|PSV]] (1), [[Feyenoord]] (1) | [[AFC Ajax|Ajax]] (2) |- | {{bandiera|Portugall}} |align=center| 4 |align=center| 5 | [[SL Benfica|Benfica]] (2), [[FC Porto|Porto]] (2) | [[SL Benfica|Benfica]] (5) |- | {{bandiera|Franza}} |align=center| 1 |align=center| 5 | [[Olympique de Marseille|Marseille]] (1) | [[Stade Reims]] (2), [[AS Saint-Étienne|Saint-Étienne]] (1), [[Olympique de Marseille|Marseille]] (1), [[AS Monaco FC|Monaco]] (1), |- | {{bandiera|Rumanija}} |align=center| 1 |align=center| 1 | [[FC Steaua Bucureşti|Steaua]] (1) | [[FC Steaua Bucureşti|Steaua]] (1) |- | {{bandiera|Jugożlavja}} |align=center| 1 |align=center| 1 | [[Red Star Belgrade]] (1) | [[FK Partizan]] (1) |- | {{bandiera|Skozja}} |align=center| 1 |align=center| 1 | [[Celtic FC|Celtic]] (1) | [[Celtic FC|Celtic]] (1) |- | {{bandiera|Żvezja}} |align=center| 0 |align=center| 1 | | [[Malmö FF]] (1) |- | {{bandiera|Greċja}} |align=center| 0 |align=center| 1 | | [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] (1) |- | {{bandiera|Belġju}} |align=center| 0 |align=center| 1 | | [[Club Brugge KV|Club Brugge]] (1) |- |} === L-aqwa skorers === :''Korretta sat-3 ta' Ġunju 2017'' Din it-tabella ma tinkludix gowls magħmula fil-fażi ta' kwalifikazzjoni tal-kompetizzjoni. {| class="wikitable sortable" ! !Plejer !Pajjiż !Gowls !Preżenzi !Proporzjon !Snin !Klabbs |- |align=right|1 |'''[[Cristiano Ronaldo]]''' |{{bandiera|Portugall}} |align=center|105 |align=center|140 |align=center|{{#expr:105/140 round 2}} |align=center|2003– |[[Manchester United FC|Manchester United]], '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' |- |align=right|2 |'''[[Lionel Messi]]''' |{{bandiera|Arġentina}} |align=center|94 |align=center|115 |align=center|{{#expr:94/115 round 2}} |align=center|2005– |'''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' |- |align=right|3 |[[Raúl González|Raúl]] |{{bandiera|Spanja}} |align=center|71 |align=center|142 |align=center|{{#expr:71/142 round 2}} |align=center|1995–2011 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |- |align=right|4 |[[Ruud van Nistelrooy]] |{{bandiera|Pajjiżi l-Baxxi}} |align=center|56 |align=center|73 |align=center|{{#expr:56/73 round 2}} |align=center|1998–2009 |[[PSV Eindhoven|PSV]], [[Manchester United FC|Manchester United]], [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |- |align=right|5 |'''[[Karim Benzema]]''' |{{bandiera|Franza}} |align=center|51 |align=center|93 |align=center|{{#expr:51/93 round 2}} |align=center|2006– |[[Olympique Lyonnais|Lyon]], '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' |- |align=right|6 |[[Thierry Henry]] |{{bandiera|Franza}} |align=center|50 |align=center|112 |align=center|{{#expr:50/112 round 2}} |align=center|1997–2012 |[[AS Monaco FC|Monaco]], [[Arsenal FC|Arsenal]], [[FC Barcelona|Barcelona]] |- |align=right|7 |[[Alfredo Di Stéfano]] |{{bandiera|Arġentina}} |align=center|49 |align=center|58 |align=center|{{#expr:49/58 round 2}} |align=center|1955–1964 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]] |- |rowspan="2" align=right|8 |[[Andriy Shevchenko]] |{{bandiera|Ukrajna}} |align=center|48 |align=center|100 |align=center|{{#expr:48/100 round 2}} |align=center|1994–2012 |[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]], [[A.C. Milan|Milan]], [[Chelsea FC|Chelsea]] |- |[[Zlatan Ibrahimović]] |{{bandiera|Żvezja}} |align=center|48 |align=center|119 |align=center|{{#expr:48/119 round 2}} |align=center|2001–2016 |[[AFC Ajax|Ajax]], [[Juventus FC|Juventus]], [[Inter Milan|Internazionale]], [[FC Barcelona|Barcelona]], [[A.C. Milan|Milan]], [[Paris Saint-Germain FC|Paris Saint-Germain]] |- |10 |[[Eusébio]] |{{bandiera|Portugall}} |align=center|47 |align=center|63 |align=center|{{#expr:47/63 round 2}} |align=center|1961–1974 |[[SL Benfica|Benfica]] |} === L-aktar preżenzi === :''Korretta sat-3 ta' Ġunju 2017'' Din it-tabella ma tinkludix dehriet li saru fil-fażi ta' kwalifikazzjoni tal-kompetizzjoni. {| class="wikitable sortable" |- ! !Plejer !Pajjiż !Preżenzi !Snin !Klabbs |- |1 |'''[[Iker Casillas]]''' |{{bandiera|Spanja}} |align=center|164 |align=center|1999– |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], '''[[FC Porto|Porto]] |- |2 |[[Xavi]] |{{bandiera|Spanja}} |align=center|151 |align=center|1998–2015 |[[FC Barcelona|Barcelona]] |- |3 |[[Raúl González|Raúl]] |{{bandiera|Spanja}} |align=center|142 |align=center|1995–2011 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |- |4 |[[Ryan Giggs]] |{{flag|Wales}} |align=center|141 |align=center|1993–2014 |[[Manchester United FC|Manchester United]] |- |5 |'''[[Cristiano Ronaldo]]''' |{{bandiera|Portugall}} |align=center|140 |align=center|2003– |[[Manchester United FC|Manchester United]], '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' |- |6 |[[Paolo Maldini]] |{{bandiera|Italja}} |align=center|139 |align=center|1988–2008 |[[AC Milan|Milan]] |- |7 |[[Clarence Seedorf]] |{{bandiera|Pajjiżi l-Baxxi}} |align=center|125 |align=center|1994–2012 |[[AFC Ajax|Ajax]], [[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[FC Internazionale Milano|Internazionale]], [[AC Milan|Milan]] |- |8 |[[Paul Scholes]] |{{bandiera|Ingilterra}} |align=center|124 |align=center|1994–2013 |[[Manchester United FC|Manchester United]] |- |9 |'''[[Andrés Iniesta]]''' |{{bandiera|Spanja}} |align=center|122 |align=center|2002– |'''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' |- |10 |[[Roberto Carlos da Silva|Roberto Carlos]] |{{bandiera|Brażil}} |align=center|120 |align=center|1997–2007 |[[Real Madrid CF|Real Madrid]], [[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]] |} == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commons|Category:UEFA Champions League}} * {{en}} [http://www.uefa.com/Competitions/UCL/ Sit uffiċjali] * {{en}} [http://www.rsssf.com/ec/ecomp.html Riżultati ta' kull edizzjoni fuq RSSSF] {{Staġuni tal-UEFA Champions League}} {{Futbol internazzjonali għall-klabbs‎}} [[Kategorija:UEFA Champions League| ]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-UEFA]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet Ewropej tal-futbol]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet internazzjonali tal-futbol għall-klabbs]] nvv51q10oi0prwcfs27zfh27aihod1p 0 6600 279052 250510 2022-08-14T09:13:39Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{dablink|Dan l-artiklu hu dwar il-kompetizzjoni li tinvolvi lill-klabbs rebbieħa ta' kull kontinent. Għall-kompetizzjoni li kienet issir mill-1960 sal-2004, ara [[Tazza Interkontinentali (futbol)]].}} {{Infobox kompetizzjoni sportiva |isem = Tazza tad-Dinja tal-Klabbs |stampa = |deskrizzjoni = It-Trofew tat-Tazza tad-dinja tal-Klabbs tal-FIFA, li jingħata lir-rebbieħ finali |staġun_attwali = |sport = [[Futbol]] |reġjun = Internazzjonali ([[FIFA]]) |fundazzjoni = 2000 |timijiet = 7 |ċampjin = {{flagicon|BRA}} [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] |l-aktar_rebħiet = {{flagicon|BRA}} [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]]<br />{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]]<br />(2 titli kull wieħed) |sit_elettroniku = [http://www.fifa.com/clubworldcup/index.html fifa.com] }} It-'''Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs''' hija kompetizzjoni tal-[[futbol]] li fiha jipparteċipaw ir-rebbieħa tas-sitt kontinenti, allavolja mill-2007 ir-rebbieħa tal-[[Konfederazzjoni tal-Futbol Oċeaniku|konfederazzjoni Oċeanika]] jridu jilgħabu ''play-off'' kontra ċ-ċampjin tal-pajjiż li jkun qiegħed jospita l-logħob. L-ewwel edizzjoni seħħet ġewwa l-[[Brażil]] f'Jannar tal-2000. Il-[[FIFA]] għażlitha bħala s-sostitut għat-[[Tazza Interkontinentali (futbol)|Tazza Interkontinentali]] li kienet issir kull sena f'[[Tokjo]], fil-[[Ġappun]] bejn ir-rebbieħa tal-[[Ewropa]] u dawk tal-[[Amerika t'Isfel]]. Wara waqfa, il-kompetizzjoni reġgħet ġiet introdotta fl-2005 u minn dakinhar baqgħet bħala l-unika kompetizzjoni internazzjonali għall-[[klabb tal-futbol|klabbs tal-futbol]]. == Storja == L-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|ewwel edizzjoni]] tas-sena 2000, li saret ġewwa l-[[Brażil]], kienet tikkonsisti minn tmien timijiet: is-sitt rebbieħa kontinentali, ir-rebbieħ attwali tal-Tazza Interkontinentali u ċ-ċampjins tal-pajjiż ospitu. Din il-kompetizzjoni kienet kemmxejn kontroversjali, speċjalment meta l-klabb [[Ingilterra|Ingliż]] ta' [[Manchester United FC|Manchester United]] kellu jirtira mit-tazza nazzjonali tal-[[FA Cup]] sabiex jieħu sehem f'dan it-turnew. Il-ftuħ tal-kompetizzjoni kienet mifhumha minn ftit bħala parti minn "ġlieda" bejn il-[[FIFA]] u l-[[UEFA]], li kienu qed jikkompetu għall-kontroll tal-futbol internazzjonali għall-klabbs: it-[[Tazza Interkontinentali (futbol)|Tazza Interkontinentali]] kienet 'il barra mill-ġurisdizzjoni tal-FIFA.<ref>{{ċita web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/special_report/1999/12/99/world_club_championship/570444.stm |titlu=Football's global power struggle |pubblikatur=BBC |data=1999-12-20 |lingwa=Ingliż}}</ref> Il-finali tas-sena 2000 kienet missielta bejn żewġ timijiet Brażiljani u kienet ikkunsidrata bħala logħba li naqset li toffri livell tajjeb ta' futbol.<ref>{{ċita web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/special_report/1999/12/99/world_club_championship/604434.stm |titlu=Corinthians crowned world champions |pubblikatur=BBC |data=2000-01-15 |lingwa=Ingliż}}</ref> It-tieni edizzjoni kienet mistennija li ssir ġewwa [[Spanja]] fl-2001, u li fiha jieħdu sehem tnax-il tim. Dan l-avveniment però ġie imħassar, prinċiparjament minħabba l-kollass tas-sieħeb fil-kummerċ tal-FIFA, l-ISL. Wara li l-edizzjoni tal-2003 ġiet ukoll imħassra, eventwalment, il-FIFA qablet li t-Tazza Interkontinentali u din il-kompetizzjoni jiġu magħqudin ma' xulxin. L-aħħar edizzjoni tat-Tazza Interkontinentali kienet fl-[[Tazza Interkontinentali 2004|2004]], bl-ewwel turnew tat-Tazza tad-Dinja tal-Klabbs isir fil-Ġappun bejn il-11 u t-18 ta' Diċembru, 2005. Il-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|verżjoni l-ġdida tal-2005]] kienet fuq skala iżgħar ta' żmien, fejn naqqas il-problema tal-iskedar tat-turnew matul l-istaġuni differenti tal-klabbs madwar kull kontenut. Dan kien jinkludi ċ-ċampjins renjanti tal-kompetizzjonijiet kontinentali, bir-rebbieħa mill-[[CONMEBOL]] u l-[[UEFA]] jingħataw post awtomatiku fis-semifinali tal-kompetizzjoni. Il-kompetizzjoni baqgħet issir kull sena mill-2006 sal-2008 ġewwa l-Ġappun, bl-edizzjonijiet tal-2009 u l-2010 jiġu miżmuma fl-[[Emirati Għarab Magħquda]]. Għall-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|edizzjoni tal-2007]], intlagħbet partita ta' spareġġ bejn iċ-ċampjin taż-[[Konfederazzjoni tal-Futbol Oċeaniku|żona Oċeanika]] u ċ-ċampjin tal-pajjiż ospitu għal post fil-kwarti tal-finali sabiex iqajjem interess fit-turnew. L-introduzzjoni mill-ġdid tal-logħba għall-ħames post fil-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|kompetizzjoni tal-2008]] wasslet għal tkabbir fit-total ta' flus mogħtija minn [[dollaru Amerikan|$]]500,000 għal $16.5 miljun. B'din l-introduzzjoni l-ġdida, ir-rebbieħ ħadu $5 miljun, tat-tieni post ħadu $4 miljun, it-tim li spiċċa fit-tielet post kiseb is-somma ta' $2.5 miljun, ir-raba' tim ikklassifikat ħa $2 miljuni, it-tim fil-ħames post ħadu $1.5 miljun, it-tim li spiċċa fis-sitt post kiseb $1 miljun, waqt li tas-seba' post $500,000.<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/clubworldcup/organisation/media/newsid=711059.html |titlu=Organising committee approves tournament format with reintroduction of match for fifth place |pubblikatur=FIFA |data=2008-03-12 |data-aċċess=2008-03-13 |lingwa=Ingliż}}</ref> == Riżultati == {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size:95%;" |- !rowspan=2 width=5%|Sena !rowspan=2 width=7%|Ospitu !colspan=3 width=10%|Finali !colspan=3|It-tielet post |- !width=17.5%|Rebbieħ !width=9%|Riżultat !width=17.5%|Finalista tellief !width=17.5%|It-tielet post !width=9%|Riżultat !width=17.5%|Ir-raba' post |- |2000<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|BRA}} |align="right"|[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] {{flagicon|BRA}} |'''0 – 0''' ([[Ħin supplementari|ħs]])<br />('''4 – 3''' [[Għoti tal-penalties|pen]]) |align="left"|{{flagicon|BRA}} [[Clube de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |align="right"|[[Club Necaxa|Necaxa]] {{flagicon|MEX}} |'''1 – 1''' ([[Ħin supplementari|ħs]])<br />('''4 – 3''' [[Għoti tal-penalties|pen]]) |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |- style="background:#D0E6FF;" |2005<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|JPN}} |align="right"|[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] {{flagicon|BRA}} |'''1 – 0''' |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] |align="right"|[[CD Saprissa|Saprissa]] {{flagicon|CRC}} |'''3 – 2''' |align="left"|{{flagicon|KSA}} [[Al-Ittihad (Jeddah)|Al Ittihad]] |- |2006<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|JPN}} |align="right"|[[Sport Club Internacional|Internacional]] {{flagicon|BRA}} |'''1 – 0''' |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |align="right"|[[Al-Ahly]] {{flagicon|EGY}} |'''2 – 1''' |align="left"|{{flagicon|MEX}} [[Club América|América]] |- style="background:#D0E6FF;" |2007<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|JPN}} |align="right"|[[AC Milan|Milan]] {{flagicon|ITA}} |4 – 2 |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |align="right"|[[Urawa Red Diamonds]] {{flagicon|JPN}} |'''2 – 2'''<br />('''4 – 2''' [[Għoti tal-penalties|pen]]) |align="left"|{{flagicon|TUN}} [[Étoile Sportive du Sahel|Étoile du Sahel]] |- |2008<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|JPN}} |align="right"|[[Manchester United FC|Manchester United]] {{flagicon|ENG}} |'''1 – 0''' |align="left"|{{flagicon|ECU}} [[Liga Deportiva Universitaria de Quito|LDU Quito]] |align="right"|[[Gamba Osaka]] {{flagicon|JPN}} |'''1 – 0''' |align="left"|{{flagicon|MEX}} [[CF Pachuca|Pachuca]] |- style="background:#D0E6FF;" |2009<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|UAE}} |align="right"|[[FC Barcelona|Barcelona]] {{flagicon|ESP}} |'''2 – 1''' ([[Ħin supplementari|ħs]]) |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] |align="right"|[[Pohang Steelers]] {{flagicon|KOR}} |'''1 – 1'''<br />('''4 – 3''' [[Għoti tal-penalties|pen]]) |align="left"|{{flagicon|MEX}} [[Atlante FC|Atlante]] |- |2010<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|UAE}} |align="right"|[[FC Internazionale Milano|Internazionale]] {{flagicon|ITA}} |'''3 – 0''' |align="left"|{{flagicon|COD}} [[TP Mazembe]] |align="right"|[[Sport Club Internacional|Internacional]] {{flagicon|BRA}} |'''4 – 2''' |align="left"|{{flagicon|KOR}} [[Seongnam Ilhwa Chunma|Seongnam]] |- |2011<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|JPN}} |align="right"|[[FC Barcelona|Barcelona]] {{flagicon|ESP}} |'''4 – 0''' |align="left"|{{flagicon|BRA}} [[Santos FC|Santos]] |align="right"|[[Sadd Sports Club|Al Sadd]] {{flagicon|Qatar}} |'''0 – 0'''<br />('''5 – 3''' [[Għoti tal-penalties|pen]]) |align="left"|{{flagicon|JPN}} [[Kashiwa Reysol]] |- |2012<br /><small>''[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|Dettalji]]''</small> |{{bandiera|JPN}} |align="right"|[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] {{flagicon|BRA}} |'''1 – 0''' |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |align="right"|[[CF Monterrey|Monterrey]] {{flagicon|MEX}} |'''2 – 0''' |align="left"|{{flagicon|EGY}} [[Al Ahly SC|Al Ahly]] |} == Unuri == {| class="wikitable" |- !width=5%|Sena !width=18% style="background:gold;"|Ballun tad-Deheb !width=18% style="background:silver;"|Ballun tal-Fidda !width=18% style="background:#cc9966;"|Ballun tal-Bronż !width=24% style="background:gold;"|L-Aqwa Skorer !width=17% style="background:white;"|Logħob Rett |- |align=center|2000 |{{flagicon|BRA}} [[Edílson]] |{{flagicon|BRA}} [[Edmundo]] |{{flagicon|BRA}} [[Romário]] |{{flagicon|BRA}} [[Romário]] (3)<br />{{flagicon|FRA}} [[Nicolas Anelka]] (3) |{{flagicon|KSA}} [[Al-Nassr]] |- |align=center|2005 |{{flagicon|BRA}} [[Rogerio Ceni]] |{{flagicon|ENG}} [[Steven Gerrard]] |{{flagicon|CRC}} [[Cristian Bolaños]] |{{flagicon|BRA}} [[Marcio Amoroso|Amoroso]] (2)<br />{{flagicon|ENG}} [[Peter Crouch]] (2)<br />{{flagicon|CRC}} [[Alvaro Saborio]] (2)<br />{{flagicon|KSA}} [[Mohammed Noor]] (2) |{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC]] |- |align=center|2006 |{{flagicon|POR}} [[Deco]] |{{flagicon|BRA}} [[Pedro Iarley|Iarley]] |{{flagicon|BRA}} [[Ronaldinho]] |{{flagicon|EGY}} [[Mohamed Aboutreika]] (3) |{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona]] |- |align=center|2007 |{{flagicon|BRA}} [[Kaká]] |{{flagicon|NED}} [[Clarence Seedorf]] |{{flagicon|ARG}} [[Rodrigo Palacio]] |{{flagicon|BRA}} [[Washington Stecanelo Cerqueira|Washington]] (3) |{{flagicon|JPN}} [[Urawa Red Diamonds]] |- |align=center|2008 |{{flagicon|ENG}} [[Wayne Rooney]] |{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]] |{{flagicon|ARG}} [[Damián Manso]] |{{flagicon|ENG}} [[Wayne Rooney]] (3) |{{flagicon|AUS}} [[Adelaide United FC|Adelaide United]] |- |align=center|2009 |{{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] |{{flagicon|ARG}} [[Juan Sebastián Verón]] |{{flagicon|ESP}} [[Xavi]] |{{flagicon|BRA}} [[Denilson Martins Nascimento|Denilson]] (4) |{{flagicon|MEX}} [[Atlante FC|Atlante]] |- |align=center|2010 |{{flagicon|CMR}} [[Samuel Eto'o]] |{{flagicon|COD}} [[Dioko Kaluyituka]] |{{flagicon|ARG}} [[Andrés D'Alessandro]] |{{flagicon|COL}} [[Mauricio Molina]] (3) |{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |- |align=center|2011 |{{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] |{{flagicon|ESP}} [[Xavi]] |{{flagicon|BRA}} [[Neymar]] |{{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] (2)<br />{{flagicon|BRA}} [[Adriano Correia|Adriano]] (2) |{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |- |align=center|2012 |{{flagicon|BRA}} [[Cássio Ramos]] |{{flagicon|BRA}} [[David Luiz]] |{{flagicon|Peru}} [[José Paolo Guerrero]] |{{flagicon|ARG}} [[César Delgado]] (3)<br />{{flagicon|JPN}} [[Hisato Satō]] (3) |{{flagicon|MEX}} [[CF Monterrey|Monterrey]] |} == Rebbieħa == === Skont il-pajjiż === {| class="wikitable" |- !Pajjiż !Rebbieħa !Finalisti telliefa !It-Tielet !Ir-Raba' |- |{{bandierapajjiż|Brażil}} || 4 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) || |- |{{bandierapajjiż|Italja}} || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) || || || |- |{{bandierapajjiż|Spanja}} || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]]) |- |{{bandierapajjiż|Ingilterra}} || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) || || |- |{{bandierapajjiż|Arġentina}} || || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) || || |- |{{bandierapajjiż|Ekwador}} || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) || || |- |{{bandierapajjiż|RD tal-Kongo|name=RD tal-Kongo}} || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) || || |- |{{bandierapajjiż|Ġappun}} || || || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) |- |{{bandierapajjiż|Messiku}} || || || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) || 3 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) |- |{{bandierapajjiż|Korea t'Isfel}} || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) |- |{{bandierapajjiż|Eġittu}} || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) |- |{{bandierapajjiż|Kosta Rika}} || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]]) || |- |{{bandierapajjiż|Qatar}} || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) || |- |{{bandierapajjiż|Tuneżija}} || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]]) |- |{{bandierapajjiż|Għarabja Sawdita}} || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]]) |} === Skont il-klabb === {| class="wikitable" |- !Tim !Rebbieħa !Finalisti telliefa !It-Tielet !Ir-Raba' |- |{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) || || |- |{{flagicon|BRA}} [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] || 2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) || || || |- |{{flagicon|BRA}} [[Sport Club Internacional|Internacional]] || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) || || ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) || |- |{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) || || || |- |{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]]|| 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) || || || |- |{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]]) || || || |- |{{flagicon|BRA}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]]) || || || |- |{{flagicon|COD}} [[TP Mazembe]] || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) || || || |- |{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) || || |- |{{flagicon|BRA}} [[Santos FC|Santos]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) || || |- |{{flagicon|ARG}} [[Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) || || |- |{{flagicon|ECU}} [[Liga Deportiva Universitaria de Quito|LDU Quito]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) || || |- |{{flagicon|ARG}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]]) || || |- |{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]]) || || |- |{{flagicon|BRA}} [[CR Vasco da Gama|Vasco da Gama]] || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]]) || || |- |{{flagicon|MEX}} [[CF Monterrey|Monterrey]] || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) || |- |{{flagicon|Qatar}} [[Sadd Sports Club|Al Sadd]] || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) || |- |{{flagicon|KOR}} [[Pohang Steelers]]|| || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) || |- |{{flagicon|JPN}} [[Gamba Osaka]]|| || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) || |- |{{flagicon|JPN}} [[Urawa Red Diamonds]] || || ||1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]]) || |- |{{flagicon|EGY}} [[Al-Ahly]] || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) |- |{{flagicon|CRC}} [[Deportivo Saprissa]]|| || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]]) || |- |{{flagicon|MEX}} [[Club Necaxa|Necaxa]] || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]]) || |- |{{flagicon|JPN}} [[Kashiwa Reysol]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) |- |{{flagicon|KOR}} [[Seongnam Ilhwa Chunma|Seongnam]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) |- |{{flagicon|MEX}} [[Atlante FC|Atlante]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) |- |{{flagicon|MEX}} [[CF Pachuca|Pachuca]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]]) |- |{{flagicon|TUN}} [[Étoile Sportive du Sahel|Étoile du Sahel]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]]) |- |{{flagicon|MEX}} [[Club América|América]] || || || ||1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) |- |{{flagicon|KSA}} [[Al-Ittihad (Jeddah)|Al-Ittihad]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]]) |- |{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] || || || || 1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]]) |} === Skont il-konfederazzjoni === {| class="wikitable" !Konfederazzjoni !Rebbieħ !Finalista tellief !It-Tielet !Ir-Raba' |- |[[UEFA]] |5 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) |3 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) | |1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]]) |- |[[CONMEBOL]] |4 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) |5 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) |1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) | |- |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Afrikan|CAF]] | |1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) |1 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]]) |2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) |- |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Ażjatika|AFC]] | | |4 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2007|2007]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2011|2011]]) |2 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2010|2010]]) |- |[[CONCACAF]] | | |3 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2000|2000]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2005|2005]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2012|2012]]) |3 ([[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2006|2006]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2008|2008]], [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs 2009|2009]]) |- |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Oċeaniku|OFC]] | | | | |} == Ara wkoll == * [[Tazza Interkontinentali (futbol)|Tazza Interkontinentali]] * [[Klabbs ċampjins tad-dinja (futbol)]] * [[FIFA]] == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{en}} [http://www.fifa.com/clubworldcup/ Sit uffiċjali] * {{en}} [http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/2000/club_championship/ Ħarsa lejn din il-kompetizzjoni] * {{it}} [http://www.gransito.com/st/calcio/mondialeclub/ Storja tat-Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs] {{Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs}} {{Futbol internazzjonali għall-klabbs}} [[Kategorija:Tazza tad-Dinja tal-Futbol tal-Klabbs| ]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-FIFA]] nflommhjx6cdarqr3rljhhqqtqle69m 0 7147 279051 224409 2022-08-14T09:11:31Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni sportiva |isem = Tazza tad-Dinja VIVA |staġun_attwali = Tazza tad-Dinja VIVA 2009 |logo = |pix = |sport = [[Futbol]] |fundazzjoni = 2006 |konfederazzjoni = [[NF-Board]] |rebħiet = {{fb|Sapmi}}<br />{{fb|Padanja}}<br />(titlu kull wieħed) |rebbieħ = {{fb|Padanja}} |sit_elettroniku = [http://www.vivaworldcup.info/ vivaworldcup.info] }} It-'''Tazza tad-Dinja VIVA''' hi kompetizzjoni internazzjonali tal-[[futbol]] kkontestata minn timijiet nazzjonali li mhumiex membri tal-[[FIFA]]. Dan il-kampjonat isir kull sentejn u hu mmexxi mill-[[Nouvelle Fédération-Board|NF-Board]]. == Ħarsa lejn il-kampjonat == === Ftuħ tal-kampjonat === F'[[April]] [[2005]], l-NF-Board ħabbret li r-[[Repubblika Torka ta' Ċipru ta' Fuq]] kienet magħżula biex tospita l-edizzjoni inawgurali tat-Tazza tad-Dinja VIVA, wara li kienet ospitat b'suċċess kampjonat biex jiċċelebra l-50 sena anniversarju mill-fundazzjoni tal-[[federazzjoni tal-futbol tar-Repubblika Torka ta' Ċipru ta' Fuq|federazzjoni tal-futbol]]. Il-federazzjoni xtaqet li sittax-il tim jieħdu sehem minn fost in-nazzjonijiet membri. === Kontroversja === Fir-rebbiegħa tal-2005, gvern ġdid ġie elett fir-Repubblika Torka ta' Ċipru ta' Fuq, li kien entużjast li jiżviluppa r-relazzjonijiet ma' nazzjonijiet oħra. L-NF-Board saħqet li l-gvern ta' [[Ferdi Sabit Soyer]] insista liema pajjiżi jistgħu jieħdu sehem u dawk li ma jistgħux biex jevita argumenti politiċi potenzjali. Il-KTFF, kif inhi magħrufa l-federazzjoni tal-futbol tal-pajjiż rispettiv, min-naħa tagħha saħqet li l-NF-Board għamlet domandi finanzjarji mhux raġunevoli.<ref>{{ċita pubblikazzjoni |isem=Steve |kunjom=Menary |titlu=Worlds apart |pubblikatur=World Soccer Magazine |paġna=105 |data=Ottubru 2006 |data-aċċess= |lingwa=Ingliż}}</ref> Ir-riżultat ta' dan kollu kien li l-NF-Board iddeċidiet li tagħti d-dritt biex tospita l-ewwel edizzjoni lill-[[Oksitanja]]. Bħala risposta, il-KTFF ħabbret li huma kienu se jospitaw kampjonat għalihom, l-[[ELF Cup]], li kienet se tkun skedata fl-istess perjodu bħat-Tazza tad-Dinja VIVA. Xi membri tal-NF-Board aċċettaw l-invit biex jieħdu sehem f'din it-Tazza. === Oksitanja 2006 === L-Oksitanja ħabbret li l-kampjonat se jkun xorta ospitat bejn id-[[19 ta' Novembru|19]] u l-[[25 ta' Novembru]] [[2006]], bil-logħob jintlagħbu f'[[Hyères|Hyères les Palmiers]], qrib [[Tolon]]. In-numru ta' parteċipanti kien imnaqqas għal tmienja, bħala antiċipazzjoni għall-ELF Cup – li qablet li tħallas l-ispejjeż – li kienet se tieħu membri tal-NF-Board mit-Tazza tad-Dinja VIVA. Madankollu, minħabba n-nuqqas ta' kompetituri approprjati kien ifisser li l-kampjonat kien se jinkludi sitt timijiet: [[tim nazzjonali tal-futbol ta' Monako|Monako]], [[tim nazzjonali tal-futbol tal-poplu Roman|Romani]], [[tim nazzjonali tal-futbol ta' Sapmi|Sapmi]], [[tim nazzjonali tal-futbol tal-Kamerun t'Isfel|Kamerun t'Isfel]], [[tim nazzjonali tal-futbol ta' Papwa tal-Punent|Papwa tal-Punent]], u l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Oksitanja|ospiti]]. Madanakollu, minħabba li Papwa tal-Punent u l-Kamerun t'Isfel naqsu li jattendu għall-Assemblea Ġenerali tal-NF-Board f'[[Settembru]] [[2006]], u wkoll minħabba problemi loġistiċi,<ref>{{ċita web | titlu=The VIVA World Cup remains in question! |pubblikatur=Sit uffiċjali tal-Associacion Occitana de Fotbòl | url=http://www.a-o-f.org/accueil/article.php3?id_article=113 |data-aċċess=2006-10-30 |lingwa=Oksitan }}</ref> tefgħu dawl ta' dubju fuq il-kampjonat li deher li kien se jkompli bi tliet timijiet biss. Fortunatament, il-Kamerun t'Isfel setgħu jaqblu biex jibagħtu t-tim tagħhom, u erba' timijiet – minn tnax-il tim li kienu maħsuba li jikkompetu – kienu se jipparteċipaw għar-rebħ tat-titlu. Xorta kien għad problemi għall-organizzaturi meta l-Kamerun t'Isfel ma setgħux jipparteċipaw minħabba problemi tal-[[Visa]], fejn irriżulta li l-partiti kollha tagħhom kienu rtirati. Sa l-aħħar tal-ġimgħa, Sapmi kisbu l-ewwel titlu tal-ewwel edizzjoni, fejn skurjaw total ta' 42 gowl fit-tliet partiti tagħhom. === Sapmi 2008 === It-[[Tazza tad-Dinja VIVA 2008|tieni edizzjoni]] tal-Tazza tad-Dinja VIVA ntlagħabet fil-belt [[Żvezja|Żvediża]] ta' [[Gällivare]] f'[[Sapmi]] bejn is-[[7 ta' Lulju|7]] u t-[[13 ta' Lulju]], [[2008]]. Tnax-il tim urew interess li jipparteċipaw fit-turnew tal-irġiel, waqt li tnejn fit-turnew tan-nisa. Madanakollu ħamsa biss ħadu sehem u t-tim li ħareġ rebbieħ kien il-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Padanja|Padanja]] fuq l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Aramea|Aramej]] u l-ospiti tal-kompetizzjoni. Fil-kampjonat tan-nisa, b'żewġ timijiet, ir-rebbieħ kien l-ospitu, Sapmi. == Riżultati == {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 100%; text-align: center;" |- !rowspan="2" width="5%"|Sena !rowspan="2" width="12%"|Ospitu !colspan="3"|Finali !colspan="3"|Tielet post |- !width="15%"|Rebbieħ !width="10%"|Skor !width="15%"|Finalista tellief !width="15%"|Tielet post !width="10%"|Skor !width="15%"|Raba' post |- |2006<br />''[[Tazza tad-Dinja VIVA 2006|Dettalji]]'' |{{bandiera|Oksitanja}} |'''{{fb-kbira|Sapmi}}''' |'''21–1''' |{{fb-kbira|Monako}} |{{fb-kbira|Oksitanja}} |'''irtirata''' |{{fb-kbira|Kamerun t'Isfel}} |-style="background: #D0E6FF;" |2008<br />''[[Tazza tad-Dinja VIVA 2008|Dettalji]]'' |{{bandiera|Sapmi}} |'''{{fb-kbira|Padanja}}''' |'''2–0''' |{{fb-kbira|Aramea}} |{{fb-kbira|Sapmi}} |'''3–1''' |{{fb-kbira|Kurdistan}} |} == Statistika == === Rebbieħa === {| class="wikitable" |- !width=20%|Tim !width=16%|Titli !width=16%|Finalista telliefa !width=16%|Tielet post !width=16%|Raba' post |- |bgcolor=gold|{{fb|Sapmi}} |bgcolor=gold|1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2006|2006]]) | - |1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2008|2008]]) | - |- |bgcolor=gold|{{fb|Padanja}} |bgcolor=gold|1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2008|2008]]) | - | - | - |- |{{fb|Monako}} | - |1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2006|2006]]) | - | - |- |{{fb|Aramea}} [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Aramea|Aramea]] | - |2 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2008|2008]]) | - | - |- |{{fb|Oksitanja}} [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Oksitanja|Oksitanja]] | - | - |1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2006|2006]]) | - |- |{{fb|Kurdistan}} [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Kurdistan|Kurdistan]] | - | - |1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2008|2008]]) | - |- |{{fb|Kamerun t'Isfel}} [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Kamerun t'Isfel|Kamerun t'Isfel]] | - | - | - |1 ([[Tazza tad-Dinja VIVA 2006|2006]]) |} === Prestazzjoni min-nazzjonijiet ospiti === {| class="wikitable" |- !Sena !Nazzjon ospitu !Fażi |- |2006 |{{fb|Oksitanja}} |Tielet post |- |2008 |{{fb|Sapmi}} |Tielet post |} == Trofew == [[Stampa:Vivaworldcup.jpg|150px|thumb|Impressjoni tal-artista tat-Trofew Nelson Mandela]] It-Trofew Tazza tad-Dinja VIVA kien iddiżinjat mill-iskultur [[Franza|Franċiż]] Gérard Pigault, u hu msemmi t-Trofew [[Nelson Mandela]], bħala unur għall-president veteran Sud-Afrikan.<ref>{{ċita aħbar |titlu=NF-Board Opens Registrations for the 1st Viva World Cup in Northern Cyprus |url=http://www.unpo.org/article.php?id=2715 |data=2005-01-01 |data-aċċess=2008-08-17 |lingwa=Ingliż }}</ref> == Ara wkoll == * [[Tazza ELF]] * [[Tazza UNPO]] * [[FIFI Wild Cup]] * [[Futbol indipendenti mill-FIFA]] == Referenzi == {{reflist}} == Ħoloq esterni == * [http://www.vivaworldcup.info/ Sit uffiċjali] * [http://www.nf-board.com/forum Forum uffiċjali] {{Futbol internazzjonali}} {{Tazza tad-Dinja VIVA}} [[Kategorija:Tazza tad-Dinja VIVA| ]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-futbol]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-futbol non-FIFA]] 1oziiev9i4l7qa144wv07oizk9a43uy 0 9298 279058 243367 2022-08-14T09:42:37Z Chrisportelli 355 tiwsija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{mur lura|Arsenal FC}} L-'''istorja ta' Arsenal FC mill-1886 sal-1966''' kienet karatterizzata minn żewġ perjodi ta' suċċess (is-snin tletin, u lejn l-aħħar tas-snin erbgħin u l-bidu tas-snin ħamsin) u minn perjodu inqas feliċi, meta fis-snin sittin it-tim kien qed jokkupa l-pożizzjonijiet nofs tal-klassifika. L-Arsenal Football Club kien fundat fl-1886 minn grupp ta' operaturi minn [[Woolwich]], fix-Xlokk ta' Londra. Fl-1891 saret formazzjoni professjonista u sentejn wara ġiet affiljata fil-[[Football League]]. Kienu promossi fl-[[L-Ewwel Diviżjoni tal-Football League|Ewwel Diviżjoni]] fl-1904, imma serje ta' problemi finanzjarji waslu kważi għall-falliment fl-1910. F'dik l-istess sena, il-klabb kien mixtri minn [[Henry Norris|Sir Henry Norris]] li barra li tejjeb il-qagħda finanzjarja tal-klabb, fl-1913 ittrasferixxa lit-tim għall-[[Arsenal Stadium]], f'[[Highbury]], fit-tramuntana ta' Londra. Wara l-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]], f'ċirkostanzi kontroversjali, Norris iggwida lill-klabb għall-promozzjoni fl-Ewwel Diviżjoni. Kien neċessarju n-nomina ta' [[Herbert Chapman]] biex l-Arsenal ikollhom l-ewwel perjodu ta' suċċess kbir. Chapman immodernizza u għamel riformi fil-metodi ta' taħriġ u fit-tattika, tant li taħt il-gwida tiegħu u tas-suċċessur tiegħu [[George Allison]] (li ħa l-post wara l-mewt ta' Chapman fl-1934), l-Arsenal erba' titli tal-Ewwel Diviżjoni u żewġ [[FA Cup]]s fis-snin tletin. Wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], [[Tom Whittaker]] kompla s-suċċess, fejn wassal lill-klabb għal żewġ titli oħra tal-Ewwel Diviżjoni u FA Cup. Madanakollu wara l-mewt ta' Whittaker, il-fortuini ta' Arsenal naqsu gradwalment; sal-1966, huma kienu fl-oskurità ta' nofs il-klassifika u ma kinux rebħu trofew fi tlettax-il sena. Din waslet għall-eżoneru ta' [[Billy Wright]] bħala kowċ, u minfloku kien appuntat [[Bertie Mee]], li kellu jkun dak li jdawwar il-fortuni tal-klabb. == L-ewwel snin (1886–1910) == [[Stampa:Arsenal 1888 squad photo.jpg|300px|thumb|It-tim tar-Royal Arsenal fl-istaġun [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1888-89|1888–89]].]] L-Arsenal kien fundat bħala ''Dial Square'' fl-1886 minn grupp ta' operaturi impjegati f'Dial Square f'[[Royal Arsenal]], [[Arsenal|fabbrika ta' armamenti]] ta' [[Woolwich]], fix-xlokk ta' Londra.{{nota|Tim tal-futbol ieħor ibbażat f'Royal Arsenal, Woolwich Union, kien fundat fl-1884, u xi plejers ta' Dial Square, fosthom [[Fred Beardsley]], kienu lagħbu qabel ma' din l-iskwadra. Madanakollu, storiċi tal-klabb ġenerlament jikkunsidraw lil Dial Square bħala l-pijunieri diretti tal-Arsenal.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | sena=2005 | paġni=21–22 |isbn=0-600-61344-5 |lingwa=en}}</ref>}} Il-klabb kien immexxi minn [[Skozja|Skoċċiż]], [[David Danskin]], li kien xtara l-ewwel ballun tal-futbol tat-tim, u [[Jack Humble]]; flimkien ma' dawn kien hemm l-eks-[[gowler]] ta' [[Nottingham Forest FC|Nottingham Forest]] [[Fred Beardsley]], li aktar tard, flimkien ma' [[Morris Bates]], kiseb sett ta' flokkijiet ħomor mit-tim il-qadim tiegħu, u b'hekk ta lil Arsenal il-kuluri li għadhom jilbsu sa llum.<ref name="soartyler23">{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal| paġni=23 }}</ref> Dial Square lagħbu l-ewwel partita fil-[[11 ta' Diċembru]] [[1886]] kontra Eastern Wanderers fl-''Isle of Dogs'' (Gżira tal-Klieb), fejn rebħu 6–0.{{nota|In-numru ta' gowls skurjati minn Dial Square hu inċert, minkejja li sitta hi l-figura uffiċċijali rikordjata.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=23 }}</ref>}} Ftit wara, fil-[[Milied]], il-klabb kien reġa' ġie msemmi ''Royal Arsenal''.<ref name="soartyler23"/> Għall-bidu l-iskwadra kienet tilgħab f'[[Plumstead]], imma wara fittxet stadji alternattivi. L-ewwel kien Sportsman Ground fi [[Plumstead]] u wara [[Manor Ground, Plumstead|Manor Ground]] fl-1888. L-infastruttura skarsa ta' dan tal-aħħar wassal lill-klabb biex imorru f'[[Invicta Ground]] fl-1890, imma fl-1892 reġgħu rritornaw lura lejn Manor Ground minħabba li kellu kera għolja.<ref name="soartyler25"/> F'dan il-perjodu r-Royal Arsenal beda jirbaħ trofej lokali: il-[[Kent Senior Cup]] u l-[[London Charity Cup]] fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1889-90|1889–90]] u l-[[London Senior Cup]] fl-istaġun [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1890-91|1889–90]]. Fl-1889–90 għamlu l-ewwel parteċipazzjoni fl-[[FA Cup]].<ref name="fchd_royal">{{ċita web | url=http://www.fchd.info/ROYAL-AR.HTM | titlu=Royal Arsenal | pubblikatur=Football Club History Database | data-aċċess=2008-03-20 |lingwa=Ingliż}}</ref> Madanakollu, l-abbiss bejn l-Arsenal u t-timijiet professjonisti tat-tramuntana tal-Ingilterra sar mal-ewwel evidenti, u l-Arsenal affaċċjaw it-theddida li xi plejers minn tagħhom jabbanundaw l-iskwadra biex jittrasferixxu ma' timijiet minn fejn kienu jaqilgħu aktar flus. Wara partita ta' FA Cup fl-1891 bejn [[Derby County FC|Derby County]] u Arsenal, it-tim avversarju prova jikseb żewġ plejers tal-Arsenal taħt kuntratt professjonali.<ref name="soartyler25">{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler| sena=2005| titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=25 }}</ref> Kien għal din ir-raġuni li fl-istess sena, ir-Royal Arsenal iddeċieda li jsir professjonali u jbiddel ismu għal ''Woolwih Arsenal''. Il-passaġġ għall-professjoniżmu ta' Woolwich Arsenal kien diżapprovat minn diversi klabbs dilettanti tan-nofsinhar ta' Londra, u b'hekk wassal lil [[London Football Association]] li jissospendi lill-Arsenal mill-kompetizzjonijiet lokali.<ref name="soartyler26">{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal| paġni=26 }}</ref> B'[[partita ta' ħbiberija|partiti ta' ħbiberija]] u rawnds tal-FA Cup ikunu biss l-uniċi partiti ta' Woolwich Arsenal, huma pruvaw li jikkreaw ekwivalenti fin-nofsinhar tal-[[Football League]], imma l-proġett falla.<ref name="soartyler26"/> Il-futur ta' Woolwich Arsenal deher inċert sakemm il-Football League salva lit-tim billi nvitahom biex jingħaqdu magħhom fl-1893. L-Arsenal kien l-ewwel klabb min-nofsinhar li daħlu f'dan il-kampjonat, fejn inizzjalment ingħaqdu mat-[[It-Tieni Diviżjoni tal-Football League|Tieni Diviżjoni]]. Bħala rispost għal dan, xi plejers dilettanti tal-klabb li rrifjutaw il-professjoniżmu u riedu tim ta' ħaddiema li jirrapreżentaw biss lil Royal Arsenal, isseparaw biex iffundaw ir-[[Royal Ordnance Factories FC|Royal Ordnance Factories]], li però ma tantx dam ħafna jeżisti.<ref>{{Ċita ktieb | isem=Alan |kunjom=Roper | titlu=The Real Arsenal Story: In the Days of Gog | pubblikatur=Wherry | sena=2004 | isbn=0-9546259-1-9 | paġni=106}}</ref> [[Stampa:Woolwich Arsenal v. Newcastle United, April 1906.jpg|300px|thumb|left|Woolwich Arsenal (bi flokkijiet skuri) jaffrontaw lil [[Newcastle United FC|Newcastle United]] (bi flokkijiet bi strixxi) fis-semi-finali tal-FA Cup – l-ewwel waħda fl-istorja tal-klabb – fil-[[Victoria Ground]] ta' [[Stoke]] nhar il-[[31 ta' Marzu]] [[1906]]. Newcastle rebħu bl-iskor ta' 2–0.]] Woolwich Arsenal baqgħu fis-Second Diviison għall-ħdax-il staġun, fejn kienu jokkupaw ġeneralment postijiet ta' nofs il-klassifika qabel ma' [[Harry Bradshaw]] kien nominat bħala kowċ fl-1899;<ref name="fchd_woolwich">{{ċita web | url=http://www.fchd.info/WOOLWICA.HTM | titlu=Woolwich Arsenal | pubblikatur=fchd.info | data-aċċess=2008-03-21}}</ref> Bradshaw kiseb il-promozzjoni fl-[[L-Ewwel Diviżjoni tal-Football League|Ewwel Diviżjoni]] fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1903–04|1903–04]] permezz tal-akkwisti bħall-gowler [[Jimmy Ashcroft]] (l-ewwel plejer [[tim nazzjonali tal-futbol tal-Ingilterra|internazzjonali Ingliż]] tal-Arsenal) u l-kaptan [[Jimmy Jackson]]. Madanakollu, Bradshaw ittrasferixxa ma' [[Fulham FC|Fulham]] f'Mejju 1904 qabel ma l-"Gunners" lagħbu l-ewwel partita fl-aqwa serje. Minkejja prestazzjoni u riżultati tajbin fl-FA Cup — il-klabb kien semi-finalista kemm fl-1905–06 u fl-1906–07<ref name="fchd_woolwich"/> — l-Arsenal ma kienx kapaċi li jikkompeti għat-titlu nazzjonali, fejn spiċċaw biss darbtejn aktar mill-għaxar post fl-[[L-Ewwel Diviżjoni tal-Football League|Ewwel Diviżjoni]] bejn l-1904 u l-1913. Il-kriżi finanzjara li l-klabb kien qed jgħaddi minnu kienet il-kawża prinċipali ta' din id-deterjorazzjoni. Minkejja ż-żmien tajjeb li kien għaddej minnu l-futbol fil-bidu tas-seklu għoxrin, l-iżolament ġeografiku tal-klabb fl-erja l-inqas popolata ta' Plumstead, kien ifisser attendenza fqira mill-pubbliku, u b'hekk nuqqas ta' gwadanj.<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Jon Spurling | titlu=Rebels For The Cause: The Alternative History of Arsenal Football Club | sena=2004 | paġni=28–29 | isbn=0-575-40015-3}}</ref> Biex tibqa' fuq wiċċ l-ilma, Woolwich Arsenal kellu jċedi xi stilel fosthom Ashcroft, [[Tim Coleman]] u [[Bert Freeman]]. Dan wassal lit-tim biex bil-mod il-mod jibqa' nieżel l-isfel fil-klassifika li kompla jiggrava s-sitwazzjoni finanzjarja li kienet diġà waħda prekarja: fil-fatt l-attendenza fil-grawnd naqset drastikament. Fl-aħħar tad-deċennju l-Manor Ground irreġistrat mejda ta' madwar 11,000 spettatur kull partita, ftit iktar min-nofs ta' dak li kien reġistrat fl-1904.<ref>{{ċita web |url=http://www.islington.gov.uk/DownloadableDocuments/Environment/Pdf/highburyconservationplan_2005.pdf | format = PDF | titlu=A Conservation Plan for Highbury Stadium, London | pubblikatur=Islington Council | paġna=13 | data-aċċess=2008-03-21 |lingwa=Ingliż}}</ref> Il-klabb kien qrib tal-falliment, u fl-1910 mar f'likwidazzjoni volontarja qabel ma kien akkwistat minn konsorzju ta' negozjanti; l-akbar azzjonisti minn dawn kien il-bniedem fakultuż [[Henry Norris|Sir Henry Norris]], president ta' [[Fulham FC|Fulham]].<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=33 }}</ref> == Trasferiment għal Highbury (1910–1925) == Norris kien perfettament konxju mill-problemi assoċċjati mal-lokazzjoni ġeografika ta' Woolwich Arsenal u kien ħadem ħafna biex itejjeb l-introjti tal-klabb. L-ewwel ħaġa li Norris prova jagħmel kien li jgħaqqad lil Woolwich Arsenal mal-klabb l-ieħor taħt il-proprjetà tiegħu, il-Fulham. Din l-operazzjoni kienet imwaqqfa mill-Football League, u b'hekk abbanduna l-idea ta' fużjoni u pproġetta li jittrasferixxi l-klabb x'imkien ieħor, fejn eventwalment għażel sit f'[[Highbury]], fit-tramuntana ta' Londra. Minkejja oġezzjonijiet kemm mill-partitarji f'Woolwich u residenti f'Highbury,<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=34–37 }}</ref> Norris b'tenaċità kkonkluda dan it-trasferiment. Hu rappurtat li nefaq [[lira sterlina|£]]125,000<ref name="soartyler34">{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=pġ.34 }}</ref> (madwar £8.2 miljun fis-suq tal-2005{{nota|Skont l-[[Indiċi tal-prezzijiet skont il-konsum|RPI]] Calculator.<ref>{{ċita web |url=http://www.measuringworth.com/calculators/ukcompare/ | titlu=Five Ways to Compute the Relative Value of a UK Pound Amount | pubblikatur=MeasuringWorth.com | data-aċċess=2008-04-30 |lingwa=Ingliż }}</ref>}}) għall-kostruzzjoni tal-istadju l-ġdid, iddisinjat minn [[Archibald Leitch]], fuq grawnd tal-logħob ta' kulleġġ tat-teoloġija. Woolwich Arsenal ittrasferixxa fil-perjodu ta' qabel l-istaġun fl-1913, wara li kien spiċċa fl-aħħar post u b'hekk relegat fit-Tieni Diviżjoni fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1912-13|1912–13]].<ref name="fchd_woolwich"/> F'April 1914 neħħa l-"Woolwich" mill-isem, u minkejja li huma kienu uffiċċjalment imsejjħin "Arsenal", għall-bidu l-istampa kienet tirreferi għalihom bħala "The Arsenal".<ref name="soartyler34"/> Fl-1919 il-klabb daħal għal darb'oħra u b'mod kontroversjali fl-Ewwel Diviżjoni,<ref name="soartyler40"/><ref name="spurling40"/> minkejja li spiċċaw biss fis-sitt post fl-istaġun [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1914-15|1914–15]], l-aħħar staġun ta' futbol professjonista qabel il-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija — anke jekk żball fil-kalkolu tal-medja tal-gowls iddeterima il-pożizzjoni ta' Arsenal fil-ħames post,<ref name="1914-15"/> żball li l-Football League ikkoreġietu fl-1975.<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Phil Soar; Martin Tyle | titlu=Arsenal 1886-1986: The Official Centenary History of Arsenal Football Club | sena=1986 | pubblikatur=Guild Publishing | paġni=42 }}</ref> Il-parteċipazzjoni fl-Ewwel Diviżjoni kienet estiża minn 20 għal 22 klabb u t-tnejn il-ġodda kienu magħżula fil-laqgħa ġenerali annwali tal-Football League. Wieħed minn dawn il-postijiet kien riservat lil [[Chelsea FC|Chelsea]], li kien spiċċa fid-dsatax-il post fil-Ewwel Diviżjoni u b'hekk relegat; l-ieħor setgħa kien ikun għal [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]], klassifikat fl-għoxrin post u b'hekk hu wkoll relegat, jew għal [[Barnsley FC|Barsnley]] jew għall-[[Wolverhampton Wanderers FC|Wolves]], li kienu kklassifikaw fit-tielet u r-raba' post rispettivament fit-Tieni Diviżjoni.<ref name="1914-15">{{ċita web | url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1914-15.html | titlu=England 1914/15 | pubblikatur=RSSSF | data-aċċess=2008-05-01 |lingwa=Ingliż }}</ref> Minflok, il-League iddeċidiet li tippromovi lil Arsenal li kien ikklassifika fil-ħames, minħabba raġunijiet storiċi aktar milli minħabba l-mertu. Norris sostna li l-Arsenal kellhom ikunu ammessi fl-aqwa diviżjoni minħabba "is-servizz twil li ngħata għall-futbol professjonista", fejn kien l-ewwel klabb tal-League li kien min-nofsinhar.<ref name="spurling40">{{Ċita ktieb | isem=Jon |kunjom=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=40 }}</ref> L-eżekuttiv tal-League qabel; huma vvutaw tmintax-il vot favur il-promozzjoni ta' Arsenal u tmienja favur il-promozzjoni tar-rivali tal-Arsenal, it-[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]],<ref name="soartyler40"/> fattur li kompla jkabbar ir-rivalità bejn dawn iż-żewġ timijiet. Kien allegat li d-deċiżjoni kienet frott ta' qbil minn taħt jew anki ta' korrezzjoni min-naħa ta' Sir Henry Norris,<ref name="soartyler40"/> li ikkonfoffa ma' [[John McKenna]], president tal-[[Liverpool FC|Liverpool]], u l-Football League, li rrikkmanda l-promozzjoni tal-Arsenal fil-laqgħa ġenerali annwali.<ref name="soartyler40">{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=40 }}</ref> Ma kien qatt ippruvat jekk kienux saru xi affarijiet ħżiena, anki jekk aspetti oħra tal-operazzjonijiet finanzjarji ta' Norris li ma kinux x'jaqsmu mal-promozzjoni, kabbru l-ispekulazzjoni fuq il-kwistjoni. Norris irriżenja bħala president u abbanduna lill-klabb fl-1929, meta kien misjub ħati ta' irregolarità finanzjarja mill-Football Association. Hu kien instab li kien abbuża mill-vantaġġi ġejjin mill-infiq u daħħal flus ottenuti mill-bejgħ tax-xarabank tal-iskwadra tal-Arsenal.<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=46–48}}</ref> L-Arsenal baqgħet minn dakinhar fl-aqwa serje, tant li żżomm ir-rekord Ingliż tal-akbar perjodu bla interuzzjoni fl-aqwa serje.<ref>{{ċita web | url=http://football.guardian.co.uk/news/theknowledge/0,,778382,00.html | titlu=Did Bobby Moore win the US League with West Ham? | pubblikatur=Guardian | data-aċċess=2008-05-01 |lingwa=Ingliż }}</ref> It-trasferiment f'Highbury wassal għal aktar attendenza; l-attendenza medja ta' Arsenal fl-ewwel staġun f'Highbury kienet ta' 23,000 (ikkomparata mal-11,000 f'Manor Ground) u kibret aktar wara l-promozzjoni fl-1919, fejn fl-aħħar marret aktar lura l-biża' ta' rovina finanzjarja.<ref>{{ċita web |url=http://www.islington.gov.uk/DownloadableDocuments/Environment/Pdf/highburyconservationplan_2005.pdf | format = PDF | titlu=A Conservation Plan for Highbury Stadium, London | pubblikatur=Islington Council | paġna=14 | data-aċċess=2008-03-21 |lingwa=Ingliż}}</ref> Madanakollu, ir-ritorn fl-Ewwel Diviżjoni tal-Arsenal ma tantx kien immedjatament ta' suċċess. Taħt [[Leslie Knighton]], il-klabb qatt ma spiċċa aqwa mid-disa' post, u fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1923-24|1923–24]] huma waslu qrib fir-ritorn fit-Tieni Diviżjoni, fejn spiċċaw fid-dsatax-il post u b'punt biss barra miż-żona relegazzjoni.<ref>{{ċita web | url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1923-24.html | titlu=England 1923/24 | pubblikatur=RSSSF | data-aċċess=2008-05-09 |lingwa=Ingliż}}</ref> Arsenal ma marrux aħjar fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1924-25|istaġun segwenti]] hekk kif ikklassifikaw fl-20 post (minkejja paradossalment il-klabb kienu aktar siguri din id-darba, b'seba' punti fuq iż-żona relegazzjoni). Għal Norris kienet biżżejjed biex eżonera lil Knighton f'Mejju 1925,<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=43}}</ref> u minfloku ħatar lill-kowċ ta' [[Huddersfield Town AFC|Huddersfield Town]], [[Herbert Chapman]]. == L-era Chapman (1925–1934) == [[Stampa:Herbert Chapman bust 20050922.jpg|200px|thumb|Is-suċċessi ta' [[Herbert Chapman]] huma kommemorati permezz ta' bust tal-bronż ġewwa l-Arsenal Stadium.]] Chapman irriforma diversi attivitajiet tal-klabb, fejn immodifika, per eżempju, il-preparazzjoni atletika u t-teknika tal-fiżjoterapija, żied in-numru fuq il-flokkijiet tal-plejers f'Awissu 1924,<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=18}}</ref> u biddel il-kuluri tal-iskwadra permezz taż-żieda ta' kmiem bojod mal-flokk l-aħmar f'Marzu 1933. Chapman insista wkoll li l-ġurnalisti min-naħa tal-istampa, għandhom ineħħu l-artiklu definittiv mill-isem tal-klabb, fejn sar sempliċiment "Arsenal", u ggwida kampanja ta' suċċessi biex isemmi lill-istazzjoni lokali, minn [[Gillespie Road]] għal [[Arsenal tube station|Arsenal]].<ref>{{ċita web | url=http://www.tfl.gov.uk/corporate/media/newscentre/3709.aspx | titlu=London Underground and Arsenal present The Final Salute to Highbury | pubblikatur=Transport for London | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref> F'dak l-istess żmien, Chapman kellu baġitt sostantiv għall-kampanja trasferimenti, li kien possibbli wara titjib fl-introjtu mill-istadju l-ġdid tagħhom. Kien ta' influwenza wkoll il-bidla fil-karattru ta' Henry Norris; minn president kemmxejn prudenti, Norris kien issa deċiż li jinvesti somom ta' flus għall-akkwist ta' plejers ġodda.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=45 }}</ref> L-ewwel akkwista ta' Chapman kien il-vetran [[Charlie Buchan]] ta' [[Sunderland AFC|Sunderland]], li kellu jkopri rwol deċiżiv anki barra l-grawnd. Wara telfa ta' 7–0 ta' Arsenal kontra [[Newcastle United FC|Newcastle United]] f'Ottubru 1925, hu ipppropona bidla fil-formazzjoni b'mod li jadatta ruħu għal rilassament fuq ir-regola tal-offside. Il-modifika kienet tikkonsisti l-arranġament tal-iskwadra skont il-piramida WM, permezz tat-tisħiħ tad-difiża billi jitfgħu lid-[[difensur#Difensur ċentrali|difensuri ċentrali]] lura fid-difiża u d-[[difensur#Fuq il-faxex|difensuri fuq il-faxex]] jilgħabu fuq il-ġwienaħ.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=46–47}}</ref> Maż-żmien Chapman żviluppa aktar il-formazzjoni, fejn ikkonċentra fuq in-neċessità ta' attakk rapidu, bi plejers fuq il-ġwienaħ li jaqtgħu lejn iċ-ċentru, u ta' [[midfilder]] kreattiv li jkun kapaċi jimmanuvra fuq il-ballun.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=16–17}}</ref> Arsenal spiċċa t-tieni fl-ewwel staġun ta' Chapman, l-aqwa pożizzjoni sa dak iż-żmien,<ref name="fchd">{{ċita web | url=http://www.fchd.info/ARSENAL.HTM | titlu=Arsenal | pubblikatur=Football Club History Database | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref> imma kien avveniment iżolat. Fl-istaġuni suċċessivi, fil-fatt, l-iskwadra kklassifikat f'pożizzjonijiet ta' nofs il-klassifika, waqt li Chapman kien qed jaħdem biex jassembla tim kompetittiv, fejn ikkonkluda akkwisti importanti bħal [[Joe Hulme]] bħala ġwejnħa, l-attakkabt [[Jack Lambert]] u d-difensuri [[Tom Parker]] u [[Herbie Roberts]]. Fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1926-27|1926–27]] l-Arsenal laħqet l-ewwel finali tal-[[FA Cup]] fl-istorja tagħha, li tilfitha bl-iskor ta' 1–0 kontra [[Cardiff City FC|Cardiff City]], wara li l-gowler ta' Arsenal [[Dan Lewis]] ma rnexxielhux jikkontrolla ballun meta dan għaddhielu minn bejn idejh u daħal ġox-xibka;<ref>{{ċita web | url=http://www.thefa.com/TheFACup/TheFACup/History/Postings/2003/11/47802.htm | titlu=Classic Cup Finals: 1927 | pubblikatur=TheFA.com | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref><ref>{{ċita web | url=http://www.bbc.co.uk/wales/walesonair/database/facup.shtml | titlu=Wales On Air - The 1927 FA Cup | pubblikatur=BBC Wales |data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref> din kienet l-unika okkażżjoni fl-istorja li l-FA Cup kienet mirbuħa minn klabb barra mill-Ingilterra.<ref>{{ċita web | url=http://www.bbc.co.uk/wales/matchofthedaywales/features/history/ccfc1297.shtml | titlu=Cardiff's 1927 FA Cup Victory | pubblikatur=BBC Wales | data-aċċess=2008-05-10 | lingwa=Ingliż}}</ref> Chapman ma skoraġġax ruħu u kompla jibni t-tim, fejn kiseb il-futur kaptan [[Eddie Hapgood]], u tliet a mill-aqwa attakkanti fl-istorja tal-klabb, [[David Jack]], [[Alex James]] u [[Cliff Bastin]]. Fost dawn kien Alex James li l-aktar spikka hekk kif hu kien jikkrea l-logħob tal-Arsenal f'nofs il-grawnd, kien jassisti lil diversi plejers fil-linja tal-attak u fuq il-faxex, u għal dan kollu hu kien distint bħala l-"mutur" tal-formazzjoni minn Londra.<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Martin Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=66 }}</ref> Tliet snin wara l-ewwel finali tal-FA Cup, fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1929-30|1929–30]], l-Arsenal laħaq għal darb'oħra l-finali ta' [[Wembley Stadium|Wembley]], din id-darba kontra t-tim il-qadim ta' Chapman, il-Huddersfield Town. Din il-partita baqgħet famuża minħabba li l-plejers kienu nfastiditi mill-ħoss tedjanti ta' [[diriġibbli]] [[Ġermanja|Ġermaniż]] ''[[LZ 127 Graf Zeppelin|Graf Zeppelin]]'', però il-plejers ta' Arsenal ma tilfux il-konċentrazzjoni u rebħu 2–0 b'gowls ta' James u Lambert, fejn b'hekk ikkonkwistaw l-ewwel trofew maġġuri fl-istorja tal-klabb. Kien dan l-ewwel suċċess f'deċennju fejn l-Arsenal kienu l-klabb l-aktar dominanti fl-Ingilterra. Rebaħ għall-ewwel darba l-Ewwel Diviżjoni fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1930-31|1930–31]] u kien awtur ta' prestazzjonijiet eċċellenti f'korsa għal titlu rikk fin-numru ta' gowls mal-[[Aston Villa FC|Aston Villa]], fejn irreġistraw rebħiet kbar (7–1 kontra [[Blackpool FC|Blackpool]], 7–2 kontra [[Leicester City FC|Leicester City]] u 9–1 kontra [[Grimsby Town FC|Grimsby Town]], li jibqa' r-rekord tal-klabb għall-aqwa serje). L-Arsenal rebaħ it-titlu żewġ partiti qabel it-tmiem, u spiċċa l-istaġun b'total ta' 127 gowl (rekord ieħor tal-klabb), minkejja li l-Aston Villa irnexxielhom jiskorjaw 128, li hu r-rekord tal-aktar gowls skurjati fi staġun wieħed fl-aqwa diviżjoni Ingliża. Fl-istaġun segwenti l-Arsenal laħqet għal darb'oħra l-finali tal-FA Cup, li tilfet b'mod kontroversjali kontra n-[[Newcastle United FC|Newcastle United]]. Fil-vantaġġ bl-iskor ta' 1–0 grazzi għall-gowl ta' [[Bob John]], imma Newcastle kisbu l-pari wara li passaġġ fit-tul qasam il-linja tal-gowl, u barra għal goal kick;<ref>{{ċita web | url=http://www.fa-cupfinals.co.uk/1932.htm | titlu=FA Cup Final 1932 | pubblikatur=fa-cupfinals.co.uk | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref> [[Jimmy Richardson]] xorta waħda ta passaġġ fiċ-ċentru tal-kaxxa u [[Jak Allen]] kiseb il-pari għall-"Magpies"; Allen reġa' skorja fit-tieni taqsima biex rebħu 2–1. L-imrar tal-Arsenal kien intensifikat mill-fatt li l-[[Everton FC|Everton]] kienet daħlet fit-taqbida għar-rebħ tat-titlu fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1931-32|1931–32]]. Fil-fatt, b'kawża ta' bidu negattiv tal-istaġun, il-klabb spiċċa żewġ punti mill-ewwel post tal-klassifika.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=57 }}</ref> L-iskwadra reġgħet qabżet lura fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1932-33|istaġun suċċessiv]], fejn kiseb it-tieni titlu tal-kampjonat. Wara li bdew l-istaġun fuq nota negattiva, għamlu serje ta' rebħiet li wasslithom biex jilħqu u anki jgħaddu lir-rivali tal-[[Aston Villa FC|Aston Villa]], fejn dawn tal-aħħar tilfu 5–0 f'Highbury f'[[April]] fil-partita li kkonferma s-suċċess finali tal-Arsenal.<ref name="soartyler60">{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=60 }}</ref> L-ewwel akkwisti ta' Chapman, però, bdew juru l-età tagħhom,<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=59}}</ref> u b'hekk b'għajn fuq il-futur Chapman ippromova lil [[George Male]] mal-ewwel tim biex jieħu post [[Tom Parker]], u iffirma [[Ray Bowden]] biex jieħu post David Jack. L-unika tebgħa tal-istaġun kienet it-telfa b'sorpriża kontra [[Walsall FC|Walsall]], klabb tal-[[Football League Third Division North|Third Division North]], fl-FA Cup. F'dik il-partita ħames plejers regulari kienu indisponibbli minħabba li kienu mweġġgħin jew kellhom l-influwenza u posthom ħaduhom ir-riservi,<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=63 }}</ref> imma, minkejja l-preżenza ta' sitt plejers regulari, l-Arsenal tilfu 2–0 f'wieħed mill-aktar avvenimenti ta' diżappunt fl-istorja tal-FA Cup.<ref>{{ċita web| url=http://www.thefa.com/TheFACup/TheFACup/NewsAndFeatures/Postings/2006/01/FA_Cup_Third_Round_Shocks.htm | titlu=Third Round upsets | pubblikatur=The FA | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż }}</ref> == Tripletta ta' titli tal-kampjonat (1934–39) == [[Stampa:Arsenal Stadium Highbury east facade.jpg|thumb|300px|L-East End tal-[[Arsenal Stadium]], mibnija fl-1936.]] L-Arsenal kienet bdiet tajjeb l-istaġun [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1933-34|1933–34]], imma f'Jannar 1934 Herbert Chapman miet f'daqqa b'kawża tal-[[pulmonite]]. Minkejja dan, [[Joe Shaw]] ħa post temporarju fil-bankina tal-iskwadra, u l-iskwadra minn Londra reġa' kkonferma ruħu bħala Ċampjin tal-Ingilterra, anki jekk ma kinitx it-tim offensiv tal-istaġun preċedenti. Hulme u James kienu barra mil-logħob għal parti kbira tal-kampanja, u b'hekk Arsenal skurjaw biss 75 gowl; ftit meta kkumparati mal-118-il gowl skurjat fl-1932–33.<ref name="fchd"/> [[George Allison]], li kien diġà direttur tal-klabb, ħa l-inkarigu tal-kowċ tat-tim fis-sajf tal-1934 u żied demm ġdid fl-iskwadra tiegħu permezz tal-akkwisti tal-[[midfilder]]s [[Jack Crayston]] u [[Wilf Copping]] u l-[[attakkant]] [[Ted Drake]].<ref name="soartyler60"/> B'dawn il-plejers il-ġodda l-Arsenal kisbet it-tielet titlu konsekuttiv fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1934-35|1934–35]] u rnexxielha terġa' tesprimi l-aqwa attakk tal-kampjonat: Drake stabilixxa r-rekord tal-klabb ta' 42 gowl u l-istaġun kien akkompanjat minn serje ta' rebħiet kbar li jfakkru dawk tal-1930–31 (bħar-rebħa ta' 7–0 kontra l-[[Wolverhampton Wanderers FC|Wolves]], it-8–1 kontra l-[[Liverpool FC|Liverpool]] u ż-żewġ riżultati identiċi ta' 8–0 kontra l-[[Leicester City FC|Leicester City]] u [[Middlesbrough FC|Middlesbrough]]).<ref>{{ċita web | url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1934-35.html | titlu=England 1934/35 | pubblikatur=RSSSF | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref> Kejl tas-saħħa kbira tal-Arsenal ġiet murija f'Novembru 1934, meta seba' plejers tal-klabb lagħbu mal-ewwel ħdax għall-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Ingitlerra|Ingilterra]] fir-rebħa ta' 3–2 kontra ċ-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1934|ċampjins tad-dinja]] ta' dak iż-żmien, l-[[tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja|Italja]], f'partita li baqgħet tissejjaħ bħala l-"[[Battalja ta' Highbury]]". Dan hu rekord għal klabb Ingliż, fejn għadu fis-seħħ sal-lum il-ġurnata.{{nota|L-Arsenal iżomm ir-rekord tal-aktar plejers li niżlu fil-grawnd mill-ewwel minuta mat-tim nazzjonali Ingliż. Meta hu kkunsidrat il-plejers li daħlu fil-grawnd matul il-partita, dan ir-rekord hu maqsum ma' Manchester United. Fit-28 ta' Marzu 2001, fil-fatt, fit-tmiem tal-partita bejn l-Ingilterra u l-Albanija, kienu seba' plejers tal-United fil-grawnd, imma tnejn minnhom kienu daħlu bħala sostituti matul il-kors tal-partita.<ref>{{ċita web | url=http://www.englandfootballonline.com/TeamClubs/ClubsMostPlyrsMatch.html | titlu=Most Players from a Single Club in an England Team | pubblikatur=England Football Online | data-aċċess=2008-05-10 |lingwa=Ingliż}}</ref>}} Is-suċċessi tal-Arsenal attiraw aktar pubbliku. L-istadju ta' Highbury kien kompletament ristrutturat, it-tribuni ta' Leitch (mill-1913) kienu demoliti u sostitwiti minn oħrajn moderni fi stil [[art deco]], fejn partijiet minn dawn tal-aħħar għadhom sal-lum. Il-faċċatta tal-East Stand hi klassifikata bħala opra tat-tieni grad fil-klassifikazzjoni tal-monumenti Ingliżi,<ref>{{ċita web |url=http://www.islington.gov.uk/DownloadableDocuments/Environment/Pdf/highburyconservationplan_2005.pdf | format = PDF | titlu=A Conservation Plan for Highbury Stadium, London | pubblikatur=islington.gov.uk | paġna=4 | data-aċċess=2008-03-21 |lingwa=Ingliż}}</ref> u ż-żewġ faċċati kienu ġew ikkonservati fl-opra ta' trasformazzjoni ta' Highbury f'kumpless residenzjali modern. F'dak l-istess żmien, it-terrazzi tan-North Bank u dik tal-Clock End kellhom is-soqof installti. L-istadju l-ġdid irreġistra r-rekord ta' attendenza (73,295 spettatur) fid-[[9 ta' Marzu]] [[1935]] fl-okkażżjoni tal-partita kontra [[Sunderland AFC|Sunderland]].<ref name="attendances">{{ċita web | url=http://www.arsenal.com/article.asp?thisNav=The+Club&article=344296&Title=Club+Records | titlu=Club Records | pubblikatur=Arsenal FC | data-aċċess=2008-05-09 |lingwa=Ingliż}}</ref> Id-dominanza tal-"Gunners" fid-deċennju kienet issiġillata permezz tat-tieni rebħa fl-FA Cup fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1935-36|1935–36]]. Fil-finali rebħu 1–0 lil [[Sheffield United FC|Sheffield United]], b'gowl ta' Drake. It-tellieqa għat-titlu nazzjonali sfumat qabel ma kien mistenni. Wara s-suċċess tal-1934–35, l-iskwadra ħasset in-nuqqas ta' Alex James, li kien irtira, fejn ma rnexxilhiex issib sostitut denju tal-kalibru tiegħu, u kif ukoll għan-nuqqas tal-plejers Herbie Roberts u Joe Hulme, fejn kienu barra mil-logħob minħabba uġigħ serju. Madanakollu, il-ħames titlu wasal ukollk fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1937-38|1937–38]], fejn irnexxielhom joħduh minn idejn Wolverhampton Wanderers fl-aħħar ġurnata. Dan kien is-siġill ta' deċennju memorabbli. == It-Tieni Gwerra Dinjija (1939–45) == Ftit qabel il-bidu tat-[[Tieni Gwerra Dinjija]], fl-1939, fil-Gran Brittanja l-futbol professjonistiku tal-ewwel livell kien sospiż u l-istaġun 1939–40 kien annullat. Highbury kien magħżul bħala stazzjoni tal-[[Air Raid Precautions|ARP]] u wara l-Clock End kienet ġiet pożizzjonata bużżieqa tal-arja pressata għall-użu militari. Waqt [[bumbardament]] [[nazismu|nazista]] fuq Londra bejn l-1940 u l-1941, bomba waqgħet fuq North Bank, fejn qerdet is-saqaf u bdiet in-nar fuq is-setaħ tagħha. Meta Highbury kien magħluq, l-Arsenal kienet tilgħab il-logħob f'darha f'[[White Hart Lane]], l-istadju tar-rivali tagħhom [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]].<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Soar & Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=87}}</ref> Il-partiti matul iż-żmien tal-gwerra ma jgħoddux mal-istatistika uffiċjali. Fil-fatt, il-kompetizzjonijiet li kienu jintlagħbu kienu fuq bażi reġjonali u ħafna drabi t-timijiet li kienu jieħdu sehem ma kinux jikkompetu fi staġun sħiħ. Ħafna plejers daħlu fil-forzi armati bħala għalliema u b'hekk kienu 'l bogħod mill-klabbs għal perjodu twil, fejn kienu jkunu mpjegati, minfok, bħala "ospiti" fi klabbs oħra. Arsenal rebħu l-[[Football League War Cup|Football League War Cup South]] fl-1942–43 u t-titli ta' London jew Southern League fl-1939–40, fl-1941–42 u fl-1942–43.<ref>{{ċita web | url=http://www.arseweb.com/history/wartime.html | titlu=ArseWeb on... Wartime Arsenal | pubblikatur=Arseweb | data-aċċess=2008-05-09 |lingwa=Ingliż}}</ref> F'Novembru 1945, bil-kampjonat li jkun għadu sospiż, Arsenal kienu wieħed mit-timijiet li lgħabu kontra [[FK Dynamo Moscow|Dynamo Moscow]] f'kors ta' ġita li dan tal-aħħar għamel fir-[[Renju Unit]]. B'ħafna mill-plejers kienu għadhom barra minn pajjiżhom biex iservu mal-forzi armati, l-Arsenal kellha tisskjera mal-ewwel ħdax sitt plejers "ospiti", fosthom [[Stanley Matthews]] u [[Stan Mortensen]], li wassal lit-tim ta' Dyanmo jiddikjara li fil-verità kien qed jaffronta selezzjoni Ingliża,<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=72}}</ref> għalkemm tliet minnhom kienu minn Wales. Dyamo stess kellhom lil [[Vsevolod Bobrov]] b'self minn [[PFC CSKA Moscow|CDKA Moscow]].<ref>{{Ċita ktieb | awtur=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=77 }}</ref> Il-partita, f'White Hart Lane, bdiet fiċ-ċpar. Dynamo, espert teknikament, rebaħ bl-iskor ta' 4–3, anki jekk l-Arsenal kienu fil-vantaġġ 3–1 fi tmiem l-ewwel taqsima. Minkejja li hemm qbil fuq ir-riżultat (imma mhux fuq il-kronaka tal-partita), dwar l-iskorers tal-partita m'hemmx qbil fuqu.{{nota|Per eżempju, [[Cliff Bastin]] u [[Bernard Joy]], li t-tnejn lagħbu fil-logħba, stqarrew li kien [[Vasili Kartsev]] li skorja l-ewwel gowl għal Dynamo, waqt li l-ġurnalist [[Brian Glanville]], dik il-ġurnata bħala spettatur, afferma li kien [[Vsevolod Bobrov]] li għamel dan.<ref>{{Ċita ktieb | isem=Jon |kunjom=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=74 }}</ref>}} Rapporti Ingliżi allegaw li Dynamo f'punt partikulari lagħbu tnax-il plejer, u pruvat tagħmel pressjoni fuq ir-referì biex jabbanduna l-partita meta huma kienu minn taħt. Min-naħa l-oħra, ir-Russi akkużaw lill-Arsenal għal logħob falluż u kif ukoll lil [[George Allison]] li għamel imħatra bil-flus fuq ir-riżultat (akkuża li wara kien irtirata).<ref>{{Ċita ktieb | isem=Jon |kunjom=Spurling | sena=2004 | titlu=Rebels For The Cause | paġni=74–76 }}</ref> Is-sitwazzjoni, b'hekk, ipproduċiet klima 'l bogħod minn waħda ta' [[partita ta' ħbiberija|ħbiberija]]. == Is-snin ta' wara l-gwerra (1945–66) == [[Stampa:Arsenal fc old crest small.png|thumb|200px|Fl-1949 l-Arsenal adottaw din l-emblema ħamra, li kienet ġie mibdula fl-2002.]] Il-gwerra ħadet il-ħajja ta' disa' plejers tal-Arsenal — li b'hekk irriżulta li kien l-aktar tim mill-aqwa diviżjoni milqut<ref>{{Ċita ktieb | titlu=Gas Masks for Goal Posts: Football in Britain During the Second World War | awtur=Anton Rippon | sena=2007 | pubblikatur=Sutton | isbn=0-7509-4031-X | paġni=153–6}}</ref> — u ż-żmien li kien għadda naqqas il-karriera ta' diversi oħrajn, bħal Bastin u Drake. Aktar minn hekk, id-dejn tal-kostruzzjoni tal-Highbury u l-ispejjeż biex tiġi msewwija l-ħsara kkaġunata mill-gwerra ħalla piż finanzjarju, u l-Arsenal batew għall-ewwel meta l-futbol kompetittiv reġa' beda fl-1946. Fit-tielet rawnd tal-FA Cup 1945–46 huma tilfu bl-iskor aggregat ta' 6–1 kontra l-[[West Ham United FC|West Ham United]], u fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1946-47|1946–47]] il-klabb spiċċa fit-tlettax-il post tal-kampjonat, l-agħar pożizzjoni mis-sbatax-il sena preċedenti.<ref name="fchd"/> George Allison iddeċieda li jirtira mill-futbol fl-aħħar tal-istaġun u kien sostitwit mill-assistent tiegħu [[Tom Whittaker]], li kien ilu ż-żmien parti mill-klabb fejn kien diġà kowċ taħt id-diriġenza ta' Chapman. Whittakker mal-ewwel kiseb suċċess, fejn rebaħ it-titlu [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1947-48|1947–48]]. Id-difiża, iggwidata mill-[[kaptan (futbol)|kaptan]] [[Joe Mercer]], uriet il-validità tagħha, bħal ma kienet valida l-koppja tal-attakk [[Reg Lewis]]-[[Ronnie Rooke]]. L-Arsenal, l-aħħar f'Ottubru, kien awtur ta' rimonta straordinarja u spiċċa l-istaġun seba' punti ta' vantaġġ fuq it-tieni klassifikat.<ref>{{ċita web | url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1947-48.html | titlu=Season 1947–48 | pubblikatur=RSSSF | data-aċċess=2008-05-06 |lingwa=Ingliż}}</ref> Madanakollu, minħabba l-età tal-iskwadra li ma kinitx għadha waħda ġovanili (Rooke u Mercer kienu diġà qabżu t-tletin, bħal [[Denis Compton|Denis]] u [[Leslie Compton]]), ma kienx possibli suċċess fuq perjodu twil. B'hekk Whittaker għamel akkwisti ġovanili ta' [[Doug Lishman]], [[Alex Forbes]] u [[Cliff Holton]].<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=92–93 }}</ref> Minkejja li l-Arsenal ma setgħux jikkompetu għat-titlu, bl-investimenti l-ġodda huma rebħu l-FA Cup 1949–50, b'Reg Lewis jiskorja doppjetta fir-rebħa ta' 2–0 kontra l-[[Liverpool FC|Liverpool]]. L-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1951-52|1951–52]] ra lill-"Gunners" imorru viċin id-''[[double]]'', imma spiċċaw l-istaġun mingħajr trofej. Serje ta' plejers barra mil-logħob u kalendarju mimli impenji fil-finali tal-istaġun waslu lill-Arsenal jitilfu l-aħħar żewġ partiti tal-istaġun, fosthom il-partita deċiżiva għat-titlu kontra ċ-ċampjins eventali ta' [[Manchester United FC|Manchester United]] f'[[Old Trafford]] fl-aħħar ġurnata tal-istaġun;<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=98 }}</ref> wara li tilfu 6–1, il-"Gunners" spiċċaw it-tielet, bl-istess numru ta' punti ma' [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham]].<ref>{{ċita web | url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1951-52.html | titlu=Season 1951–52 | pubblikatur=RSSSF | data-aċċess=2008-05-05 |lingwa=Ingliż}}</ref> Ġimgħa wara l-iskwadra ta' Whittaker affrontaw lil [[Newcastle United FC|Newcastle United]] fil-finali tal-FA Cup 1951–52, b'formazzjoni li kienet tinvolvi diversi plejers li kienu rkupraw fl-aħħar mumenti mill-uġigħ li kienu qed isofru. Fit-35 minuta [[Walley Barnes]] kellu joħroġ barra minħabba rkoppa milwija (l-ebda sostituzzjonijiet ma kienu permessi dak iż-żmien). L-Arsenal, li b'hekk kienu issa b'għaxar plejers fil-grawnd, kellha ssofri wkoll in-nuqqas ta' Holton, [[Don Roper|Roper]] u [[Ray Daniel|Daniel]], li b'hekk in-numru ta' plejers tal-Arsenal naqas għal sebgħa.<ref>{{Ċita ktieb|isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler| sena=2005| titlu=The Official Illustrated History of Arsenal| paġni=99 }}</ref> B'vantaġġ numeriku, Newcastle rebħu b'gowl ta' [[George Robledo]]. Minkejja dan id-diżappunt, fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1952-53|1952–53]] it-tim minn Londra kiseb is-seba' titlu tal-kampjonat, wieħed mill-aktar kumbattuti fl-istorja. Dak it-tim li kellu jsofri kien il-[[Preston North End FC|Preston North End]] hekk kif huma ma kisbux it-titlu minħabba medja ta' gowls agħar mit-tim tal-Arsenal, wara li ż-żewġ timijiet spiċċaw l-istess fil-punti.<ref>{{ċita web | url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1952-53.html | titlu=Season 1952–53 | pubblikatur=RSSSF | data-aċċess=2008-05-05 |lingwa=Ingliż}}</ref> Għall-bidu t-titlu kien jidher li kien se jkun ta' Preston wara li l-Arsenal tilfu kontrihom bl-iskor ta' 2–0 f'[[Deepdale]] fil-ġurnata ta' qabel tal-aħħar tal-istaġun, imma l-Arsenal irrimontaw kontra [[Burnley FC|Burnley]] u rebħu 3–2, biex kisbu t-titlu għal 0.099 aktar fil-medja tal-gowls.<ref>{{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | sena=2005 | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | paġni=100 }}</ref> Dan kellu jkun l-aħħar trofew tal-Arsenal fis-sbatax-il sena segwenti, hekk kif il-fortuni tal-Arsenal bdew jisfumaw, partikularment wara l-mewt inaspettata ta' Tom Whittaker f'Ottubru 1956. Hekk kif il-fortuni tal-klabb naqsu, huma sabu lilhom infushom mhux kapaċi li jattiraw diversi stilel tal-futbol (minbarra l-gowler tan-[[tim nazzjonali tal-futbol ta' Wales|nazzjonal ta' Wales]] [[Jack Kelsey]]) minħabba riżultati medjokri, u l-iskwadra tilfet ukoll fost l-aqwa plejers tagħha, bħal [[David Herd]], li telqu lill-klabb għal oħrajn ta' aktar suċċess. [[Jack Crayston]] u [[George Swindin]], eks-plejers tal-Arsenal, ħadu t-tmun tal-klabb wara t-telfa ta' Whittaker, imma ma rnexxielhomx jirreplikaw is-suċċess li kien kiseb. Barra milli spiċċaw it-tieni fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1958-59|1958–59]] u l-ħames fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1955-56|1955–56]] u fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1956-57|1956–57]], l-Arsenal is-soltu kien jikklassifika f'nofs il-klassifika.<ref name="fchd"/> Il-klabb lanqas kellu suċċess fl-FA Cup — wara li laħqu l-finali fl-1951–52, l-Arsenal ma marrux aktar mill-kwarti tal-finali sal-1970–71.<ref name="fchd"/> Biex tkompli tgħarraqha, ir-rivali tagħhom tat-Tottenham Hotspur rebħu l-kampjonat u t-tazza nazzjonali fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1960-61|1960–61]]. Fl-1962 l-Arsenal għamlu mossa riskjuża hekk kif innominaw bħala kowċ lill-eks-kaptan tat-tim nazzjonali Ingliż u ta' Wolverhampton [[Billy Wright]], minkejja n-nuqqas ta' esperjenza bħala kowċ u l-fatt li ma kienx jaf l-ambjent. Bħaż-żewġ predeċessuri tiegħu, Wright ma tantx ġab suċċessi, anki jekk taħt it-tmexxija tiegħu l-klabb idebutta fil-kompetizzjonijiet [[UEFA|Ewropej]], preċiżament fit-[[Tazza tal-Fieri 1963-64|1963–64]], grazzi għas-seba' post miksub fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1962-63|1962–63]].<ref name="fchd"/> Fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1965-66|aħħar staġun]] ta' Wright l-Arsenal ikklassifika fl-erbatax-il post, l-agħar pożizzjoni tas-36 sena preċedenti, u rreġistrat l-inqas attendenza ta' kull żmien f'Highbury — 4,554 spettatur kontra l-[[Leeds United FC|Leeds United]] fil-[[5 ta' Mejju]] [[1966]].<ref name="attendances"/>{{nota|Għal ġustifikazzjoni parzjali, hu notat li f'dak l-istess lejl il-finali tat-[[Tazza tat-Tazez Ewropej 1965-66|Tazza tat-Tazez Ewropej 1965–66]] bejn il-[[Borussia Dortmund]] u l-[[Liverpool FC|Liverpool]] kienet imxandra direttament fuq it-televiżjoni, avveniment rari u prestiġjuż għal dik l-epoka, waqt li l-konfront bejn Arsenal u Leeds United xorta ma setax ikun wieħed deċiżiv għall-ebda miż-żewġ timijiet. Kien ukoll għal dawn il-fatturi li l-attendenza fl-istadju kienet waħda skarsa.}} L-uniku plejer tal-Arsenal li kien parti mit-tim nazzjonali Ingiż rebbieħ tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1966|Tazza tad-Dinja 1966]] li sar ġewwa l-Ingilterra stess kien [[George Eastham]], li ma lagħab fl-ebda mument tat-turnew.<ref>{{ċita web | url=http://www.englandfootballonline.com/CmpWC/CmpWC1966Squad.html| titlu=England in World Cup 1966: Squad Records| pubblikatur=englandfootballonline.com | data-aċċess=2008-05-05 |lingwa=Ingliż}}</ref> Wright kien eżonerat fis-sajf tal-1966<ref>{{Ċita ktieb|isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler| sena=2005| titlu=The Official Illustrated History of Arsenal| paġni=103 }}</ref> u kien sostitwit mill-[[fiżjoterapista]] tal-klabb [[Bertie Mee]]. Mee għamel żvolta kbira, fejn iggwida lil-klabb kemm għas-suċċess fl-Ewropa u anki f'pajjiżhom fil-ħames snin suċċessivi. == Ara wkoll == * [[Storja ta' Arsenal FC (1966–preżent)]] == Biblijografija == * {{Ċita ktieb | isem=Bernard |kunjom=Joy | titlu=Forward Arsenal! | pubblikatur=Phoenix House | sena=1952 |lingwa=Ingliż}} * {{Ċita ktieb | awtur=Jem Maidment | titlu=The Official Arsenal 100 Greatest Games | pubblikatur=Hamlyn | sena=2005 | isbn=0-600-61376-3 | lingwa=Ingliż}} * {{Ċita ktieb | isem=Alan |kunjom=Roper | titlu=The Real Arsenal Story: In the Days of Gog | pubblikatur=Wherry | sena=2003 | isbn=0-9546259-0-0 | lingwa=Ingliż}} * {{Ċita ktieb |isem1=Phil |kunjom1=Soar |isem2=Martin |kunjom2=Tyler | titlu=The Official Illustrated History of Arsenal | pubblikatur=Hamlyn | sena=2005 | isbn=0-600-61344-5 | lingwa=Ingliż}} * {{Ċita ktieb | isem=Jon |kunjom=Spurling | titlu=Rebels For The Cause: The Alternative History of Arsenal Football Club | pubblikatur=Mainstream | sena=2004 | isbn=0-575-40015-3 | lingwa=Ingliż}} * {{Ċita ktieb | isem=Graham |kunjom=Weaver | titlu=Gunners' Glory: 14 Milestones in Arsenal's History | pubblikatur=Mainstream | sena=2005 | isbn=1-84018-667-4 | lingwa=Ingliż}} == Noti == {{noti}} == Referenzi == {{referenzi}} [[Kategorija:Arsenal FC]] [[Kategorija:Storja tal-futbol skont il-klabb|Arsenal FC]] 1945hhtc8gu6kxz7b8940m058accpnz 0 9468 279065 267915 2022-08-14T10:51:57Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi, wikifikazzjoni wikitext text/x-wiki '''Katrine Camilleri''' (twieldet fl-24 ta' Frar 1970) hija [[avukat]]essa [[Malta|Maltija]], direttriċi tal-JRS Malta (Servizz tal-Ġiżwiti għar-Refuġjati). Fl-2007 ġiet mogħtija il-premju [[Nansen Refugee Award]] (United Nations Refugee Award) mill-[[Aġenzija tal-Ġnus Magħquda għar-Refuġjati]] bħala rikonoxximent għax-xogħol li twettaq mar-refuġjati u għal-ħidma fid-difiża tad-drittijiet tar-refuġjati.<ref>{{ċita web |url=http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/news/opendoc.htm?tbl=NEWS&id=46ee38792 |titlu=Nansen Refugee Award goes to advocate for boat people in Malta |data=2007-09-18 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110520002929/http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/news/opendoc.htm?tbl=NEWS&id=46ee38792 |arkivju-data=2011-05-20 |lingwa=en}}</ref> Camilleri ġiet maħtura ambaxxatriċi nazzjonali għas-Sena Ewropea tad-Djalogu Interkulturali (EYID) 2008<ref name="dgeac">{{ċita web |url=http://www.interculturaldialogue2008.eu/729.0.html |titlu=Dr. Katrine Camilleri |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20080218141249/http://www.interculturaldialogue2008.eu/729.0.html |arkivju-data=2008-02-18 |lingwa=en}}</ref> ==Bijografija== Camilleri twieldet fl-24 ta' Frar 1970 u studjat il-liġi fejn bħala studenta għamlet xogħol fuq il-protezzjoni tar-refuġjati, speċjalment fuq kif refuġjati jaslu biex jagħrfu u jiksbu d-drittijiet tagħhom. Wara li ggradwat mil-[[Università ta' Malta]] fl-1994 bdiet taħdem ma ditta ta' avukati fejn għall-ewwel darba ġiet f'kuntatt ma' refuġjati. ==Xogħol== Fl-2002, in-numru ta' refuġjati u immigranti irregolari li kienu qed jaslu Malta bil-baħar għoliet sew. Wara li għenet tegħleb id-deportazzjoni ta' ċittadin [[Libja]]n li kien qed ifittex il-kenn ta' refuġjat u li kien jgħaddi riskju ta' persekuzzjoni f'każ ta' deportazzjoni, l-interess ta' Camilleri fil-protezzjoni tar-refuġjati żdied u fl-1996> bdiet taħdem fl-uffiċju ta Malta tal JRS – l-ewwel bħala voluntiera u aktar tard bħala impjegata.<ref name="SBS">{{ċita web |url=http://ww20.sbs.com.au/podcasting/index.php?action=feeddetails&feedid=22&id=7626 |titlu=SBS Maltese program |pubblikatur=SBS |data=2007-10-01}}</ref>{{nota|F'ħafna bijografiji, is-sena 1997 hija mgħotija bħala data tal-bidu tax-xogħol tagħha mal-JRS. Fl-intervista ma' SBS, Camilleri tat l-1996.<ref name="SBS" />}} JRS kienet l-ewwel organizzazzjoni biex toffri servizz legali fuq bażi regolari lill-detenuti f'Malta.<ref name="SBS" /> Fl-2011 saret direttriċi tal-JRS. ==Titli u rikonoxximenti== * 2007 – [[Nansen Refugee Award]] (United Nations Refugee Award) mill-[[Aġenzija tal-Ġnus Magħquda għar-Refuġjati]]<ref>{{ċita web |url=https://news.un.org/en/story/2007/09/231552-maltese-lawyer-wins-top-un-refugee-award-aiding-mediterranean-boat-people |titlu=Maltese lawyer wins top UN refugee award for aiding Mediterranean boat people |pubblikatur=Il-Ġnus Magħquda |data=2007-09-18 |lingwa=en}}</ref> * 2008 – Ambaxxatriċi Nazzjonali għas-Sena Ewropea tad-Djalogu Interkulturali (EYID) ==Noti== {{noti}} ==Referenzi== {{referenzi}} {{DEFAULTSORT:Camilleri, Katrine}} [[Kategorija:Twieldu fl-1970]] [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Avukati Maltin]] 628lxtrkpx1en1yzu1fsxeb42z62hm6 0 10074 279043 273413 2022-08-13T20:07:51Z Chrisportelli 355 /* Fażi tal-gruppi */ tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni futbol | isem_kompetizzjoni = UEFA Champions League | stampa = | sena = 2008–09 | titli oħra = | pajjiż = | dati = 16 ta' Settembru 2008 – 27 ta' Mejju 2009 | parteċipanti = 32 | konfederazzjoni = 1 | grawnds = | bliet = | rebbieħ = {{flagicon|Spanja}} [[FC Barcelona|Barcelona]] | tieni = {{flagicon|Ingilterra}} [[Manchester United FC|Manchester United]] | tielet = | raba' = | partiti = 125 | gowls = 329 | attendenza = 5008404 | l-aqwa_skorer = {{flagicon|Arġentina}} [[Lionel Messi]] (9 gowls) | plejer = {{flagicon|Arġentina}} [[Lionel Messi]] | staġun_preċedenti = [[UEFA Champions League 2007–08|2007–08]] | staġun_suċċessiv = [[UEFA Champions League 2009–10|2009–10]] }} Il-'''UEFA Champions League 2008–09''' kienet l-54 edizzjoni tal-[[UEFA Champions League|kampjonat massimu għall-klabbs Ewropej]] u s-17-il edizzjoni taħt il-format kurrenti tal-UEFA Champions League. Il-finali saret ġewwa l-[[Stadju Olimpiku (Ruma)|Istadju Olimpiku]] ta' [[Ruma]] fis-[[27 ta' Mejju]] [[2009]]. Din kienet t-tmien darba li l-finali tat-Tazza taċ-Ċampjins saret fl-[[Italja]] u r-raba' waħda fl-Istadju Olimpiku. Il-finali laqqgħet liċ-ċampjins renjanti, [[Manchester United FC|Manchester United]], u lil [[FC Barcelona|Barcelona]], li kienu rebħu dan it-turnew fl-[[UEFA Champions League 2005-06|2006]]. Barcelona rebħu l-partita 2–0, b'gowls ta' [[Samuel Eto'o]] u [[Lionel Messi]], li b'hekk assiguraw ir-rebħ tat-''[[It-Tripletta|Tripletta]]'' staġjonali. == Sistema ta' kwalifikazzjoni == Total ta' 76 tim ipparteċipaw fiċ-Champions League 2008-09, minn 52 assoċjazzjoni tal-UEFA (minbarra l-[[Liechtenstein]] li ma torganizza l-ebda kampjonat domestiku). Il-pajjiżi huma allokati postijiet skont il-[[koeffiċjenti tal-UEFA]]. Hawn taħt hi l-iskema ta' kwalifikazzjoni għaċ-Champions League 2008-09: * Assoċjazzjonijiet 1-3 (Spanja, Italja, u Ingilterra): 4 timijiet * Assoċjazzjonijiet 4-6 (Franza, Ġermanja, u Portugall): 3 timijiet * Assoċjazzjonijiet 7-15 (Olanda, Greċja, Russja, Rumanija, Skozja, Belġju, Ukrajna, Repubblika Ċeka, u Turkija): 2 timijiet * Assoċjazzjonijiet 16-53 (minbarra l-Liechtenstein): 1 tim '''L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni: (28 tim)''' * 28 ċampjin minn assoċjazzjonijiet 25-53 '''It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni: (28 tim)''' * 14-il rebbieħ mill-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni * 8 ċampjins minn assoċjazzjonijiet 17-24 (Żvizzera, Norveġja, Iżrael, Serbja, Danimarka, Awstrija, Polonja, u Ungerija) * 6 timijiet li spiċċaw fit-tieni post tal-assoċjazzjonijiet 10-15 '''It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni: (32 tim)''' * 14-il rebbieħ mit-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni * 6 ċampjins minn assoċjazzjonijiet 11-16 * 3 timijiet li spiċċaw fit-tieni post minn assoċjazzjonijiet 7-9 (l-Olanda jdaħħlu r-rebbieħa minn serje ta' logħob eliminatorji minflok li t-tim tat-tieni post jikkwalifikaw awtomatika) * 6 timijiet li spiċċaw fit-tielet post minn assoċjazzjonijiet 1-6 * 2 timijiet li spiċċaw fir-raba' post minn assoċjazzjonijiet 1-3 '''Fażi tal-gruppi: (32 tim)''' * rebbieħ kurrenti taċ-Champions League * 16-il rebbieħ mit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni * 9 ċampjins minn assoċjazzjonijiet 1-10 * 6 timijiet li spiċċaw fit-tieni post minn assoċjazzjonijiet 1-6 == Rawnds ta' kwalifikazzjoni == === L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni === Il-poloz għall-ewwel u t-tieni rawnd ġew imtellgħin nhar it-Tlieta, l-1 ta' Lulju 2008 f'[[Nyon]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]]. L-ewwel leg tal-partiti ntlagħbu fil-15 ta' Lulju u fis-16 ta' Lulju, waqt li t-tieni leg intlagħbu fit-22 ta' Lulju u fit-23 ta' Lulju 2008. {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|[[Linfield FC|Linfield]]|NIR|1–3|'''[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]'''|CRO|0–2|1–1}} {{TwoLegResult|[[Valletta FC|Valletta]]|MLT|0–3|'''[[FC Artmedia Petržalka|Artmedia Petržalka]]'''|SVK|0–2|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[FC Dinamo Tbilisi|Dinamo Tbilisi]]'''|GEO|3–1|[[NSÍ Runavík]]|FRO|3–0|0–1}} {{TwoLegResult|[[FC Santa Coloma|Santa Coloma]]|AND|2–7|'''[[FBK Kaunas|Kaunas]]'''|LTU|1–4|1–3}} {{TwoLegResult|[[SS Murata|Murata]]|SMR|0–9|'''[[IFK Göteborg]]'''|SWE|0–5|0–4}} {{TwoLegResult|[[Llanelli AFC|Llanelli]]|WAL|1–4|'''[[FK Ventspils|Ventspils]]'''|LVA|1–0|0–4}} {{TwoLegResult|'''[[Anorthosis Famagusta FC|Anorthosis Famagusta]]'''|CYP|3–0|[[FC Pyunik|Pyunik Yerevan]]|ARM|1–0|2–0}} {{TwoLegResult|'''[[FC Inter Baku|Inter Baku]]'''|AZE|([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) 1–1|[[FK Rabotnički|Rabotnički]]|MKD|0–0|1–1}} {{TwoLegResult|'''[[Tampere United]]'''|FIN|3–2|[[FK Budućnost Podgorica|Budućnost]]|MNE|2–1|1–1}} {{TwoLegResult|[[F91 Dudelange]]|LUX|0–3|'''[[NK Domžale|Domžale]]'''|SVN|0–1|0–2}} {{TwoLegResult|[[KS Dinamo Tirana|Dinamo Tirana]]|ALB|1–4|'''[[FK Modriča|Modriča]]'''|BIH|0–2|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Aktobe|Aktobe]]|KAZ|1–4|'''[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]'''|MDA|1–0|0–4}} {{TwoLegResult|'''[[Drogheda United FC|Drogheda United]]'''|IRL|3–1|[[FC Levadia Tallinn|Levadia]]|EST|2–1|1–0}} {{TwoLegResult|'''[[FC BATE|BATE]]'''|BLR|3–0|[[Valur]]|ISL|2–0|1–0}} |} === It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni === L-ewwel leg tal-partiti ntlagħbu fid-29 ta' Lulju u fit-30 ta' Lulju, waqt li t-tieni leg intlagħbu fil-5 ta' Awwissu u fis-6 ta' Awwissu 2008. {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|[[Rangers FC|Rangers]]|SCO|1–2|'''[[FBK Kaunas|Kaunas]]'''|LTU|0–0|1–2}} {{TwoLegResult|'''[[SK Brann|Brann]]'''|NOR|([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) 2–2|[[FK Ventspils|Ventspils]]|LVA|1–0|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Inter Baku|Inter Baku]]|AZE|1–3|'''[[FK Partizan|Partizan]]'''|SER|1–1|0–2}} {{TwoLegResult|[[Tampere United]]|FIN|3–7|'''[[FC Artmedia Petržalka|Artmedia Petržalka]]'''|SVK|1–3|2–4}} {{TwoLegResult|'''[[Anorthosis Famagusta FC|Anorthosis Famagusta]]'''|CYP|4–3|[[SK Rapid Wien|Rapid Wien]]|AUT|3–0|1–3}} {{TwoLegResult|[[NK Domžale|Domžale]]|SVN|2–6|'''[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]'''|CRO|0–3|2–3}} {{TwoLegResult|'''[[Panathinaikos FC|Panathinaikos]]'''|GRE|3–0|[[FC Dinamo Tbilisi|Dinamo Tbilisi]]|GEO|3–0|0–0}} {{TwoLegResult|[[IFK Göteborg]]|SWE|3–5|'''[[FC Basel|Basel]]'''|SUI|1–1|2–4}} {{TwoLegResult|[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]|MDA|0–3|'''[[Sparta Prague]]'''|CZE|0–1|0–2}} {{TwoLegResult|[[Drogheda United FC|Drogheda United]]|IRL|3–4|'''[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]]'''|UKR|1–2<ref name="Dublin">Il-partita ntlagħbet f'[[Dublin]].</ref>|2–2}} {{TwoLegResult|[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]|BEL|3–4|'''[[FC BATE|BATE]]'''|BLR|1–2|2–2}} {{TwoLegResult|[[Beitar Jerusalem FC|Beitar Jerusalem]]|ISR|2–6|'''[[Wisła Kraków]]'''|POL|2–1|0–5}} {{TwoLegResult|'''[[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]]'''|TUR|7–0|[[MTK Hungária FC|MTK Hungária]]|HUN|2–0|5–0}} {{TwoLegResult|'''[[AaB Football|Aalborg BK]]'''|DEN|7–1|[[FK Modriča|Modriča]]|BIH|5–0|2–1}} |} === It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni === Il-poloz għat-tielet rawnd ġew imtellgħin nhar l-1 ta' Awwissu 2008 f'[[Nyon]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]]. L-ewwel leg tal-partiti ntlagħbu fit-12 ta' Awwissu u fit-13 ta' Awwissu, waqt li t-tieni leg intlagħbu fis-26 ta' Awwissu u fis-27 ta' Awwissu 2008. It-timijiet telliefa minn kull konfront daħlu fl-ewwel rawnd tat-[[Tazza UEFA 2008-09|Tazza UEFA]], waqt li t-timijiet rebbieħa avvanzaw għall-fażi tal-gruppi tal-UEFA Champions League. {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|'''[[Anorthosis Famagusta FC|Anorthosis Famagusta]]'''|CYP|3–1|[[Olympiacos FC|Olympiacos]]|GRE|3–0|0–1}} {{TwoLegResult|[[Vitória SC|Vitória Guimarães]]|POR|1–2|'''[[FC Basel|Basel]]'''|SUI|0–0|1–2}} {{TwoLegResult|'''[[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]'''|UKR|5–1|[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]|CRO|2–0|3–1}} {{TwoLegResult|[[FC Schalke 04|Schalke 04]]|GER|1–4|'''[[Atlético Madrid]]'''|ESP|1–0|0–4}} {{TwoLegResult|'''[[AaB Football|Aalborg BK]]'''|DEN|4–0|[[FBK Kaunas|Kaunas]]|LTU|2–0|2–0}} {{TwoLegResult|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|4–1|[[Wisła Kraków]]|POL|4–0|0–1}} {{TwoLegResult|[[PFC Levski Sofia|Levski Sofia]]|BUL|1–2|'''[[FC BATE|BATE]]'''|BLR|0–1|1–1}} {{TwoLegResult|[[Standard Liège]]|BEL|0–1|'''[[Liverpool FC|Liverpool]]'''|ENG|0–0|0–1 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} {{TwoLegResult|[[FK Partizan|Partizan]]|SER|3–4|'''[[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]]'''|TUR|2–2|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Twente|Twente]]|NED|0–6|'''[[Arsenal FC|Arsenal]]'''|ENG|0–2|0–4}} {{TwoLegResult|[[FC Spartak Moscow|Spartak Moscow]]|RUS|2–8|'''[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]]'''|UKR|1–4|1–4}} {{TwoLegResult|'''[[Juventus FC|Juventus]]'''|ITA|5–1|[[FC Artmedia Petržalka|Artmedia Petržalka]]|SVK|4–0|1–1}} {{TwoLegResult|[[SK Brann|Brann]]|NOR|1–3|'''[[Olympique de Marseille|Marseille]]'''|FRA|0–1|1–2}} {{TwoLegResult|'''[[ACF Fiorentina|Fiorentina]]'''|ITA|2–0|[[Slavia Prague]]|CZE|2–0|0–0}} {{TwoLegResult|[[Galatasaray S.K.|Galatasaray]]|TUR|2–3|'''[[FC Steaua Bucureşti|Steaua Bucureşti]]'''|ROU|2–2|0–1}} {{TwoLegResult|[[Sparta Prague]]|CZE|1–3<ref name="LegsMaqluba">L-ordni tal-partiti ġew invertiti</ref>|'''[[Panathinaikos F.C.|Panathinaikos]]'''|GRE|1–2|0–1}} |} == Fażi tal-gruppi == Il-poloz itellgħu nhar it-28 ta' Awwissu 2008 f'[[Monako]], ġurnata qabel is-[[Supertazza Ewropea 2008]].<ref>{{ċita aħbar |titlu=UEFA sets Monaco agenda |url=http://www.uefa.com/uefa/keytopics/kind=131072/newsid=736884.html |pubblikatur=UEFA |data=2008-08-05 |data-aċċess=2008-08-28 |lingwa=Ingliż}}</ref> === Kriterji ta' spareġġ === Skont il-paragrafu 4.05 tar-regolament tal-UEFA għal dan l-istaġun, jekk żewġ skwadri jew aktar jispiċċaw pari fil-punti fl-aħħar tal-logħob tal-fażi tal-gruppi, jiġu applikati l-kriterji li jmiss biex tiġi stabbilita l-klassifika: # l-akbar numru ta' punti miksbun kontra l-iskwadri fil-kwistjoni fil-fażi tal-gruppi; # l-akbar differenza ta' gowls miksuba kontra l-iskwadri fil-kwsitjoni fil-fażi tal-gruppi; # l-akbar numru ta' gowls skurjati barra mid-dar kontra l-iskwadri fil-kwsitjoni fil-fażi tal-gruppi; # l-akbar differenza ta' gowls fil-partiti kollha li ntlagħbu fil-fażi tal-gruppi; # numru akbar ta' gowls skurjati fil-partiti kollha li ntlagħbu fil-fażi tal-gruppi; # numru akbar ta' punti ta' koëffiċjenti akkumulati mill-iskwadri fil-kwistjoni, kif ukoll mill-assoċjazzjoni, matul il-ħames staġuni ta' qabel. {| class="wikitable" |- !Leġġenda tal-kuluri fit-tabelli tal-gruppi |- bgcolor=#ccffcc |Timijiet li għaddew mill-fażi tal-gruppi għall-fażi tal-eliminazzjoni |- bgcolor=#ffebad |Timijiet eliminati imma li huma aċċettati għat-Tazza UEFA |- |Timijiet eliminati mill-kompetizzjonijiet Ewropej għall-istaġun |} === Grupp A === {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] |6 || 4 || 0 || 2 || 12 || 6 || +6 || '''12''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |6 || 3 || 2 || 1 || 9 || 5 || +4 || '''11''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] |6 || 2 || 1 || 3 || 5 || 11 || −6 ||'''7''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|ROM}} [[CFR Cluj]] |6 || 1 || 1 || 4 || 5 || 9 || −4 || '''4''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Dark blue with V.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Granata2.png|20px]] !width=35| !width=35|[[Stampa:600px Giallo e Rosso2.png|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] [[Stampa:600px Dark blue with V.png|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302721/index.html 1–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302753/index.html 1–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302706/index.html 1–3] |- | style="text-align:right;"|[[CFR Cluj]] [[Stampa:600px Granata2.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302745/index.html 1–2] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302705/index.html 0–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302754/index.html 1–3] |- | style="text-align:right;"|[[Chelsea FC|Chelsea]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302697/index.html 4–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302777/index.html 2–1] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302722/index.html 1–0] |- | style="text-align:right;"|[[AS Roma|Roma]] [[Stampa:600px Giallo e Rosso2.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302778/index.html 2–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302698/index.html 1–2] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302746/index.html 3–1] ! – |} |} ==== Grupp B ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|GRE}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] |6 || 3 || 1 || 2 || 8 || 7 || +1 || '''10''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |6 || 2 || 2 || 2 || 8 || 7 || +1 || '''8''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|GER}} [[SV Werder Bremen|Werder Bremen]] |6 || 1 || 4 || 1 || 7 || 9 || −2 || '''7''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|CYP}} [[Anorthosis Famagusta FC|Anorthosis]] |6 || 1 || 3 || 2 || 8 || 8 || 0 || '''6''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Bianco e Blu a Strisce.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Nero e azzurro strisciato con stella.png|20px]] !width=35|[[Stampa:Verde con trifoglio Verde su cerchio Bianco.svg|20px]] !width=35| |- | style="text-align:right;"|[[Anorthosis Famagusta FC|Anorthosis]] [[Stampa:600px Bianco e Blu a Strisce.png|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302747/index.html 3–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302707/index.html 3–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302756/index.html 2–2] |- | style="text-align:right;"|[[FC Internazionale Milano|Internazionale]] [[Stampa:600px Nero e azzurro strisciato con stella.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302723/index.html 1–0] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302755/index.html 0–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302708/index.html 1–1] |- | style="text-align:right;"|[[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] [[Stampa:Verde con trifoglio Verde su cerchio Bianco.svg|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302779/index.html 1–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302699/index.html 0–2] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302724/index.html 2–2] |- | style="text-align:right;"|[[SV Werder Bremen|Werder Bremen]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302700/index.html 0–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302780/index.html 2–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302748/index.html 0–3] ! – |} |} ==== Grupp Ċ ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |6 || 4 || 1 || 1 || 18 || 8 || +10 || '''13''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|POR}} [[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]] |6 || 4 || 0 || 2 || 8 || 8 || 0 || '''12''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |6 || 3 || 0 || 3 || 11 || 7 || +4 || '''9''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|SUI}} [[FC Basel|Basel]] |6 || 0 || 1 || 5 || 2 || 16 || −14 ||'''1''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Catalano azulgrana.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Rossoblu con bordi e sfera gialli.svg|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Arancione e Nero con Cerchio Arancione e pallone al centro.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Bianco e Verde orizzontale con leone Dorato.png|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[FC Barcelona|Barcelona]] [[Stampa:600px Catalano azulgrana.png|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302750/index.html 1–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302782/index.html 2–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302702/index.html 3–1] |- | style="text-align:right;"|[[FC Basel|Basel]] [[Stampa:600px Rossoblu con bordi e sfera gialli.svg|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302726/index.html 0–5] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302701/index.html 1–2] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302781/index.html 0–1] |- | style="text-align:right;"|[[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] [[Stampa:600px Arancione e Nero con Cerchio Arancione e pallone al centro.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302710/index.html 1–2] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302757/index.html 5–0] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302725/index.html 0–1] |- | style="text-align:right;"|[[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]] [[Stampa:600px Bianco e Verde orizzontale con leone Dorato.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302758/index.html 2–5] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302709/index.html 2–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302749/index.html 1–0] ! – |} |} ==== Grupp D ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] |6 || 4 || 2 || 0 || 11 || 5 || +6 || '''14''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] |6 || 3 || 3 || 0 || 9 || 4 || +5 || '''12''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |6 || 1 || 1 || 4 || 5 || 7 || −2 || '''4''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|NED}} [[PSV Eindhoven]] |6 || 1 || 0 || 5 || 5 || 14 || −9 || '''3''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Bianco e Rosso a strisce con Triangolo Blu e Bianco con stelle Bianche.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Rosso con grifone Bianco scudato e fiamme.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px White background HEX-37B0E8 cross HEX-BDBA68 star.svg|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Bianco e Rosso bordato d'oro con iniziali Nere.png|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[Atlético Madrid]] [[Stampa:600px Bianco e Rosso a strisce con Triangolo Blu e Bianco con stelle Bianche.png|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302727/index.html 1–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302712/index.html 2–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302759/index.html 2–1] |- | style="text-align:right;"|[[Liverpool FC|Liverpool]] [[Stampa:600px Rosso con grifone Bianco scudato e fiamme.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302751/index.html 1–1] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302760/index.html 1–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302711/index.html 3–1] |- | style="text-align:right;"|[[Olympique de Marseille|Marseille]] [[Stampa:600px White background HEX-37B0E8 cross HEX-BDBA68 star.svg|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302784/index.html 0–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302704/index.html 1–2] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302752/index.html 3–0] |- | style="text-align:right;"|[[PSV Eindhoven]] [[Stampa:600px Bianco e Rosso bordato d'oro con iniziali Nere.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302703/index.html 0–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302783/index.html 1–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302728/index.html 2–0] ! – |} |} ==== Grupp E ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |6 || 2 || 4 || 0 || 9 || 3 || +6 || '''10''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ESP}} [[Villarreal CF|Villarreal]] |6 || 2 || 3 || 1 || 9 || 7 || +2 || '''9''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|DEN}} [[AaB Football|Aalborg BK]] |6 || 1 || 3 || 2 || 9 || 14 || −5 || '''6''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|SCO}} [[Celtic FC|Celtic]] |6 || 1 || 2 || 3 || 4 || 7 || −3 ||'''5''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Rosso e Bianco (strisce).png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Celtico orizzontale.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Rosso con scudo forcone e barca Gialli.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px VCF su sfondo Giallo.png|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[AaB Football|Aalborg BK]] [[Stampa:600px Rosso e Bianco (strisce).png|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302762/index.html 2–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302713/index.html 0–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302737/index.html 2–2] |- | style="text-align:right;"|[[Celtic FC|Celtic]] [[Stampa:600px Celtico orizzontale.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302690/index.html 0–0] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302738/index.html 1–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302770/index.html 2–0] |- | style="text-align:right;"|[[Manchester United FC|Manchester United]] [[Stampa:600px Rosso con scudo forcone e barca Gialli.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302769/index.html 2–2] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302730/index.html 3–0] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302703/index.html 0–0] |- | style="text-align:right;"|[[Villarreal CF|Villarreal]] [[Stampa:600px VCF su sfondo Giallo.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302729/index.html 6–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302714/index.html 1–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302761/index.html 0–0] ! – |} |} ==== Grupp F ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern]] |6 || 4 || 2 || 0 || 12 || 4 || +8 || '''14''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |6 || 3 || 2 || 1 || 14 || 10 || +4 || '''11''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] | 6 || 1 || 3 || 2 || 5 || 8 || −3 ||'''6''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|ROM}} [[FC Steaua Bucureşti|Steaua]] | 6 || 0 || 1 || 5 || 3 || 12 || −9 || '''1''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35| !width=35|[[Stampa:600px Viola con giglio Rosso su sfondo Bianco.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Colori di Lione.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px background HEX-0E3193 HEX-FF0000 star HEX-FFFF00.svg|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[FC Bayern Munich|Bayern]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302731/index.html 3–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302716/index.html 1–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302763/index.html 3–0] |- | style="text-align:right;"|[[ACF Fiorentina|Fiorentina]] [[Stampa:600px Viola con giglio Rosso su sfondo Bianco.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302739/index.html 1–1] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302764/index.html 1–2] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302715/index.html 0–0] |- | style="text-align:right;"|[[Olympique Lyonnais|Lyon]] [[Stampa:600px Colori di Lione.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302772/index.html 2–3] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302692/index.html 2–2] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302740/index.html 2–0] |- | style="text-align:right;"|[[FC Steaua Bucureşti|Steaua]] [[Stampa:600px background HEX-0E3193 HEX-FF0000 star HEX-FFFF00.svg|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302691/index.html 0–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302771/index.html 0–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302732/index.html 3–5] ! – |} |} ==== Grupp Ġ ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |6 || 4 || 0 || 2 || 9 || 8 || +1 || '''12''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |6 || 3 || 2 || 1 || 11 || 5 || +6 || '''11''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|UKR}} [[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]] |6 || 2 || 2 || 2 || 4 || 4 || 0 || '''8''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|TUR}} [[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]] |6 || 0 || 2 || 4 || 4 || 11 || −7 ||'''2''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Arsenal con cannone.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Bianco con diagonale Blu e cerchio Giallo e Blu con D.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Fenerbahce.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Bianco e Blu a Strisce con FCP.png|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[Arsenal FC|Arsenal]] [[Stampa:600px Arsenal con cannone.png|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302766/index.html 1–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302741/index.html 0–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302717/index.html 4–0] |- | style="text-align:right;"| [[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]] [[Stampa:600px Bianco con diagonale Blu e cerchio Giallo e Blu con D.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302694/index.html 1–1] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302774/index.html 1–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302742/index.html 1–2] |- | style="text-align:right;"|[[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]] [[Stampa:600px Fenerbahce.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302733/index.html 2–5] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302718/index.html 0–0] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302765/index.html 1–2] |- | style="text-align:right;"|[[FC Porto|Porto]] [[Stampa:600px Bianco e Blu a Strisce con FCP.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302773/index.html 2–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302734/index.html 0–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302693/index.html 3–1] ! – |} |} ==== Grupp H ==== {| |- |<!-- KLASSIFIKA--> {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |- !width=165|Tim !width=25|L !width=25|R !width=25|P !width=25|T !width=25|GF !width=25|GK !width=25|DG !width=25|Pti |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]] |6 || 3 || 3 || 0 || 7 || 3 || +4 || '''12''' |- bgcolor="#ccffcc" |style="text-align:left;"|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |6 || 4 || 0 || 2 || 9 || 5 || +4 || '''12''' |- bgcolor="#ffebad" |style="text-align:left;"|{{flagicon|RUS}} [[FC Zenit St. Petersburg|Zenit St. Petersburg]] |6 || 1 || 2 || 3 || 4 || 7 || −3 || '''5''' |- |style="text-align:left;"|{{flagicon|BLR}} [[FC BATE|BATE]] |6 || 0 || 3 || 3 || 3 || 8 || −5 || '''3''' |} |<!-- RIŻULTATI --> {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center; font-size:90%;" |- !width=165|&nbsp; !width=35|[[Stampa:600px Giallo e Blu.svg|20px]] !width=35| !width=35|[[Stampa:600px Bianco viola reale.png|20px]] !width=35|[[Stampa:600px Blue HEX-243785 HEX-008ED1 White.svg|20px]] |- | style="text-align:right;"|[[FC BATE|BATE]] [[Stampa:600px Giallo e Blu.svg|20px]] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302719/index.html 2–2] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302768/index.html 0–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302743/index.html 0–2] |- | style="text-align:right;"| [[Juventus FC|Juventus]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302775/index.html 0–0] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302736/index.html 2–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302695/index.html 1–0] |- | style="text-align:right;"|[[Real Madrid CF|Real Madrid]] [[Stampa:600px Bianco viola reale.png|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302696/index.html 2–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302744/index.html 0–2] ! – | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302776/index.html 3–0] |- | style="text-align:right;"|[[FC Zenit St. Petersburg|Zenit St. Petersburg]] [[Stampa:600px Blue HEX-243785 HEX-008ED1 White.svg|20px]] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302735/index.html 1–1] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302767/index.html 0–0] | [http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15276/match=302720/index.html 1–2] ! – |} |} == Fażi eliminatorja == Mill-ewwel rawnd preliminarju għas-semifinali, il-klabbs jilgħabu żewġ partiti kontra xulxin ġewwa u barra minn darhom bl-istess regoli li applikaw fir-rawnd ta' kwalifika jibqgħu japplikaw. Fir-rawnd tal-aħħar sittax, ir-rebbieħa tal-gruppi jilgħabu kontra t-tieni klassifikati li ma kinux fl-istess pajjiż jew li huma tal-istess oriġini. Għall-poloz tal-kwarti tal-finali u s-semifinali, il-klabbs huma elenkati skont ir-riżultati miksuba fil-grupp u l-ewwel fażi ta' eliminazzjoni tal-istaġun kurrenti (tmien partiti). === Tabella === {{CLBracket | RD1=L-Aħħar sittax | RD2=Kwarti tal-finali | RD3=Semifinali | RD4=Finali | RD1-team01={{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] | RD1-score01-1=1 | RD1-score01-2=2 | RD1-score01-agg=3 | RD1-team02={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD1-score02-1=1 | RD1-score02-2=5 | RD1-score02-agg=6 | RD1-team03={{flagicon|POR}} [[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]] | RD1-score03-1=0 | RD1-score03-2=1 | RD1-score03-agg=1 | RD1-team04={{flagicon|GER}} '''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]''' | RD1-score04-1=5 | RD1-score04-2=7 | RD1-score04-agg=12 | RD1-team05={{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | RD1-score05-1=0 | RD1-score05-2=0 | RD1-score05-agg=0 | RD1-team06={{flagicon|ENG}} '''[[Liverpool FC|Liverpool]]''' | RD1-score06-1=1 | RD1-score06-2=4 | RD1-score06-agg=5 | RD1-team07={{flagicon|ENG}} '''[[Chelsea FC|Chelsea]]''' | RD1-score07-1=1 | RD1-score07-2=2 | RD1-score07-agg=3 | RD1-team08={{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]] | RD1-score08-1=0 | RD1-score08-2=2 | RD1-score08-agg=2 | RD1-team09={{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] | RD1-score09-1=0 | RD1-score09-2=0 | RD1-score09-agg=0 | RD1-team10={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD1-score10-1=0 | RD1-score10-2=2 | RD1-score10-agg=2 | RD1-team11={{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] | RD1-score11-1=2 | RD1-score11-2=0 | RD1-score11-agg=2 | RD1-team12={{flagicon|POR}} '''[[FC Porto|Porto]]''' ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) | RD1-score12-1=2 | RD1-score12-2=0 | RD1-score12-agg=2 | RD1-team13={{flagicon|ESP}} '''[[Villarreal CF|Villarreal]]''' | RD1-score13-1=1 | RD1-score13-2=2 | RD1-score13-agg=3 | RD1-team14={{flagicon|GRE}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] | RD1-score14-1=1 | RD1-score14-2=1 | RD1-score14-agg=2 | RD1-team15={{flagicon|ENG}} '''[[Arsenal FC|Arsenal]]''' ([[Għoti tal-penalties|p]]) | RD1-score15-1=1 | RD1-score15-2=0 | RD1-score15-agg=1 (7) | RD1-team16={{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] | RD1-score16-1=0 | RD1-score16-2=1 | RD1-score16-agg=1 (6) | RD2-team01={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD2-score01-1=4 | RD2-score01-2=1 | RD2-score01-agg=5 | RD2-team02={{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] | RD2-score02-1=0 | RD2-score02-2=1 | RD2-score02-agg=1 | RD2-team03={{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] | RD2-score03-1=1 | RD2-score03-2=4 | RD2-score03-agg=5 | RD2-team04={{flagicon|ENG}} '''[[Chelsea FC|Chelsea]]''' | RD2-score04-1=3 | RD2-score04-2=4 | RD2-score04-agg=7 | RD2-team05={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD2-score05-1=2 | RD2-score05-2=1 | RD2-score05-agg=3 | RD2-team06={{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] | RD2-score06-1=2 | RD2-score06-2=0 | RD2-score06-agg=2 | RD2-team07={{flagicon|ESP}} [[Villarreal CF|Villarreal]] | RD2-score07-1=1 | RD2-score07-2=0 | RD2-score07-agg=1 | RD2-team08={{flagicon|ENG}} '''[[Arsenal FC|Arsenal]]''' | RD2-score08-1=1 | RD2-score08-2=3 | RD2-score08-agg=4 | RD3-team01={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) | RD3-score01-1=0 | RD3-score01-2=1 | RD3-score01-agg=1 | RD3-team02={{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] | RD3-score02-1=0 | RD3-score02-2=1 | RD3-score02-agg=1 | RD3-team03={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD3-score03-1=1 | RD3-score03-2=3 | RD3-score03-agg=4 | RD3-team04={{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] | RD3-score04-1=0 | RD3-score04-2=1 | RD3-score04-agg=1 | RD4-team01={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD4-score01=2 | RD4-team02={{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] | RD4-score02=0 }} === L-ewwel rawnd preliminarju === It-tlugħ tal-poloz saru fid-19 ta' Diċembru 2008 f'Nyon, l-Iżvizzera. L-ewwel leg tal-ewwel rawnd eliminatorju ntlagħbu fl-24 u l-25 ta' Frar 2009, waqt li t-tieni leg intlagħbet fl-10 u l-11 ta' Marzu 2009. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|'''[[Chelsea FC|Chelsea]]'''|ENG|3–2|[[Juventus FC|Juventus]]|ITA|1–0|2–2}} {{TwoLegResult|'''[[Villarreal CF|Villarreal]]'''|ESP|3–2|[[Panathinaikos FC|Panathinaikos]]|GRE|1–1|2–1}} {{TwoLegResult|[[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]]|POR|1–12|'''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]'''|GER|0–5|1–7}} {{TwoLegResult|[[Atlético Madrid]]|ESP|2–2 ([[gowls barra mid-dar (regola)|gbd]])|'''[[FC Porto|Porto]]'''|POR|2–2|0–0}} {{TwoLegResult|[[Olympique Lyonnais|Lyon]]|FRA|3–6|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|1–1|2–5}} {{TwoLegResult|[[Real Madrid CF|Real Madrid]]|ESP|0–5|'''[[Liverpool FC|Liverpool]]'''|ENG|0–1|0–4}} {{TwoLegResult|'''[[Arsenal FC|Arsenal]]'''|ENG|1–1 (7–6 [[għoti tal-penalties|p]])|[[AS Roma|Roma]]|ITA|1–0|0–1 ([[ħin supplementari|ħs]])}} {{TwoLegResult|[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]|ITA|0–2|'''[[Manchester United FC|Manchester United]]'''|ENG|0–0|0–2}} |} === Kwarti tal-finali === Il-partiti mill-ewwel leg intlagħbu fis-7 u t-8 ta' April, waqt li dawk mit-tieni leg intlagħbu fl-14 u 15 ta' April. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|[[Villarreal CF|Villarreal]]|ESP|1–4|'''[[Arsenal FC|Arsenal]]'''|ENG|1–1|0–3}} {{TwoLegResult|'''[[Manchester United FC|Manchester United]]'''|ENG|3–2|[[FC Porto|Porto]]|POR|2–2|1–0}} {{TwoLegResult|[[Liverpool FC|Liverpool]]|ENG|5–7|'''[[Chelsea FC|Chelsea]]'''|ENG|1–3|4–4}} {{TwoLegResult|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|5–1|[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]|GER|4–0|1–1}} |} === Semifinali === Il-partiti mill-ewwel leg se jintlagħbu fit-28 ta' April, waqt li l-parti mit-tieni leg se jintlagħbu fil-5 u s-6 ta' Mejju 2009. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|'''[[Manchester United FC|Manchester United]]'''|ENG|4–1|[[Arsenal FC|Arsenal]]|ENG|1–0|3–1}} {{TwoLegResult|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|1–1 ([[gowls barra mid-dar (regola)|gbd]])|[[Chelsea FC|Chelsea]]|ENG|0–0|1–1}} |} === Finali === Il-finali tal-UEFA Champions League 2009 intlagħbet fid-20:45 [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa Ċentrali|CEST]] tas-27 ta' Mejju 2009 ġewwa [[Stadio Olimpico]] ta' [[Ruma]], fl-[[Italja]]. Barcelona rebħu l-konfront finali bl-iskor ta' 2–0, b'gowls ta' [[Samuel Eto'o]] u [[Lionel Messi]]. Din ir-rebħa fissret ukoll li huma saru l-ewwel tim [[Spanja|Spanjol]] li rebaħ it-[[It-Tripletta|Tripletta]]. Għall-ħames sena konsekuttiva l-finalist kien tim Ingliż. Manchester United kienu l-ewwel ċampjins detenturi tat-tazza li wasslu sal-finali tal-kompetizzjoni minn mindu [[Juventus FC|Juventus]] għamlu dan fl-[[UEFA Champions League 1996-97|1997]], u kienu qed jimmiraw biex isiru l-ewwel klabb li jiddefendi din it-tazza minn mindu l-[[AC Milan|Milan]] irrepetew is-suċċess fl-[[Tazza taċ-Ċampjins 1989-90|1990]]. {{footballbox |data=27 ta' Mejju 2009 |ħin=20:45 ([[UTC+2]]) |tim1=[[FC Barcelona|Barcelona]] {{flagicon|ESP}} |riżultat=2 – 0 |rapport=http://www.uefa.com/competitions/ucl/history/season=2009/round=15280/match=302813/report=rp.html |tim2={{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |gowls1=[[Samuel Eto'o|Eto'o]] {{goal|10}}<br />[[Lionel Messi|Messi]] {{goal|70}} |gowls2= |grawnd=[[Stadio Olimpico]], [[Ruma]] |attendenza=65,467 |referi=[[Massimo Busacca]] ([[Żvizzera]]) }} == Rebbieħ == {| class="wikitable" style="text-align: center; margin: 0 auto;" |- !Rebbieħ tal-UEFA Champions League 2008–09 |- |{{flagicon|ESP|size=150px}}<br />'''[[FC Barcelona]]'''<br />'''It-tielet titlu''' |} == L-aqwa skorers == Il-plejers segwenti huma l-aqwa skorers tal-UEFA Champions League 2008–09 (fażi tal-gruppi biss): {| class="wikitable" cellpadding="3" style="text-align: center;" !Poż. !Isem !Tim !Gowls !Ħin ta' logħob |- |rowspan=1|1 |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |9 |982'44" |- |rowspan="2"|2 |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Steven Gerrard]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] |7 |580'36" |- |align="left"|{{flagicon|GER}} [[Miroslav Klose]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |7 |680'07" |- |4 |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Lisandro López]] |align="left"|{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |6 |943'11" |- |rowspan="6"|5 |align="left"|{{flagicon|TOG}} [[Emmanuel Adebayor]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |5 |627'33" |- |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[Alessandro Del Piero]] |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]] |5 |688'14" |- |align="left"|{{flagicon|CIV}} [[Didier Drogba]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |5 |702'31" |- |align="left"|{{flagicon|NED}} [[Robin van Persie]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |5 |716'34" |- |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[Thierry Henry]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |5 |717'50" |- |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[Karim Benzema]] |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |5 |731'13" |} * <small>Sors: [http://www.uefa.com/newsfiles/ucl/2009/md13_1_6.pdf uefa.com]</small> == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == * [http://www.uefa.com/competitions/ucl/index.html Champions League fuq uefa.com] {{Staġuni tal-UEFA Champions League}} {{Futbol internazzjonali tal-klabbs}} [[Kategorija:Staġuni tal-UEFA Champions League|2008-09]] o1jhkkayznymjgjpiwqg58w1rgc37gx 0 13135 279039 277397 2022-08-13T19:51:55Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni sportiva | isem = UEFA Europa League | stampa = UEFAEuropaLeague.png | deskrizzjoni = | sport = [[Futbol]] | fundazzjoni = 1971 (2009 taħt il-format attwali) | reġjun = [[Ewropa]] ([[UEFA]]) | timijiet = 32 (fażi tal-gruppi)<br />58 (total) | ċampjin = {{flagicon|DEU}} [[Eintracht Frankfurt]] (it-2 titlu) | l-aktar_rebħiet = {{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] (6 titli) | mottu = | sit_elettroniku = [https://www.uefa.com/uefaeuropaleague/ Sit uffiċjali] | staġun_attwali = UEFA Europa League 2013–14 }} Il-'''UEFA Europa League''' hi tieni l-ikbar kompetizzjoni [[Ewropa|Ewropea]] għall-[[klabb tal-futbol|klabbs tal-futbol]] wara l-[[UEFA Champions League]]. Din hi kompetizzjoni annwali għall-klabbs Ewropej organizzata mill-[[UEFA|Unjoni Ewropea tal-Assoċjazzjonijiet tal-Futbol (UEFA)]]. Il-klabbs jikkwalifikaw għal din il-kompetizzjoni bbażat skont il-prestazzjoni tagħhom fil-kampjonat nazzjonali u t-tazzi nazzjonali. Preċedentament imsejħa bħala t-''Tazza UEFA'', il-kompetizzjoni, minn Ġunju tal-2009, għall-istaġun tal-futbol 2009–10 bdiet tissejjaħ ''Europa League'',<ref name="bbc_europa">{{ċita web|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/europe/7637600.stm|titlu=Uefa Cup gets new name in revamp |data-aċċess=2008-09-26 |pubblikatur=BBC |lingwa=Ingliż}}</ref><ref name="uefa_europa">{{ċita web|url= http://www.uefa.com/uefa/keytopics/kind=64/newsid=754085.html |titlu=UEFA Cup to become UEFA Europa League |data-aċċess=2008-09-26 |pubblikatur=UEFA |lingwa=Ingliż}}</ref> wara li saret bidla fil-format. Għal raġunijiet ta' żammm ta' rekords min-naħa tal-UEFA, l-Europa League u t-Tazza UEFA huma kkunsidrati bħala l-istess kompetizzjoni, bil-bdil fl-isem ikun sempliċement bidla fit-titlu tal-marka. Il-kompetizzjoni bdiet fl-1971 u postha ħaditu t-[[Tazza tal-Fieri]]. Għall-fini ta' rekords, il-UEFA tirrikonoxxi t-Tazza tal-Fieri bħala predeċessur dirett tat-Tazza UEFA. Fl-1999, it-[[Tazza tat-Tazez Ewropej]] ġiet abolita u mwaħħda mat-Tazza UEFA. Għall-kompetizzjoni tal-2005–06 ġiet miżjuda l-fażi tal-gruppi għal qabel l-istadju eliminatorju. Il-format il-ġdid tal-2009 se jara t-twaħħid tat-[[Tazza Intertoto]] li se jipproduċi format aktar estensiv, b'fażi tal-gruppi ikbar u tibdil fil-kriterji ta' kwalifikazzjoni. [[Atlético Madrid]] ta' [[Spanja]] huma attwalment iċ-ċampjins renjanti tal-kompetizzjoni wara li fil-finali tat-12 ta' Mejju 2010 għelbu lill-Ingliżi ta' [[Fulham FC|Fulham]], fl-ewwel edizzjoni taħt l-isem il-ġdid tal-UEFA Europa League. == Storja == [[Stampa:Logo Tazza UEFA.png|thumb|200px|left|Il-logo tat-Tazza UEFA bejn l-2004 u l-2009.]] It-Tazza UEFA intlagħbet għall-ewwel darba fl-istaġun 1971–72, bit-tim [[Ingilterra|Ingliż]] ta' [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] ikun l-ewwel rebbieħ. Ir-regola ta' 'klabb wieħed għal kull belt', li ntirtet mit-[[Tazza tal-Fieri]], ġiet abolita fl-1975. Il-klabb Ingliż ta' [[Everton FC|Everton]] spiċċa r-raba' fil-[[L-Ewwel Diviżjoni tal-Football League|kampjonat Ingliż]] u b'hekk seta' jikkwalifika, imma ċċaħdu minn din l-opportunità hekk kif ir-rivali lokali ta' [[Liverpool FC|Liverpool]] kienu wkoll ikkwalifikaw meta spiċċaw it-tieni. Everton appellaw li r-regola kienet inġusta u l-UEFA qablu li jdwaru din id-deċiżjoni. Il-kompetizzjoni kien tradizzjonalment miftuħa għat-tieni klassifikati fil-kampjonati domestiċi, imma l-kompetizzjoni fl-1999 ġiet magħquda mal-kompetizzjoni preċedenti tal-UEFA, it-[[Tazza tat-Tazez Ewropej]]. Minn dakinhar, ir-rebbieħa tat-tazez nazzjonali daħlu wkoll fit-Tazza UEFA. Barra minn hekk, il-klabbs eliminati fit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni għall-[[UEFA Champions League]] u t-timijiet li jispiċċaw fit-tielet post tal-fażi tal-gruppi jkomplu jikkompetu fit-Tazza UEFA. Ammessi f'din il-kompetizzjoni huma wkoll tliet rappreżentanti tal-Fair Play, ħdax-il rebbieħ tat-[[Tazza Intertoto]], u r-rebbieħa ta' xi kompetizzjonijet tal-League Cup. Ir-rebbieħa jżommu t-trofew għal sena qabel ma jerġgħu jagħtuh lill-UEFA. Wara li jirritornawh lura, il-klabb jirċievi replika tat-trofew oriġinali fi skala ta' erba' kwinti. Ir-regoli jgħidu wkoll li t-trofew oriġinali jingħata lil kwalunkwe klabb li jirbaħ it-Tazza UEFA għal tliet darbiet wara xulxin jew ħames darbiet fl-istorja, minkejja li mill-2008 din għadha ma seħħitx. Erba' timijiet rebħu t-Tazza UEFA flimkien mal-kampjonat nazzjonali u t-tazza nazzjonali fl-istess sena, b'dawn ikunu [[IFK Göteborg]] fl-1982, [[Galatasaray SK|Galatasaray]] fl-2000, [[FC Porto|Porto]] fl-2003 u [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] fl-2005. Din il-kisba hi magħrufa bħala tripletta li Galatasaray biss irnexxielhom ikompluha bis-[[Supertazza Ewropea]]. Aktar minn hekk [[AFC Ajax|Ajax]] u Galatasaray huma l-uniċi żewġ timijiet li rebħu t-tazza mingħajr ma tilfu matul il-kompetizzjoni u kif ukoll [[RCD Espanyol|Espanyol]], li minkejja li spiċċaw finalisti telleifa, waslu sal-finali mingħajr ma jsofru telfa. Mill-istaġun 2009–10 'il quddiem, il-kompetizzjoni ġiet rinominata għal UEFA Europa League.<ref name="bbc_europa"/><ref name="uefa_europa"/> Il-kompetizzjoni se titwaħħad mat-[[Tazza Intertoto]], kompetizzjoni tat-tielet livell tal-UEFA. == Trofew == It-trofew, li jiżen 15-il [[kilogramma|kg]], mingħajr il-mankijiet, huwa poġġut fuq bażi ta' rħama safra. Ġie iddisinjat u maħdum mil-laboratorji Bertoni ta' Milan għall-finali tal-1972 għal spiża ta' 23,000 [[Ewro]]. It-trofew juri kif mill-bażi tal-irħama joħorġu grupp ta' plejers li jidhru li qed jisfidaw lil xulxin biex jilħqu l-ballun. Fil-fatt, dawn isostnu t-tazza ottagonali li tirrafigura l-emblema tal-UEFA. == Format == Il-format attwali tal-kompetizzjoni ġie adottat għall-[[Tazza UEFA 2004-05|istaġun 2004–05]]. Il-bidla maġġuri kienet l-introduzzjoni ta' fażi tal-gruppi u żewġ rawnds ta' kwalifika minflok waħda. Aktar tibdiliet saru għall-istaġun 2006–07 minħabba li saru tibdiliet fil-format tat-[[Tazza Intertoto]]. Mill-bidu tal-[[UEFA Europa League 2009-10|istaġun 2009–10]], il-UEFA iddeċidiet li tbiddel għal format ta' tnax-il grupp ta' erba' timijiet fit-tieni rawnd minflok il-format preċedenti ta' tmien gruppi u ħames timijiet.<ref>{{ċita web |isem=Mark |kunjom=Chaplin |url=http://www.uefa.com/uefa/keytopics/kind=64/newsid=630602.html |titlu=Champions League changes agreed |lingwa=Ingliż |pubblikatur=UEFA |data=2007-12-01 |data-aċċess=2009-07-19}}</ref> === Formati storiċi === Il-kompetizzjoni kienet tradizzjonalment turnew ta' eliminazzjoni diretta. Kull konfront kien jintlagħab fuq bażi ta' żewġ partiti, fosthom il-finali wkoll. Mill-1998, il-finali bdiet tintlagħab fuq partita waħda, imma l-konfronti l-oħra baqgħu fuq żewġ partiti. Qabel l-istaġun 2004–05, it-turnew kien jikkonsisti minn rawnd wieħed ta' kwalifikazzjoni, segwit minn serje ta' rawnds eliminatorji. Is-sittax-il tellief fit-tielet rawnd ta' kwalifika għaċ-[[UEFA Champions League|Champions League]] kienu jidħlu fl-ewwel rawnd; aktar tard fil-kors tat-turnew, mat-tim li jkunu salvaw fil-fażijiet suċċessivi jingħaqdu magħhom it-timijiet li jkunu temmew il-fażi tal-gruppi taċ-Champions League fit-tielet post. Qabel ir-riforma tal-2009, it-Tazza UEFA kienet tibda b'żewġ rawnds ta' kwalifika li jsiru f'[[Lulju]] u [[Awwissu]]. Parteċipanti li jagħmlu parti mill-assoċjazzjonijiet klassifikati mit-18-il post 'l isfel jidħlu fl-ewel rawnd, waqt li għat-tieni rawnd jipparteċipaw timijiet mill-assoċjazzjonijiet ta' bejn id-9 u t-18-il post. Barra minn hekk, tliet postijiet fl-ewwel rawnd kienu jkunu riservati għar-rebbieħa tal-[[Klassifikazzjoni tal-Fair Play tal-UEFA|Fair Play]] u ħdax-il post fit-tieni rawnd ikunu riservati għar-rebbieħa tat-[[Tazza Intertoto]]. Ir-rebbieħa tar-rawnds ta' kwalifika jissieħbu ma' timijiet mill-assoċjazzjonijiet klassifikati mill-1 sat-13-il post. Barra minn hekk, it-telliefa tat-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni tal-UEFA Champions League jidħlu wkoll f'din il-fażi, waqt li post ieħor jiġi riservat għaċ-ċampjins attwali tal-kompetizzjoni. F'dan l-istadju jkun hemm 80 tim. Wara l-ewwel rawnd, l-40 tim li jibqgħu fil-kompetizzjoni jiġu mqassmin fi tmien gruppi ta' ħamsa. B'differenza mill-fażi tal-gruppi tal-UEFA Champions League, il-fażi tal-gruppi tat-Tazza UEFA tintlagħab fuq format ta' kollha kontra kulħadd, fejn kull klabb jilgħab żewġ partiti ġewwa daru u tnejn oħra barra minn daru. L-aqwa tliet timijiet ta' kull grupp jipprosegwu għar-rawnd segwenti, fejn magħhom jingħaqdu t-timijiet li jkunu kklassifikaw fit-tielet post fil-gruppi rispettivi tagħhom fil-UEFA Champions League. Wara l-fażi tal-gruppi jkun hemm il-waqfa tax-xitwa. Minn dan il-punt, il-fażi eliminatorja tkompli b'konfronti abbażi ta' żewġ partiti li jwasslu għall-finali, li tintlagħab fuq grawnd newtrali li jilħaq il-kriterji tal-UEFA għal stadju ta' [[Klassifikazzjoni tal-UEFA għall-istadji|erba' stilel]]. === Riforma għall-istaġun 2009–10 === Mill-istaġun 2009–2010, il-kompetizzjoni ħadet isem ġdid u ssemmiet bħala l-'''UEFA Europa League'''.<ref name="bbc_europa"/> Format ġdid għall-UEFA Europa League se jiġi introdott għal ċiklu ta' tliet snin, li jibda mill-istaġun 2009–2010. L-ikbar bidla se tkun fażi tal-gruppi bi tnax-il grupp ta' erba' timijiet, minflok tmien gruppi ta' ħamsa. Anke l-kwalifikazzjoni se titbiddel b'mod sinjifikanti. L-assoċjazzjonijiet ikklassifikati bejn is-7 u d-9 post fil-[[koeffiċjenti tal-UEFA]] jibgħatu r-rebbieħa tat-tazza nazzjonali u tliet timijiet oħra għall-kwalifika tal-UEFA Europa League, waqt li l-pajjiżi l-oħra jibgħatu r-rebbieħ tat-tazza nazzjonali u żewġ timijiet oħra, minbarra l-[[Liechtenstein]], l-[[Andorra]] u [[San Marino]] li minflok se jibgħatu biss r-rebbieħ tat-tazza nazzjonali. Ħafna drabi, it-timijiet l-oħra jkunu l-aqwa timijiet f'kull kampjonat domestiku wara dawk li jkunu kkwalifikaw għall-UEFA Champions League; madanakollu, [[Franza]] u l-[[Ingilterra]] jidhru li se jkomplu jużaw post minnhom għar-rebbieħ tal-League Cup. Aktar minn hekk, tliet postijiet fl-ewwel mill-erba' rawnds ta' kwalifikazzjoni huma xorta riservati għar-rebbieħa tal-Fair Play. Għall-istaġun inwagurali 2009–2010 dawn il-postijiet se jmorru għal [[Rosenborg BK|Rosenborg]] tan-[[Norveġja]], [[Randers FC|Randers]] tad-[[Danimarka]] u [[Motherwell FC|Motherwell]] tal-[[Skozja|Iskozja]]. Ġeneralment, aktar mal-assoċjazzjoni tkun għolja fil-koeffiċjenti tal-UEFA, il-klabbs mill-istess assoċjazzjoni jidħlu f'fażi aktar tardiva tal-fażi ta' kwalifika, madanakollu kull tim minbarra ċ-ċampjin kurrenti jrid jilgħab mill-inqas f'rawnd wieħed ta' kwalifika. Barra mit-timijiet imsemmija, 15-il tim ieħor tellief fit-tieni rawnd ta' kwalifika għall-UEFA Champions League jidħlu fir-raba' u l-aħħar stadju ta' kwalifikazzjoni tal-UEFA Europa League, preċedentament magħrfuha bħala l-ewwel rawnd, u l-10 telliefa tat-tielet rawnd ta' kwalifika taċ-Champions League jidħlu direttament fil-fażi tal-gruppi tal-Europa League. It-12-il rebbieħ u 12-il tim klassifikat fit-tieni post jipproċedi għar-rawnd eliminatorju, flimkien ma' tmien timijiet oħra li temmew l-impenji tagħhom fil-fażi tal-gruppi taċ-Champions League fit-tielet post. Il-finalista tellief tat-tazza domestika huwa xorta intitolat li jidħol għall-UEFA Europa League jekk ir-rebbieħ tal-istess tazza jkun ikkwalifika għall-UEFA Champions League.<ref>[http://www.uefa.com/competitions/uefacup/news/kind=2097152/newsid=788365.html Format tal-kompetizzjoni 2009/10], UEFA.com</ref> == Finali == {| class="wikitable" style="font-size:90%; float:right;" |- |style="background-color:#FBCEB1"|† |Ir-rebbieħ rebaħ wara l-[[ħin supplementari]] |- |style="background-color:#cedff2"|* |Ir-rebbieħ rebaħ wara l-[[għoti tal-penalties]] |- |style="background-color:#FFFF99"|# |Ir-rebbieħ rebaħ wara l-[[gowl tad-deheb]] |- |'''Tipa ħoxna''' |Tindika r-rebbieħ f'finali abbażi ta' żewġ legs |} Għall-ewwel 25 sena tal-kompetizzjoni, il-finali kienet kontestata fuq żewġ partiti, li jintlagħbu fil-grawnds rispettivi tat-timijiet. Fl-1998, it-tim Taljan ta' [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] għeleb lil [[SS Lazio|Lazio]] fl-ewwel finali li saret fuq bażi ta' konfront wieħed fuq grawnd newtrali, fil-[[Parc des Princes]] ta' [[Pariġi]].<ref>{{ċita web|url=http://www.uefa.com/competitions/uefacup/finals/index.html |titlu=2009 final: Istanbul |pubblikatur=UEFA |data=2008-05-31 |data-aċċess=2008-07-09 |lingwa=Ingliż }}</ref> [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] rebħu l-finali inawgurali tal-kompetizzjoni fl-1972 meta rebħu lil [[Wolverhampton Wanderers FC|Wolverhampton Wanderers]] bi skor aggregat ta' 3–2.<ref>{{ċita web|url=http://www.uefa.com/competitions/uefacup/history/season=1971/intro.html |titlu=Spurs keep Wolves at bay |pubblikatur=UEFA |data=2006-01-02 |data-aċċess=2008-06-29 |lingwa=Ingliż }}</ref> {{-}} === 1972–1977: Finali doppja === {| class="wikitable" width="95%" |- !width=9%|Staġun !width=20%|Tim ġewwa daru !width=4%|Riżultat !width=20%|Tim barra minn daru !width=15%|Stadju !width=15%|Lokalità |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1971–72|1971–72]] |{{flagicon|ENG}} [[Wolverhampton Wanderers FC|Wolverhampton Wanderers]] |align=center|1–2 |{{flagicon|ENG}} '''[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]''' |[[Molineux Stadium|Molineux]] |[[Wolverhampton]], [[Ingilterra]] |- |{{flagicon|ENG}} '''Tottenham Hotspur''' |align=center|1–1 |{{flagicon|ENG}} Wolverhampton Wanderers |[[White Hart Lane]] |[[Londra]], [[Ingilterra]] |- |colspan=7 align=center|Tottenham Hotspur rebħu bi skor aggregat ta' 3–2 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1972–73|1972–73]] |{{flagicon|ENG}} '''[[Liverpool FC|Liverpool]]''' |align=center|3–0 |{{flagicon|FRG}} [[Borussia Mönchengladbach]] |[[Anfield]] |[[Liverpool]], [[Ingilterra]] |- |{{flagicon|FRG}} Borussia Mönchengladbach |align=center|2–0 |{{flagicon|ENG}} '''Liverpool''' |[[Bökelbergstadion]] |[[Mönchengladbach]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 align=center|Liverpool rebħu bi skor aggregat ta' 3–2 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1973–74|1973–74]] |{{flagicon|ENG}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] |align=center|2–2 |{{flagicon|NED}} '''[[Feyenoord Rotterdam]]''' |[[White Hart Lane]] |[[Londra]], [[Ingilterra]] |- |{{flagicon|NED}} '''Feyenoord''' |align=center|2–0 |{{flagicon|ENG}} Tottenham Hotspur |[[Feijenoord Stadion|De Kuip]] |[[Rotterdam]], [[Olanda]] |- |colspan=7 align=center|Feyenoord rebħu bi skor aggregat ta' 4–2 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1974–75|1974–75]] |{{flagicon|FRG}} '''[[Borussia Mönchengladbach]]''' |align=center|0–0 |{{flagicon|NED}} [[FC Twente|Twente]] |[[Rheinstadion]] |[[Düsseldorf]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |{{flagicon|NED}} [[FC Twente|Twente]] |align=center|1–5 |{{flagicon|FRG}} '''Borussia Mönchengladbach''' |[[Diekman Stadion]] |[[Enschede]], [[Olanda]] |- |colspan=7 align=center|Borussia Mönchengladbach rebħu bi skor aggregat ta' 5–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1975–76|1975–76]] |{{flagicon|ENG}} '''[[Liverpool FC|Liverpool]]''' |align=center|3–2 |{{flagicon|BEL}} [[Club Brugge KV|Club Brugge]] |[[Anfield]] |[[Liverpool]], [[Ingilterra]] |- |{{flagicon|BEL}} Club Brugge |align=center|1–1 |{{flagicon|ENG}} '''Liverpool''' |[[Jan Breydel Stadion|Olympiastadion]] |[[Bruges]], [[Belġju]] |- |colspan=7 align=center|Liverpool rebħu bi skor aggregat ta' 4–3 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1976–77|1976–77]] |{{flagicon|ITA}} '''[[Juventus FC|Juventus]]''' |align=center|1–0 |{{flagicon|ESP|1939}} [[Athletic Bilbao]] |[[Stadio Olimpico (Turin)|Stadio Comunale]] |[[Turin]], [[Italja]] |- |{{flagicon|ESP|1939}} Athletic Bilbao |align=center|2–1 |{{flagicon|ITA}} '''Juventus''' |[[Stadju San Mamés|San Mamés]] |[[Bilbao]], [[Spanja]] |- |colspan=7 align=center|Skor aggregat ta' 2–2, Juventus rebħu bir-[[Regola tal-gowls barra mid-dar|regola tal-gowls barra minn darhom]] |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1977–78|1977–78]] |{{flagicon|FRA}} [[SC Bastia|Bastia]] |align=center|0–0 |{{flagicon|NED}} '''[[PSV Eindhoven|PSV]]''' |[[Stade Armand Cesari]] |[[Bastia]], [[Franza]] |- |{{flagicon|NED}} '''PSV''' |align=center|3–0 |{{flagicon|FRA}} Bastia |[[Philips Stadion]] |[[Eindhoven]], [[Olanda]] |- |colspan=7 align=center|PSV rebħu bi skor aggregat ta' 3–0 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1978–79|1978–79]] |{{flagicon|YUG}} [[Red Star Belgrad]] |align=center|1–1 |{{flagicon|FRG}} '''[[Borussia Mönchengladbach]]''' |[[Stadion Crvena Zvezda]] |[[Belgrad]], [[Jugożlavja]] |- |{{flagicon|FRG}} '''Borussia Mönchengladbach''' |align=center|1–0 |{{flagicon|YUG}} Red Star Belgrad |[[Rheinstadion]] |[[Düsseldorf]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 align=center|Borussia Mönchengladbach rebħu bi skor aggregat ta' 2–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1979–80|1979–80]] |{{flagicon|FRG}} Borussia Mönchengladbach |align=center|3–2 |{{flagicon|FRG}} '''[[Eintracht Frankfurt]]''' |[[Bökelbergstadion]] |[[Mönchengladbach]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |{{flagicon|FRG}} '''Eintracht Frankfurt''' |align=center|1–0 |{{flagicon|FRG}} Borussia Mönchengladbach |[[Commerzbank-Arena|Waldstadion]] |[[Frankfurt]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 align=center|Skor aggregat ta' 3–3, Eintracht Frankfurt rebħu bir-[[Regola tal-gowls barra mid-dar|regola tal-gowls barra minn darhom]] |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1980–81|1980–81]] |{{flagicon|ENG}} '''[[Ipswich Town FC|Ipswich Town]]''' |align=center|3–0 |{{flagicon|NED}} [[AZ Alkmaar|AZ]] |[[Portman Road]] |[[Ipswich]], [[Ingilterra]] |- |{{flagicon|NED}} AZ |align=center|4–2 |{{flagicon|ENG}} '''Ipswich Town''' |[[Olympisch Stadion (Amsterdam)|Olympisch Stadion]] |[[Amsterdam]], [[Olanda]] |- |colspan=7 align=center|Ipswich Town rebħu bi skor aggregat ta' 5–4 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1981–82|1981–82]] |{{flagicon|SWE}} '''[[IFK Göteborg]]''' |align=center|1–0 |{{flagicon|FRG}} [[Hamburger SV|Hamburg]] |[[Ullevi|Nya Ullevi]] |[[Gothenburg]], [[Żvezja]] |- |{{flagicon|FRG}} Hamburg |align=center|0–3 |{{flagicon|SWE}} '''IFK Göteborg''' |[[HSH Nordbank Arena|Volksparkstadion]] |[[Hamburg]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 align=center|IFK Göteborg rebħu bi skor aggregat ta' 4–0 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1982–83|1982–83]] |{{flagicon|BEL}} '''[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]''' |align=center|1–0 |{{flagicon|POR}} [[SL Benfica|Benfica]] |[[Stadju Re Baudouin|Heysel Stadium]] |[[Brussell]], [[Belġju]] |- |{{flagicon|POR}} Benfica |align=center|1–1 |{{flagicon|BEL}} '''Anderlecht''' |[[Estádio da Luz (1954)|Estádio da Luz]] |[[Liżbona]], [[Portugall]] |- |colspan=7 align=center|Anderlecht rebħu bi skor aggregat ta' 2–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1983–84|1983–84]] |{{flagicon|BEL}} Anderlecht |align=center|1–1 |{{flagicon|ENG}} '''[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]''' |[[Constant Vanden Stock Stadium|Constant Vanden Stock]] |[[Brussell]], [[Belġju]] |- |{{flagicon|ENG}} '''Tottenham Hotspur''' |align=center|1–1 |{{flagicon|BEL}} Anderlecht |[[White Hart Lane]] |[[Londra]], [[Ingilterra]] |- |colspan=7 bgcolor=cedff2 align=center|Skor aggregat ta' 2–2, Tottenham Hotspur rebħu 4–3 wara l-[[għoti tal-penalties]] * |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1984–85|1984–85]] |{{flagicon|HUN|1957}} [[FC Fehérvár|Videoton]] |align=center|0–3 |{{flagicon|ESP}} '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' ||[[Stadion Sóstói]] |[[Székesfehérvár]], [[Ungerija]] |- |{{flagicon|ESP}} '''Real Madrid''' |align=center|0–1 |{{flagicon|HUN}} Videoton |[[Stadju Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] |[[Madrid]], [[Spanja]] |- |colspan=7 align=center|Real Madrid rebħu bi skor aggregat ta' 3–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1985–86|1985–86]] |{{flagicon|ESP}} '''Real Madrid''' |align=center|5–1 |{{flagicon|FRG}} [[1. FC Köln|Köln]] |[[Stadju Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] |[[Madrid]], [[Spanja]] |- |{{flagicon|FRG}} Köln |align=center|2–0 |{{flagicon|ESP}} '''Real Madrid''' |[[Stadju Olimpiku (Berlin)|Olympiastadion]] |[[Berlin tal-Lvant]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 align=center|Real Madrid rebħu bi skor aggregat ta' 5–3 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1986–87|1986–87]] |{{flagicon|SWE}} '''[[IFK Göteborg]]''' |align=center|1–0 |{{flagicon|SCO}} [[Dundee United FC|Dundee United]] |[[Ullevi|Nya Ullevi]] |[[Gothenburg]], [[Żvezja]] |- |{{flagicon|SCO}} Dundee United |align=center|1–1 |{{flagicon|SWE}} '''IFK Göteborg''' |[[Tannadice Park]] |[[Dundee]], [[Skozja]] |- |colspan=7 align=center|IFK Göteborg rebħu bi skor aggregat ta' 2–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1987–88|1987–88]] |{{flagicon|ESP}} [[RCD Espanyol|Espanyol]] |align=center|3–0 |{{flagicon|FRG}} '''[[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]]''' |[[Estadi de Sarrià]] |[[Barċellona]], [[Spanja]] |- |{{flagicon|FRG}} '''Bayer Leverkusen''' |align=center|3–0 |{{flagicon|ESP}} Espanyol |[[BayArena|Ulrich Haberland Stadion]] |[[Leverkusen]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 bgcolor=cedff2 align=center|Skor aggregat ta' 3–3, Bayer Leverkusen rebħu 3–2 wara l-[[għoti tal-penalties]] * |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1988–89|1988–89]] |{{flagicon|ITA}} '''[[SSC Napoli|Napoli]]''' |align=center|2–1 |{{flagicon|FRG}} [[VfB Stuttgart]] |[[Stadio San Paolo]] |[[Napli]], [[Italja]] |- |{{flagicon|FRG}} VfB Stuttgart |align=center|3–3 |{{flagicon|ITA}} '''Napoli''' |[[Gottlieb-Daimler-Stadion|Neckarstadion]] |[[Stuttgart]], [[Ġermanja tal-Punent]] |- |colspan=7 align=center|Napoli rebħu bi skor aggregat ta' 5–4 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1989–90|1989–90]] |{{flagicon|ITA}} '''[[Juventus FC|Juventus]]''' |align=center|3–1 |{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] |[[Stadju Olimpiku (Turin)|Stadio Comunale]] |[[Turin]], [[Italja]] |- |{{flagicon|ITA}} Fiorentina |align=center|0–0 |{{flagicon|ITA}} '''Juventus''' |[[Stadio Partenio]] |[[Avellino]], [[Italja]] |- |colspan=7 align=center|Juventus rebħu bi skor aggregat ta' 3–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1990–91|1990–91]] |{{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' |align=center|2–0 |{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] |[[San Siro]] |[[Milan]], [[Italja]] |- |{{flagicon|ITA}} Roma |align=center|1–0 |{{flagicon|ITA}} '''Internazionale''' |[[Stadio Olimpico]] |[[Ruma]], [[Italja]] |- |colspan=7 align=center|Internazionale rebħu bi skor aggregat ta' 2–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1991–92|1991–92]] |{{flagicon|ITA}} [[Torino FC|Torino]] |align=center|2–2 |{{flagicon|NED}} '''[[AFC Ajax|Ajax]]''' |[[Stadio delle Alpi]] |[[Turin]], [[Italja]] |- |{{flagicon|NED}} '''Ajax''' |align=center|0–0 |{{flagicon|ITA}} Torino |[[Olympisch Stadion (Amsterdam)|Olympisch Stadion]] |[[Amsterdam]], [[Olanda]] |- |colspan=7 align=center|Skor aggregat ta' 2–2, Ajax rebħu bir-[[Regola tal-gowls barra mid-dar|regola tal-gowls barra minn darhom]] |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1992–93|1992–93]] |{{flagicon|GER}} [[Borussia Dortmund]] |align=center|1–3 |{{flagicon|ITA}} '''[[Juventus FC|Juventus]]''' |[[Signal Iduna Park|Westfalenstadion]] |[[Dortmund]], [[Ġermanja]] |- |{{flagicon|ITA}} '''Juventus''' |align=center|3–0 |{{flagicon|GER}} Borussia Dortmund |[[Stadio delle Alpi]] |[[Turin]], [[Italja]] |- |colspan=7 align=center|Juventus rebħu bi skor aggregat ta' 6–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1993–94|1993–94]] |{{flagicon|AUT}} [[FC Red Bull Salzburg|Casino Salzburg]] |align=center|0–1 |{{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' |[[Ernst-Happel-Stadion]] |[[Vjenna]], [[Austria]] |- |{{flagicon|ITA}} '''Internazionale''' |align=center|1–0 |{{flagicon|AUT}} Casino Salzburg |[[San Siro]] |[[Milan]], [[Italja]] |- |colspan=7 align=center|Internazionale rebħu bi skor aggregat ta' 2–0 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1994–95|1994–95]] |{{flagicon|ITA}} '''[[Parma FC|Parma]]''' |align=center|1–0 |{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]] |[[Stadio Ennio Tardini]] |[[Parma]], [[Italja]] |- |{{flagicon|ITA}} Juventus |align=center|1–1 |{{flagicon|ITA}} '''Parma''' |[[San Siro]] |[[Milan]], [[Italja]] |- |colspan=7 align=center|[[Parma FC|Parma]] rebħu bi skor aggregat ta' 2–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1995–96|1995–96]] |{{flagicon|GER}} '''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]''' |align=center|2–0 |{{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] |[[Olympic Stadium (Munich)|Olympiastadion]] |[[Munich]], [[Ġermanja]] |- |{{flagicon|FRA}} Bordeaux |align=center|1–3 |{{flagicon|GER}} '''Bayern Munich''' |[[Stade Chaban-Delmas|Parc Lescure]] |[[Bordeaux]], [[Franza]] |- |colspan=7 align=center|Bayern Munich rebħu bi skor aggregat ta' 5–1 |- |rowspan=3 align=center|[[Tazza UEFA 1996–97|1996–97]] |{{flagicon|GER}} '''[[FC Schalke 04|Schalke 04]]''' |align=center|1–0 |{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |[[Parkstadion]] |[[Gelsenkirchen]], [[Ġermanja]] |- |{{flagicon|ITA}} Internazionale |align=center|1–0 |{{flagicon|GER}} '''Schalke 04''' |[[San Siro]] |[[Milan]], [[Italja]] |- |colspan=7 bgcolor=cedff2 align=center|Skor aggregat ta' 1–1, Schalke 04 rebħu 4–1 wara l-[[għoti tal-penalties]] * |} === 1998–preżent: Finali unika === ==== Tazza UEFA ==== {| class="wikitable" width="95%" |- !width=9%|Staġun !width=20%|Tim ġewwa daru !width=4%|Riżultat !width=20%|Tim barra minn daru !width=15%|Stadju !width=15%|Lokalità |- |align=center|[[Tazza UEFA 1997–98|1997–98]] |{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |align=center|3–0 |{{flagicon|ITA}} [[SS Lazio|Lazio]] |[[Parc des Princes]] |[[Pariġi]], [[Franza]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 1998–99|1998–99]] |{{flagicon|ITA}} [[Parma FC|Parma]] |align=center|3–0 |{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |[[Stadju Luzhniki]] |[[Moska]], [[Russja]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 1999–2000|1999–2000]] |{{flagicon|TUR}} [[Galatasaray SK|Galatasaray İstanbul]] |align=center bgcolor=cedff2|{{0|&nbsp;*}}0–0 * |{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |[[Parken Stadium]] |[[Kopenħagen]], [[Danimarka]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2000–01|2000–01]] |{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] |bgcolor=FFFF99 align=center|{{0|&nbsp;#}}5–4 # |{{flagicon|ESP}} [[Deportivo Alavés|Alavés]] |[[Signal Iduna Park|Westfalenstadion]] |[[Dortmund]], [[Ġermanja]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2001–02|2001–02]] |{{flagicon|NED}} [[Feyenoord Rotterdam|Feyenoord]] |align=center|3–2 |{{flagicon|GER}} [[Borussia Dortmund]] |[[Feijenoord Stadion|De Kuip]] |[[Rotterdam]], [[Olanda]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2002–03|2002–03]] |{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |bgcolor=FBCEB1 align=center|{{0|&nbsp;†}}3–2 † |{{flagicon|SCO}} [[Celtic FC|Celtic]] |[[Estadio Olímpico de Sevilla]] |[[Sevilla]], [[Spanja]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2003–04|2003–04]] |{{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] |align=center|2–0 |{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |[[Ullevi|Nya Ullevi]] |[[Gothenburg]], [[Żvezja]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2004–05|2004–05]] |{{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] |align=center|3–1 |{{flagicon|POR}} [[Sporting Clube de Portugall|Sporting CP]] |[[Estádio José Alvalade]] |[[Liżbona]], [[Portugall]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2005–06|2005–06]] |{{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] |align=center|4–0 |{{flagicon|ENG}} [[Middlesbrough FC|Middlesbrough]] |[[Philips Stadion]] |[[Eindhoven]], [[Olanda]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2006–07|2006–07]] |{{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] |align=center bgcolor=cedff2|{{0|&nbsp;*}}2–2 * |{{flagicon|ESP}} [[RCD Espanyol|Espanyol]] |[[Hampden Park]] |[[Glasgow]], [[Skozja]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2007–08|2007–08]] |{{flagicon|RUS}} [[FC Zenit Saint Petersburg|Zenit Saint Petersburg]] |align=center|2–0 |{{flagicon|SCO}} [[Glasgow Rangers FC|Rangers]] |[[City of Manchester Stadium]] |[[Manchester]], [[Ingilterra]] |- |align=center|[[Tazza UEFA 2008–09|2008–09]] |{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |bgcolor=FBCEB1 align=center|{{0|&nbsp;†}}2–1 † |{{flagicon|GER}} [[SV Werder Bremen|Werder Bremen]] |[[Stadju Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu|Stadju Şükrü Saracoğlu]] |[[Istanbul]], [[Turkija]] |} ==== UEFA Europa League ==== {| class="wikitable" width="95%" |- !width=9%|Staġun !width=20%|Tim ġewwa daru !width=4%|Riżultat !width=20%|Tim barra minn daru !width=15%|Stadju !width=15%|Lokalità |- |align=center|[[UEFA Europa League 2009–10|2009–10]] |{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] |bgcolor=FBCEB1 align=center|{{0|&nbsp;†}}2–1 † |{{flagicon|ENG}} [[Fulham FC|Fulham]] |[[HSH Nordbank Arena]] |[[Amburgu]], [[Ġermanja]] |- |align=center|[[UEFA Europa League 2010–11|2010–11]] |{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |align=center|1–0 |{{flagicon|POR}} [[SC Braga|Braga]] |[[Aviva Stadium]] |[[Dublin]], [[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]] |- |align=center|[[UEFA Europa League 2011–12|2011–12]] |{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] |align=center|3–0 |{{flagicon|ESP}} [[Athletic Bilbao]] |[[Lia Manoliu Arena]] |[[Bukarest]], [[Rumanija]] |- |} == Rebbieħa == === Skont il-klabb === [[Stampa:Tazza UEFA logo antik.png|thumb|right|Il-logo tat-Tazza UEFA qabel l-2004.]] {| class="wikitable sortable" |- !Tim !Rebħiet !Finali mitlufa ! class="unsortable"|Snin tar-rebħiet ! class="unsortable"|Snin tat-telfiet |- |{{flagicon|Italja}} [[Juventus FC|Juventus]]||align=center|3||align=center|1||[[Tazza UEFA 1976–77|1977]], [[Tazza UEFA 1989–90|1990]], [[Tazza UEFA 1992–93|1993]]||[[Tazza UEFA 1994–95|1995]] |- |{{flagicon|Italja}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]]||align=center|3||align=center|1||[[Tazza UEFA 1990–91|1991]], [[Tazza UEFA 1993–94|1994]], [[Tazza UEFA 1997–98|1998]]||[[Tazza UEFA 1996–97|1997]] |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Liverpool FC|Liverpool]]||align=center|3||align=center|0||[[Tazza UEFA 1972–73|1973]], [[Tazza UEFA 1975–76|1976]], [[Tazza UEFA 2000–01|2001]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Borussia Mönchengladbach]]||align=center|2||align=center|2||[[Tazza UEFA 1974–75|1975]], [[Tazza UEFA 1978–79|1979]]||[[Tazza UEFA 1972–73|1973]], [[Tazza UEFA 1979–80|1980]] |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]||align=center|2||align=center|1||[[Tazza UEFA 1971–72|1972]], [[Tazza UEFA 1983–84|1984]]||[[Tazza UEFA 1973–74|1974]] |- |{{flagicon|Spanja}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]]||align=center|2||align=center|0||[[Tazza UEFA 1984–85|1985]], [[Tazza UEFA 1985–86|1986]]||align=center|- |- |{{flagicon|Żvezja}} [[IFK Göteborg]]||align=center|2||align=center|0||[[Tazza UEFA 1981–82|1982]], [[Tazza UEFA 1986–87|1987]]||align=center|- |- |{{flagicon|Italja}} [[Parma FC|Parma]]||align=center|2||align=center|0||[[Tazza UEFA 1994–95|1995]], [[Tazza UEFA 1998–99|1999]]||align=center|- |- |{{flagicon|Portugall}} [[FC Porto|Porto]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 2002–03|2003]], [[UEFA Europa League 2010–10|2011]]||align=center|- |- |{{flagicon|Olanda}} [[Feyenoord]]||align=center|2||align=center|0||[[Tazza UEFA 1973–74|1974]], [[Tazza UEFA 2001–02|2002]]||align=center|- |- |{{flagicon|Spanja}} [[Sevilla FC|Sevilla]]||align=center|2||align=center|0||[[Tazza UEFA 2005–06|2006]], [[Tazza UEFA 2006–07|2007]]||align=center|- |- |{{flagicon|Spanja}} [[Atlético Madrid]]||align=center|2||align=center|0||[[UEFA Europa League 2009–10|2010]], [[UEFA Europa League 2011–12|2012]]||align=center|- |- |{{flagicon|Belġju}} [[RSC Anderlecht|Anderlecht]]||align=center|1||align=center|1||[[Tazza UEFA 1982–83|1983]]||[[Tazza UEFA 1983–84|1984]] |- |{{flagicon|Olanda}} [[PSV Eindhoven|PSV]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1977–78|1978]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Eintracht Frankfurt]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1979–80|1980]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Ipswich Town FC|Ipswich Town]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1980–81|1981]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1987–88|1988]]||align=center|- |- |{{flagicon|Italja}} [[SSC Napoli|Napoli]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1988–89|1989]]||align=center|- |- |{{flagicon|Olanda}} [[Ajax Amsterdam|Ajax]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1991–92|1992]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1995–96|1996]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1996–97|1997]]||align=center|- |- |{{flagicon|Turkija}} [[Galatasaray SK|Galatasaray]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 1999–00|2000]]||align=center|- |- |{{flagicon|Spanja}} [[Valencia CF|Valencia]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 2003–04|2004]]||align=center|- |- |{{flagicon|Russja}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 2004–05|2005]]||align=center|- |- |{{flagicon|Russja}} [[FC Zenit St. Petersburg|Zenit St. Petersburg]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 2007–08|2008]]||align=center|- |- |{{flagicon|Ukrajna}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]||align=center|1||align=center|0||[[Tazza UEFA 2008–09|2009]]||align=center|- |- |{{flagicon|Spanja}} [[Athletic Bilbao]]||align=center|0||align=center|2||align=center|-||[[Tazza UEFA 1976–77|1977]], [[UEFA Europa League 2011–12|2012]] |- |{{flagicon|Spanja}} [[RCD Espanyol|Espanyol]]||align=center|0||align=center|2||align=center|-||[[Tazza UEFA 1987–88|1988]], [[Tazza UEFA 2006–07|2007]] |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Borussia Dortmund]]||align=center|0||align=center|2||align=center|-||[[Tazza UEFA 1992–93|1993]], [[Tazza UEFA 2001–02|2002]] |- |{{flagicon|Franza}} [[Olympique de Marseille|Marseille]]||align=center|0||align=center|2||align=center|-||[[Tazza UEFA 1998–99|1999]], [[Tazza UEFA 2003–04|2004]] |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Wolverhampton Wanderers]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1971–72|1972]] |- |{{flagicon|Olanda}} [[FC Twente|Twente]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1974–75|1975]] |- |{{flagicon|Belġju}} [[Club Brugge K.V.|Club Brugge]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1975–76|1976]] |- |{{flagicon|Franza}} [[SC Bastia|Bastia]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1977–78|1978]] |- |{{flagicon|Serbja}} [[Red Star Belgrade]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1978–79|1979]] |- |{{flagicon|Olanda}} [[AZ (football club)|AZ]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1980–81|1981]] |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Hamburger SV|Hamburg]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1981–82|1982]] |- |{{flagicon|Portugall}} [[S.L. Benfica|Benfica]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1982–83|1983]] |- |{{flagicon|Ungerija}} [[Videoton FC Fehérvár|Videoton]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1984–85|1985]] |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[1. FC Köln|Köln]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1985–86|1986]] |- |{{flagicon|Skozja}} [[Dundee United FC|Dundee United]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1986–87|1987]] |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[VfB Stuttgart]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1988–89|1989]] |- |{{flagicon|Italja}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1989–90|1990]] |- |{{flagicon|Italja}} [[AS Roma|Roma]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1990–91|1991]] |- |{{flagicon|Italja}} [[Torino FC|Torino]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1991–92|1992]] |- |{{flagicon|Awstrija}} [[FC Red Bull Salzburg|Austria Salzburg]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1993–94|1994]] |- |{{flagicon|Franza}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1995–96|1996]] |- |{{flagicon|Italja}} [[SS Lazio|Lazio]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1997–98|1998]] |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Arsenal FC|Arsenal]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 1999–00|2000]] |- |{{flagicon|Spanja}} [[Deportivo Alavés|Alavés]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 2000–01|2001]] |- |{{flagicon|Skozja}} [[Celtic FC|Celtic]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 2002–03|2003]] |- |{{flagicon|Portugall}} [[Sporting Clube de Portugall|Sporting CP]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 2004–05|2005]] |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Middlesbrough FC|Middlesbrough]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 2005–06|2006]] |- |{{flagicon|Skozja}} [[Rangers FC|Rangers]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 2007–08|2008]] |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[SV Werder Bremen|Werder Bremen]]||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[Tazza UEFA 2008–09|2009]] |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Fulham FC|Fulham]] ||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[UEFA Europa League 2009–10|2010]] |- |{{flagicon|Portugall}} [[SC Braga|Braga]] ||align=center|0||align=center|1||align=center|-||[[UEFA Europa League 2010–11|2011]] |} === Skont il-pajjiż === {| class="wikitable sortable" |- ! Pajjiż ! Rebħiet ! Finali mitlufa |- | {{bandierapajjiż|ITA}} |align=center| 9 |align=center| 6 |- | {{bandierapajjiż|ESP}} |align=center| 7 |align=center| 5 |- | {{bandierapajjiż|GER}} |align=center| 6 |align=center| 8 |- | {{bandierapajjiż|ENG}} |align=center| 6 |align=center| 5 |- | {{bandierapajjiż|NED}} |align=center| 4 |align=center| 2 |- | {{bandierapajjiż|POR}} |align=center| 2 |align=center| 3 |- | {{bandierapajjiż|RUS}} |align=center| 2 |align=center| 0 |- | {{bandierapajjiż|SWE}} |align=center| 2 |align=center| 0 |- | {{bandierapajjiż|BEL}} |align=center| 1 |align=center| 2 |- | {{bandierapajjiż|TUR}} |align=center| 1 |align=center| 0 |- | {{bandierapajjiż|UKR}} |align=center| 1 |align=center| 0 |- | {{bandierapajjiż|FRA}} |align=center| 0 |align=center| 4 |- | {{bandierapajjiż|SCO}} |align=center| 0 |align=center| 3 |- | {{bandierapajjiż|AUT}} |align=center| 0 |align=center| 1 |- | {{bandierapajjiż|YUG}} |align=center| 0 |align=center| 1 |- | {{bandierapajjiż|HUN}} |align=center| 0 |align=center| 1 |} == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == * [http://www.uefa.com/uefaeuropaleague/index.html Sit uffiċjali] {{Futbol internazzjonali tal-klabbs}} [[Kategorija:UEFA Europa League| ]] [[Kategorija:Kompetizzjonijiet tal-UEFA|Europa League]] 9dwysjh2wqcypkveqtnsx17nlhdj64y 0 13331 279042 230601 2022-08-13T20:02:48Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki Fi tmiem ta' kull edizzjoni tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol]], diversi unuri jiġu mogħtija lil plejers u timijiet li jkunu ddistingwixxew ruħhom f'dan it-turnew, ibbażat fuq diversi aspetti tal-logħba. Attwalment hemm sitt unuri: * '''Il-Ballun tad-Deheb''' għall-aqwa plejer matul il-kompetizzjoni, li jingħata mill-membri tal-istampa wara li ssir votazzjoni. Bejn l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|1982]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|2006]] ingħataw ukoll ''Il-Ballun tal-Fidda'' u ''Il-Ballun tal-Bronż'' għat-tieni u t-tielet plejer ikklassifikat. * '''Iż-Żarbuna tad-Deheb''' għall-aqwa skorer fil-kompetizzjoni. Bejn l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|1982]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|2006]] ingħataw ukoll ''Iż-Żarbuna tal-Fidda'' u ''Iż-Żarbuna tal-Bronż'' għat-tieni u t-tielet plejer ikklassifikat. * '''Il-Premju Yashin''' għall-aqwa [[gowlkiper]]. Beda jingħata mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]]. * '''L-Aqwa Plejer Żagħżugħ''' għall-aqwa plejer taħt il-21 sena. Beda jingħata mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|2006]]. * '''L-Unur FIFA Fair Play''' għat-tim li jkun wera l-aktar logħob rett (magħrufha aktar bħala ''fair play''). Beda jingħata mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|1978]]. * '''L-Aktar Tim Divertenti''' għat-tim li jkun iddeverta l-aktar lill-pubbliku matul it-turnew tat-Tazza tad-Dinja, kif jiġi determinat minn sondaġġ magħmul fost il-pubbliku ġenerali. Beda jingħata mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]]. Barra minn hekk, mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|1990]] beda jiġi formulat it-tim ideali fi tmiem kull edizzjoni. Din il-lista hi magħrufha bħala l-'''''All-Star Team'''''. == Ballun tad-Deheb == L-unur tal-'''Ballun tad-Deheb''' huwa ppreżentat lill-aqwa plejer f'kull fażi finali tat-Tazza tad-Dinja, b'lista ta' nominati tkun formulata mill-kumitat tekniku tal-FIFA qabel ma r-rebbieħ jiġi deċiż minn votazzjoni mir-rappreżentanti tal-istampa. Dawk li jispiċċaw fit-tieni u t-tielet post jirċievu l-''Ballun tal-Fidda'' u l-''Ballun tal-Bronż'' rispettivament. Dan l-unur ingħata għall-ewwel darba fl-edizzjoni tal-1982.<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/classicfootball/awards/golden/award=gba/idcup=17/pastcupawards.html |titlu=adidas Golden Ball - FIFA World Cup™ Final |pubblikatur=FIFA |lingwa=Ingliż |data-aċċess=2008-11-13}}</ref> {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Ballun tad-Deheb !Ballun tal-Fidda !Ballun tal-Bronż |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|Spanja 1982]] |{{flagicon|ITA}} [[Paolo Rossi]] |{{flagicon|BRA|1968}} [[Falcão]] |{{flagicon|GER}} [[Karl-Heinz Rummenigge]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|Messiku 1986]] |{{flagicon|ARG}} [[Diego Maradona]] |{{flagicon|GER}} [[Harald Schumacher]] |{{flagicon|DEN}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|Italja 1990]] |{{flagicon|ITA}} [[Salvatore Schillaci]] |{{flagicon|GER}} [[Lothar Matthäus]] |{{flagicon|ARG}} [[Diego Maradona]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |{{flagicon|BRA}} [[Romário]] |{{flagicon|ITA}} [[Roberto Baggio]] |{{flagicon|BUL}} [[Hristo Stoichkov]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |{{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]] |{{flagicon|CRO}} [[Davor Šuker]] |{{flagicon|FRA}} [[Lilian Thuram]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea/Ġappun 2002]] |{{flagicon|GER}} [[Oliver Kahn]] |{{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]] |{{flagicon|KOR}} [[Hong Myung-Bo]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |{{flagicon|FRA}} [[Zinedine Zidane]] |{{flagicon|ITA}} [[Fabio Cannavaro]] |{{flagicon|ITA}} [[Andrea Pirlo]] |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Afrika t'Isfel 2010]] |{{flagicon|URU}} [[Diego Forlán]] |{{flagicon|Olanda}} [[Wesley Sneijder]] |{{flagicon|ESP}} [[David Villa]] |} == Żarbuna tad-Deheb == Iż-'''Żarbuna tad-Deheb''' tingħata lill-aqwa skorer tat-Tazza tad-Dinja. Dan l-unur ġie introdott fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja 1930]]. Fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|edizzjoni tal-1994]] li saret ġewwa l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] rat iż-żieda taż-żewġ unuri oħra: iż-''Żarbuna tal-Fidda'' u ż-''Żarbuna tal-Bronż'' li bdew jingħataw lit-tieni u t-tielet l-aqwa skorers fit-turnew, rispettivament. Mill-1994, jekk ikun hemm iktar minn plejer wieħed bl-istess numru ta' gowls, l-ispareġġ jiġi deċiż billi jingħadd in-numru ta' [[assist (futbol)|assists]] li saru (bil-Grupp tal-Istudju Tekniku tal-FIFA jiddeċiedi jekk inhux assist jew le). Jekk xorta waħda jkun hemm aktar minn tim wieħed, ikun l-iktar plejer li lagħab l-inqas numru ta' minuti li jieħu l-vantaġġ fuq il-plejer jew plejers l-oħra fil-kwistjoni. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !L-aqwa skorer !Gowls |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Urugwaj 1930]] |{{flagicon|ARG}} [[Guillermo Stábile]] |align=center|8 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1934|Italja 1934]] |{{flagicon|TCH}} [[Oldřich Nejedlý]] |align=center|5{{nota|Għall-bidu l-[[FIFA]] tat kreditu lil Nejedlý għal erba' [[gowl]]s biss, fejn minkejja li xorta kien jibqa' bħala l-aqwa skorer tal-edizzjoni dan it-titlu kien jaqsmu ma' [[Angelo Schiavio]] tal-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja|Italja]] u [[Edmund Conen]] tal-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ġermanja|Ġermanja]]. Madanakollu, f'Novembru 2006 il-gowl taċ-[[Ċekoslovakkja|Ċekoslovak]] ġew ikkunsidrati bħala ħamsa biex b'hekk sar l-aqwa skorer indiskuss.<ref name="nov2006">{{ċita web |url=http://www.fifa.com/worldfootball/releases/newsid=107499.html |titlu=American Bert Patenaude credited with first hat trick in FIFA World Cup™ history |pubblikatur=FIFA |lingwa=Ingliż |data=2006-11-10 |data-aċċess=2008-11-12}}</ref>}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1938|Franza 1938]] |{{flagicon|BRA}} [[Leônidas da Silva]] |align=center|7{{nota|Għall-bidu lil Léônidas tawh kreditu ta' 8 gowls. Imma f'Novembru tal-2006, il-FIFA iddikjarat li fil-kwarti tal-finali kontra ċ-[[Tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċekoslovakkja|Ċekoslovakkja]] huwa kien skorja gowl wieħed biss u mhux tnejn kif kien magħruf qabel.<ref name="nov2006"/>}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1950|Brażil 1950]] |{{flagicon|BRA}} [[Ademir Marques de Menezes|Ademir]] |align=center|9{{nota|Hemm kontroversja fuq in-numru ta' gowls li l-Brażiljan Ademir Menezes skorja fl-1950 minħabba dati mhux kompluti fuq il-partita mill-aħħar rawnd bejn il-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Brażil|Brażil]] u [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Spanja|Spanja]] (6–1). L-ewwel gowl kien kreditat bħala [[awtogowl]] mid-difensur Spanjol [[José Parra|Parra]], u l-gowl tal-5–0 kien kreditat lil [[Jair da Rosa Pinto|Jair]]. Madanakollu, riċentament il-FIFA tat kreditu lil Ademir biż-żewġ gowls li huma. L-eqreb rivali tiegħu fil-klassifika tal-aqwa skorer kien fuq kwota ħames gowls.<ref>{{ċita web |url=http://www.rsssf.com/tables/50full.html |titlu=World Cup 1950 |pubblikatur=RSSSF |lingwa=Ingliż |data-aċċess=2008-11-12}}</ref>}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1954|Żvizzera 1954]] |{{flagicon|HUN|1949}} [[Sándor Kocsis]] |align=center|11 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|Żvezja 1958]] |{{flagicon|FRA}} [[Just Fontaine]] |align=center|13 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1962|Ċili 1962]] |{{flagicon|BRA}} [[Garrincha]]<br />{{flagicon|BRA}} [[Vavá]]<br />{{flagicon|CHI}} [[Leonel Sánchez]]<br />{{flagicon|YUG}} [[Dražan Jerković]]<br />{{flagicon|URS}} [[Valentin Kozmich Ivanov|Valentin Ivanov]]<br />{{flagicon|HUN|1957}} [[Flórián Albert]] |align=center|4 |} {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Żarbuna tad-Deheb !Gowls |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1966|Ingilterra 1966]] |{{flagicon|POR}} [[Eusébio]] |align=center|9 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|Messiku 1970]] |{{flagicon|FRG}} [[Gerd Müller]] |align=center|10 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|Ġermanja tal-Punent 1974]] |{{flagicon|POL}} [[Grzegorz Lato]] |align=center|7 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|Arġentina 1978]] |{{flagicon|ARG}} [[Mario Kempes]] |align=center|6 |- |} * Mill-1982, flimkien mal-unur taż-Żarbuna tad-Deheb, ġie introdott l-unur għaż-Żarbuna tal-Fidda u ż-Żarbuna tal-Bronż. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Żarbuna tad-Deheb !Gowls !Żarbuna tal-Fidda !Gowls !Żarbuna tal-Bronż !Gowls |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|Spanja 1982]] |{{flagicon|ITA}} [[Paolo Rossi]] |align=center|6 |{{flagicon|GER}} [[Karl-Heinz Rummenigge]] |align=center|5 |{{flagicon|BRA}} [[Zico]] |align=center|4 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|Messiku 1986]] |{{flagicon|ENG}} [[Gary Lineker]] |align=center|6 |{{flagicon|ARG}} [[Diego Maradona]]<br />{{flagicon|BRA}} [[Careca]]<br />{{flagicon|ESP}} [[Emilio Butragueño]] |align=center|5 |{{flagicon|ARG}} [[Jorge Valdano]]<br />{{flagicon|DEN}} [[Preben Elkjaer Larsen]]<br />{{flagicon|ITA}} [[Alessandro Altobelli]]<br />{{flagicon|URS}} [[Igor Belanov]] |align=center|4 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|Italja 1990]] |{{flagicon|ITA}} [[Salvatore Schillaci]] |align=center|6 |{{flagicon|TCH}} [[Tomáš Skuhravý]] |align=center|5 |{{flagicon|CMR}} [[Roger Milla]]<br />{{flagicon|ENG}} [[Gary Lineker]]<br />{{flagicon|GER}} [[Lothar Matthäus]]<br />{{flagicon|ESP}} [[Míchel]] |align=center|4 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |{{flagicon|BUL}} [[Hristo Stoichkov]]<br />{{flagicon|RUS}} [[Oleg Salenko]] |align=center|6 |{{flagicon|BRA}} [[Romário]]<br />{{flagicon|GER}} [[Jürgen Klinsmann]]<br />{{flagicon|ITA}} [[Roberto Baggio]]<br />{{flagicon|SWE}} [[Kennet Andersson]] |align=center|5 |{{flagicon|ARG}} [[Gabriel Batistuta]]<br />{{flagicon|ROM}} [[Florin Răducioiu]]<br />{{flagicon|SWE}} [[Martin Dahlin]] |align=center|4 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |{{flagicon|CRO}} [[Davor Šuker]] |align=center|6 |{{flagicon|ARG}} [[Gabriel Batistuta]]<br />{{flagicon|ITA}} [[Christian Vieri]] |align=center|5 |{{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]]<br />{{flagicon|CHI}} [[Marcelo Salas]]<br />{{flagicon|MEX}} [[Luis Hernández]] |align=center|4 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea t'Isfel/Ġappun2002]] |{{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]] |align=center|8 |{{flagicon|BRA}} [[Rivaldo]]<br />{{flagicon|GER}} [[Miroslav Klose]] |align=center|5 |{{flagicon|DEN}} [[Jon Dahl Tomasson]]<br />{{flagicon|ITA}} [[Christian Vieri]] |align=center|4 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |{{flagicon|GER}} [[Miroslav Klose]] |align=center|5 |{{flagicon|ARG}} [[Hernán Crespo]] |align=center|3 |{{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]] |align=center|3 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Afrika t'Isfel 2010]] |{{flagicon|GER}} [[Thomas Müller]] |align=center|5 |{{flagicon|ESP}} [[David Villa]] |align=center|5 |{{flagicon|Olanda}} [[Wesley Sneijder]] |align=center|5 |} == Premju Yashin == Il-'''Premju Yashin''' hu għall-aqwa [[gowlkiper]] li ġie msemmi ''ad unur'' il-gowlkiper leġġendarju [[Lev Yashin]] tal-[[Unjoni Sovjetika]]. Il-Grupp tal-Istudju Tekniku tal-FIFA jirrikonoxxi l-aqwa gowlkiper tat-turnew ibbażat skont il-prestazzjoni tal-plejer matul il-kompetizzjoni. Minkejja li l-gowlkipers għandhom dan l-unur speċifiku, huma huma xorta waħda eleġibbli għall-Ballun tad-Deheb, kif irnexxielu jagħmel [[Oliver Kahn]] fl-2002. Minkejja li l-Premju Yashin beda jingħata għall-ewwel darba mill-1994, kull Tim ''All-Star'' tat-Tazza tad-Dinja qabel l-1998 kien jinkludi gowlkiper wieħed. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Premju Yashin |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |align=left|{{flagicon|BEL}} [[Michel Preud'homme]] |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |align=left|{{flagicon|FRA}} [[Fabien Barthez]] |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea t'Isfel/Ġappun 2002]] |align=left|{{flagicon|GER}} [[Oliver Kahn]] |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |align=left|{{flagicon|ITA}} [[Gianluigi Buffon]] |} L-ewwel unur għal '''Premju tal-Ingwanta tad-Deheb''' ingħata fl-2010. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Premju tal-Ingwanta tad-Deheb |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Afrika t'Isfel 2010]] |align=left|{{flagicon|ESP}} [[ker Casillas]] |} == L-Aqwa Plejer Żagħżugħ == L-unur ta' '''L-Aqwa Plejer Żagħżugħ''' (magħruf aħjar bħala ''L-Aqwa Plejer Żagħżugħ Gillette'' għal raġunijiet ta' sponsorizzazzjoni) ingħata għall-ewwel darba fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|edizzjoni tal-2006]] tat-Tazza tad-Dinja ġewwa l-[[Ġermanja]] u ngħata lill-Ġermaniż [[Lukas Podolski]].<ref>{{ċita web|url=http://www.fifa.com/worldcup/archive/index.html|titlu=Previous FIFA World Cups|pubblikatur=FIFA|lingwa=Ingliż|data-aċċess=2008-07-17}}</ref> Dan l-unur jingħata lill-aqwa plejer matul it-turnew li ma jaqbiżx il-21 sena. L-elezzjoni ssir fuq is-sit uffiċjali tat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA bl-għajnuna tal-Grupp tal-Istudju Tekniku tal-FIFA. Barra minn hekk il-[[FIFA]], fl-okkażjoni tal-ewwel premjazzjoni ta' dan l-unur, organizzat sondaġġ permezz tal-internet biex tagħżel l-aqwa plejer żagħżugħ ta' bejn l-edizzjonijiet tal-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|1958]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|2002]], li ġie mirbuħ minn [[Pelé]].<ref>{{ċita web|url=http://www.newagebd.com/2006/may/12/spt.html|titlu=Pele voted best ever Young Player |sit=newagebd.com|lingwa=Ingliż|data-aċċess=2009-03-11}}</ref> {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Plejer Żagħżugħ !Età |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|Żvezja 1958]] |{{flagicon|BRA}} [[Pelé]] |17 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1962|Ċili 1962e]] |{{flagicon|HUN}} [[Florian Albert]] |20 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1966|Ingilterra 1966]] |{{flagicon|GER}} [[Franz Beckenbauer]] |20 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|Messiku 1970]] |{{flagicon|PER}} [[Teofilo Cubillas]] |21 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|Ġermanja tal-Punent 1974]] |{{flagicon|POL}} [[Władysław Żmuda]] |20 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|Arġentina 1978]] |{{flagicon|ITA}} [[Antonio Cabrini]] |20 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|Spanja 1982]] |{{flagicon|FRA}} [[Manuel Amoros]] |21 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|Messiku 1986]] |{{flagicon|BEL}} [[Enzo Scifo]] |20 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|Italja 1990]] |{{flagicon|YUG}} [[Robert Prosinečki]] |21 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |{{flagicon|NED}} [[Marc Overmars]] |21 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |{{flagicon|ENG}} [[Michael Owen]] |18 |- |align=left|[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea t'Isfel/Ġappun 2002]] |{{flagicon|USA}} [[Landon Donovan]] |20 |} L-ewwel unur għal '''L-Aqwa Plejer Żagħżugħ''' ingħata fl-2006. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Plejer Żagħżugħ !Età |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |align=left|{{flagicon|GER}} [[Lukas Podolski]] |21 |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Afrika t'Isfel 2010]] |align=left|{{flagicon|GER}} [[Thomas Müller]] |20 |} == Trofew FIFA Fair Play == It-'''Trofew tal-FIFA Fair Play''' jingħata lit-tim bl-aqwa rekord ta' logħob rett matul it-Tazza tad-Dinja. Huma biss dawk it-timijiet li jikkwalifikaw għat-tieni rawnd li huma eleġibbli għal dan il-premju. Ir-rebbieħa ta' dan l-unur jiksbu t-Trofew FIFA Fair Play, diploma, midalja għal kull plejer u diriġent, u [[Dollaru Amerikan|$]]50,000 biex bihom jiġu akkwistati tagħmir sportiv għall-iżvilupp tas-settur ġovanili.<ref>{{ċita web|url=http://www.fifa.com/mm/document/tournament/competition/fwc06_regulations_en_1558.pdf|format=PDF|titlu=XXI. Special awards and protocol|pubblikatur=FIFA|paġna=52|data-aċċess=2008-10-19|lingwa=Ingliż}}</ref> L-ewwel premjazzjoni ta' dan l-unur saret fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|edizzjoni tal-1978]].<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/classicfootball/awards/golden/award=FFP/idcup=17/pastcupawards.html |titlu=FIFA Fair play award - FIFA World Cup™ Final |pubblikatur=FIFA |lingwa=Ingliż |data-aċċess=2008-11-13}}</ref> {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Trofew FIFA Fair Play |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|Messiku 1970]] |align=left|{{fb|PER}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|Arġentina 1978]] |align=left|{{fb|ARG}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|Spanja 1982n]] |align=left|{{fb|BRA}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|Messiku 1986]] |align=left|{{fb|BRA}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|Italja 1990]] |align=left|{{fb|ENG}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |align=left|{{fb|BRA}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |align=left|{{fb|ENG}}<br />{{fb|FRA}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea t'Isfel/Ġappun 2002]] |align=left|{{fb|BEL}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |align=left|{{fb|BRA}}<br />{{fb|ESP}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Afrika t'Isfel 2010]] |align=left|{{fb|ESP}} |} == L-Aktar Tim Divertenti == L-unur tal-FIFA għal '''L-Aqwa Tim Divertenti''' hu premju suġġettiv li jiġi attribwit lill-iskwadra li turi l-approċċ l-aktar attiv u pożittiv għall-partita u li jirnexxielha tiddeverti lill-pubbliku. Dan l-unur jiġi organizzat permezz tal-parteċipazzjoni tal-pubbliku f'sondaġġ. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !L-Aktar Tim Divertenti |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |align=left|{{fb|BRA}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |align=left|{{fb|FRA}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea t'Isfel/Ġappun2002]] |align=left|{{fb|KOR}} |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |align=left|{{fb|POR}} |} == Tim ''All-Star'' == It-'''Tim ''All-Star''''' (magħruf aħjar bħala ''[[MasterCard]] All-Star Team'') huwa tim tal-aqwa 23 plejer, magħżula mill-Grupp tal-Istudju Tekniku tal-FIFA, matul il-fażi finali tat-Tazza tad-Dinja. In-numru ta' plejers ġie miżjud minn 11 għal 16 fl-edizzjoni tal-1998,<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/worldcup/archive/germany2006/media/newsid=31436.html |titlu=Summary of special FIFA awards |pubblikatur=FIFA |lingwa=Ingliż |data=2006-06-30 |data-aċċess=2008-11-13}}</ref> u aktar tard għal 23 (il-verżjoni attwali). Qabel l-1998, il-ġurnalisti u l-esperti (prinċiparjament Ewropej u Sud-Amerikani) kienu jagħżlu "It-Tim tal-Ħolm" tagħhom bi plejers minn kull pożizzjoni. {| class="wikitable" |- !Edizzjoni !Gowlkipers !Difensuri !Midfilders !Attakkanti !Kowċis |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Urugwaj 1930]] |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[Enrique Ballesteros]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[José Nasazzi]] <br /> {{flagicon|Renju tal-Jugożlavja}} [[Milutin Ivković]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ARG}} [[Luis Monti]] <br /> {{flagicon|URU}} [[Alvaro Gestido]] <br /> {{flagicon|URU}} [[José Andrade]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[Pedro Cea]] <br /> {{flagicon|URU}} [[Héctor Castro]] <br /> {{flagicon|URU}} [[Héctor Scarone]] <br /> {{flagicon|ARG}} [[Guillermo Stabile]] <br /> {{flagicon|USA|1912}} [[Bert Patenaude]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1934|Italja 1934]] |align=left valign=top| {{flagicon|ESP|1931}} [[Ricardo Zamora]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ESP|1931}} [[Jacinto Quincoces]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Eraldo Monzeglio]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA|1861}} [[Luis Monti]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Attilio Ferraris]] <br /> {{flagicon|ESP|1931}} [[Leonardo Cilaurren]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA|1861}} [[Giuseppe Meazza]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Raimundo Orsi]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Enrique Guaita]] <br /> {{flagicon|AUT}} [[Matthias Sindelar]] <br /> {{flagicon|CSK}} [[Oldřich Nejedlý]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1938|Franza 1938]] |align=left valign=top| {{flagicon|CSK}} [[František Plánička]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA|1861}} [[Pietro Rava]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Alfredo Foni]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Domingos da Guia]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA|1861}} [[Michele Andreolo]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Ugo Locatelli]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA|1861}} [[Silvio Piola]] <br /> {{flagicon|ITA|1861}} [[Gino Colaussi]] <br /> {{flagicon|HUN}} [[György Sárosi]] <br /> {{flagicon|HUN}} [[Gyula Zsengellér]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Leônidas da Silva|Leônidas]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1950|Brażil 1950]] |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[Roque Máspoli]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|SWE}} [[Erik Nilsson]] <br /> {{flagicon|ESP|1939}} [[José Parra Martínez|José Parra]] <br /> {{flagicon|URU}} [[Víctor Rodríguez Andrade]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[Obdulio Varela]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[José Carlos Bauer|Bauer]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[Alcides Ghiggia]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Zizinho]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Ademir Marques de Menezes|Ademir]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Jair da Rosa Pinto|Jair]] <br /> {{flagicon|URU}} [[Juan Alberto Schiaffino]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1954|Żvizzera 1954]] |align=left valign=top| {{flagicon|HUN|1949}} [[Gyula Grosics]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|AUT}} [[Ernst Ocwirk]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Djalma Santos]] <br /> {{flagicon|URU}} [[José Santamaría]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Fritz Walter]] <br /> {{flagicon|HUN|1949}} [[József Bozsik]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Helmut Rahn]] <br /> {{flagicon|HUN|1949}} [[Nándor Hidegkuti]] <br /> {{flagicon|HUN|1949}} [[Ferenc Puskás]] <br /> {{flagicon|HUN|1949}} [[Sándor Kocsis]] <br /> {{flagicon|HUN|1949}} [[Zoltan Czibor]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|Żvezja 1958]] |align=left valign=top| {{flagicon|NIR}} [[Harry Gregg]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1889}} [[Djalma Santos]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Hilderaldo Bellini|Bellini]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Nílton Santos]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|NIR}} [[Danny Blanchflower]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Valdir Pereira|Didi]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1889}} [[Pelé]] <br /> {{flagicon|BRA|1889}} [[Garrincha]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Just Fontaine]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Raymond Kopa]] <br /> {{flagicon|SWE}} [[Gunnar Gren]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1962|Ċili 1962]] |align=left valign=top| {{flagicon|CSK}} [[Viliam Schrojf]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1960}} [[Djalma Santos]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Cesare Maldini]] <br /> {{flagicon|URS}} [[Valeriy Voronin]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Karl-Heinz Schnellinger]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1960}} [[Mário Zagallo|Zagallo]] <br /> {{flagicon|BRA|1960}} [[José Ely de Miranda|Zito]] <br /> {{flagicon|CSK}} [[Josef Masopust]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1960}} [[Vavá]] <br /> {{flagicon|BRA|1960}} [[Garrincha]] <br /> {{flagicon|CHI}} [[Leonel Sánchez]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1966|Ingilterra 1966]] |align=left valign=top| {{flagicon|ENG}} [[Gordon Banks]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ENG}} [[George Cohen]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[Bobby Moore]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Vicente Lucas|Vicente]] <br /> {{flagicon|ARG|alt}} [[Silvio Marzolini]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Franz Beckenbauer]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Mário Coluna]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[Bobby Charlton]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|HUN}} [[Florian Albert]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Uwe Seeler]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Eusébio]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|Messiku 1970]] |align=left valign=top| {{flagicon|URU}} [[Ladislao Mazurkiewicz]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1968}} [[Carlos Alberto Torres|Carlos Alberto]] <br /> {{flagicon|URU}} [[Atilio Ancheta]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Franz Beckenbauer]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Giacinto Facchetti]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1968}} [[Gérson]] <br /> {{flagicon|BRA|1968}} [[Roberto Rivellino]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[Bobby Charlton]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1968}} [[Pelé]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Gerd Müller]] <br /> {{flagicon|BRA|1968}} [[Jairzinho]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|Ġermanja tal-Punent 1974]] |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Sepp Maier]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Berti Vogts]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Ruud Krol]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Franz Beckenbauer]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Paul Breitner]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Wolfgang Overath]] <br /> {{flagicon|POL}} [[Kazimierz Deyna]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Johan Neeskens]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|NED}} [[Rob Rensenbrink]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Johan Cruyff]] <br /> {{flagicon|POL}} [[Grzegorz Lato]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|Arġentina 1978]] |align=left valign=top| {{flagicon|ARG}} [[Ubaldo Fillol]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Berti Vogts]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Ruud Krol]] <br /> {{flagicon|ARG|alt}} [[Daniel Passarella]] <br /> {{flagicon|ARG|alt}} [[Alberto Tarantini]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1968}} [[Dirceu]] <br /> {{flagicon|PER}} [[Teofilo Cubillas]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Rob Rensenbrink]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA}} [[Roberto Bettega]] <br /> {{flagicon|ITA|alt}} [[Paolo Rossi]] <br /> {{flagicon|ARG|alt}} [[Mario Kempes]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|Spanja 1982]] |align=left valign=top| {{flagicon|ITA}} [[Dino Zoff]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1968}} [[Luizinho]] <br /> {{flagicon|BRA|1968}} [[Júnior]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Claudio Gentile]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Fulvio Collovati]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|POL}} [[Zbigniew Boniek]] <br /> {{flagicon|BRA|1968}} [[Falcão]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Michel Platini]] <br /> {{flagicon|BRA|1968}} [[Zico]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA}} [[Paolo Rossi]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Karl-Heinz Rummenigge]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|Messiku 1986]] |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Harald Schumacher]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA|1968}} [[Josimar]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Manuel Amoros]] <br /> {{flagicon|BRA|1968}} [[Júlio César da Silva|Júlio César]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BEL}} [[Jan Ceulemans]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Jean Tigana]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Michel Platini]] <br /> {{flagicon|ARG}} [[Diego Maradona]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|DEN}} [[Preben Elkjær Larsen]] <br /> {{flagicon|ESP}} [[Emilio Butragueño]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[Gary Lineker]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|Italja 1990]] |align=left valign=top| {{flagicon|ARG}} [[Sergio Goycoechea]] <br /> {{flagicon|CRC}} [[Luis Gabelo Conejo]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Andreas Brehme]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Paolo Maldini]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Franco Baresi]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ARG}} [[Diego Maradona]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Lothar Matthäus]] <br /> {{flagicon|YUG}} [[Dragan Stojkovic]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[Paul Gascoigne]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|ITA}} [[Salvatore Schillaci]] <br /> {{flagicon|CMR}} [[Roger Milla]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Jürgen Klinsmann]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|Stati Uniti 1994]] |valign=top| {{flagicon|BEL}} [[Michel Preud'homme]] <br /> |valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Jorginho]] <br /> {{flagicon|BRA}} [[Márcio Roberto dos Santos|Márcio Santos]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Paolo Maldini]] <br /> |valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Dunga]] <br /> {{flagicon|BUL}} [[Krasimir Balakov]] <br /> {{flagicon|ROM}} [[Gheorghe Hagi]] <br /> {{flagicon|SWE}} [[Tomas Brolin]] <br /> |valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Romário]] <br /> {{flagicon|BUL}} [[Hristo Stoichkov]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Roberto Baggio]] <br /> | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|Franza 1998]] |align=left valign=top| {{flagicon|FRA}} [[Fabien Barthez]] <br /> {{flagicon|PAR}} [[José Luis Chilavert]] |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Roberto Carlos da Silva|Roberto Carlos]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Marcel Desailly]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Lilian Thuram]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Frank de Boer]] <br /> {{flagicon|PAR}} [[Carlos Gamarra]] |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Dunga]] <br /> {{flagicon|BRA}} [[Rivaldo]] <br /> {{flagicon|DEN}} [[Michael Laudrup]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Zinedine Zidane]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Edgar Davids]] |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]] <br /> {{flagicon|CRO}} [[Davor Šuker]] <br /> {{flagicon|DEN}} [[Brian Laudrup]] <br /> {{flagicon|NED}} [[Dennis Bergkamp]] | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|Korea t'Isfel/Ġappun 2002]] |align=left valign=top| {{flagicon|GER}} [[Oliver Kahn]] <br /> {{flagicon|TUR}} [[Rüştü Reçber]] |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Roberto Carlos da Silva|Roberto Carlos]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[Sol Campbell]] <br /> {{flagicon|ESP}} [[Fernando Hierro]] <br /> {{flagicon|KOR}} [[Hong Myung-Bo]] <br /> {{flagicon|TUR}} [[Alpay Özalan]] <br /> |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Rivaldo]] <br /> {{flagicon|BRA}} [[Ronaldinho]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Michael Ballack]] <br /> {{flagicon|USA}} [[Claudio Reyna]] <br /> {{flagicon|KOR}} [[Yoo Sang-Chul]] |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[Ronaldo]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Miroslav Klose]] <br /> {{flagicon|SEN}} [[El Hadji Diouf]] <br /> {{flagicon|TUR}} [[Hasan Şaş]] | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Ġermanja 2006]] |align=left valign=top| {{flagicon|ITA}} [[Gianluigi Buffon]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Jens Lehmann]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Ricardo Pereira|Ricardo]] |align=left valign=top| {{flagicon|ARG}} [[Roberto Ayala]] <br /> {{flagicon|ENG}} [[John Terry]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Lilian Thuram]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Philipp Lahm]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Fabio Cannavaro]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Gianluca Zambrotta]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Ricardo Carvalho]] |align=left valign=top| {{flagicon|BRA}} [[José Roberto da Silva Júnior|Zé Roberto]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Patrick Vieira]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Zinedine Zidane]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Michael Ballack]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Andrea Pirlo]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Gennaro Gattuso]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Luís Figo]] <br /> {{flagicon|POR}} [[Maniche]] |align=left valign="top"| {{flagicon|ARG}} [[Hernán Crespo]] <br /> {{flagicon|FRA}} [[Thierry Henry]] <br /> {{flagicon|GER}} [[Miroslav Klose]] <br /> {{flagicon|ITA}} [[Francesco Totti]] | |- |[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Afrika t'Isfel 2010]]<ref>{{ċita web|url=http://www.goal.com/en-us/news/67/world-cup/2010/07/15/2026982/world-cup-2010-fifa-all-star-team-announced |titlu=World Cup 2010: FIFA All-Star Team Announced |pubblikatur=Goal.com |data=2010-07-15 |data-aċċess=2011-10-20|lingwa=Ingliż}}</ref> |valign=top| {{Flag icon|ESP}} [[Iker Casillas]] <br /> |valign=top| {{Flag icon|GER}} [[Philipp Lahm]] <br /> {{Flag icon|ESP}} [[Sergio Ramos]] <br /> {{Flag icon|ESP}} [[Carles Puyol]] <br /> {{Flag icon|BRA}} [[Maicon Douglas Sisenando|Maicon]]<br/> |valign=top| {{Flag icon|ESP}} [[Andrés Iniesta]] <br /> {{Flag icon|GER}} [[Bastian Schweinsteiger]] <br /> {{Flag icon|NED}} [[Wesley Sneijder]] <br /> {{Flag icon|ESP}} [[Xavi]] <br /> |valign=top| {{Flag icon|ESP}} [[David Villa]] <br /> {{Flag icon|URU}} [[Diego Forlán]] <br /> || {{Flag icon|ESP}} [[Vicente del Bosque]] <br /> |} == Noti == {{noti}} == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Unuri tal-futbol|Tazza tad-Dinja tal-Futbol]] ld9v42oc1xbutyksqgu5sq2xu4vbyqi 0 13745 279056 251177 2022-08-14T09:20:14Z Chrisportelli 355 /* Allokazzjoni tat-timijiet */ tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni futbol | isem_kompetizzjoni = UEFA Champions League | stampa = | sena = 2009–10 | pajjiż = | dati = 30 ta' Ġunju 2009 – 22 ta' Mejju 2010 | parteċipanti = 32 (fażi tal-gruppi)<br />76 (fażi ta' kwalifika) | konfederazzjoni = | grawnds = | bliet = | rebbieħ = {{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] | tieni = {{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] | tielet = | raba' = | partiti = 125 | gowls = 318 | attendenza = 5193947 | l-aqwa_skorer = {{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] (8 gowls) | l-aqwa_plejer = {{flagicon|ARG}} [[Diego Milito]] | staġun_preċedenti = [[UEFA Champions League 2008–09|2008–09]] | staġun_suċċessiv = [[UEFA Champions League 2010–11|2010–11]] }} Il-'''UEFA Champions League 2009–10''' kienet il-55 edizzjoni tal-[[UEFA Champions League|ogħla kompetizzjoni]] għall-[[klabb tal-futbol|klabbs tal-futbol]] fl-[[Ewropa]] u t-tmintax-il edizzjoni taħt il-format il-ġdid tal-UEFA Champions League. Din kienet ukoll l-ewwel edizzjoni taħt il-format il-ġdid ta' kwalifika. [[FC Barcelona|Barcelona]] daħlu f'din il-kompetizzjoni bħala t-tim difensur tat-titlu, wara li ttrijonfa fl-[[UEFA Champions League 2008–09|edizzjoni preċedenti]]. Il-finali ntlagħbet nhar it-22 ta' Mejju 2010, ġewwa l-[[Stadju Santiago Bernabéu|iStadju Santiago Bernabéu]] , grawnd uffiċjali ta' [[Real Madrid CF|Real Madrid]], ġewwa [[Madrid]], fi [[Spanja]]. Il-finali ġiet kontestata bejn [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] u [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]], b'tal-ewwel jikseb it-tielet titlu fl-istorja tal-klabb. == Allokazzjoni tat-timijiet == F'din l-edizzjoni ħadu sehem 76 tim li ġejjin minn 52 minn fost it-53 federazzjoni affiljata mal-UEFA (il-[[Liechtenstein]] huwa eskluż minħabba li ma torganizza l-ebda kampjonat nazzjonali). Il-pajjiżi ġew mogħtija numru ta' postijiet skont il-koeffiċjenti tal-UEFA tal-2008, li tikkunsidra l-prestazzjonijiet tat-timijiet ta' dak il-pajjiż fil-perjodu bejn l-2003–04 u l-2007–08.<ref>{{ċita web|url=http://www.xs4all.nl/~kassiesa/bert/uefa/data/method3/crank2008.html|titlu=UEFA Country Ranking 2008|data-aċċess=2009-02-13|lingwa=Ingliż}}</ref> Hawn taħt hi l-iskema ta' kwalifikazzjoni għall-UEFA Champions League 2009–10: {| class="wikitable" style="width:50%; text-align:center;" ! Pożizzjoni tal-federazzjoni abbażi tal-[[koeffiċjenti tal-UEFA|koeffiċjent tal-UEFA]] 2008 ! Numru ta' timijiet parteċipanti |- | 1–3 | 4 |- | 4–6 | 3 |- | 7–15 | 2 |- | 16–52 | 1 |} === Distribuzzjoni === Minħabba li r-rebbieħa tal-[[UEFA Champions League 2008–09]], Barcelona, kisbu post fil-fażi tal-gruppi permezz tal-pożizzjoni tagħhom fil-kampjonat domestiku, il-post riservat għad-difensur tat-titlu kien vakat. B'riżultat t'hekk: * Iċ-ċampjin tal-assoċjazzjoni 13 (il-[[Belġju]]) ġie promoss mit-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni għall-fażi tal-gruppi. * Iċ-ċampjin tal-assoċjazzjoni 16 (l-[[Żvizzera|Iżvizzera]]) ġie promoss mit-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni għat-tielet fażi ta' kwalifikazzjoni. * Iċ-ċampjins tal-assoċjazzjonijiet 48 u 49 (il-[[Gżejjer Faroe]] u l-[[Lussemburgu]]) ġew promossi mill-ewwel fażi ta' kwalifikazzjoni għat-tieni fażi ta' kwalifikazzjoni. {| class="wikitable" |- !colspan=2| !Timijiet li daħlu f'dan ir-rawnd !Timijiet li avvanzaw mir-rawnd preċedenti |- !colspan=2|L-ewwel rawnd ta' kwalifika<br />(4 timijiet) | * 4 ċampjins mill-assoċjazzjonijiet 50–53 | |- !colspan=2|It-tieni rawnd ta' kwalifika<br />(34 tim) | * 32 ċampjin mill-assoċjazzjonijiet 17–49 (minbarra l-Liechtenstein) | * 2 rebbieħa mill-ewwel rawnd ta' kwalifika |- !rowspan=2|It-tielet rawnd ta' kwalifika !Ċampjins<br />(20 tim) | * 3 ċampjins mill-assoċjazzjonijiet 14–16 | * 17-il rebbieħ mit-tieni rawnd ta' kwalifika |- !Mhux ċampjins<br />(10 timijiet) | * 9 klassifikati fit-tieni post mill-assoċjazzjonijiet 7–15 * 1 klassifikat fit-tielet post mill-assoċjazzjoni 6 | |- !rowspan=2|Rawnd tal-''play-off'' !Champions<br />(10 teams) | | * 10 rebbieħa mit-tieni rawnd ta' kwalifika għaċ-ċampjins |- !Mhux ċampjins<br />(10 timijiet) | * 2 klassifikati fit-tielet post mill-assoċjazzjonijiet 4 u 5 * 3 klassifikati fir-raba' post mill-assoċjazzjonijiet 1–3 | * 5 rebbieħa mit-tielet rawnd ta' kwalifika għal dak li mhumiex ċampjins |- !colspan=2|Fażi tal-gruppi<br />(32 tim) | * 13-il ċampjin mill-assoċjazzjonijiet 1–13 * 6 klassifikati fit-tieni post mill-assoċjazzjonijiet 1–6 * 3 klassifikati fit-tielet post mill-assoċjazzjonijiet 1–3 | * 5 rebbieħa mir-rawnd tal-''play-off'' għaċ-ċampjins * 5 rebbieħa mir-rawnd tal-''play-off'' għal dak li mhumiex ċampjins |- !colspan=2|Fażi eliminatorja<br />(16-il tim) | | * 8 rebbieħa tal-gruppi fil-fażi tal-gruppi * 8 klassifikati fit-tieni post fil-fażi tal-gruppi |} === Timijiet === {| class="wikitable" |- !colspan="4"|Fażi tal-gruppi |- |{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]]^[[#D|D]] |{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |{{flagicon|NED}} [[Alkmaar Zaanstreek|AZ]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]] |{{flagicon|RUS}} [[FC Rubin Kazan|Rubin Kazan]] |{{flagicon|SCO}} [[Rangers FC|Rangers]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] |{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] |{{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] |{{flagicon|TUR}} [[Beşiktaş JK|Beşiktaş]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |{{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] |{{flagicon|ROU}} [[FC Unirea Urziceni|Unirea Urziceni]] |{{flagicon|UKR}} [[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]] |- |{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |{{flagicon|BEL}} [[Standard Liège]] |- |{{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] |{{flagicon|GER}} [[VfL Wolfsburg|Wolfsburg]] |colspan="2"| |- !colspan="4"|Rawnd tal-''play-off'' |- !Ċampjins !colspan="3"|Mhux ċampjins |- |rowspan="2"| |{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] |{{flagicon|GER}} [[VfB Stuttgart|Stuttgart]] |- |{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] |{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] | |- !colspan="4"|It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni |- !Ċampjins !colspan="3"|Mhux ċampjins |- |{{flagicon|GRE}} [[Olympiacos FC|Olympiacos]] |{{flagicon|RUS}} [[FC Dynamo Moscow|Dynamo Moscow]] |{{flagicon|SCO}} [[Celtic FC|Celtic]] |{{flagicon|BEL}} [[RSC Anderlecht|Anderlecht]] |- |{{flagicon|CZE}} [[Slavia Prague]] |{{flagicon|ROU}} [[FC Timişoara|Timişoara]] |{{flagicon|TUR}} [[Sivasspor]] |{{flagicon|GRE}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] |- |{{flagicon|SUI}} [[FC Zürich|Zürich]] |{{flagicon|POR}} [[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]] |{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |{{flagicon|CZE}} [[Sparta Prague]] |- | |{{flagicon|NED}} [[FC Twente|Twente]] |colspan="2"| |- !colspan="4"|It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni |- |{{flagicon|BUL}} [[PFC Levski Sofia|Levski Sofia]] |{{flagicon|POL}} [[Wisła Kraków]] |{{flagicon|LTU}} [[FK Ekranas|Ekranas]] |{{flagicon|AZE}} [[FK Baku|Baku]] |- |{{flagicon|NOR}} [[Stabæk Fotball|Stabæk]] |{{flagicon|HUN}} [[Debreceni VSC|Debrecen]] |{{flagicon|MDA}} [[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]] |{{flagicon|ALB}} [[KF Tirana|Tirana]] |- |{{flagicon|DEN}} [[FC Copenhagen|Copenhagen]] |{{flagicon|CRO}} [[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]] |{{flagicon|IRL}} [[Bohemian FC|Bohemians]] |{{flagicon|ARM}} [[Pyunik FC|Pyunik]] |- |{{flagicon|AUT}} [[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]] |{{flagicon|CYP}} [[APOEL FC|APOEL]] |{{flagicon|MKD}} [[FK Makedonija Gjorče Petrov|Makedonija]] |{{flagicon|KAZ}} [[FC Aktobe|Aktobe]] |- |{{flagicon|SRB}} [[FK Partizan|Partizan]] |{{flagicon|SVN}} [[NK Maribor|Maribor]] |{{flagicon|ISL}} [[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]] |{{flagicon|NIR}} [[Glentoran FC|Glentoran]] |- |{{flagicon|ISR}} [[Maccabi Haifa FC|Maccabi Haifa]] |{{flagicon|FIN}} [[FC Inter Turku|Inter Turku]] |{{flagicon|GEO}} [[FC WIT Georgia|WIT Georgia]] |{{flagicon|WAL}} [[Rhyl FC|Rhyl]] |- |{{flagicon|SWE}} [[Kalmar FF]] |{{flagicon|LVA}} [[FK Ventspils|Ventspils]] |{{flagicon|BLR}} [[FC BATE|BATE]] |{{flagicon|FRO}} [[EB/Streymur]] |- |{{flagicon|SVK}} [[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] |{{flagicon|BIH}} [[HŠK Zrinjski Mostar|Zrinjski]] |{{flagicon|EST}} [[FC Levadia Tallinn|Levadia]] |{{flagicon|LUX}} [[F91 Dudelange]] |- !colspan="4"|L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni |- |{{flagicon|MLT}} [[Hibernians FC|Hibernians]] |{{flagicon|MNE}} [[FK Mogren|Mogren]] |{{flagicon|AND}} [[UE Sant Julià|Sant Julià]] |{{flagicon|SMR}} [[SP Tre Fiori|Tre Fiori]] |} <div id="D"></div>^D Detentur attwali tat-titlu == Skeda == It-tlugħ tal-poloz kollha saru fil-kwartieri ġenerali tal-UEFA f'[[Nyon]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], sakemm mhuwiex indikat mod ieħor. {| class="wikitable" border="1" |- ! Fażi ! Rawnd ! Data tat-tlugħ tal-poloz ! L-ewwel leg ! It-tieni leg |- | rowspan=3| Kwalifikazzjoni | L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni | rowspan=2| 22 ta' Ġunju 2009 | 30 ta' Ġunju–1 ta' Lulju 2009 | 7–8 ta' Lulju 2009 |- | It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni | 14–15 ta' Lulju 2009 | 21–22 ta' Lulju 2009 |- | It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni | 17 ta' Lulju 2009 | 28–29 ta' Lulju 2009 | 4–5 ta' Awwissu 2009 |- | ''Play-off'' | Rawnd tal-''play-off'' | 7 ta' Awwissu 2009 | 18–19 ta' Awwissu 2009 | 25–26 ta' Awwissu 2009 |- | rowspan=6| Fażi tal-gruppi | Ġurnata 1 | rowspan=6| 27 ta' Awwissu 2009<br />([[Monako]]) |colspan=2| 15–16 ta' Settembru 2009 |- | Ġurnata 2 |colspan=2| 29–30 ta' Settembru 2009 |- | Ġurnata 3 |colspan=2| 20–21 ta' Ottubru 2009 |- | Ġurnata 4 |colspan=2| 3–4 ta' Novembru 2009 |- | Ġurnata 5 |colspan=2| 24–25 ta' Novembru 2009 |- | Ġurnata 6 |colspan=2| 8–9 ta' Diċembru 2009 |- | rowspan=4| Fażi eliminatorja | L-Aħħar sittax | 18 ta' Diċembru 2009 | 16–17 u 23–24 ta' Frar 2010 | 9–10 u 16–17 ta' Marzu 2010 |- | Kwarti tal-finali | rowspan=3| 19 ta' Marzu 2010 | 30–31 ta' Marzu 2010 | 6–7 ta' Marzu 2010 |- | Semifinali | 20–21 ta' April 2010 | 27–28 ta' April 2010 |- | Finali |colspan="2"| 22 ta' Mejju 2010 f'[[Stadju Santiago Bernabéu|Estadio Santiago Bernabéu]], [[Madrid]] |} == Fażi ta' kwalifikazzjoni == === L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni === L-ewwel legs intlagħbu fit-30 ta' Ġunju u fl-1 ta' Lulju, u t-tieni legs intlagħbu fis-7 ta' Lulju u fit-8 ta' Lulju 2009. {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|[[SP Tre Fiori|Tre Fiori]]|SMR|2–2 (4–5[[Għoti tal-penalties|p]])^†|'''[[UE Sant Julià|Sant Julià]]'''|AND|1–1|1–1 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} {{TwoLegResult|[[Hibernians FC|Hibernians]]|MLT|0–6|'''[[FK Mogren|Mogren]]'''|MNE|0–2|0–4}} |} ^† L-ordni tal-legs inqalbu mill-polza oriġinali === It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni === L-ewwel legs intlagħbu fl-14 ta' Lulju u fil-15 ta' Lulju, u t-tieni legs intlagħbu fil-21 ta' Lulju u fit-22 ta' Lulju 2009. {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|[[KF Tirana|Tirana]]|ALB|1–5|'''[[Stabæk Fotball|Stabæk]]'''|NOR|1–1|0–4}} {{TwoLegResult|[[FC WIT Georgia|WIT Georgia]]|GEO|1–3|'''[[NK Maribor|Maribor]]'''|SVN|0–0|1–3}} {{TwoLegResult|[[EB/Streymur]]|FRO|0–5|'''[[APOEL FC|APOEL]]'''|CYP|0–2|0–3}} {{TwoLegResult|'''[[FC Copenhagen|Copenhagen]]'''|DEN|12–0|[[FK Mogren|Mogren]]|MNE|6–0|6–0}} {{TwoLegResult|'''[[Debreceni VSC|Debrecen]]'''|HUN|3–3 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[Kalmar FF]]|SWE|2–0|1–3}} {{TwoLegResult|[[FK Makedonija Gjorče Petrov|Makedonija Gjorče Petrov]]|MKD|0–4|'''[[FC BATE|BATE]]'''|BLR|0–2|0–2}} {{TwoLegResult|[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]]|ISL|0–6|'''[[FC Aktobe|Aktobe]]'''|KAZ|0–4|0–2}} {{TwoLegResult|[[Pyunik FC|Pyunik]]|ARM|0–3|'''[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]'''|CRO|0–0|0–3}} {{TwoLegResult|'''[[FK Ventspils|Ventspils]]'''|LVA|6–1|[[F91 Dudelange]]|LUX|3–0|3–1}} {{TwoLegResult|[[FK Ekranas|Ekranas]]|LTU|4–6|'''[[FK Baku|Baku]]'''|AZE|2–2|2–4}} {{TwoLegResult|'''[[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]]'''|AUT|2–1|[[Bohemian FC|Bohemians]]|IRL|1–1|1–0}} {{TwoLegResult|[[HŠK Zrinjski Mostar|Zrinjski]]|BIH|1–4|'''[[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]]'''|SVK|1–0|0–4}} {{TwoLegResult|[[FC Inter Turku|Inter Turku]]|FIN|0–2|'''[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]'''|MDA|0–1|0–1}} {{TwoLegResult|[[Rhyl FC|Rhyl]]|WAL|0–12|'''[[FK Partizan|Partizan]]'''|SRB|0–4|0–8}} {{TwoLegResult|[[Wisła Kraków]]|POL|1–2|'''[[FC Levadia Tallinn|Levadia]]'''|EST|1–1|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[PFC Levski Sofia|Levski Sofia]]'''|BUL|9–0|[[UE Sant Julià|Sant Julià]]|AND|4–0|5–0}} {{TwoLegResult|'''[[Maccabi Haifa FC|Maccabi Haifa]]'''|ISR|10–0|[[Glentoran FC|Glentoran]]|NIR|6–0|4–0}} |} === It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni === It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni kienet maqsuma f'żewġ sezzjonijiet separati: waħda għaċ-ċampjins u waħda għal dawk li mhumiex ċampjins. L-ewwel legs intlagħbu fit-28 ta' Lulju u fid-29 ta' Lulju, u t-tieni legs intlagħbu fl-4 ta' Awwissu u fil-5 ta' Awwissu 2009. {{TwoLegStart}} |- !colspan="6"|Ċampjins {{TwoLegResult|'''[[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]]'''|AUT|3–2|[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]|CRO|1–1|2–1}} {{TwoLegResult|[[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]]|SVK|0–4|[[Olympiacos FC|'''Olympiacos''']]|GRE|0–2|0–2}} {{TwoLegResult|'''[[FC Zürich|Zürich]]'''|SUI|5–3|[[NK Maribor|Maribor]]|SVN|2–3|3–0}} {{TwoLegResult|'''[[APOEL FC|APOEL]]'''|CYP|2–1|[[FK Partizan|Partizan]]|SRB|2–0|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]'''|MDA|1–1 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[Slavia Prague]]|CZE|0–0|1–1}} {{TwoLegResult|[[FC Aktobe|Aktobe]]|KAZ|3–4|'''[[Maccabi Haifa FC|Maccabi Haifa]]'''|ISR|0–0|3–4}} {{TwoLegResult|[[FK Baku|Baku]]|AZE|0–2|'''[[PFC Levski Sofia|Levski Sofia]]'''|BUL|0–0|0–2}} {{TwoLegResult|'''[[FK Ventspils|Ventspils]]'''|LVA|2–2 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[FC BATE|BATE]]|BLR|1–0|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Levadia Tallinn|Levadia]]|EST|0–2|'''[[Debreceni VSC|Debrecen]]'''|HUN|0–1|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[FC Copenhagen|Copenhagen]]'''|DEN|3–1|[[Stabæk Fotball|Stabæk]]|NOR|3–1|0–0}} |- !colspan="6"|Mhux ċampjins {{TwoLegResult|[[Sparta Prague]]|CZE|3–4|'''[[Panathinaikos FC|Panathinaikos]]'''|GRE|3–1|0–3}} {{TwoLegResult|[[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]|UKR|2–2 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|'''[[FC Timişoara|Timişoara]]'''|ROU|2–2|0–0}} {{TwoLegResult|'''[[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]]'''|POR|1–1 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[FC Twente|Twente]]|NED|0–0|1–1}} {{TwoLegResult|'''[[Celtic FC|Celtic]]'''|SCO|2–1|[[FC Dynamo Moscow|Dynamo Moscow]]|RUS|0–1|2–0}} {{TwoLegResult|'''[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]'''|BEL|6–3|[[Sivasspor]]|TUR|5–0|1–3}} |} === ''Play-off'' === L-ewwel legs intlagħbu fit-18 u d-19 ta' Awwissu, u t-tieni legs intlagħbu fil-25 u s-26 ta' Awwissu 2009. It-tim tellief fiż-żewġ sezzjonijiet daħal fil-fażi tal-gruppi tal-[[UEFA Europa League 2009–10]]. {{TwoLegStart}} |- !colspan="6"|Ċampjins {{TwoLegResult|[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]|MDA|0–3|'''[[Olympiacos FC|Olympiacos]]'''|GRE|0–2|0–1}} {{TwoLegResult|[[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]]|AUT|1–5|'''[[Maccabi Haifa FC|Maccabi Haifa]]'''|ISR|1–2|0–3}} {{TwoLegResult|[[FK Ventspils|Ventspils]]|LVA|1–5|'''[[FC Zürich|Zürich]]'''|SUI|0–3|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Copenhagen|Copenhagen]]|DEN|2–3|'''[[APOEL FC|APOEL]]'''|CYP|1–0|1–3}} {{TwoLegResult|[[PFC Levski Sofia|Levski Sofia]]|BUL|1–4|'''[[Debreceni VSC|Debrecen]]'''|HUN|1–2|0–2}} |- !colspan="6"|Mhux ċampjins {{TwoLegResult|'''[[Olympique Lyonnais|Lyon]]'''|FRA|8–2|[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]|BEL|5–1|3–1}} {{TwoLegResult|[[Celtic FC|Celtic]]|SCO|1–5|'''[[Arsenal FC|Arsenal]]'''|ENG|0–2|1–3}} {{TwoLegResult|[[FC Timişoara|Timişoara]]|ROU|0–2|'''[[VfB Stuttgart|Stuttgart]]'''|GER|0–2|0–0}} {{TwoLegResult|[[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]]|POR|3–3 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|'''[[ACF Fiorentina|Fiorentina]]'''|ITA|2–2|1–1}} {{TwoLegResult|[[Panathinaikos FC|Panathinaikos]]|GRE|2–5|'''[[Atlético Madrid]]'''|ESP|2–3|0–2}} |} == Fażi tal-gruppi == === Grupp A === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] |6||5||1||0||9||2||+7||'''16''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |6||3||1||2||9||5||+4||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[Juventus FC|Juventus]] |6||2||2||2||4||7||−3||'''8''' |- |align=left|{{flagicon|ISR}} [[Maccabi Haifa FC|Maccabi Haifa]] |6||0||0||6||0||8||−8||'''0''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[FC Bayern Munich|BAY]]!!width="50"|[[FC Girondins de Bordeaux|BDX]]!!width="50"|[[Juventus FC|JUV]]!!width="50"|[[Maccabi Haifa FC|MHA]] |- !style="text-align:right;"|[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] !|– |0–2 |0–0 |1–0 |- !style="text-align:right;"|[[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] |2–1 !|– |2–0 |1–0 |- !style="text-align:right;"|[[Juventus FC|Juventus]] |1–4 |1–1 !|– |1–0 |- !style="text-align:right;"|[[Maccabi Haifa FC|Maccabi Haifa]] |0–3 |0–1 |0–1 !|– |} |} === Grupp B === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |6||4||1||1||10||6||+4||'''13''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] |6||3||1||2||10||10||0||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|GER}} [[VfL Wolfsburg|Wolfsburg]] |6||2||1||3||9||8||+1||'''7''' |- |align=left|{{flagicon|TUR}} [[Beşiktaş JK|Beşiktaş]] |6||1||1||4||3||8||−5||'''4''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Beşiktaş JK|BJK]]!!width="50"|[[PFC CSKA Moscow|CSM]]!!width="50"|[[Manchester United FC|MAN]]!!width="50"|[[VfL Wolfsburg|WOL]] |- !style="text-align:right;"|[[Beşiktaş JK|Beşiktaş]] !|– |1–2 |0–1 |0–3 |- !style="text-align:right;"|[[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] |2–1 !|– |0–1 |2–1 |- !style="text-align:right;"|[[Manchester United FC|Manchester United]] |0–1 |3–3 !|– |2–1 |- !style="text-align:right;"|[[VfL Wolfsburg|Wolfsburg]] |0–0 |3–1 |1–3 !|– |} |} === Grupp Ċ === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |6||4||1||1||15||7||+8||'''13''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] |6||2||3||1||8||7||+1||'''9''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |6||2||1||3||10||10||0||'''7''' |- |align=left|{{flagicon|SUI}} [[FC Zürich|Zürich]] |6||1||1||4||5||14||−9||'''4''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Olympique de Marseille|OM]]!!width="50"|[[AC Milan|ACM]]!!width="50"|[[Real Madrid CF|RM]]!!width="50"|[[FC Zürich|FCZ]] |- !style="text-align:right;"|[[Olympique de Marseille|Marseille]] !|– |1–2 |1–3 |6–1 |- !style="text-align:right;"|[[AC Milan|Milan]] |1–1 !|– |1–1 |0–1 |- !style="text-align:right;"|[[Real Madrid CF|Real Madrid]] |3–0 |2–3 !|– |1–0 |- !style="text-align:right;"|[[FC Zürich|Zürich]] |0–1 |1–1 |2–5 !|– |} |} === Grupp D === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |6||4||2||0||11||4||+7||'''14''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |6||4||0||2||8||3||+5||'''12''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[Atlético Madrid]] |6||0||3||3||3||12||−9||'''3''' |- |align=left|{{flagicon|CYP}} [[APOEL FC|APOEL]] |6||0||3||3||4||7||−3||'''3''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[APOEL FC|APO]]!!width="50"|[[Atlético Madrid|ATL]]!!width="50"|[[Chelsea FC|CHL]]!!width="50"|[[FC Porto|POR]] |- !style="text-align:right;"|[[APOEL FC|APOEL]] !|– |1–1 |0–1 |0–1 |- !style="text-align:right;"|[[Atlético Madrid]] |0–0 !|– |2–2 |0–3 |- !style="text-align:right;"|[[Chelsea FC|Chelsea]] |2–2 |4–0 !|– |1–0 |- !style="text-align:right;"|[[FC Porto|Porto]] |2–1 |2–0 |0–1 !|– |} |} === Grupp E === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] |6||5||0||1||14||7||+7||'''15''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |6||4||1||1||12||3||+9||'''13''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Liverpool FC|Liverpool]] |6||2||1||3||5||7||−2||'''7''' |- |align=left|{{flagicon|HUN}} [[Debreceni VSC|Debrecen]] |6||0||0||6||5||19||−14||'''0''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Debreceni VSC|DEB]]!!width="50"|[[ACF Fiorentina|FIO]]!!width="50"|[[Liverpool FC|LIV]]!!width="50"|[[Olympique Lyonnais|LYO]] |- !style="text-align:right;"|[[Debreceni VSC|Debrecen]] !|– |3–4 |0–1 |0–4 |- !style="text-align:right;"|[[ACF Fiorentina|Fiorentina]] |5–2 !|– |2–0 |1–0 |- !style="text-align:right;"|[[Liverpool FC|Liverpool]] |1–0 |1–2 !|– |1–2 |- !style="text-align:right;"|[[Olympique Lyonnais|Lyon]] |4–0 |1–0 |1–1 !|– |} |} === Grupp F === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |6||3||2||1||7||3||+4||'''11''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |6||2||3||1||7||6||+1||'''9''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|RUS}} [[FC Rubin Kazan|Rubin Kazan]] |6||1||3||2||4||7||−3||'''6''' |- |align=left|{{flagicon|UKR}} [[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]] |6||1||2||3||7||9||−2||'''5''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[FC Barcelona|BAR]]!!width="50"|[[FC Dynamo Kyiv|DK]]!!width="50"|[[FC Internazionale Milano|INT]]!!width="50"|[[FC Rubin Kazan|RUB]] |- !style="text-align:right;"|[[FC Barcelona|Barcelona]] !|– |2–0 |2–0 |1–2 |- !style="text-align:right;"|[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]] |1–2 !|– |1–2 |3–1 |- !style="text-align:right;"|[[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |0–0 |2–2 !|– |2–0 |- !style="text-align:right;"|[[FC Rubin Kazan|Rubin Kazan]] |0–0 |0–0 |1–1 !|– |} |} === Grupp Ġ === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] |6||4||1||1||11||4||+7||'''13''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|GER}} [[VfB Stuttgart|Stuttgart]] |6||2||3||1||9||7||+2||'''9''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|ROU}} [[FC Unirea Urziceni|Unirea Urziceni]] |6||2||2||2||8||8||0||'''8''' |- |align=left|{{flagicon|SCO}} [[Rangers FC|Rangers]] |6||0||2||4||4||13||−9||'''2''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Rangers FC|RAN]]!!width="50"|[[Sevilla FC|SEV]]!!width="50"|[[VfB Stuttgart|STU]]!!width="50"|[[FC Unirea Urziceni|URZ]] |- !style="text-align:right;"|[[Rangers FC|Rangers]] !|– |1–4 |0–2 |1–4 |- !style="text-align:right;"|[[Sevilla FC|Sevilla]] |1–0 !|– |1–1 |2–0 |- !style="text-align:right;"|[[VfB Stuttgart|Stuttgart]] |1–1 |1–3 !|– |3–1 |- !style="text-align:right;"|[[FC Unirea Urziceni|Unirea Urziceni]] |1–1 |1–0 |1–1 !|– |} |} === Grupp H === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |6||4||1||1||12||5||+7||'''13''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|GRE}} [[Olympiacos FC|Olympiacos]] |6||3||1||2||4||5||−1||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|BEL}} [[Standard Liège]] |6||1||2||3||7||9||−2||'''5''' |- |align=left|{{flagicon|NED}} [[Alkmaar Zaanstreek|AZ]] |6||0||4||2||4||8||−4||'''4''' |} | {| class="wikitable plainlinks" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Arsenal FC|ARS]]!!width="50"|[[Alkmaar Zaanstreek|AZ]]!!width="50"|[[Olympiacos FC|OLY]]!!width="50"|[[Standard Liège|STD]] |- !style="text-align:right;"|[[Arsenal FC|Arsenal]] !|– |4–1 |2–0 |2–0 |- !style="text-align:right;"|[[Alkmaar Zaanstreek|AZ]] |1–1 !|– |0–0 |1–1 |- !style="text-align:right;"|[[Olympiacos FC|Olympiacos]] |1–0 |1–0 !|– |2–1 |- !style="text-align:right;"|[[Standard Liège]] |2–3 |1–1 |2–0 !|– |} |} == Fażi eliminatorja == Fil-fażi eliminatorja, it-timijiet jilgħabu żewġ partiti kontra xulxin abbażi ta' partita ġewwa u oħra barra minn darhom, minbarra l-finali li tkun partita waħda, It-tlugħ tal-poloz għar-rawnd ta' L-Aħħar sittax sar fit-18 ta' Diċembru 2009. It-tmien rebbieħa tal-grupp rispettiv tagħhom, li jilgħabu t-tieni logħba tagħhom ġewwa darhom, ittellgħu kontra t-tmien timijiet li spiċċaw it-tieni fil-grupp tagħhom. Għal dan ir-rawnd japplikaw ċerti restrizzjonijiet fejn timijiet mill-istess grupp jew mill-istess assoċjazzjonijiet ma jistgħux jilgħabu ma' xulxin. It-tlugħ tal-poloz għall-kwarti tal-final, is-semifinali u l-finali saru fid-19 ta' Marzu 2010. F'dawn l-aħħar fażijiet m'hemm l-ebda restrizzjonijiet fjen tim jista' jerġa' jilgħab ma' tim ieħor li lagħab miegħu fil-fażi tal-gruppi jew minn pajjiżu stess. {{CLBracket | RD1=L-Aħħar sittax | RD2=Kwarti tal-finali | RD3=Semifinali | RD4=Finali | RD1-team01={{flagicon|GER}} '''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]''' ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) | RD1-score01-1=2 | RD1-score01-2=2 | RD1-score01-agg=4 | RD1-team02={{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] | RD1-score02-1=1 | RD1-score02-2=3 | RD1-score02-agg=4 | RD1-team03={{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] | RD1-score03-1=2 | RD1-score03-2=0 | RD1-score03-agg=2 | RD1-team04={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD1-score04-1=3 | RD1-score04-2=4 | RD1-score04-agg=7 | RD1-team05={{flagicon|FRA}} '''[[Olympique Lyonnais|Lyon]]''' | RD1-score05-1=1 | RD1-score05-2=1 | RD1-score05-agg=2 | RD1-team06={{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | RD1-score06-1=0 | RD1-score06-2=1 | RD1-score06-agg=1 | RD1-team07={{flagicon|GRE}} [[Olympiacos FC|Olympiacos]] | RD1-score07-1=0 | RD1-score07-2=1 | RD1-score07-agg=1 | RD1-team08={{flagicon|FRA}} '''[[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]''' | RD1-score08-1=1 | RD1-score08-2=2 | RD1-score08-agg=3 | RD1-team09={{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' | RD1-score09-1=2 | RD1-score09-2=1 | RD1-score09-agg=3 | RD1-team10={{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] | RD1-score10-1=1 | RD1-score10-2=0 | RD1-score10-agg=1 | RD1-team11={{flagicon|RUS}} '''[[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]''' | RD1-score11-1=1 | RD1-score11-2=2 | RD1-score11-agg=3 | RD1-team12={{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] | RD1-score12-1=1 | RD1-score12-2=1 | RD1-score12-agg=2 | RD1-team13={{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] | RD1-score13-1=2 | RD1-score13-2=0 | RD1-score13-agg=2 | RD1-team14={{flagicon|ENG}} '''[[Arsenal FC|Arsenal]]''' | RD1-score14-1=1 | RD1-score14-2=5 | RD1-score14-agg=6 | RD1-team15={{flagicon|GER}} [[VfB Stuttgart|Stuttgart]] | RD1-score15-1=1 | RD1-score15-2=0 | RD1-score15-agg=1 | RD1-team16={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD1-score16-1=1 | RD1-score16-2=4 | RD1-score16-agg=5 | RD2-team01={{flagicon|GER}} '''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]''' ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) | RD2-score01-1=2 | RD2-score01-2=2 | RD2-score01-agg=4 | RD2-team02={{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] | RD2-score02-1=1 | RD2-score02-2=3 | RD2-score02-agg=4 | RD2-team03={{flagicon|FRA}} '''[[Olympique Lyonnais|Lyon]]''' | RD2-score03-1=3 | RD2-score03-2=0 | RD2-score03-agg=3 | RD2-team04={{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] | RD2-score04-1=1 | RD2-score04-2=1 | RD2-score04-agg=2 | RD2-team05={{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' | RD2-score05-1=1 | RD2-score05-2=1 | RD2-score05-agg=2 | RD2-team06={{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] | RD2-score06-1=0 | RD2-score06-2=0 | RD2-score06-agg=0 | RD2-team07={{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] | RD2-score07-1=2 | RD2-score07-2=1 | RD2-score07-agg=3 | RD2-team08={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD2-score08-1=2 | RD2-score08-2=4 | RD2-score08-agg=6 | RD3-team01={{flagicon|GER}} '''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]''' | RD3-score01-1=1 | RD3-score01-2=3 | RD3-score01-agg=4 | RD3-team02={{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] | RD3-score02-1=0 | RD3-score02-2=0 | RD3-score02-agg=0 | RD3-team03={{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' | RD3-score03-1=3 | RD3-score03-2=0 | RD3-score03-agg=3 | RD3-team04={{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] | RD3-score04-1=1 | RD3-score04-2=1 | RD3-score04-agg=2 | RD4-team01={{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] | RD4-score01=0 | RD4-team02={{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' | RD4-score02=2 }} === L-Aħħar sittax === B'differenza mill-istaġun preċedenti, il-partiti minn dan il-rawnd intlagħbu f'temp ta' erba' ġimgħat minflok f'ġimgħatejn. L-ewwel legs saru fis-16, 17, 23 u 24 ta' Frar, u t-tieni legs saru fid-9, 10, 16 u 17 ta' Marzu 2010. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|[[VfB Stuttgart|Stuttgart]]|GER|1–5|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|1–1|0–4}} {{TwoLegResult|[[Olympiacos FC|Olympiacos]]|GRE|1–3|'''[[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]'''|FRA|0–1|1–2}} {{TwoLegResult|'''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]'''|ITA|3–1|[[Chelsea FC|Chelsea]]|ENG|2–1|1–0}} {{TwoLegResult|'''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]'''|GER|4–4 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[ACF Fiorentina|Fiorentina]]|ITA|2–1|2–3}} {{TwoLegResult|'''[[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]'''|RUS|3–2|[[Sevilla FC|Sevilla]]|ESP|1–1|2–1}} {{TwoLegResult|'''[[Olympique Lyonnais|Lyon]]'''|FRA|2–1|[[Real Madrid CF|Real Madrid]]|ESP|1–0|1–1}} {{TwoLegResult|[[FC Porto|Porto]]|POR|2–6|'''[[Arsenal FC|Arsenal]]'''|ENG|2–1|0–5}} {{TwoLegResult|[[AC Milan|Milan]]|ITA|2–7|'''[[Manchester United FC|Manchester United]]'''|ENG|2–3|0–4}} |} === Kwarti tal-finali === L-ewwel legs saru fit-30 u 31 ta' Marzu, u t-tieni legs saru fis-6 u 7 ta' April 2010. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|'''[[Olympique Lyonnais|Lyon]]'''|FRA|3–2|[[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]]|FRA|3–1|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]'''|GER|4–4 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[Manchester United FC|Manchester United]]|ENG|2–1|2–3}} {{TwoLegResult|[[Arsenal FC|Arsenal]]|ENG|3–6|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|2–2|1–4}} {{TwoLegResult|'''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]'''|ITA|2–0|[[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]]|RUS|1–0|1–0}} |} === Semifinali === L-ewwel legs saru fl-20 u 21 ta' April, u t-tieni legs saru fis-27 u 28 ta' April 2010. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|'''[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]'''|GER|4–0|[[Olympique Lyonnais|Lyon]]|FRA|1–0|3–0}} {{TwoLegResult|'''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]'''|ITA|3–2|[[FC Barcelona|Barcelona]]|ESP|3–1|0–1}} |} === Finali === Din kienet ir-raba' darba li l-grawnd [[Stadju Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] ta' [[Real Madrid CF|Real Madrid]] żamm finali tal-UEFA Champions League, wara l-1957, l-1969 u l-1980. Il-finali kienet ukoll l-ewwel waħda li ntlagħbet is-Sibt filgħaxija. Iż-żewġ timijiet li kkontenstaw il-finali, it-tnejn kienu qed jiġġieldu għat-[[It-Tripletta|Tripletta]], wara li rebħu l-kampjonat domestiku u t-tazza nazzjonali. Din kienet ukoll it-tieni Tripletta konsekuttiva, wara li [[FC Barcelona|Barcelona]] laħqu dan it-tragward fl-istaġun ta' qabel. {{logħba futbol |data=22 ta' Mejju 2010 |ħin=20:45 |tim1=[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] {{flagicon|GER}} |riżultat=0 – 2 |rapport=http://www.uefa.com/uefachampionsleague/matches/season=2010/round=2000032/match=2000488/postmatch/report/index.html |tim2={{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |gowls1= |gowls2= [[Diego Milito|Milito]] {{goal|35||70}} |grawnd=[[Stadju Santiago Bernabéu]], [[Madrid]] |attedenza=80,100 |referi={{flagicon|ENG}} [[Howard Webb]] }} == L-aqwa skorers == {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !Poż. !Plejer !Tim !Gowls !Dehriet !Ħin ta' logħob |- |1 |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |8 |11 |1033'40" |- |rowspan="2"|2 |align="left"|{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |7 |6 |477'54" |- |align="left"|{{flagicon|CRO}} [[Ivica Olić]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |7 |10 |721'45" |- |4 |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Diego Milito]] |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |6 |11 |966'59" |- |rowspan="3"|5 |align="left"|{{flagicon|DEN}} [[Nicklas Bendtner]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |5 |5 |461'19" |- |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Wayne Rooney]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |5 |7 |508'45" |- |align="left"|{{flagicon|MAR}} [[Marouane Chamakh]] |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Bordeaux]] |5 |9 |852'52" |- |rowspan="10"|8 |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Michael Owen]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |4 |6 |293'14" |- |align="left"|{{flagicon|MNE}} [[Stevan Jovetić]] |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[ACF Fiorentina|Fiorentina]] |4 |4 |302'35" |- |align="left"|{{flagicon|BIH}} [[Edin Džeko]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[VfL Wolfsburg|Wolfsburg]] |4 |6 |560'24" |- |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Cesc Fàbregas]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |4 |7 |633'43" |- |align="left"|{{flagicon|COL}} [[Radamel Falcao]] |align="left"|{{flagicon|POR}} [[FC Porto|Porto]] |4 |8 |660'53" |- |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Pedro Rodríguez Ledesma|Pedro Rodríguez]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |4 |9 |677'56" |- |align="left"|{{flagicon|NED}} [[Arjen Robben]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |4 |10 |717'57" |- |align="left"|{{flagicon|BIH}} [[Miralem Pjanić]] |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |4 |12 |780'45" |- |align="left"|{{flagicon|SWE}} [[Zlatan Ibrahimović]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |4 |10 |790'32" |- |align="left"|{{flagicon|SRB}} [[Miloš Krasić]] |align="left"|{{flagicon|RUS}} [[PFC CSKA Moscow|CSKA Moscow]] |4 |9 |812'12" |} * <small>Sors: [http://www.uefa.com/newsfiles/ucl/2010/md13_1_6.pdf uefa.com]</small> == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * [http://www.uefa.com/uefachampionsleague/index.html Champions League fuq uefa.com] {{Staġuni tal-UEFA Champions League}} [[Kategorija:Staġuni tal-UEFA Champions League|2009–10]] t02xv3qypodn5z46ywpceb4fjwjbjt3 0 15440 279057 251176 2022-08-14T09:25:10Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni futbol | isem_kompetizzjoni = UEFA Champions League | stampa = | sena = 2010–11 | pajjiż = | dati = 29 ta' Ġunju 2010 – 28 ta' Mejju 2011 | parteċipanti = 32 (fażi tal-gruppi)<br />76 (fażi ta' kwalifika) | konfederazzjoni = 1 | stadji = | bliet = | rebbieħ = {{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] <small>(ir-4 titlu)</small> | tieni = {{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] | tielet = | raba' = | partiti = 122 | gowls = 344 | attendenza = | l-aqwa_skorer = {{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] (12-il gowl) | l-aqwa_plejer = {{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] | staġun_preċedenti = [[UEFA Champions League 2009–10|2009–10]] | staġun_suċċessiv = [[UEFA Champions League 2011–12|2011–12]] }} Il-'''UEFA Champions League 2010–11''' kienet s-56 staġun tal-[[UEFA Champions League]], l-ogħla kompetizzjoni tal-[[futbol]] għall-[[klabb tal-futbol|klabbs]] fl-[[Ewropa]]. Il-finali saret ġewwa [[Wembley Stadium]] f'[[Londra]] fit-28 ta' Mejju 2011, fejn [[FC Barcelona|Barcelona]] għelbu lil [[Manchester United FC|Manchester United]] 3–1. [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] kienu d-difensuri tat-titlu, però ġew eliminati minn [[FC Schalke 04|Schalke 04]] fil-kwarti tal-finali. == Allokazzjoni tat-timijiet == Total ta' 76 tim minn 52 assoċjazzjoni tal-UEFA (minbarra l-[[Liechtenstein]] li ma torganzza l-ebda kampjonat domesitku) ħadu sehem fiċ-Champions League 2010–11. Il-pajjiżi huma allokati postijiet skont il-[[koefiċċjenti tal-UEFA]] 2009, li tieħu l-prestazzjoni fil-kompetizzjonijiet Ewropej bejn l-2004–05 u 2008–09. {| class="wikitable" style="width:50%; text-align:center;" ! Pożizzjoni tal-assoċjazzjonijiet ! Numru ta' timijiet parteċipanti |- | 1–3 | 4 |- | 4–6 | 3 |- | 7–15 | 2 |- | 16–53 (eskluża l-Liechtenstein) | 1 |} === Distribuzzjoni === Minħabba li r-rebbieħa tal-[[UEFA Champions League 2009–10|edizzjoni preċedenti]], Inter, kisbu post fil-fażi tal-gruppi grazzi għall-post fil-kampjonat domestiku, il-post għaċ-ċampjin renjanti fil-fażi tal-gruppi baqa' vojt. Sabiex jikkumpensa dan: * Iċ-ċampjin tal-assoċjazzjoni 13 (l-[[Skozja|Iskozja]]) ġie promoss mit-tielet fażi ta' kwalifikazzjoni għall-fażi tal-gruppi. * Iċ-ċampjin tal-assoċjazzjoni 16 (id-[[Danimarka]]) ġie promoss mit-tieni fażi ta' kwalifikazzjoni għat-tielet waħda. * Iċ-ċampjins tal-assoċjazzjonijiet 48 u 49 (il-[[Gżejjer Faroe]] u l-[[Lussemburgu]]) ġew promossi mill-ewwel fażi ta' kwalifikazzjoni għat-tieni waħda. {| class="wikitable" |- !colspan=2| !Timijiet li daħlu f'dan ir-rawnd !Timijiet li avvanzaw mir-rawnd preċedenti |- !colspan=2|L-ewwel rawnd ta' kwalifika<br />(4 timijiet) | * 4 ċampjins mill-assoċjazzjonijiet 50–53 | |- !colspan=2|It-tieni rawnd ta' kwalifika<br />(34 tim) | * 32 ċampjin mill-assoċjazzjonijiet 17–49 (minbarra l-Liechtenstein) | * 2 rebbieħa mill-ewwel rawnd ta' kwalifika |- !rowspan=2|It-tielet rawnd ta' kwalifika !Ċampjins<br />(20 tim) | * 3 ċampjins mill-assoċjazzjonijiet 14–16 | * 17-il rebbieħ mit-tieni rawnd ta' kwalifika |- !Mhux ċampjins<br />(10 timijiet) | * 9 klassifikati fit-tieni post mill-assoċjazzjonijiet 7–15 * 1 klassifikat fit-tielet post mill-assoċjazzjoni 6 | |- !rowspan=2|Rawnd tal-''play-off'' !Ċampjins<br />(10 timijiet) | | * 10 rebbieħa mit-tieni rawnd ta' kwalifika għaċ-ċampjins |- !Mhux ċampjins<br />(10 timijiet) | * 2 klassifikati fit-tielet post mill-assoċjazzjonijiet 4 u 5 * 3 klassifikati fir-raba' post mill-assoċjazzjonijiet 1–3 | * 5 rebbieħa mit-tielet rawnd ta' kwalifika għal dak li mhumiex ċampjins |- !colspan=2|Fażi tal-gruppi<br />(32 tim) | * 13-il ċampjin mill-assoċjazzjonijiet 1–13 * 6 klassifikati fit-tieni post mill-assoċjazzjonijiet 1–6 * 3 klassifikati fit-tielet post mill-assoċjazzjonijiet 1–3 | * 5 rebbieħa mir-rawnd tal-''play-off'' għaċ-ċampjins * 5 rebbieħa mir-rawnd tal-''play-off'' għal dak li mhumiex ċampjins |- !colspan=2|Fażi eliminatorja<br />(16-il tim) | | * 8 rebbieħa tal-gruppi fil-fażi tal-gruppi * 8 klassifikati fit-tieni post fil-fażi tal-gruppi |} == Timijiet == {| class="wikitable" |- !colspan="4"|Fażi tal-gruppi |- |{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]]^[[#D|D]] |{{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] |{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |{{flagicon|ROU}} [[CFR Cluj]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] |{{flagicon|RUS}} [[FC Rubin Kazan|Rubin Kazan]] |{{flagicon|POR}} [[SL Benfica|Benfica]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] |{{flagicon|RUS}} [[FC Spartak Moscow|Spartak Moscow]] |{{flagicon|TUR}} [[Bursaspor]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |{{flagicon|GRE}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] |- |{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |{{flagicon|GER}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |{{flagicon|NED}} [[FC Twente|Twente]] |{{flagicon|SCO}} [[Rangers FC|Rangers]] |- |{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |colspan="2"| |- !colspan="4"|Rawnd tal-''play-off'' |- !Ċampjins !colspan="3"|Mhux ċampjins |- |rowspan="2"| |{{flagicon|ENG}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] |{{flagicon|ITA}} [[UC Sampdoria|Sampdoria]] |{{flagicon|FRA}} [[AJ Auxerre|Auxerre]] |- |{{flagicon|ESP}} [[Sevilla FC|Sevilla]] |{{flagicon|GER}} [[SV Werder Bremen|Werder Bremen]] | |- !colspan="4"|It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni |- !Ċampjins !colspan="3"|Mhux ċampjins |- |{{flagicon|BEL}} [[RSC Anderlecht|Anderlecht]] |{{flagicon|RUS}} [[FC Zenit Saint Petersburg|Zenit St. Petersburg]] |{{flagicon|POR}} [[SC Braga|Braga]] |{{flagicon|SCO}} [[Celtic FC|Celtic]] |- |{{flagicon|SUI}} [[FC Basel|Basel]] |{{flagicon|UKR}} [[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]] |{{flagicon|TUR}} [[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]] |{{flagicon|BEL}} [[KAA Gent|Gent]] |- |{{flagicon|DEN}} [[FC Copenhagen|Copenhagen]] |{{flagicon|NED}} [[AFC Ajax|Ajax]] |{{flagicon|GRE}} [[PAOK FC|PAOK]] |{{flagicon|SUI}} [[BSC Young Boys|Young Boys]] |- | |{{flagicon|ROU}} [[FC Unirea Urziceni|Unirea Urziceni]] |colspan="2"| |- !colspan="4"|It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni |- |{{flagicon|BUL}} [[PFC Litex Lovech|Litex Lovech]] |{{flagicon|SVK}} [[MŠK Žilina|Žilina]] |{{flagicon|BLR}} [[FC BATE Borisov|BATE]] |{{flagicon|EST}} [[FC Levadia Tallinn|Levadia]] |- |{{flagicon|CZE}} [[Sparta Prague]] |{{flagicon|POL}} [[Lech Poznań]] |{{flagicon|BIH}} [[FK Željezničar Sarajevo|Željezničar]] |{{flagicon|ALB}} [[Dinamo Tirana]] |- |{{flagicon|NOR}} [[Rosenborg BK|Rosenborg]] |{{flagicon|CRO}} [[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]] |{{flagicon|HUN}} [[Debreceni VSC|Debrecen]] |{{flagicon|KAZ}} [[FC Aktobe|Aktobe]] |- |{{flagicon|AUT}} [[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]] |{{flagicon|FIN}} [[Helsingin Jalkapalloklubi|HJK Helsinki]] |{{flagicon|ISL}} [[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]] |{{flagicon|ARM}} [[Pyunik FC|Pyunik]] |- |{{flagicon|SRB}} [[FK Partizan|Partizan]] |{{flagicon|LTU}} [[FK Ekranas|Ekranas]] |{{flagicon|MDA}} [[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]] |{{flagicon|WAL}} [[The New Saints FC|The New Saints]] |- |{{flagicon|ISR}} [[Hapoel Tel Aviv FC|Hapoel Tel Aviv]] |{{flagicon|IRL}} [[Bohemian FC|Bohemians]] |{{flagicon|GEO}} [[FC Olimpi Rustavi|Olimpi Rustavi]] |{{flagicon|NIR}} [[Linfield FC|Linfield]] |- |{{flagicon|CYP}} [[AC Omonia|Omonia]] |{{flagicon|LVA}} [[FK Liepājas Metalurgs|Liepājas Metalurgs]] |{{flagicon|MKD}} [[FK Renova|Renova]] |{{flagicon|FRO}} [[Havnar Bóltfelag|HB Tórshavn]] |- |{{flagicon|SWE}} [[AIK Fotboll|AIK]] |{{flagicon|SVN}} [[FC Koper|Koper]] |{{flagicon|AZE}} [[FC Inter Baku|Inter Baku]] |{{flagicon|LUX}} [[Jeunesse Esch]] |- !colspan="4"|First qualifying round |- |{{flagicon|MNE}} [[FK Rudar Pljevlja|Rudar Pljevlja]] |{{flagicon|AND}} [[FC Santa Coloma]] |{{flagicon|MLT}} [[Birkirkara FC|Birkirkara]] |{{flagicon|SMR}} [[SP Tre Fiori|Tre Fiori]] |} <div id="D"></div>^D Detentur tat-titlu == Skeda == It-tlugħ tal-poloz kollha saru fil-kwartieri ġenerali tal-UEFA f'[[Nyon]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], sakemm mhuwiex indikat mod ieħor. {| class="wikitable" border="1" |- ! Fażi ! Rawnd ! Data tat-tlugħ tal-poloz ! L-ewwel leg ! It-tieni leg |- | rowspan=3| Kwalifikazzjoni | L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni | rowspan=2| 21 ta' Ġunju 2010 | 29–30 ta' Ġunju 2010 | 6–7 ta' Lulju 2010 |- | It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni | 13–14 ta' Lulju 2010 | 20–21 ta' Lulju 2010 |- | It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni | 16 ta' Lulju 2010 | 27–28 ta' Lulju 2010 | 3–4 ta' Awwissu 2010 |- | ''Play-off'' | Rawnd tal-''play-off'' | 6 ta' Awwissu 2010 | 17–18 ta' Awwissu 2010 | 24–25 ta' Awwissu 2010 |- | rowspan=6| Fażi tal-gruppi | Ġurnata 1 | rowspan=6| 26 ta' Awwissu 2010<br />([[Monako]]) |colspan=2| 14–15 ta' Settembru 2010 |- | Ġurnata 2 |colspan=2| 28–29 ta' Settembru 2010 |- | Ġurnata 3 |colspan=2| 19–20 ta' Ottubru 2010 |- | Ġurnata 4 |colspan=2| 2–3 ta' Novembru 2010 |- | Ġurnata 5 |colspan=2| 23–24 ta' Novembru 2010 |- | Ġurnata 6 |colspan=2| 7–8 ta' Diċembru 2010 |- | rowspan=4| Fażi eliminatorja | L-Aħħar sittax | 17 ta' Diċembru 2010 | 15–16 u 22–23 ta' Frar 2011 | 8–9 u 15–16 ta' Marzu 2011 |- | Kwarti tal-finali | rowspan=3| 18 ta' Marzu 2011 | 5–6 ta' April 2011 | 12–13 ta' April 2011 |- | Semifinali | 26–27 ta' April 2011 | 3–4 ta' Mejju 2011 |- | Finali |colspan="2"| 28 ta' Mejju 2010 f'[[Wembley Stadium]], [[Londra]] |} == Fażi ta' kwalifikazzjoni == === L-ewwel rawnd ta' kwalifikazzjoni === L-ewwel legs intlagħbu fid-29 u fit-30 ta' Ġunju, u t-tieni legs intlagħbu fis-6 u fis-7 ta' Lulju 2010. Madanakollu, l-ewwel logħba tal-kompetizzjoni (FC Santa Coloma vs. Birkirkara – 29 ta' Ġunju) ġiet imħassra minħabba li l-kundizzjonijiet tal-grawnd ma kienux adattati.<ref>{{ċita web |url=http://www.maltarightnow.com/default.asp?module=sport&t=a&aid=12241&cid=26 |titlu=Titħassar il-logħba ta' Birkirkara: UEFA tiddikjara li l-pitch mhux aċċettabli |pubblikatur=Malta Right Now |data=2010-06-29 |data-aċċess=2010-06-30 }}</ref> {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|[[SP Tre Fiori|Tre Fiori]]|SMR|1–7|'''[[FK Rudar Pljevlja|Rudar Pljevlja]]'''|MNE|0–3|1–4}} {{TwoLegResult|[[FC Santa Coloma]]|AND|3–7|'''[[Birkirkara FC|Birkirkara]]'''|MLT|0–3^{[[#noti_qr1|1]]}|3–4}} |} ;Noti * <div id="noti_qr1"></div>Nota 1: Posposta minħabba l-kundizzjonijiet ħżiena tal-grawnd ikkawżati mill-ħafna xita li għamlet. [[FC Santa Coloma]] issuġġerew grawnd alternattiv, però l-UEFA tat lil [[Birkirkara FC|Birkirkara]] rebħa ta' 3–0 fl-1 ta' Lulju.<ref>{{ċita web |url=http://www.uefa.com/uefa/footballfirst/matchorganisation/disciplinary/news/newsid=1502425.html |titlu=Santa Coloma ordered to forfeit cancelled match |pubblikatur=UEFA |data=2010-07-01 |data-aċċess=2010-07-01 |lingwa=Ingliż }}</ref> === It-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni === L-ewwel legs saru fit-13 u l-14 ta' Lulju, u t-tieni legs saru fl-20 u l-21 ta' Lulju 2010. {{TwoLegStart}} {{TwoLegResult|[[FK Liepājas Metalurgs|Liepājas Metalurgs]]|LVA|0–5|'''[[Sparta Prague]]'''|CZE|0–3|0–2}} {{TwoLegResult|'''[[FC Aktobe|Aktobe]]'''|KAZ|3–1|[[FC Olimpi Rustavi|Olimpi Rustavi]]|GEO|2–0|1–1}} {{TwoLegResult|[[FC Levadia Tallinn|Levadia]]|EST|3–4|'''[[Debreceni VSC|Debrecen]]'''|HUN|1–1|2–3}} {{TwoLegResult|'''[[FK Partizan|Partizan]]'''|SRB|4–1|[[Pyunik FC|Pyunik]]|ARM|3–1|1–0}} {{TwoLegResult|[[FC Inter Baku|Inter Baku]]|AZE|1–1 (8–9 [[Għoti tal-penalties|p]])|'''[[Lech Poznań]]'''|POL|0–1|1–0 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} {{TwoLegResult|'''[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]'''|CRO|5–4|[[FC Koper|Koper]]|SVN|5–1|0–3}} {{TwoLegResult|'''[[PFC Litex Lovech|Litex Lovech]]'''|BUL|5–0|[[FK Rudar Pljevlja|Rudar Pljevlja]]|MNE|1–0|4–0}} {{TwoLegResult|[[Birkirkara FC|Birkirkara]]|MLT|1–3|'''[[MŠK Žilina|Žilina]]'''|SVK|1–0|0–3}} {{TwoLegResult|'''[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]'''|MDA|3–2|[[Dinamo Tirana]]|ALB|3–1|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[Hapoel Tel Aviv FC|Hapoel Tel Aviv]]'''|ISR|6–0|[[FK Željezničar Sarajevo|Željezničar]]|BIH|5–0|1–0}} {{TwoLegResult|'''[[AC Omonia|Omonia]]'''|CYP|5–0|[[FK Renova|Renova]]|MKD|3–0|2–0}} {{TwoLegResult|'''[[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]]'''|AUT|5–1|[[Havnar Bóltfelag|HB Tórshavn]]|FRO|5–0|0–1}} {{TwoLegResult|[[Bohemian FC|Bohemians]]|IRL|1–4|'''[[The New Saints FC|The New Saints]]'''|WAL|1–0|0–4}} {{TwoLegResult|'''[[FC BATE Borisov|BATE]]'''|BLR|6–1|[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]]|ISL|5–1|1–0}} {{TwoLegResult|'''[[AIK Fotboll|AIK]]'''|SWE|1–0|[[Jeunesse Esch]]|LUX|1–0|0–0}} {{TwoLegResult|[[Linfield FC|Linfield]]|NIR|0–2|'''[[Rosenborg BK|Rosenborg]]'''|NOR|0–0|0–2}} {{TwoLegResult|[[FK Ekranas|Ekranas]]|LTU|1–2|'''[[HJK Helsinki]]'''|FIN|1–0|0–2 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} |} === It-tielet rawnd ta' kwalifikazzjoni === It-tielet rawnd ta' kwalifika kien maqsum f'żewġ sezzjonijiet: wieħed għaċ-ċampjins u l-ieħor għal dawk li mhumiex. It-timijiet telliefa miż-żewġ sezzjonijiet jidħlu fir-rawnd tal-''play-off'' tal-[[UEFA Europa League 2010–11]]. L-ewwel legs intlagħbu fis-27 u t-28 ta' Lulju, u t-tieni legs intlagħbu fit-3 u l-4 ta' Awwissu 2010. {{TwoLegStart}} |- !colspan="6"|Ċampjins {{TwoLegResult|'''[[Sparta Prague]]|CZE|2–0|[[Lech Poznań]]|POL|1–0|1–0}} {{TwoLegResult|[[FC Aktobe|Aktobe]]|KAZ|2–3|'''[[Hapoel Tel Aviv FC|Hapoel Tel Aviv]]|ISR|1–0|1–3}} {{TwoLegResult|'''[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]|MDA|2–2 (6–5 [[Għoti tal-penalties|p]])|[[NK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]|CRO|1–1|1–1 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} {{TwoLegResult|[[PFC Litex Lovech|Litex Lovech]]|BUL|2–4|'''[[MŠK Žilina|Žilina]]|SVK|1–1|1–3}} {{TwoLegResult|[[Debreceni VSC|Debrecen]]|HUN|1–5|'''[[FC Basel|Basel]]|SUI|0–2|1–3}} {{TwoLegResult|[[AIK Fotboll|AIK]]|SWE|0–4|'''[[Rosenborg BK|Rosenborg]]|NOR|0–1|0–3}} {{TwoLegResult|'''[[FK Partizan|Partizan]]|SRB|5–1|[[HJK Helsinki]]|FIN|3–0|2–1}} {{TwoLegResult|[[FC BATE Borisov|BATE]]|BLR|2–3|'''[[FC Copenhagen|Copenhagen]]|DEN|0–0|2–3}} {{TwoLegResult|[[The New Saints FC|The New Saints]]|WAL|1–6|'''[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]|BEL|1–3|0–3}} {{TwoLegResult|[[AC Omonia|Omonia]]|CYP|2–5|'''[[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]]|AUT|1–1|1–4}} |- !colspan="6"|Mhux ċampjins {{TwoLegResult|'''[[AFC Ajax|Ajax]]'''|NED|4–4 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[PAOK FC|PAOK]]|GRE|1–1|3–3}} {{TwoLegResult|'''[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]]|UKR|6–1|[[KAA Gent|Gent]]|BEL|3–0|3–1}} {{TwoLegResult|'''[[BSC Young Boys|Young Boys]]|SUI|3–2|[[Fenerbahçe SK|Fenerbahçe]]|TUR|2–2|1–0}} {{TwoLegResult|'''[[SC Braga|Braga]]|POR|4–2|[[Celtic FC|Celtic]]|SCO|3–0|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Unirea Urziceni|Unirea Urziceni]]|ROU|0–1|'''[[FC Zenit Saint Petersburg|Zenit St. Petersburg]]|RUS|0–0|0–1}} |} === ''Play-off'' === L-ewwel legs saru fis-17 u t-18 ta' Awwissu, u t-tieni legs saru fl-24 u fil-25 ta' Awwissu 2010. It-timijiet telliefa miż-żewġ sezzjonijiet taċ-ċampjins u dawk li mhumiex ċampjins jidħlu direttament fil-fażi tal-gruppi tal-[[UEFA Europa League 2010–11]]. {{TwoLegStart}} |- !colspan="6"|Ċampjins {{TwoLegResult|[[FC Red Bull Salzburg|Red Bull Salzburg]]|AUT|3–4|'''[[Hapoel Tel Aviv FC|Hapoel Tel Aviv]]|ISR|2–3|1–1}} {{TwoLegResult|[[Rosenborg BK|Rosenborg]]|NOR|2–2 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|'''[[FC Copenhagen|Copenhagen]]|DEN|2–1|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[FC Basel|Basel]]|SUI|4–0|[[FC Sheriff Tiraspol|Sheriff Tiraspol]]|MDA|1–0|3–0}} {{TwoLegResult|[[Sparta Prague]]|CZE|0–3|'''[[MŠK Žilina|Žilina]]|SVK|0–2|0–1}} {{TwoLegResult|'''[[FK Partizan|Partizan]]|SRB|4–4 (3–2 [[Għoti tal-penalties|p]])|[[RSC Anderlecht|Anderlecht]]|BEL|2–2|2–2 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} |- !colspan="6"|Mhux ċampjins {{TwoLegResult|[[BSC Young Boys|Young Boys]]|SUI|3–6|'''[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]|ENG|3–2|0–4}} {{TwoLegResult|'''[[SC Braga|Braga]]|POR|5–3|[[Sevilla FC|Sevilla]]|ESP|1–0|4–3}} {{TwoLegResult|'''[[SV Werder Bremen|Werder Bremen]]|GER|5–4|[[UC Sampdoria|Sampdoria]]|ITA|3–1|2–3 ([[Ħin supplementari|ħs]])}} {{TwoLegResult|[[FC Zenit Saint Petersburg|Zenit St. Petersburg]]|RUS|1–2|'''[[AJ Auxerre|Auxerre]]|FRA|1–0|0–2}} {{TwoLegResult|[[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kyiv]]|UKR|2–3|'''[[AFC Ajax|Ajax]]|NED|1–1|1–2}} |} == Fażi tal-gruppi == {| class="wikitable" |- !Leġġenda |- bgcolor="#ccffcc" |Ikkwalifikaw għall-fażi tal-aħħar sittax |- bgcolor="#ccccff" |Ikkwalifikaw għall-fażi tal-aħħar tnejn u tletin tal-[[UEFA Europa League 2010–11]] |} === Grupp A === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] |6||3||2||1||18||11||+7||'''11''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |6||3||1||2||12||11||+1||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|NED}} [[FC Twente|Twente]] |6||1||3||2||9||11||−2||'''6''' |- |align=left|{{flagicon|GER}} [[SV Werder Bremen|Werder Bremen]] |6||1||2||3||6||12||−6||'''5''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[FC Internazionale Milano|INT]] !!width="50"|[[Tottenham Hotspur FC|TOT]] !!width="50"|[[FC Twente|TWE]] !!width="50"| [[SV Werder Bremen|BRM]] |- !style="text-align:right;"| [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] !|– |4–3 |1–0 |4–0 |- !style="text-align:right;"| [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] |3–1 !|– |4–1 |3–0 |- !style="text-align:right;"| [[FC Twente|Twente]] |2–2 |3–3 !|– |1–1 |- !style="text-align:right;"| [[SV Werder Bremen|Werder Bremen]] |3–0 |2–2 |0–2 !|– |} |} === Grupp B === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|GER}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |6||4||1||1||10||3||+7||'''13''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |6||3||1||2||11||10||+1||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|POR}} [[SL Benfica|Benfica]] |6||2||0||4||7||12||−5||'''6''' |- |align=left|{{flagicon|ISR}} [[Hapoel Tel Aviv FC|Hapoel Tel Aviv]] |6||1||2||3||7||10||−3||'''5''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[SL Benfica|SLB]] !!width="50"|[[Hapoel Tel Aviv FC|HTA]] !!width="50"|[[Olympique Lyonnais|OL]] !!width="50"| [[FC Schalke 04|SCH]] |- !style="text-align:right;"| [[SL Benfica|Benfica]] !|– |2–0 |4–3 |1–2 |- !style="text-align:right;"| [[Hapoel Tel Aviv FC|Hapoel Tel Aviv]] |3–0 !|– |1–3 |0–0 |- !style="text-align:right;"| [[Olympique Lyonnais|Lyon]] |2–0 |2–2 !|– |1–0 |- !style="text-align:right;"| [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |2–0 |3–1 |3–0 !|– |} |} === Grupp Ċ === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |6||4||2||0||7||1||+6||'''14''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] |6||3||2||1||15||4||+11||'''11''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|SCO}} [[Rangers FC|Rangers]] |6||1||3||2||3||6||−3||'''6''' |- |align=left|{{flagicon|TUR}} [[Bursaspor]] |6||0||1||5||2||16||−14||'''1''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Bursaspor|BUR]] !!width="50"|[[Manchester United FC|MU]] !!width="50"|[[Rangers FC|RAN]] !!width="50"| [[Valencia CF|VAL]] |- !style="text-align:right;"| [[Bursaspor]] !|– |0–3 |0–1 |0–4 |- !style="text-align:right;"| [[Manchester United FC|Manchester United]] |1–0 !|– |0–0 |1–1 |- !style="text-align:right;"| [[Rangers FC|Rangers]] |1–0 |0–1 !|– |1–1 |- !style="text-align:right;"| [[Valencia CF|Valencia]] |6–1 |0–1 |3–0 !|– |} |} === Grupp D === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |6||4||2||0||14||3||+11||'''14''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|DEN}} [[FC Copenhagen|Copenhagen]] |6||3||1||2||7||5||+2||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|RUS}} [[FC Rubin Kazan|Rubin Kazan]] |6||1||3||2||2||4||−2||'''6''' |- |align=left|{{flagicon|GRE}} [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] |6||0||2||4||2||13||−11||'''2''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[FC Barcelona|BAR]] !!width="50"|[[FC Copenhagen|FCK]] !!width="50"|[[Panathinaikos FC|PAN]] !!width="50"| [[FC Rubin Kazan|RUB]] |- !style="text-align:right;"| [[FC Barcelona|Barcelona]] !|– |2–0 |5–1 |2–0 |- !style="text-align:right;"| [[FC Copenhagen|Copenhagen]] |1–1 !|– |3–1 |1–0 |- !style="text-align:right;"| [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] |0–3 |0–2 !|– |0–0 |- !style="text-align:right;"| [[FC Rubin Kazan|Rubin Kazan]] |1–1 |1–0 |0–0 !|– |} |} === Grupp E === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |6||5||0||1||16||6||+10||'''15''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] |6||3||1||2||10||11||−1||'''10''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|SUI}} [[FC Basel|Basel]] |6||2||0||4||8||11||−3||'''6''' |- |align=left|{{flagicon|ROU}} [[CFR Cluj]] |6||1||1||4||6||12||−6||'''4''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[FC Basel|BSL]] !!width="50"|[[FC Bayern Munich|BAY]] !!width="50"|[[CFR Cluj|CFR]] !!width="50"| [[AS Roma|ASR]] |- !style="text-align:right;"| [[FC Basel|Basel]] !|– |1–2 |1–0 |2–3 |- !style="text-align:right;"| [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |3–0 !|– |3–2 |2–0 |- !style="text-align:right;"| [[CFR Cluj]] |2–1 |0–4 !|– |1–1 |- !style="text-align:right;"| [[AS Roma|Roma]] |1–3 |3–2 |2–1 !|– |} |} === Grupp F === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |6||5||0||1||14||4||+10||'''15''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] |6||4||0||2||12||3||+9||'''12''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|RUS}} [[FC Spartak Moscow|Spartak Moscow]] |6||3||0||3||7||10||−3||'''9''' |- |align=left|{{flagicon|SVK}} [[MŠK Žilina|Žilina]] |6||0||0||6||3||19||−16||'''0''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Chelsea FC|CHL]] !!width="50"|[[Olympique de Marseille|OM]] !!width="50"|[[FC Spartak Moscow|SPM]] !!width="50"| [[MŠK Žilina|ZIL]] |- !style="text-align:right;"| [[Chelsea FC|Chelsea]] !|– |2–0 |4–1 |2–1 |- !style="text-align:right;"| [[Olympique de Marseille|Marseille]] |1–0 !|– |0–1 |1–0 |- !style="text-align:right;"| [[FC Spartak Moscow|Spartak Moscow]] |0–2 |0–3 !|– |3–0 |- !style="text-align:right;"| [[MŠK Žilina|Žilina]] |1–4 |0–7 |1–2 !|– |} |} === Grupp Ġ === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |6||5||1||0||15||2||+13||'''16''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] |6||2||2||2||7||7||0||'''8''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|NED}} [[AFC Ajax|Ajax]] |6||2||1||3||6||10||−4||'''7''' |- |align=left|{{flagicon|FRA}} [[AJ Auxerre|Auxerre]] |6||1||0||5||3||12||−9||'''3''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[AFC Ajax|AJX]] !!width="50"|[[AJ Auxerre|AUX]] !!width="50"|[[AC Milan|ACM]] !!width="50"| [[Real Madrid CF|RM]] |- !style="text-align:right;"| [[AFC Ajax|Ajax]] !|– |2–1 |1–1 |0–4 |- !style="text-align:right;"| [[AJ Auxerre|Auxerre]] |2–1 !|– |0–2 |0–1 |- !style="text-align:right;"| [[AC Milan|Milan]] |0–2 |2–0 !|– |2–2 |- !style="text-align:right;"| [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |2–0 |4–0 |2–0 !|– |} |} === Grupp H === {| |- | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="175"|Tim !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| L | Logħob}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| R | Rebħiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| P | Pari}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| T | Telfiet}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GF | Gowls favur}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GK | Gowls kontra}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| GD | Differenza ta' gowls}} !width="20"|{{Deskrizzjoni kmand| Pti | Punti}} |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |6||5||0||1||12||6||+6||'''15''' |- bgcolor="#ccffcc" |align=left|{{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] |6||4||0||2||18||7||+11||'''12''' |- bgcolor="#ccccff" |align=left|{{flagicon|POR}} [[SC Braga|Braga]] |6||3||0||3||5||11||−6||'''9''' |- |align=left|{{flagicon|SRB}} [[FK Partizan|Partizan]] |6||0||0||6||2||13||−11||'''0''' |} | {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !width="150"|&nbsp;!!width="50"|[[Arsenal FC|ARS]] !!width="50"|[[SC Braga|SCB]] !!width="50"|[[FK Partizan|PTZ]] !!width="50"| [[FC Shakhtar Donetsk|SHK]] |- !style="text-align:right;"| [[Arsenal FC|Arsenal]] !|– |6–0 |3–1 |5–1 |- !style="text-align:right;"| [[SC Braga|Braga]] |2–0 !|– |2–0 |0–3 |- !style="text-align:right;"| [[FK Partizan|Partizan]] |1–3 |0–1 !|– |0–3 |- !style="text-align:right;"| [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |2–1 |2–0 |1–0 !|– |} |} == Fażi eliminatorja == Fil-fażi eliminatorja, timijet jilgħabu kontra xulxin fuq bażi ta' żewġ logħbiet ġewwa u barra minn darhom, minbarra l-partita finali li se tintlagħab f'[[Wembley Stadium]] f'[[Londra]]. It-tlugħ tal-poloz għar-rawnd tal-aħħar sittax saret fis-17 ta' Diċembru, 2010, ġewwa l-kwartieri ġenerali tal-UEFA f'Nyon, l-Iżvizzera. {{CLBracket | RD1=L-aħħar sittax | RD2=Kwarti tal-finali | RD3=Semifinali | RD4=Finali | RD1-team01={{flagicon|FRA}} [[Olympique Lyonnais|Lyon]] | RD1-score01-1=1 | RD1-score01-2=0 | RD1-score01-agg=1 | RD1-team02={{flagicon|ESP}} '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' | RD1-score02-1=1 | RD1-score02-2=3 | RD1-score02-agg=4 | RD1-team03={{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] | RD1-score03-1=0 | RD1-score03-2=0 | RD1-score03-agg=0 | RD1-team04={{nowrap|{{flagicon|ENG}} '''[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]'''}} | RD1-score04-1=1 | RD1-score04-2=0 | RD1-score04-agg=1 | RD1-team05={{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC|Arsenal]] | RD1-score05-1=2 | RD1-score05-2=1 | RD1-score05-agg=3 | RD1-team06={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD1-score06-1=1 | RD1-score06-2=3 | RD1-score06-agg=4 | RD1-team07={{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] | RD1-score07-1=2 | RD1-score07-2=0 | RD1-score07-agg=2 | RD1-team08='{{flagicon|UKR}} '''[[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]''' | RD1-score08-1=3 | RD1-score08-2=3 | RD1-score08-agg=6 | RD1-team09={{flagicon|ITA}} '''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]''' ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]]) | RD1-score09-1=0 | RD1-score09-2=3 | RD1-score09-agg=3 | RD1-team10={{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] | RD1-score10-1=1 | RD1-score10-2=2 | RD1-score10-agg=3 | RD1-team11={{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] | RD1-score11-1=1 | RD1-score11-2=1 | RD1-score11-agg=2 | RD1-team12={{flagicon|GER}} '''[[FC Schalke 04|Schalke 04]]''' | RD1-score12-1=1 | RD1-score12-2=3 | RD1-score12-agg=4 | RD1-team13={{Flagicon|DEN}} [[FC Copenhagen|Copenhagen]] | RD1-score13-1=0 | RD1-score13-2=0 | RD1-score13-agg=0 | RD1-team14={{flagicon|ENG}} '''[[Chelsea FC|Chelsea]]''' | RD1-score14-1=2 | RD1-score14-2=0 | RD1-score14-agg=2 | RD1-team15={{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] | RD1-score15-1=0 | RD1-score15-2=1 | RD1-score15-agg=1 | RD1-team16={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD1-score16-1=0 | RD1-score16-2=2 | RD1-score16-agg=2 | RD2-team01={{flagicon|ESP}} '''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]''' | RD2-score01-1=4 | RD2-score01-2=1 | RD2-score01-agg=5 | RD2-team02={{flagicon|ENG}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] | RD2-score02-1=0 | RD2-score02-2=0 | RD2-score02-agg=0 | RD2-team03={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD2-score03-1=5 | RD2-score03-2=1 | RD2-score03-agg=6 | RD2-team04={{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] | RD2-score04-1=1 | RD2-score04-2=0 | RD2-score04-agg=1 | RD2-team05={{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] | RD2-score05-1=2 | RD2-score05-2=1 | RD2-score05-agg=3 | RD2-team06={{flagicon|GER}} '''[[FC Schalke 04|Schalke 04]]''' | RD2-score06-1=5 | RD2-score06-2=2 | RD2-score06-agg=7 | RD2-team07={{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] | RD2-score07-1=0 | RD2-score07-2=1 | RD2-score07-agg=1 | RD2-team08={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD2-score08-1=1 | RD2-score08-2=2 | RD2-score08-agg=3 | RD3-team01={{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | RD3-score01-1=0 | RD3-score01-2=1 | RD3-score01-agg=1 | RD3-team02={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD3-score02-1=2 | RD3-score02-2=1 | RD3-score02-agg=3 | RD3-team03={{flagicon|GER}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]] | RD3-score03-1=0 | RD3-score03-2=1 | RD3-score03-agg=1 | RD3-team04={{flagicon|ENG}} '''[[Manchester United FC|Manchester United]]''' | RD3-score04-1=2 | RD3-score04-2=4 | RD3-score04-agg=6 | RD4-team01={{flagicon|ESP}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD4-score01=3 | RD4-team02={{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] | RD4-score02=1 }} === L-aħħar sittax === L-ewwel legs intlagħbu fil-15, 16, 22 u 23 ta' Frar, u t-tieni legs intlagħbu fit-8, 9, 15 u 16 ta' Marzu, 2011. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|[[AS Roma|Roma]]|ITA|2–6|'''[[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]'''|UKR|2–3|0–3}} {{TwoLegResult|[[AC Milan|Milan]]|ITA|0–1|'''[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]'''|ENG|0–1|0–0}} {{TwoLegResult|[[Valencia CF|Valencia]]|ESP|2–4|'''[[FC Schalke 04|Schalke 04]]'''|GER|1–1|1–3}} {{TwoLegResult|'''[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]'''|ITA|3–3 ([[Regola tal-gowls barra mid-dar|gbd]])|[[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]|GER|0–1|3–2}} {{TwoLegResult|[[Olympique Lyonnais|Lyon]]|FRA|1–4|'''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]'''|ESP|1–1|0–3}} {{TwoLegResult|[[Arsenal FC|Arsenal]]|ENG|3–4|'''[[FC Barcelona|Barcelona]]'''|ESP|2–1|1–3}} {{TwoLegResult|[[Olympique de Marseille|Marseille]]|FRA|1–2|'''[[Manchester United FC|Manchester United]]'''|ENG|0–0|1–2}} {{TwoLegResult|'''[[FC Copenhagen|Copenhagen]]'''|DEN|0–2|[[Chelsea FC|Chelsea]]|ENG|0–2|0–0}} |} === Kwarti tal-finali === L-ewwel legs intlagħbu fil-5 u s-6 ta' April, u t-tieni legs intlagħbu fit-12 u t-13 ta' April, 2011. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|'''[[Real Madrid CF|Real Madrid]]'''|ESP|5–0|[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]|ENG|4–0|1–0}} {{TwoLegResult|[[Chelsea FC|Chelsea]]|ENG|1–3|'''[[Manchester United FC|Manchester United]]'''|ENG|0–1|1–2}} {{TwoLegResult|[[FC Barcelona|Barcelona]]|ESP|6–1|[[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]|UKR|5–1|1–0}} {{TwoLegResult|[[FC Internazionale Milano|Internazionale]]|ITA|3–7|'''[[FC Schalke 04|Schalke 04]]'''|GER|2–5|1–2}} |} === Semifinali === L-ewwel legs intlagħbu fis-26 u s-27 ta' April, u t-tieni legs intlagħbu fit-3 u l-4 ta' Mejju, 2011. {{TwoLeg start}} {{TwoLegResult|[[FC Schalke 04|Schalke 04]]|GER|1–6|[[Manchester United FC|Manchester United]]|ENG|0–2|1–4}} {{TwoLegResult|[[Real Madrid CF|Real Madrid]]|ESP|1–3|[[FC Barcelona|Barcelona]]|ESP|0–2|1–1}} |} === Finali === Il-finali tal-UEFA Champions League 2011 saret nhar t-28 ta' Mejju 2011 ġewwa [[Wembley Stadium]], f'[[Londra]], l-[[Ingilterra]]. {{logħba futbol |data = 28 ta' Mejju 2011 |ħin = 20:45 |tim1 = [[FC Barcelona|Barcelona]] {{flagicon|ESP}} |riżultat = 3–1 |rapport = http://www.uefa.com/uefachampionsleague/matches/season=2011/round=2000122/match=2003352/postmatch/report/index.html |tim2 = {{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |gowls1 = [[Pedro Rodríguez Ledesma|Pedro]] {{goal|27}}<br />[[Lionel Messi|Messi]] {{goal|54}}<br />[[David Villa|Villa]] {{goal|69}} |gowls2 = {{goal|34}} [[Wayne Rooney|Rooney]] |grawnd = [[Wembley Stadium]], [[Londra]] |attendenza = 87,695 |referi = {{flagicon|HUN}} [[Viktor Kassai]] }} == Statistika == === L-aqwa skorers === L-aqwa skorers għall-istaġun 2010–11 tal-UEFA Champions League (esklużi r-rawnds ta' kwalifikazzjoni) huma: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !Poż.<ref>{{ċita web |url=http://www.uefa.com/uefachampionsleague/statistics/round=2000118/players/type=topscorers/index.html |titlu=Goals scored |data=2010-09-15 |data-aċċess=2010-09-15 |pubblikatur=UEFA |lingwa=Ingliż }}</ref> !Isem !Klabb !Gowls !Preżenzi !Ħin ta' logħob |- |1 |align="left"|{{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |12 |13 |1047 |- |rowspan="2"|2 |align="left"|{{flagicon|GER}} [[Mario Gómez]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]] |8 |8 |607 |- |align="left"|{{flagicon|CMR}} [[Samuel Eto'o]] |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[FC Internazionale Milano|Internazionale]] |8 |10 |900 |- |4 |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[Nicolas Anelka]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Chelsea FC|Chelsea]] |7 |9 |584 |- |rowspan="3"|5 |align="left"|{{flagicon|FRA}} [[Karim Benzema]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |6 |8 |372 |- |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Roberto Soldado]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Valencia CF|Valencia]] |6 |7 |416 |- |align="left"|{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Real Madrid CF|Real Madrid]] |6 |12 |1021 |- |rowspan="2"|8 |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Pedro Rodríguez Ledesma|Pedro Rodríguez]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |5 |12 |772 |- |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[Raúl González]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |5 |11 |1077 |- |rowspan="10"|9 |align="left"|{{flagicon|CRO}} [[Eduardo da Silva|Eduardo]] |align="left"|{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |4 |8 |253 |- |align="left"|{{flagicon|MEX}} [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |4 |9 |550 |- |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[Marco Borriello]] |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[AS Roma|Roma]] |4 |8 |518 |- |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Peter Crouch]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] |4 |8 |581 |- |align="left"|{{flagicon|SWE}} [[Zlatan Ibrahimović]] |align="left"|{{flagicon|ITA}} [[AC Milan|Milan]] |4 |8 |652 |- |align="left"|{{flagicon|WAL}} [[Gareth Bale]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]] |4 |7 |735 |- |align="left"|{{flagicon|PER}} [[Jefferson Farfán]] |align="left"|{{flagicon|GER}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |4 |8 |741 |- |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Wayne Rooney]] |align="left"|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United FC|Manchester United]] |4 |9 |803 |- |align="left"|{{flagicon|BRA}} [[Luiz Adriano]] |align="left"|{{flagicon|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] |4 |10 |811 |- |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[David Villa]] |align="left"|{{flagicon|ESP}} [[FC Barcelona|Barcelona]] |4 |12 |943 |} == Referenzi == {{Referenzi}} {{Staġuni tal-UEFA Champions League}} [[Kategorija:Staġuni tal-UEFA Champions League|2010–11]] d76wacpgf3loebnjre8l77crrx5mzkp 0 19838 279032 271064 2022-08-13T19:37:18Z Chrisportelli 355 wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Alex Muscat |stampa = [[Stampa:Muscat, Alex.jpg|250px]] |deskrizzjoni = |isem_sħiħ = |data_twelid = {{data tat-twelid u età|1984|12|14}} |post_twelid = [[Pietà (Malta)|Pietà]] |pajjiż_twelid = [[Malta]] |tul = 1.83 m |rwol = [[Difensur]] |snin_mixtla1 = |klabb_mixtla1 = |snin1 = 2002–2003 |klabb1 = [[Lija Athletic FC|Lija Athletic]] |snin2 = 2003–2004 |klabb2 = [[Balzan Youths FC|Balzan Youths]] |snin3 = 2004–2019 |klabb3 = [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] |snin_nazzjonali1 = |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta ta' taħt id-19-il sena|Malta U19]] |snin_nazzjonali2 = |tim_nazzjonali2 = [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta ta' taħt il-21 sena|Malta U21]] |snin_nazzjonali3 = 2004–2017 |tim_nazzjonali3 = [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta|Malta]] }} '''Alexander Muscat''' (twieled fl-14 ta' Diċembru 1984) huwa eks-plejer tal-[[futbol]] internazzjonali [[Malta|Malti]] li kien jilgħab bħala [[difensur]]. ==Karriera== ===Lija Athletic=== Muscat beda l-karriera tiegħu bħala apprendist ma [[Lija Athletic FC|Lija Athletic]] matul l-istaġun [[L-Ewwel Diviżjoni Maltija 2002-03|2002-03]]. Huwa għamel 18-il apparenza kif hu għen lil [[Lija Athletic FC|Lija Athletic]] jispiċċaw il-5 ħames post fl-[[Ewwel Diviżjoni Maltija]]. ===Balzan Youths=== Alex issieħeb ma' [[Balzan Youths FC|Balzan Youths]] għall-istaġun [[Premier League Malti2003–04|2003–04]]. Id-difensur lemini wera l-bqija tal-kampjonat u kien aktar kapaċi jilgħab fil-[[Premier League Malti]] f'bażi regolari, u kien anke msejaħ mat- [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta|tim nazzjonali Malti]], matul l-istaġun Alex għamel 22 apparenzi u skorja gowl wieħed, imma [[Balzan Youths FC|Balzan Youths]] kienu relegati għall-[[Ewwel Diviżjoni Maltija]] wara li spiċċaw fid-9 pożizzjoni. ===Sliema Wanderers=== Alex issieħeb fil-ġenb tal-[[Premier League Malti]] [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] fl-2004 u għen lit-tim ġdid tiegħu biex jikseb it-titolu għall-istaġun [[Premier League Malti 2004–05|2004–05]]. Fl-ewwel staġun tiegħu Alex għamel 22 apparenzi u skorja żewġ gowls, huwa kien ivvotat wkoll bħala l-aktar plejer promettenti għall-[[Plejer tas-Sena tal-MFA|Plejer tas-Sena]] f'dik is-sena. Fit-tieni staġun tiegħu ma' [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]], Alex għamel 24 apparenzi u skorja gowl wieħed, fejn [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] spiċċaw fit-tieni post fil-[[Premier League Malti]], Alex kien involut ukoll fir-rebħa tat-tazza Euro Challenge ma' [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] fl-istaġun [[Premier League Malti 2005–06|2005–06]] season. Matul l-istaġun [[Premier League Malti 2006–07|2006–07]], Alex kompla bħala difensur lemini ma [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] u għen lill-klabb għat-tieni post ieħor, iżda din id-darba [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] kienu komdi hekk kif huma spiċċaw 11 punti l'bogħod miċ-ċampjins [[Marsaxlokk FC|Marsaxlokk]]. Alex għamel 20 apparenza u skorja erba' gowls. Fl-istaġun [[Premier League Malti 2007–08|2007–08]], Muscat ttamat biex jikseb it-titlu tal-[[Premier League Malti]] lura għal [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]], madankollu l-klabb lesta fir-raba post diżappuntanti, fejn Alex għamel 21 apparenzi u skorja żewġ gowls.<ref>{{ċita web|url=http://www.maltafootball.com/players/alexmuscat.html |titlu=Alex Muscat |sit=maltafootball.com |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20090626080601/http://www.maltafootball.com/players/alexmuscat.html |arkivju-data=2009-06-26 |lingwa=en }}</ref> L-istaġun [[Premier League Malti 2008–09|2008–09]] kien wieħed importanti ħafna għal Alex kif kien magħżul għall-Tim nazzjonali Malti taħt il-gwida ta' [[Dušan Fitzel]] u kompla jkun parti integrali mit-tim taħt il-kowċ il-ġdid [[John Buttiġieġ]]. Huwa għen lil [[Sliema Wanderers FC|Sliema Wanderers]] biex jiksbu r-raba' post għal darb'oħra, billi għamel 27 dehra u skorja ħames gowls fil-proċess, huwa wkoll skorja tliet gowls importanti u rebaħ it-[[Tazza Maltija]] li tnejn minnhom kienu fil-finali kontra [[Valletta FC|Valletta]].<ref>{{ċita web|pubblikatur=Malta Football Association|titlu=Valletta 3-3 Sliema Wanderers|url=http://www.mfa.com.mt/maltafootballassociation/match.aspx?mid=1068|data-aċċess=2009-05-29|lingwa=en}}</ref> F'Awwissu 2009, huwa skorja l-gowl tar-rebħa fil-[[Super Cup Maltija|BOV Super Cup]] tal-2009 kontra [[Hibernians FC|Hibernians]] fl-[[Stadju Ta' Qali|Istadju Ta' Qali]].<ref>{{ċita web|pubblikatur=Malta Football Association|titlu=Hibernians 0-1 Sliema Wanderers|url=http://www.mfa.com.mt/maltafootballassociation/match.aspx?mid=1078|data-aċċess=2009-08-16|lingwa=en}}</ref> ==Unuri== ;Sliema Wanderers * [[Premier League Malti]]: 2003–04 * [[Tazza Maltija]]: 2004, 2009 ==Referenzi== {{referenzi}} ==Ħoloq esterni== * {{Nfteams}} {{DEFAULTSORT:Muscat, Alex}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1984]] [[Kategorija:Futbolers Maltin]] [[Kategorija:Plejers ta' Lija Athletic FC]] [[Kategorija:Plejers ta' Balzan FC]] [[Kategorija:Plejers ta' Sliema Wanderers FC]] [[Kategorija:Plejers tal-Premier League Malti]] [[Kategorija:Plejers tal-Ewwel Diviżjoni Maltija]] e9d3zoxer4h9lz2lwqd7rxdmygqqfqw 0 20215 279036 221932 2022-08-13T19:43:59Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox Stadju |isem = Stade Charles Tondreau |laqam = |stampa = [[Stampa:MonsAnderlecht08.JPG|250px]] |desk_stampa = |isem_sħiħ = |ismijiet_preċ = |lokalità = [[Mons]], Belġju |koordinati = |kostruzzjoni = |inawgurazzjoni = 25 ta' Settembru 1910 |rinovazzjoni = |espansjoni = |proprjetarju = |operatur = |wiċċ = Ħaxix |spiża_kostruzzjoni = |arkitett = |kuntrattur_ġenerali = |kuntratturi_prinċipali = |kapaċità = 13,000 |dimensjonijiet = |lokatorji = [[RAEC Mons]] |sit_elettroniku = }} <!--{{Coord|50.461957|3.963822|display=inline,title|format=dms|type:landmark_scale:3000}}--> '''Stade Charles Tondreau''' huwa grawnd multi-fin li jinsab f'[[Mons]], [[Belġju]].Il-grawnd jintuża għall-logħob tal-futbol u huwa l-grawnd ta' [[RAEC Mons]]. Il-grawnd jesa' 13,000 u fetaħ fl-1910.<ref>{{ċita web|url=http://www.worldstadiums.com/europe/countries/belgium.shtml |titlu=Stadiums in Belgium|sit=Worldstadiums.com|data-aċċess=2011-12-17|lingwa=Ingliż}}</ref> ==Referenzi== {{Referenzi}} {{Grawnds tal-Ewwel Diviżjoni Belġjana}} [[Kategorija:RAEC Mons]] [[Kategorija:Grawnds tal-futbol fil-Belġju|Stade Charles Tondreau]] nv1lhhttxqmg6b9scju0q1gslzdf1ti 0 20229 279035 221936 2022-08-13T19:43:12Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox Stadju |isem = Stade Maurice Dufrasne |laqam = ''Sclessin'' |stampa = [[Stampa:Standard liege kaerjeng02.jpg|center|250px]] |desk_stampa = |isem_sħiħ = |ismijiet_preċ = |lokalità = [[Liège]], [[Belġju]] |koordinati = |kostruzzjoni = |inawgurazzjoni = 1909 |rinovazzjoni = |espansjoni = |proprjetarju = |operatur = |wiċċ = |spiża_kostruzzjoni = |arkitett = |kuntrattur_ġenerali = |kuntratturi_prinċipali = |kapaċità = 29.388 (Awwissu 2012) |dimensjonijiet = |lokatorji = [[Standard Liège]] |sit_elettroniku = }} {{coord|50|36|35.67|N|5|32|36.04|E|type:landmark|display=title}} '''Stade Maurice Dufrasne''' huwa [[grawnd]] tal-[[futbol]] li jinsab f'[[Liège (city)|Liège]], [[Belġju]]. Il-grawnd jesa' 30,023 spettaturi.<ref>{{ċita web |url=http://standard.sudpresse.be/club/la-vie-du-club/le-stade-de-sclessin.htm?lng=fr |titlu=Royal Standard de Liège Official Club Website |data-aċċess=2011-03-21 |lingwa=fr}}</ref> Huwa wkoll magħruf bħala '''Stade de Sclessin''' u huwa l-grawnd ta' [[Standard Liège]]. Il-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Belġju|Belġju]] wkoll lagħbu hawn, notevolment kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Estonja|Estonja]] f'Settembru 2008 fil-kwalifiki tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Tazza tad-Dinja 2010]]. ==Referenzi== {{Reflist}} ==Ħoloq esterni== * [http://allstadiums.ru/evropa/stadiony-belgii/maurice-dufrasne.html Ritratti tal-Grawnd] {{Standard Liège}} {{Grawnds tal-Ewwel Diviżjoni Belġjana}} [[Kategorija:Standard Liège|Grawnd]] [[Kategorija:Grawnds tal-futbol fil-Belġju|Stade Maurice Dufrasne]] cpdlf92v1htulea6vf6hjjp9tqg2ud0 0 20243 279040 244380 2022-08-13T19:54:17Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox klabb tal-futbol | stampa = [[Stampa:Waasland-Beveren.png|130px]] | pattern_la1=_waasland1617H|pattern_b1=_waasland1617H|pattern_ra1=_waasland1617H|pattern_sh1=_waasland1617H|pattern_so1=_waasland1617H | leftarm1=FFFF2B|body1=FFFF2B|rightarm1=FFFF2B|shorts1=0000FF|socks1=FFE609 | pattern_la2=_waasland1617A|pattern_b2=_waasland1617A|pattern_ra2=_waasland1617A|pattern_sh2=_waasland1617A|pattern_so2=_waasland1617A | leftarm2=FFFF2B|body2=FFFF2B|rightarm2=FFFF2B|shorts2=0000FF|socks2=000080 | pattern_la3=_waasland1617T|pattern_b3=_waasland1617T|pattern_ra3=_waasland1617T|pattern_sh3=_waasland1617T|pattern_so3=_waasland1617T | leftarm3=FFFF2B|body3=FFFF2B|rightarm3=FFFF2B|shorts3=0000FF|socks3=FFFFFF }} '''Waasland-Beveren''' huwa [[klabb tal-futbol]] [[Belġju|Belġjan]], ibbażat ġewwa l-belt ta' [[Beveren]], [[Fjandri tal-Lvant]]. Attwalment huma jilagħbu fl-[[L-Ewwel Diviżjoni Belġjana|Ewwel Diviżjoni Belġjana]]. Qabel il-klabb kien magħruf bħala '''KFC Red Star Haasdonk''' sakemm huma bidlu isimhom għal '''KV Red Star Waasland''' f'Ġunju tal-2002, meta huma mxew lejn il-grawnd imminenti tal-klabb xolt [[K. Sint-Niklase SKE|Sint-Niklase]].<ref>{{ċita web |url=http://users.skynet.be/pluto/Textbelgium/Teams.html |titlu=Club history |data-aċċess=2011-01-31}}</ref>Fis-sajf tal-2010, il-klabb ingħaqdu mal-proxmu [[KSK Beveren]] biex b'hekk iffurmaw Waasland-Beveren. KSK Beveren, eks kampjuni Belġjani u tim regolari tal-[[L-Ewwel Diviżjoni Belġjana|Ewwel Diviżjoni]], kienu spiċċaw l-aħħar post fit-tieni diviżjoni u kienu qed jitħabtu ma' problemi finanzjarji. Il-klabb żamm l-istorja u n-numru tal-''matricule'' ta' KV Red Star Waasland iżda mxew minn Sint-Niklaas għal Beveren biex jilagħbu ġo grawnd akbar. ==Skwadra== ''Mit-2 ta' Settembru, 2012.'' {{Plejers fit-tim tal-futbol/bidu}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=G|n= 1|naz=BEL|isem=Michael Clepkens}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n= 3|naz=BEL|isem=Kristof Lardenoit}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n= 4|naz=BEL|isem=[[Jonas Ivens]]|oħrajn= taħt self minn [[FC Groningen]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n= 5|naz=SEN|isem=Kassim Doumbia}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n= 6|naz=FRA|isem=[[Karim Belhocine]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n= 7|naz=BEL|isem=[[Jurgen Cavens]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n= 8|naz=BEL|isem=[[Rachid Farssi]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n= 9|naz=ISR|isem=[[Barak Badash]]|oħrajn= taħt self minn [[Hapoel Ironi Kiryat Shmona|Kiryat Shmona]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=10|naz=BEL|isem=[[Jordan Remacle]]|oħrajn= taħt self minn [[KAA Gent|Gent]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=11|naz=BEL|isem=Alves da Silva}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n=12|naz=ISR|isem=[[Gal Shish]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=13|naz=NED|isem=[[Bas Sibum]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n=14|naz=BEL|isem=[[Wesley Sonck]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=15|naz=ENG|isem=[[Jonny Rowell]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol/nofs}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=16|naz=COL|isem=[[Daniel Cruz (futboler twieled fl-1981)|Daniel Cruz]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=17|naz=SEN|isem=[[Alain Mendy]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=G|n=18|naz=BEL|isem=Sam Vermeylen}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n=19|naz=FRA|isem=Cédric D'Ulivo}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=20|naz=BEL|isem=[[Franco Zennaro]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=21|naz=BDI|isem=[[Dugary Ndabashinze]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=D|n=22|naz=BEL|isem=[[Siebe Blondelle]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n=23|naz=BEL|isem=Benoît Ladrière}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n=25|naz=SLO|isem=[[Vito Plut]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=G|n=26|naz=BEL|isem=[[Colin Coosemans]]|oħrajn= taħt self minn [[Club Brugge KV|Brugge]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n=28|naz=FRA|isem=Sébastien Didier}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n=30|naz=BEL|isem=[[Christophe Lepoint]]|oħrajn= taħt self minn [[KAA Gent|Gent]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=A|n=39|naz=ISR|isem=[[Mohammad Ghadir]]|oħrajn= taħt self minn [[Maccabi Haifa]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol|poż=M|n= |naz=BEL|isem=[[Stijn De Smet]]|oħrajn= taħt self minn [[KAA Gent|Gent]]}} {{Plejers fit-tim tal-futbol/tmiem}} ==Kowċis== *{{flagicon|Belġju}} [[Dirk Geeraerd]] (Lul 2010–Nov 12) *{{flagicon|Belġju}} [[Glen De Boeck]] (Nov 2012–) ==Plejers notevoli== *{{flagicon|BEL}} [[Jerry Poorters]] *{{flagicon|Kamerun}} [[Hervé Ndjana Onana]] *{{flagicon|Kanada}} [[Tomasz Radzinski]] *{{flagicon|New Zealand}} [[Christian Bouckenooghe]] *{{flagicon|SWI}} [[Jean-Pierre La Placa]] ==Referenzi== {{Referenzi}} ==Ħoloq esterni== * {{lingwi|en|nl}} {{Sit uffiċjali}} {{L-Ewwel Diviżjoni Belġjana}} [[Kategorija:Waasland-Beveren| ]] [[Kategorija:Klabbs tal-futbol Belġjani|Waasland-Beveren]] [[Kategorija:Klabbs tal-futbol stabbiliti fl-2010|Waasland-Beveren]] i80189da2a4xt17bujry5yl0isp0lcp 0 20703 279050 244895 2022-08-14T09:08:58Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox kompetizzjoni futbol |kampjonat isem = Tazza tal-Konfederazzjonijiet 2013 |titli_oħra = Copa das Confederações da FIFA Brasil 2013 |stampa = FIFA Confederations Cup Brazil 2013 logo.png |daqs = 200px |deskrizzjoni = |pajjiż = Brażil |dati = 15 ta' Ġunju – 30 ta' Ġunju |parteċipanti = 8 |konfederazzjoni = 6 |grawnds = 6 |bliet = 6 |rebbieħ ={{fb|BRA}} (ir-4 titlu) |tieni = {{fb|ESP}} |tielet = {{fb|ITA}} |raba' = {{fb|URU}} |partiti = 16 |gowls = 68 |attendenza = {{#expr: 67423 + 73123 + 57804 + 40489 + 48874 + 52690 + 41705 + 20187 + 71806 + 26769 + 51263 + 22047 + 57483 + 56083 + 43382 + 73531}} |l-aqwa_skorer = {{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]]<br>{{flagicon|BRA}} [[Frederico Chaves Guedes|Fred]]<br>(5 gowls kull wieħed) |l-aqwa_plejer = {{flagicon|BRA}} [[Neymar]] |l-aqwa_gowler = {{flagicon|BRA}} [[Júlio César Soares Espíndola|Júlio César]] | staġun_preċedenti = [[Tazza tal-Konfederazzjonijiet 2009|2009]] | staġun_suċċessiv = [[Tazza tal-Konfederazzjonijiet 2017|2017]] }} It-'''Tazza tal-Konfederazzjonijiet 2013''' kienet id-disa' edizzjoni tat-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet]], miżmuma fil-[[Brażil]] bejn il-15 u t-30 ta' Ġunju 2013, bħala preludju għat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2014|Tazza tad-Dinja 2014]].<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/135/809/7/index.html |titlu=Plenty to look forward to in 2011 |data=2008-05-27 |data-aċċess=2013-02-06 |pubblikatur=FIFA |lingwa=Ingliż }}</ref> Il-parteċipanti kienu s-sitt rebbieħa tal-kompetizzjonijiet kontinentali, flimkien mal-ospiti tal-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Brażil|Brażil]] u l-finalisti telliefa tal-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|Euro 2012]] l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja|Italja]], li ġew ammessi wara li r-rebbieħa tal-Euro 2012, [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Spanja|Spanja]], kienu rebħu wkoll it-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Tazza tad-Dinja tal-2010]]. Il-Brażil irnexxielhom jiddefendu b'suċċess it-titlu mirbuħ fl-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet 2009|edizzjoni preċedenti]] b'rebħa ta' 3–0 fil-finali kontra Spanja. Dan kien ir-raba' titlu, u t-tielet wieħed konsekuttiv. == Timijiet parteċipanti == [[Stampa:FIFA confederations cup 2013 Teams.png|250px|thumb|Dehra mill-mappa tal-pajjiżi parteċipanti]] {| class="wikitable sortable" |- !Tim !Konfederazzjoni !Metodu tal-kwalifika !Data assigurata tal-kwalifika |- |{{fb|Brażil}} |[[CONMEBOL]] |Ospiti |align="center"|30 ta' Ottubru 2007 |- |{{fb|Spanja}} |[[UEFA]] |Rebbieħa tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Tazza tad-Dinja 2010]] |align="center"|11 ta' Lulju 2010 |- |{{fb|Ġappun}} |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Ażjatiku|AFC]] |Rebbieħa tat-[[Tazza Ażjatika tal-Futbol 2011|Tazza Ażjatika 2011]] |align="center"|29 ta' Jannar 2011 |- |{{fb|Messiku}} |[[CONCACAF]] |Rebbieħa tat-[[Tazza tad-Deheb tal-CONCACAF 2011]] |align="center"|25 ta' Ġunju 2011 |- |{{fb|Urugwaj}} |[[CONMEBOL]] |Rebbieħa tal-[[Copa América 2011]] |align="center"|24 ta' Lulju 2011 |- |{{fb|Taħiti}} |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Oċeaniku|OFC]] |Rebbieħa tat-[[Tazza tan-Nazzjonijiet Oċeanika 2012]] |align="center"|10 ta' Ġunju 2012 |- |{{fb|ITA}} |[[UEFA]] |Finalisti tal-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|Kampjonati Ewropej 2012]]¹ |align="center"|28 ta' Ġunju 2012 |- |{{fb|NGA}} |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Afrikan|CAF]] |Rebbieħa tat-[[Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani 2013]] |align="center"|10 ta' Frar 2013 |} ¹L-Italja ingħatat post fil-kompetizzjoni minħabba li Spanja kienet rebħet kemm it-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|Tazza tad-Dinja 2010]] u wkoll l-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|Kampjonati Ewropej 2012]]. Minħabba li ż-żewġ kompetizzjonijiet jagħtu lir-rebbieħa post fit-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet]], il-finalist tellief tal-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2012|Kampjonati Ewropej 2012]] jirċivi post għat-turnew. == Grawnds == Sitt grawnds ġew wżati, kull wieħed f'belt differenti. {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! [[Belo Horizonte]] ! [[Brażilja]] ! [[Fortaleza]] |- | [[Mineirão|Estádio Mineirão]] | [[Estádio Nacional Mané Garrincha]] | [[Castelão (Ceará)|Estádio Castelão]] |- | Kapaċità: '''62,547'''<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/destination/stadiums/stadium=771/index.html |titlu=Estadio Mineirao - Belo Horizonte |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-17 |lingwa=Ingliż}}</ref> | Kapaċità: '''44,248'''<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/destination/stadiums/stadium=5025134/index.html |titlu=Arena Pernambuco - Recife |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-17 |lingwa=Ingliż}}</ref> | Kapaċità: '''68,009'''<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/destination/stadiums/stadium=5002284/index.html |titlu=Estadio Nacional - Brasilia |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-17 |lingwa=Ingliż}}</ref> |- | | [[Stampa:Itaipava Arena Pernambuco 2013.jpg|200px]] | [[Stampa:Estádio Nacional de Brasília.JPG|200px]] |- ! [[Recife]] ! [[Rio de Janeiro]] ! [[Salvador (Bahia)|Salvador]] |- | [[Itaipava Arena Pernambuco|Arena Pernambuco]] | [[Estádio do Maracanã]] | [[Itaipava Arena Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |- | Kapaċità: '''76,804'''<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/destination/stadiums/stadium=214/index.html |titlu=Estadio do Maracana - Rio De Janeiro |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-17 |lingwa=Ingliż}}</ref> | Kapaċità: '''64,846'''<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/destination/stadiums/stadium=5025114/index.html |titlu=Estadio Castelao - Fortaleza |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-17 |lingwa=Ingliż}}</ref> | Kapaċità: '''52,048'''<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/destination/stadiums/stadium=5002308/index.html |titlu=Arena Fonte Nova - Salvador |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-17 |lingwa=Ingliż}}</ref> |- | [[Stampa:Maracana internal view april 2013.jpg|200px]] | [[Stampa:Fortaleza Arena.jpg|200px]] | [[Stampa:Itaipava Arena - March 2013.jpg|200px]] |} == Uffiċċjali tal-partiti == Għaxar gruppi ta' tliet referies tħabbru mill-FIFA fit-13 ta' Mejju 2013.<ref>{{ċita aħbar |url=http://www.fifa.com/confederationscup/organisation/media/newsid=2078321/index.html |titlu=Match officials appointed for FIFA Confederations Cup Brazil 2013 |pubblikatur=FIFA |data=2013-05-13 |lingwa=Ingliż}}</ref> {| class="wikitable" |- !Konfederazzjoni !Referì !Assistenti |- |rowspan="2"|[[Konfederazzjoni tal-Futbol Ażjatiku|AFC]] |{{flagicon|JPN}} [[Yuichi Nishimura]] |{{flagicon|JPN}} Toru Sagara<br />{{flagicon|JPN}} Toshiyuki Nagi |- |{{flagicon|UZB}} [[Ravshan Irmatov]] |{{flagicon|UZB}} Abdukhamidullo Rasulov<br />{{flagicon|KGZ}} Bahadyr Kochkarov |- |[[Konfederazzjoni tal-Futbol Afrikan|CAF]] |{{flagicon|ALG}} [[Djamel Haimoudi]] |{{flagicon|ALG}} Abdelhak Etchiali<br />{{flagicon|MAR}} Redouane Achik |- |[[CONCACAF]] |{{flagicon|SLV}} [[Joel Aguilar]] |{{flagicon|SLV}} William Torres<br />{{flagicon|SLV}} Juan Zumba |- |rowspan="2"|[[CONMEBOL]] |{{flagicon|ARG}} [[Diego Abal]] |{{flagicon|ARG}} Hernán Maidana<br />{{flagicon|ARG}} Juan Pablo Belatti |- |{{flagicon|CHI}} [[Enrique Osses]] |{{flagicon|CHI}} Sergio Román<br />{{flagicon|CHI}} Carlos Astroza |- |rowspan="4"|[[UEFA]] |{{flagicon|ENG}} [[Howard Webb]] |{{flagicon|ENG}} Mike Mullarkey<br />{{flagicon|ENG}} Darren Cann |- |{{flagicon|GER}} [[Felix Brych]] |{{flagicon|GER}} Stefan Lupp<br />{{flagicon|GER}} Mark Borsch |- |{{flagicon|NED}} [[Björn Kuipers]] |{{flagicon|NED}} Sander van Roekel<br />{{flagicon|NED}} Erwin Zeinstra |- |{{flagicon|POR}} [[Pedro Proença]] |{{flagicon|POR}} Bertino Miranda<br />{{flagicon|POR}} Tiago Trigo |} == Fażi tal-gruppi == ''Il-ħinijiet kollha elenkati fil-ħin uffiċjali ta' Brażilja ([[UTC−3]]) u fil-parenteżi hemm il-ħin tal-Ewropa.<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/mm/document/tournament/competition/01/64/15/83/fcc2013_matchschedule_6c_17052013.pdf |titlu=Match Schedule – FIFA Confederations Cup Brazil 2013 |pubblikatur=FIFA |lingwa=Ingliż }}</ref> === Grupp A === {{Fb cl2 header navbar}} {{Fb cl2 team |t={{fb|BRA}} |w=3 |d=0 |l=0 |gf=9 |ga=2 |bc=#ccffcc |border=}} {{Fb cl2 team |t={{fb|ITA}} |w=2 |d=0 |l=1 |gf=8 |ga=8 |bc=#ccffcc |border=}} {{Fb cl2 team |t={{fb|MEX}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=3 |ga=5 |bc= |border=}} {{Fb cl2 team |t={{fb|JPN}} |w=0 |d=0 |l=3 |gf=4 |ga=9 |bc= |border=}} |} {{logħba futbol |data = 15 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|BRA}} |riżultat = 3–0 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300200118/report.html |tim2 = {{fb|JPN}} |gowls1 = [[Neymar]] {{goal|3}}<br />[[José Paulo Bezerra Maciel Júnior|Paulinho]] {{goal|48}}<br />[[Jô]] {{goal|90+3}} |gowls2 = |grawnd = [[Estádio Nacional Mané Garrincha|Estádio Nacional]], [[Brażilja]] |attendenza = 67,423 |referi = {{flagicon|POR}} [[Pedro Proença]] }} ---- {{logħba futbol |data = 16 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|MEX}} |riżultat = 1–2 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222462/report.html |tim2 = {{fb|ITA}} |gowls1 = [[Javier Hernández Balcázar|Hernández]] {{goal|34|pen.}} |gowls2 = [[Andrea Pirlo|Pirlo]] {{goal|27}}<br />[[Mario Balotelli|Balotelli]] {{goal|78}} |grawnd = [[Estádio do Maracanã]], [[Rio de Janeiro]] |attendenza = 73,123 |referi = {{flagicon|Ċili}} [[Enrique Osses]] }} ---- {{logħba futbol |data = 19 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|BRA}} |riżultat = 2–0 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300200117/report.html |tim2 = {{fb-lemin|MEX}} |gowls1 =[[Neymar]] {{goal|9}}<br />[[Jô]] {{goal|90+3}} |gowls2 = |grawnd = [[Castelão (Ceará)|Estádio Castelão]], [[Fortaleza]] |attendenza = 50,791 |referi ={{flagicon|ENG}} [[Howard Webb]] }} ---- {{logħba futbol |data = 19 ta' Ġunju 2013 |ħin = 19:00 (00:00) |tim1 = {{fb-lemin|ITA}} |riżultat = 4–3 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222456/report.html |tim2 = {{fb|JPN}} |gowls1 =[[Daniele De Rossi|De Rossi]] {{goal|41}}<br />[[Atsuto Uchida|Uchida]] {{goal|50|awt.}}<br />[[Mario Balotelli|Balotelli]] {{goal|52|pen.}}<br />[[Sebastian Giovinco|Giovinco]] {{goal|86}} |gowls2 =[[Keisuke Honda|Honda]] {{goal|21|pen.}}<br />[[Shinji Kagawa|Kagawa]] {{goal|33}}<br />[[Shinji Okazaki|Okazaki]] {{goal|69}} |grawnd = [[Itaipava Arena Pernambuco|Arena Pernambuco]], [[Recife]] |attendenza = 40,489 |referi ={{flagicon|ARG}} [[Diego Abal]] }} ---- {{logħba futbol |data = 22 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|ITA}} |riżultat = 2–4 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222457/report.html |tim2 = {{fb|BRA}} |gowls1 = [[Emanuele Giaccherini|Giaccherini]] {{goal|51}}<br />[[Giorgio Chiellini|Chiellini]] {{goal|71}} |gowls2 = [[Dante Bonfim Costa Santos|Dante]] {{goal|45+1}}<br />[[Neymar]] {{goal|55}}<br />[[Frederico Chaves Guedes|Fred]] {{goal|66||89}} |grawnd = [[Arena Fonte Nova]], [[Salvador (Bahia)|Salvador]] |attendenza = 48,874 |referi = {{flagicon|UZB}} [[Ravshan Irmatov]] }} ---- {{logħba futbol |data = 22 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|JPN}} |riżultat = 1–2 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222460/report.html |tim2 = {{fb|MEX}} |gowls1 = [[Shinji Okazaki|Okazaki]] {{goal|87}} |gowls2 = [[Javier Hernández Balcázar|Hernández]] {{goal|55||67}} |grawnd = [[Mineirão|Estádio Mineirão]], [[Belo Horizonte]] |attendenza = 52,690 |referi = {{flagicon|GER}} [[Felix Brych]] }} === Grupp B === {{Fb cl2 header navbar}} {{Fb cl2 team |t={{fb|ESP}} |w=3 |d=0 |l=0 |gf=15|ga=1 |bc= |bc=#ccffcc}} {{Fb cl2 team |t={{fb|URU}} |w=2 |d=0 |l=1 |gf=11|ga=3 |bc= |bc=#ccffcc}} {{Fb cl2 team |t={{fb|NGA}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=7 |ga=6 |bc= }} {{Fb cl2 team |t={{fb|TAH}} |w=0 |d=0 |l=3 |gf=1 |ga=24|bc= }} |} {{logħba futbol |data = 16 ta' Ġunju 2013 |ħin = 19:00 (00:00) |tim1 = {{fb-lemin|ESP}} |riżultat = 2–1 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222466/report.html |tim2 = {{fb|URU}} |gowls1 = [[Pedro Rodríguez Ledesma|Pedro]] {{goal|20}}<br />[[Roberto Soldado|Soldado]] {{goal|32}} |gowls2 = [[Luis Suárez|Suárez]] {{goal|88}} |grawnd = [[Itaipava Arena Pernambuco|Arena Pernambuco]], [[Recife]] |attendenza = 41,705 |referi = {{flagicon|JPN}} [[Yuichi Nishimura]] }} ---- {{logħba futbol |data = 17 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|TAH}} |riżultat = 1–6 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222458/index.html |tim2 = {{fb|NGA}} |gowls1 = [[Jonathan Tehau|J. Tehau]] {{goal|54}} |gowls2 = [[Nicolas Vallar|Vallar]] {{goal|5|a.g.}}<br />[[Nnamdi Oduamadi|Oduamadi]] {{goal|10||26||76}}<br />[[Jonathan Tehau|J. Tehau]] {{goal|69|a.g.}}<br />[[Uwa Elderson Echiéjilé|Echiéjilé]] {{goal|80}} |grawnd = [[Mineirão|Estádio Mineirão]], [[Belo Horizonte]] |attendenza = 20,187 |referi = {{flagicon|El Salvador}} [[Joel Aguilar]] }} ---- {{logħba futbol |data = 20 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|ESP}} |riżultat = 10–0 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222467/report.html |tim2 = {{fb|TAH}} |gowls1 =[[Fernando Torres|Torres]] {{goal|5||33||57||78}}<br />[[David Silva|Silva]] {{goal|31||89}}<br />[[David Villa|Villa]] {{goal|39||49||64}}<br />[[Juan Mata|Mata]] {{goal|66}} |gowls2 = |grawnd = [[Estádio do Maracanã]], [[Rio de Janeiro]] |attendenza = 71,806 |referi ={{flagicon|Alġerija}} [[Djamel Haimoudi]] }} ---- {{logħba futbol |data = 20 ta' Ġunju 2013 |ħin = 19:00 (00:00) |tim1 = {{fb-lemin|NGA}} |riżultat = 1–2 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222459/report.html |tim2 = {{fb|URU}} |gowls1 = [[Mikel John Obi|Mikel]] {{goal|37}} |gowls2 = [[Diego Lugano|Lugano]] {{goal|19}}<br />[[Diego Forlán|Forlán]] {{goal|51}} |grawnd = [[Arena Fonte Nova]], [[Salvador (Bahia)|Salvador]] |attendenza = 26,769 |referi ={{flagicon|Olanda}} [[Björn Kuipers]] }} ---- {{logħba futbol |data = 23 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|NGA}} |riżultat = 0 – 3 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222464/report.html |tim2 = {{fb|ESP}} |gowls1 = |gowls2 = [[Jordi Alba|Alba]] {{goal|3||88}}<br />[[Fernando Torres|Torres]] {{goal|62}} |grawnd = [[Castelão (Ceará)|Estádio Castelão]], [[Fortaleza]] |attendenza = 51,263 |referi = {{flagicon|El Salvador}} [[Joel Aguilar]] }} ---- {{logħba futbol |data = 23 ta' Ġunju 2013 |ħin = 16:00 (21:00) |tim1 = {{fb-lemin|URU}} |riżultat = 8–0 |rapport = http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255199/match=300222465/report.html |tim2 = {{fb|TAH}} |gowls1 = [[Abel Hernández|Hernández]] {{goal|2||24||45+1||67|pen.}}<br />[[Diego Pérez (futboler)|Pérez]] {{goal|27}}<br />[[Nicolás Lodeiro|Lodeiro]] {{goal|61}}<br />[[Luis Suárez|Suárez]] {{goal|82||90}} |gowls2 = |grawnd = [[Itaipava Arena Pernambuco|Arena Pernambuco]], [[Recife]] |attendenza = 22,047 |referi = {{flagicon|POR}} [[Pedro Proença]] }} == Fażi eliminatorja == {{Rawnd4-bit-tielet <!-- semifinali --> |26 ta' Ġunju – [[Mineirão|Belo Horizonte]]|'''{{fb|BRA}}'''|2'''|{{fb|URU}}|1 |27 ta' Ġunju – [[Castelão (Ceará)|Fortaleza]]|'''{{fb|ESP}}''' ([[Għoti tal-penalties|p]])|'''0 (7)'''|{{fb|ITA}}|0 (6) <!-- finali --> |30 ta' Ġunju – [[Estádio do Maracanã|Rio de Janeiro]]|'''{{fb|BRA}}'''|'''3'''|{{fb|ESP}}|0 <!-- it-tielet post --> |30 ta' Ġunju – [[Itaipava Arena Fonte Nova|Salvador]]|{{fb|URU}}|2 (2)|'''{{fb|ITA}}''' ([[Għoti tal-penalties|p]])|'''2 (3)''' }} === Semifinali === {{logħba futbol |data=26 ta' Ġunju 2013 |ħin=16:00 (21:00) |tim1={{fb-lemin|BRA}} |riżultat=2–1 |rapport=http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255207/match=300222469/report.html |tim2={{fb|URU}} |gowls1=[[Frederico Chaves Guedes|Fred]] {{goal|41}}<br />[[José Paulo Bezerra Maciel Júnior|Paulinho]] {{goal|86}} |gowls2=[[Edinson Cavani|Cavani]] {{goal|48}} |grawnd=[[Mineirão|Estádio Mineirão]], [[Belo Horizonte]] |attendenza=57,483 |referi={{flagicon|Ċili}} [[Enrique Osses]]}} ---- {{logħba futbol |data=27 ta' Ġunju 2013 |ħin=16:00 (21:00) |tim1={{fb-lemin|ESP}} |riżultat=0–0 |rapport=http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255207/match=300222468/report.html |tim2={{fb|ITA}} |gowls1= |gowls2= |penalties1= [[Xavi]] {{pengoal}}<br />[[Andrés Iniesta|Iniesta]] {{pengoal}}<br />[[Gerard Piqué|Piqué]] {{pengoal}}<br />[[Sergio Ramos|Ramos]] {{pengoal}}<br />[[Juan Mata|Mata]] {{pengoal}}<br />[[Sergio Busquets|Busquets]] {{pengoal}}<br />[[Jesús Navas|Navas]] {{pengoal}} |riżultatpenalties= 7–6 |penalties2= {{pengoal}} [[Antonio Candreva|Candreva]]<br />{{pengoal}} [[Alberto Aquilani|Aquilani]]<br />{{pengoal}} [[Daniele De Rossi|De Rossi]]<br />{{pengoal}} [[Sebastian Giovinco|Giovinco]]<br />{{pengoal}} [[Andrea Pirlo|Pirlo]]<br />{{pengoal}} [[Riccardo Montolivo|Montolivo]]<br />{{penmiss}} [[Leonardo Bonucci|Bonucci]] |grawnd=[[Castelão (Ceará)|Estádio Castelão]], [[Fortaleza]] |attendenza=56,083 |referi={{flagicon|ENG}} [[Howard Webb]]}} === Logħba għat-tielet post === {{logħba futbol |data=30 ta' Ġunju 2013 |ħin=13:00 (18:00) |tim1={{fb-lemin|URU}} |riżultat=2–2 |rapport=http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255209/match=300222463/report.html |tim2={{fb|ITA}} |gowls1=[[Edinson Cavani|Cavani]] {{goal|58||78}} |gowls2=[[Davide Astori|Astori]] {{goal|24}}<br>[[Alessandro Diamanti|Diamanti]] {{goal|73}} |penalties1= [[Diego Forlán|Forlán]] {{penmiss}}<br />[[Edinson Cavani|Cavani]] {{pengoal}}<br />[[Luis Suárez|Suárez]] {{pengoal}}<br />[[Martín Cáceres|Cáceres]] {{penmiss}}<br />[[Walter Gargano|Gargano]] {{penmiss}} |riżultatpenalties= 2–3 |penalties2= {{pengoal}} [[Alberto Aquilani|Aquilani]]<br />{{pengoal}} [[Stephan El Shaarawy|El Shaarawy]]<br />{{penmiss}} [[Mattia De Sciglio|De Sciglio]]<br />{{pengoal}} [[Emanuele Giaccherini|Giaccherini]] |grawnd=[[Castelão (Ceará)|Estádio Castelão]], [[Fortaleza]] |attendenza=43,382 |referi={{flagicon|Alġerija}} [[Djamel Haimoudi]] }} === Finali === {{logħba futbol |data=30 ta' Ġunju 2009 |ħin=19:00 (00:00) |tim1={{fb-lemin|BRA}} |riżultat=3–0 |rapport=http://www.fifa.com/confederationscup/matches/round=255211/match=300222461/index.html |tim2={{fb|ESP}} |gowls1=[[Frederico Chaves Guedes|Fred]] {{goal|2||47}}<br />[[Neymar]] {{goal|44}} |gowls2= |grawnd=[[Estádio do Maracanã]], [[Rio de Janeiro]] |attendenza=73,531 |referi={{flagicon|Olanda}} [[Björn Kuipers]] }} == Unuri == [[Stampa:Neymargoldenball.jpg|thumb|200px|[[Neymar]], rebbieħ tal-unur tal-Ballun tad-Deheb]] {| class="wikitable" style="margin: 0 auto;" |- !Ballun tad-Deheb !Żarbuna tad-Deheb !Ingwanta tad-Deheb !Unur tal-''Fair Play'' |- |align="center"|{{flagicon|BRA}} [[Neymar]] |align="center"|{{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]] |align="center"|{{flagicon|BRA}} [[Júlio César Soares Espíndola|Júlio César]] |align="center"|{{fb|ESP}} |- !Ballun tal-Fidda !Żarbuna tal-Fidda |- |align="center"|{{flagicon|ESP}} [[Andrés Iniesta]] |align="center"|{{flagicon|BRA}} [[Frederico Chaves Guedes|Fred]] |- !Ballun tal-Bronż !Żarbuna tal-Bronż |- |align="center"|{{flagicon|BRA}} [[José Paulo Bezerra Maciel Júnior|Paulinho]] |align="center"|{{flagicon|BRA}} [[Neymar]] |} == L-aqwa skorers == Sors:<ref>{{ċita web |url=http://www.fifa.com/confederationscup/statistics/players/goals.html |titlu=Players – Top goals |pubblikatur=FIFA |data-aċċess=2013-06-24 |lingwa=Ingliż }}</ref> ;5 gowls *{{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]] *{{flagicon|BRA}} [[Frederico Chaves Guedes|Fred]] ;4 gowls *{{flagicon|BRA}} [[Neymar]] *{{flagicon|URU}} [[Abel Hernández]] ;3 gowls {{col-begin}} {{col-3}} *{{flagicon|MEX}} [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] *{{flagicon|NGA}} [[Nnamdi Oduamadi]] {{col-3}} *{{flagicon|ESP}} [[David Villa]] *{{flagicon|URU}} [[Edinson Cavani]] {{col-3}} *{{flagicon|URU}} [[Luis Suárez]] {{col-end}} ;2 gowls {{col-begin}} {{col-3}} *{{flagicon|BRA}} [[Jô]] *{{flagicon|BRA}} [[José Paulo Bezerra Maciel Júnior|Paulinho]] {{col-3}} *{{flagicon|ITA}} [[Mario Balotelli]] *{{flagicon|JPN}} [[Shinji Okazaki]] {{col-3}} *{{flagicon|ESP}} [[Jordi Alba]] *{{flagicon|ESP}} [[David Silva]] {{col-end}} ;gowl {{col-begin}} {{col-3}} *{{flagicon|BRA}} [[Dante Bonfim Costa Santos|Dante]] *{{flagicon|ITA}} [[Davide Astori]] *{{flagicon|ITA}} [[Giorgio Chiellini]] *{{flagicon|ITA}} [[Daniele De Rossi]] *{{flagicon|ITA}} [[Alessandro Diamanti]] *{{flagicon|ITA}} [[Emanuele Giaccherini]] *{{flagicon|ITA}} [[Sebastian Giovinco]] {{col-3}} *{{flagicon|ITA}} [[Andrea Pirlo]] *{{flagicon|JPN}} [[Keisuke Honda]] *{{flagicon|JPN}} [[Shinji Kagawa]] *{{flagicon|NGA}} [[Uwa Elderson Echiéjilé]] *{{flagicon|NGA}} [[Mikel John Obi]] *{{flagicon|ESP}} [[Juan Mata]] *{{flagicon|ESP}} [[Pedro Rodríguez Ledesma|Pedro]] {{col-3}} *{{flagicon|ESP}} [[Roberto Soldado]] *{{flagicon|TAH}} [[Jonathan Tehau]] *{{flagicon|URU}} [[Diego Forlán]] *{{flagicon|URU}} [[Nicolás Lodeiro]] *{{flagicon|URU}} [[Diego Lugano]] *{{flagicon|URU}} [[Diego Pérez (futboler)|Diego Pérez]] {{col-end}} ;Awtogowl {{col-begin}} {{col-3}} *{{flagicon|TAH}} [[Jonathan Tehau]] (għan-Niġerja) {{col-3}} *{{flagicon|TAH}} [[Nicolas Vallar]] (għan-Niġerja) {{col-3}} *{{flagicon|JPN}} [[Atsuto Uchida]] (għall-Italja) {{col-end}} == Ara wkoll == * [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2014]] == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == * [https://web.archive.org/web/20150905082030/http://www.fifa.com/confederationscup/archive/brazil2013/index.html It-Tazza tal-Konfederazzjonijiet] fuq [[Fédération Internationale de Football Association|FIFA]].com [[Kategorija:Edizzjonijiet tat-Tazza tal-Konfederazzjonijiet]] f9jwxnyuasf9pcs58dugu7au408cy8u 0 25450 279053 259716 2022-08-14T09:14:50Z Chrisportelli 355 Chrisportelli mexxa l-paġna [[Soċjetà ta' l-Ajruport ta' Comiso]] għal [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]] wikitext text/x-wiki '''Soċjetà ta' l-Ajruport ta' Comiso''', ''(bit-Taljan: Società Aeroporto Comiso jew So.A.Co)'', hija l-kumpanija li tamministra l-ajruport Pio La Torre di Comiso,<ref name=":204">{{Ċita web|url=https://www.lasicilia.it/news/ragusa/339871/aeroporti-assemblea-soaco-rinnova-cda-a-comiso.html|titlu=Aeroporti, assemblea Soaco rinnova Cda a Comiso|data=5 ta’ Mejju, 2020|lingwa=Taljan|editur=lasicilia.it}}</ref> fil- Konsorzju Muniċipali Ħieles ta’ Ragusa, fi [[Sqallija]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.one.com.mt/news/tag/comiso/|titlu=L-Air Malta se tibda ttir lejn Comiso|editur=tvm.com.mt|lingwa=|data=5 ta’ Mejju, 2020}}</ref> == Kompożizzjoni korporattiva == Fit-twelid tiegħu, SOACO kien kompletament f'idejn il-muniċipalità ta' Comiso. Fl-2007 Intersac Hoding SpA ingħatat it-tmexxija ta 'l-ajruport flimkien ma' 51% ta 'l-ishma tal-kumpanija ta' l-ajruport. Fi Frar 2008, INTERSAC Holding SpA (sussidjarja tal-Kumpanija ta ’l-Ajruport ta’ Katanja) xtrat 588 elf sehem ieħor ta ’SOACO, ugwali għal 14% tal-ishma mill-muniċipalità ta’ Comiso, u ġab il-pakkett tagħhom għal 65%.<ref name=":2022">{{Ċita web|url=http://www.trail.unioncamere.it/scheda_ente.asp?id=297|titlu=SO.A.CO. S.p.A. - SOCIETA' DELL'AEROPORTO DI COMISO|data=2020|lingwa=Taljan|editur=trail.unioncamere.it}}</ref> Biex tiġi estiża r-runway tal-ajruport ta' Comiso, 32 ettaru tal-muniċipalità ġirien ta’ Chiaramonte Gulfi kellhom jiġu okkupati, u r-rotta preferenzjali għall-inżul u t-tluq taffettwa l-aktar it-territorju tal-muniċipalità ta’ Vittoria, għalhekk ġiet iċċirkolata l-idea li l-Muniċipalità ta’ Comiso jista 'jbigħ ishma ta' SOACO liż-żewġ muniċipalitajiet affettwati mill-attivitajiet tal-ajruport,<ref name=":202428">{{Ċita web|url=https://www.ragusanews.com/2013/09/19/attualita/aeroporto-di-comiso-si-discute-delle-quote-di-vittoria-e-chiaramonte/34411|titlu= Aeroporto di Comiso, si discute delle quote di Vittoria e Chiaramonte|data=ta' Settembru 2013|lingwa=Taljan|editur=ragusanews.com}}</ref> iżda din l-ipoteżi ma ntlaħqitx.<ref name=":20242">{{Ċita web|url=https://www.ragusanews.com/2019/02/15/economia/aeroporto-comiso-catania-compra-quote/96665|titlu= Aeroporto di Comiso, Catania compra le quote|data=15 ta’ Frar, 2019|lingwa=Taljan|editur=ragusanews.com}}</ref> Il-muniċipalità ta 'Comiso għalhekk għandha 35% u l-Ajruport ta' Katanja S.p A. 65%. == Dejta tal-kumpanija<ref name=":2022"/> == * Isem tal-kumpanija: ''SO.A.CO.'' ''S.p.A. - Kumpanija ta 'l-ajruport ta' Comiso'' * Uffiċċju reġistrat: Piazza Fonte Diana sn - 97013 Comiso (RG) * Numru tal-VAT: 01083290880 * Kapital azzjonarju: 4.200.000 ewro == Ara wkoll == * [[Air Malta]] * [[Ajruport ta' Comiso]] == Referenzi == {{Referenzi}} == Rabtiet esterni == * https://aeroportodicomiso.eu/so-a-co-s-p-a/ ''(sit uffiċjali)'' * https://www.comune.comiso.rg.it/aeroporto-di-comiso ''(laman web perbandaran Comiso)'' [[Kategorija:Sqallija]] [[Kategorija:Italja]] [[Kategorija:Kumpaniji Taljani]] iloivugflgyrjtm71hgvcvkfnpciiop 279055 279053 2022-08-14T09:19:02Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki Is-'''Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso''' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: ''Società Aeroporto Comiso'' jew So.A.Co) hija l-kumpanija li tamministra l-[[Ajruport ta' Comiso|ajruport Pio La Torre]] ta' [[Comiso]],<ref name=":204">{{Ċita web|url=https://www.lasicilia.it/news/ragusa/339871/aeroporti-assemblea-soaco-rinnova-cda-a-comiso.html|titlu=Aeroporti, assemblea Soaco rinnova Cda a Comiso|data=2009-05-05|lingwa=Taljan|pubblikatur=lasicilia.it}}</ref> fil-Konsorzju Muniċipali Ħieles ta' [[Ragusa]], fi [[Sqallija]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.one.com.mt/news/tag/comiso/|titlu=L-Air Malta se tibda ttir lejn Comiso|pubblikatur=One|lingwa=|data=2020-05-05}}</ref> == Kompożizzjoni korporattiva == Fit-twelid tiegħu, SOACO kien kompletament f'idejn il-muniċipalità ta' Comiso. Fl-2007 Intersac Hoding SpA ingħatat it-tmexxija ta 'l-ajruport flimkien ma' 51% tal-ishma tal-kumpanija ta' l-ajruport. Fi Frar 2008, INTERSAC Holding SpA (sussidjarja tal-Kumpanija ta 'l-Ajruport ta' Katanja) xtrat 588 elf sehem ieħor ta' SOACO, ugwali għal 14% tal-ishma mill-muniċipalità ta' Comiso, u ġab il-pakkett tagħhom għal 65%.<ref name=":2022">{{Ċita web|url=http://www.trail.unioncamere.it/scheda_ente.asp?id=297|titlu=SO.A.CO. S.p.A. - SOCIETA' DELL'AEROPORTO DI COMISO|data=2020|lingwa=Taljan|sit=trail.unioncamere.it}}</ref> Biex tiġi estiża r-runway tal-ajruport ta' Comiso, 32 ettaru tal-muniċipalità ġirien ta' Chiaramonte Gulfi kellhom jiġu okkupati, u r-rotta preferenzjali għall-inżul u t-tluq taffettwa l-aktar it-territorju tal-muniċipalità ta' Vittoria, għalhekk ġiet iċċirkolata l-idea li l-Muniċipalità ta' Comiso jista 'jbigħ ishma ta' SOACO liż-żewġ muniċipalitajiet affettwati mill-attivitajiet tal-ajruport,<ref name=":202428">{{Ċita web|url=https://www.ragusanews.com/2013/09/19/attualita/aeroporto-di-comiso-si-discute-delle-quote-di-vittoria-e-chiaramonte/34411|titlu= Aeroporto di Comiso, si discute delle quote di Vittoria e Chiaramonte|data=2013-09-19|lingwa=Taljan|pubblikatur=Ragusa News}}</ref> iżda din l-ipoteżi ma ntlaħqitx.<ref name=":20242">{{Ċita web|url=https://www.ragusanews.com/2019/02/15/economia/aeroporto-comiso-catania-compra-quote/96665|titlu= Aeroporto di Comiso, Catania compra le quote|data=2019-02-15|lingwa=Taljan|pubblikatur=Ragusa News}}</ref> Il-muniċipalità ta 'Comiso għalhekk għandha 35% u l-Ajruport ta' Katanja S.p A. 65%. == Dejta tal-kumpanija == * Isem tal-kumpanija: ''SO.A.CO.'' ''S.p.A. - Kumpanija ta 'l-ajruport ta' Comiso''<ref name=":2022"/> * Uffiċċju reġistrat: Piazza Fonte Diana sn - 97013 Comiso (RG) * Numru tal-VAT: 01083290880 * Kapital azzjonarju: 4,200,000 [[ewro]] == Ara wkoll == * [[Air Malta]] * [[Ajruport ta' Comiso]] == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == * {{sit uffiċjali}} [[Kategorija:Sqallija]] [[Kategorija:Italja]] [[Kategorija:Kumpaniji Taljani]] tffvgr3yqf4r62mf1f1sfs01wgg8666 0 25494 279066 259720 2022-08-14T10:58:51Z Chrisportelli 355 wikifikazzjoni wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Stefania "Fanny" Cadeo''' (twieldet fil-11 ta' Settembru 1970) hija [[attur|attriċi]] [[Italja|Taljana]]. == Televiżjoni == === Serje === * ''Racket'' * ''[[Agenzia fantasma]]'' * ''[[Tutti gli uomini sono uguali]]'' * ''[[Un posto al sole]]'' * ''[[La squadra]]'' * ''[[Il Grande Torino]]'' * ''Domani'' * ''Condominio'' * ''[[Io e mamma]]'' === Programmi === * ''[[Striscia la notizia]]'' * ''[[Maurizio Costanzo Show]]'' * ''[[Tappeto volante]]'' * ''[[Quelli che il calcio]]'' * ''Raffaella'' * ''Gran fiesta Italiana'' * ''Eurot'' * ''Thomas G. Show'' * ''Primatist Trophy'' * ''[[Donne e viaggi]]'' * ''[[Ci vediamo su Raiuno]]'' * ''[[Uno Mattina]]'' * ''[[Stupido Hotel]]'' * ''[[Buona Domenica]]'' * ''[[SOS notte]]'' * ''[[Follie rotolanti]]'' * ''[[Venice Music Award]]'' * ''[[Cercasapori]]'' * ''[[Premio Mogol]]'' * ''[[10 Stelle per Madre Teresa]]' * ''[[L’Anno che verrà]]'' * ''[[Torino Film Festival]]'' * ''[[Lasciatemi cantare]]'' * ''[[Quello che le donne (non) dicono]]'' == Filmografija == *''[[Fantozzi 2000 - La clonazione]]'' *''[[Don Matteo]]'' *''[[Nuovo Ordine Mondiale (film)|Nuovo Ordine Mondiale]]'' *''[[Il paradiso delle signore]]'' == Teatru == * ''Gocce di luna'' * ''Passerelle'' * ''Sex and City'' * ''Arrivederci e grazie'' * ''Portami tante rose.it'' * ''Rimanga tra noi'' * ''Mi ritorni in mente'' * ''Il mercante di Venezia'' == Diskografija == * 1993 – ''Another Chance'' * 1993 – ''Mambo Italiano'' * 1994 – ''I Want Your Love'' * 1994 – ''Pecame'' * 1995 – ''I Want Your Love Remix'' * 2000 – ''Living In The Night'' === Programmi tar-radju === * ''Programma musicale anni '60 - '80'' – awtriċi u preżentattriċi * ''Il Cercasapori-SMS consumatori'' – preżentattriċi * ''Grazie dei fiori'' – preżentattriċi * ''L'Italia che va'' ma' [[Daniel della Seta]] – preżentattriċi == Ħoloq esterni == * {{lingwi|it}} {{Sit uffiċjali}} {{DEFAULTSORT:Cadeo, Fanny}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1970]] [[Kategorija:Atturi Taljani]] 7kti6ig2lhpinnaos0q3uf1fykv2f9s 2 25623 279009 279000 2022-08-13T13:34:36Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (707)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] tao3nes5v7o2n1324xvozyccyd4uebi 279013 279009 2022-08-13T15:32:52Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (708)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] rsad18l9tt12p4h6yp0ppeaxb7tvbf5 279019 279013 2022-08-13T17:26:58Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (709)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] * [[Caral]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] n4ufv4ug7g2tx44ek33ws9h1o4bj8cp 279027 279019 2022-08-13T18:14:18Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (710)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] * [[Caral]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] t3efek3i9bdkr63atyn074088yf5bdo 279064 279027 2022-08-14T10:49:49Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (711)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] * [[Caral]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] aanrxh9jsus1rc8id6yqc2f8f4eg8o4 279072 279064 2022-08-14T11:41:21Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (712)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta’ Vicenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto|Belt ta’ Viċenza u l-Vilel ta’ Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Canaletto]] * [[Caral]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Sophie Germain]] *[[Skrivan]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] eioqzm7d1akjv3tbc9xgc5hq4mduj6v 3 25624 279014 278128 2022-08-13T15:33:38Z Trigcly 17859 /* Translation request */ Tweġiba wikitext text/x-wiki ==Merħba!== {{irrispondi|Trigcly}} Merħba! Grazzi ħafna tal-kontribut tassew tajjeb li qed tati fuq il-Wikipedija. --[[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 09:38, 25 Jannar 2021 (UTC) == Firma == {{irrispondi|Trigcly}} Waqt it-taħriġ jiena nqast milli ngħidilkom dwar il-bżonn li kummenti fuq il-paġni ta' diskussjoni jkunu "ffirmati" u kif isir dan. L-użu ta' 4 tilde hekk <nowiki>~~~~</nowiki> jinqraw bħala "firma" kif jidher fi tmiem dan il-messaġġ mingħandi. Naturalment, kull utent għandu firma differenti u din tinqara awtomatikament skont min idaħħal <nowiki>--~~~~</nowiki> fi tmiem il-messaġġ tiegħu. Tista' forsi tibda billi twieġeb għal din in-nota u tipprova ddaħħal "firma" kif qed ngħidlek. Faċli wkoll tuża l-icon li tidher bħala t-tielet waħda mix-xelluġ meta tkun qed timmodifika s-sors. Fiha qisu x u h sottolinejati; ma' din il-verżjoni aktarx li jiżdiedu -- qabel il-firma. Grazzi dejjem! --[[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 12:15, 31 Jannar 2021 (UTC) {{irrispondi|ToniSant}} Tajjeb wisq, grazzi! --[[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 13:51, 31 Jannar 2021 (UTC) == Introduzzjoni == Merħba [[Utent:Trigcly|Trigcly]], kemm xtaqt nibgħatlek messaġġ qasir biex nirringrazzjak tax-xogħol li qed tagħmel u nintroduċi ruħi. Jien wieħed mill-membri tal-Wikimedia Community Malta, flimkien ma' [[Utent:ToniSant|ToniSant]], u amministratur tal-Wikipedija. Rajt ftit mill-artikli li ħloqt matul dawn l-aħħar ġranet - prosit tassew! Jekk ikollok xi mistoqsijiet jew xi darba tkun tixtieq tiddiskuti xi artiklu jew ieħor, tiddejjaqx tkellimna! Bħal ma forsi spjegalek Toni, din il-ġimgħa se nkunu qed niltaqgħu kull filgħaxija fis-6pm biex naħdmu fuq artikli marbuta mad-dinja tal-arti f'Malta, u mbagħad nkomplu niltaqgħu fil-ġimgħat li ġejjin biex naħdmu fuq artikli marbuta mal-Wikipedia 20. --[[Utent:Nevborg|Nevborg]] ([[Diskussjoni utent:Nevborg|d]]) 17:36, 2 Frar 2021 (UTC) == L-Arti vs Arti == Hello {{irrispondi|Trigcly}} Ħallejt kumment fuq [[Diskussjoni_Wikipedija:Wikipedia_20#L-Arti_vs_Arti|il-paġna ta' diskussjoni dwar Wikipedia 20]] rigward dan is-suġġett, wara modifika tiegħek. Napprezza ħafna nisma' x'għandek xi tgħid aktar dwar dak li qed nipproponi jien. Naħseb li l-aħjar huwa li twieġeb hemm biex forsi jkunu jistgħu jikkummentaw utenti oħra wkoll, b'mod aktar dirett. Grazzi dejjem! --[[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 16:27, 7 Frar 2021 (UTC) == Paġni promozzjonali == Grazzi li naddaft żewġ paġni purament promozzjonali mill-ħoloq kummerċjali. Dan huwa 100% fl-ispirtu tal-Wikipedija ta' rieda tajba. Wisq nibża però li dawn l-artikli aktarx li jaqbel jitneħħew mill-ewwel flok nipprovaw insolvawhom. Dan għax ħafna drabi (mhux dejjem!) jkunu dwar suġġett ta' valur baxx mill-perpettiva enċiklopedika, jinħolqu b'ismijiet li jridu xorta jinbidlu, u aktarx li jkun fihom diversi ħoloq għall-en.wikipedia. Dan huwa l-każ preċiż għal [[Hair wax]] u [[Hair Powder]]. Naf li amministraturi oħra aktarx iħossu li dawn għandhom sempliċiment jinteħħew minnufih. Xtaqt nisma' ftit aktar mingħandek dwar dan qabel nieħdu deċiżżjoni amminiistrattiva. --[[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 09:59, 4 Marzu 2021 (UTC) --[[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 14:26, 4 Marzu 2021 (UTC) Min-naħa tiegħi dort l-artikli fuq fuq bil-qari tal-provi biex jekk jista' jkun u ma jinvolvix wisq xogħol, jinbidlu t-titli bil-Malti u nsalvaw li nistgħu. Peress li l-utent ikkonċernat irreġistra u kien għadu ġdid, ridt nuri ftit rieda tajba forsi sempliċement kien qed jipprova b’artikli żgħar l-ewwel qabel jaqbad artikli iktar konsistenti. Hemm artikli nebbieta jew artikli oħra li huma fjakki bl-istess mod iżda forsi iktar ta' valur mill-perspettiva enċiklopedika allura ma tneħħewx. Inħalli f'idejn l-esperjenza tagħkom l-amministraturi, iżda fl-istess ħin tajjeb li jekk ikun hemm '''każ ġenwin''' ta' interess speċjalizzat (f'dan il-każ ix-xagħar, bħalma fil-passat kien hemm il-futbol jew il-Eurovision) dak li jkun ma jsibx bieb magħluq mill-ewwel imma tinġibdlu l-attenzjoni. : '''Hair wax''' qiegħed fuq xi seba' wikijiet fosthom bl-Ingliż. '''Hair Powder''' ma sibtu mkien. —[[Utent:Leli Forte|Leli Forte]] ([[Diskussjoni utent:Leli Forte|d]]) 16:14, 4 Marzu 2021 (UTC) ::{{wieġeb|Leli Forte}} Jiena kieku nagħżel li nżommu Hair wax b'isem [[Xama' tax-xagħar]], kif inhu. Hair powder anqas fuq Wikidata ma jeżisti u wisq naħseb li huwa purament lixka għall-ispam kummerċjali. Jien għalija għadna nneħħu Hair powder kompletament. [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 16:34, 4 Marzu 2021 (UTC) ::: {{wieġeb|ToniSant}} Naħseb Hair Powder aħjar inħassruha. M'għandix opinjoni qawwjia dwar Xama' tax-xagħar/Hair wax. —[[Utent:Leli Forte|Leli Forte]] ([[Diskussjoni utent:Leli Forte|d]]) 20:38, 4 Marzu 2021 (UTC) ::::{{wieġeb|Leli Forte}} Qed naqblu. Grazzi! -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 21:13, 4 Marzu 2021 (UTC) == Diversi punti == Xi noti għalik mingħandi, b'rispett kbir u bl-għan li ntejjbu dejjem l-esperejenza ta' kulħadd fuq mt.wikipedia: # [[Opri_Venezjani_tad-Difiża_bejn_is-sekli_15_u_17:_Stato_da_Terra_–_Stato_da_Mar_tal-Punent]] jidher li mhux l-isem ideali ta' dan l-artiklu. X'inhu l-item tal-wikidata li marbuta miegħu din? Dak jaf jgħin biex nagħżlu isem aħjar. # Qed nieħu tassew pjaċir li bdejt tieħu sehem fir-Rebbiegħa CEE. Għandi żewġ suġġerimenti/kummenti marbuta ma' dan: ## Meta ddaħħal il-mudell fuq il-paġna ta' diskussjoni tal-artiklu, il-pajjiż mhux Malta imma dak marbut mas-suġġett tal-artiklu. Irranġajtlek l-ewwel wieħed li għamilt dwar il-Montenegro bħala eżempju; ## Għandek pjaċir tikkunsidra li toħloq l-artikli li hemm marbuta mal-ħoloq ħomor li hemm fid-deskrizzjoni ta' Rebbiegħa CEE 2021 [[Wikipedija:Rebbiegħa CEE 2021|kif tidher hawn]]? Dawn jgħoddu fil-kompetizzjoni wkoll, sintendi! Għalissa daqshekk. Grazzi dejjem! -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 18:46, 22 Marzu 2021 (UTC) 1. Il-kodiċi tal-wikidata huwa Q32797097. 2. Hekk kont għamilt fil-bidu imma mbagħad ġejt f'dubju peress mehmuża mal-konkors ta' Malta. Nieħu ħsieb nerġa' nibdel il-kumplament. 2. Iva, hekk bdejt nagħmel issa. Qed naħdem fuq Ewropa tal-Lvant. [[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 19:17, 22 Marzu 2021 (UTC) :Mela, żewġ punti differenti: :# Qed inħares lejn il-wikidata [[d:Q32797097]] u naħseb li l-isem '''Opri Venezjani tad-difiża bejn is-sekli 15 u 17''' biss abbli kien forsi jkun aħjar. U forsi l-kumplament ikun rindirizz. Però nħalluha hekk għax anke fuq en.wp hekk hi. Wieħed minn dawk l-ismijiet strambi! :-) :# Tgħid ikun aħjar jekk niċċarawha din għal utenti oħra? X'tissuġġerixxi li jkun il-kliem ta' struzzjoni minflok, biex ikun aktar ċar? :Grazzi tal-ħidma...speċjalment issa qed tagħmel tal-Ewropa tal-Lvant! -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 19:43, 22 Marzu 2021 (UTC) 1. Iva, ħafna! Fil-wikidata diġà għamiltha hekk, imbagħad nagħmel rindirizz ħa nippratika li għallimtni :) 2.Nissuġġerixxi li l-mudell li jrid jinbidel (ismek) ikun bit-tipa grassa u fl-istruzzjonijiet forsi referenza li dik biss trid tinbidel. [[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 20:36, 22 Marzu 2021 (UTC) == <nowiki>{{DEFAULTSORT:Kunjom, Isem}}</nowiki> == Wasalna għal xi ħaġa oħra li tajjeb tkun taf biha. :-) Din tissejjaħ DEFAULTSORT. L-iskop ta' din huwa li meta l-artikli jidhru elenkati f'kategorija, ismijiet ta' nies (per eżempju) ikunu organizzati skont il-kunjom flok skont l-ewwel isem. Din taħdem billi sempliċiment iddaħħal <code><nowiki>{{DEFAULTSORT:Kunjom, Isem}}</nowiki></code> eżatt qabel ma jibdew il-kategoriji fuq il-verżjoni tas-sors tal-paġna. Ma nafx li jeżisti mod kif issir bil-VisualEditor din, u naħseb li għalhekk ħarbitlek s'issa. Tipprova tagħmilha fuq l-aħħar żewġ artikli li għadek kemm ħloqt? [[Velimir Khlebnikov]] u [[Hans Spemann]]‎. Bħala mudell tista' tara kif għamiltek l-artiklu ta' [[Jørgen Pedersen Gram]] jew [[Claude Joseph Rouget de Lisle]]. Grazzi dejjem tax-xogħol tassew eċċellenti li qed tagħmel! [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 10:34, 28 Ġunju 2021 (UTC) @[[Utent:ToniSant|ToniSant]] peress li nuża l-iktar il-VisualEditor u l-kategoriji ndaħħalhom individwalment wara b'mod manwali, l-aħjar li niftaħ il-paġni kkonċernati bis-sors u ndaħħal <code><nowiki>{{DEFAULTSORT:Kunjom, Isem}}</nowiki></code> eżatt qabel il-kategoriji? Suppost irnexxieli fl-artiklu ta’ Vasari --[[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 15:31, 28 Ġunju 2021 (UTC) :Iva, ta' Vasari perfett! Prosit u grazzi mill-ġdid. -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 15:40, 28 Ġunju 2021 (UTC) ::@[[Utent:Trigcly|Trigcly]] - tfakkira żgħira dwar din il-funżjoni. :-) Sinċerament ma nafx kif għadhom ma żviluppawx mod kif issir bil-VisualEditor din. Ikun ferm aktar faċli hekk naħseb. Jekk insib kif, ngħidlek. Grazzi dejjem. -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 11:59, 19 Lulju 2021 (UTC) :::@[[Utent:ToniSant|ToniSant]] għandek raġun, ġieli ninsa nżid il-kmand tad-defaultsort peress li trid issir wara bħall-kollegament tal-wikidata. Se nieħu ħsieb indur l-artikli tal-persuni li fassalt dan l-aħħar. == Ismijiet tal-pajjiżi kollha == Wara x-xogħol li għamilt int fuq Wikidata vis-a-vis l-ismijiiet tal-pajjiżi kollha, l-utent Iketsi qed joħloq il-kategoriji prinċipali għal kull pajjiż issa. Dan huwa l-pass li jmiss qabel ngħaddu biex l-utent EnriqueTabone toħloq lista tal-pajjiżi kollha b'mod awtomatiku minn kif imniżżla fil-Wikidata b'kolonni ħoloq għall-artikoli rispettivi u l-kategorijii tagħhom. X'taħseb? -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 20:11, 3 Lulju 2021 (UTC) Famuż. Grazzi Toni, Iketsi u EnriqueTabone! == Artikli għat-tħassir == Apparti l-ħidma prinċipali, grazzi ferm tal-għajnuna fl-amministrazzjoni tal-Wikipedija! B'mod partikolari napprezza ferm il-paġni immarkati għat-tħassir. Nota ċkejkna dwar dan: il-mudell għat-tħassir għandu jiddaħħal fuq il-paġna tal-artiklu stess u mhux fuq il-paġna tad-diskussjoni tiegħu. Meta jiddaħħal fuq il-paġna tat-tħassir, tkun trid titħassar dik il-paġna ukoll, filwaqt li jekk dik tad-diskussjoni titħalla vojta titħassar awtomatikament meta nħassru il-paġna tal-artiklu. -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 10:01, 20 Lulju 2021 (UTC) == Għajnuna == Kif int Tricly? Kont qed nittraduċi artiklu fuq it-traduttur tal-wikipedia u sibt li kien mar lura għall-verżjoni oroġinali. Lanqas ħaqq ix-xogħol! Hemm xi ħaġa li nista' nagħmel biex niżgura li ma jiġrix hekk. Grazzi u saħħiet —[[Utent:Leli Forte|Leli Forte]] ([[Diskussjoni utent:Leli Forte|d]]) 14:30, 21 Lulju 2021 (UTC) Tajjeb grazzi! Nittama li inti wkoll. Il-periklu dejjem qiegħed hemm allura l-aħjar ħaġa (speċjalment għal artikli twal) hi li kultant issalva kopja tal-kontenut fuq Word biex isserraħ rasek. Qed nimmaġina li problema individwali kellek mhux iktar ġenerali, għaliex jekk l-artikli kollha li kont qed taħdem fuqhom mhux jitilgħu imma tara li l-perċentwal tat-traduzzjoni qed jindika l-perċentwal korrent, allura jaf ikun hemm bug ġenerali li tista' tfittex dwarha fuq Mediawiki Talk. Normalment fi żmien massimu ta' 48 siegħa jew inqas il-problema tissolva. --[[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 14:46, 21 Lulju 2021 (UTC) == Żieda stampa == Rajt iż-żieda stampa fuq [[Medjuevu]] u ftakart li bħalissa għaddejja l-kampanija WPWP. Għal kull stampa li nżidu qed nintalbu niktbu #WPWP u #WPWPMT fin-nota ta' tqassira. [http://wikimalta.org/wiki/WPWP Issib aktar tagħrif hawn]. Irrid nagħmel aktar jien ukoll! -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 11:22, 1 Awwissu 2021 (UTC) == Feminism and Folklore 2022 - Local prize winners == <div style="border:8px brown ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''{{int:please-translate}}'' Congratulations for winning a local prize in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competition. Thank you for your contribution and documenting your local folk culture on Wikipedia. Please fill in your preferences before 15th of June 2022 to receive your prize. Requesting you to fill [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScK5HgvVaLph_r_afctwShUuYVtXNwaN24HUSEYnzUUho8d-Q/viewform?usp=sf_link this form] before the deadline to avoid disappointments. Feel free to [[:m:Feminism and Folklore 2022/Contact Us|contact us]] if you need any assistance or further queries. Best wishes, [[:m:Feminism and Folklore 2022|FNF 2022 International Team]] ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> [[Utent:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Diskussjoni utent:MediaWiki message delivery|d]]) 07:50, 22 Mejju 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf&oldid=23312270 --> == Reminder to provide information - Feminism and Folklore 2022 == Dear User The Google form to submit information of winners during the 2022 edition of Feminism and Folklore 2022 end on 10th of June 2022. Please be informed that you will loose your prize once the deadline for sending information ends. We humbly urge you to kindly fill the form using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScK5HgvVaLph_r_afctwShUuYVtXNwaN24HUSEYnzUUho8d-Q/viewform?usp=sf_link this link] as soon as possible. Feel free to contact us on mail or talkpage if you have any difficulties. Thank you for understanding! Regards International Team Feminism and Folklore 2022 [[Utent:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Diskussjoni utent:MediaWiki message delivery|d]]) 12:38, 5 Ġunju 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf&oldid=23364696 --> == Translation request == Hello, can you translate and upload [[:en:List of World Heritage Sites in Iran|List of World Heritage Sites in Iran]] ([[d:Q2385654|Q2385654]]) in Maltese Wikipedia like how you did with [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]? It's ok if you don't wish to translate the article. Regards, [[Utent:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Diskussjoni utent:ChipsBaMast|d]]) 17:51, 15 Lulju 2022 (UTC) :Done! :) [[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 15:33, 13 Awwissu 2022 (UTC) 5pgap8f5dx3ztoz56n6r7fj155bif17 0 25647 279047 268340 2022-08-14T09:02:28Z Chrisportelli 355 Chrisportelli mexxa l-paġna [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex]] għal [[Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]: [[:w:WP:'|WP:']] wikitext text/x-wiki {| class="wikitable floatright" style="width: 250px; margin:1em 1em;;" |+Tempji Megalitiċi<br />ta’ Malta u Għawdex ! colspan="2" |Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO |- | colspan="2" |[[Stampa:Ġgantija 2014-007.jpg|nofs|daqsminuri|Ġgantija]] |- !Post |Malta |- !Li jinkludi t-tempji li ġejjin: | # Ġgantija # Ħaġar Qim # Mnajdra # Ta' Hagrat # Skorba # Tarxien |- !Kriterju |(iv) |- !Referenza |132ter |- !Iskrizzjoni |1980 (ir-raba’ sessjoni) |- !Estensjonijiet tas-sit |1992, 2015 |- !Erja |3.155 ha |- !Żona ta’ lqugħ |167 ha |- | colspan="2" |[[Stampa:Ħaġar Qim Temple 01.jpg|nofs|daqsminuri|Ħaġar Qim]] |} It-'''Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex''', magħrufa wkoll bħala t-'''Tempji Megalitiċi ta’ Malta''', huma għadd ta’ tempji preistoriċi, u sitta minnhom ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta’ Wirt Dinji]] wieħed tal-[[UNESCO]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.telegraph.co.uk/travel/travelnews/10999939/21-World-Heritage-Sites-you-have-probably-never-heard-of.html|titlu="21 World Heritage Sites you have probably never heard of". Daily Telegraph.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Dawn it-tempji megalitiċi nbnew fi tliet perjodi distinti bejn wieħed u ieħor bejn is-sena 3600 Q.K. u s-sena 2500 Q.K. f’[[Malta]] u f’[[Għawdex]]. Kien jingħad li huma l-iktar istrutturi antiki wieqfa mingħajr tkaħħil fid-dinja, għall-inqas sal-iskoperta ta’ [[Göbekli Tepe]], fit-[[Turkija]].<ref>{{Ċita web|url=http://www.bradshawfoundation.com/malta/|titlu="The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta". Bradshawfoundation.com.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> L-arkeologi jemmnu li dawn il-kumplessi megalitiċi huma frott l-innovazzjonijiet lokali fi proċess ta’ evoluzzjoni kulturali.<ref>Blouet, ''The Story of Malta'', p. 22</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.art-and-archaeology.com/malta/malta.html|titlu="Prehistoric Temples of Malta"|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Dan il-proċess wassal biex jinbnew diversi tempji fil-fażi ta’ [[Ġgantija]] (3600-3000 Q.K.), sakemm intlaħaq l-iktar livell kkumplikat bil-kumpless kbir tat-Tempji ta’ [[Ħal Tarxien]], li baqa’ jintuża sas-sena 2500 Q.K.. Wara din id-data, il-kultura tal-bini tat-tempji fil-Gżejjer Maltin għebet għalkollox.<ref>Blouet, ''The Story of Malta'', p. 28</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sacredsites.com/europe/malta/temples_malta.html|titlu="Malta: Ancient Home to Goddesses and Fertility Cults".|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> == Etimoloġija == Ħafna mill-ismijiet tat-tempji megalitiċi għandhom rabta mal-ġebel (jew ġebel kbir: ħaġar) li ntuża biex inbnew, pereżempju Ta’ Ħaġrat u Ħaġar Qim. Il-kelma ‘Qim’ tfisser hi forma arkajka li tfisser ‘wieqaf’.<ref>Wettinger, Godfrey (2008). "Stramberiji fl-Ismijiet tal-Inħawi Maltin". ''L-Imnara''. '''9''' (32): 8.</ref> [[Ġan Franġisk Abela]] (1582-1655) magħruf bħala l-missier tal-istorja ta' Malta kien jemmen li t-tempji kienu nbnew minn ġganti, li wasslu għall-isem tat-tempji megalitiċi f’Għawdex, li kienu jitqiesu bħallikieku kienu xi torri tal-ġganti.<ref>De Soldanis, ''Gozo, Ancient and Modern, Religious and Profane, Book I'', pp. 86–88</ref> Il-lingwist Malti [[Ġużè Aquilina]] kien jemmen li ‘Mnajdra’ (bl-[[Għarbi]]: منيدرة) kienet id-diminuttiv ta’ ‘mandra’ (bl-Għarbi: مندرة), jiġifieri biċċa raba’ mħawwel bis-siġar (bl-Għarbi kollokjali fl-[[Eġittu]] għandha l-istess tifsira); mandankollu, semma wkoll il-possibbiltà li ‘Mnajdra’ kienet ġejja mill-għerq Għarbi ‘manzara’ (bl-Għarbi: منظرة), jiġifieri ‘post b’veduta sabiħa’.<ref>Aquilina, ''Maltese- English Dictionary'', p. 776.</ref> Illum nafu li mnajda hi d-diminuttiv ta' mandra, post fejn jinġabru u jieklu l-annimali. It-Tempji ta’ Ħal Tarxien ingħataw dak l-isem minħabba l-lokalità li jinsabu fiha, iżda Tarxien jaf ġejja wkoll mill-għerq ‘Tirix’, jiġifieri ġebla kbira, forsi b’referenza proprju għallġebel tal-isess tempju. == Storja == === Dati === [[Stampa:Skorba3.jpg|xellug|daqsminuri|Il-faħam maħruq li nstab fis-sit ta’ Skorba kien kruċjali biex jiġu datati l-fażijiet meta nbnew it-Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex]] It-tempji kienu frott diversi fażijiet ta’ kostruzzjoni mis-sena 3500 Q.K. sas-sena 2200 Q.K. Hemm evidenza li aktar qabel f'Malta kien hemm attività umana fil-Gżejjer Maltin mill-Perjodu Neolitiku (madwar 5000 - 3500 Q.K.); kif jixhdu l-biċċiet tal-fuħħar, il-fdalijiet ta’ fuħħar u oġġetti oħra.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 5.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080504055943/http://www.tornadohills.com/strange/maltese_temples.htm|titlu="Maltese Temples". Arkivjat 04-05-2008.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> L-eżerċizzju biex jiġu datati u mifhuma d-diversi fażijiet ta’ attività fit-tempji mhuwiex wieħed faċli. Il-problema ewlenija hija li n-natura tas-siti stess hija evoluzzjonarja, u kull tempju suċċessiv li nbena ġab miegħu tibdil u iktar reqqa u ħila fl-iżvilupp arkitetturali. Barra minn hekk, f’xi każijiet, il-popli ta’ Żmien il-Bronż li ġew wara, użaw l-istess siti ta' dawn it-tempji, u b'hekk dan l-aspett kompla kkonfonda l-ewwel riċerkaturi li ma kellhomx it-teknoloġija moderna biex permezz tar-''radio carbon dating'' jaslu għad-data li fiha nbnew it-tempji megalitiċi. [[Temi Zammit|Sir Temi Żammit]], arkeologu Malti importanti tas-seklu dsatax, kien ħaseb li t-tempji Neolitiċi kienu nbnew lejn is-sena 2800 Q.K. u li l-kultura ta’ Żmien il-Bronż tat-Tempji ta’ Ħal Tarxien kienet teżisti lejn is-sena 2000 Q.K.<ref>Evans, ''Malta. Ancient Peoples and Places series, XI'', p. 22.</ref> Għall-ewwel, dawn id-dati ġew ikkunsidrati żbaljati b’xi nofs millenju kull wieħed mill-istudjużi ta’ warajh,<ref>Evans, ''Malta. Ancient Peoples and Places series, XI'', p. 25.</ref><ref>Evans, ''Malta. Ancient Peoples and Places series, XI'', pp. 46-47.</ref> iżda mbagħad, anke permezz tal-avvanz fit-teknoloġija, instab li Sir Temi Zammit kellu raġun.<ref>{{Ċita web|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1310/is_/ai_15630823|titlu=Monsarrat, Ann (1994). "The stone age temples of Malta". UNESCO Courier.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.otsf.org/howold.html|titlu=http://www.otsf.org/howold.html|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> B’hekk intwera li t-teorija li kienet tressqet li l-arti tat-tempji megalitiċi kienet b’xi mod konnessa ma’ kultura li kienet toriġina mill-[[Baħar Eġew|Eġew]] ma kellha l-ebda bażi.<ref>Renfrew, ''Ancient Europe is older than we thought, National Geographic'', pp. 614-623.</ref> === Fażijiet tal-bini tat-tempji === {| class="wikitable" | colspan="3" |Kronoloġija preistorika tal-Gżejjer Maltin <small>''(Abbażi ta’ analiżi avvanzata tal-faħam maħruq)''</small> |- !Perjodu !Fażi !Dati Q.K. |- | rowspan="3" |'''Perjodu Neolitiku''' ''(5000-4100 Q.K.)'' |Għar Dalam |5000-4500 Q.K. |- |Skorba Griża |4500-4400 Q.K. |- |Skorba Ħamra |4400-4100 Q.K. |- | rowspan="5" |'''Perjodu tat-Tempji''' ''(4100–2500 Q.K.)'' |Żebbuġ |4100–3800 Q.K. |- |Mġarr |3800-3600 Q.K. |- |Ġgantija |3600-3000 Q.K. |- |Ħal Saflieni |3300-3000 Q.K. |- |Ħal Tarxien |3000-2500 Q.K. |- | rowspan="3" |'''Żmien il-Bronż''' ''(2500–700 Q.K.)'' |Ċimiterju ta’ Ħal Tarxien |2500–1500 Q.K. |- |Borġ in-Nadur |1500–700 Q.K. |- |Baħrija |900–700 Q.K. |} L-iżvilupp tal-fażijiet kronoloġiċi, billi jiġi datat fdalijiet organiċi, qasam iż-żminijiet min-Neolitiku sa Żmien il-Bronż fil-Gżejjer Maltin f’għadd ta’ fażijiet. L-ewwel evidenza ta’ insedjamenti umani fin-Neolitiku tmur lura għall-fażi ta’ Għar Dalam, madwar is-sena 5000 Q.K. Il-perjodu tal-kultura li wara ċertu żmien bdiet tibni t-tempji, bejn wieħed u ieħor mis-sena 4100 Q.K. sal-2500 Q.K. Dan il-perjodu jinqasam f’ħames fażijiet; madankollu, l-ewwel żewġ fażijiet, dak taż-Żebbuġ l-Imġarr ma nbnew l-ebda tempji.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', pp. 10-11.</ref> ==== Il-fażi ta’ Ġgantija (3600-3200 Q.K.) ==== Il-fażi ta’ Ġgantija hija msemmija wara t-tempji tal-Ġgantija f’Għawdex. Dan il-fażi jirrappreżenta żvilupp importanti fl-evoluzzjoni kulturali tan-Neolitiċi fil-Gżejjer Maltin. L-iktar tempji antiki ġew datati għal din il-fażi. Mill-pjanta wieħed jinnota l-għamla ta’ żewġ apsidi, bħal kilwa, bħal dik tat-tempji tal-Lvant tal-Imġarr, Malta, li biż-żmien żviluppat f'’għamla ta’ tliet apsidi, bħal dik ta’ Skorba, ta’ Kordin u ta’ diversi siti minuri, u f'għamla ta’ ħames apsidi bħal dik tat-tempji tan-Nofsinhar tal-Ġgantija u tal-Lvant ta’ Ħal Tarxien.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 55.</ref> ==== Il-fażi ta’ Ħal Saflieni (3300-3000 Q.K.) ==== [[Stampa:Malta Hal Tarxien BW 2011-10-04 12-42-32.JPG|daqsminuri|Altar imnaqqax bl-ispirali fil-kumpless tat-Tempji ta’ Ħal Tarxien.]] Il-fażi ta’ Ħal Saflieni hija magħmula minn fażi tranżizzjonali bejn żewġ perjodi maġġuri ta’ żvilupp.<ref>Bonanno, ''An illustrated guide to prehistoric Gozo'', p. 14.</ref> L-isem ġej mis-sit tal-[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni]]. Dan il-perjodu wasslilna l-istess karatteristiċi tal-għamliet tal-bċejjeċ tal-fuħħar tal-fażi ta’ Ġgantija, iżda wasslilna wkoll skutelli bikoniċi ġodda.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', pp. 223-226.</ref> ==== Il-fażi ta’ Ħal Tarxien (3150-2500 Q.K.) ==== Il-fażi ta’ Ħal Tarxien tirrappreżenta l-quċċata taċ-ċivilizzazzjoni tal-kultura tat-tempji. Isem din il-fażi ġej mill-kumpless tat-tempji ta’ Ħal Tarxien. L-aħħar żewġ stadji fl-iżvilupp tal-pjanta tat-tempji tappartjeni lil din il-fażi. It-tempju tal-Punent tal-Ġgantija, flimkien ma’ unitajiet oħra fit-tempji ta’ Ħal Tarxien, ta’ Ħaġar Qim u tal-Imnajdra, jirrappreżentaw l-istadju ta’ qabel tal-aħħar fl-iżvilupp, jiġifieri l-introduzzjoni ta’ niċċa baxxa minflok apsida fit-tarf tat-tempju. L-istadju finali jista’ jiġi apprezzat biss f’tempju wieħed, jiġifieri l-unità ċentrali tat-tempji ta’ Ħal Tarxien, bi tliet pari simmetriċi ta’ apsidi.<ref>Bonanno, ''An illustrated guide to prehistoric Gozo'', pp. 14-15.</ref> Il-kultura tat-tempji laħqet il-quċċata tagħha f’dan il-perjodu, kemm fir-rigward tas-sengħa fil-bċejjeċ tal-fuħħar, kif ukoll fir-rigward tad-dekorazzjoni tal-iskulturi, kemm dawk weqfin kif ukoll dawk imnaqqxin mal-ħitan.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 72.</ref> It-tinqix forma ta' spirali li nstabu fit-tempji ta’ Ħal Tarxien, jingħad li fl-imgħoddi kienu jiddekoraw it-tempji tal-Ġgantija wkoll, iżda b’xorti ħażina dawn spiċċaw kważi fix-xejn u jistgħu jiġu apprezzati biss f’sensiela ta’ tpinġijiet li kien għamel l-artist [[Charles de Brochtorff]] fl-1829, immedjatament wara l-iskavi tat-tempji.<ref>Bonanno, ''An illustrated guide to prehistoric Gozo'', p. 15.</ref> Il-fażi ta’ Ħal Tarxien hija kkaratterizzata minn varjetà rikka ta’ għamliet ta’ bċejjeċ tal-fuħħar u ta’ teknika fil-mod kif kienu ddekorati. Il-biċċa l-kbira tal-għamliet tal-fuħħar f’din il-fażi kienu angolari, bi kważi l-ebda manku jew maqbad. It-tafal jidher li kien jitħejja sew u jitħalla fin-nar sakemm jibbies ħafna, filwaqt li s-superfiċe tal-bċejjeċ b'tinqix dekorattiv kienet tiġi illustrata ħafna wkoll (Ing. ''burnished''). Din id-dekorazzjoni bit-tinqix baqgħet tintuża ħafna, iżda saret iktar elaborata u eleganti maż-żmien. L-iktar motiv popolari kien l-ispiral.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', pp. 226–232.</ref> == Arkitettura u kostruzzjoni == [[Stampa:Kordin III Temple Malta.png|daqsminuri|Il-pjanta ta’ parti mit-Tempju ta’ Kordin III b’żewġ apsidi]] Il-kumplessi tat-tempji megalitiċi nbnew f’diversi postijiet madwar il-Gżejjer Maltin u matul firxa wiesgħa ta’ snin. Filwaqt li kull sit individwali għandu l-karatteristiċi uniċi tiegħu, is-siti kollha għandhom arkitettura komuni bejniethom. Quddiem id-daħla tat-tempji kien ikun hemm biċċa art ovali li kienet tiġi ċċattjata jekk l-art kienet tinzerta ġejja għan-niżla. Fuq naħa waħda ta’ din il-biċċa art kien ikun hemm il-faċċati tat-tempji, li kienu jħarsu lejn in-Nofsinhar jew lejn ix-Xlokk. Il-faċċati u l-ħitan interni tat-tempji kienu jkunu magħmula minn ortostati, jiġifieri ringiela ta’ ħaġar wieqaf kbir.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 69.</ref> Iċ-ċentru tal-faċċati s-soltu kien ikollu spazju għad-daħla tat-tempji permezz ta’ daħla trilitika ewlenija, jiġifieri par ortostati b’ħaġra kbira mimduda fuqhom.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 58.</ref><ref name=":1">{{Ċita web|url=https://sacredsites.com/europe/malta/temples_malta.html|titlu=“Neolithic temples of Malta”|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Diversi daħliet trilitiċi oħra jiffurmaw passaġġ, li dejjem kien ikun pavimentat bil-ġebel. Dan il-passaġġ iwassal għal spazju miftuħ, li mbagħad jagħti għall-ispazju li jmiss tat-tempji, li jagħti għal par kompartimenti f’għamla tal-ittra D, li s-soltu jiġu riferiti bħala ‘apsidi’, kull waħda fuqkull naħa tal-passaġġ. L-ispazju bejn il-ħitan tal-apsidi u l-ħajt ta’ barra nett, ġeneralment kien jiġi mimli b’xi ġebel żgħir u ħamrija, u xi kultant bi fdalijiet oħra bħal bċejjeċ imkissrin tal-fuħħar.<ref name=":0">Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 71.</ref> Il-varjazzjoni prinċipali fit-tempji hija l-għadd ta’ apsidi tagħhom, li kien ivarja minn tliet apsidi sa sitt apsidi. It-tempji bi tliet apsidi kienu jkunu miftuħin direttament mill-ispazju ċentrali f’ għamla ta’ trifolju.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 52.</ref> F’ċertu tempji iktar kumplessi, kien jinbena t-tieni passaġġ, bl-istess tip ta’ kostruzzjoni trilitika, li mill-ewwel par ta’ apsidi kien iwassal għat-tieni par, u mbagħad jagħti għall-ħames apsida ċentrali jew inkela għal niċċa. F’każ partikolari, fit-tempju ċentrali ta’ Ħal Tarxien, il-ħames apsida jew niċċa ġiet sostitwita minn passaġġ ulterjuri, li jagħti għal par aħħari ta’ apsidi flok apsida ċentrali waħda. Il-pjanta tipika tat-tempji tgħinna niskopru mat-tletin tempju madwar il-Gżejjer Maltin, allavolja hemm ċertu varjazzjoni kemm fl-għadd ta’ apsidi kif ukoll fit-tul kumplessiv tat-tempji, li jvarja bejn 6.5 metri fit-tempju tal-Lvant tal-Imnajdra għal 23 metru fit-tempju ċentrali ta’ Ħal Tarxien li fih sitt apsidi.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 99.</ref> Bosta drabi, il-ħitan esterni kienu jkunu magħmula minn ħaġar ġej mill-ewwel saff tal-blat tal-Gżejjer Maltin, jiġifieri blat tal-qawwi ta’ fuq, li huwa ferm iktar iebes mill-franka li kienet tintuża għas-sezzjonijiet interni tat-tempji.<ref name=":0" /><ref>Cassar, Joann (2010). 'The use of limestone in historic context', in Smith, Bernard J. (ed.), "Limestone in the Built Environment: Present-day Challenges for the Preservation of the Past". Geographical Society of London, p. 16-18. <nowiki>ISBN 1862392943</nowiki>. <nowiki>ISBN 9781862392946</nowiki>.</ref> Il-franka, peress li hija iktar ratba, kienet tintuża għall-element dekorattivi fit-tempji, bħal ngħidu aħna t-tinqix. Dawn il-karatteristiċi s-ġieli kienu jkunu mnaqqxa b’riljiev, li jirrrappreżentaw veġetazzjoni jew annimali.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 92.</ref> Ġieli kien ikollhom motivi bi spirali.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 94.</ref> Għalkemm fil-forma attwali tagħhom it-tempji mhumiex imsaqqfin, l-esperti jemmnu li dawn it-tempji kienu xi darba masqqfa jew bil-ġebel inkella bi travi tal-injam u tafal biex jagħlaq.<ref>Chalmers, Alan; Debattista, Kurt (2005). Mudge, Mark; Ryan, Nick; Scopigno, Roberto (eds.). ''Investigating the Structural Validity of Virtual Reconstructions of Prehistoric Maltese Temples''. VAST05: The 6th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage. Eurographics. pp. 107–112.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.eyeofthepsychic.com/malta/|titlu="Malta: the small island of the giants"|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> == Sit ta’ Wirt Dinji == Fl-1980, it-tempji ta’ Ġgantija (f’Għawdex) ġew iddeżinjati bħala Sit ta’ Wirt Dinji wieħed tal-UNESCO. Imbagħad, fl-1992, il-Kumitat għall-Wirt Dinji tal-UNESCO estenda dan is-sit billi inkluda ħames tempji megalitiċi oħra. Dawn huma t-tempji ta’ [[Ħaġar Qim]] (il-[[Qrendi]], Malta), tal-[[Mnajdra|Imnajdra]] (il-Qrendi, Malta), [[Ta’ Ħaġrat]] (l-[[Mġarr|Imġarr]], Malta), ta’ [[Skorba]] (iż-[[Żebbiegħ]], Malta) u ta’ [[Tempji ta’ Ħal Tarxien|Ħal Tarxien]] (Ħal Tarxien, Malta). L-UNESCO ddeżinjat dawn is-sitt tempji megalitiċi ta’ Malta u Għawdex bħala Sit ta’ Wirt Dinji wieħed abbażi tal-'''kriterju (iv)''' tal-kriterji tal-għażla tal-UNESCO, jiġifieri “Eżempju straordinarju ta’ tip ta’ bini, ta’ grupp ta’ siti jew ta’ pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”. It-Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex huma notevoli mhux biss minħabba li jispikkaw l-oriġinalità, il-kumplessità u l-proporzjonijiet enormi tagħhom, iżda anke minħabba l-ħila teknika konsiderevoli meħtieġa fil-kostruzzjoni tagħhom.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/132|titlu="Megalithic Temples of Malta – UNESCO World Heritage Centre". Whc.unesco.org.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Is-sitt tempji jiġu ġestiti minn Heritage Malta, filwaqt li s-sjieda tal-art tal-madwar tvarja minn sit għall-ieħor.<ref>{{Ċita web|url=http://www.otsf.org/|titlu="Malta Temples and The OTS Foundation". Otsf.org.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref><ref>David Trump et al., Malta Before History (2004: Miranda Publishers)</ref> === Ġgantija === [[Stampa:Ggantija-02-Portal-1989-gje.jpg|daqsminuri|Il-faċċata tat-tempju megalitiku tal-Ġgantija, ix-Xagħra, Għawdex]] It-tempji tal-Ġgantija jinsabu fi tmiem medda art watja fix-[[Xagħra]], Għawdex, u jħarsu lejn ix-Xlokk. Il-preżenza tat-tempji kienet ilha magħrufa sew, u saħansitra qabel ma kienu għadhom twettqu l-ewwel skavi, lejn l-aħħar tas-seklu tmintax, Jean-Pierre Houël kien pinġa pjanta pjuttost korretta tagħhom.<ref>Trump, ''Malta: An Archaeological Guide'', p. 156.</ref> Fl-1827, it-trab u l-ħamrija meqjusa żejda tneħħew mis-sit mingħajr ma ġew eżaminati bir-reqqa li kieku kienu jiġu eżaminati biha fl-iskavi moderni. Madankollu, l-artist Ġermaniż Brochtorff għamel tajjeb għal dan in-nuqqas billi kien għamel diversi tpinġijiet tas-sit qabel u wara t-tneħħija tat-trab u tal-ħamrija mit-tempji tal-Ġgantija. Din hija l-unika evidenza li fadal dwar kif kienu t-tempji qabel l-iskavi. It-tempji huma mdawra b’ħajt estern. It-tempju lejn in-Nofsinhar huwa l-iktar wieħed antik, u huwa l-iktar wieħed ippreservat tajjeb. Il-pjanta tat-tempji hija maqsuma f’ħames apsidi kbar, bi traċi tal-materjal tat-tkaħħil li x’aktarx kien intuża biex jiksi l-ħitan irregolari tat-tempji.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 155.</ref> === Ta’ Ħaġrat === [[Stampa:Ta' Ħaġrat 20100302-1.JPG|daqsminuri|Id-daħla trilittika tat-tempju Ta’ Ħaġrat, l-Imġarr.]] It-tempju Ta' Ħaġrat jinsab fil-limiti tal-Lvant tal-Imġarr, Malta, bejn wieħed u ieħor xi kilometru bogħod mit-tempji ta’ Skorba.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 154.</ref> Il-fdalijiet jikkonsistu minn tempju doppju, magħmul minn żewġ kumplessi ħdejn xulxin, it-tnejn li huma b’għamla ta’ trifolju. Iż-żewġ partijiet għandhom pjanta inqas regolari u daqs iżgħar minn ħafna mit-tempji Neolitiċi l-oħra fil-Gżejjer Maltin. Barra minn hekk, it-tempju ma fih l-ebda dekorazzjoni.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 142.</ref> Sir Temi Zammit wettaq l-iskavi f’dan is-sit bejn l-1925 u l-1927. Fis-sit instabu diversi fdalijiet tal-fuħħar ta’ insedjament li hu iktar antik mit-tempju stess b’diversi sekli. Dawn il-fdalijiet tal-fuħħar taw l-isem tal-fażi preistorika magħrufa bħala l-fażi tal-Imġarr.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 155.</ref> === Skorba === [[Stampa:Skorba-temple.jpg|daqsminuri|Il-fdalijiet ta’ Skorba]] L-importanza ta’ dan is-sit tinsab fil-fdalijiet tiegħu iktar milli mill-informazzjoni li nġabret mill-iskavi tiegħu.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 137.</ref> Dan it-tempju għandu pjanta tipika bi tliet apsidi tal-fażi ta’ Ġgantija, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-ewwel żewġ apsidi u l-faċċata kollha nqerdu u ntilfu għalkollox. Li fadal huma l-pavimentar tal-ġebel tal-passaġġ tad-daħla, bil-perforazzjonijiet, l-art bit-torba, u ħaġra wieqfa kbira tal-qawwi ta’ fuq.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 145.</ref> Il-ħajt tat-Tramuntana jinsab fi stat aħjar; oriġinarjament id-daħla kienet tagħti għal fetħa ċentrali, iżda din imbagħad ġiet magħluqa għalkollox fil-fażi ta’ Ħal Tarxien, u minflok tpoġġew altari fl-irkejjen iffurmati b’dan l-għeluq.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 156.</ref> Fil-fażi ta’ Ħal Tarxien ġie miżjud kumpless ieħor fil-Lvant ta’ dan it-tempju, b’erba’ apsidi u niċċa ċentrali.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 159.</ref> Mill-fdalijiet li nstabu fil-madwar, jidher li fiż-żona kien hemm insedjament ferm iktar antik u li kienu ilhom jgħixu hemm għal xi tnax-il seklu. L-iktar struttura antika hija l-ħajt dritt ta’ ħdax-il metru lejn in-naħa tal-Punent tad-daħla tal-ewwel kumpless. Fid-depożiti madwar dan il-ħajt, instab materjal mill-ewwel fażi magħrufa ta’ bniedem li kienu jokkupaw dawn il-Gżejjer, jiġifieri l-fażi ta’ Għar Dalam. Fost id-depożiti domestiċi li nstabu f’dan il-materjal kien hemm faħam maħruq, ċereali karbonizzati, diversi frammenti ta’ tkaħħil maħruq, eċċ. Mill-analizi moderna tal-frammenti ħareġ li kienu jmorru lura għas-sena 4850 Q.K.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 138.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090406173353/http://www.niumalta.com/vladi/neo/pages/skorba_malta_temples.html|titlu=Camilleri, Vladimir. "Skorba". niumalta.com. Arkivjat 06-04-2009.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> === Ħaġar Qim === [[Stampa:Ħaġar Qim Temple 15.jpg|daqsminuri|Ħaġar Qim protett b’tinda]] It-tempju ta’ Ħaġar Qim jinsab qrib żona bix-xagħri u l-irdumijiet, xi żewġ kilometri bogħod mill-Qrendi u mis-[[Siġġiewi|Siġġiewi]].<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 28.</ref> It-tempju nbena bil-franka ratba mill-irdumijiet viċin.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 95.</ref> L-effetti ta’ din l-għażla fil-kostruzzjoni tat-tempju jidhru ċar fil-ħajt estern tan-Nofsinhar, fejn l-ortostati l-kbar huma esposti għar-riħ u għall-baħar. Fejn il-ġebel baqa' mikxuf il-ħsarat mill-elementi matul is-sekli huma aktar evidenti. Illum hemm tinda li tgħatti u tipproteġi l-ġebel tat-tempju mix-xemx u x-xita. (Bħala hemm oħra fuq l-Imnajdra kif ukoll Ħal Tarxien).<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 142.</ref> Il-faċċata tat-tempju hija tipika, bid-daħla trilitika, b'ġebel wieqaf u mimdud, tal-aħħar jaqsam min-naħa għal oħra tad-daħla. Mal-faċċata hemm qisu bank twil tal-ġebel. Mid-daħla prinċipali wieħed jidħol dritt fl-ewwel bitħa tat-tempju.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 98.</ref> Dan il-passaġġ tad-daħla u l-fetħa ċentrali jsegwu d-disinn tat-tempji megalitiċi tal-Gżejjer Maltin, għalkemm hemm għadd ta’ modifiki konsiderevoli.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130301074313/http://www.heritagemalta.org/mnajdratemples.html|titlu="Heritage Malta: Ħaġar Qim and Imnajdra". Arkivjat 16-09-2008.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Daħla separata tagħti aċċess għal erba’ kompartimenti oħra li ma jinfdux u li huma indipendenti minn xulxin, u jissostitwixxu l-apsida tal-Majjistral.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 31.</ref> === Mnajdra === [[Stampa:Mnajdra-08-Durchgang-1989-gje.jpg|daqsminuri|L-istrutturi trilittiċi (jiġiferi, tliet ġebliet) tal-Imnajdra]] It-tempji tal-Imnajdra jinsabu daqs 500 metru 'il bogħod minn Ħaġar Qim, u jitqiesu bħala kumpless ta' tempji għalihom.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 148.</ref> Hawn jinsabu tliet tempji kollha mwaħħla ma xulxin, biss kull wieħed b'bieb għalih. It-tempju ta' isfel (tan-Nofsinhar) hu magħmul minn barra minn ġebel tal-qawwi. Din il-binja hi eqdem mit-tempju tan-nofs għaliex mingħajr din il-binja it-tempju tan-nofs ma jżommx waħdu. Fuq in-naħa tal-lemin estrem, jiġifieri n-naħa tat-Tramuntana hemm nitfa ta' tempju, għamla ta' trifolju, li jmur lura għall-fażi tal- Ġgantija. Fih jidhru ħafna toqob żgħar biex jiddekoraw it-tempju. toqob simili jidhru wkoll fit-tempji l-oħra tal-Imnajdra. Il-kompartiment jew it-tempju tan-nofs, jidher li nbena l-aħħar fil-fażi ta’ Ħal Tarxien, wara s-sena 3100 Q.K. Dan għandu erba’ apsidi biss ma għandux l-apsidi tan-nofs. Minflok hemm qisu niċċa.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 103.</ref> It-tempju ta' isfel (tan-Nofsinhar) u l-aktar massiċċ. Il-forma tal-faċċata hi konkava bħat-tempji kollha. Fuq quddiem tagħha hemm qisu b’bank tal-ġebel. It-tempju tan-Nofsinhar huwa orjentat astronomikament ma’ tlugħ ix-xemx waqt is-solstizji u l-ekwinozji; fis-solstizju tas-sajf, l-ewwel raġġi tax-xemx idawlu t-tarf tal-ħaġra megalitika ddekorata bejn l-ewwel apsidi, filwaqt li fis-solstizju tax-xitwa jiġri l-estess ħaġa fuq ħaġra megalitika oħra fl-apsida opposta.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080606201842/http://www.weathermalta.net/websites/mariovassallo/3/|titlu="Malta temples by Mario Vassallo". Arkivjat 06-06-2008.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Fl-ekwinozju, ma’ tlugħ ix-xemx, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu dritt tul id-daħla prinċipali sa ma jaslu fl-iktar niċċa ċentrali fuq ġewwa nett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071020170410/http://www.heritagemalta.org/Consultation/Documents/Temples%20-%20Description.pdf|titlu=The Megalithic Temples of Malta: Draft Description, Malta: Heritage Malta, p. 3. Arkivjat 20-10-2007.|aċċess=01-02-2021|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> === Tarxien === [[Stampa:Luigi Maria Ugolini, Maltese lady wearing għonnella in the Tarxien temples.jpg|daqsminuri|Mara bl-għonnella u t-tarbija tagħha fit-tempji ta’ Ħal Tarxien. Ritratt antik ta’ Luigi Maria Ugolini.]] Il-kumpless tat-tempji ta’ Ħal Tarxien jinsab daqs 400 metru fil-Lvant mill-Ipoġew ta’ Ħal Saflieni. Fil-bidu tas-seklu 20, l-arkeologu Sir Temi Zammit ħa ħsieb l-iskavi ta’ dan is-sit.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 67.</ref><ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 67.</ref> Qabel ma nbena l-bini tal-madwar is-sit arkeoloġiku kien moħbija taħt il-ħamrija tal-għelieqi li kienu jinħadmu. Is-sit arkeoloġiku hu magħmul minn erba tempji megalitiċi, kull wieħed ta' perijodu differenti. L-iktar tempju antik jinsab fil-Grigal u nbenda bejn it-3600 u s-sena u t-3200 Q.K. Dan fadal biss traċċi tiegħu u jintgġarfu mill-forma elliptika tipika tat-tempji. It-tempji tan-Nofsinhar u tal-Lvant inbnew fil-fażi ta’ 'Ħal Tarxien', bejn is-sena 3150 u s-sena 2500 Q.K. It-tieni tempju fih tliet apsidi semiċirkolari paralleli, b’passaġġ kbir, filwaqt li t-tielet tempju fih żewġ settijiet paralleli ta’ apsidi, b’passaġġ f’direzzjoni parallela ma’ dik tal-ewwel tempju. L-ewwel tempju li wieħed jilħaq hekk kif jibda l-viżita tiegħu hu l-aktar sofistikat għax għandu ħafna ħaġar iddisinjat l-aktar bil-forom tal-ispiral.<ref name=":1" /> Il-ħaġriet tal-ħitan tqiegħdu ħdejn xulxin bi preċiżjoni kbira u huma impressjonanti ħafna fis-sempliċità tagħhom.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 122.</ref> F'rokna li tinsab fit-tempju tan-nofs hemm minquxa fuq il-ħajt żewġ barrin u ħanżira. Hemm ukoll kompartiment tal-ġebel ieħor b'ħofra żgħira magħmul bħallikieku l-annimali ż-żgħar kienu sepparati mill-annimali l-kbar. Fl-art hemm ħofra li kienet tingħalaq b'għatu. Din setgħet serviet biex fiha jitqiegħed xi alf għall-annimali li kienu f'dawn il-kompartimenti tat-tempju. == Referenzi == [[Kategorija:Preistorja]] [[Kategorija:Tempji megalitiċi ta' Malta]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] igb8uyrjzk3e8hig8i92p8ij1sarxfb 279049 279047 2022-08-14T09:06:01Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {| class="wikitable floatright" style="width: 250px; margin:1em 1em;;" |+Tempji Megalitiċi<br />ta' Malta u Għawdex ! colspan="2" |Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO |- | colspan="2" |[[Stampa:Ġgantija 2014-007.jpg|nofs|daqsminuri|Ġgantija]] |- !Post |Malta |- !Li jinkludi t-tempji li ġejjin: | # Ġgantija # Ħaġar Qim # Mnajdra # Ta' Hagrat # Skorba # Tarxien |- !Kriterju |(iv) |- !Referenza |132ter |- !Iskrizzjoni |1980 (ir-raba' sessjoni) |- !Estensjonijiet tas-sit |1992, 2015 |- !Erja |3.155 ha |- !Żona ta' lqugħ |167 ha |- | colspan="2" |[[Stampa:Ħaġar Qim Temple 01.jpg|nofs|daqsminuri|Ħaġar Qim]] |} It-'''Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex''', magħrufa wkoll bħala t-'''Tempji Megalitiċi ta' Malta''', huma għadd ta' tempji preistoriċi, u sitta minnhom ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] wieħed tal-[[UNESCO]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.telegraph.co.uk/travel/travelnews/10999939/21-World-Heritage-Sites-you-have-probably-never-heard-of.html|titlu=21 World Heritage Sites you have probably never heard of|pubblikatur=Daily Telegraph|data-aċċess=2021-02-01|lingwa=en}}</ref> Dawn it-tempji megalitiċi nbnew fi tliet perjodi distinti bejn wieħed u ieħor bejn is-sena 3600 Q.K. u s-sena 2500 Q.K. f'[[Malta]] u f'[[Għawdex]]. Kien jingħad li huma l-iktar istrutturi antiki wieqfa mingħajr tkaħħil fid-dinja, għall-inqas sal-iskoperta ta' [[Göbekli Tepe]], fit-[[Turkija]].<ref>{{Ċita web|url=http://www.bradshawfoundation.com/malta/|titlu=The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta|pubblikatur=Bradshaw Foundation|data-aċċess=2021-02-01|lingwa=en}}</ref> L-arkeologi jemmnu li dawn il-kumplessi megalitiċi huma frott l-innovazzjonijiet lokali fi proċess ta' evoluzzjoni kulturali.<ref>Blouet, ''The Story of Malta'', p. 22</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.art-and-archaeology.com/malta/malta.html|titlu=Prehistoric Temples of Malta|sit=art-and-archaeology.com|data-aċċess=2021-02-01|lingwa=en}}</ref> Dan il-proċess wassal biex jinbnew diversi tempji fil-fażi ta' [[Ġgantija]] (3600-3000 Q.K.), sakemm intlaħaq l-iktar livell kkumplikat bil-kumpless kbir tat-Tempji ta' [[Ħal Tarxien]], li baqa' jintuża sas-sena 2500 Q.K.. Wara din id-data, il-kultura tal-bini tat-tempji fil-Gżejjer Maltin għebet għalkollox.<ref>Blouet, ''The Story of Malta'', p. 28</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sacredsites.com/europe/malta/temples_malta.html|titlu=Malta: Ancient Home to Goddesses and Fertility Cults|data-aċċess=2021-02-01|lingwa=en}}</ref> == Etimoloġija == Ħafna mill-ismijiet tat-tempji megalitiċi għandhom rabta mal-ġebel (jew ġebel kbir: ħaġar) li ntuża biex inbnew, pereżempju Ta' Ħaġrat u Ħaġar Qim. Il-kelma 'Qim' tfisser hi forma arkajka li tfisser 'wieqaf'.<ref>Wettinger, Godfrey (2008). "Stramberiji fl-Ismijiet tal-Inħawi Maltin". ''L-Imnara''. '''9''' (32): 8.</ref> [[Ġan Franġisk Abela]] (1582-1655) magħruf bħala l-missier tal-istorja ta' Malta kien jemmen li t-tempji kienu nbnew minn ġganti, li wasslu għall-isem tat-tempji megalitiċi f'Għawdex, li kienu jitqiesu bħallikieku kienu xi torri tal-ġganti.<ref>De Soldanis, ''Gozo, Ancient and Modern, Religious and Profane, Book I'', pp. 86–88</ref> Il-lingwist Malti [[Ġużè Aquilina]] kien jemmen li 'Mnajdra' (bl-[[Għarbi]]: منيدرة) kienet id-diminuttiv ta' 'mandra' (bl-Għarbi: مندرة), jiġifieri biċċa raba' mħawwel bis-siġar (bl-Għarbi kollokjali fl-[[Eġittu]] għandha l-istess tifsira); mandankollu, semma wkoll il-possibbiltà li 'Mnajdra' kienet ġejja mill-għerq Għarbi 'manzara' (bl-Għarbi: منظرة), jiġifieri 'post b'veduta sabiħa'.<ref>Aquilina, ''Maltese- English Dictionary'', p. 776.</ref> Illum nafu li mnajda hi d-diminuttiv ta' mandra, post fejn jinġabru u jieklu l-annimali. It-Tempji ta' Ħal Tarxien ingħataw dak l-isem minħabba l-lokalità li jinsabu fiha, iżda Tarxien jaf ġejja wkoll mill-għerq 'Tirix', jiġifieri ġebla kbira, forsi b'referenza proprju għallġebel tal-isess tempju. == Storja == === Dati === [[Stampa:Skorba3.jpg|xellug|daqsminuri|Il-faħam maħruq li nstab fis-sit ta' Skorba kien kruċjali biex jiġu datati l-fażijiet meta nbnew it-Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] It-tempji kienu frott diversi fażijiet ta' kostruzzjoni mis-sena 3500 Q.K. sas-sena 2200 Q.K. Hemm evidenza li aktar qabel f'Malta kien hemm attività umana fil-Gżejjer Maltin mill-Perjodu Neolitiku (madwar 5000 - 3500 Q.K.); kif jixhdu l-biċċiet tal-fuħħar, il-fdalijiet ta' fuħħar u oġġetti oħra.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 5.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080504055943/http://www.tornadohills.com/strange/maltese_temples.htm|titlu="Maltese Temples". Arkivjat 04-05-2008.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> L-eżerċizzju biex jiġu datati u mifhuma d-diversi fażijiet ta' attività fit-tempji mhuwiex wieħed faċli. Il-problema ewlenija hija li n-natura tas-siti stess hija evoluzzjonarja, u kull tempju suċċessiv li nbena ġab miegħu tibdil u iktar reqqa u ħila fl-iżvilupp arkitetturali. Barra minn hekk, f'xi każijiet, il-popli ta' Żmien il-Bronż li ġew wara, użaw l-istess siti ta' dawn it-tempji, u b'hekk dan l-aspett kompla kkonfonda l-ewwel riċerkaturi li ma kellhomx it-teknoloġija moderna biex permezz tar-''radio carbon dating'' jaslu għad-data li fiha nbnew it-tempji megalitiċi. [[Temi Zammit|Sir Temi Żammit]], arkeologu Malti importanti tas-seklu dsatax, kien ħaseb li t-tempji Neolitiċi kienu nbnew lejn is-sena 2800 Q.K. u li l-kultura ta' Żmien il-Bronż tat-Tempji ta' Ħal Tarxien kienet teżisti lejn is-sena 2000 Q.K.<ref>Evans, ''Malta. Ancient Peoples and Places series, XI'', p. 22.</ref> Għall-ewwel, dawn id-dati ġew ikkunsidrati żbaljati b'xi nofs millenju kull wieħed mill-istudjużi ta' warajh,<ref>Evans, ''Malta. Ancient Peoples and Places series, XI'', p. 25.</ref><ref>Evans, ''Malta. Ancient Peoples and Places series, XI'', pp. 46-47.</ref> iżda mbagħad, anke permezz tal-avvanz fit-teknoloġija, instab li Sir Temi Zammit kellu raġun.<ref>{{Ċita web|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1310/is_/ai_15630823|titlu=Monsarrat, Ann (1994). "The stone age temples of Malta". UNESCO Courier.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> B'hekk intwera li t-teorija li kienet tressqet li l-arti tat-tempji megalitiċi kienet b'xi mod konnessa ma' kultura li kienet toriġina mill-[[Baħar Eġew|Eġew]] ma kellha l-ebda bażi.<ref>Renfrew, ''Ancient Europe is older than we thought, National Geographic'', pp. 614-623.</ref> === Fażijiet tal-bini tat-tempji === {| class="wikitable" | colspan="3" |Kronoloġija preistorika tal-Gżejjer Maltin <small>''(Abbażi ta' analiżi avvanzata tal-faħam maħruq)''</small> |- !Perjodu !Fażi !Dati Q.K. |- | rowspan="3" |'''Perjodu Neolitiku''' ''(5000-4100 Q.K.)'' |Għar Dalam |5000-4500 Q.K. |- |Skorba Griża |4500-4400 Q.K. |- |Skorba Ħamra |4400-4100 Q.K. |- | rowspan="5" |'''Perjodu tat-Tempji''' ''(4100–2500 Q.K.)'' |Żebbuġ |4100–3800 Q.K. |- |Mġarr |3800-3600 Q.K. |- |Ġgantija |3600-3000 Q.K. |- |Ħal Saflieni |3300-3000 Q.K. |- |Ħal Tarxien |3000-2500 Q.K. |- | rowspan="3" |'''Żmien il-Bronż''' ''(2500–700 Q.K.)'' |Ċimiterju ta' Ħal Tarxien |2500–1500 Q.K. |- |Borġ in-Nadur |1500–700 Q.K. |- |Baħrija |900–700 Q.K. |} L-iżvilupp tal-fażijiet kronoloġiċi, billi jiġi datat fdalijiet organiċi, qasam iż-żminijiet min-Neolitiku sa Żmien il-Bronż fil-Gżejjer Maltin f'għadd ta' fażijiet. L-ewwel evidenza ta' insedjamenti umani fin-Neolitiku tmur lura għall-fażi ta' Għar Dalam, madwar is-sena 5000 Q.K. Il-perjodu tal-kultura li wara ċertu żmien bdiet tibni t-tempji, bejn wieħed u ieħor mis-sena 4100 Q.K. sal-2500 Q.K. Dan il-perjodu jinqasam f'ħames fażijiet; madankollu, l-ewwel żewġ fażijiet, dak taż-Żebbuġ l-Imġarr ma nbnew l-ebda tempji.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', pp. 10-11.</ref> ==== Il-fażi ta' Ġgantija (3600-3200 Q.K.) ==== Il-fażi ta' Ġgantija hija msemmija wara t-tempji tal-Ġgantija f'Għawdex. Dan il-fażi jirrappreżenta żvilupp importanti fl-evoluzzjoni kulturali tan-Neolitiċi fil-Gżejjer Maltin. L-iktar tempji antiki ġew datati għal din il-fażi. Mill-pjanta wieħed jinnota l-għamla ta' żewġ apsidi, bħal kilwa, bħal dik tat-tempji tal-Lvant tal-Imġarr, Malta, li biż-żmien żviluppat f''għamla ta' tliet apsidi, bħal dik ta' Skorba, ta' Kordin u ta' diversi siti minuri, u f'għamla ta' ħames apsidi bħal dik tat-tempji tan-Nofsinhar tal-Ġgantija u tal-Lvant ta' Ħal Tarxien.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 55.</ref> ==== Il-fażi ta' Ħal Saflieni (3300-3000 Q.K.) ==== [[Stampa:Malta Hal Tarxien BW 2011-10-04 12-42-32.JPG|daqsminuri|Altar imnaqqax bl-ispirali fil-kumpless tat-Tempji ta' Ħal Tarxien.]] Il-fażi ta' Ħal Saflieni hija magħmula minn fażi tranżizzjonali bejn żewġ perjodi maġġuri ta' żvilupp.<ref>Bonanno, ''An illustrated guide to prehistoric Gozo'', p. 14.</ref> L-isem ġej mis-sit tal-[[Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]. Dan il-perjodu wasslilna l-istess karatteristiċi tal-għamliet tal-bċejjeċ tal-fuħħar tal-fażi ta' Ġgantija, iżda wasslilna wkoll skutelli bikoniċi ġodda.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', pp. 223-226.</ref> ==== Il-fażi ta' Ħal Tarxien (3150-2500 Q.K.) ==== Il-fażi ta' Ħal Tarxien tirrappreżenta l-quċċata taċ-ċivilizzazzjoni tal-kultura tat-tempji. Isem din il-fażi ġej mill-kumpless tat-tempji ta' Ħal Tarxien. L-aħħar żewġ stadji fl-iżvilupp tal-pjanta tat-tempji tappartjeni lil din il-fażi. It-tempju tal-Punent tal-Ġgantija, flimkien ma' unitajiet oħra fit-tempji ta' Ħal Tarxien, ta' Ħaġar Qim u tal-Imnajdra, jirrappreżentaw l-istadju ta' qabel tal-aħħar fl-iżvilupp, jiġifieri l-introduzzjoni ta' niċċa baxxa minflok apsida fit-tarf tat-tempju. L-istadju finali jista' jiġi apprezzat biss f'tempju wieħed, jiġifieri l-unità ċentrali tat-tempji ta' Ħal Tarxien, bi tliet pari simmetriċi ta' apsidi.<ref>Bonanno, ''An illustrated guide to prehistoric Gozo'', pp. 14-15.</ref> Il-kultura tat-tempji laħqet il-quċċata tagħha f'dan il-perjodu, kemm fir-rigward tas-sengħa fil-bċejjeċ tal-fuħħar, kif ukoll fir-rigward tad-dekorazzjoni tal-iskulturi, kemm dawk weqfin kif ukoll dawk imnaqqxin mal-ħitan.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 72.</ref> It-tinqix forma ta' spirali li nstabu fit-tempji ta' Ħal Tarxien, jingħad li fl-imgħoddi kienu jiddekoraw it-tempji tal-Ġgantija wkoll, iżda b'xorti ħażina dawn spiċċaw kważi fix-xejn u jistgħu jiġu apprezzati biss f'sensiela ta' tpinġijiet li kien għamel l-artist [[Charles de Brochtorff]] fl-1829, immedjatament wara l-iskavi tat-tempji.<ref>Bonanno, ''An illustrated guide to prehistoric Gozo'', p. 15.</ref> Il-fażi ta' Ħal Tarxien hija kkaratterizzata minn varjetà rikka ta' għamliet ta' bċejjeċ tal-fuħħar u ta' teknika fil-mod kif kienu ddekorati. Il-biċċa l-kbira tal-għamliet tal-fuħħar f'din il-fażi kienu angolari, bi kważi l-ebda manku jew maqbad. It-tafal jidher li kien jitħejja sew u jitħalla fin-nar sakemm jibbies ħafna, filwaqt li s-superfiċe tal-bċejjeċ b'tinqix dekorattiv kienet tiġi illustrata ħafna wkoll (Ing. ''burnished''). Din id-dekorazzjoni bit-tinqix baqgħet tintuża ħafna, iżda saret iktar elaborata u eleganti maż-żmien. L-iktar motiv popolari kien l-ispiral.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', pp. 226–232.</ref> == Arkitettura u kostruzzjoni == [[Stampa:Kordin III Temple Malta.png|daqsminuri|Il-pjanta ta' parti mit-Tempju ta' Kordin III b'żewġ apsidi]] Il-kumplessi tat-tempji megalitiċi nbnew f'diversi postijiet madwar il-Gżejjer Maltin u matul firxa wiesgħa ta' snin. Filwaqt li kull sit individwali għandu l-karatteristiċi uniċi tiegħu, is-siti kollha għandhom arkitettura komuni bejniethom. Quddiem id-daħla tat-tempji kien ikun hemm biċċa art ovali li kienet tiġi ċċattjata jekk l-art kienet tinzerta ġejja għan-niżla. Fuq naħa waħda ta' din il-biċċa art kien ikun hemm il-faċċati tat-tempji, li kienu jħarsu lejn in-Nofsinhar jew lejn ix-Xlokk. Il-faċċati u l-ħitan interni tat-tempji kienu jkunu magħmula minn ortostati, jiġifieri ringiela ta' ħaġar wieqaf kbir.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 69.</ref> Iċ-ċentru tal-faċċati s-soltu kien ikollu spazju għad-daħla tat-tempji permezz ta' daħla trilitika ewlenija, jiġifieri par ortostati b'ħaġra kbira mimduda fuqhom.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 58.</ref><ref name=":1">{{Ċita web|url=https://sacredsites.com/europe/malta/temples_malta.html|titlu=“Neolithic temples of Malta”|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Diversi daħliet trilitiċi oħra jiffurmaw passaġġ, li dejjem kien ikun pavimentat bil-ġebel. Dan il-passaġġ iwassal għal spazju miftuħ, li mbagħad jagħti għall-ispazju li jmiss tat-tempji, li jagħti għal par kompartimenti f'għamla tal-ittra D, li s-soltu jiġu riferiti bħala 'apsidi', kull waħda fuqkull naħa tal-passaġġ. L-ispazju bejn il-ħitan tal-apsidi u l-ħajt ta' barra nett, ġeneralment kien jiġi mimli b'xi ġebel żgħir u ħamrija, u xi kultant bi fdalijiet oħra bħal bċejjeċ imkissrin tal-fuħħar.<ref name=":0">Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 71.</ref> Il-varjazzjoni prinċipali fit-tempji hija l-għadd ta' apsidi tagħhom, li kien ivarja minn tliet apsidi sa sitt apsidi. It-tempji bi tliet apsidi kienu jkunu miftuħin direttament mill-ispazju ċentrali f' għamla ta' trifolju.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 52.</ref> F'ċertu tempji iktar kumplessi, kien jinbena t-tieni passaġġ, bl-istess tip ta' kostruzzjoni trilitika, li mill-ewwel par ta' apsidi kien iwassal għat-tieni par, u mbagħad jagħti għall-ħames apsida ċentrali jew inkela għal niċċa. F'każ partikolari, fit-tempju ċentrali ta' Ħal Tarxien, il-ħames apsida jew niċċa ġiet sostitwita minn passaġġ ulterjuri, li jagħti għal par aħħari ta' apsidi flok apsida ċentrali waħda. Il-pjanta tipika tat-tempji tgħinna niskopru mat-tletin tempju madwar il-Gżejjer Maltin, allavolja hemm ċertu varjazzjoni kemm fl-għadd ta' apsidi kif ukoll fit-tul kumplessiv tat-tempji, li jvarja bejn 6.5 metri fit-tempju tal-Lvant tal-Imnajdra għal 23 metru fit-tempju ċentrali ta' Ħal Tarxien li fih sitt apsidi.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 99.</ref> Bosta drabi, il-ħitan esterni kienu jkunu magħmula minn ħaġar ġej mill-ewwel saff tal-blat tal-Gżejjer Maltin, jiġifieri blat tal-qawwi ta' fuq, li huwa ferm iktar iebes mill-franka li kienet tintuża għas-sezzjonijiet interni tat-tempji.<ref name=":0" /><ref>Cassar, Joann (2010). 'The use of limestone in historic context', in Smith, Bernard J. (ed.), "Limestone in the Built Environment: Present-day Challenges for the Preservation of the Past". Geographical Society of London, p. 16-18. <nowiki>ISBN 1862392943</nowiki>. <nowiki>ISBN 9781862392946</nowiki>.</ref> Il-franka, peress li hija iktar ratba, kienet tintuża għall-element dekorattivi fit-tempji, bħal ngħidu aħna t-tinqix. Dawn il-karatteristiċi s-ġieli kienu jkunu mnaqqxa b'riljiev, li jirrrappreżentaw veġetazzjoni jew annimali.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 92.</ref> Ġieli kien ikollhom motivi bi spirali.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 94.</ref> Għalkemm fil-forma attwali tagħhom it-tempji mhumiex imsaqqfin, l-esperti jemmnu li dawn it-tempji kienu xi darba masqqfa jew bil-ġebel inkella bi travi tal-injam u tafal biex jagħlaq.<ref>Chalmers, Alan; Debattista, Kurt (2005). Mudge, Mark; Ryan, Nick; Scopigno, Roberto (eds.). ''Investigating the Structural Validity of Virtual Reconstructions of Prehistoric Maltese Temples''. VAST05: The 6th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage. Eurographics. pp. 107–112.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.eyeofthepsychic.com/malta/|titlu="Malta: the small island of the giants"|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Fl-1980, it-tempji ta' Ġgantija (f'Għawdex) ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji wieħed tal-UNESCO. Imbagħad, fl-1992, il-Kumitat għall-Wirt Dinji tal-UNESCO estenda dan is-sit billi inkluda ħames tempji megalitiċi oħra. Dawn huma t-tempji ta' [[Ħaġar Qim]] (il-[[Qrendi]], Malta), tal-[[Mnajdra|Imnajdra]] (il-Qrendi, Malta), [[Ta' Ħaġrat]] (l-[[Mġarr|Imġarr]], Malta), ta' [[Skorba]] (iż-[[Żebbiegħ]], Malta) u ta' [[Tempji ta' Ħal Tarxien|Ħal Tarxien]] (Ħal Tarxien, Malta). L-UNESCO ddeżinjat dawn is-sitt tempji megalitiċi ta' Malta u Għawdex bħala Sit ta' Wirt Dinji wieħed abbażi tal-'''kriterju (iv)''' tal-kriterji tal-għażla tal-UNESCO, jiġifieri “Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”. It-Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex huma notevoli mhux biss minħabba li jispikkaw l-oriġinalità, il-kumplessità u l-proporzjonijiet enormi tagħhom, iżda anke minħabba l-ħila teknika konsiderevoli meħtieġa fil-kostruzzjoni tagħhom.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/132|titlu="Megalithic Temples of Malta – UNESCO World Heritage Centre". Whc.unesco.org.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Is-sitt tempji jiġu ġestiti minn Heritage Malta, filwaqt li s-sjieda tal-art tal-madwar tvarja minn sit għall-ieħor.<ref>{{Ċita web|url=http://www.otsf.org/|titlu="Malta Temples and The OTS Foundation". Otsf.org.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref><ref>David Trump et al., Malta Before History (2004: Miranda Publishers)</ref> === Ġgantija === [[Stampa:Ggantija-02-Portal-1989-gje.jpg|daqsminuri|Il-faċċata tat-tempju megalitiku tal-Ġgantija, ix-Xagħra, Għawdex]] It-tempji tal-Ġgantija jinsabu fi tmiem medda art watja fix-[[Xagħra]], Għawdex, u jħarsu lejn ix-Xlokk. Il-preżenza tat-tempji kienet ilha magħrufa sew, u saħansitra qabel ma kienu għadhom twettqu l-ewwel skavi, lejn l-aħħar tas-seklu tmintax, Jean-Pierre Houël kien pinġa pjanta pjuttost korretta tagħhom.<ref>Trump, ''Malta: An Archaeological Guide'', p. 156.</ref> Fl-1827, it-trab u l-ħamrija meqjusa żejda tneħħew mis-sit mingħajr ma ġew eżaminati bir-reqqa li kieku kienu jiġu eżaminati biha fl-iskavi moderni. Madankollu, l-artist Ġermaniż Brochtorff għamel tajjeb għal dan in-nuqqas billi kien għamel diversi tpinġijiet tas-sit qabel u wara t-tneħħija tat-trab u tal-ħamrija mit-tempji tal-Ġgantija. Din hija l-unika evidenza li fadal dwar kif kienu t-tempji qabel l-iskavi. It-tempji huma mdawra b'ħajt estern. It-tempju lejn in-Nofsinhar huwa l-iktar wieħed antik, u huwa l-iktar wieħed ippreservat tajjeb. Il-pjanta tat-tempji hija maqsuma f'ħames apsidi kbar, bi traċi tal-materjal tat-tkaħħil li x'aktarx kien intuża biex jiksi l-ħitan irregolari tat-tempji.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 155.</ref> === Ta' Ħaġrat === [[Stampa:Ta' Ħaġrat 20100302-1.JPG|daqsminuri|Id-daħla trilittika tat-tempju Ta' Ħaġrat, l-Imġarr.]] It-tempju Ta' Ħaġrat jinsab fil-limiti tal-Lvant tal-Imġarr, Malta, bejn wieħed u ieħor xi kilometru bogħod mit-tempji ta' Skorba.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 154.</ref> Il-fdalijiet jikkonsistu minn tempju doppju, magħmul minn żewġ kumplessi ħdejn xulxin, it-tnejn li huma b'għamla ta' trifolju. Iż-żewġ partijiet għandhom pjanta inqas regolari u daqs iżgħar minn ħafna mit-tempji Neolitiċi l-oħra fil-Gżejjer Maltin. Barra minn hekk, it-tempju ma fih l-ebda dekorazzjoni.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 142.</ref> Sir Temi Zammit wettaq l-iskavi f'dan is-sit bejn l-1925 u l-1927. Fis-sit instabu diversi fdalijiet tal-fuħħar ta' insedjament li hu iktar antik mit-tempju stess b'diversi sekli. Dawn il-fdalijiet tal-fuħħar taw l-isem tal-fażi preistorika magħrufa bħala l-fażi tal-Imġarr.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 155.</ref> === Skorba === [[Stampa:Skorba-temple.jpg|daqsminuri|Il-fdalijiet ta' Skorba]] L-importanza ta' dan is-sit tinsab fil-fdalijiet tiegħu iktar milli mill-informazzjoni li nġabret mill-iskavi tiegħu.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 137.</ref> Dan it-tempju għandu pjanta tipika bi tliet apsidi tal-fażi ta' Ġgantija, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-ewwel żewġ apsidi u l-faċċata kollha nqerdu u ntilfu għalkollox. Li fadal huma l-pavimentar tal-ġebel tal-passaġġ tad-daħla, bil-perforazzjonijiet, l-art bit-torba, u ħaġra wieqfa kbira tal-qawwi ta' fuq.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 145.</ref> Il-ħajt tat-Tramuntana jinsab fi stat aħjar; oriġinarjament id-daħla kienet tagħti għal fetħa ċentrali, iżda din imbagħad ġiet magħluqa għalkollox fil-fażi ta' Ħal Tarxien, u minflok tpoġġew altari fl-irkejjen iffurmati b'dan l-għeluq.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 156.</ref> Fil-fażi ta' Ħal Tarxien ġie miżjud kumpless ieħor fil-Lvant ta' dan it-tempju, b'erba' apsidi u niċċa ċentrali.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 159.</ref> Mill-fdalijiet li nstabu fil-madwar, jidher li fiż-żona kien hemm insedjament ferm iktar antik u li kienu ilhom jgħixu hemm għal xi tnax-il seklu. L-iktar struttura antika hija l-ħajt dritt ta' ħdax-il metru lejn in-naħa tal-Punent tad-daħla tal-ewwel kumpless. Fid-depożiti madwar dan il-ħajt, instab materjal mill-ewwel fażi magħrufa ta' bniedem li kienu jokkupaw dawn il-Gżejjer, jiġifieri l-fażi ta' Għar Dalam. Fost id-depożiti domestiċi li nstabu f'dan il-materjal kien hemm faħam maħruq, ċereali karbonizzati, diversi frammenti ta' tkaħħil maħruq, eċċ. Mill-analizi moderna tal-frammenti ħareġ li kienu jmorru lura għas-sena 4850 Q.K.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 138.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090406173353/http://www.niumalta.com/vladi/neo/pages/skorba_malta_temples.html|titlu=Camilleri, Vladimir. "Skorba". niumalta.com. Arkivjat 06-04-2009.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> === Ħaġar Qim === [[Stampa:Ħaġar Qim Temple 15.jpg|daqsminuri|Ħaġar Qim protett b'tinda]] It-tempju ta' Ħaġar Qim jinsab qrib żona bix-xagħri u l-irdumijiet, xi żewġ kilometri bogħod mill-Qrendi u mis-[[Siġġiewi|Siġġiewi]].<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 28.</ref> It-tempju nbena bil-franka ratba mill-irdumijiet viċin.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 95.</ref> L-effetti ta' din l-għażla fil-kostruzzjoni tat-tempju jidhru ċar fil-ħajt estern tan-Nofsinhar, fejn l-ortostati l-kbar huma esposti għar-riħ u għall-baħar. Fejn il-ġebel baqa' mikxuf il-ħsarat mill-elementi matul is-sekli huma aktar evidenti. Illum hemm tinda li tgħatti u tipproteġi l-ġebel tat-tempju mix-xemx u x-xita. (Bħala hemm oħra fuq l-Imnajdra kif ukoll Ħal Tarxien).<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 142.</ref> Il-faċċata tat-tempju hija tipika, bid-daħla trilitika, b'ġebel wieqaf u mimdud, tal-aħħar jaqsam min-naħa għal oħra tad-daħla. Mal-faċċata hemm qisu bank twil tal-ġebel. Mid-daħla prinċipali wieħed jidħol dritt fl-ewwel bitħa tat-tempju.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 98.</ref> Dan il-passaġġ tad-daħla u l-fetħa ċentrali jsegwu d-disinn tat-tempji megalitiċi tal-Gżejjer Maltin, għalkemm hemm għadd ta' modifiki konsiderevoli.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130301074313/http://www.heritagemalta.org/mnajdratemples.html|titlu="Heritage Malta: Ħaġar Qim and Imnajdra". Arkivjat 16-09-2008.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Daħla separata tagħti aċċess għal erba' kompartimenti oħra li ma jinfdux u li huma indipendenti minn xulxin, u jissostitwixxu l-apsida tal-Majjistral.<ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 31.</ref> === Mnajdra === [[Stampa:Mnajdra-08-Durchgang-1989-gje.jpg|daqsminuri|L-istrutturi trilittiċi (jiġiferi, tliet ġebliet) tal-Imnajdra]] It-tempji tal-Imnajdra jinsabu daqs 500 metru 'il bogħod minn Ħaġar Qim, u jitqiesu bħala kumpless ta' tempji għalihom.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 148.</ref> Hawn jinsabu tliet tempji kollha mwaħħla ma xulxin, biss kull wieħed b'bieb għalih. It-tempju ta' isfel (tan-Nofsinhar) hu magħmul minn barra minn ġebel tal-qawwi. Din il-binja hi eqdem mit-tempju tan-nofs għaliex mingħajr din il-binja it-tempju tan-nofs ma jżommx waħdu. Fuq in-naħa tal-lemin estrem, jiġifieri n-naħa tat-Tramuntana hemm nitfa ta' tempju, għamla ta' trifolju, li jmur lura għall-fażi tal- Ġgantija. Fih jidhru ħafna toqob żgħar biex jiddekoraw it-tempju. toqob simili jidhru wkoll fit-tempji l-oħra tal-Imnajdra. Il-kompartiment jew it-tempju tan-nofs, jidher li nbena l-aħħar fil-fażi ta' Ħal Tarxien, wara s-sena 3100 Q.K. Dan għandu erba' apsidi biss ma għandux l-apsidi tan-nofs. Minflok hemm qisu niċċa.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 103.</ref> It-tempju ta' isfel (tan-Nofsinhar) u l-aktar massiċċ. Il-forma tal-faċċata hi konkava bħat-tempji kollha. Fuq quddiem tagħha hemm qisu b'bank tal-ġebel. It-tempju tan-Nofsinhar huwa orjentat astronomikament ma' tlugħ ix-xemx waqt is-solstizji u l-ekwinozji; fis-solstizju tas-sajf, l-ewwel raġġi tax-xemx idawlu t-tarf tal-ħaġra megalitika ddekorata bejn l-ewwel apsidi, filwaqt li fis-solstizju tax-xitwa jiġri l-estess ħaġa fuq ħaġra megalitika oħra fl-apsida opposta.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080606201842/http://www.weathermalta.net/websites/mariovassallo/3/|titlu="Malta temples by Mario Vassallo". Arkivjat 06-06-2008.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> Fl-ekwinozju, ma' tlugħ ix-xemx, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu dritt tul id-daħla prinċipali sa ma jaslu fl-iktar niċċa ċentrali fuq ġewwa nett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071020170410/http://www.heritagemalta.org/Consultation/Documents/Temples%20-%20Description.pdf|titlu=The Megalithic Temples of Malta: Draft Description, Malta: Heritage Malta, p. 3. Arkivjat 20-10-2007.|data-aċċess=2021-02-01|kunjom=|isem=|koawturi=}}</ref> === Tarxien === [[Stampa:Luigi Maria Ugolini, Maltese lady wearing għonnella in the Tarxien temples.jpg|daqsminuri|Mara bl-għonnella u t-tarbija tagħha fit-tempji ta' Ħal Tarxien. Ritratt antik ta' Luigi Maria Ugolini.]] Il-kumpless tat-tempji ta' Ħal Tarxien jinsab daqs 400 metru fil-Lvant mill-Ipoġew ta' Ħal Saflieni. Fil-bidu tas-seklu 20, l-arkeologu Sir Temi Zammit ħa ħsieb l-iskavi ta' dan is-sit.<ref>Trump, ''Malta: An archaeological guide'', p. 67.</ref><ref>Zammit, Mayrhofer, ''The Prehistoric Temples of Malta and Gozo'', p. 67.</ref> Qabel ma nbena l-bini tal-madwar is-sit arkeoloġiku kien moħbija taħt il-ħamrija tal-għelieqi li kienu jinħadmu. Is-sit arkeoloġiku hu magħmul minn erba tempji megalitiċi, kull wieħed ta' perijodu differenti. L-iktar tempju antik jinsab fil-Grigal u nbenda bejn it-3600 u s-sena u t-3200 Q.K. Dan fadal biss traċċi tiegħu u jintgġarfu mill-forma elliptika tipika tat-tempji. It-tempji tan-Nofsinhar u tal-Lvant inbnew fil-fażi ta' 'Ħal Tarxien', bejn is-sena 3150 u s-sena 2500 Q.K. It-tieni tempju fih tliet apsidi semiċirkolari paralleli, b'passaġġ kbir, filwaqt li t-tielet tempju fih żewġ settijiet paralleli ta' apsidi, b'passaġġ f'direzzjoni parallela ma' dik tal-ewwel tempju. L-ewwel tempju li wieħed jilħaq hekk kif jibda l-viżita tiegħu hu l-aktar sofistikat għax għandu ħafna ħaġar iddisinjat l-aktar bil-forom tal-ispiral.<ref name=":1" /> Il-ħaġriet tal-ħitan tqiegħdu ħdejn xulxin bi preċiżjoni kbira u huma impressjonanti ħafna fis-sempliċità tagħhom.<ref>Trump, Cilia, ''Malta Prehistory and Temples'', p. 122.</ref> F'rokna li tinsab fit-tempju tan-nofs hemm minquxa fuq il-ħajt żewġ barrin u ħanżira. Hemm ukoll kompartiment tal-ġebel ieħor b'ħofra żgħira magħmul bħallikieku l-annimali ż-żgħar kienu sepparati mill-annimali l-kbar. Fl-art hemm ħofra li kienet tingħalaq b'għatu. Din setgħet serviet biex fiha jitqiegħed xi alf għall-annimali li kienu f'dawn il-kompartimenti tat-tempju. == Referenzi == {{referenzi}} [[Kategorija:Preistorja]] [[Kategorija:Tempji megalitiċi ta' Malta]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 8hifbneczbj0sg2ebieqar0afcu7i6n 0 27132 279033 278839 2022-08-13T19:41:30Z Chrisportelli 355 tiswija tar-referenzi wikitext text/x-wiki {{Nebbieta|Lingwistika}} {{Lingwa |isem = Interlingue |isemuffiċjali = |kulur = lawngreen |pajjiżi = |reġjuni = [[Dinjija]] |kelliema = |rank = |familja = [[Lingwi Internazzjonali Awżiljari]] |nazzjon = |aġenzija = |iso1 = ie |iso2 = ile |iso3 = ile |sil = - |mappa = [[Image:Unde yelb.svg|300px]] |test = }} L-'''interlingue''', preċedentement magħrufa bħala l-'''Oċċidental''', hija lingwa awżiljarja internazzjonali ppubblikata fl-1922. Il-kreatur tagħha, [[Edgar de Wahl]], fassalha biex jikseb kemm regolarità grammatikali kif ukoll karattru naturali. Il-vokabularju huwa bbażat fuq kliem preeżistenti minn diversi lingwi u sistema derivattiva li tuża prefissi u suffissi rikonoxxuti. == Filosofija tal-lingwa == [[File:Werbemarke für die Plansprache Occidental (Interlingue).jpg|thumb|Stiker mill-1930 maħluqa biex tenfasizza l-leġibbiltà mal-ewwel daqqa t'għajn: ''Li lingue quel vu comprende'' (Il-lingwa li tifhem) u Occidental propaga se self (''Occidental jippromwovi lilu nnifsu'').]] De Wahl ġie introdott għall-ewwel darba għal-lingwi ppjanati permezz tal-[[Volapük]], lingwa awżiljarja internazzjonali rilaxxata fl-1879. De Wahl aktar tard spiċċa sar wieħed mill-ewwel utenti tal-[[Esperanto]] (''la lingvo internacia''), li ltaqa' magħhom għall-ewwel darba fl-1888 matul il-perjodu tiegħu bħala Volapükist u li għalih kien fil-proċess li jikkomponi dizzjunarju ta' termini tal-baħar. Malajr sar sostenitur fervin tal-Esperanto għal numru ta' snin li fihom ikkollabora ma' Zamenhof fuq xi partijiet tad-disinn tal-lingwa u ttraduċa waħda mill-ewwel xogħlijiet għall-Esperanto: “Princidino Mary”, ippubblikata fl-1889 oriġinarjament bl-isem Princino Mary. Huwa baqa' Esperantist sal-1894 meta l-vot għal [[Esperanto Riformat|Esperanto riformat]] falla; kien wieħed minn tnejn biss li la vvutaw għall-Esperanto mhux mibdul, u lanqas għar-riforma proposta minn Zamenhof, iżda għal riforma kompletament ġdida. Occidental ma kienx se jitħabbar għal 28 sena sħaħ wara li de Wahl kien abbanduna l-Esperanto, perjodu li fih qatta' jaħdem ma' kreaturi ta' lingwi oħra biex jipprova jiżviluppa sistema li tgħaqqad in-naturaliżmu u r-regolarità, taħlita li saret punt ta' bejgħ referenzjat ta' spiss fil- promozzjoni ta' Occidental. Fost dawk li ħadem magħhom de Wahl waqt li kien qed jiżviluppa Occidental kien hemm [[Waldemar Rosenberger]] ([[Idiom Neutral]]), Julius Lott (Mundolingue), u [[Antoni Grabowski]] (Latin Modern għal xi żmien, qabel ma rritorna għall-Esperanto) . Il-metodu mfittex minn dawn il-“partiġjani tan-naturaliżmu” kien id-distillazzjoni ta' kliem eżistenti fil-partijiet tagħhom biex jiksbu l-għeruq internazzjonali fi ħdanhom (bħal naturalizzazzjoni għal nat-ur-al-is-ation), imbagħad użat fi kliem ieħor biex iżomm. kliem għerq għal minimu filwaqt li żżomm dehra naturali. Din id-dekompożizzjoni ta' kliem eżistenti tat lok għal numru kbir ta' affissi. Pereżempju, dawk biss użati biex jiffurmaw nomi li jirreferu għal tip ta' persuna huma kif ġej: ''-er-'' (''molinero'' – miller), ''-or-'' (''redactor'' – editur), ''-ari-'' (''millionario'' – millionaire), ''-on-'' (''spion'', spy), ''-ard'' (''mentard'', giddieb), ''-astr-'' (''poetastro'', poeta lousy), ''-es'' (''franceso'', Franċiż), ''-essa'' (''reyessa'', reġina). Fl-opinjoni ta' de Wahl kien dejjem preferibbli li wieħed jagħżel suffiss produttiv milli li jkun sfurzat li jdaħħal kliem ġdid minn radikali kompletament ġodda aktar tard. Minbarra dan, ir-regola ta 'de Wahl żviluppata aktar tard ippermettiet derivazzjoni regolari minn verbi Latini b'żewġ zokkijiet. Id-[[Delegazzjoni għall-Adozzjoni ta' Lingwa Awżiljarja Internazzjonali]], korp ta' akkademiċi ffurmati biex jistudja l-problema ta' lingwa internazzjonali u li rrakkomanda l-Esperanto b'riformi (li jwasslu għal-lingwa magħrufa bħala Ido), seħħet fl-1907 qabel ma Occidental kien imħabbra. de Wahl għalhekk għażel li jibgħat memorandum ta' prinċipji li fuqu jibbaża lingwa internazzjonali, memorandum li wasal wara li l-kumitat kien diġà aġġorna. Kien innutat biss fil-mogħdija minn Louis Couturat, li kien diġà familjari ma 'de Wahl u l-kollaboraturi tiegħu. Il-prinċipji ddikjarati fil-memorandum huma elenkati f'talba biex il-kumitat jiddikjara: 1. li l-ebda waħda mis-sistemi eżistenti ma hija sodisfaċenti; 2. li l-lingwa internazzjonali li għandha tinbena għandha tkun ibbażata fuq materjal internazzjonali; 3. li għandu jkollha sistema preċiża ta' formazzjoni ta' kliem li, bir-regoli tagħha stess, tikseb kliem li jkun tassew internazzjonali; 4 li għandu jkollha grammatika naturali li ma tipproduċix forom mhux naturali; 5. li għandu jkollha ortografija internazzjonali. De Wahl ppubblika fl-1922 modifika tal-prinċipju ta' [[Otto Jespersen]] li "Dak il-lingwa internazzjonali hija l-aħjar li f'kull punt toffri l-akbar faċilità lill-akbar numru", fejn stqarr li l-lingwa internazzjonali għandha tkun l-aktar faċli għall-maġġoranza ta' dawk li għandhom bżonnha (lit. ''min għandu japplikaha''), jew fi kliem ieħor dawk li għandhom bżonnha fir-relazzjonijiet internazzjonali. De Wahl jemmen li n-numru ta' kelliema mhux dejjem jeħtieġ li jiġi kkunsidrat, partikolarment f'oqsma speċjalizzati bħall-botanika fejn pereżempju t-terminu [[Oenothera biennis|Oenethera biennis]] (tip ta' pjanta) għandu jiġi implimentat mhux mibdul f' lingwa internazzjonali anki jekk il-popolazzjoni dinjija kollha ta' botaniċi, dawk l-aktar familjari ma' u li x'aktarx jużaw il-kelma, ma qabżux l-10,000. Dan kien jimplika wkoll li kliem li jappartjeni għal kulturi partikolari għandu jiġi importat mingħajr modifiki, li De Wahl kien jemmen li ġab ideat ġodda ta' valur għall-kultura Ewropea li kienet saret "morda" wara l-[[Ewwel Gwerra Dinjija]]. Huwa semma t-termini ''karma'', ''ko-tau'' (kowtow), ''geisha'', u ''mahdí'' fl-1924 bħala eżempji ta' dawk li m'għandhomx jitqiegħdu f'"kurpetti vokali" permezz ta' truf obbligatorji (eż. ''karmo, koŭtoŭo,'' ''gejŝo, madho'' fl-Esperanto'')'' meta importati fil-lingwa internazzjonali: <blockquote> Kliem bħal dan, li għadu mhux kbir fin-numru, raw żieda kbira fis-seklu li għadda, u fil-futur se jikber fi proporzjon eżorbitanti meta, permezz ta' komunikazzjoni internazzjonali, l-ideat ta' kulturi Orjentali stabbli jgħarrqu u jinfluwenzaw l-Ewropa morda, li hija issa qed titlef l-ekwilibriju. U iktar ma l-kliem ikun imgħawweġ, iktar ikunu mgħaqqda l-ideat li jirrappreżentaw. </blockquote> F'artiklu dwar l-iżvilupp futur tal-lingwa, de Wahl kiteb fl-1927 li minħabba d-dominanza Ewropea fix-xjenzi u oqsma oħra l-Occidental kien jeħtieġ forma u derivazzjoni rikonoxxibbli mill-Ewropej, iżda li għandu jkun ukoll mgħammar bi struttura grammatikali li kapaċi tieħu. fuq forom aktar analitiċi, mhux derivati ​​fil-futur (bħall-ekwivalenti ta' "bake man" għal ''furnar'' jew "mod għaqli" għal ''għerf'') jekk ix-xejriet lingwistiċi madwar id-dinja bdew juru preferenza għalihom . De Wahl kien jemmen li kien hemm bilanċ fin li għandu jinżamm bejn ir-regolarità skematika kontra n-naturaliżmu f'lingwa internazzjonali, fejn wisq mill-ewwel jista' jkun konvenjenti għal min jitgħallem kmieni iżda mistmerra għal kelliem, u viċi versa: <blockquote> Ma jsirux eċċezzjonijiet biex l-istudju jsir aktar diffiċli għall-barranin, iżda biex it-taħdit ikun iqsar u aktar fluwidu [...] Jidher ċar li f'din il-lingwa bħala l-aktar waħda impersonali, astratta u kummerċjali minn kulħadd, ir-regolarità tkun akbar u aktar. estiża milli fil-lingwi u idjomi nazzjonali u tribali l-oħra kollha. Iżda qatt mhu se jkun kapaċi jilħaq skematiżmu totali [...] Hawnhekk ukoll is-soluzzjoni reali se tkun armonizzazzjoni taż-żewġ prinċipji kuntrarji. Jeħtieġ il-penetrazzjoni sensittiva tal-ħtieġa reali fl-istint tas-superpopolazzjoni internazzjonali." </blockquote> Filwaqt li primarjament Rumanz fil-vokabularju, de Wahl għażel sottostrat Ġermaniku kbir li ħass li kien aktar espressiv għal vokabularju tekniku u materjali ('''self''', '''ost''' (lvant), '''svimmar''' (tgħum), '''ħażiż''', eċċ.), b'vokabularju Rumanz u Grieg aktar xieraq fid-derivazzjoni ta' kliem internazzjonali ('''fémina''' għal mara biex tifforma '''feminin''', '''can''' biex il-kelb jifforma '''canin''' (klieb), eċċ.) kif ukoll kunċetti mentali, korporali u naturali. Lingwi Rumani minuri bħal [[lingwa Ladin|Ladin]], Provenzal ([[lingwa Oċċitan|Oċċitan]]) u [[lingwa Katalana|Katalan]] flimkien mal-[[lingwa kreola|kreoli]] kienu importanti fl-iżvilupp ta' Occidental għal de Wahl, li kiteb sa mill-1912 li l-lingwa tiegħu li qed tiġi żviluppata kienet aktar simili għall-Provenzal milli bit-Taljan jew l-Ispanjol. Ir-rivista Żvizzera ''[[Der Landbote]]'' għamlet kumment simili waqt li kienet tirrevedi l-lingwa 1945, u kkummentat b'umoriżmu li "l-qari tal-ftit eżempji ta' Occidental jagħtina l-impressjoni ta' Katalan nofsu mgħallem minn barrani li ma'" ma tantx nifhem il-grammatika." De Wahl saħaq li d-dehra naturali ta 'Occidental ma timplikax importazzjoni bl-ingrossa ta' espressjonijiet u użu nazzjonali, u wissa li jekk tagħmel dan iwassal għal kaos. Wieħed mill-artikoli tiegħu dwar dan is-suġġett kien dirett lejn utenti Ingliżi u Franċiżi li huwa jemmen b'mod żbaljat raw lil Occidental bħala taħlita tat-tnejn: "(id-dehra kaotika ta 'Occidental) mhix tort ta' Occidental innifsu, iżda pjuttost ta 'l-utenti tiegħu u speċjalment il- Il-Franċiż u l-Ingliż, jew dawk li jaħsbu li l-lingwa internazzjonali għandha tkun taħlita ta' dawk iż-żewġ lingwi [...] li huwa żball fundamentali, speċjalment jekk dawn il-forom jippreżentaw eċċezzjonijiet u irregolaritajiet fis-sistema ta' Occidental.” Alphonse Matejka kiteb f'''Cosmoglotta'' li de Wahl "dejjem sostna minimu ta' awtonomija għal-lingwa tiegħu u ġġieled bil-biża' kontra l-proposti kollha li kellhom l-intenzjoni li jkabbru n-naturaliżmu tal-lingwa biss billi jimitaw bl-addoċċ il-lingwi Rumani, jew kif qal de Wahl. krudili f'waħda mill-ittri tiegħu lili, ‘billi ngħix il-Franċiż jew l-Ingliż'”. L-iżball ta' Occidental min-naħa tar-regolarità wassal għal vokabularju li kien għadu rikonoxxibbli iżda differenti min-norma internazzjonali, bħal ínpossibil flok impossibil (ín + poss + ibil), xjentifiku (xjentifiku, minn scient-ie + -ic), u deskrizzjoni (deskrizzjoni, minn descri-r + -tion). Din hija waħda mill-akbar differenzi bejnha u l-Interlingua, li għandha vokabularju meħud mill-hekk imsejħa 'prototipi' (l-antenat komuni l-aktar riċenti għal-lingwi sors tiegħu) filwaqt li Interlingue/Occidental iffoka fuq derivazzjoni attiva u spontanja. Il-vokabularju kien meqjus teknikament permissibbli anki jekk ma kienx jaqbel ma' forom f'lingwi ħajjin oħra, b'dawn il-kliem derivati deskritti bħala "forom li l-lingwi ħajjin kienu jkunu jistgħu jipproduċu bl-użu tal-mezzi tagħhom stess". == Faċilità ta 'tagħlim == Bħala lingwa awżiljarja internazzjonali, il-faċilità ta 'tagħlim permezz ta' derivazzjoni regolari u vokabularju rikonoxxibbli kien prinċipju ewlieni fil-ħolqien ta 'Occidental. Cosmoglotta spiss kien jinkludi ittri minn utenti ġodda u utenti preċedenti ta' lingwi internazzjonali oħra (primarjament Esperanto u Ido) li jixhdu s-sempliċità tal-lingwa.<ref>{{ċita web|url=http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0g&datum=1937&page=23&size=45|titlu=Cosmoglotta A, 1937, p. 23|data-aċċess=2019-01-22|arkivju-data=2021-04-15|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210415030214/https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0g&datum=1937&page=23&size=45}}</ref> Utenti ġodda wrew il-kmand rapidu tagħhom tal-lingwa,<ref>{{ċita web|url=http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0m&datum=1938&size=45&page=69|titlu=Cosmoglotta B, 1938, p. 80|data-aċċess=2019-03-23|arkivju-data=2021-04-15|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210415020058/https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0m&datum=1938&size=45&page=69}}</ref><ref>{{ċita web|url=http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0m&datum=1936&page=38&size=45|titlu=Cosmoglotta B, 1936, p.38|data-aċċess=2019-02-26|arkivju-data=2021-04-15|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210415020032/https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0m&datum=1936&page=38&size=45}}</ref><ref>{{ċita web|url=http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0g&datum=1927&size=58&page=115|titlu=Cosmoglotta A, 1927, p.107|data-aċċess=2019-03-05|arkivju-data=2021-04-15|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210415025729/https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=e0g&datum=1927&size=58&page=115}}</ref> u utenti b'esperjenza tal-lingwa awżiljarja qasmu l-esperjenzi tagħhom. Minħabba li ħafna utenti tal-lingwa kienu ltaqgħu magħha wara li l-ewwel tgħallmu l-Esperanto, id-dejta dwar it-tagħlim tal-lingwa għal dawk mingħajr esperjenza f'lingwi awżiljarji internazzjonali oħra hija skarsa. Esperiment wieħed biex jiġi aċċertat il-ħin tat-tagħlim sar fis-snin 1956 sa 1957 fi skola sekondarja Kattolika Svizzera (gymnasium) f'Disentis dwar il-ħin meħtieġ biex titgħallem il-lingwa. L-esperiment wera li l-istudenti li pparteċipaw fl-istudju, li kellhom esperjenza preċedenti bil-Franċiż, bil-Latin, u bil-Grieg, ħakmu kemm l-Interlingue miktub kif ukoll mitkellem wara 30 siegħa ta' studju.<ref>{{ċita web|url=http://interl.home.amu.edu.pl/interlingvistiko/Barandovska_Latinidaj_planlingvoj.pdf|titlu=Latinidaj planlingvoj (AIS-kurso, 1 studunuo)|kunjom=Barandovská-Frank|isem=Vĕra|sit=L-Università ta' Adam Mickiewicz f'Poznań|kwotazzjoni=En svisa katolika gimnazio en Disentis (Grizono) okazis en la jaroj 1956–1957 eksperimento pri lerntempo-longeco bezonata por Interlingue. La lernantoj, kiuj havis antaŭkonojn de la lingvoj franca, latina kaj greka, regis Interlingue skribe kaj parole post 30 instruhoroj.|data-aċċess=2019-01-22|arkivju-data=2019-01-23|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20190123010131/http://interl.home.amu.edu.pl/interlingvistiko/Barandovska_Latinidaj_planlingvoj.pdf}}</ref> == Alfabett u pronunzja == L-interlingue tinkiteb b'26 ittra tal-[[alfabett]] [[Lingwa Latina|Latin]]: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z. L-ittri tal-alfabett huma ppronunzjati b'dan il-mod: ''a, be, ce, de, e, ef, ge, ha, i, jot, ka, el, em, en, o, pe, qu, er, es, te, u, ve, duplic ve, ix, ypsilon'', u ''zet''. L-aċċenti jinkitbu fuq il-ħames vokali biex jindikaw enfasi irregolari, bl-aċċent akut (á é í ó ú) ippreferut, iżda oħra (è, ê, etc.) permessi wkoll.<ref>{{Ċita web|url=http://interlingue.pbworks.com/w/page/4887780/Grammatica%20de%20Interlingue%20(English)#alfabet|titlu=Interlingue Occidental / Grammatica de Interlingue (English)|sit=interlingue.pbworks.com|data-aċċess=2021-08-12}}</ref> == Letteratura == Ħafna mit-testi letterarji ppubblikati fl-Oċċidental dehru fir-rivista ''Cosmoglotta.'' === L-aħħar xogħlijiet === * ''Li Romance de Photogen e Nycteris'' minn George MacDonald, tradott minn [[David MacLeod]] fl-2019<ref>[https://occidental-lang.com/photogen-e-nycteris/ Li Romance de Photogen e Nycteris]</ref>. * ''Kinderseele'', da Hermann Hesse, tradott minn Dave MacLeod f'Jannar 2021. * ''Li ultim rendevú o esque rendevús es dangerosi?'', minn Dorlota Burdon u ppubblikat f'Marzu 2021<ref>[[iarchive:final_rendeveu_libre|archive.org]]</ref>. * ''Li sercha in li castelle Dewahl e altri racontas'', miktub minn [[Vicente Costalago]]<ref>[https://www.lulu.com/en/en/shop/vicente-costalago-v%C3%A1zquez/li-sercha-in-li-castelle-dewahl-e-altri-racontas/paperback/product-4gj9w8.html?page=1&pageSize=4 Li sercha in li castelle Dewahl e altri racontas]</ref> u ppubblikat fis-27 ta' Marzu 2021. * ''Antologie hispan'', miktub minn [[Vicente Costalago]]<ref>[https://www.lulu.com/en/en/shop/vicente-costalago-v%C3%A1zquez/antologie-hispan/paperback/product-pmknpz.html?page=1&pageSize=4 Antologie hispan]</ref> u ppubblikat fis-9 ta' Awwissu 2021. * ''Fabules, racontas e mites'', miktub minn [[Vicente Costalago]]<ref name ="fabules">[https://www.lulu.com/en/en/shop/vicente-costalago-v%C3%A1zquez/fabules-contes-e-mites/paperback/product-4g6ezk.html?page=1&pageSize=4 Fabules, racontas e mites]</ref> u ppubblikat fis-20 ta' Diċembru 2021. == Referenzi == {{referenzi}} [[Kategorija:Interlingue| ]] [[Kategorija:Lingwi Internazzjonali Awżiljari]] 64z3e1lplut88qj4jwll4i7p2y1e7es 0 28176 279020 276610 2022-08-13T17:36:16Z Trigcly 17859 żieda ħolqa wikitext text/x-wiki [[Stampa:Mostar Old Town Panorama 2007.jpg|daqsminuri|279x279px|Veduta ta' Mostar mill-minaret]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13}}</ref> Il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]] wirtet l-adeżjoni tal-Eks Jugoslavja għall-Konvenzjoni fit-12 ta' Lulju 1993 bħala wieħed mill-istati suċċessuri.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170803110624/https://whc.unesco.org/en/statesparties/ba|titlu=Bosnia and Herzegovina - UNESCO World Heritage Centre|data=2017-08-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-23}}</ref> Mill-2021, il-Bożnija-Ħerzegovina għandha erba' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel sit, il-[[Pont Antik ta' Mostar]], tniżżel fil-lista fid-29 Sessjoni tal-UNESCO fl-2005. Il-[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] f'[[Višegrad]] tniżżel fil-lista fl-2007. Fl-2016 tniżżlu ċ-Ċimiterji bl-Oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] magħrufa bħala [[Stećci|''Stećci'']] bħala sit transnazzjonali kondiviż mal-[[Kroazja]], mas-[[Serbja]] u mal-[[Montenegro]]. Mit-28 komponent tas-sit tal-iStećci, 20 komponent jinsabu fil-Bożnija-Ħerzegovina, u l-iktar wieħed prominenti huwa dak f'[[Radimlja]]. L-iżjed sit reċenti li tniżżel fil-lista kien il-foresta ta' [[Janj]] fl-2021, bħala estensjoni tas-sit [[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]], li huwa sit transnazzjonali kondiviż bejn 18-il pajjiż [[Ewropa|Ewropew]]. Il-[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke|foresta ta' Janj]] hija sit naturali, filwaqt li t-tliet siti l-oħra huma siti [[Kultura|kulturali]].<ref name=":0" /> == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13}}</ref> NB: * Siti transnazzjonali (bl-ikħal) {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Post (muniċipalità) ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Pont Antik ta' Mostar]] |[[File:Mostar_Brückenspringer_Trevor.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mostar_Br%C3%BCckenspringer_Trevor.jpg|150x150px|Stari Most]] |[[Mostar]] | align="center" |2005 |vi (kulturali) |Dan is-sit jinkludi l-Pont Antik ta' Mostar u ż-żona tal-madwar. Il-pont [[Imperu Ottoman|Ottoman]], li jaqsam ix-xmara [[Neretva]], ġie kkummissjonat minn [[Suleiman il-Manjifiku]] u tlesta fl-1566/1567. Fl-1993, matul il-Gwerra tal-Bożnija, ġie mmirat u meqrud apposta mill-Kunsill tad-Difiża [[Kroazja|Kroat]]. Wara l-gwerra, il-pont ġie rikostruwit b'metodi tal-kostruzzjoni tradizzjonali u b'materjali lokali, u reġa' nfetaħ fl-2004.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/946/|titlu=Old Bridge Area of the Old City of Mostar|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-23}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] |[[File:Mehmet_pasa_bridge_and_green_Drina_river.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mehmet_pasa_bridge_and_green_Drina_river.jpg|150x150px|Mehmed Paša Sokolović Bridge]] |[[Višegrad]] | align="center" |2007 |ii, iv (kulturali) |Il-Pont ta' Mehmed Paša Sokolović, li jaqsam ix-xmara [[Drina]], tlesta fl-1577 mill-[[arkitett]] tal-qorti Ottomana [[Mimar Sinan]] skont l-ordnijiet tal-Gran Viżier Mehmed Paša Sokolović. Il-pont huwa twil 179.5 metru (589 pied) u fih 11-il ħnejja. Il-pont għandu wkoll tifsira simbolika bħala post ta' għajxien paċifiku bejn il-[[Kristjaneżmu]] u l-[[Iżlam]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1260/|titlu=Mehmed Pa&scaron;a Sokolovi&#x107; Bridge in Vi&scaron;egrad|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-23}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Stećak|Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci]]* |[[File:BiH,_Radimlja_necropolis_5.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BiH,_Radimlja_necropolis_5.jpg|150x150px|Radimlja necropolis]] |20 sit | align="center" |2016 |iii, vi (kulturali) |L-iStećci (singular: ''stećak'') huma l-oqbra monolitiċi [[Medjuevu|Medjevali]] li jinsabu fil-Bożnija-Ħerzegovina kif ukoll f'partijiet tal-[[Kroazja]], tas-[[Serbja]] u tal-[[Montenegro]]. Tfaċċaw għall-ewwel darba fis-seklu 12 u laħqu l-qofol tagħhom fis-sekli 14 u 15. Hemm 20 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, l-iktar fix-Xlokk tal-pajjiż. L-ikbar raggruppament jinsab f'[[Radimlja]], fil-muniċipalità ta' [[Stolac]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-23}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]* |[[File:SPR001_STROGI_PRIRODNI_REZERVAT_PRAŠUMA_JANJ,_ŠIPOVO_2.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:SPR001_STROGI_PRIRODNI_REZERVAT_PRA%C5%A0UMA_JANJ,_%C5%A0IPOVO_2.jpg|alt=Forest and river|150x150px]] |[[Šipovo]] | align="center" |2017 |ix (naturali) |Il-Foresti Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji jintużaw biex jiġi studjat it-tifrix tas-siġar tal-fagu (''Fagus sylvatica'') fl-Emisferu tat-Tramuntana f'varjetà ta' ambjenti u l-ambjent fil-foresti. Is-sit tniżżel għall-ewwel darba fl-2007 b'komponenti mis-[[Slovakkja]] u mill-Ukrajna. Ġie estiż fl-2011, fl-2017, u fl-2021 biex jiġu inklużi l-foresti f'total ta' 18-il pajjiż. Il-[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke|foresta ta' Janj]] fil-Bożnija-Ħerzegovina tniżżlet fl-2021.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1133/|titlu=Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-23}}</ref> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] 7nvmar3qpwfcvvy9b991dgdz1cthux0 0 28186 279029 276658 2022-08-13T18:16:15Z Trigcly 17859 żieda ħolqa wikitext text/x-wiki [[Stampa:Trogir panorama města z lodi 1.jpg|daqsminuri|285x285px|Ix-xatt ta' Trogir]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13}}</ref> Il-[[Kroazja]] wirtet l-adeżjoni tal-Eks Jugoslavja għall-Konvenzjoni fis-6 ta' Lulju 1992 bħala wieħed mill-istati suċċessuri wara d-dikjarazzjoni tal-indipendenza tagħha fil-25 ta' Ġunji 1991.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20200629192925/http://whc.unesco.org/en/statesparties/hr|titlu=Croatia - UNESCO World Heritage Centre|data=2020-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> Attwalment il-Kroazja għandha għaxar Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel tliet siti, il-Kumpless Storiku ta' [[Split, Kroazja|Split]] bil-[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]], [[Dubrovnik]], u l-[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice|Park Nazzjonali tal-Lagi ta' Plitvice]], tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-tielet Sessjoni tal-UNESCO fl-1979. Is-siti l-oħra żdiedu fl-1997, fis-sena 2000, fl-2008, fl-2016 u fl-2017. B'kollox, il-Kroazja għandha tmien siti [[Kultura|kulturali]] u żewġ siti naturali. Tliet siti huma kondiviżi ma' pajjiżi oħra.<ref name=":0" /> Matul il-Gwerra tal-Indipendenza tal-Kroazja, wara x-xoljiment tal-Jugoslavja, f'Dubrovnik seħħew konfrontazzjonijiet militari (l-Assedju ta' Dubrovnik) kif ukoll fiż-żona tal-Lagi ta' Plitvice. Minħabba l-ħsarat estensivi tal-artillerija f'Dubrovnik u l-mini tal-art li tqiegħdu madwar Plitvice, iż-żewġ siti tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu. Wara r-restawr u t-tindif tagħhom, Plitvice u Dubrovnik tneħħew mil-lista fil-periklu fl-1997 u fl-1998, rispettivament.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20030611145149/https://whc.unesco.org/archive/1997/whc-97-conf208-17e.pdf|titlu=World Heritage Committee: Twenty-first session. UNESCO World Heritage Centre.}}</ref> Għalkemm is-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-Kroazja jiġġeneraw għadd kbir ta' viżitaturi, qed ifeġġu theddidiet ġodda minħabba l-effetti ta' detriment tat-turiżmu tal-massa mhux ikkontrollat.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20171115082652/http://www.balkaninsight.com/en/article/uncontrolled-tourism-threatens-balkan-unesco-sites-04-13-2017|titlu=Uncontrolled Tourism Threatens Balkan UNESCO Sites :: Balkan Insight|data=2017-11-15|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20200623114606/https://whc.unesco.org/en/soc/3616/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - State of Conservation (SOC 2017) Plitvice Lakes National Park (Croatia)|data=2020-06-23|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13}}</ref> NB: * Siti transnazzjonali (bl-ikħal) {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Post ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! data-sort-type="number" scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice|Park Nazzjonali tal-Lagi ta' Plitvice]] |[[File:Plitvice_Lakes_National_park.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plitvice_Lakes_National_park.jpg|150x150px]] |[[Plitvička Jezera]] | align="center" |1979 |vii, viii, ix (naturali) |Tul iż-żmien, il-fluss tal-ilma għadda fuq il-[[ġebla tal-ġir]] u l-ġibs naturali, u ħoloq digi naturali, li min-naħa tagħhom ħolqu sensiela ta' lagi konnessi, kaskati u għerien. Il-foresti fil-qrib jospitaw orsijiet, lupi u ħafna speċijiet rari ta' [[Għasfur|għasafar]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/98/|titlu=Plitvice Lakes National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" |Kumpless Storiku ta' [[Split, Kroazja|Split]] bil-[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] |[[File:Peristyle_of_Diocletian's_Palace,_Split_(11908116224).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peristyle_of_Diocletian's_Palace,_Split_(11908116224).jpg|150x150px]] |Split | align="center" |1979 |ii, iii, iv (kulturali) |Il-palazz inbena mill-[[Imperu Ruman|imperatur Ruman]] Djoklezjanu għall-ħabta tas-seklu 4 W.K., u iktar 'il quddiem intuża bħala l-bażi tal-belt ta' Split. Fil-[[Medjuevu|Medju Evu]] nbena [[katidral]] ġo mawżolew antik, flimkien ma' knejjes, fortifikazzjonijiet, u palazzi [[Gotiku|Gotiċi]] u [[Rinaxximent|Rinaxximentali]]. L-istil [[Barokk]] intuża għall-kumplament tal-binjiet taż-żona.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/97/|titlu=Historical Complex of Split with the Palace of Diocletian|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" |[[Dubrovnik|Belt Antika ta' Dubrovnik]] |[[File:Old_town_of_dubrovnik.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Old_town_of_dubrovnik.jpg|150x150px]] |[[Dubrovnik]] | align="center" |1979 |i, iii, iv (kulturali) |Dubrovnik saret Repubblika Marittima sinjura matul il-Medju Evu u saret l-unika belt-stat fil-Lvant tal-[[Baħar Adrijatiku]] li kienet tħaqqaqha ma' [[Venezja]]. Appoġġata mill-ġid u mid-diplomazija għaqlija, il-belt kisbet livell notevoli ta' żvilupp, b'mod partikolari matul is-sekli 15 u 16.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/95/|titlu=Old City of Dubrovnik|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" |[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Kumpless Episkopali tal-Bażilika Ewfrasjana fiċ-Ċentru Storiku ta' Poreč]] |[[File:The_Euphrasian_Basilica_in_the_Historic_Centre_of_Poreč_-_panoramio_(2).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Euphrasian_Basilica_in_the_Historic_Centre_of_Pore%C4%8D_-_panoramio_(2).jpg|150x150px]] |[[Poreč]] | align="center" |1997 |ii, iv (kulturali) |Il-kumpless episkopali, bil-mużajk tiegħu, imur lura għas-seklu 6, u huwa wieħed mill-aqwa eżempji tal-[[arti]] u tal-arkitettura [[Biżantini]] bikrija fil-[[Mediterran]] u fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Il-kumpless jinkludi l-bażilika stess, sagristija, battisterju, u t-torri tal-kampnar tal-palazz tal-arċisqof fil-qrib.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/809/|titlu=Episcopal Complex of the Euphrasian Basilica in the Historic Centre of Pore&#x10d;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" |[[Trogir|Belt Storika ta' Trogir]] |[[File:View_over_Trogir_-_Croatia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:View_over_Trogir_-_Croatia.jpg|150x150px]] |[[Trogir]] | align="center" |1997 |ii, iv (kulturali) |Il-kultura rikka ta' Trogir inħolqot taħt l-influwenza tal-[[Greċja|Griegi]], tar-Rumani u tal-Venezjani tal-qedem. Fiha l-iżjed kumpless [[Rumanesk]]-Gotiku ppreservat tajjeb mhux biss fl-Adrijatiku, iżda fl-[[Ewropa Ċentrali]] kollha. Il-qalba Medjevali ta' Trogir, imdawra bil-ħitan, tinkludi kastell u torri ppreservati u sensiela ta' abitazzjonijiet u palazzi mill-perjodi Rumaneski, Gotiċi u Barokki.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/810/|titlu=Historic City of Trogir|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" |[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' San Ġakbu ta' Šibenik]] |[[File:St._Jacobuskathedraal_;_Sibenik.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:St._Jacobuskathedraal_;_Sibenik.jpg|150x150px]] |[[Šibenik]] | align="center" |2000 |i, ii, iv (kulturali) |Il-katidral huwa bażilika bi tlieta navati, bi tliet apsidi u b'koppla għolja 32 metru minn ġewwa. Huwa ukoll wieħed mill-iżjed [[Monument|monumenti]] arkitettoniċi Rinaxximentali importanti fil-Lvant tal-Adrijatiku.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/963/|titlu=The Cathedral of St James in &Scaron;ibenik|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pjanura ta’ Stari Grad|Pjanura ta' Stari Grad]] |[[File:Kupinovik_(9865).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kupinovik_(9865).jpg|150x150px]] |[[Hvar]] | align="center" |2008 |ii, iii, v (kulturali) |Il-Pjanura ta' Stari Grad hija pajsaġġ agrikolu li ġie stabbilit mill-kolonjalisti Griegi tal-qedem fis-seklu 4 [[Ante Christum natum|Q.K]]. li għadu jintuża sa llum. Il-pjanura ġeneralment għadha fil-forma oriġinali tagħha. Il-konfigurazzjoni tal-qedem ġiet ippreservata permezz tal-manutenzjoni bir-reqqa tal-ħitan tas-sejjieħ matul 24 seklu.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1240/|titlu=Stari Grad Plain|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Stećak|Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci]]* |[[File:Mramorje_2.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_2.JPG|150x150px]] |[[Dubravka]], [[Cista Velika]] | align="center" |2016 |iii, vi (kulturali) |L-iStećci (singular: ''stećak'') huma l-oqbra monolitiċi [[Medjuevu|Medjevali]] li jinsabu fil-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]] kif ukoll f'partijiet tal-Kroazja, tas-[[Serbja]] u tal-[[Montenegro]]. Tfaċċaw għall-ewwel darba fis-seklu 12 u laħqu l-qofol tagħhom fis-sekli 14 u 15. Fil-Kroazja hemm żewġ siti, wieħed f'Dubravka u l-ieħor f'Cista Velika.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent|Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: ''Stato da Terra'' – ''Stato da Mar'' tal-Punent]]* |[[File:Zadar_fortification.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zadar_fortification.jpg|150x150px]] |[[Zadar]], [[Šibenik]] | align="center" |2017 |iii, iv (kulturali) |Dan is-sit huwa magħmul minn sitt komponenti ta' opri tad-difiża fl-Italja, fil-Kroazja u fil-[[Montenegro]], tul iktar minn 1,000 kilometru bejn ir-reġjun tal-Lombardia fl-Italja u l-Lvant tal-Kosta Adrijatika. Id-disinn tal-fortifikazzjonijiet (imlaqqmin ''alla moderna'') ħabat mal-introduzzjoni tal-porvli fil-gwerer, li wasslet għal bidliet sinifikanti fit-tekniki u fl-arkitettura militari. Fost is-siti Kroati hemm is-sistema difensiva ta' [[Zadar]] u l-[[Fortizza ta' San Nikola]] f'Šibenik.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1533/|titlu=Venetian Works of Defence between the 16th and 17th Centuries&#x3a; &lt;em&gt;Stato da Terra&lt;&#x2f;em&gt; &ndash; Western &lt;em&gt;Stato da Mar&lt;&#x2f;em&gt;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]* |[[File:Paklenica_Buljma.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Paklenica_Buljma.jpg|150x150px]] |[[Paklenica]], il-[[Park Nazzjonali tat-Tramuntana ta' Velebit]] | align="center" |2017 |ix (naturali) |Il-Foresti Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji jintużaw biex jiġi studjat it-tifrix tas-siġar tal-fagu (''Fagus sylvatica'') fl-Emisferu tat-Tramuntana f'varjetà ta' ambjenti u l-ambjent fil-foresti. Is-sit tniżżel għall-ewwel darba fl-2007 b'komponenti mis-[[Slovakkja]] u mill-[[Ukrajna]]. Ġie estiż fl-2011, fl-2017, u fl-2021 biex jiġu inklużi l-foresti f'total ta' 18-il pajjiż.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1133/|titlu=Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-25}}</ref> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Kroazja]] l3682crp726537ntucn2rh6f4d4ghrf 0 28196 279030 276704 2022-08-13T18:17:02Z Trigcly 17859 żieda ħolqa wikitext text/x-wiki [[Stampa:Durmitor (20799445644).jpg|daqsminuri|354x354px|Durmitor]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> Il-[[Montenegro]], li ddikjara l-indipendenza tiegħu fl-2006 wara x-xoljiment tal-[[Jugoslavja]] u s-[[Serbja]] u l-Montenegro, iffirma l-Konvenzjoni fit-3 ta' Ġunju 2006.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20171219135401/https://whc.unesco.org/en/statesparties/me|titlu=Montenegro - UNESCO World Heritage Centre|data=2017-12-19|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> Mill-2018, il-Montenegro għandu erba' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel sit fil-Montenegro li żdied mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO kien ir-[[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor|Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta' Kotor]], li tniżżel fit-tielet Sessjoni tal-UNESCO fl-1979. Il-[[Durmitor|Park Nazzjonali ta' Durmitor]] tniżżel fl-1980 u ġie estiż fl-2005. Dawn iż-żewġ siti tniżżlu fil-lista meta l-Montenegro kien għadu parti mill-Jugoslavja. Barra minn hekk, hemm ukoll żewġ siti transnazzjonali. Is-sit taċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci, li tniżżel fl-2016, huwa kondiviż mal-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], mal-[[Kroazja]] u mas-Serbja, filwaqt li s-sit tal-[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent|Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: ''Stato da Terra'' – ''Stato da Mar'' tal-Punent]] huwa kondiviż mal-Kroazja u mal-[[Italja]]. Il-Park Nazzjonali ta' Durmitor tniżżel bħala sit naturali filwaqt li t-tliet siti l-oħra tniżżlu bħala siti kulturali. Meta tniżżel fl-1979, is-sit tar-Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta' Kotor ġie elenkat minnufih fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu, minħabba l-ħsarat li ġarrab f'terremot ta' 6.9 M_w li affettwa ż-żona fil-bidu ta' dik is-sena stess. Wara r-restawr, li l-biċċa l-kbira tiegħu ġie ffinanzjat mill-UNESCO, is-sit tneħħa mil-lista tas-siti fil-periklu fl-2003.<ref>{{Ċita web|url=https://www.webcitation.org/6Hj2ztFMJ?url=http://whc.unesco.org/archive/2003/whc03-27com-24e.pdf|titlu=WHC-03/27.COM/24. UNESCO World Heritage Centre.}}</ref> == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> NB: * Siti transnazzjonali (bl-ikħal) {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Post (muniċipalità) ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! data-sort-type="number" scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor|Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta' Kotor]] | align="center" |[[File:20090719_Crkva_Gospa_od_Zdravlja_Kotor_Bay_Montenegro.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:20090719_Crkva_Gospa_od_Zdravlja_Kotor_Bay_Montenegro.jpg|alt=Kotor|150x150px]] |[[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor|Kotor]], [[Herceg Novi]], [[Tivat]] | align="center" |1979 |i, ii, iii, iv (kulturali) |Il-Bajja ta' Kotor, port naturali strateġiku fil-Lvant tal-[[Baħar Adrijatiku]], kienet ċentru importanti ta[[L-Arti|l-arti]] u tal-kummerċ matul il-[[Medjuevu|Medju Evu]]. Il-valur tar-reġjun huwa integrat fil-kwalità tal-arkitettura tal-bliet iffortifikati u miftuħa, tal-insedjamenti, tal-palazzi u tal-kumplessi monastiċi, kif ukoll l-integrazzjoni tagħhom fil-pajsaġġ imtarraġ ikkultivat fuq ix-xaqlibiet tal-għoljiet tal-blat għoljin. Is-sit jinkludi l-bliet ta' Kotor, [[Perast]] u [[Risan]], kif ukoll il-fortifikazzjonijiet ta' Kotor. Bejn l-1979 u l-2003, is-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu minħabba li ħsara li ġarrab mit-terremot tal-1979 tal-Montenegro. Fl-2012 u fl-2015 saru xi modifiki minuri fil-konfini taż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/125/|titlu=Natural and Culturo-Historical Region of Kotor|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> |- ! scope="row" |[[Durmitor|Park Nazzjonali ta' Durmitor]] | align="center" |[[File:The_Black_Lake_in_Montenegro.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Black_Lake_in_Montenegro.jpg|alt=Durmitor|150x150px]] |[[Žabljak]] | align="center" |1980 |vii, viii, x (naturali) |Durmitor hija katina muntanjuża tal-[[ġebla tal-ġir]] li tifforma parti mill-[[Alpi Dinariċi]]. Issawret permezz tal-glaċieri u mimlija kanjons bix-xmajjar. Il-Kanjon tax-xmara [[Tara]] għandhom l-iżjed fniedaq tax-xmajjar fondi fl-[[Ewropa]], ta' madwar 1,300 metru (4,300 pied). Hemm 18-il lag glaċjali fil- park u l-ikbar wieħed huwa l-[[Lag l-Iswed]]. Il-Park Nazzjonali ta' Durmitor huwa wkoll post importanti għall-[[bijodiversità]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/100/|titlu=Durmitor National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> Wara li s-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1980, il-konfini taż-żona ta' lqugħ tas-sit ġew immodifikati fl-2005 biex ikunu l-istess bħall-konfini tal-park nazzjonali.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/478/|titlu=29 COM 8B.15 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Stećak|Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci]]* |[[File:Medieval_tombstones_of_Montenegro.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Medieval_tombstones_of_Montenegro.png|150x150px]] |[[Žabljak]], [[Plužine]] | align="center" |2016 |iii, vi (kulturali) |L-iStećci (singular: ''stećak'') huma l-oqbra monolitiċi Medjevali li jinsabu fil-Bożnija-Ħerzegovina kif ukoll f'partijiet tal-Kroazja, tas-Serbja u tal-Montenegro. Tfaċċaw għall-ewwel darba fis-seklu 12 u laħqu l-qofol tagħhom fis-sekli 14 u 15. Fil-Montenegro hemm tliet siti, tnejn f'Žabljak u wieħed f'Plužine.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF;" |[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent|Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: ''Stato da Terra'' – ''Stato da Mar'' tal-Punent]]''*'' |[[File:Cytadela_w_obrębie_murów_miejskich_w_Kotorze_02.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cytadela_w_obr%C4%99bie_mur%C3%B3w_miejskich_w_Kotorze_02.jpg|150x150px]] |[[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor|Kotor]] | align="center" |2017 |iii, iv (kulturali) |Dan is-sit huwa magħmul minn sitt komponenti ta' opri tad-difiża fl-Italja, fil-Kroazja u fil-Montenegro, tul iktar minn 1,000 kilometru bejn ir-reġjun tal-Lombardia fl-Italja u l-Lvant tal-Kosta Adrijatika. Id-disinn tal-fortifikazzjonijiet (imlaqqmin ''alla moderna'') ħabat mal-introduzzjoni tal-porvli fil-gwerer, li wasslet għal bidliet sinifikanti fit-tekniki u fl-arkitettura militari. Il-fortifikazzjonijiet ta' Kotor huma parti minn dan is-sit fil-Montenegro.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1533/|titlu=Venetian Works of Defence between the 16th and 17th Centuries&#x3a; &lt;em&gt;Stato da Terra&lt;&#x2f;em&gt; &ndash; Western &lt;em&gt;Stato da Mar&lt;&#x2f;em&gt;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-26}}</ref> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Montenegro]] fhpvm6e3hsa6xp2j4zhrwii9vx9jb1j 0 28273 279031 277127 2022-08-13T19:36:09Z Chrisportelli 355 wikifikazzjoni wikitext text/x-wiki {{stub|bijografija}} {{Infobox bijografija}} '''Suzanne Jill Levine''' (twieldet fil-21 ta' Ottubru 1946) hija [[kittieb]]a, poetessa, traduttriċi letterarja u studjuża [[Stati Uniti tal-Amerika|Amerikana]]. Levine twieldet fil-[[Belt ta' New York]] fejn studjat il-[[pjanu]] f'[[Juilliard School|Juilliard]] u attendiet l-Iskola tal-Mużika u l-Arti. Hija kisbet Baċellerat mill-[[Vassar College|Kulleġġ ta' Vassar]] fl-1967, grad tal-Maġisteru mill-[[Università ta' Kolumbja]] fl-1969 u Dottorat mill-[[Università ta' New York]] fl-1977. Levine hi akkademika tal-letteratura tal-Amerika Latina, u l-kotba tagħha jinkludu wieħed mill-ewwel studji ta' One Hundred Years of Solitude ta' [[Gabriel Garcia Marquez|Gabriel García Márquez]] u Adolfo Bioy Casares, it-tnejn ippubblikati bl-Ispanjol. Hija wkoll speċjalista ewlenija fl-Istudji tat-Traduzzjoni u fil-Letteratura Komparattiva. Il-ktieb tagħha The Subversive Scribe, miktub fl-1991, influwenza l-iżvilupp tat-teorija tat-traduzzjoni kemm fl-Istati Uniti, kif ukoll fi bnadi oħra. Hi kitbet żewġ kotba żgħar tal-poeżiji u mijiet ta' esejs f'antoloġiji u ġurnali ewlenin. Hi wkoll traduttriċi ta' kittieba varji. {{DEFAULTSORT:Levine, Suzanne Jill}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1946]] [[Kategorija:Kittieba Amerikani]] 2cexuuud4xuw4sncfxssody4xglgj52 0 28799 279002 2022-08-13T12:52:58Z Trigcly 17859 Kontenut inizjali, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. In 1995 ''Quark'' was succeeded by ''SuperQuark'', lasting two hours instead of one. Starting from 2000, Piero Angela and his son Alberto introduced ''Ulisse'', a monographic show dedicated to human history and discoveries.<ref>{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> In 1986 and 1987 he conducted two prime-time shows on climate issues from the Turin Palazzetto dello Sport in front of eight thousand spectators: atmosphere and oceans, followed by three television series that exploited new computer graphic: a journey inside the human body ("The Wonderful Machine"), in prehistory ("The Planet of the Dinosaurs"), and in space ("Journey in the Cosmos"). These series, created in collaboration with his son Alberto, were translated into English and sold in over forty European, American and Asian countries, including Arab and China countries. In 1988 he is also Italian Quark, a series of documentaries of nature, environment, exploration, animal world produced and made by Italian authors, including Alberto Angela [his son] himself, who made some documentaries in Africa. In his autobiography he described the circumstances that led to Superquark, when in order to counter competition with Mediaset it was necessary to have a strong program in the early evening up until the Nightly Newscast. Brando Giordani, then director of RAI 1, phoned me asking me to do a "Quark" of two hours instead of one." In fact, in 1995 Superquark was born, during which, on June 4, 1999, two thousand episodes of the Quark Project and related subsidiaries were celebrated. That same year are also the Superquark Specials, monothematic evenings on subjects of great social, psychological and scientific interest, and the collaboration in the television program Domenica in, in which Piero Angela was the anchor of a space dedicated to culture. In 1997 "Quark Atlante – Images from the planet" was born from a Quark rib. Finally, since 2000 Piero and Alberto Angela have been authors of Ulysses, a monographic installment program concerning historical and scientific discoveries. Parallel to the popularizing activity on television, Piero Angela has carried out and still carries out publishing activities, always with information content. He has long been the editor of the "Science and Society" [Scienza e società] column in the weekly TV series, Smiles and Songs (Sorrisi e Canzoni). Angela was also the founder and supervisor of the monthly Quark, which he founded in 2001 and dissolved in 2006 due to lack of funds. The monthly magazine, inspired by the television program dealt with scientific topics in a manner accessible to the public. Piero Angela is also the author of over thirty books, many of them translated into English, German and Spanish, with a total circulation of over three million copies. == Attivitajiet oħra == In 1989 Angela was one of the founders of CICAP, a scientific committee to promote scientific education and the critical thinking and devoted to verification of allegedly scientific disciplines such as parapsychology. In May 2016 he was appointed Honorary President. A slogan of the association, "We must always have an open mind, but not so open that the brain falls to the ground", has become a phrase frequently attributed to Angela, although in reality it is attributed to many people. In 1996 the Committee for Skeptical Inquiry (CSICOP) presented Angela with the ''Responsibility in Journalism'' Award. In his program Investigation on parapsychology (1978) he revealed methods and tricks used by mediums and gurus in their activities; the interest to debunk the quackery was the basis of the birth of CICAP (Italian Committee for the Control of Claims on Pseudosciences), of which he is still honorary president. In 2000 Piero Angela was sued for defamation by two homeopathic associations (FIAMO and SIMO in a civil case and a criminal case), following the broadcast of Superquark of 11 July 2000 in which the homeopathic medicine was said to have no scientific foundation. [27] Angela, defended by lawyers Giulia Bongiorno and Franco Coppi, was acquitted in both cases and the judge recognized the unscientific nature of the discipline. Angela has also written a large number of popular books, starting with ''L'uomo e la marionetta'' in 1972. Many were in collaboration with his son Alberto. On religions and deities Angela has an agnostic approach and considers death a "nuisance". == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika". * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni". ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == 5o77rv18nv52e7y055zv39j2mmtpn86 279003 279002 2022-08-13T12:53:08Z Trigcly 17859 added [[Category:Preżentaturi televiżivi Taljani]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. In 1995 ''Quark'' was succeeded by ''SuperQuark'', lasting two hours instead of one. Starting from 2000, Piero Angela and his son Alberto introduced ''Ulisse'', a monographic show dedicated to human history and discoveries.<ref>{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> In 1986 and 1987 he conducted two prime-time shows on climate issues from the Turin Palazzetto dello Sport in front of eight thousand spectators: atmosphere and oceans, followed by three television series that exploited new computer graphic: a journey inside the human body ("The Wonderful Machine"), in prehistory ("The Planet of the Dinosaurs"), and in space ("Journey in the Cosmos"). These series, created in collaboration with his son Alberto, were translated into English and sold in over forty European, American and Asian countries, including Arab and China countries. In 1988 he is also Italian Quark, a series of documentaries of nature, environment, exploration, animal world produced and made by Italian authors, including Alberto Angela [his son] himself, who made some documentaries in Africa. In his autobiography he described the circumstances that led to Superquark, when in order to counter competition with Mediaset it was necessary to have a strong program in the early evening up until the Nightly Newscast. Brando Giordani, then director of RAI 1, phoned me asking me to do a "Quark" of two hours instead of one." In fact, in 1995 Superquark was born, during which, on June 4, 1999, two thousand episodes of the Quark Project and related subsidiaries were celebrated. That same year are also the Superquark Specials, monothematic evenings on subjects of great social, psychological and scientific interest, and the collaboration in the television program Domenica in, in which Piero Angela was the anchor of a space dedicated to culture. In 1997 "Quark Atlante – Images from the planet" was born from a Quark rib. Finally, since 2000 Piero and Alberto Angela have been authors of Ulysses, a monographic installment program concerning historical and scientific discoveries. Parallel to the popularizing activity on television, Piero Angela has carried out and still carries out publishing activities, always with information content. He has long been the editor of the "Science and Society" [Scienza e società] column in the weekly TV series, Smiles and Songs (Sorrisi e Canzoni). Angela was also the founder and supervisor of the monthly Quark, which he founded in 2001 and dissolved in 2006 due to lack of funds. The monthly magazine, inspired by the television program dealt with scientific topics in a manner accessible to the public. Piero Angela is also the author of over thirty books, many of them translated into English, German and Spanish, with a total circulation of over three million copies. == Attivitajiet oħra == In 1989 Angela was one of the founders of CICAP, a scientific committee to promote scientific education and the critical thinking and devoted to verification of allegedly scientific disciplines such as parapsychology. In May 2016 he was appointed Honorary President. A slogan of the association, "We must always have an open mind, but not so open that the brain falls to the ground", has become a phrase frequently attributed to Angela, although in reality it is attributed to many people. In 1996 the Committee for Skeptical Inquiry (CSICOP) presented Angela with the ''Responsibility in Journalism'' Award. In his program Investigation on parapsychology (1978) he revealed methods and tricks used by mediums and gurus in their activities; the interest to debunk the quackery was the basis of the birth of CICAP (Italian Committee for the Control of Claims on Pseudosciences), of which he is still honorary president. In 2000 Piero Angela was sued for defamation by two homeopathic associations (FIAMO and SIMO in a civil case and a criminal case), following the broadcast of Superquark of 11 July 2000 in which the homeopathic medicine was said to have no scientific foundation. [27] Angela, defended by lawyers Giulia Bongiorno and Franco Coppi, was acquitted in both cases and the judge recognized the unscientific nature of the discipline. Angela has also written a large number of popular books, starting with ''L'uomo e la marionetta'' in 1972. Many were in collaboration with his son Alberto. On religions and deities Angela has an agnostic approach and considers death a "nuisance". == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika". * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni". ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == [[Kategorija:Preżentaturi televiżivi Taljani]] p52rfz0uctn95274ud1ozru2mqj9ivk 279004 279003 2022-08-13T12:53:21Z Trigcly 17859 added [[Category:Twieldu fl-1928]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. In 1995 ''Quark'' was succeeded by ''SuperQuark'', lasting two hours instead of one. Starting from 2000, Piero Angela and his son Alberto introduced ''Ulisse'', a monographic show dedicated to human history and discoveries.<ref>{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> In 1986 and 1987 he conducted two prime-time shows on climate issues from the Turin Palazzetto dello Sport in front of eight thousand spectators: atmosphere and oceans, followed by three television series that exploited new computer graphic: a journey inside the human body ("The Wonderful Machine"), in prehistory ("The Planet of the Dinosaurs"), and in space ("Journey in the Cosmos"). These series, created in collaboration with his son Alberto, were translated into English and sold in over forty European, American and Asian countries, including Arab and China countries. In 1988 he is also Italian Quark, a series of documentaries of nature, environment, exploration, animal world produced and made by Italian authors, including Alberto Angela [his son] himself, who made some documentaries in Africa. In his autobiography he described the circumstances that led to Superquark, when in order to counter competition with Mediaset it was necessary to have a strong program in the early evening up until the Nightly Newscast. Brando Giordani, then director of RAI 1, phoned me asking me to do a "Quark" of two hours instead of one." In fact, in 1995 Superquark was born, during which, on June 4, 1999, two thousand episodes of the Quark Project and related subsidiaries were celebrated. That same year are also the Superquark Specials, monothematic evenings on subjects of great social, psychological and scientific interest, and the collaboration in the television program Domenica in, in which Piero Angela was the anchor of a space dedicated to culture. In 1997 "Quark Atlante – Images from the planet" was born from a Quark rib. Finally, since 2000 Piero and Alberto Angela have been authors of Ulysses, a monographic installment program concerning historical and scientific discoveries. Parallel to the popularizing activity on television, Piero Angela has carried out and still carries out publishing activities, always with information content. He has long been the editor of the "Science and Society" [Scienza e società] column in the weekly TV series, Smiles and Songs (Sorrisi e Canzoni). Angela was also the founder and supervisor of the monthly Quark, which he founded in 2001 and dissolved in 2006 due to lack of funds. The monthly magazine, inspired by the television program dealt with scientific topics in a manner accessible to the public. Piero Angela is also the author of over thirty books, many of them translated into English, German and Spanish, with a total circulation of over three million copies. == Attivitajiet oħra == In 1989 Angela was one of the founders of CICAP, a scientific committee to promote scientific education and the critical thinking and devoted to verification of allegedly scientific disciplines such as parapsychology. In May 2016 he was appointed Honorary President. A slogan of the association, "We must always have an open mind, but not so open that the brain falls to the ground", has become a phrase frequently attributed to Angela, although in reality it is attributed to many people. In 1996 the Committee for Skeptical Inquiry (CSICOP) presented Angela with the ''Responsibility in Journalism'' Award. In his program Investigation on parapsychology (1978) he revealed methods and tricks used by mediums and gurus in their activities; the interest to debunk the quackery was the basis of the birth of CICAP (Italian Committee for the Control of Claims on Pseudosciences), of which he is still honorary president. In 2000 Piero Angela was sued for defamation by two homeopathic associations (FIAMO and SIMO in a civil case and a criminal case), following the broadcast of Superquark of 11 July 2000 in which the homeopathic medicine was said to have no scientific foundation. [27] Angela, defended by lawyers Giulia Bongiorno and Franco Coppi, was acquitted in both cases and the judge recognized the unscientific nature of the discipline. Angela has also written a large number of popular books, starting with ''L'uomo e la marionetta'' in 1972. Many were in collaboration with his son Alberto. On religions and deities Angela has an agnostic approach and considers death a "nuisance". == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika". * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni". ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == [[Kategorija:Preżentaturi televiżivi Taljani]] [[Kategorija:Twieldu fl-1928]] krch5189xw69iwax50pe1iacwxdky47 279005 279004 2022-08-13T12:53:34Z Trigcly 17859 added [[Category:Mietu fl-2022]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. In 1995 ''Quark'' was succeeded by ''SuperQuark'', lasting two hours instead of one. Starting from 2000, Piero Angela and his son Alberto introduced ''Ulisse'', a monographic show dedicated to human history and discoveries.<ref>{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> In 1986 and 1987 he conducted two prime-time shows on climate issues from the Turin Palazzetto dello Sport in front of eight thousand spectators: atmosphere and oceans, followed by three television series that exploited new computer graphic: a journey inside the human body ("The Wonderful Machine"), in prehistory ("The Planet of the Dinosaurs"), and in space ("Journey in the Cosmos"). These series, created in collaboration with his son Alberto, were translated into English and sold in over forty European, American and Asian countries, including Arab and China countries. In 1988 he is also Italian Quark, a series of documentaries of nature, environment, exploration, animal world produced and made by Italian authors, including Alberto Angela [his son] himself, who made some documentaries in Africa. In his autobiography he described the circumstances that led to Superquark, when in order to counter competition with Mediaset it was necessary to have a strong program in the early evening up until the Nightly Newscast. Brando Giordani, then director of RAI 1, phoned me asking me to do a "Quark" of two hours instead of one." In fact, in 1995 Superquark was born, during which, on June 4, 1999, two thousand episodes of the Quark Project and related subsidiaries were celebrated. That same year are also the Superquark Specials, monothematic evenings on subjects of great social, psychological and scientific interest, and the collaboration in the television program Domenica in, in which Piero Angela was the anchor of a space dedicated to culture. In 1997 "Quark Atlante – Images from the planet" was born from a Quark rib. Finally, since 2000 Piero and Alberto Angela have been authors of Ulysses, a monographic installment program concerning historical and scientific discoveries. Parallel to the popularizing activity on television, Piero Angela has carried out and still carries out publishing activities, always with information content. He has long been the editor of the "Science and Society" [Scienza e società] column in the weekly TV series, Smiles and Songs (Sorrisi e Canzoni). Angela was also the founder and supervisor of the monthly Quark, which he founded in 2001 and dissolved in 2006 due to lack of funds. The monthly magazine, inspired by the television program dealt with scientific topics in a manner accessible to the public. Piero Angela is also the author of over thirty books, many of them translated into English, German and Spanish, with a total circulation of over three million copies. == Attivitajiet oħra == In 1989 Angela was one of the founders of CICAP, a scientific committee to promote scientific education and the critical thinking and devoted to verification of allegedly scientific disciplines such as parapsychology. In May 2016 he was appointed Honorary President. A slogan of the association, "We must always have an open mind, but not so open that the brain falls to the ground", has become a phrase frequently attributed to Angela, although in reality it is attributed to many people. In 1996 the Committee for Skeptical Inquiry (CSICOP) presented Angela with the ''Responsibility in Journalism'' Award. In his program Investigation on parapsychology (1978) he revealed methods and tricks used by mediums and gurus in their activities; the interest to debunk the quackery was the basis of the birth of CICAP (Italian Committee for the Control of Claims on Pseudosciences), of which he is still honorary president. In 2000 Piero Angela was sued for defamation by two homeopathic associations (FIAMO and SIMO in a civil case and a criminal case), following the broadcast of Superquark of 11 July 2000 in which the homeopathic medicine was said to have no scientific foundation. [27] Angela, defended by lawyers Giulia Bongiorno and Franco Coppi, was acquitted in both cases and the judge recognized the unscientific nature of the discipline. Angela has also written a large number of popular books, starting with ''L'uomo e la marionetta'' in 1972. Many were in collaboration with his son Alberto. On religions and deities Angela has an agnostic approach and considers death a "nuisance". == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika". * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni". ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == [[Kategorija:Preżentaturi televiżivi Taljani]] [[Kategorija:Twieldu fl-1928]] [[Kategorija:Mietu fl-2022]] pieay5zeedm3jsm5h8b5ximsupdeuru 279006 279005 2022-08-13T12:54:59Z Trigcly 17859 added [[Category:Ġurnalisti Taljani]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. In 1995 ''Quark'' was succeeded by ''SuperQuark'', lasting two hours instead of one. Starting from 2000, Piero Angela and his son Alberto introduced ''Ulisse'', a monographic show dedicated to human history and discoveries.<ref>{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> In 1986 and 1987 he conducted two prime-time shows on climate issues from the Turin Palazzetto dello Sport in front of eight thousand spectators: atmosphere and oceans, followed by three television series that exploited new computer graphic: a journey inside the human body ("The Wonderful Machine"), in prehistory ("The Planet of the Dinosaurs"), and in space ("Journey in the Cosmos"). These series, created in collaboration with his son Alberto, were translated into English and sold in over forty European, American and Asian countries, including Arab and China countries. In 1988 he is also Italian Quark, a series of documentaries of nature, environment, exploration, animal world produced and made by Italian authors, including Alberto Angela [his son] himself, who made some documentaries in Africa. In his autobiography he described the circumstances that led to Superquark, when in order to counter competition with Mediaset it was necessary to have a strong program in the early evening up until the Nightly Newscast. Brando Giordani, then director of RAI 1, phoned me asking me to do a "Quark" of two hours instead of one." In fact, in 1995 Superquark was born, during which, on June 4, 1999, two thousand episodes of the Quark Project and related subsidiaries were celebrated. That same year are also the Superquark Specials, monothematic evenings on subjects of great social, psychological and scientific interest, and the collaboration in the television program Domenica in, in which Piero Angela was the anchor of a space dedicated to culture. In 1997 "Quark Atlante – Images from the planet" was born from a Quark rib. Finally, since 2000 Piero and Alberto Angela have been authors of Ulysses, a monographic installment program concerning historical and scientific discoveries. Parallel to the popularizing activity on television, Piero Angela has carried out and still carries out publishing activities, always with information content. He has long been the editor of the "Science and Society" [Scienza e società] column in the weekly TV series, Smiles and Songs (Sorrisi e Canzoni). Angela was also the founder and supervisor of the monthly Quark, which he founded in 2001 and dissolved in 2006 due to lack of funds. The monthly magazine, inspired by the television program dealt with scientific topics in a manner accessible to the public. Piero Angela is also the author of over thirty books, many of them translated into English, German and Spanish, with a total circulation of over three million copies. == Attivitajiet oħra == In 1989 Angela was one of the founders of CICAP, a scientific committee to promote scientific education and the critical thinking and devoted to verification of allegedly scientific disciplines such as parapsychology. In May 2016 he was appointed Honorary President. A slogan of the association, "We must always have an open mind, but not so open that the brain falls to the ground", has become a phrase frequently attributed to Angela, although in reality it is attributed to many people. In 1996 the Committee for Skeptical Inquiry (CSICOP) presented Angela with the ''Responsibility in Journalism'' Award. In his program Investigation on parapsychology (1978) he revealed methods and tricks used by mediums and gurus in their activities; the interest to debunk the quackery was the basis of the birth of CICAP (Italian Committee for the Control of Claims on Pseudosciences), of which he is still honorary president. In 2000 Piero Angela was sued for defamation by two homeopathic associations (FIAMO and SIMO in a civil case and a criminal case), following the broadcast of Superquark of 11 July 2000 in which the homeopathic medicine was said to have no scientific foundation. [27] Angela, defended by lawyers Giulia Bongiorno and Franco Coppi, was acquitted in both cases and the judge recognized the unscientific nature of the discipline. Angela has also written a large number of popular books, starting with ''L'uomo e la marionetta'' in 1972. Many were in collaboration with his son Alberto. On religions and deities Angela has an agnostic approach and considers death a "nuisance". == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika". * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni". ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == [[Kategorija:Preżentaturi televiżivi Taljani]] [[Kategorija:Twieldu fl-1928]] [[Kategorija:Mietu fl-2022]] [[Kategorija:Ġurnalisti Taljani]] aywdcm4bd92pgnff6gc8l6lk7eu2n44 279007 279006 2022-08-13T13:32:51Z Trigcly 17859 żieda kontenut u referenzi wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). [[Stampa:Piero Angela (16153621128).jpg|xellug|daqsminuri|Piero Angela fl-2014]] Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. Fl-1995 ''Quark'' ħadlu postu ''SuperQuark'', li kien idum sagħtejn minflok siegħa. Mis-sena 2000, Piero Angela u ibnu Alberto introduċew ''Ulisse'', programm monografiku ddedikat lill-istorja u lill-iskoperti tal-bniedem.<ref name=":4">{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1986 u fl-1987 Angela ppreżenta żewġ programmi televiżivi fil-prime-time dwar kwistjonijiet klimatiċi mill-Palazzetto dello Sport ta' Torino quddiem tmint elef spettatur: dwar l-atmosfera u l-oċeani, segwiti minn tliet sensiliet televiżivi li sfruttaw il-grafika informatika ġdida: vjaġġ ġol-ġisem tal-bniedem, fil-[[preistorja]], u fl-ispazju. Dawn is-sensiliet, li nħolqu b'kollaborazzjoni ma' ibnu Alberto, ġew tradotti bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] u nbigħu f'iktar minn erbgħin pajjiż [[Ewropa|Ewropew]], Amerikan u [[Asja|Asjatiku]], inkluż pajjiżi [[Għarab]] u ċ-[[Ċina]]. Fl-1988 ipproduċa wkoll Quark bit-Taljan, sensiela ta' dokumentarji dwar in-natura, l-ambjent, l-esplorazzjoni, l-[[Annimal|annimali]], eċċ. flimkien ma' awturi Taljani oħra, inkluż ibnu Alberto Angela, li għamel xi dokumentarji fl-[[Afrika]]. Fl-awtobijografija tiegħu huwa ddeskriva ċ-ċirkostanzi li wasslu għal Superquark, meta sabiex jikkompeti ma' [[Mediaset]] kien meħtieġ li jkun hemm programm b'saħħtu filgħaxija sal-aħbarijiet ta' billejl. [[Brando Giordani]], li dak iż-żmien kien id-direttur ta' RAI 1, ċempilli u staqsieni nagħmel ''Quark'' ta' sagħtejn minflok ta' siegħa". Fil-fatt, fl-1995 twieled Superquark, u matulu, fl-4 ta' Ġunju 1999, ġew iċċelebrati elfejn episodju tal-Proġett Quark u sussidjarji relatati. F'dik l-istess sena kien hemm ukoll Programmi Speċjali ta' Superquark, li kienu jkunu serati monotematiċi dwar suġġetti ta' interess soċjali, psikoloġiku u xjentifiku kbir, kif ukoll il-kolloborazzjoni fil-programm televiżiv ''Domenica in'', li fih Piero Angela kien il-preżentatur ta' spazju ddedikat lill-kultura. Fl-1997 ġie prodott ukoll ''Quark Atlante''. Finalment, mis-sena 2000 Piero u Alberto Angela kienu l-awturi ta' ''Ulisse'', programm monografiku dwar skoperti storiċi u xjentifiċi. B'mod parallel mal-attività ta' popolarizzazzjoni fuq it-televiżjoni, Piero Angela wettaq attivitajiet ta' pubblikazzjoni, dejjem b'kontenut ta' informazzjoni. Għal żmien twil kien l-editur tal-kolonna ''Scienza e società'' fis-sensiela televiżiva ta' kull ġimgħa ''Sorrisi e Canzoni''. Angela kien ukoll il-fundatur u s-superviżur tar-rivista Quark ta' kull xahar, li stabbilixxa fl-2001 u li xolja fl-2006 minħabba nuqqas ta' fondi. Ir-rivista ta' kull xahar, ispirata mill-programm televiżiv, kienet tindirizza suġġetti xjentifiċi b'mod aċċessibbli għall-pubbliku. Piero Angela kien ukoll l-awtur ta' iktar minn tletin ktieb, ħafna minnhom tradotti bl-Ingliż, bil-Ġermaniż u bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]], b'bejgħ totali ta' iktar minn tliet miljun kopja.<ref name=":4" /> == Attivitajiet oħra == [[Stampa:Angela-Brunello TO 2006.jpg|daqsminuri|Piero Angela jieħu b'idejn Marina Brunello ta' 12-il sena fl-Olimpjadi taċ-Chess tal-2006 f'Torino.]] Fl-1989 Angela kien wieħed mill-fundaturi ta' CICAP, kumitat xjentifiku għall-promozzjoni tal-edukazzjoni xjentifika u tal-ħsieb kritiku, iddedikat biex jivverifika dixxiplini allegament xjentifiċi bħall-parapsikoloġija.<ref>{{Ċita web|url=http://www.cicap.org/n/articolo.php?id=278118|titlu=Piero Angela nominato|sit=CICAP|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'Mejju 2016 inħatar bħala l-President Onorarju. Slogan tal-assoċjazzjoni, "Dejjem irid ikollna moħħ miftuħ, iżda mhux wisq miftuħ li moħħna jaqa' mal-art", sar frażi li spiss tiġi attribwita lil Angela, għalkemm fil-fatt tiġi attribwita lil bosta nies.<ref>''By all means maintain an open mind, but not so open that your brain falls out''. (quoted as a proverb in ''The Skeptical Inquirer'', Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal, 2001, vol. 25, p. 67).</ref> Fl-1996 il-Kumitat għall-Inkjesti Xettiċi (CSICOP) ta l-Premju għar-Responsabbiltà fil-Ġurnaliżmu lil Angela.<ref>"CSICOP Award Winners". ''Skeptical Inquirer''. '''20''' (5): 7. 1996.</ref> Fil-programm tiegħu ''Investigazione sulla parapsicologia'' (1978) huwa żvela metodi u inganni li jużaw il-mediums u l-gurus fl-attivitajiet tagħhom; l-interess li jinkixef il-qerq kien il-bażi tat-twaqqif ta' CICAP (il-Kumitat Taljan għall-Kontroll tal-Istqarrijiet dwar il-Psewdoxjenzi), li kien President Onorarju tiegħu. Fis-sena 2000 Piero Angela ttella' l-qorti għal diffamazzjoni minn żewġ assoċjazzjonijiet omeopatiċi (FIAMO u SIMO f'kawża ċivili u kawża kriminali), wara x-xandir ta' Superquark tal-11 ta' Lulju 2000 fejn intqal li l-mediċina omeopatika ma kellha l-ebda bażi xjentifika. Angela, li ddefendewh l-[[Avukat|avukati]] [[Giulia Bongiorno]] u [[Franco Coppi]], ħareġ illiberat minn kull akkuża kontrih fiż-żewġ kawżi u l-imħallef għaraf in-natura mhux xjentifika tad-dixxiplina.<ref>{{Ċita web|url=https://www.repubblica.it/speciali/robinson/salone-libro-torino2018/2018/05/13/news/la_lezione_ironica_di_piero_angela_la_velocita_della_luce_non_si_decide_a_maggioranza_-196298981/|titlu=Piero Angela difende i vaccini "Su che basi dite che uccidono? La scienza non è un talk show"|data=2018-05-13|sit=la Repubblica|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb ukoll għadd kbir ta' kotba popolari, l-ewwel wieħed fosthom ''L'uomo e la marionetta'' fl-1972. Ħafna minnhom kienu f'kollaborazzjoni ma' ibnu Alberto. Fir-rigward tar-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] u d-divinitajiet Angela kellu approċċ anjostiku u kien iqis il-[[mewt]] bħala "fittaġni".<ref name=":2" /> == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika".<ref>{{Ċita web|url=https://mattinopadova.gelocal.it/padova/cronaca/2016/02/23/news/a-piero-angela-la-cittadinanza-onoraria-di-padova-1.13009073|titlu=A Piero Angela la cittadinanza onoraria di Padova|data=2016-02-23|sit=Il Mattino di Padova|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni".<ref>{{Ċita web|url=http://www.askanews.it/cronaca/2017/10/23/torino-cittadinanza-onoraria-a-piero-angela-pn_20171023_00269|titlu=Torino, cittadinanza onoraria a Piero Angela|data=2017-10-23|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == [[Kategorija:Preżentaturi televiżivi Taljani]] [[Kategorija:Twieldu fl-1928]] [[Kategorija:Mietu fl-2022]] [[Kategorija:Ġurnalisti Taljani]] o7e0r78s0bzc2mqnhodk9ye2tlmado2 279008 279007 2022-08-13T13:33:38Z Trigcly 17859 defaultsort wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Piero Angela''' OMRI (pronunzja bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: [ˈpjɛːro ˈandʒela]; twieled fit-22 ta' Diċembru 1928 – miet fit-13 ta' Awwissu 2022)<ref>{{Ċita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2022/08/13/morto-piero-angela-aveva-93-anni-lannuncio-del-figlio-alberto-buon-viaggio-papa/6761843/|titlu=Morto Piero Angela, aveva 93 anni. L'annuncio del figlio Alberto: "Buon viaggio papà"|data=2022-08-13|sit=Il Fatto Quotidiano|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|titlu=«Sono del ' 28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi»|data=2012-12-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> kien preżentatur televiżiv, [[ġurnalist]] xjentifiku, [[kittieb]] u pjanist Taljan. Huwa beda bħala ġurnalist tar-radju, imbagħad sar korrispondent barrani, u stabbilixxa lilu nnifsu bħala x-xandar tal-aħbarijiet tar-RAI. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq u l-preżentatur ta' programmi tax-xandir immudellati fuq id-dokumentarji tal-BBC u ta' [[David Attenborough]], li kemm-il darba ġie mqabbel miegħu, kif ukoll għall-ġurnaliżmu xjentifiku tiegħu ppubblikat f'bosta pubblikazzjonijiet.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|titlu=Angela, Piero nell'Enciclopedia Treccani|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb tlieta u tletin ktieb, li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel iktar minn sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2008/12/07/piero-angela.html|titlu=Piero Angela - la Repubblica.it|sit=Archivio - la Repubblica.it|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Ħajja bikrija == Angela twieled f'[[Torino]], iben [[Nella Maglia]] u [[Carlo Angela]], [[tabib]] anti-[[Faxxiżmu|Faxxist]], li ngħata l-Medalja tal-"Ġusti fost in-Nazzjonijiet" fid-29 ta' Awwissu 2001.<ref>{{Ċita web|url=https://en.gariwo.net/righteous/shoah-and-nazism/carlo-angela-7595.html|titlu=Carlo Angela|sit=en.gariwo.net|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Meta kellu sena Angela kważi miet b'polmonite. Diversi snin wara saritlu rikostruzzjoni ta' sieq miksura mingħajr il-loppju u meta kellu 12-il sena saritlu operazzjoni tal-appendiċite; l-intervent kirurġiku dam sagħtejn u nofs minħabba xi kumplikazzjonijiet.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://www.ilpost.it/2018/12/22/piero-angela/|titlu=90 cose sui 90 anni di Piero Angela|data=2018-12-22|sit=Il Post|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa attenda l-liċeo klassiku f'Torino.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111121225933/http://www.exalfierini.it/arcnews.htm|titlu=Associazione Ex Allievi del Liceo Classico Alfieri di Torino: archivionews|data=2011-11-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Piero Angela kiteb li r-razzjonalità għallimielu missieru.<ref name=":3">Angela, Piero (1995). ''Viaggi Nella Scienza''. Garzanti. p. 208. ISBN <bdi>881152024X</bdi>.</ref> Skont il-kollega tiegħu [[Gigi Marzullo]] "l-awtokontroll perfett tiegħu u d-dħulija simpatika tiegħu huma riflessjoni tan-natura mistħija tiegħu u huma parti mill-kodiċi ġenetiku tal-[[edukazzjoni]] tal-[[Piemonte]] fir-razzjonalità u t-tolleranza". Angela kien imur tajjeb fi kważi l-istudji kollha tiegħu, iżda kien jagħmel il-minimu tax-xogħol meħtieġ. Angela qal li ngħata "edukazzjoni rigoruża tal-Piemonte: riġida ħafna, bi prinċipji stretti ħafna, inkluż dak tad-diffidenza, fejn qatt ma titfanfar".<ref>Marzullo, Gigi (1999). ''Bellidinotte: Guerrieri moderni & Cavalieri d'altri tempi'' (bit-Taljan). Alfredo Guide Publisher. pp. 9, 16. ISBN <bdi>8871883047</bdi>.</ref> Angela kiteb dan li ġej b'referenza għall-edukazzjoni skolastika tiegħu: "Personalment, tassew kont niddejjaq l-iskola u ma kontx student tajjeb. Dawk kollha li kienu involuti fit-tagħlim b'mod kostanti għandhom jiftakru l-motto Latin antik "''ludendo docere"'', jiġifieri, "tgħallem bid-divertiment"".<ref>Angela, Piero (1985). ''La macchina per pensare'' (bit-Taljan). Garzanti libri. ISBN <bdi>978-8811739685</bdi>.</ref> == Mużika == <blockquote>L-iktar individwi ta' suċċess (u mhux irġiel biss) normalment ikunu b'saħħithom internament u ġentili esternament. Xi ftit jew wisq bħall-pjanu. Dejjem niftakar dak li kien jgħidli l-[[għalliem]] tal-pjanu anzjan tiegħi: sabiex ikollok mess tajjeb, għandek bżonn subgħajn tal-azzar f'ingwanti tal-bellus... Forsi dan japplika għall-ħajja wkoll. — Piero Angela<ref name=":3" /></blockquote>Angela beda jattendi lezzjonijiet privati tal-pjanu meta kellu seba' snin; iktar 'il quddiem beda jinteressa ruħu fil-[[mużika]] jazz. Sal-1948, huwa kien idoqq f'diversi sessjonijiet ta' jamming fil-klabbs tal-jazz ta' Torino u kien juża l-isem artistiku ta' Peter Angela.<ref>{{Ċita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|titlu=Parla Toni Lama L’epopea dello Swing Club nella Torino degli anni ’60 e ‘70|kunjom=Gerlando Gatto|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1948 innutah l-imprenditur [[Sergio Bernardini]], li stiednu jdoqq fis-serata tal-ftuħ tal-Capannina f'[[Viareggio]].<ref>Izzo, Alessandra; Tarli, Tiziano (2017). ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock'n'roll negli storici club del Bel Paese'' (bit-Taljan). Arcana. ISBN <bdi>978-8862318273</bdi>.</ref> Sal-bidu tas-snin 50 tas-seklu 20, Angela fforma trio mad-drummer [[Franco Mondini]] u diversi mużiċisti tal-kuntrabaxx doppju. It-trio spiss kien jingħaqad ma' solisti, bħal [[Nini Rosso]], [[Franco Pisano]], [[Nunzio Rotondo]], u l-eks kurunettist ta' [[Duke Ellington]], [[Rex Stewart]]. Angela u Mondini daqqew mal-kwartett ta' Nunzio Rotondo għal xi żmien.<ref>{{Ċita web|url=https://www.lastampa.it/topnews/edizioni-locali/torino/2021/06/15/news/piero-angela-jazz-mai-in-pensione-suonavo-negli-hot-club-e-compravo-lp-abusivi-1.40392973/|titlu=Piero Angela, jazz mai in pensione: “Suonavo negli hot club e compravo lp abusivi”|data=2021-06-15|sit=La Stampa|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'dan iż-żmien huwa kien idoqq ukoll ma' [[Franco Cerri]], u flimkien miegħu fl-1946 kien imur bir-rota biex jisma' l-kunċerti minn barra ristorant ta' Torino peress li ma setgħux jixtru l-biljetti.<ref>{{Ċita web|url=https://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|titlu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri}}</ref> == Ġurnaliżmu == Lejn l-aħħar tal-1951, Angela beda jikkollabora fi programm dwar l-[[Storja|istorja]] tal-jazz għar-RAI. Sal-1952 ma baqax idoqq il-mużika u beda jaħdem full-time bħala ġurnalist, l-ewwel bħala rapportatur u mbagħad bħala kontributur. Angela qatta' disa' snin f'[[Pariġi]], [[Franza]], erba' snin fi [[Brussell]], il-[[Belġju]], bħala korrispondent u mar kemm-il darba l-[[Stati Uniti|Amerka]] bħala korrispondent tar-RAI. Martu, [[Margherita Pastore]], ma komplietx il-karriera tagħha bħala [[Żfin|żeffiena]] u żżewġet lil Piero meta kellha 19-il sena, u marret ma' Angela f'Pariġi. Skont Margherita: "Ma ħadniex deċiżjoni, iżda qisu kien hemm xi ħaġa stramba ġo fina li bdiet tgħidilna naġixxu, xi kultant mhux b'mod razzjonali għalkollox, iżda b'mod sabiħ. Dik l-istess ħaġa diġà kienet għamlet bina mal-ewwel daqqa t'għajn, waqt festin ta' għeluq is-sena fid-dar ta' ħbieb tagħna t-tnejn". Matul iż-żmien tagħhom f'Pariġi twieldu binthom, Christine, u binhom, Alberto. Angela kellu reġistrazzjoni bl-awdjo tat-twelid ta' uliedu t-tnejn.<ref name=":2" /> [[Fabiano Fabiani]] staqsieh biex jiġi [[Ruma]] biex jaħdem fit-televiżjoni. Fabiani qal lil Angela: "Ieqaf ħabbar l-aħbarijiet fuq ir-radju, irrid il-ġurnalisti fit-televiżjoni". Fl-1968 Angela kien l-ewwel direttur tal-aħbarijiet u kien jalterna ma' [[Andrea Barbato]] għall-Aħbarijiet tat-Televiżjoni Nazzjonali tas-13.30, l-edizzjoni tal-aħbarijiet ta' ħin l-ikel. Angela kiteb 33 ktieb li bigħu iżjed minn tliet miljun kopja, ingħata bosta lawrji onorarji, għamel madwar sittin dokumentarju u mijiet ta' episodji televiżivi, rebaħ seba' Telegatti u rebaħ il-premju tal-preżentazzjoni tat-televiżjoni nazzjonali tmien darbiet.<ref name=":1" /> Fl-1969 Angela telaq mix-xandir tal-aħbarijiet tar-RAI bl-idea li jagħmel programmi iktar dettaljati u itwal: "Irrealizzajt li kont tassew interessat mhux li nkopri għax punti tal-aħbarijiet kuljum, iżda l-aħbarijiet għal sena sħiħa".<ref name=":2" /> == Ġurnaliżmu xjentifiku == [[Stampa:Piero e Alberto Angela archivi Mondadori AA208346 cropped.jpg|daqsminuri|Piero Angela ma' ibnu Alberto fl-1993]] Influwenzat mid-dokumentarju ta' [[Roberto Rossellini]], fl-1968 Piero Angela pproduċa sensiela ta' dokumentarji bit-titlu "Il-Futur fl-Ispazju", fuq it-tema tal-programm Apollo; waqt li s-sensiela nġibdet fl-Istati Uniti, huwa għamel bosta kollegamenti f'ħin reali għar-RAI fl-okkażjoni tat-tlugħ tat-trasportatur spazjali Saturnu V li wassal l-ewwel astronawti lejn il-[[qamar]]. Imbagħad beda attività twila ta' tagħrif xjentifiku li fis-snin ta' wara wasslitu biex jipproduċi bosta trażmissjonijiet informattivi, fosthom ''Destinazione Uomo'', ''Da zero a tre anni'', ''Dove va il mondo?'', ''Nel buio degli anni luce'', ''Indagine critica sulla parapsicologia'', u ''Nel cosmo all ricerca della vita''. Mill-1971 beda jippreżenta għal Rai 1 sensiela ta' programmi xjentifiċi televiżivi dwar l-[[astronomija]], il-[[bijoloġija]], l-ekonomija globali, il-parapsikoloġija u oqsma oħra.<ref name=":0" /> Fl-1981 beda l-iżjed programm famuż tiegħu, ''Quark'', li sal-2022 baqa' għaddej f'formati differenti. ''Quark'' kien jixxandar darba fil-ġimgħa sal-1983, u wassal għal għadd kbir ta' programmi speċjali u forom oħra ta' programmi li nibtu minnu, li ġew iddedikati lil diversi suġġetti xjentifiċi, mid-[[Dinosawru|dinosawri]] għall-bijoloġija umana, mill-[[Storja|istorja]] għall-[[antropoloġija]], mill-[[astronomija]] u l-kożmoloġija għall-ekonomija. "It-titlu kien iqanqal kemxejn ta' kurżità u ssellifnieh mill-fiżika, fejn qed isiru bosta studji dwar ċerti partiċelli sottonukleari ipotetiċi msejħa, preċiżament, quarks, li jekk jeżistu se jkunu l-iżgħar elementi ta' materja magħrufa sa issa. Għalhekk il-programm jipprova jesplora l-affarijiet", spjega Angela matul l-ewwel episodju fl-1981.<ref>{{Ċita web|url=https://www.quotidiano.net/magazine/pero-angela-eta-1.4357535|titlu=Piero Angela compie 90 anni. Le frasi celebri del 'papà' di Quark - Magazine - quotidiano.net|kunjom=BERTI|isem=BARBARA|data=2018-12-22|sit=Quotidiano Nazionale|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dak iż-żmien il-format ta' Quark kien partikolarment innovattiv: intużaw il-mezzi teknoloġiċi kollha disponibbli u r-riżorsi tal-komunikazzjoni televiżiva biex isiru midħla tas-suġġetti li kienu qed ikopru: id-dokumentarji tal-BBC u ta' David Attenborough, il-cartoons ta' [[Bruno Bozzetto]] biex jiġu spjegati l-iżjed kunċetti diffiċli, l-intervisti mal-esperti bl-iktar lingwaġġ ċar possibbli kompatibbli mal-kumplessità tas-suġġetti, u l-ispjegazzjonijiet fl-istudjo televiżiv. Mill-programm bażiku nibtu diversi formati ta' programmi oħra, u wħud minnhom għadhom jiġu prodotti: dokumentarji naturalistiċi (''Special Quark'' u ''Il mondo di Quark''), finanzjarji (''Quark Economia'') u [[Politika|politiċi]] (''Quark Europa''). [[Stampa:Piero Angela (16153621128).jpg|xellug|daqsminuri|Piero Angela fl-2014]] Fl-1984 Angela pproduċa ''Pillole di Quark'', filmati ta' tletin sekonda dwar suġġetti tekniċi, xjentifiċi, edukattivi, soċjali u mediċi, li kienu jixxandru f'ħinijiet differenti fuq Rai1. Fl-istess sena Angela ħoloq l-ewwel talk show ta' taħlita ta' divertiment u disseminazzjoni xjentifika: sitt serati mxandra f'ħin reali mill-Foro Italico, b'mistednin mid-dinja tal-kultura, tax-xjenza, tad-divertiment u tal-[[Sport|isport]] fuq palk biex jinteraġixxu mal-udjenza. Fl-1995 ''Quark'' ħadlu postu ''SuperQuark'', li kien idum sagħtejn minflok siegħa. Mis-sena 2000, Piero Angela u ibnu Alberto introduċew ''Ulisse'', programm monografiku ddedikat lill-istorja u lill-iskoperti tal-bniedem.<ref name=":4">{{Ċita web|url=https://biografieonline.it/biografia.htm?BioID=1422&biografia=Piero+Angela|titlu=Piero Angela: biografia, storia e vita|kunjom=Moraschini|isem=Stefano|data=2006-10-24|sit=Biografieonline|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Fl-1986 u fl-1987 Angela ppreżenta żewġ programmi televiżivi fil-prime-time dwar kwistjonijiet klimatiċi mill-Palazzetto dello Sport ta' Torino quddiem tmint elef spettatur: dwar l-atmosfera u l-oċeani, segwiti minn tliet sensiliet televiżivi li sfruttaw il-grafika informatika ġdida: vjaġġ ġol-ġisem tal-bniedem, fil-[[preistorja]], u fl-ispazju. Dawn is-sensiliet, li nħolqu b'kollaborazzjoni ma' ibnu Alberto, ġew tradotti bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] u nbigħu f'iktar minn erbgħin pajjiż [[Ewropa|Ewropew]], Amerikan u [[Asja|Asjatiku]], inkluż pajjiżi [[Għarab]] u ċ-[[Ċina]]. Fl-1988 ipproduċa wkoll Quark bit-Taljan, sensiela ta' dokumentarji dwar in-natura, l-ambjent, l-esplorazzjoni, l-[[Annimal|annimali]], eċċ. flimkien ma' awturi Taljani oħra, inkluż ibnu Alberto Angela, li għamel xi dokumentarji fl-[[Afrika]]. Fl-awtobijografija tiegħu huwa ddeskriva ċ-ċirkostanzi li wasslu għal Superquark, meta sabiex jikkompeti ma' [[Mediaset]] kien meħtieġ li jkun hemm programm b'saħħtu filgħaxija sal-aħbarijiet ta' billejl. [[Brando Giordani]], li dak iż-żmien kien id-direttur ta' RAI 1, ċempilli u staqsieni nagħmel ''Quark'' ta' sagħtejn minflok ta' siegħa". Fil-fatt, fl-1995 twieled Superquark, u matulu, fl-4 ta' Ġunju 1999, ġew iċċelebrati elfejn episodju tal-Proġett Quark u sussidjarji relatati. F'dik l-istess sena kien hemm ukoll Programmi Speċjali ta' Superquark, li kienu jkunu serati monotematiċi dwar suġġetti ta' interess soċjali, psikoloġiku u xjentifiku kbir, kif ukoll il-kolloborazzjoni fil-programm televiżiv ''Domenica in'', li fih Piero Angela kien il-preżentatur ta' spazju ddedikat lill-kultura. Fl-1997 ġie prodott ukoll ''Quark Atlante''. Finalment, mis-sena 2000 Piero u Alberto Angela kienu l-awturi ta' ''Ulisse'', programm monografiku dwar skoperti storiċi u xjentifiċi. B'mod parallel mal-attività ta' popolarizzazzjoni fuq it-televiżjoni, Piero Angela wettaq attivitajiet ta' pubblikazzjoni, dejjem b'kontenut ta' informazzjoni. Għal żmien twil kien l-editur tal-kolonna ''Scienza e società'' fis-sensiela televiżiva ta' kull ġimgħa ''Sorrisi e Canzoni''. Angela kien ukoll il-fundatur u s-superviżur tar-rivista Quark ta' kull xahar, li stabbilixxa fl-2001 u li xolja fl-2006 minħabba nuqqas ta' fondi. Ir-rivista ta' kull xahar, ispirata mill-programm televiżiv, kienet tindirizza suġġetti xjentifiċi b'mod aċċessibbli għall-pubbliku. Piero Angela kien ukoll l-awtur ta' iktar minn tletin ktieb, ħafna minnhom tradotti bl-Ingliż, bil-Ġermaniż u bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]], b'bejgħ totali ta' iktar minn tliet miljun kopja.<ref name=":4" /> == Attivitajiet oħra == [[Stampa:Angela-Brunello TO 2006.jpg|daqsminuri|Piero Angela jieħu b'idejn Marina Brunello ta' 12-il sena fl-Olimpjadi taċ-Chess tal-2006 f'Torino.]] Fl-1989 Angela kien wieħed mill-fundaturi ta' CICAP, kumitat xjentifiku għall-promozzjoni tal-edukazzjoni xjentifika u tal-ħsieb kritiku, iddedikat biex jivverifika dixxiplini allegament xjentifiċi bħall-parapsikoloġija.<ref>{{Ċita web|url=http://www.cicap.org/n/articolo.php?id=278118|titlu=Piero Angela nominato|sit=CICAP|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> F'Mejju 2016 inħatar bħala l-President Onorarju. Slogan tal-assoċjazzjoni, "Dejjem irid ikollna moħħ miftuħ, iżda mhux wisq miftuħ li moħħna jaqa' mal-art", sar frażi li spiss tiġi attribwita lil Angela, għalkemm fil-fatt tiġi attribwita lil bosta nies.<ref>''By all means maintain an open mind, but not so open that your brain falls out''. (quoted as a proverb in ''The Skeptical Inquirer'', Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal, 2001, vol. 25, p. 67).</ref> Fl-1996 il-Kumitat għall-Inkjesti Xettiċi (CSICOP) ta l-Premju għar-Responsabbiltà fil-Ġurnaliżmu lil Angela.<ref>"CSICOP Award Winners". ''Skeptical Inquirer''. '''20''' (5): 7. 1996.</ref> Fil-programm tiegħu ''Investigazione sulla parapsicologia'' (1978) huwa żvela metodi u inganni li jużaw il-mediums u l-gurus fl-attivitajiet tagħhom; l-interess li jinkixef il-qerq kien il-bażi tat-twaqqif ta' CICAP (il-Kumitat Taljan għall-Kontroll tal-Istqarrijiet dwar il-Psewdoxjenzi), li kien President Onorarju tiegħu. Fis-sena 2000 Piero Angela ttella' l-qorti għal diffamazzjoni minn żewġ assoċjazzjonijiet omeopatiċi (FIAMO u SIMO f'kawża ċivili u kawża kriminali), wara x-xandir ta' Superquark tal-11 ta' Lulju 2000 fejn intqal li l-mediċina omeopatika ma kellha l-ebda bażi xjentifika. Angela, li ddefendewh l-[[Avukat|avukati]] [[Giulia Bongiorno]] u [[Franco Coppi]], ħareġ illiberat minn kull akkuża kontrih fiż-żewġ kawżi u l-imħallef għaraf in-natura mhux xjentifika tad-dixxiplina.<ref>{{Ċita web|url=https://www.repubblica.it/speciali/robinson/salone-libro-torino2018/2018/05/13/news/la_lezione_ironica_di_piero_angela_la_velocita_della_luce_non_si_decide_a_maggioranza_-196298981/|titlu=Piero Angela difende i vaccini "Su che basi dite che uccidono? La scienza non è un talk show"|data=2018-05-13|sit=la Repubblica|lingwa=it|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Angela kiteb ukoll għadd kbir ta' kotba popolari, l-ewwel wieħed fosthom ''L'uomo e la marionetta'' fl-1972. Ħafna minnhom kienu f'kollaborazzjoni ma' ibnu Alberto. Fir-rigward tar-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] u d-divinitajiet Angela kellu approċċ anjostiku u kien iqis il-[[mewt]] bħala "fittaġni".<ref name=":2" /> == Unuri == * L-Italja: Kavallier tal-Gran Salib tal-Ordni tal-Mertu tar-Repubblika Taljana (il-11 ta' Mejju 2021). == Premjijiet == * Angela ngħata bosta lawrji onorarji. Minbarra bosta premjijiet fl-Italja u barra mill-pajjiż, fl-1993 ngħata l-Premju Kalinga għad-disseminazzjoni xjentifika mill-[[UNESCO]] u fl-2002 ingħata l-medalja tad-deheb għall-[[kultura]] tar-Repubblika Taljana. * Huwa ngħata seba' telegatti, wieħed minnhom għall-karriera kollha tiegħu – li ngħata fit-22 ta' Jannar 2008. * Fit-3 ta' Ottubru 2010 ngħata l-Premju Speċjali tal-Ġurija tal-Premju Letterarju Giuseppe Dessì. * L-[[asterojde]] 7197 skoperta mill-astronomi [[Andrea Boattini]] u [[Maura Tombelli]] ngħatat ismu: Pieroangela. * Hemm mollusku gastropodu msemmi ''Babylonia pieroangelai'' għalih. * [[Padova]], belt b'rabta ma' [[Galileo Galilei|Galileo]], tagħtu ċ-ċittadinanza onorarja tagħha għall-"kontribut ta' eċċellenza tiegħu għad-disseminazzjoni xjentifika".<ref>{{Ċita web|url=https://mattinopadova.gelocal.it/padova/cronaca/2016/02/23/news/a-piero-angela-la-cittadinanza-onoraria-di-padova-1.13009073|titlu=A Piero Angela la cittadinanza onoraria di Padova|data=2016-02-23|sit=Il Mattino di Padova|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> * [[Torino]], belt twelidu stess, fit-23 ta' Ottubru 2017 iddeċidiet li tagħtih iċ-ċittadinanza onorarja talli "kien konferma ħajja tat-tradizzjoni xjentifika tal-belt" u tal-kontribut li ta bil-karriera professjonali tiegħu biex iżid "il-[[kultura]] u l-għarfien" tat-Taljani anke permezz tat-televiżjoni".<ref>{{Ċita web|url=http://www.askanews.it/cronaca/2017/10/23/torino-cittadinanza-onoraria-a-piero-angela-pn_20171023_00269|titlu=Torino, cittadinanza onoraria a Piero Angela|data=2017-10-23|lingwa=it-IT|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> ; Akkademiċi * Lawrja onorarja fix-[[Xjenza Naturali|Xjenzi Naturali]] – l-Università ta' [[Camerino]], is-26 ta' Jannar 1988 * Lawrja onorarja fil-[[Bijoloġija]] – l-Università ta' [[Ferrara]], Ferrara, il-15 ta' Frar 1992 * Lawrja onorarja fix-Xjenzi Bijoloġiċi – l-Università ta' [[Palermo]], Palermo, it-30 ta' Ġunju 2001 * Lawrja onorarja fil-[[Fiżika]] – l-Università ta' Torino, Torino, it-23 ta' Ġunju 2003 * Lawrja onorarja fil-Mediċina Veterinarja – l-Università ta' [[Bari]], Bari, it-18 ta' Novembru 2004 * Lawrja onorarja fix-Xjenza Materjali u t-Teknoloġija – l-Università ta' Ruma Tor Vergata, Ruma, il-5 ta' April 2016 * Lawrja onorarja fil-Bijoloġija Applikata u l-[[Mediċina]] Sperimentali – l-Università ta' [[Messina]], Messina, it-24 ta' Novembru 2017 * Lawrja onorarja fix-Xjenza tal-Komunikazzjoni u t-Teknoloġija, l-Università ta' [[Siena]], Siena, il-15 ta' Ġunju 2019 * Lawrja onorarja – l-Università Amerikana ta' [[Ruma]], Ruma * Diploma ''honoris causa'' fil-Pjanu – l-Akkademja Internazzjonali tal-Pjanu "Incontri da maestro", [[Imola]]. == Lista ta' programmi televiżivi == Il-programmi televiżivi li ġejjin kollha xxandru fuq Rai Uno. * ''Il futuro nello spazio'' (1968) * ''Destinazione uomo'' (1971) * ''Da zero a tre anni'' * ''Dove va il mondo?'' * ''Nel buio degli anni luce'' * ''Indagine sulla parapsicologia'' (1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (1980) * ''Quark'' (mill-1981), u proġetti relatati oħra: ** ''Pillole di Quark'' (mill-1983) ** ''Il mondo di Quark'' (mill-1984) ** ''Quark Economia'' (1986) ** ''Quark Europa'' (1986) ** ''Quark Speciale'' ** ''Quark Scienza'' ** ''Enciclopedia di Quark'' (1993) ** ''Superquark'' (mill-1994) ** ''Speciali di Superquark'' (mill-1999) * ''La macchina meravigliosa'' (1990) * ''Serata Oceano'' (1991) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (1993) * ''Viaggio nel cosmo'' (1998) == Għażla mill-biblijografija == * ''The Extraordinary Story of Human Origins'', ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-0879758035</nowiki> * ''The Extraordinary Story of Life on Earth'' Hardcover – 1996, ta' Piero Angela u Alberto Angela, <nowiki>ISBN 978-1573920438</nowiki> * ''Sharks!: Predators of the Sea'' by Piero Angela Publisher: Courage Books (1722), ASIN B01K3HAY4G * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'' (bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]), Hardcover, <nowiki>ISBN 978-8804514909</nowiki> * ''Stregati dalla Luna: Il sogno del volo spaziale da Jules Verne all'Apollo 11'' (Vuċi biss) Maria Giulia Andretta (awtur), Marco Ciardi (awtur), Piero Angela (awtur), Laura Righi (narratriċi), Audible Studios * ''Da zero a tre anni''. (bit-Taljan) Unknown Binding – 1990, ta' Piero Angela – (awtur) * ''La macchina per pensare'' (Italian) Paperback – 1990, Piero Angela, Paperback: 286 paġna Publisher: Garzanti (1990) (bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811520238</nowiki> * ''Nel buio degli anni luce,'' Paperback, Pubblikatur: Milan, Garzanti (1977; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8811517184</nowiki> * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'universo e della vita'', Piero Angela, Paperback, Pubblikatur: Mondadori (2017; bit-Taljan), <nowiki>ISBN 978-8804679035</nowiki>. == Referenzi == {{DEFAULTSORT:Angela, Piero}} [[Kategorija:Preżentaturi televiżivi Taljani]] [[Kategorija:Twieldu fl-1928]] [[Kategorija:Mietu fl-2022]] [[Kategorija:Ġurnalisti Taljani]] ax8h7boq1ytkt8ubzaowlgivtx2xhuh 0 28800 279010 2022-08-13T15:30:24Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Isfahan Lotfollah mosque ceiling symmetric.jpg|daqsminuri|257x257px|Is-saqaf simetriku tal-moskea ta' Lotfollah f'Isfahan, l-Iran]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-08}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-xjenza, tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-08}}</ref> L-[[Iran]] aċċetta l-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji fis-26 ta' Frar 1975, u b'hekk is-siti storiċi tiegħu saru eliġibbli biex jiżdiedu mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Mill-2021, l-Iran għandu sitta u għoxrin sit.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/statesparties/ir|titlu=Iran (Islamic Republic of) - UNESCO World Heritage Convention|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-ewwel tliet siti fl-Iran, Meidan Naghshe Jahan, f'[[Isfahan]], [[Persepolis]] u [[Tchogha Zanbil]], tniżżlu fil-lista fit-tielet sessjoni tal-Kumitat għall-Wirt Dinji li sar fil-[[Kajr]] u f'[[Luxor]], l-[[Eġittu]], fl-1979.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/repcom79.htm#113|titlu=WH Committee: Report of 3rd Session, Cairo 1979|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dawn baqgħu l-unika Siti ta' Wirt Dinji tar-Repubblika [[Iżlam|Iżlamika]] tal-Iran sal-2003, meta żdied [[Takht-e Soleyman]] mal-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/decrec03.htm#dec8-c-22|titlu=Decisions adopted by the 27th session of the World Heritage Committee, 30 June - 5 July 2003|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-aħħar żieda kienu l-[[Foresti Irkani]] fl-2019. == Siti ta' Wirt Dinji == Is-Siti ta' Wirt Dinji tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura (UNESCO) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref name=":0" /> {| class="wikitable sortable" ! scope="col" style="width:15%;" |Sit ! class="unsortable" scope="col" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:12.5%;" |Post u Koordinati ! scope="row" style="width:5%;" |Kriterji ! scope="col" style="width:5%;" |Erja ha (akri) ! scope="col" style="width:5%;" |Sena ! class="unsortable" scope="col" |Links |- ! scope="row" |[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]] |[[File:Armenian_Monastery_of_Saint_Thaddeus_-_closeup.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Armenian_Monastery_of_Saint_Thaddeus_-_closeup.jpg|xellug|bla_tilar|164x164px]] |Provinċja tal-Punent tal-[[Ażerbajġan]] <small>{{coord|38|58|44|N|45|28|24|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnArm</span> (ii)(iii)(vi) |{{convert|129|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2008 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1262/|titlu=Armenian Monastic Ensembles of Iran|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Arg-é Bam|Bam u l-Pajsaġġ Kulturali tiegħu]] |[[File:BAM_IR2726.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BAM_IR2726.JPG|150x150px]] |Provinċja ta' Kerman <small>{{coord|29|07|00|N|58|22|00|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnBam</span> (ii)(iii)(iv)(v) |&#x2014; | align="center" |2004 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1208/|titlu=Bam and its Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Bisotun]] |[[File:Darius_I_the_Great's_inscription.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Darius_I_the_Great's_inscription.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Kermanshah <small>{{coord|34|23|18|N|47|26|12|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnBis</span> (ii)(iii) |{{convert|187|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2006 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1222/|titlu=Bisotun|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pajsaġġ Kulturali ta' Maymand]] |[[File:Maymand_village.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Maymand_village.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Kerman <small>{{coord|30|10|05|N|55|22|32|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnCul</span> (v) |{{convert|4954|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2015 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1423/|titlu=Cultural Landscape of Maymand|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]] |[[File:Uraman_3566731.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Uraman_3566731.jpg|150x150px]] |Provinċja tal-Kurdistan |Kulturali:<span style="display:none;">IrnCul</span> (iii)(v) |{{convert|106|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2021 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1647/|titlu=Cultural Landscape of Hawraman&#x2f;Uramanat|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Gonbad-e Qābus]] |[[File:Gonbad-e_Qabus_tower2017-1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gonbad-e_Qabus_tower2017-1.jpg|bla_tilar|150x150px]] |Provinċja ta' Golestan <small>{{coord|37|15|29|N|55|10|08|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnGon</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|1|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2012 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1398/|titlu=Gonbad-e Q&#x101;bus|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Palazz ta' Golestan]] |[[File:Golestan_door.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golestan_door.JPG|150x150px]] |[[Tehran]]<small>{{coord|35|40|47|N|51|25|13|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnGon</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|5.3|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2013 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1422/|titlu=Golestan Palace|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Deżert ta' Lut]] |[[File:Kaluts,_Iran_(5072510138).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kaluts,_Iran_(5072510138).jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Kerman u ta' Sistan u Baluchestan <small>{{coord|30|12|58|N|58|50|20|E}}</small> |Naturali:<span style="display:none;">IrnLut</span> (vii)(viii) |{{convert|2278012|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2016 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1505/|titlu=Lut Desert|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ![[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]] (Bishabpur, Firouzabad, Sarvestan) |[[File:Palace_of_Ardashir.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Palace_of_Ardashir.jpg|bla_tilar|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|29|46|39|N|51|34|14|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (ii)(iii)(v) |{{convert|639.3|ha|abbr=values|sortable=on}} |2018 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1568/|titlu=Sassanid Archaeological Landscape of Fars Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Masjed-e Jāmé]] ta' Isfahan |[[File:Jamé_Mosque_Esfahan_courtyard.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Jam%C3%A9_Mosque_Esfahan_courtyard.jpg|150x150px]] |Isfahan, Provinċja ta' Isfahan <small>{{coord|32|40|11|N|51|41|07|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnMas</span> (ii) |{{convert|2.0756|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2012 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1397/|titlu=Masjed-e J&#x101;m&eacute; of Isfahan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]] |[[File:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg|150x150px]] |Isfahan, Provinċja ta' Isfahan <small>{{coord|32|39|27|N|51|40|40|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnMei</span> (i)(v)(vi) |&#x2014; | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/115/|titlu=Meidan Emam, Esfahan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pasargadae]] |[[File:مقبره_کورش_(EDITED).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%B4_(EDITED).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|30|11|38|N|53|10|02|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPas</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|160|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2004 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1106/|titlu=Pasargadae|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Persepolis]] |[[File:Gate_of_All_Nations,_Persepolis.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gate_of_All_Nations,_Persepolis.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|29|56|04|N|52|53|25|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPer</span> (i)(iii)(vi) |{{convert|12.5|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/114/|titlu=Persepolis|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Shahr-e Sukhteh]] |[[File:کاخ_سوخته_شهر_سوحته.jpg|ħolqa=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D8%AD%D8%AA%D9%87.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Sistan u Baluchestan <small>{{coord|30|35|38|N|61|19|40|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPer</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|275|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2014 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1456/|titlu=Shahr-i Sokhta|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]] |[[File:Sheikh_Safi_Al_din_Tomb.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sheikh_Safi_Al_din_Tomb.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' [[Ardabil]] <small>{{coord|38|14|55|N|48|17|29|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnShe</span> (i)(ii)(iv) |{{convert|2|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2010 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1345/|titlu=Sheikh Safi al-din Kh&#x101;neg&#x101;h and Shrine Ensemble in Ardabil|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]] |[[File:Shushtar_Historical_Hydraulic_System_Darafsh_(6).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Shushtar_Historical_Hydraulic_System_Darafsh_(6).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|01|07|N|48|50|09|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnShu</span> (i)(ii)(v) |{{convert|240|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2009 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1315/|titlu=Shushtar Historical Hydraulic System|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Soltaniyeh]] |[[File:Solt_dome_1.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Solt_dome_1.JPG|150x150px]] |Provinċja ta' Zanjan <small>{{coord|36|26|07|N|48|47|48|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnSha</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|790|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2005 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1188/|titlu=Soltaniyeh|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Susa]] |[[File:Royal_City_and_Acropolis_Tepes.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Royal_City_and_Acropolis_Tepes.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|11|22|N|48|15|22|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnSus</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|350|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2015 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1455/|titlu=Susa|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]] |[[File:Carpet_Bazaar_of_Tabriz.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Carpet_Bazaar_of_Tabriz.JPG|150x150px]] |Provinċja tal-Lvant tal-Ażerbajġan <small>{{coord|38|04|53|N|46|17|35|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTab</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|29|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2010 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1346/|titlu=Tabriz Historic Bazaar Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Takht-e Soleyman]] |[[File:Takht-e-soleiman-1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Takht-e-soleiman-1.jpg|150x150px]] |Provinċja tal-Punent tal-Ażerbajġan <small>{{coord|36|36|14|N|47|14|06|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTak</span> (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |{{convert|10|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2003 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1077/|titlu=Takht-e Soleyman|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Tchogha Zanbil]] |[[File:ChoghaZanbil_Darafsh_(17).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChoghaZanbil_Darafsh_(17).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|05|00|N|48|32|00|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTch</span> (iii)(iv) |&#x2014; | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/113/|titlu=Tchogha Zanbil|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Ġnien Persjan|Il-Ġnien Persjan]] |[[File:40sotoon.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:40sotoon.jpg|150x150px]] |Bosta provinċji (Fars, Kerman, Razavi Khorasan, Yazd, Mazandaran, u Isfahan) |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerGar</span> (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |{{convert|716|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2011 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1372/|titlu=The Persian Garden|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]] |[[File:Veresk_01_-_panoramio.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Veresk_01_-_panoramio.jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Mazandaran, Tehran u Khuzestan |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTab</span> (ii)(vi) |{{convert|5,784|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2021 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1585/|titlu=Trans-Iranian Railway|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Qanat Persjani]] |[[File:Kariz_kaykhosrow.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kariz_kaykhosrow.jpg|150x150px]] |Bosta provinċji (Razavi Khorasan, Nofsinhar ta' Khorasan, Yazd, Kerman, Markazi u Isfahan) <small>{{coord|34|17|24|N|58|39|16|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (iii)(iv) |&#x2014; | align="center" |2016 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1506/|titlu=The Persian Qanat|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Belt Storika ta' Yazd]] |[[File:Yazd_Unesco.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Yazd_Unesco.jpg|150x150px]] |Yazd, Provinċja ta' Yazd <small>{{coord|31|53|50|N|54|22|4|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (iii)(v) |{{convert|195.67|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2017 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1544/|titlu=Historic City of Yazd|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Foresti Irkani]] |[[File:Ghaleye_Rud_Khan_(40)_4.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ghaleye_Rud_Khan_(40)_4.jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Golestan, Mazandaran u Gilan <small>{{coord|37|25|17.3|N|55|43|27.4|E}}</small> |Naturali:<span style="display:none;">IrnHyr</span> (ix) |{{convert|129,484.74|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2019 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1584/|titlu=Hyrcanian Forests|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |} == Referenzi == louxi6pk8q23vyocvk0e2t0t32kl0ad 279011 279010 2022-08-13T15:30:36Z Trigcly 17859 added [[Category:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Isfahan Lotfollah mosque ceiling symmetric.jpg|daqsminuri|257x257px|Is-saqaf simetriku tal-moskea ta' Lotfollah f'Isfahan, l-Iran]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-08}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-xjenza, tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-08}}</ref> L-[[Iran]] aċċetta l-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji fis-26 ta' Frar 1975, u b'hekk is-siti storiċi tiegħu saru eliġibbli biex jiżdiedu mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Mill-2021, l-Iran għandu sitta u għoxrin sit.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/statesparties/ir|titlu=Iran (Islamic Republic of) - UNESCO World Heritage Convention|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-ewwel tliet siti fl-Iran, Meidan Naghshe Jahan, f'[[Isfahan]], [[Persepolis]] u [[Tchogha Zanbil]], tniżżlu fil-lista fit-tielet sessjoni tal-Kumitat għall-Wirt Dinji li sar fil-[[Kajr]] u f'[[Luxor]], l-[[Eġittu]], fl-1979.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/repcom79.htm#113|titlu=WH Committee: Report of 3rd Session, Cairo 1979|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dawn baqgħu l-unika Siti ta' Wirt Dinji tar-Repubblika [[Iżlam|Iżlamika]] tal-Iran sal-2003, meta żdied [[Takht-e Soleyman]] mal-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/decrec03.htm#dec8-c-22|titlu=Decisions adopted by the 27th session of the World Heritage Committee, 30 June - 5 July 2003|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-aħħar żieda kienu l-[[Foresti Irkani]] fl-2019. == Siti ta' Wirt Dinji == Is-Siti ta' Wirt Dinji tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura (UNESCO) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref name=":0" /> {| class="wikitable sortable" ! scope="col" style="width:15%;" |Sit ! class="unsortable" scope="col" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:12.5%;" |Post u Koordinati ! scope="row" style="width:5%;" |Kriterji ! scope="col" style="width:5%;" |Erja ha (akri) ! scope="col" style="width:5%;" |Sena ! class="unsortable" scope="col" |Links |- ! scope="row" |[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]] |[[File:Armenian_Monastery_of_Saint_Thaddeus_-_closeup.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Armenian_Monastery_of_Saint_Thaddeus_-_closeup.jpg|xellug|bla_tilar|164x164px]] |Provinċja tal-Punent tal-[[Ażerbajġan]] <small>{{coord|38|58|44|N|45|28|24|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnArm</span> (ii)(iii)(vi) |{{convert|129|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2008 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1262/|titlu=Armenian Monastic Ensembles of Iran|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Arg-é Bam|Bam u l-Pajsaġġ Kulturali tiegħu]] |[[File:BAM_IR2726.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BAM_IR2726.JPG|150x150px]] |Provinċja ta' Kerman <small>{{coord|29|07|00|N|58|22|00|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnBam</span> (ii)(iii)(iv)(v) |&#x2014; | align="center" |2004 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1208/|titlu=Bam and its Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Bisotun]] |[[File:Darius_I_the_Great's_inscription.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Darius_I_the_Great's_inscription.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Kermanshah <small>{{coord|34|23|18|N|47|26|12|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnBis</span> (ii)(iii) |{{convert|187|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2006 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1222/|titlu=Bisotun|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pajsaġġ Kulturali ta' Maymand]] |[[File:Maymand_village.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Maymand_village.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Kerman <small>{{coord|30|10|05|N|55|22|32|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnCul</span> (v) |{{convert|4954|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2015 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1423/|titlu=Cultural Landscape of Maymand|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]] |[[File:Uraman_3566731.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Uraman_3566731.jpg|150x150px]] |Provinċja tal-Kurdistan |Kulturali:<span style="display:none;">IrnCul</span> (iii)(v) |{{convert|106|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2021 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1647/|titlu=Cultural Landscape of Hawraman&#x2f;Uramanat|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Gonbad-e Qābus]] |[[File:Gonbad-e_Qabus_tower2017-1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gonbad-e_Qabus_tower2017-1.jpg|bla_tilar|150x150px]] |Provinċja ta' Golestan <small>{{coord|37|15|29|N|55|10|08|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnGon</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|1|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2012 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1398/|titlu=Gonbad-e Q&#x101;bus|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Palazz ta' Golestan]] |[[File:Golestan_door.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golestan_door.JPG|150x150px]] |[[Tehran]]<small>{{coord|35|40|47|N|51|25|13|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnGon</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|5.3|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2013 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1422/|titlu=Golestan Palace|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Deżert ta' Lut]] |[[File:Kaluts,_Iran_(5072510138).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kaluts,_Iran_(5072510138).jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Kerman u ta' Sistan u Baluchestan <small>{{coord|30|12|58|N|58|50|20|E}}</small> |Naturali:<span style="display:none;">IrnLut</span> (vii)(viii) |{{convert|2278012|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2016 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1505/|titlu=Lut Desert|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ![[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]] (Bishabpur, Firouzabad, Sarvestan) |[[File:Palace_of_Ardashir.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Palace_of_Ardashir.jpg|bla_tilar|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|29|46|39|N|51|34|14|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (ii)(iii)(v) |{{convert|639.3|ha|abbr=values|sortable=on}} |2018 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1568/|titlu=Sassanid Archaeological Landscape of Fars Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Masjed-e Jāmé]] ta' Isfahan |[[File:Jamé_Mosque_Esfahan_courtyard.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Jam%C3%A9_Mosque_Esfahan_courtyard.jpg|150x150px]] |Isfahan, Provinċja ta' Isfahan <small>{{coord|32|40|11|N|51|41|07|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnMas</span> (ii) |{{convert|2.0756|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2012 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1397/|titlu=Masjed-e J&#x101;m&eacute; of Isfahan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]] |[[File:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg|150x150px]] |Isfahan, Provinċja ta' Isfahan <small>{{coord|32|39|27|N|51|40|40|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnMei</span> (i)(v)(vi) |&#x2014; | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/115/|titlu=Meidan Emam, Esfahan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pasargadae]] |[[File:مقبره_کورش_(EDITED).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%B4_(EDITED).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|30|11|38|N|53|10|02|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPas</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|160|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2004 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1106/|titlu=Pasargadae|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Persepolis]] |[[File:Gate_of_All_Nations,_Persepolis.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gate_of_All_Nations,_Persepolis.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|29|56|04|N|52|53|25|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPer</span> (i)(iii)(vi) |{{convert|12.5|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/114/|titlu=Persepolis|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Shahr-e Sukhteh]] |[[File:کاخ_سوخته_شهر_سوحته.jpg|ħolqa=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D8%AD%D8%AA%D9%87.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Sistan u Baluchestan <small>{{coord|30|35|38|N|61|19|40|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPer</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|275|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2014 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1456/|titlu=Shahr-i Sokhta|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]] |[[File:Sheikh_Safi_Al_din_Tomb.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sheikh_Safi_Al_din_Tomb.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' [[Ardabil]] <small>{{coord|38|14|55|N|48|17|29|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnShe</span> (i)(ii)(iv) |{{convert|2|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2010 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1345/|titlu=Sheikh Safi al-din Kh&#x101;neg&#x101;h and Shrine Ensemble in Ardabil|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]] |[[File:Shushtar_Historical_Hydraulic_System_Darafsh_(6).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Shushtar_Historical_Hydraulic_System_Darafsh_(6).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|01|07|N|48|50|09|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnShu</span> (i)(ii)(v) |{{convert|240|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2009 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1315/|titlu=Shushtar Historical Hydraulic System|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Soltaniyeh]] |[[File:Solt_dome_1.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Solt_dome_1.JPG|150x150px]] |Provinċja ta' Zanjan <small>{{coord|36|26|07|N|48|47|48|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnSha</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|790|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2005 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1188/|titlu=Soltaniyeh|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Susa]] |[[File:Royal_City_and_Acropolis_Tepes.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Royal_City_and_Acropolis_Tepes.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|11|22|N|48|15|22|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnSus</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|350|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2015 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1455/|titlu=Susa|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]] |[[File:Carpet_Bazaar_of_Tabriz.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Carpet_Bazaar_of_Tabriz.JPG|150x150px]] |Provinċja tal-Lvant tal-Ażerbajġan <small>{{coord|38|04|53|N|46|17|35|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTab</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|29|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2010 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1346/|titlu=Tabriz Historic Bazaar Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Takht-e Soleyman]] |[[File:Takht-e-soleiman-1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Takht-e-soleiman-1.jpg|150x150px]] |Provinċja tal-Punent tal-Ażerbajġan <small>{{coord|36|36|14|N|47|14|06|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTak</span> (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |{{convert|10|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2003 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1077/|titlu=Takht-e Soleyman|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Tchogha Zanbil]] |[[File:ChoghaZanbil_Darafsh_(17).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChoghaZanbil_Darafsh_(17).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|05|00|N|48|32|00|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTch</span> (iii)(iv) |&#x2014; | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/113/|titlu=Tchogha Zanbil|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Ġnien Persjan|Il-Ġnien Persjan]] |[[File:40sotoon.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:40sotoon.jpg|150x150px]] |Bosta provinċji (Fars, Kerman, Razavi Khorasan, Yazd, Mazandaran, u Isfahan) |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerGar</span> (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |{{convert|716|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2011 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1372/|titlu=The Persian Garden|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]] |[[File:Veresk_01_-_panoramio.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Veresk_01_-_panoramio.jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Mazandaran, Tehran u Khuzestan |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTab</span> (ii)(vi) |{{convert|5,784|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2021 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1585/|titlu=Trans-Iranian Railway|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Qanat Persjani]] |[[File:Kariz_kaykhosrow.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kariz_kaykhosrow.jpg|150x150px]] |Bosta provinċji (Razavi Khorasan, Nofsinhar ta' Khorasan, Yazd, Kerman, Markazi u Isfahan) <small>{{coord|34|17|24|N|58|39|16|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (iii)(iv) |&#x2014; | align="center" |2016 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1506/|titlu=The Persian Qanat|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Belt Storika ta' Yazd]] |[[File:Yazd_Unesco.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Yazd_Unesco.jpg|150x150px]] |Yazd, Provinċja ta' Yazd <small>{{coord|31|53|50|N|54|22|4|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (iii)(v) |{{convert|195.67|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2017 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1544/|titlu=Historic City of Yazd|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Foresti Irkani]] |[[File:Ghaleye_Rud_Khan_(40)_4.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ghaleye_Rud_Khan_(40)_4.jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Golestan, Mazandaran u Gilan <small>{{coord|37|25|17.3|N|55|43|27.4|E}}</small> |Naturali:<span style="display:none;">IrnHyr</span> (ix) |{{convert|129,484.74|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2019 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1584/|titlu=Hyrcanian Forests|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] fyzc8vgrw1id95cupqtl11tl5q6y85z 279012 279011 2022-08-13T15:30:55Z Trigcly 17859 added [[Category:Iran]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Isfahan Lotfollah mosque ceiling symmetric.jpg|daqsminuri|257x257px|Is-saqaf simetriku tal-moskea ta' Lotfollah f'Isfahan, l-Iran]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-08}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-xjenza, tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-08}}</ref> L-[[Iran]] aċċetta l-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji fis-26 ta' Frar 1975, u b'hekk is-siti storiċi tiegħu saru eliġibbli biex jiżdiedu mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Mill-2021, l-Iran għandu sitta u għoxrin sit.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/statesparties/ir|titlu=Iran (Islamic Republic of) - UNESCO World Heritage Convention|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-ewwel tliet siti fl-Iran, Meidan Naghshe Jahan, f'[[Isfahan]], [[Persepolis]] u [[Tchogha Zanbil]], tniżżlu fil-lista fit-tielet sessjoni tal-Kumitat għall-Wirt Dinji li sar fil-[[Kajr]] u f'[[Luxor]], l-[[Eġittu]], fl-1979.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/repcom79.htm#113|titlu=WH Committee: Report of 3rd Session, Cairo 1979|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Dawn baqgħu l-unika Siti ta' Wirt Dinji tar-Repubblika [[Iżlam|Iżlamika]] tal-Iran sal-2003, meta żdied [[Takht-e Soleyman]] mal-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/decrec03.htm#dec8-c-22|titlu=Decisions adopted by the 27th session of the World Heritage Committee, 30 June - 5 July 2003|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-aħħar żieda kienu l-[[Foresti Irkani]] fl-2019. == Siti ta' Wirt Dinji == Is-Siti ta' Wirt Dinji tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura (UNESCO) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref name=":0" /> {| class="wikitable sortable" ! scope="col" style="width:15%;" |Sit ! class="unsortable" scope="col" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:12.5%;" |Post u Koordinati ! scope="row" style="width:5%;" |Kriterji ! scope="col" style="width:5%;" |Erja ha (akri) ! scope="col" style="width:5%;" |Sena ! class="unsortable" scope="col" |Links |- ! scope="row" |[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]] |[[File:Armenian_Monastery_of_Saint_Thaddeus_-_closeup.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Armenian_Monastery_of_Saint_Thaddeus_-_closeup.jpg|xellug|bla_tilar|164x164px]] |Provinċja tal-Punent tal-[[Ażerbajġan]] <small>{{coord|38|58|44|N|45|28|24|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnArm</span> (ii)(iii)(vi) |{{convert|129|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2008 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1262/|titlu=Armenian Monastic Ensembles of Iran|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Arg-é Bam|Bam u l-Pajsaġġ Kulturali tiegħu]] |[[File:BAM_IR2726.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BAM_IR2726.JPG|150x150px]] |Provinċja ta' Kerman <small>{{coord|29|07|00|N|58|22|00|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnBam</span> (ii)(iii)(iv)(v) |&#x2014; | align="center" |2004 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1208/|titlu=Bam and its Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Bisotun]] |[[File:Darius_I_the_Great's_inscription.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Darius_I_the_Great's_inscription.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Kermanshah <small>{{coord|34|23|18|N|47|26|12|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnBis</span> (ii)(iii) |{{convert|187|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2006 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1222/|titlu=Bisotun|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pajsaġġ Kulturali ta' Maymand]] |[[File:Maymand_village.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Maymand_village.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Kerman <small>{{coord|30|10|05|N|55|22|32|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnCul</span> (v) |{{convert|4954|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2015 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1423/|titlu=Cultural Landscape of Maymand|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]] |[[File:Uraman_3566731.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Uraman_3566731.jpg|150x150px]] |Provinċja tal-Kurdistan |Kulturali:<span style="display:none;">IrnCul</span> (iii)(v) |{{convert|106|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2021 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1647/|titlu=Cultural Landscape of Hawraman&#x2f;Uramanat|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Gonbad-e Qābus]] |[[File:Gonbad-e_Qabus_tower2017-1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gonbad-e_Qabus_tower2017-1.jpg|bla_tilar|150x150px]] |Provinċja ta' Golestan <small>{{coord|37|15|29|N|55|10|08|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnGon</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|1|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2012 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1398/|titlu=Gonbad-e Q&#x101;bus|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Palazz ta' Golestan]] |[[File:Golestan_door.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Golestan_door.JPG|150x150px]] |[[Tehran]]<small>{{coord|35|40|47|N|51|25|13|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnGon</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|5.3|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2013 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1422/|titlu=Golestan Palace|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Deżert ta' Lut]] |[[File:Kaluts,_Iran_(5072510138).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kaluts,_Iran_(5072510138).jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Kerman u ta' Sistan u Baluchestan <small>{{coord|30|12|58|N|58|50|20|E}}</small> |Naturali:<span style="display:none;">IrnLut</span> (vii)(viii) |{{convert|2278012|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2016 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1505/|titlu=Lut Desert|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ![[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]] (Bishabpur, Firouzabad, Sarvestan) |[[File:Palace_of_Ardashir.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Palace_of_Ardashir.jpg|bla_tilar|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|29|46|39|N|51|34|14|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (ii)(iii)(v) |{{convert|639.3|ha|abbr=values|sortable=on}} |2018 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1568/|titlu=Sassanid Archaeological Landscape of Fars Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Masjed-e Jāmé]] ta' Isfahan |[[File:Jamé_Mosque_Esfahan_courtyard.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Jam%C3%A9_Mosque_Esfahan_courtyard.jpg|150x150px]] |Isfahan, Provinċja ta' Isfahan <small>{{coord|32|40|11|N|51|41|07|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnMas</span> (ii) |{{convert|2.0756|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2012 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1397/|titlu=Masjed-e J&#x101;m&eacute; of Isfahan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]] |[[File:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Naghshe_Jahan_Square_Isfahan_modified.jpg|150x150px]] |Isfahan, Provinċja ta' Isfahan <small>{{coord|32|39|27|N|51|40|40|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnMei</span> (i)(v)(vi) |&#x2014; | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/115/|titlu=Meidan Emam, Esfahan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Pasargadae]] |[[File:مقبره_کورش_(EDITED).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%B4_(EDITED).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|30|11|38|N|53|10|02|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPas</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|160|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2004 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1106/|titlu=Pasargadae|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Persepolis]] |[[File:Gate_of_All_Nations,_Persepolis.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gate_of_All_Nations,_Persepolis.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Fars <small>{{coord|29|56|04|N|52|53|25|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPer</span> (i)(iii)(vi) |{{convert|12.5|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/114/|titlu=Persepolis|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Shahr-e Sukhteh]] |[[File:کاخ_سوخته_شهر_سوحته.jpg|ħolqa=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D8%AD%D8%AA%D9%87.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Sistan u Baluchestan <small>{{coord|30|35|38|N|61|19|40|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnPer</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|275|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2014 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1456/|titlu=Shahr-i Sokhta|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]] |[[File:Sheikh_Safi_Al_din_Tomb.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sheikh_Safi_Al_din_Tomb.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' [[Ardabil]] <small>{{coord|38|14|55|N|48|17|29|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnShe</span> (i)(ii)(iv) |{{convert|2|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2010 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1345/|titlu=Sheikh Safi al-din Kh&#x101;neg&#x101;h and Shrine Ensemble in Ardabil|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]] |[[File:Shushtar_Historical_Hydraulic_System_Darafsh_(6).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Shushtar_Historical_Hydraulic_System_Darafsh_(6).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|01|07|N|48|50|09|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnShu</span> (i)(ii)(v) |{{convert|240|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2009 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1315/|titlu=Shushtar Historical Hydraulic System|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Soltaniyeh]] |[[File:Solt_dome_1.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Solt_dome_1.JPG|150x150px]] |Provinċja ta' Zanjan <small>{{coord|36|26|07|N|48|47|48|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnSha</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|790|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2005 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1188/|titlu=Soltaniyeh|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Susa]] |[[File:Royal_City_and_Acropolis_Tepes.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Royal_City_and_Acropolis_Tepes.jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|11|22|N|48|15|22|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnSus</span> (i)(ii)(iii)(iv) |{{convert|350|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2015 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1455/|titlu=Susa|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]] |[[File:Carpet_Bazaar_of_Tabriz.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Carpet_Bazaar_of_Tabriz.JPG|150x150px]] |Provinċja tal-Lvant tal-Ażerbajġan <small>{{coord|38|04|53|N|46|17|35|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTab</span> (ii)(iii)(iv) |{{convert|29|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2010 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1346/|titlu=Tabriz Historic Bazaar Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Takht-e Soleyman]] |[[File:Takht-e-soleiman-1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Takht-e-soleiman-1.jpg|150x150px]] |Provinċja tal-Punent tal-Ażerbajġan <small>{{coord|36|36|14|N|47|14|06|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTak</span> (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |{{convert|10|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2003 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1077/|titlu=Takht-e Soleyman|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Tchogha Zanbil]] |[[File:ChoghaZanbil_Darafsh_(17).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChoghaZanbil_Darafsh_(17).jpg|150x150px]] |Provinċja ta' Khuzestan <small>{{coord|32|05|00|N|48|32|00|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTch</span> (iii)(iv) |&#x2014; | align="center" |1979 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/113/|titlu=Tchogha Zanbil|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Ġnien Persjan|Il-Ġnien Persjan]] |[[File:40sotoon.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:40sotoon.jpg|150x150px]] |Bosta provinċji (Fars, Kerman, Razavi Khorasan, Yazd, Mazandaran, u Isfahan) |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerGar</span> (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |{{convert|716|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2011 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1372/|titlu=The Persian Garden|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]] |[[File:Veresk_01_-_panoramio.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Veresk_01_-_panoramio.jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Mazandaran, Tehran u Khuzestan |Kulturali:<span style="display:none;">IrnTab</span> (ii)(vi) |{{convert|5,784|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2021 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1585/|titlu=Trans-Iranian Railway|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Qanat Persjani]] |[[File:Kariz_kaykhosrow.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kariz_kaykhosrow.jpg|150x150px]] |Bosta provinċji (Razavi Khorasan, Nofsinhar ta' Khorasan, Yazd, Kerman, Markazi u Isfahan) <small>{{coord|34|17|24|N|58|39|16|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (iii)(iv) |&#x2014; | align="center" |2016 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1506/|titlu=The Persian Qanat|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Belt Storika ta' Yazd]] |[[File:Yazd_Unesco.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Yazd_Unesco.jpg|150x150px]] |Yazd, Provinċja ta' Yazd <small>{{coord|31|53|50|N|54|22|4|E}}</small> |Kulturali:<span style="display:none;">IrnThePerQan</span> (iii)(v) |{{convert|195.67|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2017 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1544/|titlu=Historic City of Yazd|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |- ! scope="row" |[[Foresti Irkani]] |[[File:Ghaleye_Rud_Khan_(40)_4.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ghaleye_Rud_Khan_(40)_4.jpg|150x150px]] |Provinċji ta' Golestan, Mazandaran u Gilan <small>{{coord|37|25|17.3|N|55|43|27.4|E}}</small> |Naturali:<span style="display:none;">IrnHyr</span> (ix) |{{convert|129,484.74|ha|abbr=values|sortable=on}} | align="center" |2019 |<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1584/|titlu=Hyrcanian Forests|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Iran]] p1yq7cgsayp3k72mq8v964d6vxbz71z 0 28801 279015 2022-08-13T17:24:22Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Caral in 2017.jpg|daqsminuri|282x282px|Is-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-2017.]] '''Caral''' jew il-'''Belt Sagra ta' Caral-Supe''' hija sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] fejn instabu l-fdalijiet tal-belt prinċipali taċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral. Is-sit jinsab fil-[[Perù]] fil-Wied ta' Supe, qrib ir-raħal attwali ta' Caral, 182 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Lima]], 23 kilometru mill-kosta u 350 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar.<ref>{{Ċita web|url=https://caralperu2008.wordpress.com/ubicacion/|titlu=Ubicación|data=2008-11-06|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa stmat li s-sit għandu 5,000 sena u jitqies bħala l-eqdem belt fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]], kif ukoll waħda mill-eqdem fid-[[Id-Dinja|dinja]]. L-ebda sit ieħor ma nstab b'daqstant diversità ta' binjiet [[Monument|monumentali]] jew b'daqstant funzjonijiet ċerimonjali u amministrattivi differenti fl-Amerki u li huma daqstant bikrin bħal Caral.<ref>EMSE EDAPP, S.L. (2017). ''América precolombina. Cuna de grandes civilizaciones''. [[Barċellona]]: Bonalletra Alcompas, S.L. ISBN <bdi>978-84-16330-40-9</bdi>.</ref> Caral tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2009.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/|titlu=Sacred City of Caral-Supe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-[[kultura]] ta' Caral żviluppat bejn it-3000 u l-1800 [[Ante Christum natum|Q.K]]. (il-perjodi Arkajċi Aħħarin u Formattivi t'Isfel). Fl-Amerki, iċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral hija l-eqdem fost iċ-ċivilizzazzjonijiet pre-Ispaniċi, u żviluppat 1,500 sena qabel iċ-ċivilizzazzjoni Olmec, li hija soċjetà Mesoamerikana kumplessa oħra.<ref>{{Ċita web|url=http://www.bcrp.gob.pe/docs/Publicaciones/Revista-Moneda/moneda-158/moneda-158-11.pdf|titlu=Kronoloġija, bcrp.gob.pe}}</ref> Closely related to the city of Caral was an early fishing city, Áspero jew El Áspero kienet belt bikrija tas-sajd li kellha rabta mill-qrib mal-belt ta' Caral. Din tinsab mal-kosta tal-Perù, qrib il-bokka tax-xmara Supe. Hemmhekk instabu l-fdalijiet ta' sagrifiċċji [[Bniedem|umani]] (żewġt itfal u tarbija tat-twelid), u iktar reċentement (fl-2016) instabu l-fdalijiet ta' mara, li x'aktarx kienet parti mill-elit lokali ta' 4,500 sena ilu.<ref>{{Ċita web|url=https://andina.pe/agencia/noticia-descubren-personaje-femenino-elite-enterrado-hace-4500-anos-aspero-608977.aspx|titlu=Descubren personaje femenino de élite enterrado hace 4,500 años en Áspero|kunjom=PERÚ|isem=Empresa Peruana de Servicios Editoriales S. A. EDITORA|sit=andina.pe|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Storja == [[Stampa:Caral-Supe in Peru.jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Caral-Supe]] Is-sit ta' Caral kien abitat bejn wieħed u ieħor bejn is-seklu 26 Q.K. u s-seklu 20 Q.K.,<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20171213083019/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2001-04/AAft-Oeoc-2604101.php|titlu=Oldest evidence of city life in the Americas reported in Science, early urban planners emerge as power players {{!}} EurekAlert! Science News|data=2017-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> u s-sit jinkludi żona ta' iktar minn 60 ettaru (150 akru).<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Fountain|isem=Henry|data=2001-04-27|titlu=Archaeological Site in Peru Is Called Oldest City in Americas|url=https://www.nytimes.com/2001/04/27/world/archaeological-site-in-peru-is-called-oldest-city-in-americas.html|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Caral ġie deskritt mill-iskavaturi tiegħu bħala l-eqdem ċentru urban fl-Amerki, stqarrija li iktar 'il quddiem ġiet sfidata peress li nstabu siti antiki oħra fil-qrib, pereżempju Bandurria, il-Perù. Is-sit kien jakkomoda iktar minn 3,000 abitant, u attwalment huwa l-iżjed sit ta' Norte Chico studjat fid-dettall kif ukoll l-ikbar wieħed minnhom. Is-sit ġie rrikonoxxut bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009. Fil-bidu tal-2021, kien hemm tensjonijiet bejn okkupanti li sostnew li kellhom drittijiet fuq l-art u l-arkeologi li kienu qed jirriċerkaw is-sit, peress li l-kostruzzjoni ta' abitazzjoni qabżet iż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210103102715/https://www.theguardian.com/world/2021/jan/03/squatters-ancient-ruins-peru-death-threats-archeologist-caral|titlu=Squatters issue death threats to archaeologist who discovered oldest city in the Americas {{!}} World news {{!}} The Guardian|data=2021-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.sciencealert.com/oldest-city-in-the-americas-under-threat-from-squatters|titlu=The Oldest City in The Americas Is an Archeological Wonder, And It's Under Invasion|kunjom=Staff|isem=ScienceAlert|data=2021-01-20|sit=ScienceAlert|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Caral-panorama1.jpg|nofs|daqsminuri|568x568px|Veduta panoramika ta' Caral]] Il-Belt Sagra ta' Caral-Supe ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Sejbiet arkeoloġiċi == [[Stampa:Caral 1.JPG|daqsminuri|264x264px|Xi arkeologi u skavaturi jaħdmu fis-sit]] [[Paul Kosok]] skopra s-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-1948. Dak iż-żmien is-sit ma tantx ingħata attenzjoni peress li mal-ewwel daqqa t'għajn donnu ma kienx fih bosta mill-artefatti tipiċi li kienu nstabu f'siti arkeoloġiċi oħra fl-[[Andes]]. Fl-1975, l-[[arkitett]] Peruvjan [[Carlos Williams]] ħejja reġistru dettaljat tal-biċċa l-kbira tas-siti arkeoloġiċi tal-Wied ta' Supe, u fosthom irreġistra lil Caral. Abbażi ta' dak li osserva fir-reġjun, huwa għamel xi osservazzjonijiet dwar l-iżvilupp tal-arkitettura fl-Andes. [[Ruth Shady]] kompliet tesplora din il-belt antika madwar 4,000 sa 4,600 sena fid-deżert Peruvjan, flimkien mal-kumpless elaborat ta' tempji, l-anfiteatru u d-djar ordinarji. Il-kumpless urban huwa mifrux fuq 150 ettaru (370 akru) u fih [[Pjazza|pjazez]] u binjiet residenzjali. Caral kienet metropoli li kienet sejra tajjeb bejn wieħed u ieħor għall-ħabta tal-istess żmien meta kienu qed jinbnew il-[[Piramidi Eġizzjani]] fl-[[Eġittu]]. Caral huwa l-ikbar sit irreġistrat fir-reġjun tal-Andes b'dati eqdem mill-2000 Q.K. u milli jidher kien mudell għad-disinn urban adottat miċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes li feġġew u li sfaxxaw matul medda ta' erba' millenji. Huwa maħsub li permezz tar-riċerka mwettqa f'Caral, tista' tinstab tweġiba għall-mistoqsijiet dwar l-oriġini taċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes u dwar l-iżvilupp tal-ewwel bliet. [[Stampa:PeruCaral14.jpg|daqsminuri|244x244px|Ġebla wieqfa jew ''huanca'' fis-sit ta' Caral]] Fost l-artefatti li nstabu f'Caral hemm biċċa tessut bl-għeqiedi li l-iskavaturi tawha l-isem ta' ''quipu''. Huma kitbu li l-artefatt huwa evidenza li s-sistema ''quipu'' ta' żamma tar-rekords, metodu li kien jinvolvi l-għeqiedi fit-tessuti u li kien laħaq l-ogħla żvilupp fl-[[Imperu Inka]], kienet eqdem minn kwalunkwe oġġett li kwalunkwe arkeologu kien iddetermina qabel. Instabet evidenza li l-''quipu'' jaf żamm rekord ta' informazzjoni logografika bl-istess mod bħalma jsir bil-kitba. [[Gary Urton]] issuġġerixxa li l-''quipus'' kienu jagħmlu użu minn kodiċi binarju li seta' jżomm rekord tad-''data'' fonoloġika jew logografika. === Kronoloġija === 2800 Q.K. │ 2600 Q.K.: l-ewwel kostruzzjonijiet │ 2400 Q.K. │ 2300 Q.K.: tkabbir │ 2200 Q.K.: rikostruzzjoni │ 2100 Q.K.: rimudellar │ 2000 Q.K. │ 1800 Q.K.: abbandun │ 1600 Q.K. === Tempju prinċipali === Il-kumpless tat-tempju prinċipali (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Templo Mayor'') huwa twil 150 metru (490 pied), huwa wiesa' 110 metri (360 pied), u huwa għoli 28 metru (92 pied). Id-data tal-kostruzzjoni tiegħu mhix magħrufa. === Soċjetà paċifika === Is-sejbiet ta' Shady jissuġġerixxu li l-kultura ta' Caral kienet soċjetà ġentili, imsejsa fuq il-kummerċ u d-divertiment. Ma nstabet l-ebda indikazzjoni ta' armi tal-gwerra, pereżempju battaljuni, armi, jew iġsma mmutilati f'Caral. Dan jikkuntrasta maċ-ċivilizzazzjoni iktar antika ta' Sechin Bajo fejn instabu immaġnijiet ta' armi. F'wieħed mit-tempji, instabu 32 flawt magħmula mill-għadam tal-kondors u tal-pellikani u 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-[[Ċerva|ċriev]] u tal-[[Llama|llamas]]. Sejba partikolari żvelat il-fdalijiet ta' tarbija, imgeżwra u midfuna b'ġiżirana magħmula minn żibeġ tal-ġebel.<ref name=":1">Shady, R. Haas, J. Creamer, W. (2001). Dating Caral, a Pre-ceramic Site in the Supe Valley on the Central Coast of Peru. ''Science''. 292:723-726.</ref> === Skop tas-sit === [[Stampa:CARAL (30266873030).jpg|daqsminuri|294x294px|Immaġni satellitari ta' Caral]] Caral wassal biex jinbnew 19-il kumpless ieħor ta' tempji mifruxa tul erja ta' 90 kilometru kwadru (35 mil kwadru) tal-Wied ta' Supe. Id-data tal-2627 Q.K. għal Caral hija bbażata fuq id-datazzjoni tal-karbonju tal-basktijiet tal-qasab u minsuġa li kienu jintużaw għall-ġarr u li nstabu fil-post. Dawn il-basktijiet kienu jintużaw għall-ġarr tal-ġebel għall-kostruzzjoni tat-tempji. Il-materjal kien kandidat eċċellenti għad-datazzjoni bi preċiżjoni għolja. Madankollu, is-sit jaf huwa saħansitra iktar antik, peress li għad hemm kampjuni mill-eqdem partijiet tal-iskavi li għadhom iridu jiġu datati.<ref>{{Ċita rivista|data=2002-01-03|titlu=Civilization lost?|url=https://www.csmonitor.com/2002/0103/p11s1-woam.html|rivista=Christian Science Monitor}}</ref> Caral kellu popolazzjoni ta' bejn wieħed u ieħor 3,000 ruħ. Madankollu, 19-il sit ieħor fiż-żona qrib Caral, jippermettu li l-popolazzjoni totali possibbli titla' saħansitra għal 20,000 ruħ li kellhom l-istess kultura fil-Wied ta' Supe. Dawn is-siti kollha għandhom similaritajiet ma' Caral, inkluż pjattaformi żgħar jew ċrieki tal-ġebel. Shady temmen li Caral kien il-punt ċentrali ta' din iċ-ċivilizzazzjoni, li kienet parti minn kumpless kulturali saħansitra ferm iktar kbir, u kien jagħmel kummerċ mal-komunitajiet kostali u mar-reġjuni iktar interni – jista' jkun, jekk ix-xbihat ta' [[Xadina|xadini]] jitqies bħala indikazzjoni, saħansitra sal-[[Amazzonja]].<ref name=":1" /> === Ġeoglifiċi === Fis-sena 2000, [[Marco Machacuay]] (il-kap tal-iskavi dak iż-żmien) u l-kollega tiegħu [[Rocío Aramburú]] skoprew għamla kbira inċiża mal-art fi ħdan linji ċirkolari tal-ġebel ħdejn Caral. Din l-immaġni, magħrufa bħala ġeoglifika, tinsab fuq l-art tad-deżert lejn il-Punent tas-sit prinċipali ta' Caral. Meta jiġu traċċati, il-linji jiffurmaw id-disinn ta' wiċċ ta' bniedem b'xagħar folt u twil, u b'ħalqu miftuħ beraħ. Dan il-ġeoglifiku huwa simili għall-figuri li nstabu inċiżi mal-ħitan tal-ġebel f'sit imsejjaħ Cerro Sechín, fil-Wied ta' Casma xi 240 kilometru (150 mil) lejn it-Tramuntana. X'tirrappreżenta eżatt din il-figura mhuwiex ċar, iżda jingħad li ġiet kostruwita għall-ħabta tal-istess żmien ta' Caral u li kienet assoċjata ma' sit ċerimonjali fil-qrib magħruf bħala ''Chupacigarro''.<ref>Atwood, Roger. "A Monumental Feud." ''Archaeology''. Lulju/Awwissu 2005, Vol. 58, Ħarġa 4, pp. 18-25.</ref> === Strumenti mużikali === Sejba sinifikanti oħra fis-sit kienet ġabra ta' strumenti mużikali, inkluż 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-ċriev u tal-llamas, kif ukoll 33 flawt ta' kostruzzjoni mhux tas-soltu.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130302081237/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/firstcity.html?c=y&page=2|titlu=First City in the New World? {{!}} History & Archaeology {{!}} Smithsonian Magazine|data=2013-03-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-flawti ġew datati bir-radjukarbonju għall-2170±90 Q.K.<ref name=":1" /> == Konfigurazzjoni tal-Belt == [[Stampa:Caral Peru.JPG|xellug|daqsminuri|Mappa tas-sit arkeoloġiku]] Il-belt ta' Caral kienet maqsuma f'żewġ sezzjonijiet, waħda ta' fuq u l-oħra t'isfel. Dawn iż-żewġ sezzjonijiet kienu diviżi b'mod naturali mill-Wied tax-xmara Supe. Fis-sezzjoni ta' fuq hemm sitt kumplessi monumentali, u kull wieħed minnhom jinkludi piramida, pjazza miftuħa, u assemblaġġ ta' binjiet residenzjali. Fis-sezzjoni t'isfel hemm il-binjiet residenzjali, piramidi żgħar u kumpless monumentali wieħed imsejjaħ "it-Tempju tal-Anfiteatru".<ref name=":2">Solis, Ruth Shady (2006), "America's First City? The Case of Late Archaic Caral", ''Andean Archaeology III'', Boston, MA: Springer US, pp. 28–66.</ref> Il-kumplessi tas-sezzjoni ta' fuq inbnew kollha madwar piramida. Dawn huma "t-Tempju l-Kbir/il-Piramida l-Kbira", "il-Piramida Ċentrali", "il-Piramida tal-Barriera", "il-Piramida Inferjuri", "il-Piramida tal-Gallerija", u "l-Piramida tal-Huanca". L-istrutturi residenzjali assoċjati madwar kull waħda minn dawn il-piramidi fihom evidenza ta' għajxien lussuż, inkluż fdalijiet tal-ikel li kienu jkunu esklużivi għall-istili ta' ħajja ta' lussu, bħal pereżempju l-għadam tal-[[Iljun tal-baħar|iljuni tal-baħar]]. Fis-sezzjoni ta' fuq ta' Caral, bosta mir-residenti kienu għonja, u kellhom ħajjiet li x'aktarx kienu assoċjati ma' attivitajiet [[Reliġjon|reliġjużi]] u soċjali li kienu jseħħu fit-tempji. B'kuntrast, il-binjiet residenzjali fis-sezzjoni t'isfel fihom inqas evidenza ta' popolazzjonijiet tal-elit. Minflok l-istrutturi l-kbar u l-kumplessi residenzjali esklużivi għall-elit tas-sezzjoni ta' fuq, dawn ir-residenzi kienu iżgħar u kellhom kmamar uniċi li kienu jintużaw għal iktar minn skop wieħed. L-ikel li kienu jieklu n-nies li kienu jgħixu fis-sezzjoni t'isfel ta' Caral kien l-iktar pjanti agrikoli u xi [[ħut]]. Dan l-ikel kien inqas stravaganti minn dak tal-elit tas-sezzjoni ta' fuq.<ref name=":2" /> L-ispjegazzjoni attwali għall-belt maqsuma f'żewġ sezzjonijiet hija li l-belt kienet ippjanat b'dan il-mod apposta, bl-arkitettura u bil-kumplessi monumentali tas-sezzjoni ta' fuq iddisinjati biex jospitaw l-elit iżda wkoll biex ikunu indikaturi fiżiċi tal-poter tal-elit.<ref>Pezo‐Lanfranco, Luis; Machacuay, Marco; Novoa, Pedro; Peralta, Rodolfo; Mayer, Elver; Eggers, Sabine; Shady, Ruth (2021-11-25). "The diet at the onset of the Andean Civilization: New stable isotope data from Caral and Áspero, North‐Central Coast of Peru". ''American Journal of Biological Anthropology''. '''177''' (3): 402–424.</ref> B'kuntrast, is-sezzjoni t'isfel kienet iddisinjata biex tospita lill-ħaddiema, u x-xmara kienet tintuża bħala diviżjoni bejn dawn il-gruppi. Din ix-xorta ta' ippjanar intenzjonali tal-belt hija evidenza ta' inugwaljanza strutturalizzata f'Caral li kienet tipperpetwa l-istratifikazzjoni soċjali eżistenti.<ref name=":2" /> == Referenzi == lhfcz9wecf70k8j389i4sqmpufwdpph 279016 279015 2022-08-13T17:24:35Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Caral in 2017.jpg|daqsminuri|282x282px|Is-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-2017.]] '''Caral''' jew il-'''Belt Sagra ta' Caral-Supe''' hija sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] fejn instabu l-fdalijiet tal-belt prinċipali taċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral. Is-sit jinsab fil-[[Perù]] fil-Wied ta' Supe, qrib ir-raħal attwali ta' Caral, 182 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Lima]], 23 kilometru mill-kosta u 350 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar.<ref>{{Ċita web|url=https://caralperu2008.wordpress.com/ubicacion/|titlu=Ubicación|data=2008-11-06|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa stmat li s-sit għandu 5,000 sena u jitqies bħala l-eqdem belt fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]], kif ukoll waħda mill-eqdem fid-[[Id-Dinja|dinja]]. L-ebda sit ieħor ma nstab b'daqstant diversità ta' binjiet [[Monument|monumentali]] jew b'daqstant funzjonijiet ċerimonjali u amministrattivi differenti fl-Amerki u li huma daqstant bikrin bħal Caral.<ref>EMSE EDAPP, S.L. (2017). ''América precolombina. Cuna de grandes civilizaciones''. [[Barċellona]]: Bonalletra Alcompas, S.L. ISBN <bdi>978-84-16330-40-9</bdi>.</ref> Caral tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2009.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/|titlu=Sacred City of Caral-Supe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-[[kultura]] ta' Caral żviluppat bejn it-3000 u l-1800 [[Ante Christum natum|Q.K]]. (il-perjodi Arkajċi Aħħarin u Formattivi t'Isfel). Fl-Amerki, iċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral hija l-eqdem fost iċ-ċivilizzazzjonijiet pre-Ispaniċi, u żviluppat 1,500 sena qabel iċ-ċivilizzazzjoni Olmec, li hija soċjetà Mesoamerikana kumplessa oħra.<ref>{{Ċita web|url=http://www.bcrp.gob.pe/docs/Publicaciones/Revista-Moneda/moneda-158/moneda-158-11.pdf|titlu=Kronoloġija, bcrp.gob.pe}}</ref> Closely related to the city of Caral was an early fishing city, Áspero jew El Áspero kienet belt bikrija tas-sajd li kellha rabta mill-qrib mal-belt ta' Caral. Din tinsab mal-kosta tal-Perù, qrib il-bokka tax-xmara Supe. Hemmhekk instabu l-fdalijiet ta' sagrifiċċji [[Bniedem|umani]] (żewġt itfal u tarbija tat-twelid), u iktar reċentement (fl-2016) instabu l-fdalijiet ta' mara, li x'aktarx kienet parti mill-elit lokali ta' 4,500 sena ilu.<ref>{{Ċita web|url=https://andina.pe/agencia/noticia-descubren-personaje-femenino-elite-enterrado-hace-4500-anos-aspero-608977.aspx|titlu=Descubren personaje femenino de élite enterrado hace 4,500 años en Áspero|kunjom=PERÚ|isem=Empresa Peruana de Servicios Editoriales S. A. EDITORA|sit=andina.pe|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Storja == [[Stampa:Caral-Supe in Peru.jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Caral-Supe]] Is-sit ta' Caral kien abitat bejn wieħed u ieħor bejn is-seklu 26 Q.K. u s-seklu 20 Q.K.,<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20171213083019/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2001-04/AAft-Oeoc-2604101.php|titlu=Oldest evidence of city life in the Americas reported in Science, early urban planners emerge as power players {{!}} EurekAlert! Science News|data=2017-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> u s-sit jinkludi żona ta' iktar minn 60 ettaru (150 akru).<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Fountain|isem=Henry|data=2001-04-27|titlu=Archaeological Site in Peru Is Called Oldest City in Americas|url=https://www.nytimes.com/2001/04/27/world/archaeological-site-in-peru-is-called-oldest-city-in-americas.html|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Caral ġie deskritt mill-iskavaturi tiegħu bħala l-eqdem ċentru urban fl-Amerki, stqarrija li iktar 'il quddiem ġiet sfidata peress li nstabu siti antiki oħra fil-qrib, pereżempju Bandurria, il-Perù. Is-sit kien jakkomoda iktar minn 3,000 abitant, u attwalment huwa l-iżjed sit ta' Norte Chico studjat fid-dettall kif ukoll l-ikbar wieħed minnhom. Is-sit ġie rrikonoxxut bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009. Fil-bidu tal-2021, kien hemm tensjonijiet bejn okkupanti li sostnew li kellhom drittijiet fuq l-art u l-arkeologi li kienu qed jirriċerkaw is-sit, peress li l-kostruzzjoni ta' abitazzjoni qabżet iż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210103102715/https://www.theguardian.com/world/2021/jan/03/squatters-ancient-ruins-peru-death-threats-archeologist-caral|titlu=Squatters issue death threats to archaeologist who discovered oldest city in the Americas {{!}} World news {{!}} The Guardian|data=2021-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.sciencealert.com/oldest-city-in-the-americas-under-threat-from-squatters|titlu=The Oldest City in The Americas Is an Archeological Wonder, And It's Under Invasion|kunjom=Staff|isem=ScienceAlert|data=2021-01-20|sit=ScienceAlert|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Caral-panorama1.jpg|nofs|daqsminuri|568x568px|Veduta panoramika ta' Caral]] Il-Belt Sagra ta' Caral-Supe ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Sejbiet arkeoloġiċi == [[Stampa:Caral 1.JPG|daqsminuri|264x264px|Xi arkeologi u skavaturi jaħdmu fis-sit]] [[Paul Kosok]] skopra s-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-1948. Dak iż-żmien is-sit ma tantx ingħata attenzjoni peress li mal-ewwel daqqa t'għajn donnu ma kienx fih bosta mill-artefatti tipiċi li kienu nstabu f'siti arkeoloġiċi oħra fl-[[Andes]]. Fl-1975, l-[[arkitett]] Peruvjan [[Carlos Williams]] ħejja reġistru dettaljat tal-biċċa l-kbira tas-siti arkeoloġiċi tal-Wied ta' Supe, u fosthom irreġistra lil Caral. Abbażi ta' dak li osserva fir-reġjun, huwa għamel xi osservazzjonijiet dwar l-iżvilupp tal-arkitettura fl-Andes. [[Ruth Shady]] kompliet tesplora din il-belt antika madwar 4,000 sa 4,600 sena fid-deżert Peruvjan, flimkien mal-kumpless elaborat ta' tempji, l-anfiteatru u d-djar ordinarji. Il-kumpless urban huwa mifrux fuq 150 ettaru (370 akru) u fih [[Pjazza|pjazez]] u binjiet residenzjali. Caral kienet metropoli li kienet sejra tajjeb bejn wieħed u ieħor għall-ħabta tal-istess żmien meta kienu qed jinbnew il-[[Piramidi Eġizzjani]] fl-[[Eġittu]]. Caral huwa l-ikbar sit irreġistrat fir-reġjun tal-Andes b'dati eqdem mill-2000 Q.K. u milli jidher kien mudell għad-disinn urban adottat miċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes li feġġew u li sfaxxaw matul medda ta' erba' millenji. Huwa maħsub li permezz tar-riċerka mwettqa f'Caral, tista' tinstab tweġiba għall-mistoqsijiet dwar l-oriġini taċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes u dwar l-iżvilupp tal-ewwel bliet. [[Stampa:PeruCaral14.jpg|daqsminuri|244x244px|Ġebla wieqfa jew ''huanca'' fis-sit ta' Caral]] Fost l-artefatti li nstabu f'Caral hemm biċċa tessut bl-għeqiedi li l-iskavaturi tawha l-isem ta' ''quipu''. Huma kitbu li l-artefatt huwa evidenza li s-sistema ''quipu'' ta' żamma tar-rekords, metodu li kien jinvolvi l-għeqiedi fit-tessuti u li kien laħaq l-ogħla żvilupp fl-[[Imperu Inka]], kienet eqdem minn kwalunkwe oġġett li kwalunkwe arkeologu kien iddetermina qabel. Instabet evidenza li l-''quipu'' jaf żamm rekord ta' informazzjoni logografika bl-istess mod bħalma jsir bil-kitba. [[Gary Urton]] issuġġerixxa li l-''quipus'' kienu jagħmlu użu minn kodiċi binarju li seta' jżomm rekord tad-''data'' fonoloġika jew logografika. === Kronoloġija === 2800 Q.K. │ 2600 Q.K.: l-ewwel kostruzzjonijiet │ 2400 Q.K. │ 2300 Q.K.: tkabbir │ 2200 Q.K.: rikostruzzjoni │ 2100 Q.K.: rimudellar │ 2000 Q.K. │ 1800 Q.K.: abbandun │ 1600 Q.K. === Tempju prinċipali === Il-kumpless tat-tempju prinċipali (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Templo Mayor'') huwa twil 150 metru (490 pied), huwa wiesa' 110 metri (360 pied), u huwa għoli 28 metru (92 pied). Id-data tal-kostruzzjoni tiegħu mhix magħrufa. === Soċjetà paċifika === Is-sejbiet ta' Shady jissuġġerixxu li l-kultura ta' Caral kienet soċjetà ġentili, imsejsa fuq il-kummerċ u d-divertiment. Ma nstabet l-ebda indikazzjoni ta' armi tal-gwerra, pereżempju battaljuni, armi, jew iġsma mmutilati f'Caral. Dan jikkuntrasta maċ-ċivilizzazzjoni iktar antika ta' Sechin Bajo fejn instabu immaġnijiet ta' armi. F'wieħed mit-tempji, instabu 32 flawt magħmula mill-għadam tal-kondors u tal-pellikani u 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-[[Ċerva|ċriev]] u tal-[[Llama|llamas]]. Sejba partikolari żvelat il-fdalijiet ta' tarbija, imgeżwra u midfuna b'ġiżirana magħmula minn żibeġ tal-ġebel.<ref name=":1">Shady, R. Haas, J. Creamer, W. (2001). Dating Caral, a Pre-ceramic Site in the Supe Valley on the Central Coast of Peru. ''Science''. 292:723-726.</ref> === Skop tas-sit === [[Stampa:CARAL (30266873030).jpg|daqsminuri|294x294px|Immaġni satellitari ta' Caral]] Caral wassal biex jinbnew 19-il kumpless ieħor ta' tempji mifruxa tul erja ta' 90 kilometru kwadru (35 mil kwadru) tal-Wied ta' Supe. Id-data tal-2627 Q.K. għal Caral hija bbażata fuq id-datazzjoni tal-karbonju tal-basktijiet tal-qasab u minsuġa li kienu jintużaw għall-ġarr u li nstabu fil-post. Dawn il-basktijiet kienu jintużaw għall-ġarr tal-ġebel għall-kostruzzjoni tat-tempji. Il-materjal kien kandidat eċċellenti għad-datazzjoni bi preċiżjoni għolja. Madankollu, is-sit jaf huwa saħansitra iktar antik, peress li għad hemm kampjuni mill-eqdem partijiet tal-iskavi li għadhom iridu jiġu datati.<ref>{{Ċita rivista|data=2002-01-03|titlu=Civilization lost?|url=https://www.csmonitor.com/2002/0103/p11s1-woam.html|rivista=Christian Science Monitor}}</ref> Caral kellu popolazzjoni ta' bejn wieħed u ieħor 3,000 ruħ. Madankollu, 19-il sit ieħor fiż-żona qrib Caral, jippermettu li l-popolazzjoni totali possibbli titla' saħansitra għal 20,000 ruħ li kellhom l-istess kultura fil-Wied ta' Supe. Dawn is-siti kollha għandhom similaritajiet ma' Caral, inkluż pjattaformi żgħar jew ċrieki tal-ġebel. Shady temmen li Caral kien il-punt ċentrali ta' din iċ-ċivilizzazzjoni, li kienet parti minn kumpless kulturali saħansitra ferm iktar kbir, u kien jagħmel kummerċ mal-komunitajiet kostali u mar-reġjuni iktar interni – jista' jkun, jekk ix-xbihat ta' [[Xadina|xadini]] jitqies bħala indikazzjoni, saħansitra sal-[[Amazzonja]].<ref name=":1" /> === Ġeoglifiċi === Fis-sena 2000, [[Marco Machacuay]] (il-kap tal-iskavi dak iż-żmien) u l-kollega tiegħu [[Rocío Aramburú]] skoprew għamla kbira inċiża mal-art fi ħdan linji ċirkolari tal-ġebel ħdejn Caral. Din l-immaġni, magħrufa bħala ġeoglifika, tinsab fuq l-art tad-deżert lejn il-Punent tas-sit prinċipali ta' Caral. Meta jiġu traċċati, il-linji jiffurmaw id-disinn ta' wiċċ ta' bniedem b'xagħar folt u twil, u b'ħalqu miftuħ beraħ. Dan il-ġeoglifiku huwa simili għall-figuri li nstabu inċiżi mal-ħitan tal-ġebel f'sit imsejjaħ Cerro Sechín, fil-Wied ta' Casma xi 240 kilometru (150 mil) lejn it-Tramuntana. X'tirrappreżenta eżatt din il-figura mhuwiex ċar, iżda jingħad li ġiet kostruwita għall-ħabta tal-istess żmien ta' Caral u li kienet assoċjata ma' sit ċerimonjali fil-qrib magħruf bħala ''Chupacigarro''.<ref>Atwood, Roger. "A Monumental Feud." ''Archaeology''. Lulju/Awwissu 2005, Vol. 58, Ħarġa 4, pp. 18-25.</ref> === Strumenti mużikali === Sejba sinifikanti oħra fis-sit kienet ġabra ta' strumenti mużikali, inkluż 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-ċriev u tal-llamas, kif ukoll 33 flawt ta' kostruzzjoni mhux tas-soltu.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130302081237/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/firstcity.html?c=y&page=2|titlu=First City in the New World? {{!}} History & Archaeology {{!}} Smithsonian Magazine|data=2013-03-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-flawti ġew datati bir-radjukarbonju għall-2170±90 Q.K.<ref name=":1" /> == Konfigurazzjoni tal-Belt == [[Stampa:Caral Peru.JPG|xellug|daqsminuri|Mappa tas-sit arkeoloġiku]] Il-belt ta' Caral kienet maqsuma f'żewġ sezzjonijiet, waħda ta' fuq u l-oħra t'isfel. Dawn iż-żewġ sezzjonijiet kienu diviżi b'mod naturali mill-Wied tax-xmara Supe. Fis-sezzjoni ta' fuq hemm sitt kumplessi monumentali, u kull wieħed minnhom jinkludi piramida, pjazza miftuħa, u assemblaġġ ta' binjiet residenzjali. Fis-sezzjoni t'isfel hemm il-binjiet residenzjali, piramidi żgħar u kumpless monumentali wieħed imsejjaħ "it-Tempju tal-Anfiteatru".<ref name=":2">Solis, Ruth Shady (2006), "America's First City? The Case of Late Archaic Caral", ''Andean Archaeology III'', Boston, MA: Springer US, pp. 28–66.</ref> Il-kumplessi tas-sezzjoni ta' fuq inbnew kollha madwar piramida. Dawn huma "t-Tempju l-Kbir/il-Piramida l-Kbira", "il-Piramida Ċentrali", "il-Piramida tal-Barriera", "il-Piramida Inferjuri", "il-Piramida tal-Gallerija", u "l-Piramida tal-Huanca". L-istrutturi residenzjali assoċjati madwar kull waħda minn dawn il-piramidi fihom evidenza ta' għajxien lussuż, inkluż fdalijiet tal-ikel li kienu jkunu esklużivi għall-istili ta' ħajja ta' lussu, bħal pereżempju l-għadam tal-[[Iljun tal-baħar|iljuni tal-baħar]]. Fis-sezzjoni ta' fuq ta' Caral, bosta mir-residenti kienu għonja, u kellhom ħajjiet li x'aktarx kienu assoċjati ma' attivitajiet [[Reliġjon|reliġjużi]] u soċjali li kienu jseħħu fit-tempji. B'kuntrast, il-binjiet residenzjali fis-sezzjoni t'isfel fihom inqas evidenza ta' popolazzjonijiet tal-elit. Minflok l-istrutturi l-kbar u l-kumplessi residenzjali esklużivi għall-elit tas-sezzjoni ta' fuq, dawn ir-residenzi kienu iżgħar u kellhom kmamar uniċi li kienu jintużaw għal iktar minn skop wieħed. L-ikel li kienu jieklu n-nies li kienu jgħixu fis-sezzjoni t'isfel ta' Caral kien l-iktar pjanti agrikoli u xi [[ħut]]. Dan l-ikel kien inqas stravaganti minn dak tal-elit tas-sezzjoni ta' fuq.<ref name=":2" /> L-ispjegazzjoni attwali għall-belt maqsuma f'żewġ sezzjonijiet hija li l-belt kienet ippjanat b'dan il-mod apposta, bl-arkitettura u bil-kumplessi monumentali tas-sezzjoni ta' fuq iddisinjati biex jospitaw l-elit iżda wkoll biex ikunu indikaturi fiżiċi tal-poter tal-elit.<ref>Pezo‐Lanfranco, Luis; Machacuay, Marco; Novoa, Pedro; Peralta, Rodolfo; Mayer, Elver; Eggers, Sabine; Shady, Ruth (2021-11-25). "The diet at the onset of the Andean Civilization: New stable isotope data from Caral and Áspero, North‐Central Coast of Peru". ''American Journal of Biological Anthropology''. '''177''' (3): 402–424.</ref> B'kuntrast, is-sezzjoni t'isfel kienet iddisinjata biex tospita lill-ħaddiema, u x-xmara kienet tintuża bħala diviżjoni bejn dawn il-gruppi. Din ix-xorta ta' ippjanar intenzjonali tal-belt hija evidenza ta' inugwaljanza strutturalizzata f'Caral li kienet tipperpetwa l-istratifikazzjoni soċjali eżistenti.<ref name=":2" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 8989lajmissxwey2zczsh1hpe4bvwrg 279017 279016 2022-08-13T17:24:44Z Trigcly 17859 added [[Category:Perù]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Caral in 2017.jpg|daqsminuri|282x282px|Is-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-2017.]] '''Caral''' jew il-'''Belt Sagra ta' Caral-Supe''' hija sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] fejn instabu l-fdalijiet tal-belt prinċipali taċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral. Is-sit jinsab fil-[[Perù]] fil-Wied ta' Supe, qrib ir-raħal attwali ta' Caral, 182 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Lima]], 23 kilometru mill-kosta u 350 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar.<ref>{{Ċita web|url=https://caralperu2008.wordpress.com/ubicacion/|titlu=Ubicación|data=2008-11-06|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa stmat li s-sit għandu 5,000 sena u jitqies bħala l-eqdem belt fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]], kif ukoll waħda mill-eqdem fid-[[Id-Dinja|dinja]]. L-ebda sit ieħor ma nstab b'daqstant diversità ta' binjiet [[Monument|monumentali]] jew b'daqstant funzjonijiet ċerimonjali u amministrattivi differenti fl-Amerki u li huma daqstant bikrin bħal Caral.<ref>EMSE EDAPP, S.L. (2017). ''América precolombina. Cuna de grandes civilizaciones''. [[Barċellona]]: Bonalletra Alcompas, S.L. ISBN <bdi>978-84-16330-40-9</bdi>.</ref> Caral tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2009.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/|titlu=Sacred City of Caral-Supe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-[[kultura]] ta' Caral żviluppat bejn it-3000 u l-1800 [[Ante Christum natum|Q.K]]. (il-perjodi Arkajċi Aħħarin u Formattivi t'Isfel). Fl-Amerki, iċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral hija l-eqdem fost iċ-ċivilizzazzjonijiet pre-Ispaniċi, u żviluppat 1,500 sena qabel iċ-ċivilizzazzjoni Olmec, li hija soċjetà Mesoamerikana kumplessa oħra.<ref>{{Ċita web|url=http://www.bcrp.gob.pe/docs/Publicaciones/Revista-Moneda/moneda-158/moneda-158-11.pdf|titlu=Kronoloġija, bcrp.gob.pe}}</ref> Closely related to the city of Caral was an early fishing city, Áspero jew El Áspero kienet belt bikrija tas-sajd li kellha rabta mill-qrib mal-belt ta' Caral. Din tinsab mal-kosta tal-Perù, qrib il-bokka tax-xmara Supe. Hemmhekk instabu l-fdalijiet ta' sagrifiċċji [[Bniedem|umani]] (żewġt itfal u tarbija tat-twelid), u iktar reċentement (fl-2016) instabu l-fdalijiet ta' mara, li x'aktarx kienet parti mill-elit lokali ta' 4,500 sena ilu.<ref>{{Ċita web|url=https://andina.pe/agencia/noticia-descubren-personaje-femenino-elite-enterrado-hace-4500-anos-aspero-608977.aspx|titlu=Descubren personaje femenino de élite enterrado hace 4,500 años en Áspero|kunjom=PERÚ|isem=Empresa Peruana de Servicios Editoriales S. A. EDITORA|sit=andina.pe|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Storja == [[Stampa:Caral-Supe in Peru.jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Caral-Supe]] Is-sit ta' Caral kien abitat bejn wieħed u ieħor bejn is-seklu 26 Q.K. u s-seklu 20 Q.K.,<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20171213083019/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2001-04/AAft-Oeoc-2604101.php|titlu=Oldest evidence of city life in the Americas reported in Science, early urban planners emerge as power players {{!}} EurekAlert! Science News|data=2017-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> u s-sit jinkludi żona ta' iktar minn 60 ettaru (150 akru).<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Fountain|isem=Henry|data=2001-04-27|titlu=Archaeological Site in Peru Is Called Oldest City in Americas|url=https://www.nytimes.com/2001/04/27/world/archaeological-site-in-peru-is-called-oldest-city-in-americas.html|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Caral ġie deskritt mill-iskavaturi tiegħu bħala l-eqdem ċentru urban fl-Amerki, stqarrija li iktar 'il quddiem ġiet sfidata peress li nstabu siti antiki oħra fil-qrib, pereżempju Bandurria, il-Perù. Is-sit kien jakkomoda iktar minn 3,000 abitant, u attwalment huwa l-iżjed sit ta' Norte Chico studjat fid-dettall kif ukoll l-ikbar wieħed minnhom. Is-sit ġie rrikonoxxut bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009. Fil-bidu tal-2021, kien hemm tensjonijiet bejn okkupanti li sostnew li kellhom drittijiet fuq l-art u l-arkeologi li kienu qed jirriċerkaw is-sit, peress li l-kostruzzjoni ta' abitazzjoni qabżet iż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210103102715/https://www.theguardian.com/world/2021/jan/03/squatters-ancient-ruins-peru-death-threats-archeologist-caral|titlu=Squatters issue death threats to archaeologist who discovered oldest city in the Americas {{!}} World news {{!}} The Guardian|data=2021-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.sciencealert.com/oldest-city-in-the-americas-under-threat-from-squatters|titlu=The Oldest City in The Americas Is an Archeological Wonder, And It's Under Invasion|kunjom=Staff|isem=ScienceAlert|data=2021-01-20|sit=ScienceAlert|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Caral-panorama1.jpg|nofs|daqsminuri|568x568px|Veduta panoramika ta' Caral]] Il-Belt Sagra ta' Caral-Supe ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Sejbiet arkeoloġiċi == [[Stampa:Caral 1.JPG|daqsminuri|264x264px|Xi arkeologi u skavaturi jaħdmu fis-sit]] [[Paul Kosok]] skopra s-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-1948. Dak iż-żmien is-sit ma tantx ingħata attenzjoni peress li mal-ewwel daqqa t'għajn donnu ma kienx fih bosta mill-artefatti tipiċi li kienu nstabu f'siti arkeoloġiċi oħra fl-[[Andes]]. Fl-1975, l-[[arkitett]] Peruvjan [[Carlos Williams]] ħejja reġistru dettaljat tal-biċċa l-kbira tas-siti arkeoloġiċi tal-Wied ta' Supe, u fosthom irreġistra lil Caral. Abbażi ta' dak li osserva fir-reġjun, huwa għamel xi osservazzjonijiet dwar l-iżvilupp tal-arkitettura fl-Andes. [[Ruth Shady]] kompliet tesplora din il-belt antika madwar 4,000 sa 4,600 sena fid-deżert Peruvjan, flimkien mal-kumpless elaborat ta' tempji, l-anfiteatru u d-djar ordinarji. Il-kumpless urban huwa mifrux fuq 150 ettaru (370 akru) u fih [[Pjazza|pjazez]] u binjiet residenzjali. Caral kienet metropoli li kienet sejra tajjeb bejn wieħed u ieħor għall-ħabta tal-istess żmien meta kienu qed jinbnew il-[[Piramidi Eġizzjani]] fl-[[Eġittu]]. Caral huwa l-ikbar sit irreġistrat fir-reġjun tal-Andes b'dati eqdem mill-2000 Q.K. u milli jidher kien mudell għad-disinn urban adottat miċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes li feġġew u li sfaxxaw matul medda ta' erba' millenji. Huwa maħsub li permezz tar-riċerka mwettqa f'Caral, tista' tinstab tweġiba għall-mistoqsijiet dwar l-oriġini taċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes u dwar l-iżvilupp tal-ewwel bliet. [[Stampa:PeruCaral14.jpg|daqsminuri|244x244px|Ġebla wieqfa jew ''huanca'' fis-sit ta' Caral]] Fost l-artefatti li nstabu f'Caral hemm biċċa tessut bl-għeqiedi li l-iskavaturi tawha l-isem ta' ''quipu''. Huma kitbu li l-artefatt huwa evidenza li s-sistema ''quipu'' ta' żamma tar-rekords, metodu li kien jinvolvi l-għeqiedi fit-tessuti u li kien laħaq l-ogħla żvilupp fl-[[Imperu Inka]], kienet eqdem minn kwalunkwe oġġett li kwalunkwe arkeologu kien iddetermina qabel. Instabet evidenza li l-''quipu'' jaf żamm rekord ta' informazzjoni logografika bl-istess mod bħalma jsir bil-kitba. [[Gary Urton]] issuġġerixxa li l-''quipus'' kienu jagħmlu użu minn kodiċi binarju li seta' jżomm rekord tad-''data'' fonoloġika jew logografika. === Kronoloġija === 2800 Q.K. │ 2600 Q.K.: l-ewwel kostruzzjonijiet │ 2400 Q.K. │ 2300 Q.K.: tkabbir │ 2200 Q.K.: rikostruzzjoni │ 2100 Q.K.: rimudellar │ 2000 Q.K. │ 1800 Q.K.: abbandun │ 1600 Q.K. === Tempju prinċipali === Il-kumpless tat-tempju prinċipali (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Templo Mayor'') huwa twil 150 metru (490 pied), huwa wiesa' 110 metri (360 pied), u huwa għoli 28 metru (92 pied). Id-data tal-kostruzzjoni tiegħu mhix magħrufa. === Soċjetà paċifika === Is-sejbiet ta' Shady jissuġġerixxu li l-kultura ta' Caral kienet soċjetà ġentili, imsejsa fuq il-kummerċ u d-divertiment. Ma nstabet l-ebda indikazzjoni ta' armi tal-gwerra, pereżempju battaljuni, armi, jew iġsma mmutilati f'Caral. Dan jikkuntrasta maċ-ċivilizzazzjoni iktar antika ta' Sechin Bajo fejn instabu immaġnijiet ta' armi. F'wieħed mit-tempji, instabu 32 flawt magħmula mill-għadam tal-kondors u tal-pellikani u 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-[[Ċerva|ċriev]] u tal-[[Llama|llamas]]. Sejba partikolari żvelat il-fdalijiet ta' tarbija, imgeżwra u midfuna b'ġiżirana magħmula minn żibeġ tal-ġebel.<ref name=":1">Shady, R. Haas, J. Creamer, W. (2001). Dating Caral, a Pre-ceramic Site in the Supe Valley on the Central Coast of Peru. ''Science''. 292:723-726.</ref> === Skop tas-sit === [[Stampa:CARAL (30266873030).jpg|daqsminuri|294x294px|Immaġni satellitari ta' Caral]] Caral wassal biex jinbnew 19-il kumpless ieħor ta' tempji mifruxa tul erja ta' 90 kilometru kwadru (35 mil kwadru) tal-Wied ta' Supe. Id-data tal-2627 Q.K. għal Caral hija bbażata fuq id-datazzjoni tal-karbonju tal-basktijiet tal-qasab u minsuġa li kienu jintużaw għall-ġarr u li nstabu fil-post. Dawn il-basktijiet kienu jintużaw għall-ġarr tal-ġebel għall-kostruzzjoni tat-tempji. Il-materjal kien kandidat eċċellenti għad-datazzjoni bi preċiżjoni għolja. Madankollu, is-sit jaf huwa saħansitra iktar antik, peress li għad hemm kampjuni mill-eqdem partijiet tal-iskavi li għadhom iridu jiġu datati.<ref>{{Ċita rivista|data=2002-01-03|titlu=Civilization lost?|url=https://www.csmonitor.com/2002/0103/p11s1-woam.html|rivista=Christian Science Monitor}}</ref> Caral kellu popolazzjoni ta' bejn wieħed u ieħor 3,000 ruħ. Madankollu, 19-il sit ieħor fiż-żona qrib Caral, jippermettu li l-popolazzjoni totali possibbli titla' saħansitra għal 20,000 ruħ li kellhom l-istess kultura fil-Wied ta' Supe. Dawn is-siti kollha għandhom similaritajiet ma' Caral, inkluż pjattaformi żgħar jew ċrieki tal-ġebel. Shady temmen li Caral kien il-punt ċentrali ta' din iċ-ċivilizzazzjoni, li kienet parti minn kumpless kulturali saħansitra ferm iktar kbir, u kien jagħmel kummerċ mal-komunitajiet kostali u mar-reġjuni iktar interni – jista' jkun, jekk ix-xbihat ta' [[Xadina|xadini]] jitqies bħala indikazzjoni, saħansitra sal-[[Amazzonja]].<ref name=":1" /> === Ġeoglifiċi === Fis-sena 2000, [[Marco Machacuay]] (il-kap tal-iskavi dak iż-żmien) u l-kollega tiegħu [[Rocío Aramburú]] skoprew għamla kbira inċiża mal-art fi ħdan linji ċirkolari tal-ġebel ħdejn Caral. Din l-immaġni, magħrufa bħala ġeoglifika, tinsab fuq l-art tad-deżert lejn il-Punent tas-sit prinċipali ta' Caral. Meta jiġu traċċati, il-linji jiffurmaw id-disinn ta' wiċċ ta' bniedem b'xagħar folt u twil, u b'ħalqu miftuħ beraħ. Dan il-ġeoglifiku huwa simili għall-figuri li nstabu inċiżi mal-ħitan tal-ġebel f'sit imsejjaħ Cerro Sechín, fil-Wied ta' Casma xi 240 kilometru (150 mil) lejn it-Tramuntana. X'tirrappreżenta eżatt din il-figura mhuwiex ċar, iżda jingħad li ġiet kostruwita għall-ħabta tal-istess żmien ta' Caral u li kienet assoċjata ma' sit ċerimonjali fil-qrib magħruf bħala ''Chupacigarro''.<ref>Atwood, Roger. "A Monumental Feud." ''Archaeology''. Lulju/Awwissu 2005, Vol. 58, Ħarġa 4, pp. 18-25.</ref> === Strumenti mużikali === Sejba sinifikanti oħra fis-sit kienet ġabra ta' strumenti mużikali, inkluż 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-ċriev u tal-llamas, kif ukoll 33 flawt ta' kostruzzjoni mhux tas-soltu.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130302081237/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/firstcity.html?c=y&page=2|titlu=First City in the New World? {{!}} History & Archaeology {{!}} Smithsonian Magazine|data=2013-03-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-flawti ġew datati bir-radjukarbonju għall-2170±90 Q.K.<ref name=":1" /> == Konfigurazzjoni tal-Belt == [[Stampa:Caral Peru.JPG|xellug|daqsminuri|Mappa tas-sit arkeoloġiku]] Il-belt ta' Caral kienet maqsuma f'żewġ sezzjonijiet, waħda ta' fuq u l-oħra t'isfel. Dawn iż-żewġ sezzjonijiet kienu diviżi b'mod naturali mill-Wied tax-xmara Supe. Fis-sezzjoni ta' fuq hemm sitt kumplessi monumentali, u kull wieħed minnhom jinkludi piramida, pjazza miftuħa, u assemblaġġ ta' binjiet residenzjali. Fis-sezzjoni t'isfel hemm il-binjiet residenzjali, piramidi żgħar u kumpless monumentali wieħed imsejjaħ "it-Tempju tal-Anfiteatru".<ref name=":2">Solis, Ruth Shady (2006), "America's First City? The Case of Late Archaic Caral", ''Andean Archaeology III'', Boston, MA: Springer US, pp. 28–66.</ref> Il-kumplessi tas-sezzjoni ta' fuq inbnew kollha madwar piramida. Dawn huma "t-Tempju l-Kbir/il-Piramida l-Kbira", "il-Piramida Ċentrali", "il-Piramida tal-Barriera", "il-Piramida Inferjuri", "il-Piramida tal-Gallerija", u "l-Piramida tal-Huanca". L-istrutturi residenzjali assoċjati madwar kull waħda minn dawn il-piramidi fihom evidenza ta' għajxien lussuż, inkluż fdalijiet tal-ikel li kienu jkunu esklużivi għall-istili ta' ħajja ta' lussu, bħal pereżempju l-għadam tal-[[Iljun tal-baħar|iljuni tal-baħar]]. Fis-sezzjoni ta' fuq ta' Caral, bosta mir-residenti kienu għonja, u kellhom ħajjiet li x'aktarx kienu assoċjati ma' attivitajiet [[Reliġjon|reliġjużi]] u soċjali li kienu jseħħu fit-tempji. B'kuntrast, il-binjiet residenzjali fis-sezzjoni t'isfel fihom inqas evidenza ta' popolazzjonijiet tal-elit. Minflok l-istrutturi l-kbar u l-kumplessi residenzjali esklużivi għall-elit tas-sezzjoni ta' fuq, dawn ir-residenzi kienu iżgħar u kellhom kmamar uniċi li kienu jintużaw għal iktar minn skop wieħed. L-ikel li kienu jieklu n-nies li kienu jgħixu fis-sezzjoni t'isfel ta' Caral kien l-iktar pjanti agrikoli u xi [[ħut]]. Dan l-ikel kien inqas stravaganti minn dak tal-elit tas-sezzjoni ta' fuq.<ref name=":2" /> L-ispjegazzjoni attwali għall-belt maqsuma f'żewġ sezzjonijiet hija li l-belt kienet ippjanat b'dan il-mod apposta, bl-arkitettura u bil-kumplessi monumentali tas-sezzjoni ta' fuq iddisinjati biex jospitaw l-elit iżda wkoll biex ikunu indikaturi fiżiċi tal-poter tal-elit.<ref>Pezo‐Lanfranco, Luis; Machacuay, Marco; Novoa, Pedro; Peralta, Rodolfo; Mayer, Elver; Eggers, Sabine; Shady, Ruth (2021-11-25). "The diet at the onset of the Andean Civilization: New stable isotope data from Caral and Áspero, North‐Central Coast of Peru". ''American Journal of Biological Anthropology''. '''177''' (3): 402–424.</ref> B'kuntrast, is-sezzjoni t'isfel kienet iddisinjata biex tospita lill-ħaddiema, u x-xmara kienet tintuża bħala diviżjoni bejn dawn il-gruppi. Din ix-xorta ta' ippjanar intenzjonali tal-belt hija evidenza ta' inugwaljanza strutturalizzata f'Caral li kienet tipperpetwa l-istratifikazzjoni soċjali eżistenti.<ref name=":2" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Perù]] 2a6xbc22xbmjzn0u8vcqb9f0l60vjgy 279018 279017 2022-08-13T17:24:50Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Caral in 2017.jpg|daqsminuri|282x282px|Is-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-2017.]] '''Caral''' jew il-'''Belt Sagra ta' Caral-Supe''' hija sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] fejn instabu l-fdalijiet tal-belt prinċipali taċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral. Is-sit jinsab fil-[[Perù]] fil-Wied ta' Supe, qrib ir-raħal attwali ta' Caral, 182 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Lima]], 23 kilometru mill-kosta u 350 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar.<ref>{{Ċita web|url=https://caralperu2008.wordpress.com/ubicacion/|titlu=Ubicación|data=2008-11-06|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Huwa stmat li s-sit għandu 5,000 sena u jitqies bħala l-eqdem belt fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]], kif ukoll waħda mill-eqdem fid-[[Id-Dinja|dinja]]. L-ebda sit ieħor ma nstab b'daqstant diversità ta' binjiet [[Monument|monumentali]] jew b'daqstant funzjonijiet ċerimonjali u amministrattivi differenti fl-Amerki u li huma daqstant bikrin bħal Caral.<ref>EMSE EDAPP, S.L. (2017). ''América precolombina. Cuna de grandes civilizaciones''. [[Barċellona]]: Bonalletra Alcompas, S.L. ISBN <bdi>978-84-16330-40-9</bdi>.</ref> Caral tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2009.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/|titlu=Sacred City of Caral-Supe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-[[kultura]] ta' Caral żviluppat bejn it-3000 u l-1800 [[Ante Christum natum|Q.K]]. (il-perjodi Arkajċi Aħħarin u Formattivi t'Isfel). Fl-Amerki, iċ-ċivilizzazzjoni ta' Caral hija l-eqdem fost iċ-ċivilizzazzjonijiet pre-Ispaniċi, u żviluppat 1,500 sena qabel iċ-ċivilizzazzjoni Olmec, li hija soċjetà Mesoamerikana kumplessa oħra.<ref>{{Ċita web|url=http://www.bcrp.gob.pe/docs/Publicaciones/Revista-Moneda/moneda-158/moneda-158-11.pdf|titlu=Kronoloġija, bcrp.gob.pe}}</ref> Closely related to the city of Caral was an early fishing city, Áspero jew El Áspero kienet belt bikrija tas-sajd li kellha rabta mill-qrib mal-belt ta' Caral. Din tinsab mal-kosta tal-Perù, qrib il-bokka tax-xmara Supe. Hemmhekk instabu l-fdalijiet ta' sagrifiċċji [[Bniedem|umani]] (żewġt itfal u tarbija tat-twelid), u iktar reċentement (fl-2016) instabu l-fdalijiet ta' mara, li x'aktarx kienet parti mill-elit lokali ta' 4,500 sena ilu.<ref>{{Ċita web|url=https://andina.pe/agencia/noticia-descubren-personaje-femenino-elite-enterrado-hace-4500-anos-aspero-608977.aspx|titlu=Descubren personaje femenino de élite enterrado hace 4,500 años en Áspero|kunjom=PERÚ|isem=Empresa Peruana de Servicios Editoriales S. A. EDITORA|sit=andina.pe|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Storja == [[Stampa:Caral-Supe in Peru.jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Caral-Supe]] Is-sit ta' Caral kien abitat bejn wieħed u ieħor bejn is-seklu 26 Q.K. u s-seklu 20 Q.K.,<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20171213083019/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2001-04/AAft-Oeoc-2604101.php|titlu=Oldest evidence of city life in the Americas reported in Science, early urban planners emerge as power players {{!}} EurekAlert! Science News|data=2017-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> u s-sit jinkludi żona ta' iktar minn 60 ettaru (150 akru).<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Fountain|isem=Henry|data=2001-04-27|titlu=Archaeological Site in Peru Is Called Oldest City in Americas|url=https://www.nytimes.com/2001/04/27/world/archaeological-site-in-peru-is-called-oldest-city-in-americas.html|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Caral ġie deskritt mill-iskavaturi tiegħu bħala l-eqdem ċentru urban fl-Amerki, stqarrija li iktar 'il quddiem ġiet sfidata peress li nstabu siti antiki oħra fil-qrib, pereżempju Bandurria, il-Perù. Is-sit kien jakkomoda iktar minn 3,000 abitant, u attwalment huwa l-iżjed sit ta' Norte Chico studjat fid-dettall kif ukoll l-ikbar wieħed minnhom. Is-sit ġie rrikonoxxut bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009. Fil-bidu tal-2021, kien hemm tensjonijiet bejn okkupanti li sostnew li kellhom drittijiet fuq l-art u l-arkeologi li kienu qed jirriċerkaw is-sit, peress li l-kostruzzjoni ta' abitazzjoni qabżet iż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210103102715/https://www.theguardian.com/world/2021/jan/03/squatters-ancient-ruins-peru-death-threats-archeologist-caral|titlu=Squatters issue death threats to archaeologist who discovered oldest city in the Americas {{!}} World news {{!}} The Guardian|data=2021-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.sciencealert.com/oldest-city-in-the-americas-under-threat-from-squatters|titlu=The Oldest City in The Americas Is an Archeological Wonder, And It's Under Invasion|kunjom=Staff|isem=ScienceAlert|data=2021-01-20|sit=ScienceAlert|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Caral-panorama1.jpg|nofs|daqsminuri|568x568px|Veduta panoramika ta' Caral]] Il-Belt Sagra ta' Caral-Supe ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2009.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Sejbiet arkeoloġiċi == [[Stampa:Caral 1.JPG|daqsminuri|264x264px|Xi arkeologi u skavaturi jaħdmu fis-sit]] [[Paul Kosok]] skopra s-sit arkeoloġiku ta' Caral fl-1948. Dak iż-żmien is-sit ma tantx ingħata attenzjoni peress li mal-ewwel daqqa t'għajn donnu ma kienx fih bosta mill-artefatti tipiċi li kienu nstabu f'siti arkeoloġiċi oħra fl-[[Andes]]. Fl-1975, l-[[arkitett]] Peruvjan [[Carlos Williams]] ħejja reġistru dettaljat tal-biċċa l-kbira tas-siti arkeoloġiċi tal-Wied ta' Supe, u fosthom irreġistra lil Caral. Abbażi ta' dak li osserva fir-reġjun, huwa għamel xi osservazzjonijiet dwar l-iżvilupp tal-arkitettura fl-Andes. [[Ruth Shady]] kompliet tesplora din il-belt antika madwar 4,000 sa 4,600 sena fid-deżert Peruvjan, flimkien mal-kumpless elaborat ta' tempji, l-anfiteatru u d-djar ordinarji. Il-kumpless urban huwa mifrux fuq 150 ettaru (370 akru) u fih [[Pjazza|pjazez]] u binjiet residenzjali. Caral kienet metropoli li kienet sejra tajjeb bejn wieħed u ieħor għall-ħabta tal-istess żmien meta kienu qed jinbnew il-[[Piramidi Eġizzjani]] fl-[[Eġittu]]. Caral huwa l-ikbar sit irreġistrat fir-reġjun tal-Andes b'dati eqdem mill-2000 Q.K. u milli jidher kien mudell għad-disinn urban adottat miċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes li feġġew u li sfaxxaw matul medda ta' erba' millenji. Huwa maħsub li permezz tar-riċerka mwettqa f'Caral, tista' tinstab tweġiba għall-mistoqsijiet dwar l-oriġini taċ-ċivilizzazzjonijiet tal-Andes u dwar l-iżvilupp tal-ewwel bliet. [[Stampa:PeruCaral14.jpg|daqsminuri|244x244px|Ġebla wieqfa jew ''huanca'' fis-sit ta' Caral]] Fost l-artefatti li nstabu f'Caral hemm biċċa tessut bl-għeqiedi li l-iskavaturi tawha l-isem ta' ''quipu''. Huma kitbu li l-artefatt huwa evidenza li s-sistema ''quipu'' ta' żamma tar-rekords, metodu li kien jinvolvi l-għeqiedi fit-tessuti u li kien laħaq l-ogħla żvilupp fl-[[Imperu Inka]], kienet eqdem minn kwalunkwe oġġett li kwalunkwe arkeologu kien iddetermina qabel. Instabet evidenza li l-''quipu'' jaf żamm rekord ta' informazzjoni logografika bl-istess mod bħalma jsir bil-kitba. [[Gary Urton]] issuġġerixxa li l-''quipus'' kienu jagħmlu użu minn kodiċi binarju li seta' jżomm rekord tad-''data'' fonoloġika jew logografika. === Kronoloġija === 2800 Q.K. │ 2600 Q.K.: l-ewwel kostruzzjonijiet │ 2400 Q.K. │ 2300 Q.K.: tkabbir │ 2200 Q.K.: rikostruzzjoni │ 2100 Q.K.: rimudellar │ 2000 Q.K. │ 1800 Q.K.: abbandun │ 1600 Q.K. === Tempju prinċipali === Il-kumpless tat-tempju prinċipali (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Templo Mayor'') huwa twil 150 metru (490 pied), huwa wiesa' 110 metri (360 pied), u huwa għoli 28 metru (92 pied). Id-data tal-kostruzzjoni tiegħu mhix magħrufa. === Soċjetà paċifika === Is-sejbiet ta' Shady jissuġġerixxu li l-kultura ta' Caral kienet soċjetà ġentili, imsejsa fuq il-kummerċ u d-divertiment. Ma nstabet l-ebda indikazzjoni ta' armi tal-gwerra, pereżempju battaljuni, armi, jew iġsma mmutilati f'Caral. Dan jikkuntrasta maċ-ċivilizzazzjoni iktar antika ta' Sechin Bajo fejn instabu immaġnijiet ta' armi. F'wieħed mit-tempji, instabu 32 flawt magħmula mill-għadam tal-kondors u tal-pellikani u 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-[[Ċerva|ċriev]] u tal-[[Llama|llamas]]. Sejba partikolari żvelat il-fdalijiet ta' tarbija, imgeżwra u midfuna b'ġiżirana magħmula minn żibeġ tal-ġebel.<ref name=":1">Shady, R. Haas, J. Creamer, W. (2001). Dating Caral, a Pre-ceramic Site in the Supe Valley on the Central Coast of Peru. ''Science''. 292:723-726.</ref> === Skop tas-sit === [[Stampa:CARAL (30266873030).jpg|daqsminuri|294x294px|Immaġni satellitari ta' Caral]] Caral wassal biex jinbnew 19-il kumpless ieħor ta' tempji mifruxa tul erja ta' 90 kilometru kwadru (35 mil kwadru) tal-Wied ta' Supe. Id-data tal-2627 Q.K. għal Caral hija bbażata fuq id-datazzjoni tal-karbonju tal-basktijiet tal-qasab u minsuġa li kienu jintużaw għall-ġarr u li nstabu fil-post. Dawn il-basktijiet kienu jintużaw għall-ġarr tal-ġebel għall-kostruzzjoni tat-tempji. Il-materjal kien kandidat eċċellenti għad-datazzjoni bi preċiżjoni għolja. Madankollu, is-sit jaf huwa saħansitra iktar antik, peress li għad hemm kampjuni mill-eqdem partijiet tal-iskavi li għadhom iridu jiġu datati.<ref>{{Ċita rivista|data=2002-01-03|titlu=Civilization lost?|url=https://www.csmonitor.com/2002/0103/p11s1-woam.html|rivista=Christian Science Monitor}}</ref> Caral kellu popolazzjoni ta' bejn wieħed u ieħor 3,000 ruħ. Madankollu, 19-il sit ieħor fiż-żona qrib Caral, jippermettu li l-popolazzjoni totali possibbli titla' saħansitra għal 20,000 ruħ li kellhom l-istess kultura fil-Wied ta' Supe. Dawn is-siti kollha għandhom similaritajiet ma' Caral, inkluż pjattaformi żgħar jew ċrieki tal-ġebel. Shady temmen li Caral kien il-punt ċentrali ta' din iċ-ċivilizzazzjoni, li kienet parti minn kumpless kulturali saħansitra ferm iktar kbir, u kien jagħmel kummerċ mal-komunitajiet kostali u mar-reġjuni iktar interni – jista' jkun, jekk ix-xbihat ta' [[Xadina|xadini]] jitqies bħala indikazzjoni, saħansitra sal-[[Amazzonja]].<ref name=":1" /> === Ġeoglifiċi === Fis-sena 2000, [[Marco Machacuay]] (il-kap tal-iskavi dak iż-żmien) u l-kollega tiegħu [[Rocío Aramburú]] skoprew għamla kbira inċiża mal-art fi ħdan linji ċirkolari tal-ġebel ħdejn Caral. Din l-immaġni, magħrufa bħala ġeoglifika, tinsab fuq l-art tad-deżert lejn il-Punent tas-sit prinċipali ta' Caral. Meta jiġu traċċati, il-linji jiffurmaw id-disinn ta' wiċċ ta' bniedem b'xagħar folt u twil, u b'ħalqu miftuħ beraħ. Dan il-ġeoglifiku huwa simili għall-figuri li nstabu inċiżi mal-ħitan tal-ġebel f'sit imsejjaħ Cerro Sechín, fil-Wied ta' Casma xi 240 kilometru (150 mil) lejn it-Tramuntana. X'tirrappreżenta eżatt din il-figura mhuwiex ċar, iżda jingħad li ġiet kostruwita għall-ħabta tal-istess żmien ta' Caral u li kienet assoċjata ma' sit ċerimonjali fil-qrib magħruf bħala ''Chupacigarro''.<ref>Atwood, Roger. "A Monumental Feud." ''Archaeology''. Lulju/Awwissu 2005, Vol. 58, Ħarġa 4, pp. 18-25.</ref> === Strumenti mużikali === Sejba sinifikanti oħra fis-sit kienet ġabra ta' strumenti mużikali, inkluż 37 strument mużikali bikri magħmula mill-għadam taċ-ċriev u tal-llamas, kif ukoll 33 flawt ta' kostruzzjoni mhux tas-soltu.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130302081237/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/firstcity.html?c=y&page=2|titlu=First City in the New World? {{!}} History & Archaeology {{!}} Smithsonian Magazine|data=2013-03-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-flawti ġew datati bir-radjukarbonju għall-2170±90 Q.K.<ref name=":1" /> == Konfigurazzjoni tal-Belt == [[Stampa:Caral Peru.JPG|xellug|daqsminuri|Mappa tas-sit arkeoloġiku]] Il-belt ta' Caral kienet maqsuma f'żewġ sezzjonijiet, waħda ta' fuq u l-oħra t'isfel. Dawn iż-żewġ sezzjonijiet kienu diviżi b'mod naturali mill-Wied tax-xmara Supe. Fis-sezzjoni ta' fuq hemm sitt kumplessi monumentali, u kull wieħed minnhom jinkludi piramida, pjazza miftuħa, u assemblaġġ ta' binjiet residenzjali. Fis-sezzjoni t'isfel hemm il-binjiet residenzjali, piramidi żgħar u kumpless monumentali wieħed imsejjaħ "it-Tempju tal-Anfiteatru".<ref name=":2">Solis, Ruth Shady (2006), "America's First City? The Case of Late Archaic Caral", ''Andean Archaeology III'', Boston, MA: Springer US, pp. 28–66.</ref> Il-kumplessi tas-sezzjoni ta' fuq inbnew kollha madwar piramida. Dawn huma "t-Tempju l-Kbir/il-Piramida l-Kbira", "il-Piramida Ċentrali", "il-Piramida tal-Barriera", "il-Piramida Inferjuri", "il-Piramida tal-Gallerija", u "l-Piramida tal-Huanca". L-istrutturi residenzjali assoċjati madwar kull waħda minn dawn il-piramidi fihom evidenza ta' għajxien lussuż, inkluż fdalijiet tal-ikel li kienu jkunu esklużivi għall-istili ta' ħajja ta' lussu, bħal pereżempju l-għadam tal-[[Iljun tal-baħar|iljuni tal-baħar]]. Fis-sezzjoni ta' fuq ta' Caral, bosta mir-residenti kienu għonja, u kellhom ħajjiet li x'aktarx kienu assoċjati ma' attivitajiet [[Reliġjon|reliġjużi]] u soċjali li kienu jseħħu fit-tempji. B'kuntrast, il-binjiet residenzjali fis-sezzjoni t'isfel fihom inqas evidenza ta' popolazzjonijiet tal-elit. Minflok l-istrutturi l-kbar u l-kumplessi residenzjali esklużivi għall-elit tas-sezzjoni ta' fuq, dawn ir-residenzi kienu iżgħar u kellhom kmamar uniċi li kienu jintużaw għal iktar minn skop wieħed. L-ikel li kienu jieklu n-nies li kienu jgħixu fis-sezzjoni t'isfel ta' Caral kien l-iktar pjanti agrikoli u xi [[ħut]]. Dan l-ikel kien inqas stravaganti minn dak tal-elit tas-sezzjoni ta' fuq.<ref name=":2" /> L-ispjegazzjoni attwali għall-belt maqsuma f'żewġ sezzjonijiet hija li l-belt kienet ippjanat b'dan il-mod apposta, bl-arkitettura u bil-kumplessi monumentali tas-sezzjoni ta' fuq iddisinjati biex jospitaw l-elit iżda wkoll biex ikunu indikaturi fiżiċi tal-poter tal-elit.<ref>Pezo‐Lanfranco, Luis; Machacuay, Marco; Novoa, Pedro; Peralta, Rodolfo; Mayer, Elver; Eggers, Sabine; Shady, Ruth (2021-11-25). "The diet at the onset of the Andean Civilization: New stable isotope data from Caral and Áspero, North‐Central Coast of Peru". ''American Journal of Biological Anthropology''. '''177''' (3): 402–424.</ref> B'kuntrast, is-sezzjoni t'isfel kienet iddisinjata biex tospita lill-ħaddiema, u x-xmara kienet tintuża bħala diviżjoni bejn dawn il-gruppi. Din ix-xorta ta' ippjanar intenzjonali tal-belt hija evidenza ta' inugwaljanza strutturalizzata f'Caral li kienet tipperpetwa l-istratifikazzjoni soċjali eżistenti.<ref name=":2" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Perù]] [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] 81d8m8dudef6l6xhe00d91pob7pyxhg 0 28802 279021 2022-08-13T18:11:08Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] == Sit ta' Wirt Dinji == Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == 18336ne1uojflya43l3w9tcuz14y20t 279022 279021 2022-08-13T18:11:23Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] == Sit ta' Wirt Dinji == Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] sgmspjno4r08w2gfcy8su8iks49oy2t 279023 279022 2022-08-13T18:11:41Z Trigcly 17859 added [[Category:Bożnija u Ħerżegovina]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] == Sit ta' Wirt Dinji == Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] 4xpd9hw4rx5kt9jsorzy4adg86vppia 279024 279023 2022-08-13T18:11:49Z Trigcly 17859 added [[Category:Kroazja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] == Sit ta' Wirt Dinji == Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] [[Kategorija:Kroazja]] l09mao8pcv56wb5k071w2fmk3o9l0ic 279025 279024 2022-08-13T18:11:57Z Trigcly 17859 added [[Category:Montenegro]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] == Sit ta' Wirt Dinji == Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] [[Kategorija:Kroazja]] [[Kategorija:Montenegro]] ot9w0fdk9m4x2mp5y9uet5sgcchmak2 279026 279025 2022-08-13T18:12:05Z Trigcly 17859 added [[Category:Serbja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] == Sit ta' Wirt Dinji == Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] [[Kategorija:Kroazja]] [[Kategorija:Montenegro]] [[Kategorija:Serbja]] o6wdymmwb6focrc6j7beogfeafohooj 279028 279026 2022-08-13T18:14:58Z Trigcly 17859 /* Sit ta' Wirt Dinji */ wikitext text/x-wiki [[Stampa:Radimlja, Nekropola2.JPG|daqsminuri|245x245px|Uħud mill-istećci ta' Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]] '''Stećak''' (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећак, pronunzjata [stěːtɕak]) jew '''Stećci''' fil-plural (biċ-Ċirilliku Serbjan: Стећци, pronunzjata [stěːtɕtsi]) huwa l-isem mogħti lill-oqbra [[Medjuevu|Medjevali]] [[Monument|monumentali]] li jinsabu mifruxa madwar il-[[Bożnija u Ħerżegovina|Bożnija-Ħerzegovina]], u partijiet fil-fruntiera tal-[[Kroazja]], tal-[[Montenegro]] u tas-[[Serbja]]. Huwa stmat li 60,000 stećak jinsabu fi ħdan il-fruntieri tal-Bożnija-Ħerzegovina moderna u l-10,000 stećak l-oħra jinsabu fit-territorji attwali tal-Kroazja (4,400), tal-Montenegro (3,500), u tas-Serbja (2,100), f'iktar minn 3,300 sit differenti, b'iżjed minn 90 % minnhom f'kundizzjoni mwiegħra.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160414002411/http://www.unesco.org/new/en/venice/about-this-office/single-view/news/joint_nomination_for_inclusion_of_stecci_medieval_tombstones_in_the_world_heritage_list|titlu=Joint Nomination for Inclusion of Stećci - Medieval Tombstones in the World Heritage List {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|data=2016-04-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579|titlu=Čiji su naši stećci? {{!}} DW {{!}} 23.11.2014|kunjom=Welle (www.dw.com)|isem=Deutsche|sit=DW.COM|lingwa=bs-BA|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Tfaċċaw f'nofs is-seklu 12, bl-ewwel fażi fis-seklu 13, id-drawwa tal-qtugħ u tal-użu tal-istećci laħqet il-qofol tagħha fis-sekli 14 u 15, qabel ma spiċċat għalkollox fil-bidu nett tas-seklu 16 matul il-ħakma [[Imperu Ottoman|Ottomana]] tal-Bożnija-Ħerzegovina. L-istećci kienu tradizzjoni komuni fost il-fidili [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossi]] Bożnijaċi<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160304051846/http://www.bosnia.org.uk/bosrep/report_format.cfm?articleid=874&reportid=153|titlu=Bosnia Report - July - September 2000|data=2016-03-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-13}}</ref>, u kienu jintużaw kemm mill-popolazzjoni Slava kif ukoll minn dik Vlach.<ref>Lovrenović, Dubravko (2013). ''Stećci: Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka'' [''Stećci: Bosnian and Hum marbles from Middle Age''] (bil-Kroat). Ljevak. ISBN <bdi>978-9533035468</bdi>. pp. 52, 72, 176, 307.</ref><ref>Trako, Redžo (2011). "Stećci: Božanska igra brojki i slova" [Stećci: Divine game of numbers and letters]. ''Socijalna Ekologija'' (in Croatian). Zagreb: Croatian Sociological Society, Institute of Sociology at Faculty of Philosophy, University of Zagreb. '''20''' (1): 71–84. pp. 71-72, 73-74.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Bosniangraves bosniska gravar februari 2007 stecak stecci3.jpg|daqsminuri|It-tinqix imbuzzat ta' qabar partikolari f'Radimlja, il-Bożnija-Ħerzegovina]]Iċ-Ċimiterji tal-Oqbra Medjevali magħrufa bħala Stećci ġew iddeżinjati bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fil-15 ta' Lulju 2016, b'għażla ta' madwar 4,000 qabar individwali, miġbura f'diversi nekropoli fi 28 sit: 22 sit fil-Bożnija-Ħerzegovina, żewġ siti fil-Kroazja, tliet siti fil-Montenegro, u tliet siti fis-Serbja.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/6802/|titlu=40 COM 8B.24 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> L-iżjed sit li għandu kollezzjoni ppreservata tajjeb ta' dawn l-oqbra huwa dak ta' [[Radimlja]], fil-Punent ta' [[Stolac]] fil-Bożnija-Ħerzegovina.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1504/|titlu=Ste&#x107;ci Medieval Tombstone Graveyards|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-13}}</ref> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> Din li ġejja hija l-lista ta' ċimiterji jew nekropoli li jiffurmaw parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%; text-align:center;" |'''Kodiċi''' |'''Sit''' |'''Post''' |'''Pajjiż''' |'''Żona protetta''' |'''Żona ta' lqugħ''' |'''Koordinati''' |'''Ritratt''' |- |1504-001 |Radimlja |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.48}} | align="right" |{{formatnum:51.22}} |{{coord|43.0922|17.9241|format=dms long}} |[[File:13st_Radimlja.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:13st_Radimlja.jpg|150x150px]] |- |1504-002 |Grčka glavica fil-villaġġ ta' Biskup |Konjic |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.26}} | align="right" |{{formatnum:2.34}} |{{coord|43.4967|18.1217|format=dms long}} | |- |1504-003 |Kalufi f'Krekovi |Nevesinje |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.99}} | align="right" |{{formatnum:9.98}} |{{coord|43.3132|18.1965|format=dms long}} |[[File:Stećak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_Krekovi_-_Nevesinje.jpg|150x150px]] |- |1504-004 |Borak fil-villaġġ ta' Burati |Rogatica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.8369|18.8845|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_Борак_(Хан-стјенички_плато),_Бурати_01.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BA_(%D0%A5%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D1%82%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%BE),_%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8_01.jpg|150x150px]] |- |1504-005 |Maculje |Novi Travnik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.6}} | align="right" |{{formatnum:17.23}} |{{coord|44.0506|17.675|format=dms long}} | |- |1504-006 |Dugo polje qrib Blidinje |Jablanica |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.65}} | align="right" |{{formatnum:35.02}} |{{coord|43.6632|17.5431|format=dms long}} |[[File:Stećak_11,_Dugopolje.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_11,_Dugopolje.jpg|150x150px]] |- |1504-007 |Gvozno |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.27}} | align="right" |{{formatnum:7.1}} |{{coord|43.5577|18.4383|format=dms long}} |[[File:Stećak_na_Gvoznom_polju.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ak_na_Gvoznom_polju.jpg|150x150px]] |- |1504-008 |Grebnice f'Radmilovića Dubrava, Baljci |Bileća |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.18}} | align="right" |{{formatnum:2.5}} |{{coord|42.9046|18.4644|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Grebnice_-_Bunčići_(Bileća)_04.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Grebnice_-_Bun%C4%8Di%C4%87i_(Bile%C4%87a)_04.jpg|150x150px]] |- |1504-009 |Bijača |Ljubuški |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.22}} | align="right" |{{formatnum:4.7}} |{{coord|43.1291|17.5936|format=dms long}} |[[File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Nekropola_Bijaca_(16).JPG|150x150px]] |- |1504-010 |Olovci |Kladanj |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.06}} | align="right" |{{formatnum:4.32}} |{{coord|44.2878|18.6478|format=dms long}} | |- |1504-011 |Mramor f'Musići |Olovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.51}} | align="right" |{{formatnum:5.45}} |{{coord|44.1072|18.5208|format=dms long}} | |- |1504-012 |Kučarin f'Hrančići |Goražde |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.38}} | align="right" |{{formatnum:11.86}} |{{coord|43.6826|18.7594|format=dms long}} | |- |1504-013 |Boljuni |Stolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:1.35}} |{{coord|43.0279|17.8748|format=dms long}} |[[File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Boljuni_1_,_Stolac,_Bosnia_and_Herzegovina.jpg|200x200px]] |- |1504-014 |Dolovi fil-villaġġ ta' Umoljani |Trnovo |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:22.38}} | align="right" |{{formatnum:31.56}} |{{coord|43.6551|18.237|format=dms long}} |[[File:Stećci,_Umoljani.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_Umoljani.jpg|150x150px]] |- |1504-015 |Luburića polje |Sokolac |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:3}} | align="right" |{{formatnum:4.6}} |{{coord|43.9579|18.8429|format=dms long}} |[[File:Некропола_са_стећцима_у_Лубурић_пољу_-_Соколац.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B5%D0%BA%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%9B%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D0%9B%D1%83%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%9B_%D0%BF%D0%BE%D1%99%D1%83_-_%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86.jpg|150x150px]] |- |1504-016 |Potkuk f'Bitunja |Berkovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.06}} | align="right" |{{formatnum:5.1}} |{{coord|43.11|18.129|format=dms long}} | |- |1504-017 |Bečani |Šekovići |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.39}} | align="right" |{{formatnum:2.1}} |{{coord|44.3278|18.8449|format=dms long}} | |- |1504-018 |Mramor f'Vrbica |Foča |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:2.22}} | align="right" |{{formatnum:2.79}} |{{coord|43.3903|18.9431|format=dms long}} |[[File:Stećci_u_Čelebićima_Foča_1.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci_u_%C4%8Celebi%C4%87ima_Fo%C4%8Da_1.jpg|150x150px]] |- |1504-019 |Čengića Bara |Kalinovik |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:0.38}} | align="right" |{{formatnum:1.9}} |{{coord|43.4208|18.402|format=dms long}} | |- |1504-020 |Ravanjska Vrata |Kupres |Bożnija-Ħerzogovina | align="right" |{{formatnum:1.51}} | align="right" |{{formatnum:21}} |{{coord|43.8633|17.3127|format=dms long}} |[[File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_stećci_of_the_western_section_4.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Necropolis_of_Ravanjska_Vrata_-_ste%C4%87ci_of_the_western_section_4.jpg|150x150px]] |- |1504-021 |Velika u Mala Crljivica |Cista Provo |Kroazja | align="right" |{{formatnum:2.06}} | align="right" |{{formatnum:8.02}} |{{coord|43.5154|16.9272|format=dms long}} |[[File:Stećci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Ste%C4%87ci,_croatian_medieval_tombstones.JPG|150x150px]] |- |1504-022 |Santa Barbara f' Dubravka |Konavle |Kroazja | align="right" |{{formatnum:0.17}} | align="right" |{{formatnum:9.63}} |{{coord|42.5418|18.4224|format=dms long}} | |- |1504-023 |Grčko groblje |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.1}} | align="right" |{{formatnum:7.49}} |{{coord|43.0948|19.1492|format=dms long}} |[[File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Grcko_groblje_P1010129mod.jpg|150x150px]] |- |1504-024 |Bare Žugića |Žabljak |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.42}} | align="right" |{{formatnum:3.01}} |{{coord|43.1076|19.1681|format=dms long}} | |- |1504-025 |Grčko groblje |Plužine |Montenegro | align="right" |{{formatnum:0.05}} | align="right" |{{formatnum:0.77}} |{{coord|43.3417|18.8573|format=dms long}} | |- |1504-026 |Mramorje f' Perućac |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.55}} | align="right" |{{formatnum:17.85}} |{{coord|43.9578|19.4303|format=dms long}} |[[File:Mramorje_3.JPG|ħolqa=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Mramorje_3.JPG|150x150px]] |- |1504-027 |Mramorje f'Rastište |Bajina Bašta |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.33}} | align="right" |{{formatnum:23}} |{{coord|43.9458|19.3536|format=dms long}} | |- |1504-028 |Grčko groblje f'Hrta |Prijepolje |Serbja | align="right" |{{formatnum:0.87}} | align="right" |{{formatnum:24.75}} |{{coord|43.2989|19.6244|format=dms long}} | |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bożnija u Ħerżegovina]] [[Kategorija:Kroazja]] [[Kategorija:Montenegro]] [[Kategorija:Serbja]] hjiygpy7zw9fxhjg4wenqsjx5mbgn18 0 28806 279048 2022-08-14T09:02:29Z Chrisportelli 355 Chrisportelli mexxa l-paġna [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex]] għal [[Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]: [[:w:WP:'|WP:']] wikitext text/x-wiki #RINDIRIZZA [[Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] n576yhr2izev5a9ursdr9r4m6dfiirf 0 28807 279054 2022-08-14T09:14:50Z Chrisportelli 355 Chrisportelli mexxa l-paġna [[Soċjetà ta' l-Ajruport ta' Comiso]] għal [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]] wikitext text/x-wiki #RINDIRIZZA [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]] 1hxzkfd2ypgvwl7t5vrbuzex3gbsm8y 0 28808 279059 2022-08-14T10:47:54Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Uxmal Pyramid of the Magician.jpg|daqsminuri|257x257px|Il-Piramida tas-Saħħar]] '''Uxmal''' (bil-Maja tal-[[Yucatan]]: ''Óoxmáal'' [óˑʃmáˑl]) hija belt antika tal-[[Maja]] tal-perjodu klassiku li tinsab fit-territorju attwali tal-[[Messiku]]. Titqies bħala wieħed mill-iżjed siti [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] importanti tal-[[kultura]] tal-Maja, flimkien ma' [[Palenque]], [[Chichén Itzá]] u [[Calakmul]] fil-Messiku, [[Caracol]] u [[Xunantunich]] fil-[[Beliże|Belize]], u [[Tikal]] fil-[[Gwatemala]]. Tinsab fir-reġjun Puuc tal-Lvant tal-[[Peniżola]] tal-Yucatán, u titqies bħala waħda mill-iżjed bliet tal-Maja rappreżentattivi tal-istil arkitettoniku dominanti tar-reġjun. Ġiet iddeżinjata bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala rikonoxximent tal-importanza tagħha. Uxmal tinsab 62 km fin-Nofsinhar ta' [[Mérida (Messiku)|Mérida]], il-[[belt kapitali]] tal-istat tal-Yucatán fil-Messiku. Il-binjiet tagħha huma notevoli minħabba d-daqs u t-tiżjin tagħhom. Toroq antiki msejħa ''sacbes'' jikkollegaw il-binjiet ma' xulxin, u nbnew ukoll sa bliet oħra fiż-żona bħal Chichén Itzá fit-territorju attwali tal-Messiku, Caracol u Xunantunich fit-territorju attwali tal-Belize, u Tikal fit-territorju attwali tal-Gwatemala. Il-binjiet tagħha huma tipiċi tal-istil Puuc, b'ħitan baxxi u lixxi li jiftħu fuq freġji elaborati bbażati fuq rappreżentazzjonijiet ta' għorfiet tipiċi tal-Maja. Dawn huma rrappreżentati permezz ta' kolonni (li jirrappreżentaw il-qasab li kien jintuża għall-ħitan tal-għorfiet) u għamliet trapeżojdali (li jirrappreżentaw is-soqfa skuntrati qasbija). Diversi [[Serp|sriep]], u f'ħafna każijiet sriep b'żewġt irjus, kienu jintużaw għall-maskri tal-alla tax-xita, ''Chaac;'' l-imniħrijiet kbar tal-belt jirrappreżentaw is-sajjetti tal-maltempati. Sriep bir-rix b'ħalqhom miftuħ beraħ jidhru ħerġin mill-istess [[Bniedem|bnedmin]]. F'xi bliet jidhru wkoll l-influwenzi tal-popli Nahua, li kienu jsegwu s-setta ta' ''Quetzalcoatl'' u ''Tlaloc.'' Dawn ġew integrati mal-elementi oriġinali tat-tradizzjoni Puuc.<ref>Rebecca L. Thomas (1996). ''Connecting Cultures: A Guide to Multicultural Literature for Children''. Connecting Cultures (edizzjoni annotata). Libraries Unlimited. p. 390. ISBN <bdi>9780835237604</bdi>.</ref> Il-binjiet jieħdu vantaġġ mit-topografija għall-għoli tagħhom u biex jiksbu volumi importanti, inkluż il-Piramida tas-Saħħar, b'ħames sulari, u l-Palazz tal-Gvernatur, li jkopri erja ta' iktar minn 1,200 m² (12,917-il pied kwadru). == Toponimija == L-isem attwali milli jidher oriġina minn ''Oxmal'', li tfisser "mibnija tliet darbiet". X'aktarx li din it-tifsira tirreferi għall-qedem tas-sit u għad-drabi li kellu jerġa' jinbena. L-[[etimoloġija]] hija kkontestata; possibbiltà oħra hija li l-isem joriġina minn ''Uchmal'', li tfisser "il-ġejjieni, il-futur". Skont it-tradizzjoni, din il-belt suppost kellha tkun "belt inviżibbli", li nbniet f'lejla permezz tas-sħarijiet tar-re nanu. == Storja tal-qedem == [[Stampa:Uxmal Plan2.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa ta' Uxmal]] Filwaqt li sar ħafna xogħol fid-destinazzjoni turistika popolari ta' Uxmal biex il-binjiet jiġu kkonsolidati u rrestawrati, ma tantx sar wisq bħala skavi u riċerka arkeoloġiċi serji. Id-dati tal-okkupazzjoni tal-belt mhumiex magħrufa u l-istima tal-popolazzjoni (madwar 15,000 ruħ) hija bejn wieħed u ieħor suppożizzjoni. Il-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni maġġuri tal-belt seħħet meta Uxmal kienet il-belt kapitali ta' stat klassiku aħħari tal-Maja għall-ħabta tat-850 W.K. sad-925 W.K. Wara bejn wieħed u ieħor l-1000 W.K., l-invażuri Toltec ħadu r-riedni f'idejhom, u l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni waqfet sal-1100 W.K. Il-ġrajjiet tal-Maja jsostnu li Uxmal ġiet stabbilita għall-ħabta tal-500 W.K. minn [[Hun Uitzil Chac Tutul Xiu]]. Għal ġenerazzjonijiet sħaħ Uxmal kienet immexxija mill-familja Xiu. Kienet l-iżjed sit setgħan fil-Punent tal-Yucatán, u għal xi żmien, f'alleanza ma' Chichén Itzá, iddominat iż-żona kollha tat-Tramuntana tal-kultura Maja. Xi żmien wara l-1200, milli jidher ma kienx hemm kostruzzjoni maġġuri f'Uxmal, possibbilment minħabba l-waqgħa tal-alleat ta' Uxmal, Chichén Itzá, u l-bidla fil-poter mill-Yucatán għal Mayapan. Il-familja Xiu ttrasferew il-belt kapitali tagħhom lejn Maní, u l-popolazzjoni ta' Uxmal ċkienet. Uxmal kienet dominanti mit-875 sad-900 W.K. Milli jidher is-sit kien il-belt kapitali ta' stat reġjonali fir-reġjun Puuc mit-850 sad-950 W.K. Id-dinastija tal-Maja kabbret id-dominju tagħha fuq il-ġirien tagħha. Din il-prominenza ma tantx damet wisq, għaliex il-popolazzjoni nfirxet għall-ħabta tal-1000 W.K. Wara l-ħakma [[Spanja|Spanjola]] tal-Yucatán (fejn il-familja Xiu alleat ruħha mal-Ispanjoli), dokumenti kolonjali bikrin jissuġġerixxu li Uxmal kienet għadha post abitat ta' xi importanza sas-snin 50 tas-seklu 16. Peress li l-Ispanjoli ma bnewx raħal hemmhekk, Uxmal ma damitx ma tiġi abbandunata għalkollox ftit wara. Il-leġġenda tal-Maja ''Is-Saħħar-Nanu ta' Uxmal'' hija ambjentata f'Uxmal. == Deskrizzjoni tas-sit == [[Stampa:Mexico-6362 - Governor's Palace (4690921713).jpg|daqsminuri|270x270px|Il-Palazz tal-Gvernatur]] Saħansitra qabel ma beda x-xogħol ta' restawr, Uxmal kienet tinsab f'kundizzjoni aħjar minn bosta siti oħra tal-Maja. Ħafna mill-binjiet inbnew b'ġebliet maqtugħa sew u mqiegħda f'bażi tal-konkos mhux mirfuda bit-tkaħħil. L-arkitettura tal-Maja hawnhekk titqies laħqet il-milja tagħha u tħaqqaqha magħha biss Palenque bħala eleganza u sbuħija. L-istil Puuc tal-arkitettura tal-Maja hija predominanti. Bis-saħħa tal-istat tajjeb ta' preservazzjoni, Uxmal hija waħda mill-ftit bliet tal-Maja fejn il-viżitaturi jista' jkollhom idea tajba ta' kif iċ-ċentru ċerimonjali kollu kien jidher fil-qedem. Uħud mill-binjiet notevoli huma: * '''Il-Palazz tal-Gvernatur''', binja baxxa u twila fuq pjattaforma enormi, bl-itwal faċċati fil-Mesoamerka Pre-Kolombjana. : B'angolu orizzontali ta' madwar 118°, il-binja hija orjentata lejn il-piramida prinċipali ta' Cehtzuc, sit żgħir li jinsab kważi 5 km lejn ix-Xlokk. Jekk wieħed jagħmel osservazzjoni minn hemmhekk, [[Venere (pjaneta)|Venere]] bħala stilla ta' billejl, meta tilħaq l-estremi massimi tat-Tramuntana tagħha, tinżel wara t-tarf tat-Tramuntana tal-Palazz tal-Gvernatur. Billi dawn l-avvenimenti jseħħu kull tmien snin, dejjem fl-aħħar ta' April jew fil-bidu ta' Mejju, u donnhom iħabbru l-bidu tal-istaġun tax-xita, huwa sinifikanti li t-tiżjin tal-faċċata tal-binja fih kważi 400 glifiċi ta' Venere fil-maskri tal-alla tax-xita Chaac, u li hemm tmint isriep biċefaliċi fuq id-daħla prinċipali; barra minn hekk, in-numerali 8 jidhru fuq żewġ maskri ta' Chaac fil-kantunieri tat-Tramuntana tal-palazz.<ref>Jesús, Galindo (27 November 2009). ''Arqueoastronomía Ámerica Antigua''. Equipo Sirius. ISBN <bdi>9788492509560</bdi>.</ref><ref>Šprajc, Ivan (1993). "The Venus-Rain-Maize Complex in the Mesoamerican World View: Part I". ''Journal for the History of Astronomy''. '''24''' (1–2): 17–70.</ref><ref>Šprajc, Ivan (2015). Ruggles, Clive L. N. (ed.). ''Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy''. New York: Springer. pp. 773–781. ISBN <bdi>978-1-4614-6142-5</bdi>.</ref> * '''L-Adivino''' (magħrufa wkoll bħala l-Piramida tas-Saħħar jew il-Piramida tan-Nanu), hija struttura ta' piramida mtarrġa, mhux tas-soltu fost l-istrutturi tal-Maja, għaliex il-kontorni tas-sulari tagħha huma ovali jew elittiċi fl-għamla tagħhom, u mhux bil-pjanta rettilineari iktar komuni. Kienet prassi komuni fil-Mesoamerka li jinbnew tempji ġodda f'għamla ta' piramida fuq oħrajn iktar antiki, iżda hawnhekk piramida iktar ġdida nbniet iċċentrata kemxejn lejn il-Lvant tal-piramida iktar antika, u b'hekk fuq in-naħa tal-Punent wieħed jista' jara t-tempju l-ġdid fuq il-piramida l-antika li għadha ppreservata. [[Stampa:Snake and traditional Mayan lattice.jpg|daqsminuri|Dettall ta' serp u tat-tiżjin tradizzjonali tal-Maja]] L-istruttura tissemma f'waħda mill-iżjed ġrajjiet magħrufa tal-folklor tal-Maja tal-Yucatan, "el enano del Uxmal" (in-nanu ta' ''Uxmal''), li hija l-bażi wkoll tal-isem komuni mogħti lill-istruttura. Jeżistu diversi verżjonijiet ta' din il-ġrajja. Ġiet popolarizzata wara li xi verżjoni minnhom ġiet irrakkontata minn [[John Lloyd Stephens]] fil-ktieb influwenti tiegħu tal-1841, ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Skont il-verżjoni ta' Stephens, il-piramida nbniet bis-sħarijiet f'lejla matul sensiela ta' sfidi tal-''gobernador'' (gvernatur, mexxej jew re) ta' Uxmal li kellu jaffronta nanu. Omm in-nanu (''bruja'' jew saħħara) organizzat l-isfida tas-saħħa u tal-maġija biex in-nanu jkun jista' jikkompeti mar-re.<ref>Stephens, John L. (1841). ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Vol. 2. Illustrated by Frederick Catherwood. New York: Harper & Brothers. pp. 423–425.</ref> * '''Il-Kwadranglu tas-Sorijiet''' inbena għall-ħabta tad-900 u l-1000, u l-isem marbut mas-sorijiet ġie assenjat fis-seklu 16 peress li jixbah kunvent. Il-kwadranglu jikkonsisti minn erba' palazzi mqiegħda fuq livelli differenti madwar bitħa. Mill-binjiet differenti ta' dan il-kumpless qisu palazz, ġew irkuprati diversi partijiet miżbugħa ta' fuq bl-għamla ta' volta, li jirrappreżentaw dati parzjali tal-kalendarju mid-906 sad-907 W.K., li huma konsistenti mal-perjodu ta' governanza ta' Chan Chahk’ahk Nalajaw. Id-daħla formali, il-ġerarkija tal-istrutturi permezz ta' elevazzjonijiet differenti, u n-nuqqas ta' elementi domestiċi, jissuġġerixxu li dan l-ispazju jikkorrispondi għal palazz irjali b'funzjonijiet amministrattivi u mhux residenzjali, fejn il-grupp tat-tmexxija x'aktarx li kien jiltaqa' biex jiġbor it-taxxi, jingħata ġieħ, jieħu d-deċiżjonijiet, u jagħti s-sentenzi, fost attivitajiet oħra. Din il-binja hija l-ifjen fost id-diversi kwadrangli fini ta' binjiet twal f'Uxmal. Għandha faċċati mnaqqxin b'mod elaborat kemm minn ġewwa kif ukoll fuq barra.<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/nunnery-quadrangle-in-uxmal/|titlu=The Nunnery Quadrangle in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-03|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> * '''Spazju kbir għal-logħba tal-ballun''' fejn kienet tintlagħab il-logħba tal-ballun Mesoamerikana. Kitba mnaqqxa tgħid li kien iddedikat fid-901 mill-mexxej ''Chan Chak K'ak'nal Ajaw,'' magħruf ukoll bħala l-alla Chaac (qabel ma ġew iddeċifrati l-ismijiet korrispondenti tiegħu fil-glifiċi). Il-kundizzjoni tal-ispazju għal-logħba tal-ballun hija deterjorata ħafna, u huwa magħmul minn żewġ kostruzzjonijiet ta' dimensjonijiet medji fuq il-ġnub tal-ispazju b'anelli li l-ballun kellu jgħaddi minn ġo fihom. L-anelli oriġinali mnaqqxa tal-ġebel tneħħew biex jiġu protetti mill-elementi u ġew sostitwiti b'repliki. Din il-logħba minn dejjem kienet relatata ma' aspetti mitoloġiċi u kożmiċi. Il-ballun kien jissimbolizza ċ-ċaqliq tal-istilel fis-sema, u l-plejers, f'diversi okkażjonijiet ripetuti, kienu jissimbolizzaw il-ġlieda ta' binhar kontra billejl jew it-taqbida tal-allat tal-[[infern]] kontra l-allat tal-[[ġenna]].<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/ball-court-in-uxmal/|titlu=The Mayan Ball Court in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-04|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> F'Uxmal hemm ukoll għadd ta' tempji-piramidi, kwadrangli u [[Monument|monumenti]] oħra, uħud minnhom b'daqs sinifikanti, u fi stati ta' preservazzjoni li jvarjaw. Dawn jinkludu l-Binja Twila tat-Tramuntana, id-Dar tal-[[Għasfur|Għasafar]], id-Dar tal-Fkieren, il-Piramida l-Kbira, id-Dar tal-Ħamiem u t-Tempju tan-Nofsinhar. [[Stampa:Detail of the House of the Turtles - Uxmal by archer10 (Dennis) SLOW - 001.jpg|daqsminuri|Dettall tad-Dar tal-Fkieren]] Il-maġġoranza tal-kitbiet [[ġeroglifiċi Messikani]] saru fuq sensiela ta' steli tal-ġebel raggruppati flimkien fuq pjattaforma unika, xi ħaġa mhix tas-soltu. L-isteli juru l-mexxejja antiki tal-belt. Fihom sinjali li jindikaw li tkissru apposta u megħluba fl-antik; uħud minnhom reġgħu tpoġġew weqfin u ssewwew. Suġġeriment ulterjuri ta' gwerra jew ta' battalja possibbli jinstab fuq ħajt madwar il-biċċa l-kbira taċ-ċentru ċerimonjali ċentrali. Triq olzata kbira għan-nies bil-mixi tikkollega lil Uxmal mas-sit ta' [[Kabah]], li jinsab xi 18-il kilometru fix-Xlokk. Ir-riċerka arkeoloġika fis-sit ta' Uaymil fuq gżira żgħira, li jinsab fil-Punent tal-kosta tal-Golf, tissuġġerixxi li jaf serva bħala port għal Uxmal u b'hekk it-triq kienet tipprovdi aċċess għan-network kummerċjali peniżolari. == Storja moderna tal-fdalijiet == [[Stampa:Uxmal - Luz y sonido 01.JPG|xellug|daqsminuri|259x259px|Is-show tad-dawl u tal-awdjo f'Uxmal]] Is-sit, li ma jinsabx 'il bogħod minn Mérida maġenb triq li tagħti għal [[Campeche]], attira bosta viżitaturi minn żmien l-indipendenza tal-Messiku. L-ewwel rakkont dettaljat tal-fdalijiet ġie ppubblikat minn [[Jean Frederic Waldeck]] fl-1838. John Lloyd Stephens u [[Frederick Catherwood]] għamlu żewġ żjarat twal lejn Uxmal fil-bidu tas-snin 40 tas-seklu 19, u jingħad li l-[[arkitett]] Catherwood tant ħejja pjanti u tpinġijiet li setgħu jintużaw għall-kostruzzjoni ta' replika tal-belt antika (b'xorti ħażina l-biċċa l-kbira tat-tpinġijiet intilfu). [[Désiré Charnay]] ħadet sensiela ta' ritratti ta' Uxmal fl-1860. Xi tliet snin wara l-[[Imperatriċi Carlota tal-Messiku]] żaret is-sit ta' Uxmal; bi tħejjija għaż-żjara tagħha, l-awtoritajiet lokali ordnaw li xi [[Statwa|statwi]] u elementi arkitettoniċi b'temi falliċi jitneħħew mill-faċċati antiki. [[Sylvanus G. Morley]] għamel mappa tas-sit fl-1909 li kienet tinkludi wħud mill-binjiet li qabel ġew injorati. L-ewwel proġett tal-gvern Messikan biex jiġu protetti wħud mill-istrutturi milli jċedu jew ikomplu jittieklu mill-elementi wasal fl-1927. Fl-1930 [[Frans Blom]] mexxa spedizzjoni tal-Università ta' Tulane fis-sit. Tħejjew kopji tal-ġibs tal-faċċati tal-"Kwadranglu tas-Sorijiet" permezz ta' forom; u permezz tagħhom inbniet replika tal-Kwadranglu li ntweriet fil-Fiera Dinjija tal-1933 f'[[Chicago]], Illinois, l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]. Ir-repliki tal-ġibs tal-arkitettura nqerdu wara l-fiera, iżda wħud mill-forom tal-ġibs tal-monumenti ta' Uxmal għadhom miżmuma fl-Istitut tar-Riċerka Mesoamerikana ta' Tulane. Fl-1936 nbeda programm ta' tiswija u ta' konsolidazzjoni tal-gvern Messikan taħt [[José Erosa Peniche]]. Ir-[[Eliżabetta II|Reġina Eliżabetta II]] tar-[[Renju Unit]] żaret is-sit fis-27 ta' Frar 1975 għall-inawgurazzjoni tas-show tad-dwal u tal-awdjo tas-sit. Meta l-preżentazzjoni waslet sal-punt fejn is-sistema tal-awdjo daqqet it-talba tal-Maja lil Chaac (l-alla tax-xita tal-Maja), inzerta bdiet nieżla xita torrenzjali ta' vera. Fost id-dinjatarji kien hemm [[Gaspar Antonio Xiu]], dixxendent tal-familja nobbli Xiu tal-Maja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.excelsior.com.mx/expresiones/2014/09/01/979278|titlu=Pelean por los derechos de Uxmal|data=2014-09-01|sit=Excélsior|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> Qrib il-belt antika nbnew tliet lukandi u [[mużew]] żgħir. == Microbial degradation == Instab li biofilms mikrobiċi qed jiddegradaw il-binjiet tal-ġebel f'Uxmal u f'Kabah. Fototrofi bħall-''Xenococcus'' spiss jinstabu fuq il-ħitan ta' ġewwa. Instab ukoll għadd kbir ta' ''Gloeocapsa'' u ta' ''Synechocystis'' li qed jiddegradaw il-ġebla.<ref>Ortega-Morales O; Guezennec J; Hernández-Duque G; Gaylarde CC; Gaylarde PM (2000). "Phototrophic biofilms on ancient Mayan buildings in Yucatan, Mexico". ''Current Microbiology''. '''40''' (2): 81–5.</ref> L-ispeċijiet ta' fungi ''Aureobasidium'' u ''Fusarium'' jinstabu f'Chichen Itza u f'Uxmal. Iċ-ċjanobatterji kienu prevalenti fuq il-ħitan ta' ġewwa fejn hemm livelli baxxi ta' dawl.<ref>Gómez-Pompa, Arturo (2003). "Chapter 9 / Interaction of Microorganisms with Maya Archaeological". ''The Lowland Maya area: Three Millennia at the Human-Wildland Interface''. CRC Press. pp. 175–192. ISBN <bdi>9781560229711</bdi>.</ref> == Referenzi == 2gnr5wz3jfze9nlh61jp9tyq22mpee1 279060 279059 2022-08-14T10:48:03Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Uxmal Pyramid of the Magician.jpg|daqsminuri|257x257px|Il-Piramida tas-Saħħar]] '''Uxmal''' (bil-Maja tal-[[Yucatan]]: ''Óoxmáal'' [óˑʃmáˑl]) hija belt antika tal-[[Maja]] tal-perjodu klassiku li tinsab fit-territorju attwali tal-[[Messiku]]. Titqies bħala wieħed mill-iżjed siti [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] importanti tal-[[kultura]] tal-Maja, flimkien ma' [[Palenque]], [[Chichén Itzá]] u [[Calakmul]] fil-Messiku, [[Caracol]] u [[Xunantunich]] fil-[[Beliże|Belize]], u [[Tikal]] fil-[[Gwatemala]]. Tinsab fir-reġjun Puuc tal-Lvant tal-[[Peniżola]] tal-Yucatán, u titqies bħala waħda mill-iżjed bliet tal-Maja rappreżentattivi tal-istil arkitettoniku dominanti tar-reġjun. Ġiet iddeżinjata bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala rikonoxximent tal-importanza tagħha. Uxmal tinsab 62 km fin-Nofsinhar ta' [[Mérida (Messiku)|Mérida]], il-[[belt kapitali]] tal-istat tal-Yucatán fil-Messiku. Il-binjiet tagħha huma notevoli minħabba d-daqs u t-tiżjin tagħhom. Toroq antiki msejħa ''sacbes'' jikkollegaw il-binjiet ma' xulxin, u nbnew ukoll sa bliet oħra fiż-żona bħal Chichén Itzá fit-territorju attwali tal-Messiku, Caracol u Xunantunich fit-territorju attwali tal-Belize, u Tikal fit-territorju attwali tal-Gwatemala. Il-binjiet tagħha huma tipiċi tal-istil Puuc, b'ħitan baxxi u lixxi li jiftħu fuq freġji elaborati bbażati fuq rappreżentazzjonijiet ta' għorfiet tipiċi tal-Maja. Dawn huma rrappreżentati permezz ta' kolonni (li jirrappreżentaw il-qasab li kien jintuża għall-ħitan tal-għorfiet) u għamliet trapeżojdali (li jirrappreżentaw is-soqfa skuntrati qasbija). Diversi [[Serp|sriep]], u f'ħafna każijiet sriep b'żewġt irjus, kienu jintużaw għall-maskri tal-alla tax-xita, ''Chaac;'' l-imniħrijiet kbar tal-belt jirrappreżentaw is-sajjetti tal-maltempati. Sriep bir-rix b'ħalqhom miftuħ beraħ jidhru ħerġin mill-istess [[Bniedem|bnedmin]]. F'xi bliet jidhru wkoll l-influwenzi tal-popli Nahua, li kienu jsegwu s-setta ta' ''Quetzalcoatl'' u ''Tlaloc.'' Dawn ġew integrati mal-elementi oriġinali tat-tradizzjoni Puuc.<ref>Rebecca L. Thomas (1996). ''Connecting Cultures: A Guide to Multicultural Literature for Children''. Connecting Cultures (edizzjoni annotata). Libraries Unlimited. p. 390. ISBN <bdi>9780835237604</bdi>.</ref> Il-binjiet jieħdu vantaġġ mit-topografija għall-għoli tagħhom u biex jiksbu volumi importanti, inkluż il-Piramida tas-Saħħar, b'ħames sulari, u l-Palazz tal-Gvernatur, li jkopri erja ta' iktar minn 1,200 m² (12,917-il pied kwadru). == Toponimija == L-isem attwali milli jidher oriġina minn ''Oxmal'', li tfisser "mibnija tliet darbiet". X'aktarx li din it-tifsira tirreferi għall-qedem tas-sit u għad-drabi li kellu jerġa' jinbena. L-[[etimoloġija]] hija kkontestata; possibbiltà oħra hija li l-isem joriġina minn ''Uchmal'', li tfisser "il-ġejjieni, il-futur". Skont it-tradizzjoni, din il-belt suppost kellha tkun "belt inviżibbli", li nbniet f'lejla permezz tas-sħarijiet tar-re nanu. == Storja tal-qedem == [[Stampa:Uxmal Plan2.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa ta' Uxmal]] Filwaqt li sar ħafna xogħol fid-destinazzjoni turistika popolari ta' Uxmal biex il-binjiet jiġu kkonsolidati u rrestawrati, ma tantx sar wisq bħala skavi u riċerka arkeoloġiċi serji. Id-dati tal-okkupazzjoni tal-belt mhumiex magħrufa u l-istima tal-popolazzjoni (madwar 15,000 ruħ) hija bejn wieħed u ieħor suppożizzjoni. Il-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni maġġuri tal-belt seħħet meta Uxmal kienet il-belt kapitali ta' stat klassiku aħħari tal-Maja għall-ħabta tat-850 W.K. sad-925 W.K. Wara bejn wieħed u ieħor l-1000 W.K., l-invażuri Toltec ħadu r-riedni f'idejhom, u l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni waqfet sal-1100 W.K. Il-ġrajjiet tal-Maja jsostnu li Uxmal ġiet stabbilita għall-ħabta tal-500 W.K. minn [[Hun Uitzil Chac Tutul Xiu]]. Għal ġenerazzjonijiet sħaħ Uxmal kienet immexxija mill-familja Xiu. Kienet l-iżjed sit setgħan fil-Punent tal-Yucatán, u għal xi żmien, f'alleanza ma' Chichén Itzá, iddominat iż-żona kollha tat-Tramuntana tal-kultura Maja. Xi żmien wara l-1200, milli jidher ma kienx hemm kostruzzjoni maġġuri f'Uxmal, possibbilment minħabba l-waqgħa tal-alleat ta' Uxmal, Chichén Itzá, u l-bidla fil-poter mill-Yucatán għal Mayapan. Il-familja Xiu ttrasferew il-belt kapitali tagħhom lejn Maní, u l-popolazzjoni ta' Uxmal ċkienet. Uxmal kienet dominanti mit-875 sad-900 W.K. Milli jidher is-sit kien il-belt kapitali ta' stat reġjonali fir-reġjun Puuc mit-850 sad-950 W.K. Id-dinastija tal-Maja kabbret id-dominju tagħha fuq il-ġirien tagħha. Din il-prominenza ma tantx damet wisq, għaliex il-popolazzjoni nfirxet għall-ħabta tal-1000 W.K. Wara l-ħakma [[Spanja|Spanjola]] tal-Yucatán (fejn il-familja Xiu alleat ruħha mal-Ispanjoli), dokumenti kolonjali bikrin jissuġġerixxu li Uxmal kienet għadha post abitat ta' xi importanza sas-snin 50 tas-seklu 16. Peress li l-Ispanjoli ma bnewx raħal hemmhekk, Uxmal ma damitx ma tiġi abbandunata għalkollox ftit wara. Il-leġġenda tal-Maja ''Is-Saħħar-Nanu ta' Uxmal'' hija ambjentata f'Uxmal. == Deskrizzjoni tas-sit == [[Stampa:Mexico-6362 - Governor's Palace (4690921713).jpg|daqsminuri|270x270px|Il-Palazz tal-Gvernatur]] Saħansitra qabel ma beda x-xogħol ta' restawr, Uxmal kienet tinsab f'kundizzjoni aħjar minn bosta siti oħra tal-Maja. Ħafna mill-binjiet inbnew b'ġebliet maqtugħa sew u mqiegħda f'bażi tal-konkos mhux mirfuda bit-tkaħħil. L-arkitettura tal-Maja hawnhekk titqies laħqet il-milja tagħha u tħaqqaqha magħha biss Palenque bħala eleganza u sbuħija. L-istil Puuc tal-arkitettura tal-Maja hija predominanti. Bis-saħħa tal-istat tajjeb ta' preservazzjoni, Uxmal hija waħda mill-ftit bliet tal-Maja fejn il-viżitaturi jista' jkollhom idea tajba ta' kif iċ-ċentru ċerimonjali kollu kien jidher fil-qedem. Uħud mill-binjiet notevoli huma: * '''Il-Palazz tal-Gvernatur''', binja baxxa u twila fuq pjattaforma enormi, bl-itwal faċċati fil-Mesoamerka Pre-Kolombjana. : B'angolu orizzontali ta' madwar 118°, il-binja hija orjentata lejn il-piramida prinċipali ta' Cehtzuc, sit żgħir li jinsab kważi 5 km lejn ix-Xlokk. Jekk wieħed jagħmel osservazzjoni minn hemmhekk, [[Venere (pjaneta)|Venere]] bħala stilla ta' billejl, meta tilħaq l-estremi massimi tat-Tramuntana tagħha, tinżel wara t-tarf tat-Tramuntana tal-Palazz tal-Gvernatur. Billi dawn l-avvenimenti jseħħu kull tmien snin, dejjem fl-aħħar ta' April jew fil-bidu ta' Mejju, u donnhom iħabbru l-bidu tal-istaġun tax-xita, huwa sinifikanti li t-tiżjin tal-faċċata tal-binja fih kważi 400 glifiċi ta' Venere fil-maskri tal-alla tax-xita Chaac, u li hemm tmint isriep biċefaliċi fuq id-daħla prinċipali; barra minn hekk, in-numerali 8 jidhru fuq żewġ maskri ta' Chaac fil-kantunieri tat-Tramuntana tal-palazz.<ref>Jesús, Galindo (27 November 2009). ''Arqueoastronomía Ámerica Antigua''. Equipo Sirius. ISBN <bdi>9788492509560</bdi>.</ref><ref>Šprajc, Ivan (1993). "The Venus-Rain-Maize Complex in the Mesoamerican World View: Part I". ''Journal for the History of Astronomy''. '''24''' (1–2): 17–70.</ref><ref>Šprajc, Ivan (2015). Ruggles, Clive L. N. (ed.). ''Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy''. New York: Springer. pp. 773–781. ISBN <bdi>978-1-4614-6142-5</bdi>.</ref> * '''L-Adivino''' (magħrufa wkoll bħala l-Piramida tas-Saħħar jew il-Piramida tan-Nanu), hija struttura ta' piramida mtarrġa, mhux tas-soltu fost l-istrutturi tal-Maja, għaliex il-kontorni tas-sulari tagħha huma ovali jew elittiċi fl-għamla tagħhom, u mhux bil-pjanta rettilineari iktar komuni. Kienet prassi komuni fil-Mesoamerka li jinbnew tempji ġodda f'għamla ta' piramida fuq oħrajn iktar antiki, iżda hawnhekk piramida iktar ġdida nbniet iċċentrata kemxejn lejn il-Lvant tal-piramida iktar antika, u b'hekk fuq in-naħa tal-Punent wieħed jista' jara t-tempju l-ġdid fuq il-piramida l-antika li għadha ppreservata. [[Stampa:Snake and traditional Mayan lattice.jpg|daqsminuri|Dettall ta' serp u tat-tiżjin tradizzjonali tal-Maja]] L-istruttura tissemma f'waħda mill-iżjed ġrajjiet magħrufa tal-folklor tal-Maja tal-Yucatan, "el enano del Uxmal" (in-nanu ta' ''Uxmal''), li hija l-bażi wkoll tal-isem komuni mogħti lill-istruttura. Jeżistu diversi verżjonijiet ta' din il-ġrajja. Ġiet popolarizzata wara li xi verżjoni minnhom ġiet irrakkontata minn [[John Lloyd Stephens]] fil-ktieb influwenti tiegħu tal-1841, ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Skont il-verżjoni ta' Stephens, il-piramida nbniet bis-sħarijiet f'lejla matul sensiela ta' sfidi tal-''gobernador'' (gvernatur, mexxej jew re) ta' Uxmal li kellu jaffronta nanu. Omm in-nanu (''bruja'' jew saħħara) organizzat l-isfida tas-saħħa u tal-maġija biex in-nanu jkun jista' jikkompeti mar-re.<ref>Stephens, John L. (1841). ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Vol. 2. Illustrated by Frederick Catherwood. New York: Harper & Brothers. pp. 423–425.</ref> * '''Il-Kwadranglu tas-Sorijiet''' inbena għall-ħabta tad-900 u l-1000, u l-isem marbut mas-sorijiet ġie assenjat fis-seklu 16 peress li jixbah kunvent. Il-kwadranglu jikkonsisti minn erba' palazzi mqiegħda fuq livelli differenti madwar bitħa. Mill-binjiet differenti ta' dan il-kumpless qisu palazz, ġew irkuprati diversi partijiet miżbugħa ta' fuq bl-għamla ta' volta, li jirrappreżentaw dati parzjali tal-kalendarju mid-906 sad-907 W.K., li huma konsistenti mal-perjodu ta' governanza ta' Chan Chahk’ahk Nalajaw. Id-daħla formali, il-ġerarkija tal-istrutturi permezz ta' elevazzjonijiet differenti, u n-nuqqas ta' elementi domestiċi, jissuġġerixxu li dan l-ispazju jikkorrispondi għal palazz irjali b'funzjonijiet amministrattivi u mhux residenzjali, fejn il-grupp tat-tmexxija x'aktarx li kien jiltaqa' biex jiġbor it-taxxi, jingħata ġieħ, jieħu d-deċiżjonijiet, u jagħti s-sentenzi, fost attivitajiet oħra. Din il-binja hija l-ifjen fost id-diversi kwadrangli fini ta' binjiet twal f'Uxmal. Għandha faċċati mnaqqxin b'mod elaborat kemm minn ġewwa kif ukoll fuq barra.<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/nunnery-quadrangle-in-uxmal/|titlu=The Nunnery Quadrangle in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-03|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> * '''Spazju kbir għal-logħba tal-ballun''' fejn kienet tintlagħab il-logħba tal-ballun Mesoamerikana. Kitba mnaqqxa tgħid li kien iddedikat fid-901 mill-mexxej ''Chan Chak K'ak'nal Ajaw,'' magħruf ukoll bħala l-alla Chaac (qabel ma ġew iddeċifrati l-ismijiet korrispondenti tiegħu fil-glifiċi). Il-kundizzjoni tal-ispazju għal-logħba tal-ballun hija deterjorata ħafna, u huwa magħmul minn żewġ kostruzzjonijiet ta' dimensjonijiet medji fuq il-ġnub tal-ispazju b'anelli li l-ballun kellu jgħaddi minn ġo fihom. L-anelli oriġinali mnaqqxa tal-ġebel tneħħew biex jiġu protetti mill-elementi u ġew sostitwiti b'repliki. Din il-logħba minn dejjem kienet relatata ma' aspetti mitoloġiċi u kożmiċi. Il-ballun kien jissimbolizza ċ-ċaqliq tal-istilel fis-sema, u l-plejers, f'diversi okkażjonijiet ripetuti, kienu jissimbolizzaw il-ġlieda ta' binhar kontra billejl jew it-taqbida tal-allat tal-[[infern]] kontra l-allat tal-[[ġenna]].<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/ball-court-in-uxmal/|titlu=The Mayan Ball Court in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-04|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> F'Uxmal hemm ukoll għadd ta' tempji-piramidi, kwadrangli u [[Monument|monumenti]] oħra, uħud minnhom b'daqs sinifikanti, u fi stati ta' preservazzjoni li jvarjaw. Dawn jinkludu l-Binja Twila tat-Tramuntana, id-Dar tal-[[Għasfur|Għasafar]], id-Dar tal-Fkieren, il-Piramida l-Kbira, id-Dar tal-Ħamiem u t-Tempju tan-Nofsinhar. [[Stampa:Detail of the House of the Turtles - Uxmal by archer10 (Dennis) SLOW - 001.jpg|daqsminuri|Dettall tad-Dar tal-Fkieren]] Il-maġġoranza tal-kitbiet [[ġeroglifiċi Messikani]] saru fuq sensiela ta' steli tal-ġebel raggruppati flimkien fuq pjattaforma unika, xi ħaġa mhix tas-soltu. L-isteli juru l-mexxejja antiki tal-belt. Fihom sinjali li jindikaw li tkissru apposta u megħluba fl-antik; uħud minnhom reġgħu tpoġġew weqfin u ssewwew. Suġġeriment ulterjuri ta' gwerra jew ta' battalja possibbli jinstab fuq ħajt madwar il-biċċa l-kbira taċ-ċentru ċerimonjali ċentrali. Triq olzata kbira għan-nies bil-mixi tikkollega lil Uxmal mas-sit ta' [[Kabah]], li jinsab xi 18-il kilometru fix-Xlokk. Ir-riċerka arkeoloġika fis-sit ta' Uaymil fuq gżira żgħira, li jinsab fil-Punent tal-kosta tal-Golf, tissuġġerixxi li jaf serva bħala port għal Uxmal u b'hekk it-triq kienet tipprovdi aċċess għan-network kummerċjali peniżolari. == Storja moderna tal-fdalijiet == [[Stampa:Uxmal - Luz y sonido 01.JPG|xellug|daqsminuri|259x259px|Is-show tad-dawl u tal-awdjo f'Uxmal]] Is-sit, li ma jinsabx 'il bogħod minn Mérida maġenb triq li tagħti għal [[Campeche]], attira bosta viżitaturi minn żmien l-indipendenza tal-Messiku. L-ewwel rakkont dettaljat tal-fdalijiet ġie ppubblikat minn [[Jean Frederic Waldeck]] fl-1838. John Lloyd Stephens u [[Frederick Catherwood]] għamlu żewġ żjarat twal lejn Uxmal fil-bidu tas-snin 40 tas-seklu 19, u jingħad li l-[[arkitett]] Catherwood tant ħejja pjanti u tpinġijiet li setgħu jintużaw għall-kostruzzjoni ta' replika tal-belt antika (b'xorti ħażina l-biċċa l-kbira tat-tpinġijiet intilfu). [[Désiré Charnay]] ħadet sensiela ta' ritratti ta' Uxmal fl-1860. Xi tliet snin wara l-[[Imperatriċi Carlota tal-Messiku]] żaret is-sit ta' Uxmal; bi tħejjija għaż-żjara tagħha, l-awtoritajiet lokali ordnaw li xi [[Statwa|statwi]] u elementi arkitettoniċi b'temi falliċi jitneħħew mill-faċċati antiki. [[Sylvanus G. Morley]] għamel mappa tas-sit fl-1909 li kienet tinkludi wħud mill-binjiet li qabel ġew injorati. L-ewwel proġett tal-gvern Messikan biex jiġu protetti wħud mill-istrutturi milli jċedu jew ikomplu jittieklu mill-elementi wasal fl-1927. Fl-1930 [[Frans Blom]] mexxa spedizzjoni tal-Università ta' Tulane fis-sit. Tħejjew kopji tal-ġibs tal-faċċati tal-"Kwadranglu tas-Sorijiet" permezz ta' forom; u permezz tagħhom inbniet replika tal-Kwadranglu li ntweriet fil-Fiera Dinjija tal-1933 f'[[Chicago]], Illinois, l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]. Ir-repliki tal-ġibs tal-arkitettura nqerdu wara l-fiera, iżda wħud mill-forom tal-ġibs tal-monumenti ta' Uxmal għadhom miżmuma fl-Istitut tar-Riċerka Mesoamerikana ta' Tulane. Fl-1936 nbeda programm ta' tiswija u ta' konsolidazzjoni tal-gvern Messikan taħt [[José Erosa Peniche]]. Ir-[[Eliżabetta II|Reġina Eliżabetta II]] tar-[[Renju Unit]] żaret is-sit fis-27 ta' Frar 1975 għall-inawgurazzjoni tas-show tad-dwal u tal-awdjo tas-sit. Meta l-preżentazzjoni waslet sal-punt fejn is-sistema tal-awdjo daqqet it-talba tal-Maja lil Chaac (l-alla tax-xita tal-Maja), inzerta bdiet nieżla xita torrenzjali ta' vera. Fost id-dinjatarji kien hemm [[Gaspar Antonio Xiu]], dixxendent tal-familja nobbli Xiu tal-Maja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.excelsior.com.mx/expresiones/2014/09/01/979278|titlu=Pelean por los derechos de Uxmal|data=2014-09-01|sit=Excélsior|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> Qrib il-belt antika nbnew tliet lukandi u [[mużew]] żgħir. == Microbial degradation == Instab li biofilms mikrobiċi qed jiddegradaw il-binjiet tal-ġebel f'Uxmal u f'Kabah. Fototrofi bħall-''Xenococcus'' spiss jinstabu fuq il-ħitan ta' ġewwa. Instab ukoll għadd kbir ta' ''Gloeocapsa'' u ta' ''Synechocystis'' li qed jiddegradaw il-ġebla.<ref>Ortega-Morales O; Guezennec J; Hernández-Duque G; Gaylarde CC; Gaylarde PM (2000). "Phototrophic biofilms on ancient Mayan buildings in Yucatan, Mexico". ''Current Microbiology''. '''40''' (2): 81–5.</ref> L-ispeċijiet ta' fungi ''Aureobasidium'' u ''Fusarium'' jinstabu f'Chichen Itza u f'Uxmal. Iċ-ċjanobatterji kienu prevalenti fuq il-ħitan ta' ġewwa fejn hemm livelli baxxi ta' dawl.<ref>Gómez-Pompa, Arturo (2003). "Chapter 9 / Interaction of Microorganisms with Maya Archaeological". ''The Lowland Maya area: Three Millennia at the Human-Wildland Interface''. CRC Press. pp. 175–192. ISBN <bdi>9781560229711</bdi>.</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] 6yinstqf27463qyvhgzvdr1z1i1clsn 279061 279060 2022-08-14T10:48:12Z Trigcly 17859 added [[Category:Maja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Uxmal Pyramid of the Magician.jpg|daqsminuri|257x257px|Il-Piramida tas-Saħħar]] '''Uxmal''' (bil-Maja tal-[[Yucatan]]: ''Óoxmáal'' [óˑʃmáˑl]) hija belt antika tal-[[Maja]] tal-perjodu klassiku li tinsab fit-territorju attwali tal-[[Messiku]]. Titqies bħala wieħed mill-iżjed siti [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] importanti tal-[[kultura]] tal-Maja, flimkien ma' [[Palenque]], [[Chichén Itzá]] u [[Calakmul]] fil-Messiku, [[Caracol]] u [[Xunantunich]] fil-[[Beliże|Belize]], u [[Tikal]] fil-[[Gwatemala]]. Tinsab fir-reġjun Puuc tal-Lvant tal-[[Peniżola]] tal-Yucatán, u titqies bħala waħda mill-iżjed bliet tal-Maja rappreżentattivi tal-istil arkitettoniku dominanti tar-reġjun. Ġiet iddeżinjata bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala rikonoxximent tal-importanza tagħha. Uxmal tinsab 62 km fin-Nofsinhar ta' [[Mérida (Messiku)|Mérida]], il-[[belt kapitali]] tal-istat tal-Yucatán fil-Messiku. Il-binjiet tagħha huma notevoli minħabba d-daqs u t-tiżjin tagħhom. Toroq antiki msejħa ''sacbes'' jikkollegaw il-binjiet ma' xulxin, u nbnew ukoll sa bliet oħra fiż-żona bħal Chichén Itzá fit-territorju attwali tal-Messiku, Caracol u Xunantunich fit-territorju attwali tal-Belize, u Tikal fit-territorju attwali tal-Gwatemala. Il-binjiet tagħha huma tipiċi tal-istil Puuc, b'ħitan baxxi u lixxi li jiftħu fuq freġji elaborati bbażati fuq rappreżentazzjonijiet ta' għorfiet tipiċi tal-Maja. Dawn huma rrappreżentati permezz ta' kolonni (li jirrappreżentaw il-qasab li kien jintuża għall-ħitan tal-għorfiet) u għamliet trapeżojdali (li jirrappreżentaw is-soqfa skuntrati qasbija). Diversi [[Serp|sriep]], u f'ħafna każijiet sriep b'żewġt irjus, kienu jintużaw għall-maskri tal-alla tax-xita, ''Chaac;'' l-imniħrijiet kbar tal-belt jirrappreżentaw is-sajjetti tal-maltempati. Sriep bir-rix b'ħalqhom miftuħ beraħ jidhru ħerġin mill-istess [[Bniedem|bnedmin]]. F'xi bliet jidhru wkoll l-influwenzi tal-popli Nahua, li kienu jsegwu s-setta ta' ''Quetzalcoatl'' u ''Tlaloc.'' Dawn ġew integrati mal-elementi oriġinali tat-tradizzjoni Puuc.<ref>Rebecca L. Thomas (1996). ''Connecting Cultures: A Guide to Multicultural Literature for Children''. Connecting Cultures (edizzjoni annotata). Libraries Unlimited. p. 390. ISBN <bdi>9780835237604</bdi>.</ref> Il-binjiet jieħdu vantaġġ mit-topografija għall-għoli tagħhom u biex jiksbu volumi importanti, inkluż il-Piramida tas-Saħħar, b'ħames sulari, u l-Palazz tal-Gvernatur, li jkopri erja ta' iktar minn 1,200 m² (12,917-il pied kwadru). == Toponimija == L-isem attwali milli jidher oriġina minn ''Oxmal'', li tfisser "mibnija tliet darbiet". X'aktarx li din it-tifsira tirreferi għall-qedem tas-sit u għad-drabi li kellu jerġa' jinbena. L-[[etimoloġija]] hija kkontestata; possibbiltà oħra hija li l-isem joriġina minn ''Uchmal'', li tfisser "il-ġejjieni, il-futur". Skont it-tradizzjoni, din il-belt suppost kellha tkun "belt inviżibbli", li nbniet f'lejla permezz tas-sħarijiet tar-re nanu. == Storja tal-qedem == [[Stampa:Uxmal Plan2.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa ta' Uxmal]] Filwaqt li sar ħafna xogħol fid-destinazzjoni turistika popolari ta' Uxmal biex il-binjiet jiġu kkonsolidati u rrestawrati, ma tantx sar wisq bħala skavi u riċerka arkeoloġiċi serji. Id-dati tal-okkupazzjoni tal-belt mhumiex magħrufa u l-istima tal-popolazzjoni (madwar 15,000 ruħ) hija bejn wieħed u ieħor suppożizzjoni. Il-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni maġġuri tal-belt seħħet meta Uxmal kienet il-belt kapitali ta' stat klassiku aħħari tal-Maja għall-ħabta tat-850 W.K. sad-925 W.K. Wara bejn wieħed u ieħor l-1000 W.K., l-invażuri Toltec ħadu r-riedni f'idejhom, u l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni waqfet sal-1100 W.K. Il-ġrajjiet tal-Maja jsostnu li Uxmal ġiet stabbilita għall-ħabta tal-500 W.K. minn [[Hun Uitzil Chac Tutul Xiu]]. Għal ġenerazzjonijiet sħaħ Uxmal kienet immexxija mill-familja Xiu. Kienet l-iżjed sit setgħan fil-Punent tal-Yucatán, u għal xi żmien, f'alleanza ma' Chichén Itzá, iddominat iż-żona kollha tat-Tramuntana tal-kultura Maja. Xi żmien wara l-1200, milli jidher ma kienx hemm kostruzzjoni maġġuri f'Uxmal, possibbilment minħabba l-waqgħa tal-alleat ta' Uxmal, Chichén Itzá, u l-bidla fil-poter mill-Yucatán għal Mayapan. Il-familja Xiu ttrasferew il-belt kapitali tagħhom lejn Maní, u l-popolazzjoni ta' Uxmal ċkienet. Uxmal kienet dominanti mit-875 sad-900 W.K. Milli jidher is-sit kien il-belt kapitali ta' stat reġjonali fir-reġjun Puuc mit-850 sad-950 W.K. Id-dinastija tal-Maja kabbret id-dominju tagħha fuq il-ġirien tagħha. Din il-prominenza ma tantx damet wisq, għaliex il-popolazzjoni nfirxet għall-ħabta tal-1000 W.K. Wara l-ħakma [[Spanja|Spanjola]] tal-Yucatán (fejn il-familja Xiu alleat ruħha mal-Ispanjoli), dokumenti kolonjali bikrin jissuġġerixxu li Uxmal kienet għadha post abitat ta' xi importanza sas-snin 50 tas-seklu 16. Peress li l-Ispanjoli ma bnewx raħal hemmhekk, Uxmal ma damitx ma tiġi abbandunata għalkollox ftit wara. Il-leġġenda tal-Maja ''Is-Saħħar-Nanu ta' Uxmal'' hija ambjentata f'Uxmal. == Deskrizzjoni tas-sit == [[Stampa:Mexico-6362 - Governor's Palace (4690921713).jpg|daqsminuri|270x270px|Il-Palazz tal-Gvernatur]] Saħansitra qabel ma beda x-xogħol ta' restawr, Uxmal kienet tinsab f'kundizzjoni aħjar minn bosta siti oħra tal-Maja. Ħafna mill-binjiet inbnew b'ġebliet maqtugħa sew u mqiegħda f'bażi tal-konkos mhux mirfuda bit-tkaħħil. L-arkitettura tal-Maja hawnhekk titqies laħqet il-milja tagħha u tħaqqaqha magħha biss Palenque bħala eleganza u sbuħija. L-istil Puuc tal-arkitettura tal-Maja hija predominanti. Bis-saħħa tal-istat tajjeb ta' preservazzjoni, Uxmal hija waħda mill-ftit bliet tal-Maja fejn il-viżitaturi jista' jkollhom idea tajba ta' kif iċ-ċentru ċerimonjali kollu kien jidher fil-qedem. Uħud mill-binjiet notevoli huma: * '''Il-Palazz tal-Gvernatur''', binja baxxa u twila fuq pjattaforma enormi, bl-itwal faċċati fil-Mesoamerka Pre-Kolombjana. : B'angolu orizzontali ta' madwar 118°, il-binja hija orjentata lejn il-piramida prinċipali ta' Cehtzuc, sit żgħir li jinsab kważi 5 km lejn ix-Xlokk. Jekk wieħed jagħmel osservazzjoni minn hemmhekk, [[Venere (pjaneta)|Venere]] bħala stilla ta' billejl, meta tilħaq l-estremi massimi tat-Tramuntana tagħha, tinżel wara t-tarf tat-Tramuntana tal-Palazz tal-Gvernatur. Billi dawn l-avvenimenti jseħħu kull tmien snin, dejjem fl-aħħar ta' April jew fil-bidu ta' Mejju, u donnhom iħabbru l-bidu tal-istaġun tax-xita, huwa sinifikanti li t-tiżjin tal-faċċata tal-binja fih kważi 400 glifiċi ta' Venere fil-maskri tal-alla tax-xita Chaac, u li hemm tmint isriep biċefaliċi fuq id-daħla prinċipali; barra minn hekk, in-numerali 8 jidhru fuq żewġ maskri ta' Chaac fil-kantunieri tat-Tramuntana tal-palazz.<ref>Jesús, Galindo (27 November 2009). ''Arqueoastronomía Ámerica Antigua''. Equipo Sirius. ISBN <bdi>9788492509560</bdi>.</ref><ref>Šprajc, Ivan (1993). "The Venus-Rain-Maize Complex in the Mesoamerican World View: Part I". ''Journal for the History of Astronomy''. '''24''' (1–2): 17–70.</ref><ref>Šprajc, Ivan (2015). Ruggles, Clive L. N. (ed.). ''Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy''. New York: Springer. pp. 773–781. ISBN <bdi>978-1-4614-6142-5</bdi>.</ref> * '''L-Adivino''' (magħrufa wkoll bħala l-Piramida tas-Saħħar jew il-Piramida tan-Nanu), hija struttura ta' piramida mtarrġa, mhux tas-soltu fost l-istrutturi tal-Maja, għaliex il-kontorni tas-sulari tagħha huma ovali jew elittiċi fl-għamla tagħhom, u mhux bil-pjanta rettilineari iktar komuni. Kienet prassi komuni fil-Mesoamerka li jinbnew tempji ġodda f'għamla ta' piramida fuq oħrajn iktar antiki, iżda hawnhekk piramida iktar ġdida nbniet iċċentrata kemxejn lejn il-Lvant tal-piramida iktar antika, u b'hekk fuq in-naħa tal-Punent wieħed jista' jara t-tempju l-ġdid fuq il-piramida l-antika li għadha ppreservata. [[Stampa:Snake and traditional Mayan lattice.jpg|daqsminuri|Dettall ta' serp u tat-tiżjin tradizzjonali tal-Maja]] L-istruttura tissemma f'waħda mill-iżjed ġrajjiet magħrufa tal-folklor tal-Maja tal-Yucatan, "el enano del Uxmal" (in-nanu ta' ''Uxmal''), li hija l-bażi wkoll tal-isem komuni mogħti lill-istruttura. Jeżistu diversi verżjonijiet ta' din il-ġrajja. Ġiet popolarizzata wara li xi verżjoni minnhom ġiet irrakkontata minn [[John Lloyd Stephens]] fil-ktieb influwenti tiegħu tal-1841, ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Skont il-verżjoni ta' Stephens, il-piramida nbniet bis-sħarijiet f'lejla matul sensiela ta' sfidi tal-''gobernador'' (gvernatur, mexxej jew re) ta' Uxmal li kellu jaffronta nanu. Omm in-nanu (''bruja'' jew saħħara) organizzat l-isfida tas-saħħa u tal-maġija biex in-nanu jkun jista' jikkompeti mar-re.<ref>Stephens, John L. (1841). ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Vol. 2. Illustrated by Frederick Catherwood. New York: Harper & Brothers. pp. 423–425.</ref> * '''Il-Kwadranglu tas-Sorijiet''' inbena għall-ħabta tad-900 u l-1000, u l-isem marbut mas-sorijiet ġie assenjat fis-seklu 16 peress li jixbah kunvent. Il-kwadranglu jikkonsisti minn erba' palazzi mqiegħda fuq livelli differenti madwar bitħa. Mill-binjiet differenti ta' dan il-kumpless qisu palazz, ġew irkuprati diversi partijiet miżbugħa ta' fuq bl-għamla ta' volta, li jirrappreżentaw dati parzjali tal-kalendarju mid-906 sad-907 W.K., li huma konsistenti mal-perjodu ta' governanza ta' Chan Chahk’ahk Nalajaw. Id-daħla formali, il-ġerarkija tal-istrutturi permezz ta' elevazzjonijiet differenti, u n-nuqqas ta' elementi domestiċi, jissuġġerixxu li dan l-ispazju jikkorrispondi għal palazz irjali b'funzjonijiet amministrattivi u mhux residenzjali, fejn il-grupp tat-tmexxija x'aktarx li kien jiltaqa' biex jiġbor it-taxxi, jingħata ġieħ, jieħu d-deċiżjonijiet, u jagħti s-sentenzi, fost attivitajiet oħra. Din il-binja hija l-ifjen fost id-diversi kwadrangli fini ta' binjiet twal f'Uxmal. Għandha faċċati mnaqqxin b'mod elaborat kemm minn ġewwa kif ukoll fuq barra.<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/nunnery-quadrangle-in-uxmal/|titlu=The Nunnery Quadrangle in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-03|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> * '''Spazju kbir għal-logħba tal-ballun''' fejn kienet tintlagħab il-logħba tal-ballun Mesoamerikana. Kitba mnaqqxa tgħid li kien iddedikat fid-901 mill-mexxej ''Chan Chak K'ak'nal Ajaw,'' magħruf ukoll bħala l-alla Chaac (qabel ma ġew iddeċifrati l-ismijiet korrispondenti tiegħu fil-glifiċi). Il-kundizzjoni tal-ispazju għal-logħba tal-ballun hija deterjorata ħafna, u huwa magħmul minn żewġ kostruzzjonijiet ta' dimensjonijiet medji fuq il-ġnub tal-ispazju b'anelli li l-ballun kellu jgħaddi minn ġo fihom. L-anelli oriġinali mnaqqxa tal-ġebel tneħħew biex jiġu protetti mill-elementi u ġew sostitwiti b'repliki. Din il-logħba minn dejjem kienet relatata ma' aspetti mitoloġiċi u kożmiċi. Il-ballun kien jissimbolizza ċ-ċaqliq tal-istilel fis-sema, u l-plejers, f'diversi okkażjonijiet ripetuti, kienu jissimbolizzaw il-ġlieda ta' binhar kontra billejl jew it-taqbida tal-allat tal-[[infern]] kontra l-allat tal-[[ġenna]].<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/ball-court-in-uxmal/|titlu=The Mayan Ball Court in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-04|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> F'Uxmal hemm ukoll għadd ta' tempji-piramidi, kwadrangli u [[Monument|monumenti]] oħra, uħud minnhom b'daqs sinifikanti, u fi stati ta' preservazzjoni li jvarjaw. Dawn jinkludu l-Binja Twila tat-Tramuntana, id-Dar tal-[[Għasfur|Għasafar]], id-Dar tal-Fkieren, il-Piramida l-Kbira, id-Dar tal-Ħamiem u t-Tempju tan-Nofsinhar. [[Stampa:Detail of the House of the Turtles - Uxmal by archer10 (Dennis) SLOW - 001.jpg|daqsminuri|Dettall tad-Dar tal-Fkieren]] Il-maġġoranza tal-kitbiet [[ġeroglifiċi Messikani]] saru fuq sensiela ta' steli tal-ġebel raggruppati flimkien fuq pjattaforma unika, xi ħaġa mhix tas-soltu. L-isteli juru l-mexxejja antiki tal-belt. Fihom sinjali li jindikaw li tkissru apposta u megħluba fl-antik; uħud minnhom reġgħu tpoġġew weqfin u ssewwew. Suġġeriment ulterjuri ta' gwerra jew ta' battalja possibbli jinstab fuq ħajt madwar il-biċċa l-kbira taċ-ċentru ċerimonjali ċentrali. Triq olzata kbira għan-nies bil-mixi tikkollega lil Uxmal mas-sit ta' [[Kabah]], li jinsab xi 18-il kilometru fix-Xlokk. Ir-riċerka arkeoloġika fis-sit ta' Uaymil fuq gżira żgħira, li jinsab fil-Punent tal-kosta tal-Golf, tissuġġerixxi li jaf serva bħala port għal Uxmal u b'hekk it-triq kienet tipprovdi aċċess għan-network kummerċjali peniżolari. == Storja moderna tal-fdalijiet == [[Stampa:Uxmal - Luz y sonido 01.JPG|xellug|daqsminuri|259x259px|Is-show tad-dawl u tal-awdjo f'Uxmal]] Is-sit, li ma jinsabx 'il bogħod minn Mérida maġenb triq li tagħti għal [[Campeche]], attira bosta viżitaturi minn żmien l-indipendenza tal-Messiku. L-ewwel rakkont dettaljat tal-fdalijiet ġie ppubblikat minn [[Jean Frederic Waldeck]] fl-1838. John Lloyd Stephens u [[Frederick Catherwood]] għamlu żewġ żjarat twal lejn Uxmal fil-bidu tas-snin 40 tas-seklu 19, u jingħad li l-[[arkitett]] Catherwood tant ħejja pjanti u tpinġijiet li setgħu jintużaw għall-kostruzzjoni ta' replika tal-belt antika (b'xorti ħażina l-biċċa l-kbira tat-tpinġijiet intilfu). [[Désiré Charnay]] ħadet sensiela ta' ritratti ta' Uxmal fl-1860. Xi tliet snin wara l-[[Imperatriċi Carlota tal-Messiku]] żaret is-sit ta' Uxmal; bi tħejjija għaż-żjara tagħha, l-awtoritajiet lokali ordnaw li xi [[Statwa|statwi]] u elementi arkitettoniċi b'temi falliċi jitneħħew mill-faċċati antiki. [[Sylvanus G. Morley]] għamel mappa tas-sit fl-1909 li kienet tinkludi wħud mill-binjiet li qabel ġew injorati. L-ewwel proġett tal-gvern Messikan biex jiġu protetti wħud mill-istrutturi milli jċedu jew ikomplu jittieklu mill-elementi wasal fl-1927. Fl-1930 [[Frans Blom]] mexxa spedizzjoni tal-Università ta' Tulane fis-sit. Tħejjew kopji tal-ġibs tal-faċċati tal-"Kwadranglu tas-Sorijiet" permezz ta' forom; u permezz tagħhom inbniet replika tal-Kwadranglu li ntweriet fil-Fiera Dinjija tal-1933 f'[[Chicago]], Illinois, l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]. Ir-repliki tal-ġibs tal-arkitettura nqerdu wara l-fiera, iżda wħud mill-forom tal-ġibs tal-monumenti ta' Uxmal għadhom miżmuma fl-Istitut tar-Riċerka Mesoamerikana ta' Tulane. Fl-1936 nbeda programm ta' tiswija u ta' konsolidazzjoni tal-gvern Messikan taħt [[José Erosa Peniche]]. Ir-[[Eliżabetta II|Reġina Eliżabetta II]] tar-[[Renju Unit]] żaret is-sit fis-27 ta' Frar 1975 għall-inawgurazzjoni tas-show tad-dwal u tal-awdjo tas-sit. Meta l-preżentazzjoni waslet sal-punt fejn is-sistema tal-awdjo daqqet it-talba tal-Maja lil Chaac (l-alla tax-xita tal-Maja), inzerta bdiet nieżla xita torrenzjali ta' vera. Fost id-dinjatarji kien hemm [[Gaspar Antonio Xiu]], dixxendent tal-familja nobbli Xiu tal-Maja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.excelsior.com.mx/expresiones/2014/09/01/979278|titlu=Pelean por los derechos de Uxmal|data=2014-09-01|sit=Excélsior|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> Qrib il-belt antika nbnew tliet lukandi u [[mużew]] żgħir. == Microbial degradation == Instab li biofilms mikrobiċi qed jiddegradaw il-binjiet tal-ġebel f'Uxmal u f'Kabah. Fototrofi bħall-''Xenococcus'' spiss jinstabu fuq il-ħitan ta' ġewwa. Instab ukoll għadd kbir ta' ''Gloeocapsa'' u ta' ''Synechocystis'' li qed jiddegradaw il-ġebla.<ref>Ortega-Morales O; Guezennec J; Hernández-Duque G; Gaylarde CC; Gaylarde PM (2000). "Phototrophic biofilms on ancient Mayan buildings in Yucatan, Mexico". ''Current Microbiology''. '''40''' (2): 81–5.</ref> L-ispeċijiet ta' fungi ''Aureobasidium'' u ''Fusarium'' jinstabu f'Chichen Itza u f'Uxmal. Iċ-ċjanobatterji kienu prevalenti fuq il-ħitan ta' ġewwa fejn hemm livelli baxxi ta' dawl.<ref>Gómez-Pompa, Arturo (2003). "Chapter 9 / Interaction of Microorganisms with Maya Archaeological". ''The Lowland Maya area: Three Millennia at the Human-Wildland Interface''. CRC Press. pp. 175–192. ISBN <bdi>9781560229711</bdi>.</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] [[Kategorija:Maja]] e4b565e3wlyogtn4bzjt4f6vizbo8w1 279062 279061 2022-08-14T10:48:19Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Uxmal Pyramid of the Magician.jpg|daqsminuri|257x257px|Il-Piramida tas-Saħħar]] '''Uxmal''' (bil-Maja tal-[[Yucatan]]: ''Óoxmáal'' [óˑʃmáˑl]) hija belt antika tal-[[Maja]] tal-perjodu klassiku li tinsab fit-territorju attwali tal-[[Messiku]]. Titqies bħala wieħed mill-iżjed siti [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] importanti tal-[[kultura]] tal-Maja, flimkien ma' [[Palenque]], [[Chichén Itzá]] u [[Calakmul]] fil-Messiku, [[Caracol]] u [[Xunantunich]] fil-[[Beliże|Belize]], u [[Tikal]] fil-[[Gwatemala]]. Tinsab fir-reġjun Puuc tal-Lvant tal-[[Peniżola]] tal-Yucatán, u titqies bħala waħda mill-iżjed bliet tal-Maja rappreżentattivi tal-istil arkitettoniku dominanti tar-reġjun. Ġiet iddeżinjata bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala rikonoxximent tal-importanza tagħha. Uxmal tinsab 62 km fin-Nofsinhar ta' [[Mérida (Messiku)|Mérida]], il-[[belt kapitali]] tal-istat tal-Yucatán fil-Messiku. Il-binjiet tagħha huma notevoli minħabba d-daqs u t-tiżjin tagħhom. Toroq antiki msejħa ''sacbes'' jikkollegaw il-binjiet ma' xulxin, u nbnew ukoll sa bliet oħra fiż-żona bħal Chichén Itzá fit-territorju attwali tal-Messiku, Caracol u Xunantunich fit-territorju attwali tal-Belize, u Tikal fit-territorju attwali tal-Gwatemala. Il-binjiet tagħha huma tipiċi tal-istil Puuc, b'ħitan baxxi u lixxi li jiftħu fuq freġji elaborati bbażati fuq rappreżentazzjonijiet ta' għorfiet tipiċi tal-Maja. Dawn huma rrappreżentati permezz ta' kolonni (li jirrappreżentaw il-qasab li kien jintuża għall-ħitan tal-għorfiet) u għamliet trapeżojdali (li jirrappreżentaw is-soqfa skuntrati qasbija). Diversi [[Serp|sriep]], u f'ħafna każijiet sriep b'żewġt irjus, kienu jintużaw għall-maskri tal-alla tax-xita, ''Chaac;'' l-imniħrijiet kbar tal-belt jirrappreżentaw is-sajjetti tal-maltempati. Sriep bir-rix b'ħalqhom miftuħ beraħ jidhru ħerġin mill-istess [[Bniedem|bnedmin]]. F'xi bliet jidhru wkoll l-influwenzi tal-popli Nahua, li kienu jsegwu s-setta ta' ''Quetzalcoatl'' u ''Tlaloc.'' Dawn ġew integrati mal-elementi oriġinali tat-tradizzjoni Puuc.<ref>Rebecca L. Thomas (1996). ''Connecting Cultures: A Guide to Multicultural Literature for Children''. Connecting Cultures (edizzjoni annotata). Libraries Unlimited. p. 390. ISBN <bdi>9780835237604</bdi>.</ref> Il-binjiet jieħdu vantaġġ mit-topografija għall-għoli tagħhom u biex jiksbu volumi importanti, inkluż il-Piramida tas-Saħħar, b'ħames sulari, u l-Palazz tal-Gvernatur, li jkopri erja ta' iktar minn 1,200 m² (12,917-il pied kwadru). == Toponimija == L-isem attwali milli jidher oriġina minn ''Oxmal'', li tfisser "mibnija tliet darbiet". X'aktarx li din it-tifsira tirreferi għall-qedem tas-sit u għad-drabi li kellu jerġa' jinbena. L-[[etimoloġija]] hija kkontestata; possibbiltà oħra hija li l-isem joriġina minn ''Uchmal'', li tfisser "il-ġejjieni, il-futur". Skont it-tradizzjoni, din il-belt suppost kellha tkun "belt inviżibbli", li nbniet f'lejla permezz tas-sħarijiet tar-re nanu. == Storja tal-qedem == [[Stampa:Uxmal Plan2.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa ta' Uxmal]] Filwaqt li sar ħafna xogħol fid-destinazzjoni turistika popolari ta' Uxmal biex il-binjiet jiġu kkonsolidati u rrestawrati, ma tantx sar wisq bħala skavi u riċerka arkeoloġiċi serji. Id-dati tal-okkupazzjoni tal-belt mhumiex magħrufa u l-istima tal-popolazzjoni (madwar 15,000 ruħ) hija bejn wieħed u ieħor suppożizzjoni. Il-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni maġġuri tal-belt seħħet meta Uxmal kienet il-belt kapitali ta' stat klassiku aħħari tal-Maja għall-ħabta tat-850 W.K. sad-925 W.K. Wara bejn wieħed u ieħor l-1000 W.K., l-invażuri Toltec ħadu r-riedni f'idejhom, u l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni waqfet sal-1100 W.K. Il-ġrajjiet tal-Maja jsostnu li Uxmal ġiet stabbilita għall-ħabta tal-500 W.K. minn [[Hun Uitzil Chac Tutul Xiu]]. Għal ġenerazzjonijiet sħaħ Uxmal kienet immexxija mill-familja Xiu. Kienet l-iżjed sit setgħan fil-Punent tal-Yucatán, u għal xi żmien, f'alleanza ma' Chichén Itzá, iddominat iż-żona kollha tat-Tramuntana tal-kultura Maja. Xi żmien wara l-1200, milli jidher ma kienx hemm kostruzzjoni maġġuri f'Uxmal, possibbilment minħabba l-waqgħa tal-alleat ta' Uxmal, Chichén Itzá, u l-bidla fil-poter mill-Yucatán għal Mayapan. Il-familja Xiu ttrasferew il-belt kapitali tagħhom lejn Maní, u l-popolazzjoni ta' Uxmal ċkienet. Uxmal kienet dominanti mit-875 sad-900 W.K. Milli jidher is-sit kien il-belt kapitali ta' stat reġjonali fir-reġjun Puuc mit-850 sad-950 W.K. Id-dinastija tal-Maja kabbret id-dominju tagħha fuq il-ġirien tagħha. Din il-prominenza ma tantx damet wisq, għaliex il-popolazzjoni nfirxet għall-ħabta tal-1000 W.K. Wara l-ħakma [[Spanja|Spanjola]] tal-Yucatán (fejn il-familja Xiu alleat ruħha mal-Ispanjoli), dokumenti kolonjali bikrin jissuġġerixxu li Uxmal kienet għadha post abitat ta' xi importanza sas-snin 50 tas-seklu 16. Peress li l-Ispanjoli ma bnewx raħal hemmhekk, Uxmal ma damitx ma tiġi abbandunata għalkollox ftit wara. Il-leġġenda tal-Maja ''Is-Saħħar-Nanu ta' Uxmal'' hija ambjentata f'Uxmal. == Deskrizzjoni tas-sit == [[Stampa:Mexico-6362 - Governor's Palace (4690921713).jpg|daqsminuri|270x270px|Il-Palazz tal-Gvernatur]] Saħansitra qabel ma beda x-xogħol ta' restawr, Uxmal kienet tinsab f'kundizzjoni aħjar minn bosta siti oħra tal-Maja. Ħafna mill-binjiet inbnew b'ġebliet maqtugħa sew u mqiegħda f'bażi tal-konkos mhux mirfuda bit-tkaħħil. L-arkitettura tal-Maja hawnhekk titqies laħqet il-milja tagħha u tħaqqaqha magħha biss Palenque bħala eleganza u sbuħija. L-istil Puuc tal-arkitettura tal-Maja hija predominanti. Bis-saħħa tal-istat tajjeb ta' preservazzjoni, Uxmal hija waħda mill-ftit bliet tal-Maja fejn il-viżitaturi jista' jkollhom idea tajba ta' kif iċ-ċentru ċerimonjali kollu kien jidher fil-qedem. Uħud mill-binjiet notevoli huma: * '''Il-Palazz tal-Gvernatur''', binja baxxa u twila fuq pjattaforma enormi, bl-itwal faċċati fil-Mesoamerka Pre-Kolombjana. : B'angolu orizzontali ta' madwar 118°, il-binja hija orjentata lejn il-piramida prinċipali ta' Cehtzuc, sit żgħir li jinsab kważi 5 km lejn ix-Xlokk. Jekk wieħed jagħmel osservazzjoni minn hemmhekk, [[Venere (pjaneta)|Venere]] bħala stilla ta' billejl, meta tilħaq l-estremi massimi tat-Tramuntana tagħha, tinżel wara t-tarf tat-Tramuntana tal-Palazz tal-Gvernatur. Billi dawn l-avvenimenti jseħħu kull tmien snin, dejjem fl-aħħar ta' April jew fil-bidu ta' Mejju, u donnhom iħabbru l-bidu tal-istaġun tax-xita, huwa sinifikanti li t-tiżjin tal-faċċata tal-binja fih kważi 400 glifiċi ta' Venere fil-maskri tal-alla tax-xita Chaac, u li hemm tmint isriep biċefaliċi fuq id-daħla prinċipali; barra minn hekk, in-numerali 8 jidhru fuq żewġ maskri ta' Chaac fil-kantunieri tat-Tramuntana tal-palazz.<ref>Jesús, Galindo (27 November 2009). ''Arqueoastronomía Ámerica Antigua''. Equipo Sirius. ISBN <bdi>9788492509560</bdi>.</ref><ref>Šprajc, Ivan (1993). "The Venus-Rain-Maize Complex in the Mesoamerican World View: Part I". ''Journal for the History of Astronomy''. '''24''' (1–2): 17–70.</ref><ref>Šprajc, Ivan (2015). Ruggles, Clive L. N. (ed.). ''Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy''. New York: Springer. pp. 773–781. ISBN <bdi>978-1-4614-6142-5</bdi>.</ref> * '''L-Adivino''' (magħrufa wkoll bħala l-Piramida tas-Saħħar jew il-Piramida tan-Nanu), hija struttura ta' piramida mtarrġa, mhux tas-soltu fost l-istrutturi tal-Maja, għaliex il-kontorni tas-sulari tagħha huma ovali jew elittiċi fl-għamla tagħhom, u mhux bil-pjanta rettilineari iktar komuni. Kienet prassi komuni fil-Mesoamerka li jinbnew tempji ġodda f'għamla ta' piramida fuq oħrajn iktar antiki, iżda hawnhekk piramida iktar ġdida nbniet iċċentrata kemxejn lejn il-Lvant tal-piramida iktar antika, u b'hekk fuq in-naħa tal-Punent wieħed jista' jara t-tempju l-ġdid fuq il-piramida l-antika li għadha ppreservata. [[Stampa:Snake and traditional Mayan lattice.jpg|daqsminuri|Dettall ta' serp u tat-tiżjin tradizzjonali tal-Maja]] L-istruttura tissemma f'waħda mill-iżjed ġrajjiet magħrufa tal-folklor tal-Maja tal-Yucatan, "el enano del Uxmal" (in-nanu ta' ''Uxmal''), li hija l-bażi wkoll tal-isem komuni mogħti lill-istruttura. Jeżistu diversi verżjonijiet ta' din il-ġrajja. Ġiet popolarizzata wara li xi verżjoni minnhom ġiet irrakkontata minn [[John Lloyd Stephens]] fil-ktieb influwenti tiegħu tal-1841, ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Skont il-verżjoni ta' Stephens, il-piramida nbniet bis-sħarijiet f'lejla matul sensiela ta' sfidi tal-''gobernador'' (gvernatur, mexxej jew re) ta' Uxmal li kellu jaffronta nanu. Omm in-nanu (''bruja'' jew saħħara) organizzat l-isfida tas-saħħa u tal-maġija biex in-nanu jkun jista' jikkompeti mar-re.<ref>Stephens, John L. (1841). ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Vol. 2. Illustrated by Frederick Catherwood. New York: Harper & Brothers. pp. 423–425.</ref> * '''Il-Kwadranglu tas-Sorijiet''' inbena għall-ħabta tad-900 u l-1000, u l-isem marbut mas-sorijiet ġie assenjat fis-seklu 16 peress li jixbah kunvent. Il-kwadranglu jikkonsisti minn erba' palazzi mqiegħda fuq livelli differenti madwar bitħa. Mill-binjiet differenti ta' dan il-kumpless qisu palazz, ġew irkuprati diversi partijiet miżbugħa ta' fuq bl-għamla ta' volta, li jirrappreżentaw dati parzjali tal-kalendarju mid-906 sad-907 W.K., li huma konsistenti mal-perjodu ta' governanza ta' Chan Chahk’ahk Nalajaw. Id-daħla formali, il-ġerarkija tal-istrutturi permezz ta' elevazzjonijiet differenti, u n-nuqqas ta' elementi domestiċi, jissuġġerixxu li dan l-ispazju jikkorrispondi għal palazz irjali b'funzjonijiet amministrattivi u mhux residenzjali, fejn il-grupp tat-tmexxija x'aktarx li kien jiltaqa' biex jiġbor it-taxxi, jingħata ġieħ, jieħu d-deċiżjonijiet, u jagħti s-sentenzi, fost attivitajiet oħra. Din il-binja hija l-ifjen fost id-diversi kwadrangli fini ta' binjiet twal f'Uxmal. Għandha faċċati mnaqqxin b'mod elaborat kemm minn ġewwa kif ukoll fuq barra.<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/nunnery-quadrangle-in-uxmal/|titlu=The Nunnery Quadrangle in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-03|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> * '''Spazju kbir għal-logħba tal-ballun''' fejn kienet tintlagħab il-logħba tal-ballun Mesoamerikana. Kitba mnaqqxa tgħid li kien iddedikat fid-901 mill-mexxej ''Chan Chak K'ak'nal Ajaw,'' magħruf ukoll bħala l-alla Chaac (qabel ma ġew iddeċifrati l-ismijiet korrispondenti tiegħu fil-glifiċi). Il-kundizzjoni tal-ispazju għal-logħba tal-ballun hija deterjorata ħafna, u huwa magħmul minn żewġ kostruzzjonijiet ta' dimensjonijiet medji fuq il-ġnub tal-ispazju b'anelli li l-ballun kellu jgħaddi minn ġo fihom. L-anelli oriġinali mnaqqxa tal-ġebel tneħħew biex jiġu protetti mill-elementi u ġew sostitwiti b'repliki. Din il-logħba minn dejjem kienet relatata ma' aspetti mitoloġiċi u kożmiċi. Il-ballun kien jissimbolizza ċ-ċaqliq tal-istilel fis-sema, u l-plejers, f'diversi okkażjonijiet ripetuti, kienu jissimbolizzaw il-ġlieda ta' binhar kontra billejl jew it-taqbida tal-allat tal-[[infern]] kontra l-allat tal-[[ġenna]].<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/ball-court-in-uxmal/|titlu=The Mayan Ball Court in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-04|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> F'Uxmal hemm ukoll għadd ta' tempji-piramidi, kwadrangli u [[Monument|monumenti]] oħra, uħud minnhom b'daqs sinifikanti, u fi stati ta' preservazzjoni li jvarjaw. Dawn jinkludu l-Binja Twila tat-Tramuntana, id-Dar tal-[[Għasfur|Għasafar]], id-Dar tal-Fkieren, il-Piramida l-Kbira, id-Dar tal-Ħamiem u t-Tempju tan-Nofsinhar. [[Stampa:Detail of the House of the Turtles - Uxmal by archer10 (Dennis) SLOW - 001.jpg|daqsminuri|Dettall tad-Dar tal-Fkieren]] Il-maġġoranza tal-kitbiet [[ġeroglifiċi Messikani]] saru fuq sensiela ta' steli tal-ġebel raggruppati flimkien fuq pjattaforma unika, xi ħaġa mhix tas-soltu. L-isteli juru l-mexxejja antiki tal-belt. Fihom sinjali li jindikaw li tkissru apposta u megħluba fl-antik; uħud minnhom reġgħu tpoġġew weqfin u ssewwew. Suġġeriment ulterjuri ta' gwerra jew ta' battalja possibbli jinstab fuq ħajt madwar il-biċċa l-kbira taċ-ċentru ċerimonjali ċentrali. Triq olzata kbira għan-nies bil-mixi tikkollega lil Uxmal mas-sit ta' [[Kabah]], li jinsab xi 18-il kilometru fix-Xlokk. Ir-riċerka arkeoloġika fis-sit ta' Uaymil fuq gżira żgħira, li jinsab fil-Punent tal-kosta tal-Golf, tissuġġerixxi li jaf serva bħala port għal Uxmal u b'hekk it-triq kienet tipprovdi aċċess għan-network kummerċjali peniżolari. == Storja moderna tal-fdalijiet == [[Stampa:Uxmal - Luz y sonido 01.JPG|xellug|daqsminuri|259x259px|Is-show tad-dawl u tal-awdjo f'Uxmal]] Is-sit, li ma jinsabx 'il bogħod minn Mérida maġenb triq li tagħti għal [[Campeche]], attira bosta viżitaturi minn żmien l-indipendenza tal-Messiku. L-ewwel rakkont dettaljat tal-fdalijiet ġie ppubblikat minn [[Jean Frederic Waldeck]] fl-1838. John Lloyd Stephens u [[Frederick Catherwood]] għamlu żewġ żjarat twal lejn Uxmal fil-bidu tas-snin 40 tas-seklu 19, u jingħad li l-[[arkitett]] Catherwood tant ħejja pjanti u tpinġijiet li setgħu jintużaw għall-kostruzzjoni ta' replika tal-belt antika (b'xorti ħażina l-biċċa l-kbira tat-tpinġijiet intilfu). [[Désiré Charnay]] ħadet sensiela ta' ritratti ta' Uxmal fl-1860. Xi tliet snin wara l-[[Imperatriċi Carlota tal-Messiku]] żaret is-sit ta' Uxmal; bi tħejjija għaż-żjara tagħha, l-awtoritajiet lokali ordnaw li xi [[Statwa|statwi]] u elementi arkitettoniċi b'temi falliċi jitneħħew mill-faċċati antiki. [[Sylvanus G. Morley]] għamel mappa tas-sit fl-1909 li kienet tinkludi wħud mill-binjiet li qabel ġew injorati. L-ewwel proġett tal-gvern Messikan biex jiġu protetti wħud mill-istrutturi milli jċedu jew ikomplu jittieklu mill-elementi wasal fl-1927. Fl-1930 [[Frans Blom]] mexxa spedizzjoni tal-Università ta' Tulane fis-sit. Tħejjew kopji tal-ġibs tal-faċċati tal-"Kwadranglu tas-Sorijiet" permezz ta' forom; u permezz tagħhom inbniet replika tal-Kwadranglu li ntweriet fil-Fiera Dinjija tal-1933 f'[[Chicago]], Illinois, l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]. Ir-repliki tal-ġibs tal-arkitettura nqerdu wara l-fiera, iżda wħud mill-forom tal-ġibs tal-monumenti ta' Uxmal għadhom miżmuma fl-Istitut tar-Riċerka Mesoamerikana ta' Tulane. Fl-1936 nbeda programm ta' tiswija u ta' konsolidazzjoni tal-gvern Messikan taħt [[José Erosa Peniche]]. Ir-[[Eliżabetta II|Reġina Eliżabetta II]] tar-[[Renju Unit]] żaret is-sit fis-27 ta' Frar 1975 għall-inawgurazzjoni tas-show tad-dwal u tal-awdjo tas-sit. Meta l-preżentazzjoni waslet sal-punt fejn is-sistema tal-awdjo daqqet it-talba tal-Maja lil Chaac (l-alla tax-xita tal-Maja), inzerta bdiet nieżla xita torrenzjali ta' vera. Fost id-dinjatarji kien hemm [[Gaspar Antonio Xiu]], dixxendent tal-familja nobbli Xiu tal-Maja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.excelsior.com.mx/expresiones/2014/09/01/979278|titlu=Pelean por los derechos de Uxmal|data=2014-09-01|sit=Excélsior|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> Qrib il-belt antika nbnew tliet lukandi u [[mużew]] żgħir. == Microbial degradation == Instab li biofilms mikrobiċi qed jiddegradaw il-binjiet tal-ġebel f'Uxmal u f'Kabah. Fototrofi bħall-''Xenococcus'' spiss jinstabu fuq il-ħitan ta' ġewwa. Instab ukoll għadd kbir ta' ''Gloeocapsa'' u ta' ''Synechocystis'' li qed jiddegradaw il-ġebla.<ref>Ortega-Morales O; Guezennec J; Hernández-Duque G; Gaylarde CC; Gaylarde PM (2000). "Phototrophic biofilms on ancient Mayan buildings in Yucatan, Mexico". ''Current Microbiology''. '''40''' (2): 81–5.</ref> L-ispeċijiet ta' fungi ''Aureobasidium'' u ''Fusarium'' jinstabu f'Chichen Itza u f'Uxmal. Iċ-ċjanobatterji kienu prevalenti fuq il-ħitan ta' ġewwa fejn hemm livelli baxxi ta' dawl.<ref>Gómez-Pompa, Arturo (2003). "Chapter 9 / Interaction of Microorganisms with Maya Archaeological". ''The Lowland Maya area: Three Millennia at the Human-Wildland Interface''. CRC Press. pp. 175–192. ISBN <bdi>9781560229711</bdi>.</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] [[Kategorija:Maja]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 7kcsxuzp23vkcpp0izddoj9whwhvk05 279063 279062 2022-08-14T10:48:27Z Trigcly 17859 added [[Category:Messiku]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Uxmal Pyramid of the Magician.jpg|daqsminuri|257x257px|Il-Piramida tas-Saħħar]] '''Uxmal''' (bil-Maja tal-[[Yucatan]]: ''Óoxmáal'' [óˑʃmáˑl]) hija belt antika tal-[[Maja]] tal-perjodu klassiku li tinsab fit-territorju attwali tal-[[Messiku]]. Titqies bħala wieħed mill-iżjed siti [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] importanti tal-[[kultura]] tal-Maja, flimkien ma' [[Palenque]], [[Chichén Itzá]] u [[Calakmul]] fil-Messiku, [[Caracol]] u [[Xunantunich]] fil-[[Beliże|Belize]], u [[Tikal]] fil-[[Gwatemala]]. Tinsab fir-reġjun Puuc tal-Lvant tal-[[Peniżola]] tal-Yucatán, u titqies bħala waħda mill-iżjed bliet tal-Maja rappreżentattivi tal-istil arkitettoniku dominanti tar-reġjun. Ġiet iddeżinjata bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala rikonoxximent tal-importanza tagħha. Uxmal tinsab 62 km fin-Nofsinhar ta' [[Mérida (Messiku)|Mérida]], il-[[belt kapitali]] tal-istat tal-Yucatán fil-Messiku. Il-binjiet tagħha huma notevoli minħabba d-daqs u t-tiżjin tagħhom. Toroq antiki msejħa ''sacbes'' jikkollegaw il-binjiet ma' xulxin, u nbnew ukoll sa bliet oħra fiż-żona bħal Chichén Itzá fit-territorju attwali tal-Messiku, Caracol u Xunantunich fit-territorju attwali tal-Belize, u Tikal fit-territorju attwali tal-Gwatemala. Il-binjiet tagħha huma tipiċi tal-istil Puuc, b'ħitan baxxi u lixxi li jiftħu fuq freġji elaborati bbażati fuq rappreżentazzjonijiet ta' għorfiet tipiċi tal-Maja. Dawn huma rrappreżentati permezz ta' kolonni (li jirrappreżentaw il-qasab li kien jintuża għall-ħitan tal-għorfiet) u għamliet trapeżojdali (li jirrappreżentaw is-soqfa skuntrati qasbija). Diversi [[Serp|sriep]], u f'ħafna każijiet sriep b'żewġt irjus, kienu jintużaw għall-maskri tal-alla tax-xita, ''Chaac;'' l-imniħrijiet kbar tal-belt jirrappreżentaw is-sajjetti tal-maltempati. Sriep bir-rix b'ħalqhom miftuħ beraħ jidhru ħerġin mill-istess [[Bniedem|bnedmin]]. F'xi bliet jidhru wkoll l-influwenzi tal-popli Nahua, li kienu jsegwu s-setta ta' ''Quetzalcoatl'' u ''Tlaloc.'' Dawn ġew integrati mal-elementi oriġinali tat-tradizzjoni Puuc.<ref>Rebecca L. Thomas (1996). ''Connecting Cultures: A Guide to Multicultural Literature for Children''. Connecting Cultures (edizzjoni annotata). Libraries Unlimited. p. 390. ISBN <bdi>9780835237604</bdi>.</ref> Il-binjiet jieħdu vantaġġ mit-topografija għall-għoli tagħhom u biex jiksbu volumi importanti, inkluż il-Piramida tas-Saħħar, b'ħames sulari, u l-Palazz tal-Gvernatur, li jkopri erja ta' iktar minn 1,200 m² (12,917-il pied kwadru). == Toponimija == L-isem attwali milli jidher oriġina minn ''Oxmal'', li tfisser "mibnija tliet darbiet". X'aktarx li din it-tifsira tirreferi għall-qedem tas-sit u għad-drabi li kellu jerġa' jinbena. L-[[etimoloġija]] hija kkontestata; possibbiltà oħra hija li l-isem joriġina minn ''Uchmal'', li tfisser "il-ġejjieni, il-futur". Skont it-tradizzjoni, din il-belt suppost kellha tkun "belt inviżibbli", li nbniet f'lejla permezz tas-sħarijiet tar-re nanu. == Storja tal-qedem == [[Stampa:Uxmal Plan2.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa ta' Uxmal]] Filwaqt li sar ħafna xogħol fid-destinazzjoni turistika popolari ta' Uxmal biex il-binjiet jiġu kkonsolidati u rrestawrati, ma tantx sar wisq bħala skavi u riċerka arkeoloġiċi serji. Id-dati tal-okkupazzjoni tal-belt mhumiex magħrufa u l-istima tal-popolazzjoni (madwar 15,000 ruħ) hija bejn wieħed u ieħor suppożizzjoni. Il-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni maġġuri tal-belt seħħet meta Uxmal kienet il-belt kapitali ta' stat klassiku aħħari tal-Maja għall-ħabta tat-850 W.K. sad-925 W.K. Wara bejn wieħed u ieħor l-1000 W.K., l-invażuri Toltec ħadu r-riedni f'idejhom, u l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni waqfet sal-1100 W.K. Il-ġrajjiet tal-Maja jsostnu li Uxmal ġiet stabbilita għall-ħabta tal-500 W.K. minn [[Hun Uitzil Chac Tutul Xiu]]. Għal ġenerazzjonijiet sħaħ Uxmal kienet immexxija mill-familja Xiu. Kienet l-iżjed sit setgħan fil-Punent tal-Yucatán, u għal xi żmien, f'alleanza ma' Chichén Itzá, iddominat iż-żona kollha tat-Tramuntana tal-kultura Maja. Xi żmien wara l-1200, milli jidher ma kienx hemm kostruzzjoni maġġuri f'Uxmal, possibbilment minħabba l-waqgħa tal-alleat ta' Uxmal, Chichén Itzá, u l-bidla fil-poter mill-Yucatán għal Mayapan. Il-familja Xiu ttrasferew il-belt kapitali tagħhom lejn Maní, u l-popolazzjoni ta' Uxmal ċkienet. Uxmal kienet dominanti mit-875 sad-900 W.K. Milli jidher is-sit kien il-belt kapitali ta' stat reġjonali fir-reġjun Puuc mit-850 sad-950 W.K. Id-dinastija tal-Maja kabbret id-dominju tagħha fuq il-ġirien tagħha. Din il-prominenza ma tantx damet wisq, għaliex il-popolazzjoni nfirxet għall-ħabta tal-1000 W.K. Wara l-ħakma [[Spanja|Spanjola]] tal-Yucatán (fejn il-familja Xiu alleat ruħha mal-Ispanjoli), dokumenti kolonjali bikrin jissuġġerixxu li Uxmal kienet għadha post abitat ta' xi importanza sas-snin 50 tas-seklu 16. Peress li l-Ispanjoli ma bnewx raħal hemmhekk, Uxmal ma damitx ma tiġi abbandunata għalkollox ftit wara. Il-leġġenda tal-Maja ''Is-Saħħar-Nanu ta' Uxmal'' hija ambjentata f'Uxmal. == Deskrizzjoni tas-sit == [[Stampa:Mexico-6362 - Governor's Palace (4690921713).jpg|daqsminuri|270x270px|Il-Palazz tal-Gvernatur]] Saħansitra qabel ma beda x-xogħol ta' restawr, Uxmal kienet tinsab f'kundizzjoni aħjar minn bosta siti oħra tal-Maja. Ħafna mill-binjiet inbnew b'ġebliet maqtugħa sew u mqiegħda f'bażi tal-konkos mhux mirfuda bit-tkaħħil. L-arkitettura tal-Maja hawnhekk titqies laħqet il-milja tagħha u tħaqqaqha magħha biss Palenque bħala eleganza u sbuħija. L-istil Puuc tal-arkitettura tal-Maja hija predominanti. Bis-saħħa tal-istat tajjeb ta' preservazzjoni, Uxmal hija waħda mill-ftit bliet tal-Maja fejn il-viżitaturi jista' jkollhom idea tajba ta' kif iċ-ċentru ċerimonjali kollu kien jidher fil-qedem. Uħud mill-binjiet notevoli huma: * '''Il-Palazz tal-Gvernatur''', binja baxxa u twila fuq pjattaforma enormi, bl-itwal faċċati fil-Mesoamerka Pre-Kolombjana. : B'angolu orizzontali ta' madwar 118°, il-binja hija orjentata lejn il-piramida prinċipali ta' Cehtzuc, sit żgħir li jinsab kważi 5 km lejn ix-Xlokk. Jekk wieħed jagħmel osservazzjoni minn hemmhekk, [[Venere (pjaneta)|Venere]] bħala stilla ta' billejl, meta tilħaq l-estremi massimi tat-Tramuntana tagħha, tinżel wara t-tarf tat-Tramuntana tal-Palazz tal-Gvernatur. Billi dawn l-avvenimenti jseħħu kull tmien snin, dejjem fl-aħħar ta' April jew fil-bidu ta' Mejju, u donnhom iħabbru l-bidu tal-istaġun tax-xita, huwa sinifikanti li t-tiżjin tal-faċċata tal-binja fih kważi 400 glifiċi ta' Venere fil-maskri tal-alla tax-xita Chaac, u li hemm tmint isriep biċefaliċi fuq id-daħla prinċipali; barra minn hekk, in-numerali 8 jidhru fuq żewġ maskri ta' Chaac fil-kantunieri tat-Tramuntana tal-palazz.<ref>Jesús, Galindo (27 November 2009). ''Arqueoastronomía Ámerica Antigua''. Equipo Sirius. ISBN <bdi>9788492509560</bdi>.</ref><ref>Šprajc, Ivan (1993). "The Venus-Rain-Maize Complex in the Mesoamerican World View: Part I". ''Journal for the History of Astronomy''. '''24''' (1–2): 17–70.</ref><ref>Šprajc, Ivan (2015). Ruggles, Clive L. N. (ed.). ''Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy''. New York: Springer. pp. 773–781. ISBN <bdi>978-1-4614-6142-5</bdi>.</ref> * '''L-Adivino''' (magħrufa wkoll bħala l-Piramida tas-Saħħar jew il-Piramida tan-Nanu), hija struttura ta' piramida mtarrġa, mhux tas-soltu fost l-istrutturi tal-Maja, għaliex il-kontorni tas-sulari tagħha huma ovali jew elittiċi fl-għamla tagħhom, u mhux bil-pjanta rettilineari iktar komuni. Kienet prassi komuni fil-Mesoamerka li jinbnew tempji ġodda f'għamla ta' piramida fuq oħrajn iktar antiki, iżda hawnhekk piramida iktar ġdida nbniet iċċentrata kemxejn lejn il-Lvant tal-piramida iktar antika, u b'hekk fuq in-naħa tal-Punent wieħed jista' jara t-tempju l-ġdid fuq il-piramida l-antika li għadha ppreservata. [[Stampa:Snake and traditional Mayan lattice.jpg|daqsminuri|Dettall ta' serp u tat-tiżjin tradizzjonali tal-Maja]] L-istruttura tissemma f'waħda mill-iżjed ġrajjiet magħrufa tal-folklor tal-Maja tal-Yucatan, "el enano del Uxmal" (in-nanu ta' ''Uxmal''), li hija l-bażi wkoll tal-isem komuni mogħti lill-istruttura. Jeżistu diversi verżjonijiet ta' din il-ġrajja. Ġiet popolarizzata wara li xi verżjoni minnhom ġiet irrakkontata minn [[John Lloyd Stephens]] fil-ktieb influwenti tiegħu tal-1841, ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Skont il-verżjoni ta' Stephens, il-piramida nbniet bis-sħarijiet f'lejla matul sensiela ta' sfidi tal-''gobernador'' (gvernatur, mexxej jew re) ta' Uxmal li kellu jaffronta nanu. Omm in-nanu (''bruja'' jew saħħara) organizzat l-isfida tas-saħħa u tal-maġija biex in-nanu jkun jista' jikkompeti mar-re.<ref>Stephens, John L. (1841). ''Incidents of Travel in Central America, Chiapas, and Yucatan''. Vol. 2. Illustrated by Frederick Catherwood. New York: Harper & Brothers. pp. 423–425.</ref> * '''Il-Kwadranglu tas-Sorijiet''' inbena għall-ħabta tad-900 u l-1000, u l-isem marbut mas-sorijiet ġie assenjat fis-seklu 16 peress li jixbah kunvent. Il-kwadranglu jikkonsisti minn erba' palazzi mqiegħda fuq livelli differenti madwar bitħa. Mill-binjiet differenti ta' dan il-kumpless qisu palazz, ġew irkuprati diversi partijiet miżbugħa ta' fuq bl-għamla ta' volta, li jirrappreżentaw dati parzjali tal-kalendarju mid-906 sad-907 W.K., li huma konsistenti mal-perjodu ta' governanza ta' Chan Chahk’ahk Nalajaw. Id-daħla formali, il-ġerarkija tal-istrutturi permezz ta' elevazzjonijiet differenti, u n-nuqqas ta' elementi domestiċi, jissuġġerixxu li dan l-ispazju jikkorrispondi għal palazz irjali b'funzjonijiet amministrattivi u mhux residenzjali, fejn il-grupp tat-tmexxija x'aktarx li kien jiltaqa' biex jiġbor it-taxxi, jingħata ġieħ, jieħu d-deċiżjonijiet, u jagħti s-sentenzi, fost attivitajiet oħra. Din il-binja hija l-ifjen fost id-diversi kwadrangli fini ta' binjiet twal f'Uxmal. Għandha faċċati mnaqqxin b'mod elaborat kemm minn ġewwa kif ukoll fuq barra.<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/nunnery-quadrangle-in-uxmal/|titlu=The Nunnery Quadrangle in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-03|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> * '''Spazju kbir għal-logħba tal-ballun''' fejn kienet tintlagħab il-logħba tal-ballun Mesoamerikana. Kitba mnaqqxa tgħid li kien iddedikat fid-901 mill-mexxej ''Chan Chak K'ak'nal Ajaw,'' magħruf ukoll bħala l-alla Chaac (qabel ma ġew iddeċifrati l-ismijiet korrispondenti tiegħu fil-glifiċi). Il-kundizzjoni tal-ispazju għal-logħba tal-ballun hija deterjorata ħafna, u huwa magħmul minn żewġ kostruzzjonijiet ta' dimensjonijiet medji fuq il-ġnub tal-ispazju b'anelli li l-ballun kellu jgħaddi minn ġo fihom. L-anelli oriġinali mnaqqxa tal-ġebel tneħħew biex jiġu protetti mill-elementi u ġew sostitwiti b'repliki. Din il-logħba minn dejjem kienet relatata ma' aspetti mitoloġiċi u kożmiċi. Il-ballun kien jissimbolizza ċ-ċaqliq tal-istilel fis-sema, u l-plejers, f'diversi okkażjonijiet ripetuti, kienu jissimbolizzaw il-ġlieda ta' binhar kontra billejl jew it-taqbida tal-allat tal-[[infern]] kontra l-allat tal-[[ġenna]].<ref>{{Ċita web|url=https://mayanpeninsula.com/,%20https://mayanpeninsula.com/ball-court-in-uxmal/|titlu=The Mayan Ball Court in Uxmal {{!}} Mayan Peninsula|data=2018-10-04|lingwa=es-MX|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> F'Uxmal hemm ukoll għadd ta' tempji-piramidi, kwadrangli u [[Monument|monumenti]] oħra, uħud minnhom b'daqs sinifikanti, u fi stati ta' preservazzjoni li jvarjaw. Dawn jinkludu l-Binja Twila tat-Tramuntana, id-Dar tal-[[Għasfur|Għasafar]], id-Dar tal-Fkieren, il-Piramida l-Kbira, id-Dar tal-Ħamiem u t-Tempju tan-Nofsinhar. [[Stampa:Detail of the House of the Turtles - Uxmal by archer10 (Dennis) SLOW - 001.jpg|daqsminuri|Dettall tad-Dar tal-Fkieren]] Il-maġġoranza tal-kitbiet [[ġeroglifiċi Messikani]] saru fuq sensiela ta' steli tal-ġebel raggruppati flimkien fuq pjattaforma unika, xi ħaġa mhix tas-soltu. L-isteli juru l-mexxejja antiki tal-belt. Fihom sinjali li jindikaw li tkissru apposta u megħluba fl-antik; uħud minnhom reġgħu tpoġġew weqfin u ssewwew. Suġġeriment ulterjuri ta' gwerra jew ta' battalja possibbli jinstab fuq ħajt madwar il-biċċa l-kbira taċ-ċentru ċerimonjali ċentrali. Triq olzata kbira għan-nies bil-mixi tikkollega lil Uxmal mas-sit ta' [[Kabah]], li jinsab xi 18-il kilometru fix-Xlokk. Ir-riċerka arkeoloġika fis-sit ta' Uaymil fuq gżira żgħira, li jinsab fil-Punent tal-kosta tal-Golf, tissuġġerixxi li jaf serva bħala port għal Uxmal u b'hekk it-triq kienet tipprovdi aċċess għan-network kummerċjali peniżolari. == Storja moderna tal-fdalijiet == [[Stampa:Uxmal - Luz y sonido 01.JPG|xellug|daqsminuri|259x259px|Is-show tad-dawl u tal-awdjo f'Uxmal]] Is-sit, li ma jinsabx 'il bogħod minn Mérida maġenb triq li tagħti għal [[Campeche]], attira bosta viżitaturi minn żmien l-indipendenza tal-Messiku. L-ewwel rakkont dettaljat tal-fdalijiet ġie ppubblikat minn [[Jean Frederic Waldeck]] fl-1838. John Lloyd Stephens u [[Frederick Catherwood]] għamlu żewġ żjarat twal lejn Uxmal fil-bidu tas-snin 40 tas-seklu 19, u jingħad li l-[[arkitett]] Catherwood tant ħejja pjanti u tpinġijiet li setgħu jintużaw għall-kostruzzjoni ta' replika tal-belt antika (b'xorti ħażina l-biċċa l-kbira tat-tpinġijiet intilfu). [[Désiré Charnay]] ħadet sensiela ta' ritratti ta' Uxmal fl-1860. Xi tliet snin wara l-[[Imperatriċi Carlota tal-Messiku]] żaret is-sit ta' Uxmal; bi tħejjija għaż-żjara tagħha, l-awtoritajiet lokali ordnaw li xi [[Statwa|statwi]] u elementi arkitettoniċi b'temi falliċi jitneħħew mill-faċċati antiki. [[Sylvanus G. Morley]] għamel mappa tas-sit fl-1909 li kienet tinkludi wħud mill-binjiet li qabel ġew injorati. L-ewwel proġett tal-gvern Messikan biex jiġu protetti wħud mill-istrutturi milli jċedu jew ikomplu jittieklu mill-elementi wasal fl-1927. Fl-1930 [[Frans Blom]] mexxa spedizzjoni tal-Università ta' Tulane fis-sit. Tħejjew kopji tal-ġibs tal-faċċati tal-"Kwadranglu tas-Sorijiet" permezz ta' forom; u permezz tagħhom inbniet replika tal-Kwadranglu li ntweriet fil-Fiera Dinjija tal-1933 f'[[Chicago]], Illinois, l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]. Ir-repliki tal-ġibs tal-arkitettura nqerdu wara l-fiera, iżda wħud mill-forom tal-ġibs tal-monumenti ta' Uxmal għadhom miżmuma fl-Istitut tar-Riċerka Mesoamerikana ta' Tulane. Fl-1936 nbeda programm ta' tiswija u ta' konsolidazzjoni tal-gvern Messikan taħt [[José Erosa Peniche]]. Ir-[[Eliżabetta II|Reġina Eliżabetta II]] tar-[[Renju Unit]] żaret is-sit fis-27 ta' Frar 1975 għall-inawgurazzjoni tas-show tad-dwal u tal-awdjo tas-sit. Meta l-preżentazzjoni waslet sal-punt fejn is-sistema tal-awdjo daqqet it-talba tal-Maja lil Chaac (l-alla tax-xita tal-Maja), inzerta bdiet nieżla xita torrenzjali ta' vera. Fost id-dinjatarji kien hemm [[Gaspar Antonio Xiu]], dixxendent tal-familja nobbli Xiu tal-Maja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.excelsior.com.mx/expresiones/2014/09/01/979278|titlu=Pelean por los derechos de Uxmal|data=2014-09-01|sit=Excélsior|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> Qrib il-belt antika nbnew tliet lukandi u [[mużew]] żgħir. == Microbial degradation == Instab li biofilms mikrobiċi qed jiddegradaw il-binjiet tal-ġebel f'Uxmal u f'Kabah. Fototrofi bħall-''Xenococcus'' spiss jinstabu fuq il-ħitan ta' ġewwa. Instab ukoll għadd kbir ta' ''Gloeocapsa'' u ta' ''Synechocystis'' li qed jiddegradaw il-ġebla.<ref>Ortega-Morales O; Guezennec J; Hernández-Duque G; Gaylarde CC; Gaylarde PM (2000). "Phototrophic biofilms on ancient Mayan buildings in Yucatan, Mexico". ''Current Microbiology''. '''40''' (2): 81–5.</ref> L-ispeċijiet ta' fungi ''Aureobasidium'' u ''Fusarium'' jinstabu f'Chichen Itza u f'Uxmal. Iċ-ċjanobatterji kienu prevalenti fuq il-ħitan ta' ġewwa fejn hemm livelli baxxi ta' dawl.<ref>Gómez-Pompa, Arturo (2003). "Chapter 9 / Interaction of Microorganisms with Maya Archaeological". ''The Lowland Maya area: Three Millennia at the Human-Wildland Interface''. CRC Press. pp. 175–192. ISBN <bdi>9781560229711</bdi>.</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] [[Kategorija:Maja]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Messiku]] lmdmeq5utp4xqj4pdsttuwurtfgofnt 0 28809 279067 2022-08-14T11:35:50Z Trigcly 17859 Kontenut, infobox, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Charles-Jean Étienne Gustave Nicolas''', magħruf ukoll bħala l-'''Baruni de la Vallée Poussin''' (twieled fl-14 ta' Awwissu 1866 – miet fit-2 ta' Marzu 1962) kien [[Matematika|matematiku]] [[Belġju|Belġjan]]. Huwa magħruf l-iktar talli wera bil-provi t-teorema tan-numri primi. Ir-re tal-Belġju tah it-titlu ta' baruni. == Bijografija == De la Vallée Poussin twieled f'[[Leuven]], il-Belġju. Studja l-matematika fl-Università [[Knisja Kattolika|Kattolika]] ta' Leuven taħt zijuh Louis-Philippe Gilbert, wara li kien kiseb il-baċellerat tiegħu fl-[[inġinerija]]. De la Vallée Poussin ġie mħeġġeġ jistudja għal dottorat fil-[[fiżika]] u fil-matematika, u fl-1891, meta kellu 25 sena biss, sar assistent professur fl-analiżi matematika. De la Vallée Poussin sar professur fl-istess università (bħal missieru, [[Charles Louis de la Vallée Poussin]], li kien [[Għalliem|jgħallem]] il-mineraloġija u l-[[ġeoloġija]]) fl-1892. De la Vallée Poussin ingħata post Gilbert meta miet. Meta kien professur hemmhekk, de la Vallée Poussin wettaq riċerka fl-analiżi matematika u fit-[[teorija tan-numri]], u fl-1905 ingħata l-Premju Deċennali għall-Matematika Pura 1894–1903. Huwa ngħata dan il-premju għat-tieni darba fl-1924 għax-xogħol tiegħu matul l-1914-1923. Fl-1898, de la Vallée Poussin inħatar bħala l-korrispondent tal-Akkademja Rjali Belġjana tax-[[Xjenza|Xjenzi]], u sar Membru tal-Akkademja fl-1908. Fl-1923 sar il-President tad-Diviżjoni tax-Xjenzi. F'Awwissu 1914, de la Vallée Poussin ħarab minn Leuven meta kienet qed tinqered mill-invażjoni tal-Armata [[Ġermanja|Ġermaniża]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]], u ġie mistieden jgħallem fl-Università ta' Harvard fl-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] u aċċetta din l-istedina. Fl-1918, de la Vallée Poussin reġa' lura fl-[[Ewropa]] biex jaċċetta li jkun professur f'[[Pariġi]], [[Franza]], fil-Collège de France u fis-Sorbonne. Wara li l-gwerra ntemmet, de la Vallée Poussin reġa' lura l-Belġju, inħolqot l-Unjoni Internazzjonali tal-Matematiċi, u ġie mistieden isir il-President tagħha. Bejn l-1918 u l-1925, de la Vallée Poussin ivvjaġġa ħafna, u għamel lekċers f'[[Ġinevra]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], fi [[Strasburgu]], Franza, u f'[[Madrid]], [[Spanja]], u mbagħad fl-Istati Uniti fejn ta lekċers fl-Universitajiet ta' Chicago, ta' California, ta' Pennsylvania, u fl-Universitajiet ta' Brown, ta' Yale, ta' Princeton, ta' Columbia, u fir-Rice Institute of Houston. Huwa ngħata l-''Prix Poncelet'' fl-1916.<ref>{{Ċita web|url=http://visualiseur.bnf.fr/CadresFenetre?O=NUMM-3116&I=791&M=notice|titlu=Gallica -|sit=visualiseur.bnf.fr|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> De la Vallée Poussin ingħata dottorati ''honoris causa'' mill-Universitajiet ta' Pariġi, ta' [[Toronto]], ta' Strasburgu, u ta' [[Oslo]], kif ukoll it-titlu ta' Msieħeb tal-Istitut ta' Franza, u ta' Membru tal-Akkademja Papali tax-Xjenzi<ref>{{Ċita web|url=https://www.pas.va/en.html|titlu=Homepage|sit=www.pas.va|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> u tal-Accademia Nazionale dei Lincei, f'Madrid, f'[[Napli]], u f'[[Boston]]. Huwa ngħata wkoll it-titlu ta' Baruni mir-[[Re Albert I]] tal-Belġju fl-1928. Fl-1961, de la Vallée Poussin kellu frattura fi spalltu, u dan l-aċċident u l-kumplikazzjonijiet li ġab miegħu wasslu għal [[Mewt|mewtu]] f'Watermael-Boitsfort, qrib [[Brussell]], il-Belġju, ftit xhur wara.<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Burkill|isem1=J. C.|data=1964|titlu=Charles-Joseph de la Vallée Poussin|url=http://doi.wiley.com/10.1112/jlms/s1-39.1.165|rivista=Journal of the London Mathematical Society|lingwa=en|volum=s1-39|numru=1|paġni=165–175}}</ref> Student minn tiegħu, [[Georges Lemaître]], kien l-ewwel wieħed li ppropona t-[[teorija tal-Big Bang]] għall-formazzjoni tal-[[univers]]. == Xogħol == Għalkemm l-ewwel interessi matematiċi tiegħu kienu fl-analiżi, sar famuż ħesrem meta wera bil-provi t-teorema tan-numri primi b'mod indipendenti minn [[Jacques Hadamard]] fl-1896. Wara dan, beda jinteressa ruħu fit-[[teorija tal-approssimazzjoni]]. Huwa ddefinixxa, għal kwalunkwe funzjoni kontinwa ''f'' fuq l-intervall standard <math>[-1, 1]</math>, is-somom : <math> V_n=\frac{S_n+S_{n+1}+\cdots+S_{2n-1}}{n} </math>, fejn : <math> S_n=\frac{1}{2}c_0(f)+\sum_{i=1}^n c_i(f) T_i </math> u : <math> c_i(f) \,</math> [[Stampa:Poussin graph planar.svg|daqsminuri|Il-Graff ta' Poussin]] huma l-vetturi tal-bażi doppja fir-rigward tal-bażi tal-polinomji ta' Chebyshev (definiti bħala : <math> (T_0/2,T_1,\ldots,T_n). </math> Ta' min jinnota li l-formula hija valida wkoll jekk <math> S_n </math> tkun is-somma ta' Fourier ta' <math> 2\pi</math>-funzjoni perjodika <math>F</math> b'tali mod li : <math> F(\theta)=f(\cos\theta). \,</math> Finalment, is-somom ta' de la Vallée Poussin jistgħu jiġu evalwati f'termini tal-hekk imsejħa somom ta' Fejér (eż. <math>F_n</math>) : <math>V_n=2F_{2n-1}-F_{n-1}. \,</math> Il-qofol huwa marbut (<math>V_n \le 3</math>) u jobdi l-proprjetà : <math>f*V_n = f \,</math>, if <math>f(x)= \sum_{j=-n}^n a_j e^{i j x}. \,</math> Iktar 'il quddiem, huwa ħadem fuq it-teorija potenzjali u fuq l-analiżi kumplessa. Huwa ppubblika wkoll kontroeżempju tal-prova falza ta' [[Alfred Kempe]] tat-teorema tal-erba' kuluri. Il-graff ta' Poussin, il-graff li uża għal dan il-kontroeżempju, ingħatat kunjomu. == ''Cours d’analyse'' == Il-kotba akkademiċi tal-analiżi matematika tiegħu kienu referenza għal żmien twil u kellhom influwenza internazzjonali. It-tieni edizzjoni (1909-1912) hija notevoli għall-introduzzjoni tagħha għall-integral ta' Lebesgue. Fl-1912 kien "l-uniku ktieb akkademiku dwar l-analiżi li kien fih kemm l-integral ta' Lebesgue kif ukoll l-applikazzjoni tiegħu għas-serje ta' Fourier, u teorija ġenerali tal-approssimazzjoni tal-funzjonijiet bil-polinomji".<ref>Mawhin, Jean (19 September 2014). "The Cours d'Analyse Infinitésimale of Charles-Jean de La Vallée Poussin: From Innovation to Tradition". ''Jahresbericht der Deutschen Mathematiker-Vereinigung''. '''116''' (4): 243–259.</ref> It-tielet edizzjoni (1914) introduċiet id-definizzjoni klassika ta' differenzjabbiltà bis-saħħa ta' [[Otto Stolz]]. It-tieni volum ta' din it-tielet edizzjoni nħarqet fin-nar ta' [[Louvain]] matul l-invażjoni Ġermaniża. L-edizzjonijiet ta' wara kienu ferm iktar konservattivi, u essenzjalment reġgħu lura għall-ewwel edizzjoni. Mit-tmien edizzjoni, [[Fernand Simonart]] ħa ħsieb ir-reviżjoni u l-pubblikazzjoni tal-''Cours d’analyse.'' == Għażla ta' pubblikazzjonijiet == * ''Œuvres'', vol. 1 (Bijografija u t-teorija tan-numri), 2000 (eds. Mawhin, Butzer, Vetro), vols. 2 sa 4 ippjanati * ''Cours d´Analyse'', 2 vols., 1903, 1906 (is-seba' edizzjoni, 1938), Stampat mill-ġdid mit-tieni edizzjoni tal-1912 u tal-1914 minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-227-9, (jittratta biss l-analiżi reali).<ref>Porter, M. B. (1915). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésmale'', by Ch.-J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''22''' (2): 77–85.</ref> Online: ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome I''<ref>Porter, M. B. (1925). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésimale, Tome I'', by Ch. J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''31''' (1): 83.</ref> ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome II'' * ''Integrals de Lebesgue, fonctions d´ensemble, classes de Baire''<ref>Carmichael, R. D. (1918). "Review: ''Integrals de Lebesgue, Fonctions d'Ensemble, Classes de Baire'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''24''' (7): 348–355.</ref>, it-tieni edizzjoni, 1934, Stampat mill-ġdid minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-159-0 * ''Le potentiel logarithmique, balayage et representation conforme'', Pariġi, Löwen 1949 * ''Recherches analytiques de la théorie des nombres premiers'', Annales de la Societe Scientifique de Bruxelles vol. 20 B, 1896, pp.&nbsp;183–256, 281–352, 363–397, vol. 21 B, pp.&nbsp;351–368 (it-teorija tan-numri primi) * ''Sur la fonction Zeta de Riemann et le nombre des nombres premiers inferieur a une limite donnée'', Mémoires couronnés de l Academie de Belgique, vol. 59, 1899, pp.&nbsp;1–74 * ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', Pariġi, Gauthier-Villars, 1919<ref>Jackson, Dunham (1922). "Review: ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''28''' (1): 59–61. doi:10.1090/S0002-9904-1922-03513-6.</ref>, 1952 == Referenzi == ozkwqckrmq4y41qb9lq7upbf02cyd7q 279068 279067 2022-08-14T11:36:12Z Trigcly 17859 added [[Category:Matematiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Charles-Jean Étienne Gustave Nicolas''', magħruf ukoll bħala l-'''Baruni de la Vallée Poussin''' (twieled fl-14 ta' Awwissu 1866 – miet fit-2 ta' Marzu 1962) kien [[Matematika|matematiku]] [[Belġju|Belġjan]]. Huwa magħruf l-iktar talli wera bil-provi t-teorema tan-numri primi. Ir-re tal-Belġju tah it-titlu ta' baruni. == Bijografija == De la Vallée Poussin twieled f'[[Leuven]], il-Belġju. Studja l-matematika fl-Università [[Knisja Kattolika|Kattolika]] ta' Leuven taħt zijuh Louis-Philippe Gilbert, wara li kien kiseb il-baċellerat tiegħu fl-[[inġinerija]]. De la Vallée Poussin ġie mħeġġeġ jistudja għal dottorat fil-[[fiżika]] u fil-matematika, u fl-1891, meta kellu 25 sena biss, sar assistent professur fl-analiżi matematika. De la Vallée Poussin sar professur fl-istess università (bħal missieru, [[Charles Louis de la Vallée Poussin]], li kien [[Għalliem|jgħallem]] il-mineraloġija u l-[[ġeoloġija]]) fl-1892. De la Vallée Poussin ingħata post Gilbert meta miet. Meta kien professur hemmhekk, de la Vallée Poussin wettaq riċerka fl-analiżi matematika u fit-[[teorija tan-numri]], u fl-1905 ingħata l-Premju Deċennali għall-Matematika Pura 1894–1903. Huwa ngħata dan il-premju għat-tieni darba fl-1924 għax-xogħol tiegħu matul l-1914-1923. Fl-1898, de la Vallée Poussin inħatar bħala l-korrispondent tal-Akkademja Rjali Belġjana tax-[[Xjenza|Xjenzi]], u sar Membru tal-Akkademja fl-1908. Fl-1923 sar il-President tad-Diviżjoni tax-Xjenzi. F'Awwissu 1914, de la Vallée Poussin ħarab minn Leuven meta kienet qed tinqered mill-invażjoni tal-Armata [[Ġermanja|Ġermaniża]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]], u ġie mistieden jgħallem fl-Università ta' Harvard fl-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] u aċċetta din l-istedina. Fl-1918, de la Vallée Poussin reġa' lura fl-[[Ewropa]] biex jaċċetta li jkun professur f'[[Pariġi]], [[Franza]], fil-Collège de France u fis-Sorbonne. Wara li l-gwerra ntemmet, de la Vallée Poussin reġa' lura l-Belġju, inħolqot l-Unjoni Internazzjonali tal-Matematiċi, u ġie mistieden isir il-President tagħha. Bejn l-1918 u l-1925, de la Vallée Poussin ivvjaġġa ħafna, u għamel lekċers f'[[Ġinevra]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], fi [[Strasburgu]], Franza, u f'[[Madrid]], [[Spanja]], u mbagħad fl-Istati Uniti fejn ta lekċers fl-Universitajiet ta' Chicago, ta' California, ta' Pennsylvania, u fl-Universitajiet ta' Brown, ta' Yale, ta' Princeton, ta' Columbia, u fir-Rice Institute of Houston. Huwa ngħata l-''Prix Poncelet'' fl-1916.<ref>{{Ċita web|url=http://visualiseur.bnf.fr/CadresFenetre?O=NUMM-3116&I=791&M=notice|titlu=Gallica -|sit=visualiseur.bnf.fr|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> De la Vallée Poussin ingħata dottorati ''honoris causa'' mill-Universitajiet ta' Pariġi, ta' [[Toronto]], ta' Strasburgu, u ta' [[Oslo]], kif ukoll it-titlu ta' Msieħeb tal-Istitut ta' Franza, u ta' Membru tal-Akkademja Papali tax-Xjenzi<ref>{{Ċita web|url=https://www.pas.va/en.html|titlu=Homepage|sit=www.pas.va|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> u tal-Accademia Nazionale dei Lincei, f'Madrid, f'[[Napli]], u f'[[Boston]]. Huwa ngħata wkoll it-titlu ta' Baruni mir-[[Re Albert I]] tal-Belġju fl-1928. Fl-1961, de la Vallée Poussin kellu frattura fi spalltu, u dan l-aċċident u l-kumplikazzjonijiet li ġab miegħu wasslu għal [[Mewt|mewtu]] f'Watermael-Boitsfort, qrib [[Brussell]], il-Belġju, ftit xhur wara.<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Burkill|isem1=J. C.|data=1964|titlu=Charles-Joseph de la Vallée Poussin|url=http://doi.wiley.com/10.1112/jlms/s1-39.1.165|rivista=Journal of the London Mathematical Society|lingwa=en|volum=s1-39|numru=1|paġni=165–175}}</ref> Student minn tiegħu, [[Georges Lemaître]], kien l-ewwel wieħed li ppropona t-[[teorija tal-Big Bang]] għall-formazzjoni tal-[[univers]]. == Xogħol == Għalkemm l-ewwel interessi matematiċi tiegħu kienu fl-analiżi, sar famuż ħesrem meta wera bil-provi t-teorema tan-numri primi b'mod indipendenti minn [[Jacques Hadamard]] fl-1896. Wara dan, beda jinteressa ruħu fit-[[teorija tal-approssimazzjoni]]. Huwa ddefinixxa, għal kwalunkwe funzjoni kontinwa ''f'' fuq l-intervall standard <math>[-1, 1]</math>, is-somom : <math> V_n=\frac{S_n+S_{n+1}+\cdots+S_{2n-1}}{n} </math>, fejn : <math> S_n=\frac{1}{2}c_0(f)+\sum_{i=1}^n c_i(f) T_i </math> u : <math> c_i(f) \,</math> [[Stampa:Poussin graph planar.svg|daqsminuri|Il-Graff ta' Poussin]] huma l-vetturi tal-bażi doppja fir-rigward tal-bażi tal-polinomji ta' Chebyshev (definiti bħala : <math> (T_0/2,T_1,\ldots,T_n). </math> Ta' min jinnota li l-formula hija valida wkoll jekk <math> S_n </math> tkun is-somma ta' Fourier ta' <math> 2\pi</math>-funzjoni perjodika <math>F</math> b'tali mod li : <math> F(\theta)=f(\cos\theta). \,</math> Finalment, is-somom ta' de la Vallée Poussin jistgħu jiġu evalwati f'termini tal-hekk imsejħa somom ta' Fejér (eż. <math>F_n</math>) : <math>V_n=2F_{2n-1}-F_{n-1}. \,</math> Il-qofol huwa marbut (<math>V_n \le 3</math>) u jobdi l-proprjetà : <math>f*V_n = f \,</math>, if <math>f(x)= \sum_{j=-n}^n a_j e^{i j x}. \,</math> Iktar 'il quddiem, huwa ħadem fuq it-teorija potenzjali u fuq l-analiżi kumplessa. Huwa ppubblika wkoll kontroeżempju tal-prova falza ta' [[Alfred Kempe]] tat-teorema tal-erba' kuluri. Il-graff ta' Poussin, il-graff li uża għal dan il-kontroeżempju, ingħatat kunjomu. == ''Cours d’analyse'' == Il-kotba akkademiċi tal-analiżi matematika tiegħu kienu referenza għal żmien twil u kellhom influwenza internazzjonali. It-tieni edizzjoni (1909-1912) hija notevoli għall-introduzzjoni tagħha għall-integral ta' Lebesgue. Fl-1912 kien "l-uniku ktieb akkademiku dwar l-analiżi li kien fih kemm l-integral ta' Lebesgue kif ukoll l-applikazzjoni tiegħu għas-serje ta' Fourier, u teorija ġenerali tal-approssimazzjoni tal-funzjonijiet bil-polinomji".<ref>Mawhin, Jean (19 September 2014). "The Cours d'Analyse Infinitésimale of Charles-Jean de La Vallée Poussin: From Innovation to Tradition". ''Jahresbericht der Deutschen Mathematiker-Vereinigung''. '''116''' (4): 243–259.</ref> It-tielet edizzjoni (1914) introduċiet id-definizzjoni klassika ta' differenzjabbiltà bis-saħħa ta' [[Otto Stolz]]. It-tieni volum ta' din it-tielet edizzjoni nħarqet fin-nar ta' [[Louvain]] matul l-invażjoni Ġermaniża. L-edizzjonijiet ta' wara kienu ferm iktar konservattivi, u essenzjalment reġgħu lura għall-ewwel edizzjoni. Mit-tmien edizzjoni, [[Fernand Simonart]] ħa ħsieb ir-reviżjoni u l-pubblikazzjoni tal-''Cours d’analyse.'' == Għażla ta' pubblikazzjonijiet == * ''Œuvres'', vol. 1 (Bijografija u t-teorija tan-numri), 2000 (eds. Mawhin, Butzer, Vetro), vols. 2 sa 4 ippjanati * ''Cours d´Analyse'', 2 vols., 1903, 1906 (is-seba' edizzjoni, 1938), Stampat mill-ġdid mit-tieni edizzjoni tal-1912 u tal-1914 minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-227-9, (jittratta biss l-analiżi reali).<ref>Porter, M. B. (1915). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésmale'', by Ch.-J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''22''' (2): 77–85.</ref> Online: ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome I''<ref>Porter, M. B. (1925). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésimale, Tome I'', by Ch. J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''31''' (1): 83.</ref> ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome II'' * ''Integrals de Lebesgue, fonctions d´ensemble, classes de Baire''<ref>Carmichael, R. D. (1918). "Review: ''Integrals de Lebesgue, Fonctions d'Ensemble, Classes de Baire'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''24''' (7): 348–355.</ref>, it-tieni edizzjoni, 1934, Stampat mill-ġdid minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-159-0 * ''Le potentiel logarithmique, balayage et representation conforme'', Pariġi, Löwen 1949 * ''Recherches analytiques de la théorie des nombres premiers'', Annales de la Societe Scientifique de Bruxelles vol. 20 B, 1896, pp.&nbsp;183–256, 281–352, 363–397, vol. 21 B, pp.&nbsp;351–368 (it-teorija tan-numri primi) * ''Sur la fonction Zeta de Riemann et le nombre des nombres premiers inferieur a une limite donnée'', Mémoires couronnés de l Academie de Belgique, vol. 59, 1899, pp.&nbsp;1–74 * ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', Pariġi, Gauthier-Villars, 1919<ref>Jackson, Dunham (1922). "Review: ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''28''' (1): 59–61. doi:10.1090/S0002-9904-1922-03513-6.</ref>, 1952 == Referenzi == [[Kategorija:Matematiċi]] nob5tjr8e9tj5v54cnzihlagg8y0n3g 279069 279068 2022-08-14T11:36:24Z Trigcly 17859 added [[Category:Twieldu fl-1866]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Charles-Jean Étienne Gustave Nicolas''', magħruf ukoll bħala l-'''Baruni de la Vallée Poussin''' (twieled fl-14 ta' Awwissu 1866 – miet fit-2 ta' Marzu 1962) kien [[Matematika|matematiku]] [[Belġju|Belġjan]]. Huwa magħruf l-iktar talli wera bil-provi t-teorema tan-numri primi. Ir-re tal-Belġju tah it-titlu ta' baruni. == Bijografija == De la Vallée Poussin twieled f'[[Leuven]], il-Belġju. Studja l-matematika fl-Università [[Knisja Kattolika|Kattolika]] ta' Leuven taħt zijuh Louis-Philippe Gilbert, wara li kien kiseb il-baċellerat tiegħu fl-[[inġinerija]]. De la Vallée Poussin ġie mħeġġeġ jistudja għal dottorat fil-[[fiżika]] u fil-matematika, u fl-1891, meta kellu 25 sena biss, sar assistent professur fl-analiżi matematika. De la Vallée Poussin sar professur fl-istess università (bħal missieru, [[Charles Louis de la Vallée Poussin]], li kien [[Għalliem|jgħallem]] il-mineraloġija u l-[[ġeoloġija]]) fl-1892. De la Vallée Poussin ingħata post Gilbert meta miet. Meta kien professur hemmhekk, de la Vallée Poussin wettaq riċerka fl-analiżi matematika u fit-[[teorija tan-numri]], u fl-1905 ingħata l-Premju Deċennali għall-Matematika Pura 1894–1903. Huwa ngħata dan il-premju għat-tieni darba fl-1924 għax-xogħol tiegħu matul l-1914-1923. Fl-1898, de la Vallée Poussin inħatar bħala l-korrispondent tal-Akkademja Rjali Belġjana tax-[[Xjenza|Xjenzi]], u sar Membru tal-Akkademja fl-1908. Fl-1923 sar il-President tad-Diviżjoni tax-Xjenzi. F'Awwissu 1914, de la Vallée Poussin ħarab minn Leuven meta kienet qed tinqered mill-invażjoni tal-Armata [[Ġermanja|Ġermaniża]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]], u ġie mistieden jgħallem fl-Università ta' Harvard fl-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] u aċċetta din l-istedina. Fl-1918, de la Vallée Poussin reġa' lura fl-[[Ewropa]] biex jaċċetta li jkun professur f'[[Pariġi]], [[Franza]], fil-Collège de France u fis-Sorbonne. Wara li l-gwerra ntemmet, de la Vallée Poussin reġa' lura l-Belġju, inħolqot l-Unjoni Internazzjonali tal-Matematiċi, u ġie mistieden isir il-President tagħha. Bejn l-1918 u l-1925, de la Vallée Poussin ivvjaġġa ħafna, u għamel lekċers f'[[Ġinevra]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], fi [[Strasburgu]], Franza, u f'[[Madrid]], [[Spanja]], u mbagħad fl-Istati Uniti fejn ta lekċers fl-Universitajiet ta' Chicago, ta' California, ta' Pennsylvania, u fl-Universitajiet ta' Brown, ta' Yale, ta' Princeton, ta' Columbia, u fir-Rice Institute of Houston. Huwa ngħata l-''Prix Poncelet'' fl-1916.<ref>{{Ċita web|url=http://visualiseur.bnf.fr/CadresFenetre?O=NUMM-3116&I=791&M=notice|titlu=Gallica -|sit=visualiseur.bnf.fr|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> De la Vallée Poussin ingħata dottorati ''honoris causa'' mill-Universitajiet ta' Pariġi, ta' [[Toronto]], ta' Strasburgu, u ta' [[Oslo]], kif ukoll it-titlu ta' Msieħeb tal-Istitut ta' Franza, u ta' Membru tal-Akkademja Papali tax-Xjenzi<ref>{{Ċita web|url=https://www.pas.va/en.html|titlu=Homepage|sit=www.pas.va|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> u tal-Accademia Nazionale dei Lincei, f'Madrid, f'[[Napli]], u f'[[Boston]]. Huwa ngħata wkoll it-titlu ta' Baruni mir-[[Re Albert I]] tal-Belġju fl-1928. Fl-1961, de la Vallée Poussin kellu frattura fi spalltu, u dan l-aċċident u l-kumplikazzjonijiet li ġab miegħu wasslu għal [[Mewt|mewtu]] f'Watermael-Boitsfort, qrib [[Brussell]], il-Belġju, ftit xhur wara.<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Burkill|isem1=J. C.|data=1964|titlu=Charles-Joseph de la Vallée Poussin|url=http://doi.wiley.com/10.1112/jlms/s1-39.1.165|rivista=Journal of the London Mathematical Society|lingwa=en|volum=s1-39|numru=1|paġni=165–175}}</ref> Student minn tiegħu, [[Georges Lemaître]], kien l-ewwel wieħed li ppropona t-[[teorija tal-Big Bang]] għall-formazzjoni tal-[[univers]]. == Xogħol == Għalkemm l-ewwel interessi matematiċi tiegħu kienu fl-analiżi, sar famuż ħesrem meta wera bil-provi t-teorema tan-numri primi b'mod indipendenti minn [[Jacques Hadamard]] fl-1896. Wara dan, beda jinteressa ruħu fit-[[teorija tal-approssimazzjoni]]. Huwa ddefinixxa, għal kwalunkwe funzjoni kontinwa ''f'' fuq l-intervall standard <math>[-1, 1]</math>, is-somom : <math> V_n=\frac{S_n+S_{n+1}+\cdots+S_{2n-1}}{n} </math>, fejn : <math> S_n=\frac{1}{2}c_0(f)+\sum_{i=1}^n c_i(f) T_i </math> u : <math> c_i(f) \,</math> [[Stampa:Poussin graph planar.svg|daqsminuri|Il-Graff ta' Poussin]] huma l-vetturi tal-bażi doppja fir-rigward tal-bażi tal-polinomji ta' Chebyshev (definiti bħala : <math> (T_0/2,T_1,\ldots,T_n). </math> Ta' min jinnota li l-formula hija valida wkoll jekk <math> S_n </math> tkun is-somma ta' Fourier ta' <math> 2\pi</math>-funzjoni perjodika <math>F</math> b'tali mod li : <math> F(\theta)=f(\cos\theta). \,</math> Finalment, is-somom ta' de la Vallée Poussin jistgħu jiġu evalwati f'termini tal-hekk imsejħa somom ta' Fejér (eż. <math>F_n</math>) : <math>V_n=2F_{2n-1}-F_{n-1}. \,</math> Il-qofol huwa marbut (<math>V_n \le 3</math>) u jobdi l-proprjetà : <math>f*V_n = f \,</math>, if <math>f(x)= \sum_{j=-n}^n a_j e^{i j x}. \,</math> Iktar 'il quddiem, huwa ħadem fuq it-teorija potenzjali u fuq l-analiżi kumplessa. Huwa ppubblika wkoll kontroeżempju tal-prova falza ta' [[Alfred Kempe]] tat-teorema tal-erba' kuluri. Il-graff ta' Poussin, il-graff li uża għal dan il-kontroeżempju, ingħatat kunjomu. == ''Cours d’analyse'' == Il-kotba akkademiċi tal-analiżi matematika tiegħu kienu referenza għal żmien twil u kellhom influwenza internazzjonali. It-tieni edizzjoni (1909-1912) hija notevoli għall-introduzzjoni tagħha għall-integral ta' Lebesgue. Fl-1912 kien "l-uniku ktieb akkademiku dwar l-analiżi li kien fih kemm l-integral ta' Lebesgue kif ukoll l-applikazzjoni tiegħu għas-serje ta' Fourier, u teorija ġenerali tal-approssimazzjoni tal-funzjonijiet bil-polinomji".<ref>Mawhin, Jean (19 September 2014). "The Cours d'Analyse Infinitésimale of Charles-Jean de La Vallée Poussin: From Innovation to Tradition". ''Jahresbericht der Deutschen Mathematiker-Vereinigung''. '''116''' (4): 243–259.</ref> It-tielet edizzjoni (1914) introduċiet id-definizzjoni klassika ta' differenzjabbiltà bis-saħħa ta' [[Otto Stolz]]. It-tieni volum ta' din it-tielet edizzjoni nħarqet fin-nar ta' [[Louvain]] matul l-invażjoni Ġermaniża. L-edizzjonijiet ta' wara kienu ferm iktar konservattivi, u essenzjalment reġgħu lura għall-ewwel edizzjoni. Mit-tmien edizzjoni, [[Fernand Simonart]] ħa ħsieb ir-reviżjoni u l-pubblikazzjoni tal-''Cours d’analyse.'' == Għażla ta' pubblikazzjonijiet == * ''Œuvres'', vol. 1 (Bijografija u t-teorija tan-numri), 2000 (eds. Mawhin, Butzer, Vetro), vols. 2 sa 4 ippjanati * ''Cours d´Analyse'', 2 vols., 1903, 1906 (is-seba' edizzjoni, 1938), Stampat mill-ġdid mit-tieni edizzjoni tal-1912 u tal-1914 minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-227-9, (jittratta biss l-analiżi reali).<ref>Porter, M. B. (1915). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésmale'', by Ch.-J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''22''' (2): 77–85.</ref> Online: ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome I''<ref>Porter, M. B. (1925). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésimale, Tome I'', by Ch. J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''31''' (1): 83.</ref> ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome II'' * ''Integrals de Lebesgue, fonctions d´ensemble, classes de Baire''<ref>Carmichael, R. D. (1918). "Review: ''Integrals de Lebesgue, Fonctions d'Ensemble, Classes de Baire'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''24''' (7): 348–355.</ref>, it-tieni edizzjoni, 1934, Stampat mill-ġdid minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-159-0 * ''Le potentiel logarithmique, balayage et representation conforme'', Pariġi, Löwen 1949 * ''Recherches analytiques de la théorie des nombres premiers'', Annales de la Societe Scientifique de Bruxelles vol. 20 B, 1896, pp.&nbsp;183–256, 281–352, 363–397, vol. 21 B, pp.&nbsp;351–368 (it-teorija tan-numri primi) * ''Sur la fonction Zeta de Riemann et le nombre des nombres premiers inferieur a une limite donnée'', Mémoires couronnés de l Academie de Belgique, vol. 59, 1899, pp.&nbsp;1–74 * ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', Pariġi, Gauthier-Villars, 1919<ref>Jackson, Dunham (1922). "Review: ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''28''' (1): 59–61. doi:10.1090/S0002-9904-1922-03513-6.</ref>, 1952 == Referenzi == [[Kategorija:Matematiċi]] [[Kategorija:Twieldu fl-1866]] lunz1f8f5qboz05sxcuxokn0z1gkjz3 279070 279069 2022-08-14T11:36:34Z Trigcly 17859 added [[Category:Mietu fl-1962]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Charles-Jean Étienne Gustave Nicolas''', magħruf ukoll bħala l-'''Baruni de la Vallée Poussin''' (twieled fl-14 ta' Awwissu 1866 – miet fit-2 ta' Marzu 1962) kien [[Matematika|matematiku]] [[Belġju|Belġjan]]. Huwa magħruf l-iktar talli wera bil-provi t-teorema tan-numri primi. Ir-re tal-Belġju tah it-titlu ta' baruni. == Bijografija == De la Vallée Poussin twieled f'[[Leuven]], il-Belġju. Studja l-matematika fl-Università [[Knisja Kattolika|Kattolika]] ta' Leuven taħt zijuh Louis-Philippe Gilbert, wara li kien kiseb il-baċellerat tiegħu fl-[[inġinerija]]. De la Vallée Poussin ġie mħeġġeġ jistudja għal dottorat fil-[[fiżika]] u fil-matematika, u fl-1891, meta kellu 25 sena biss, sar assistent professur fl-analiżi matematika. De la Vallée Poussin sar professur fl-istess università (bħal missieru, [[Charles Louis de la Vallée Poussin]], li kien [[Għalliem|jgħallem]] il-mineraloġija u l-[[ġeoloġija]]) fl-1892. De la Vallée Poussin ingħata post Gilbert meta miet. Meta kien professur hemmhekk, de la Vallée Poussin wettaq riċerka fl-analiżi matematika u fit-[[teorija tan-numri]], u fl-1905 ingħata l-Premju Deċennali għall-Matematika Pura 1894–1903. Huwa ngħata dan il-premju għat-tieni darba fl-1924 għax-xogħol tiegħu matul l-1914-1923. Fl-1898, de la Vallée Poussin inħatar bħala l-korrispondent tal-Akkademja Rjali Belġjana tax-[[Xjenza|Xjenzi]], u sar Membru tal-Akkademja fl-1908. Fl-1923 sar il-President tad-Diviżjoni tax-Xjenzi. F'Awwissu 1914, de la Vallée Poussin ħarab minn Leuven meta kienet qed tinqered mill-invażjoni tal-Armata [[Ġermanja|Ġermaniża]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]], u ġie mistieden jgħallem fl-Università ta' Harvard fl-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] u aċċetta din l-istedina. Fl-1918, de la Vallée Poussin reġa' lura fl-[[Ewropa]] biex jaċċetta li jkun professur f'[[Pariġi]], [[Franza]], fil-Collège de France u fis-Sorbonne. Wara li l-gwerra ntemmet, de la Vallée Poussin reġa' lura l-Belġju, inħolqot l-Unjoni Internazzjonali tal-Matematiċi, u ġie mistieden isir il-President tagħha. Bejn l-1918 u l-1925, de la Vallée Poussin ivvjaġġa ħafna, u għamel lekċers f'[[Ġinevra]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], fi [[Strasburgu]], Franza, u f'[[Madrid]], [[Spanja]], u mbagħad fl-Istati Uniti fejn ta lekċers fl-Universitajiet ta' Chicago, ta' California, ta' Pennsylvania, u fl-Universitajiet ta' Brown, ta' Yale, ta' Princeton, ta' Columbia, u fir-Rice Institute of Houston. Huwa ngħata l-''Prix Poncelet'' fl-1916.<ref>{{Ċita web|url=http://visualiseur.bnf.fr/CadresFenetre?O=NUMM-3116&I=791&M=notice|titlu=Gallica -|sit=visualiseur.bnf.fr|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> De la Vallée Poussin ingħata dottorati ''honoris causa'' mill-Universitajiet ta' Pariġi, ta' [[Toronto]], ta' Strasburgu, u ta' [[Oslo]], kif ukoll it-titlu ta' Msieħeb tal-Istitut ta' Franza, u ta' Membru tal-Akkademja Papali tax-Xjenzi<ref>{{Ċita web|url=https://www.pas.va/en.html|titlu=Homepage|sit=www.pas.va|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> u tal-Accademia Nazionale dei Lincei, f'Madrid, f'[[Napli]], u f'[[Boston]]. Huwa ngħata wkoll it-titlu ta' Baruni mir-[[Re Albert I]] tal-Belġju fl-1928. Fl-1961, de la Vallée Poussin kellu frattura fi spalltu, u dan l-aċċident u l-kumplikazzjonijiet li ġab miegħu wasslu għal [[Mewt|mewtu]] f'Watermael-Boitsfort, qrib [[Brussell]], il-Belġju, ftit xhur wara.<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Burkill|isem1=J. C.|data=1964|titlu=Charles-Joseph de la Vallée Poussin|url=http://doi.wiley.com/10.1112/jlms/s1-39.1.165|rivista=Journal of the London Mathematical Society|lingwa=en|volum=s1-39|numru=1|paġni=165–175}}</ref> Student minn tiegħu, [[Georges Lemaître]], kien l-ewwel wieħed li ppropona t-[[teorija tal-Big Bang]] għall-formazzjoni tal-[[univers]]. == Xogħol == Għalkemm l-ewwel interessi matematiċi tiegħu kienu fl-analiżi, sar famuż ħesrem meta wera bil-provi t-teorema tan-numri primi b'mod indipendenti minn [[Jacques Hadamard]] fl-1896. Wara dan, beda jinteressa ruħu fit-[[teorija tal-approssimazzjoni]]. Huwa ddefinixxa, għal kwalunkwe funzjoni kontinwa ''f'' fuq l-intervall standard <math>[-1, 1]</math>, is-somom : <math> V_n=\frac{S_n+S_{n+1}+\cdots+S_{2n-1}}{n} </math>, fejn : <math> S_n=\frac{1}{2}c_0(f)+\sum_{i=1}^n c_i(f) T_i </math> u : <math> c_i(f) \,</math> [[Stampa:Poussin graph planar.svg|daqsminuri|Il-Graff ta' Poussin]] huma l-vetturi tal-bażi doppja fir-rigward tal-bażi tal-polinomji ta' Chebyshev (definiti bħala : <math> (T_0/2,T_1,\ldots,T_n). </math> Ta' min jinnota li l-formula hija valida wkoll jekk <math> S_n </math> tkun is-somma ta' Fourier ta' <math> 2\pi</math>-funzjoni perjodika <math>F</math> b'tali mod li : <math> F(\theta)=f(\cos\theta). \,</math> Finalment, is-somom ta' de la Vallée Poussin jistgħu jiġu evalwati f'termini tal-hekk imsejħa somom ta' Fejér (eż. <math>F_n</math>) : <math>V_n=2F_{2n-1}-F_{n-1}. \,</math> Il-qofol huwa marbut (<math>V_n \le 3</math>) u jobdi l-proprjetà : <math>f*V_n = f \,</math>, if <math>f(x)= \sum_{j=-n}^n a_j e^{i j x}. \,</math> Iktar 'il quddiem, huwa ħadem fuq it-teorija potenzjali u fuq l-analiżi kumplessa. Huwa ppubblika wkoll kontroeżempju tal-prova falza ta' [[Alfred Kempe]] tat-teorema tal-erba' kuluri. Il-graff ta' Poussin, il-graff li uża għal dan il-kontroeżempju, ingħatat kunjomu. == ''Cours d’analyse'' == Il-kotba akkademiċi tal-analiżi matematika tiegħu kienu referenza għal żmien twil u kellhom influwenza internazzjonali. It-tieni edizzjoni (1909-1912) hija notevoli għall-introduzzjoni tagħha għall-integral ta' Lebesgue. Fl-1912 kien "l-uniku ktieb akkademiku dwar l-analiżi li kien fih kemm l-integral ta' Lebesgue kif ukoll l-applikazzjoni tiegħu għas-serje ta' Fourier, u teorija ġenerali tal-approssimazzjoni tal-funzjonijiet bil-polinomji".<ref>Mawhin, Jean (19 September 2014). "The Cours d'Analyse Infinitésimale of Charles-Jean de La Vallée Poussin: From Innovation to Tradition". ''Jahresbericht der Deutschen Mathematiker-Vereinigung''. '''116''' (4): 243–259.</ref> It-tielet edizzjoni (1914) introduċiet id-definizzjoni klassika ta' differenzjabbiltà bis-saħħa ta' [[Otto Stolz]]. It-tieni volum ta' din it-tielet edizzjoni nħarqet fin-nar ta' [[Louvain]] matul l-invażjoni Ġermaniża. L-edizzjonijiet ta' wara kienu ferm iktar konservattivi, u essenzjalment reġgħu lura għall-ewwel edizzjoni. Mit-tmien edizzjoni, [[Fernand Simonart]] ħa ħsieb ir-reviżjoni u l-pubblikazzjoni tal-''Cours d’analyse.'' == Għażla ta' pubblikazzjonijiet == * ''Œuvres'', vol. 1 (Bijografija u t-teorija tan-numri), 2000 (eds. Mawhin, Butzer, Vetro), vols. 2 sa 4 ippjanati * ''Cours d´Analyse'', 2 vols., 1903, 1906 (is-seba' edizzjoni, 1938), Stampat mill-ġdid mit-tieni edizzjoni tal-1912 u tal-1914 minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-227-9, (jittratta biss l-analiżi reali).<ref>Porter, M. B. (1915). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésmale'', by Ch.-J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''22''' (2): 77–85.</ref> Online: ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome I''<ref>Porter, M. B. (1925). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésimale, Tome I'', by Ch. J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''31''' (1): 83.</ref> ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome II'' * ''Integrals de Lebesgue, fonctions d´ensemble, classes de Baire''<ref>Carmichael, R. D. (1918). "Review: ''Integrals de Lebesgue, Fonctions d'Ensemble, Classes de Baire'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''24''' (7): 348–355.</ref>, it-tieni edizzjoni, 1934, Stampat mill-ġdid minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-159-0 * ''Le potentiel logarithmique, balayage et representation conforme'', Pariġi, Löwen 1949 * ''Recherches analytiques de la théorie des nombres premiers'', Annales de la Societe Scientifique de Bruxelles vol. 20 B, 1896, pp.&nbsp;183–256, 281–352, 363–397, vol. 21 B, pp.&nbsp;351–368 (it-teorija tan-numri primi) * ''Sur la fonction Zeta de Riemann et le nombre des nombres premiers inferieur a une limite donnée'', Mémoires couronnés de l Academie de Belgique, vol. 59, 1899, pp.&nbsp;1–74 * ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', Pariġi, Gauthier-Villars, 1919<ref>Jackson, Dunham (1922). "Review: ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''28''' (1): 59–61. doi:10.1090/S0002-9904-1922-03513-6.</ref>, 1952 == Referenzi == [[Kategorija:Matematiċi]] [[Kategorija:Twieldu fl-1866]] [[Kategorija:Mietu fl-1962]] 3fhu4eshhrbz3027v10zpylexpxe8x3 279071 279070 2022-08-14T11:40:19Z Trigcly 17859 defaultsort wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Charles-Jean Étienne Gustave Nicolas''', magħruf ukoll bħala l-'''Baruni de la Vallée Poussin''' (twieled fl-14 ta' Awwissu 1866 – miet fit-2 ta' Marzu 1962) kien [[Matematika|matematiku]] [[Belġju|Belġjan]]. Huwa magħruf l-iktar talli wera bil-provi t-teorema tan-numri primi. Ir-re tal-Belġju tah it-titlu ta' baruni. == Bijografija == De la Vallée Poussin twieled f'[[Leuven]], il-Belġju. Studja l-matematika fl-Università [[Knisja Kattolika|Kattolika]] ta' Leuven taħt zijuh Louis-Philippe Gilbert, wara li kien kiseb il-baċellerat tiegħu fl-[[inġinerija]]. De la Vallée Poussin ġie mħeġġeġ jistudja għal dottorat fil-[[fiżika]] u fil-matematika, u fl-1891, meta kellu 25 sena biss, sar assistent professur fl-analiżi matematika. De la Vallée Poussin sar professur fl-istess università (bħal missieru, [[Charles Louis de la Vallée Poussin]], li kien [[Għalliem|jgħallem]] il-mineraloġija u l-[[ġeoloġija]]) fl-1892. De la Vallée Poussin ingħata post Gilbert meta miet. Meta kien professur hemmhekk, de la Vallée Poussin wettaq riċerka fl-analiżi matematika u fit-[[teorija tan-numri]], u fl-1905 ingħata l-Premju Deċennali għall-Matematika Pura 1894–1903. Huwa ngħata dan il-premju għat-tieni darba fl-1924 għax-xogħol tiegħu matul l-1914-1923. Fl-1898, de la Vallée Poussin inħatar bħala l-korrispondent tal-Akkademja Rjali Belġjana tax-[[Xjenza|Xjenzi]], u sar Membru tal-Akkademja fl-1908. Fl-1923 sar il-President tad-Diviżjoni tax-Xjenzi. F'Awwissu 1914, de la Vallée Poussin ħarab minn Leuven meta kienet qed tinqered mill-invażjoni tal-Armata [[Ġermanja|Ġermaniża]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]], u ġie mistieden jgħallem fl-Università ta' Harvard fl-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] u aċċetta din l-istedina. Fl-1918, de la Vallée Poussin reġa' lura fl-[[Ewropa]] biex jaċċetta li jkun professur f'[[Pariġi]], [[Franza]], fil-Collège de France u fis-Sorbonne. Wara li l-gwerra ntemmet, de la Vallée Poussin reġa' lura l-Belġju, inħolqot l-Unjoni Internazzjonali tal-Matematiċi, u ġie mistieden isir il-President tagħha. Bejn l-1918 u l-1925, de la Vallée Poussin ivvjaġġa ħafna, u għamel lekċers f'[[Ġinevra]], l-[[Żvizzera|Iżvizzera]], fi [[Strasburgu]], Franza, u f'[[Madrid]], [[Spanja]], u mbagħad fl-Istati Uniti fejn ta lekċers fl-Universitajiet ta' Chicago, ta' California, ta' Pennsylvania, u fl-Universitajiet ta' Brown, ta' Yale, ta' Princeton, ta' Columbia, u fir-Rice Institute of Houston. Huwa ngħata l-''Prix Poncelet'' fl-1916.<ref>{{Ċita web|url=http://visualiseur.bnf.fr/CadresFenetre?O=NUMM-3116&I=791&M=notice|titlu=Gallica -|sit=visualiseur.bnf.fr|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> De la Vallée Poussin ingħata dottorati ''honoris causa'' mill-Universitajiet ta' Pariġi, ta' [[Toronto]], ta' Strasburgu, u ta' [[Oslo]], kif ukoll it-titlu ta' Msieħeb tal-Istitut ta' Franza, u ta' Membru tal-Akkademja Papali tax-Xjenzi<ref>{{Ċita web|url=https://www.pas.va/en.html|titlu=Homepage|sit=www.pas.va|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-14}}</ref> u tal-Accademia Nazionale dei Lincei, f'Madrid, f'[[Napli]], u f'[[Boston]]. Huwa ngħata wkoll it-titlu ta' Baruni mir-[[Re Albert I]] tal-Belġju fl-1928. Fl-1961, de la Vallée Poussin kellu frattura fi spalltu, u dan l-aċċident u l-kumplikazzjonijiet li ġab miegħu wasslu għal [[Mewt|mewtu]] f'Watermael-Boitsfort, qrib [[Brussell]], il-Belġju, ftit xhur wara.<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Burkill|isem1=J. C.|data=1964|titlu=Charles-Joseph de la Vallée Poussin|url=http://doi.wiley.com/10.1112/jlms/s1-39.1.165|rivista=Journal of the London Mathematical Society|lingwa=en|volum=s1-39|numru=1|paġni=165–175}}</ref> Student minn tiegħu, [[Georges Lemaître]], kien l-ewwel wieħed li ppropona t-[[teorija tal-Big Bang]] għall-formazzjoni tal-[[univers]]. == Xogħol == Għalkemm l-ewwel interessi matematiċi tiegħu kienu fl-analiżi, sar famuż ħesrem meta wera bil-provi t-teorema tan-numri primi b'mod indipendenti minn [[Jacques Hadamard]] fl-1896. Wara dan, beda jinteressa ruħu fit-[[teorija tal-approssimazzjoni]]. Huwa ddefinixxa, għal kwalunkwe funzjoni kontinwa ''f'' fuq l-intervall standard <math>[-1, 1]</math>, is-somom : <math> V_n=\frac{S_n+S_{n+1}+\cdots+S_{2n-1}}{n} </math>, fejn : <math> S_n=\frac{1}{2}c_0(f)+\sum_{i=1}^n c_i(f) T_i </math> u : <math> c_i(f) \,</math> [[Stampa:Poussin graph planar.svg|daqsminuri|Il-Graff ta' Poussin]] huma l-vetturi tal-bażi doppja fir-rigward tal-bażi tal-polinomji ta' Chebyshev (definiti bħala : <math> (T_0/2,T_1,\ldots,T_n). </math> Ta' min jinnota li l-formula hija valida wkoll jekk <math> S_n </math> tkun is-somma ta' Fourier ta' <math> 2\pi</math>-funzjoni perjodika <math>F</math> b'tali mod li : <math> F(\theta)=f(\cos\theta). \,</math> Finalment, is-somom ta' de la Vallée Poussin jistgħu jiġu evalwati f'termini tal-hekk imsejħa somom ta' Fejér (eż. <math>F_n</math>) : <math>V_n=2F_{2n-1}-F_{n-1}. \,</math> Il-qofol huwa marbut (<math>V_n \le 3</math>) u jobdi l-proprjetà : <math>f*V_n = f \,</math>, if <math>f(x)= \sum_{j=-n}^n a_j e^{i j x}. \,</math> Iktar 'il quddiem, huwa ħadem fuq it-teorija potenzjali u fuq l-analiżi kumplessa. Huwa ppubblika wkoll kontroeżempju tal-prova falza ta' [[Alfred Kempe]] tat-teorema tal-erba' kuluri. Il-graff ta' Poussin, il-graff li uża għal dan il-kontroeżempju, ingħatat kunjomu. == ''Cours d’analyse'' == Il-kotba akkademiċi tal-analiżi matematika tiegħu kienu referenza għal żmien twil u kellhom influwenza internazzjonali. It-tieni edizzjoni (1909-1912) hija notevoli għall-introduzzjoni tagħha għall-integral ta' Lebesgue. Fl-1912 kien "l-uniku ktieb akkademiku dwar l-analiżi li kien fih kemm l-integral ta' Lebesgue kif ukoll l-applikazzjoni tiegħu għas-serje ta' Fourier, u teorija ġenerali tal-approssimazzjoni tal-funzjonijiet bil-polinomji".<ref>Mawhin, Jean (19 September 2014). "The Cours d'Analyse Infinitésimale of Charles-Jean de La Vallée Poussin: From Innovation to Tradition". ''Jahresbericht der Deutschen Mathematiker-Vereinigung''. '''116''' (4): 243–259.</ref> It-tielet edizzjoni (1914) introduċiet id-definizzjoni klassika ta' differenzjabbiltà bis-saħħa ta' [[Otto Stolz]]. It-tieni volum ta' din it-tielet edizzjoni nħarqet fin-nar ta' [[Louvain]] matul l-invażjoni Ġermaniża. L-edizzjonijiet ta' wara kienu ferm iktar konservattivi, u essenzjalment reġgħu lura għall-ewwel edizzjoni. Mit-tmien edizzjoni, [[Fernand Simonart]] ħa ħsieb ir-reviżjoni u l-pubblikazzjoni tal-''Cours d’analyse.'' == Għażla ta' pubblikazzjonijiet == * ''Œuvres'', vol. 1 (Bijografija u t-teorija tan-numri), 2000 (eds. Mawhin, Butzer, Vetro), vols. 2 sa 4 ippjanati * ''Cours d´Analyse'', 2 vols., 1903, 1906 (is-seba' edizzjoni, 1938), Stampat mill-ġdid mit-tieni edizzjoni tal-1912 u tal-1914 minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-227-9, (jittratta biss l-analiżi reali).<ref>Porter, M. B. (1915). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésmale'', by Ch.-J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''22''' (2): 77–85.</ref> Online: ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome I''<ref>Porter, M. B. (1925). "Review: ''Cours d'Analyse Infinitésimale, Tome I'', by Ch. J. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''31''' (1): 83.</ref> ** ''Cours d'analyse infinitésimale, Tome II'' * ''Integrals de Lebesgue, fonctions d´ensemble, classes de Baire''<ref>Carmichael, R. D. (1918). "Review: ''Integrals de Lebesgue, Fonctions d'Ensemble, Classes de Baire'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''24''' (7): 348–355.</ref>, it-tieni edizzjoni, 1934, Stampat mill-ġdid minn Jacques Gabay, ISBN 2-87647-159-0 * ''Le potentiel logarithmique, balayage et representation conforme'', Pariġi, Löwen 1949 * ''Recherches analytiques de la théorie des nombres premiers'', Annales de la Societe Scientifique de Bruxelles vol. 20 B, 1896, pp.&nbsp;183–256, 281–352, 363–397, vol. 21 B, pp.&nbsp;351–368 (it-teorija tan-numri primi) * ''Sur la fonction Zeta de Riemann et le nombre des nombres premiers inferieur a une limite donnée'', Mémoires couronnés de l Academie de Belgique, vol. 59, 1899, pp.&nbsp;1–74 * ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', Pariġi, Gauthier-Villars, 1919<ref>Jackson, Dunham (1922). "Review: ''Leçons sur l'approximation des fonctions d'une variable réelle'', by C. de la Vallée Poussin". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''28''' (1): 59–61. doi:10.1090/S0002-9904-1922-03513-6.</ref>, 1952 == Referenzi == {{DEFAULTSORT:de la Vallée-Poussin, Charles Jean}} [[Kategorija:Matematiċi]] [[Kategorija:Twieldu fl-1866]] [[Kategorija:Mietu fl-1962]] fvimyqtftj7yc9rxevnjw7a76c2msfa