Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 14 3598 279486 272962 2022-08-20T18:26:17Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} {{Kataktar|Mammiferu}} [[Kategorija:Annimali]] t611rx5n0y6f4c9svsw5pfmnnvq0tuw 0 3902 279502 271052 2022-08-20T18:39:52Z ToniSant 4257 added [[Category:Chordata]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Cobra hood.jpg|daqsminuri|Kobra]] Is-'''sriep''' huma rettili tas-subordni ''Serpentes''. Bħal kull rettilu ieħor, is-sriep huma miksija bil-qxur. Is-sriep kollha huma karnivori, u jintgħarfu mill-gremxul mingħajr saqajn minħabba n-nuqqas ta' kapep tal-għajnejn, saqajn u widnejn esterni. Jeżistu iktar minn 2,700 speċi differenti ta' sriep, mifruxa ma' kull kontinent minbarra l-[[Antartika]], u jvarjaw ħafna fid-daqs: minn dawk żgħar madwar 10 cm bħas-serp spaga, sal-pituni u l-anakondi li jafu jikbru sa disa' metri (30 pied). Sabiex jakkomodaw l-iġsma rqaq tas-sriep, l-organi interni li jkunu f'pari (bħal ngħidu aħna, il-kliewi), jinsabu waħda 'l quddiem u l-oħra wara, minflok maġenb xulxin, kif jiġri pereżempju, fil-[[bniedem]]. Is-serp huwa wieħed mill-iktar annimali li jbeżża' għax ftit hawn tagħrif dwar is-sriep. Filwaqt li ħafna speċijiet jafu jkunu perikolużi għall-bniedem jekk maltrattati, fir-realtà, fis-sena ħafna iktar nies imutu għax jintlaqtu minn sajjetta milli minħabba gdim tas-sriep. Filwaqt li s-sriep velenużi huma biss minoranza tal-ispeċijiet kollha (madwar 300 għandhom gidma velenuża), hemm biss madwar 50 speċi ta' sriep li huma perikolużi għall-bniedem; madwar 40,000 persuna fis-sena imutu minħabba s-sriep. Is-sriep tal-baħar huma iktar perikolużi minn dawk tal-art. Il-velenu tas-sriep jintuża primarjament sabiex joqtol jew irażżan il-priża, u mhux għad-difiża personali. Is-sriep setgħu evolvew mill-gremxul li adattaw u tgħallmu jħaffru fl-art, fil-Perjodu Kretaċju (madwar 150 Ma), avolja ħafna xjenzati jissuġġerixxu li s-sriep oriġinaw mill-baħar. Id-diversità tas-sriep moderni tfaċċat fil-Perjodu Paljoċeniku (madwar 66 sa 56 Ma). == Anatomija == Is-sriep ma għandhomx widnejn, imma "jisimgħu" mis-sens tal-ħass billi jħossu l-vibrazzjonijiet tal-art. Ix-xedaq tagħhom mhux magħqud mal-bqija tar-ras u jista' jinfetaħ biex jibilgħu xi ħaġa li hi ħafna ikbar minn rashom. L-itqal serp mis-sriep kollha hu l-anakonda, li jaf jiżen 'il fuq minn 225 kg. == Tassonomija == * '''[[Dominju(tassonomija)|Dominju]] [[Eukaryota]]''' ** '''[[Renju (tassonomija)|Renju]] [[Animalia]]''' *** '''[[Fajlum (tassonomija)|Fajlum]] [[Chordata]]''' **** '''[[Klassi (tassonomija)|Klassi]] [[Reptilia]]''' ***** '''[[Ordni (tassonomija)|Ordni]] [[Squamata]]''' ****** '''[[Sottordni (tassonomija)|Sottordni]] Serpentes, jew aħjar [[Ophidia]]''' ******* '''[[Superfamilja (tassonomija)|Superfamilja]] [[Boidea]], jew aħjar [[Henophidia]]''' ******** [[Familja (tassonomija)|Familja]] [[Aniliidae]] ******** Familja [[Anomochlidae]] ******** Familja [[Boidae]] ******** Familja [[Bolyeriidae]] ******** Familja [[Cylindrophiidae]] ******** Familja [[Loxocemidae]] ******** Familja [[Tropidophiidae]] ******** Familja [[Uropeltidae]] ******** Familja [[Xenopeltidae]] ******* '''Superfamilja [[Colubroidea]], jew aħjar [[Xenophidia]]''' ******** Familja [[Acrochordidae]] ******** Familja [[Atractaspididae]] ******** Familja [[Colubridae]] ******** Familja [[Elapidae]] ******** Familja [[Hydrophiidae]] ******** Familja [[Viperidae]] ******* '''Superfamiglia [[Typhlopoidea]], jew aħjar [[Scolecophidia]]''' ******** Familja [[Anomalepidae]] ******** Familja [[Leptotyphlopidae]] ******** Familja [[Typhlopidae]] [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Chordata]] mjsu691uhg50vhiuarkc7s04ao15j1c 0 6560 279460 279092 2022-08-20T15:56:43Z ToniSant 4257 removed [[Category:Potamidae]]; added [[Category:Potamoidea]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Taxobox | isem = Il-Qabru | stampa = Maltese freshwater crab (2007).jpg | daqs_stampa = 250px | deskrizzjoni_stampa = Qabru f'nixxiegħa il-[[Baħrija]], [[Malta]] | renju = [[Animalia]] | fajlum = [[Arthropod]]a | klassi = [[Crustacea]] | ordni = [[Decapoda]] | familja = [[Potamidae]] | ġeneru = ''[[Potamon]]'' | speċi = ''[[Potamon fluviatile|P. fluviatile]]'' | sottospeċi = '''''P. f. lanfrancoi''''' | trinominali = ''Potamon fluviatile lanfrancoi'' | awtorità_trinominali = Capolongo & Cilia, 1990 }} Il-'''Qabru''' huwa endemiku għal ċerti postijiet fil-[[Gżejjer Maltin]]. Dan il-granċ huwa rari ħafna u l-popolazzjoni tiegħu qiegħda tinżel minħabba fit-tniġġis tal-ilma, nuqqas ta' ilma fin-nixxiegħa u minħabba il-qbid tiegħu mill-bniedem.<ref name="Wildlife">Wildlife of the Maltese Islands, BirdLife Malta and Nature Trust, 1995</ref> == Karatteristiċi == Il-qabru huwa [[krustaċju]] u għandu kulur griż u aħdar b'xi postijiet bl-isfar u l-oranġjo. == Abitat == Il-Qabru jinstab fejn l-ilma ħelu imma jgħix ukoll ħdejn l-għadajjar u l-fwawar f'postijiet bħall-[[Imtaħleb]], [[Baħrija]] u San Martin f'[[Malta]] u l-[[Lunzjata]] f'[[Għawdex]]. Meta jiġi mhedded, il-Qabru jistaħba taħt il-ġebel, ġo l-ilma, bejn il-pjanti, jew billi jidħol ġol-ħofor li jħaffer fit-tajn jew fit-tafal. Dawn il-ħofor jistgħu jkunu fondi 50ċm. Parti mill-ħofra normalment ikollha xi ftit ilma.<ref name="Wildlife"/> == Ikel == Il-Qabru huwa [[karnivoru]] u jiekol annimali żgħar bħall-[[marżebba]]. Il-Qabru normalment jiekol wara l-għabex.<ref name="Wildlife"/> == Referenzi == <references/> [[Kategorija:Fawna ta' Malta]] [[Kategorija:Potamoidea]] nbuf0txlx6rpr43pv569i7hpt4ztrba 0 6591 279487 245888 2022-08-20T18:30:04Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{stub|Annimal}} {{Taxobox | isem = Għasafar | stampa = Passer hispaniolensis.jpg | daqs_stampa = 240px | deskrizzjoni_stampa = [[Għammiel tal-Bejt]] (''Passer hispaniolensis'') | renju = [[Annimal|Animalia]] | fajlum = [[Chordata]] | sottofajlum = [[Vertebrata]] | klassi = '''Aves''' | awtorità_klassi = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 | grad_sottodiviżjoni = Ordnijiet | sottodiviżjoni = Superordni [[Paleognathae]]: * [[Struthioniformes]] * [[Tinamiformes]] Superordni [[Neognathae]]: * [[Anseriformes]] * [[Galliformes]] * [[Gaviiformes]] * [[Podicipediformes]] * [[Procellariiformes]] * [[Sphenisciformes]] * [[Pelecaniformes]] * [[Ciconiiformes]] * [[Phoenicopteriformes]] * [[Falconiformes]] * [[Gruiformes]] * [[Charadriiformes]] * [[Pteroclidiformes]] * [[Columbiformes]] * [[Psittaciformes]] * [[Cuculiformes]] * [[Strigiformes]] * [[Caprimulgiformes]] * [[Apodiformes]] * [[Coraciiformes]] * [[Piciformes]] * [[Trogoniformes]] * [[Coliiformes]] * [[Passeriformes]] }} L-'''għasafar''' huma [[klassi]] ta' [[annimal]]i [[vertebrat]]i. [[Kategorija:Annimali]] [[Kategorija:Klassi (bijoloġija)]] ndrymypl4sq9id57go2f5a8iigpgu85 0 9997 279490 278950 2022-08-20T18:31:27Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Taxobox | isem = ''Coccinella septempunctata'' | stampa = BIEDRONA.JPG | stampa_daqs = 240px | renju = [[Animalia]] | fajlum = [[Arthropod]]a | klassi = [[Insect]]a | ordni = [[Beetle|Coleoptera]] | familja = [[Coccinellidae]] | ġeneru = ''[[Coccinella]]'' | speċi = '''''C. septempunctata''''' | binominali = ''Coccinella septempunctata'' | awtorità_binominali = ([[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]]) }} In-'''nannakola tas-seba tikek''' hija bijoloġikament magħrufa bl-isem ''Coccinella septempunctata''. L-isem ''[[Coccinella]]'' ġej mill-kelma latina ''Coccineus'' li tfisser lewn [[aħmar]] filwaqt li l-isem ''septempunctata'' jirreferi għas-seba' tikek illi jisabu fuq id-dahar tal-[[insett]] <ref>{{ċita aħbar |url=http://www.uoguelph.ca/debu/lady/lady-beetles.htm|titlu= Lady Beetles of Ontario|pubblikatur=L-Università ta' Guelph |isem=S.A. |kunjom=Marshall |data=2008-08-29 |lingwa=Ingliż}}</ref>. Dan l-insett hu kklasifikat taħt il-familja [[Coccinellidae]]. Din hija familja diversa li tinkludi il-fuq minn 5,000 speċi differenti ta' [[nannakola|nannakoli]]. In-nannakola tas-seba' tikek hija komuni fil-Kampanja Maltija speċjalment fl-Istaġun tar-Rebbiegha li huwa l-istaġun ta' kopulazzjoni tan-nannakoli. == Dehra esterna == In-nannakola tas-seba' tikek hi kemmxejn żgħira u għandha daqs medju ta 6-8mm minn ponta sa ponta. Il-ġisem tal-insett jinqasam fi tlitt partijiet speċjaliżżati; dawn huma - ir-[[ras]], is-sider u l-qadd. Ir-ras għandha żewġ [[antenni]] flessibli li jintużaw biex l-insett iħoss l-ambjent ta' madwaru. Għandha ukoll par [[għajnejn]] kumplessi li jgħinu fil-vista kif ukoll partijiet tal-ħalq li huma speċjaliżżati biex jieklu il-mell (dan huwa insett żgħir illi jagħmel ħsara lil pjanti bl'Ingliż jissejjaħ ''aphid'') u insetti oħra <ref>{{ċita aħbar |url=http://www.angelfire.com/bug2/j_poorani/morphology.htm |titlu= Adult Morphology of a Ladybird |isem=Dr. J. |kunjom=Poorani |data=2008-08-29|lingwa=Ingliż}}</ref>. Il-kulur tar-ras huwa differenti minn dak tal-kumplament tal-ġisem. Fil-fatt ir-ras hija ta' lewn [[iswed]] bit-tikek bojod fuqha. Il-protezzjoni tar-ras hija essenzjali għas-sopravivenza. Din tiġi mwettqa minn [[esoskeletru]] iebes magħmul minn [[proteini]]. Iżda dan mhux kollox! Ir-ras tan-nannakola hija wkoll parzjalment moħbija taħt struttura li tissejjaħ ''pronotum''. It-[[toraċi]] magħmul minn partijiet ta' esoskeletru li huma flessibbli. Dawn huma mqabbdin mas-saqajn tan-nannakola u jgħinu ukoll fil-movimenti tal-insett. L-[[addomi]] mbagħad huwa maqsum f'ħames segmenti. F'kl waħda minnhom insibu l-aperturi tal-arja (stigmi) mentri fuq l-aħħar segment hemm ukoll l-anus u l-organi ġenitali tal-insett. It-toraċi, l-addomi u l-par ġwienaħ ta' wara huma protetti wholl minn struttura ta' lewn aħmar vivaċi. Din l-istruttura għandha forma ovali u tissejjaħ ''elittra''. L-elittra hija maqsuma f'żewg partijiet u tifetaħ eżatt qabel ma ttir in-nannakola. Fil-fatt, l-elittra hija l-ġwienaħ ta' quddiem li ġew modifikati biex iservu ta' protezzjoni. Fuqhom hemm is-seba' tikek suwed li jagħtu l-isem lil din l-ispeċi u jiddistingwuha minn nannakoli oħra. == Fiżjoloġija u strutturi interni == Il-fiżjoloġija tan-nannakola tixbaħ ħafna lil dik ta' insetti oħra. ''Is-[[sistema nervuża]]'' tan-nannakola hija ferm żviluppata. Fil-fatt fir-ras hemm numru kbir ta' [[nervituri]] illi huma miġbura flimkien biex jiffurmaw strutturi kumplessi. Ġabra ta' nervituri tissejjaħ ''ganliju''. Din hija struttura avvanzata li minnha joħorgu nervituri oħra li jinfirxu mal-ġisem kollu. Il-''ganliju'' jikkontrolla l-impulsi għaċ-ċaqliq tal-[[muskoli]], kif ukoll jintuża biex jirċievi messaġġi minn strutturi li għandhom x'jaqsmu mas-sensi tal-insett (eż. l-antenni). ''Is-[[sistema ta' ċirkolazzjoni]]'' tan-nannakola hija ferm differenti minn dik li nafu aħna. Sistema bħal din tissejjaħ ''Sistema ta' ċirkolazzjoni miftuħa''. Id-[[demm]] tan-nannakola jiġi ippumpjat fil-ġisem minn [[qalb]] tawwalija. Iżda id-demm tan-nannakola ma jgħaddix minn [[vini]] u [[arterji]] kif nafu aħna. Id-demm jgħaddi b'mod ħieles bejn iċ-[[ċelloli]] tal-ġisem u jwassal is-sustanzi neċessarji b'mod ferm tajjeb. Din is-sistema però hija effiċjenti biss fi ħlejjaq żgħar. ''Il-ġwienah tan-nannakola'' huma ferm partikolari. Dan għaliex huma konessi ma' muskoli speċjaliżżati. Dawn il-muskoli huma kapaċi jaħdmu għal ħinijiet twal mingħajr għajja u b'hekk jgħamluha possibli biex in-nannakola tas-seba' tikek ittir għal-ħinijiet kemmxejn twal. Dawn it-tip ta' muskoli jissejjħu muskoli mijoġeniċi. ''Is-[[sistema respiratorja]]'' hija magħmula minn ħafna kanali. Din is-sistema hija speċjaliżżata għax tħalli l-[[ossiġenu|ossiġnu]] jinfirex direttament fil-muskoli mingħajr ma jgħaddi fid-demm. B'hekk in-nannakola tkun tista' tilħaq rata ta' [[metaboliżmu]] għolja, li hija idejali. == Iċ-ċiklu tal-ħajja == [[Stampa:Coccinella septempunctata couple (aka).jpg|left|thumbnail|Kopulazzjoni]]Iċ-ċiklu tan-nannakola tas-seba' tikek jieħu bejn 3 - 5 ġimgħat iżda dan jista' jvarja skond l-ambjent tal-madwar. In-nuqqas ta' riżorsi, l-[[umdita']] u it-[[temperatura]] kollha jistgħu jaffetwaw dan iċ-ċiklu. Fir-[[rebbiegħa]] in-nannakoli adulti (li jkun irnexxilhom jirreżistu ix-xitwa) jiġbru l-ikel u jbidu minn 50 sa 200 [[bajda]] ġo kolonji tal-[[mell]] (''aphids''). Il-bajd ikun żgħir, kemmxejn [[isfar]] u jiġi ddepożitat fi gruppi. Wara erbat ijiem, il-bajd ifaqqas f'[[xagħat]] żgħir li għandu sitt saqajn <ref>{{ċita aħbar |url=http://ohioline.osu.edu/hyg-fact/2000/2002.html|titlu= Lady Beetle Fact Sheet|pubblikatur=L-Università tal-Istat ta' Ohio|isem=William F. |kunjom=Lyon |data=2008-08-29 |lingwa=Ingliż}}</ref>. Dan ix xagħat ikun iswed bit-tikek [[oranġjo]] fuqu u jiekol il-mell kif ukoll insetti żgħar oħra. Wara perjodu ta' tlitt ġimgħat, ix xagħat ikun għadda minn erba' fażijiet ta' żvilupp. Dawn il-fazijiet jinvolvu it-telf tal-eksoskeletru u l-iżvilupp ta' ieħor akbar. X'ħin ix- xagħat jikber biżżejjed, ikun lest għall-aħħar fażi ta' żvilupp. Din hija il-[[metamorfosi]]. Il-metamorfosi tikkonsisti fil-bini ta' [[fosdqa]] madwar ix- xagħat. Ix- xagħat stess jibni din il-fosdqa madwaru bi proteini speċjali. Din il- fosdqa imbaghad tiġi mwaħħla man-naħa ta' isfel tal-[[werqa]] u fiha jsir żvilupp kbir. Il-forma tal-ġisem tax- xagħat tinbidel kompletament u ssir tixbaħ lil dik ta' nannakola adulta. Wara għaxart ijiem, l-iżvilupp ikun komplut. Il-fosdqa tiftaħ u in-nannakola adulta toħroġ minnha. Fir-rebbiegħa li jmiss, l-adulti jergħu jitgħammru u ċ-ċiklu jerġa' jibda. == Imġiba naturali == Matul l-istaġuni kesħin (Il-[[Ħarifa]] u x-[[Xitwa]]), ħafna nannakoli jinġabru flimkien u jfittxu kenn taħt qxur tas-[[siġar]] kif ukoll fi xquq żgħar fil-ġebel. Huwa maħsub illi in-nannakoli stess jitilqu [[feromoni]] apposta illi jħeġġu iktar nannakoli biex jiġu għal-kenn fl-istess post. Il-vantaġġ ta' din l-imġiba hu illi inqas sħana tiġi mitlufa mill-insett u b'hekk iċ-ċans ta' sopravivenza tul ix-xitwa jiżdied. == Mekkaniżmi ta' difiża == [[Stampa:Coccinella growing up.jpg|thumb|Il-larva jiekol il-mell]]''Coccinella septempuntata'' għandha bosta mekkaniżmi ta' difiża illi jgerrxu il-predaturi u b'hekk jgħinnu fis-soppravivenza tal-ispeċi. F'wieħed minn dawn il-mekkaniżmi in-Nannakola tas-seba' tikek ''tilgħabha ta' mejta'' <ref>{{ċita aħbar |url=http://insected.arizona.edu/ladyinfo.htm|titlu= Ladybird Beetle Information|pubblikatur=L-Università ta' Arizona|awtur= The Center For Insect Science, Education Outreach|data=2008-08-29 |lingwa=Ingliż}}</ref>. Fil-fatt, meta xi [[għasfur]] jew [[predatur]] ieħor jersaq lejha, in-nannakola tibqa' wieqfa u ma tiċċaqlaqx. Il-predaturi normalment jħobbu jaqbdu organiżmi ħajjin u friski u malli jaħsbu illi [[organiżmu]] huwa mejjet, malajr jaqtgħu qalbhom u jfittxu ikel ieħor. Mekkaniżmu ieħor huwa dak ta' ''l-uzu tal-kulur aħmar''. Dan il-kulur huwa riżultat ta' sustanzi bl'isem ta' [[karotenojdi]] li jiġu prodotti fl-elitra (il-ġwienaħ protettivi) tan-nannakola. Bijoloġikament, il-kulur aħmar huwa assocjat ma' affarijiet tossiċi, velenużi jew perikolużi. B'hekk il-kulur aħmar iservi bħala twissija lill-predaturi li n-nannakola hija ħażina għall-ikel u m' hijiex ta' min imissha. Dan il-kulur iħajjar lill-predaturi jduru fuq ikel ieħor u mhux fuq in-nannakola. It-tielet mekkaniżmu effiċċjenti ta' difiza jintuża f'każijiet fejn il-predatur iwebbes rasu u jibqa' jipprova jattakka lin-nannakola. F'dan il-każ, in-nannakola ''terħi d-demm mill-ġogi.'' Dan jista' jidher bħala mekkaniżmu stramb, iżda huwa mod mill-aktar effettiv biex ibiegħed lill-predaturi. Dan għaliex id-demm jkun fih sustanzi ta' lewn isfar li jissejjħu [[alkalojdi]]. Dawn għandhom riħa tinten kif ukoll togħoma ħazina. Malli l-predaturi jtiegħmu jew ixommu r-riħa ta' dawn is-[[sustanzi]], huma jitbiegħdu minnufih. Il-predaturi imbagħad jibqgħu jiftakru u jassoċjaw it-togħma ħazina man- nannakola u b'hekk dan il-mekkaniżmu jiżgura ukoll illi fil-futur, il-predaturi ma jerġgħux jersqu biex jattakkaw lin-nannakola. Ix-xagħat tan-nannakoli ukoll jista' jerħi dawn is-sustanzi, pero' dan ikollu [[glandola]] apposta li tagħmel dan. == Użu ekonomiku tan-nannakola == ''Coccinella septempunctata'' hija [[insettivora]] u d-dieta tagħha tikkonsisti l-iktar f'insetti żgħar. Fil-fatt, in-nannakola u x- xagħat tagħha għandhom bżonn jieklu ħafna insetti kuljum biex jibqgħu f'saħħithom. Il-maġġoranza tal-insetti li tiekol in-nannakola huma parassiti tal-[[pjanti]] u jagħmlu ħsara lill-prodotti tal-[[agrikoltura]]<ref>{{ċita aħbar |url=http://creatures.ifas.ufl.edu/beneficial/lady_beetles.htm|titlu= The Seven spotted ladybird|pubblikatur=L-Università ta' Florida|isem1=J. Howard |kunjom1=Frank |isem2=Russell F. |kunjom2=Mizell, III|data=2008-08-29 |lingwa=Ingliż}}</ref>. Għalhekk, il-bdiewa jużaw dan il-fatt għall-vantaġġ tagħhom u jużaw lin-nannakola bħala [[kontroll bijoloġiku]] ta' dawn l-insetti. Ħafna rziezet organiċi jitilqu lin-nannakoli fl-għelieqi tagħhom biex b'hekk inaqqsu l-popolazzjoni tal-insetti [[parassiti]]. Dan huwa mhux biss mod faċli biex jitnaqqas l-użu tal-[[pestiċidi]], iżda huwa wkoll mod li jiswa inqas flus u għalhekk huwa preferut minn ċerti bdiewa. == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{Commonscat}} *[http://www.connectexpress.com/~ips/lady/links.html Ladybug Links] *[http://www.maltawildplants.com/!gfx/Nature/maltawildlife.php?species=Cocinella%20septempunctata&ext=&type= ''Coccinella septempunctata'' fuq is-sit ''Maltawildplants.com''] *[http://www.ladybird-survey.pwp.blueyonder.co.uk/londonla.htm#7sp The London Essex Ladybird Survey] [[Kategorija: Insetti]] [[Kategorija: Entomoloġija]] rndz47jme3sqnv90qafgg2zuq40z4p6 0 10230 279489 239292 2022-08-20T18:31:21Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{TaxoboxIng | name = ''Henosepilachna elaterii'' | image = Henosepilachna argus.jpg | image_width = 240px | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Arthropod]]a | classis = [[Insect]]a | ordo = [[Beetle|Coleoptera]] | familia = [[Coccinellidae]] | genus = ''[[Henosepilachna]]'' | species = '''''H.elaterii''''' | binomial = Henosepilachna elaterii'' | binomial_authority = ([[Rossi]], [[1794]]) }} In-Nannakola tal-Faqqus il-ħmir (''Henosepilachna elaterii'') hija ferm komuni fil-gżejjer Maltin. Id-dieta tagħha tikkonsisti biss f'[[ħaxix]] illi ġej mill-Familja [[Cucurbitaceae]] li hija familja ta' pjanti li tinkludi [[ħjar]] u [[dulliegħ]]. Din in-nannakola hija [[erbivoru|erbivora]] u ma tiekolx [[insett|insetti]] bħall-maġġoranza tan-[[nannakoli]] l-oħra. B'hekk minħabba din id-dieta, ''Henosepilachna elaterii'' ġiet ikklassifikata taħt is-[[sottofamilja]] [[Epilachninae]] (sottofamilja ta nannakoli erbivori). Il-[[pjanta]] ferm preferuta minn din l-i[[speċi]] hija, kif l-[[isem]] jissuġġerixi, dik tal-[[faqqus il-ħmir]] (''[[Ecballium elaterium]]''). Din l-ispeċi tqatta kważi ħajjitha kollha fuq il-Faqqus il-ħmir u għandha ċiklu tal-ħajja ferm adattat għall-ghixien fuq din il-pjanta. == Adult == Il-[[ġisem]] tan-Nannakoli adulti għandu forma tonda illi issir ċatta fil-qiegħ u daqs medju ta' 7-8mm. Għalkemm ġisimhom huwa żgħir, mhuwiex diffiċli biex tarahom. Dan għaliex in-nannakoli tal-Faqqus il-Ħmir għandhom kulur [[oranġjo]] skur illi jikkuntrasta ferm mal-[[weraq]] [[ahdar|ħodor]] tal-pjanta. Dan il-[[kulur]] jirriżulta minn sustanzi li jissejħu [[karotenojdi]] illi jinsabu fuq il-ġwienaħ protettivi tan-nannakola. Kull ġewnaħ estern tan-nannakola għandu 6 tikki suwed fuqu. B'hekk Henosepilachna elaterii għandha 12-il tikka b'kollox. Tnejn minn dawn it-tikek xi kultant jistgħu jkunu tant viċin illi jidħlu f'xulxin u jiffurmaw marka akbar. Barra minn hekk, il-ġwienaħ ta' din l-ispeċi huma miksijjin b'ħafna [[suf]] mikroskopiku illi jgħin biex in-nannakola ma tiżloqx. Dan is-suf mikroskopiku huwa ukoll utli għal pjanta tal-faqqus il-ħmir. Dan għaliex fih jeħel il-[[pollinu]] żgħir tal-pjanta u b'hekk malli in-nannakola timxi minn [[fjura]] għall-oħra tkun qed tgħin lil pjanti fil-poliniżżazjoni. Il-partijiet tal-ħalq ta' din l-ispeċi jissejħu [[mandiboli]]. Dawn huma addattati biex itaqqbu u jgħasru iċ-[[ċelloli]] tal-pjanta biex b'hekk in-nannakola tkun tista' tieħu in-[[nutrijenti]] meħtieġa mill-pjanta. Il-fjuri ta' ''Ecballium elaterium'' ukoll jagħmlu parti mid-dieta tan-nannakola. == Il-Bajd u il-Larva == Il-[[bajd]] ta' din l-ispeċi huwa ferm żgħir u għandu lewn [[isfar]]. Dan jiġi iddepożitat fi gruppi taħt weraq tal-faqqus il-ħmir. Wara erbat ijiem ta' żvilupp il-bajd ifaqqas f'[[larva]]. Il-larva ta' Henosepilachna elaterii għandhu lewn isfar ċar u jiekol ukoll il-weraq tal-faqqus il-ħmir. L-esoskeletru tiegħu mhuwiex ċatt iżda għandu ħafna frugħa ħerġin minnu. Dawn il-frugħa jagħtuh dehra brillanti u jibqgħu hemm sa l-istadju tal-[[metamorfosi]]. Qabel ma tibda il-metamorfosi, il-larva jgħaddi minn erba' stadji ta' żvilupp fejn fihom iwaqqa l-[[esoskeletru]] l-antik u jibni ieħor ġdid. X'ħin il-larva ikun kbir biżżejjed jibni [[pupa]] madwaru bi [[proteini]] speċjali. Il-pupa jkollha qoxra ħoxna ta' lewn kannella illi tipproteġi il-larva waqt l-istadju tal-metamorfosi. Wara perjodu ta' 8-10 ijiem, in-nannakola adulta toħroġ mill-pupa u tkompli ħajjitha fuq il-pjanta tal-Faqqus il-ħmir. == Mġiba Naturali == Din in-nannakola ma tidħolx fi stat ta rqad fix-xitwa. Dan għaliex il-pjanta tal-Faqqus il-ħmir tinsab tifjorixxi matul is-sena kollha u għalhekk l-ikel tan-nannakola qatt ma jkun skars. Il-mekkaniżmi ta' difiża ta' din in-nannakola huma l-istess bħal dawk tan-nannakoli l-oħra tal-familja Coccinellidae: * L-użu tal-kulur oranġjo bħala avvertiment lil [[predatur|predaturi]] * In-nannakola tilgħaba ta' mejta malli tkun esposta għal attakk. * In-nannakola terħi id-[[demm]] mill-[[ġogi]]. Dan ikun fih [[sustanzi]] ripellanti li jkeċċu il-predaturi In-nannakola tal-faqqus il-ħmir tkun abbundanti fejn hemm pjanti tal-Familja Cucurbitaceae. B'hekk pjanta waħda tista' tkun abitata minn 10 nannakoli jew aktar. == Effett Negattiv == Peres li ''Henosepilachna elaterii'' hija erbivora, tista' tkun ta' ħsara lil prodotti agrikoli. Fost dawn il-prodotti, in-nannakola tattakka il-pjanti tal-ħjar, dulliegħ, [[bettiegħ]] u [[qargħa aħmar]]. Din in-nannakola tuża il-mandiboli tagħha biex tqatta' u tiekol weraq, fjuri u [[frott]] u għalhekk mhijiex favorita ma ħafna bdiewa. Barra minn hekk din in-nannakola tista tkun qed iġġorr magħha [[virus]] li bl-Ingliż jissejjaħ "Squash Mosaic Virus". Dan jista joqtol il-pjanti tal-ħaxix u jnaqqas il-kwantita ta' frott drastikament. Din il-marda tista' tiġi evitata billi l-bdiewa jbexxu [[bexx]] apposta. ==Gallerija== <gallery> Image:pupa.jpg|Wara erba' stadji ta' żvilupp, tifforma il-pupa Image: Mating ladybirds.jpg| Kopulazzjoni tan-nannakoli Image:larvae 3.jpg| Żewġ eżemplari ta' larva ta' ''Henosepilachna elaterii'' </gallery> [[Category: Insetti]] [[Category: Entomoloġija]] == Ħoloq esterni == * [http://elmundodelosinsectos.blogspot.com/2007/06/epilachna-chrysomelina.html Spanish Ladybird Blog] * [http://tchad.ipm-info.org/guide/mil_penicillaire.htm Field Guide] * [http://articulos.infojardin.com/huerto/plagas-horticolas-3.htm Infojardin] * [http://www.naturamediterraneo.com/forum/topic.asp?TOPIC_ID=12594 ''Henosepilachna elaterii'' Blog] * [http://www.inra.fr/internet/Hebergement/OPIE-Insectes/pdf/i146coutin1.pdf Les coccinelles phytophages] * [http://strano16.interfree.it/epic39.htm#he Coleoptera] * [http://www.faunaeur.org/full_results.php?id=230136 Fauna Europea] 23y3ccuit6ze2s5ev4gea4vymj438oi 0 12627 279546 232003 2022-08-21T11:03:53Z Chrisportelli 355 /* Ħoloq esterni */ mudell wikitext text/x-wiki {{Infobox Gazzetta | isem = AS | stampa = | deskrizzjoni_stampa = | tip = Gazzetta ta' kuljum | format = [[Tabloid]] | fundazzjoni = 1967 | proprjetarju = Diario AS S.L. | publikatur = Ignacio Díez | editur = Alfredo Relaño | lingwa = [[Lingwa Spanjola|Spanjol]] | ċirkulazzjoni = 214,654 kuljum fl-2006<ref>Figuri li jkopru l-perjodu Jannar 2006 sa Diċembru 2006 minn [http://www.introl.es/f_alta.htm Oficina de Justificación de la Difusión], aċċessata fil-11 ta' April, 2007.</ref> | kwartieri = Calle Albasanz 14,<br/>4a Planta,<br/>Madrid 28037 | sit_elettroniku = [http://www.as.com/ www.as.com] }} '''''AS''''' (jew '''''Diario AS''''') hi [[gazzetta]] [[sport|sportiva]] [[Spanja|Spanjola]], li tikkonċerna partikularment fuq il-[[futbol]]. Din il-gazzetta tkopri aħbarijiet tat-timijiet prinċipali ta' Madrid, [[Real Madrid CF|Real Madrid]] u [[Atlético Madrid]], fejn tikkompeti direttament ma' [[Marca (gazzetta)|MARCA]], li tbigħ madwar terz aktar ta' kopji. ==Referenzi== {{referenzi}} ==Ħoloq esterni== *{{es}} {{Sit uffiċjali}} [[Kategorija:Gazzetti sportivi]] [[Kategorija:Gazzetti Spanjoli]] 220utdeg49fcpncgdkzcorsv6wr7e92 14 13005 279493 271889 2022-08-20T18:33:44Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Bijologi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Kategorija:Bijoloġija evoluzzjonarja]] [[Kategorija:Bijologi|Evoluzzjonarji]] 4dw90fcnw4clwvni1lsuaroft0li24e 14 13441 279484 96408 2022-08-20T18:23:30Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Annimali]] 3l5tgopw8kzt3gpxensku3a9v2v6nqc 14 13479 279483 97216 2022-08-20T18:22:40Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Annimali]] 3l5tgopw8kzt3gpxensku3a9v2v6nqc 14 21728 279494 232754 2022-08-20T18:34:19Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Annimali]] 3l5tgopw8kzt3gpxensku3a9v2v6nqc 0 25072 279455 270432 2022-08-20T14:03:57Z Chrisportelli 355 tiswijiet ħfief wikitext text/x-wiki {{Stub|reliġjon}} [[Stampa:Pope Francis South Korea 2014.png|250px|thumb|[[Papa Franġisku|Franġisku]], il-papa tal-Knisja Kattolika minn Marzu tal-2013]] Il-'''Papa''' huwa l-isqof ta' [[Ruma]] u l-kap tal-[[Knisja Kattolika]]. Mis-seklu tmienja, il-papa jservi wkoll bħala kap tal-istat tal-[[Belt tal-Vatikan]].<ref name="section880">{{ċita web |url=https://www.vatican.va/archive/ENG0015/_P2A.HTM#PZ |xogħol=Catechism of the Catholic Church |titlu=Christ's Faithful – Hierarchy, Laity, Consecrated Life: The episcopal college and its head, the pope |pubblikatur=Libreria Editrice Vaticana |post=Belt tal-Vatikan |sena=1993 |data-aċċess=2013-04-14 |arkivju-data=2021-03-03 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210303075200/https://www.vatican.va/archive/ENG0015/_P2A.HTM#PZ |lingwa=Ingliż}}</ref> Il-papa attwali huwa [[Papa Franġisku]] li ġie elett fit-13 ta' Marzu 2013.<ref>{{ċita web |url=https://timesofmalta.com/articles/view/new-pope-elected.461313 |titlu=Update 3: New Pope Elected - Pope Francis from Argentina |pubblikatur=Times of Malta |data=2013-03-13 |data-aċċess=2013-03-13 |lingwa=Ingliż}}</ref> == Referenzi == {{referenzi}} [[Kategorija:Knisja Kattolika Rumana]] liyx799su8lx8vxokxfsnkwwbtu3wy2 14 25276 279491 257933 2022-08-20T18:32:13Z ToniSant 4257 removed [[Category:Bijoloġija]]; added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Annimali]] 3l5tgopw8kzt3gpxensku3a9v2v6nqc 279492 279491 2022-08-20T18:32:34Z ToniSant 4257 removed [[Category:Annimali]]; added [[Category:Mammiferi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Mammiferi]] njl90244h7jqugbz1fd5or19y6yuj8c 2 25623 279445 279440 2022-08-20T13:11:48Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (740)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] hshqc8jm4iy5fzs0sh6okf4hs6dvhbw 279452 279445 2022-08-20T13:49:33Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (741)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 7fwower8q83e63je1r5usc05i7emwdq 279474 279452 2022-08-20T17:13:40Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (742)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] rumvcroodmis0lqd09fkgkcsomopm4y 279479 279474 2022-08-20T17:52:35Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (743)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] ekto44h8egjd642r5w9cu2oydtxmqqx 279508 279479 2022-08-20T21:45:52Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (744)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] cisqr7ongup4kff1ghciofwahz9c720 279514 279508 2022-08-21T06:19:28Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (745)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 8vvjd87vzevpe1hkf5ax96ys11sp2hu 279522 279514 2022-08-21T07:29:38Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (746)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 060da40bebqt41s2b4jt4kzyirzfrbi 279528 279522 2022-08-21T08:10:09Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (747)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 7wko7pvvhq5l6olmzotm5nag26hdbwc 279533 279528 2022-08-21T08:36:26Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (748)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] d4w883zh8gosyncgc08x4il0ftcitfz 279538 279533 2022-08-21T09:11:02Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (749)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 7a3ukvj4e1o9lwsanxvkzslo8pst31c 279543 279538 2022-08-21T10:13:31Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (750)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] thrme0s5beifz35025hstafs47n4elk 279549 279543 2022-08-21T11:04:36Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (751)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 4uq870kje1bijtdp1av8ab8krdp3g93 0 25694 279488 265864 2022-08-20T18:31:01Z ToniSant 4257 added [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Iż-'''żooloġija''' hija l-fergħa tal-[[bijoloġija]] li tistudja r-renju tal-[[annimal]]<nowiki/>i, inkluż l-istruttura, l-[[embrijunoloġija]], l-[[evoluzzjoni]], il-[[Klassifikazzjoni bijoloġika|klassifikazzjoni]], id-drawwiet u d-distribuzzjoni tal-annimali kollha, kemm ħajjin kif ukoll estinti, u kif jinteraġixxu mal-ekosistemi tagħhom. It-terminu joriġina mill-[[Grieg Antik]] ζῷον, ''zōion'', jiġifieri “annimal” u λόγος, ''logos'', jiġifieri “għarfien, studju”.<ref>{{Ċita web|url=https://www.etymonline.com/word/zoology|titlu=zoology {{!}} Origin and meaning of zoology by Online Etymology Dictionary|aċċess=2021-02-23|opra=www.etymonline.com|lingwa=en}}</ref> == Storja == === Storja antika sa Darwin === [[Stampa:Gessner Conrad 1516-1565.jpg|daqsminuri|[[Conrad Gesner]] (1516-1565). Ix-xogħol tiegħu ''Historiae animalium'' jitqies bħal il-bidu taż-żooloġija moderna.]] L-i[[storja]] taż-żooloġija tittraċċa l-istudju tar-renju tal-annimali minn żmien il-qedem saż-żminijiet moderni. Għalkemm il-kunċett taż-żooloġija bħala qasam koerenti uniku tfaċċa ferm iktar tard, ix-[[Xjenza|xjenzi]] żooloġiċi feġġew mill-istorja naturali, u jmorru lura għax-xogħlijiet bijoloġiċi ta’ [[Aristotli]] u Galen fid-dinja tal-[[Greċja Antika]] u ta’ [[Ruma Antika]]. Dan ix-xogħol antik kompla jiġi żviluppat iktar fil-[[Medjuevu]] mill-fiżiċi [[Iżlam|Musulmani]] u minn studjużi bħal [[Albertus Magnus]].<ref>{{Ċita web|url=https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/40697/490291|titlu=Bayrakdar, Mehmet (1986). "Al-Jahiz and the rise of biological evolution". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara University. 27 (1): 307–315.|aċċess=23-02-2021}}</ref><ref>Paul S. Agutter & Denys N. Wheatley (2008). Thinking about Life: The History and Philosophy of Biology and Other Sciences. Springer. p. 43. <nowiki>ISBN 978-1-4020-8865-0</nowiki>.</ref><ref>Saint Albertus Magnus (1999). On Animals: A Medieval Summa Zoologica. Johns Hopkins University Press. <nowiki>ISBN 0-8018-4823-7</nowiki>.</ref> Matul ir-[[Rinaxximent]] u l-perjodu modern bikri, il-ħsieb żooloġiku ġie rrivoluzzjonat fl-[[Ewropa]] minn interess imġedded fl-[[empiriċiżmu]] u fl-iskoperta ta’ ħafna organiżmi ġodda. Individwi prominenti f’dan il-moviment kienu [[Vesalius]] u [[William Harvey]], li użaw l-esperimentazzjoni u l-osservazzjoni bir-reqqa fil-[[fiżjoloġija]], u [[Xjenza Naturali|naturalisti]] bħal [[Carl Linnaeus]], [[Jean-Baptiste Lamarck]], u [[Georges-Louis Leclerc De Buffon]] li bdew jikklassifikaw id-diversità tal-ħajja u tal-fossili, kif ukoll l-iżvilupp u l-imġiba tal-organiżmi. Il-mikroskopija żvelat id-dinja tal-mikroorganiżmi li qabel ma kinitx magħrufa, u wittiet it-triq għat-[[teorija taċ-ċelloli]].<ref>Lois N. Magner (2002). A History of the Life Sciences, Revised and Expanded. CRC Press. pp. 133–144. <nowiki>ISBN 0-8247-0824-5</nowiki>.</ref> L-importanza dejjem tikber tat-[[teoloġija]] naturali, parzjalment bħala rispons għall-[[filosofija]] mekkanika li kienet qabdet ġmielha, ħeġġet it-tkabbir tal-istorja naturali (għalkemm sejset l-argument mid-disinn). Matul is-sekli 18, 19 u 20, kulma jmur iż-żooloġija saret dixxiplina xjentifika professjonali. Esploraturi u naturalisti bħal [[Alexander von Humboldt]] investigaw l-interazzjoni bejn l-organiżmi u l-[[ambjent]] tagħhom, u l-modi kif din ir-relazzjoni tiddependi fuq il-[[ġeografija]], u b’hekk wittew it-triq għall-[[bijoġeografija]], għall-[[ekoloġija]] u għall-[[etoloġija]]. In-naturalisti bdew jirrifjutaw l-[[essenzjaliżmu]] u bdew jikkunsidraw l-importanza tal-[[estinzjoni]] u tal-mutabbiltà tal-ispeċijiet. It-teorija taċ-[[Ċellola|ċelloli]] pprovdiet perspettiva ġdida dwar il-bażi fundamentali tal-ħajja.<ref>Jan Sapp (2003). "Chapter 7". Genesis: The Evolution of Biology. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 0-19-515619-6</nowiki>.</ref><ref>William Coleman (1978). "Chapter 2". Biology in the Nineteenth Century. Cambridge University Press. <nowiki>ISBN 0-521-29293-X</nowiki>.</ref> === Wara Darwin === Dawn l-iżviluppi, kif ukoll ir-riżultati mill-embrijunoloġija u mill-[[paleontoloġija]], ġew sintetizzati fit-teorija tal-evoluzzjoni bis-selezzjoni naturali ta’ [[Charles Darwin]]. Fl-1859, Darwin rifed it-teorija tal-evoluzzjoni organika fuq pedament ġdid, bis-saħħa tal-iskoperta tiegħu ta’ proċess li permezz tiegħu tista’ sseħħ l-evoluzzjoni organika, u pprovda evidenza li biha wieħed seta’ josserva din l-evoluzzjoni kienet seħħet.<ref>Jerry A. Coyne (2009). Why Evolution is True. Oxford: Oxford University Press. p. 17. <nowiki>ISBN 978-0-19-923084-6</nowiki>.</ref> Darwin ta direzzjoni ġdida lill-[[morfoloġija]] u lill-fiżjoloġija, billi għaqqadhom f’teorija bijoloġika komuni: it-teorija tal-evoluzzjoni organika. Ir-riżultat kien rikostruzzjoni tal-klassifikazzjoni tal-annimali abbażi tal-[[ġenealoġija]], investigazzjoni ġdida tal-iżvilupp tal-annimali, u tentattivi bikrin li jiġu ddeterminati r-relazzjonijiet [[Ġenetika|ġenetiċi]] tagħhom. It-tmiem tas-seklu 19 ġab miegħu l-waqgħa tal-ġenerazzjoni spontanja u minflok qabdet it-teorija tal-mard bil-ġermi, għalkemm il-mekkaniżmu tal-wirt ġenertiku kien għadu misteru. Fil-bidu tas-seklu 20, l-iskoperta mill-ġdid tax-xogħol ta’ Mendel wassal għall-iżvilupp rapidu tal-ġenetika, u sas-snin 30 tas-seklu 20 il-kombinazzjoni tal-ġenetika tal-popolazzjonijiet u tas-selezzjoni naturali fis-sintesi moderna ħolqot il-bijoloġi evoluzzjonarja.<ref>"Appendix: Frequently Asked Questions". Science and Creationism: a view from the National Academy of Sciences (php) (Second ed.). Washington, DC: The National Academy of Sciences. 1999. p. 28. ISBN -0-309-06406-6.</ref> == Riċerka == === Strutturali === Il-[[bijoloġija taċ-ċelloli]] tistudja l-karatteristiċi strutturali u fiżjoloġiċi taċ-ċelloli, inkluż l-imġiba, l-interazzjonijiet u l-ambjent tagħhom. Dan isir kemm fuq livell mikroskopiku kif ukoll fuq livell [[Molekola|molekolari]], għall-organiżmi b’ċellola waħda bħall-[[Batterju|batterji]] kif ukoll għaċ-ċelloli speċjalizzati f’organiżmi b’diversi ċelloli bħall-[[Bniedem|bnedmin]]. Il-fehim tal-istruttura u tal-funzjoni taċ-ċelloli huwa fundamentali għax-[[xjenzi bijoloġiċi]] kollha. Ix-xebh u d-differenzi bejn it-tipi ta’ ċelloli huma partikolarment rilevanti għall-bijoloġija molekolari. L-[[anatomija]] tikkunsidra l-forom ta’ strutturi makroskopiċi bħall-[[Organu|organi]] u s-sistemi tal-organi.<ref>{{Ċita web|url=https://www.bartleby.com/107/1.html|titlu=Introduction. Gray, Henry. 1918. Anatomy of the Human Body.|aċċess=2021-02-23|opra=www.bartleby.com}}</ref> Din tiffoka fuq kif l-organi u s-sistemi tal-organi jaħdmu flimkien fil-[[ġisem]] tal-bnedmin u tal-annimali, u kif jaħdmu b’mod indipendenti. L-anatomija u l-bijoloġija taċ-ċelloli huma żewġ studji li huma relatati mill-qrib ma’ xulxin, u jistgħu jiġu kkategorizzati bħala studji “strutturali”. === Fiżjoloġika === [[Stampa:Dog anatomy anterior view.jpg|daqsminuri|292x292px|Inċiżjoni anatomika ta’ [[kelb]] mill-''Handbuch der Anatomie der Tiere für Künstler''.]] Il-fiżjoloġija tistudja l-proċessi mekkaniċi, fiżiċi u bijokimiċi tal-organiżmi ħajjin billi tipprova tifhem kif l-istrutturi kollha jaħdmu flimkien. It-tema tal-“istruttura għall-funzjoni” hija ċentrali għall-bijoloġija. L-istudji fiżjoloġiċi tradizzjonalment ġew maqsuma fil-fiżjoloġija tal-[[Pjanta|pjanti]] u fil-fiżjoloġija tal-annimali, iżda xi prinċipji tal-fiżjoloġija huma universali, ikun xi jkun l-organiżmu li jkun qed jiġi studjat. Pereżempju, dak li wieħed jitgħallem dwar il-fiżjoloġija taċ-ċelloli tal-[[ħmira]] japplika wkoll għaċ-ċelloli tal-bnedmin. Il-qasam tal-fiżjoloġija tal-annimali jestendi l-għodod u l-metodi tal-fiżjoloġija tal-bniedem għal speċijiet mhux umani. Il-fiżjoloġija tistudja pereżempju kif jiffunzjonaw u jinteraġixxu s-sistemi nervużi, immunitarji, endokrinali, respiratorji u ċirkolatorji. === Evoluzzjonarja === Ir-riċerka [[Evoluzzjoni|evoluzzjonarja]] għandha x’taqsam mal-oriġini u mad-dixxendenza tal-ispeċijiet, kif ukoll mal-bidla tagħhom tul iż-żmien, u tinkludi lix-xjentisti minn ħafna dixxiplini orjentati lejn it-[[tassonomija]]. Pereżempju, ġeneralment tinvolvi lix-xjentisti li jkollhom taħriġ speċjali f’organiżmi partikolari bħall-[[mammoloġija]], l-[[ornitoloġija]], [[erpetoloġija]] jew l-[[entomoloġija]], iżda li jużaw dawk l-organiżmi bħala sistemi biex iwieġbu mistoqsijiet ġenerali dwar l-evoluzzjoni. Il-bijoloġija evoluzzjonarja hija parzjalment ibbażata fuq il-paleontoloġija, li tuża l-fossili biex twieġeb mistoqsijiet dwar il-modalità u r-ritmu tal-[[evoluzzjoni]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-future-of-the-fossil-record.-Jablonski/fe761f71c762f11618771d8c2593f9819b1472c0|titlu=Jablonski D (1999). "The future of the fossil record". Science. 284 (5423): 2114–2116.|aċċess=23-02-2021}}</ref>, u parzjalment fuq l-iżviluppi f’oqsma bħall-ġenetika tal-popolazzjonijiet<ref>John H. Gillespie (1998). Population Genetics: A Concise Guide. Johns Hopkins Press. <nowiki>ISBN 978-0-8018-8008-7</nowiki>.</ref> u t-teorija evoluzzjonarja. Wara l-iżvilupp tat-tekniki tat-teħid tal-impronti tad-[[DNA]] fl-aħħar tas-seklu 20, l-applikazzjoni ta’ dawn it-tekniki fiż-żooloġija żiedet il-fehim tal-popolazzjonijiet tal-annimali.<ref>Chambers, Geoffrey K.; Curtis, Caitlin; Millar, Craig D.; Huynen, Leon; Lambert, David M. (2014-01-01). "DNA fingerprinting in zoology: past, present, future". Investigative Genetics. 5 (1): 3. ISSN 2041-2223.</ref> Fis-snin 80 tas-seklu 20, il-bijoloġija tal-iżvilupp reġgħet iddaħħlet fil-bijoloġija evoluzzjonarja wara l-esklużjoni inizjali tagħha mis-sintesi moderna permezz tal-istudju tal-bijoloġija tal-iż-żvilupp tal-[[evoluzzjoni]].<ref>Chambers, Geoffrey K.; Curtis, Caitlin; Millar, Craig D.; Huynen, Leon; Lambert, David M. (2014-01-01). "DNA fingerprinting in zoology: past, present, future". Investigative Genetics. 5 (1): 3. ISSN 2041-2223.</ref> Oqsma relatati li sikwit jitqiesu bħala parti mill-bijoloġija evoluzzjonarja huma l-[[filoġenetika]], ix-xjenza sistematika u t-tassonomija. === Klassifikazzjoni === Il-[[klassifikazzjoni xjentifika]] fiż-żooloġija hija metodu li permezz tiegħu ż-żoologi jpoġġu l-organiżmi fi gruppi u f’kategoriji skont it-tip bijoloġiku tagħhom, bħall-ġeneru jew l-ispeċi. Il-klassifikazzjoni bijoloġika hija forma ta’ tassonomija xjentifika. Il-klassifikazzjoni bijoloġika moderna oriġinat bis-saħħa tax-xogħol ta’ Carl Linnaeus, li poġġa l-ispeċijiet fi gruppi skont karatteristiċi fiżiċi kondiviżi. Minn dak iż-żmien ’l hawn, dawk ir-raggruppamenti ġew reveduti biex tittejjeb il-konsistenza mal-prinċipju ta’ Darwin ta’ dixxendenza komuni. Il-filoġenetika molekolari, li tuża s-sekwenzi tad-DNA bħala ''data'', wasslet għal ħafna reviżjonijiet reċenti u x’aktarx li se tkompli tagħmel dan. Il-klassifikazzjoni bijoloġika hija parti mix-xjenza sistematika żooloġika. [[Stampa:Linnaeus - Regnum Animale (1735).png|xellug|daqsminuri|245x245px|It-tabella tar-renju tal-annimali ta’ Linnaeus mill-ewwel edizzjoni tas-''Systema Naturae'' (1735).]] Ħafna xjentisti issa jikkunsidraw li s-sistema ta’ ħames renji ma għadhiex tapplika għal żminijietna. Sistemi alternattivi u moderni ta’ klassifikazzjoni ġeneralment jibdew b’sistema ta’ tliet dominji: ''Archaea'' (originally Archaebacteria); ''Bacteria'' (oriġinarjament ''Eubacteria''); ''Eukaryota'' (inkluż il-protisti, il-fungi, il-pjanti u l-annimali). Dawn id-dominji jirriflettu jekk iċ-ċelloli għandhomx nuklei jew le, kif ukoll id-differenzi fil-kompożizzjoni kimika tal-karatteristiċi esterni taċ-ċelloli.<ref>{{Ċita web|url=https://www.pnas.org/content/pnas/87/12/4576.full.pdf|titlu=Woese C, Kandler O, Wheelis M (1990). "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proc Natl Acad Sci USA. 87 (12): 4576–4579. Bibcode:1990PNAS...87.4576W.|aċċess=23-02-2021}}</ref> Barra minn hekk, kull [[Renju (bijoloġija)|renju]] jiġi diviż ulterjorment sakemm kull speċi tiġi kklassifikata b’mod separat. L-ordni hija: [[Dominju (bijoloġija)|dominju]]; [[Renju (bijoloġija)|renju]]; [[Phylum|filu]]; [[Klassi (bijoloġija)|klassi]]; [[Ordni (bijoloġija)|ordni]]; [[Familja (bijoloġija)|familja]]; [[Ġeneru (tassonomija)|ġeneru]]; [[speċi]]. L-isem xjentifika ta’ organiżmu jiġi ġġenerat mill-ġeneru u mill-ispeċi. Pereżempju, il-bnedmin huma elenkati bħala ''Homo sapiens''. ''Homo'' huwa l-ġeneru, u ''sapiens'' huwa l-epitetu speċifiku, u t-tnejn li huma flimkien iwasslu għal isem l-ispeċi. Meta jinkiteb l-isem xjentifiku ta’ organiżmu, jixraq li l-ewwel ittra tal-ġeneru tinkiteb b’ittra kapitali u l-epitetu speċifiku jinkiteb b’ittri żgħar. L-isem xjentifiku kollu jinkiteb ukoll bil-korsiv jew jiġi sottolinjat.<ref>Heather Silyn-Roberts (2000). Writing for Science and Engineering: Papers, Presentation. Oxford: Butterworth-Heinemann. p. 198. <nowiki>ISBN 0-7506-4636-5</nowiki>.</ref> Is-sistema tal-klassifikazzjoni dominanti tissejjaħ it-tassonomija ta’ Linnaeus. Tinkludi l-klassifiki u n-nomenklatura binomja. Il-klassifikazzjoni, it-tassonomija u n-nomenklatura tal-organiżmi żooloġiċi jiġu amministrati mill-Kodiċi Internazzjonali tan-Nomenklatura Żooloġika. Abbozz ta’ standardizzazzjoni, imsejjaħ BioCode, ġie ppubblikat fl-1997 f’tentattiv ta’ standardizzazzjoni tan-nomenklatura, iżda dan għadu jrid jiġi adottat formalment.<ref>John McNeill. "The BioCode: Integrated biological nomenclature for the 21st century?". Proceedings of a Mini-Symposium on Biological Nomenclature in the 21st Century.</ref> === Etoloġija === [[Stampa:Larus Dominicanus with young.jpg|daqsminuri|283x283px|Il-frieħ tal-gawwi tar-[[Repubblika Dominikana|Repubblika Dominicana]] (''Larus dominicanus'') inaqqru tikka ħamra fuq munqar ommhom biex jistimolaw rifless ta’ regurġitazzjoni tal-alka biex jingħalfu.]] L-etoloġija hija l-istudju xjentifiku u oġġettiv tal-imġiba tal-annimali f’kundizzjonijiet naturali, għad-differenza tal-istudju komportamentali, li jiffoka fuq studji tar-rispons komportamentali f’ambjent tal-laboratorju. L-etologi ħadmu b’mod partikolari fir-rigward tal-evoluzzjoni tal-imġiba u l-fehim tal-imġiba f’termini tat-teorija tas-selezzjoni naturali. Sa ċertu punt, l-ewwel etologu modern kien Charles Darwin, u l-ktieb tiegħu ''The Expression of the Emotions in Man and Animals'' influwenza ħafna etologi futuri.<ref>Black, J. "Darwin in the world of emotions". Journal of the Royal Society of Medicine. 95 (6): 311–313. ISSN 0141-0768.</ref> === Bijoġeografija === Il-bijoġeografija tistudja d-distribuzzjoni spazjali tal-organiżmi fid-[[Id-Dinja|Dinja]]<ref>Wiley, R. H. (1981). "Social structure and individual ontogenies: problems of description, mechanism, and evolution". Perspectives in Ethology. 4: 105–133. <nowiki>ISBN 978-1-4615-7577-1</nowiki>.</ref>, u tiffoka fuq suġġetti bħat-[[tettonika]] tal-plakek, it-[[tibdil fil-klima]], it-tixrid u l-migrazzjoni, u l-[[kladistika]]. Hemm qbil b’mod ġenerali li l-ħolqien ta’ dan l-istudju kien frott ix-xogħol ta’ [[Alfred Russel Wallace]], bijologu Brittaniku li kellu xi xogħlijiet minn tiegħu li ġew ippubblikati b’mod konġunt ma’ Charles Darwin. == Fergħat taż-żooloġija == Minkejja li l-istudju tal-annimali huwa antik, l-istudju xjentifiku huwa relattivament modern. Dan jirrifletti t-tranżizzjoni mill-istorja naturali għall-bijoloġija fil-bidu tas-seklu 19. Minn żmien Hunter u Cuvier, l-istudju anatomiku komparattiv ġie assoċjat mal-morfografija, filwaqt li sawwar l-oqsma moderni tal-investigazzjoni żooloġiku: l-anatomija, il-fiżjoloġija, l-[[istoloġija]], l-embrijunoloġija, it-[[teratoloġija]] u l-etoloġija. Iż-żooloġija moderna feġġet għall-ewwel darba fl-universitajiet [[Ġermanja|Ġermaniżi]] u [[Renju Unit|Brittaniċi]]. Fir-Renju Unit, [[Thomas Henry Huxley]] kien figura prominenti. L-ideat tiegħu kienu ċċentrati fuq il-morfoloġija tal-annimali. Ħafna jikkunsidrawh bħala l-aqwa anatomista komparattiv tat-tieni nofs tas-seklu 19. Bl-istess mod bħal Hunter, il-korsijiet tiegħu kienu magħmulin minn lekċers u minn klassijiet prattiċi fil-laboratorju, b’kuntrast mal-format preċedenti ta’ lekċers biss. Gradwalment, iż-żooloġija twessgħet lil hinn mill-anatomija komparattiva ta’ Huxley biss biex tinkludi s-sottodixxiplini li ġejjin: * iż-żoografija, magħrufa wkoll bħala żooloġija deskrittiva, hija x-[[xjenza applikata]] tad-deskrizzjoni tal-annimali u l-ħabitats tagħhom; * l-anatomija komparattiva li tistudja l-istruttura tal-annimali; * il-fiżjoloġija tal-annimali; * l-ekoloġija komportamentali; * l-etoloġija li tistudja l-imġiba tal-annimali; * iż-żooloġija konjittiva; * iż-żooloġija tal-[[invertebrati]]; * iż-żooloġija tal-[[vertebrati]]; * iż-żooloġija tal-[[ħamrija]]; * id-diversi dixxiplini orjentati lejn it-tassonomija bħall-mammaloġija, l-[[antropoloġija]] bijoloġika, l-erpetoloġija, l-ornitoloġija, l-[[ittjoloġija]], u l-entomoloġija, jidentifikaw u jikklassifikaw l-ispeċijiet kif ukoll jistudjaw l-istrutturi u l-mekkaniżmi speċifiċi ta’ dawk il-gruppi. Oqsma relatati: * il-bijoloġija evoluzzjonarja: l-iżvilupp tal-annimali u tal-pjanti jitqies fl-artikli dwar l-evoluzzjoni, il-ġenetika tal-popolazzjonijiet, l-eredità, il-varjazzjoni, il-Mendeliżmu, u r-[[riproduzzjoni]]; * il-bijoloġija molekolari: tistudja l-mekkaniżmi ġenetiċi u tal-iżvilupp komuni tal-annimali u tal-pjanti; * il-paleontoloġija: l-istudju tal-fossili ta’ forom ta’ ħajja li issa huma estinti; * ix-xjenza sistematika, il-kladistika, il-filoġenetika, il-filoġeografija, il-bijoġeografija, u t-tassonomija: jikklassifikaw u jiġbru fi gruppi l-ispeċijiet permezz ta’ dixxidenza komuni u assoċjazzjonijiet reġjonali. == Referenzi == [[Kategorija:Bijoloġija]] [[Kategorija:Bijoloġija evoluzzjonarja]] [[Kategorija:Xjenza]] [[Kategorija:Xjenza naturali]] [[Kategorija:Annimali]] 1cnubyep8y7vxvtqzz8vqv0rskha5rn 0 25739 279454 262114 2022-08-20T13:55:58Z Chrisportelli 355 added [[Category:Kura tax-xagħar]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Ix-xama' tax-xagħar''' huwa prodott magħqud tax-xagħar li fih ix-xama', użat biex jgħin biex iżomm ix-xagħar. B'kuntrast mal-ġellijiet tax-xagħar, li ħafna minnhom fihom l-alkoħol, ix-xama' tax-xagħar tibqa' flessibbli u għandha inqas ċans li tinxef. Konsegwentement, ix-xama' tax-xagħar bħalissa qed tesperjenza żieda fil-popolarità, ħafna drabi b'ismijiet bħal pomade, stokk, kolla, frosta, molding gum, jew pejst tal-grafika. In-nisġa, il-konsistenza u l-iskop ta' dawn il-prodotti jvarjaw ħafna u kull wieħed minnhom għandu skop allegat differenti skont il-manifattur. Tradizzjonalment, il-pomade huwa tip ta' xama' tax-xagħar li żżid ukoll kemm ileqq ix-xagħar ta' dak li jkun. Ix-xama' tax-xagħar ilha tintuża għal bosta snin u sustanza li tixbah is-sapun tax-xama' ġiet ivvintata mill-Galli tal-qedem bħala aġent tax-xagħar u ma ntużax bħala aġent tat-tindif qabel ħafna snin wara. == Ingredjenti == Dawn li ġejjin huma wħud mill-ingredjenti tipikament misjuba fi prodotti kummerċjali tax-xama' tax-xagħar. * [[:en:Beeswax|Xama' tan-naħal]] * [[:en:Candelilla_wax|Xama' tal-kandelilla]] * [[:en:Carnauba_wax|Xama' tal-Karnawba]] * [[:en:Castor_wax|Xama' tar-riġnu]] * [[:en:Emulsifying_wax|Xama' emulsjonanti]] * [[:en:Japan_wax|Xama' tal-Ġappun]] * [[:en:Lanolin|Lanolina]] * [[:en:Ozokerite|Ozokerite]] Xi stilisti jippreferu jagħmlu t-taħlitiet tagħhom ta' xama' tax-xagħar apposta għall-klijentela tagħhom. Jeżistu diversi riċetti, fosthom xi wħud b'ingredjenti "sigrieti". == Ara ukoll == * Brylcreem * Murray's Pomade [[Kategorija:Kura tax-xagħar]] 9twyt9lpyvqar9xj7oti9mc934d5qpw 0 28862 279453 279442 2022-08-20T13:54:13Z Chrisportelli 355 /* Ħoloq esterni */ kategoriji wikitext text/x-wiki {{stub|sport}} {{Infobox tim nazzjonali tal-futbol | isem = Stati Uniti | pajjiż = Stati Uniti | psewdonimu = ''The Stars and Stripes'', ''The Yanks'' | assoċjazzjoni = [[Federazzjoni tal-Futbol tal-Istati Uniti|United States Soccer Federation]] (USSF) | konfederazzjoni = [[CONCACAF]] | kowċ = [[Gregg Berhalter]] | kaptan = | rekord_preżenzi = [[Cobi Jones]] (164) | rekord_gowls = [[Clint Dempsey]]<br />[[Landon Donovan]] (57) | stadju = | kodiċi_FIFA = USA | pożizzjoni_FIFA = 14 | data_pożizzjoni_FIFA = Ġunju 2022 | pożizzjoni_massima_FIFA = 4 | data_pożizzjoni_massima_FIFA = April 2006 | pożizzjoni_minima_FIFA = 35 | data_pożizzjoni_minima_FIFA = Lulju 2012 | l-ewwel_logħba = {{fb|Żvezja}} 2–3 Stati Uniti {{flagicon|Stati Uniti}}<br />([[Stokkolma]], [[Żvezja]]; 20 ta' Awwissu 1916) | l-ikbar_rebħa = {{flagicon|Stati Uniti}} Stati Uniti 8–0 {{fb-lemin|Barbados}}<br />([[Carson (California)|Carson]], [[Stati Uniti]]; 15 ta' Ġunju 2008) | l-ikbar_telfa = {{fb|Norveġja}} 11–0 Stati Uniti {{flagicon|Stati Uniti}}<br />([[Oslo]], [[Norveġja]]; 6 ta' Awwissu 1948) | pattern_la1 = _usa20H | pattern_b1 = _usa20H | pattern_ra1 = _usa20H | pattern_sh1 = | pattern_so1 = _usa20H | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 000080 | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _usa21a | pattern_b2 = _usa21a | pattern_ra2 = _usa21a | pattern_sh2 = _usa20A | pattern_so2 = _usa21al | leftarm2 = 000040 | body2 = 000040 | rightarm2 = 000040 | shorts2 = 000040 | socks2 = 000040 }} It-'''tim nazzjonali tal-futbol tal-Istati Uniti''' jirrappreżenta lill-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] fil-kompetizzjonijiet internazzjonali tal-[[futbol]]. It-tim huwa mmexxi mill-[[Federazzjoni tal-Futbol tal-Istati Uniti|Federazzjoni Amerikana]] u huwa membru tal-[[FIFA]] u l-[[CONCACAF]]. It-tim ipparteċipa fi ħdax-il [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]], inkluż l-ewwel edizzjoni tal-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|1930]] fejn waslu sas-semifinali. Wara l-edizzjoni tal-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1950|1950]], l-Istati Uniti ma reġgħux ikkwalifikaw sal-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|1990]]. L-edizzjoni tal-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]] ġiet ospitata mill-Istati Uniti għall-ewwel darba, f'kompetizzjoni li rathom jinqalgħu barra fir-rawnd tal-aħħar sittax mir-rebbieħa eventawali tal-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Brażil|Brażil]]. Minbarra kompetizzjonijiet internazzjonali, l-Istati Uniti tikkompeti wkoll f'kampjonati kontinentali fosthom il-[[CONCACAF Gold Cup]], il-[[CONCACAF Nations League]] u l-[[Copa América]]. L-Amerikani rebħu seba' edizzjonijiet tal-Gold Cup u l-edizzjoni inawgurali tan-Nations League. == Ħoloq esterni == {{commonscat}} * {{Sit uffiċjali}} [[Kategorija:Timijiet nazzjonali tal-futbol tal-Amerika ta' Fuq|Stati Uniti]] [[Kategorija:Futbol fl-Istati Uniti]] 3qi0jswdf1shv6szhb81avpz6l2ekdn 0 28864 279444 2022-08-20T13:06:42Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Carcassonne''' (pronunzja bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: [kaʁkasɔn], lokalment: [kaχkaˈsɔnə]; bil-Oċċitan: ''Carcassona'' [kaɾkaˈsunɔ]; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Carcaso'') hija belt iffortifikata [[Franza|Franċiża]] fid-dipartiment ta' [[Aude]], fir-reġjun ta' Occitanie. Hija l-prefettura tad-dipartiment. Abitata min-[[Neolitiku]], Carcassonne tinsab fil-pjanura tax-xmara Aude bejn ir-rotot kummerċjali storiċi, u tikkollega l-[[Oċean Atlantiku]] mal-[[Mediterran|Baħar Mediterran]] u l-Massif Central mal-[[Pirinej]]. L-importanza strateġika tagħha malajr ġiet rikonoxxuta mir-[[Imperu Ruman|Rumani]], li okkupaw l-għolja fejn kienet tinsab sal-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent. Fis-seklu 5 inħakmet mill-[[Viżigoti]], li stabbilew il-belt. Fi żmien tliet sekli, għal żmien qasir sfat taħt il-ħakma [[Iżlam|Iżlamika]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha wasslet biex il-mexxejja tagħha jespandu l-fortifikazzjonijiet sat-Trattat tal-Pirinej fl-1659. Iċ-ċittadella tagħha, magħrufa bħala Cité de Carcassonne, hija fortizza [[Medjuevu|Medjevali]] li tmur lura għall-perjodu Gallo-Ruman u ġiet restawrata mit-teoriku u l-[[arkitett]] [[Eugène Viollet-le-Duc]] fl-1853. Saret [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO fl-1997 bis-saħħa tal-preservazzjoni u tar-restawr eċċezzjonali taċ-ċittadella Medjevali.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/345/|titlu=Historic Fortified City of Carcassonne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne tiddependi ferm fuq it-turiżmu iżda għandha wkoll setturi ekonomiċi ewlenin oħra bħall-manifattura u l-produzzjoni tal-[[inbid]]. == Ġeografija == Carcassonne tinsab fin-Nofsinhar ta' Franza madwar 80 kilometru (50 mil) fil-Lvant ta' [[Toulouse]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha bejn l-Oċean Atlantiku u l-Baħar Mediterran ilha rikonoxxuta min-Neolitiku. L-erja tar-raħal hija madwar 65 km² (25 mil kwadru), li hija ferm ikbar mill-bosta rħula żgħar fid-dipartiment ta' Aude. Ix-xmajjar Aude, [[Fresquel]] u l-[[Canal du Midi]] jgħaddu mir-raħal. == Storja == L-ewwel sinjali ta' insedjament f'dan ir-reġjun imorru lura għal madwar it-3500 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda s-sit tal-għolja ta' ''Carsac'' — isem Ċeltiku li nżamm f'siti oħra fin-Nofsinhar — sar post kummerċjali importanti fis-seklu 6 Q.K. Il-''Volcae Tectosages'' iffortifikawha u għamluha ''oppidum'', forti f'għolja, u ngħatat l-isem ta' "Carsac".<ref>Cowper, Marcus (20 June 2012). ''Cathar Castles: Fortresses of the Albigensian Crusade 1209–1300 - Marcus Cowper - Google Books''. ISBN <bdi>9781849080545</bdi>.</ref> L-[[etimoloġija]] folkloristika — li tinvolvi ''châtelaine'' msejħa Carcas, ingann li temm assedju, u d-daqq brijuż tal-qniepen ("''Carcas'' sona") — għalkemm imfakkra permezz ta' [[skultura]] Neo-Gotika ta' ''Mme. Carcas'' fuq kolonna ħdejn id-Daħla ta' Narbonne, hija invenzjoni moderna. L-isem jista' jitqies li oriġina mill-isem Carcas. Carcassonne ġiet identifikata strateġikament meta r-Rumani ffortifikaw il-quċċata tal-għolja tagħha għall-ħabta tal-100 Q.K. u eventwalment għamluha l-kolonja ta' ''Julia Carsaco'', iktar 'il quddiem imsejħa ''Carcaso'', u mbagħad ''Carcasum'' (bil-proċess ta' qlib tal-konsonanti magħruf bħala metateżi). Il-parti prinċipali tan-naħat t'isfel tas-swar tat-Tramuntana tmur lura għal żmien il-Gallo-Rumani. Fl-462 ir-Rumani uffiċjalment ċedew lil ''Septimania'' lir-re [[Teodoriku II]] tal-Viżigoti li kien mexxa lil Carcassonne mill-453. Huwa bena iktar fortifikazzjonijiet f'Carcassonne, li kienet stazzjonament tal-fruntiera fiżika tat-Tramuntana li għad hemm traċċi tagħha sa llum il-ġurnata. Teodoriku II huwa maħsub li beda l-predeċessur tal-bażilika li issa hija ddedikata lil San Nażarju u San Ċelsju. Fil-508 il-Viżigosti rnexxielhom jirreżistu l-attakki tar-re Clovis tal-[[Franki]]. Is-[[Saraċeni]] minn [[Barċellona]] ħadu lil Carcassonne fis-725. Ir-Re [[Pepin il-Qasir]] (Pépin le Bref) keċċihom fis-759-760. Entità fewdali Medjevali, il-Kontea ta' Carcassonne, ikkontrollat il-belt u l-madwar. Spiss kienet tingħaqad mal-Kontea ta' Razès. L-oriġini ta' Carcassonne bħala kontea x'aktarx imorru għal żmien ir-rappreżentanti lokali tal-Viżigoti, iżda l-ewwel konti magħruf b'ismu kien Bello ta' żmien [[Karlu Manju]]. Bello stabbilixxa dinastija, il-Bellonidi, li mexxew bosta ''honores'' f'''Septimania'' u fil-[[Katalonja]] għal tliet sekli. Fl-1067, Carcassonne saret proprjetà ta' [[Raimond-Bernard Trencavel]], il-viskonti ta' [[Albi]] u ta' [[Nîmes]], permezz taż-żwieġ tiegħu ma' Ermengard, oħt l-aħħar konti ta' Carcassonne. Fis-sekli ta' wara, il-familja Trencavel alleat ruħha bis-suċċessjoni mal-kontijiet ta' Barċellona u ta' Toulouse. Huma bnew ix-''Château Comtal'' u l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju. Fl-1096, il-[[Papa Urban II]] bierek il-ġebla tax-xewka tal-pedamenti tal-[[katidral]] il-ġdid. Carcassonne saret famuża għar-rwol li kellha fil-Kruċjati Albiġensjani meta l-belt kienet fortizza tal-Katari Oċċitani. F'Awwissu 1209, l-armata tal-Kruċjati tal-Legat Papali, is-Superjur [[Arnaud Amalric]], ġiegħel liċ-ċittadini tagħha jarrendu. Il-Viskonti Raimond-Roger de Trencavel intefa' l-ħabs sakemm ġie nnegozjat kif il-belt kienet se tarrendi u miet f'ċirkostanzi misterjużi tliet xhur wara fil-ħabs tiegħu stess. Il-poplu ta' Carcassonne tħalla jitlaq — effettivament, tkeċċa mill-belt tiegħu stess ta' fuqhom senduqhom. [[Simon de Montfort]] inħatar bħala l-Viskonti l-ġdid kompla jżid iktar fortifikazzjonijiet. [[Stampa:Cathars expelled.JPG|xellug|daqsminuri|It-tkeċċija tal-Katari.]] Fl-1240, iben Trencavel ipprova jerġa' jikkonkwista d-dominju antik tiegħu iżda ma rnexxilux. Il-belt issottomettiet ruħa għat-tmexxija tar-Renju ta' Franza fl-1247. Carcassonne saret fortizza tal-fruntiera bejn Franza u r-Renju ta' [[Aragona]] skont it-Trattat ta' Corbeil tal-1258. Ir-re [[Lwiġi IX]] stabbilixxa parti ġdida tar-raħal fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude. Hu u s-suċċessur tiegħu [[Filippu III]] bnew is-swar ta' barra. Il-fehma kontemporanja xorta baqgħet tikkunsidra l-fortizza inpenetrabbli. Matul il-Gwerra tal-Mitt Sena, Dwardu l-Prinċep l-Iswed ma rnexxilux jaħkem il-belt fl-1355, għalkemm it-truppi tiegħu qerdu l-''ville basse'' (litteralment "belt fil-baxx").<ref>Burne, A.H. (1999) [1955]. ''The Crecy War''. Ware, Herts: Wordsworth. pp. 254–255. ISBN <bdi>1-85367-081-2</bdi>.</ref> Fl-1659, it-Trattat tal-Pirinej ittrasferixxa l-provinċja tal-fruntiera ta' [[Roussillon]] lil Franza, u l-importanza militari ta' Carcassonne naqset. Il-fortifikazzjonijiet tagħha ġew abbandunati u l-belt saret ċentru ekonomiku li kkonċentra fuq l-industrija tat-tessuti tas-suf. Dokument tal-1723 ikkwotat minn [[Fernand Braudel]] iddeskriviha bħala "ċ-ċentru tal-manifattura ta' Languedoc".<ref>Fernand Braudel, ''The Wheels of Commerce'' 1982, vol. II ta' ''Civilization and Capitalism'', Brian Anderson.</ref> Baqgħet hekk sal-kollass tas-suq [[Imperu Ottoman|Ottoman]] fl-aħħar tas-seklu 18, u mbagħad saret belt/raħal rurali.<ref>Faroqhi, Suraiya N. (2006). "Introduction". In Suraiya N. Faroqhi, ed., ''The Cambridge History of Turkey, Volume 3: The Later Ottoman Empire, 1603–1839'', pp. 3–17. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN <bdi>978-0-521-62095-6</bdi>.</ref> == Importanza storika == Carcassonne kienet l-ewwel fortizza li użat il-kostruzzjonijiet tal-[[injam]] fuq il-fortifikazzjonijiet tal-ġebel meta kienet taħt assedju. Pjattaformi u ħitan temporanji tal-injam kienu jinbnew mas-swar ta' fuq tal-fortizza permezz ta' toqbiet kwadri fil-faċċati tal-ħitan, u b'hekk kienu jipprovdu protezzjoni għad-difensuri fuq is-swar u setgħu jixxabtu 'l barra mingħajr ma jidhru biex jisparaw jew iwaqqgħu ż-żejt jaħraq fuq min kien iwettaq l-attakki kontra l-belt. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Carcassonne Cite.jpg|nofs|daqsminuri|565x565px|Veduta panoramika tal-Belt Iffortifikata ta' Carcassonne.]] Il-Belt Iffortifikata Storika ta' Carcassonne ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == === Belt iffortifikata === [[Stampa:Painting of Carcassonne from 1462.jpeg|daqsminuri|268x268px|[[Pittura]] ta' Carcassonne tal-1462.]] Essenzjalment, il-belt iffortifikata tikkonsisti minn disinn konċentriku ta' żewġ sezzjonijiet ta' swar fuq barra bi 53 torri u strutturi difensivi kontra l-assedji. Il-kastell innifsu fuq il-pont tiegħu li jitla' u jinżel u foss li jwassal għall-parti difensiva ċentrali. Is-swar għandhom bosta torrijiet li nbnew matul perjodu pjuttost twil. Sezzjoni minnhom hija Rumana u hija partikolarment differenti mill-ħitan Medjevali, b'saffi tal-brikks [[Aħmar|ħomor]] u soqfa tat-terrakotta. Wieħed mit-torrijiet difensivi kien ospita l-Inkwiżizzjoni [[Knisja Kattolika|Kattolika]] fis-seklu 13 u għadu magħruf bħala "t-Torri tal-Inkwiżizzjoni".<ref>{{Ċita web|url=https://www.midi-france.info/030101_carcassonne.htm|titlu=Things to See in the Languedoc: Historic Cities: Cité of Carcassonne & Bastide of Carcassonne|sit=www.midi-france.info|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne ġiet demilitarizzata taħt [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun Bonaparte]], u s-''cité'' ffortifikata ta' Carcassonne ġiet mitluqa tant li l-gvern Franċiż iddeċieda li għandha titwaqqa'. Digriet f'dan ir-rigward uffiċjalizza din id-deċiżjoni fl-1849 iżda dan inkorla liċ-ċittadini tal-belt. L-antikwarju u s-sindku ta' Carcassonne, [[Jean-Pierre Cros-Mayrevieille]], u l-[[kittieb]] [[Prosper Mérimée]], the l-ewwel spettur tal-monumenti antiki, mexxew kampanja għall-preservazzjoni tal-fortizza bħala monument storiku. Iktar tard dik is-sena, l-arkitett Eugène Viollet-le-Duc, li diġà kien qed jirrestawra l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, ġie kkummissjonat għar-rinnovazzjoni tal-monument. [[Stampa:Carcasonneouterwall.jpg|daqsminuri|255x255px|Is-saffi differenti ta' swar u ħitan ta' Carcassonne.]] Fl-1853 beda x-xogħol fis-swar tal-Punent u tal-Lbiċ, segwiti mit-torrijiet tad-Daħla ta' Narbonne u d-daħla prinċipali tas-''cité''. Il-fortifikazzjonijiet ġew ikkonsolidati fejn kien meħtieġ, iżda l-attenzjoni ewlenija ngħatat lir-restawr tas-soqfa tat-torrijiet u tal-istrutturi difensivi, fejn Viollet-le-Duc ordna l-qerda tal-istrutturi li kienu nbnew ma' dawn il-ħitan, uħud minnhom pjuttost antiki. Viollet-le-Duc ħalla warajh bosta noti u tpinġijiet dettaljati meta miet fl-1879, u l-istudent tiegħu [[Paul Boeswillwald]], u iktar 'il quddiem l-arkitett Nodet komplew bir-riabilitazzjoni ta' Carcassonne. Ir-restawr ġie kkritikat sew matul il-ħajja ta' Viollet-le-Duc. Wara li kien għadu kemm temm ix-xogħol fit-Tramuntana ta' Franza, huwa għamel l-iżball li uża l-lavanja (meta ma kien hemm l-ebda barriera tal-lavanja fl-inħawi) minflok it-terrakotta għat-tegoli tas-soqfa. Intqal li s-soqfa tal-lavanja kienu iktar tipiċi tat-Tramuntana ta' Franza, bħalma kienu l-partijiet ippuntati li ġew miżjuda mas-soqfa. Minkejja dan, inġenerali, hemm qbil li x-xogħol ta' Viollet-le-Duc f'Carcassonne kien xogħol ta' ġenju, għalkemm ma segwiex l-awtentiċità stretta. === Belt fil-baxx === Il-''ville basse'' tmur lura għall-aħħar tal-Medju Evu. Stabbilita bħala insedjament tal-abitanti mkeċċija mill-belt xi żmien wara l-Kruċjati, kienet il-qalba ekonomika tal-belt għal sekli sħaħ. Għalkemm xi darba kienu intatti, il-biċċa l-kbira tal-ħitan ta' din il-parti tal-belt ma għadhomx intatti. Il-Katidral ta' Carcassonne jinsab f'din il-parti tal-belt.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ville-Basse|titlu=Ville Basse {{!}} Carcassonne, France {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Oħrajn === Pont ieħor, Pont Marengo, jaqsam minn naħa għall-oħra tal-Canal du Midi u jagħti aċċess għall-istazzjon ferrovjarju. Il-Lac de la Cavayère nħoloq bħala lag rikreattiv; jinsab madwar ħames minuti miċ-ċentru tal-belt bil-[[karozza]].<ref>Francois de Lannoy. ''THE CITE DE CARCASSONE - EDITIONS DU PATRIMOINE''. p. 18.</ref> Attrazzjonijiet oħra jinkludu: * il-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, * il-[[Katidral]] ta' Carcassonne, * il-Knisja ta' San Vinċenz. == Klima == Carcassonne għandha klima subtropikali umduża (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Cfa), għalkemm għandha influwenza Mediterranja notevoli bi sjuf sħan (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Csa), klima li hija iktar tipika tan-Nofsinhar ta' Franza, bi xtiewi moderatament bix-xita u miti u bi sjuf b'medja ta' iktar minn 28 °C (82 °F) binhar bi ftit xita. Carcassonne, flimkien mal-kosta Mediterranja Franċiża, tista' tkun soġġetta għal maltempati bir-ragħad u xita torrenzjali fl-aħħar tas-sajf u fil-bidu tal-ħarifa. Ir-reġjun ta' Carcassonne jbati minn għargħar f'dawn l-avvenimenti, u l-aħħar għargħar seħħ fl-14 u fil-15 ta' Ottubru 2018. {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |Climate data for Carcassonne (1981–2010 averages) |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja rekord f'°C (°F) |21.1 (70.0) |25.2 (77.4) |27.3 (81.1) |31.0 (87.8) |35.2 (95.4) |40.7 (105.3) |40.2 (104.4) |41.9 (107.4) |36.4 (97.5) |31.0 (87.8) |26.2 (79.2) |22.4 (72.3) |41.9 (107.4) |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |9.7 (49.5) |11.1 (52.0) |14.4 (57.9) |17.0 (62.6) |21.0 (69.8) |25.4 (77.7) |28.6 (83.5) |28.3 (82.9) |24.5 (76.1) |19.3 (66.7) |13.5 (56.3) |10.2 (50.4) |18.6 (65.5) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |3.1 (37.6) |3.5 (38.3) |5.6 (42.1) |7.7 (45.9) |11.4 (52.5) |14.8 (58.6) |17.2 (63.0) |17.0 (62.6) |14.0 (57.2) |11.2 (52.2) |6.6 (43.9) |3.8 (38.8) |9.7 (49.5) |- !Temp. baxxa rekord f'°C (°F) |−12.5 (9.5) |−15.2 (4.6) |−7.5 (18.5) |−1.6 (29.1) |0.9 (33.6) |6.0 (42.8) |8.4 (47.1) |8.2 (46.8) |2.9 (37.2) |−2.0 (28.4) |−6.8 (19.8) |−12.0 (10.4) |−15.2 (4.6) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |69.3 (2.73) |54.1 (2.13) |54.3 (2.14) |73.1 (2.88) |56.7 (2.23) |45.9 (1.81) |28.5 (1.12) |42.6 (1.68) |42.5 (1.67) |59.5 (2.34) |59.5 (2.34) |62.5 (2.46) |648.5 (25.53) |- !Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni |9.4 |7.9 |8.0 |9.5 |7.5 |5.0 |4.1 |5.5 |5.4 |7.8 |8.7 |8.8 |87.5 |- !Medja ta' jiem bil-borra |2.1 |2.1 |0.9 |0.3 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.6 |1.4 |7.4 |- !Umdità relattiva medja (%) |82 |79 |74 |74 |72 |69 |64 |68 |73 |80 |82 |84 |75.1 |- !Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar |97.2 |119.6 |172.6 |188.1 |214.7 |239.7 |275.4 |260.4 |212.9 |144.6 |102.5 |91.6 |2,119.3 |- | colspan="14" |Sors 1: Météo France<ref>{{Ċita web|url=https://meteofrance.com/previsions-meteo-france/carcassonne/11000|titlu=METEO CARCASSONNE par Météo-France - Prévisions Météo gratuites pour aujourd’hui, demain et à 15 jours.|sit=meteofrance.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |- | colspan="14" |Sors 2: Infoclimat.fr (umdità u jiem bil-borra, 1961-1990)<ref>{{Ċita web|url=https://www.infoclimat.fr/climatologie-07635-carcassonne-salvaza.html|titlu=Normales et records météorologiques - Infoclimat|sit=www.infoclimat.fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Populazzjoni == {| class="wikitable" |+Popolazzjoni storika | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1793 |10,400 |—     |- !1800 |15,219 | +5.59% |- !1806 |14,985 |−0.26% |- !1821 |15,752 | +0.33% |- !1831 |20,997 | +2.92% |- !1836 |22,623 | +1.50% |- !1841 |21,333 |−1.17% |- !1846 |21,607 | +0.26% |- !1851 |20,005 |−1.53% |- !1856 |19,915 |−0.09% |- !1861 |20,644 | +0.72% |- !1866 |22,173 | +1.44% |- !1872 |24,407 | +1.61% |- !1876 |25,971 | +1.56% |- !1881 |27,512 | +1.16% |- !1886 |29,330 | +1.29% |- !1891 |28,235 |−0.76% |- !1896 |29,298 | +0.74% |- !1901 |30,720 | +0.95% |} | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1906 |30,976 | +0.17% |- !1911 |30,689 |−0.19% |- !1921 |29,314 |−0.46% |- !1926 |33,974 | +2.99% |- !1931 |34,921 | +0.55% |- !1936 |33,441 |−0.86% |- !1946 |38,139 | +1.32% |- !1954 |37,035 |−0.37% |- !1962 |40,897 | +1.25% |- !1968 |43,616 | +1.08% |- !1975 |42,154 |−0.49% |- !1982 |41,153 |−0.34% |- !1990 |43,470 | +0.69% |- !1999 |43,950 | +0.12% |- !2007 |47,620 | +1.01% |- !2012 |47,068 |−0.23% |- !2017 |46,031 |−0.44% |- !2018 |46,513 | +1.05% |} |} == Ekonomija == Il-parti l-ġdida (''Ville Basse'') tal-belt fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude, li tmur lura għall-Medju Evu, wara l-[[Kruċjata|Kruċjati]], timmanifattura ż-żraben, il-lastiku u t-tessuti. Hija wkoll iċ-ċentru ta' reġjun ewlieni tal-produzzjoni tal-inbejjed ta' Denominazzjoni ta' Oriġini Kontrollata (DOK; bil-Franċiż: AOC). Parti kbira mill-introjtu tal-belt jiġi mit-turiżmu b'rabta mal-fortifikazzjonijiet (''Cité'') u mid-dgħajjes li jgħaddu mill-Canal du Midi. Carcassonne tospita wkoll l-Akkademja MKE ta[[l-Arti]] tal-Ispettaklu. Carcassonne tilqa' madwar tliet miljun viżitatur fis-sena. === Trasport === Fl-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, l-ajruport ta' Carcassonne beda jakkomoda titjiriet irħas mill-ajruporti [[Ewropa|Ewropej]] u lejhom, u sal-2009 kellu konnessjonijiet ta' titjiriet regolari ma' Porto, [[Bournemouth]], [[Cork]], [[Dublin]], [[Frankfurt]] (Hahn), [[Londra]] (Stansted), [[Liverpool]], East Midlands, [[Glasgow]] (Prestwick) u [[Charleroi]]. L-istazzjon ferrovjarju ta' Carcassonne joffri konnessjonijiet diretti lejn Toulouse, [[Narbonne]], [[Perpignan]], [[Pariġi]], [[Marseille|Marsilja]] u diversi destinazzjoni reġjonali. L-awtostrada A61 tikkollega lil Carcassonne ma' Toulouse u ma' Narbonne. == Edukazzjoni == * École nationale de l'aviation civile == Lingwa == Fil-belt jiġi mitkellem il-Franċiż. Storikament, il-lingwa mitkellma f'Carcassonne u fil-Languedoc-Roussillon kollu ma kienx il-Franċiż iżda l-Oċċitan. == Sport == F'Lulju 2021, Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 13 tat-[[Tour de France]] taċ-ċikliżmu tal-2021. Kien proprju f'Carcassonne li [[Mark Cavendish]] laħaq ir-rekord tal-iktar rebħiet ta' stadji tat-Tour de France (34) ta' [[Eddy Merckx]]. Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 15, u l-ewwel belt għall-istadju 16 tat-Tour de France tal-2018. Qabel kienet ukoll il-punt ta' tluq għall-istadju 11 tat-Tour de France tal-2004 u tal-2016, u l-aħħar belt tat-Tour de France tal-2006. Bħal fil-kumplament tal-Lbiċ ta' Franza, ir-[[rugby union]] huwa popolari f'Carcassonne. Il-belt hija rrappreżentata mill-[[Union Sportive Carcassonnaise]], magħrufa lokalment sempliċement bħala USC. Il-klabb għandu storja kbira u lagħab fil-Finali tal-Kampjonat Franċiż fl-1925, u attwalment jikkompeti fil-Pro D2, it-tieni diviżjoni tar-rugby Franċiż. Jintlagħab ukoll ir-rugby league, mill-klabb [[AS Carcassonne]]. Huma jilagħbu fil-Kampjonat Elit 1. [[Puig Aubert]] huwa l-iżjed plejer notevoli tar-rugby league li ġie minn klabb ta' Carcassonne. Hemm [[statwa]] tal-bronż tiegħu barra mill-iStade Albert Domec fejn jilagħbu t-timijiet tal-belt fiż-żewġ dixxiplini. == Arti == [[Stampa:Carcassonne Art 09.05.2018.jpg|daqsminuri|Iċ-ċrieki sofor ipprojettati fuq il-fortifikazzjonijiet ta' Carcassonne fl-2018.]] F'Mejju 2018 ġie varat il-proġett "Konċentriku, eċċentriku" tal-artist Franċiż-[[Żvizzera|Żvizzeru]] [[Felice Varini]], fejn intwerew ċrieki konċentriċi kbar fuq il-[[monument]] bħala parti mis-seba' edizzjoni ta' "IN SITU, [[Arti]] storika u kontemporanja", avveniment tas-sajf fir-reġjun ta' Occitanie / Pyrenees-Mediterranean li jiffoka fuq ir-rabta bejn l-arti moderna u l-wirt arkitettoniku. Dan ix-xogħol monumentali sar bħala ċelebrazzjoni tal-20 anniversarju tad-deżinjazzjoni ta' Carcassonne bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Eċċezzjonali bħala daqs, viżibbiltà u użu tal-ispazju arkitettoniku, il-proġett kien estiż tul in-naħa tal-Punent tal-fortifikazzjonijiet tal-belt. Ix-xogħol seta' jiġi apprezzat sew biss minn quddiem id-Daħla ta' Aude fir-rotta bil-mixi mill-Bastide. Iċ-ċrieki sofor irqaq ġew ipprojettati permezz ta' folji miżbugħin tal-aluminju, qishom mewġ taż-żmien u tal-ispazju, fejn dehru jifframmentaw u jirrikomponu l-[[ġeometrija]] taċ-ċrieki fuq it-torrijiet u s-swar tal-fortifikazzjonijiet. Ix-xogħol kien viżibbli minn Mejju sa Settembru 2018 biss. == Kultura popolari == * Il-poeta Franċiż [[Gustave Nadaud]] żied il-popolarità ta' Carcassonne. Huwa kiteb [[poeżija]] dwar raġel li kien joħlom li jara iżda li ma setax jara qabel miet. Il-poeżija tiegħu ispirat bosta oħrajn u ġiet tradotta bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] diversi drabi. [[Georges Brassens]] kanta verżjoni musical tal-poeżija. [[Lord Dunsany]] kiteb ġrajja qasira msejħa "Carcassonne" (f'''A Dreamer's Tales'') bħalma għamel [[William Faulkner]]. * Fis-6 ta' Marzu 2000 Franza ħarġet bolla ta' kommemorazzjoni tal-fortizza ta' Carcassonne. * L-istorja ta' Carcassonne tiġi rrakkontata fir-rumanzi tat-Triloġija ta' Languedoc ''Labyrinth'', ''Sepulchre'' u ''Citadel'' ta' [[Kate Mosse]]. Flimkien ma' [[Puivert]] u Toulouse, tissemma u tiġi deskritta spiss fir-rumanz tal-2018 tagħha "The Burning Chambers". * Il-logħba tal-mejda ''Carcassonne'' ngħatat isem il-belt, u tinkludi l-arkitettura tar-reġjun. * Partijiet mill-film tal-1991 ''Robin Hood: Prince of Thieves'' inġibdu f'Carcassonne u fl-inħawi tal-madwar. * Album tal-1993 ta' [[Stephan Eicher]] kien jismu ''Carcassonne''. * Fix-show ''Sea Wall'', tal-protagonista [[Andrew Scott]], Carcassonne tissemma spiss fl-isfond. == Nies notevoli == * [[Paul Lacombe]], [[kompożitur]] Franċiż, twieled fl-1837 * [[Théophile Barrau]], skultur Franċiż, twieled fl-1848 * [[Paul Sabatier]], kimiku Franċiż, rebbieħ konġunt tal-[[Premju Nobel]] għall-[[Kimika]], twieled fl-1854 * [[Henry d'Estienne]], pittur Franċiż, twieled fl-1872 * [[Suzanne Sarroca]], sopran tal-opri Franċiża, twieldet fl-1927 * [[Gilbert Benausse]], plejer tar-[[rugby]] Franċiż, twieled fl-1932 * [[Alain Colmerauer]], xjenzat informatiku Franċiż, inventur tal-lingwaġġ tal-ipprogrammar Prolog, twieled fl-1941 * [[Michael Martchenko]], illustratur [[Kanada|Kanadiż]] imwieled fi Franza, twieled fl-1942 * [[Maurice Sarrail]], suldat Franċiż, Ġeneral ta' Diviżjoni matul [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]], twieled fl-1856 * [[David Ferriol]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1979 * [[Olivia Ruiz]], [[Kantant|kantanta]] pop Franċiża, twieldet fl-1980 * [[Fabrice Estebanez]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1981 == Ġemellaġġi == Carcassonne hija ġemellata ma': * [[Eggenfelden]], il-[[Ġermanja]] * [[Baeza]], [[Spanja]] * [[Tallinn]], l-[[Estonja]] == Referenzi == i7unw3jzkfxltli94zh1exd0ukkrts1 279446 279444 2022-08-20T13:17:40Z Trigcly 17859 added [[Category:Bliet ta' Franza]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Carcassonne''' (pronunzja bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: [kaʁkasɔn], lokalment: [kaχkaˈsɔnə]; bil-Oċċitan: ''Carcassona'' [kaɾkaˈsunɔ]; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Carcaso'') hija belt iffortifikata [[Franza|Franċiża]] fid-dipartiment ta' [[Aude]], fir-reġjun ta' Occitanie. Hija l-prefettura tad-dipartiment. Abitata min-[[Neolitiku]], Carcassonne tinsab fil-pjanura tax-xmara Aude bejn ir-rotot kummerċjali storiċi, u tikkollega l-[[Oċean Atlantiku]] mal-[[Mediterran|Baħar Mediterran]] u l-Massif Central mal-[[Pirinej]]. L-importanza strateġika tagħha malajr ġiet rikonoxxuta mir-[[Imperu Ruman|Rumani]], li okkupaw l-għolja fejn kienet tinsab sal-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent. Fis-seklu 5 inħakmet mill-[[Viżigoti]], li stabbilew il-belt. Fi żmien tliet sekli, għal żmien qasir sfat taħt il-ħakma [[Iżlam|Iżlamika]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha wasslet biex il-mexxejja tagħha jespandu l-fortifikazzjonijiet sat-Trattat tal-Pirinej fl-1659. Iċ-ċittadella tagħha, magħrufa bħala Cité de Carcassonne, hija fortizza [[Medjuevu|Medjevali]] li tmur lura għall-perjodu Gallo-Ruman u ġiet restawrata mit-teoriku u l-[[arkitett]] [[Eugène Viollet-le-Duc]] fl-1853. Saret [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO fl-1997 bis-saħħa tal-preservazzjoni u tar-restawr eċċezzjonali taċ-ċittadella Medjevali.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/345/|titlu=Historic Fortified City of Carcassonne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne tiddependi ferm fuq it-turiżmu iżda għandha wkoll setturi ekonomiċi ewlenin oħra bħall-manifattura u l-produzzjoni tal-[[inbid]]. == Ġeografija == Carcassonne tinsab fin-Nofsinhar ta' Franza madwar 80 kilometru (50 mil) fil-Lvant ta' [[Toulouse]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha bejn l-Oċean Atlantiku u l-Baħar Mediterran ilha rikonoxxuta min-Neolitiku. L-erja tar-raħal hija madwar 65 km² (25 mil kwadru), li hija ferm ikbar mill-bosta rħula żgħar fid-dipartiment ta' Aude. Ix-xmajjar Aude, [[Fresquel]] u l-[[Canal du Midi]] jgħaddu mir-raħal. == Storja == L-ewwel sinjali ta' insedjament f'dan ir-reġjun imorru lura għal madwar it-3500 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda s-sit tal-għolja ta' ''Carsac'' — isem Ċeltiku li nżamm f'siti oħra fin-Nofsinhar — sar post kummerċjali importanti fis-seklu 6 Q.K. Il-''Volcae Tectosages'' iffortifikawha u għamluha ''oppidum'', forti f'għolja, u ngħatat l-isem ta' "Carsac".<ref>Cowper, Marcus (20 June 2012). ''Cathar Castles: Fortresses of the Albigensian Crusade 1209–1300 - Marcus Cowper - Google Books''. ISBN <bdi>9781849080545</bdi>.</ref> L-[[etimoloġija]] folkloristika — li tinvolvi ''châtelaine'' msejħa Carcas, ingann li temm assedju, u d-daqq brijuż tal-qniepen ("''Carcas'' sona") — għalkemm imfakkra permezz ta' [[skultura]] Neo-Gotika ta' ''Mme. Carcas'' fuq kolonna ħdejn id-Daħla ta' Narbonne, hija invenzjoni moderna. L-isem jista' jitqies li oriġina mill-isem Carcas. Carcassonne ġiet identifikata strateġikament meta r-Rumani ffortifikaw il-quċċata tal-għolja tagħha għall-ħabta tal-100 Q.K. u eventwalment għamluha l-kolonja ta' ''Julia Carsaco'', iktar 'il quddiem imsejħa ''Carcaso'', u mbagħad ''Carcasum'' (bil-proċess ta' qlib tal-konsonanti magħruf bħala metateżi). Il-parti prinċipali tan-naħat t'isfel tas-swar tat-Tramuntana tmur lura għal żmien il-Gallo-Rumani. Fl-462 ir-Rumani uffiċjalment ċedew lil ''Septimania'' lir-re [[Teodoriku II]] tal-Viżigoti li kien mexxa lil Carcassonne mill-453. Huwa bena iktar fortifikazzjonijiet f'Carcassonne, li kienet stazzjonament tal-fruntiera fiżika tat-Tramuntana li għad hemm traċċi tagħha sa llum il-ġurnata. Teodoriku II huwa maħsub li beda l-predeċessur tal-bażilika li issa hija ddedikata lil San Nażarju u San Ċelsju. Fil-508 il-Viżigosti rnexxielhom jirreżistu l-attakki tar-re Clovis tal-[[Franki]]. Is-[[Saraċeni]] minn [[Barċellona]] ħadu lil Carcassonne fis-725. Ir-Re [[Pepin il-Qasir]] (Pépin le Bref) keċċihom fis-759-760. Entità fewdali Medjevali, il-Kontea ta' Carcassonne, ikkontrollat il-belt u l-madwar. Spiss kienet tingħaqad mal-Kontea ta' Razès. L-oriġini ta' Carcassonne bħala kontea x'aktarx imorru għal żmien ir-rappreżentanti lokali tal-Viżigoti, iżda l-ewwel konti magħruf b'ismu kien Bello ta' żmien [[Karlu Manju]]. Bello stabbilixxa dinastija, il-Bellonidi, li mexxew bosta ''honores'' f'''Septimania'' u fil-[[Katalonja]] għal tliet sekli. Fl-1067, Carcassonne saret proprjetà ta' [[Raimond-Bernard Trencavel]], il-viskonti ta' [[Albi]] u ta' [[Nîmes]], permezz taż-żwieġ tiegħu ma' Ermengard, oħt l-aħħar konti ta' Carcassonne. Fis-sekli ta' wara, il-familja Trencavel alleat ruħha bis-suċċessjoni mal-kontijiet ta' Barċellona u ta' Toulouse. Huma bnew ix-''Château Comtal'' u l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju. Fl-1096, il-[[Papa Urban II]] bierek il-ġebla tax-xewka tal-pedamenti tal-[[katidral]] il-ġdid. Carcassonne saret famuża għar-rwol li kellha fil-Kruċjati Albiġensjani meta l-belt kienet fortizza tal-Katari Oċċitani. F'Awwissu 1209, l-armata tal-Kruċjati tal-Legat Papali, is-Superjur [[Arnaud Amalric]], ġiegħel liċ-ċittadini tagħha jarrendu. Il-Viskonti Raimond-Roger de Trencavel intefa' l-ħabs sakemm ġie nnegozjat kif il-belt kienet se tarrendi u miet f'ċirkostanzi misterjużi tliet xhur wara fil-ħabs tiegħu stess. Il-poplu ta' Carcassonne tħalla jitlaq — effettivament, tkeċċa mill-belt tiegħu stess ta' fuqhom senduqhom. [[Simon de Montfort]] inħatar bħala l-Viskonti l-ġdid kompla jżid iktar fortifikazzjonijiet. [[Stampa:Cathars expelled.JPG|xellug|daqsminuri|It-tkeċċija tal-Katari.]] Fl-1240, iben Trencavel ipprova jerġa' jikkonkwista d-dominju antik tiegħu iżda ma rnexxilux. Il-belt issottomettiet ruħa għat-tmexxija tar-Renju ta' Franza fl-1247. Carcassonne saret fortizza tal-fruntiera bejn Franza u r-Renju ta' [[Aragona]] skont it-Trattat ta' Corbeil tal-1258. Ir-re [[Lwiġi IX]] stabbilixxa parti ġdida tar-raħal fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude. Hu u s-suċċessur tiegħu [[Filippu III]] bnew is-swar ta' barra. Il-fehma kontemporanja xorta baqgħet tikkunsidra l-fortizza inpenetrabbli. Matul il-Gwerra tal-Mitt Sena, Dwardu l-Prinċep l-Iswed ma rnexxilux jaħkem il-belt fl-1355, għalkemm it-truppi tiegħu qerdu l-''ville basse'' (litteralment "belt fil-baxx").<ref>Burne, A.H. (1999) [1955]. ''The Crecy War''. Ware, Herts: Wordsworth. pp. 254–255. ISBN <bdi>1-85367-081-2</bdi>.</ref> Fl-1659, it-Trattat tal-Pirinej ittrasferixxa l-provinċja tal-fruntiera ta' [[Roussillon]] lil Franza, u l-importanza militari ta' Carcassonne naqset. Il-fortifikazzjonijiet tagħha ġew abbandunati u l-belt saret ċentru ekonomiku li kkonċentra fuq l-industrija tat-tessuti tas-suf. Dokument tal-1723 ikkwotat minn [[Fernand Braudel]] iddeskriviha bħala "ċ-ċentru tal-manifattura ta' Languedoc".<ref>Fernand Braudel, ''The Wheels of Commerce'' 1982, vol. II ta' ''Civilization and Capitalism'', Brian Anderson.</ref> Baqgħet hekk sal-kollass tas-suq [[Imperu Ottoman|Ottoman]] fl-aħħar tas-seklu 18, u mbagħad saret belt/raħal rurali.<ref>Faroqhi, Suraiya N. (2006). "Introduction". In Suraiya N. Faroqhi, ed., ''The Cambridge History of Turkey, Volume 3: The Later Ottoman Empire, 1603–1839'', pp. 3–17. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN <bdi>978-0-521-62095-6</bdi>.</ref> == Importanza storika == Carcassonne kienet l-ewwel fortizza li użat il-kostruzzjonijiet tal-[[injam]] fuq il-fortifikazzjonijiet tal-ġebel meta kienet taħt assedju. Pjattaformi u ħitan temporanji tal-injam kienu jinbnew mas-swar ta' fuq tal-fortizza permezz ta' toqbiet kwadri fil-faċċati tal-ħitan, u b'hekk kienu jipprovdu protezzjoni għad-difensuri fuq is-swar u setgħu jixxabtu 'l barra mingħajr ma jidhru biex jisparaw jew iwaqqgħu ż-żejt jaħraq fuq min kien iwettaq l-attakki kontra l-belt. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Carcassonne Cite.jpg|nofs|daqsminuri|565x565px|Veduta panoramika tal-Belt Iffortifikata ta' Carcassonne.]] Il-Belt Iffortifikata Storika ta' Carcassonne ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == === Belt iffortifikata === [[Stampa:Painting of Carcassonne from 1462.jpeg|daqsminuri|268x268px|[[Pittura]] ta' Carcassonne tal-1462.]] Essenzjalment, il-belt iffortifikata tikkonsisti minn disinn konċentriku ta' żewġ sezzjonijiet ta' swar fuq barra bi 53 torri u strutturi difensivi kontra l-assedji. Il-kastell innifsu fuq il-pont tiegħu li jitla' u jinżel u foss li jwassal għall-parti difensiva ċentrali. Is-swar għandhom bosta torrijiet li nbnew matul perjodu pjuttost twil. Sezzjoni minnhom hija Rumana u hija partikolarment differenti mill-ħitan Medjevali, b'saffi tal-brikks [[Aħmar|ħomor]] u soqfa tat-terrakotta. Wieħed mit-torrijiet difensivi kien ospita l-Inkwiżizzjoni [[Knisja Kattolika|Kattolika]] fis-seklu 13 u għadu magħruf bħala "t-Torri tal-Inkwiżizzjoni".<ref>{{Ċita web|url=https://www.midi-france.info/030101_carcassonne.htm|titlu=Things to See in the Languedoc: Historic Cities: Cité of Carcassonne & Bastide of Carcassonne|sit=www.midi-france.info|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne ġiet demilitarizzata taħt [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun Bonaparte]], u s-''cité'' ffortifikata ta' Carcassonne ġiet mitluqa tant li l-gvern Franċiż iddeċieda li għandha titwaqqa'. Digriet f'dan ir-rigward uffiċjalizza din id-deċiżjoni fl-1849 iżda dan inkorla liċ-ċittadini tal-belt. L-antikwarju u s-sindku ta' Carcassonne, [[Jean-Pierre Cros-Mayrevieille]], u l-[[kittieb]] [[Prosper Mérimée]], the l-ewwel spettur tal-monumenti antiki, mexxew kampanja għall-preservazzjoni tal-fortizza bħala monument storiku. Iktar tard dik is-sena, l-arkitett Eugène Viollet-le-Duc, li diġà kien qed jirrestawra l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, ġie kkummissjonat għar-rinnovazzjoni tal-monument. [[Stampa:Carcasonneouterwall.jpg|daqsminuri|255x255px|Is-saffi differenti ta' swar u ħitan ta' Carcassonne.]] Fl-1853 beda x-xogħol fis-swar tal-Punent u tal-Lbiċ, segwiti mit-torrijiet tad-Daħla ta' Narbonne u d-daħla prinċipali tas-''cité''. Il-fortifikazzjonijiet ġew ikkonsolidati fejn kien meħtieġ, iżda l-attenzjoni ewlenija ngħatat lir-restawr tas-soqfa tat-torrijiet u tal-istrutturi difensivi, fejn Viollet-le-Duc ordna l-qerda tal-istrutturi li kienu nbnew ma' dawn il-ħitan, uħud minnhom pjuttost antiki. Viollet-le-Duc ħalla warajh bosta noti u tpinġijiet dettaljati meta miet fl-1879, u l-istudent tiegħu [[Paul Boeswillwald]], u iktar 'il quddiem l-arkitett Nodet komplew bir-riabilitazzjoni ta' Carcassonne. Ir-restawr ġie kkritikat sew matul il-ħajja ta' Viollet-le-Duc. Wara li kien għadu kemm temm ix-xogħol fit-Tramuntana ta' Franza, huwa għamel l-iżball li uża l-lavanja (meta ma kien hemm l-ebda barriera tal-lavanja fl-inħawi) minflok it-terrakotta għat-tegoli tas-soqfa. Intqal li s-soqfa tal-lavanja kienu iktar tipiċi tat-Tramuntana ta' Franza, bħalma kienu l-partijiet ippuntati li ġew miżjuda mas-soqfa. Minkejja dan, inġenerali, hemm qbil li x-xogħol ta' Viollet-le-Duc f'Carcassonne kien xogħol ta' ġenju, għalkemm ma segwiex l-awtentiċità stretta. === Belt fil-baxx === Il-''ville basse'' tmur lura għall-aħħar tal-Medju Evu. Stabbilita bħala insedjament tal-abitanti mkeċċija mill-belt xi żmien wara l-Kruċjati, kienet il-qalba ekonomika tal-belt għal sekli sħaħ. Għalkemm xi darba kienu intatti, il-biċċa l-kbira tal-ħitan ta' din il-parti tal-belt ma għadhomx intatti. Il-Katidral ta' Carcassonne jinsab f'din il-parti tal-belt.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ville-Basse|titlu=Ville Basse {{!}} Carcassonne, France {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Oħrajn === Pont ieħor, Pont Marengo, jaqsam minn naħa għall-oħra tal-Canal du Midi u jagħti aċċess għall-istazzjon ferrovjarju. Il-Lac de la Cavayère nħoloq bħala lag rikreattiv; jinsab madwar ħames minuti miċ-ċentru tal-belt bil-[[karozza]].<ref>Francois de Lannoy. ''THE CITE DE CARCASSONE - EDITIONS DU PATRIMOINE''. p. 18.</ref> Attrazzjonijiet oħra jinkludu: * il-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, * il-[[Katidral]] ta' Carcassonne, * il-Knisja ta' San Vinċenz. == Klima == Carcassonne għandha klima subtropikali umduża (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Cfa), għalkemm għandha influwenza Mediterranja notevoli bi sjuf sħan (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Csa), klima li hija iktar tipika tan-Nofsinhar ta' Franza, bi xtiewi moderatament bix-xita u miti u bi sjuf b'medja ta' iktar minn 28 °C (82 °F) binhar bi ftit xita. Carcassonne, flimkien mal-kosta Mediterranja Franċiża, tista' tkun soġġetta għal maltempati bir-ragħad u xita torrenzjali fl-aħħar tas-sajf u fil-bidu tal-ħarifa. Ir-reġjun ta' Carcassonne jbati minn għargħar f'dawn l-avvenimenti, u l-aħħar għargħar seħħ fl-14 u fil-15 ta' Ottubru 2018. {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |Climate data for Carcassonne (1981–2010 averages) |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja rekord f'°C (°F) |21.1 (70.0) |25.2 (77.4) |27.3 (81.1) |31.0 (87.8) |35.2 (95.4) |40.7 (105.3) |40.2 (104.4) |41.9 (107.4) |36.4 (97.5) |31.0 (87.8) |26.2 (79.2) |22.4 (72.3) |41.9 (107.4) |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |9.7 (49.5) |11.1 (52.0) |14.4 (57.9) |17.0 (62.6) |21.0 (69.8) |25.4 (77.7) |28.6 (83.5) |28.3 (82.9) |24.5 (76.1) |19.3 (66.7) |13.5 (56.3) |10.2 (50.4) |18.6 (65.5) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |3.1 (37.6) |3.5 (38.3) |5.6 (42.1) |7.7 (45.9) |11.4 (52.5) |14.8 (58.6) |17.2 (63.0) |17.0 (62.6) |14.0 (57.2) |11.2 (52.2) |6.6 (43.9) |3.8 (38.8) |9.7 (49.5) |- !Temp. baxxa rekord f'°C (°F) |−12.5 (9.5) |−15.2 (4.6) |−7.5 (18.5) |−1.6 (29.1) |0.9 (33.6) |6.0 (42.8) |8.4 (47.1) |8.2 (46.8) |2.9 (37.2) |−2.0 (28.4) |−6.8 (19.8) |−12.0 (10.4) |−15.2 (4.6) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |69.3 (2.73) |54.1 (2.13) |54.3 (2.14) |73.1 (2.88) |56.7 (2.23) |45.9 (1.81) |28.5 (1.12) |42.6 (1.68) |42.5 (1.67) |59.5 (2.34) |59.5 (2.34) |62.5 (2.46) |648.5 (25.53) |- !Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni |9.4 |7.9 |8.0 |9.5 |7.5 |5.0 |4.1 |5.5 |5.4 |7.8 |8.7 |8.8 |87.5 |- !Medja ta' jiem bil-borra |2.1 |2.1 |0.9 |0.3 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.6 |1.4 |7.4 |- !Umdità relattiva medja (%) |82 |79 |74 |74 |72 |69 |64 |68 |73 |80 |82 |84 |75.1 |- !Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar |97.2 |119.6 |172.6 |188.1 |214.7 |239.7 |275.4 |260.4 |212.9 |144.6 |102.5 |91.6 |2,119.3 |- | colspan="14" |Sors 1: Météo France<ref>{{Ċita web|url=https://meteofrance.com/previsions-meteo-france/carcassonne/11000|titlu=METEO CARCASSONNE par Météo-France - Prévisions Météo gratuites pour aujourd’hui, demain et à 15 jours.|sit=meteofrance.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |- | colspan="14" |Sors 2: Infoclimat.fr (umdità u jiem bil-borra, 1961-1990)<ref>{{Ċita web|url=https://www.infoclimat.fr/climatologie-07635-carcassonne-salvaza.html|titlu=Normales et records météorologiques - Infoclimat|sit=www.infoclimat.fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Populazzjoni == {| class="wikitable" |+Popolazzjoni storika | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1793 |10,400 |—     |- !1800 |15,219 | +5.59% |- !1806 |14,985 |−0.26% |- !1821 |15,752 | +0.33% |- !1831 |20,997 | +2.92% |- !1836 |22,623 | +1.50% |- !1841 |21,333 |−1.17% |- !1846 |21,607 | +0.26% |- !1851 |20,005 |−1.53% |- !1856 |19,915 |−0.09% |- !1861 |20,644 | +0.72% |- !1866 |22,173 | +1.44% |- !1872 |24,407 | +1.61% |- !1876 |25,971 | +1.56% |- !1881 |27,512 | +1.16% |- !1886 |29,330 | +1.29% |- !1891 |28,235 |−0.76% |- !1896 |29,298 | +0.74% |- !1901 |30,720 | +0.95% |} | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1906 |30,976 | +0.17% |- !1911 |30,689 |−0.19% |- !1921 |29,314 |−0.46% |- !1926 |33,974 | +2.99% |- !1931 |34,921 | +0.55% |- !1936 |33,441 |−0.86% |- !1946 |38,139 | +1.32% |- !1954 |37,035 |−0.37% |- !1962 |40,897 | +1.25% |- !1968 |43,616 | +1.08% |- !1975 |42,154 |−0.49% |- !1982 |41,153 |−0.34% |- !1990 |43,470 | +0.69% |- !1999 |43,950 | +0.12% |- !2007 |47,620 | +1.01% |- !2012 |47,068 |−0.23% |- !2017 |46,031 |−0.44% |- !2018 |46,513 | +1.05% |} |} == Ekonomija == Il-parti l-ġdida (''Ville Basse'') tal-belt fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude, li tmur lura għall-Medju Evu, wara l-[[Kruċjata|Kruċjati]], timmanifattura ż-żraben, il-lastiku u t-tessuti. Hija wkoll iċ-ċentru ta' reġjun ewlieni tal-produzzjoni tal-inbejjed ta' Denominazzjoni ta' Oriġini Kontrollata (DOK; bil-Franċiż: AOC). Parti kbira mill-introjtu tal-belt jiġi mit-turiżmu b'rabta mal-fortifikazzjonijiet (''Cité'') u mid-dgħajjes li jgħaddu mill-Canal du Midi. Carcassonne tospita wkoll l-Akkademja MKE ta[[l-Arti]] tal-Ispettaklu. Carcassonne tilqa' madwar tliet miljun viżitatur fis-sena. === Trasport === Fl-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, l-ajruport ta' Carcassonne beda jakkomoda titjiriet irħas mill-ajruporti [[Ewropa|Ewropej]] u lejhom, u sal-2009 kellu konnessjonijiet ta' titjiriet regolari ma' Porto, [[Bournemouth]], [[Cork]], [[Dublin]], [[Frankfurt]] (Hahn), [[Londra]] (Stansted), [[Liverpool]], East Midlands, [[Glasgow]] (Prestwick) u [[Charleroi]]. L-istazzjon ferrovjarju ta' Carcassonne joffri konnessjonijiet diretti lejn Toulouse, [[Narbonne]], [[Perpignan]], [[Pariġi]], [[Marseille|Marsilja]] u diversi destinazzjoni reġjonali. L-awtostrada A61 tikkollega lil Carcassonne ma' Toulouse u ma' Narbonne. == Edukazzjoni == * École nationale de l'aviation civile == Lingwa == Fil-belt jiġi mitkellem il-Franċiż. Storikament, il-lingwa mitkellma f'Carcassonne u fil-Languedoc-Roussillon kollu ma kienx il-Franċiż iżda l-Oċċitan. == Sport == F'Lulju 2021, Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 13 tat-[[Tour de France]] taċ-ċikliżmu tal-2021. Kien proprju f'Carcassonne li [[Mark Cavendish]] laħaq ir-rekord tal-iktar rebħiet ta' stadji tat-Tour de France (34) ta' [[Eddy Merckx]]. Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 15, u l-ewwel belt għall-istadju 16 tat-Tour de France tal-2018. Qabel kienet ukoll il-punt ta' tluq għall-istadju 11 tat-Tour de France tal-2004 u tal-2016, u l-aħħar belt tat-Tour de France tal-2006. Bħal fil-kumplament tal-Lbiċ ta' Franza, ir-[[rugby union]] huwa popolari f'Carcassonne. Il-belt hija rrappreżentata mill-[[Union Sportive Carcassonnaise]], magħrufa lokalment sempliċement bħala USC. Il-klabb għandu storja kbira u lagħab fil-Finali tal-Kampjonat Franċiż fl-1925, u attwalment jikkompeti fil-Pro D2, it-tieni diviżjoni tar-rugby Franċiż. Jintlagħab ukoll ir-rugby league, mill-klabb [[AS Carcassonne]]. Huma jilagħbu fil-Kampjonat Elit 1. [[Puig Aubert]] huwa l-iżjed plejer notevoli tar-rugby league li ġie minn klabb ta' Carcassonne. Hemm [[statwa]] tal-bronż tiegħu barra mill-iStade Albert Domec fejn jilagħbu t-timijiet tal-belt fiż-żewġ dixxiplini. == Arti == [[Stampa:Carcassonne Art 09.05.2018.jpg|daqsminuri|Iċ-ċrieki sofor ipprojettati fuq il-fortifikazzjonijiet ta' Carcassonne fl-2018.]] F'Mejju 2018 ġie varat il-proġett "Konċentriku, eċċentriku" tal-artist Franċiż-[[Żvizzera|Żvizzeru]] [[Felice Varini]], fejn intwerew ċrieki konċentriċi kbar fuq il-[[monument]] bħala parti mis-seba' edizzjoni ta' "IN SITU, [[Arti]] storika u kontemporanja", avveniment tas-sajf fir-reġjun ta' Occitanie / Pyrenees-Mediterranean li jiffoka fuq ir-rabta bejn l-arti moderna u l-wirt arkitettoniku. Dan ix-xogħol monumentali sar bħala ċelebrazzjoni tal-20 anniversarju tad-deżinjazzjoni ta' Carcassonne bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Eċċezzjonali bħala daqs, viżibbiltà u użu tal-ispazju arkitettoniku, il-proġett kien estiż tul in-naħa tal-Punent tal-fortifikazzjonijiet tal-belt. Ix-xogħol seta' jiġi apprezzat sew biss minn quddiem id-Daħla ta' Aude fir-rotta bil-mixi mill-Bastide. Iċ-ċrieki sofor irqaq ġew ipprojettati permezz ta' folji miżbugħin tal-aluminju, qishom mewġ taż-żmien u tal-ispazju, fejn dehru jifframmentaw u jirrikomponu l-[[ġeometrija]] taċ-ċrieki fuq it-torrijiet u s-swar tal-fortifikazzjonijiet. Ix-xogħol kien viżibbli minn Mejju sa Settembru 2018 biss. == Kultura popolari == * Il-poeta Franċiż [[Gustave Nadaud]] żied il-popolarità ta' Carcassonne. Huwa kiteb [[poeżija]] dwar raġel li kien joħlom li jara iżda li ma setax jara qabel miet. Il-poeżija tiegħu ispirat bosta oħrajn u ġiet tradotta bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] diversi drabi. [[Georges Brassens]] kanta verżjoni musical tal-poeżija. [[Lord Dunsany]] kiteb ġrajja qasira msejħa "Carcassonne" (f'''A Dreamer's Tales'') bħalma għamel [[William Faulkner]]. * Fis-6 ta' Marzu 2000 Franza ħarġet bolla ta' kommemorazzjoni tal-fortizza ta' Carcassonne. * L-istorja ta' Carcassonne tiġi rrakkontata fir-rumanzi tat-Triloġija ta' Languedoc ''Labyrinth'', ''Sepulchre'' u ''Citadel'' ta' [[Kate Mosse]]. Flimkien ma' [[Puivert]] u Toulouse, tissemma u tiġi deskritta spiss fir-rumanz tal-2018 tagħha "The Burning Chambers". * Il-logħba tal-mejda ''Carcassonne'' ngħatat isem il-belt, u tinkludi l-arkitettura tar-reġjun. * Partijiet mill-film tal-1991 ''Robin Hood: Prince of Thieves'' inġibdu f'Carcassonne u fl-inħawi tal-madwar. * Album tal-1993 ta' [[Stephan Eicher]] kien jismu ''Carcassonne''. * Fix-show ''Sea Wall'', tal-protagonista [[Andrew Scott]], Carcassonne tissemma spiss fl-isfond. == Nies notevoli == * [[Paul Lacombe]], [[kompożitur]] Franċiż, twieled fl-1837 * [[Théophile Barrau]], skultur Franċiż, twieled fl-1848 * [[Paul Sabatier]], kimiku Franċiż, rebbieħ konġunt tal-[[Premju Nobel]] għall-[[Kimika]], twieled fl-1854 * [[Henry d'Estienne]], pittur Franċiż, twieled fl-1872 * [[Suzanne Sarroca]], sopran tal-opri Franċiża, twieldet fl-1927 * [[Gilbert Benausse]], plejer tar-[[rugby]] Franċiż, twieled fl-1932 * [[Alain Colmerauer]], xjenzat informatiku Franċiż, inventur tal-lingwaġġ tal-ipprogrammar Prolog, twieled fl-1941 * [[Michael Martchenko]], illustratur [[Kanada|Kanadiż]] imwieled fi Franza, twieled fl-1942 * [[Maurice Sarrail]], suldat Franċiż, Ġeneral ta' Diviżjoni matul [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]], twieled fl-1856 * [[David Ferriol]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1979 * [[Olivia Ruiz]], [[Kantant|kantanta]] pop Franċiża, twieldet fl-1980 * [[Fabrice Estebanez]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1981 == Ġemellaġġi == Carcassonne hija ġemellata ma': * [[Eggenfelden]], il-[[Ġermanja]] * [[Baeza]], [[Spanja]] * [[Tallinn]], l-[[Estonja]] == Referenzi == [[Kategorija:Bliet ta' Franza]] mmmikpmvvm7zxapnanxod193fjztz6e 279447 279446 2022-08-20T13:17:50Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Carcassonne''' (pronunzja bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: [kaʁkasɔn], lokalment: [kaχkaˈsɔnə]; bil-Oċċitan: ''Carcassona'' [kaɾkaˈsunɔ]; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Carcaso'') hija belt iffortifikata [[Franza|Franċiża]] fid-dipartiment ta' [[Aude]], fir-reġjun ta' Occitanie. Hija l-prefettura tad-dipartiment. Abitata min-[[Neolitiku]], Carcassonne tinsab fil-pjanura tax-xmara Aude bejn ir-rotot kummerċjali storiċi, u tikkollega l-[[Oċean Atlantiku]] mal-[[Mediterran|Baħar Mediterran]] u l-Massif Central mal-[[Pirinej]]. L-importanza strateġika tagħha malajr ġiet rikonoxxuta mir-[[Imperu Ruman|Rumani]], li okkupaw l-għolja fejn kienet tinsab sal-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent. Fis-seklu 5 inħakmet mill-[[Viżigoti]], li stabbilew il-belt. Fi żmien tliet sekli, għal żmien qasir sfat taħt il-ħakma [[Iżlam|Iżlamika]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha wasslet biex il-mexxejja tagħha jespandu l-fortifikazzjonijiet sat-Trattat tal-Pirinej fl-1659. Iċ-ċittadella tagħha, magħrufa bħala Cité de Carcassonne, hija fortizza [[Medjuevu|Medjevali]] li tmur lura għall-perjodu Gallo-Ruman u ġiet restawrata mit-teoriku u l-[[arkitett]] [[Eugène Viollet-le-Duc]] fl-1853. Saret [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO fl-1997 bis-saħħa tal-preservazzjoni u tar-restawr eċċezzjonali taċ-ċittadella Medjevali.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/345/|titlu=Historic Fortified City of Carcassonne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne tiddependi ferm fuq it-turiżmu iżda għandha wkoll setturi ekonomiċi ewlenin oħra bħall-manifattura u l-produzzjoni tal-[[inbid]]. == Ġeografija == Carcassonne tinsab fin-Nofsinhar ta' Franza madwar 80 kilometru (50 mil) fil-Lvant ta' [[Toulouse]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha bejn l-Oċean Atlantiku u l-Baħar Mediterran ilha rikonoxxuta min-Neolitiku. L-erja tar-raħal hija madwar 65 km² (25 mil kwadru), li hija ferm ikbar mill-bosta rħula żgħar fid-dipartiment ta' Aude. Ix-xmajjar Aude, [[Fresquel]] u l-[[Canal du Midi]] jgħaddu mir-raħal. == Storja == L-ewwel sinjali ta' insedjament f'dan ir-reġjun imorru lura għal madwar it-3500 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda s-sit tal-għolja ta' ''Carsac'' — isem Ċeltiku li nżamm f'siti oħra fin-Nofsinhar — sar post kummerċjali importanti fis-seklu 6 Q.K. Il-''Volcae Tectosages'' iffortifikawha u għamluha ''oppidum'', forti f'għolja, u ngħatat l-isem ta' "Carsac".<ref>Cowper, Marcus (20 June 2012). ''Cathar Castles: Fortresses of the Albigensian Crusade 1209–1300 - Marcus Cowper - Google Books''. ISBN <bdi>9781849080545</bdi>.</ref> L-[[etimoloġija]] folkloristika — li tinvolvi ''châtelaine'' msejħa Carcas, ingann li temm assedju, u d-daqq brijuż tal-qniepen ("''Carcas'' sona") — għalkemm imfakkra permezz ta' [[skultura]] Neo-Gotika ta' ''Mme. Carcas'' fuq kolonna ħdejn id-Daħla ta' Narbonne, hija invenzjoni moderna. L-isem jista' jitqies li oriġina mill-isem Carcas. Carcassonne ġiet identifikata strateġikament meta r-Rumani ffortifikaw il-quċċata tal-għolja tagħha għall-ħabta tal-100 Q.K. u eventwalment għamluha l-kolonja ta' ''Julia Carsaco'', iktar 'il quddiem imsejħa ''Carcaso'', u mbagħad ''Carcasum'' (bil-proċess ta' qlib tal-konsonanti magħruf bħala metateżi). Il-parti prinċipali tan-naħat t'isfel tas-swar tat-Tramuntana tmur lura għal żmien il-Gallo-Rumani. Fl-462 ir-Rumani uffiċjalment ċedew lil ''Septimania'' lir-re [[Teodoriku II]] tal-Viżigoti li kien mexxa lil Carcassonne mill-453. Huwa bena iktar fortifikazzjonijiet f'Carcassonne, li kienet stazzjonament tal-fruntiera fiżika tat-Tramuntana li għad hemm traċċi tagħha sa llum il-ġurnata. Teodoriku II huwa maħsub li beda l-predeċessur tal-bażilika li issa hija ddedikata lil San Nażarju u San Ċelsju. Fil-508 il-Viżigosti rnexxielhom jirreżistu l-attakki tar-re Clovis tal-[[Franki]]. Is-[[Saraċeni]] minn [[Barċellona]] ħadu lil Carcassonne fis-725. Ir-Re [[Pepin il-Qasir]] (Pépin le Bref) keċċihom fis-759-760. Entità fewdali Medjevali, il-Kontea ta' Carcassonne, ikkontrollat il-belt u l-madwar. Spiss kienet tingħaqad mal-Kontea ta' Razès. L-oriġini ta' Carcassonne bħala kontea x'aktarx imorru għal żmien ir-rappreżentanti lokali tal-Viżigoti, iżda l-ewwel konti magħruf b'ismu kien Bello ta' żmien [[Karlu Manju]]. Bello stabbilixxa dinastija, il-Bellonidi, li mexxew bosta ''honores'' f'''Septimania'' u fil-[[Katalonja]] għal tliet sekli. Fl-1067, Carcassonne saret proprjetà ta' [[Raimond-Bernard Trencavel]], il-viskonti ta' [[Albi]] u ta' [[Nîmes]], permezz taż-żwieġ tiegħu ma' Ermengard, oħt l-aħħar konti ta' Carcassonne. Fis-sekli ta' wara, il-familja Trencavel alleat ruħha bis-suċċessjoni mal-kontijiet ta' Barċellona u ta' Toulouse. Huma bnew ix-''Château Comtal'' u l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju. Fl-1096, il-[[Papa Urban II]] bierek il-ġebla tax-xewka tal-pedamenti tal-[[katidral]] il-ġdid. Carcassonne saret famuża għar-rwol li kellha fil-Kruċjati Albiġensjani meta l-belt kienet fortizza tal-Katari Oċċitani. F'Awwissu 1209, l-armata tal-Kruċjati tal-Legat Papali, is-Superjur [[Arnaud Amalric]], ġiegħel liċ-ċittadini tagħha jarrendu. Il-Viskonti Raimond-Roger de Trencavel intefa' l-ħabs sakemm ġie nnegozjat kif il-belt kienet se tarrendi u miet f'ċirkostanzi misterjużi tliet xhur wara fil-ħabs tiegħu stess. Il-poplu ta' Carcassonne tħalla jitlaq — effettivament, tkeċċa mill-belt tiegħu stess ta' fuqhom senduqhom. [[Simon de Montfort]] inħatar bħala l-Viskonti l-ġdid kompla jżid iktar fortifikazzjonijiet. [[Stampa:Cathars expelled.JPG|xellug|daqsminuri|It-tkeċċija tal-Katari.]] Fl-1240, iben Trencavel ipprova jerġa' jikkonkwista d-dominju antik tiegħu iżda ma rnexxilux. Il-belt issottomettiet ruħa għat-tmexxija tar-Renju ta' Franza fl-1247. Carcassonne saret fortizza tal-fruntiera bejn Franza u r-Renju ta' [[Aragona]] skont it-Trattat ta' Corbeil tal-1258. Ir-re [[Lwiġi IX]] stabbilixxa parti ġdida tar-raħal fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude. Hu u s-suċċessur tiegħu [[Filippu III]] bnew is-swar ta' barra. Il-fehma kontemporanja xorta baqgħet tikkunsidra l-fortizza inpenetrabbli. Matul il-Gwerra tal-Mitt Sena, Dwardu l-Prinċep l-Iswed ma rnexxilux jaħkem il-belt fl-1355, għalkemm it-truppi tiegħu qerdu l-''ville basse'' (litteralment "belt fil-baxx").<ref>Burne, A.H. (1999) [1955]. ''The Crecy War''. Ware, Herts: Wordsworth. pp. 254–255. ISBN <bdi>1-85367-081-2</bdi>.</ref> Fl-1659, it-Trattat tal-Pirinej ittrasferixxa l-provinċja tal-fruntiera ta' [[Roussillon]] lil Franza, u l-importanza militari ta' Carcassonne naqset. Il-fortifikazzjonijiet tagħha ġew abbandunati u l-belt saret ċentru ekonomiku li kkonċentra fuq l-industrija tat-tessuti tas-suf. Dokument tal-1723 ikkwotat minn [[Fernand Braudel]] iddeskriviha bħala "ċ-ċentru tal-manifattura ta' Languedoc".<ref>Fernand Braudel, ''The Wheels of Commerce'' 1982, vol. II ta' ''Civilization and Capitalism'', Brian Anderson.</ref> Baqgħet hekk sal-kollass tas-suq [[Imperu Ottoman|Ottoman]] fl-aħħar tas-seklu 18, u mbagħad saret belt/raħal rurali.<ref>Faroqhi, Suraiya N. (2006). "Introduction". In Suraiya N. Faroqhi, ed., ''The Cambridge History of Turkey, Volume 3: The Later Ottoman Empire, 1603–1839'', pp. 3–17. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN <bdi>978-0-521-62095-6</bdi>.</ref> == Importanza storika == Carcassonne kienet l-ewwel fortizza li użat il-kostruzzjonijiet tal-[[injam]] fuq il-fortifikazzjonijiet tal-ġebel meta kienet taħt assedju. Pjattaformi u ħitan temporanji tal-injam kienu jinbnew mas-swar ta' fuq tal-fortizza permezz ta' toqbiet kwadri fil-faċċati tal-ħitan, u b'hekk kienu jipprovdu protezzjoni għad-difensuri fuq is-swar u setgħu jixxabtu 'l barra mingħajr ma jidhru biex jisparaw jew iwaqqgħu ż-żejt jaħraq fuq min kien iwettaq l-attakki kontra l-belt. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Carcassonne Cite.jpg|nofs|daqsminuri|565x565px|Veduta panoramika tal-Belt Iffortifikata ta' Carcassonne.]] Il-Belt Iffortifikata Storika ta' Carcassonne ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == === Belt iffortifikata === [[Stampa:Painting of Carcassonne from 1462.jpeg|daqsminuri|268x268px|[[Pittura]] ta' Carcassonne tal-1462.]] Essenzjalment, il-belt iffortifikata tikkonsisti minn disinn konċentriku ta' żewġ sezzjonijiet ta' swar fuq barra bi 53 torri u strutturi difensivi kontra l-assedji. Il-kastell innifsu fuq il-pont tiegħu li jitla' u jinżel u foss li jwassal għall-parti difensiva ċentrali. Is-swar għandhom bosta torrijiet li nbnew matul perjodu pjuttost twil. Sezzjoni minnhom hija Rumana u hija partikolarment differenti mill-ħitan Medjevali, b'saffi tal-brikks [[Aħmar|ħomor]] u soqfa tat-terrakotta. Wieħed mit-torrijiet difensivi kien ospita l-Inkwiżizzjoni [[Knisja Kattolika|Kattolika]] fis-seklu 13 u għadu magħruf bħala "t-Torri tal-Inkwiżizzjoni".<ref>{{Ċita web|url=https://www.midi-france.info/030101_carcassonne.htm|titlu=Things to See in the Languedoc: Historic Cities: Cité of Carcassonne & Bastide of Carcassonne|sit=www.midi-france.info|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne ġiet demilitarizzata taħt [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun Bonaparte]], u s-''cité'' ffortifikata ta' Carcassonne ġiet mitluqa tant li l-gvern Franċiż iddeċieda li għandha titwaqqa'. Digriet f'dan ir-rigward uffiċjalizza din id-deċiżjoni fl-1849 iżda dan inkorla liċ-ċittadini tal-belt. L-antikwarju u s-sindku ta' Carcassonne, [[Jean-Pierre Cros-Mayrevieille]], u l-[[kittieb]] [[Prosper Mérimée]], the l-ewwel spettur tal-monumenti antiki, mexxew kampanja għall-preservazzjoni tal-fortizza bħala monument storiku. Iktar tard dik is-sena, l-arkitett Eugène Viollet-le-Duc, li diġà kien qed jirrestawra l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, ġie kkummissjonat għar-rinnovazzjoni tal-monument. [[Stampa:Carcasonneouterwall.jpg|daqsminuri|255x255px|Is-saffi differenti ta' swar u ħitan ta' Carcassonne.]] Fl-1853 beda x-xogħol fis-swar tal-Punent u tal-Lbiċ, segwiti mit-torrijiet tad-Daħla ta' Narbonne u d-daħla prinċipali tas-''cité''. Il-fortifikazzjonijiet ġew ikkonsolidati fejn kien meħtieġ, iżda l-attenzjoni ewlenija ngħatat lir-restawr tas-soqfa tat-torrijiet u tal-istrutturi difensivi, fejn Viollet-le-Duc ordna l-qerda tal-istrutturi li kienu nbnew ma' dawn il-ħitan, uħud minnhom pjuttost antiki. Viollet-le-Duc ħalla warajh bosta noti u tpinġijiet dettaljati meta miet fl-1879, u l-istudent tiegħu [[Paul Boeswillwald]], u iktar 'il quddiem l-arkitett Nodet komplew bir-riabilitazzjoni ta' Carcassonne. Ir-restawr ġie kkritikat sew matul il-ħajja ta' Viollet-le-Duc. Wara li kien għadu kemm temm ix-xogħol fit-Tramuntana ta' Franza, huwa għamel l-iżball li uża l-lavanja (meta ma kien hemm l-ebda barriera tal-lavanja fl-inħawi) minflok it-terrakotta għat-tegoli tas-soqfa. Intqal li s-soqfa tal-lavanja kienu iktar tipiċi tat-Tramuntana ta' Franza, bħalma kienu l-partijiet ippuntati li ġew miżjuda mas-soqfa. Minkejja dan, inġenerali, hemm qbil li x-xogħol ta' Viollet-le-Duc f'Carcassonne kien xogħol ta' ġenju, għalkemm ma segwiex l-awtentiċità stretta. === Belt fil-baxx === Il-''ville basse'' tmur lura għall-aħħar tal-Medju Evu. Stabbilita bħala insedjament tal-abitanti mkeċċija mill-belt xi żmien wara l-Kruċjati, kienet il-qalba ekonomika tal-belt għal sekli sħaħ. Għalkemm xi darba kienu intatti, il-biċċa l-kbira tal-ħitan ta' din il-parti tal-belt ma għadhomx intatti. Il-Katidral ta' Carcassonne jinsab f'din il-parti tal-belt.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ville-Basse|titlu=Ville Basse {{!}} Carcassonne, France {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Oħrajn === Pont ieħor, Pont Marengo, jaqsam minn naħa għall-oħra tal-Canal du Midi u jagħti aċċess għall-istazzjon ferrovjarju. Il-Lac de la Cavayère nħoloq bħala lag rikreattiv; jinsab madwar ħames minuti miċ-ċentru tal-belt bil-[[karozza]].<ref>Francois de Lannoy. ''THE CITE DE CARCASSONE - EDITIONS DU PATRIMOINE''. p. 18.</ref> Attrazzjonijiet oħra jinkludu: * il-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, * il-[[Katidral]] ta' Carcassonne, * il-Knisja ta' San Vinċenz. == Klima == Carcassonne għandha klima subtropikali umduża (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Cfa), għalkemm għandha influwenza Mediterranja notevoli bi sjuf sħan (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Csa), klima li hija iktar tipika tan-Nofsinhar ta' Franza, bi xtiewi moderatament bix-xita u miti u bi sjuf b'medja ta' iktar minn 28 °C (82 °F) binhar bi ftit xita. Carcassonne, flimkien mal-kosta Mediterranja Franċiża, tista' tkun soġġetta għal maltempati bir-ragħad u xita torrenzjali fl-aħħar tas-sajf u fil-bidu tal-ħarifa. Ir-reġjun ta' Carcassonne jbati minn għargħar f'dawn l-avvenimenti, u l-aħħar għargħar seħħ fl-14 u fil-15 ta' Ottubru 2018. {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |Climate data for Carcassonne (1981–2010 averages) |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja rekord f'°C (°F) |21.1 (70.0) |25.2 (77.4) |27.3 (81.1) |31.0 (87.8) |35.2 (95.4) |40.7 (105.3) |40.2 (104.4) |41.9 (107.4) |36.4 (97.5) |31.0 (87.8) |26.2 (79.2) |22.4 (72.3) |41.9 (107.4) |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |9.7 (49.5) |11.1 (52.0) |14.4 (57.9) |17.0 (62.6) |21.0 (69.8) |25.4 (77.7) |28.6 (83.5) |28.3 (82.9) |24.5 (76.1) |19.3 (66.7) |13.5 (56.3) |10.2 (50.4) |18.6 (65.5) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |3.1 (37.6) |3.5 (38.3) |5.6 (42.1) |7.7 (45.9) |11.4 (52.5) |14.8 (58.6) |17.2 (63.0) |17.0 (62.6) |14.0 (57.2) |11.2 (52.2) |6.6 (43.9) |3.8 (38.8) |9.7 (49.5) |- !Temp. baxxa rekord f'°C (°F) |−12.5 (9.5) |−15.2 (4.6) |−7.5 (18.5) |−1.6 (29.1) |0.9 (33.6) |6.0 (42.8) |8.4 (47.1) |8.2 (46.8) |2.9 (37.2) |−2.0 (28.4) |−6.8 (19.8) |−12.0 (10.4) |−15.2 (4.6) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |69.3 (2.73) |54.1 (2.13) |54.3 (2.14) |73.1 (2.88) |56.7 (2.23) |45.9 (1.81) |28.5 (1.12) |42.6 (1.68) |42.5 (1.67) |59.5 (2.34) |59.5 (2.34) |62.5 (2.46) |648.5 (25.53) |- !Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni |9.4 |7.9 |8.0 |9.5 |7.5 |5.0 |4.1 |5.5 |5.4 |7.8 |8.7 |8.8 |87.5 |- !Medja ta' jiem bil-borra |2.1 |2.1 |0.9 |0.3 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.6 |1.4 |7.4 |- !Umdità relattiva medja (%) |82 |79 |74 |74 |72 |69 |64 |68 |73 |80 |82 |84 |75.1 |- !Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar |97.2 |119.6 |172.6 |188.1 |214.7 |239.7 |275.4 |260.4 |212.9 |144.6 |102.5 |91.6 |2,119.3 |- | colspan="14" |Sors 1: Météo France<ref>{{Ċita web|url=https://meteofrance.com/previsions-meteo-france/carcassonne/11000|titlu=METEO CARCASSONNE par Météo-France - Prévisions Météo gratuites pour aujourd’hui, demain et à 15 jours.|sit=meteofrance.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |- | colspan="14" |Sors 2: Infoclimat.fr (umdità u jiem bil-borra, 1961-1990)<ref>{{Ċita web|url=https://www.infoclimat.fr/climatologie-07635-carcassonne-salvaza.html|titlu=Normales et records météorologiques - Infoclimat|sit=www.infoclimat.fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Populazzjoni == {| class="wikitable" |+Popolazzjoni storika | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1793 |10,400 |—     |- !1800 |15,219 | +5.59% |- !1806 |14,985 |−0.26% |- !1821 |15,752 | +0.33% |- !1831 |20,997 | +2.92% |- !1836 |22,623 | +1.50% |- !1841 |21,333 |−1.17% |- !1846 |21,607 | +0.26% |- !1851 |20,005 |−1.53% |- !1856 |19,915 |−0.09% |- !1861 |20,644 | +0.72% |- !1866 |22,173 | +1.44% |- !1872 |24,407 | +1.61% |- !1876 |25,971 | +1.56% |- !1881 |27,512 | +1.16% |- !1886 |29,330 | +1.29% |- !1891 |28,235 |−0.76% |- !1896 |29,298 | +0.74% |- !1901 |30,720 | +0.95% |} | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1906 |30,976 | +0.17% |- !1911 |30,689 |−0.19% |- !1921 |29,314 |−0.46% |- !1926 |33,974 | +2.99% |- !1931 |34,921 | +0.55% |- !1936 |33,441 |−0.86% |- !1946 |38,139 | +1.32% |- !1954 |37,035 |−0.37% |- !1962 |40,897 | +1.25% |- !1968 |43,616 | +1.08% |- !1975 |42,154 |−0.49% |- !1982 |41,153 |−0.34% |- !1990 |43,470 | +0.69% |- !1999 |43,950 | +0.12% |- !2007 |47,620 | +1.01% |- !2012 |47,068 |−0.23% |- !2017 |46,031 |−0.44% |- !2018 |46,513 | +1.05% |} |} == Ekonomija == Il-parti l-ġdida (''Ville Basse'') tal-belt fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude, li tmur lura għall-Medju Evu, wara l-[[Kruċjata|Kruċjati]], timmanifattura ż-żraben, il-lastiku u t-tessuti. Hija wkoll iċ-ċentru ta' reġjun ewlieni tal-produzzjoni tal-inbejjed ta' Denominazzjoni ta' Oriġini Kontrollata (DOK; bil-Franċiż: AOC). Parti kbira mill-introjtu tal-belt jiġi mit-turiżmu b'rabta mal-fortifikazzjonijiet (''Cité'') u mid-dgħajjes li jgħaddu mill-Canal du Midi. Carcassonne tospita wkoll l-Akkademja MKE ta[[l-Arti]] tal-Ispettaklu. Carcassonne tilqa' madwar tliet miljun viżitatur fis-sena. === Trasport === Fl-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, l-ajruport ta' Carcassonne beda jakkomoda titjiriet irħas mill-ajruporti [[Ewropa|Ewropej]] u lejhom, u sal-2009 kellu konnessjonijiet ta' titjiriet regolari ma' Porto, [[Bournemouth]], [[Cork]], [[Dublin]], [[Frankfurt]] (Hahn), [[Londra]] (Stansted), [[Liverpool]], East Midlands, [[Glasgow]] (Prestwick) u [[Charleroi]]. L-istazzjon ferrovjarju ta' Carcassonne joffri konnessjonijiet diretti lejn Toulouse, [[Narbonne]], [[Perpignan]], [[Pariġi]], [[Marseille|Marsilja]] u diversi destinazzjoni reġjonali. L-awtostrada A61 tikkollega lil Carcassonne ma' Toulouse u ma' Narbonne. == Edukazzjoni == * École nationale de l'aviation civile == Lingwa == Fil-belt jiġi mitkellem il-Franċiż. Storikament, il-lingwa mitkellma f'Carcassonne u fil-Languedoc-Roussillon kollu ma kienx il-Franċiż iżda l-Oċċitan. == Sport == F'Lulju 2021, Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 13 tat-[[Tour de France]] taċ-ċikliżmu tal-2021. Kien proprju f'Carcassonne li [[Mark Cavendish]] laħaq ir-rekord tal-iktar rebħiet ta' stadji tat-Tour de France (34) ta' [[Eddy Merckx]]. Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 15, u l-ewwel belt għall-istadju 16 tat-Tour de France tal-2018. Qabel kienet ukoll il-punt ta' tluq għall-istadju 11 tat-Tour de France tal-2004 u tal-2016, u l-aħħar belt tat-Tour de France tal-2006. Bħal fil-kumplament tal-Lbiċ ta' Franza, ir-[[rugby union]] huwa popolari f'Carcassonne. Il-belt hija rrappreżentata mill-[[Union Sportive Carcassonnaise]], magħrufa lokalment sempliċement bħala USC. Il-klabb għandu storja kbira u lagħab fil-Finali tal-Kampjonat Franċiż fl-1925, u attwalment jikkompeti fil-Pro D2, it-tieni diviżjoni tar-rugby Franċiż. Jintlagħab ukoll ir-rugby league, mill-klabb [[AS Carcassonne]]. Huma jilagħbu fil-Kampjonat Elit 1. [[Puig Aubert]] huwa l-iżjed plejer notevoli tar-rugby league li ġie minn klabb ta' Carcassonne. Hemm [[statwa]] tal-bronż tiegħu barra mill-iStade Albert Domec fejn jilagħbu t-timijiet tal-belt fiż-żewġ dixxiplini. == Arti == [[Stampa:Carcassonne Art 09.05.2018.jpg|daqsminuri|Iċ-ċrieki sofor ipprojettati fuq il-fortifikazzjonijiet ta' Carcassonne fl-2018.]] F'Mejju 2018 ġie varat il-proġett "Konċentriku, eċċentriku" tal-artist Franċiż-[[Żvizzera|Żvizzeru]] [[Felice Varini]], fejn intwerew ċrieki konċentriċi kbar fuq il-[[monument]] bħala parti mis-seba' edizzjoni ta' "IN SITU, [[Arti]] storika u kontemporanja", avveniment tas-sajf fir-reġjun ta' Occitanie / Pyrenees-Mediterranean li jiffoka fuq ir-rabta bejn l-arti moderna u l-wirt arkitettoniku. Dan ix-xogħol monumentali sar bħala ċelebrazzjoni tal-20 anniversarju tad-deżinjazzjoni ta' Carcassonne bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Eċċezzjonali bħala daqs, viżibbiltà u użu tal-ispazju arkitettoniku, il-proġett kien estiż tul in-naħa tal-Punent tal-fortifikazzjonijiet tal-belt. Ix-xogħol seta' jiġi apprezzat sew biss minn quddiem id-Daħla ta' Aude fir-rotta bil-mixi mill-Bastide. Iċ-ċrieki sofor irqaq ġew ipprojettati permezz ta' folji miżbugħin tal-aluminju, qishom mewġ taż-żmien u tal-ispazju, fejn dehru jifframmentaw u jirrikomponu l-[[ġeometrija]] taċ-ċrieki fuq it-torrijiet u s-swar tal-fortifikazzjonijiet. Ix-xogħol kien viżibbli minn Mejju sa Settembru 2018 biss. == Kultura popolari == * Il-poeta Franċiż [[Gustave Nadaud]] żied il-popolarità ta' Carcassonne. Huwa kiteb [[poeżija]] dwar raġel li kien joħlom li jara iżda li ma setax jara qabel miet. Il-poeżija tiegħu ispirat bosta oħrajn u ġiet tradotta bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] diversi drabi. [[Georges Brassens]] kanta verżjoni musical tal-poeżija. [[Lord Dunsany]] kiteb ġrajja qasira msejħa "Carcassonne" (f'''A Dreamer's Tales'') bħalma għamel [[William Faulkner]]. * Fis-6 ta' Marzu 2000 Franza ħarġet bolla ta' kommemorazzjoni tal-fortizza ta' Carcassonne. * L-istorja ta' Carcassonne tiġi rrakkontata fir-rumanzi tat-Triloġija ta' Languedoc ''Labyrinth'', ''Sepulchre'' u ''Citadel'' ta' [[Kate Mosse]]. Flimkien ma' [[Puivert]] u Toulouse, tissemma u tiġi deskritta spiss fir-rumanz tal-2018 tagħha "The Burning Chambers". * Il-logħba tal-mejda ''Carcassonne'' ngħatat isem il-belt, u tinkludi l-arkitettura tar-reġjun. * Partijiet mill-film tal-1991 ''Robin Hood: Prince of Thieves'' inġibdu f'Carcassonne u fl-inħawi tal-madwar. * Album tal-1993 ta' [[Stephan Eicher]] kien jismu ''Carcassonne''. * Fix-show ''Sea Wall'', tal-protagonista [[Andrew Scott]], Carcassonne tissemma spiss fl-isfond. == Nies notevoli == * [[Paul Lacombe]], [[kompożitur]] Franċiż, twieled fl-1837 * [[Théophile Barrau]], skultur Franċiż, twieled fl-1848 * [[Paul Sabatier]], kimiku Franċiż, rebbieħ konġunt tal-[[Premju Nobel]] għall-[[Kimika]], twieled fl-1854 * [[Henry d'Estienne]], pittur Franċiż, twieled fl-1872 * [[Suzanne Sarroca]], sopran tal-opri Franċiża, twieldet fl-1927 * [[Gilbert Benausse]], plejer tar-[[rugby]] Franċiż, twieled fl-1932 * [[Alain Colmerauer]], xjenzat informatiku Franċiż, inventur tal-lingwaġġ tal-ipprogrammar Prolog, twieled fl-1941 * [[Michael Martchenko]], illustratur [[Kanada|Kanadiż]] imwieled fi Franza, twieled fl-1942 * [[Maurice Sarrail]], suldat Franċiż, Ġeneral ta' Diviżjoni matul [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]], twieled fl-1856 * [[David Ferriol]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1979 * [[Olivia Ruiz]], [[Kantant|kantanta]] pop Franċiża, twieldet fl-1980 * [[Fabrice Estebanez]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1981 == Ġemellaġġi == Carcassonne hija ġemellata ma': * [[Eggenfelden]], il-[[Ġermanja]] * [[Baeza]], [[Spanja]] * [[Tallinn]], l-[[Estonja]] == Referenzi == [[Kategorija:Bliet ta' Franza]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 9bxynq6xfy44nz4vuyx4nzbfrdhxmtt 279463 279447 2022-08-20T16:15:31Z Trigcly 17859 /* Klima */ wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Carcassonne''' (pronunzja bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: [kaʁkasɔn], lokalment: [kaχkaˈsɔnə]; bil-Oċċitan: ''Carcassona'' [kaɾkaˈsunɔ]; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Carcaso'') hija belt iffortifikata [[Franza|Franċiża]] fid-dipartiment ta' [[Aude]], fir-reġjun ta' Occitanie. Hija l-prefettura tad-dipartiment. Abitata min-[[Neolitiku]], Carcassonne tinsab fil-pjanura tax-xmara Aude bejn ir-rotot kummerċjali storiċi, u tikkollega l-[[Oċean Atlantiku]] mal-[[Mediterran|Baħar Mediterran]] u l-Massif Central mal-[[Pirinej]]. L-importanza strateġika tagħha malajr ġiet rikonoxxuta mir-[[Imperu Ruman|Rumani]], li okkupaw l-għolja fejn kienet tinsab sal-waqgħa tal-Imperu Ruman tal-Punent. Fis-seklu 5 inħakmet mill-[[Viżigoti]], li stabbilew il-belt. Fi żmien tliet sekli, għal żmien qasir sfat taħt il-ħakma [[Iżlam|Iżlamika]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha wasslet biex il-mexxejja tagħha jespandu l-fortifikazzjonijiet sat-Trattat tal-Pirinej fl-1659. Iċ-ċittadella tagħha, magħrufa bħala Cité de Carcassonne, hija fortizza [[Medjuevu|Medjevali]] li tmur lura għall-perjodu Gallo-Ruman u ġiet restawrata mit-teoriku u l-[[arkitett]] [[Eugène Viollet-le-Duc]] fl-1853. Saret [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO fl-1997 bis-saħħa tal-preservazzjoni u tar-restawr eċċezzjonali taċ-ċittadella Medjevali.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/345/|titlu=Historic Fortified City of Carcassonne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne tiddependi ferm fuq it-turiżmu iżda għandha wkoll setturi ekonomiċi ewlenin oħra bħall-manifattura u l-produzzjoni tal-[[inbid]]. == Ġeografija == Carcassonne tinsab fin-Nofsinhar ta' Franza madwar 80 kilometru (50 mil) fil-Lvant ta' [[Toulouse]]. Il-pożizzjoni strateġika tagħha bejn l-Oċean Atlantiku u l-Baħar Mediterran ilha rikonoxxuta min-Neolitiku. L-erja tar-raħal hija madwar 65 km² (25 mil kwadru), li hija ferm ikbar mill-bosta rħula żgħar fid-dipartiment ta' Aude. Ix-xmajjar Aude, [[Fresquel]] u l-[[Canal du Midi]] jgħaddu mir-raħal. == Storja == L-ewwel sinjali ta' insedjament f'dan ir-reġjun imorru lura għal madwar it-3500 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda s-sit tal-għolja ta' ''Carsac'' — isem Ċeltiku li nżamm f'siti oħra fin-Nofsinhar — sar post kummerċjali importanti fis-seklu 6 Q.K. Il-''Volcae Tectosages'' iffortifikawha u għamluha ''oppidum'', forti f'għolja, u ngħatat l-isem ta' "Carsac".<ref>Cowper, Marcus (20 June 2012). ''Cathar Castles: Fortresses of the Albigensian Crusade 1209–1300 - Marcus Cowper - Google Books''. ISBN <bdi>9781849080545</bdi>.</ref> L-[[etimoloġija]] folkloristika — li tinvolvi ''châtelaine'' msejħa Carcas, ingann li temm assedju, u d-daqq brijuż tal-qniepen ("''Carcas'' sona") — għalkemm imfakkra permezz ta' [[skultura]] Neo-Gotika ta' ''Mme. Carcas'' fuq kolonna ħdejn id-Daħla ta' Narbonne, hija invenzjoni moderna. L-isem jista' jitqies li oriġina mill-isem Carcas. Carcassonne ġiet identifikata strateġikament meta r-Rumani ffortifikaw il-quċċata tal-għolja tagħha għall-ħabta tal-100 Q.K. u eventwalment għamluha l-kolonja ta' ''Julia Carsaco'', iktar 'il quddiem imsejħa ''Carcaso'', u mbagħad ''Carcasum'' (bil-proċess ta' qlib tal-konsonanti magħruf bħala metateżi). Il-parti prinċipali tan-naħat t'isfel tas-swar tat-Tramuntana tmur lura għal żmien il-Gallo-Rumani. Fl-462 ir-Rumani uffiċjalment ċedew lil ''Septimania'' lir-re [[Teodoriku II]] tal-Viżigoti li kien mexxa lil Carcassonne mill-453. Huwa bena iktar fortifikazzjonijiet f'Carcassonne, li kienet stazzjonament tal-fruntiera fiżika tat-Tramuntana li għad hemm traċċi tagħha sa llum il-ġurnata. Teodoriku II huwa maħsub li beda l-predeċessur tal-bażilika li issa hija ddedikata lil San Nażarju u San Ċelsju. Fil-508 il-Viżigosti rnexxielhom jirreżistu l-attakki tar-re Clovis tal-[[Franki]]. Is-[[Saraċeni]] minn [[Barċellona]] ħadu lil Carcassonne fis-725. Ir-Re [[Pepin il-Qasir]] (Pépin le Bref) keċċihom fis-759-760. Entità fewdali Medjevali, il-Kontea ta' Carcassonne, ikkontrollat il-belt u l-madwar. Spiss kienet tingħaqad mal-Kontea ta' Razès. L-oriġini ta' Carcassonne bħala kontea x'aktarx imorru għal żmien ir-rappreżentanti lokali tal-Viżigoti, iżda l-ewwel konti magħruf b'ismu kien Bello ta' żmien [[Karlu Manju]]. Bello stabbilixxa dinastija, il-Bellonidi, li mexxew bosta ''honores'' f'''Septimania'' u fil-[[Katalonja]] għal tliet sekli. Fl-1067, Carcassonne saret proprjetà ta' [[Raimond-Bernard Trencavel]], il-viskonti ta' [[Albi]] u ta' [[Nîmes]], permezz taż-żwieġ tiegħu ma' Ermengard, oħt l-aħħar konti ta' Carcassonne. Fis-sekli ta' wara, il-familja Trencavel alleat ruħha bis-suċċessjoni mal-kontijiet ta' Barċellona u ta' Toulouse. Huma bnew ix-''Château Comtal'' u l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju. Fl-1096, il-[[Papa Urban II]] bierek il-ġebla tax-xewka tal-pedamenti tal-[[katidral]] il-ġdid. Carcassonne saret famuża għar-rwol li kellha fil-Kruċjati Albiġensjani meta l-belt kienet fortizza tal-Katari Oċċitani. F'Awwissu 1209, l-armata tal-Kruċjati tal-Legat Papali, is-Superjur [[Arnaud Amalric]], ġiegħel liċ-ċittadini tagħha jarrendu. Il-Viskonti Raimond-Roger de Trencavel intefa' l-ħabs sakemm ġie nnegozjat kif il-belt kienet se tarrendi u miet f'ċirkostanzi misterjużi tliet xhur wara fil-ħabs tiegħu stess. Il-poplu ta' Carcassonne tħalla jitlaq — effettivament, tkeċċa mill-belt tiegħu stess ta' fuqhom senduqhom. [[Simon de Montfort]] inħatar bħala l-Viskonti l-ġdid kompla jżid iktar fortifikazzjonijiet. [[Stampa:Cathars expelled.JPG|xellug|daqsminuri|It-tkeċċija tal-Katari.]] Fl-1240, iben Trencavel ipprova jerġa' jikkonkwista d-dominju antik tiegħu iżda ma rnexxilux. Il-belt issottomettiet ruħa għat-tmexxija tar-Renju ta' Franza fl-1247. Carcassonne saret fortizza tal-fruntiera bejn Franza u r-Renju ta' [[Aragona]] skont it-Trattat ta' Corbeil tal-1258. Ir-re [[Lwiġi IX]] stabbilixxa parti ġdida tar-raħal fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude. Hu u s-suċċessur tiegħu [[Filippu III]] bnew is-swar ta' barra. Il-fehma kontemporanja xorta baqgħet tikkunsidra l-fortizza inpenetrabbli. Matul il-Gwerra tal-Mitt Sena, Dwardu l-Prinċep l-Iswed ma rnexxilux jaħkem il-belt fl-1355, għalkemm it-truppi tiegħu qerdu l-''ville basse'' (litteralment "belt fil-baxx").<ref>Burne, A.H. (1999) [1955]. ''The Crecy War''. Ware, Herts: Wordsworth. pp. 254–255. ISBN <bdi>1-85367-081-2</bdi>.</ref> Fl-1659, it-Trattat tal-Pirinej ittrasferixxa l-provinċja tal-fruntiera ta' [[Roussillon]] lil Franza, u l-importanza militari ta' Carcassonne naqset. Il-fortifikazzjonijiet tagħha ġew abbandunati u l-belt saret ċentru ekonomiku li kkonċentra fuq l-industrija tat-tessuti tas-suf. Dokument tal-1723 ikkwotat minn [[Fernand Braudel]] iddeskriviha bħala "ċ-ċentru tal-manifattura ta' Languedoc".<ref>Fernand Braudel, ''The Wheels of Commerce'' 1982, vol. II ta' ''Civilization and Capitalism'', Brian Anderson.</ref> Baqgħet hekk sal-kollass tas-suq [[Imperu Ottoman|Ottoman]] fl-aħħar tas-seklu 18, u mbagħad saret belt/raħal rurali.<ref>Faroqhi, Suraiya N. (2006). "Introduction". In Suraiya N. Faroqhi, ed., ''The Cambridge History of Turkey, Volume 3: The Later Ottoman Empire, 1603–1839'', pp. 3–17. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN <bdi>978-0-521-62095-6</bdi>.</ref> == Importanza storika == Carcassonne kienet l-ewwel fortizza li użat il-kostruzzjonijiet tal-[[injam]] fuq il-fortifikazzjonijiet tal-ġebel meta kienet taħt assedju. Pjattaformi u ħitan temporanji tal-injam kienu jinbnew mas-swar ta' fuq tal-fortizza permezz ta' toqbiet kwadri fil-faċċati tal-ħitan, u b'hekk kienu jipprovdu protezzjoni għad-difensuri fuq is-swar u setgħu jixxabtu 'l barra mingħajr ma jidhru biex jisparaw jew iwaqqgħu ż-żejt jaħraq fuq min kien iwettaq l-attakki kontra l-belt. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Carcassonne Cite.jpg|nofs|daqsminuri|565x565px|Veduta panoramika tal-Belt Iffortifikata ta' Carcassonne.]] Il-Belt Iffortifikata Storika ta' Carcassonne ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == === Belt iffortifikata === [[Stampa:Painting of Carcassonne from 1462.jpeg|daqsminuri|268x268px|[[Pittura]] ta' Carcassonne tal-1462.]] Essenzjalment, il-belt iffortifikata tikkonsisti minn disinn konċentriku ta' żewġ sezzjonijiet ta' swar fuq barra bi 53 torri u strutturi difensivi kontra l-assedji. Il-kastell innifsu fuq il-pont tiegħu li jitla' u jinżel u foss li jwassal għall-parti difensiva ċentrali. Is-swar għandhom bosta torrijiet li nbnew matul perjodu pjuttost twil. Sezzjoni minnhom hija Rumana u hija partikolarment differenti mill-ħitan Medjevali, b'saffi tal-brikks [[Aħmar|ħomor]] u soqfa tat-terrakotta. Wieħed mit-torrijiet difensivi kien ospita l-Inkwiżizzjoni [[Knisja Kattolika|Kattolika]] fis-seklu 13 u għadu magħruf bħala "t-Torri tal-Inkwiżizzjoni".<ref>{{Ċita web|url=https://www.midi-france.info/030101_carcassonne.htm|titlu=Things to See in the Languedoc: Historic Cities: Cité of Carcassonne & Bastide of Carcassonne|sit=www.midi-france.info|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Carcassonne ġiet demilitarizzata taħt [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun Bonaparte]], u s-''cité'' ffortifikata ta' Carcassonne ġiet mitluqa tant li l-gvern Franċiż iddeċieda li għandha titwaqqa'. Digriet f'dan ir-rigward uffiċjalizza din id-deċiżjoni fl-1849 iżda dan inkorla liċ-ċittadini tal-belt. L-antikwarju u s-sindku ta' Carcassonne, [[Jean-Pierre Cros-Mayrevieille]], u l-[[kittieb]] [[Prosper Mérimée]], the l-ewwel spettur tal-monumenti antiki, mexxew kampanja għall-preservazzjoni tal-fortizza bħala monument storiku. Iktar tard dik is-sena, l-arkitett Eugène Viollet-le-Duc, li diġà kien qed jirrestawra l-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, ġie kkummissjonat għar-rinnovazzjoni tal-monument. [[Stampa:Carcasonneouterwall.jpg|daqsminuri|255x255px|Is-saffi differenti ta' swar u ħitan ta' Carcassonne.]] Fl-1853 beda x-xogħol fis-swar tal-Punent u tal-Lbiċ, segwiti mit-torrijiet tad-Daħla ta' Narbonne u d-daħla prinċipali tas-''cité''. Il-fortifikazzjonijiet ġew ikkonsolidati fejn kien meħtieġ, iżda l-attenzjoni ewlenija ngħatat lir-restawr tas-soqfa tat-torrijiet u tal-istrutturi difensivi, fejn Viollet-le-Duc ordna l-qerda tal-istrutturi li kienu nbnew ma' dawn il-ħitan, uħud minnhom pjuttost antiki. Viollet-le-Duc ħalla warajh bosta noti u tpinġijiet dettaljati meta miet fl-1879, u l-istudent tiegħu [[Paul Boeswillwald]], u iktar 'il quddiem l-arkitett Nodet komplew bir-riabilitazzjoni ta' Carcassonne. Ir-restawr ġie kkritikat sew matul il-ħajja ta' Viollet-le-Duc. Wara li kien għadu kemm temm ix-xogħol fit-Tramuntana ta' Franza, huwa għamel l-iżball li uża l-lavanja (meta ma kien hemm l-ebda barriera tal-lavanja fl-inħawi) minflok it-terrakotta għat-tegoli tas-soqfa. Intqal li s-soqfa tal-lavanja kienu iktar tipiċi tat-Tramuntana ta' Franza, bħalma kienu l-partijiet ippuntati li ġew miżjuda mas-soqfa. Minkejja dan, inġenerali, hemm qbil li x-xogħol ta' Viollet-le-Duc f'Carcassonne kien xogħol ta' ġenju, għalkemm ma segwiex l-awtentiċità stretta. === Belt fil-baxx === Il-''ville basse'' tmur lura għall-aħħar tal-Medju Evu. Stabbilita bħala insedjament tal-abitanti mkeċċija mill-belt xi żmien wara l-Kruċjati, kienet il-qalba ekonomika tal-belt għal sekli sħaħ. Għalkemm xi darba kienu intatti, il-biċċa l-kbira tal-ħitan ta' din il-parti tal-belt ma għadhomx intatti. Il-Katidral ta' Carcassonne jinsab f'din il-parti tal-belt.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ville-Basse|titlu=Ville Basse {{!}} Carcassonne, France {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Oħrajn === Pont ieħor, Pont Marengo, jaqsam minn naħa għall-oħra tal-Canal du Midi u jagħti aċċess għall-istazzjon ferrovjarju. Il-Lac de la Cavayère nħoloq bħala lag rikreattiv; jinsab madwar ħames minuti miċ-ċentru tal-belt bil-[[karozza]].<ref>Francois de Lannoy. ''THE CITE DE CARCASSONE - EDITIONS DU PATRIMOINE''. p. 18.</ref> Attrazzjonijiet oħra jinkludu: * il-Bażilika ta' San Nażarju u San Ċelsju, * il-[[Katidral]] ta' Carcassonne, * il-Knisja ta' San Vinċenz. == Klima == Carcassonne għandha klima subtropikali umduża (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Cfa), għalkemm għandha influwenza Mediterranja notevoli bi sjuf sħan (klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: Csa), klima li hija iktar tipika tan-Nofsinhar ta' Franza, bi xtiewi moderatament bix-xita u miti u bi sjuf b'medja ta' iktar minn 28 °C (82 °F) binhar bi ftit xita. Carcassonne, flimkien mal-kosta Mediterranja Franċiża, tista' tkun soġġetta għal maltempati bir-ragħad u xita torrenzjali fl-aħħar tas-sajf u fil-bidu tal-ħarifa. Ir-reġjun ta' Carcassonne jbati minn għargħar f'dawn l-avvenimenti, u l-aħħar għargħar seħħ fl-14 u fil-15 ta' Ottubru 2018. {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |''Data'' klimatika ta' Carcassonne (medji ta' 1981-2010) |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja rekord f'°C (°F) |21.1 (70.0) |25.2 (77.4) |27.3 (81.1) |31.0 (87.8) |35.2 (95.4) |40.7 (105.3) |40.2 (104.4) |41.9 (107.4) |36.4 (97.5) |31.0 (87.8) |26.2 (79.2) |22.4 (72.3) |41.9 (107.4) |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |9.7 (49.5) |11.1 (52.0) |14.4 (57.9) |17.0 (62.6) |21.0 (69.8) |25.4 (77.7) |28.6 (83.5) |28.3 (82.9) |24.5 (76.1) |19.3 (66.7) |13.5 (56.3) |10.2 (50.4) |18.6 (65.5) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |3.1 (37.6) |3.5 (38.3) |5.6 (42.1) |7.7 (45.9) |11.4 (52.5) |14.8 (58.6) |17.2 (63.0) |17.0 (62.6) |14.0 (57.2) |11.2 (52.2) |6.6 (43.9) |3.8 (38.8) |9.7 (49.5) |- !Temp. baxxa rekord f'°C (°F) |−12.5 (9.5) |−15.2 (4.6) |−7.5 (18.5) |−1.6 (29.1) |0.9 (33.6) |6.0 (42.8) |8.4 (47.1) |8.2 (46.8) |2.9 (37.2) |−2.0 (28.4) |−6.8 (19.8) |−12.0 (10.4) |−15.2 (4.6) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |69.3 (2.73) |54.1 (2.13) |54.3 (2.14) |73.1 (2.88) |56.7 (2.23) |45.9 (1.81) |28.5 (1.12) |42.6 (1.68) |42.5 (1.67) |59.5 (2.34) |59.5 (2.34) |62.5 (2.46) |648.5 (25.53) |- !Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni |9.4 |7.9 |8.0 |9.5 |7.5 |5.0 |4.1 |5.5 |5.4 |7.8 |8.7 |8.8 |87.5 |- !Medja ta' jiem bil-borra |2.1 |2.1 |0.9 |0.3 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.0 |0.6 |1.4 |7.4 |- !Umdità relattiva medja (%) |82 |79 |74 |74 |72 |69 |64 |68 |73 |80 |82 |84 |75.1 |- !Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar |97.2 |119.6 |172.6 |188.1 |214.7 |239.7 |275.4 |260.4 |212.9 |144.6 |102.5 |91.6 |2,119.3 |- | colspan="14" |Sors 1: Météo France<ref>{{Ċita web|url=https://meteofrance.com/previsions-meteo-france/carcassonne/11000|titlu=METEO CARCASSONNE par Météo-France - Prévisions Météo gratuites pour aujourd’hui, demain et à 15 jours.|sit=meteofrance.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |- | colspan="14" |Sors 2: Infoclimat.fr (umdità u jiem bil-borra, 1961-1990)<ref>{{Ċita web|url=https://www.infoclimat.fr/climatologie-07635-carcassonne-salvaza.html|titlu=Normales et records météorologiques - Infoclimat|sit=www.infoclimat.fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Populazzjoni == {| class="wikitable" |+Popolazzjoni storika | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1793 |10,400 |—     |- !1800 |15,219 | +5.59% |- !1806 |14,985 |−0.26% |- !1821 |15,752 | +0.33% |- !1831 |20,997 | +2.92% |- !1836 |22,623 | +1.50% |- !1841 |21,333 |−1.17% |- !1846 |21,607 | +0.26% |- !1851 |20,005 |−1.53% |- !1856 |19,915 |−0.09% |- !1861 |20,644 | +0.72% |- !1866 |22,173 | +1.44% |- !1872 |24,407 | +1.61% |- !1876 |25,971 | +1.56% |- !1881 |27,512 | +1.16% |- !1886 |29,330 | +1.29% |- !1891 |28,235 |−0.76% |- !1896 |29,298 | +0.74% |- !1901 |30,720 | +0.95% |} | {| class="wikitable" !Sena !<abbr>Pop.</abbr> !<abbr>±% p.a.</abbr> |- !1906 |30,976 | +0.17% |- !1911 |30,689 |−0.19% |- !1921 |29,314 |−0.46% |- !1926 |33,974 | +2.99% |- !1931 |34,921 | +0.55% |- !1936 |33,441 |−0.86% |- !1946 |38,139 | +1.32% |- !1954 |37,035 |−0.37% |- !1962 |40,897 | +1.25% |- !1968 |43,616 | +1.08% |- !1975 |42,154 |−0.49% |- !1982 |41,153 |−0.34% |- !1990 |43,470 | +0.69% |- !1999 |43,950 | +0.12% |- !2007 |47,620 | +1.01% |- !2012 |47,068 |−0.23% |- !2017 |46,031 |−0.44% |- !2018 |46,513 | +1.05% |} |} == Ekonomija == Il-parti l-ġdida (''Ville Basse'') tal-belt fuq in-naħa l-oħra tax-xmara Aude, li tmur lura għall-Medju Evu, wara l-[[Kruċjata|Kruċjati]], timmanifattura ż-żraben, il-lastiku u t-tessuti. Hija wkoll iċ-ċentru ta' reġjun ewlieni tal-produzzjoni tal-inbejjed ta' Denominazzjoni ta' Oriġini Kontrollata (DOK; bil-Franċiż: AOC). Parti kbira mill-introjtu tal-belt jiġi mit-turiżmu b'rabta mal-fortifikazzjonijiet (''Cité'') u mid-dgħajjes li jgħaddu mill-Canal du Midi. Carcassonne tospita wkoll l-Akkademja MKE ta[[l-Arti]] tal-Ispettaklu. Carcassonne tilqa' madwar tliet miljun viżitatur fis-sena. === Trasport === Fl-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, l-ajruport ta' Carcassonne beda jakkomoda titjiriet irħas mill-ajruporti [[Ewropa|Ewropej]] u lejhom, u sal-2009 kellu konnessjonijiet ta' titjiriet regolari ma' Porto, [[Bournemouth]], [[Cork]], [[Dublin]], [[Frankfurt]] (Hahn), [[Londra]] (Stansted), [[Liverpool]], East Midlands, [[Glasgow]] (Prestwick) u [[Charleroi]]. L-istazzjon ferrovjarju ta' Carcassonne joffri konnessjonijiet diretti lejn Toulouse, [[Narbonne]], [[Perpignan]], [[Pariġi]], [[Marseille|Marsilja]] u diversi destinazzjoni reġjonali. L-awtostrada A61 tikkollega lil Carcassonne ma' Toulouse u ma' Narbonne. == Edukazzjoni == * École nationale de l'aviation civile == Lingwa == Fil-belt jiġi mitkellem il-Franċiż. Storikament, il-lingwa mitkellma f'Carcassonne u fil-Languedoc-Roussillon kollu ma kienx il-Franċiż iżda l-Oċċitan. == Sport == F'Lulju 2021, Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 13 tat-[[Tour de France]] taċ-ċikliżmu tal-2021. Kien proprju f'Carcassonne li [[Mark Cavendish]] laħaq ir-rekord tal-iktar rebħiet ta' stadji tat-Tour de France (34) ta' [[Eddy Merckx]]. Carcassonne kienet l-aħħar belt għall-istadju 15, u l-ewwel belt għall-istadju 16 tat-Tour de France tal-2018. Qabel kienet ukoll il-punt ta' tluq għall-istadju 11 tat-Tour de France tal-2004 u tal-2016, u l-aħħar belt tat-Tour de France tal-2006. Bħal fil-kumplament tal-Lbiċ ta' Franza, ir-[[rugby union]] huwa popolari f'Carcassonne. Il-belt hija rrappreżentata mill-[[Union Sportive Carcassonnaise]], magħrufa lokalment sempliċement bħala USC. Il-klabb għandu storja kbira u lagħab fil-Finali tal-Kampjonat Franċiż fl-1925, u attwalment jikkompeti fil-Pro D2, it-tieni diviżjoni tar-rugby Franċiż. Jintlagħab ukoll ir-rugby league, mill-klabb [[AS Carcassonne]]. Huma jilagħbu fil-Kampjonat Elit 1. [[Puig Aubert]] huwa l-iżjed plejer notevoli tar-rugby league li ġie minn klabb ta' Carcassonne. Hemm [[statwa]] tal-bronż tiegħu barra mill-iStade Albert Domec fejn jilagħbu t-timijiet tal-belt fiż-żewġ dixxiplini. == Arti == [[Stampa:Carcassonne Art 09.05.2018.jpg|daqsminuri|Iċ-ċrieki sofor ipprojettati fuq il-fortifikazzjonijiet ta' Carcassonne fl-2018.]] F'Mejju 2018 ġie varat il-proġett "Konċentriku, eċċentriku" tal-artist Franċiż-[[Żvizzera|Żvizzeru]] [[Felice Varini]], fejn intwerew ċrieki konċentriċi kbar fuq il-[[monument]] bħala parti mis-seba' edizzjoni ta' "IN SITU, [[Arti]] storika u kontemporanja", avveniment tas-sajf fir-reġjun ta' Occitanie / Pyrenees-Mediterranean li jiffoka fuq ir-rabta bejn l-arti moderna u l-wirt arkitettoniku. Dan ix-xogħol monumentali sar bħala ċelebrazzjoni tal-20 anniversarju tad-deżinjazzjoni ta' Carcassonne bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Eċċezzjonali bħala daqs, viżibbiltà u użu tal-ispazju arkitettoniku, il-proġett kien estiż tul in-naħa tal-Punent tal-fortifikazzjonijiet tal-belt. Ix-xogħol seta' jiġi apprezzat sew biss minn quddiem id-Daħla ta' Aude fir-rotta bil-mixi mill-Bastide. Iċ-ċrieki sofor irqaq ġew ipprojettati permezz ta' folji miżbugħin tal-aluminju, qishom mewġ taż-żmien u tal-ispazju, fejn dehru jifframmentaw u jirrikomponu l-[[ġeometrija]] taċ-ċrieki fuq it-torrijiet u s-swar tal-fortifikazzjonijiet. Ix-xogħol kien viżibbli minn Mejju sa Settembru 2018 biss. == Kultura popolari == * Il-poeta Franċiż [[Gustave Nadaud]] żied il-popolarità ta' Carcassonne. Huwa kiteb [[poeżija]] dwar raġel li kien joħlom li jara iżda li ma setax jara qabel miet. Il-poeżija tiegħu ispirat bosta oħrajn u ġiet tradotta bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] diversi drabi. [[Georges Brassens]] kanta verżjoni musical tal-poeżija. [[Lord Dunsany]] kiteb ġrajja qasira msejħa "Carcassonne" (f'''A Dreamer's Tales'') bħalma għamel [[William Faulkner]]. * Fis-6 ta' Marzu 2000 Franza ħarġet bolla ta' kommemorazzjoni tal-fortizza ta' Carcassonne. * L-istorja ta' Carcassonne tiġi rrakkontata fir-rumanzi tat-Triloġija ta' Languedoc ''Labyrinth'', ''Sepulchre'' u ''Citadel'' ta' [[Kate Mosse]]. Flimkien ma' [[Puivert]] u Toulouse, tissemma u tiġi deskritta spiss fir-rumanz tal-2018 tagħha "The Burning Chambers". * Il-logħba tal-mejda ''Carcassonne'' ngħatat isem il-belt, u tinkludi l-arkitettura tar-reġjun. * Partijiet mill-film tal-1991 ''Robin Hood: Prince of Thieves'' inġibdu f'Carcassonne u fl-inħawi tal-madwar. * Album tal-1993 ta' [[Stephan Eicher]] kien jismu ''Carcassonne''. * Fix-show ''Sea Wall'', tal-protagonista [[Andrew Scott]], Carcassonne tissemma spiss fl-isfond. == Nies notevoli == * [[Paul Lacombe]], [[kompożitur]] Franċiż, twieled fl-1837 * [[Théophile Barrau]], skultur Franċiż, twieled fl-1848 * [[Paul Sabatier]], kimiku Franċiż, rebbieħ konġunt tal-[[Premju Nobel]] għall-[[Kimika]], twieled fl-1854 * [[Henry d'Estienne]], pittur Franċiż, twieled fl-1872 * [[Suzanne Sarroca]], sopran tal-opri Franċiża, twieldet fl-1927 * [[Gilbert Benausse]], plejer tar-[[rugby]] Franċiż, twieled fl-1932 * [[Alain Colmerauer]], xjenzat informatiku Franċiż, inventur tal-lingwaġġ tal-ipprogrammar Prolog, twieled fl-1941 * [[Michael Martchenko]], illustratur [[Kanada|Kanadiż]] imwieled fi Franza, twieled fl-1942 * [[Maurice Sarrail]], suldat Franċiż, Ġeneral ta' Diviżjoni matul [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]], twieled fl-1856 * [[David Ferriol]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1979 * [[Olivia Ruiz]], [[Kantant|kantanta]] pop Franċiża, twieldet fl-1980 * [[Fabrice Estebanez]], plejer tar-rugby Franċiż, twieled fl-1981 == Ġemellaġġi == Carcassonne hija ġemellata ma': * [[Eggenfelden]], il-[[Ġermanja]] * [[Baeza]], [[Spanja]] * [[Tallinn]], l-[[Estonja]] == Referenzi == [[Kategorija:Bliet ta' Franza]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 4fdnil5lagk2zm1fki6e73gjydgocwd 0 28865 279448 2022-08-20T13:48:03Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Hospicio cabanas 1.jpg|daqsminuri|Il-[[Kappella]] tal-Hospicio Cabañas]] Il-'''Hospicio Cabañas''' jew '''Mużew ta' Cabañas''' f'[[Guadalajara]], [[Jalisco]], il-[[Messiku]], kien wieħed mill-eqdem u mill-ikbar istituti għall-iltiema u kumplessi ta' sptar fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]]. Issa li ġie kkonvertit f'[[mużew]], is-sala prinċipali tospita l-affreski kapulavur tal-pittur [[José Clemente Orozco]]. Il-Hospicio Cabañas tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/815/|titlu=Hospicio Caba&ntilde;as, Guadalajara|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == Il-kumpless ġie stabbilit fl-1791 mill-Isqof ta' Guadalajara sabiex jikkombina l-funzjonijiet ta' post tax-xogħol, sptar, orfanotrofju u abitazzjoni għall-foqra. Ingħatat kunjom [[Juan Ruiz de Cabañas]] li nħatar bħala l-Isqof ta' Guadalajara fl-1796 u qabbad lil [[Manuel Tolsá]], [[arkitett]] rinomat mill-[[Belt tal-Messiku]], biex jiddisinja l-istruttura. Id-disinn ta' Tolsá kien ibbażat fuq eżempji klassiċi bħal dawk ta' [[Les Invalides]] f'[[Pariġi]], [[Franza]], u [[El Escorial]] qrib [[Madrid]], [[Spanja]]. Il-binjiet tal-kumpless jiffurmaw rettanglu ta' 164 metru b'145 metru (538 pied b'476 pied). Dawn huma strutturi ta' sular b'għoli ta' 7.5 metri (25 pied). Il-kappella hija għolja d-doppju u għandha koppla għolja 32.5 metru (107 piedi). Il-kumpless inġenerali huwa għoli sular, "sabiex jiffaċilita ċ-ċaqliq tal-morda, tal-anzjani u tat-tfal".<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/154350|titlu=Id-Dokument Nru 815 tal-UNESCO}}</ref> [[Stampa:Hospicio Cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-[[pjazza]] faċċata tal-Hospicio Cabañas.]] Wara l-[[mewt]] ta' Cabañas fl-1823, il-kostruzzjoni tkompliet sal-1829. Għalkemm il-kumpless intuża għal xi żmien bħala barrakki f'nofs is-seklu 19, l-isptar dam sew sas-seklu 20 u kompla jiffunzjona sal-1980, meta mbagħad beda jintuża mill-Istitut [[Kultura|Kulturali]] ta' Cabañas, bi skejjel affiljati għall-[[L-Arti|arti]] u għall-artiġjanat. L-attrazzjoni prinċipali tat-tiżjin ta' ġewwa l-kumpless hija sensiela ta' affreski [[Monument|monumentali]] ta' José Clemente Orozco, inkluż wieħed mill-affreski l-iżjed famużi tiegħu, l-allegorija ta' ''Ir-Raġel tan-Nar'' (1936-1939). [[Stampa:Mural de José clemente Orosco en hospicio de cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-affreski fuq ġewwa tal-kumpless.]] Hospicio Cabaña sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Iffinanzjat permezz ta' kollaborazzjoni bejn l-Istitut ta' Cabañas, il-Ministeru għall-Kultura ta' Jalisco u l-Gallerija ta' Hilario Galguera fl-2014, l-artist kunċettwali Franċiż [[Daniel Buren]] ħoloq sensiela ta' xogħlijiet speċifiċi għas-sit fi tmintax mit-tlieta u għorin bitħa tal-kumpless, bil-kolonni tal-kjostru mgeżwrin f'disinni ġeometriċi, bil-volti miżbugħa b'kuluri jgħajtu u bi strutturi riflessi li nbnewv biex joħolqu viżjonijiet distorti ta' nħawi familjarji.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140403063824/http://www.theartnewspaper.com/articles/Daniel-Buren-transforms-former-hospice-in-Mexico-into-a-maze-of-colour/32084|titlu=Daniel Buren transforms former hospice in Mexico into a maze of colour - The Art Newspaper|data=2014-04-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> L-[[Skultura|iskulturi]] ''La sala de los magos'' u ''Los magos universales'' ta' [[Alejandro Colunga]] jinsabu fuq barra tal-binja. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Orozco hombre de fuego GDL.JPG|daqsminuri|248x248px|L-affresk ''Ir-Raġel tan-Nar'' ta' Orozco.]] Il-Hospicio Cabañas ta' Guadalajara ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Referenzi == ndhfht698ihxc6zsujto6vef4b1wdsi 279449 279448 2022-08-20T13:48:14Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Hospicio cabanas 1.jpg|daqsminuri|Il-[[Kappella]] tal-Hospicio Cabañas]] Il-'''Hospicio Cabañas''' jew '''Mużew ta' Cabañas''' f'[[Guadalajara]], [[Jalisco]], il-[[Messiku]], kien wieħed mill-eqdem u mill-ikbar istituti għall-iltiema u kumplessi ta' sptar fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]]. Issa li ġie kkonvertit f'[[mużew]], is-sala prinċipali tospita l-affreski kapulavur tal-pittur [[José Clemente Orozco]]. Il-Hospicio Cabañas tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/815/|titlu=Hospicio Caba&ntilde;as, Guadalajara|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == Il-kumpless ġie stabbilit fl-1791 mill-Isqof ta' Guadalajara sabiex jikkombina l-funzjonijiet ta' post tax-xogħol, sptar, orfanotrofju u abitazzjoni għall-foqra. Ingħatat kunjom [[Juan Ruiz de Cabañas]] li nħatar bħala l-Isqof ta' Guadalajara fl-1796 u qabbad lil [[Manuel Tolsá]], [[arkitett]] rinomat mill-[[Belt tal-Messiku]], biex jiddisinja l-istruttura. Id-disinn ta' Tolsá kien ibbażat fuq eżempji klassiċi bħal dawk ta' [[Les Invalides]] f'[[Pariġi]], [[Franza]], u [[El Escorial]] qrib [[Madrid]], [[Spanja]]. Il-binjiet tal-kumpless jiffurmaw rettanglu ta' 164 metru b'145 metru (538 pied b'476 pied). Dawn huma strutturi ta' sular b'għoli ta' 7.5 metri (25 pied). Il-kappella hija għolja d-doppju u għandha koppla għolja 32.5 metru (107 piedi). Il-kumpless inġenerali huwa għoli sular, "sabiex jiffaċilita ċ-ċaqliq tal-morda, tal-anzjani u tat-tfal".<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/154350|titlu=Id-Dokument Nru 815 tal-UNESCO}}</ref> [[Stampa:Hospicio Cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-[[pjazza]] faċċata tal-Hospicio Cabañas.]] Wara l-[[mewt]] ta' Cabañas fl-1823, il-kostruzzjoni tkompliet sal-1829. Għalkemm il-kumpless intuża għal xi żmien bħala barrakki f'nofs is-seklu 19, l-isptar dam sew sas-seklu 20 u kompla jiffunzjona sal-1980, meta mbagħad beda jintuża mill-Istitut [[Kultura|Kulturali]] ta' Cabañas, bi skejjel affiljati għall-[[L-Arti|arti]] u għall-artiġjanat. L-attrazzjoni prinċipali tat-tiżjin ta' ġewwa l-kumpless hija sensiela ta' affreski [[Monument|monumentali]] ta' José Clemente Orozco, inkluż wieħed mill-affreski l-iżjed famużi tiegħu, l-allegorija ta' ''Ir-Raġel tan-Nar'' (1936-1939). [[Stampa:Mural de José clemente Orosco en hospicio de cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-affreski fuq ġewwa tal-kumpless.]] Hospicio Cabaña sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Iffinanzjat permezz ta' kollaborazzjoni bejn l-Istitut ta' Cabañas, il-Ministeru għall-Kultura ta' Jalisco u l-Gallerija ta' Hilario Galguera fl-2014, l-artist kunċettwali Franċiż [[Daniel Buren]] ħoloq sensiela ta' xogħlijiet speċifiċi għas-sit fi tmintax mit-tlieta u għorin bitħa tal-kumpless, bil-kolonni tal-kjostru mgeżwrin f'disinni ġeometriċi, bil-volti miżbugħa b'kuluri jgħajtu u bi strutturi riflessi li nbnewv biex joħolqu viżjonijiet distorti ta' nħawi familjarji.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140403063824/http://www.theartnewspaper.com/articles/Daniel-Buren-transforms-former-hospice-in-Mexico-into-a-maze-of-colour/32084|titlu=Daniel Buren transforms former hospice in Mexico into a maze of colour - The Art Newspaper|data=2014-04-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> L-[[Skultura|iskulturi]] ''La sala de los magos'' u ''Los magos universales'' ta' [[Alejandro Colunga]] jinsabu fuq barra tal-binja. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Orozco hombre de fuego GDL.JPG|daqsminuri|248x248px|L-affresk ''Ir-Raġel tan-Nar'' ta' Orozco.]] Il-Hospicio Cabañas ta' Guadalajara ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] j1bwwuofhz102ju113lnbazihcy486j 279450 279449 2022-08-20T13:48:21Z Trigcly 17859 added [[Category:Messiku]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Hospicio cabanas 1.jpg|daqsminuri|Il-[[Kappella]] tal-Hospicio Cabañas]] Il-'''Hospicio Cabañas''' jew '''Mużew ta' Cabañas''' f'[[Guadalajara]], [[Jalisco]], il-[[Messiku]], kien wieħed mill-eqdem u mill-ikbar istituti għall-iltiema u kumplessi ta' sptar fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]]. Issa li ġie kkonvertit f'[[mużew]], is-sala prinċipali tospita l-affreski kapulavur tal-pittur [[José Clemente Orozco]]. Il-Hospicio Cabañas tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/815/|titlu=Hospicio Caba&ntilde;as, Guadalajara|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == Il-kumpless ġie stabbilit fl-1791 mill-Isqof ta' Guadalajara sabiex jikkombina l-funzjonijiet ta' post tax-xogħol, sptar, orfanotrofju u abitazzjoni għall-foqra. Ingħatat kunjom [[Juan Ruiz de Cabañas]] li nħatar bħala l-Isqof ta' Guadalajara fl-1796 u qabbad lil [[Manuel Tolsá]], [[arkitett]] rinomat mill-[[Belt tal-Messiku]], biex jiddisinja l-istruttura. Id-disinn ta' Tolsá kien ibbażat fuq eżempji klassiċi bħal dawk ta' [[Les Invalides]] f'[[Pariġi]], [[Franza]], u [[El Escorial]] qrib [[Madrid]], [[Spanja]]. Il-binjiet tal-kumpless jiffurmaw rettanglu ta' 164 metru b'145 metru (538 pied b'476 pied). Dawn huma strutturi ta' sular b'għoli ta' 7.5 metri (25 pied). Il-kappella hija għolja d-doppju u għandha koppla għolja 32.5 metru (107 piedi). Il-kumpless inġenerali huwa għoli sular, "sabiex jiffaċilita ċ-ċaqliq tal-morda, tal-anzjani u tat-tfal".<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/154350|titlu=Id-Dokument Nru 815 tal-UNESCO}}</ref> [[Stampa:Hospicio Cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-[[pjazza]] faċċata tal-Hospicio Cabañas.]] Wara l-[[mewt]] ta' Cabañas fl-1823, il-kostruzzjoni tkompliet sal-1829. Għalkemm il-kumpless intuża għal xi żmien bħala barrakki f'nofs is-seklu 19, l-isptar dam sew sas-seklu 20 u kompla jiffunzjona sal-1980, meta mbagħad beda jintuża mill-Istitut [[Kultura|Kulturali]] ta' Cabañas, bi skejjel affiljati għall-[[L-Arti|arti]] u għall-artiġjanat. L-attrazzjoni prinċipali tat-tiżjin ta' ġewwa l-kumpless hija sensiela ta' affreski [[Monument|monumentali]] ta' José Clemente Orozco, inkluż wieħed mill-affreski l-iżjed famużi tiegħu, l-allegorija ta' ''Ir-Raġel tan-Nar'' (1936-1939). [[Stampa:Mural de José clemente Orosco en hospicio de cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-affreski fuq ġewwa tal-kumpless.]] Hospicio Cabaña sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Iffinanzjat permezz ta' kollaborazzjoni bejn l-Istitut ta' Cabañas, il-Ministeru għall-Kultura ta' Jalisco u l-Gallerija ta' Hilario Galguera fl-2014, l-artist kunċettwali Franċiż [[Daniel Buren]] ħoloq sensiela ta' xogħlijiet speċifiċi għas-sit fi tmintax mit-tlieta u għorin bitħa tal-kumpless, bil-kolonni tal-kjostru mgeżwrin f'disinni ġeometriċi, bil-volti miżbugħa b'kuluri jgħajtu u bi strutturi riflessi li nbnewv biex joħolqu viżjonijiet distorti ta' nħawi familjarji.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140403063824/http://www.theartnewspaper.com/articles/Daniel-Buren-transforms-former-hospice-in-Mexico-into-a-maze-of-colour/32084|titlu=Daniel Buren transforms former hospice in Mexico into a maze of colour - The Art Newspaper|data=2014-04-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> L-[[Skultura|iskulturi]] ''La sala de los magos'' u ''Los magos universales'' ta' [[Alejandro Colunga]] jinsabu fuq barra tal-binja. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Orozco hombre de fuego GDL.JPG|daqsminuri|248x248px|L-affresk ''Ir-Raġel tan-Nar'' ta' Orozco.]] Il-Hospicio Cabañas ta' Guadalajara ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Messiku]] ekxymvr1wi1z85wwro6p4wkmwtqhigp 279451 279450 2022-08-20T13:48:29Z Trigcly 17859 added [[Category:Monumenti]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Hospicio cabanas 1.jpg|daqsminuri|Il-[[Kappella]] tal-Hospicio Cabañas]] Il-'''Hospicio Cabañas''' jew '''Mużew ta' Cabañas''' f'[[Guadalajara]], [[Jalisco]], il-[[Messiku]], kien wieħed mill-eqdem u mill-ikbar istituti għall-iltiema u kumplessi ta' sptar fl-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta' Fuq]] u fl-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]]. Issa li ġie kkonvertit f'[[mużew]], is-sala prinċipali tospita l-affreski kapulavur tal-pittur [[José Clemente Orozco]]. Il-Hospicio Cabañas tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/815/|titlu=Hospicio Caba&ntilde;as, Guadalajara|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == Il-kumpless ġie stabbilit fl-1791 mill-Isqof ta' Guadalajara sabiex jikkombina l-funzjonijiet ta' post tax-xogħol, sptar, orfanotrofju u abitazzjoni għall-foqra. Ingħatat kunjom [[Juan Ruiz de Cabañas]] li nħatar bħala l-Isqof ta' Guadalajara fl-1796 u qabbad lil [[Manuel Tolsá]], [[arkitett]] rinomat mill-[[Belt tal-Messiku]], biex jiddisinja l-istruttura. Id-disinn ta' Tolsá kien ibbażat fuq eżempji klassiċi bħal dawk ta' [[Les Invalides]] f'[[Pariġi]], [[Franza]], u [[El Escorial]] qrib [[Madrid]], [[Spanja]]. Il-binjiet tal-kumpless jiffurmaw rettanglu ta' 164 metru b'145 metru (538 pied b'476 pied). Dawn huma strutturi ta' sular b'għoli ta' 7.5 metri (25 pied). Il-kappella hija għolja d-doppju u għandha koppla għolja 32.5 metru (107 piedi). Il-kumpless inġenerali huwa għoli sular, "sabiex jiffaċilita ċ-ċaqliq tal-morda, tal-anzjani u tat-tfal".<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/154350|titlu=Id-Dokument Nru 815 tal-UNESCO}}</ref> [[Stampa:Hospicio Cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-[[pjazza]] faċċata tal-Hospicio Cabañas.]] Wara l-[[mewt]] ta' Cabañas fl-1823, il-kostruzzjoni tkompliet sal-1829. Għalkemm il-kumpless intuża għal xi żmien bħala barrakki f'nofs is-seklu 19, l-isptar dam sew sas-seklu 20 u kompla jiffunzjona sal-1980, meta mbagħad beda jintuża mill-Istitut [[Kultura|Kulturali]] ta' Cabañas, bi skejjel affiljati għall-[[L-Arti|arti]] u għall-artiġjanat. L-attrazzjoni prinċipali tat-tiżjin ta' ġewwa l-kumpless hija sensiela ta' affreski [[Monument|monumentali]] ta' José Clemente Orozco, inkluż wieħed mill-affreski l-iżjed famużi tiegħu, l-allegorija ta' ''Ir-Raġel tan-Nar'' (1936-1939). [[Stampa:Mural de José clemente Orosco en hospicio de cabañas.ogg|xellug|daqsminuri|Filmat tal-affreski fuq ġewwa tal-kumpless.]] Hospicio Cabaña sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Iffinanzjat permezz ta' kollaborazzjoni bejn l-Istitut ta' Cabañas, il-Ministeru għall-Kultura ta' Jalisco u l-Gallerija ta' Hilario Galguera fl-2014, l-artist kunċettwali Franċiż [[Daniel Buren]] ħoloq sensiela ta' xogħlijiet speċifiċi għas-sit fi tmintax mit-tlieta u għorin bitħa tal-kumpless, bil-kolonni tal-kjostru mgeżwrin f'disinni ġeometriċi, bil-volti miżbugħa b'kuluri jgħajtu u bi strutturi riflessi li nbnewv biex joħolqu viżjonijiet distorti ta' nħawi familjarji.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140403063824/http://www.theartnewspaper.com/articles/Daniel-Buren-transforms-former-hospice-in-Mexico-into-a-maze-of-colour/32084|titlu=Daniel Buren transforms former hospice in Mexico into a maze of colour - The Art Newspaper|data=2014-04-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> L-[[Skultura|iskulturi]] ''La sala de los magos'' u ''Los magos universales'' ta' [[Alejandro Colunga]] jinsabu fuq barra tal-binja. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Orozco hombre de fuego GDL.JPG|daqsminuri|248x248px|L-affresk ''Ir-Raġel tan-Nar'' ta' Orozco.]] Il-Hospicio Cabañas ta' Guadalajara ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Messiku]] [[Kategorija:Monumenti]] ks47e1tj7k8w8yooyd0m9v2bnfoihkw 0 28866 279456 2022-08-20T15:48:22Z ToniSant 4257 Maħluqa bit-traduzzjoni tal-paġna "[[:en:Special:Redirect/revision/1077264561|European cat snake]]" wikitext text/x-wiki {{speciesbox|image=Mediterranean Cat Snake.jpg|image_caption=''Telescopus fallax'' from [[Malta]]|status=LC|status_system=IUCN3.1|status_ref=<ref name=iucn>{{Cite iucn | author = Aram Agasyan | author2 = Aziz Avci | author3 = Boris Tuniyev | author4 = Jelka Crnobrnja Isailovic | author5 = Petros Lymberakis | author6 = Claes Andrén | author7 = Dan Cogalniceanu | author8 = John Wilkinson | author9 = Natalia Ananjeva | author10 = Nazan Üzüm | display-authors = etal | title = ''Telescopus fallax'' | page = e.T157258A5062870 | date = 2009 | doi = 10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en | access-date = 15 March 2022}}</ref>|genus=Telescopus|species=fallax|authority=([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)|synonyms=*''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> *''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> *''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> *''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> *''Ailurophis vivax'' <small>&mdash; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> *''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small>|synonyms_ref=<ref name=iucn/>}} {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |European cat snake |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' minn [[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Scientific classification]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Synonym (taxonomy)|Synonyms]]<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] It-Telescopus fallax huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref> == Referenzi == == Aqra aktar == == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube {{Telescopus}} [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] kyf7u1eya1ik3ijedajcium6k39s4lb 279457 279456 2022-08-20T15:51:45Z ToniSant 4257 tindif ġenerali wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' f'[[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] It-'''Telescopus fallax''' huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref> == Aqra aktar == == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube == Referenzi == [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] <references /> 7n5vquhhthpsk18dmu0pcsln3nfllg1 279458 279457 2022-08-20T15:52:38Z ToniSant 4257 removed [[Category:Articles with 'species' microformats]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' f'[[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} It-'''Telescopus fallax''' huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref> == Aqra aktar == == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube == Referenzi == [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] <references /> dc9ssibo8y6um6zcqope29d9r0xjrsy 279459 279458 2022-08-20T15:55:01Z ToniSant 4257 /* Aqra aktar */ +tindif ta' ref wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' f'[[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} It-'''Telescopus fallax''' huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn" /> == Aqra aktar == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA. 1978. ''A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe''. London: Collins. 272 pp. + Plates 1-40. {{ISBN|0-00-219318-3}}. (''Telescopus fallax'', pp.&nbsp;207–210 + Plate 38, Figures 4a, 4b + Map 120). * Fleischmann FL. 1831. ''Dalmatiae Nova Serpentum Genera''. Erlangen, Germany: C. Heyder. 35 pp. (''Tarbophis fallax'', new species, p.&nbsp;18). == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube == Referenzi == [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] <references /> gb8l494wy9bbhfdg5ukzvsswi9fv5lr 279461 279459 2022-08-20T16:02:27Z ToniSant 4257 /* Referenzi */ + {{commons}} wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' f'[[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} It-'''Telescopus fallax''' huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn" /> == Aqra aktar == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA. 1978. ''A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe''. London: Collins. 272 pp. + Plates 1-40. {{ISBN|0-00-219318-3}}. (''Telescopus fallax'', pp.&nbsp;207–210 + Plate 38, Figures 4a, 4b + Map 120). * Fleischmann FL. 1831. ''Dalmatiae Nova Serpentum Genera''. Erlangen, Germany: C. Heyder. 35 pp. (''Tarbophis fallax'', new species, p.&nbsp;18). == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube == Referenzi == <references /> {{commons}} [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] 7w4njryft19bg279gv4jqehcnk8t28b 279495 279461 2022-08-20T18:34:46Z ToniSant 4257 removed [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' f'[[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} It-'''Telescopus fallax''' huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn" /> == Aqra aktar == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA. 1978. ''A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe''. London: Collins. 272 pp. + Plates 1-40. {{ISBN|0-00-219318-3}}. (''Telescopus fallax'', pp.&nbsp;207–210 + Plate 38, Figures 4a, 4b + Map 120). * Fleischmann FL. 1831. ''Dalmatiae Nova Serpentum Genera''. Erlangen, Germany: C. Heyder. 35 pp. (''Tarbophis fallax'', new species, p.&nbsp;18). == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube == Referenzi == <references /> {{commons}} [[Kategorija:Rettili]] 4r8ezqaleqaxphsyf4aknyymlx5wedw 279498 279495 2022-08-20T18:36:31Z ToniSant 4257 added [[Category:Sriep]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Mediterranean_Cat_Snake.jpg|bla_tilar]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''Telescopus fallax'' f'[[Malta]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFAram_AgasyanAziz_AvciBoris_TuniyevJelka_Crnobrnja_Isailovic2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="160">Aram Agasyan; Aziz Avci; Boris Tuniyev; Jelka Crnobrnja Isailovic; Petros Lymberakis; Claes Andrén; Dan Cogalniceanu; John Wilkinson; Natalia Ananjeva; Nazan Üzüm; et&nbsp;al. (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="161">[https://www.iucnredlist.org/species/157258/5062870 "''Telescopus fallax''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="164">T157258A5062870. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="166">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="167">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="168"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T157258A5062870.en|T157258A5062870.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="169"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">15 March</span> 2022</span>.</span></cite></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Telescopus| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Telescopus]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''T.&nbsp;fallax'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Telescopus fallax''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Friedrich Ludwig Fleischmann|Fleischmann]], 1831)</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="iucn" /> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber vivax'' <small>[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1826</small> * ''Tarbophis fallax'' <small>Fleischmann, 1831</small> * ''Trigonophis iberus'' <small>[[Karl Eichwald|Eichwald]], 1831</small> * ''Coluber carneus'' <small>Dwigubsky, 1832</small> * ''Ailurophis vivax'' <small>&#x2014; [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1837</small> * ''Tarbophis savignyi'' <small>[[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1896</small> |} It-'''Telescopus fallax''' huwa serp Ewropew, magħruf ukoll bħala '''serp Teleskopu''' jew '''serp Soosan''', inkella f'Malta anke sempliċiment bħala [[Serp|serp.]] It-Teleskopu huwa tip ta' serp kolubrid velenuż endemiku għar-reġjuni tal-[[Mediterran]] u tal-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == Jinstab fl-[[Italja]], il-[[Greċja]] ([[Paros]], [[Antiparos]], Tourlos, [[Kreta]], [[Kalymnos]], [[Samos]], [[Milos]], [[Korfù]]), l-[[Albanija]], is- [[Slovenja]] kostali, il-[[Kroazja]] (inklużi xi gżejjer [[Baħar Adrijatiku|Adrijatiċi]] ), [[Ħerzegovina]], [[Montenegro]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|Maċedonja ta’ Fuq]], in-Nofsinhar tal-[[Bulgarija]], it-[[Turkija]], [[Malta]], [[Ċipru]], [[Iran]], [[Iraq]], [[Libanu]], [[Sirja]], [[Iżrael]], in-Nofsinhar tar-[[Russja]] (reġjun tal-Kawkasu), [[Armenja]], [[Ġeorġja]], u [[Ażerbajġan]]. == Ekoloġija == [[Stampa:Telescopus_fallax_head.jpg|ħolqa=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Telescopus_fallax_head.jpg/220px-Telescopus_fallax_head.jpg|xellug|daqsminuri| Ras ta' serp Teleskopu]] Is-serp Teleskoppu huwa [[Velenu tas-sriep|velenuż]], iżda minħabba li l-velenu jinsab fin-naħa ta' wara tax-xedaq ta' fuq, rari jinjetta l-velenu tiegħu f'gdim difensiv, u għalhekk jitqies bħala theddida għall-bnedmin. Jiekol prinċipalment fuq [[Gecko|wiżgħat]] u [[Gremxula ta' Malta|gremxul]].  Din l-ispeċi ta' sriep tinstab fil-kampanja, kif ukoll ħdejn il-baħar u boskijiet miftuħa.<ref name="iucn" /> == Aqra aktar == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA. 1978. ''A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe''. London: Collins. 272 pp. + Plates 1-40. {{ISBN|0-00-219318-3}}. (''Telescopus fallax'', pp.&nbsp;207–210 + Plate 38, Figures 4a, 4b + Map 120). * Fleischmann FL. 1831. ''Dalmatiae Nova Serpentum Genera''. Erlangen, Germany: C. Heyder. 35 pp. (''Tarbophis fallax'', new species, p.&nbsp;18). == Ħoloq esterni == * [https://www.youtube.com/watch?v=r3aytQA63BI Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=5oJpAWwMCnk Filmat ta' ''Telescopus fallax''] fuq YouTube * [https://www.youtube.com/watch?v=s-9JOZwvgUQ Kif jiċċaqlaq it-''Telescopus fallax''] fuq YouTube == Referenzi == <references /> {{commons}} [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Sriep]] t6bh1uqoazbx8gsnyz8cbwhg14gmtfj 0 28867 279462 2022-08-20T16:03:23Z ToniSant 4257 rindirizz wikitext text/x-wiki #RINDIRIZZA[[Telescopus fallax]] teux0svgmqz525fnpufryco8dns2mt5 0 28868 279464 2022-08-20T16:19:22Z ToniSant 4257 Maħluqa bit-traduzzjoni tal-paġna "[[:en:Special:Redirect/revision/1101263915|European ratsnake]]" wikitext text/x-wiki {{Speciesbox|name=European ratsnake|image=Elaphe situla.jpg|status=LC|status_system=IUCN3.1|genus=Zamenis|species=situla|authority=([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])|synonyms=*''Coluber situla'' <br/>{{small|Linnaeus, 1758}} *''Coluber leopardinus'' <br/>{{small|[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834}} *''Callopeltis leopardinus'' <br/>{{small|— Bonaparte, 1839}} *''Natrix leopardina'' <br/>{{small|— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862}} *''Coronella quadrilineata'' <br/>{{small|[[Giorgio Jan|Jan]], 1863}} *''Coluber leopardinus'' <br/>{{small|— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894}} *''Elaphe situla'' <br/>{{small|— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993}} *''Zamenis situla'' <br/>{{small|— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006}}|synonyms_ref=<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). ''Catalogue of the Snakes in the British Museum (Natural History), Volume II., Containing the Conclusion of the Colubridæ Aglyphæ.'' London: Trustees of the British Museum (Natural History). (Taylor and Francis, printers). xi + 382 pp. + Plates I-XX. (''Coluber leopardinus'', pp. 41-42).</ref><ref>"''Zamenis situla'' ". The Reptile Database. www.reptile-database.org.</ref>|status_ref=<ref name="iucn status 16 November 2021">{{cite iucn |author=Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş |date=2009 |title=''Zamenis situla'' |volume=2009 |page=e.T61444A12485786 |doi=10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en |access-date=16 November 2021}}</ref>}} {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Lifgħa |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Scientific classification]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Synonym (taxonomy)|Synonyms]]<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] Is-serp tal-far jew kif inhu magħruf aħjar lifgħa (''Zamenis situla''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] j84n4t2fimvwkhmlxm89apzcahrg3qp 279465 279464 2022-08-20T16:21:46Z ToniSant 4257 tindif ġenerali wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] 9pxe3aitx4jftbdrqt002sns39mjrm1 279466 279465 2022-08-20T16:22:02Z ToniSant 4257 removed [[Category:Articles with 'species' microformats]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] tb65k5x7qa79y922odave2naykiraru 279467 279466 2022-08-20T16:22:34Z ToniSant 4257 tindif ta' ref wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] n4437c3rk8ooxsb0az5902dl8m148cz 279468 279467 2022-08-20T16:22:56Z ToniSant 4257 /* Ħabitat */ tindif ta' ref wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] [[Kategorija:Annimali]] ktrjgitrquus7fkoobx5axewah9xtky 279496 279468 2022-08-20T18:34:56Z ToniSant 4257 removed [[Category:Annimali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] kbkc0f790eemdi4a0lv7el1852c56wt 279497 279496 2022-08-20T18:35:58Z ToniSant 4257 ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Telesopus fallax |- wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Lifgħa |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Rettili]] 0n9kyzh76g3qlqcdm36c65f4llrm98r 279500 279497 2022-08-20T18:39:10Z ToniSant 4257 removed [[Category:Rettili]]; added [[Category:Sriep]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Lifgħa |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Sriep]] etozbdamk3245ifggij67hthko4x3hz 279501 279500 2022-08-20T18:39:29Z ToniSant 4257 added [[Category:Rettili]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Lifgħa |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" | |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Elaphe_situla.jpg|bla_tilar]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" ! colspan="2" |<div style="text-align: center">[[Conservation status|Stat ta' Konservazzjoni]]</div> |- | colspan="2" |<div style="text-align: center">[[File:Status_iucn3.1_LC.svg|ħolqa=|alt=|bla_tilar]]<br /><br />[[Least Concern]] <small>&nbsp;([[IUCN Red List|IUCN 3.1]])<ref name="iucn status 16 November 2021"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="cx-segment" data-segmentid="158">Wolfgang Böhme, Petros Lymberakis, Rastko Ajtic, Varol Tok, Ismail H. Ugurtas, Murat Sevinç, Pierre-André Crochet, Claudia Corti, Idriz Haxhiu, Roberto Sindaco, Aziz Avci, Jelka Crnobrnja Isailovic, Yusuf Kumlutaş (2009). </span><span class="cx-segment" data-segmentid="159">[https://www.iucnredlist.org/species/61444/12485786 "''Zamenis situla''"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="160">''[[IUCN Red List|IUCN Red List of Threatened Species]]''. '''2009''': e.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="162">T61444A12485786. [[Doi (identifier)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|10.2305/IUCN.]]</span></span><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|<span class="cx-segment" data-segmentid="164">UK.2009.</span><span class="cx-segment" data-segmentid="165">RLTS.</span>]]</span><span class="cx-segment" data-segmentid="166"><span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.2305/IUCN.UK.2009.RLTS.T61444A12485786.en|T61444A12485786.en]]</span><span class="reference-accessdate">. </span></span></cite><span data-segmentid="167" class="cx-segment"><cite class="citation journal cs1" id="CITEREFWolfgang_Böhme,_Petros_Lymberakis,_Rastko_Ajtic,_Varol_Tok,_Ismail_H._Ugurtas,_Murat_Sevinç,_Pierre-André_Crochet,_Claudia_Corti,_Idriz_Haxhiu,_Roberto_Sindaco,_Aziz_Avci,_Jelka_Crnobrnja_Isailovic,_Yusuf_Kumlutaş2009"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">16 November</span> 2021</span>.</cite><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: multiple names: authors list ([[:Category:CS1 maint: multiple names: authors list|link]])</span></span></ref></small></div> |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Taxonomy (biology)|Klassifikazzjoni Xjentifika]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|ħolqa=Template:Taxonomy/Zamenis| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Animal|Animalia]] |- |Phylum: |[[Chordate|Chordata]] |- |Class: |[[Reptile|Reptilia]] |- |Order: |[[Squamata]] |- |Suborder: |[[Snake|Serpentes]] |- |Family: |[[Colubridae]] |- |Genus: |''[[Zamenis]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''Z.&nbsp;situla'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Zamenis situla''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(235,235,210)" |Sinonimi<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref><ref>"''Zamenis situla'' ". </ref> |- | colspan="2" style="text-align: left" | * ''Coluber situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">Linnaeus, 1758</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1834</span> * ''Callopeltis leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— Bonaparte, 1839</span> * ''Natrix leopardina'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Edward Drinker Cope|Cope]], 1862</span> * ''Coronella quadrilineata'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">[[Giorgio Jan|Jan]], 1863</span> * ''Coluber leopardinus'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1894</span> * ''Elaphe situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Wolf-Eberhard Engelmann|Engelmann]] et al., 1993</span> * ''Zamenis situla'' <br /><br /><span style="font-size:85%;">— [[Alberto Venchi|Venchi]] & [[Roberto Sindaco|Sindaco]], 2006</span> |} '''Is-serp tal-far''' jew kif inhu magħruf aħjar '''lifgħa''' ('''''Zamenis situla'''''), huwa [[speċi]] ta' [[serp]] [[Colubridae|kolubrid]] [[mhux velenuż]] [[Endemiżmu|endemiku]] għall[[Ewropa|-Ewropa]], l-[[Asja Minuri]], u l-[[Kawkasu]]. == Firxa ġeografika == ''Z. situla'' tinstab fl-[[Albanija]], [[Bożnija u Ħerżegovina|il-Bożnja u Ħerzegovina]], [[Bulgarija|il-Bulgarija]], il-[[Kroazja]], il-[[Greċja]], l-[[Italja]], [[Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq|il-Maċedonja ta' Fuq]], [[Malta]], [[Montenegro|il-Montenegro]], it-[[Turkija]], l-[[Ukrajna]], u possibbilment [[Ċipru]].<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Deskrizzjoni == Il-lifgħa hija griża jew kannella b'serje dorsali ta' tbajja trasversali ħamranin jew kannella, li għandhom truf suwed. Fuq kull naħa għandha sensiela ta' tikek suwed iżgħar, li jalternaw mat-tbajja dorsali. Hemm marka skura f'forma ta Y fuq in-naħa ta' wara tar-ras fejn tmiss mal-għonq, faxxa sewda f'forma ta' nofs tond minn għajn sa għajn madwar il-ħalq il-faxxa sewda minn wara l-għajnejn djagonalment sal-kantuniera tal-ħalq. Iż-żaqq hija bajda, b'kaxxi suwed żgħar, jew kważi kompletament sewda. L-qoxra tad-dahar hija lixxa u fiha bejn 25 jew 27 ringiela. L-adulti jistgħu jitwalu sa 90 ċentimetru (35 pulzir) fit-tul totali, b'denb ta' 16-il-ċentimeetru (6.3 pulżier).<ref name="Blgr1894">[[George Albert Boulenger|Boulenger GA]] (1894). </ref> == Ħabitat == Il-ħabitats naturali tal-lifgħa huma veġetazzjoni arbustiva tat-tip Mediterranju, mergħat, [[Plantazzjoni|pjantaġġuni]], u ġonna rurali.<ref name="iucn status 16 November 2021" /> == Referenzi == {{Referenzi}} == Aktar qari == * [[:fr:Edwin Nicholas Arnold|Arnold EN]], Burton JA (1978). ''Gwida Qasam għar-Rettili u Anfibji tal-Gran Brittanja u l-Ewropa'' .... Londra: Collins. 272 pp. + Pjanċi 1-40.{{ISBN|0-00-219318-3}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-00-219318-3|0-00-219318-3]] . ( ''Elaphe situla'', pp.&nbsp;197–198 + Pjanċa 36 + Mappa 110 fuq p.&nbsp;266). * Linnaeus C (1758). ''Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, generi, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' ''Tomus I. Editio Decima, Reformata.'' Stokkolma: L. Salvius. 824 pp. ( ''Coluber situla'' ,speċi ġdida, p.&nbsp;223). (bil [[Lingwa Latina|-Latin]] ). * Venchi A, Sindaco R (2006). “Lista ta’ kontroll annotata tar-rettili tal-pajjiżi tal-Mediterran, b’ċwievet għall-identifikazzjoni tal-ispeċi. Parti 2 — Sriep (Reptilia, Serpentes)". ''Annali del Museo di Storia Naturale "G. Doria", Genova'' '''98''' : 259–364. [[Kategorija:Sriep]] [[Kategorija:Rettili]] 3ylqg8rr494asceqmj9filhdhdskiep 0 28869 279469 2022-08-20T16:23:42Z ToniSant 4257 rindirizz wikitext text/x-wiki #RINDIRIZZA [[Zamenis situla]] n01hela5vz640wlbptsw5pe920iai2f 0 28870 279470 2022-08-20T17:09:33Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''El Jadida''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: الجديدة, b'ittri Rumani: ''al-Jadīda'', [ald͡ʒadiːda]; oriġinarjament magħrufa bil-Berberu bħala '''Maziɣen''' jew '''Mazighen''' jew '''Mazagan'''; magħrufa bil-[[Lingwa Portugiża|Portugiż]] bħala '''Mazagão''') hija belt portwali maġġuri tul il-kosta tal-[[Oċean Atlantiku]] tal-[[Marokk]], li tinsab 96 km fin-Nofsinhar tal-belt ta' [[Casablanca]], fil-provinċja ta' El Jadida u fir-reġjun ta' Casablanca-Settat.<ref>"الجهات و تسمياتها و مراكزها و العمالات و الأقاليم المكونة لها". ''Official Gazette المملكة المغربية - الجريدة الرسمية - النشرة العامة''. '''6340''' (sena 104): 1461–1533. Il-15 ta' Marzu 2015. ISSN 0851-1195</ref> Għandha popolazzjoni ta' 170,956 ruħ skont l-aħħar stimi tal-2022.<ref>{{Ċita web|url=https://population-hub.com/en/ma/population-of-el-jadida-6781.html|titlu=Population of El Jadida 2022 {{!}} El Jadida population - statistics|sit=Population HUB|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|titlu=المغرب - الاحصاء العام للسكان والسكنى - 2014|url=http://archive.org/details/HCP2014|lingwa=Arabic}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://rgphentableaux.hcp.ma/Default1/|titlu=RGPH 2014|sit=rgphentableaux.hcp.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-belt iffortifikata, mibnija mill-[[Portugall|Portugiżi]] fil-bidu tas-seklu 16 u msejħa Mazagan (bil-Portugiż: Mazagão), ittieħdet mill-Marokkini fl-1769. Is-swar antiki ta' El Jadida huma wieħed mis-Seba' Għeġubijiet ta' Oriġini Portugiża fid-[[Id-Dinja|Dinja]].<ref>Paula Hardy; Heidi Edsall; Mara Vorhees (2005). ''Morocco''. Lonely Planet. ISBN <bdi>1-74059-678-1</bdi>.</ref> Il-belt iffortifikata Portugiża ta' Mazagan tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2004<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1058/|titlu=Portuguese City of Mazagan &#x28;El Jadida&#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, peress li tqieset bħala "eżempju straordinarju tal-interskambju ta' influwenzi bejn il-[[Kultura|kulturi]] [[Ewropa|Ewropej]] u Marokkini" u bħala "eżempju bikri tat-twettqi tal-ideali tar-[[Rinaxximent]] integrati mat-teknoloġija tal-kostruzzjoni Portugiża".<ref name=":0" /> Skont l-UNESCO, l-iżjed binjiet importanti mill-perjodu tal-Portugiżi huma ċ-ċisterna u l-Knisja Manwelina tat-Tlugħ is-Sema.<ref name=":0" /> Il-belt, u b'mod partikolari r-raħal ġar ta' [[Sidi Bouzid]], jimtlew bin-nies fl-istaġun tas-sajf b'influss l-iktar ta' vjaġġaturi Marokkin għall-vaganzi. Fil-qrin hemm kumpless ta' Mazagan ta' ħames stilel, li jattira xi Marokkini ta' klassi medja kif ukoll bosta viżitaturi internazzjonali mill-[[Peniżola]] Għarbija kif ukoll mill-Ewropa u lil hinn. Il-kumpless ta' Mazagan fih korsa tal-golf iddisinjata minn [[Gary Player]], każinò, nightclub u ristoranti. Bejn il-kumpless ta' Mazagan u El Jadida hemm il-lukanda msejħa Pullman Hotel, u biswitha hemm ir-Royal Golf El Jadida, korsa oħra tal-golf ta' 18-il toqba. Il-preżenza tal-portijiet u tal-fabbriki fil-qrib hija l-kawża tat-tniġġis tal-bajjiet ta' El Jadida. Il-belt ilha tikber mill-2014, parzjalment bħala riżultat ta' żieda fl-attività tal-port fil-qrib ta' Jorf Lasfar u ż-żona industrijali tiegħu. == Etimoloġija == L-isem oriġinali tal-belt bil-lingwa Berbera kienet '''Maziɣen / Mazighen''', li tfisser "il-[[Berberi]]". L-ismijiet u l-laqmijiet l-oħra ta' El Jadida b'lingwi oħra kienu '''Cap Soleis'''<ref>{{Ċita web|url=http://eljadidama.unblog.fr/2008/11/27/apercu-historique-deljadida/|titlu=APERCU HISTORIQUE D’ELJADIDA|sit=eljadida.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''Portus Rutilis''', '''Rusibis'''<ref>{{Ċita web|url=http://golf-eljadida.com/detailsarticle-golf-maroc/histoire-de-la-ville-d-el-jadida|titlu=Mazagan hier, El Jadida aujourd'hui|sit=golf-eljadida.com|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/4/1*.html#ImageMapLocation|titlu=Lacus Curtius, Ptolemy's Geography - Book IV, Chapter 1|sit=penelope.uchicago.edu|data-aċċess=}}</ref>, '''Mazighen''' (bl-Għarbi: مازيغن)<ref>(1154) Hamoudi Husseini Cherif Al-Idrisi, Muhammad ibn Muhammad ibn Abd-Allah ibn Idriss; Tabula Rogeriana. ''Tabula Rogeriana نزهة المشتاق في اختراق الآفاق''. مكتبة الثقافة الدينية. p. 550.</ref><ref>Qadi Ayyadh, Ibn Mussa ibn Ayyadh Sabti; Qadi Abu Abd-Allah, Muhammad Muhammad Ibn Sharifa (1997). ''مذاهب الحكام في نوازل الأحكام'' (2nd ed.). دار الغرب الإسلامي. p. 346.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.hespress.com/مازيغن-maziɣen-هو-الاسم-الأصلي-لمدينة-الجدي-436242.html|titlu=مازيغن Maziɣen هو الاسم الأصلي لمدينة الجديدة المغربية|data=2018-06-26|sit=Hespress - هسبريس جريدة إلكترونية مغربية|lingwa=ar|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''al-Breyja''' (bl-Għarbi: البريجة), '''Mazagão''', '''al-Mahdouma''' (bl-Għarbi: المهدومة) u '''Mazagan'''. L-isem attwali ta' El Jadida jfisser litteralment "il-Ġdida". == Storja == [[Stampa:خريطة مازاغان 1942.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-1942 imfassla mill-gvern Amerikan]] El Jadida inizjalment kienet magħrufa bħala ''al-Breyja'' meta nħatfet mill-Portugiżi fl-1502. Imbagħad saret magħrufa bil-lingwa Portugiża bl-isem ta' ''Mazagão''. Il-Portugiżi bnew ċittadella fl-1514, u fortifikazzjoni ikbar fl-1541.<ref>{{Ċita web|url=https://www.worldheritagesite.org/list/id/1058|titlu=Mazagan - World Heritage Site - Pictures, Info and Travel Reports|sit=www.worldheritagesite.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Ir-Renju tal-Portugall baqa' jikkontrolla l-belt sal-1769, u mbagħad abbanduna lil Mazagão bħala l-aħħar territorju fil-Marokk. Malli ġew imġiegħla jitilqu, il-Portugiżi qerdu l-Bastjun tal-Gvernatur u evakwaw lejn il-kolonja Portugiża tal-[[Brażil]], fejn kienu stabbilew insedjament ġdid imsejjaħ ''Nova Mazagão'' (li issa jinsab f'[[Amapá]]).<ref>Jean Duvignaud, Laurent Vidal (2005). ''Mazagão, la ville qui traversa l'Atlantique : du Maroc à l'Amazonie, 1769-1783''. [[Pariġi]]: Aubier. p. 314. ISBN <bdi>2-70072360-0</bdi>.</ref> Iktar 'il quddiem il-belt ittieħdet mis-Sultan [[Mohammed ben Abdallah]] fl-1769 u fil-biċċa l-kbira tagħha baqgħet diżabitata, u ġiet imlaqqma ''al-Mahdouma'' ("l-Irvinata"). Eventwalment, is-Sultan [[Abd al-Rahman]] tal-Marokk ordna li tinbena moskea, u l-partijiet meqruda tal-belt ġew rikostruwiti matul ir-renju tiegħu fil-bidu tas-seklu 19. Il-belt li reġgħet ħadet ir-ruħ ingħatat l-isem ta' ''al-Jadida'', li litteralment tfisser "il-Ġdida".<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Citerne portugaise d'el jadida.jpg|daqsminuri|Iċ-Ċisterna Portugiża]] Il-Belt Portugiża ta' Mazagan (El Jadida) ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == * Iċ-Ċisterna Portugiża * Il-Kanuni u l-Fortizza * Il-Port l-Antik * Il-Bajja tal-Belt * It-Teatru Muniċipali (it-Teatru ta' Mohamed Afifi) * Il-Binja Muniċipali * Il-Binja tal-Posta * Il-Moskea l-Kbira * Il-Belt l-Antika * Il-Palazz l-Aħmar * Il-Fanal ta' Sidi Abou Wafi * Il-Kumpless Ekwestri === Ċisterna Portugiża === Imkabbar mill-1514, dan l-eks maħżen (x'aktarx armerija) ġie kkonvertit f'ċisterna fis-seklu 16. Il-kompartiment taħt l-art, ta' 34 metru b'34 metru, inbena b'ħames ringieli ta' ħames pilastri tal-ġebel. Il-ċisterna hija famuża speċjalment għal-livell baxx tal-ilma mal-art, li joħloq riflessjonijiet sottili u dejjem jinbidlu bil-ftit dawl li hemm u l-għamliet spartani tal-kolonni u s-saqaf. Il-kwalitajiet viżivi taċ-ċisterna wasslu biex diversi films inġibdu hemmhekk, fosthom O''thello'' ta' [[Orson Welles]] li x'aktarx li huwa l-iktar magħruf internazzjonalment.<ref>{{Ċita web|url=http://www.atlasobscura.com/places/portuguese-cistern-of-el-jadida|titlu=Portuguese Cistern of El Jadida|sit=Atlas Obscura|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Fortizza ta' Mazagan === Id-disinn tal-Fortizza ta' Mazagan hija rispons għall-iżvilupp ta' artillerija moderna fir-[[Rinaxximent]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/1058rev.pdf|titlu=Portuguese City of Mazagan (El Jadida) - UNESCO Advisory Body Evaluation}}</ref> L-għamla ta' stilla tal-fortizza hija madwar 250 metru bi 300 metru. Il-ħitan enormi kemxejn inklinati bħala medja huma għoljin madwar tmien metri u għandhom ħxuna ta' għaxar metri. Fuqhom hemm mogħdija bil-mixi wiesgħa żewġ metri li kienet tintuża għall-għassa. Attwalment il-fortifikazzjoni għandha erba' bastjuni: il-Bastjun ta' Sant'Anġlu fil-Lvant, il-Bastjun ta' [[San Bastjan]] fit-Tramuntana, il-Bastjon ta' [[Sant'Antnin ta' Padova|Sant'Antnin]] fil-Punent, u l-Bastjun tal-[[Spirtu s-Santu|Ispirtu s-Santu]] fin-Nofsinhar. Il-ħames wieħed, il-Bastjun tal-Gvernatur fid-daħla prinċipali, inqered kważi għalkollox mill-Portugiżi fl-1769 għajr xi fdalijiet tiegħu. Bosta kanuni Portugiżi tal-epoka kolonjali għadhom ippożizzjonati fuq il-bastjuni.<ref>{{Ċita web|url=http://www.starforts.com/mazagan.html|titlu=Fortress of Mazagan @ Starforts.com|sit=www.starforts.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-forti għandu tliet daħliet: id-Daħla tal-Baħar, li tifforma port żgħir mas-swar tal-Grigal, id-Daħla tal-Barri mas-swar tal-Majjistral, u d-Daħla Prinċipali bi ħnejja doppja fiċ-ċentru tas-swar tan-Nofsinhar, li oriġinarjament kienet konnessa mal-art permezz ta' pont li jitla' u jinżel. Madwar il-forti hemm ħandaq wiesa' madwar għoxrin metru u fond tliet metri, li fl-imgħoddi kien mimli bl-ilma baħar. Matul żmien il-Protettorat [[Franza|Franċiż]], il-ħandaq intradam apposta u nfetħet daħla ġdid li tagħti għat-triq prinċipali tal-belt, Rua da Carreira, u għad-Daħla tal-Baħar. Tul din it-triq hemm l-iktar binjiet storiċi ppreservati tajjeb, inkluż il[[Knisja Kattolika|-Knisja Kattolika]] tat-Tlugħ is-Sema u ċ-ċisterna. == Klima == El Jadida għandha klima [[Mediterran|Mediterranja]] bi sjuf sħan (skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: ''Csa''). Fix-xitwa tinżel iktar xita milli fis-sajf. It-temperatura annwali medja f'El Jadida hija 17.4 °C (63.3 °F). Kull sena x-xita li tinżel tammonta għal madwar 372 mm (14.65-il pulzier).<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/africa/morocco/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9-377/|titlu=El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة climate: Average Temperature, weather by month, El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة water temperature - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |''Data'' klimatika ta' El Jadida |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |16.8 (62.2) |17.5 (63.5) |19.1 (66.4) |20.4 (68.7) |22.3 (72.1) |24.4 (75.9) |26.4 (79.5) |27.9 (82.2) |25.9 (78.6) |24.3 (75.7) |20.7 (69.3) |18.4 (65.1) |22.0 (71.6) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |7.6 (45.7) |7.7 (45.9) |9.3 (48.7) |10.9 (51.6) |13.2 (55.8) |15.9 (60.6) |17.7 (63.9) |18.9 (66.0) |16.9 (62.4) |14.7 (58.5) |11.3 (52.3) |9.0 (48.2) |12.8 (55.0) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |49 (1.9) |48 (1.9) |41 (1.6) |32 (1.3) |16 (0.6) |4 (0.2) |0 (0) |1 (0.0) |7 (0.3) |34 (1.3) |66 (2.6) |74 (2.9) |372 (14.6) |- | colspan="14" |Sors: climate-data.org<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/|titlu=Climate data for cities worldwide - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Edukazzjoni == Il-belt tospita bosta istituzzjonijiet akkademiċi postsekondarji u l-Università ta' Chouaib Doukkali<ref>{{Ċita web|url=https://www.9rayti.com/universite/universite-chouaib-doukkali-eljadida|titlu=Université Chouaïb Doukkali d'El Jadida|sit=9rayti.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.ucd.ac.ma/en/|titlu=Home|sit=UCD|lingwa=en-GB|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, li tinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * il-Fakultà tax-[[Xjenza]], * il-Fakultà tal-Lingwi, il-Letteratura u l-Umanitajiet,<ref>{{Ċita web|url=http://www.flshj.ucd.ac.ma/|titlu=إعلان عن تنظيم مباراة لتوظيف تقنيين اثنين (02) من الدرجة الثالثة دورة 09/11/ 2022|sit=كلية الآداب و العلوم الإنسانية الجديدة|lingwa=fr-fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * il-Fakultà tax-Xjenzi Ġuridiċi, Ekonomiċi u [[Xjenzi soċjali|Soċjali]],<ref>{{Ċita web|url=http://www.fsjesj.ucd.ac.ma/|titlu=FSJESJ – Faculté des Sciences Juridiques Economiques et Sociales Eljadida|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tax-Xjenzi Applikati (ENSA),<ref>{{Ċita web|url=http://www.ensaj.ucd.ac.ma/home/home-test/|titlu=ENSAJ|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tan-Negozju u l-Immaniġġjar (ENCG), * l-Iskola Superjuri tat-Teknoloġija (EST) - Sidi Bennour (barra El Jadida).<ref>{{Ċita web|url=http://www.estsb.ucd.ac.ma/|titlu=EST|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Barra minn hekk, hemm l-Uffiċċju tat-Taħriġ Vokazzjonali u l-Promozzjoni tax-Xogħol (OFPPT), li jinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * iċ-Ċentru tal-Kwalifiki Professjonali (CQP),<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/professional-qualification-center-el-jadida|titlu=Professional Qualification Center - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - f'Al-Massira, * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - fil-Belt tal-Arja,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/fr/etablissements/institut-specialise-de-technologie-appliquee-cite-de-lair-el-jadida|titlu=Institut Spécialisé de Technologie Appliquée Cité de l'Air - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'El Jadida,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'Al Haouzia,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut tat-Teknoloġija Applikata (ITA) - f'Azemmour,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/institute-applied-technology-azemmour|titlu=Institute of Applied Technology Azemmour {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll: * iċ-Ċentri Reġjonali għall-Professjonijiet tal-[[Edukazzjoni]] u t-Taħriġ (CRMEF), * it-Taqsima taċ-"Ċertifikat Għoli tat-Tekniċi" (BTS) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://inscription.ma/bts-el-jadida/|titlu=Tout sur BTS El Jadida 2022|kunjom=Équipe|isem=Notre|data=2018-01-02|sit=inscription.ma|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * it-Taqsima tal-"Klassijiet Preparatorji għall-Iskejjel il-Kbar" (CPGE) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://www.cpge.ac.ma/CPGEPages/Cont/AccesCPGEPublics.aspx|titlu=:: Accès CPGE publics ::|sit=www.cpge.ac.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Għoli tal-Inġinerija u n-Negozju (ISGA) - privat.<ref>{{Ċita web|url=https://www.isga.ma/|titlu=Home|sit=ISGA Institut Supérieur d'Ingénierie & des Affaires|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Sport == Il-klabb tal-[[futbol]] prinċipali tal-belt huwa [[Difaâ Hassani El Jadidi]], li attwalment jikkompeti fil-Botola Pro 1. == Bliet fil-qrib == Qrib El Jadida hemm il-belt ta' [[Azemmour]] fil-Grigal u r-raħal ta' [[Sidi Bouzid]] fil-Lbiċ. Fi ħdan perimetru ta' madwar 120 kilometru jew inqas, hemm Casablanca, [[Berrechid]], Settat, Sidi Bennour, [[Oualidia]], [[Youssoufia]] u [[Safi (Marokk)|Safi]]. == Nies notevoli == * [[Jaafar Aksikas]], awtur * [[Driss Chraïbi]], awtur * [[André Elbaz]], pittur u reġista * [[André Guelfi]], sewwieq tat-tlielaq tal-[[Karozza|karozzi]] * [[Driss Jettou]], eks Prim Ministru, President tal-Qorti Suprema tal-Awdituri * [[Abdelkebir Khatibi]], awtur * [[Abdellah Lahoua]], plejer tal-futbol * [[Chaïbia Talal]], pittur * [[Mohamed Nahiri]], plejer tal-futbol * [[Zakaria Hadraf]], plejer tal-futbol * [[El Mehdi Karnass]], plejer tal-futbol * [[Yousra Mansour]], vokalista ta' Bab L' Bluz * [[Youssef Kaddioui]], eks plejer tal-futbol internazzjonali * [[Suleiman Zanfari]], sewwieq tat-tlielaq tal-karozzi. == Ġemellaġġi == El Jadida hija ġemellata ma': * [[Arenzano]], l-[[Italja]] (1964)<ref>{{Ċita web|url=https://www.comune.arenzano.ge.it/il-comune/gli-uffici-comunali/area-5/gemellaggi.htm|titlu=Comune di Arenzano - Sito ufficiale - Gemellaggi|sit=www.comune.arenzano.ge.it|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Barcelos]], il-Portugall (2009)<ref>{{Ċita web|url=https://www.cm-barcelos.pt/municipio/camara-municipal/geminacoes-acordos-de-cooperacao/|titlu=Geminações e Acordos de Cooperação|lingwa=pt-PT|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Nabeul]], it-[[Tuneżija]] (1985)<ref>{{Ċita web|url=http://www.nabeul.gov.tn/fr/cooperation-internationale/#tab-1-2|titlu=Site Officiel de Gouvernorat de Nabeul – Coopération Internationale|sit=www.nabeul.gov.tn|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Sète]], Franza (1992) * [[Sintra]], il-Portugall (1988)<ref>{{Ċita web|url=https://cm-sintra.pt/no-mundo/relacoes-internacionais/geminacoes|titlu=Geminações|sit=Câmara Municipal de Sintra|lingwa=pt-pt|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Varennes]], il-[[Kanada]]<ref>{{Ċita web|url=https://ville.varennes.qc.ca/activites/loisirs-et-sports/parcs-et-sites-d-activites-1|titlu=Parcs et sites d'activités|sit=Ville de Varennes|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Vierzon]], Franza (1987)<ref>{{Ċita web|url=http://www.ville-vierzon.fr/jumelages.html|titlu=Jumelages|kunjom=Addictic|sit=Ville de Vierzon|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Tacoma]], l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] (2007).<ref>{{Ċita web|url=https://www.cityoftacoma.org/cms/One.aspx?portalId=169&pageId=7101|titlu=Tacoma's Sister Cities - City of Tacoma|sit=www.cityoftacoma.org|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Referenzi == 4m4jjnwllbbpkvl4jk503tz4aba37ce 279471 279470 2022-08-20T17:11:25Z Trigcly 17859 /* Fortizza ta' Mazagan */ żieda stampa wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''El Jadida''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: الجديدة, b'ittri Rumani: ''al-Jadīda'', [ald͡ʒadiːda]; oriġinarjament magħrufa bil-Berberu bħala '''Maziɣen''' jew '''Mazighen''' jew '''Mazagan'''; magħrufa bil-[[Lingwa Portugiża|Portugiż]] bħala '''Mazagão''') hija belt portwali maġġuri tul il-kosta tal-[[Oċean Atlantiku]] tal-[[Marokk]], li tinsab 96 km fin-Nofsinhar tal-belt ta' [[Casablanca]], fil-provinċja ta' El Jadida u fir-reġjun ta' Casablanca-Settat.<ref>"الجهات و تسمياتها و مراكزها و العمالات و الأقاليم المكونة لها". ''Official Gazette المملكة المغربية - الجريدة الرسمية - النشرة العامة''. '''6340''' (sena 104): 1461–1533. Il-15 ta' Marzu 2015. ISSN 0851-1195</ref> Għandha popolazzjoni ta' 170,956 ruħ skont l-aħħar stimi tal-2022.<ref>{{Ċita web|url=https://population-hub.com/en/ma/population-of-el-jadida-6781.html|titlu=Population of El Jadida 2022 {{!}} El Jadida population - statistics|sit=Population HUB|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|titlu=المغرب - الاحصاء العام للسكان والسكنى - 2014|url=http://archive.org/details/HCP2014|lingwa=Arabic}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://rgphentableaux.hcp.ma/Default1/|titlu=RGPH 2014|sit=rgphentableaux.hcp.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-belt iffortifikata, mibnija mill-[[Portugall|Portugiżi]] fil-bidu tas-seklu 16 u msejħa Mazagan (bil-Portugiż: Mazagão), ittieħdet mill-Marokkini fl-1769. Is-swar antiki ta' El Jadida huma wieħed mis-Seba' Għeġubijiet ta' Oriġini Portugiża fid-[[Id-Dinja|Dinja]].<ref>Paula Hardy; Heidi Edsall; Mara Vorhees (2005). ''Morocco''. Lonely Planet. ISBN <bdi>1-74059-678-1</bdi>.</ref> Il-belt iffortifikata Portugiża ta' Mazagan tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2004<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1058/|titlu=Portuguese City of Mazagan &#x28;El Jadida&#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, peress li tqieset bħala "eżempju straordinarju tal-interskambju ta' influwenzi bejn il-[[Kultura|kulturi]] [[Ewropa|Ewropej]] u Marokkini" u bħala "eżempju bikri tat-twettqi tal-ideali tar-[[Rinaxximent]] integrati mat-teknoloġija tal-kostruzzjoni Portugiża".<ref name=":0" /> Skont l-UNESCO, l-iżjed binjiet importanti mill-perjodu tal-Portugiżi huma ċ-ċisterna u l-Knisja Manwelina tat-Tlugħ is-Sema.<ref name=":0" /> Il-belt, u b'mod partikolari r-raħal ġar ta' [[Sidi Bouzid]], jimtlew bin-nies fl-istaġun tas-sajf b'influss l-iktar ta' vjaġġaturi Marokkin għall-vaganzi. Fil-qrin hemm kumpless ta' Mazagan ta' ħames stilel, li jattira xi Marokkini ta' klassi medja kif ukoll bosta viżitaturi internazzjonali mill-[[Peniżola]] Għarbija kif ukoll mill-Ewropa u lil hinn. Il-kumpless ta' Mazagan fih korsa tal-golf iddisinjata minn [[Gary Player]], każinò, nightclub u ristoranti. Bejn il-kumpless ta' Mazagan u El Jadida hemm il-lukanda msejħa Pullman Hotel, u biswitha hemm ir-Royal Golf El Jadida, korsa oħra tal-golf ta' 18-il toqba. Il-preżenza tal-portijiet u tal-fabbriki fil-qrib hija l-kawża tat-tniġġis tal-bajjiet ta' El Jadida. Il-belt ilha tikber mill-2014, parzjalment bħala riżultat ta' żieda fl-attività tal-port fil-qrib ta' Jorf Lasfar u ż-żona industrijali tiegħu. == Etimoloġija == L-isem oriġinali tal-belt bil-lingwa Berbera kienet '''Maziɣen / Mazighen''', li tfisser "il-[[Berberi]]". L-ismijiet u l-laqmijiet l-oħra ta' El Jadida b'lingwi oħra kienu '''Cap Soleis'''<ref>{{Ċita web|url=http://eljadidama.unblog.fr/2008/11/27/apercu-historique-deljadida/|titlu=APERCU HISTORIQUE D’ELJADIDA|sit=eljadida.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''Portus Rutilis''', '''Rusibis'''<ref>{{Ċita web|url=http://golf-eljadida.com/detailsarticle-golf-maroc/histoire-de-la-ville-d-el-jadida|titlu=Mazagan hier, El Jadida aujourd'hui|sit=golf-eljadida.com|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/4/1*.html#ImageMapLocation|titlu=Lacus Curtius, Ptolemy's Geography - Book IV, Chapter 1|sit=penelope.uchicago.edu|data-aċċess=}}</ref>, '''Mazighen''' (bl-Għarbi: مازيغن)<ref>(1154) Hamoudi Husseini Cherif Al-Idrisi, Muhammad ibn Muhammad ibn Abd-Allah ibn Idriss; Tabula Rogeriana. ''Tabula Rogeriana نزهة المشتاق في اختراق الآفاق''. مكتبة الثقافة الدينية. p. 550.</ref><ref>Qadi Ayyadh, Ibn Mussa ibn Ayyadh Sabti; Qadi Abu Abd-Allah, Muhammad Muhammad Ibn Sharifa (1997). ''مذاهب الحكام في نوازل الأحكام'' (2nd ed.). دار الغرب الإسلامي. p. 346.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.hespress.com/مازيغن-maziɣen-هو-الاسم-الأصلي-لمدينة-الجدي-436242.html|titlu=مازيغن Maziɣen هو الاسم الأصلي لمدينة الجديدة المغربية|data=2018-06-26|sit=Hespress - هسبريس جريدة إلكترونية مغربية|lingwa=ar|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''al-Breyja''' (bl-Għarbi: البريجة), '''Mazagão''', '''al-Mahdouma''' (bl-Għarbi: المهدومة) u '''Mazagan'''. L-isem attwali ta' El Jadida jfisser litteralment "il-Ġdida". == Storja == [[Stampa:خريطة مازاغان 1942.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-1942 imfassla mill-gvern Amerikan]] El Jadida inizjalment kienet magħrufa bħala ''al-Breyja'' meta nħatfet mill-Portugiżi fl-1502. Imbagħad saret magħrufa bil-lingwa Portugiża bl-isem ta' ''Mazagão''. Il-Portugiżi bnew ċittadella fl-1514, u fortifikazzjoni ikbar fl-1541.<ref>{{Ċita web|url=https://www.worldheritagesite.org/list/id/1058|titlu=Mazagan - World Heritage Site - Pictures, Info and Travel Reports|sit=www.worldheritagesite.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Ir-Renju tal-Portugall baqa' jikkontrolla l-belt sal-1769, u mbagħad abbanduna lil Mazagão bħala l-aħħar territorju fil-Marokk. Malli ġew imġiegħla jitilqu, il-Portugiżi qerdu l-Bastjun tal-Gvernatur u evakwaw lejn il-kolonja Portugiża tal-[[Brażil]], fejn kienu stabbilew insedjament ġdid imsejjaħ ''Nova Mazagão'' (li issa jinsab f'[[Amapá]]).<ref>Jean Duvignaud, Laurent Vidal (2005). ''Mazagão, la ville qui traversa l'Atlantique : du Maroc à l'Amazonie, 1769-1783''. [[Pariġi]]: Aubier. p. 314. ISBN <bdi>2-70072360-0</bdi>.</ref> Iktar 'il quddiem il-belt ittieħdet mis-Sultan [[Mohammed ben Abdallah]] fl-1769 u fil-biċċa l-kbira tagħha baqgħet diżabitata, u ġiet imlaqqma ''al-Mahdouma'' ("l-Irvinata"). Eventwalment, is-Sultan [[Abd al-Rahman]] tal-Marokk ordna li tinbena moskea, u l-partijiet meqruda tal-belt ġew rikostruwiti matul ir-renju tiegħu fil-bidu tas-seklu 19. Il-belt li reġgħet ħadet ir-ruħ ingħatat l-isem ta' ''al-Jadida'', li litteralment tfisser "il-Ġdida".<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Citerne portugaise d'el jadida.jpg|daqsminuri|Iċ-Ċisterna Portugiża]] Il-Belt Portugiża ta' Mazagan (El Jadida) ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == * Iċ-Ċisterna Portugiża * Il-Kanuni u l-Fortizza * Il-Port l-Antik * Il-Bajja tal-Belt * It-Teatru Muniċipali (it-Teatru ta' Mohamed Afifi) * Il-Binja Muniċipali * Il-Binja tal-Posta * Il-Moskea l-Kbira * Il-Belt l-Antika * Il-Palazz l-Aħmar * Il-Fanal ta' Sidi Abou Wafi * Il-Kumpless Ekwestri === Ċisterna Portugiża === Imkabbar mill-1514, dan l-eks maħżen (x'aktarx armerija) ġie kkonvertit f'ċisterna fis-seklu 16. Il-kompartiment taħt l-art, ta' 34 metru b'34 metru, inbena b'ħames ringieli ta' ħames pilastri tal-ġebel. Il-ċisterna hija famuża speċjalment għal-livell baxx tal-ilma mal-art, li joħloq riflessjonijiet sottili u dejjem jinbidlu bil-ftit dawl li hemm u l-għamliet spartani tal-kolonni u s-saqaf. Il-kwalitajiet viżivi taċ-ċisterna wasslu biex diversi films inġibdu hemmhekk, fosthom O''thello'' ta' [[Orson Welles]] li x'aktarx li huwa l-iktar magħruf internazzjonalment.<ref>{{Ċita web|url=http://www.atlasobscura.com/places/portuguese-cistern-of-el-jadida|titlu=Portuguese Cistern of El Jadida|sit=Atlas Obscura|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Fortizza ta' Mazagan === [[Stampa:Forteresse Jadida 03 (cropped).JPG|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Mazagan]] Id-disinn tal-Fortizza ta' Mazagan hija rispons għall-iżvilupp ta' artillerija moderna fir-[[Rinaxximent]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/1058rev.pdf|titlu=Portuguese City of Mazagan (El Jadida) - UNESCO Advisory Body Evaluation}}</ref> L-għamla ta' stilla tal-fortizza hija madwar 250 metru bi 300 metru. Il-ħitan enormi kemxejn inklinati bħala medja huma għoljin madwar tmien metri u għandhom ħxuna ta' għaxar metri. Fuqhom hemm mogħdija bil-mixi wiesgħa żewġ metri li kienet tintuża għall-għassa. Attwalment il-fortifikazzjoni għandha erba' bastjuni: il-Bastjun ta' Sant'Anġlu fil-Lvant, il-Bastjun ta' [[San Bastjan]] fit-Tramuntana, il-Bastjon ta' [[Sant'Antnin ta' Padova|Sant'Antnin]] fil-Punent, u l-Bastjun tal-[[Spirtu s-Santu|Ispirtu s-Santu]] fin-Nofsinhar. Il-ħames wieħed, il-Bastjun tal-Gvernatur fid-daħla prinċipali, inqered kważi għalkollox mill-Portugiżi fl-1769 għajr xi fdalijiet tiegħu. Bosta kanuni Portugiżi tal-epoka kolonjali għadhom ippożizzjonati fuq il-bastjuni.<ref>{{Ċita web|url=http://www.starforts.com/mazagan.html|titlu=Fortress of Mazagan @ Starforts.com|sit=www.starforts.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-forti għandu tliet daħliet: id-Daħla tal-Baħar, li tifforma port żgħir mas-swar tal-Grigal, id-Daħla tal-Barri mas-swar tal-Majjistral, u d-Daħla Prinċipali bi ħnejja doppja fiċ-ċentru tas-swar tan-Nofsinhar, li oriġinarjament kienet konnessa mal-art permezz ta' pont li jitla' u jinżel. Madwar il-forti hemm ħandaq wiesa' madwar għoxrin metru u fond tliet metri, li fl-imgħoddi kien mimli bl-ilma baħar. Matul żmien il-Protettorat [[Franza|Franċiż]], il-ħandaq intradam apposta u nfetħet daħla ġdid li tagħti għat-triq prinċipali tal-belt, Rua da Carreira, u għad-Daħla tal-Baħar. Tul din it-triq hemm l-iktar binjiet storiċi ppreservati tajjeb, inkluż il[[Knisja Kattolika|-Knisja Kattolika]] tat-Tlugħ is-Sema u ċ-ċisterna. == Klima == El Jadida għandha klima [[Mediterran|Mediterranja]] bi sjuf sħan (skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: ''Csa''). Fix-xitwa tinżel iktar xita milli fis-sajf. It-temperatura annwali medja f'El Jadida hija 17.4 °C (63.3 °F). Kull sena x-xita li tinżel tammonta għal madwar 372 mm (14.65-il pulzier).<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/africa/morocco/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9-377/|titlu=El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة climate: Average Temperature, weather by month, El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة water temperature - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |''Data'' klimatika ta' El Jadida |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |16.8 (62.2) |17.5 (63.5) |19.1 (66.4) |20.4 (68.7) |22.3 (72.1) |24.4 (75.9) |26.4 (79.5) |27.9 (82.2) |25.9 (78.6) |24.3 (75.7) |20.7 (69.3) |18.4 (65.1) |22.0 (71.6) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |7.6 (45.7) |7.7 (45.9) |9.3 (48.7) |10.9 (51.6) |13.2 (55.8) |15.9 (60.6) |17.7 (63.9) |18.9 (66.0) |16.9 (62.4) |14.7 (58.5) |11.3 (52.3) |9.0 (48.2) |12.8 (55.0) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |49 (1.9) |48 (1.9) |41 (1.6) |32 (1.3) |16 (0.6) |4 (0.2) |0 (0) |1 (0.0) |7 (0.3) |34 (1.3) |66 (2.6) |74 (2.9) |372 (14.6) |- | colspan="14" |Sors: climate-data.org<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/|titlu=Climate data for cities worldwide - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Edukazzjoni == Il-belt tospita bosta istituzzjonijiet akkademiċi postsekondarji u l-Università ta' Chouaib Doukkali<ref>{{Ċita web|url=https://www.9rayti.com/universite/universite-chouaib-doukkali-eljadida|titlu=Université Chouaïb Doukkali d'El Jadida|sit=9rayti.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.ucd.ac.ma/en/|titlu=Home|sit=UCD|lingwa=en-GB|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, li tinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * il-Fakultà tax-[[Xjenza]], * il-Fakultà tal-Lingwi, il-Letteratura u l-Umanitajiet,<ref>{{Ċita web|url=http://www.flshj.ucd.ac.ma/|titlu=إعلان عن تنظيم مباراة لتوظيف تقنيين اثنين (02) من الدرجة الثالثة دورة 09/11/ 2022|sit=كلية الآداب و العلوم الإنسانية الجديدة|lingwa=fr-fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * il-Fakultà tax-Xjenzi Ġuridiċi, Ekonomiċi u [[Xjenzi soċjali|Soċjali]],<ref>{{Ċita web|url=http://www.fsjesj.ucd.ac.ma/|titlu=FSJESJ – Faculté des Sciences Juridiques Economiques et Sociales Eljadida|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tax-Xjenzi Applikati (ENSA),<ref>{{Ċita web|url=http://www.ensaj.ucd.ac.ma/home/home-test/|titlu=ENSAJ|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tan-Negozju u l-Immaniġġjar (ENCG), * l-Iskola Superjuri tat-Teknoloġija (EST) - Sidi Bennour (barra El Jadida).<ref>{{Ċita web|url=http://www.estsb.ucd.ac.ma/|titlu=EST|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Barra minn hekk, hemm l-Uffiċċju tat-Taħriġ Vokazzjonali u l-Promozzjoni tax-Xogħol (OFPPT), li jinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * iċ-Ċentru tal-Kwalifiki Professjonali (CQP),<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/professional-qualification-center-el-jadida|titlu=Professional Qualification Center - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - f'Al-Massira, * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - fil-Belt tal-Arja,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/fr/etablissements/institut-specialise-de-technologie-appliquee-cite-de-lair-el-jadida|titlu=Institut Spécialisé de Technologie Appliquée Cité de l'Air - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'El Jadida,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'Al Haouzia,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut tat-Teknoloġija Applikata (ITA) - f'Azemmour,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/institute-applied-technology-azemmour|titlu=Institute of Applied Technology Azemmour {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll: * iċ-Ċentri Reġjonali għall-Professjonijiet tal-[[Edukazzjoni]] u t-Taħriġ (CRMEF), * it-Taqsima taċ-"Ċertifikat Għoli tat-Tekniċi" (BTS) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://inscription.ma/bts-el-jadida/|titlu=Tout sur BTS El Jadida 2022|kunjom=Équipe|isem=Notre|data=2018-01-02|sit=inscription.ma|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * it-Taqsima tal-"Klassijiet Preparatorji għall-Iskejjel il-Kbar" (CPGE) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://www.cpge.ac.ma/CPGEPages/Cont/AccesCPGEPublics.aspx|titlu=:: Accès CPGE publics ::|sit=www.cpge.ac.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Għoli tal-Inġinerija u n-Negozju (ISGA) - privat.<ref>{{Ċita web|url=https://www.isga.ma/|titlu=Home|sit=ISGA Institut Supérieur d'Ingénierie & des Affaires|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Sport == Il-klabb tal-[[futbol]] prinċipali tal-belt huwa [[Difaâ Hassani El Jadidi]], li attwalment jikkompeti fil-Botola Pro 1. == Bliet fil-qrib == Qrib El Jadida hemm il-belt ta' [[Azemmour]] fil-Grigal u r-raħal ta' [[Sidi Bouzid]] fil-Lbiċ. Fi ħdan perimetru ta' madwar 120 kilometru jew inqas, hemm Casablanca, [[Berrechid]], Settat, Sidi Bennour, [[Oualidia]], [[Youssoufia]] u [[Safi (Marokk)|Safi]]. == Nies notevoli == * [[Jaafar Aksikas]], awtur * [[Driss Chraïbi]], awtur * [[André Elbaz]], pittur u reġista * [[André Guelfi]], sewwieq tat-tlielaq tal-[[Karozza|karozzi]] * [[Driss Jettou]], eks Prim Ministru, President tal-Qorti Suprema tal-Awdituri * [[Abdelkebir Khatibi]], awtur * [[Abdellah Lahoua]], plejer tal-futbol * [[Chaïbia Talal]], pittur * [[Mohamed Nahiri]], plejer tal-futbol * [[Zakaria Hadraf]], plejer tal-futbol * [[El Mehdi Karnass]], plejer tal-futbol * [[Yousra Mansour]], vokalista ta' Bab L' Bluz * [[Youssef Kaddioui]], eks plejer tal-futbol internazzjonali * [[Suleiman Zanfari]], sewwieq tat-tlielaq tal-karozzi. == Ġemellaġġi == El Jadida hija ġemellata ma': * [[Arenzano]], l-[[Italja]] (1964)<ref>{{Ċita web|url=https://www.comune.arenzano.ge.it/il-comune/gli-uffici-comunali/area-5/gemellaggi.htm|titlu=Comune di Arenzano - Sito ufficiale - Gemellaggi|sit=www.comune.arenzano.ge.it|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Barcelos]], il-Portugall (2009)<ref>{{Ċita web|url=https://www.cm-barcelos.pt/municipio/camara-municipal/geminacoes-acordos-de-cooperacao/|titlu=Geminações e Acordos de Cooperação|lingwa=pt-PT|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Nabeul]], it-[[Tuneżija]] (1985)<ref>{{Ċita web|url=http://www.nabeul.gov.tn/fr/cooperation-internationale/#tab-1-2|titlu=Site Officiel de Gouvernorat de Nabeul – Coopération Internationale|sit=www.nabeul.gov.tn|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Sète]], Franza (1992) * [[Sintra]], il-Portugall (1988)<ref>{{Ċita web|url=https://cm-sintra.pt/no-mundo/relacoes-internacionais/geminacoes|titlu=Geminações|sit=Câmara Municipal de Sintra|lingwa=pt-pt|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Varennes]], il-[[Kanada]]<ref>{{Ċita web|url=https://ville.varennes.qc.ca/activites/loisirs-et-sports/parcs-et-sites-d-activites-1|titlu=Parcs et sites d'activités|sit=Ville de Varennes|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Vierzon]], Franza (1987)<ref>{{Ċita web|url=http://www.ville-vierzon.fr/jumelages.html|titlu=Jumelages|kunjom=Addictic|sit=Ville de Vierzon|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Tacoma]], l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] (2007).<ref>{{Ċita web|url=https://www.cityoftacoma.org/cms/One.aspx?portalId=169&pageId=7101|titlu=Tacoma's Sister Cities - City of Tacoma|sit=www.cityoftacoma.org|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Referenzi == bmemx1fp0ug4in96mgwgzc777ekirpt 279472 279471 2022-08-20T17:11:40Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''El Jadida''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: الجديدة, b'ittri Rumani: ''al-Jadīda'', [ald͡ʒadiːda]; oriġinarjament magħrufa bil-Berberu bħala '''Maziɣen''' jew '''Mazighen''' jew '''Mazagan'''; magħrufa bil-[[Lingwa Portugiża|Portugiż]] bħala '''Mazagão''') hija belt portwali maġġuri tul il-kosta tal-[[Oċean Atlantiku]] tal-[[Marokk]], li tinsab 96 km fin-Nofsinhar tal-belt ta' [[Casablanca]], fil-provinċja ta' El Jadida u fir-reġjun ta' Casablanca-Settat.<ref>"الجهات و تسمياتها و مراكزها و العمالات و الأقاليم المكونة لها". ''Official Gazette المملكة المغربية - الجريدة الرسمية - النشرة العامة''. '''6340''' (sena 104): 1461–1533. Il-15 ta' Marzu 2015. ISSN 0851-1195</ref> Għandha popolazzjoni ta' 170,956 ruħ skont l-aħħar stimi tal-2022.<ref>{{Ċita web|url=https://population-hub.com/en/ma/population-of-el-jadida-6781.html|titlu=Population of El Jadida 2022 {{!}} El Jadida population - statistics|sit=Population HUB|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|titlu=المغرب - الاحصاء العام للسكان والسكنى - 2014|url=http://archive.org/details/HCP2014|lingwa=Arabic}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://rgphentableaux.hcp.ma/Default1/|titlu=RGPH 2014|sit=rgphentableaux.hcp.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-belt iffortifikata, mibnija mill-[[Portugall|Portugiżi]] fil-bidu tas-seklu 16 u msejħa Mazagan (bil-Portugiż: Mazagão), ittieħdet mill-Marokkini fl-1769. Is-swar antiki ta' El Jadida huma wieħed mis-Seba' Għeġubijiet ta' Oriġini Portugiża fid-[[Id-Dinja|Dinja]].<ref>Paula Hardy; Heidi Edsall; Mara Vorhees (2005). ''Morocco''. Lonely Planet. ISBN <bdi>1-74059-678-1</bdi>.</ref> Il-belt iffortifikata Portugiża ta' Mazagan tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2004<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1058/|titlu=Portuguese City of Mazagan &#x28;El Jadida&#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, peress li tqieset bħala "eżempju straordinarju tal-interskambju ta' influwenzi bejn il-[[Kultura|kulturi]] [[Ewropa|Ewropej]] u Marokkini" u bħala "eżempju bikri tat-twettqi tal-ideali tar-[[Rinaxximent]] integrati mat-teknoloġija tal-kostruzzjoni Portugiża".<ref name=":0" /> Skont l-UNESCO, l-iżjed binjiet importanti mill-perjodu tal-Portugiżi huma ċ-ċisterna u l-Knisja Manwelina tat-Tlugħ is-Sema.<ref name=":0" /> Il-belt, u b'mod partikolari r-raħal ġar ta' [[Sidi Bouzid]], jimtlew bin-nies fl-istaġun tas-sajf b'influss l-iktar ta' vjaġġaturi Marokkin għall-vaganzi. Fil-qrin hemm kumpless ta' Mazagan ta' ħames stilel, li jattira xi Marokkini ta' klassi medja kif ukoll bosta viżitaturi internazzjonali mill-[[Peniżola]] Għarbija kif ukoll mill-Ewropa u lil hinn. Il-kumpless ta' Mazagan fih korsa tal-golf iddisinjata minn [[Gary Player]], każinò, nightclub u ristoranti. Bejn il-kumpless ta' Mazagan u El Jadida hemm il-lukanda msejħa Pullman Hotel, u biswitha hemm ir-Royal Golf El Jadida, korsa oħra tal-golf ta' 18-il toqba. Il-preżenza tal-portijiet u tal-fabbriki fil-qrib hija l-kawża tat-tniġġis tal-bajjiet ta' El Jadida. Il-belt ilha tikber mill-2014, parzjalment bħala riżultat ta' żieda fl-attività tal-port fil-qrib ta' Jorf Lasfar u ż-żona industrijali tiegħu. == Etimoloġija == L-isem oriġinali tal-belt bil-lingwa Berbera kienet '''Maziɣen / Mazighen''', li tfisser "il-[[Berberi]]". L-ismijiet u l-laqmijiet l-oħra ta' El Jadida b'lingwi oħra kienu '''Cap Soleis'''<ref>{{Ċita web|url=http://eljadidama.unblog.fr/2008/11/27/apercu-historique-deljadida/|titlu=APERCU HISTORIQUE D’ELJADIDA|sit=eljadida.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''Portus Rutilis''', '''Rusibis'''<ref>{{Ċita web|url=http://golf-eljadida.com/detailsarticle-golf-maroc/histoire-de-la-ville-d-el-jadida|titlu=Mazagan hier, El Jadida aujourd'hui|sit=golf-eljadida.com|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/4/1*.html#ImageMapLocation|titlu=Lacus Curtius, Ptolemy's Geography - Book IV, Chapter 1|sit=penelope.uchicago.edu|data-aċċess=}}</ref>, '''Mazighen''' (bl-Għarbi: مازيغن)<ref>(1154) Hamoudi Husseini Cherif Al-Idrisi, Muhammad ibn Muhammad ibn Abd-Allah ibn Idriss; Tabula Rogeriana. ''Tabula Rogeriana نزهة المشتاق في اختراق الآفاق''. مكتبة الثقافة الدينية. p. 550.</ref><ref>Qadi Ayyadh, Ibn Mussa ibn Ayyadh Sabti; Qadi Abu Abd-Allah, Muhammad Muhammad Ibn Sharifa (1997). ''مذاهب الحكام في نوازل الأحكام'' (2nd ed.). دار الغرب الإسلامي. p. 346.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.hespress.com/مازيغن-maziɣen-هو-الاسم-الأصلي-لمدينة-الجدي-436242.html|titlu=مازيغن Maziɣen هو الاسم الأصلي لمدينة الجديدة المغربية|data=2018-06-26|sit=Hespress - هسبريس جريدة إلكترونية مغربية|lingwa=ar|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''al-Breyja''' (bl-Għarbi: البريجة), '''Mazagão''', '''al-Mahdouma''' (bl-Għarbi: المهدومة) u '''Mazagan'''. L-isem attwali ta' El Jadida jfisser litteralment "il-Ġdida". == Storja == [[Stampa:خريطة مازاغان 1942.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-1942 imfassla mill-gvern Amerikan]] El Jadida inizjalment kienet magħrufa bħala ''al-Breyja'' meta nħatfet mill-Portugiżi fl-1502. Imbagħad saret magħrufa bil-lingwa Portugiża bl-isem ta' ''Mazagão''. Il-Portugiżi bnew ċittadella fl-1514, u fortifikazzjoni ikbar fl-1541.<ref>{{Ċita web|url=https://www.worldheritagesite.org/list/id/1058|titlu=Mazagan - World Heritage Site - Pictures, Info and Travel Reports|sit=www.worldheritagesite.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Ir-Renju tal-Portugall baqa' jikkontrolla l-belt sal-1769, u mbagħad abbanduna lil Mazagão bħala l-aħħar territorju fil-Marokk. Malli ġew imġiegħla jitilqu, il-Portugiżi qerdu l-Bastjun tal-Gvernatur u evakwaw lejn il-kolonja Portugiża tal-[[Brażil]], fejn kienu stabbilew insedjament ġdid imsejjaħ ''Nova Mazagão'' (li issa jinsab f'[[Amapá]]).<ref>Jean Duvignaud, Laurent Vidal (2005). ''Mazagão, la ville qui traversa l'Atlantique : du Maroc à l'Amazonie, 1769-1783''. [[Pariġi]]: Aubier. p. 314. ISBN <bdi>2-70072360-0</bdi>.</ref> Iktar 'il quddiem il-belt ittieħdet mis-Sultan [[Mohammed ben Abdallah]] fl-1769 u fil-biċċa l-kbira tagħha baqgħet diżabitata, u ġiet imlaqqma ''al-Mahdouma'' ("l-Irvinata"). Eventwalment, is-Sultan [[Abd al-Rahman]] tal-Marokk ordna li tinbena moskea, u l-partijiet meqruda tal-belt ġew rikostruwiti matul ir-renju tiegħu fil-bidu tas-seklu 19. Il-belt li reġgħet ħadet ir-ruħ ingħatat l-isem ta' ''al-Jadida'', li litteralment tfisser "il-Ġdida".<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Citerne portugaise d'el jadida.jpg|daqsminuri|Iċ-Ċisterna Portugiża]] Il-Belt Portugiża ta' Mazagan (El Jadida) ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == * Iċ-Ċisterna Portugiża * Il-Kanuni u l-Fortizza * Il-Port l-Antik * Il-Bajja tal-Belt * It-Teatru Muniċipali (it-Teatru ta' Mohamed Afifi) * Il-Binja Muniċipali * Il-Binja tal-Posta * Il-Moskea l-Kbira * Il-Belt l-Antika * Il-Palazz l-Aħmar * Il-Fanal ta' Sidi Abou Wafi * Il-Kumpless Ekwestri === Ċisterna Portugiża === Imkabbar mill-1514, dan l-eks maħżen (x'aktarx armerija) ġie kkonvertit f'ċisterna fis-seklu 16. Il-kompartiment taħt l-art, ta' 34 metru b'34 metru, inbena b'ħames ringieli ta' ħames pilastri tal-ġebel. Il-ċisterna hija famuża speċjalment għal-livell baxx tal-ilma mal-art, li joħloq riflessjonijiet sottili u dejjem jinbidlu bil-ftit dawl li hemm u l-għamliet spartani tal-kolonni u s-saqaf. Il-kwalitajiet viżivi taċ-ċisterna wasslu biex diversi films inġibdu hemmhekk, fosthom O''thello'' ta' [[Orson Welles]] li x'aktarx li huwa l-iktar magħruf internazzjonalment.<ref>{{Ċita web|url=http://www.atlasobscura.com/places/portuguese-cistern-of-el-jadida|titlu=Portuguese Cistern of El Jadida|sit=Atlas Obscura|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Fortizza ta' Mazagan === [[Stampa:Forteresse Jadida 03 (cropped).JPG|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Mazagan]] Id-disinn tal-Fortizza ta' Mazagan hija rispons għall-iżvilupp ta' artillerija moderna fir-[[Rinaxximent]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/1058rev.pdf|titlu=Portuguese City of Mazagan (El Jadida) - UNESCO Advisory Body Evaluation}}</ref> L-għamla ta' stilla tal-fortizza hija madwar 250 metru bi 300 metru. Il-ħitan enormi kemxejn inklinati bħala medja huma għoljin madwar tmien metri u għandhom ħxuna ta' għaxar metri. Fuqhom hemm mogħdija bil-mixi wiesgħa żewġ metri li kienet tintuża għall-għassa. Attwalment il-fortifikazzjoni għandha erba' bastjuni: il-Bastjun ta' Sant'Anġlu fil-Lvant, il-Bastjun ta' [[San Bastjan]] fit-Tramuntana, il-Bastjon ta' [[Sant'Antnin ta' Padova|Sant'Antnin]] fil-Punent, u l-Bastjun tal-[[Spirtu s-Santu|Ispirtu s-Santu]] fin-Nofsinhar. Il-ħames wieħed, il-Bastjun tal-Gvernatur fid-daħla prinċipali, inqered kważi għalkollox mill-Portugiżi fl-1769 għajr xi fdalijiet tiegħu. Bosta kanuni Portugiżi tal-epoka kolonjali għadhom ippożizzjonati fuq il-bastjuni.<ref>{{Ċita web|url=http://www.starforts.com/mazagan.html|titlu=Fortress of Mazagan @ Starforts.com|sit=www.starforts.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-forti għandu tliet daħliet: id-Daħla tal-Baħar, li tifforma port żgħir mas-swar tal-Grigal, id-Daħla tal-Barri mas-swar tal-Majjistral, u d-Daħla Prinċipali bi ħnejja doppja fiċ-ċentru tas-swar tan-Nofsinhar, li oriġinarjament kienet konnessa mal-art permezz ta' pont li jitla' u jinżel. Madwar il-forti hemm ħandaq wiesa' madwar għoxrin metru u fond tliet metri, li fl-imgħoddi kien mimli bl-ilma baħar. Matul żmien il-Protettorat [[Franza|Franċiż]], il-ħandaq intradam apposta u nfetħet daħla ġdid li tagħti għat-triq prinċipali tal-belt, Rua da Carreira, u għad-Daħla tal-Baħar. Tul din it-triq hemm l-iktar binjiet storiċi ppreservati tajjeb, inkluż il[[Knisja Kattolika|-Knisja Kattolika]] tat-Tlugħ is-Sema u ċ-ċisterna. == Klima == El Jadida għandha klima [[Mediterran|Mediterranja]] bi sjuf sħan (skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: ''Csa''). Fix-xitwa tinżel iktar xita milli fis-sajf. It-temperatura annwali medja f'El Jadida hija 17.4 °C (63.3 °F). Kull sena x-xita li tinżel tammonta għal madwar 372 mm (14.65-il pulzier).<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/africa/morocco/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9-377/|titlu=El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة climate: Average Temperature, weather by month, El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة water temperature - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |''Data'' klimatika ta' El Jadida |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |16.8 (62.2) |17.5 (63.5) |19.1 (66.4) |20.4 (68.7) |22.3 (72.1) |24.4 (75.9) |26.4 (79.5) |27.9 (82.2) |25.9 (78.6) |24.3 (75.7) |20.7 (69.3) |18.4 (65.1) |22.0 (71.6) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |7.6 (45.7) |7.7 (45.9) |9.3 (48.7) |10.9 (51.6) |13.2 (55.8) |15.9 (60.6) |17.7 (63.9) |18.9 (66.0) |16.9 (62.4) |14.7 (58.5) |11.3 (52.3) |9.0 (48.2) |12.8 (55.0) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |49 (1.9) |48 (1.9) |41 (1.6) |32 (1.3) |16 (0.6) |4 (0.2) |0 (0) |1 (0.0) |7 (0.3) |34 (1.3) |66 (2.6) |74 (2.9) |372 (14.6) |- | colspan="14" |Sors: climate-data.org<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/|titlu=Climate data for cities worldwide - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Edukazzjoni == Il-belt tospita bosta istituzzjonijiet akkademiċi postsekondarji u l-Università ta' Chouaib Doukkali<ref>{{Ċita web|url=https://www.9rayti.com/universite/universite-chouaib-doukkali-eljadida|titlu=Université Chouaïb Doukkali d'El Jadida|sit=9rayti.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.ucd.ac.ma/en/|titlu=Home|sit=UCD|lingwa=en-GB|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, li tinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * il-Fakultà tax-[[Xjenza]], * il-Fakultà tal-Lingwi, il-Letteratura u l-Umanitajiet,<ref>{{Ċita web|url=http://www.flshj.ucd.ac.ma/|titlu=إعلان عن تنظيم مباراة لتوظيف تقنيين اثنين (02) من الدرجة الثالثة دورة 09/11/ 2022|sit=كلية الآداب و العلوم الإنسانية الجديدة|lingwa=fr-fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * il-Fakultà tax-Xjenzi Ġuridiċi, Ekonomiċi u [[Xjenzi soċjali|Soċjali]],<ref>{{Ċita web|url=http://www.fsjesj.ucd.ac.ma/|titlu=FSJESJ – Faculté des Sciences Juridiques Economiques et Sociales Eljadida|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tax-Xjenzi Applikati (ENSA),<ref>{{Ċita web|url=http://www.ensaj.ucd.ac.ma/home/home-test/|titlu=ENSAJ|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tan-Negozju u l-Immaniġġjar (ENCG), * l-Iskola Superjuri tat-Teknoloġija (EST) - Sidi Bennour (barra El Jadida).<ref>{{Ċita web|url=http://www.estsb.ucd.ac.ma/|titlu=EST|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Barra minn hekk, hemm l-Uffiċċju tat-Taħriġ Vokazzjonali u l-Promozzjoni tax-Xogħol (OFPPT), li jinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * iċ-Ċentru tal-Kwalifiki Professjonali (CQP),<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/professional-qualification-center-el-jadida|titlu=Professional Qualification Center - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - f'Al-Massira, * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - fil-Belt tal-Arja,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/fr/etablissements/institut-specialise-de-technologie-appliquee-cite-de-lair-el-jadida|titlu=Institut Spécialisé de Technologie Appliquée Cité de l'Air - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'El Jadida,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'Al Haouzia,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut tat-Teknoloġija Applikata (ITA) - f'Azemmour,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/institute-applied-technology-azemmour|titlu=Institute of Applied Technology Azemmour {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll: * iċ-Ċentri Reġjonali għall-Professjonijiet tal-[[Edukazzjoni]] u t-Taħriġ (CRMEF), * it-Taqsima taċ-"Ċertifikat Għoli tat-Tekniċi" (BTS) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://inscription.ma/bts-el-jadida/|titlu=Tout sur BTS El Jadida 2022|kunjom=Équipe|isem=Notre|data=2018-01-02|sit=inscription.ma|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * it-Taqsima tal-"Klassijiet Preparatorji għall-Iskejjel il-Kbar" (CPGE) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://www.cpge.ac.ma/CPGEPages/Cont/AccesCPGEPublics.aspx|titlu=:: Accès CPGE publics ::|sit=www.cpge.ac.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Għoli tal-Inġinerija u n-Negozju (ISGA) - privat.<ref>{{Ċita web|url=https://www.isga.ma/|titlu=Home|sit=ISGA Institut Supérieur d'Ingénierie & des Affaires|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Sport == Il-klabb tal-[[futbol]] prinċipali tal-belt huwa [[Difaâ Hassani El Jadidi]], li attwalment jikkompeti fil-Botola Pro 1. == Bliet fil-qrib == Qrib El Jadida hemm il-belt ta' [[Azemmour]] fil-Grigal u r-raħal ta' [[Sidi Bouzid]] fil-Lbiċ. Fi ħdan perimetru ta' madwar 120 kilometru jew inqas, hemm Casablanca, [[Berrechid]], Settat, Sidi Bennour, [[Oualidia]], [[Youssoufia]] u [[Safi (Marokk)|Safi]]. == Nies notevoli == * [[Jaafar Aksikas]], awtur * [[Driss Chraïbi]], awtur * [[André Elbaz]], pittur u reġista * [[André Guelfi]], sewwieq tat-tlielaq tal-[[Karozza|karozzi]] * [[Driss Jettou]], eks Prim Ministru, President tal-Qorti Suprema tal-Awdituri * [[Abdelkebir Khatibi]], awtur * [[Abdellah Lahoua]], plejer tal-futbol * [[Chaïbia Talal]], pittur * [[Mohamed Nahiri]], plejer tal-futbol * [[Zakaria Hadraf]], plejer tal-futbol * [[El Mehdi Karnass]], plejer tal-futbol * [[Yousra Mansour]], vokalista ta' Bab L' Bluz * [[Youssef Kaddioui]], eks plejer tal-futbol internazzjonali * [[Suleiman Zanfari]], sewwieq tat-tlielaq tal-karozzi. == Ġemellaġġi == El Jadida hija ġemellata ma': * [[Arenzano]], l-[[Italja]] (1964)<ref>{{Ċita web|url=https://www.comune.arenzano.ge.it/il-comune/gli-uffici-comunali/area-5/gemellaggi.htm|titlu=Comune di Arenzano - Sito ufficiale - Gemellaggi|sit=www.comune.arenzano.ge.it|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Barcelos]], il-Portugall (2009)<ref>{{Ċita web|url=https://www.cm-barcelos.pt/municipio/camara-municipal/geminacoes-acordos-de-cooperacao/|titlu=Geminações e Acordos de Cooperação|lingwa=pt-PT|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Nabeul]], it-[[Tuneżija]] (1985)<ref>{{Ċita web|url=http://www.nabeul.gov.tn/fr/cooperation-internationale/#tab-1-2|titlu=Site Officiel de Gouvernorat de Nabeul – Coopération Internationale|sit=www.nabeul.gov.tn|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Sète]], Franza (1992) * [[Sintra]], il-Portugall (1988)<ref>{{Ċita web|url=https://cm-sintra.pt/no-mundo/relacoes-internacionais/geminacoes|titlu=Geminações|sit=Câmara Municipal de Sintra|lingwa=pt-pt|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Varennes]], il-[[Kanada]]<ref>{{Ċita web|url=https://ville.varennes.qc.ca/activites/loisirs-et-sports/parcs-et-sites-d-activites-1|titlu=Parcs et sites d'activités|sit=Ville de Varennes|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Vierzon]], Franza (1987)<ref>{{Ċita web|url=http://www.ville-vierzon.fr/jumelages.html|titlu=Jumelages|kunjom=Addictic|sit=Ville de Vierzon|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Tacoma]], l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] (2007).<ref>{{Ċita web|url=https://www.cityoftacoma.org/cms/One.aspx?portalId=169&pageId=7101|titlu=Tacoma's Sister Cities - City of Tacoma|sit=www.cityoftacoma.org|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] r555p9d6cq6mwblplnitwp5kv9wocrq 279473 279472 2022-08-20T17:11:49Z Trigcly 17859 added [[Category:Bliet tal-Marokk]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''El Jadida''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: الجديدة, b'ittri Rumani: ''al-Jadīda'', [ald͡ʒadiːda]; oriġinarjament magħrufa bil-Berberu bħala '''Maziɣen''' jew '''Mazighen''' jew '''Mazagan'''; magħrufa bil-[[Lingwa Portugiża|Portugiż]] bħala '''Mazagão''') hija belt portwali maġġuri tul il-kosta tal-[[Oċean Atlantiku]] tal-[[Marokk]], li tinsab 96 km fin-Nofsinhar tal-belt ta' [[Casablanca]], fil-provinċja ta' El Jadida u fir-reġjun ta' Casablanca-Settat.<ref>"الجهات و تسمياتها و مراكزها و العمالات و الأقاليم المكونة لها". ''Official Gazette المملكة المغربية - الجريدة الرسمية - النشرة العامة''. '''6340''' (sena 104): 1461–1533. Il-15 ta' Marzu 2015. ISSN 0851-1195</ref> Għandha popolazzjoni ta' 170,956 ruħ skont l-aħħar stimi tal-2022.<ref>{{Ċita web|url=https://population-hub.com/en/ma/population-of-el-jadida-6781.html|titlu=Population of El Jadida 2022 {{!}} El Jadida population - statistics|sit=Population HUB|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|titlu=المغرب - الاحصاء العام للسكان والسكنى - 2014|url=http://archive.org/details/HCP2014|lingwa=Arabic}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://rgphentableaux.hcp.ma/Default1/|titlu=RGPH 2014|sit=rgphentableaux.hcp.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-belt iffortifikata, mibnija mill-[[Portugall|Portugiżi]] fil-bidu tas-seklu 16 u msejħa Mazagan (bil-Portugiż: Mazagão), ittieħdet mill-Marokkini fl-1769. Is-swar antiki ta' El Jadida huma wieħed mis-Seba' Għeġubijiet ta' Oriġini Portugiża fid-[[Id-Dinja|Dinja]].<ref>Paula Hardy; Heidi Edsall; Mara Vorhees (2005). ''Morocco''. Lonely Planet. ISBN <bdi>1-74059-678-1</bdi>.</ref> Il-belt iffortifikata Portugiża ta' Mazagan tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2004<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1058/|titlu=Portuguese City of Mazagan &#x28;El Jadida&#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, peress li tqieset bħala "eżempju straordinarju tal-interskambju ta' influwenzi bejn il-[[Kultura|kulturi]] [[Ewropa|Ewropej]] u Marokkini" u bħala "eżempju bikri tat-twettqi tal-ideali tar-[[Rinaxximent]] integrati mat-teknoloġija tal-kostruzzjoni Portugiża".<ref name=":0" /> Skont l-UNESCO, l-iżjed binjiet importanti mill-perjodu tal-Portugiżi huma ċ-ċisterna u l-Knisja Manwelina tat-Tlugħ is-Sema.<ref name=":0" /> Il-belt, u b'mod partikolari r-raħal ġar ta' [[Sidi Bouzid]], jimtlew bin-nies fl-istaġun tas-sajf b'influss l-iktar ta' vjaġġaturi Marokkin għall-vaganzi. Fil-qrin hemm kumpless ta' Mazagan ta' ħames stilel, li jattira xi Marokkini ta' klassi medja kif ukoll bosta viżitaturi internazzjonali mill-[[Peniżola]] Għarbija kif ukoll mill-Ewropa u lil hinn. Il-kumpless ta' Mazagan fih korsa tal-golf iddisinjata minn [[Gary Player]], każinò, nightclub u ristoranti. Bejn il-kumpless ta' Mazagan u El Jadida hemm il-lukanda msejħa Pullman Hotel, u biswitha hemm ir-Royal Golf El Jadida, korsa oħra tal-golf ta' 18-il toqba. Il-preżenza tal-portijiet u tal-fabbriki fil-qrib hija l-kawża tat-tniġġis tal-bajjiet ta' El Jadida. Il-belt ilha tikber mill-2014, parzjalment bħala riżultat ta' żieda fl-attività tal-port fil-qrib ta' Jorf Lasfar u ż-żona industrijali tiegħu. == Etimoloġija == L-isem oriġinali tal-belt bil-lingwa Berbera kienet '''Maziɣen / Mazighen''', li tfisser "il-[[Berberi]]". L-ismijiet u l-laqmijiet l-oħra ta' El Jadida b'lingwi oħra kienu '''Cap Soleis'''<ref>{{Ċita web|url=http://eljadidama.unblog.fr/2008/11/27/apercu-historique-deljadida/|titlu=APERCU HISTORIQUE D’ELJADIDA|sit=eljadida.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''Portus Rutilis''', '''Rusibis'''<ref>{{Ċita web|url=http://golf-eljadida.com/detailsarticle-golf-maroc/histoire-de-la-ville-d-el-jadida|titlu=Mazagan hier, El Jadida aujourd'hui|sit=golf-eljadida.com|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/4/1*.html#ImageMapLocation|titlu=Lacus Curtius, Ptolemy's Geography - Book IV, Chapter 1|sit=penelope.uchicago.edu|data-aċċess=}}</ref>, '''Mazighen''' (bl-Għarbi: مازيغن)<ref>(1154) Hamoudi Husseini Cherif Al-Idrisi, Muhammad ibn Muhammad ibn Abd-Allah ibn Idriss; Tabula Rogeriana. ''Tabula Rogeriana نزهة المشتاق في اختراق الآفاق''. مكتبة الثقافة الدينية. p. 550.</ref><ref>Qadi Ayyadh, Ibn Mussa ibn Ayyadh Sabti; Qadi Abu Abd-Allah, Muhammad Muhammad Ibn Sharifa (1997). ''مذاهب الحكام في نوازل الأحكام'' (2nd ed.). دار الغرب الإسلامي. p. 346.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.hespress.com/مازيغن-maziɣen-هو-الاسم-الأصلي-لمدينة-الجدي-436242.html|titlu=مازيغن Maziɣen هو الاسم الأصلي لمدينة الجديدة المغربية|data=2018-06-26|sit=Hespress - هسبريس جريدة إلكترونية مغربية|lingwa=ar|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, '''al-Breyja''' (bl-Għarbi: البريجة), '''Mazagão''', '''al-Mahdouma''' (bl-Għarbi: المهدومة) u '''Mazagan'''. L-isem attwali ta' El Jadida jfisser litteralment "il-Ġdida". == Storja == [[Stampa:خريطة مازاغان 1942.jpg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-1942 imfassla mill-gvern Amerikan]] El Jadida inizjalment kienet magħrufa bħala ''al-Breyja'' meta nħatfet mill-Portugiżi fl-1502. Imbagħad saret magħrufa bil-lingwa Portugiża bl-isem ta' ''Mazagão''. Il-Portugiżi bnew ċittadella fl-1514, u fortifikazzjoni ikbar fl-1541.<ref>{{Ċita web|url=https://www.worldheritagesite.org/list/id/1058|titlu=Mazagan - World Heritage Site - Pictures, Info and Travel Reports|sit=www.worldheritagesite.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Ir-Renju tal-Portugall baqa' jikkontrolla l-belt sal-1769, u mbagħad abbanduna lil Mazagão bħala l-aħħar territorju fil-Marokk. Malli ġew imġiegħla jitilqu, il-Portugiżi qerdu l-Bastjun tal-Gvernatur u evakwaw lejn il-kolonja Portugiża tal-[[Brażil]], fejn kienu stabbilew insedjament ġdid imsejjaħ ''Nova Mazagão'' (li issa jinsab f'[[Amapá]]).<ref>Jean Duvignaud, Laurent Vidal (2005). ''Mazagão, la ville qui traversa l'Atlantique : du Maroc à l'Amazonie, 1769-1783''. [[Pariġi]]: Aubier. p. 314. ISBN <bdi>2-70072360-0</bdi>.</ref> Iktar 'il quddiem il-belt ittieħdet mis-Sultan [[Mohammed ben Abdallah]] fl-1769 u fil-biċċa l-kbira tagħha baqgħet diżabitata, u ġiet imlaqqma ''al-Mahdouma'' ("l-Irvinata"). Eventwalment, is-Sultan [[Abd al-Rahman]] tal-Marokk ordna li tinbena moskea, u l-partijiet meqruda tal-belt ġew rikostruwiti matul ir-renju tiegħu fil-bidu tas-seklu 19. Il-belt li reġgħet ħadet ir-ruħ ingħatat l-isem ta' ''al-Jadida'', li litteralment tfisser "il-Ġdida".<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Citerne portugaise d'el jadida.jpg|daqsminuri|Iċ-Ċisterna Portugiża]] Il-Belt Portugiża ta' Mazagan (El Jadida) ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == * Iċ-Ċisterna Portugiża * Il-Kanuni u l-Fortizza * Il-Port l-Antik * Il-Bajja tal-Belt * It-Teatru Muniċipali (it-Teatru ta' Mohamed Afifi) * Il-Binja Muniċipali * Il-Binja tal-Posta * Il-Moskea l-Kbira * Il-Belt l-Antika * Il-Palazz l-Aħmar * Il-Fanal ta' Sidi Abou Wafi * Il-Kumpless Ekwestri === Ċisterna Portugiża === Imkabbar mill-1514, dan l-eks maħżen (x'aktarx armerija) ġie kkonvertit f'ċisterna fis-seklu 16. Il-kompartiment taħt l-art, ta' 34 metru b'34 metru, inbena b'ħames ringieli ta' ħames pilastri tal-ġebel. Il-ċisterna hija famuża speċjalment għal-livell baxx tal-ilma mal-art, li joħloq riflessjonijiet sottili u dejjem jinbidlu bil-ftit dawl li hemm u l-għamliet spartani tal-kolonni u s-saqaf. Il-kwalitajiet viżivi taċ-ċisterna wasslu biex diversi films inġibdu hemmhekk, fosthom O''thello'' ta' [[Orson Welles]] li x'aktarx li huwa l-iktar magħruf internazzjonalment.<ref>{{Ċita web|url=http://www.atlasobscura.com/places/portuguese-cistern-of-el-jadida|titlu=Portuguese Cistern of El Jadida|sit=Atlas Obscura|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> === Fortizza ta' Mazagan === [[Stampa:Forteresse Jadida 03 (cropped).JPG|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Mazagan]] Id-disinn tal-Fortizza ta' Mazagan hija rispons għall-iżvilupp ta' artillerija moderna fir-[[Rinaxximent]].<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/1058rev.pdf|titlu=Portuguese City of Mazagan (El Jadida) - UNESCO Advisory Body Evaluation}}</ref> L-għamla ta' stilla tal-fortizza hija madwar 250 metru bi 300 metru. Il-ħitan enormi kemxejn inklinati bħala medja huma għoljin madwar tmien metri u għandhom ħxuna ta' għaxar metri. Fuqhom hemm mogħdija bil-mixi wiesgħa żewġ metri li kienet tintuża għall-għassa. Attwalment il-fortifikazzjoni għandha erba' bastjuni: il-Bastjun ta' Sant'Anġlu fil-Lvant, il-Bastjun ta' [[San Bastjan]] fit-Tramuntana, il-Bastjon ta' [[Sant'Antnin ta' Padova|Sant'Antnin]] fil-Punent, u l-Bastjun tal-[[Spirtu s-Santu|Ispirtu s-Santu]] fin-Nofsinhar. Il-ħames wieħed, il-Bastjun tal-Gvernatur fid-daħla prinċipali, inqered kważi għalkollox mill-Portugiżi fl-1769 għajr xi fdalijiet tiegħu. Bosta kanuni Portugiżi tal-epoka kolonjali għadhom ippożizzjonati fuq il-bastjuni.<ref>{{Ċita web|url=http://www.starforts.com/mazagan.html|titlu=Fortress of Mazagan @ Starforts.com|sit=www.starforts.com|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Il-forti għandu tliet daħliet: id-Daħla tal-Baħar, li tifforma port żgħir mas-swar tal-Grigal, id-Daħla tal-Barri mas-swar tal-Majjistral, u d-Daħla Prinċipali bi ħnejja doppja fiċ-ċentru tas-swar tan-Nofsinhar, li oriġinarjament kienet konnessa mal-art permezz ta' pont li jitla' u jinżel. Madwar il-forti hemm ħandaq wiesa' madwar għoxrin metru u fond tliet metri, li fl-imgħoddi kien mimli bl-ilma baħar. Matul żmien il-Protettorat [[Franza|Franċiż]], il-ħandaq intradam apposta u nfetħet daħla ġdid li tagħti għat-triq prinċipali tal-belt, Rua da Carreira, u għad-Daħla tal-Baħar. Tul din it-triq hemm l-iktar binjiet storiċi ppreservati tajjeb, inkluż il[[Knisja Kattolika|-Knisja Kattolika]] tat-Tlugħ is-Sema u ċ-ċisterna. == Klima == El Jadida għandha klima [[Mediterran|Mediterranja]] bi sjuf sħan (skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen: ''Csa''). Fix-xitwa tinżel iktar xita milli fis-sajf. It-temperatura annwali medja f'El Jadida hija 17.4 °C (63.3 °F). Kull sena x-xita li tinżel tammonta għal madwar 372 mm (14.65-il pulzier).<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/africa/morocco/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9/el-jadida-%E2%B5%8D%E2%B5%8A%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B5%89%E2%B4%B7%E2%B4%B0-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D8%A9-377/|titlu=El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة climate: Average Temperature, weather by month, El Jadida ⵍⵊⴰⴷⵉⴷⴰ الجديدة water temperature - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> {| class="wikitable mw-collapsible" ! colspan="14" |''Data'' klimatika ta' El Jadida |- !Xahar !Jan !Fra !Mar !Apr !Mej !Ġun !Lul !Aww !Set !Ott !Nov !Diċ !Sena |- !Temp. għolja medja f'°C (°F) |16.8 (62.2) |17.5 (63.5) |19.1 (66.4) |20.4 (68.7) |22.3 (72.1) |24.4 (75.9) |26.4 (79.5) |27.9 (82.2) |25.9 (78.6) |24.3 (75.7) |20.7 (69.3) |18.4 (65.1) |22.0 (71.6) |- !Temp. baxxa medja f'°C (°F) |7.6 (45.7) |7.7 (45.9) |9.3 (48.7) |10.9 (51.6) |13.2 (55.8) |15.9 (60.6) |17.7 (63.9) |18.9 (66.0) |16.9 (62.4) |14.7 (58.5) |11.3 (52.3) |9.0 (48.2) |12.8 (55.0) |- !Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) |49 (1.9) |48 (1.9) |41 (1.6) |32 (1.3) |16 (0.6) |4 (0.2) |0 (0) |1 (0.0) |7 (0.3) |34 (1.3) |66 (2.6) |74 (2.9) |372 (14.6) |- | colspan="14" |Sors: climate-data.org<ref>{{Ċita web|url=https://en.climate-data.org/|titlu=Climate data for cities worldwide - Climate-Data.org|sit=en.climate-data.org|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> |} == Edukazzjoni == Il-belt tospita bosta istituzzjonijiet akkademiċi postsekondarji u l-Università ta' Chouaib Doukkali<ref>{{Ċita web|url=https://www.9rayti.com/universite/universite-chouaib-doukkali-eljadida|titlu=Université Chouaïb Doukkali d'El Jadida|sit=9rayti.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref><ref>{{Ċita web|url=http://www.ucd.ac.ma/en/|titlu=Home|sit=UCD|lingwa=en-GB|data-aċċess=2022-08-20}}</ref>, li tinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * il-Fakultà tax-[[Xjenza]], * il-Fakultà tal-Lingwi, il-Letteratura u l-Umanitajiet,<ref>{{Ċita web|url=http://www.flshj.ucd.ac.ma/|titlu=إعلان عن تنظيم مباراة لتوظيف تقنيين اثنين (02) من الدرجة الثالثة دورة 09/11/ 2022|sit=كلية الآداب و العلوم الإنسانية الجديدة|lingwa=fr-fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * il-Fakultà tax-Xjenzi Ġuridiċi, Ekonomiċi u [[Xjenzi soċjali|Soċjali]],<ref>{{Ċita web|url=http://www.fsjesj.ucd.ac.ma/|titlu=FSJESJ – Faculté des Sciences Juridiques Economiques et Sociales Eljadida|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tax-Xjenzi Applikati (ENSA),<ref>{{Ċita web|url=http://www.ensaj.ucd.ac.ma/home/home-test/|titlu=ENSAJ|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Iskola Nazzjonali tan-Negozju u l-Immaniġġjar (ENCG), * l-Iskola Superjuri tat-Teknoloġija (EST) - Sidi Bennour (barra El Jadida).<ref>{{Ċita web|url=http://www.estsb.ucd.ac.ma/|titlu=EST|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> Barra minn hekk, hemm l-Uffiċċju tat-Taħriġ Vokazzjonali u l-Promozzjoni tax-Xogħol (OFPPT), li jinkludi l-istituzzjonijiet li ġejjin: * iċ-Ċentru tal-Kwalifiki Professjonali (CQP),<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/professional-qualification-center-el-jadida|titlu=Professional Qualification Center - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - f'Al-Massira, * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija Applikata (ISTA) - fil-Belt tal-Arja,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/fr/etablissements/institut-specialise-de-technologie-appliquee-cite-de-lair-el-jadida|titlu=Institut Spécialisé de Technologie Appliquée Cité de l'Air - El Jadida {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'El Jadida,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Speċjalizzat tat-Teknoloġija tal-Lukandi u t-Turiżmu (ITHT) - f'Al Haouzia,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/specialized-institute-hotel-technology-and-tourism-el-haouzia|titlu=Specialized Institute of Hotel Technology and Tourism - El Haouzia {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut tat-Teknoloġija Applikata (ITA) - f'Azemmour,<ref>{{Ċita web|url=https://www.ofppt.ma/en/institutions/institute-applied-technology-azemmour|titlu=Institute of Applied Technology Azemmour {{!}} OFPPT|sit=www.ofppt.ma|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll: * iċ-Ċentri Reġjonali għall-Professjonijiet tal-[[Edukazzjoni]] u t-Taħriġ (CRMEF), * it-Taqsima taċ-"Ċertifikat Għoli tat-Tekniċi" (BTS) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://inscription.ma/bts-el-jadida/|titlu=Tout sur BTS El Jadida 2022|kunjom=Équipe|isem=Notre|data=2018-01-02|sit=inscription.ma|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * it-Taqsima tal-"Klassijiet Preparatorji għall-Iskejjel il-Kbar" (CPGE) - fl-iskola teknika ta' ar-Razi,<ref>{{Ċita web|url=https://www.cpge.ac.ma/CPGEPages/Cont/AccesCPGEPublics.aspx|titlu=:: Accès CPGE publics ::|sit=www.cpge.ac.ma|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * l-Istitut Għoli tal-Inġinerija u n-Negozju (ISGA) - privat.<ref>{{Ċita web|url=https://www.isga.ma/|titlu=Home|sit=ISGA Institut Supérieur d'Ingénierie & des Affaires|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Sport == Il-klabb tal-[[futbol]] prinċipali tal-belt huwa [[Difaâ Hassani El Jadidi]], li attwalment jikkompeti fil-Botola Pro 1. == Bliet fil-qrib == Qrib El Jadida hemm il-belt ta' [[Azemmour]] fil-Grigal u r-raħal ta' [[Sidi Bouzid]] fil-Lbiċ. Fi ħdan perimetru ta' madwar 120 kilometru jew inqas, hemm Casablanca, [[Berrechid]], Settat, Sidi Bennour, [[Oualidia]], [[Youssoufia]] u [[Safi (Marokk)|Safi]]. == Nies notevoli == * [[Jaafar Aksikas]], awtur * [[Driss Chraïbi]], awtur * [[André Elbaz]], pittur u reġista * [[André Guelfi]], sewwieq tat-tlielaq tal-[[Karozza|karozzi]] * [[Driss Jettou]], eks Prim Ministru, President tal-Qorti Suprema tal-Awdituri * [[Abdelkebir Khatibi]], awtur * [[Abdellah Lahoua]], plejer tal-futbol * [[Chaïbia Talal]], pittur * [[Mohamed Nahiri]], plejer tal-futbol * [[Zakaria Hadraf]], plejer tal-futbol * [[El Mehdi Karnass]], plejer tal-futbol * [[Yousra Mansour]], vokalista ta' Bab L' Bluz * [[Youssef Kaddioui]], eks plejer tal-futbol internazzjonali * [[Suleiman Zanfari]], sewwieq tat-tlielaq tal-karozzi. == Ġemellaġġi == El Jadida hija ġemellata ma': * [[Arenzano]], l-[[Italja]] (1964)<ref>{{Ċita web|url=https://www.comune.arenzano.ge.it/il-comune/gli-uffici-comunali/area-5/gemellaggi.htm|titlu=Comune di Arenzano - Sito ufficiale - Gemellaggi|sit=www.comune.arenzano.ge.it|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Barcelos]], il-Portugall (2009)<ref>{{Ċita web|url=https://www.cm-barcelos.pt/municipio/camara-municipal/geminacoes-acordos-de-cooperacao/|titlu=Geminações e Acordos de Cooperação|lingwa=pt-PT|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Nabeul]], it-[[Tuneżija]] (1985)<ref>{{Ċita web|url=http://www.nabeul.gov.tn/fr/cooperation-internationale/#tab-1-2|titlu=Site Officiel de Gouvernorat de Nabeul – Coopération Internationale|sit=www.nabeul.gov.tn|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Sète]], Franza (1992) * [[Sintra]], il-Portugall (1988)<ref>{{Ċita web|url=https://cm-sintra.pt/no-mundo/relacoes-internacionais/geminacoes|titlu=Geminações|sit=Câmara Municipal de Sintra|lingwa=pt-pt|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Varennes]], il-[[Kanada]]<ref>{{Ċita web|url=https://ville.varennes.qc.ca/activites/loisirs-et-sports/parcs-et-sites-d-activites-1|titlu=Parcs et sites d'activités|sit=Ville de Varennes|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Vierzon]], Franza (1987)<ref>{{Ċita web|url=http://www.ville-vierzon.fr/jumelages.html|titlu=Jumelages|kunjom=Addictic|sit=Ville de Vierzon|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> * [[Tacoma]], l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] (2007).<ref>{{Ċita web|url=https://www.cityoftacoma.org/cms/One.aspx?portalId=169&pageId=7101|titlu=Tacoma's Sister Cities - City of Tacoma|sit=www.cityoftacoma.org|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bliet tal-Marokk]] ollgmb8gnewx3ty46y0td188e8bgviv 0 28871 279475 2022-08-20T17:51:38Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Bois du Cazier 2.jpg|daqsminuri|Bois du Cazier]] Is-'''Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmula minn erba' siti fil-[[Wallonja]] fin-Nofsinhar tal-[[Belġju]] li huma assoċjati mal-industrija tal-estrazzjoni tal-faħam tas-sekli 19 u 20. L-erba' siti, li jinsabu fil-Provinċji li jitkellmu bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ta' [[Hainaut]] u ta' [[Liège]], huma [[Grand-Hornu]], [[Bois-du-Luc]], [[Bois du Cazier]] u l-[[Minjiera ta' Blegny]]. == Deskrizzjoni == Fid-dokument tad-deżinjazzjoni tal-UNESCO tal-2012 is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew uffiċjalment deskritt b'dan il-mod:<blockquote>L-erba' siti tal-proprjetà jiffurmaw strippa twila 170 kilometru bi tlieta sa 15-il kilometru, li taqsam il-Belġju mil-Lvant għall-Punent. Din tikkonsisti mill-iżjed siti tal-estrazzjoni faħam ippreservati sew fil-Belġju. Is-sit jinkludi eżempji bikrin tal-arkitettura utopika mill-perjodi bikrin tal-era industrijali fl-[[Ewropa]] fi ħdan kumpless industrijali u urban integrat ferm, b'mod partikolari l-minjiera tal-faħam ta' Grand-Hornu u l-belt tal-ħaddiema ddisinjata minn [[Bruno Renard]] fl-ewwel nofs tas-seklu 19. Bois-du-Luc jinkludi għadd ta' binjiet li nbnew mill-1838 sal-1909 u waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fl-Ewropa li tmur lura għall-aħħar tas-[[seklu 17]]. Filwaqt li r-reġjun tal-Wallonja kellu mijiet ta' minjieri tal-faħam, il-biċċa l-kbira tilfu l-infrastruttura tagħhom, mentri l-erba' siti għad għandhom livell kbir ta' integrità.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1344/|titlu=Major Mining Sites of Wallonia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref></blockquote> == Storja == Matul ir-[[Rivoluzzjoni Industrijali]] fis-seklu 19, ix-xogħol tal-estrazzjoni u l-industrija tqila li kienet tiddependi fuq il-faħam kienu jiffurmaw parti kbira mill-ekonomija tal-Belġju. Il-biċċa l-kbira tax-xogħol industrijali u tal-estrazzjoni kienet issir fis-''sillon industriel'' (li bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] tfisser "wied industrijali"), strippa art minn naħa għall-oħra tal-pajjiż fejn kienu jinsabu l-ikbar bliet fil-Wallonja. L-erba' komponenti ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinsabu kollha fis-''sillon industriel'' jew fl-inħawi. Is-settur tal-estrazzjoni fil-Belġjun naqas matul is-seklu 20 minħabba d-deindustrijalizzazzjoni u llum il-ġurnata l-erba' komponenti mhumiex operattivi iktar. L-erba' komponenti huma miftuħin u jilqgħu lill-viżitaturi bħala [[Mużew|mużewijiet]] u huma parti importanti mill-wirt industrijali Belġjan.<ref>Helfer, Malte (2022). "The legacy of coal mining – A view of examples in France and Belgium". In Bluma, Lars; Farrenkopf, Michael; Meyer, Torsten (eds.). Boom - Crisis - Heritage: King Coal and the Energy Revolutions after 1945. [[Berlin]]: De Gruyter Oldenbourg. pp. 227–242. <nowiki>ISBN 9783110734768</nowiki>.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Komponenti == {| class="wikitable" !Isem !Ritratt !Post !Deskrizzjoni |- |Grand-Hornu |[[File:Bâtiments_du_Grands_Hornu.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:B%C3%A2timents_du_Grands_Hornu.jpg|150x150px]] |Hornu, il-Provinċja ta' Hainaut |Kumpless ta' binjiet industrijali assoċjati mal-estrazzjoni tal-faħam, li jmorru lura għall-bidu tas-seklu 19. Dan kien wieħed mill-ewwel eżempji ta' ppjanar tal-irħula u huwa wieħed mill-eqdem irħula-kumpaniji fid-dinja. |- |Bois-du-Luc |[[File:Bois-du-Luc_08.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bois-du-Luc_08.JPG|150x150px]] |Houdeng-Aimeries, il-Provinċja ta' Hainaut |Din hija waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fil-Belġju u ngħalqet fl-1973. Is-sit ġie ppreservat bħala ekomużew filwaqt li s-sit huwa magħruf l-iktar bħala raħal-kumpanija. |- |Bois du Cazier |[[File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|150x150px]] |Marcinelle, il-Provinċja ta' Hainaut |A coal mine from 1822 to 1967, the Bois du Cazier hija minjiera tal-faħam li kienet operattiva mill-1822 sal-1967 u hija magħrufa l-iktar bħala s-sit ta' diżastru kbir fix-xogħol tal-minjieri fl-1956 fejn mietu 262 minatur, l-iktar ħaddiema migranti [[Italja|Taljani]]. |- |Blegny-Mine |[[File:Blegny-Mine_-_10.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Blegny-Mine_-_10.jpg|150x150px]] |Blegny, il-Provinċja ta' Liège |Din kienet minjiera tal-faħam maġġuri fil-Lvant tal-Belġju u kienet l-aħħar waħda li għalqet fil-provinċja fl-1980. |} == Referenzi == icovfhp22bsr4fdb46joedtoxogk9tx 279476 279475 2022-08-20T17:51:47Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Bois du Cazier 2.jpg|daqsminuri|Bois du Cazier]] Is-'''Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmula minn erba' siti fil-[[Wallonja]] fin-Nofsinhar tal-[[Belġju]] li huma assoċjati mal-industrija tal-estrazzjoni tal-faħam tas-sekli 19 u 20. L-erba' siti, li jinsabu fil-Provinċji li jitkellmu bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ta' [[Hainaut]] u ta' [[Liège]], huma [[Grand-Hornu]], [[Bois-du-Luc]], [[Bois du Cazier]] u l-[[Minjiera ta' Blegny]]. == Deskrizzjoni == Fid-dokument tad-deżinjazzjoni tal-UNESCO tal-2012 is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew uffiċjalment deskritt b'dan il-mod:<blockquote>L-erba' siti tal-proprjetà jiffurmaw strippa twila 170 kilometru bi tlieta sa 15-il kilometru, li taqsam il-Belġju mil-Lvant għall-Punent. Din tikkonsisti mill-iżjed siti tal-estrazzjoni faħam ippreservati sew fil-Belġju. Is-sit jinkludi eżempji bikrin tal-arkitettura utopika mill-perjodi bikrin tal-era industrijali fl-[[Ewropa]] fi ħdan kumpless industrijali u urban integrat ferm, b'mod partikolari l-minjiera tal-faħam ta' Grand-Hornu u l-belt tal-ħaddiema ddisinjata minn [[Bruno Renard]] fl-ewwel nofs tas-seklu 19. Bois-du-Luc jinkludi għadd ta' binjiet li nbnew mill-1838 sal-1909 u waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fl-Ewropa li tmur lura għall-aħħar tas-[[seklu 17]]. Filwaqt li r-reġjun tal-Wallonja kellu mijiet ta' minjieri tal-faħam, il-biċċa l-kbira tilfu l-infrastruttura tagħhom, mentri l-erba' siti għad għandhom livell kbir ta' integrità.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1344/|titlu=Major Mining Sites of Wallonia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref></blockquote> == Storja == Matul ir-[[Rivoluzzjoni Industrijali]] fis-seklu 19, ix-xogħol tal-estrazzjoni u l-industrija tqila li kienet tiddependi fuq il-faħam kienu jiffurmaw parti kbira mill-ekonomija tal-Belġju. Il-biċċa l-kbira tax-xogħol industrijali u tal-estrazzjoni kienet issir fis-''sillon industriel'' (li bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] tfisser "wied industrijali"), strippa art minn naħa għall-oħra tal-pajjiż fejn kienu jinsabu l-ikbar bliet fil-Wallonja. L-erba' komponenti ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinsabu kollha fis-''sillon industriel'' jew fl-inħawi. Is-settur tal-estrazzjoni fil-Belġjun naqas matul is-seklu 20 minħabba d-deindustrijalizzazzjoni u llum il-ġurnata l-erba' komponenti mhumiex operattivi iktar. L-erba' komponenti huma miftuħin u jilqgħu lill-viżitaturi bħala [[Mużew|mużewijiet]] u huma parti importanti mill-wirt industrijali Belġjan.<ref>Helfer, Malte (2022). "The legacy of coal mining – A view of examples in France and Belgium". In Bluma, Lars; Farrenkopf, Michael; Meyer, Torsten (eds.). Boom - Crisis - Heritage: King Coal and the Energy Revolutions after 1945. [[Berlin]]: De Gruyter Oldenbourg. pp. 227–242. <nowiki>ISBN 9783110734768</nowiki>.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Komponenti == {| class="wikitable" !Isem !Ritratt !Post !Deskrizzjoni |- |Grand-Hornu |[[File:Bâtiments_du_Grands_Hornu.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:B%C3%A2timents_du_Grands_Hornu.jpg|150x150px]] |Hornu, il-Provinċja ta' Hainaut |Kumpless ta' binjiet industrijali assoċjati mal-estrazzjoni tal-faħam, li jmorru lura għall-bidu tas-seklu 19. Dan kien wieħed mill-ewwel eżempji ta' ppjanar tal-irħula u huwa wieħed mill-eqdem irħula-kumpaniji fid-dinja. |- |Bois-du-Luc |[[File:Bois-du-Luc_08.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bois-du-Luc_08.JPG|150x150px]] |Houdeng-Aimeries, il-Provinċja ta' Hainaut |Din hija waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fil-Belġju u ngħalqet fl-1973. Is-sit ġie ppreservat bħala ekomużew filwaqt li s-sit huwa magħruf l-iktar bħala raħal-kumpanija. |- |Bois du Cazier |[[File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|150x150px]] |Marcinelle, il-Provinċja ta' Hainaut |A coal mine from 1822 to 1967, the Bois du Cazier hija minjiera tal-faħam li kienet operattiva mill-1822 sal-1967 u hija magħrufa l-iktar bħala s-sit ta' diżastru kbir fix-xogħol tal-minjieri fl-1956 fejn mietu 262 minatur, l-iktar ħaddiema migranti [[Italja|Taljani]]. |- |Blegny-Mine |[[File:Blegny-Mine_-_10.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Blegny-Mine_-_10.jpg|150x150px]] |Blegny, il-Provinċja ta' Liège |Din kienet minjiera tal-faħam maġġuri fil-Lvant tal-Belġju u kienet l-aħħar waħda li għalqet fil-provinċja fl-1980. |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 02nvjh94kl9r24g6s0qto1j3z1kc6o2 279477 279476 2022-08-20T17:51:54Z Trigcly 17859 added [[Category:Industrija]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Bois du Cazier 2.jpg|daqsminuri|Bois du Cazier]] Is-'''Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmula minn erba' siti fil-[[Wallonja]] fin-Nofsinhar tal-[[Belġju]] li huma assoċjati mal-industrija tal-estrazzjoni tal-faħam tas-sekli 19 u 20. L-erba' siti, li jinsabu fil-Provinċji li jitkellmu bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ta' [[Hainaut]] u ta' [[Liège]], huma [[Grand-Hornu]], [[Bois-du-Luc]], [[Bois du Cazier]] u l-[[Minjiera ta' Blegny]]. == Deskrizzjoni == Fid-dokument tad-deżinjazzjoni tal-UNESCO tal-2012 is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew uffiċjalment deskritt b'dan il-mod:<blockquote>L-erba' siti tal-proprjetà jiffurmaw strippa twila 170 kilometru bi tlieta sa 15-il kilometru, li taqsam il-Belġju mil-Lvant għall-Punent. Din tikkonsisti mill-iżjed siti tal-estrazzjoni faħam ippreservati sew fil-Belġju. Is-sit jinkludi eżempji bikrin tal-arkitettura utopika mill-perjodi bikrin tal-era industrijali fl-[[Ewropa]] fi ħdan kumpless industrijali u urban integrat ferm, b'mod partikolari l-minjiera tal-faħam ta' Grand-Hornu u l-belt tal-ħaddiema ddisinjata minn [[Bruno Renard]] fl-ewwel nofs tas-seklu 19. Bois-du-Luc jinkludi għadd ta' binjiet li nbnew mill-1838 sal-1909 u waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fl-Ewropa li tmur lura għall-aħħar tas-[[seklu 17]]. Filwaqt li r-reġjun tal-Wallonja kellu mijiet ta' minjieri tal-faħam, il-biċċa l-kbira tilfu l-infrastruttura tagħhom, mentri l-erba' siti għad għandhom livell kbir ta' integrità.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1344/|titlu=Major Mining Sites of Wallonia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref></blockquote> == Storja == Matul ir-[[Rivoluzzjoni Industrijali]] fis-seklu 19, ix-xogħol tal-estrazzjoni u l-industrija tqila li kienet tiddependi fuq il-faħam kienu jiffurmaw parti kbira mill-ekonomija tal-Belġju. Il-biċċa l-kbira tax-xogħol industrijali u tal-estrazzjoni kienet issir fis-''sillon industriel'' (li bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] tfisser "wied industrijali"), strippa art minn naħa għall-oħra tal-pajjiż fejn kienu jinsabu l-ikbar bliet fil-Wallonja. L-erba' komponenti ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinsabu kollha fis-''sillon industriel'' jew fl-inħawi. Is-settur tal-estrazzjoni fil-Belġjun naqas matul is-seklu 20 minħabba d-deindustrijalizzazzjoni u llum il-ġurnata l-erba' komponenti mhumiex operattivi iktar. L-erba' komponenti huma miftuħin u jilqgħu lill-viżitaturi bħala [[Mużew|mużewijiet]] u huma parti importanti mill-wirt industrijali Belġjan.<ref>Helfer, Malte (2022). "The legacy of coal mining – A view of examples in France and Belgium". In Bluma, Lars; Farrenkopf, Michael; Meyer, Torsten (eds.). Boom - Crisis - Heritage: King Coal and the Energy Revolutions after 1945. [[Berlin]]: De Gruyter Oldenbourg. pp. 227–242. <nowiki>ISBN 9783110734768</nowiki>.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Komponenti == {| class="wikitable" !Isem !Ritratt !Post !Deskrizzjoni |- |Grand-Hornu |[[File:Bâtiments_du_Grands_Hornu.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:B%C3%A2timents_du_Grands_Hornu.jpg|150x150px]] |Hornu, il-Provinċja ta' Hainaut |Kumpless ta' binjiet industrijali assoċjati mal-estrazzjoni tal-faħam, li jmorru lura għall-bidu tas-seklu 19. Dan kien wieħed mill-ewwel eżempji ta' ppjanar tal-irħula u huwa wieħed mill-eqdem irħula-kumpaniji fid-dinja. |- |Bois-du-Luc |[[File:Bois-du-Luc_08.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bois-du-Luc_08.JPG|150x150px]] |Houdeng-Aimeries, il-Provinċja ta' Hainaut |Din hija waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fil-Belġju u ngħalqet fl-1973. Is-sit ġie ppreservat bħala ekomużew filwaqt li s-sit huwa magħruf l-iktar bħala raħal-kumpanija. |- |Bois du Cazier |[[File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|150x150px]] |Marcinelle, il-Provinċja ta' Hainaut |A coal mine from 1822 to 1967, the Bois du Cazier hija minjiera tal-faħam li kienet operattiva mill-1822 sal-1967 u hija magħrufa l-iktar bħala s-sit ta' diżastru kbir fix-xogħol tal-minjieri fl-1956 fejn mietu 262 minatur, l-iktar ħaddiema migranti [[Italja|Taljani]]. |- |Blegny-Mine |[[File:Blegny-Mine_-_10.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Blegny-Mine_-_10.jpg|150x150px]] |Blegny, il-Provinċja ta' Liège |Din kienet minjiera tal-faħam maġġuri fil-Lvant tal-Belġju u kienet l-aħħar waħda li għalqet fil-provinċja fl-1980. |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Industrija]] mow7qc2oo3y8gn5mvjk3frtwv5xhkke 279478 279477 2022-08-20T17:52:02Z Trigcly 17859 added [[Category:Belġju]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Bois du Cazier 2.jpg|daqsminuri|Bois du Cazier]] Is-'''Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmula minn erba' siti fil-[[Wallonja]] fin-Nofsinhar tal-[[Belġju]] li huma assoċjati mal-industrija tal-estrazzjoni tal-faħam tas-sekli 19 u 20. L-erba' siti, li jinsabu fil-Provinċji li jitkellmu bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ta' [[Hainaut]] u ta' [[Liège]], huma [[Grand-Hornu]], [[Bois-du-Luc]], [[Bois du Cazier]] u l-[[Minjiera ta' Blegny]]. == Deskrizzjoni == Fid-dokument tad-deżinjazzjoni tal-UNESCO tal-2012 is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew uffiċjalment deskritt b'dan il-mod:<blockquote>L-erba' siti tal-proprjetà jiffurmaw strippa twila 170 kilometru bi tlieta sa 15-il kilometru, li taqsam il-Belġju mil-Lvant għall-Punent. Din tikkonsisti mill-iżjed siti tal-estrazzjoni faħam ippreservati sew fil-Belġju. Is-sit jinkludi eżempji bikrin tal-arkitettura utopika mill-perjodi bikrin tal-era industrijali fl-[[Ewropa]] fi ħdan kumpless industrijali u urban integrat ferm, b'mod partikolari l-minjiera tal-faħam ta' Grand-Hornu u l-belt tal-ħaddiema ddisinjata minn [[Bruno Renard]] fl-ewwel nofs tas-seklu 19. Bois-du-Luc jinkludi għadd ta' binjiet li nbnew mill-1838 sal-1909 u waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fl-Ewropa li tmur lura għall-aħħar tas-[[seklu 17]]. Filwaqt li r-reġjun tal-Wallonja kellu mijiet ta' minjieri tal-faħam, il-biċċa l-kbira tilfu l-infrastruttura tagħhom, mentri l-erba' siti għad għandhom livell kbir ta' integrità.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1344/|titlu=Major Mining Sites of Wallonia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref></blockquote> == Storja == Matul ir-[[Rivoluzzjoni Industrijali]] fis-seklu 19, ix-xogħol tal-estrazzjoni u l-industrija tqila li kienet tiddependi fuq il-faħam kienu jiffurmaw parti kbira mill-ekonomija tal-Belġju. Il-biċċa l-kbira tax-xogħol industrijali u tal-estrazzjoni kienet issir fis-''sillon industriel'' (li bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] tfisser "wied industrijali"), strippa art minn naħa għall-oħra tal-pajjiż fejn kienu jinsabu l-ikbar bliet fil-Wallonja. L-erba' komponenti ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO jinsabu kollha fis-''sillon industriel'' jew fl-inħawi. Is-settur tal-estrazzjoni fil-Belġjun naqas matul is-seklu 20 minħabba d-deindustrijalizzazzjoni u llum il-ġurnata l-erba' komponenti mhumiex operattivi iktar. L-erba' komponenti huma miftuħin u jilqgħu lill-viżitaturi bħala [[Mużew|mużewijiet]] u huma parti importanti mill-wirt industrijali Belġjan.<ref>Helfer, Malte (2022). "The legacy of coal mining – A view of examples in France and Belgium". In Bluma, Lars; Farrenkopf, Michael; Meyer, Torsten (eds.). Boom - Crisis - Heritage: King Coal and the Energy Revolutions after 1945. [[Berlin]]: De Gruyter Oldenbourg. pp. 227–242. <nowiki>ISBN 9783110734768</nowiki>.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Komponenti == {| class="wikitable" !Isem !Ritratt !Post !Deskrizzjoni |- |Grand-Hornu |[[File:Bâtiments_du_Grands_Hornu.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:B%C3%A2timents_du_Grands_Hornu.jpg|150x150px]] |Hornu, il-Provinċja ta' Hainaut |Kumpless ta' binjiet industrijali assoċjati mal-estrazzjoni tal-faħam, li jmorru lura għall-bidu tas-seklu 19. Dan kien wieħed mill-ewwel eżempji ta' ppjanar tal-irħula u huwa wieħed mill-eqdem irħula-kumpaniji fid-dinja. |- |Bois-du-Luc |[[File:Bois-du-Luc_08.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bois-du-Luc_08.JPG|150x150px]] |Houdeng-Aimeries, il-Provinċja ta' Hainaut |Din hija waħda mill-eqdem minjieri tal-faħam fil-Belġju u ngħalqet fl-1973. Is-sit ġie ppreservat bħala ekomużew filwaqt li s-sit huwa magħruf l-iktar bħala raħal-kumpanija. |- |Bois du Cazier |[[File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Charbonnage_du_Bois_du_Cazier_02.JPG|150x150px]] |Marcinelle, il-Provinċja ta' Hainaut |A coal mine from 1822 to 1967, the Bois du Cazier hija minjiera tal-faħam li kienet operattiva mill-1822 sal-1967 u hija magħrufa l-iktar bħala s-sit ta' diżastru kbir fix-xogħol tal-minjieri fl-1956 fejn mietu 262 minatur, l-iktar ħaddiema migranti [[Italja|Taljani]]. |- |Blegny-Mine |[[File:Blegny-Mine_-_10.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Blegny-Mine_-_10.jpg|150x150px]] |Blegny, il-Provinċja ta' Liège |Din kienet minjiera tal-faħam maġġuri fil-Lvant tal-Belġju u kienet l-aħħar waħda li għalqet fil-provinċja fl-1980. |} == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Industrija]] [[Kategorija:Belġju]] ee3v9gq9budo3zvochzf4yfeqffq70v 14 28872 279480 2022-08-20T18:21:18Z ToniSant 4257 kategorija ġdida wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Bijoloġija]] 2dworu61psmw8ziyg43fv5o8q0m0ca9 279485 279480 2022-08-20T18:25:40Z ToniSant 4257 +kataktar wikitext text/x-wiki {{kataktar|Annimal}} {{commons}} [[Kategorija:Bijoloġija]] jszehqv29l4uhxvqp54qbprmjy8qw6z 14 28873 279481 2022-08-20T18:21:57Z ToniSant 4257 kategorija ġdida wikitext text/x-wiki [[Katagorija:Annimali]] s9337o1oh10gerl0lu5arf5hii3lt96 279482 279481 2022-08-20T18:22:19Z ToniSant 4257 typo wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Annimali]] 3l5tgopw8kzt3gpxensku3a9v2v6nqc 279503 279482 2022-08-20T18:40:01Z ToniSant 4257 added [[Category:Chordata]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Annimali]] [[Kategorija:Chordata]] e9pxv8uijd6gb4xzwt0v9860zzhgh1a 14 28874 279499 2022-08-20T18:37:49Z ToniSant 4257 kategorija ġdida wikitext text/x-wiki {{kataktar|Serp}} {{commons}} [[Kategorija:Rettili]] m0ytwpiqheop55t92qvnj8pa5fwnxn1 0 28875 279504 2022-08-20T21:44:03Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Tournai pan.jpg|daqsminuri|266x266px|Veduta tal-ħames torrijiet Rumaneski tal-Katidral ta' Tournai tas-seklu 12.]] Il-'''Katidral ta' Tournai''' jew il-'''Katidral tal-Madonna ta' Tournai''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Notre-Dame de Tournai'', bl-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]]: ''Onze-Lieve-Vrouw van Doornik'') huwa knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Rumana, u s-sede tad-Djoċesi ta' [[Tournai]] f'Tournai, il-[[Belġju]]. Ġie kklassifikat kemm bħala wirt ewlieni tal-[[Wallonja]] mill-1936<ref>{{Ċita web|url=http://lampspw.wallonie.be/dgo4/site_thema/index.php?details=57081-PEX-0001-01&thema=pat_exc|titlu=Aménagement du territoire, Logement, Patrimoine et Énergie|sit=lampspw.wallonie.be|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] mis-sena 2000.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1009/|titlu=Notre-Dame Cathedral in Tournai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == [[Stampa:Tournai JPG001.jpg|xellug|daqsminuri|It-transett u t-torrijiet tan-Nofsinhar.]] Kien hemm djoċesi ċċentrata f'Tournai mill-aħħar tas-seklu 6. Din l-istruttura tal-ġebel lokali ta' lewn ikħal-griż tokkupa art ġejja għat-telgħa qrib ix-xatt tan-Nofsinhar tax-xmara [[Scheldt]], li tiddividi l-belt ta' Tournai bejn wieħed u ieħor f'żewġ partijiet indaqs. Il-kostruzzjoni bdiet fis-seklu 12 fuq pedamenti ferm iktar antiki. Il-binja tikkombina x-xogħol ta' tliet perjodi ta' disinn b'mod ċar. Il-karatturu tqil u sever tan-navata [[Rumanesk|Rumaneska]] tikkuntrasta b'mod konsiderevoli max-xogħol tranżizzjonali tat-transett u l-[[Gotiku]] żviluppat għalkollox tal-kor. It-transett huwa l-iżjed parti tal-binja li tispikka, bil-ħames torrijiet tal-kampnar u t-truf apsidali (semiċirkolari) tiegħu. In-navata tappartjeni l-iktar għall-ewwel terz tas-seklu 12. Tħaddan l-istil Gotiku Bikri u għandha gallerija fit-tieni sular bejn l-arkata tal-pjan terran u t-triforju. Il-pilastri bejn it-twieqi bi ħnejjiet tondi fil-klerestorju jgħinu biex jirfdu l-volti tas-seklu 18 li ssostitwixxew is-saqaf oriġinali, li kien ċatt u tal-[[injam]]. Is-sezzjonijiet tat-transett, li nbena għall-ħabta ta' nofs is-seklu 12, għandhom trufijiet apsidali, karatteristika mislufa wisq probabbli minn ċerti knejjes tul ix-xmara [[Renu]], u li milli jidher kellha influwenza li nħasset fil-Grigal ta' [[Franza]], bħal f'[[Noyon]] u f'[[Soissons]]. It-torrijiet kwadri maġenb is-sezzjonijiet ta' fuq tat-transett ilaħħqu għoli ta' 83 metru (272 pied). Ivarjaw fid-dettall, uħud minnhom b'lavur fl-arkati bi ħnejjiet tondi u wħud minnhom b'lavur bi ħnejjiet ippuntati. L-Isqof [[Gautier de Marvis]] (1219-1252) ordna li l-kor Rumanesk bikri jitwaqqa' fis-seklu 13, sabiex jiġi ssostitwit b'kor Gotiku b'dimensjonijiet ferm ikbar, ispirat mill-[[Katidral ta' Amiens]], Franza. Il-kostruzzjoni tal-kor il-ġdid bdiet fl-1242 u ntemmet fl-1255. Il-kumplament tal-[[katidral]] suppost li kellu jiġi rikostruwit bl-istess stil bħal tal-kor, iżda dan qatt ma twettaq. L-unika żidiet li saru wara kienu l-portiku tal-Punent, u [[kappella]] Gotika kbira li nbniet maġenb waħda mill-korsiji laterali, u l-ħitan u t-twieqi oriġinali tagħha sadanittant għebu. Il-ħajt diviżorju qrib l-artal huwa kapulavur [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] tal-iskultur Fjamming [[Cornelis Floris]] u jmur lura għall-1573. Il-katidral ġarrab ħsarat minn tromba tal-arja kbira fl-24 ta' Awwissu 1999. Mill-valutazzjoni tal-ħsarat ġew żvelati problemi strutturali sottostanti u l-katidral ilhom isirulu tiswijiet u investigazzjonijiet [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] minn dak iż-żmien. It-Torri ta' Brunin ġie stabbilizzat fl-2003. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Tournai JPG000c.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-Portiku tal-Punent]] Il-Katidral ta' Tournai ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == * [[Eleutherius ta' Tournai]] * [[Nicolas Gombert]] * [[Adolf, id-Duka ta' Guelders]] == Speċifikazzjonijiet == {| class="wikitable" | * Tul totali: 134 metru (440 pied) ; Torrijiet * Numru: 5 * Għoli: 83 metru (272 pied) ; Navata * Għoli: 26 metru (85 pied) * Tul: 48 metru (157 pied) * Wisa' : 20 metru (66 pied) | ; Kor * Għoli fuq barra: 58 metru (190 pied) * Għoli minn ġewwa: 47 metru (154 pied) * Wisa': 36 metru (118-il pied) ; Transett * Għoli: 48 metru (157 pied) * Tul: 66.5 metru (218 pied) * Wisa': 14-il metru (46 pied) |} == Qniepen == Il-Katidral ta' Tournai għandu ħames qniepen, '''Marc''', '''Marie-Nicolas''', '''Marie-Étienne''', '''Marie-Gasparine''' (magħrufa wkoll bħala '''Marie-Pontoise''' miċ-ċittadini ta' Tournai) u '''Catherine'''. Marie-Gasparine u Marie-Étienne jitqiesu bħala qniepen tan-noti profondi. Marie-Gasparine hija l-ikbar waħda mill-ħames qniepen, ġiet magħmula fl-1843 u tiżen disa' tunnellati. == Referenzi == 6k8vme5lm44agaanl688aazmffjw0u1 279505 279504 2022-08-20T21:44:13Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Tournai pan.jpg|daqsminuri|266x266px|Veduta tal-ħames torrijiet Rumaneski tal-Katidral ta' Tournai tas-seklu 12.]] Il-'''Katidral ta' Tournai''' jew il-'''Katidral tal-Madonna ta' Tournai''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Notre-Dame de Tournai'', bl-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]]: ''Onze-Lieve-Vrouw van Doornik'') huwa knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Rumana, u s-sede tad-Djoċesi ta' [[Tournai]] f'Tournai, il-[[Belġju]]. Ġie kklassifikat kemm bħala wirt ewlieni tal-[[Wallonja]] mill-1936<ref>{{Ċita web|url=http://lampspw.wallonie.be/dgo4/site_thema/index.php?details=57081-PEX-0001-01&thema=pat_exc|titlu=Aménagement du territoire, Logement, Patrimoine et Énergie|sit=lampspw.wallonie.be|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] mis-sena 2000.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1009/|titlu=Notre-Dame Cathedral in Tournai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == [[Stampa:Tournai JPG001.jpg|xellug|daqsminuri|It-transett u t-torrijiet tan-Nofsinhar.]] Kien hemm djoċesi ċċentrata f'Tournai mill-aħħar tas-seklu 6. Din l-istruttura tal-ġebel lokali ta' lewn ikħal-griż tokkupa art ġejja għat-telgħa qrib ix-xatt tan-Nofsinhar tax-xmara [[Scheldt]], li tiddividi l-belt ta' Tournai bejn wieħed u ieħor f'żewġ partijiet indaqs. Il-kostruzzjoni bdiet fis-seklu 12 fuq pedamenti ferm iktar antiki. Il-binja tikkombina x-xogħol ta' tliet perjodi ta' disinn b'mod ċar. Il-karatturu tqil u sever tan-navata [[Rumanesk|Rumaneska]] tikkuntrasta b'mod konsiderevoli max-xogħol tranżizzjonali tat-transett u l-[[Gotiku]] żviluppat għalkollox tal-kor. It-transett huwa l-iżjed parti tal-binja li tispikka, bil-ħames torrijiet tal-kampnar u t-truf apsidali (semiċirkolari) tiegħu. In-navata tappartjeni l-iktar għall-ewwel terz tas-seklu 12. Tħaddan l-istil Gotiku Bikri u għandha gallerija fit-tieni sular bejn l-arkata tal-pjan terran u t-triforju. Il-pilastri bejn it-twieqi bi ħnejjiet tondi fil-klerestorju jgħinu biex jirfdu l-volti tas-seklu 18 li ssostitwixxew is-saqaf oriġinali, li kien ċatt u tal-[[injam]]. Is-sezzjonijiet tat-transett, li nbena għall-ħabta ta' nofs is-seklu 12, għandhom trufijiet apsidali, karatteristika mislufa wisq probabbli minn ċerti knejjes tul ix-xmara [[Renu]], u li milli jidher kellha influwenza li nħasset fil-Grigal ta' [[Franza]], bħal f'[[Noyon]] u f'[[Soissons]]. It-torrijiet kwadri maġenb is-sezzjonijiet ta' fuq tat-transett ilaħħqu għoli ta' 83 metru (272 pied). Ivarjaw fid-dettall, uħud minnhom b'lavur fl-arkati bi ħnejjiet tondi u wħud minnhom b'lavur bi ħnejjiet ippuntati. L-Isqof [[Gautier de Marvis]] (1219-1252) ordna li l-kor Rumanesk bikri jitwaqqa' fis-seklu 13, sabiex jiġi ssostitwit b'kor Gotiku b'dimensjonijiet ferm ikbar, ispirat mill-[[Katidral ta' Amiens]], Franza. Il-kostruzzjoni tal-kor il-ġdid bdiet fl-1242 u ntemmet fl-1255. Il-kumplament tal-[[katidral]] suppost li kellu jiġi rikostruwit bl-istess stil bħal tal-kor, iżda dan qatt ma twettaq. L-unika żidiet li saru wara kienu l-portiku tal-Punent, u [[kappella]] Gotika kbira li nbniet maġenb waħda mill-korsiji laterali, u l-ħitan u t-twieqi oriġinali tagħha sadanittant għebu. Il-ħajt diviżorju qrib l-artal huwa kapulavur [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] tal-iskultur Fjamming [[Cornelis Floris]] u jmur lura għall-1573. Il-katidral ġarrab ħsarat minn tromba tal-arja kbira fl-24 ta' Awwissu 1999. Mill-valutazzjoni tal-ħsarat ġew żvelati problemi strutturali sottostanti u l-katidral ilhom isirulu tiswijiet u investigazzjonijiet [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] minn dak iż-żmien. It-Torri ta' Brunin ġie stabbilizzat fl-2003. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Tournai JPG000c.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-Portiku tal-Punent]] Il-Katidral ta' Tournai ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == * [[Eleutherius ta' Tournai]] * [[Nicolas Gombert]] * [[Adolf, id-Duka ta' Guelders]] == Speċifikazzjonijiet == {| class="wikitable" | * Tul totali: 134 metru (440 pied) ; Torrijiet * Numru: 5 * Għoli: 83 metru (272 pied) ; Navata * Għoli: 26 metru (85 pied) * Tul: 48 metru (157 pied) * Wisa' : 20 metru (66 pied) | ; Kor * Għoli fuq barra: 58 metru (190 pied) * Għoli minn ġewwa: 47 metru (154 pied) * Wisa': 36 metru (118-il pied) ; Transett * Għoli: 48 metru (157 pied) * Tul: 66.5 metru (218 pied) * Wisa': 14-il metru (46 pied) |} == Qniepen == Il-Katidral ta' Tournai għandu ħames qniepen, '''Marc''', '''Marie-Nicolas''', '''Marie-Étienne''', '''Marie-Gasparine''' (magħrufa wkoll bħala '''Marie-Pontoise''' miċ-ċittadini ta' Tournai) u '''Catherine'''. Marie-Gasparine u Marie-Étienne jitqiesu bħala qniepen tan-noti profondi. Marie-Gasparine hija l-ikbar waħda mill-ħames qniepen, ġiet magħmula fl-1843 u tiżen disa' tunnellati. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 5d1lzzvieuu800agoxcbd4e90bc5p5r 279506 279505 2022-08-20T21:44:24Z Trigcly 17859 added [[Category:Katidrali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Tournai pan.jpg|daqsminuri|266x266px|Veduta tal-ħames torrijiet Rumaneski tal-Katidral ta' Tournai tas-seklu 12.]] Il-'''Katidral ta' Tournai''' jew il-'''Katidral tal-Madonna ta' Tournai''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Notre-Dame de Tournai'', bl-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]]: ''Onze-Lieve-Vrouw van Doornik'') huwa knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Rumana, u s-sede tad-Djoċesi ta' [[Tournai]] f'Tournai, il-[[Belġju]]. Ġie kklassifikat kemm bħala wirt ewlieni tal-[[Wallonja]] mill-1936<ref>{{Ċita web|url=http://lampspw.wallonie.be/dgo4/site_thema/index.php?details=57081-PEX-0001-01&thema=pat_exc|titlu=Aménagement du territoire, Logement, Patrimoine et Énergie|sit=lampspw.wallonie.be|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] mis-sena 2000.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1009/|titlu=Notre-Dame Cathedral in Tournai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == [[Stampa:Tournai JPG001.jpg|xellug|daqsminuri|It-transett u t-torrijiet tan-Nofsinhar.]] Kien hemm djoċesi ċċentrata f'Tournai mill-aħħar tas-seklu 6. Din l-istruttura tal-ġebel lokali ta' lewn ikħal-griż tokkupa art ġejja għat-telgħa qrib ix-xatt tan-Nofsinhar tax-xmara [[Scheldt]], li tiddividi l-belt ta' Tournai bejn wieħed u ieħor f'żewġ partijiet indaqs. Il-kostruzzjoni bdiet fis-seklu 12 fuq pedamenti ferm iktar antiki. Il-binja tikkombina x-xogħol ta' tliet perjodi ta' disinn b'mod ċar. Il-karatturu tqil u sever tan-navata [[Rumanesk|Rumaneska]] tikkuntrasta b'mod konsiderevoli max-xogħol tranżizzjonali tat-transett u l-[[Gotiku]] żviluppat għalkollox tal-kor. It-transett huwa l-iżjed parti tal-binja li tispikka, bil-ħames torrijiet tal-kampnar u t-truf apsidali (semiċirkolari) tiegħu. In-navata tappartjeni l-iktar għall-ewwel terz tas-seklu 12. Tħaddan l-istil Gotiku Bikri u għandha gallerija fit-tieni sular bejn l-arkata tal-pjan terran u t-triforju. Il-pilastri bejn it-twieqi bi ħnejjiet tondi fil-klerestorju jgħinu biex jirfdu l-volti tas-seklu 18 li ssostitwixxew is-saqaf oriġinali, li kien ċatt u tal-[[injam]]. Is-sezzjonijiet tat-transett, li nbena għall-ħabta ta' nofs is-seklu 12, għandhom trufijiet apsidali, karatteristika mislufa wisq probabbli minn ċerti knejjes tul ix-xmara [[Renu]], u li milli jidher kellha influwenza li nħasset fil-Grigal ta' [[Franza]], bħal f'[[Noyon]] u f'[[Soissons]]. It-torrijiet kwadri maġenb is-sezzjonijiet ta' fuq tat-transett ilaħħqu għoli ta' 83 metru (272 pied). Ivarjaw fid-dettall, uħud minnhom b'lavur fl-arkati bi ħnejjiet tondi u wħud minnhom b'lavur bi ħnejjiet ippuntati. L-Isqof [[Gautier de Marvis]] (1219-1252) ordna li l-kor Rumanesk bikri jitwaqqa' fis-seklu 13, sabiex jiġi ssostitwit b'kor Gotiku b'dimensjonijiet ferm ikbar, ispirat mill-[[Katidral ta' Amiens]], Franza. Il-kostruzzjoni tal-kor il-ġdid bdiet fl-1242 u ntemmet fl-1255. Il-kumplament tal-[[katidral]] suppost li kellu jiġi rikostruwit bl-istess stil bħal tal-kor, iżda dan qatt ma twettaq. L-unika żidiet li saru wara kienu l-portiku tal-Punent, u [[kappella]] Gotika kbira li nbniet maġenb waħda mill-korsiji laterali, u l-ħitan u t-twieqi oriġinali tagħha sadanittant għebu. Il-ħajt diviżorju qrib l-artal huwa kapulavur [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] tal-iskultur Fjamming [[Cornelis Floris]] u jmur lura għall-1573. Il-katidral ġarrab ħsarat minn tromba tal-arja kbira fl-24 ta' Awwissu 1999. Mill-valutazzjoni tal-ħsarat ġew żvelati problemi strutturali sottostanti u l-katidral ilhom isirulu tiswijiet u investigazzjonijiet [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] minn dak iż-żmien. It-Torri ta' Brunin ġie stabbilizzat fl-2003. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Tournai JPG000c.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-Portiku tal-Punent]] Il-Katidral ta' Tournai ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == * [[Eleutherius ta' Tournai]] * [[Nicolas Gombert]] * [[Adolf, id-Duka ta' Guelders]] == Speċifikazzjonijiet == {| class="wikitable" | * Tul totali: 134 metru (440 pied) ; Torrijiet * Numru: 5 * Għoli: 83 metru (272 pied) ; Navata * Għoli: 26 metru (85 pied) * Tul: 48 metru (157 pied) * Wisa' : 20 metru (66 pied) | ; Kor * Għoli fuq barra: 58 metru (190 pied) * Għoli minn ġewwa: 47 metru (154 pied) * Wisa': 36 metru (118-il pied) ; Transett * Għoli: 48 metru (157 pied) * Tul: 66.5 metru (218 pied) * Wisa': 14-il metru (46 pied) |} == Qniepen == Il-Katidral ta' Tournai għandu ħames qniepen, '''Marc''', '''Marie-Nicolas''', '''Marie-Étienne''', '''Marie-Gasparine''' (magħrufa wkoll bħala '''Marie-Pontoise''' miċ-ċittadini ta' Tournai) u '''Catherine'''. Marie-Gasparine u Marie-Étienne jitqiesu bħala qniepen tan-noti profondi. Marie-Gasparine hija l-ikbar waħda mill-ħames qniepen, ġiet magħmula fl-1843 u tiżen disa' tunnellati. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Katidrali]] 11v11blt2id0sa6eku2b9fo0n4u98sw 279507 279506 2022-08-20T21:44:32Z Trigcly 17859 added [[Category:Belġju]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Tournai pan.jpg|daqsminuri|266x266px|Veduta tal-ħames torrijiet Rumaneski tal-Katidral ta' Tournai tas-seklu 12.]] Il-'''Katidral ta' Tournai''' jew il-'''Katidral tal-Madonna ta' Tournai''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Notre-Dame de Tournai'', bl-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]]: ''Onze-Lieve-Vrouw van Doornik'') huwa knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Rumana, u s-sede tad-Djoċesi ta' [[Tournai]] f'Tournai, il-[[Belġju]]. Ġie kklassifikat kemm bħala wirt ewlieni tal-[[Wallonja]] mill-1936<ref>{{Ċita web|url=http://lampspw.wallonie.be/dgo4/site_thema/index.php?details=57081-PEX-0001-01&thema=pat_exc|titlu=Aménagement du territoire, Logement, Patrimoine et Énergie|sit=lampspw.wallonie.be|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> kif ukoll bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] mis-sena 2000.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1009/|titlu=Notre-Dame Cathedral in Tournai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-20}}</ref> == Storja == [[Stampa:Tournai JPG001.jpg|xellug|daqsminuri|It-transett u t-torrijiet tan-Nofsinhar.]] Kien hemm djoċesi ċċentrata f'Tournai mill-aħħar tas-seklu 6. Din l-istruttura tal-ġebel lokali ta' lewn ikħal-griż tokkupa art ġejja għat-telgħa qrib ix-xatt tan-Nofsinhar tax-xmara [[Scheldt]], li tiddividi l-belt ta' Tournai bejn wieħed u ieħor f'żewġ partijiet indaqs. Il-kostruzzjoni bdiet fis-seklu 12 fuq pedamenti ferm iktar antiki. Il-binja tikkombina x-xogħol ta' tliet perjodi ta' disinn b'mod ċar. Il-karatturu tqil u sever tan-navata [[Rumanesk|Rumaneska]] tikkuntrasta b'mod konsiderevoli max-xogħol tranżizzjonali tat-transett u l-[[Gotiku]] żviluppat għalkollox tal-kor. It-transett huwa l-iżjed parti tal-binja li tispikka, bil-ħames torrijiet tal-kampnar u t-truf apsidali (semiċirkolari) tiegħu. In-navata tappartjeni l-iktar għall-ewwel terz tas-seklu 12. Tħaddan l-istil Gotiku Bikri u għandha gallerija fit-tieni sular bejn l-arkata tal-pjan terran u t-triforju. Il-pilastri bejn it-twieqi bi ħnejjiet tondi fil-klerestorju jgħinu biex jirfdu l-volti tas-seklu 18 li ssostitwixxew is-saqaf oriġinali, li kien ċatt u tal-[[injam]]. Is-sezzjonijiet tat-transett, li nbena għall-ħabta ta' nofs is-seklu 12, għandhom trufijiet apsidali, karatteristika mislufa wisq probabbli minn ċerti knejjes tul ix-xmara [[Renu]], u li milli jidher kellha influwenza li nħasset fil-Grigal ta' [[Franza]], bħal f'[[Noyon]] u f'[[Soissons]]. It-torrijiet kwadri maġenb is-sezzjonijiet ta' fuq tat-transett ilaħħqu għoli ta' 83 metru (272 pied). Ivarjaw fid-dettall, uħud minnhom b'lavur fl-arkati bi ħnejjiet tondi u wħud minnhom b'lavur bi ħnejjiet ippuntati. L-Isqof [[Gautier de Marvis]] (1219-1252) ordna li l-kor Rumanesk bikri jitwaqqa' fis-seklu 13, sabiex jiġi ssostitwit b'kor Gotiku b'dimensjonijiet ferm ikbar, ispirat mill-[[Katidral ta' Amiens]], Franza. Il-kostruzzjoni tal-kor il-ġdid bdiet fl-1242 u ntemmet fl-1255. Il-kumplament tal-[[katidral]] suppost li kellu jiġi rikostruwit bl-istess stil bħal tal-kor, iżda dan qatt ma twettaq. L-unika żidiet li saru wara kienu l-portiku tal-Punent, u [[kappella]] Gotika kbira li nbniet maġenb waħda mill-korsiji laterali, u l-ħitan u t-twieqi oriġinali tagħha sadanittant għebu. Il-ħajt diviżorju qrib l-artal huwa kapulavur [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] tal-iskultur Fjamming [[Cornelis Floris]] u jmur lura għall-1573. Il-katidral ġarrab ħsarat minn tromba tal-arja kbira fl-24 ta' Awwissu 1999. Mill-valutazzjoni tal-ħsarat ġew żvelati problemi strutturali sottostanti u l-katidral ilhom isirulu tiswijiet u investigazzjonijiet [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] minn dak iż-żmien. It-Torri ta' Brunin ġie stabbilizzat fl-2003. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Tournai JPG000c.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-Portiku tal-Punent]] Il-Katidral ta' Tournai ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == * [[Eleutherius ta' Tournai]] * [[Nicolas Gombert]] * [[Adolf, id-Duka ta' Guelders]] == Speċifikazzjonijiet == {| class="wikitable" | * Tul totali: 134 metru (440 pied) ; Torrijiet * Numru: 5 * Għoli: 83 metru (272 pied) ; Navata * Għoli: 26 metru (85 pied) * Tul: 48 metru (157 pied) * Wisa' : 20 metru (66 pied) | ; Kor * Għoli fuq barra: 58 metru (190 pied) * Għoli minn ġewwa: 47 metru (154 pied) * Wisa': 36 metru (118-il pied) ; Transett * Għoli: 48 metru (157 pied) * Tul: 66.5 metru (218 pied) * Wisa': 14-il metru (46 pied) |} == Qniepen == Il-Katidral ta' Tournai għandu ħames qniepen, '''Marc''', '''Marie-Nicolas''', '''Marie-Étienne''', '''Marie-Gasparine''' (magħrufa wkoll bħala '''Marie-Pontoise''' miċ-ċittadini ta' Tournai) u '''Catherine'''. Marie-Gasparine u Marie-Étienne jitqiesu bħala qniepen tan-noti profondi. Marie-Gasparine hija l-ikbar waħda mill-ħames qniepen, ġiet magħmula fl-1843 u tiżen disa' tunnellati. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Katidrali]] [[Kategorija:Belġju]] k234ufboo3itvpzhkgmuaq86hp21h9m 0 28876 279509 2022-08-21T06:17:24Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Arc-triomphe.jpg|daqsminuri|L-Arkata Trijonfali [[Monument|monumentali]] ta' Orange]] L-'''Arkata Trijonfali ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Arc de triomphe d'Orange'') hija arkata trijonfali li tinsab fir-raħal ta' [[Orange]] fix-Xlokk ta' [[Franza]]. Ma hemmx qbil dwar meta nbniet l-arkata<ref>James C. Anderson, Jr., "Anachronism in the Roman Architecture of Gaul: The Date of the Maison Carrée at Nîmes" ''The Journal of the Society of Architectural Historians'' '''60''',1, p. 71.</ref>, iżda hemm riċerka attwali li taċċetta l-kitba mnaqqxa bħala evidenza ta' data matul ir-renju tal-Imperatur [[Awgustu]] (27 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.).<ref>Pierre Gros, "Pour une chronologie des arcs de triomphe de Gaule narbonnaise", ''Gallia'' '''37''' (1979), pp. 55-83.</ref><ref>Cleere, Henry (2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> Inbniet fl-eks ''via Agrippa'' sabiex tagħti ġieħ lill-veterani tal-Gwerer Galliċi u lil-Legio II Augusta. Iktar 'il quddiem ġiet rikostruwita mill-Imperatur [[Tiberju]] biex jiċċelebra r-rebħiet ta' [[Germanicus]] kontra t-tribujiet Ġermaniżi fir-Rheinland.<ref>Cleere, Henry (May 14, 2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> L-arkata fiha kitba mnaqqxa ddedikata lill-Imperatur Tiberju fis-27 W.K.<ref name=":0">Bromwich, James (1993). ''The Roman Remains of Southern France: A Guidebook''. Routledge. pp. 183–186. ISBN <bdi>0-415-14358-6</bdi>.</ref> Flimkien mat-[[Teatru Ruman ta' Orange]], l-Arkata Trijonfali tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1981 minħabba l-preservazzjoni eċċezzjonali tagħha.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Deskrizzjoni == [[Stampa:Noël Paymal Lerebours 01 Orange.jpg|xellug|daqsminuri|265x265px|[[Pittura]] tal-Arkata Trijonfali fl-1842]] L-arkata nbniet fis-swar tar-raħal matul il-[[Medjuevu|Medju Evu]] sabiex tiddefendi l-punti ta' dħul tat-Tramuntana tar-raħal. L-[[arkitett]] [[Auguste Caristie]] studja l-arkata u wettaq xogħol ta' restawr fl-aħħar tas-snin 20 tas-seklu 19. Oriġinarjament l-arkata nbniet bl-użu ta' blokok kbar tal-[[ġebla tal-ġir]] mingħajr tkaħħil. Fiha tliet ħnejjiet, dik ċentrali ikbar mit-tnejn tal-ġnub. L-istruttura sħiħa hija twila 19.57-il metru, wiesgħa 8.40 metri, u għolja 19.21-il metru. Kull faċċata għandha erba' kolonni Korinzji. L-arkata hija l-eqdem eżempju eżistenti ta' disinn li ntuża iktar 'il quddiem f'[[Ruma]] stess, għall-Arkata ta' [[Septimius Severus]] u għall-Arkata ta' [[Kostantinu]]. It-toqob viżibbli x'aktarx tħallew mill-prattika tas-suldati Medjevali bil-qaws u l-vleġeġ, bi ftit apprezzament għall-[[arti]] jew għall-[[Storja|istorja]].<ref>{{Ċita web|url=https://homepages.bluffton.edu/~sullivanm/france/orange/arch/tiberius2.html|titlu=Images of the Roman Triumphal Arch at Orange, France|sit=homepages.bluffton.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Fil-faċċata tat-Tramuntana (li tħares 'il barra), l-arċitravu u l-gwarniċ tal-arkata qegħdin iktar lura biex tħalli spazju għal kitba tal-bronż li ntilfet; tentattivi ta' rikostruzzjoni tat-test mit-tqegħid tal-grampuni għaż-żamma tal-ittri ma rnexxewx.<ref>R. Amy, P.-M. Duval, J. Formigé, Ch. Picard, and A. Piganiol, ''L'Arc d'Orange'' ([[Pariġi]], 1962).</ref> L-arkata hija mżejna b'diversi riljievi ta' temi militari, inkluż battalji navali, oġġetti misruqa fil-gwerra u r-[[Imperu Ruman|Rumani]] fil-battalja kontra l-Ġermaniċi u l-Galli. Suldat Ruman b'tarka tal-Legio II Augusta ġie mnaqqax bħala parti mir-riljiev fin-naħa tal-faċċata tat-Tramuntana.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Arch in Orange, France Aug 2013 - Detail.jpg|daqsminuri|Dettall tat-tiżjin tal-Arkata Trijonfali]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":1" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":1" /> == Referenzi == hjj5zd8fq2fyko0qz0pe6zqtis8g3vt 279510 279509 2022-08-21T06:17:34Z Trigcly 17859 added [[Category:Monumenti]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Arc-triomphe.jpg|daqsminuri|L-Arkata Trijonfali [[Monument|monumentali]] ta' Orange]] L-'''Arkata Trijonfali ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Arc de triomphe d'Orange'') hija arkata trijonfali li tinsab fir-raħal ta' [[Orange]] fix-Xlokk ta' [[Franza]]. Ma hemmx qbil dwar meta nbniet l-arkata<ref>James C. Anderson, Jr., "Anachronism in the Roman Architecture of Gaul: The Date of the Maison Carrée at Nîmes" ''The Journal of the Society of Architectural Historians'' '''60''',1, p. 71.</ref>, iżda hemm riċerka attwali li taċċetta l-kitba mnaqqxa bħala evidenza ta' data matul ir-renju tal-Imperatur [[Awgustu]] (27 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.).<ref>Pierre Gros, "Pour une chronologie des arcs de triomphe de Gaule narbonnaise", ''Gallia'' '''37''' (1979), pp. 55-83.</ref><ref>Cleere, Henry (2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> Inbniet fl-eks ''via Agrippa'' sabiex tagħti ġieħ lill-veterani tal-Gwerer Galliċi u lil-Legio II Augusta. Iktar 'il quddiem ġiet rikostruwita mill-Imperatur [[Tiberju]] biex jiċċelebra r-rebħiet ta' [[Germanicus]] kontra t-tribujiet Ġermaniżi fir-Rheinland.<ref>Cleere, Henry (May 14, 2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> L-arkata fiha kitba mnaqqxa ddedikata lill-Imperatur Tiberju fis-27 W.K.<ref name=":0">Bromwich, James (1993). ''The Roman Remains of Southern France: A Guidebook''. Routledge. pp. 183–186. ISBN <bdi>0-415-14358-6</bdi>.</ref> Flimkien mat-[[Teatru Ruman ta' Orange]], l-Arkata Trijonfali tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1981 minħabba l-preservazzjoni eċċezzjonali tagħha.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Deskrizzjoni == [[Stampa:Noël Paymal Lerebours 01 Orange.jpg|xellug|daqsminuri|265x265px|[[Pittura]] tal-Arkata Trijonfali fl-1842]] L-arkata nbniet fis-swar tar-raħal matul il-[[Medjuevu|Medju Evu]] sabiex tiddefendi l-punti ta' dħul tat-Tramuntana tar-raħal. L-[[arkitett]] [[Auguste Caristie]] studja l-arkata u wettaq xogħol ta' restawr fl-aħħar tas-snin 20 tas-seklu 19. Oriġinarjament l-arkata nbniet bl-użu ta' blokok kbar tal-[[ġebla tal-ġir]] mingħajr tkaħħil. Fiha tliet ħnejjiet, dik ċentrali ikbar mit-tnejn tal-ġnub. L-istruttura sħiħa hija twila 19.57-il metru, wiesgħa 8.40 metri, u għolja 19.21-il metru. Kull faċċata għandha erba' kolonni Korinzji. L-arkata hija l-eqdem eżempju eżistenti ta' disinn li ntuża iktar 'il quddiem f'[[Ruma]] stess, għall-Arkata ta' [[Septimius Severus]] u għall-Arkata ta' [[Kostantinu]]. It-toqob viżibbli x'aktarx tħallew mill-prattika tas-suldati Medjevali bil-qaws u l-vleġeġ, bi ftit apprezzament għall-[[arti]] jew għall-[[Storja|istorja]].<ref>{{Ċita web|url=https://homepages.bluffton.edu/~sullivanm/france/orange/arch/tiberius2.html|titlu=Images of the Roman Triumphal Arch at Orange, France|sit=homepages.bluffton.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Fil-faċċata tat-Tramuntana (li tħares 'il barra), l-arċitravu u l-gwarniċ tal-arkata qegħdin iktar lura biex tħalli spazju għal kitba tal-bronż li ntilfet; tentattivi ta' rikostruzzjoni tat-test mit-tqegħid tal-grampuni għaż-żamma tal-ittri ma rnexxewx.<ref>R. Amy, P.-M. Duval, J. Formigé, Ch. Picard, and A. Piganiol, ''L'Arc d'Orange'' ([[Pariġi]], 1962).</ref> L-arkata hija mżejna b'diversi riljievi ta' temi militari, inkluż battalji navali, oġġetti misruqa fil-gwerra u r-[[Imperu Ruman|Rumani]] fil-battalja kontra l-Ġermaniċi u l-Galli. Suldat Ruman b'tarka tal-Legio II Augusta ġie mnaqqax bħala parti mir-riljiev fin-naħa tal-faċċata tat-Tramuntana.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Arch in Orange, France Aug 2013 - Detail.jpg|daqsminuri|Dettall tat-tiżjin tal-Arkata Trijonfali]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":1" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":1" /> == Referenzi == [[Kategorija:Monumenti]] otnr0rfx2lby2ywuuke8gssp4cii93a 279511 279510 2022-08-21T06:17:41Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Arc-triomphe.jpg|daqsminuri|L-Arkata Trijonfali [[Monument|monumentali]] ta' Orange]] L-'''Arkata Trijonfali ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Arc de triomphe d'Orange'') hija arkata trijonfali li tinsab fir-raħal ta' [[Orange]] fix-Xlokk ta' [[Franza]]. Ma hemmx qbil dwar meta nbniet l-arkata<ref>James C. Anderson, Jr., "Anachronism in the Roman Architecture of Gaul: The Date of the Maison Carrée at Nîmes" ''The Journal of the Society of Architectural Historians'' '''60''',1, p. 71.</ref>, iżda hemm riċerka attwali li taċċetta l-kitba mnaqqxa bħala evidenza ta' data matul ir-renju tal-Imperatur [[Awgustu]] (27 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.).<ref>Pierre Gros, "Pour une chronologie des arcs de triomphe de Gaule narbonnaise", ''Gallia'' '''37''' (1979), pp. 55-83.</ref><ref>Cleere, Henry (2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> Inbniet fl-eks ''via Agrippa'' sabiex tagħti ġieħ lill-veterani tal-Gwerer Galliċi u lil-Legio II Augusta. Iktar 'il quddiem ġiet rikostruwita mill-Imperatur [[Tiberju]] biex jiċċelebra r-rebħiet ta' [[Germanicus]] kontra t-tribujiet Ġermaniżi fir-Rheinland.<ref>Cleere, Henry (May 14, 2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> L-arkata fiha kitba mnaqqxa ddedikata lill-Imperatur Tiberju fis-27 W.K.<ref name=":0">Bromwich, James (1993). ''The Roman Remains of Southern France: A Guidebook''. Routledge. pp. 183–186. ISBN <bdi>0-415-14358-6</bdi>.</ref> Flimkien mat-[[Teatru Ruman ta' Orange]], l-Arkata Trijonfali tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1981 minħabba l-preservazzjoni eċċezzjonali tagħha.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Deskrizzjoni == [[Stampa:Noël Paymal Lerebours 01 Orange.jpg|xellug|daqsminuri|265x265px|[[Pittura]] tal-Arkata Trijonfali fl-1842]] L-arkata nbniet fis-swar tar-raħal matul il-[[Medjuevu|Medju Evu]] sabiex tiddefendi l-punti ta' dħul tat-Tramuntana tar-raħal. L-[[arkitett]] [[Auguste Caristie]] studja l-arkata u wettaq xogħol ta' restawr fl-aħħar tas-snin 20 tas-seklu 19. Oriġinarjament l-arkata nbniet bl-użu ta' blokok kbar tal-[[ġebla tal-ġir]] mingħajr tkaħħil. Fiha tliet ħnejjiet, dik ċentrali ikbar mit-tnejn tal-ġnub. L-istruttura sħiħa hija twila 19.57-il metru, wiesgħa 8.40 metri, u għolja 19.21-il metru. Kull faċċata għandha erba' kolonni Korinzji. L-arkata hija l-eqdem eżempju eżistenti ta' disinn li ntuża iktar 'il quddiem f'[[Ruma]] stess, għall-Arkata ta' [[Septimius Severus]] u għall-Arkata ta' [[Kostantinu]]. It-toqob viżibbli x'aktarx tħallew mill-prattika tas-suldati Medjevali bil-qaws u l-vleġeġ, bi ftit apprezzament għall-[[arti]] jew għall-[[Storja|istorja]].<ref>{{Ċita web|url=https://homepages.bluffton.edu/~sullivanm/france/orange/arch/tiberius2.html|titlu=Images of the Roman Triumphal Arch at Orange, France|sit=homepages.bluffton.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Fil-faċċata tat-Tramuntana (li tħares 'il barra), l-arċitravu u l-gwarniċ tal-arkata qegħdin iktar lura biex tħalli spazju għal kitba tal-bronż li ntilfet; tentattivi ta' rikostruzzjoni tat-test mit-tqegħid tal-grampuni għaż-żamma tal-ittri ma rnexxewx.<ref>R. Amy, P.-M. Duval, J. Formigé, Ch. Picard, and A. Piganiol, ''L'Arc d'Orange'' ([[Pariġi]], 1962).</ref> L-arkata hija mżejna b'diversi riljievi ta' temi militari, inkluż battalji navali, oġġetti misruqa fil-gwerra u r-[[Imperu Ruman|Rumani]] fil-battalja kontra l-Ġermaniċi u l-Galli. Suldat Ruman b'tarka tal-Legio II Augusta ġie mnaqqax bħala parti mir-riljiev fin-naħa tal-faċċata tat-Tramuntana.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Arch in Orange, France Aug 2013 - Detail.jpg|daqsminuri|Dettall tat-tiżjin tal-Arkata Trijonfali]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":1" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":1" /> == Referenzi == [[Kategorija:Monumenti]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] hom6pr7vvew4ldbqrobzf1u2ebqlb8o 279512 279511 2022-08-21T06:17:50Z Trigcly 17859 added [[Category:Franza]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Arc-triomphe.jpg|daqsminuri|L-Arkata Trijonfali [[Monument|monumentali]] ta' Orange]] L-'''Arkata Trijonfali ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Arc de triomphe d'Orange'') hija arkata trijonfali li tinsab fir-raħal ta' [[Orange]] fix-Xlokk ta' [[Franza]]. Ma hemmx qbil dwar meta nbniet l-arkata<ref>James C. Anderson, Jr., "Anachronism in the Roman Architecture of Gaul: The Date of the Maison Carrée at Nîmes" ''The Journal of the Society of Architectural Historians'' '''60''',1, p. 71.</ref>, iżda hemm riċerka attwali li taċċetta l-kitba mnaqqxa bħala evidenza ta' data matul ir-renju tal-Imperatur [[Awgustu]] (27 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.).<ref>Pierre Gros, "Pour une chronologie des arcs de triomphe de Gaule narbonnaise", ''Gallia'' '''37''' (1979), pp. 55-83.</ref><ref>Cleere, Henry (2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> Inbniet fl-eks ''via Agrippa'' sabiex tagħti ġieħ lill-veterani tal-Gwerer Galliċi u lil-Legio II Augusta. Iktar 'il quddiem ġiet rikostruwita mill-Imperatur [[Tiberju]] biex jiċċelebra r-rebħiet ta' [[Germanicus]] kontra t-tribujiet Ġermaniżi fir-Rheinland.<ref>Cleere, Henry (May 14, 2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> L-arkata fiha kitba mnaqqxa ddedikata lill-Imperatur Tiberju fis-27 W.K.<ref name=":0">Bromwich, James (1993). ''The Roman Remains of Southern France: A Guidebook''. Routledge. pp. 183–186. ISBN <bdi>0-415-14358-6</bdi>.</ref> Flimkien mat-[[Teatru Ruman ta' Orange]], l-Arkata Trijonfali tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1981 minħabba l-preservazzjoni eċċezzjonali tagħha.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Deskrizzjoni == [[Stampa:Noël Paymal Lerebours 01 Orange.jpg|xellug|daqsminuri|265x265px|[[Pittura]] tal-Arkata Trijonfali fl-1842]] L-arkata nbniet fis-swar tar-raħal matul il-[[Medjuevu|Medju Evu]] sabiex tiddefendi l-punti ta' dħul tat-Tramuntana tar-raħal. L-[[arkitett]] [[Auguste Caristie]] studja l-arkata u wettaq xogħol ta' restawr fl-aħħar tas-snin 20 tas-seklu 19. Oriġinarjament l-arkata nbniet bl-użu ta' blokok kbar tal-[[ġebla tal-ġir]] mingħajr tkaħħil. Fiha tliet ħnejjiet, dik ċentrali ikbar mit-tnejn tal-ġnub. L-istruttura sħiħa hija twila 19.57-il metru, wiesgħa 8.40 metri, u għolja 19.21-il metru. Kull faċċata għandha erba' kolonni Korinzji. L-arkata hija l-eqdem eżempju eżistenti ta' disinn li ntuża iktar 'il quddiem f'[[Ruma]] stess, għall-Arkata ta' [[Septimius Severus]] u għall-Arkata ta' [[Kostantinu]]. It-toqob viżibbli x'aktarx tħallew mill-prattika tas-suldati Medjevali bil-qaws u l-vleġeġ, bi ftit apprezzament għall-[[arti]] jew għall-[[Storja|istorja]].<ref>{{Ċita web|url=https://homepages.bluffton.edu/~sullivanm/france/orange/arch/tiberius2.html|titlu=Images of the Roman Triumphal Arch at Orange, France|sit=homepages.bluffton.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Fil-faċċata tat-Tramuntana (li tħares 'il barra), l-arċitravu u l-gwarniċ tal-arkata qegħdin iktar lura biex tħalli spazju għal kitba tal-bronż li ntilfet; tentattivi ta' rikostruzzjoni tat-test mit-tqegħid tal-grampuni għaż-żamma tal-ittri ma rnexxewx.<ref>R. Amy, P.-M. Duval, J. Formigé, Ch. Picard, and A. Piganiol, ''L'Arc d'Orange'' ([[Pariġi]], 1962).</ref> L-arkata hija mżejna b'diversi riljievi ta' temi militari, inkluż battalji navali, oġġetti misruqa fil-gwerra u r-[[Imperu Ruman|Rumani]] fil-battalja kontra l-Ġermaniċi u l-Galli. Suldat Ruman b'tarka tal-Legio II Augusta ġie mnaqqax bħala parti mir-riljiev fin-naħa tal-faċċata tat-Tramuntana.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Arch in Orange, France Aug 2013 - Detail.jpg|daqsminuri|Dettall tat-tiżjin tal-Arkata Trijonfali]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":1" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":1" /> == Referenzi == [[Kategorija:Monumenti]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Franza]] 4voe40gwfhy2yc7jai02qvbz94270bi 279513 279512 2022-08-21T06:17:57Z Trigcly 17859 added [[Category:Imperu Ruman]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Arc-triomphe.jpg|daqsminuri|L-Arkata Trijonfali [[Monument|monumentali]] ta' Orange]] L-'''Arkata Trijonfali ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Arc de triomphe d'Orange'') hija arkata trijonfali li tinsab fir-raħal ta' [[Orange]] fix-Xlokk ta' [[Franza]]. Ma hemmx qbil dwar meta nbniet l-arkata<ref>James C. Anderson, Jr., "Anachronism in the Roman Architecture of Gaul: The Date of the Maison Carrée at Nîmes" ''The Journal of the Society of Architectural Historians'' '''60''',1, p. 71.</ref>, iżda hemm riċerka attwali li taċċetta l-kitba mnaqqxa bħala evidenza ta' data matul ir-renju tal-Imperatur [[Awgustu]] (27 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.).<ref>Pierre Gros, "Pour une chronologie des arcs de triomphe de Gaule narbonnaise", ''Gallia'' '''37''' (1979), pp. 55-83.</ref><ref>Cleere, Henry (2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> Inbniet fl-eks ''via Agrippa'' sabiex tagħti ġieħ lill-veterani tal-Gwerer Galliċi u lil-Legio II Augusta. Iktar 'il quddiem ġiet rikostruwita mill-Imperatur [[Tiberju]] biex jiċċelebra r-rebħiet ta' [[Germanicus]] kontra t-tribujiet Ġermaniżi fir-Rheinland.<ref>Cleere, Henry (May 14, 2001). ''Southern France: An Oxford Archaeological Guide''. Oxford University Press. pp. 122–123. ISBN <bdi>0-19-288006-3</bdi>.</ref> L-arkata fiha kitba mnaqqxa ddedikata lill-Imperatur Tiberju fis-27 W.K.<ref name=":0">Bromwich, James (1993). ''The Roman Remains of Southern France: A Guidebook''. Routledge. pp. 183–186. ISBN <bdi>0-415-14358-6</bdi>.</ref> Flimkien mat-[[Teatru Ruman ta' Orange]], l-Arkata Trijonfali tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1981 minħabba l-preservazzjoni eċċezzjonali tagħha.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Deskrizzjoni == [[Stampa:Noël Paymal Lerebours 01 Orange.jpg|xellug|daqsminuri|265x265px|[[Pittura]] tal-Arkata Trijonfali fl-1842]] L-arkata nbniet fis-swar tar-raħal matul il-[[Medjuevu|Medju Evu]] sabiex tiddefendi l-punti ta' dħul tat-Tramuntana tar-raħal. L-[[arkitett]] [[Auguste Caristie]] studja l-arkata u wettaq xogħol ta' restawr fl-aħħar tas-snin 20 tas-seklu 19. Oriġinarjament l-arkata nbniet bl-użu ta' blokok kbar tal-[[ġebla tal-ġir]] mingħajr tkaħħil. Fiha tliet ħnejjiet, dik ċentrali ikbar mit-tnejn tal-ġnub. L-istruttura sħiħa hija twila 19.57-il metru, wiesgħa 8.40 metri, u għolja 19.21-il metru. Kull faċċata għandha erba' kolonni Korinzji. L-arkata hija l-eqdem eżempju eżistenti ta' disinn li ntuża iktar 'il quddiem f'[[Ruma]] stess, għall-Arkata ta' [[Septimius Severus]] u għall-Arkata ta' [[Kostantinu]]. It-toqob viżibbli x'aktarx tħallew mill-prattika tas-suldati Medjevali bil-qaws u l-vleġeġ, bi ftit apprezzament għall-[[arti]] jew għall-[[Storja|istorja]].<ref>{{Ċita web|url=https://homepages.bluffton.edu/~sullivanm/france/orange/arch/tiberius2.html|titlu=Images of the Roman Triumphal Arch at Orange, France|sit=homepages.bluffton.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Fil-faċċata tat-Tramuntana (li tħares 'il barra), l-arċitravu u l-gwarniċ tal-arkata qegħdin iktar lura biex tħalli spazju għal kitba tal-bronż li ntilfet; tentattivi ta' rikostruzzjoni tat-test mit-tqegħid tal-grampuni għaż-żamma tal-ittri ma rnexxewx.<ref>R. Amy, P.-M. Duval, J. Formigé, Ch. Picard, and A. Piganiol, ''L'Arc d'Orange'' ([[Pariġi]], 1962).</ref> L-arkata hija mżejna b'diversi riljievi ta' temi militari, inkluż battalji navali, oġġetti misruqa fil-gwerra u r-[[Imperu Ruman|Rumani]] fil-battalja kontra l-Ġermaniċi u l-Galli. Suldat Ruman b'tarka tal-Legio II Augusta ġie mnaqqax bħala parti mir-riljiev fin-naħa tal-faċċata tat-Tramuntana.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Arch in Orange, France Aug 2013 - Detail.jpg|daqsminuri|Dettall tat-tiżjin tal-Arkata Trijonfali]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":1" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":1" /> == Referenzi == [[Kategorija:Monumenti]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Franza]] [[Kategorija:Imperu Ruman]] ltlbkf86x8ccxrqs79puu2v93pmtg42 0 28877 279515 2022-08-21T07:27:53Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == i3zzrg0uk8l5hk4vugiygn0gxpv0zu3 279516 279515 2022-08-21T07:28:02Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] qjboeetdiwbgzkh0dfdkvj6inhm6nkf 279517 279516 2022-08-21T07:28:08Z Trigcly 17859 added [[Category:MONUMEN]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:MONUMEN]] leaj6svzxg1jphao8clzmgm11llevel 279518 279517 2022-08-21T07:28:13Z Trigcly 17859 removed [[Category:MONUMEN]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] qjboeetdiwbgzkh0dfdkvj6inhm6nkf 279519 279518 2022-08-21T07:28:20Z Trigcly 17859 added [[Category:Monumenti]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Monumenti]] ongl445uii14i7bs7kkquu8z0f2f4gz 279520 279519 2022-08-21T07:28:28Z Trigcly 17859 added [[Category:Franza]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Monumenti]] [[Kategorija:Franza]] hjbjsjkax4jgk2qcu1myxuqqw9nno7s 279521 279520 2022-08-21T07:28:36Z Trigcly 17859 added [[Category:Imperu Ruman]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Le Théâtre Antique d'Orange, 2007.jpg|daqsminuri|267x267px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn ġewwa]] It-'''Teatru Ruman ta' Orange''' (bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Théâtre antique d'Orange'') huwa teatru [[Imperu Ruman|Ruman]] li jinsab f'[[Orange]], Vaucluse, [[Franza]]. Inbena fil-bidu tas-seklu 1 W.K. L-istruttura hija ta' sjieda tal-muniċipalità ta' Orange u fis-sajf tospita l-festival tal-opri magħrufa bħala ''Chorégies d'Orange''. Huwa wieħed mill-iżjed teatri Rumani ppreservati tajjeb, u kien jintuża mill-kolonja Rumana ta' ''Arausio'' (jew b'mod iktar speċifiku lill-''Colonia Julia Firma Secundanorum Arausio'': "il-kolonja Ġuljana ta' Arausio stabbilita mis-suldati tat-tieni leġjun") li ġiet stabbilita fl-40 [[Ante Christum natum|Q.K]]. It-teatru kellu rwol ewlieni fil-ħajja taċ-ċittadini, li kienu jqattgħu parti kbira mill-ħin liberu tagħhom hemmhekk. It-teatru kien jitqies mill-awtoritajiet Rumani mhux biss bħala mezz biex tinfirex il-[[kultura]] Rumana fil-kolonji, iżda anke bħala mezz ta' distrazzjoni mill-attivitajiet [[Politika|politiċi]] kollha. Il-forom dominanti ta' divertiment kienu l-mimika, il-pantomimi, il-qari tal-[[Poeżija|poeżiji]] u l-"attelana" (tip ta' farsa simili għall-''commedia dell'arte'') li kienu jdumu l-jum kollu. Għall-popolin, li kienu jħobbi l-effetti spettakolari, ix-xenarji grandjużi tal-palk saru importanti ħafna, flimkien mal-użu tal-makkinarju tal-palk. Id-divertiment kien jiġi offrut lil kulħadd u mingħajr ħlas. It-teatru ġie rrestawrat għall-funzjoni preċedenti tiegħu, primarjament l-opri, flimkien mal-użu tiegħu bħala attrazzjoni turistika. Fl-1981 it-Teatru Ruman flimkien mal-[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] għall-preservazzjoni u għall-arkitettura straordinarja tagħhom.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/163/|titlu=Roman Theatre and its Surroundings and the &quot;Triumphal Arch&quot; of Orange|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Kostruzzjoni u struttura == [[Stampa:Orange theatre mur.JPG|xellug|daqsminuri|275x275px|It-Teatru Ruman ta' Orange minn barra]] It-teatri Rumani bikrin kienu mibnija l-iktar bl-[[injam]] u kienu maħsuba inizjalment bħala strutturi temporanji. Fil-55 [[Ante Christum natum|Q.K]]. [[Pompeo]] ordna li jinbena teatru tal-ġebel f'[[Ruma]], u minn hemm 'il quddiem it-teatri Rumani grandjużi u permanenti nfirxu b'mod wiesa'.<ref>{{Ċita web|url=https://www.whitman.edu/theatre/theatretour/Orange/commentary/Arausio.commentary.htm|titlu=Arausio.(Orange).Theatre.Commentary|sit=www.whitman.edu|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-Teatru Ruman ta' Orange nbena fir-renju ta' [[Awgustu]], u jingħad li kien l-ewwel wieħed ta' dan it-tip f'dawn l-inħawi li llum jagħmlu parti minn Franza. Waħda mill-iżjed partijiet ikoniċi ta' din l-istruttura hija l-faċċata esterna grandjuża, li hija twil 103 metri (338 pied) u hija għolja 37 metru (121 pied). Oriġinarjament, kien hemm saqaf tal-injam minn naħa għall-oħra tat-teatru biex jilqa' kontra x-xita u l-maltemp. Hemm evidenza fuq il-ħitan li turi li f'xi punt jew ieħor is-saqaf inqered min-nirien. Għalkemm ma tantx għandu wisq tiżjin u dekorazzjonijiet, il-ħajt ta' tliet sulari jagħti dehra tassew b'saħħitha lill-binja kollha. It-tliet daħliet prinċipali fl-ewwel sular tal-faċċata jagħtu direttament għall-palk fit-teatru, li jesa' bejn 5,800 ruħ sa 7,300 ruħ. Illum il-ġurnata l-biċċa l-kbira tal-postijiet bilqiegħda ġew rikostruwiti biex tiġi żgurata s-sikurezza tat-turisti u tal-membri tal-udjenza. Il-palk, li huwa twil 61 metru (200 pied) u li huwa olzat madwar metru mill-art, warajh għandu ħajt għoli 37 metru (121 pied) li ġie ppreservat kompletament. Dan il-ħajt huwa vitali għat-teatru għaliex kien jgħin fil-projezzjoni tal-awdjo għall-udjenza kbira. Il-ħajt, magħruf ukoll bħala ''scaenae frons'', huwa l-unika superfiċe mżejna arkitettonikament fit-teatru kollu. Oriġinarjament kien imżejjen bil-mużajk tal-irħam b'diversi kuluri, b'għadd ta' kolonni u ta' freġji, u bi [[Statwa|statwi]] mqiegħda f'niċeċ. In-niċċa ċentrali fiha statwa ta' 3.5 metri (11-il pied) tal-Imperatur Awgustu, għalkemm din x'aktarx li kienet restawr ta' statwa oriġinali ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]], l-alla tal-[[mużika]] u ta[[L-Arti|l-arti]]. Id-daħla ċentrali, taħt in-niċċa b'din l-istatwa, tissejjaħ id-Daħla Rjali jew ''valva regia''. Din id-daħla kienet tintuża biss mill-iżjed atturi prinċipali importanti biex jidħlu u joħorġu mill-palk. Fuq id-daħla kien hemm freġju mżejjen biċ-ċentawri, li ma għadux hemm iżda jinsab għall-wiri fuq in-naħa l-oħra tat-triq tat-teatru fil-[[Mużew]] ta' Orange (sfortunatament għad fadal biss fdalijiet minnu). Il-palk ġie mgħotti bi pjattaforma moderna meta t-teatru beda jerġa' jintuża għall-opri u għal spettakli oħra. == Telqa == Meta l-Imperu Ruman tal-Punent qabad it-triq tan-niżla matul is-seklu 4, meta l-[[Kristjaneżmu]] kien laħaq sar ir-[[reliġjon]] uffiċjali, it-teatru ngħalaq permezz ta' editt uffiċjali fit-391 W.K., peress li l-Knisja kienet kontra dak li skontha dak iż-żmien kienu spettakli mhux ċivili. X'aktarx li r-rikkezzi tiegħu nsterqu mill-[[Viżigoti]] fl-412, u bħall-biċċa l-kbira tal-binjiet Rumani ċertament li tteħidlu xi irħam jew ġebel ieħor matul is-sekli biex jerġa' jintuża għal bini ieħor. Kien jintuża bħala stazzjonament difensiv fil-bidu tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], u sas-seklu 12 beda jintuża mill-Knisja għal reċti reliġjużi. Matul il-gwerer reliġjużi tas-seklu 16, it-teatru sar rifuġju għaċ-ċittadini tar-raħal matul il-Gwerer Reliġjużi Franċiżi, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni telqet mir-raħal. == Rikostruzzjoni == [[Stampa:Roman Theatre in Orange 2008.jpg|daqsminuri|292x292px|It-Teatru Ruman ta' Orange huwa wieħed mill-ftit teatri Rumani li għad għandu l-i''Scaenae frons'', fuq in-naħa ta' wara tal-palk, minkejja li ma tantx fadal wisq mit-tiżjin elaborat.]] Ir-rikostruzzjoni bdiet fl-1825 bil-ħsieb li t-teatru jerġa' jintuża għall-iskop oriġinali tiegħu, jiġifieri li jospita spettakli eċċitanti kbar. Fl-1869, filwaqt li kien għadu fil-proċess ta' restawr, it-teatru ospita l-"Festivals Rumani", li attiraw iktar minn 10,000 ruħ. Parti importanti ħafna mir-restawr kienu l-iskavi taż-żona madwar it-teatru, li saru fis-snin 30 tas-seklu 20. Dawn l-iskavi u l-livellar tal-binjiet tal-madwar żvelaw bosta oġġetti u artefatti li komplew itejbu l-għarfien dwar l-istorja u l-użi tal-istruttura. Illum il-ġurnata, it-tliet livelli kollha tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati għalkollox, flimkien mal-bosta turġien, partijiet kbar mill-pavimentar, il-palk, l-orkestra u partijiet mill-ħitan. Matul is-seklu 19, it-teatru bil-mod il-mod beda jirkupra s-sbuħija oriġinali tiegħu, bis-saħħa tal-isforzi ta' [[Prosper Mérimée]], li dak iż-żmien kien qed jokkupa l-kariga ta' direttur tal-[[Monument|monumenti]] storiċi. Taħt it-tmexxija tiegħu, ix-xogħol tar-restawr beda fl-1825 u fl-1869 it-teatru beda jospita "Festival Ruman" li kien jiċċelebra l-glorja ta' Ruma u kien jinkludi spettaklu mill-opra ta' Méhul, ''Ġużeppi''. Lejn l-aħħar parti tas-seklu, il-figuri ewlenin kollha tal-palk klassiku Franċiż ħadu sehem fil-festivals ta' Orange, inkluż [[Sarah Bernhardt]] li għamlitha ta' "Phèdre" fl-1903. Sal-aħħar tas-seklu, il-livelli differenti tal-postijiet bilqiegħda ġew irrestawrati wara proċess burokratiku. Fl-1902 il-festival ingħata isem ġdid, "Chorégies", u ġie ppjanat bħala festival annwali tas-sajf. L-isem oriġina mit-taxxa li kienet tiġi imposta fuq ir-Rumani għonja biex iħallsu għall-produzzjonijiet teatrali. Sal-1969, il-Chorégies kienu jikkonsistu minn reċti li kienu jalternaw ma' musicals, opri u sinfoniji. Madankollu, wara dik id-data, f'Orange bdew isiru biss festivals tal-opri u x-xogħlijiet teatrali bdew isiru f'[[Avignon]]. == Użu attwali == [[Stampa:967 ORG2006.jpg|daqsminuri|274x274px|It-teatru fil-''Chorégies d'Orange'']] It-Teatru Ruman ta' Orange jitqies bħala l-iżjed teatru Ruman ippreservat fl-[[Ewropa]] kollha. Jiġi ġestit minn Culturespaces, organizzazzjoni li tiġġestixxi wkoll siti [[Kultura|kulturali]] relatati oħra fl-inħawi, bħall-Mużew ta' Orange u l-Arkata Trijonfali ta' Orange, fost siti oħra fin-Nofsinhar ta' Franza. Dan l-isforz ta' preservazzjoni jippermetti li jintuża mhux biss bħala sit storiku iżda wkoll bħala post fejn isiru l-kunċerti u l-ispettakli. L-ewwel festival kbir li sar fit-teatru fl-1869 wara li beda r-restawr kien jissejjaħ il-"Festival Ruman". Dan il-festival żviluppa f'festival annwali msejjaħ Chorégies. Dawn l-avvenimenti multimedjali jattiraw eluf ta' viżitaturi minn madwar id-[[Id-Dinja|dinja]]. Matul il-bqija tas-sena, it-Teatru Ruman ta' Orange jibqa' attrazzjoni turistika ewlenija. It-turisti jistgħu jgħaddu mit-teatru prinċipali u mill-kmamar u mill-kurituri tal-madwar u jitgħallmu iktar dwar l-istorja tas-sit permezz ta' awdjogwida. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:969 ORG3002.JPG|xellug|daqsminuri|253x253px|Il-freġju taċ-ċentawri]] It-Teatru Ruman ta' Orange u l-inħawi tiegħu flimkien mal-Arkata Trijonfali ta' Orange ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981. Fl-2007 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Biblijografija == * Michel-Édouard Bellet, Orange antique, Imprimerie nationale, coll. « Guides archéologiques de la France », 1991. * Gaston Boissier, À propos d’un théâtre antique, Revue des Deux Mondes, 1899, p. 303-332. * James Bromwich, The Roman Remains of Southern France : A Guidebook, Routledge, 1993 * Anaïs Roumégous, Orange et sa région, vol. 84/3, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, coll. « Carte archéologique de la Gaule », 2009 * Orange Antique, Paris, ministère de la Culture, de la Communication et des Grands Travaux, coll. « guides archéologiques de la France », 1991, 118 p. (<nowiki>ISBN 2-11-081111-0</nowiki>), p. 27-30 == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Monumenti]] [[Kategorija:Franza]] [[Kategorija:Imperu Ruman]] q487j96w78chnct7soo2wo5ldqcyb1p 0 28878 279523 2022-08-21T08:07:29Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Torre de Panama Viejo.jpg|daqsminuri|262x262px|It-Torri tal-[[Katidral]] u fdalijiet oħra ta' Panamá Viejo]] '''Panamá Viejo''', magħrufa wkoll bħala '''Panamá la Vieja''' (li tfisser litteralment "Panama Antika"), hija l-fdalijiet tal-[[Belt ta' Panama]] oriġinali, l-eks [[belt kapitali]] ta' [[Panama]], li nqerdet fl-1671 mill-furban minn [[Wales]], [[Henry Morgan]]. Tinsab fis-subborgi tal-belt kapitali attwali. Flimkien maċ-ċentru storiku ta' [[Casco Viejo]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Diorama of Panamá Viejo.jpg|xellug|daqsminuri|245x245px|Dijorama ta' Panamá Viejo]] Insedjament (oriġinarjament magħruf bħala Castilla del Oro) ġie stabbilit fil-15 ta' Awwissu 1519 minn [[Pedro Arias Dávila]] u 100 abitant ieħor. Dak iż-żmien, dan kien l-ewwel insedjament [[Ewropa|Ewropew]] permanenti fl-[[Oċean Paċifiku]], u ssostitwixxa ż-żewġ bliet ta' Santa María la Antigüa del Darién u Acla. Sentejn wara, fl-1521, l-insedjament ingħata l-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali u ngħata l-istemma tiegħu minn [[Karlu V]] ta' [[Spanja]], u fforma ''cabildo'' ġdid. Ftit wara l-ħolqien tagħha, il-belt saret punt ta' tluq ta' diversi spedizzjonijiet lejn il-[[Perù]] u bażi importanti minn fejn id-deheb u l-fidda kienu jintbagħtu lejn Spanja. Mill-1520 xi merkanti minn [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi|Genova]], l-[[Italja]], ħadu f'idejhom il-kummerċ tal-belt u l-port ta' Panamá Viejo fl-Oċean Paċifiku għal seklu sħiħ, bis-saħħa tal-konċessjoni li ngħataw mill-Ispanjoli, li kienu l-alleati tar-Repubblika ta' Genova.<ref>{{Ċita web|url=https://www.patronatopanamaviejo.org/en-accion/|titlu=En Acción – Patronato Panamá Viejo|sit=www.patronatopanamaviejo.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Bejn l-1586 u l-1587 diġà kien hemm 11-il [[Taljan]] f'Panama, għan-naturalizzazzjoni u d-dritt li jibqgħu jgħixu f'Panama. Skont ċensiment tal-ħabta tal-1587, il-Belt ta' Panama kellha 548 abitant (uħud minnhom dixxendenti tal-ewwel insedjaturi minn Genova), li minnhom 53 kienu barranin u 18 minnhom kienu Taljani. Fl-1539 u fl-1563, il-belt ġarrbet għadd ta' nirien li qerdu partijiet minnha iżda dan ma xekkilx l-iżvilupp tagħha. Fl-1610, il-belt laħqet popolazzjoni ta' 5,000 ruħ, b'500 dar, kif ukoll kunventi, [[Kappella|kappelli]], sptar u [[katidral]]. Fil-bidu tas-[[seklu 17]], il-belt ġiet attakkata diversi drabi mill-pirati u mill-popli indiġeni ta' [[Darién]]. Fit-2 ta' Mejju 1620, terremot heżżeż il-belt u bosta binjiet ġarrbu ħsarat estensivi. Fil-21 ta' Frar 1644, in-Nar il-Kbir qered 83 binja reliġjuża, inkluż il-katidral. Dak iż-żmien kien hemm 8,000 ruħ jgħixu fil-belt. [[Stampa:Casa de los Genoveses en Panamá Viejo.jpg|daqsminuri|242x242px|Id-Dar tal-Ġenovesi]] Fl-1670, il-belt kellha 10,000 abitant. Fit-28 ta' Jannar 1671, il-furban minn Wales, Henry Morgan, attakka l-belt b'1,400 furban, li mmarċjaw mill-kosta tal-Karibew u qasmu l-ġungla. Il-qawwa ta' Morgan għelbet il-milizji tal-belt u mbagħad serqet ir-rikkezzi ta' Panamá. Jew Morgan stess jew inkella l-armata tiegħu taw in-nar lill-belt, jew il-Kaptan Ġeneral [[Emanuel Gonzalez Revilla]] ordna l-isplużjoni tal-imħażen tal-porvli. Kienet x'kienet il-kawża, in-nirien qerdu l-belt. L-attakk ta' Morgan ikkawża t-telf ta' eluf ta' ħajjiet u Panamá kellha terġa' tinbena ftit kilometri lejn il-Punent fuq sit ġdid (dak tal-Belt ta' Panama attwali). Henry Morgan ġie arrestat, iżda wara li wera bil-provi li ma kien jaf b'xejn dwar it-Trattat ta' [[Madrid]] li kien għadu kemm tlesta u li temm l-ostilitajiet bejn l-[[Ingilterra]] u Spanja, sussegwentement inħeles u iktar 'il quddiem ingħata premju. == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Kultura popolari == Is-sit arkeoloġiku ta' Panamá Viejo ntuża fid-19-il staġun ta' ''The Amazing Race''.<ref>{{Ċita web|url=https://ew.com/recap/amazing-race-season-19-episode-11-recap/|titlu=The Amazing Race recap: 'We Are Charlie Chaplin (Panama City)'|kunjom=December 05|isem=Lanford Beard Updated|kunjom2=EST|isem2=2011 at 06:00 AM|sit=EW.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-festa bħala premju għal sfida tas-seba' staġun ta' show tas-CBS ''Survivor'' saret f'dan is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://snideasides.files.wordpress.com/2010/03/survivorcompletechallengeguidev1.pdf|titlu=SURVIVOR THE COMPLETE CHALLENGE GUIDE|kunjom=Bindley|isem=David A.}}</ref> == Referenzi == nkabervqwtnj7ul9rjn0ewkxvbuf73d 279524 279523 2022-08-21T08:07:41Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Torre de Panama Viejo.jpg|daqsminuri|262x262px|It-Torri tal-[[Katidral]] u fdalijiet oħra ta' Panamá Viejo]] '''Panamá Viejo''', magħrufa wkoll bħala '''Panamá la Vieja''' (li tfisser litteralment "Panama Antika"), hija l-fdalijiet tal-[[Belt ta' Panama]] oriġinali, l-eks [[belt kapitali]] ta' [[Panama]], li nqerdet fl-1671 mill-furban minn [[Wales]], [[Henry Morgan]]. Tinsab fis-subborgi tal-belt kapitali attwali. Flimkien maċ-ċentru storiku ta' [[Casco Viejo]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Diorama of Panamá Viejo.jpg|xellug|daqsminuri|245x245px|Dijorama ta' Panamá Viejo]] Insedjament (oriġinarjament magħruf bħala Castilla del Oro) ġie stabbilit fil-15 ta' Awwissu 1519 minn [[Pedro Arias Dávila]] u 100 abitant ieħor. Dak iż-żmien, dan kien l-ewwel insedjament [[Ewropa|Ewropew]] permanenti fl-[[Oċean Paċifiku]], u ssostitwixxa ż-żewġ bliet ta' Santa María la Antigüa del Darién u Acla. Sentejn wara, fl-1521, l-insedjament ingħata l-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali u ngħata l-istemma tiegħu minn [[Karlu V]] ta' [[Spanja]], u fforma ''cabildo'' ġdid. Ftit wara l-ħolqien tagħha, il-belt saret punt ta' tluq ta' diversi spedizzjonijiet lejn il-[[Perù]] u bażi importanti minn fejn id-deheb u l-fidda kienu jintbagħtu lejn Spanja. Mill-1520 xi merkanti minn [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi|Genova]], l-[[Italja]], ħadu f'idejhom il-kummerċ tal-belt u l-port ta' Panamá Viejo fl-Oċean Paċifiku għal seklu sħiħ, bis-saħħa tal-konċessjoni li ngħataw mill-Ispanjoli, li kienu l-alleati tar-Repubblika ta' Genova.<ref>{{Ċita web|url=https://www.patronatopanamaviejo.org/en-accion/|titlu=En Acción – Patronato Panamá Viejo|sit=www.patronatopanamaviejo.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Bejn l-1586 u l-1587 diġà kien hemm 11-il [[Taljan]] f'Panama, għan-naturalizzazzjoni u d-dritt li jibqgħu jgħixu f'Panama. Skont ċensiment tal-ħabta tal-1587, il-Belt ta' Panama kellha 548 abitant (uħud minnhom dixxendenti tal-ewwel insedjaturi minn Genova), li minnhom 53 kienu barranin u 18 minnhom kienu Taljani. Fl-1539 u fl-1563, il-belt ġarrbet għadd ta' nirien li qerdu partijiet minnha iżda dan ma xekkilx l-iżvilupp tagħha. Fl-1610, il-belt laħqet popolazzjoni ta' 5,000 ruħ, b'500 dar, kif ukoll kunventi, [[Kappella|kappelli]], sptar u [[katidral]]. Fil-bidu tas-[[seklu 17]], il-belt ġiet attakkata diversi drabi mill-pirati u mill-popli indiġeni ta' [[Darién]]. Fit-2 ta' Mejju 1620, terremot heżżeż il-belt u bosta binjiet ġarrbu ħsarat estensivi. Fil-21 ta' Frar 1644, in-Nar il-Kbir qered 83 binja reliġjuża, inkluż il-katidral. Dak iż-żmien kien hemm 8,000 ruħ jgħixu fil-belt. [[Stampa:Casa de los Genoveses en Panamá Viejo.jpg|daqsminuri|242x242px|Id-Dar tal-Ġenovesi]] Fl-1670, il-belt kellha 10,000 abitant. Fit-28 ta' Jannar 1671, il-furban minn Wales, Henry Morgan, attakka l-belt b'1,400 furban, li mmarċjaw mill-kosta tal-Karibew u qasmu l-ġungla. Il-qawwa ta' Morgan għelbet il-milizji tal-belt u mbagħad serqet ir-rikkezzi ta' Panamá. Jew Morgan stess jew inkella l-armata tiegħu taw in-nar lill-belt, jew il-Kaptan Ġeneral [[Emanuel Gonzalez Revilla]] ordna l-isplużjoni tal-imħażen tal-porvli. Kienet x'kienet il-kawża, in-nirien qerdu l-belt. L-attakk ta' Morgan ikkawża t-telf ta' eluf ta' ħajjiet u Panamá kellha terġa' tinbena ftit kilometri lejn il-Punent fuq sit ġdid (dak tal-Belt ta' Panama attwali). Henry Morgan ġie arrestat, iżda wara li wera bil-provi li ma kien jaf b'xejn dwar it-Trattat ta' [[Madrid]] li kien għadu kemm tlesta u li temm l-ostilitajiet bejn l-[[Ingilterra]] u Spanja, sussegwentement inħeles u iktar 'il quddiem ingħata premju. == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Kultura popolari == Is-sit arkeoloġiku ta' Panamá Viejo ntuża fid-19-il staġun ta' ''The Amazing Race''.<ref>{{Ċita web|url=https://ew.com/recap/amazing-race-season-19-episode-11-recap/|titlu=The Amazing Race recap: 'We Are Charlie Chaplin (Panama City)'|kunjom=December 05|isem=Lanford Beard Updated|kunjom2=EST|isem2=2011 at 06:00 AM|sit=EW.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-festa bħala premju għal sfida tas-seba' staġun ta' show tas-CBS ''Survivor'' saret f'dan is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://snideasides.files.wordpress.com/2010/03/survivorcompletechallengeguidev1.pdf|titlu=SURVIVOR THE COMPLETE CHALLENGE GUIDE|kunjom=Bindley|isem=David A.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 88nzb3v6yxab0xylilhvskby25190tq 279525 279524 2022-08-21T08:07:48Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Torre de Panama Viejo.jpg|daqsminuri|262x262px|It-Torri tal-[[Katidral]] u fdalijiet oħra ta' Panamá Viejo]] '''Panamá Viejo''', magħrufa wkoll bħala '''Panamá la Vieja''' (li tfisser litteralment "Panama Antika"), hija l-fdalijiet tal-[[Belt ta' Panama]] oriġinali, l-eks [[belt kapitali]] ta' [[Panama]], li nqerdet fl-1671 mill-furban minn [[Wales]], [[Henry Morgan]]. Tinsab fis-subborgi tal-belt kapitali attwali. Flimkien maċ-ċentru storiku ta' [[Casco Viejo]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Diorama of Panamá Viejo.jpg|xellug|daqsminuri|245x245px|Dijorama ta' Panamá Viejo]] Insedjament (oriġinarjament magħruf bħala Castilla del Oro) ġie stabbilit fil-15 ta' Awwissu 1519 minn [[Pedro Arias Dávila]] u 100 abitant ieħor. Dak iż-żmien, dan kien l-ewwel insedjament [[Ewropa|Ewropew]] permanenti fl-[[Oċean Paċifiku]], u ssostitwixxa ż-żewġ bliet ta' Santa María la Antigüa del Darién u Acla. Sentejn wara, fl-1521, l-insedjament ingħata l-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali u ngħata l-istemma tiegħu minn [[Karlu V]] ta' [[Spanja]], u fforma ''cabildo'' ġdid. Ftit wara l-ħolqien tagħha, il-belt saret punt ta' tluq ta' diversi spedizzjonijiet lejn il-[[Perù]] u bażi importanti minn fejn id-deheb u l-fidda kienu jintbagħtu lejn Spanja. Mill-1520 xi merkanti minn [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi|Genova]], l-[[Italja]], ħadu f'idejhom il-kummerċ tal-belt u l-port ta' Panamá Viejo fl-Oċean Paċifiku għal seklu sħiħ, bis-saħħa tal-konċessjoni li ngħataw mill-Ispanjoli, li kienu l-alleati tar-Repubblika ta' Genova.<ref>{{Ċita web|url=https://www.patronatopanamaviejo.org/en-accion/|titlu=En Acción – Patronato Panamá Viejo|sit=www.patronatopanamaviejo.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Bejn l-1586 u l-1587 diġà kien hemm 11-il [[Taljan]] f'Panama, għan-naturalizzazzjoni u d-dritt li jibqgħu jgħixu f'Panama. Skont ċensiment tal-ħabta tal-1587, il-Belt ta' Panama kellha 548 abitant (uħud minnhom dixxendenti tal-ewwel insedjaturi minn Genova), li minnhom 53 kienu barranin u 18 minnhom kienu Taljani. Fl-1539 u fl-1563, il-belt ġarrbet għadd ta' nirien li qerdu partijiet minnha iżda dan ma xekkilx l-iżvilupp tagħha. Fl-1610, il-belt laħqet popolazzjoni ta' 5,000 ruħ, b'500 dar, kif ukoll kunventi, [[Kappella|kappelli]], sptar u [[katidral]]. Fil-bidu tas-[[seklu 17]], il-belt ġiet attakkata diversi drabi mill-pirati u mill-popli indiġeni ta' [[Darién]]. Fit-2 ta' Mejju 1620, terremot heżżeż il-belt u bosta binjiet ġarrbu ħsarat estensivi. Fil-21 ta' Frar 1644, in-Nar il-Kbir qered 83 binja reliġjuża, inkluż il-katidral. Dak iż-żmien kien hemm 8,000 ruħ jgħixu fil-belt. [[Stampa:Casa de los Genoveses en Panamá Viejo.jpg|daqsminuri|242x242px|Id-Dar tal-Ġenovesi]] Fl-1670, il-belt kellha 10,000 abitant. Fit-28 ta' Jannar 1671, il-furban minn Wales, Henry Morgan, attakka l-belt b'1,400 furban, li mmarċjaw mill-kosta tal-Karibew u qasmu l-ġungla. Il-qawwa ta' Morgan għelbet il-milizji tal-belt u mbagħad serqet ir-rikkezzi ta' Panamá. Jew Morgan stess jew inkella l-armata tiegħu taw in-nar lill-belt, jew il-Kaptan Ġeneral [[Emanuel Gonzalez Revilla]] ordna l-isplużjoni tal-imħażen tal-porvli. Kienet x'kienet il-kawża, in-nirien qerdu l-belt. L-attakk ta' Morgan ikkawża t-telf ta' eluf ta' ħajjiet u Panamá kellha terġa' tinbena ftit kilometri lejn il-Punent fuq sit ġdid (dak tal-Belt ta' Panama attwali). Henry Morgan ġie arrestat, iżda wara li wera bil-provi li ma kien jaf b'xejn dwar it-Trattat ta' [[Madrid]] li kien għadu kemm tlesta u li temm l-ostilitajiet bejn l-[[Ingilterra]] u Spanja, sussegwentement inħeles u iktar 'il quddiem ingħata premju. == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Kultura popolari == Is-sit arkeoloġiku ta' Panamá Viejo ntuża fid-19-il staġun ta' ''The Amazing Race''.<ref>{{Ċita web|url=https://ew.com/recap/amazing-race-season-19-episode-11-recap/|titlu=The Amazing Race recap: 'We Are Charlie Chaplin (Panama City)'|kunjom=December 05|isem=Lanford Beard Updated|kunjom2=EST|isem2=2011 at 06:00 AM|sit=EW.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-festa bħala premju għal sfida tas-seba' staġun ta' show tas-CBS ''Survivor'' saret f'dan is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://snideasides.files.wordpress.com/2010/03/survivorcompletechallengeguidev1.pdf|titlu=SURVIVOR THE COMPLETE CHALLENGE GUIDE|kunjom=Bindley|isem=David A.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] e2ghtdffk98mufydqfp6qpzczrwt90g 279526 279525 2022-08-21T08:07:55Z Trigcly 17859 added [[Category:Panama]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Torre de Panama Viejo.jpg|daqsminuri|262x262px|It-Torri tal-[[Katidral]] u fdalijiet oħra ta' Panamá Viejo]] '''Panamá Viejo''', magħrufa wkoll bħala '''Panamá la Vieja''' (li tfisser litteralment "Panama Antika"), hija l-fdalijiet tal-[[Belt ta' Panama]] oriġinali, l-eks [[belt kapitali]] ta' [[Panama]], li nqerdet fl-1671 mill-furban minn [[Wales]], [[Henry Morgan]]. Tinsab fis-subborgi tal-belt kapitali attwali. Flimkien maċ-ċentru storiku ta' [[Casco Viejo]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Diorama of Panamá Viejo.jpg|xellug|daqsminuri|245x245px|Dijorama ta' Panamá Viejo]] Insedjament (oriġinarjament magħruf bħala Castilla del Oro) ġie stabbilit fil-15 ta' Awwissu 1519 minn [[Pedro Arias Dávila]] u 100 abitant ieħor. Dak iż-żmien, dan kien l-ewwel insedjament [[Ewropa|Ewropew]] permanenti fl-[[Oċean Paċifiku]], u ssostitwixxa ż-żewġ bliet ta' Santa María la Antigüa del Darién u Acla. Sentejn wara, fl-1521, l-insedjament ingħata l-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali u ngħata l-istemma tiegħu minn [[Karlu V]] ta' [[Spanja]], u fforma ''cabildo'' ġdid. Ftit wara l-ħolqien tagħha, il-belt saret punt ta' tluq ta' diversi spedizzjonijiet lejn il-[[Perù]] u bażi importanti minn fejn id-deheb u l-fidda kienu jintbagħtu lejn Spanja. Mill-1520 xi merkanti minn [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi|Genova]], l-[[Italja]], ħadu f'idejhom il-kummerċ tal-belt u l-port ta' Panamá Viejo fl-Oċean Paċifiku għal seklu sħiħ, bis-saħħa tal-konċessjoni li ngħataw mill-Ispanjoli, li kienu l-alleati tar-Repubblika ta' Genova.<ref>{{Ċita web|url=https://www.patronatopanamaviejo.org/en-accion/|titlu=En Acción – Patronato Panamá Viejo|sit=www.patronatopanamaviejo.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Bejn l-1586 u l-1587 diġà kien hemm 11-il [[Taljan]] f'Panama, għan-naturalizzazzjoni u d-dritt li jibqgħu jgħixu f'Panama. Skont ċensiment tal-ħabta tal-1587, il-Belt ta' Panama kellha 548 abitant (uħud minnhom dixxendenti tal-ewwel insedjaturi minn Genova), li minnhom 53 kienu barranin u 18 minnhom kienu Taljani. Fl-1539 u fl-1563, il-belt ġarrbet għadd ta' nirien li qerdu partijiet minnha iżda dan ma xekkilx l-iżvilupp tagħha. Fl-1610, il-belt laħqet popolazzjoni ta' 5,000 ruħ, b'500 dar, kif ukoll kunventi, [[Kappella|kappelli]], sptar u [[katidral]]. Fil-bidu tas-[[seklu 17]], il-belt ġiet attakkata diversi drabi mill-pirati u mill-popli indiġeni ta' [[Darién]]. Fit-2 ta' Mejju 1620, terremot heżżeż il-belt u bosta binjiet ġarrbu ħsarat estensivi. Fil-21 ta' Frar 1644, in-Nar il-Kbir qered 83 binja reliġjuża, inkluż il-katidral. Dak iż-żmien kien hemm 8,000 ruħ jgħixu fil-belt. [[Stampa:Casa de los Genoveses en Panamá Viejo.jpg|daqsminuri|242x242px|Id-Dar tal-Ġenovesi]] Fl-1670, il-belt kellha 10,000 abitant. Fit-28 ta' Jannar 1671, il-furban minn Wales, Henry Morgan, attakka l-belt b'1,400 furban, li mmarċjaw mill-kosta tal-Karibew u qasmu l-ġungla. Il-qawwa ta' Morgan għelbet il-milizji tal-belt u mbagħad serqet ir-rikkezzi ta' Panamá. Jew Morgan stess jew inkella l-armata tiegħu taw in-nar lill-belt, jew il-Kaptan Ġeneral [[Emanuel Gonzalez Revilla]] ordna l-isplużjoni tal-imħażen tal-porvli. Kienet x'kienet il-kawża, in-nirien qerdu l-belt. L-attakk ta' Morgan ikkawża t-telf ta' eluf ta' ħajjiet u Panamá kellha terġa' tinbena ftit kilometri lejn il-Punent fuq sit ġdid (dak tal-Belt ta' Panama attwali). Henry Morgan ġie arrestat, iżda wara li wera bil-provi li ma kien jaf b'xejn dwar it-Trattat ta' [[Madrid]] li kien għadu kemm tlesta u li temm l-ostilitajiet bejn l-[[Ingilterra]] u Spanja, sussegwentement inħeles u iktar 'il quddiem ingħata premju. == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Kultura popolari == Is-sit arkeoloġiku ta' Panamá Viejo ntuża fid-19-il staġun ta' ''The Amazing Race''.<ref>{{Ċita web|url=https://ew.com/recap/amazing-race-season-19-episode-11-recap/|titlu=The Amazing Race recap: 'We Are Charlie Chaplin (Panama City)'|kunjom=December 05|isem=Lanford Beard Updated|kunjom2=EST|isem2=2011 at 06:00 AM|sit=EW.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-festa bħala premju għal sfida tas-seba' staġun ta' show tas-CBS ''Survivor'' saret f'dan is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://snideasides.files.wordpress.com/2010/03/survivorcompletechallengeguidev1.pdf|titlu=SURVIVOR THE COMPLETE CHALLENGE GUIDE|kunjom=Bindley|isem=David A.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] [[Kategorija:Panama]] mdrjzfdkkrq4z6fndubz6o1xxq4leuz 279527 279526 2022-08-21T08:09:09Z Trigcly 17859 /* Storja */ wikitext text/x-wiki [[Stampa:Torre de Panama Viejo.jpg|daqsminuri|262x262px|It-Torri tal-[[Katidral]] u fdalijiet oħra ta' Panamá Viejo]] '''Panamá Viejo''', magħrufa wkoll bħala '''Panamá la Vieja''' (li tfisser litteralment "Panama Antika"), hija l-fdalijiet tal-[[Belt ta' Panama]] oriġinali, l-eks [[belt kapitali]] ta' [[Panama]], li nqerdet fl-1671 mill-furban minn [[Wales]], [[Henry Morgan]]. Tinsab fis-subborgi tal-belt kapitali attwali. Flimkien maċ-ċentru storiku ta' [[Casco Viejo]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Diorama of Panamá Viejo.jpg|xellug|daqsminuri|245x245px|Dijorama ta' Panamá Viejo]] Insedjament (oriġinarjament magħruf bħala Castilla del Oro) ġie stabbilit fil-15 ta' Awwissu 1519 minn [[Pedro Arias Dávila]] u 100 abitant ieħor. Dak iż-żmien, dan kien l-ewwel insedjament [[Ewropa|Ewropew]] permanenti fl-[[Oċean Paċifiku]], u ssostitwixxa ż-żewġ bliet ta' Santa María la Antigüa del Darién u Acla. Sentejn wara, fl-1521, l-insedjament ingħata l-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali u ngħata l-istemma tiegħu minn [[Karlu V]] ta' [[Spanja]], u fforma ''cabildo'' ġdid. Ftit wara l-ħolqien tagħha, il-belt saret punt ta' tluq ta' diversi spedizzjonijiet lejn il-[[Perù]] u bażi importanti minn fejn id-deheb u l-fidda kienu jintbagħtu lejn Spanja. Mill-1520 xi merkanti minn [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi|Genova]], l-[[Italja]], ħadu f'idejhom il-kummerċ tal-belt u l-port ta' Panamá Viejo fl-Oċean Paċifiku għal seklu sħiħ, bis-saħħa tal-konċessjoni li ngħataw mill-Ispanjoli, li kienu l-alleati tar-Repubblika ta' Genova.<ref>{{Ċita web|url=https://www.patronatopanamaviejo.org/en-accion/|titlu=En Acción – Patronato Panamá Viejo|sit=www.patronatopanamaviejo.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Bejn l-1586 u l-1587 diġà kien hemm 11-il [[Taljan]] fil-Panama, għan-naturalizzazzjoni u d-dritt li jibqgħu jgħixu fil-Panama. Skont ċensiment tal-ħabta tal-1587, il-Belt ta' Panama kellha 548 abitant (uħud minnhom dixxendenti tal-ewwel insedjaturi minn Genova), li minnhom 53 kienu barranin u 18 minnhom kienu Taljani. Fl-1539 u fl-1563, il-belt ġarrbet għadd ta' nirien li qerdu partijiet minnha iżda dan ma xekkilx l-iżvilupp tagħha. Fl-1610, il-belt laħqet popolazzjoni ta' 5,000 ruħ, b'500 dar, kif ukoll kunventi, [[Kappella|kappelli]], sptar u [[katidral]]. Fil-bidu tas-[[seklu 17]], il-belt ġiet attakkata diversi drabi mill-pirati u mill-popli indiġeni ta' [[Darién]]. Fit-2 ta' Mejju 1620, terremot heżżeż il-belt u bosta binjiet ġarrbu ħsarat estensivi. Fil-21 ta' Frar 1644, in-Nar il-Kbir qered 83 binja reliġjuża, inkluż il-katidral. Dak iż-żmien kien hemm 8,000 ruħ jgħixu fil-belt. [[Stampa:Casa de los Genoveses en Panamá Viejo.jpg|daqsminuri|242x242px|Id-Dar tal-Ġenovesi]] Fl-1670, il-belt kellha 10,000 abitant. Fit-28 ta' Jannar 1671, il-furban minn Wales, Henry Morgan, attakka l-belt b'1,400 furban, li mmarċjaw mill-kosta tal-Karibew u qasmu l-ġungla. Il-qawwa ta' Morgan għelbet il-milizji tal-belt u mbagħad serqet ir-rikkezzi ta' Panamá. Jew Morgan stess jew inkella l-armata tiegħu taw in-nar lill-belt, jew il-Kaptan Ġeneral [[Emanuel Gonzalez Revilla]] ordna l-isplużjoni tal-imħażen tal-porvli. Kienet x'kienet il-kawża, in-nirien qerdu l-belt. L-attakk ta' Morgan ikkawża t-telf ta' eluf ta' ħajjiet u Panamá kellha terġa' tinbena ftit kilometri lejn il-Punent fuq sit ġdid (dak tal-Belt ta' Panama attwali). Henry Morgan ġie arrestat, iżda wara li wera bil-provi li ma kien jaf b'xejn dwar it-Trattat ta' [[Madrid]] li kien għadu kemm tlesta u li temm l-ostilitajiet bejn l-[[Ingilterra]] u Spanja, sussegwentement inħeles u iktar 'il quddiem ingħata premju. == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Kultura popolari == Is-sit arkeoloġiku ta' Panamá Viejo ntuża fid-19-il staġun ta' ''The Amazing Race''.<ref>{{Ċita web|url=https://ew.com/recap/amazing-race-season-19-episode-11-recap/|titlu=The Amazing Race recap: 'We Are Charlie Chaplin (Panama City)'|kunjom=December 05|isem=Lanford Beard Updated|kunjom2=EST|isem2=2011 at 06:00 AM|sit=EW.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-festa bħala premju għal sfida tas-seba' staġun ta' show tas-CBS ''Survivor'' saret f'dan is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://snideasides.files.wordpress.com/2010/03/survivorcompletechallengeguidev1.pdf|titlu=SURVIVOR THE COMPLETE CHALLENGE GUIDE|kunjom=Bindley|isem=David A.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] [[Kategorija:Panama]] o00m9ronz3f1dja54v0zl80yl8mc070 279529 279527 2022-08-21T08:16:15Z Trigcly 17859 wikitext text/x-wiki [[Stampa:Torre de Panama Viejo.jpg|daqsminuri|262x262px|It-Torri tal-[[Katidral]] u fdalijiet oħra ta' Panamá Viejo]] '''Panamá Viejo''', magħrufa wkoll bħala '''Panamá la Vieja''' (li tfisser litteralment "Panama Antika"), hija l-fdalijiet tal-[[Belt tal-Panama]] oriġinali, l-eks [[belt kapitali]] ta' [[Panama]], li nqerdet fl-1671 mill-furban minn [[Wales]], [[Henry Morgan]]. Tinsab fis-subborgi tal-belt kapitali attwali. Flimkien maċ-ċentru storiku ta' [[Casco Viejo]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Diorama of Panamá Viejo.jpg|xellug|daqsminuri|245x245px|Dijorama ta' Panamá Viejo]] Insedjament (oriġinarjament magħruf bħala Castilla del Oro) ġie stabbilit fil-15 ta' Awwissu 1519 minn [[Pedro Arias Dávila]] u 100 abitant ieħor. Dak iż-żmien, dan kien l-ewwel insedjament [[Ewropa|Ewropew]] permanenti fl-[[Oċean Paċifiku]], u ssostitwixxa ż-żewġ bliet ta' Santa María la Antigüa del Darién u Acla. Sentejn wara, fl-1521, l-insedjament ingħata l-istatus ta' belt permezz ta' digriet irjali u ngħata l-istemma tiegħu minn [[Karlu V]] ta' [[Spanja]], u fforma ''cabildo'' ġdid. Ftit wara l-ħolqien tagħha, il-belt saret punt ta' tluq ta' diversi spedizzjonijiet lejn il-[[Perù]] u bażi importanti minn fejn id-deheb u l-fidda kienu jintbagħtu lejn Spanja. Mill-1520 xi merkanti minn [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi|Genova]], l-[[Italja]], ħadu f'idejhom il-kummerċ tal-belt u l-port ta' Panamá Viejo fl-Oċean Paċifiku għal seklu sħiħ, bis-saħħa tal-konċessjoni li ngħataw mill-Ispanjoli, li kienu l-alleati tar-Repubblika ta' Genova.<ref>{{Ċita web|url=https://www.patronatopanamaviejo.org/en-accion/|titlu=En Acción – Patronato Panamá Viejo|sit=www.patronatopanamaviejo.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Bejn l-1586 u l-1587 diġà kien hemm 11-il [[Taljan]] fil-Panama, għan-naturalizzazzjoni u d-dritt li jibqgħu jgħixu fil-Panama. Skont ċensiment tal-ħabta tal-1587, il-Belt ta' Panama kellha 548 abitant (uħud minnhom dixxendenti tal-ewwel insedjaturi minn Genova), li minnhom 53 kienu barranin u 18 minnhom kienu Taljani. Fl-1539 u fl-1563, il-belt ġarrbet għadd ta' nirien li qerdu partijiet minnha iżda dan ma xekkilx l-iżvilupp tagħha. Fl-1610, il-belt laħqet popolazzjoni ta' 5,000 ruħ, b'500 dar, kif ukoll kunventi, [[Kappella|kappelli]], sptar u [[katidral]]. Fil-bidu tas-[[seklu 17]], il-belt ġiet attakkata diversi drabi mill-pirati u mill-popli indiġeni ta' [[Darién]]. Fit-2 ta' Mejju 1620, terremot heżżeż il-belt u bosta binjiet ġarrbu ħsarat estensivi. Fil-21 ta' Frar 1644, in-Nar il-Kbir qered 83 binja reliġjuża, inkluż il-katidral. Dak iż-żmien kien hemm 8,000 ruħ jgħixu fil-belt. [[Stampa:Casa de los Genoveses en Panamá Viejo.jpg|daqsminuri|242x242px|Id-Dar tal-Ġenovesi]] Fl-1670, il-belt kellha 10,000 abitant. Fit-28 ta' Jannar 1671, il-furban minn Wales, Henry Morgan, attakka l-belt b'1,400 furban, li mmarċjaw mill-kosta tal-Karibew u qasmu l-ġungla. Il-qawwa ta' Morgan għelbet il-milizji tal-belt u mbagħad serqet ir-rikkezzi ta' Panamá. Jew Morgan stess jew inkella l-armata tiegħu taw in-nar lill-belt, jew il-Kaptan Ġeneral [[Emanuel Gonzalez Revilla]] ordna l-isplużjoni tal-imħażen tal-porvli. Kienet x'kienet il-kawża, in-nirien qerdu l-belt. L-attakk ta' Morgan ikkawża t-telf ta' eluf ta' ħajjiet u Panamá kellha terġa' tinbena ftit kilometri lejn il-Punent fuq sit ġdid (dak tal-Belt ta' Panama attwali). Henry Morgan ġie arrestat, iżda wara li wera bil-provi li ma kien jaf b'xejn dwar it-Trattat ta' [[Madrid]] li kien għadu kemm tlesta u li temm l-ostilitajiet bejn l-[[Ingilterra]] u Spanja, sussegwentement inħeles u iktar 'il quddiem ingħata premju. == Sit ta' Wirt Dinji == Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Kultura popolari == Is-sit arkeoloġiku ta' Panamá Viejo ntuża fid-19-il staġun ta' ''The Amazing Race''.<ref>{{Ċita web|url=https://ew.com/recap/amazing-race-season-19-episode-11-recap/|titlu=The Amazing Race recap: 'We Are Charlie Chaplin (Panama City)'|kunjom=December 05|isem=Lanford Beard Updated|kunjom2=EST|isem2=2011 at 06:00 AM|sit=EW.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-festa bħala premju għal sfida tas-seba' staġun ta' show tas-CBS ''Survivor'' saret f'dan is-sit.<ref>{{Ċita web|url=https://snideasides.files.wordpress.com/2010/03/survivorcompletechallengeguidev1.pdf|titlu=SURVIVOR THE COMPLETE CHALLENGE GUIDE|kunjom=Bindley|isem=David A.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] [[Kategorija:Panama]] 9c7v43f1etd0ib1i0ofktqg1a572nya 0 28879 279530 2022-08-21T08:35:18Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Casco Antiguo (San Felipe) - Pamama.jpg|daqsminuri|Casca Viejo, il-Panama]] '''Casco Viejo''' (li litteralment tfisser "Kwartier Antik" jew "Distrett Storiku"), magħruf ukoll bħala '''Casco Antiguo''' jew '''San Felipe''', huwa distrett storiku tal-Belt tal-Panama, il-[[belt kapitali]] tal-[[Panama]]. Maħluq u insedjat fl-1673, id-distrett storiku nbena wara l-qerda kważi totali tal-Belt tal-Panama oriġinali, [[Panamá Viejo]], fl-1671, meta din ġiet attakkata mill-pirati. Id-distrett tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Plano Panamá 1789.jpg|xellug|daqsminuri|242x242px|Mappa tal-1789]] Il-Belt tal-Panama ġiet stabbilita fil-15 ta' Awwissu 1519 u damet teżisti għal 152 sena. F'Jannar 1671, il-Gvernatur [[Juan Perez de Guzman]] taha n-nar, qabel l-attakk kontriha u s-serq tar-rikkezzi tagħha mill-furban [[Henry Morgan]]. Fl-1672, [[Antonio Fernández de Córdoba]] beda l-kostruzzjoni ta' belt ġdida, li mbagħad ġiet stabbilita fil-21 ta' Jannar 1673. Din il-belt inbniet fuq [[peniżola]] iżolata għalkollox mill-baħar u b'sistema difensiva ta' swar.<ref>Castillero, Alfredo (2004). ''UNESCO Guides: Panamá la Vieja and Casco Viejo''. UNESCO Publishing. ISBN <bdi>92-3-103923-7</bdi>.</ref> Illum il-ġurnata dan is-sit jippreserva l-ewwel istituzzjonijiet u binjiet tal-belt moderna ta' Panama u huwa magħruf bħala ''Casco Viejo''. F'dawn l-aħħar snin, Casco Viejo — permezz tal-ġentrifikazzjoni<ref>{{Ċita web|url=http://salttrails.com/the-gentrification-of-casco-viejo-panama/|titlu=The Gentrification of Casco Viejo, Panama – Salt Trails|sit=salttrails.com|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> — saret attrazzjoni turistika mimlija ristoranti, lukandi u nightclubs; filwaqt li ġew ippreservati wkoll il-bosta siti storiċi li għandha x'toffri.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150215062825/http://www.cascoantiguo.gob.pa/|titlu=Bienvenida!|data=2015-02-15|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Plazadelaindependenciapanama.JPG|daqsminuri|249x249px|Il-Pjazza tal-Indipendenza]] Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> [[Stampa:Casco viejo de panama1.jpg|xellug|daqsminuri|Il-Knisja ta' San Franġisk t'Assisi]] == Attrazzjonijiet ewlenin == * Il-[[Katidral]] Metropolitan huwa l-knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] prinċipali tal-Belt tal-Panama. * El Palacio de las Garzas huwa l-uffiċċju tal-gvern u r-residenza tal-President tal-Panama. * Il-Knisja u l-Kunvent ta' [[San Franġisk t'Assisi]]. * Il-Knisja ta' San José. * Il-Knisja ta' La Merced. * Il-Knisja u l-Kunvent ta' [[Duminku ta' Guzmán|San Duminku]]: Arco Chato. * Il-Knisja u l-Kunvent tal-[[Ġiżwiti]]. * Il-Palazz Muniċipali li jmur lura għall-bidu tas-seklu 20. * Il-Palazz Nazzjonali. * It-Teatru Nazzjonali tal-Panama. * Il-Mużew tal-Kanal tal-Panama. * Il-Palazz Bolívar. * Id-Dar ta' Góngora. * Il-[[Pjazza]] Bolívar. * Il-Pjazza Herrera. * Il-Pjazza ta' [[Franza]]. * Il-Pjazza tal-Indipendenza. == Referenzi == 4nyw4mod27h2wgoqq7c91u67wlumjwe 279531 279530 2022-08-21T08:35:29Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Casco Antiguo (San Felipe) - Pamama.jpg|daqsminuri|Casca Viejo, il-Panama]] '''Casco Viejo''' (li litteralment tfisser "Kwartier Antik" jew "Distrett Storiku"), magħruf ukoll bħala '''Casco Antiguo''' jew '''San Felipe''', huwa distrett storiku tal-Belt tal-Panama, il-[[belt kapitali]] tal-[[Panama]]. Maħluq u insedjat fl-1673, id-distrett storiku nbena wara l-qerda kważi totali tal-Belt tal-Panama oriġinali, [[Panamá Viejo]], fl-1671, meta din ġiet attakkata mill-pirati. Id-distrett tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Plano Panamá 1789.jpg|xellug|daqsminuri|242x242px|Mappa tal-1789]] Il-Belt tal-Panama ġiet stabbilita fil-15 ta' Awwissu 1519 u damet teżisti għal 152 sena. F'Jannar 1671, il-Gvernatur [[Juan Perez de Guzman]] taha n-nar, qabel l-attakk kontriha u s-serq tar-rikkezzi tagħha mill-furban [[Henry Morgan]]. Fl-1672, [[Antonio Fernández de Córdoba]] beda l-kostruzzjoni ta' belt ġdida, li mbagħad ġiet stabbilita fil-21 ta' Jannar 1673. Din il-belt inbniet fuq [[peniżola]] iżolata għalkollox mill-baħar u b'sistema difensiva ta' swar.<ref>Castillero, Alfredo (2004). ''UNESCO Guides: Panamá la Vieja and Casco Viejo''. UNESCO Publishing. ISBN <bdi>92-3-103923-7</bdi>.</ref> Illum il-ġurnata dan is-sit jippreserva l-ewwel istituzzjonijiet u binjiet tal-belt moderna ta' Panama u huwa magħruf bħala ''Casco Viejo''. F'dawn l-aħħar snin, Casco Viejo — permezz tal-ġentrifikazzjoni<ref>{{Ċita web|url=http://salttrails.com/the-gentrification-of-casco-viejo-panama/|titlu=The Gentrification of Casco Viejo, Panama – Salt Trails|sit=salttrails.com|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> — saret attrazzjoni turistika mimlija ristoranti, lukandi u nightclubs; filwaqt li ġew ippreservati wkoll il-bosta siti storiċi li għandha x'toffri.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150215062825/http://www.cascoantiguo.gob.pa/|titlu=Bienvenida!|data=2015-02-15|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Plazadelaindependenciapanama.JPG|daqsminuri|249x249px|Il-Pjazza tal-Indipendenza]] Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> [[Stampa:Casco viejo de panama1.jpg|xellug|daqsminuri|Il-Knisja ta' San Franġisk t'Assisi]] == Attrazzjonijiet ewlenin == * Il-[[Katidral]] Metropolitan huwa l-knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] prinċipali tal-Belt tal-Panama. * El Palacio de las Garzas huwa l-uffiċċju tal-gvern u r-residenza tal-President tal-Panama. * Il-Knisja u l-Kunvent ta' [[San Franġisk t'Assisi]]. * Il-Knisja ta' San José. * Il-Knisja ta' La Merced. * Il-Knisja u l-Kunvent ta' [[Duminku ta' Guzmán|San Duminku]]: Arco Chato. * Il-Knisja u l-Kunvent tal-[[Ġiżwiti]]. * Il-Palazz Muniċipali li jmur lura għall-bidu tas-seklu 20. * Il-Palazz Nazzjonali. * It-Teatru Nazzjonali tal-Panama. * Il-Mużew tal-Kanal tal-Panama. * Il-Palazz Bolívar. * Id-Dar ta' Góngora. * Il-[[Pjazza]] Bolívar. * Il-Pjazza Herrera. * Il-Pjazza ta' [[Franza]]. * Il-Pjazza tal-Indipendenza. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 6ktb7uqixnkng6wduns70uotfdrbuon 279532 279531 2022-08-21T08:35:38Z Trigcly 17859 added [[Category:Panama]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Casco Antiguo (San Felipe) - Pamama.jpg|daqsminuri|Casca Viejo, il-Panama]] '''Casco Viejo''' (li litteralment tfisser "Kwartier Antik" jew "Distrett Storiku"), magħruf ukoll bħala '''Casco Antiguo''' jew '''San Felipe''', huwa distrett storiku tal-Belt tal-Panama, il-[[belt kapitali]] tal-[[Panama]]. Maħluq u insedjat fl-1673, id-distrett storiku nbena wara l-qerda kważi totali tal-Belt tal-Panama oriġinali, [[Panamá Viejo]], fl-1671, meta din ġiet attakkata mill-pirati. Id-distrett tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1997.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/790/|titlu=Archaeological Site of Panam&aacute; Viejo and Historic District of Panam&aacute;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja == [[Stampa:Plano Panamá 1789.jpg|xellug|daqsminuri|242x242px|Mappa tal-1789]] Il-Belt tal-Panama ġiet stabbilita fil-15 ta' Awwissu 1519 u damet teżisti għal 152 sena. F'Jannar 1671, il-Gvernatur [[Juan Perez de Guzman]] taha n-nar, qabel l-attakk kontriha u s-serq tar-rikkezzi tagħha mill-furban [[Henry Morgan]]. Fl-1672, [[Antonio Fernández de Córdoba]] beda l-kostruzzjoni ta' belt ġdida, li mbagħad ġiet stabbilita fil-21 ta' Jannar 1673. Din il-belt inbniet fuq [[peniżola]] iżolata għalkollox mill-baħar u b'sistema difensiva ta' swar.<ref>Castillero, Alfredo (2004). ''UNESCO Guides: Panamá la Vieja and Casco Viejo''. UNESCO Publishing. ISBN <bdi>92-3-103923-7</bdi>.</ref> Illum il-ġurnata dan is-sit jippreserva l-ewwel istituzzjonijiet u binjiet tal-belt moderna ta' Panama u huwa magħruf bħala ''Casco Viejo''. F'dawn l-aħħar snin, Casco Viejo — permezz tal-ġentrifikazzjoni<ref>{{Ċita web|url=http://salttrails.com/the-gentrification-of-casco-viejo-panama/|titlu=The Gentrification of Casco Viejo, Panama – Salt Trails|sit=salttrails.com|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> — saret attrazzjoni turistika mimlija ristoranti, lukandi u nightclubs; filwaqt li ġew ippreservati wkoll il-bosta siti storiċi li għandha x'toffri.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150215062825/http://www.cascoantiguo.gob.pa/|titlu=Bienvenida!|data=2015-02-15|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Plazadelaindependenciapanama.JPG|daqsminuri|249x249px|Il-Pjazza tal-Indipendenza]] Is-Sit [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] ta' Panamá Viejo u d-Distrett Storiku ta' Casco Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997. Fl-2003 saru xi modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> [[Stampa:Casco viejo de panama1.jpg|xellug|daqsminuri|Il-Knisja ta' San Franġisk t'Assisi]] == Attrazzjonijiet ewlenin == * Il-[[Katidral]] Metropolitan huwa l-knisja [[Knisja Kattolika|Kattolika]] prinċipali tal-Belt tal-Panama. * El Palacio de las Garzas huwa l-uffiċċju tal-gvern u r-residenza tal-President tal-Panama. * Il-Knisja u l-Kunvent ta' [[San Franġisk t'Assisi]]. * Il-Knisja ta' San José. * Il-Knisja ta' La Merced. * Il-Knisja u l-Kunvent ta' [[Duminku ta' Guzmán|San Duminku]]: Arco Chato. * Il-Knisja u l-Kunvent tal-[[Ġiżwiti]]. * Il-Palazz Muniċipali li jmur lura għall-bidu tas-seklu 20. * Il-Palazz Nazzjonali. * It-Teatru Nazzjonali tal-Panama. * Il-Mużew tal-Kanal tal-Panama. * Il-Palazz Bolívar. * Id-Dar ta' Góngora. * Il-[[Pjazza]] Bolívar. * Il-Pjazza Herrera. * Il-Pjazza ta' [[Franza]]. * Il-Pjazza tal-Indipendenza. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Panama]] 028rx0ttnmycl4jns65xwacbd4m7xol 0 28880 279534 2022-08-21T09:07:20Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza [[Kultura|kulturali]] jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-[[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]] rratifikat l-Konvenzjoni fis-16 ta' Settembru 1991.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150901114030/http://whc.unesco.org/en/statesparties/IE|titlu=Ireland - UNESCO World Heritage Centre|data=2015-09-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-Irlanda attwalment għandha żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel sit li ġie ddeżinjat kien [[Brú na Bóinne]] – il-Kumpless [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] tal-Lilwa tax-Xmara Boyne, fl-1993.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/659/|titlu=Br&uacute; na B&oacute;inne - Archaeological Ensemble of the Bend of the Boyne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tieni sit, [[Skellig Michael]], ġie ddeżinjat fl-1996.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/757/|titlu=Sceilg Mhich&iacute;l|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tnejn huma siti kulturali li ntgħażlu skont il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Pożizzjoni (kontea) ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Brú na Bóinne]] – Kumpless Arkeoloġiku tal-Lilwa tax-Xmara [[Boyne]] |[[File:Newgrange.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Newgrange.JPG|alt=A monumental stone structure in the middle of the field|150x150px]] |Meath |1993 |i, iii, iv (kulturali) |Is-sit huwa kumpless ta' oqbra bil-passaġġi, ħaġriet weqfin, ''henges'' u strutturi [[Preistorja|preistoriċi]] oħra tan-[[Neolitiku]], uħud minnhom li jmorru lura saħansitra għall-35 seklu [[Ante Christum natum|Q.K]]. – it-32 seklu Q.K. Is-sit inbena b'sofistikazzjoni u b'għarfien tax-[[xjenza]] u tal-[[astronomija]], xi ħaġa li toħroġ fid-dieher fil-passaġġ tal-qabar ta' [[Newgrange]]. Is-sit jirrappreżenta l-ikbar konċentrazzjoni ta' arti megalitika preistorika fl-[[Ewropa]].<ref name=":0" /> |- ! scope="row" |[[Skellig Michael]] |[[File:Skellig_Michael03(js).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Skellig_Michael03(js).jpg|alt=Skellig Michael, a rocky islet in the sea|150x150px]] |Kerry |1996 |iii, iv (kulturali) |Il-monasteru [[Ċeltiċi|Ċeltiku]], li jinsab kważi fil-quċċata ta' gżira tal-blat b'għamla ta' piramida, x'aktarx li ġie stabbilit fis-seklu 7. Għal 600 sena kien ċentru tal-ħajja monastika għall-patrijiet [[Kristjani]] Irlandiżi. Minħabba li huwa tassew remot, qabel dan l-aħħar ma tantx kienu jżuruh viżitaturi, u għalhekk is-sit ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-kundizzjonijiet ferm spartani fil-monasteru juru l-istil ta' ħajja axxetiku pprattikat mill-Kristjani Irlandiżi bikrin. Il-patrijiet kienu jgħixu f'għorfiet tal-ġebel b'għamla ta' "xehda"(''clocháns''), li jinsabu fil-quċċata ta' rdumijiet kważi vertikali.<ref name=":1" /> |} == Referenzi == 8f6s223g121y0vxc5ezgmb6uvx0jact 279535 279534 2022-08-21T09:09:14Z Trigcly 17859 żieda stampa wikitext text/x-wiki [[Stampa:Skellig Michael (4732785028).jpg|daqsminuri|236x236px|L-għorfiet monastiċi ta' Skellig Michael u l-gżira ta' Skellig iż-Żgħira fl-isfond]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza [[Kultura|kulturali]] jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-[[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]] rratifikat l-Konvenzjoni fis-16 ta' Settembru 1991.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150901114030/http://whc.unesco.org/en/statesparties/IE|titlu=Ireland - UNESCO World Heritage Centre|data=2015-09-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-Irlanda attwalment għandha żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel sit li ġie ddeżinjat kien [[Brú na Bóinne]] – il-Kumpless [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] tal-Lilwa tax-Xmara Boyne, fl-1993.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/659/|titlu=Br&uacute; na B&oacute;inne - Archaeological Ensemble of the Bend of the Boyne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tieni sit, [[Skellig Michael]], ġie ddeżinjat fl-1996.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/757/|titlu=Sceilg Mhich&iacute;l|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tnejn huma siti kulturali li ntgħażlu skont il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Pożizzjoni (kontea) ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Brú na Bóinne]] – Kumpless Arkeoloġiku tal-Lilwa tax-Xmara [[Boyne]] |[[File:Newgrange.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Newgrange.JPG|alt=A monumental stone structure in the middle of the field|150x150px]] |Meath |1993 |i, iii, iv (kulturali) |Is-sit huwa kumpless ta' oqbra bil-passaġġi, ħaġriet weqfin, ''henges'' u strutturi [[Preistorja|preistoriċi]] oħra tan-[[Neolitiku]], uħud minnhom li jmorru lura saħansitra għall-35 seklu [[Ante Christum natum|Q.K]]. – it-32 seklu Q.K. Is-sit inbena b'sofistikazzjoni u b'għarfien tax-[[xjenza]] u tal-[[astronomija]], xi ħaġa li toħroġ fid-dieher fil-passaġġ tal-qabar ta' [[Newgrange]]. Is-sit jirrappreżenta l-ikbar konċentrazzjoni ta' arti megalitika preistorika fl-[[Ewropa]].<ref name=":0" /> |- ! scope="row" |[[Skellig Michael]] |[[File:Skellig_Michael03(js).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Skellig_Michael03(js).jpg|alt=Skellig Michael, a rocky islet in the sea|150x150px]] |Kerry |1996 |iii, iv (kulturali) |Il-monasteru [[Ċeltiċi|Ċeltiku]], li jinsab kważi fil-quċċata ta' gżira tal-blat b'għamla ta' piramida, x'aktarx li ġie stabbilit fis-seklu 7. Għal 600 sena kien ċentru tal-ħajja monastika għall-patrijiet [[Kristjani]] Irlandiżi. Minħabba li huwa tassew remot, qabel dan l-aħħar ma tantx kienu jżuruh viżitaturi, u għalhekk is-sit ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-kundizzjonijiet ferm spartani fil-monasteru juru l-istil ta' ħajja axxetiku pprattikat mill-Kristjani Irlandiżi bikrin. Il-patrijiet kienu jgħixu f'għorfiet tal-ġebel b'għamla ta' "xehda"(''clocháns''), li jinsabu fil-quċċata ta' rdumijiet kważi vertikali.<ref name=":1" /> |} == Referenzi == idgxfod9aj9e8lqdrpqpkjpggxfkyzh 279536 279535 2022-08-21T09:10:16Z Trigcly 17859 added [[Category:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Skellig Michael (4732785028).jpg|daqsminuri|236x236px|L-għorfiet monastiċi ta' Skellig Michael u l-gżira ta' Skellig iż-Żgħira fl-isfond]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza [[Kultura|kulturali]] jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-[[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]] rratifikat l-Konvenzjoni fis-16 ta' Settembru 1991.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150901114030/http://whc.unesco.org/en/statesparties/IE|titlu=Ireland - UNESCO World Heritage Centre|data=2015-09-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-Irlanda attwalment għandha żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel sit li ġie ddeżinjat kien [[Brú na Bóinne]] – il-Kumpless [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] tal-Lilwa tax-Xmara Boyne, fl-1993.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/659/|titlu=Br&uacute; na B&oacute;inne - Archaeological Ensemble of the Bend of the Boyne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tieni sit, [[Skellig Michael]], ġie ddeżinjat fl-1996.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/757/|titlu=Sceilg Mhich&iacute;l|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tnejn huma siti kulturali li ntgħażlu skont il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Pożizzjoni (kontea) ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Brú na Bóinne]] – Kumpless Arkeoloġiku tal-Lilwa tax-Xmara [[Boyne]] |[[File:Newgrange.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Newgrange.JPG|alt=A monumental stone structure in the middle of the field|150x150px]] |Meath |1993 |i, iii, iv (kulturali) |Is-sit huwa kumpless ta' oqbra bil-passaġġi, ħaġriet weqfin, ''henges'' u strutturi [[Preistorja|preistoriċi]] oħra tan-[[Neolitiku]], uħud minnhom li jmorru lura saħansitra għall-35 seklu [[Ante Christum natum|Q.K]]. – it-32 seklu Q.K. Is-sit inbena b'sofistikazzjoni u b'għarfien tax-[[xjenza]] u tal-[[astronomija]], xi ħaġa li toħroġ fid-dieher fil-passaġġ tal-qabar ta' [[Newgrange]]. Is-sit jirrappreżenta l-ikbar konċentrazzjoni ta' arti megalitika preistorika fl-[[Ewropa]].<ref name=":0" /> |- ! scope="row" |[[Skellig Michael]] |[[File:Skellig_Michael03(js).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Skellig_Michael03(js).jpg|alt=Skellig Michael, a rocky islet in the sea|150x150px]] |Kerry |1996 |iii, iv (kulturali) |Il-monasteru [[Ċeltiċi|Ċeltiku]], li jinsab kważi fil-quċċata ta' gżira tal-blat b'għamla ta' piramida, x'aktarx li ġie stabbilit fis-seklu 7. Għal 600 sena kien ċentru tal-ħajja monastika għall-patrijiet [[Kristjani]] Irlandiżi. Minħabba li huwa tassew remot, qabel dan l-aħħar ma tantx kienu jżuruh viżitaturi, u għalhekk is-sit ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-kundizzjonijiet ferm spartani fil-monasteru juru l-istil ta' ħajja axxetiku pprattikat mill-Kristjani Irlandiżi bikrin. Il-patrijiet kienu jgħixu f'għorfiet tal-ġebel b'għamla ta' "xehda"(''clocháns''), li jinsabu fil-quċċata ta' rdumijiet kważi vertikali.<ref name=":1" /> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] f1g5ugdf9yvnoz9hqy5lb755pudvjek 279537 279536 2022-08-21T09:10:23Z Trigcly 17859 added [[Category:Irlanda]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Skellig Michael (4732785028).jpg|daqsminuri|236x236px|L-għorfiet monastiċi ta' Skellig Michael u l-gżira ta' Skellig iż-Żgħira fl-isfond]] Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Edukazzjoni, ix-Xjenza u l-Kultura ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza [[Kultura|kulturali]] jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), ġeoloġiċi u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-[[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]] rratifikat l-Konvenzjoni fis-16 ta' Settembru 1991.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150901114030/http://whc.unesco.org/en/statesparties/IE|titlu=Ireland - UNESCO World Heritage Centre|data=2015-09-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> L-Irlanda attwalment għandha żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-ewwel sit li ġie ddeżinjat kien [[Brú na Bóinne]] – il-Kumpless [[Arkeoloġija|Arkeoloġiku]] tal-Lilwa tax-Xmara Boyne, fl-1993.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/659/|titlu=Br&uacute; na B&oacute;inne - Archaeological Ensemble of the Bend of the Boyne|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tieni sit, [[Skellig Michael]], ġie ddeżinjat fl-1996.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/757/|titlu=Sceilg Mhich&iacute;l|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> It-tnejn huma siti kulturali li ntgħażlu skont il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. == Siti ta' Wirt Dinji == L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="width:180px;" |Sit ! scope="col" class="unsortable" style="width:150px;" |Ritratt ! scope="col" style="width:100px;" |Pożizzjoni (kontea) ! scope="col" style="width:50px;" |Sena tad-deżinjazzjoni ! scope="col" style="width:80px;" |Kriterji tal-għażla ! class="unsortable" scope="col" |Deskrizzjoni |- ! scope="row" |[[Brú na Bóinne]] – Kumpless Arkeoloġiku tal-Lilwa tax-Xmara [[Boyne]] |[[File:Newgrange.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Newgrange.JPG|alt=A monumental stone structure in the middle of the field|150x150px]] |Meath |1993 |i, iii, iv (kulturali) |Is-sit huwa kumpless ta' oqbra bil-passaġġi, ħaġriet weqfin, ''henges'' u strutturi [[Preistorja|preistoriċi]] oħra tan-[[Neolitiku]], uħud minnhom li jmorru lura saħansitra għall-35 seklu [[Ante Christum natum|Q.K]]. – it-32 seklu Q.K. Is-sit inbena b'sofistikazzjoni u b'għarfien tax-[[xjenza]] u tal-[[astronomija]], xi ħaġa li toħroġ fid-dieher fil-passaġġ tal-qabar ta' [[Newgrange]]. Is-sit jirrappreżenta l-ikbar konċentrazzjoni ta' arti megalitika preistorika fl-[[Ewropa]].<ref name=":0" /> |- ! scope="row" |[[Skellig Michael]] |[[File:Skellig_Michael03(js).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Skellig_Michael03(js).jpg|alt=Skellig Michael, a rocky islet in the sea|150x150px]] |Kerry |1996 |iii, iv (kulturali) |Il-monasteru [[Ċeltiċi|Ċeltiku]], li jinsab kważi fil-quċċata ta' gżira tal-blat b'għamla ta' piramida, x'aktarx li ġie stabbilit fis-seklu 7. Għal 600 sena kien ċentru tal-ħajja monastika għall-patrijiet [[Kristjani]] Irlandiżi. Minħabba li huwa tassew remot, qabel dan l-aħħar ma tantx kienu jżuruh viżitaturi, u għalhekk is-sit ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-kundizzjonijiet ferm spartani fil-monasteru juru l-istil ta' ħajja axxetiku pprattikat mill-Kristjani Irlandiżi bikrin. Il-patrijiet kienu jgħixu f'għorfiet tal-ġebel b'għamla ta' "xehda"(''clocháns''), li jinsabu fil-quċċata ta' rdumijiet kważi vertikali.<ref name=":1" /> |} == Referenzi == [[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Irlanda]] jfaxlllzqo22s8tk3pp0vq91t0c1izs 0 28881 279539 2022-08-21T10:11:09Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Wieskirche Luftaufnahme (2020).jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] Il-'''Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies''' (bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Wieskirche'') hija knisja ovali bi stil [[Rokokò]], li ġiet iddisinjata fl-aħħar tas-snin 40 tas-seklu 18 mill-aħwa [[J. B. Zimmermann|J. B.]] u [[Dominikus Zimmermann]]. Dan tal-aħħar kien jgħix fil-qrib għall-aħħar ħdax-il sena ta' ħajtu. Il-knisja tinsab fl-għoljiet ta' qabel l-[[Alpi]], fil-muniċipalità ta' Steingaden fid-distrett ta' Weilheim-Schongau, il-[[Bavarja]], il-[[Ġermanja]]. Bħala rikonoxximent tal-arkitettura Rokokò straordinarja tagħha, il-knisja tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1983.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/271/|titlu=Pilgrimage Church of Wies|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja u deskrizzjoni == [[Stampa:Wieskirch Fresko der Kuppeldecke.jpg|xellug|daqsminuri|Ħarsa lejn is-saqaf impitter tal-knisja.]] Jingħad li fl-1738 dehru xi dmugħ fuq [[statwa]] tal-[[injam]] dilapidata ta' [[Ġesù|Kristu]] fflaġellat. Il-leġġenda ta' dan il-miraklu rriżultat f'sensiela ta' pellegrinaġġi sal-[[Skultura|iskultura]]. Fl-1740, [[kappella]] żgħira nbniet biex tospita l-istatwa iżda f'qasir żmien kien evidenti li l-binja kienet żgħira wisq għall-għadd ta' pellegrini li l-istatwa kienet qed tattira. B'hekk l-Abbazija ta' Steingaden iddeċidiet li tikkummissjona l-kostruzzjoni ta' santwarju separat. Il-kostruzzjoni seħħet bejn l-1745 u l-1754, u fuq ġewwa l-knisja ġiet imżejna b'affreski u bl-istukko skont it-tradizzjoni tal-Iskola ta' Wessobrunner. "Kollox fi ħdan il-knisja sar biex is-sovranaturali jsir viżibbli. L-iskulturi u l-affreski donnhom jiffurmaw ħaġa waħda biex id-divin jieħu l-ħajja u jsir viżibbli".<ref>White, James F. (2003), ''Roman Catholic Worship: Trent to Today'', Collegeville, Minn.: Liturgical Press, p. 50, ISBN 0-8146-6194-7.</ref> Hemm twemmin popolari li l-gvern tal-Bavarja ppjana li jbigħ jew iwaqqa' dan il-kapulavur tar-Rokokò matul is-sekolarizzazzjoni tal-Bavarja fil-bidu tas-seklu 19, u li l-knisja ġiet salvata mill-qerda biss bis-saħħa tal-protesti tal-[[Bidwi|bdiewa]] lokali. Madankollu, sorsi disponibbli jiddokumentaw li l-kummissjoni statali responsabbli ovvjament kienet favur it-tkomplija ta' Wies bħala sit tal-pellegrinaġġi, minkejja l-oġġezzjonijiet ekonomiċi mis-Superjur tal-patrijiet tal-Abbazija ta' Steingaden. Bosta minn dawk li talbu quddiem l-istatwa ta' Ġesù fuq l-artal saħqu li l-morda mirakolużament ġew imfejqa mill-mard tagħhom, u b'hekk din il-knisja iktar issaħħet bħala sit tal-pellegrinaġġi.<ref>Stutzer, Dietmar; Fink, Alois (1982), ''Die irdische und die himmlische Wies'', Rosenheim: Rosenheimer Verlag, pp. 99–100, ISBN 3-475-52355-8.</ref> Il-knisja sarilha restawr estensiv bejn l-1985 u l-1991.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wieskirche.de/de/|titlu=Wallfahrtskirche zum Gegeisselten Heiland|sit=www.wieskirche.de|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Stampa:Steingaden, Wieskirche 009.jpg|daqsminuri|L-istatwa ta' Kristu fflaġellat.]] Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies għandha pjanta ovali, b'''narthex'' semiċirkolari. Fuq ġewwa, żewġ kolonni quddiem il-ħitan jirfdu l-gwarniċ elaborat, b'tiżjin mirqum tal-istukko mpitter minn J. B. Zimmerman, u b'kor twil u profond. Is-soqfa huma mpittra bi stil ta' trompe-l'œil, donnhom qed jiftħu għas-smewwiet.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983. Fl-2011 iż-żona ta' lqugħ tas-sit saritilha modifika minuri.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Referenzi == qdwgzkbuvwuu2f5j4u3a2j7bplc6d3a 279540 279539 2022-08-21T10:11:18Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Wieskirche Luftaufnahme (2020).jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] Il-'''Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies''' (bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Wieskirche'') hija knisja ovali bi stil [[Rokokò]], li ġiet iddisinjata fl-aħħar tas-snin 40 tas-seklu 18 mill-aħwa [[J. B. Zimmermann|J. B.]] u [[Dominikus Zimmermann]]. Dan tal-aħħar kien jgħix fil-qrib għall-aħħar ħdax-il sena ta' ħajtu. Il-knisja tinsab fl-għoljiet ta' qabel l-[[Alpi]], fil-muniċipalità ta' Steingaden fid-distrett ta' Weilheim-Schongau, il-[[Bavarja]], il-[[Ġermanja]]. Bħala rikonoxximent tal-arkitettura Rokokò straordinarja tagħha, il-knisja tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1983.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/271/|titlu=Pilgrimage Church of Wies|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja u deskrizzjoni == [[Stampa:Wieskirch Fresko der Kuppeldecke.jpg|xellug|daqsminuri|Ħarsa lejn is-saqaf impitter tal-knisja.]] Jingħad li fl-1738 dehru xi dmugħ fuq [[statwa]] tal-[[injam]] dilapidata ta' [[Ġesù|Kristu]] fflaġellat. Il-leġġenda ta' dan il-miraklu rriżultat f'sensiela ta' pellegrinaġġi sal-[[Skultura|iskultura]]. Fl-1740, [[kappella]] żgħira nbniet biex tospita l-istatwa iżda f'qasir żmien kien evidenti li l-binja kienet żgħira wisq għall-għadd ta' pellegrini li l-istatwa kienet qed tattira. B'hekk l-Abbazija ta' Steingaden iddeċidiet li tikkummissjona l-kostruzzjoni ta' santwarju separat. Il-kostruzzjoni seħħet bejn l-1745 u l-1754, u fuq ġewwa l-knisja ġiet imżejna b'affreski u bl-istukko skont it-tradizzjoni tal-Iskola ta' Wessobrunner. "Kollox fi ħdan il-knisja sar biex is-sovranaturali jsir viżibbli. L-iskulturi u l-affreski donnhom jiffurmaw ħaġa waħda biex id-divin jieħu l-ħajja u jsir viżibbli".<ref>White, James F. (2003), ''Roman Catholic Worship: Trent to Today'', Collegeville, Minn.: Liturgical Press, p. 50, ISBN 0-8146-6194-7.</ref> Hemm twemmin popolari li l-gvern tal-Bavarja ppjana li jbigħ jew iwaqqa' dan il-kapulavur tar-Rokokò matul is-sekolarizzazzjoni tal-Bavarja fil-bidu tas-seklu 19, u li l-knisja ġiet salvata mill-qerda biss bis-saħħa tal-protesti tal-[[Bidwi|bdiewa]] lokali. Madankollu, sorsi disponibbli jiddokumentaw li l-kummissjoni statali responsabbli ovvjament kienet favur it-tkomplija ta' Wies bħala sit tal-pellegrinaġġi, minkejja l-oġġezzjonijiet ekonomiċi mis-Superjur tal-patrijiet tal-Abbazija ta' Steingaden. Bosta minn dawk li talbu quddiem l-istatwa ta' Ġesù fuq l-artal saħqu li l-morda mirakolużament ġew imfejqa mill-mard tagħhom, u b'hekk din il-knisja iktar issaħħet bħala sit tal-pellegrinaġġi.<ref>Stutzer, Dietmar; Fink, Alois (1982), ''Die irdische und die himmlische Wies'', Rosenheim: Rosenheimer Verlag, pp. 99–100, ISBN 3-475-52355-8.</ref> Il-knisja sarilha restawr estensiv bejn l-1985 u l-1991.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wieskirche.de/de/|titlu=Wallfahrtskirche zum Gegeisselten Heiland|sit=www.wieskirche.de|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Stampa:Steingaden, Wieskirche 009.jpg|daqsminuri|L-istatwa ta' Kristu fflaġellat.]] Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies għandha pjanta ovali, b'''narthex'' semiċirkolari. Fuq ġewwa, żewġ kolonni quddiem il-ħitan jirfdu l-gwarniċ elaborat, b'tiżjin mirqum tal-istukko mpitter minn J. B. Zimmerman, u b'kor twil u profond. Is-soqfa huma mpittra bi stil ta' trompe-l'œil, donnhom qed jiftħu għas-smewwiet.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983. Fl-2011 iż-żona ta' lqugħ tas-sit saritilha modifika minuri.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] miu315p67fpl1zj2tdcxl8n4pn2h6s9 279541 279540 2022-08-21T10:11:25Z Trigcly 17859 added [[Category:Knejjes]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Wieskirche Luftaufnahme (2020).jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] Il-'''Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies''' (bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Wieskirche'') hija knisja ovali bi stil [[Rokokò]], li ġiet iddisinjata fl-aħħar tas-snin 40 tas-seklu 18 mill-aħwa [[J. B. Zimmermann|J. B.]] u [[Dominikus Zimmermann]]. Dan tal-aħħar kien jgħix fil-qrib għall-aħħar ħdax-il sena ta' ħajtu. Il-knisja tinsab fl-għoljiet ta' qabel l-[[Alpi]], fil-muniċipalità ta' Steingaden fid-distrett ta' Weilheim-Schongau, il-[[Bavarja]], il-[[Ġermanja]]. Bħala rikonoxximent tal-arkitettura Rokokò straordinarja tagħha, il-knisja tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1983.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/271/|titlu=Pilgrimage Church of Wies|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja u deskrizzjoni == [[Stampa:Wieskirch Fresko der Kuppeldecke.jpg|xellug|daqsminuri|Ħarsa lejn is-saqaf impitter tal-knisja.]] Jingħad li fl-1738 dehru xi dmugħ fuq [[statwa]] tal-[[injam]] dilapidata ta' [[Ġesù|Kristu]] fflaġellat. Il-leġġenda ta' dan il-miraklu rriżultat f'sensiela ta' pellegrinaġġi sal-[[Skultura|iskultura]]. Fl-1740, [[kappella]] żgħira nbniet biex tospita l-istatwa iżda f'qasir żmien kien evidenti li l-binja kienet żgħira wisq għall-għadd ta' pellegrini li l-istatwa kienet qed tattira. B'hekk l-Abbazija ta' Steingaden iddeċidiet li tikkummissjona l-kostruzzjoni ta' santwarju separat. Il-kostruzzjoni seħħet bejn l-1745 u l-1754, u fuq ġewwa l-knisja ġiet imżejna b'affreski u bl-istukko skont it-tradizzjoni tal-Iskola ta' Wessobrunner. "Kollox fi ħdan il-knisja sar biex is-sovranaturali jsir viżibbli. L-iskulturi u l-affreski donnhom jiffurmaw ħaġa waħda biex id-divin jieħu l-ħajja u jsir viżibbli".<ref>White, James F. (2003), ''Roman Catholic Worship: Trent to Today'', Collegeville, Minn.: Liturgical Press, p. 50, ISBN 0-8146-6194-7.</ref> Hemm twemmin popolari li l-gvern tal-Bavarja ppjana li jbigħ jew iwaqqa' dan il-kapulavur tar-Rokokò matul is-sekolarizzazzjoni tal-Bavarja fil-bidu tas-seklu 19, u li l-knisja ġiet salvata mill-qerda biss bis-saħħa tal-protesti tal-[[Bidwi|bdiewa]] lokali. Madankollu, sorsi disponibbli jiddokumentaw li l-kummissjoni statali responsabbli ovvjament kienet favur it-tkomplija ta' Wies bħala sit tal-pellegrinaġġi, minkejja l-oġġezzjonijiet ekonomiċi mis-Superjur tal-patrijiet tal-Abbazija ta' Steingaden. Bosta minn dawk li talbu quddiem l-istatwa ta' Ġesù fuq l-artal saħqu li l-morda mirakolużament ġew imfejqa mill-mard tagħhom, u b'hekk din il-knisja iktar issaħħet bħala sit tal-pellegrinaġġi.<ref>Stutzer, Dietmar; Fink, Alois (1982), ''Die irdische und die himmlische Wies'', Rosenheim: Rosenheimer Verlag, pp. 99–100, ISBN 3-475-52355-8.</ref> Il-knisja sarilha restawr estensiv bejn l-1985 u l-1991.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wieskirche.de/de/|titlu=Wallfahrtskirche zum Gegeisselten Heiland|sit=www.wieskirche.de|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Stampa:Steingaden, Wieskirche 009.jpg|daqsminuri|L-istatwa ta' Kristu fflaġellat.]] Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies għandha pjanta ovali, b'''narthex'' semiċirkolari. Fuq ġewwa, żewġ kolonni quddiem il-ħitan jirfdu l-gwarniċ elaborat, b'tiżjin mirqum tal-istukko mpitter minn J. B. Zimmerman, u b'kor twil u profond. Is-soqfa huma mpittra bi stil ta' trompe-l'œil, donnhom qed jiftħu għas-smewwiet.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983. Fl-2011 iż-żona ta' lqugħ tas-sit saritilha modifika minuri.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Knejjes]] 2f55r5n5uib5o43431l16p3mrxi1ge0 279542 279541 2022-08-21T10:11:33Z Trigcly 17859 added [[Category:Ġermanja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Wieskirche Luftaufnahme (2020).jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] Il-'''Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies''' (bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Wieskirche'') hija knisja ovali bi stil [[Rokokò]], li ġiet iddisinjata fl-aħħar tas-snin 40 tas-seklu 18 mill-aħwa [[J. B. Zimmermann|J. B.]] u [[Dominikus Zimmermann]]. Dan tal-aħħar kien jgħix fil-qrib għall-aħħar ħdax-il sena ta' ħajtu. Il-knisja tinsab fl-għoljiet ta' qabel l-[[Alpi]], fil-muniċipalità ta' Steingaden fid-distrett ta' Weilheim-Schongau, il-[[Bavarja]], il-[[Ġermanja]]. Bħala rikonoxximent tal-arkitettura Rokokò straordinarja tagħha, il-knisja tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1983.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/271/|titlu=Pilgrimage Church of Wies|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Storja u deskrizzjoni == [[Stampa:Wieskirch Fresko der Kuppeldecke.jpg|xellug|daqsminuri|Ħarsa lejn is-saqaf impitter tal-knisja.]] Jingħad li fl-1738 dehru xi dmugħ fuq [[statwa]] tal-[[injam]] dilapidata ta' [[Ġesù|Kristu]] fflaġellat. Il-leġġenda ta' dan il-miraklu rriżultat f'sensiela ta' pellegrinaġġi sal-[[Skultura|iskultura]]. Fl-1740, [[kappella]] żgħira nbniet biex tospita l-istatwa iżda f'qasir żmien kien evidenti li l-binja kienet żgħira wisq għall-għadd ta' pellegrini li l-istatwa kienet qed tattira. B'hekk l-Abbazija ta' Steingaden iddeċidiet li tikkummissjona l-kostruzzjoni ta' santwarju separat. Il-kostruzzjoni seħħet bejn l-1745 u l-1754, u fuq ġewwa l-knisja ġiet imżejna b'affreski u bl-istukko skont it-tradizzjoni tal-Iskola ta' Wessobrunner. "Kollox fi ħdan il-knisja sar biex is-sovranaturali jsir viżibbli. L-iskulturi u l-affreski donnhom jiffurmaw ħaġa waħda biex id-divin jieħu l-ħajja u jsir viżibbli".<ref>White, James F. (2003), ''Roman Catholic Worship: Trent to Today'', Collegeville, Minn.: Liturgical Press, p. 50, ISBN 0-8146-6194-7.</ref> Hemm twemmin popolari li l-gvern tal-Bavarja ppjana li jbigħ jew iwaqqa' dan il-kapulavur tar-Rokokò matul is-sekolarizzazzjoni tal-Bavarja fil-bidu tas-seklu 19, u li l-knisja ġiet salvata mill-qerda biss bis-saħħa tal-protesti tal-[[Bidwi|bdiewa]] lokali. Madankollu, sorsi disponibbli jiddokumentaw li l-kummissjoni statali responsabbli ovvjament kienet favur it-tkomplija ta' Wies bħala sit tal-pellegrinaġġi, minkejja l-oġġezzjonijiet ekonomiċi mis-Superjur tal-patrijiet tal-Abbazija ta' Steingaden. Bosta minn dawk li talbu quddiem l-istatwa ta' Ġesù fuq l-artal saħqu li l-morda mirakolużament ġew imfejqa mill-mard tagħhom, u b'hekk din il-knisja iktar issaħħet bħala sit tal-pellegrinaġġi.<ref>Stutzer, Dietmar; Fink, Alois (1982), ''Die irdische und die himmlische Wies'', Rosenheim: Rosenheimer Verlag, pp. 99–100, ISBN 3-475-52355-8.</ref> Il-knisja sarilha restawr estensiv bejn l-1985 u l-1991.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wieskirche.de/de/|titlu=Wallfahrtskirche zum Gegeisselten Heiland|sit=www.wieskirche.de|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Stampa:Steingaden, Wieskirche 009.jpg|daqsminuri|L-istatwa ta' Kristu fflaġellat.]] Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies għandha pjanta ovali, b'''narthex'' semiċirkolari. Fuq ġewwa, żewġ kolonni quddiem il-ħitan jirfdu l-gwarniċ elaborat, b'tiżjin mirqum tal-istukko mpitter minn J. B. Zimmerman, u b'kor twil u profond. Is-soqfa huma mpittra bi stil ta' trompe-l'œil, donnhom qed jiftħu għas-smewwiet.<ref name=":0" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983. Fl-2011 iż-żona ta' lqugħ tas-sit saritilha modifika minuri.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Knejjes]] [[Kategorija:Ġermanja]] q01f5ot12k7xn26t4927d0mw18m1917 0 28882 279544 2022-08-21T11:03:30Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Monestir de Poblet-PM 26135.jpg|daqsminuri|234x234px|Il-faċċata tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-'''Monasteru ta' Poblet''', magħruf ukoll bħala l-'''Monasteru Rjali ta'''' '''Santa Maria de Poblet''' (bil-[[Lingwa Katalana|Katalan]]: ''Reial Monestir de Santa Maria de Poblet''), huwa monasteru tal-Ordni taċ-[[Ċisterċensi]] li ġie stabbilit fl-1151, u li jinsab qabel il-muntanji Prades, fil-''comarca'' ta' [[Conca de Barberà]], fil-[[Katalonja]], [[Spanja]]. Ġie stabbilit mill-patrijiet Ċisterċensi minn [[Franza]]. L-[[arkitett]] prinċipali tal-binja kien [[Arnau Bargués]]. Dan il-monasteru kien l-ewwel wieħed minn tliet monasteri magħrufa flimkien bħala t-triangolu taċ-Ċisterċensi, li għenu fil-konsolidazzjoni tal-poter fil-Katalonja fis-seklu 12. Iż-żewġ monasteri l-oħra huma dak ta' Vallbona de les Monges u dak ta' Sant Creus. Il-monasteru tniżżel bħala Sit Spanjol ta' Interess Kulturali fl-1921<ref>{{Ċita web|url=http://www.mecd.gob.es/redirigeme/|titlu=redirigeme|sit=www.mecd.gob.es|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> u fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/518/|titlu=Poblet Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Importanza == [[Stampa:Fontaine de Poblet en Catalogne.jpg|xellug|daqsminuri|196x196px|Il-funtana tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-Monasteru ta' Poblet kien wieħed miż-żewġ abbaziji rjali tar-rejiet tal-Kuruna ta' [[Aragona]] minn żmien [[Ġakbu I ta' Aragona]] (flimkien mal-Monasteru ta' San Juan de la Peña). Uħud mill-iżjed sepulkri rjali importanti għandhom [[Statwa|statwi]] tal-alabastru fuq il-qabar. Ir-rejiet għandhom [[Skultura|skulturi]] ta' [[Iljun|ljuni]] ma' riġlejhom, filwaqt li l-irġejjen għandhom skulturi ta' [[Kelb|klieb]].<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://www.poblet.cat/ca/|titlu=Reial Monestir de Santa Maria de Poblet|kunjom=Poblet|isem=Monestir de|sit=Monestir de Poblet|lingwa=ca|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Pietru IV ta' Aragona]] (1319-1387) stabbilixxa rekwiżit, taħt ġurament solenni fil-waqt tal-inkurunazzjoni, li r-rejiet [[Aragoniżi]] kollha kellhom jindifnu hemmhekk. [[Ferdinandu II ta' Aragona]] biss kiser il-ġurament, wara li r-renju tiegħu ngħaqad mar-Renju ta' [[Kastilja]], u ndifen fi [[Granada]].<ref>Màrius Domingo & Antoni Borau, ''Muntanyes de Prades. Paisatge i fauna'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-06-4.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Monasteru ta' Poblet ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == [[Stampa:Tombs of Ferdinand I of Aragon and Eleanor of Albuquerque - Monastery of Poblet - Catalonia 2014.JPG|daqsminuri|256x256px|L-istatwi tal-alabastru fuq l-oqbra ta' Ferdinandu I ta' Aragona u Eleanora ta' Albuquerque.]] Ir-rejiet u l-irġejjen ta' Aragona li ġejjin indifnu fil-Monasteru ta' Poblet:<ref name=":1" /> * Alfonso II (1196), * Ġakbu I (1276), * Pietru IV (1387), u t-tliet nisa tiegħu Marija ta' Navarra, Eleanora tal-[[Portugall]], u Eleanora ta' [[Sqallija]], * Ġwanni I (1396), u n-nisa tiegħu Marta ta' Armagnac u Violant ta' Bar, * Martin I (1410) u l-ewwel mara tiegħu Maria de Luna, * Ferdinandu I (1416) u martu, Eleanora ta' Alburquerque, * Alfonso V (1458), * Ġwanni II (1479) u t-tieni mara tiegħu Joana Enríquez. Nies notevoli oħra li ndifnu fil-Monasteru ta' Poplet jinkludu lir-reġina [[Ungerija|Ungeriża]] Beatrice ta' [[Napli]] (1508), [[Philip Wharton]], l-ewwel Duka ta' Wharton (1731) u l-Arċiduka Carlos Píus tal-[[Awstrija]] u t-[[Toskana]] (1953). L-oqbra rjali ġew irrestawrati mill-iskultur Katalan [[Frederic Marés]] fl-1948. == Qerda u rikostruzzjoni == [[Stampa:Monestir de Poblet a vista de drone 2.7K 50fps.webm|daqsminuri|269x269px|Filmat mill-ajru tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-monasteru, li diġà kien ġarrab xi ħsarat matul l-Ewwel Gwerra Karlista, ingħalaq minħabba l-Konfiski Ekkleżjastiċi ta' Mendizábal fl-1835 matul ir-renju ta' [[Isabella II]] ta' Spanja. Id-''desamortización'' jew is-sekolarizzazzjoni tal-post temm il-ħajja monastika hemmhekk. Fl-24 ta' Lulju ta' dik is-sena, il-monasteru ġie misruq mir-rappreżentanti tal-gvern ta' Mendizábal u minn nies bla skrupli. Il-[[Pittura|pitturi]] u l-għamara kollha ta' valur tneħħew u ttieħdu jew inbigħu. Barra minn hekk, xi partijiet mill-monasteru nqerdu min-nirien.<ref name=":2">Josep M. Sugranyes, ''De Reus a Prades i Poblet; A peu pels camins de la història, la llegenda i l’anècdota'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-92-7.</ref> Fis-snin ta' wara, il-Monasteru ta' Poblet ġie abbandunat u mitluq; uħud mis-soqfa prinċipali ċedew. L-oqbra tal-mexxejja tar-Renju ta' Aragona ġew vvandalizzati u l-fdalijiet ġew ittrasferiti u miżmuma għal xi żmien fil-[[Katidral]] ta' [[Tarragona]], bis-saħħa tal-intervent tar-Reverendu [[Antoni Serret]] mir-raħal ġar ta' L'Espluga.<ref name=":2" /> Finalment il-monasteru ġie stabbilit mill-ġdid fl-1940 minn patrijiet [[Italja|Taljani]] tal-istess ordni u bdew it-tiswijiet u r-rikostruzzjoni. Qrib id-daħla tal-knisja nżammet binja fi stat mitluq bħala tfakkira. Il-fdalijiet tad-deċeduti fost il-familja rjali antika ta' Aragona reġgħu tpoġġew fis-sepulkri tagħha, għalkemm b'xorti ħażina issa ġew imħawdin. Il-Monasteru ta' Poblet jagħmel parti mill-Kongregazzjoni Ċisterċensi tal-Kuruna ta' Aragona, flimkien mal-Monasteru ta' Santa Maria de Solius u ma' kunventi bħal Santa Maria de Vallbona u Santa Maria de Valldonzella. Is-Superjur tal-patrijiet tal-Monasteru ta' Poblet huwa l-president ''ex officio'' tal-Kongregazzjoni. Illum il-ġurnata, il-komunità monastika tal-Monasteru ta' Poblet hija magħmula minn 29 patri ddikjarat, oblat wieħed regolari, novizju wieħed u żewġ familjari. [[Stampa:Retablo forment poblet lou2.jpg|daqsminuri|L-iskulturi ta' wara l-artal tal-Monasteru ta' Poblet.]] L-artal prinċipali tal-1527 ġie skolpit minn [[Damián Forment]]. Fl-2010, l-arkitett Spanjol [[Mariano Bayón]] iddisinja l-lukanda tal-Monasteru ta' Poblet li tilqa' lill-viżitaturi bi ħlas.<ref>{{Ċita web|url=https://www.architectural-review.com/today/hospederia-de-monastario-de-poblet-by-bayon-arquitectos-catalonia-spain|titlu=Hospedería de Monastario de Poblet by Bayon Arquitectós, Catalonia, Spain|kunjom=Slessor|isem=Catherine|data=2010-09-22|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Superjuri tal-patrijiet == Is-Superjur tal-patrijiet attwali huwa l-105 superjur. * 1954-1966: [[Edmon Maria Garreta i Olivella]] * 1966-1970: [[Robert Saladrigues]] * 1970-1998: [[Maurus Esteva Alsina]] * 1998-2015: [[Josep Alegre i Vilas]] * 2015-sa issa: [[Octavi Vilà i Mayo]] == Referenzi == p1ho3vne6dgytx7qsgqrlpzx3i83794 279545 279544 2022-08-21T11:03:39Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Monestir de Poblet-PM 26135.jpg|daqsminuri|234x234px|Il-faċċata tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-'''Monasteru ta' Poblet''', magħruf ukoll bħala l-'''Monasteru Rjali ta'''' '''Santa Maria de Poblet''' (bil-[[Lingwa Katalana|Katalan]]: ''Reial Monestir de Santa Maria de Poblet''), huwa monasteru tal-Ordni taċ-[[Ċisterċensi]] li ġie stabbilit fl-1151, u li jinsab qabel il-muntanji Prades, fil-''comarca'' ta' [[Conca de Barberà]], fil-[[Katalonja]], [[Spanja]]. Ġie stabbilit mill-patrijiet Ċisterċensi minn [[Franza]]. L-[[arkitett]] prinċipali tal-binja kien [[Arnau Bargués]]. Dan il-monasteru kien l-ewwel wieħed minn tliet monasteri magħrufa flimkien bħala t-triangolu taċ-Ċisterċensi, li għenu fil-konsolidazzjoni tal-poter fil-Katalonja fis-seklu 12. Iż-żewġ monasteri l-oħra huma dak ta' Vallbona de les Monges u dak ta' Sant Creus. Il-monasteru tniżżel bħala Sit Spanjol ta' Interess Kulturali fl-1921<ref>{{Ċita web|url=http://www.mecd.gob.es/redirigeme/|titlu=redirigeme|sit=www.mecd.gob.es|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> u fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/518/|titlu=Poblet Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Importanza == [[Stampa:Fontaine de Poblet en Catalogne.jpg|xellug|daqsminuri|196x196px|Il-funtana tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-Monasteru ta' Poblet kien wieħed miż-żewġ abbaziji rjali tar-rejiet tal-Kuruna ta' [[Aragona]] minn żmien [[Ġakbu I ta' Aragona]] (flimkien mal-Monasteru ta' San Juan de la Peña). Uħud mill-iżjed sepulkri rjali importanti għandhom [[Statwa|statwi]] tal-alabastru fuq il-qabar. Ir-rejiet għandhom [[Skultura|skulturi]] ta' [[Iljun|ljuni]] ma' riġlejhom, filwaqt li l-irġejjen għandhom skulturi ta' [[Kelb|klieb]].<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://www.poblet.cat/ca/|titlu=Reial Monestir de Santa Maria de Poblet|kunjom=Poblet|isem=Monestir de|sit=Monestir de Poblet|lingwa=ca|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Pietru IV ta' Aragona]] (1319-1387) stabbilixxa rekwiżit, taħt ġurament solenni fil-waqt tal-inkurunazzjoni, li r-rejiet [[Aragoniżi]] kollha kellhom jindifnu hemmhekk. [[Ferdinandu II ta' Aragona]] biss kiser il-ġurament, wara li r-renju tiegħu ngħaqad mar-Renju ta' [[Kastilja]], u ndifen fi [[Granada]].<ref>Màrius Domingo & Antoni Borau, ''Muntanyes de Prades. Paisatge i fauna'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-06-4.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Monasteru ta' Poblet ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == [[Stampa:Tombs of Ferdinand I of Aragon and Eleanor of Albuquerque - Monastery of Poblet - Catalonia 2014.JPG|daqsminuri|256x256px|L-istatwi tal-alabastru fuq l-oqbra ta' Ferdinandu I ta' Aragona u Eleanora ta' Albuquerque.]] Ir-rejiet u l-irġejjen ta' Aragona li ġejjin indifnu fil-Monasteru ta' Poblet:<ref name=":1" /> * Alfonso II (1196), * Ġakbu I (1276), * Pietru IV (1387), u t-tliet nisa tiegħu Marija ta' Navarra, Eleanora tal-[[Portugall]], u Eleanora ta' [[Sqallija]], * Ġwanni I (1396), u n-nisa tiegħu Marta ta' Armagnac u Violant ta' Bar, * Martin I (1410) u l-ewwel mara tiegħu Maria de Luna, * Ferdinandu I (1416) u martu, Eleanora ta' Alburquerque, * Alfonso V (1458), * Ġwanni II (1479) u t-tieni mara tiegħu Joana Enríquez. Nies notevoli oħra li ndifnu fil-Monasteru ta' Poplet jinkludu lir-reġina [[Ungerija|Ungeriża]] Beatrice ta' [[Napli]] (1508), [[Philip Wharton]], l-ewwel Duka ta' Wharton (1731) u l-Arċiduka Carlos Píus tal-[[Awstrija]] u t-[[Toskana]] (1953). L-oqbra rjali ġew irrestawrati mill-iskultur Katalan [[Frederic Marés]] fl-1948. == Qerda u rikostruzzjoni == [[Stampa:Monestir de Poblet a vista de drone 2.7K 50fps.webm|daqsminuri|269x269px|Filmat mill-ajru tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-monasteru, li diġà kien ġarrab xi ħsarat matul l-Ewwel Gwerra Karlista, ingħalaq minħabba l-Konfiski Ekkleżjastiċi ta' Mendizábal fl-1835 matul ir-renju ta' [[Isabella II]] ta' Spanja. Id-''desamortización'' jew is-sekolarizzazzjoni tal-post temm il-ħajja monastika hemmhekk. Fl-24 ta' Lulju ta' dik is-sena, il-monasteru ġie misruq mir-rappreżentanti tal-gvern ta' Mendizábal u minn nies bla skrupli. Il-[[Pittura|pitturi]] u l-għamara kollha ta' valur tneħħew u ttieħdu jew inbigħu. Barra minn hekk, xi partijiet mill-monasteru nqerdu min-nirien.<ref name=":2">Josep M. Sugranyes, ''De Reus a Prades i Poblet; A peu pels camins de la història, la llegenda i l’anècdota'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-92-7.</ref> Fis-snin ta' wara, il-Monasteru ta' Poblet ġie abbandunat u mitluq; uħud mis-soqfa prinċipali ċedew. L-oqbra tal-mexxejja tar-Renju ta' Aragona ġew vvandalizzati u l-fdalijiet ġew ittrasferiti u miżmuma għal xi żmien fil-[[Katidral]] ta' [[Tarragona]], bis-saħħa tal-intervent tar-Reverendu [[Antoni Serret]] mir-raħal ġar ta' L'Espluga.<ref name=":2" /> Finalment il-monasteru ġie stabbilit mill-ġdid fl-1940 minn patrijiet [[Italja|Taljani]] tal-istess ordni u bdew it-tiswijiet u r-rikostruzzjoni. Qrib id-daħla tal-knisja nżammet binja fi stat mitluq bħala tfakkira. Il-fdalijiet tad-deċeduti fost il-familja rjali antika ta' Aragona reġgħu tpoġġew fis-sepulkri tagħha, għalkemm b'xorti ħażina issa ġew imħawdin. Il-Monasteru ta' Poblet jagħmel parti mill-Kongregazzjoni Ċisterċensi tal-Kuruna ta' Aragona, flimkien mal-Monasteru ta' Santa Maria de Solius u ma' kunventi bħal Santa Maria de Vallbona u Santa Maria de Valldonzella. Is-Superjur tal-patrijiet tal-Monasteru ta' Poblet huwa l-president ''ex officio'' tal-Kongregazzjoni. Illum il-ġurnata, il-komunità monastika tal-Monasteru ta' Poblet hija magħmula minn 29 patri ddikjarat, oblat wieħed regolari, novizju wieħed u żewġ familjari. [[Stampa:Retablo forment poblet lou2.jpg|daqsminuri|L-iskulturi ta' wara l-artal tal-Monasteru ta' Poblet.]] L-artal prinċipali tal-1527 ġie skolpit minn [[Damián Forment]]. Fl-2010, l-arkitett Spanjol [[Mariano Bayón]] iddisinja l-lukanda tal-Monasteru ta' Poblet li tilqa' lill-viżitaturi bi ħlas.<ref>{{Ċita web|url=https://www.architectural-review.com/today/hospederia-de-monastario-de-poblet-by-bayon-arquitectos-catalonia-spain|titlu=Hospedería de Monastario de Poblet by Bayon Arquitectós, Catalonia, Spain|kunjom=Slessor|isem=Catherine|data=2010-09-22|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Superjuri tal-patrijiet == Is-Superjur tal-patrijiet attwali huwa l-105 superjur. * 1954-1966: [[Edmon Maria Garreta i Olivella]] * 1966-1970: [[Robert Saladrigues]] * 1970-1998: [[Maurus Esteva Alsina]] * 1998-2015: [[Josep Alegre i Vilas]] * 2015-sa issa: [[Octavi Vilà i Mayo]] == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] i0pl7u5epn94te4erfk4ees99p509e6 279547 279545 2022-08-21T11:03:55Z Trigcly 17859 added [[Category:Monumenti]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Monestir de Poblet-PM 26135.jpg|daqsminuri|234x234px|Il-faċċata tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-'''Monasteru ta' Poblet''', magħruf ukoll bħala l-'''Monasteru Rjali ta'''' '''Santa Maria de Poblet''' (bil-[[Lingwa Katalana|Katalan]]: ''Reial Monestir de Santa Maria de Poblet''), huwa monasteru tal-Ordni taċ-[[Ċisterċensi]] li ġie stabbilit fl-1151, u li jinsab qabel il-muntanji Prades, fil-''comarca'' ta' [[Conca de Barberà]], fil-[[Katalonja]], [[Spanja]]. Ġie stabbilit mill-patrijiet Ċisterċensi minn [[Franza]]. L-[[arkitett]] prinċipali tal-binja kien [[Arnau Bargués]]. Dan il-monasteru kien l-ewwel wieħed minn tliet monasteri magħrufa flimkien bħala t-triangolu taċ-Ċisterċensi, li għenu fil-konsolidazzjoni tal-poter fil-Katalonja fis-seklu 12. Iż-żewġ monasteri l-oħra huma dak ta' Vallbona de les Monges u dak ta' Sant Creus. Il-monasteru tniżżel bħala Sit Spanjol ta' Interess Kulturali fl-1921<ref>{{Ċita web|url=http://www.mecd.gob.es/redirigeme/|titlu=redirigeme|sit=www.mecd.gob.es|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> u fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/518/|titlu=Poblet Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Importanza == [[Stampa:Fontaine de Poblet en Catalogne.jpg|xellug|daqsminuri|196x196px|Il-funtana tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-Monasteru ta' Poblet kien wieħed miż-żewġ abbaziji rjali tar-rejiet tal-Kuruna ta' [[Aragona]] minn żmien [[Ġakbu I ta' Aragona]] (flimkien mal-Monasteru ta' San Juan de la Peña). Uħud mill-iżjed sepulkri rjali importanti għandhom [[Statwa|statwi]] tal-alabastru fuq il-qabar. Ir-rejiet għandhom [[Skultura|skulturi]] ta' [[Iljun|ljuni]] ma' riġlejhom, filwaqt li l-irġejjen għandhom skulturi ta' [[Kelb|klieb]].<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://www.poblet.cat/ca/|titlu=Reial Monestir de Santa Maria de Poblet|kunjom=Poblet|isem=Monestir de|sit=Monestir de Poblet|lingwa=ca|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Pietru IV ta' Aragona]] (1319-1387) stabbilixxa rekwiżit, taħt ġurament solenni fil-waqt tal-inkurunazzjoni, li r-rejiet [[Aragoniżi]] kollha kellhom jindifnu hemmhekk. [[Ferdinandu II ta' Aragona]] biss kiser il-ġurament, wara li r-renju tiegħu ngħaqad mar-Renju ta' [[Kastilja]], u ndifen fi [[Granada]].<ref>Màrius Domingo & Antoni Borau, ''Muntanyes de Prades. Paisatge i fauna'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-06-4.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Monasteru ta' Poblet ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == [[Stampa:Tombs of Ferdinand I of Aragon and Eleanor of Albuquerque - Monastery of Poblet - Catalonia 2014.JPG|daqsminuri|256x256px|L-istatwi tal-alabastru fuq l-oqbra ta' Ferdinandu I ta' Aragona u Eleanora ta' Albuquerque.]] Ir-rejiet u l-irġejjen ta' Aragona li ġejjin indifnu fil-Monasteru ta' Poblet:<ref name=":1" /> * Alfonso II (1196), * Ġakbu I (1276), * Pietru IV (1387), u t-tliet nisa tiegħu Marija ta' Navarra, Eleanora tal-[[Portugall]], u Eleanora ta' [[Sqallija]], * Ġwanni I (1396), u n-nisa tiegħu Marta ta' Armagnac u Violant ta' Bar, * Martin I (1410) u l-ewwel mara tiegħu Maria de Luna, * Ferdinandu I (1416) u martu, Eleanora ta' Alburquerque, * Alfonso V (1458), * Ġwanni II (1479) u t-tieni mara tiegħu Joana Enríquez. Nies notevoli oħra li ndifnu fil-Monasteru ta' Poplet jinkludu lir-reġina [[Ungerija|Ungeriża]] Beatrice ta' [[Napli]] (1508), [[Philip Wharton]], l-ewwel Duka ta' Wharton (1731) u l-Arċiduka Carlos Píus tal-[[Awstrija]] u t-[[Toskana]] (1953). L-oqbra rjali ġew irrestawrati mill-iskultur Katalan [[Frederic Marés]] fl-1948. == Qerda u rikostruzzjoni == [[Stampa:Monestir de Poblet a vista de drone 2.7K 50fps.webm|daqsminuri|269x269px|Filmat mill-ajru tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-monasteru, li diġà kien ġarrab xi ħsarat matul l-Ewwel Gwerra Karlista, ingħalaq minħabba l-Konfiski Ekkleżjastiċi ta' Mendizábal fl-1835 matul ir-renju ta' [[Isabella II]] ta' Spanja. Id-''desamortización'' jew is-sekolarizzazzjoni tal-post temm il-ħajja monastika hemmhekk. Fl-24 ta' Lulju ta' dik is-sena, il-monasteru ġie misruq mir-rappreżentanti tal-gvern ta' Mendizábal u minn nies bla skrupli. Il-[[Pittura|pitturi]] u l-għamara kollha ta' valur tneħħew u ttieħdu jew inbigħu. Barra minn hekk, xi partijiet mill-monasteru nqerdu min-nirien.<ref name=":2">Josep M. Sugranyes, ''De Reus a Prades i Poblet; A peu pels camins de la història, la llegenda i l’anècdota'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-92-7.</ref> Fis-snin ta' wara, il-Monasteru ta' Poblet ġie abbandunat u mitluq; uħud mis-soqfa prinċipali ċedew. L-oqbra tal-mexxejja tar-Renju ta' Aragona ġew vvandalizzati u l-fdalijiet ġew ittrasferiti u miżmuma għal xi żmien fil-[[Katidral]] ta' [[Tarragona]], bis-saħħa tal-intervent tar-Reverendu [[Antoni Serret]] mir-raħal ġar ta' L'Espluga.<ref name=":2" /> Finalment il-monasteru ġie stabbilit mill-ġdid fl-1940 minn patrijiet [[Italja|Taljani]] tal-istess ordni u bdew it-tiswijiet u r-rikostruzzjoni. Qrib id-daħla tal-knisja nżammet binja fi stat mitluq bħala tfakkira. Il-fdalijiet tad-deċeduti fost il-familja rjali antika ta' Aragona reġgħu tpoġġew fis-sepulkri tagħha, għalkemm b'xorti ħażina issa ġew imħawdin. Il-Monasteru ta' Poblet jagħmel parti mill-Kongregazzjoni Ċisterċensi tal-Kuruna ta' Aragona, flimkien mal-Monasteru ta' Santa Maria de Solius u ma' kunventi bħal Santa Maria de Vallbona u Santa Maria de Valldonzella. Is-Superjur tal-patrijiet tal-Monasteru ta' Poblet huwa l-president ''ex officio'' tal-Kongregazzjoni. Illum il-ġurnata, il-komunità monastika tal-Monasteru ta' Poblet hija magħmula minn 29 patri ddikjarat, oblat wieħed regolari, novizju wieħed u żewġ familjari. [[Stampa:Retablo forment poblet lou2.jpg|daqsminuri|L-iskulturi ta' wara l-artal tal-Monasteru ta' Poblet.]] L-artal prinċipali tal-1527 ġie skolpit minn [[Damián Forment]]. Fl-2010, l-arkitett Spanjol [[Mariano Bayón]] iddisinja l-lukanda tal-Monasteru ta' Poblet li tilqa' lill-viżitaturi bi ħlas.<ref>{{Ċita web|url=https://www.architectural-review.com/today/hospederia-de-monastario-de-poblet-by-bayon-arquitectos-catalonia-spain|titlu=Hospedería de Monastario de Poblet by Bayon Arquitectós, Catalonia, Spain|kunjom=Slessor|isem=Catherine|data=2010-09-22|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Superjuri tal-patrijiet == Is-Superjur tal-patrijiet attwali huwa l-105 superjur. * 1954-1966: [[Edmon Maria Garreta i Olivella]] * 1966-1970: [[Robert Saladrigues]] * 1970-1998: [[Maurus Esteva Alsina]] * 1998-2015: [[Josep Alegre i Vilas]] * 2015-sa issa: [[Octavi Vilà i Mayo]] == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Monumenti]] i6chjksn69vrf4xnrr0vqzmx7ly0nd3 279548 279547 2022-08-21T11:04:02Z Trigcly 17859 added [[Category:Spanja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Monestir de Poblet-PM 26135.jpg|daqsminuri|234x234px|Il-faċċata tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-'''Monasteru ta' Poblet''', magħruf ukoll bħala l-'''Monasteru Rjali ta'''' '''Santa Maria de Poblet''' (bil-[[Lingwa Katalana|Katalan]]: ''Reial Monestir de Santa Maria de Poblet''), huwa monasteru tal-Ordni taċ-[[Ċisterċensi]] li ġie stabbilit fl-1151, u li jinsab qabel il-muntanji Prades, fil-''comarca'' ta' [[Conca de Barberà]], fil-[[Katalonja]], [[Spanja]]. Ġie stabbilit mill-patrijiet Ċisterċensi minn [[Franza]]. L-[[arkitett]] prinċipali tal-binja kien [[Arnau Bargués]]. Dan il-monasteru kien l-ewwel wieħed minn tliet monasteri magħrufa flimkien bħala t-triangolu taċ-Ċisterċensi, li għenu fil-konsolidazzjoni tal-poter fil-Katalonja fis-seklu 12. Iż-żewġ monasteri l-oħra huma dak ta' Vallbona de les Monges u dak ta' Sant Creus. Il-monasteru tniżżel bħala Sit Spanjol ta' Interess Kulturali fl-1921<ref>{{Ċita web|url=http://www.mecd.gob.es/redirigeme/|titlu=redirigeme|sit=www.mecd.gob.es|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> u fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/518/|titlu=Poblet Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Importanza == [[Stampa:Fontaine de Poblet en Catalogne.jpg|xellug|daqsminuri|196x196px|Il-funtana tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-Monasteru ta' Poblet kien wieħed miż-żewġ abbaziji rjali tar-rejiet tal-Kuruna ta' [[Aragona]] minn żmien [[Ġakbu I ta' Aragona]] (flimkien mal-Monasteru ta' San Juan de la Peña). Uħud mill-iżjed sepulkri rjali importanti għandhom [[Statwa|statwi]] tal-alabastru fuq il-qabar. Ir-rejiet għandhom [[Skultura|skulturi]] ta' [[Iljun|ljuni]] ma' riġlejhom, filwaqt li l-irġejjen għandhom skulturi ta' [[Kelb|klieb]].<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://www.poblet.cat/ca/|titlu=Reial Monestir de Santa Maria de Poblet|kunjom=Poblet|isem=Monestir de|sit=Monestir de Poblet|lingwa=ca|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> [[Pietru IV ta' Aragona]] (1319-1387) stabbilixxa rekwiżit, taħt ġurament solenni fil-waqt tal-inkurunazzjoni, li r-rejiet [[Aragoniżi]] kollha kellhom jindifnu hemmhekk. [[Ferdinandu II ta' Aragona]] biss kiser il-ġurament, wara li r-renju tiegħu ngħaqad mar-Renju ta' [[Kastilja]], u ndifen fi [[Granada]].<ref>Màrius Domingo & Antoni Borau, ''Muntanyes de Prades. Paisatge i fauna'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-06-4.</ref> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Monasteru ta' Poblet ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1991.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Difniet == [[Stampa:Tombs of Ferdinand I of Aragon and Eleanor of Albuquerque - Monastery of Poblet - Catalonia 2014.JPG|daqsminuri|256x256px|L-istatwi tal-alabastru fuq l-oqbra ta' Ferdinandu I ta' Aragona u Eleanora ta' Albuquerque.]] Ir-rejiet u l-irġejjen ta' Aragona li ġejjin indifnu fil-Monasteru ta' Poblet:<ref name=":1" /> * Alfonso II (1196), * Ġakbu I (1276), * Pietru IV (1387), u t-tliet nisa tiegħu Marija ta' Navarra, Eleanora tal-[[Portugall]], u Eleanora ta' [[Sqallija]], * Ġwanni I (1396), u n-nisa tiegħu Marta ta' Armagnac u Violant ta' Bar, * Martin I (1410) u l-ewwel mara tiegħu Maria de Luna, * Ferdinandu I (1416) u martu, Eleanora ta' Alburquerque, * Alfonso V (1458), * Ġwanni II (1479) u t-tieni mara tiegħu Joana Enríquez. Nies notevoli oħra li ndifnu fil-Monasteru ta' Poplet jinkludu lir-reġina [[Ungerija|Ungeriża]] Beatrice ta' [[Napli]] (1508), [[Philip Wharton]], l-ewwel Duka ta' Wharton (1731) u l-Arċiduka Carlos Píus tal-[[Awstrija]] u t-[[Toskana]] (1953). L-oqbra rjali ġew irrestawrati mill-iskultur Katalan [[Frederic Marés]] fl-1948. == Qerda u rikostruzzjoni == [[Stampa:Monestir de Poblet a vista de drone 2.7K 50fps.webm|daqsminuri|269x269px|Filmat mill-ajru tal-Monasteru ta' Poblet]] Il-monasteru, li diġà kien ġarrab xi ħsarat matul l-Ewwel Gwerra Karlista, ingħalaq minħabba l-Konfiski Ekkleżjastiċi ta' Mendizábal fl-1835 matul ir-renju ta' [[Isabella II]] ta' Spanja. Id-''desamortización'' jew is-sekolarizzazzjoni tal-post temm il-ħajja monastika hemmhekk. Fl-24 ta' Lulju ta' dik is-sena, il-monasteru ġie misruq mir-rappreżentanti tal-gvern ta' Mendizábal u minn nies bla skrupli. Il-[[Pittura|pitturi]] u l-għamara kollha ta' valur tneħħew u ttieħdu jew inbigħu. Barra minn hekk, xi partijiet mill-monasteru nqerdu min-nirien.<ref name=":2">Josep M. Sugranyes, ''De Reus a Prades i Poblet; A peu pels camins de la història, la llegenda i l’anècdota'', Cossetania Editions, ISBN 84-89890-92-7.</ref> Fis-snin ta' wara, il-Monasteru ta' Poblet ġie abbandunat u mitluq; uħud mis-soqfa prinċipali ċedew. L-oqbra tal-mexxejja tar-Renju ta' Aragona ġew vvandalizzati u l-fdalijiet ġew ittrasferiti u miżmuma għal xi żmien fil-[[Katidral]] ta' [[Tarragona]], bis-saħħa tal-intervent tar-Reverendu [[Antoni Serret]] mir-raħal ġar ta' L'Espluga.<ref name=":2" /> Finalment il-monasteru ġie stabbilit mill-ġdid fl-1940 minn patrijiet [[Italja|Taljani]] tal-istess ordni u bdew it-tiswijiet u r-rikostruzzjoni. Qrib id-daħla tal-knisja nżammet binja fi stat mitluq bħala tfakkira. Il-fdalijiet tad-deċeduti fost il-familja rjali antika ta' Aragona reġgħu tpoġġew fis-sepulkri tagħha, għalkemm b'xorti ħażina issa ġew imħawdin. Il-Monasteru ta' Poblet jagħmel parti mill-Kongregazzjoni Ċisterċensi tal-Kuruna ta' Aragona, flimkien mal-Monasteru ta' Santa Maria de Solius u ma' kunventi bħal Santa Maria de Vallbona u Santa Maria de Valldonzella. Is-Superjur tal-patrijiet tal-Monasteru ta' Poblet huwa l-president ''ex officio'' tal-Kongregazzjoni. Illum il-ġurnata, il-komunità monastika tal-Monasteru ta' Poblet hija magħmula minn 29 patri ddikjarat, oblat wieħed regolari, novizju wieħed u żewġ familjari. [[Stampa:Retablo forment poblet lou2.jpg|daqsminuri|L-iskulturi ta' wara l-artal tal-Monasteru ta' Poblet.]] L-artal prinċipali tal-1527 ġie skolpit minn [[Damián Forment]]. Fl-2010, l-arkitett Spanjol [[Mariano Bayón]] iddisinja l-lukanda tal-Monasteru ta' Poblet li tilqa' lill-viżitaturi bi ħlas.<ref>{{Ċita web|url=https://www.architectural-review.com/today/hospederia-de-monastario-de-poblet-by-bayon-arquitectos-catalonia-spain|titlu=Hospedería de Monastario de Poblet by Bayon Arquitectós, Catalonia, Spain|kunjom=Slessor|isem=Catherine|data=2010-09-22|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-21}}</ref> == Superjuri tal-patrijiet == Is-Superjur tal-patrijiet attwali huwa l-105 superjur. * 1954-1966: [[Edmon Maria Garreta i Olivella]] * 1966-1970: [[Robert Saladrigues]] * 1970-1998: [[Maurus Esteva Alsina]] * 1998-2015: [[Josep Alegre i Vilas]] * 2015-sa issa: [[Octavi Vilà i Mayo]] == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Monumenti]] [[Kategorija:Spanja]] m7g4far8070gcm9adf7t7nfgmy5v8xh 14 28883 279550 2022-08-21T11:23:16Z ToniSant 4257 kategorija ġdida wikitext text/x-wiki {{kataktar|Panama}} [[Kategorija:Pajjiżi tal-Amerika Ċentrali]] swawjt76ozzho91kvk5zh849rjs0ziz 279551 279550 2022-08-21T11:54:21Z ToniSant 4257 added [[Category:Repubbliki]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{kataktar|Panama}} [[Kategorija:Pajjiżi tal-Amerika Ċentrali]] [[Kategorija:Repubbliki]] rbytfoly1l2dyo74reahkgy4b2ctyw7 279552 279551 2022-08-21T11:55:21Z ToniSant 4257 +commons wikitext text/x-wiki {{kataktar|Panama}} {{commons}} [[Kategorija:Pajjiżi tal-Amerika Ċentrali]] [[Kategorija:Repubbliki]] dbp6dp72gvlvukejqw34gzgsk6hrsyw