Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 12594 279686 274874 2022-08-24T11:02:00Z Trigcly 17859 wikifikazzjoni, qari tal-provi u referenzi wikitext text/x-wiki {{infobox city}}'''Amburgu''' (bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Hamburg'') hija t-tieni l-ikbar belt fil-[[Ġermanja]] (wara [[Berlin]]), u għandha l-akbar popolazzjoni fost il-bliet mhux [[Belt kapitali|kapitali]] fl-[[Unjoni Ewropea]]. Amburgu hija waħda mill-Istati Federali tal-Ġermanija.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070610050056/http://hh.juris.de/hh/gesamt/Verf_HA.htm#Verf_HA_rahmen|titlu=Ein Service von Hamburg und juris|data=2007-06-10|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Din il-belt għandha madwar 1.8 miljun ruħ, iżda dan l-għadd jitla' għal 4.3 miljun ruħ jekk wieħed iqis is-subborgi tagħha.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20200603133151/http://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|titlu=Urban Areas (Germany): & Urban Areas - Population Statistics, Charts and Map|data=2020-06-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.handelsblatt.com/politik/deutschland/ranking-2022-das-sind-die-zehn-groessten-staedte-deutschlands/24407466.html|titlu=Ranking 2022: Das sind die zehn größten Städte Deutschlands|sit=www.handelsblatt.com|lingwa=de|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Il-port ta' Amburgu huwa t-tieni l-akbar port fl-[[Ewropa]] (wara dak ta' [[Rotterdam]]), u jinsab fid-disa' post tal-akbar portijiet tad-[[Id-Dinja|dinja]]. Il-belt ta' Amburgu tinsab fit-Tramuntana tal-Ġermanja u hija ċentru industrijali b'fabbriki bħal ''Blohm + Voss'' u ''Norddeutsche Affinerie''. L-industrija tal-midja hija importanti f'Amburgu u hawn jinsabu, fost oħrajn, l-istazzjon tar-radju u t-televiżjoni ''Norddeutscher Rundfunk'' u pubblikaturi bħal ''Gruner + Jahr'' u ''Spiegel-Verlag''. B'kollox hemm aktar minn 120,000 impriża f'din il-belt.<ref>{{Ċita web|url=https://mobilityexchange.mercer.com/Insights/quality-of-living-rankings|titlu=Quality of Living City Ranking {{!}} Mercer|sit=mobilityexchange.mercer.com|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Storja == Din il-belt ħadet isimha mill-ewwel bini tagħha. Dan kien kastell mibni skont l-ordni tal-Imperatur [[Karlu Manju]] fit-808 W.K. Dan kien iġib l-isem ta' ''Hammaburg'', fejn ''burg'' tfisser kastell, filwaqt li t-tifsira tal-kumplament tal-kelma ''Hamma'' baqgħet inċerta, l-istess bħal-pożizzjoni ta' dan il-kastell.<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Schulz|isem=Matthias|data=2010-10-01|titlu=Mapping Ancient Germania: Berlin Researchers Crack the Ptolemy Code|url=https://www.spiegel.de/international/zeitgeist/mapping-ancient-germania-berlin-researchers-crack-the-ptolemy-code-a-720513.html|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Amburgu ġiet, ħafna drabi, meqruda u maħkuma. Fit-845, flotta ta' 600 vapur tal-[[Vikingi]] waslu sax-xmara [[Elbe]] u qerdu l-belt. Dak iż-żmien kienet belt ta' madwar 500 ruħ. Fl-1030, il-belt ġiet maħruqa mir-Re [[Mieszko II Lambert]] tal-[[Polonja]]. [[Valdemar II]] tad-[[Danimarka]] rebaħ il-belt fl-1201 u fl-1214. Amburgu għaddiet minn numru ta' nirien kbar, l-agħar tnejn seħħew fl-1284 u fl-1842. Fl-1842, tilfu ħajjithom 51 ruħ, inqerdu diversi binjiet importanti u 20,000 ruħ spiċċaw bla dar. Ir-rikostruzzjoni damet aktar minn 40 sena. Għal perjodu ta' żmien qasir kienet annessa minn [[Napuljun I ta' Franza]] (1810–1814). Il-forzi [[Russja|Russi]] lliberaw il-belt fl-1814. Fit-[[Tieni Gwerra Dinjija]], il-belt soffriet numru ta' attakki mill-ajru u ġew maqtula 42,000 ruħ ċivili. Fis-16 ta' Frar 1962 kien hemm għargħar tax-xmara Elbe minħabba maltempata qawwija u 300 ruħ tilfu ħajjithom.<ref>{{Ċita web|url=https://www.thoughtco.com/global-impacts-of-the-black-death-1434480|titlu=The Horrifying Global Impact of the Black Death|sit=ThoughtCo|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>Clark, David S. (1987), "The Medieval Origins of Modern Legal Education: Between Church and State", ''The American Journal of Comparative Law'', American Society of Comparative Law, '''35''' (4): 653–719,</ref> Amburgu kien stat indipendenti tal-Konfederazzjoni Ġermaniża (1815–1866), il-Konfederazzjoni tat-Tramuntana tal-Ġermanja (1866–1871), l-Imperu Ġermaniż (1871–1918) u tar-Repubblika ta' [[Weimar]] (1919–1933). Waqt il-perjodu tal-Ġermanja [[Nażiżmu|Nażista]], Amburgu kienet'' Gau'' mill-1934 sal-1945. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, din il-belt kienet fiż-żona [[Renju Unit|Brittanika]] u saret stat tar-Repubblika Federali tal-Ġermanja fl-1949.<ref>''Vierhundert Jahre Juden in Hamburg: eine Ausstellung des Museums für Hamburgische Geschichte vom 8. November 1991 bis 29. März 1992'', Ulrich Bauche (ed.), Hamburg: Dölling und Galitz, 1991, (Die Geschichte der Juden in Hamburg; vol. 1), p. 492, ISBN 3-926174-31-5.</ref> Fl-ewwel nofs tas-seklu 19, saret referenza fil-proża u l-[[poeżija]], għall-qaddisa patruna bl-isem ta' Amburgu (Hamburg) bil-[[Lingwa Latina|Latin]], ''Hammonia''. B'hekk din saret is-simbolu tal-belt f'dan iż-żmien. Fit-tieni nofs tas-seklu 19, il-popolazzjoni ta' Amburgu kibret b'rata qawwija. Il-''Hamburg America Line'' saret l-akbar kumpanija tal-merkanzija transatlantika, b'[[Albert Ballin]] bħala d-direttur tagħha. Dan kien il-port minn fejn ħafna Ġermaniżi u nies mill-[[Ewropa tal-Lvant]] emigraw lejn l-[[Stati Uniti|Amerka]] u kont issib kumpaniji tan-negozju mid-dinja kollha. Il-bombi tal-Alleati waqt it-Tieni Gwerra Dinjija wasslu għal numru kbir ta' persuni ċivili midruba, kif ukoll għal partijiet kbar tal-belt u tal-port meqruda. Amburgu ċediet lill-Forzi Brittaniċi fit-3 ta' April 1945. Il-fruntieri interni tal-Ġermanja sseparaw il-belt minn ħafna mill-periferija u n-negozju internazzjonali ta' Amburgu mar għall-agħar. Ir-riunifikazzjoni tal-Ġermanja fl-1990, u d-dħul ta' diversi stati Ewropej u Baltiċi fl-Unjoni Ewropea fl-2004, wasslu biex dan il-port, flimkien mal-belt kollha, jikseb mill-ġdid il-pożizzjoni tiegħu bħala l-akbar port reġjonali għall-merkanzija fil-kontejners u bħala ċ-ċentru kummerċjali ewlieni. == Kultura u Ħajja Kontemporanja == F'Amburgu nsibu aktar minn 40 teatru, 60 mużew u 100 post u klabb tal-mużika. Fl-2005 iżjed minn 18-il miljun ruħ attendew kunċerti, esibizzjonijiet, teatri, ċinema, [[Mużew|mużewijiet]] u wirjiet oħra [[Kultura|kulturali]]. Insibu aktar minn 8,552 kumpanija taxxabbli — b'daqs medju ta' 3.16 impjegat — fis-settur kulturali bħalma huma l-[[mużika]], il-wirjiet tal-[[arti]] u l-letteratura.<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Weßling|isem=Kathrin|data=2016-04-30|titlu=1. Mai-Demo in Hamburg: Was soll der Krawall auf der Schanze noch?|url=https://www.spiegel.de/panorama/gesellschaft/1-mai-demo-in-hamburg-was-soll-der-krawall-auf-der-schanze-noch-a-1090104.html|lingwa=de|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20081109014826/http://www.hamburg.de/servlet/contentblob/182046/kwb-hh-2006-neu/data.pdf|titlu=Institut für Kultur- und Medienmanagement (2006), Kulturwirtschaftsbericht 2006 (bil-Ġermaniż), Amburgu: Behörde für Kultur, Sport und Medien.}}</ref> === Teatri === It-teatru pubbliku ''Deutsches Schauspielhaus'', it-''Thalia Theater'' u l-''Kampnagel'' huma magħrufa sew fil-Ġermanja u barra mill-pajjiż. ''The English Theatre'' twaqqaf fl-1976 u huwa l-eqdem teatru professjonali bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] fil-Ġermanja, u l-impjegati tiegħu kollha huma kelliema nattivi tal-Ingliż.<ref>{{Ċita web|url=https://archive.ph/oSpy|titlu=Kulturstiftung des Bundes - Bayreuth Was Yesterday - New Opera at Kam…|data=2012-06-28|sit=archive.ph|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eth-hamburg.de/|titlu=The English Theatre of Hamburg|sit=The English Theatre of Hamburg|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> === Turiżmu === Żjara tipika f'Amburgu tikkonsisti minn żjara tar-''Rathaus'' (il-muniċipju) u l-knisja ta' ''St. Michaelis'' (imsejħa ''Michel''), kif ukoll dawra mad-distrett tal-imħażen antiki (''[[Speicherstadt]]'') u mal-port. Il-postijiet ta' interess kollha jistgħu jintlaħqu permezz ta' kowċis turistiċi. Ħafna turisti jagħmlu dawra bid-dgħajsa madwar il-port u/jew il-kanali (''Große Hafenrundfahrt, Fleetfahrt'') li jibdew mil-Landungsbrücken. Il-mużewijiet huma destinazzjoni ewlenija oħra. Filgħaxija t-turisti jistgħu jagħmlu mixja mar-''Reeperbahn'' fid-distrett ta' St. Pauli, li huwa meqjus bħala l-akbar red light district fl-Ewropa, b'numru kbir ta' bars u nightclubs. Kien hawnhekk fejn il-[[Beatles]] bdew il-karriera tagħhom, b'residenza ta' 48 lejla fil-klabb ''Indra'', u bi 58 lejla fil-''Kaiserkeller''. Oħrajn jippreferu l-parti aktar rilassanti ta' ''Schanze'', fejn wieħed isib ħafna kafetteriji, jew inkella xi BBQ fuq ix-xatt tax-xmara Elbe. F'Amburgu nsibu wkoll żu popolari bl-isem ta' ''Tierpark Hagenbeck''. Hawn ukoll min iżur din il-belt minħabba xi interess speċjali: għal xi wirja mużikali, xi avveniment sportiv, kungress jew fiera.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100809030041/http://www.hamburg.de/daten-fakten/349180/aktuelles.html|titlu=Statistisches Jahrbuch Hamburg 2009/ 2010 - Stadt Hamburg|data=2010-08-09|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070906144905/http://www.audubonmagazine.org/features0111/newzoo.html|titlu=Audubon: The New Zoo|data=2007-09-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.statistik-nord.de/zahlen-fakten/handel-tourismus-dienstleistungen/tourismus/dokumentenansicht/tourismus-in-hamburg-im-dezember-und-im-gesamten-jahr-2016-59350/|titlu=Tourismus in Hamburg im Dezember und im gesamten Jahr 2016 - Statistikamt Nord|sit=www.statistik-nord.de|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> === Festi u avvenimenti === Amburgu hija belt magħrufa għal ħafna festi u avvenimenti. Fosthom hemm festi fit-toroq bħall-''festival Gay Pride, Christopher Street Day'' u l-fiera tal-Alster. Il-''Hamburger Dom'' hija l-akbar fiera ta' divertiment fit-Tramuntana tal-Ġermanja u tiġi organizzata tliet darbiet fis-sena. Il-''Hafengeburtstag'' hija fiera ta' divertiment oħra għaċ-ċelebrazzjoni ta' għeluq snin il-port permezz ta' party u parata tal-vapuri. Fil-Knisja ta' [[Arkanġlu Mikiel|San Mikiel]] issir quddiesa għall-motoċiklisti. F'Diċembru jiġu organizzati fieri tal-[[Milied]] f'ħafna postijiet tal-belt, fosthom fil-[[pjazza]] tal-''Hamburg Rathaus''. Għal min japprezza [[L-Arti|l-arti]] u l-[[kultura]] jiġi organizzat il-lejl tal-mużewijiet. Sa nofs il-lejl wieħed jista jżur madwar 40 mużew bil-prezz ta' wieħed biss. Fl-2008 ġie organizzat is-sitt Festival tal-Kulturi f'Settembru, għaċ-ċelebrazzjoni tal-ħajja multikulturali. Waqt il-''Filmfest Hamburg'' jiġu preżentati għadd kbir ta' films. Fil-''Hamburg Messe and Congress'' isiru diversi fieri kummerċjali, bħal pereżempju il-''Hanseboot'', wirja internazzjonali tad-dgħajjes, jew ''Du und deine Welt'', esibizzjoni kbira tal-konsumatur. Isiru wkoll avvenimenti sportivi bħall-kompetizzjoni taċ-ċikliżmu ''Vattenfall Cyclassics'', il-Maratona ta' Amburgu, l-akbar maratona tal-Ġermanja wara dik ta' Berlin, it-tornew tat-[[tennis]] bl-isem ta' ''Hamburg Masters'' u sports ekkwestri bħad-''Deutsches Derby''. === Sport === F'Amburgu nsibu numru ta' timijiet sportivi u matul is-sena jsiru ħafna attivitajiet sportivi. Hamburger SV huwa tim tal-[[futbol]] fil-[[Fußball-Bundesliga|Bundesliga]] li rebaħ ħafna titli lokali kif ukoll it-[[UEFA Champions League|Tazza Ewropea]] fl-1983. Dan it-tim jilgħab fil-''HSH Nordbank Arena''. FC St. Pauli huwa klabb ieħor tal-futbol li jilgħab fit-tieni diviżjoni fl-istadju ''Millerntor-Stadion''. Il-Hamburg Freezers jirrappreżentaw lill-Amburgu fid-''DEL'', il-lega tal-ħoki tas-silġ fil-Ġermanja. It-tim ta' HSV Handball jilgħab fil-lega tal-handball u jilgħab fil-''Color Line Arena''. F'din il-belt insibu timijiet ta' ħafna sports oħra, bħal dak tar-rugby, tal-vollleyball u tat-tennis. Matul is-sena isiru tornej u avvenimenti tat-tennis, sport ekkwestri, maratoni u kompetizzjonijiet bħall-''Vattenfall Cyclassics'', u t-''triathlon ITU''. L-Arena HSH Nordbank intużat fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|Tazza tad-Dinja]] tal-2006. Fl-2010 se tintlagħab il-finali tat-[[UEFA Europa League|Tazza UEFA]] f'din l-arena.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090201061029/http://dtb-tennis.de/AmRothenbaum/9695.php?selected=9115|titlu=Anlage|data=2009-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Ekonomija == Il-prodott domestiku gross ta' Amburgu huwa ta' €88.9 biljun, l-akbar wieħed fil-Ġermanja u hawn insibu 120,000 impriża. Fl-2007 id-dħul medju tal-impjegati kien ta' €30,937. L-akbar unità ekonomika ta' Amburgu huwa l-port, li wara r-riunifikazzjoni tal-Ġermanja, kiber b'rata mgħaġġla. Amburgu, fiimkien mal-bliet ta' [[Seattle]] u [[Toulouse]], hija belt importanti għall-industrija tat-trasport tal-passiġġieri bl-ajru. Il-kumpanija [[Airbus]], li għandha impjant tal-assemblaġġ f'Amburgu, timpjega aktar minn 13,000 ruħ fid-distrett ta' Finkenwerder. L-industrija kbira tinkludi l-produzzjoni tal-azzar, tal-aluminju, tar-ram u numru ta' tarzniet bħal Blohm + Voss.<ref>{{Ċita web|url=https://www.statistik-nord.de/presse-veroeffentlichungen/presseinformationen/dokumentenansicht/arbeitnehmerverdienste-in-hamburg-2016-59478/|titlu=Arbeitnehmerverdienste in Hamburg 2016 - Statistikamt Nord|sit=www.statistik-nord.de|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090110180340/http://www.hinduonnet.com/businessline/2000/12/25/stories/092559vq.htm|titlu=Making Hamburg Europe's preferred port|data=2009-01-10|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Midja == Industriji importanti oħra huma kumpaniji tal-midja b'aktar minn 70,000 impjegat. Is-sezzjoni ''Norddeutscher Rundfunk'' tan-network tat-televiżjoni u r-radju ''ARD'' hija bbażata f'Amburgu; kif ukoll l-istazzjonijiet kummerċjali tat-televiżjoni ''Hamburg 1'' u ''Tide TV''. Insibu wkoll diversi stazzjonijiet reġjonali tar-radju bħal ''Radio Hamburg'', kif ukoll numru kbir ta' kumpaniji tal-pubblikazzjoni kbar li jinkludu ''Axel Springer AG'', ''Gruner + Jahr'', ''Bauer Media Group''. Ħafna gazzetti u rivisti nazzjonali bħalma huma ''Der Spiegel'' u ''Die Zeit'' jiġu ppubblikati hawnhekk, kif ukoll gazzetti ta' interess speċjali bħal ''Financial Times Deutschland''. Il-''Hamburger Abendblatt'' hija gazzetta reġjonali li toħroġ kuljum b'distribuzzjoni kbira. Insibu numru ta' kumpaniji tal-mużika (l-akbar waħda hija ''Warner Bros. Records Germany'') u kumpaniji tal-internet (pereżempju ''AOL'', ''Adobe Systems'' u ''Google Germany'', u anke kumpaniji tal-Web 2.0 bħal ''Qype''). == Referenzi == [[Kategorija:Ġermanja]] [[Kategorija:Bliet tal-Ġermanja]] [[Kategorija:Portijiet]] 3o81h432ow1a5pp2naadhwn8bk4l5b0 0 15708 279685 268138 2022-08-24T07:29:00Z Trigcly 17859 /* Trasport */ tiswija stampa wikitext text/x-wiki '''Sivilja''' (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Sevilla'') hija l-kapitali artistika, kulturali u finanzjarja tan-Nofsinhar ta' [[Spanja]]. Hi l-belt kapitali tal-[[Komunitajiet awtonomi ta' Spanja|komunità awtonoma]] tal-[[Andalusija]] u tal-provinċja ta' [[Sivilja (provinċja)|Sivilja]]. Tinsab fil-pjanura tax-xmara [[Guadalquivir]], f'elevazzjoni medja ta' seba' metri 'l fuq mill-baħar. L-abitanti tal-belt jissejħu ''sevillanos'' (forma femminili: ''sevillanas'') jew ''hispalenses'' mill-isem [[Imperu Ruman|Ruman]] tal-belt, ''Hispalis''. Fl-2009, il-popolazzjoni tal-belt kienet tammonta għal 703,206 ruħ, ir-raba' l-ikbar belt ta' Spanja. Il-popolazzjoni taż-żona metropolitana (iż-żona urbana bil-bliet satelliti magħha) kienet ta' 1,493,416 ruħ fl-2009. Il-[[Katidral]], il-kastell magħruf bħala Alcázar u l-Archivo de Indias (l-Arkivju tal-Indji) f’Sivilja tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta’ Wirt Dinji|Siti ta’ Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1987.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/383/|titlu=Cathedral, Alcázar and Archivo de Indias in Seville|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-07-20}}</ref> == Storja == ==== Perjodi bikrija ==== Sivilja għandha aktar minn 2,000 sena. Il-mogħdija ta' bosta ċiviltajiet, fundamentali fit-tkabbir tagħha, ħallewha b'personalità distinta, u b'ċentru storiku kbir u kkonservat tajjeb. Għalkemm għandha wirt għani medjevali, rinaxximentali u barokk, l-influwenza qawwija tal-kultura Għarbija għadha tidher fil-belt. Fiż-żminijiet Rumani l-belt kienet magħrufa bħala ''Hispalis''. Il-belt Rumana ta' [[Italica]] fil-qrib, li dak iż-żmien kienet belt prinċipalment reżidenzjali, hi kkonservata tajjeb u tista' tagħti impressjoni ta' kif Hispalis x'aktarx kienet tidher tard fil-perjodu Ruman, speċjalment meta wieħed jieħu fil-kuntest ix-xiehda mill-iskavi fil-belt viċina ta' [[Carmona]]. Fost il-bini Ruman f'Sivilja li għadu jeżisti insibu l-fdalijiet ta' [[akwedott]]. Matul is-sekli 5 u 6, kien hemm konkwisti wara xulxin tal-provinċja Ruman ta' ''[[Hispania Baetica]]'' mill-[[Vandali]] u l-[[Viżigoti]]. ==== Epoka Għarbija ==== [[Stampa:Almoravid gold dinar coin from Seville, Spain, 1116 British Museum.jpg|thumb|Munita tal-[[Almoravidi]], Sivilja, Spanja, 1116, [[British Museum]]]] Sivilja ttieħdet mill-[[Misilmin]] fis-712 u ngħatat l-isem ġdid ta' ''Ixbilija'' (إشبيلية) li ġej minn Hispalis u li minnu ġie l-isem attwali ta' "Sevilla". Kienet il-belt kapitali tar-rejiet tal-[[Kalifat Umajjad]], id-[[dinastija tal-Almoravidi]], u d-[[dinastija tal-Almohad]] (mill-Għarbi الموحدون al-Muwaħħidun, jiġifieri, "l-monoteisti"), mis-seklu 8 sas-seklu 13. Fl-1248 il-forzi tar-re [[Ferdinandu III ta' Kastilja|Ferdinandu III]] ħadu Sivilja, parti mir-''[[Reconquista]]'' (rikonkwista) Kattolika tal-peniżola. Baqa' ħafna elementi Għarbin oriġinali, fosthom bini pubbliku, l-istruttura urbana fid-distrett storiku, u partijiet kbar tas-swar tal-belt. L-influwenzi estetiċi u urbani Għarbin għadhom jidhru sewwa f'Sivilja tallum. ==== Wara r-''Reconquista'' ==== [[Stampa:La sevilla del sigloXVI.jpg|thumb|left|260 px|Seville in the 16th century|Sivilja fis seklu 16]] Wara l-ispedizzjoni ta' [[Kristofru Kolombu]] tal-1492 lejn id-[[Dinja l-Ġdida]], il-belt bdiet tipprofitta mit-territorji ġodda u l-kummerċ fil-[[Karibew]] billi kull ma kien jiġi importat mid-Dinja l-Ġdida kellu jgħaddi mid-dwana tal-''Casa de Contratacion'' qabel ma jinfierex mal-bqija ta' Spanja. Għalhekk bdiet "Età mdehba ta' żvilupp" minħabba li dan il-port biss ingħata l-monopolju rjali għall-kummerċ u għana dejjem jikbru mill-kolonji Spanjoli fl-Ameriki. Peress li biss ix-xwieni li jitilqu minn u jirritornaw lejn Sivilja setgħu jieħdu sehem fil-kummerċ mal-Ameriki Spanjoli, in-negozjanti mill-Ewropa u minn ċentri oħra tal-kummerċ kellhom imorru Sivilja biex jiksbu prodotti mid-[[Dinja l-Ġdida]]. Il-popolazzjoni tal-belt kibret għal kważi miljun ruħ fl-ewwel mitt sena wara Kolombu. L-iżvilupp tal-belt kompla, prinċipalment minħabba l-pożizzjoni ekonomika tagħha fir-[[Renju ta' Kastilja]], bil-kostruzzjoni ta' bini pubbliku fosthom knejjes, li ħafna minnhom huma fl-istil ''[[Mudéjar]]''. Il-Palazz tal-Għarab b'xi żiedet li r-rejiet għamlu għall-bżonnijiet tagħhom, sar ir-residenza rjali Kastiljana, l-[[Alkażar ta' Sivilja]]. Is-sulari ta' fuq tal-Alkażar għadhom jintużaw mill-familja rjali bħala r-residenza uffiċjali f'Sivilja u huma amministrati mill-''Patrimonio Nacional''. Il-[[Katidral ta' Sivilja]] nbena fuq l-art tal-[[moskea]] l-kbira matul is-seklu 15. Il-kampnar tiegħu, il-[[Giralda]], inbena mill-[[minarett]] tal-moskea<ref>[http://www.fidas.es/usuarios/mh/MH/MH4%20varios/MH43%20dibujos/430.dibujosHR.htm] Ruiz, Hernán. 'Blueprints of Seville's Cathedral and Giralda'</ref>. [[Stampa: Sevilla2005July 041.jpg|thumb|right|225px|''Archivo de Indias'']] Tard fis-seklu 16, Sivilja tilfet il-monopolju u l-port ta' [[Cádiz]] ġie awtorizzat ukoll bħala port tal-kummerċ. Il-Pesta l-Kbira ta' Sivilja fl-1649 naqqset il-popolazzjoni bi kważi n-nofs, u din ma reġgħitx irkuprat sa kmieni fis-seklu 19<ref>[http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1999/6/99.06.01.x.html]</ref>. Peress li l-[[Imperu Spanjol]] ġie unifikat taħt rejiet minn dinastiji Ewropej, ir-[[Renju ta' Kastilja]] tilef l-influwenza li kellu qabel. Mis-seklu 18 l-importanza internazzjonali tiegħu marret lura. Wara li l-port insadd bil-ħama mix-xmara Guadalquivir, il-vapuri ma baqgħux jitilgħu max-xmara u l-belt majnat ekonomikament. L-iżvilupp ta' Sivilja tard fis-seklu 19 u kmieni fis-seklu 20 kien ikkaratterizzat minn tkabbir fil-popolazzjoni u fl-industrijalizzazzjoni, b'kuntrast mal-bqija tal-[[Andalusija]]. === Franco === Sivilja waqgħet malajr ħafna fil-bidu tal-[[Gwerra Ċivili Spanjola]] fl-1936. Il-Ġeneral [[Queipo de Llano]] b'kolp ta' stat fil-belt, malajr ħa ċ-ċentru tagħha<ref name="Thomas">''THe Spanish Civil War'', (Il-Gwerra Ċivili Spanjola), Hugh Thomas, Penguin, 1961, p221-3, ISBN 0-14-013593-6 </ref>. Radju Sivilja oppona l-kolp u sejjaħ lir-raħħala biex jiġu l-belt għall-armi, filwaqt li xi gruppi ta' ħaddiema waqqfu l-barrikati <ref name="Thomas"/>. De Llano mbagħad ħa f'idejh Radju Sivilja, li uża biex ixxandar il-propaganda favur il-forzi ta' Franco<ref name="Thomas"/>. Wara li ttieħdet il-belt, ir-reżistenza kompliet għal xi żmien fl-inħawi fejn kienu joqgħodu n-nies tal-klassi tax-xogħol, sakemm kien hemm sensiela ta' tpattijiet ħorox<ref>[http://books.google.com/books?id=-ncWULEubPQC&pg=PA93&lpg=PA93&dq=seville+fell+1936&source=web&ots=6GMvQVt4EY&sig=XAVObPeB8A3ChkDoOLEdTPpbiOk#PPA93,M1 books.google.com]</ref>. == Sit ta’ Wirt Dinji == Il-Katidral, il-kastell magħruf bħala Alcázar u l-Archivo de Indias (l-Arkivju tal-Indji) f’Sivilja ġew iddeżinjati bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta’ erba’ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: '''il-kriterju (i)''' “Rappreżentazzjoni ta’ kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem”; '''il-kriterju (ii)''' “Wirja ta’ skambju importanti ta’ valuri umani, tul perjodu ta’ żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ”; '''il-kriterju (iii)''' “Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta’ tradizzjoni kulturali jew ta’ ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet”; u '''l-kriterju (vi)''' “Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma’ avvenimenti jew ma’ tradizzjonijiet ħajjin, ma’ ideat jew ma’ twemmin, jew ma’ xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta’ valur universali straordinarju”.<ref name=":0" /> == Postijiet ta' interess ewlenin == === Bini prinċipali === [[Stampa:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 13-04-37.jpg|thumb|left|Veduta tal-Katidral]] [[Stampa:Anna Cervova - Torre del Oro.jpg|thumb|right|[[Torre del Oro]]]] * Il- Katidral ta' Sivilja nbena mill-1401 sal-1519 wara r-''Reconquista'' fuq is-sit fejn qabel kien hemm il-moskea tal-belt. Hu fost l-akbar mill-katidrali medjevali u Gotiċi, kemm fl-arja u kemm fil-volum. L-interjuri tiegħu hu l-itwal [[navata]] fi Spanja, u hu imżejjen b'rikkezza kbira u b'kwantità kbira ta' deheb. Fil-bini tal-Katidral intużaw mill-ġdid xi kolonni u elementi mill-moskea, u kif hu magħruf minn ħafna, il-''[[Giralda]] '', li kienet oriġinarjament minarett inbidllet f'kampnar. Fil-quċċata tal-kampnar hemm statwa, magħrufa lokalment bħala ''El Giraldillo'', li tirrappreżenta il-[[Fidi]]. It-torri minn ġewwa nbena bir-rampi minflok taraġ biex il-[[mugħaddin]] (dawk li jgħidu t-talb) ikunu jistgħu jitilgħu biż-żiemel sal-quċċata. * L-''[[Alkażar ta' Sivilja|Alkażar]]'' faċċata tal-katidral żviluppa mill-palazz Għarbi antik tal-belt; il-bini nbeda fl-1181 u tkompla għal aktar minn 500 sena,l-iżjed fl-istil [[Mudéjar]] , iżda wkoll fir-[[Rinaxximent]]. Il-ġonna tiegħu huma taħlita ta' tradizzjonijiet Għarbin, Andalusi, u [[Kristjaneżmu|Nsara]]. * It-''[[Torre del Oro]]'' inbena mid-[[dinastija Almoħad]] bħala [[torri tal-għassa]] u ostakolu difensiv fuq ix-xmara. Kien hemm katina marbuta miegħu għal ġox-xmara biex ma jkunux jistgħu jitilgħu l-iġfna għal ġol-port. * Il-[[Muniċipju]] inbena fis-seklu 16 fi stil [[Plateresk]] għoli mill-arkitett [[Diego de Riaño]]. Il-faċċata tal-Plaza Nueva inbniet fis-seklu 19 fi stil [[arkitettura neoklassiku|neoklassiku]]. * L-[[Università ta' Sivilja]] tinsab fil-post fejn qabel kien hemm l-ewwel fabbrika tat-tabakk fl-Ewropa, ''La Antigua Fábrica de Tabacos'', bini enormi tas-seklu 18 fl-istil [[Barokk]] allegat li kien l-ispirazzjoni għall-opra ''Carmen''. * Il-[[Plaza de España (Sivilja)|Plaza de España]], fil-Park Maria Luisa (''Parque de María Luisa''), inbniet mill-arkitett González Anibal għall-Wirja Ibero-Amerikana tal-1929. Din hi wieħed mill-aħjar eżempji tal-Arkitettura tal-Qawmien Reġjonalista, taħlita stramba ta' stili storiċi differenti, bħall [[Art Deco]] u [[Neo-Mudéjar]] u imżejna b'rikkezza kbira bil-madum maħġuġ tipiku<ref>[http://www.sevilla5.com/monuments/plespana.html] Sevilla-Plaza de España </ref><ref>[http://www.andalucia.com/cities/seville/marialuisapark.htm] Maria Luisa Park, Seville</ref>. Fl-1929 Sivilja kienet ospiti għall-[[Wirja Spanjola-Amerikana]] u ttella' ħafna bini għall-wirja fil-famuż ''Park Maria Luisa" (''Parque de María Luisa'') iddisinjat minn [[Jean-Claude Nicolas Forestier]]<ref>[http://www.sevilla5.com/monuments/plespana.html] Sevilla-Parque de Maria Luisa</ref>. Il-[[Plaza de España]] fi stil Għarbi, tfasslet minn [[Aníbal González]] <ref>[http://www.andalucia.com/cities/seville/plazadeespana.htm] Plaza de España, Seville </ref>. Din inbniet f'tarf il-Park bħala vetrina tal-industrija u t-teknoloġija Spanjola.. === Mużewijiet === [[Stampa: SEVILLA PABELLON MUDEJAR.JPG|thumb|left|Museo de Artes y Costumbres Populares (Mużew tas-Snajja u Drawwiet Tradizzjonali]] Il-[[Mużew tal-Belle Arti ta' Sivilja]] twaqqaf fl-1835 fejn qabel kien hemm il-Kunvent ta' ''la Merced''. Fih hemm murija ħafna kapulavuri ta' Murillo, Pacheco, Zurbarán, Valdés Leal, u pitturi kbar oħra tal-Iskola Siviljana, flimkien ma' xogħlijiet ta' pitturi Fjammingi tas-sekli 15 u 16. F'Sivilja hemm ukoll dawn il-mużewijiet: * Il-Park María Luisa (''Parque de María Luisa'') li fih żewġ mużewijiet: il-Mużew arkeoloġiku, li fih kollezzjonijiet mill-perjodu Tartessjan u l-perjodu Ruman, u l- Mużew tas-Snajja u Drawwiet Tradizzjonali. * Iċ-Ċentru Andalus tal-Arti Kontemporanja; * Il-Mużew tal-Armata; * Il-Mużew Marittimu; * Il-Mużew tal-Karozzini; * Il-Mużew tal-Arti tal-Flamenco; * Il-Mużew tal-Korrida. * Il-[[Palazz tal-Kontessa ta' Lebrija]] fih ħafna mill-mużajċi tal-art skoperti fil-belt Rumana ta' Italica fil-qrib. * Hemm ukoll mużew fil-[[Casa de Pilatos]] u s-"Centro Velázquez" jinsab fl-Isptar Antik tal-Qassisin. === Parks u ġonna === [[Stampa: PlazaEspanaDesdeAire.jpg|thumb|[[Plaza de España (Seville)|Plaza de España]]]] * Il-''[[Parque de María Luisa]]'' inbena għall-[[Wirja Dinjija]] tal-1929 li nżammet f'Sivilja, l- [[Exposición Ibero-Americana]], u baqa' miżmum b'monumenti u mużewijiet attraenti. * Il-Ġonna tal-Alkażar tħawlu u ġew żviluppat matul is-sekli ma' ġenb l-Alkażar fil-kenn tal-ħitan tal-palazz, maqsumin f'terrazzi. Hemm insibu varjazzjonijiet ta' influwenzi, stili u pjanti f'kull qasam. * Il- Ġonna ta' Murillo u l-Ġonna ta' Catalina de Ribera jinstabu matul il-ħajt tal-Alkażar u jmissu mad-distrett ta' Santa Cruz. * L-[[Isla Mágica]], il-Gżira ta' Cartuja, hu park ta' divertiment mibni fuq is-sit tal-Wirja Universali ta' Sivilja tal-1992. Fost il-parkijiet u l-ġonna prominenti l-oħra hemm: * ''Parque de los Príncipes'' * ''Parque del Alamillo'' * ''Parque Amate'' * ''Parque Metropolitano de la Cartuja'' * ''Jardines de las Delicias'' * ''Jardín Americano'' * ''Jardín Este'' * ''Jardines de Cristina'' * ''Jardines Chapina'' * ''Jardines de la Buhaira'' * ''Jardines de San Telmo'' * ''Jardines del Guadalquivir'' * ''Jardines del Valle'' == Klima == {{Karta Klimatika | Sivilja | 5.2 | 15.9 | 65 | 6.7 | 17.9 | 54 | 8.2 | 21.2 | 38 | 10.1 | 22.7 | 57 | 13.1 | 26.4 | 34 | 16.7 | 31.0 | 13 | 19.4 | 35.3 | 2 | 19.5 | 35.0 | 6 | 17.5 | 31.6 | 26 | 13.5 | 25.6 | 62 | 9.3 | 20.1 | 84 | 6.9 | 16.6 | 95 |pożizzjoni= |clear=none |sors = [http://worldweather.wmo.int/083/c01237.htm WMO] }} Sivilja għandha klima Mediterranja b'sajf sħun (''CSA'' fil-[[Klassifikazzjoni tal-klima ta' Koppen]])<ref> M. Kottek, J. Grieser, C. Beck, B. Rudolf, u F. Rublu, ''World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated '' ( Mappa Dinjija tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen-Geiger aġġornata), Meteorol. Z., vol. 15, paġni 259-263, 2006 [http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/pics/kottek_et_al_2006.gif|doi=10.1127/0941-2948/2006/0130]</ref> influwenzata minn klima semiarida (''BSH''). It-temperatura medja annwali hija ta' 18.6^oC. * Ix-xitwa mhijiex ħarxa: Jannar huwa l-iksaħ xahar, b'temperatura massima medja ta' 15.9^oC u minima ta' 5.2^oC. * Is-sajf hu sħun ħafna: Lulju huwa l-isħan xahar, b'temperatura massima medja ta' 35.3^oC. Fl-għoli tat-temperatura medja sajfija Sivilja żgur tgħaddi lil [[Ateni]]. It-temperatura minima medja ta' Lulju hi ta' 19.4^oC u kull sena t-temperatura taqbeż l-40^oC bosta drabi. It-temperatura l-iżjed baxxa u t-temperatura l-iżjed għolja rreġistrati fl-istazzjon tat-temp tal-Ajruport ta' Sivilja huma -5.5^oC fi Frar 1956, u 46.6^oC fit-23 ta' Lulju 1995. Hemm rekord mhux akkreditat mill-Istitut Nazzjonali tal-Meteoroloġija ta' 47.2^oC fl-1 ta' Awwissu matul il-mewġa tas-sħana tal-2003 fl-[[Ewropa]], skont l-istazzjon tat-temp 83,910 LEZL li jinsab fil-parti tan-Nofsinhar tal-Ajruport ta' Sivilja, ħdejn iż-żona militari abbandunata. Kieku, din it-temperatura hi t-tieni l-ogħla qatt irreġistrata fi Spanja u fl-Ewropa wara t-48.5^oC irreġistrati f'[[Catenanuova]] għall-ħabta tal-10 ta' Awwissu 1999. *Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 600 u 800 mm fis-sena, ikkonċentrata fil-perjodu minn Ottubru sa April. Diċembru huwa x-xahar bl-iżjed xita, b'medja ta' 95mm. Fil-medja hemm 52 jum ta' xita, 120.75 jum ta' xemx u erbat ijiem ta' ġlata fis-sena. * In-numru medju ta' ġranet isħan minn 32^oC huwa 88, in-numru medju ta' ġranet taħt iż-0^oC huwa sitta. L-umdità relattiva medja ta' filgħodu hi 84 % waqt li ta' filgħaxija hi 46 %. {{Infobox Temp |l-ewwel_metrika=yes |linja_waħda=yes |post=&nbsp;Sivilja |Jan_Hi_°C = 15.9 |Fra_Hi_°C = 17.9 |Mar_Hi_°C = 21.2 |Apr_Hi_°C = 22.7 |Mej_Hi_°C = 26.4 |Ġun_Hi_°C = 31.0 |Lul_Hi_°C = 35.3 |Aww_Hi_°C = 35.0 |Set_Hi_°C = 31.6 |Ott_Hi_°C = 25.6 |Nov_Hi_°C = 20.1 |Diċ_Hi_°C = 16.6 |Year_Hi_°C = 24.94 |Jan_MEDJA_°C = 10.55 |Fra_MEDJA_°C = 12.3 |Mar_MEDJA_°C = 14.7 |Apr_MEDJA_°C = 16.4 |Mej_MEDJA_°C = 19.75 |Ġun_MEDJA_°C = 23.85 |Lul_MEDJA_°C = 27.35 |Aww_MEDJA_°C = 27.25 |Set_MEDJA_°C = 24.55 |Ott_MEDJA_°C = 19.55 |Nov_MEDJA_°C = 14.7 |Diċ_MEDJA_°C = 11.75 |Year_MEDJA_°C = 18.82 |Jan_Lo_°C = 5.2 |Fra_Lo_°C = 6.7 |Mar_Lo_°C = 8.2 |Apr_Lo_°C = 10.1 |Mej_Lo_°C = 13.1 |Ġun_Lo_°C = 16.7 |Lul_Lo_°C = 19.4 |Aww_Lo_°C = 19.5 |Set_Lo_°C = 17.5 |Ott_Lo_°C = 13.5 |Nov_Lo_°C = 9.3 |Diċ_Lo_°C = 6.9 |Year_Lo_°C = 12.7 |Jan_Preċip_mm = 65 |Fra_Preċip_mm = 54 |Mar_Preċip_mm = 38 |Apr_Preċip_mm = 57 |Mej_Preċip_mm = 34 |Ġun_Preċip_mm = 13 |Lul_Preċip_mm = 2 |Aww_Preċip_mm = 6 |Set_Preċip_mm = 23 |Ott_Preċip_mm = 62 |Nov_Preċip_mm = 84 |Diċ_Preċip_mm = 95 |Year_Preċip_mm = 533 |sors1 = [[Organizzazzjoni Meteoroloġika Dinjija]] ([[Ġnus Magħquda|ĠM]])<ref>{{ċita web |url=http://www.worldweather.org/083/c01237.htm |titlu=Weather Information for Seville |lingwa=Ingliż |aċċess=}}</ref> |aċċess=Awwissu 2010 }} == Kultura == === Festi === Il-[[Ġimgħa Mqaddsa]] u l-[[Fiera ta' Sivilja]], ''La Feria de Sevilla'' (imsejħa wkoll il-''Feria de Abril'', "Fiera ta' April") huma l-aktar ż-żewġ festi magħrufin ta' Sivilja. Sivilja hi magħrufa internazzjonalment għall-purċissjonijiet solenni u sbieħ li jsiru matul il-Ġimgħa Mqaddsa u l-fiera ferrieħa u storbjuża li ssir ġimgħatejn wara. Matul il-Feria, il-familji, in-negozji u l-organizzazzjonijiet iwaqqfu ''casetas'' jew tined, fejn jgħaddu l-ġimgħa jiżfnu, jixorbu u jpaċpċu. Tradizzjonalment, in-nisa jilbsu l-ilbies mimli tiżjin tal-[[Flamenco]] u l-irġiel jilbsu pulit kemm jistgħu. It-tined jittellgħu f'post permanenti apposta li fih kull triq hija msemmija għal xi torero famuż. === Gastronomija === Sivilja hi ċentru gastronomiku, bi kċina bbażata fuq il-prodotti tal-provinċji ta' madwar, inklużi frott tal-baħar minn [[Cádiz (provinċja)|Cádiz]], [[żejt taż-żebbuġa]] minn [[Jaén (provinċja Spanjola)|Jaén]], u [[sherry]] minn [[Jerez de la Frontera]]. L-atmosfera tat-''[[tapas]]'' hi waħda mill-attrazzjonijiet kulturali ewlenin tal-belt: in-nies imorru minn bar għall-ieħor, jieħdu pjaċir bl-ikliet fi platti żgħar imsejħin tapas (letteralment "għotjien" bl-Ispanjol x'aktarx għax oriġinalment kienu snacks servuti fi platti żgħar użati biex jgħattu t-tazzi tax-xorb). Fost l-ispeċjalitajiet lokali insibu frott tal-baħar moqli u mixwi (inklużi [[klamar]]i, [[siċċa|siċċ]], [[pixxispad]] u [[mazzola]]), laħmijiet mixwijin fiz-zlazi, [[spinaċi]] u [[ċiċri]], perżut tal-Andalusija (''Jamón ibérico''), kliewi tal-ħaruf fiz-zalza tax-sherry, [[bebbux]], u ''[[gazpacho]]''. Fost il-ħlewwiet tipiċi ta' din il-provinċja hemm il-''polvorones'' u l-''mantecados'' mill-belt ta' [[Estepa]], tip ta' galettini magħmulin mill-[[lewż tal-għarusa]], [[zokkor]] u [[xaħam]], ''Pestiños'', għaġina moqlija miksija bl-[[għasel]], ''Torrijas'', ħobż moqli bl-għasel; ''fritos Roscos'', qagħaq moqlijin fiż-żejt miksijin biz-zokkor, ''magdalenas'' jew kejkijiet żgħar; ''yemas de San Leandro'', li jipprovdu l-kunventi tal-belt b'sors ta' dħul, u ''Tortas de aceite'', kejkijiet irqaq magħmulin biż-żejt taż-żebbuġa u miksijin biz-zokkor. Ħlief il-''polvorones'' u l-''mantecados'', li huma ikel tradizzjonali tal-Milied, l-oħrajn jittiklu matul is-sena kollha. Il-larinġ ta' Sivilja li jinsab kullimkien mal-belt, hu morr wisq għall-gosti tallum u s-soltu jintuża biss għall-[[marmellata]] u l-lozjonijiet. Skont il-leġġenda, is-siġar ġew importati meta mbniet il-moskea sabiex jipprovdu d-dell għaliha u jgħattu r-riħa tal-belt medjevali. === Flamenco u Sevillanas === [[Stampa: SevillaFeriaDeAbril10.jpg|thumb|Il-fiera ta' Sivilja]] Iż-żifna [[Sevillanas]], li s-soltu hi meqjusa bħala [[Flamenco]], mhijiex maħsuba li hi ta' oriġni Siviljana. Iżda l-kanzunetti tradizzjonali imsejħin ''[[Sevillanas]]'' huma Siviljani awtentiċi, kif ukoll hi ż-żifna f'erba' partijiet li takkumpanjaha. Sivilja, u b'mod partikulari il-''barrio'' ta' Triana li hu tradizzjonalment fejn joqgħodu ż-żingari kien ċentru important fl-iżvilupp tal-[[Flamenco]]. === Il-Motto === [[Stampa: SevillaFeAb08CarrEpo001.JPG|thumb|xellug|"Carruajes"]] "NO8DO" huwa l-motto uffiċjali u wieħed mill-bosta leġġendi ta' Sivilja. Il-motto jdher kullimkien madwar il-belt. Il-motto huwa ''rebus'', li jikkombina s-sillabi Spanjoli (NO u DO) u disinn bejniethom - il-figura "8". Il-figura tirrappreżenta merilla ħajt, bl-Ispanjol, "madeja". Meta tinqara, "No madeja do" tinstama' "No me ha dejado", li tfisser "(Sivilja) Ma abbandunatnix". L-istorja ta' kif NO8DO saret il-motto tal-belt bla dubju dejjem iżżejnet matul is-sekli, imma l-leġġenda tgħid li wara r-rikonkwista ta' Sivilja min taħt il-Misilmin fl-1248, ir-Re Ferdinandu III ta' Kastilja u León mexxa l-qorti tiegħu għall-palazz li kien qabel tal-Misilmin, l-[[Alkażar ta' Sivilja]]. Wara l-mewt ta' Fernandu fl-Alkażar Irjali, laħaq fuq it-tron, ibnu [[Alfonsu X]]. Alfonsu X kien re studjuż, u għalhekk jissejjaħ ''l-Għaref''. Kien poeta, astronomu, astrologu, mużiċista u lingwista. Bin Alfonsu, [[Sancho IV ta' Kastilja]], ipprova jaħtaf it-tron f'idejh minn għand missieru, imma l-poplu ta' Sivilja baqa' leali lejn ir-re l-għaref u dan minn fejn hu ġej NO8DO, skont il-leġġenda, billi Alfonsu X ppremja l-fedeltà tas-Siviljani bil-kliem li issa jidhru fuq l-emblema uffiċjali tal-belt tagħhom. == Relazzjonijiet internazzjonali == === Ġemellaġġi === *{{flagicon|FRA}} [[Angers]] (mill-2000) *{{flagicon|PHI}} [[Baler]] *{{flagicon|ESP}} [[Barċellona]]<ref>[http://www.noticias.info/archivo/2004/200403/20040320/20040320_20532.shtm]</ref> *{{flagicon|ARG}} [[Buenos Aires]]<ref name="Hermanamientos con Latinoamérica">''[http://www.femp.es/index.php/femp/content/download/7117/65153/file/070202_con_latinoamérica.pdf Hermanamientos con Latinoamérica]'' (102,91 kB). [29-9-2008]</ref> *{{flagicon|US}} [[Columbus (Ohio)|Columbus]]<ref>[http://www.sister-cities.org/icrc/directory/Europe/Spain/inde]</ref> *{{flagicon|MEX}} [[Guadalajara]]<ref name="Hermanamientos con Latinoamérica"/> (mill-1977) *{{flagicon|CUB}} [[Ħavana]]<ref>[http://web.archive.org/20090630135554/pcasevilla.wordpress.com/2008/10/15/nos-visito-el-poder-popular-de-ciudad-de-la-habana/]</ref> *{{flagicon|US}} [[Kansas City (Missouri)|Kansas City]]<ref>[http://www.kcsistercities.org/spain.htm]</ref> *{{flagicon|MAR}} [[Rabat (Marokk)|Rabat]]<ref>[http://www.an-mar.org/index.php?Itemid=61&id=20&option=com_content&task=view]</ref> *{{flagicon|Saħara tal-Punent}} [[Tifariti]] === Sħubiji === * {{flagicon|POL}} [[Krakovja]] (mill-2002)<ref name="Kraków">[http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/?LANG=UK&MENU=l&TYPE=ART&ART_ID=16]</ref></small> == Ekonomija == [[Stampa: Pont Triana.jpg|thumb|right|El puente de Isabel II]] [[Stampa: Calatrava Puente del Alamillo Seville.jpg|thumb|El puente del Alamillo, mibni għal Expo '92 ta' Sivilja]] L-attività ekonomika ta' Sivilja ma tistgħax tinfired mill-kuntest ġeografiku u urban tal-belt; il-belt kapital tal-Andalusija hi ċ-ċentru ta' żona metropolitana li qiegħda tikber. Apparti mill-nħawi tradizzjonali bħal Santa Cruz, Triana u Macarena, dawk aktar 'il bogħod miċ-ċentru, bħal Nervión, Sevilla Este, u El Porvenir reċentement kibru ekonomikament. Matul l-aħħar għoxrin sena, din iż-żona urbana kellha żieda sinifikanti fil-popolazzjoni u fl-iżvilupp ta' żoni industrijali u kummerċjali ġodda. Minħabba d-daqs u l-post tagħha, Sivilja hi l-aktar b'saħħitha ekonomikament mill-ibliet tal-Andalusija. L-infrastruttura li għandha l-belt tikkontribwixxi għat-tkabbir fl-ekonomija li hi ddominata mis-settur tas-servizzi, iżda li fiha l-industrija għad għandha sehem konsiderevoli. === Infrastruttura === Fis-snin 1990 kien hemm tkabbir enormi fl-investiment fl-infrastruttura f'Sivilja, l-aktar minħabba li fl-1992 ospitat il-Wirja Universali ta' Sivilja. Dan l-investiment ġab żvilupp ekonomiku fil-belt u fiż-żona urbana tagħha. Il-belt għandha trasport tajjeb għall-bliet l-oħra Spanjoli, inklużi linja tal-ferrovija ta' veloċità għolja (AVE) għall Madrid, u ajruport internazzjonali ġdid. [[Stampa: Sevilla2005July 040.jpg|thumb|xellug|''Skyline'' bil-port fi 'l bogħod]] Barra minn hekk: * Fil-peniżola Iberika, Sivilja għandha l-uniku port fuq ix-xmara: dan jinsab 80 km mill-bokka tax-Xmara [[Guadalquivir]]. Il-kumpless tal-port joffri aċċess għall-Atlantiku u l-Mediterran, u jippermetti l-kummerċ tal-merkanzija bejn in-nofsinhar ta' Spanja (Andalucia, [[Extremadura]]) u l-Ewropa, il-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Il-port ġie riorganizzat u [[tunnellaġġ]] annwali tela' għal 5.3 miljun tunnellata ta' merkanzija fl-2006. * Sivilja għandha faċilitajiet għal konferenzi, fosthom il-Palazz tal-Kungress. * Il-belt u l-provinċja ta' madwarha għandhom numru ta' żoni industrijali u ċentri tat-teknoloġija kbar: Dos Hermanos jakkomoda l-akbar żona industrijali fl-Andalusija, filwaqt li Alcalá de Guadaíra għandha l-akbar kumpless industrijali fl-Andalusija; il-''Parque Científico Tecnológico SevillaTecnopolis'', jiġbor fih kumpaniji, ċentri ta' riċerka u dipartimenti universitarji li għandhom bħala għan l-iżvilupp ta' teknoloġiji ġodda; il-''Parque Tecnológico y Aeronáutico Aerópolis'' jiffoka fuq l-industrija tal-ajruplani. * Barra Sivilja hemm torri ta' enerġija solari PS20 li jipprovdi l-parti l-kbira tal-belt ta' Sivilja b'enerġija nadifa u li tiġġedded. Dan juża mirja li jiffokaw ir-raġġi tax-xemx fuqu, isaħħnuh u joħolqu fwar super-imsaħħan. Dan il-fwar idawwar it-turbini li mbagħad joħolqu l-enerġija elettrika u jipprovdu l-elettriku binhar u billejl. === Karatteristiċi skond is-settur === [[Stampa: Edificio la Adriática 001.jpg|200px|right|thumb|Il-bini "Adriatica" (1914-1922) fuq l- Avenida de la Constitución ippjanat minn José Espiau y Muñoz]] Il-belt ta' Sivilja u l-agglomerazzjoni tagħha, minħabba s-sitwazzjoni tagħhom fuq ix-xmara Guadalquivir, għad għandhom attività agrikola ħajja. Waqt li l-industrija agroalimentarja hi produttivia, ir-reġjun ilu hares il-quddiem u jinvesti bil-kbir fl-attivitajiet industrijali, mgħejunin mill-infrastruttura eżistenti. Is-settur tas-servizzi u teknoloġiji ġodda qiegħed dejjem isir iżjed importanti. Fl-2004, f'Sivilja kien hemm ikkonċentrati, 31 % tal-kumpaniji kbar Andalusi u 128 mis-6000, l-akbar kumpaniji nazzjonali. Fl-2005, fiż-żona metropolitana in-numru ta' ħaddiema kien ta' 471,947 ruħ, li minnhom 329,471 (69.81 %) kienu jaħdmu fiċ-ċentru tal-belt. * L-agrikoltura tħaddem inqas minn 1.3 % tal-ħaddiema tal-belt. Iċ-ċereali, frott u tkabbir taż-żebbuġ jikkostitwixxu l-attivitajiet agrikoli prinċipali f'dan ir-reġjun tal-Andalusija. * L-industrija tikkontribwixxi sa 28 % mill-produzzjoni ekonomika ta' Sivilja. Fl-2005 kienet timpjega 15.2 % tal-ħaddiema fil-belt. Hija stabbilita sewwa fiż-żona metropolitana, stimolata minn bosta żoni industrijali, l-eżistenza ta' infrastruttura tajba u l-prossimità tal-kumplessi tal-Bajjiet ta' Cádiz, Algeciras, u Huelva. * Is-settur tas-servizzi jimpjega 83.5 % tal-ħaddiema ta' Sivilja. Jirrappreżenta sehem sinifikanti tal-ekonomija lokali u hu kkonċentrata fuq it-turiżmu, kummerċ u servizzi finanzjarji. === Riċerka u żvilupp === Il-belt ta' Sivilja tagħmel kontribut sinifikanti għar-riċerka xjentifika, billi fiha hemm l-ewwel u l-akbar bank tal-[[ADN]] fi Spanja fi ħdan il-kumpannija lokali ''Neocodex''. Neocodex iżżomm 20,000 kampjun tal-ADN u hi rikonoxxuta internazzjonalment. Barra minn hekk, Sivilja hi meqjusa wkoll bħala ċentru importanti għat-teknoloġija u riċerka fl-oqsma tal-enerġiji rinnovabbli u l-industrija aeronawtika. Permezz taċ-ċentri ta' teknoloġija għolja u l-kumpaniji innovattivi li fiha, il-belt kapitali tal-Andalusija waslet biex saret fost il-bliet Spanjoli l-aktar importanti fil-qasam ta' żvilupp u riċerka. Barra minn hekk, irridu nżidu l-attività xjentifika u teknoloġika tat-tliet universitajiet ta' Sivilja, li l-laboratorji u ċ-ċentri ta' riċerka tagħhom jaħdmu id f'id mal-kurrent soċjo-ekonomiku lokali. Għaldaqstant, il-''Parque Tecnológico Científico Cartuja 93'' jiġbor fih xjenzati mis-settur privat u pubbliku f'bosta oqsma ta' riċerka. Id-direzzjonijiet ewlenin fl-innovazzjoni u r-riċerka huma t-telekomunikazzjoni, it-teknoloġiji ġodda, il-bijoteknoloġiji (f'dak li jirrigwarda problemi speċifiċi fl-agrikoli lokali), l-ambjent u l-enerġija rinnovabbli. == Trasport == [[Stampa:EstMetSev3.JPG|thumb|left|L-istazzjon tal-metrò San Bernardo]] Il-servizz TUSSAM (Transportes Urbanos de Sevilla) jipprovdi xibka ta' rotot tal-karożżi tal-linja mal-firxa tal-belt kif ukoll maż-żoni ta' madwar Sivilja. El Metrocentro Tranvia hija linja tat-tram li tagħmel erba' waqfiet; tibda mill-istazzjon tax-xarabank el Prado, tgħaddi minn quddiem l-Università u l-Katidral, u tieqaf fil-Plaza Nueva fejn terġa' lura. Fit-2 ta' April, 2009, infetħet l-ewwel linja tal-metrò fil-belt, <ref>[http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view//sevilla-metro-inaugurated.html Sevilla metro inaugurated], [[Railway Gazette International]] 2009-04-06</ref> kważi 28 xahar aktar tard milli kien ippjanat oriġinarjament. Il-proġett esperjenza ħafna dewmien ikkawżat minn diversi raġunijiet, fosthom ir-rilokazzjoni ta' xi sejbiet arkeoloġiċi u l-ħtieġa li l-mina taħt ix-Xmara Guadalquivir tinżel iżjed fil-fond biex żgur li ma tibdiex tnexxi l-ilma. L-istazzjon tal-ferrovija Santa Justa hu moqdi minn sistema ferrovjarja ta' veloċità għolja [[AVE]] u mmexxi mill-kumpanija [[Renfe]] li qabel kienet tal-Gvern Spanjol. [[Stampa:Spain Sevilla AVE train station.jpg|right|250px|thumb|L-istazzjon tal-ferrovija Santa Justa f'Sivilja]]Il-programm komunitarju tar-roti [[Sevici]] qiegħed jintegra r-rota fin-network tat-trasport pubbliku. Madwar il-belt, hemm roti għall-kiri bi prezz baxx u wieħed jista' jsib passaġġi ħodor għar-roti fil-parti l-kbira tat-toroq ewlenin. Din ix-xibka ta' passaġġi (carriles) qiegħda dejjem tinfirex. L-Ajruport ta' Sivilja huwa ajruport ta' daqs medju li jservi l-belt u r-reġjun ta' madwarha. == Edukazzjoni == [[Stampa: Universidad de Sevilla (rectorado) 001.jpg|thumb|240px|lemin|Ir-rettorat tal-Università ta' Sivilja]] Fi [[Spanja]] l-edukazzjoni hi obbligatorja minn 6 snin sa 16-il sena u l-edukazzjoni statali hi b'xejn. Is-sistema ta' edukazzjoni attwali tissejjaħ LOGSE (Ley de Ordenación General del Sistema Educativo).<ref>[http://www.mec.es/educa/sistema-educativo/loe/sistema-educativo-loe.html][http://web.archive.org/web/20080412073035/][http://www.mec.es/educa/sistema-eucativo/loe/sistema-educativo-loe.html archivedate=2008-04-12 ] </ref> === Edukazzjoni għola === F'Sivilja hemm bosta universitajiet. L-[[Università ta' Sivilja]], l-[[Universidad de Pablo Olavide]] (UPO) u l-[[Universidad Internacional de Andalucía]] <ref>[http://www.unia.es Universidad Internacional de Andalucía]</ref> huma istituzzjonijiet pubbliċi. Barra minn hekk, l[[-Università Internazzjonali Menéndez Pelayo]], ibbażata f' [[Santander, Cantabria|Santander]], għandha kampus fergħa f'Sivilja <ref> [http://www.uimp.es/blogs/sevilla/] </ref>. == Nies famużi li twieldu Sivilja == * [[Maria Antonietta ta' Spanja]], ''[[reġina ta' Sardinja]]'' (1729-1785) * L-imperaturi Rumani [[Trajjanu]] u [[Adrijanu]] twieldu f'[[Italica]] * It-tabib famuż Abu Marwan Abd al-Malik Ibn Zuhr (magħrufa fil-Punent bħala [[Ibn Zuhr|Avenzoar]]) - 1091-1161 * Il-familja tal-istoriku u soċjologu Għarbi [[ibn Khaldun]] * Il-kompożituri Rinaxximentali [[Cristóbal de Morales]] u [[Francisco Guerrero]] * Ir-rumanzier tas-seklu 16 [[Mateo Alemán]] * Id-drammaturgi [[Lope de Rueda]] u [[Hermanos Álvarez Quintero]] * L-esploratur [[Juan Díaz de Solis]], imwieled fl-[[Lebrija]] * Il-lingwista u grammatiku Spanjol [[Antonio de Nebrija]], imwieled fl-[[Lebrija]] * Il-pitturi Barokki [[Diego Velázquez]], [[Valdés Leal]] u [[Bartolomé Esteban Murillo|Murillo]] * L-esploratur u astronomu [[Antonio de Ulloa]] * Il-poeta Rinaxximentali [[Gutierre de Cetina]] * Il-poeta Romantiku [[Gustavo Adolfo Bécquer]] * Il-poeti tas-seklu 20: ** [[Vicente Aleixandre]] ([[Premju Nobel]] għal-Letteratura) ** [[Antonio Machado]] ** [[Manuel y Machado Ruiz|Manuel Machado]], ħuh ** [[Luis Cernuda]] * Il-kompożitur [[Joaquín Turina]] * Il-plejers tal-futbol [[José Antonio Reyes]], [[Fernando Muñoz|Fernando "NANDO" Muñoz]], [[Ricardo Serna]], [[Sergio Ramos]], [[Jesús Navas]], [[Antonio Puerta]] u [[Carlos Marchena]]. * L-għawwiema Olimpika [[Fátima Madrid]] * Il-politiċi [[Felipe González]], [[President tal-Gvern ta' Spanja]] 1982-1996, u [[Alfonso Guerra]], viċi-president 1982-1991 == Gallerija == <gallery> Stampa:Archivo de Indias 002.jpg|Dehra mill-ġenb tal-''Archivo de Indias''. Stampa:Real Alcazar Siviglia.JPG|L-[[Alkażar ta' Sivilja]] minn ġewwa Stampa:Pont de Triana.JPG|Il-Knisja ''Del Carmen''. Stampa:Ayuntamiento de Sevilla 001.jpg|Ayuntamiento ta' Sivilja. Stampa:Puerta y Basílica de la Macarena (Sevilla).jpg|Arkata u Bażilika ta' ''Macarena''. Stampa:Palacio Arzobispal de Sevilla.JPG|Il-Palazz Arċiveskovoli ta' Sivilja Stampa:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 15-40-35.jpg|''Plaza de España''. Stampa:Torredelorotyteatrolamaestranza.JPG|Ix-xmara Guadalquivir Stampa:Cathedralcourtyard.jpg|Il-bitħa tal-katidral kif tidher mill-Giralda. Stampa:Cathedralroof.jpg|Is-saqaf tal-katidral u parti mill-belt, kif jidhru mill-Giralda. Stampa:Latumbadecolon.jpg|Il-qabar ta' Kristofru Kolombu, ġewwa l-katidral ta' Sivilja. </gallery> == Noti u referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commons|Category:Sevilla}} * {{es}} [http://www.sevilla.org/ Sit uffiċjali tal-kunsill tal-belt] * [http://photos-seville.com/ Ritratti ta' Sivilja] [[Kategorija:Bliet ta' Spanja]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 9sofoc1t1ynplnqyo9uhk4v9b7c2n1y 2 25623 279648 279640 2022-08-23T13:15:39Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (762)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċirkewwa]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għarb]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hospital de Sant Pau]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Michael Refalo]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Mont-Saint-Michel]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nadur]] * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qala (Għawdex)]] * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] * [[Qutb Minar]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Lawrenz (Għawdex)]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] aovzbqc7nit28tyuuandprdutu7r1s5 279657 279648 2022-08-23T16:47:03Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (763)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċirkewwa]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għarb]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hospital de Sant Pau]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Michael Refalo]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Mont-Saint-Michel]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moritz Cantor]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nadur]] * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qala (Għawdex)]] * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] * [[Qutb Minar]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Lawrenz (Għawdex)]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 6mnm7xoacgbazdrlb71fgkouqx06qbb 279670 279657 2022-08-23T20:09:17Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (764)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċirkewwa]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għarb]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hospital de Sant Pau]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Michael Refalo]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Mont-Saint-Michel]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moritz Cantor]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nadur]] * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qala (Għawdex)]] * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] * [[Quseir Amra]] * [[Qutb Minar]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Lawrenz (Għawdex)]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] 25xfl0ob7105mjq3gyk8fb9duaofxt3 279674 279670 2022-08-24T05:48:44Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (765)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċirkewwa]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għarb]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hospital de Sant Pau]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Michael Refalo]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Mont-Saint-Michel]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moritz Cantor]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nadur]] * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qala (Għawdex)]] * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] * [[Quseir Amra]] * [[Qutb Minar]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Lawrenz (Għawdex)]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Úbeda]] * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] qfjkweazu849v4pa7vofpzors11799i 279682 279674 2022-08-24T07:25:20Z Trigcly 17859 aġġornament wikitext text/x-wiki == '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (766)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Simbel]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Alatyr]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alto Douro]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] * [[Angkor Wat]] * [[Ani]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] * [[Antartika]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Aquileia]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] * [[Assisi]] *[[Asuman Baytop]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Baeza]] * [[Bagan]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Bajjad]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Battir]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bernard Grech]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Borobudur]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bucha]] *[[Bukhara]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Calakmul]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carla Fracci]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Ċensu Apap]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċirkewwa]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cumalıkızık]] *[[Cynthia Turner]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edinburgu]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[El Jadida]] *[[El Torcal]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fanal ta' Cordouan]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Ferrara]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Firenze]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għarb]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hallstatt]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hattusha]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hildesheim]] *[[Holašovice]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hospital de Sant Pau]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] === '''<u>I</u>''' === * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Indiċi]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Julia Malinova]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kappella]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Kauksi Ülle]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] *[[Kelma]] *[[Kernavė]] *[[Khiva]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Krzemionki]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[Lagi ta' Willandra]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Lucavsala]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lviv]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Mario Draghi]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Moser]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Meteora]] *[[Michael Refalo]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Modena]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Mont-Saint-Michel]] *[[Monte San Giorgio]] * [[Monument]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Moritz Cantor]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nadur]] * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nikkō]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Parmigianino]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Parrukkier]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Petra]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjazza]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Politika]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Pożati]] *[[Professjoni]] *[[Provins]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qala (Għawdex)]] * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quedlinburg]] * [[Quseir Amra]] * [[Qutb Minar]] === '''<u>R</u>''' === * [[Ravenna]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] * [[Roi Mata]] * [[Ronald Searle]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[San Gimignano]] *[[San Lawrenz (Għawdex)]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Shahrisabz]] *[[Sian Ka'an]] *[[Sidney Webb]] *[[Siena]] *[[Siracusa]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skrivan]] *[[Sophie Germain]] *[[Sputnik 5]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Su Nuraxi]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Taħdit]] *[[Taj Mahal]] *[[Tallinn]] *[[Tarraco]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempju tal-Ġenna]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] *[[Teżawru]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tiryns]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Toruń]] *[[Třebíč]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tutankhamun]] === '''<u>U</u>''' === * [[Úbeda]] * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] *[[Wadi Rum]] *[[Werrej]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xjenza spazjali]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yeni-Kale]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zamość]] * [[Ziba Ganiyeva]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] f457e16y41wa4fel8cnh2xowo59ms0w 0 28899 279659 279635 2022-08-23T17:43:52Z Chrisportelli 355 removed [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:20061225-Barcelona Hospital de la Santa Creu i Sant Pau MQ.jpg|daqsminuri|256x256px|Il-faċċata prinċipali tal-Hospital de Sant Pau.]] L-'''Hospital de Sant Pau''', li qabel kien magħruf bħala '''Hospital de la Santa Creu i Sant Pau''' (pronunzja bil-[[Lingwa Katalana|Katalan]]: [uspiˈtal də lə ˈsantə ˈkɾɛw i ˈsam ˈpaw], bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: Sptar tas-Salib Imqaddes u ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]]), fil-kwartier ta' El Guinardó, f'[[Barċellona]], il-[[Katalonja]], [[Spanja]], huwa kumpless li nbena bejn l-1901 u l-1930. Huwa wieħed mill-iżjed xogħlijiet prominenti tal-[[arkitett]] tal-[[moderniżmu]] Katalan [[Lluís Domènech i Montaner]]. Il-kumpless ġie elenkat bħala ''Conjunto Histórico'' ([[monument]] storiku) fl-1978. Flimkien mal-[[Palau de la Música Catalana]], ġie ddikjarat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1998.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/news/180/|titlu=World Heritage Committee Inscribes 46 New Sites on World Heritage List|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/804/|titlu=Palau de la M&uacute;sica Catalana and Hospital de Sant Pau, Barcelona|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Magħmul minn 12-il paviljun konnessi permezz ta' galleriji twal taħt l-art fi ħdan l-ispazju aħdar kbir tiegħu, l-Hospital de Sant Pau huwa l-ikbar kumpless li qatt inbena bl-istil tal-[[Art Nouveau]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/visits|titlu=Visites|data=2014-03-04|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Kien sptar li kien jiffunzjona għalkollox sa Ġunju 2009 u mbagħad inbena sptar ġdid ħdejh, qabel ma beda x-xogħol ta' restawr fuqu biex jibda jintuża bħala [[mużew]] u ċentru [[Kultura|kulturali]] li nfetaħ fl-2014. Apparti li l-eks sptar huwa kapulavur storiku u arkitettoniku importanti, il-binji toffri wkoll spazji tax-xogħol għal organizzazzjoni soċjali ta' profil għoli bħad-[[Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa|WHO]], il-Banco Farmacéutico, il-Barcelona Health Hub, l-EMEA, il-UN-HABITAT fost oħrajn.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/resident-institutions|titlu=Resident Institutions|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Iċ-ċentru kulturali għandu wkoll arkivju storiku fejn jinstabu r-rekords u d-dokumenti ta' ġrajjiet notevoli b'rabta mal-eks sptar u mal-belt. L-arkivji huma miftuħa għall-pubbliku flimkien ma' kamra għall-qari u joffru tagħrif għall-viżitaturi u għar-riċerkaturi permezz tas-servizz tal-informazzjoni u tar-reprografika.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history/historical-archive|titlu=Historical Archive|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Storja == [[Stampa:17-12-03-Hospital de Sant Pau (BCN) Pavelló de Sant Rafael-RalfR-DSCF0553-PANORAMA.jpg|xellug|daqsminuri|260x260px|L-isptar minn ġewwa.]] Għalkemm is-26 binja attwali tal-isptar imorru lura għas-seklu 20, l-Hospital de la Santa Creu (l-aħħar parti tal-isem, "Sant Pau", ġiet miżjuda bħala ġieħ għall-bankier [[Pau Gil]] li ħallas għall-binjiet il-ġodda fis-seklu 20) ġie stabbilit fl-1401 meta sitt sptarijiet [[Medjuevu|Medjevali]] ngħaqdu fi sptar kbir wieħed.<ref>Tóibín, Colm (2002). ''Homage to Barcelona''. [[Londra]]: Picador. p. 34. ISBN <bdi>9780330373562</bdi>.</ref> L-eks binjiet tal-isptar ħdejn iċ-ċentru ta' Barċellona jmorru lura għas-seklu 15, u issa jospitaw skola tal-[[arti]] (''Escola Massana'') u l-Biblioteca de Catalunya (il-Librerija Nazzjonali tal-[[Katalonja]]).<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history|titlu=History|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kostruzzjoni tal-binja inizjali li bdiet fl-1401 tlestiet fl-1450. Iktar 'il quddiem fis-[[seklu 17]], ġiet miżjuda l-binja tal-Casa Convalescència mal-kumplament tal-kumpless.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history/the-mediaeval-hospital|titlu=The Mediaeval Hospital|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Bl-espansjoni tal-belt kif ukoll id-dehra antikwata u l-qagħda tal-binjiet Medjevali, fl-1902 bdiet il-kostruzzjoni ta' sptar ġdid iddisinjat minn Lluís Domènech i Montaner. Il-pjanta oriġinali ta' Domènech kellha 48 binja iżda effettivament inbnew 27 binja. Fl-1991, l-isptar ingħata s-Salib ta' San Ġorġ mill-Generalitat de Catalunya. Fl-2003 nbniet binja ta' sptar ġdid lejn it-Tramuntana tal-paviljuni tal-Modernist Domènech i Montaner u kważi d-dipartimenti kollha ġew ittrasferiti fih. Madankollu, xi ftit dipartimenti bħall-Bank tad-[[Demm]] u tat-Tessuti, id-dipartiment tar-[[radjografija]] u d-dipartiment tat-terapija fiżika baqgħu f'uħud mill-binjiet l-antiki. == Restawr == Wara snin ta' użu fis-servizz tas-saħħa, il-binjiet tal-Hospital de Sant Pau kellhom xi ħsarat u kellhom bżonn restawr. Għalhekk, fl-2009 beda restawr metikoluż tal-kumpless. Kumitat tal-Wirt ġie msawwar biex jikkoordina l-proċess u jiżgura l-kwalità tal-interventi. Iktar minn 30 tim ta' esperti u arkitetti ħadu sehem fir-restawr. Il-konfigurazzjoni oriġinali tal-binjiet ġiet stabbilita, qabel ma bdew l-interventi, permezz ta' eżaminar tal-arkivji storiċi.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://diariodesign.com/2014/07/sublime-restoration-sant-paus-hospital-modernist-treasure-looking-future/|titlu=The sublime restoration of Sant Pau's Hospital: a modernist treasure looking to the future.|data=2014-07-01|sit=diariodesign.com|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Żona bil-bini ta' 29.517 metru kwadru u spazju estern kumplessiv ta' 31.052 metru kwadru ġew inklużi fir-restawr. Iffinanzjat mill-Fond Ewropew għall-Iżvilupp Reġjonali tal-[[Unjoni Ewropea]], mill-Generalitat de Catalunya, mill-Gvern Spanjol, mill-IDAE, mill-Kunsill tal-Belt ta' Barċellona, mill-Kunsill Provinċjali ta' Barċellona, mis-CEB u mill-Fondazzjoni Privata tal-Hospital de la Sant Creu i Sant Pau, il-proġett ta' restawr kellu baġit totali ta' €100 miljun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.world-architects.com/fr/onl-arquitectura-barcelona/project/administration-pavilion-of-the-historical-site-sant-pau-hospital-restoration-of-interiors|titlu=Administration Pavilion of the Historical site "Sant Pau Hospital" - Restoration of interiors onl, arquitectura|sit=World-Architects|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-proġett ta' restawr kellu tliet objettivi prinċipali. L-ewwel wieħed kien li l-binja tiġi rrestawrata għall-istat oriġinali tagħha permezz tat-tisħiħ tal-istruttura u t-tneħħija ta' kwalunkwe element li kien ġie miżjud fi stadji iktar 'il quddiem tul il-ħajja tal-binja. It-tieni objettiv kien li jiġu enfasizzati l-elementi ornamentali bl-użu ta' materjali adattati skont id-disinn oriġinali tal-binjiet. It-tielet objettiv kien li l-kumpless jiġi adattat għall-ħtiġijiet kontemporanji u għal użi alternattivi possibbli mingħajr ma titnaqqas l-awtentiċità tal-binja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history/restoration|titlu=Restoration|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> L-objettivi b'rabta mal-binjiet intlaħqu permezz ta' tliet passi. L-ewwel nett ġiet irkuprata l-istruttura oriġinali skont il-pjanta oriġinali u ġew eliminati l-istrutturi li ma kinux skont il-pjanta oriġinali. Imbagħad, l-infrastruttura ġiet imsaħħa flimkien mal-istrutturi li jirfdu l-binjiet, bħax-xorok tal-[[ħadid]], l-oqfsa tal-ħadid, eċċ. Kmamar ġodda taħt l-art u spazju ġdid tul il-perimetru nbnew biex tiżdied il-funzjonalità tal-binja mingħajr ma jtellfu d-dehra tal-faċċata oriġinali.<ref name=":1" /> Minkejja li l-binja nfetħet għall-viżitaturi fl-2014, il-proġett tar-restawr baqa' għaddej u tlesta għalkollox fl-2020. == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Palau de la Música Catalana u l-Hospital de Sant Pau f'Barċellona ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji fl-1997. Iż-żona ta' lqugħ ġiet immodifikata kemxejn fl-2008.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Bini]] [[Kategorija:Spanja]] 5rnawulxmtodh1xzeuyeys9j617auh9 279660 279659 2022-08-23T17:44:02Z Chrisportelli 355 Modifiki annullati ta' [[Speċjali:Kontribuzzjonijiet/Chrisportelli|Chrisportelli]] ([[Diskussjoni utent:Chrisportelli|diskussjoni]]) għall-aħħar verżjoni ta' [[Utent:Trigcly|Trigcly]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:20061225-Barcelona Hospital de la Santa Creu i Sant Pau MQ.jpg|daqsminuri|256x256px|Il-faċċata prinċipali tal-Hospital de Sant Pau.]] L-'''Hospital de Sant Pau''', li qabel kien magħruf bħala '''Hospital de la Santa Creu i Sant Pau''' (pronunzja bil-[[Lingwa Katalana|Katalan]]: [uspiˈtal də lə ˈsantə ˈkɾɛw i ˈsam ˈpaw], bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: Sptar tas-Salib Imqaddes u ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]]), fil-kwartier ta' El Guinardó, f'[[Barċellona]], il-[[Katalonja]], [[Spanja]], huwa kumpless li nbena bejn l-1901 u l-1930. Huwa wieħed mill-iżjed xogħlijiet prominenti tal-[[arkitett]] tal-[[moderniżmu]] Katalan [[Lluís Domènech i Montaner]]. Il-kumpless ġie elenkat bħala ''Conjunto Histórico'' ([[monument]] storiku) fl-1978. Flimkien mal-[[Palau de la Música Catalana]], ġie ddikjarat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1998.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/news/180/|titlu=World Heritage Committee Inscribes 46 New Sites on World Heritage List|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/804/|titlu=Palau de la M&uacute;sica Catalana and Hospital de Sant Pau, Barcelona|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Magħmul minn 12-il paviljun konnessi permezz ta' galleriji twal taħt l-art fi ħdan l-ispazju aħdar kbir tiegħu, l-Hospital de Sant Pau huwa l-ikbar kumpless li qatt inbena bl-istil tal-[[Art Nouveau]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/visits|titlu=Visites|data=2014-03-04|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Kien sptar li kien jiffunzjona għalkollox sa Ġunju 2009 u mbagħad inbena sptar ġdid ħdejh, qabel ma beda x-xogħol ta' restawr fuqu biex jibda jintuża bħala [[mużew]] u ċentru [[Kultura|kulturali]] li nfetaħ fl-2014. Apparti li l-eks sptar huwa kapulavur storiku u arkitettoniku importanti, il-binji toffri wkoll spazji tax-xogħol għal organizzazzjoni soċjali ta' profil għoli bħad-[[Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa|WHO]], il-Banco Farmacéutico, il-Barcelona Health Hub, l-EMEA, il-UN-HABITAT fost oħrajn.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/resident-institutions|titlu=Resident Institutions|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Iċ-ċentru kulturali għandu wkoll arkivju storiku fejn jinstabu r-rekords u d-dokumenti ta' ġrajjiet notevoli b'rabta mal-eks sptar u mal-belt. L-arkivji huma miftuħa għall-pubbliku flimkien ma' kamra għall-qari u joffru tagħrif għall-viżitaturi u għar-riċerkaturi permezz tas-servizz tal-informazzjoni u tar-reprografika.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history/historical-archive|titlu=Historical Archive|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Storja == [[Stampa:17-12-03-Hospital de Sant Pau (BCN) Pavelló de Sant Rafael-RalfR-DSCF0553-PANORAMA.jpg|xellug|daqsminuri|260x260px|L-isptar minn ġewwa.]] Għalkemm is-26 binja attwali tal-isptar imorru lura għas-seklu 20, l-Hospital de la Santa Creu (l-aħħar parti tal-isem, "Sant Pau", ġiet miżjuda bħala ġieħ għall-bankier [[Pau Gil]] li ħallas għall-binjiet il-ġodda fis-seklu 20) ġie stabbilit fl-1401 meta sitt sptarijiet [[Medjuevu|Medjevali]] ngħaqdu fi sptar kbir wieħed.<ref>Tóibín, Colm (2002). ''Homage to Barcelona''. [[Londra]]: Picador. p. 34. ISBN <bdi>9780330373562</bdi>.</ref> L-eks binjiet tal-isptar ħdejn iċ-ċentru ta' Barċellona jmorru lura għas-seklu 15, u issa jospitaw skola tal-[[arti]] (''Escola Massana'') u l-Biblioteca de Catalunya (il-Librerija Nazzjonali tal-[[Katalonja]]).<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history|titlu=History|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kostruzzjoni tal-binja inizjali li bdiet fl-1401 tlestiet fl-1450. Iktar 'il quddiem fis-[[seklu 17]], ġiet miżjuda l-binja tal-Casa Convalescència mal-kumplament tal-kumpless.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history/the-mediaeval-hospital|titlu=The Mediaeval Hospital|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Bl-espansjoni tal-belt kif ukoll id-dehra antikwata u l-qagħda tal-binjiet Medjevali, fl-1902 bdiet il-kostruzzjoni ta' sptar ġdid iddisinjat minn Lluís Domènech i Montaner. Il-pjanta oriġinali ta' Domènech kellha 48 binja iżda effettivament inbnew 27 binja. Fl-1991, l-isptar ingħata s-Salib ta' San Ġorġ mill-Generalitat de Catalunya. Fl-2003 nbniet binja ta' sptar ġdid lejn it-Tramuntana tal-paviljuni tal-Modernist Domènech i Montaner u kważi d-dipartimenti kollha ġew ittrasferiti fih. Madankollu, xi ftit dipartimenti bħall-Bank tad-[[Demm]] u tat-Tessuti, id-dipartiment tar-[[radjografija]] u d-dipartiment tat-terapija fiżika baqgħu f'uħud mill-binjiet l-antiki. == Restawr == Wara snin ta' użu fis-servizz tas-saħħa, il-binjiet tal-Hospital de Sant Pau kellhom xi ħsarat u kellhom bżonn restawr. Għalhekk, fl-2009 beda restawr metikoluż tal-kumpless. Kumitat tal-Wirt ġie msawwar biex jikkoordina l-proċess u jiżgura l-kwalità tal-interventi. Iktar minn 30 tim ta' esperti u arkitetti ħadu sehem fir-restawr. Il-konfigurazzjoni oriġinali tal-binjiet ġiet stabbilita, qabel ma bdew l-interventi, permezz ta' eżaminar tal-arkivji storiċi.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://diariodesign.com/2014/07/sublime-restoration-sant-paus-hospital-modernist-treasure-looking-future/|titlu=The sublime restoration of Sant Pau's Hospital: a modernist treasure looking to the future.|data=2014-07-01|sit=diariodesign.com|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Żona bil-bini ta' 29.517 metru kwadru u spazju estern kumplessiv ta' 31.052 metru kwadru ġew inklużi fir-restawr. Iffinanzjat mill-Fond Ewropew għall-Iżvilupp Reġjonali tal-[[Unjoni Ewropea]], mill-Generalitat de Catalunya, mill-Gvern Spanjol, mill-IDAE, mill-Kunsill tal-Belt ta' Barċellona, mill-Kunsill Provinċjali ta' Barċellona, mis-CEB u mill-Fondazzjoni Privata tal-Hospital de la Sant Creu i Sant Pau, il-proġett ta' restawr kellu baġit totali ta' €100 miljun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.world-architects.com/fr/onl-arquitectura-barcelona/project/administration-pavilion-of-the-historical-site-sant-pau-hospital-restoration-of-interiors|titlu=Administration Pavilion of the Historical site "Sant Pau Hospital" - Restoration of interiors onl, arquitectura|sit=World-Architects|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-proġett ta' restawr kellu tliet objettivi prinċipali. L-ewwel wieħed kien li l-binja tiġi rrestawrata għall-istat oriġinali tagħha permezz tat-tisħiħ tal-istruttura u t-tneħħija ta' kwalunkwe element li kien ġie miżjud fi stadji iktar 'il quddiem tul il-ħajja tal-binja. It-tieni objettiv kien li jiġu enfasizzati l-elementi ornamentali bl-użu ta' materjali adattati skont id-disinn oriġinali tal-binjiet. It-tielet objettiv kien li l-kumpless jiġi adattat għall-ħtiġijiet kontemporanji u għal użi alternattivi possibbli mingħajr ma titnaqqas l-awtentiċità tal-binja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.santpaubarcelona.org/en/history/restoration|titlu=Restoration|data=2014-01-28|sit=Sant Pau Recinte Modernista|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> L-objettivi b'rabta mal-binjiet intlaħqu permezz ta' tliet passi. L-ewwel nett ġiet irkuprata l-istruttura oriġinali skont il-pjanta oriġinali u ġew eliminati l-istrutturi li ma kinux skont il-pjanta oriġinali. Imbagħad, l-infrastruttura ġiet imsaħħa flimkien mal-istrutturi li jirfdu l-binjiet, bħax-xorok tal-[[ħadid]], l-oqfsa tal-ħadid, eċċ. Kmamar ġodda taħt l-art u spazju ġdid tul il-perimetru nbnew biex tiżdied il-funzjonalità tal-binja mingħajr ma jtellfu d-dehra tal-faċċata oriġinali.<ref name=":1" /> Minkejja li l-binja nfetħet għall-viżitaturi fl-2014, il-proġett tar-restawr baqa' għaddej u tlesta għalkollox fl-2020. == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Palau de la Música Catalana u l-Hospital de Sant Pau f'Barċellona ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji fl-1997. Iż-żona ta' lqugħ ġiet immodifikata kemxejn fl-2008.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bini]] [[Kategorija:Spanja]] d74x8h4hzdepx2pp3zk4wx1prf4y3iu 0 28901 279644 2022-08-23T13:10:30Z Trigcly 17859 Kontenut inizjali, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Pesrian-Arabic and Nagari in different sections of the Qutb Minar reveal the history of its construction and the later restorations and repairs by Firoz Shah Tughluq (1351–88) and Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The height of Qutb Minar is 72.5 meters, making it the tallest minaret in the world built of bricks.<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The tower tapers, and has a 14.3 metres (47 feet) base diameter, reducing to 2.7 metres (9 feet) at the top of the peak. It contains a spiral staircase of 379 steps. The whole tower contains a spiral staircase of 379 steps. At the foot of the tower is the Quwat Ul Islam Mosque. The Minar tilts just over 65 cm from the vertical, which is considered to be within safe limits.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Qutb Minar was an inspiration and prototype for many minarets and towers built. The Chand Minar and Mini Qutub Minar bear resemblance to the Qutb Minar and inspired from it.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == The stories of the Qutb Minar vary in size, style, and material due to varying architects and builders constructing each section. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] The Qutb Minar consists of five stories of red and grey sandstone. The lowest story, also known as the basement story, was completed during the lifetime of Ghiyeth al-Din Muhammad, a sultan during the Ghurid dynasty. It is revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> This story is separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. The story is placed on top of a low circular plinth that is inscribed with a twelve-pointed star with a semicircle placed with each of the angles between the star’s points. There are also six horizontal bands with inscriptions inscribed in ''naskh'', a style of Islamic calligraphy, on this story. The inscriptions are as follows: Quran, sura II, verses 255-60; Quran, sura LIX, verses 22-23, and attributes of God; The name and titles of Ghiyath al-Din; Quran, sura XLVIII, verses 1-6; The name and titles of Mu’izz al-Din; and Qur’anic quotations and the following titles in this much restored inscription: "The Amir, the most glorious and great commander of the army." This level also has inscriptions praising Muhammad of Ghor, the sultan of the Ghurids. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] The second, third, and fourth stories were erected by Sham ud-Din Iltutmish, the first Muslim sovereign to rule from Delhi. He is considered to be the first of the Delhi Sultan dynastic line. The second and third stories are also revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order. These red sandstone columns are separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. Prior to its reconstruction and reduction, the fourth story was also decorated with semicircular pilasters. It was re-constructed in white marble and is relatively plain.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === In 1369, the fourth story was repaired after lightning struck the minaret. During reconstruction, Sultan Firuz Shah Tughlaq elected to reduce the size of the fourth story and then separated it into two stories.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == On 14 November 2000, Delhi newspapers reported that the Hindu nationalist groups, Vishva Hindu Parishad and Bajrang Dal, planned to host a ''yajna'', a ritualistic Hindu ceremony related to cleansing or purification, at the Qutub Minar complex where the minaret is located. The Delhi police detained 80 activists led by Ram Krishan Gaur that were located by the Qutb Minar and were stopped from performing the ''yajna'' inside the tower. Due to a police barricade, the activists instead performed the ritual on the streets outside the mosque complex.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Since the ''spolia'' of Jain and Hindu temples were used to construct the minaret, the right-wing Hindu groups believed that they needed to perform a cleansing at the complex in order to free the Hindu icons that were "trapped" in the minaret and the mosque complex. On 18 May 2022, a former Regional Director of Archaeological Survey of India, Dharamveer Sharma, has claimed that Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya in the fifth century to observe the changing position of the sun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> On 21 May 2022, The Secretary at the Ministry of Culture, Govind Mohan, took the decision to conduct excavation and iconography of idols found at Qutub Minar. The Ministry has now asked the ASI to submit an excavation report. Excavation can be started in the south of the minaret at a distance of 15 meters from the mosque.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == fze0f8l9nqsb576rjr5czoh7f54qzfb 279645 279644 2022-08-23T13:12:56Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Pesrian-Arabic and Nagari in different sections of the Qutb Minar reveal the history of its construction and the later restorations and repairs by Firoz Shah Tughluq (1351–88) and Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The height of Qutb Minar is 72.5 meters, making it the tallest minaret in the world built of bricks.<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The tower tapers, and has a 14.3 metres (47 feet) base diameter, reducing to 2.7 metres (9 feet) at the top of the peak. It contains a spiral staircase of 379 steps. The whole tower contains a spiral staircase of 379 steps. At the foot of the tower is the Quwat Ul Islam Mosque. The Minar tilts just over 65 cm from the vertical, which is considered to be within safe limits.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Qutb Minar was an inspiration and prototype for many minarets and towers built. The Chand Minar and Mini Qutub Minar bear resemblance to the Qutb Minar and inspired from it.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == The stories of the Qutb Minar vary in size, style, and material due to varying architects and builders constructing each section. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] The Qutb Minar consists of five stories of red and grey sandstone. The lowest story, also known as the basement story, was completed during the lifetime of Ghiyeth al-Din Muhammad, a sultan during the Ghurid dynasty. It is revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> This story is separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. The story is placed on top of a low circular plinth that is inscribed with a twelve-pointed star with a semicircle placed with each of the angles between the star’s points. There are also six horizontal bands with inscriptions inscribed in ''naskh'', a style of Islamic calligraphy, on this story. The inscriptions are as follows: Quran, sura II, verses 255-60; Quran, sura LIX, verses 22-23, and attributes of God; The name and titles of Ghiyath al-Din; Quran, sura XLVIII, verses 1-6; The name and titles of Mu’izz al-Din; and Qur’anic quotations and the following titles in this much restored inscription: "The Amir, the most glorious and great commander of the army." This level also has inscriptions praising Muhammad of Ghor, the sultan of the Ghurids. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] The second, third, and fourth stories were erected by Sham ud-Din Iltutmish, the first Muslim sovereign to rule from Delhi. He is considered to be the first of the Delhi Sultan dynastic line. The second and third stories are also revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order. These red sandstone columns are separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. Prior to its reconstruction and reduction, the fourth story was also decorated with semicircular pilasters. It was re-constructed in white marble and is relatively plain.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === In 1369, the fourth story was repaired after lightning struck the minaret. During reconstruction, Sultan Firuz Shah Tughlaq elected to reduce the size of the fourth story and then separated it into two stories.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == On 14 November 2000, Delhi newspapers reported that the Hindu nationalist groups, Vishva Hindu Parishad and Bajrang Dal, planned to host a ''yajna'', a ritualistic Hindu ceremony related to cleansing or purification, at the Qutub Minar complex where the minaret is located. The Delhi police detained 80 activists led by Ram Krishan Gaur that were located by the Qutb Minar and were stopped from performing the ''yajna'' inside the tower. Due to a police barricade, the activists instead performed the ritual on the streets outside the mosque complex.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Since the ''spolia'' of Jain and Hindu temples were used to construct the minaret, the right-wing Hindu groups believed that they needed to perform a cleansing at the complex in order to free the Hindu icons that were "trapped" in the minaret and the mosque complex. On 18 May 2022, a former Regional Director of Archaeological Survey of India, Dharamveer Sharma, has claimed that Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya in the fifth century to observe the changing position of the sun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> On 21 May 2022, The Secretary at the Ministry of Culture, Govind Mohan, took the decision to conduct excavation and iconography of idols found at Qutub Minar. The Ministry has now asked the ASI to submit an excavation report. Excavation can be started in the south of the minaret at a distance of 15 meters from the mosque.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 2nihrcasgmeaxftgbvkeqsu43mzfxq5 279646 279645 2022-08-23T13:13:04Z Trigcly 17859 added [[Category:Indja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Pesrian-Arabic and Nagari in different sections of the Qutb Minar reveal the history of its construction and the later restorations and repairs by Firoz Shah Tughluq (1351–88) and Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The height of Qutb Minar is 72.5 meters, making it the tallest minaret in the world built of bricks.<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The tower tapers, and has a 14.3 metres (47 feet) base diameter, reducing to 2.7 metres (9 feet) at the top of the peak. It contains a spiral staircase of 379 steps. The whole tower contains a spiral staircase of 379 steps. At the foot of the tower is the Quwat Ul Islam Mosque. The Minar tilts just over 65 cm from the vertical, which is considered to be within safe limits.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Qutb Minar was an inspiration and prototype for many minarets and towers built. The Chand Minar and Mini Qutub Minar bear resemblance to the Qutb Minar and inspired from it.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == The stories of the Qutb Minar vary in size, style, and material due to varying architects and builders constructing each section. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] The Qutb Minar consists of five stories of red and grey sandstone. The lowest story, also known as the basement story, was completed during the lifetime of Ghiyeth al-Din Muhammad, a sultan during the Ghurid dynasty. It is revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> This story is separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. The story is placed on top of a low circular plinth that is inscribed with a twelve-pointed star with a semicircle placed with each of the angles between the star’s points. There are also six horizontal bands with inscriptions inscribed in ''naskh'', a style of Islamic calligraphy, on this story. The inscriptions are as follows: Quran, sura II, verses 255-60; Quran, sura LIX, verses 22-23, and attributes of God; The name and titles of Ghiyath al-Din; Quran, sura XLVIII, verses 1-6; The name and titles of Mu’izz al-Din; and Qur’anic quotations and the following titles in this much restored inscription: "The Amir, the most glorious and great commander of the army." This level also has inscriptions praising Muhammad of Ghor, the sultan of the Ghurids. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] The second, third, and fourth stories were erected by Sham ud-Din Iltutmish, the first Muslim sovereign to rule from Delhi. He is considered to be the first of the Delhi Sultan dynastic line. The second and third stories are also revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order. These red sandstone columns are separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. Prior to its reconstruction and reduction, the fourth story was also decorated with semicircular pilasters. It was re-constructed in white marble and is relatively plain.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === In 1369, the fourth story was repaired after lightning struck the minaret. During reconstruction, Sultan Firuz Shah Tughlaq elected to reduce the size of the fourth story and then separated it into two stories.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == On 14 November 2000, Delhi newspapers reported that the Hindu nationalist groups, Vishva Hindu Parishad and Bajrang Dal, planned to host a ''yajna'', a ritualistic Hindu ceremony related to cleansing or purification, at the Qutub Minar complex where the minaret is located. The Delhi police detained 80 activists led by Ram Krishan Gaur that were located by the Qutb Minar and were stopped from performing the ''yajna'' inside the tower. Due to a police barricade, the activists instead performed the ritual on the streets outside the mosque complex.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Since the ''spolia'' of Jain and Hindu temples were used to construct the minaret, the right-wing Hindu groups believed that they needed to perform a cleansing at the complex in order to free the Hindu icons that were "trapped" in the minaret and the mosque complex. On 18 May 2022, a former Regional Director of Archaeological Survey of India, Dharamveer Sharma, has claimed that Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya in the fifth century to observe the changing position of the sun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> On 21 May 2022, The Secretary at the Ministry of Culture, Govind Mohan, took the decision to conduct excavation and iconography of idols found at Qutub Minar. The Ministry has now asked the ASI to submit an excavation report. Excavation can be started in the south of the minaret at a distance of 15 meters from the mosque.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Indja]] r9ztv69atrwo31rwrob8gvtu8669q7r 279647 279646 2022-08-23T13:13:11Z Trigcly 17859 added [[Category:Iżlam]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Pesrian-Arabic and Nagari in different sections of the Qutb Minar reveal the history of its construction and the later restorations and repairs by Firoz Shah Tughluq (1351–88) and Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The height of Qutb Minar is 72.5 meters, making it the tallest minaret in the world built of bricks.<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> The tower tapers, and has a 14.3 metres (47 feet) base diameter, reducing to 2.7 metres (9 feet) at the top of the peak. It contains a spiral staircase of 379 steps. The whole tower contains a spiral staircase of 379 steps. At the foot of the tower is the Quwat Ul Islam Mosque. The Minar tilts just over 65 cm from the vertical, which is considered to be within safe limits.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Qutb Minar was an inspiration and prototype for many minarets and towers built. The Chand Minar and Mini Qutub Minar bear resemblance to the Qutb Minar and inspired from it.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == The stories of the Qutb Minar vary in size, style, and material due to varying architects and builders constructing each section. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] The Qutb Minar consists of five stories of red and grey sandstone. The lowest story, also known as the basement story, was completed during the lifetime of Ghiyeth al-Din Muhammad, a sultan during the Ghurid dynasty. It is revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> This story is separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. The story is placed on top of a low circular plinth that is inscribed with a twelve-pointed star with a semicircle placed with each of the angles between the star’s points. There are also six horizontal bands with inscriptions inscribed in ''naskh'', a style of Islamic calligraphy, on this story. The inscriptions are as follows: Quran, sura II, verses 255-60; Quran, sura LIX, verses 22-23, and attributes of God; The name and titles of Ghiyath al-Din; Quran, sura XLVIII, verses 1-6; The name and titles of Mu’izz al-Din; and Qur’anic quotations and the following titles in this much restored inscription: "The Amir, the most glorious and great commander of the army." This level also has inscriptions praising Muhammad of Ghor, the sultan of the Ghurids. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] The second, third, and fourth stories were erected by Sham ud-Din Iltutmish, the first Muslim sovereign to rule from Delhi. He is considered to be the first of the Delhi Sultan dynastic line. The second and third stories are also revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order. These red sandstone columns are separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. Prior to its reconstruction and reduction, the fourth story was also decorated with semicircular pilasters. It was re-constructed in white marble and is relatively plain.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === In 1369, the fourth story was repaired after lightning struck the minaret. During reconstruction, Sultan Firuz Shah Tughlaq elected to reduce the size of the fourth story and then separated it into two stories.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == On 14 November 2000, Delhi newspapers reported that the Hindu nationalist groups, Vishva Hindu Parishad and Bajrang Dal, planned to host a ''yajna'', a ritualistic Hindu ceremony related to cleansing or purification, at the Qutub Minar complex where the minaret is located. The Delhi police detained 80 activists led by Ram Krishan Gaur that were located by the Qutb Minar and were stopped from performing the ''yajna'' inside the tower. Due to a police barricade, the activists instead performed the ritual on the streets outside the mosque complex.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Since the ''spolia'' of Jain and Hindu temples were used to construct the minaret, the right-wing Hindu groups believed that they needed to perform a cleansing at the complex in order to free the Hindu icons that were "trapped" in the minaret and the mosque complex. On 18 May 2022, a former Regional Director of Archaeological Survey of India, Dharamveer Sharma, has claimed that Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya in the fifth century to observe the changing position of the sun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> On 21 May 2022, The Secretary at the Ministry of Culture, Govind Mohan, took the decision to conduct excavation and iconography of idols found at Qutub Minar. The Ministry has now asked the ASI to submit an excavation report. Excavation can be started in the south of the minaret at a distance of 15 meters from the mosque.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Indja]] [[Kategorija:Iżlam]] 68v3bybhorokscopxchfqc34in7sbs7 279649 279647 2022-08-23T14:43:11Z Trigcly 17859 /* Arkitettura */ żieda kontenut wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Il-kalligrafiji [[Iran|Persjani]]-[[Lingwa Għarbija|Għarab]] u [[Nagari]] f'sezzjonijiet differenti tal-Qutb Minar jiżvelaw l-istorja tal-kostruzzjoni tiegħu u tat-tiswijiet u r-restawr li saru wara minn Firoz Shah Tughluq (1351–1388) u Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa għoli 72.5 metru, u b'hekk huwa l-ogħla minaret tal-brikks fid-[[Id-Dinja|dinja]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-minaret jidjieq fis-sulari ta' fuq nett u għandu bażi b'dijametru ta' 14.3-il metru (47 pied), li jiċkien sa 2.7 metri (disa' piedi) fil-quċċata tiegħu. Għandu garigor li jdur minn ġol-minaret sa fuq nett b'total ta' 379 tarġa. Maġenb il-minaret hemm il-Moskea ta' Quwwat-Ul-Islam. Il-minaret ixaqleb ftit iktar minn 65 ċentimetru minn fuq, li jitqies fi ħdan il-limiti tas-sikurezza.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar kien ispirazzjoni u prototip għal bosta minareti u torrijiet li nbnew. Iċ-Chand Minar u l-verżjoni minuskola tal-Qutub Minar jixbhu lill-Qutb Minar u ġew ispirati minnu.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == The stories of the Qutb Minar vary in size, style, and material due to varying architects and builders constructing each section. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] The Qutb Minar consists of five stories of red and grey sandstone. The lowest story, also known as the basement story, was completed during the lifetime of Ghiyeth al-Din Muhammad, a sultan during the Ghurid dynasty. It is revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> This story is separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. The story is placed on top of a low circular plinth that is inscribed with a twelve-pointed star with a semicircle placed with each of the angles between the star’s points. There are also six horizontal bands with inscriptions inscribed in ''naskh'', a style of Islamic calligraphy, on this story. The inscriptions are as follows: Quran, sura II, verses 255-60; Quran, sura LIX, verses 22-23, and attributes of God; The name and titles of Ghiyath al-Din; Quran, sura XLVIII, verses 1-6; The name and titles of Mu’izz al-Din; and Qur’anic quotations and the following titles in this much restored inscription: "The Amir, the most glorious and great commander of the army." This level also has inscriptions praising Muhammad of Ghor, the sultan of the Ghurids. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] The second, third, and fourth stories were erected by Sham ud-Din Iltutmish, the first Muslim sovereign to rule from Delhi. He is considered to be the first of the Delhi Sultan dynastic line. The second and third stories are also revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order. These red sandstone columns are separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. Prior to its reconstruction and reduction, the fourth story was also decorated with semicircular pilasters. It was re-constructed in white marble and is relatively plain.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === In 1369, the fourth story was repaired after lightning struck the minaret. During reconstruction, Sultan Firuz Shah Tughlaq elected to reduce the size of the fourth story and then separated it into two stories.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == On 14 November 2000, Delhi newspapers reported that the Hindu nationalist groups, Vishva Hindu Parishad and Bajrang Dal, planned to host a ''yajna'', a ritualistic Hindu ceremony related to cleansing or purification, at the Qutub Minar complex where the minaret is located. The Delhi police detained 80 activists led by Ram Krishan Gaur that were located by the Qutb Minar and were stopped from performing the ''yajna'' inside the tower. Due to a police barricade, the activists instead performed the ritual on the streets outside the mosque complex.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Since the ''spolia'' of Jain and Hindu temples were used to construct the minaret, the right-wing Hindu groups believed that they needed to perform a cleansing at the complex in order to free the Hindu icons that were "trapped" in the minaret and the mosque complex. On 18 May 2022, a former Regional Director of Archaeological Survey of India, Dharamveer Sharma, has claimed that Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya in the fifth century to observe the changing position of the sun.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> On 21 May 2022, The Secretary at the Ministry of Culture, Govind Mohan, took the decision to conduct excavation and iconography of idols found at Qutub Minar. The Ministry has now asked the ASI to submit an excavation report. Excavation can be started in the south of the minaret at a distance of 15 meters from the mosque.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Indja]] [[Kategorija:Iżlam]] kxw2pddpiy4ejpayen9craovtnsr7y6 279650 279649 2022-08-23T14:52:33Z Trigcly 17859 /* Kontroversja */ żieda kontenut wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Il-kalligrafiji [[Iran|Persjani]]-[[Lingwa Għarbija|Għarab]] u [[Nagari]] f'sezzjonijiet differenti tal-Qutb Minar jiżvelaw l-istorja tal-kostruzzjoni tiegħu u tat-tiswijiet u r-restawr li saru wara minn Firoz Shah Tughluq (1351–1388) u Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa għoli 72.5 metru, u b'hekk huwa l-ogħla minaret tal-brikks fid-[[Id-Dinja|dinja]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-minaret jidjieq fis-sulari ta' fuq nett u għandu bażi b'dijametru ta' 14.3-il metru (47 pied), li jiċkien sa 2.7 metri (disa' piedi) fil-quċċata tiegħu. Għandu garigor li jdur minn ġol-minaret sa fuq nett b'total ta' 379 tarġa. Maġenb il-minaret hemm il-Moskea ta' Quwwat-Ul-Islam. Il-minaret ixaqleb ftit iktar minn 65 ċentimetru minn fuq, li jitqies fi ħdan il-limiti tas-sikurezza.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar kien ispirazzjoni u prototip għal bosta minareti u torrijiet li nbnew. Iċ-Chand Minar u l-verżjoni minuskola tal-Qutub Minar jixbhu lill-Qutb Minar u ġew ispirati minnu.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == The stories of the Qutb Minar vary in size, style, and material due to varying architects and builders constructing each section. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] The Qutb Minar consists of five stories of red and grey sandstone. The lowest story, also known as the basement story, was completed during the lifetime of Ghiyeth al-Din Muhammad, a sultan during the Ghurid dynasty. It is revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> This story is separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. The story is placed on top of a low circular plinth that is inscribed with a twelve-pointed star with a semicircle placed with each of the angles between the star’s points. There are also six horizontal bands with inscriptions inscribed in ''naskh'', a style of Islamic calligraphy, on this story. The inscriptions are as follows: Quran, sura II, verses 255-60; Quran, sura LIX, verses 22-23, and attributes of God; The name and titles of Ghiyath al-Din; Quran, sura XLVIII, verses 1-6; The name and titles of Mu’izz al-Din; and Qur’anic quotations and the following titles in this much restored inscription: "The Amir, the most glorious and great commander of the army." This level also has inscriptions praising Muhammad of Ghor, the sultan of the Ghurids. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] The second, third, and fourth stories were erected by Sham ud-Din Iltutmish, the first Muslim sovereign to rule from Delhi. He is considered to be the first of the Delhi Sultan dynastic line. The second and third stories are also revetted with twelve semicircular and twelve flanged pilasters that are placed in alternating order. These red sandstone columns are separated by flanges and by storied balconies, carried on Muqarnas corbels. Prior to its reconstruction and reduction, the fourth story was also decorated with semicircular pilasters. It was re-constructed in white marble and is relatively plain.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === In 1369, the fourth story was repaired after lightning struck the minaret. During reconstruction, Sultan Firuz Shah Tughlaq elected to reduce the size of the fourth story and then separated it into two stories.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == Fl-14 ta' Novembru 2000, il-gazzetti ta' New Delhi rrapportaw li l-gruppi nazzjonalisti Induisti, Vishva Hindu Parishad u Bajrang Dal, kienu qed jippjanaw li jospitaw ''yajna'', ċerimonja Induista ritwalistika marbuta mat-tindif jew mal-purifikazzjoni, fil-kumpless tal-Qutub Minar fejn hemm il-minaret. Il-pulizija ta' Delhi żammet taħt arrest lil 80 attivist immexxija minn [[Ram Krishan Gaur]] li kienu jinsabu qrib il-Qutb Minar u twaqqfu milli jiċċelebraw il-''yajna'' fil-minaret. Minħabba l-barrikati tal-pulizija, l-attivisti minflok wettqu r-ritwal fit-toroq barra l-kumpless tal-moskea.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Ladarba ntużaw il-fdalijiet ta' tempji Ġain u Induisti fil-kostruzzjoni tal-minaret, il-gruppi Induisti tal-Lemin kienu jemmnu li kien jeħtieġ li jiċċelebraw dan ir-ritwal fil-kumpless sabiex jeħilsu lill-ikoni Induisti li kienu "maqbuda" fil-kumpless tal-minaret u tal-moskea. Fit-18 ta' Mejju 2022, eks Direttur Reġjonali tal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja, [[Dharamveer Sharma]], saħaq li l-Qutb Minar inbena minn Raja Vikramaditya fis-seklu 5 sabiex ikun jista' josserva l-pożizzjoni tinbidel tax-[[xemx]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Fil-21 ta' Mejju 2022, is-Segretarju tal-Ministeru għall-Kultura, [[Govind Mohan]], ħa d-deċiżjoni li jwettaq skavi u studji rigward l-ikonografija tal-idoli li nstabu fil-Qutb Minar. Il-Ministeru talab lill-ASI jippreżenta rapport dwar l-iskavi. L-iskavi setgħu jsiru fin-Nofsinhar tal-minaret f'distanza ta' 15-il metru mill-moskea.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Indja]] [[Kategorija:Iżlam]] cqtu83u7vq1arx7x29qwvh27f1ity5e 279651 279650 2022-08-23T15:10:10Z Trigcly 17859 /* Sulari */ żieda kontenut wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qutb Minar 2011.jpg|daqsminuri|Il-Qutb Minar]] Il-'''Qutb Minar''', spellut ukoll '''Qutub Minar''' u '''Qutab Minar''', huwa minaret u "torri tal-vitorja" li jifforma parti mill-kumpless ta' Qutb, li jinsab fis-sit tal-eqdem belt iffortifikata ta' [[New Delhi|Delhi]], Lal Kot, stabbilita mir-Rajput ta' Tomara.<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/publication/qutb-minar-complex-and-its-surroundings|titlu=Qutb Minar Complex and its Surroundings|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kumpless tal-Qutb Minar huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-inħawi ta' Mehrauli fin-Nofsinhar ta' Delhi, l-[[Indja]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/233/|titlu=Qutb Minar and its Monuments, Delhi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Singh (2010). ''Longman History & Civics ICSE 7''. Pearson Education India. p. 42. ISBN <bdi>978-81-317-2887-1</bdi>.</ref> Huwa wieħed mill-iżjed attrazzjonijiet turistiċi li jżuruh nies fil-belt, u nbena l-iktar bejn l-1199 u l-1220.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150725164517/http://qutubminardelhi.com/quwwat-ul-islam-mosque/|titlu=Quwwat-ul-Islam Mosque - Qutub Minar|data=2015-07-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Jista' jiġi mqabbel mal-[[Minaret ta' Jam]] fl-[[Afganistan]], magħmul mill-brikks għall-ħabta tal-1190 b'għoli ta' 62 metru, jiġifieri deċennju qabel ma x'aktarx bdiet il-kostruzzjoni tal-minaret f'Delhi. Il-wiċċ taż-żewġ [[Monument|monumenti]] huwa mżejjen b'mod elaborat b'kitbiet imnaqqxin u b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Il-Qutb Minar għandu xaft imrikkeb b'"brakits qishom stalagtiti mill-isbaħ taħt il-gallariji" fin-naħa ta' fuq ta' kull sular.<ref>Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). ''Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-08869-4</bdi>. p. 164.</ref><ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 424.</ref><ref>Blair, Sheila S.; Bloom, Jonathan M. (1996). ''The Art and Architecture of Islam 1250-1800''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06465-0</bdi>. p. 149.</ref> Inġenerali, damu ma jintużaw fl-Indja u fil-postijiet fejn kienu jeżistu, spiss kienu jkunu distakkati mill-moskea prinċipali.<ref>Harle, James C. (1994). ''The Art and Architecture of the Indian Subcontinent''. Yale University Press. ISBN <bdi>978-0-300-06217-5</bdi>. p. 429.</ref> == Sinteżi tal-Arkitettura Iżlamika u tan-Nofsinhar tal-Asja == Dan it-torri tal-vitorja huwa simbolu tas-sinteżi tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] tradizzjonali mad-disinn tan-Nofsinhar tal-[[Asja]]. [[Elizabeth Lambourn]] f'''Islam Beyond Empires: Mosques and Islamic Landscapes in India and the Indian Ocean''<ref name=":1">Lambourn, Elizabeth A. (2017). "Islam beyond Empires". ''A Companion to Islamic Art and Architecture''. pp. 755–776.</ref> tistudja l-introduzzjoni tal-Iżlam fin-Nofsinhar tal-Asja u kif ir-reġjun influwenza l-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] Iżlamika. Dawn il-Musulmani li kienu għadhom kemm waslu mill-Punent Iżlamiku ħarbu mill-Imperu tal-[[Mongolja|Mongoli]] u emigraw lejn l-Indja, fejn bnew ċentri reliġjużi. Il-Qutb Minar kien iservi bħala markatur ċentrali għal dawn il-komunitajiet Musulmani l-ġodda kif ukoll bħala tfakkira tal-preżenza tal-Iżlam fl-inħawi. L-arkitettura tal-minaret tvarja ferm mill-istil u mid-disinn tipiċi tal-moskej li nbnew fil-[[Lvant Nofsani]]. L-istil ta' dawn l-istrutturi huwa influwenzat ferm mill-arkitettura lokali bħat-tempji lokali tal-[[Ħinduiżmu|Induiżmu]]. Dan affettwa l-materjali, it-tekniki u t-tiżjin differenti li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-Qutb Minar.<ref name=":1" /> Il-minaret huwa uniku għaliex storikament, dawn il-minareti qishom torrijiet b'disinn Iżlamiku-tan-Nofsinhar tal-Asja ma kinux komuni qabel is-seklu 17. Dan id-distakk fiż-żmien huwa dovut għall-adozzjoni kajmana tal-istil tipiku tal-Lvant Nofsani fl-Indja. Huwa distakkat ukoll mill-moskea prinċipali, li wkoll juri kif il-kultura nattiva affettwat id-disinn ta' struttura tal-Lvant Nofsani. Il-Qutb Minar jitqies bħala "l-iżjed eżempju bikri u l-aqwa eżempju ta' fużjoni jew sinteżi tat-tradizzjonijiet Induisti-Musulmani" skont [[Ved Parkash]] fis-saġġ tiegħu ''The Qutb Minar from Contemporary and Near Contemporary Sources''. Bħal ħafna moskej mibnija fin-Nofsinhar tal-Asja matul dan iż-żmien, il-minaret inbena minn ħaddiema u [[Artiġjan|artiġjani]] Induisti ssorveljati minn [[Arkitett|arkitetti]] Musulmani. Dan wassal għal kostruzzjoni b'sinteżi arkitettonika reliġjuża kemm Induista kif ukoll Iżlamika. Ladarba l-artiġjani kienu Induisti u ma kinux familjari mal-[[Koran]], il-kitbiet imnaqqxin huma kompilazzjoni ta' testi Koraniċi u espressjonijiet bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] sparpaljati.<ref name=":1" /> == Storja == [[Stampa:Kuttull Minor, Delhi. The Qutb Minar, an aquatint by Thomas Daniell, 1805.jpg|xellug|daqsminuri|Kuttull Minor, Delhi. ''Il-Qutb Minar'', 1805.]] Il-Qutb Minar inbena fuq il-fdalijiet ta' Lal Kot, iċ-ċittadella ta' Dhillika. Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar inbdiet wara l-[[Moskea ta' Quwwat-ul-Islam]], li kienet inbdiet għall-ħabta tal-1192 minn [[Qutb-ud-din Aibak]], l-ewwel mexxej tas-Sultanat ta' Delhi.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180116125602/http://www.qutubminar.org/|titlu=Qutub Minar|data=2018-01-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Normalment jingħad li l-minaret ingħata isem Qutb-ud-din Aibak li beda l-kostruzzjoni tiegħu. Iżda jista' jkun ukoll li ngħatat dak l-isem għal [[Khwaja Qutbuddin Bakhtiar Kaki]], qaddis [[Sufiżmu|Sufista]] tas-seklu 13, peress li [[Shamsuddin Iltutmish]] kien devot tiegħu.<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150629080441/http://qutubminardelhi.com/qutub-minar-height/|titlu=Qutub Minar Height - Qutub Minar Delhi|data=2015-06-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa mdawwar b'diversi [[Monument|monumenti]] storikament sinifikanti tal-kumpless ta' Qutb Minar. Il-Moskea ta' Quwwat-ul-Islam, lejn il-Grigal tal-minaret, inbniet minn Qutub-ud-Din Aibak fl-1198. Hija l-iżjed moskea bikrija li għadha eżistenti li nbniet mis-Sultani ta' Delhi. Tikkonsisti minn bitħa rettangolari magħluqa permezz ta' kjostri, b'kolonni mnaqqxin u elementi arkitettoniċi ta' 27 tempju [[Ġainiżmu|Ġain]] u Induista, li twaqqgħu minn Qutub-ud-Din Aibak kif iddokumentat fil-kitba mnaqqxa tiegħu mad-daħla prinċipali tal-Lvant. Iktar 'il quddiem inbena ħajt diviżorju mirqum bil-ħnejjiet u l-moskea ġiet imkabbra minn [[Shams-ud-Din Itutmish]] (1210-1235) u [[Ala-ud-Din Khalji]]. Il-Pilastru tal-[[Ħadid]] fil-bitħa fih kitba mnaqqxa bis-Sanskritu, bil-kitba Braħmina tas-seklu 4 W.K., li tgħid li l-pilastru kien ġie stabbilit bħala Vishnudhvaja (alla Vishnu standard) fuq l-għolja magħrufa bħala Vishnupada bħala mafkar tar-re setgħan imsejjaħ Chandra.<ref>Rajagopalan, Mrinalini (2012). "A Medieval Monument and Its Modern Myths of Iconoclasm: The Enduring Contestations over the Qutb Complex in Delhi, India". In Kinney, Dale; Brilliant, Richard (eds.). ''Reuse Value: Spolia and Appropriation in Art and Architecture from Constantine to Sherrie Levine''. Ashgate Publishing. pp. 199–221. ISBN <bdi>978-1-4094-8684-8</bdi>.</ref> [[Stampa:KITLV 377921 - Clifton and Co. - The Qutab Minar in Mehrauli in Delhi - Around 1890.tif|daqsminuri|264x264px|Il-Qutb Minar għall-ħabta tal-1890.]] Il-kumpless tal-moskea huwa wieħed mill-iżjed bikrin li għadu jeżisti fis-subkontinent Indjan. Il-koppla bil-pilastri fil-qrib, magħrufa bħala "l-istruttura ta' Smith" hija fdal tar-restawr tat-torri tas-seklu 19, li kien jinkludi tentattiv xellerat li jiġu miżjuda iktar sulari.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190630081446/http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/r/019pho0000096s1u00006000.html|titlu=Ruin of Hindu pillars, Kootub temples, Delhi.|data=2019-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Ali Javid; ʻAlī Jāvīd; Tabassum Javeed (1 July 2008). ''World Heritage Monuments and Related Edifices in India''. pp. 14, 105, 107, 130. ISBN <bdi>9780875864846</bdi>.</ref> Fl-1505, terremot ikkawża xi ħsarat; iżda t-torri ġie msewwi minn [[Sikander Lodi]]. Fl-1 ta' Settembru 1803, terremot kbir ikkawża ħsarat estensivi. Il-Maġġur [[Robert Smith]] tal-Armata Indjana Brittanika rrinnoca t-torrri fl-1828 u installa koppla bil-pilastri fuq il-ħames sular u b'hekk ħoloq is-sitt sular. Il-koppla tneħħiet fl-1848, skont l-istruzzjonijiet mill-[[Viskonti Hardinge]], li kien il-Gvernatur Ġeneral tal-Indja dak iż-żmien. Minflok ġiet installata fil-pjan terran fil-Lvant tal-Qutb Minar u għadha hemm sa llum.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20161007222620/https://rangandatta.wordpress.com/2012/08/15/qutub-minar-and-smiths-folly-an-architectural-disaster/|titlu=Qutub Minar and Smith’s Folly ~ An Architectural Disaster {{!}} Rangan Datta|data=2016-10-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> == Guridi == [[Stampa:2018 Qutub Minar New Delhi.jpg|xellug|daqsminuri|Ħnejja bil-Qutab Minar warajha. ]] Il-kostruzzjoni tal-Qutb Minar ġiet ippjanata u ffinanzjata mill-[[Guridi]], li emigraw lejn l-Indja u ġabu l-Iżlam magħhom. Il-Guridi, storikament magħrufa bħala x-Xansabani, kienu klan li oriġina mit-[[Taġikistan]] minn [[Gur]], ir-reġjun muntanjuż li llum il-ġurnata jagħmel parti mill-Punent tal-Afganistan.<ref name=":3">Patel, A. (2004). "Toward Alternative Receptions of Ghurid Architecture in North India (Late Twelfth-Early Thirtheenth Century CE)". ''Archives of Asian Art''. '''54''': 35–61.</ref> Fl-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-gruppi differenti ta' dan il-klan nomadiku ngħaqdu, u tilfu l-kultura nomadika tagħhom. Matul dak iż-żmien ikkonvertew ukoll għall-Iżlam. Imbagħad malajr espandew fl-Indja u ħadu l-kontroll ta' parti sostanzjali tal-pajjiż. Il-Guridi annettew lil [[Multan]] u [[Uch]] fil-Punent tal-[[Punjab]] fl-1175-1176, ir-reġjuni tal-Majjistral madwar il-[[Peshawar]] fl-1177, u r-reġjun ta' [[Sindh]] fl-1185-1186. Fl-1193, Qutb al-Din Aibek ħakem lil Delhi u implimenta l-governorat tal-Guridi fil-provinċja. Il-moskea kongregattiva u l-kumpless tal-Qutb Minar ġew stabbiliti fl-1193. Fl-imgħoddi, l-istudjużi kienu jemmnu li l-kumpless kien inbena biex tiġi promossa l-konverżjoni għall-Iżlam fost is-sudditi l-ġodda tal-Guridi, kif ukoll bħala simbolu tal-adeżjoni tal-Guridi għal sistema soċjoreliġjuża. Issa hemm tagħrif ġdid li jissuġġerixxi li l-konverżjoni għall-Iżlam ma kinitx prijorità ewlenija tal-annessjonijiet il-ġodda u minflok il-governaturi Guridi riedu jagħmlu sinteżi tal-kultura lokali u l-Iżlam permezz tan-negozjar.<ref name=":3" /> == Patruni u Arkitetti == Qutb-ud-din Aibak, viċi ta' Muhammad ta' Gur, li stabbilixxa s-Sultanat ta' Delhi wara l-[[mewt]] ta' Muhammad ta' Gur, beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sular tal-Qutb Minar fl-1199. Is-suċċessur ta' Aibak u l-iben tar-rispett ta' Shamsuddin Iltutmish bena u lesta tliet sulari oħra. Wara li sajjetta niżlet fuq il-binja fl-1369 u kkawżat ħsara fis-sular ta' fuq ta' dak iż-żmien, [[Firuz Shah Tughlaq]] issostitwixxa s-sular li ġarrab il-ħsara u żied sular ieħor. [[Sher Shah Suri]] żied ukoll daħla matul it-tmexxija tiegħu u sakemm l-imperatur [[Mugal]] [[Humayun]] kien f'eżilju.<ref name=":2" /> == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumpless ta' Qutb Minar u Monumenti Oħra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1993.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]".<ref name=":0" /> == Arkitettura == Il-kalligrafiji [[Iran|Persjani]]-[[Lingwa Għarbija|Għarab]] u [[Nagari]] f'sezzjonijiet differenti tal-Qutb Minar jiżvelaw l-istorja tal-kostruzzjoni tiegħu u tat-tiswijiet u r-restawr li saru wara minn Firoz Shah Tughluq (1351–1388) u Sikandar Lodi (1489–1517).<ref>{{Ċita web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plaque_at_Qutub_Minar.jpg|titlu=File:Plaque at Qutub Minar.jpg - Wikipedia|sit=commons.wikimedia.org|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar huwa għoli 72.5 metru, u b'hekk huwa l-ogħla minaret tal-brikks fid-[[Id-Dinja|dinja]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.cbsnews.com/pictures/worlds-tallest-buildings-monuments-and-other-structures/|titlu=World's tallest buildings, monuments and other structures|sit=www.cbsnews.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-minaret jidjieq fis-sulari ta' fuq nett u għandu bażi b'dijametru ta' 14.3-il metru (47 pied), li jiċkien sa 2.7 metri (disa' piedi) fil-quċċata tiegħu. Għandu garigor li jdur minn ġol-minaret sa fuq nett b'total ta' 379 tarġa. Maġenb il-minaret hemm il-Moskea ta' Quwwat-Ul-Islam. Il-minaret ixaqleb ftit iktar minn 65 ċentimetru minn fuq, li jitqies fi ħdan il-limiti tas-sikurezza.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131031202705/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-01-24/india/28019525_1_qutub-minar-tilt-qutubuddin-aibak|titlu=Qutub Minar tilting due to seepage: Experts - Times Of India|data=2013-10-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Qutb Minar kien ispirazzjoni u prototip għal bosta minareti u torrijiet li nbnew. Iċ-Chand Minar u l-verżjoni minuskola tal-Qutub Minar jixbhu lill-Qutb Minar u ġew ispirati minnu.<ref>Koch, Ebba (1991). "The Copies of the Quṭb Mīnār". ''Iran''. '''100''': 95–186.</ref> == Sulari == Is-sulari tal-Qutb Minar ivarjaw fid-daqs, fl-istil u fil-materjal minħabba d-diversi arkitetti u bennejja differenti involuti fil-kostruzzjoni ta' kull sezzjoni. === L-Ewwel Sular === [[Stampa:Qutub Minar Inscriptions 2022.jpg|daqsminuri|Il-kitbiet imnaqqxin qrib il-bażi tal-minaret.]] Il-Qutb Minar jikkonsisti minn ħames sulari ta' blat ramli [[aħmar]] u griż. L-iktar sular baxx, magħruf ukoll bħala l-bażi tal-minaret, tlesta matul il-ħajja ta' [[Ghiyeth al-Din Muhammad]], sultan matul id-dinastija tal-Guridi. L-istruttura talterna bejn 12-il pilastru semiċirkolari u 12-il pilastru kwadri ħdejn xulxin wieħed wara l-ieħor.<ref>Pinder-Wilson, Ralph (2001). "Ghaznavid and Ghūrid Minarets". ''Iran''. '''39''': 155–186. ISSN 0578-6967.</ref> Dan is-sular huwa sseparat permezz ta' flanġijiet u gallariji, mirfuda fuq diversi ''muqarna''. Is-sular inbena fuq pedestall ċirkolari baxx imnaqqax bi stilla ta' tnax-il ponta flimkien ma' semiċirku mqiegħed b'kull wieħed mill-angoli bejn il-ponot tal-istilla. F'dan is-sular hemm ukoll sitt strixxuni orizzontali b'kitbiet bin-''naskh'', stil ta' kalligrafija Iżlamika. Il-kitba tgħid: il-[[Koran]], sura II, versi 255-60; il-Koran, sura LIX, versi 22-23, u attributi ta' [[Alla l-Missier|Alla]]; l-isem u t-titli ta' Ghiyath al-Din; il-Koran, sura XLVIII, versi 1-6; l-isem u t-titli ta' Mu’izz al-Din; u kwotazzjonijiet oħra mill-Koran kif ukoll it-titli li ġejjin f'din il-kitba rrestawrata: "L- Amir, l-iżjed kmandant glorjuż u kbir tal-armata". Dan is-sular fih ukoll kitbiet li jfaħħru lil Muhammad ta' Gur, is-sultan tal-Guridi. === Tieni, Tielet u r-Raba' Sulari === [[Stampa:Details of the balcony, Qutub Minar.jpg|xellug|daqsminuri|251x251px|Dettalji tal-gallarija]] It-tieni, it-tielet u r-raba' sulari nbnew minn Sham ud-Din Iltutmish, l-ewwel sovran Musulman li mexxa minn Delhi. Huwa jitqies bħala l-ewwel mil-lija dinastika tas-Sultan ta' Delhi. It-tieni u t-tielet sulari wkoll għandhom alternanza bejn 12-il pilastru semiċirkolari u 12-il pilastru kwadri ħdejn xulxin wieħed wara l-ieħor. Dawn il-kolonni tal-blat ramli aħmar huma sseparati permezz ta' flanġijiet u gallariji mirfuda fiq ''muqarnas''. Qabel ir-rikostruzzjoni u t-tnaqqis fid-daqs, ir-raba' sular ġie mżejjen bil-pilastri semiċirkolari. Ġie rikostruwit bl-irħam abjad u huwa relattivament sempliċi fid-disinn tiegħu.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> [[Stampa:Qutub Minar 07.jpg|daqsminuri|Motivi dekorattivi tas-sulari ta' fuq.]] === Ħames Sular === Fl-1369 ir-raba' sular issewwa wara li sajjetta laqtgħet il-minaret. Matul ir-rikostruzzjoni, is-Sultan Firuz Shah Tughlaq iddeċiedi li jċekken id-daqs tar--raba' sular u mbagħad qasam dan is-sular f'żewġ sulari.<ref>Shafiqullah, Shah Muhammad (1 January 1993). "The Qutb Minar: An Observation on Its Calligraphy". ''Islamic Quarterly''. '''37''' (4): 281–286.</ref> == Kontroversja == Fl-14 ta' Novembru 2000, il-gazzetti ta' New Delhi rrapportaw li l-gruppi nazzjonalisti Induisti, Vishva Hindu Parishad u Bajrang Dal, kienu qed jippjanaw li jospitaw ''yajna'', ċerimonja Induista ritwalistika marbuta mat-tindif jew mal-purifikazzjoni, fil-kumpless tal-Qutub Minar fejn hemm il-minaret. Il-pulizija ta' Delhi żammet taħt arrest lil 80 attivist immexxija minn [[Ram Krishan Gaur]] li kienu jinsabu qrib il-Qutb Minar u twaqqfu milli jiċċelebraw il-''yajna'' fil-minaret. Minħabba l-barrikati tal-pulizija, l-attivisti minflok wettqu r-ritwal fit-toroq barra l-kumpless tal-moskea.<ref>{{Ċita web|url=https://www.tribuneindia.com/2000/20001115/main3.htm|titlu=The Tribune, Chandigarh, India - Main News|sit=www.tribuneindia.com|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Ladarba ntużaw il-fdalijiet ta' tempji Ġain u Induisti fil-kostruzzjoni tal-minaret, il-gruppi Induisti tal-Lemin kienu jemmnu li kien jeħtieġ li jiċċelebraw dan ir-ritwal fil-kumpless sabiex jeħilsu lill-ikoni Induisti li kienu "maqbuda" fil-kumpless tal-minaret u tal-moskea. Fit-18 ta' Mejju 2022, eks Direttur Reġjonali tal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja, [[Dharamveer Sharma]], saħaq li l-Qutb Minar inbena minn Raja Vikramaditya fis-seklu 5 sabiex ikun jista' josserva l-pożizzjoni tinbidel tax-[[xemx]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/qutub-minar-raja-vikramaditya-observe-sun-asi-1950972-2022-05-18|titlu=Qutb Minar was built by Raja Vikramaditya to observe the sun: Ex-ASI officer's big claim|kunjom=DelhiMay 18|isem=Milan Sharma New|kunjom2=May 19|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 02:26|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Fil-21 ta' Mejju 2022, is-Segretarju tal-Ministeru għall-Kultura, [[Govind Mohan]], ħa d-deċiżjoni li jwettaq skavi u studji rigward l-ikonografija tal-idoli li nstabu fil-Qutb Minar. Il-Ministeru talab lill-ASI jippreżenta rapport dwar l-iskavi. L-iskavi setgħu jsiru fin-Nofsinhar tal-minaret f'distanza ta' 15-il metru mill-moskea.<ref>{{Ċita web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/ministry-of-culture-asi-excavation-qutub-minar-complex-1952540-2022-05-22|titlu=Amid Gyanvapi row, govt now orders ASI to conduct excavation of Qutub Minar complex|kunjom=DelhiMay 22|isem=Varun Sinha New|kunjom2=May 22|isem2=2022UPDATED:|kunjom3=Ist|isem3=2022 12:36|sit=India Today|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Inċidenti == Qabel l-1976, il-pubbliku ġenerali kien jitħalla jaċċessa l-ewwel sular tal-minaret minn taraġ fuq ġewwa. L-aċċess għal fuq il-minaret twaqqaf wara s-sena 2000 minħabba xi suwiċidji. Fl-4 ta' Diċembru 1981, is-sistema tat-tidwil tat-taraġ fuq ġewwa kellha xi ħsara u ma ħadmitx. Bejn 300 u 400 viżitatur iffullaw lejn il-ħruġ f'konfużjoni totali. 45 ruħ mieta bl-iffullar u oħrajn indarbu. Il-biċċa l-kbira tal-vittmi kienu tfal tal-iskola.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180216212421/http://www.nytimes.com/1981/12/05/world/around-the-world-45-killed-in-stampede-at-monument-in-india.html|titlu=Around the World - 45 Killed in Stampede At Monument in India - NYTimes.com|data=2018-02-16|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Minn dak iż-żmien 'l hawn, it-torri nżamm magħluq għall-pubbliku. Barra minn hekk, minn meta nqala' l-inċident ir-regoli dwar id-dħul saru dejjem iktar strinġenti.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180214204245/https://www.hindustantimes.com/india/31-yrs-after-tragedy-qutub-minar-s-doors-remain-shut/story-MtNgQtIDsYbaIrcmQOZvaM.html|titlu=31 yrs after tragedy, Qutub Minar’s doors remain shut {{!}} india {{!}} Hindustan Times|data=2018-02-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Letteratura == Il-[[poeżija]] ta' [[Letitia Elizabeth Landon]] ''The Qutb Minar, Delhi'' hija riflessjoni dwar kitba mnaqqxa fil-Ktieb tat-Tpinġijiet ta' Fisher tal-1833. == Kultura popolari == L-attur u r-reġista tal-films ta' [[Bollywood]], [[Dev Anand]], ried jiġbed il-filmat tal-kanzunetta "Dil Ka Bhanwar Kare Pukar" għall-film tiegħu ''Tere Ghar Ke Samne'' ġewwa l-minaret. Madankollu, il-kameras dak iż-żmien kienu kbar wisq biex jgħaddu mill-passaġġ dejjaq tal-minaret u għalhekk il-filmat tal-kanzunetta nġibed f'replika tal-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130902055502/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-22/news-interviews/30428151_1_qutub-minar-dev-anand-filmmakers|titlu=30 years later, Qutub ready to face the camera - Times Of India|data=2013-09-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Is-sit serva bħala waqfa tat-tieni episodju tat-tieni sensiela ta' ''The Amazing Race Australia''.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191231180805/https://www.holidaytravel.co/destination-dtl/mahrauli-qutub-minar-unesco-world-heritage-complex-tour-guide.htm|titlu=Mehrauli Qutub Minar UNESCO World Heritage Complex Tour Guide - Holiday Travel|data=2019-12-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Stampa tal-minaret tidher fuq il-biljetti tal-ivvjaġġar maħruġa mill-Korporazzjoni Ferrovjarja tal-Metro ta' Delhi. Dan l-aħħar, kumpanija emerġenti f'kollaborazzjoni mal-Istħarriġ Arkeoloġiku tal-Indja (bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]]: Archaeological Survey of India; ASI) varat filmat panoramiku ta' 360^o fil-Qutb Minar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131103141807/http://places.wonobo.com/delhi/qutub-minar/1041176/Interior|titlu=Qutub Minar in MEHRAULI, Delhi - 360-degree view on WoNoBo.com|data=2013-11-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-Ministeru għat-Turiżmu dan l-aħħar ta l-"Ittri ta' Intenzjoni" lil seba' kumpaniji għal erbatax-il monument taħt l-"Iskema Adotta Wirt". Dawn il-kumpaniji se jsiru l-"Mitri tal-Monumenti" tal-ġejjieni. Il-Qutb Minar intgħażel biex ikun parti minn dik il-lista.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20191230020306/https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/adopt-a-heritage-scheme-1079564-2017-10-30|titlu=Adopt a Heritage Scheme: Govt sends LoI to 7 companies for 14 monuments - Education Today News|data=2019-12-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://theprint.in/india/governance/clean-water-to-free-wifi-what-yatra-com-will-provide-after-adopting-qutub-minar/142707/|titlu=Clean water to free WiFi: What Yatra.com will provide after adopting Qutub Minar|kunjom=Dhingra|isem=Sanya|data=2018-10-31|lingwa=en-US|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Indja]] [[Kategorija:Iżlam]] n8m50dpiqnopvk2qguv23doc5mgmfle 0 28902 279652 2022-08-23T16:44:31Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Moritz Benedikt Cantor''' (twieled fit-23 ta' Awwissu 1829 – miet fl-10 ta' April 1920) kien storiku [[Ġermanja|Ġermaniż]] tal-[[matematika]]. == Ħajja bikrija u edukazzjoni == Cantor twieled f'[[Mannheim]] f'familja ta' [[Ġudaiżmu|Lhud]] Sefardiċi li kienu emigraw lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] mill-[[Portugall]], b'fergħa oħra stabbilita fir-[[Russja]]. Fi tfulitu, Moritz Cantor ma kienx b'saħħtu biżżejjed biex imur l-iskola, u l-ġenituri tiegħu ddeċidew li [[Edukazzjoni|jedukawh]] id-dar. Madankollu, iktar 'il quddiem attenda klassi avvanzata tal-''Gymnasium'' (liċeo) f'Mannheim. Imbagħad studja fl-Università ta' [[Heidelberg]] fl-1848, u ftit wara studja fl-Università ta' [[Göttingen]], fejn studja taħt Gauss u Weber, u fejn Stern qanqallu interess kbir fir-riċerka storika. Wara li kiseb id-dottorat tiegħu fl-Università ta' Heidelberg fl-1851, huwa mar [[Berlin]], fejn b'ħerqa segwa l-lekċers ta' [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]; u mar-ritorn tiegħu f'Heidelberg fl-1853, inħatar bħala [[għalliem]] privat fl-università. Fl-1863 ġie promoss għall-kariga ta' assistent professur, u fl-1877 sar professur onorarju. == Xogħlijiet == Cantor kien wieħed mill-fundaturi tal-''Kritische Zeitschrift für [[Kimika|Chemie]], Physik und Mathematik''. Fl-1859 assoċja ruħu ma' Schlömilch bħala editur taz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', u ħa ħsieb is-sezzjoni storika u letterarja. Mill-1877, permezz tal-isforzi tiegħu, suppliment taz-''Zeitschrift'' ġie ppubblikat bit-titlu separat ta' ''Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik''. It-teżi inawgurali ta' Cantor "Über ein weniger gebräuchliches Coordinaten-System" (1851), ma tat l-ebda indikazzjoni li l-istorja ta' [[Xjenza|xjenzi]] eżatti f'qasir żmien kienet se tiġi arrikkita b'kapulavur tiegħu. L-ewwel xogħol importanti tiegħu kien "Über die Einführung unserer gegenwärtigen Ziffern in [[Ewropa|Europa]]", li kiteb għaz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', 1856, vol. i. L-iktar xogħol importanti tiegħu kien il-''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik''.<ref>Smith, David Eugene (1909). "Review: ''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik'', by Moritz Cantor". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''15''' (7): 352–357.</ref> Din l-istorja komprensiva tal-matematika dehret kif ġej: * Volum 1 (1880) - ''Mill-bidu nett sal-1200''; * Volum 2 (1892) - ''Mill-1200 sal-1668''; * Volum 3 (1894-1896) - ''Mill-1668 sal-1758''; * Volum 4 (1908) (b'disa' kollaboraturi, u Cantor bħala l-editur) - ''Mill-1759 sal-1799''. Bosta storiċi jakkreditawh bl-istabbiliment ta' dixxiplina ġdida f'qasam li qabel ma kellux il-metodi kritiċi, ir-reqqa u l-enfasi ta' oqsma oħra tal-istorja. Fl-1900 Moritz Cantor ingħata l-unur li jagħmel diskors fil-plenarja tal-Kungress Internazzjonali tal-Matematiċi f'[[Pariġi]], [[Franza]] (''Sur l'historiographie des mathématiques'').<ref>{{Ċita web|url=https://www.ams.org/journals/bull/1900-07-02/S0002-9904-1900-00768-3/S0002-9904-1900-00768-3.pdf|titlu=Scott, Charlotte Angas (1900). "The International Congress of Mathematicians in Paris". Bull. Amer. Math. Soc. 7 (2): 57–79.}}</ref> == Referenzi == kdmlv2o6cu0l9z3m1qdvy5j40wb4znm 279653 279652 2022-08-23T16:45:35Z Trigcly 17859 added [[Category:Storiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Moritz Benedikt Cantor''' (twieled fit-23 ta' Awwissu 1829 – miet fl-10 ta' April 1920) kien storiku [[Ġermanja|Ġermaniż]] tal-[[matematika]]. == Ħajja bikrija u edukazzjoni == Cantor twieled f'[[Mannheim]] f'familja ta' [[Ġudaiżmu|Lhud]] Sefardiċi li kienu emigraw lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] mill-[[Portugall]], b'fergħa oħra stabbilita fir-[[Russja]]. Fi tfulitu, Moritz Cantor ma kienx b'saħħtu biżżejjed biex imur l-iskola, u l-ġenituri tiegħu ddeċidew li [[Edukazzjoni|jedukawh]] id-dar. Madankollu, iktar 'il quddiem attenda klassi avvanzata tal-''Gymnasium'' (liċeo) f'Mannheim. Imbagħad studja fl-Università ta' [[Heidelberg]] fl-1848, u ftit wara studja fl-Università ta' [[Göttingen]], fejn studja taħt Gauss u Weber, u fejn Stern qanqallu interess kbir fir-riċerka storika. Wara li kiseb id-dottorat tiegħu fl-Università ta' Heidelberg fl-1851, huwa mar [[Berlin]], fejn b'ħerqa segwa l-lekċers ta' [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]; u mar-ritorn tiegħu f'Heidelberg fl-1853, inħatar bħala [[għalliem]] privat fl-università. Fl-1863 ġie promoss għall-kariga ta' assistent professur, u fl-1877 sar professur onorarju. == Xogħlijiet == Cantor kien wieħed mill-fundaturi tal-''Kritische Zeitschrift für [[Kimika|Chemie]], Physik und Mathematik''. Fl-1859 assoċja ruħu ma' Schlömilch bħala editur taz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', u ħa ħsieb is-sezzjoni storika u letterarja. Mill-1877, permezz tal-isforzi tiegħu, suppliment taz-''Zeitschrift'' ġie ppubblikat bit-titlu separat ta' ''Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik''. It-teżi inawgurali ta' Cantor "Über ein weniger gebräuchliches Coordinaten-System" (1851), ma tat l-ebda indikazzjoni li l-istorja ta' [[Xjenza|xjenzi]] eżatti f'qasir żmien kienet se tiġi arrikkita b'kapulavur tiegħu. L-ewwel xogħol importanti tiegħu kien "Über die Einführung unserer gegenwärtigen Ziffern in [[Ewropa|Europa]]", li kiteb għaz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', 1856, vol. i. L-iktar xogħol importanti tiegħu kien il-''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik''.<ref>Smith, David Eugene (1909). "Review: ''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik'', by Moritz Cantor". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''15''' (7): 352–357.</ref> Din l-istorja komprensiva tal-matematika dehret kif ġej: * Volum 1 (1880) - ''Mill-bidu nett sal-1200''; * Volum 2 (1892) - ''Mill-1200 sal-1668''; * Volum 3 (1894-1896) - ''Mill-1668 sal-1758''; * Volum 4 (1908) (b'disa' kollaboraturi, u Cantor bħala l-editur) - ''Mill-1759 sal-1799''. Bosta storiċi jakkreditawh bl-istabbiliment ta' dixxiplina ġdida f'qasam li qabel ma kellux il-metodi kritiċi, ir-reqqa u l-enfasi ta' oqsma oħra tal-istorja. Fl-1900 Moritz Cantor ingħata l-unur li jagħmel diskors fil-plenarja tal-Kungress Internazzjonali tal-Matematiċi f'[[Pariġi]], [[Franza]] (''Sur l'historiographie des mathématiques'').<ref>{{Ċita web|url=https://www.ams.org/journals/bull/1900-07-02/S0002-9904-1900-00768-3/S0002-9904-1900-00768-3.pdf|titlu=Scott, Charlotte Angas (1900). "The International Congress of Mathematicians in Paris". Bull. Amer. Math. Soc. 7 (2): 57–79.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Storiċi]] ba3t7bhnwmpzg2niskd5e5jm6magodt 279654 279653 2022-08-23T16:45:44Z Trigcly 17859 added [[Category:Matematika]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Moritz Benedikt Cantor''' (twieled fit-23 ta' Awwissu 1829 – miet fl-10 ta' April 1920) kien storiku [[Ġermanja|Ġermaniż]] tal-[[matematika]]. == Ħajja bikrija u edukazzjoni == Cantor twieled f'[[Mannheim]] f'familja ta' [[Ġudaiżmu|Lhud]] Sefardiċi li kienu emigraw lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] mill-[[Portugall]], b'fergħa oħra stabbilita fir-[[Russja]]. Fi tfulitu, Moritz Cantor ma kienx b'saħħtu biżżejjed biex imur l-iskola, u l-ġenituri tiegħu ddeċidew li [[Edukazzjoni|jedukawh]] id-dar. Madankollu, iktar 'il quddiem attenda klassi avvanzata tal-''Gymnasium'' (liċeo) f'Mannheim. Imbagħad studja fl-Università ta' [[Heidelberg]] fl-1848, u ftit wara studja fl-Università ta' [[Göttingen]], fejn studja taħt Gauss u Weber, u fejn Stern qanqallu interess kbir fir-riċerka storika. Wara li kiseb id-dottorat tiegħu fl-Università ta' Heidelberg fl-1851, huwa mar [[Berlin]], fejn b'ħerqa segwa l-lekċers ta' [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]; u mar-ritorn tiegħu f'Heidelberg fl-1853, inħatar bħala [[għalliem]] privat fl-università. Fl-1863 ġie promoss għall-kariga ta' assistent professur, u fl-1877 sar professur onorarju. == Xogħlijiet == Cantor kien wieħed mill-fundaturi tal-''Kritische Zeitschrift für [[Kimika|Chemie]], Physik und Mathematik''. Fl-1859 assoċja ruħu ma' Schlömilch bħala editur taz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', u ħa ħsieb is-sezzjoni storika u letterarja. Mill-1877, permezz tal-isforzi tiegħu, suppliment taz-''Zeitschrift'' ġie ppubblikat bit-titlu separat ta' ''Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik''. It-teżi inawgurali ta' Cantor "Über ein weniger gebräuchliches Coordinaten-System" (1851), ma tat l-ebda indikazzjoni li l-istorja ta' [[Xjenza|xjenzi]] eżatti f'qasir żmien kienet se tiġi arrikkita b'kapulavur tiegħu. L-ewwel xogħol importanti tiegħu kien "Über die Einführung unserer gegenwärtigen Ziffern in [[Ewropa|Europa]]", li kiteb għaz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', 1856, vol. i. L-iktar xogħol importanti tiegħu kien il-''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik''.<ref>Smith, David Eugene (1909). "Review: ''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik'', by Moritz Cantor". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''15''' (7): 352–357.</ref> Din l-istorja komprensiva tal-matematika dehret kif ġej: * Volum 1 (1880) - ''Mill-bidu nett sal-1200''; * Volum 2 (1892) - ''Mill-1200 sal-1668''; * Volum 3 (1894-1896) - ''Mill-1668 sal-1758''; * Volum 4 (1908) (b'disa' kollaboraturi, u Cantor bħala l-editur) - ''Mill-1759 sal-1799''. Bosta storiċi jakkreditawh bl-istabbiliment ta' dixxiplina ġdida f'qasam li qabel ma kellux il-metodi kritiċi, ir-reqqa u l-enfasi ta' oqsma oħra tal-istorja. Fl-1900 Moritz Cantor ingħata l-unur li jagħmel diskors fil-plenarja tal-Kungress Internazzjonali tal-Matematiċi f'[[Pariġi]], [[Franza]] (''Sur l'historiographie des mathématiques'').<ref>{{Ċita web|url=https://www.ams.org/journals/bull/1900-07-02/S0002-9904-1900-00768-3/S0002-9904-1900-00768-3.pdf|titlu=Scott, Charlotte Angas (1900). "The International Congress of Mathematicians in Paris". Bull. Amer. Math. Soc. 7 (2): 57–79.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Storiċi]] [[Kategorija:Matematika]] 669grvummixi0vhd5beh94hucql9tob 279655 279654 2022-08-23T16:46:03Z Trigcly 17859 added [[Category:Twieldu fl-1829]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Moritz Benedikt Cantor''' (twieled fit-23 ta' Awwissu 1829 – miet fl-10 ta' April 1920) kien storiku [[Ġermanja|Ġermaniż]] tal-[[matematika]]. == Ħajja bikrija u edukazzjoni == Cantor twieled f'[[Mannheim]] f'familja ta' [[Ġudaiżmu|Lhud]] Sefardiċi li kienu emigraw lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] mill-[[Portugall]], b'fergħa oħra stabbilita fir-[[Russja]]. Fi tfulitu, Moritz Cantor ma kienx b'saħħtu biżżejjed biex imur l-iskola, u l-ġenituri tiegħu ddeċidew li [[Edukazzjoni|jedukawh]] id-dar. Madankollu, iktar 'il quddiem attenda klassi avvanzata tal-''Gymnasium'' (liċeo) f'Mannheim. Imbagħad studja fl-Università ta' [[Heidelberg]] fl-1848, u ftit wara studja fl-Università ta' [[Göttingen]], fejn studja taħt Gauss u Weber, u fejn Stern qanqallu interess kbir fir-riċerka storika. Wara li kiseb id-dottorat tiegħu fl-Università ta' Heidelberg fl-1851, huwa mar [[Berlin]], fejn b'ħerqa segwa l-lekċers ta' [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]; u mar-ritorn tiegħu f'Heidelberg fl-1853, inħatar bħala [[għalliem]] privat fl-università. Fl-1863 ġie promoss għall-kariga ta' assistent professur, u fl-1877 sar professur onorarju. == Xogħlijiet == Cantor kien wieħed mill-fundaturi tal-''Kritische Zeitschrift für [[Kimika|Chemie]], Physik und Mathematik''. Fl-1859 assoċja ruħu ma' Schlömilch bħala editur taz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', u ħa ħsieb is-sezzjoni storika u letterarja. Mill-1877, permezz tal-isforzi tiegħu, suppliment taz-''Zeitschrift'' ġie ppubblikat bit-titlu separat ta' ''Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik''. It-teżi inawgurali ta' Cantor "Über ein weniger gebräuchliches Coordinaten-System" (1851), ma tat l-ebda indikazzjoni li l-istorja ta' [[Xjenza|xjenzi]] eżatti f'qasir żmien kienet se tiġi arrikkita b'kapulavur tiegħu. L-ewwel xogħol importanti tiegħu kien "Über die Einführung unserer gegenwärtigen Ziffern in [[Ewropa|Europa]]", li kiteb għaz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', 1856, vol. i. L-iktar xogħol importanti tiegħu kien il-''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik''.<ref>Smith, David Eugene (1909). "Review: ''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik'', by Moritz Cantor". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''15''' (7): 352–357.</ref> Din l-istorja komprensiva tal-matematika dehret kif ġej: * Volum 1 (1880) - ''Mill-bidu nett sal-1200''; * Volum 2 (1892) - ''Mill-1200 sal-1668''; * Volum 3 (1894-1896) - ''Mill-1668 sal-1758''; * Volum 4 (1908) (b'disa' kollaboraturi, u Cantor bħala l-editur) - ''Mill-1759 sal-1799''. Bosta storiċi jakkreditawh bl-istabbiliment ta' dixxiplina ġdida f'qasam li qabel ma kellux il-metodi kritiċi, ir-reqqa u l-enfasi ta' oqsma oħra tal-istorja. Fl-1900 Moritz Cantor ingħata l-unur li jagħmel diskors fil-plenarja tal-Kungress Internazzjonali tal-Matematiċi f'[[Pariġi]], [[Franza]] (''Sur l'historiographie des mathématiques'').<ref>{{Ċita web|url=https://www.ams.org/journals/bull/1900-07-02/S0002-9904-1900-00768-3/S0002-9904-1900-00768-3.pdf|titlu=Scott, Charlotte Angas (1900). "The International Congress of Mathematicians in Paris". Bull. Amer. Math. Soc. 7 (2): 57–79.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Storiċi]] [[Kategorija:Matematika]] [[Kategorija:Twieldu fl-1829]] 9ecuhkro75jov3jn3qa8bzu7qqjn513 279656 279655 2022-08-23T16:46:14Z Trigcly 17859 added [[Category:Mietu fl-1920]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Moritz Benedikt Cantor''' (twieled fit-23 ta' Awwissu 1829 – miet fl-10 ta' April 1920) kien storiku [[Ġermanja|Ġermaniż]] tal-[[matematika]]. == Ħajja bikrija u edukazzjoni == Cantor twieled f'[[Mannheim]] f'familja ta' [[Ġudaiżmu|Lhud]] Sefardiċi li kienu emigraw lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] mill-[[Portugall]], b'fergħa oħra stabbilita fir-[[Russja]]. Fi tfulitu, Moritz Cantor ma kienx b'saħħtu biżżejjed biex imur l-iskola, u l-ġenituri tiegħu ddeċidew li [[Edukazzjoni|jedukawh]] id-dar. Madankollu, iktar 'il quddiem attenda klassi avvanzata tal-''Gymnasium'' (liċeo) f'Mannheim. Imbagħad studja fl-Università ta' [[Heidelberg]] fl-1848, u ftit wara studja fl-Università ta' [[Göttingen]], fejn studja taħt Gauss u Weber, u fejn Stern qanqallu interess kbir fir-riċerka storika. Wara li kiseb id-dottorat tiegħu fl-Università ta' Heidelberg fl-1851, huwa mar [[Berlin]], fejn b'ħerqa segwa l-lekċers ta' [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]; u mar-ritorn tiegħu f'Heidelberg fl-1853, inħatar bħala [[għalliem]] privat fl-università. Fl-1863 ġie promoss għall-kariga ta' assistent professur, u fl-1877 sar professur onorarju. == Xogħlijiet == Cantor kien wieħed mill-fundaturi tal-''Kritische Zeitschrift für [[Kimika|Chemie]], Physik und Mathematik''. Fl-1859 assoċja ruħu ma' Schlömilch bħala editur taz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', u ħa ħsieb is-sezzjoni storika u letterarja. Mill-1877, permezz tal-isforzi tiegħu, suppliment taz-''Zeitschrift'' ġie ppubblikat bit-titlu separat ta' ''Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik''. It-teżi inawgurali ta' Cantor "Über ein weniger gebräuchliches Coordinaten-System" (1851), ma tat l-ebda indikazzjoni li l-istorja ta' [[Xjenza|xjenzi]] eżatti f'qasir żmien kienet se tiġi arrikkita b'kapulavur tiegħu. L-ewwel xogħol importanti tiegħu kien "Über die Einführung unserer gegenwärtigen Ziffern in [[Ewropa|Europa]]", li kiteb għaz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', 1856, vol. i. L-iktar xogħol importanti tiegħu kien il-''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik''.<ref>Smith, David Eugene (1909). "Review: ''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik'', by Moritz Cantor". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''15''' (7): 352–357.</ref> Din l-istorja komprensiva tal-matematika dehret kif ġej: * Volum 1 (1880) - ''Mill-bidu nett sal-1200''; * Volum 2 (1892) - ''Mill-1200 sal-1668''; * Volum 3 (1894-1896) - ''Mill-1668 sal-1758''; * Volum 4 (1908) (b'disa' kollaboraturi, u Cantor bħala l-editur) - ''Mill-1759 sal-1799''. Bosta storiċi jakkreditawh bl-istabbiliment ta' dixxiplina ġdida f'qasam li qabel ma kellux il-metodi kritiċi, ir-reqqa u l-enfasi ta' oqsma oħra tal-istorja. Fl-1900 Moritz Cantor ingħata l-unur li jagħmel diskors fil-plenarja tal-Kungress Internazzjonali tal-Matematiċi f'[[Pariġi]], [[Franza]] (''Sur l'historiographie des mathématiques'').<ref>{{Ċita web|url=https://www.ams.org/journals/bull/1900-07-02/S0002-9904-1900-00768-3/S0002-9904-1900-00768-3.pdf|titlu=Scott, Charlotte Angas (1900). "The International Congress of Mathematicians in Paris". Bull. Amer. Math. Soc. 7 (2): 57–79.}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Storiċi]] [[Kategorija:Matematika]] [[Kategorija:Twieldu fl-1829]] [[Kategorija:Mietu fl-1920]] pzywep32ifovdqrhrvqj52m29a6ysng 279658 279656 2022-08-23T16:47:34Z Trigcly 17859 defaultsort wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Moritz Benedikt Cantor''' (twieled fit-23 ta' Awwissu 1829 – miet fl-10 ta' April 1920) kien storiku [[Ġermanja|Ġermaniż]] tal-[[matematika]]. == Ħajja bikrija u edukazzjoni == Cantor twieled f'[[Mannheim]] f'familja ta' [[Ġudaiżmu|Lhud]] Sefardiċi li kienu emigraw lejn in-[[Pajjiżi l-Baxxi|Netherlands]] mill-[[Portugall]], b'fergħa oħra stabbilita fir-[[Russja]]. Fi tfulitu, Moritz Cantor ma kienx b'saħħtu biżżejjed biex imur l-iskola, u l-ġenituri tiegħu ddeċidew li [[Edukazzjoni|jedukawh]] id-dar. Madankollu, iktar 'il quddiem attenda klassi avvanzata tal-''Gymnasium'' (liċeo) f'Mannheim. Imbagħad studja fl-Università ta' [[Heidelberg]] fl-1848, u ftit wara studja fl-Università ta' [[Göttingen]], fejn studja taħt Gauss u Weber, u fejn Stern qanqallu interess kbir fir-riċerka storika. Wara li kiseb id-dottorat tiegħu fl-Università ta' Heidelberg fl-1851, huwa mar [[Berlin]], fejn b'ħerqa segwa l-lekċers ta' [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]]; u mar-ritorn tiegħu f'Heidelberg fl-1853, inħatar bħala [[għalliem]] privat fl-università. Fl-1863 ġie promoss għall-kariga ta' assistent professur, u fl-1877 sar professur onorarju. == Xogħlijiet == Cantor kien wieħed mill-fundaturi tal-''Kritische Zeitschrift für [[Kimika|Chemie]], Physik und Mathematik''. Fl-1859 assoċja ruħu ma' Schlömilch bħala editur taz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', u ħa ħsieb is-sezzjoni storika u letterarja. Mill-1877, permezz tal-isforzi tiegħu, suppliment taz-''Zeitschrift'' ġie ppubblikat bit-titlu separat ta' ''Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik''. It-teżi inawgurali ta' Cantor "Über ein weniger gebräuchliches Coordinaten-System" (1851), ma tat l-ebda indikazzjoni li l-istorja ta' [[Xjenza|xjenzi]] eżatti f'qasir żmien kienet se tiġi arrikkita b'kapulavur tiegħu. L-ewwel xogħol importanti tiegħu kien "Über die Einführung unserer gegenwärtigen Ziffern in [[Ewropa|Europa]]", li kiteb għaz-''Zeitschrift für Mathematik und Physik'', 1856, vol. i. L-iktar xogħol importanti tiegħu kien il-''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik''.<ref>Smith, David Eugene (1909). "Review: ''Vorlesungen über Geschichte der Mathematik'', by Moritz Cantor". ''Bull. Amer. Math. Soc''. '''15''' (7): 352–357.</ref> Din l-istorja komprensiva tal-matematika dehret kif ġej: * Volum 1 (1880) - ''Mill-bidu nett sal-1200''; * Volum 2 (1892) - ''Mill-1200 sal-1668''; * Volum 3 (1894-1896) - ''Mill-1668 sal-1758''; * Volum 4 (1908) (b'disa' kollaboraturi, u Cantor bħala l-editur) - ''Mill-1759 sal-1799''. Bosta storiċi jakkreditawh bl-istabbiliment ta' dixxiplina ġdida f'qasam li qabel ma kellux il-metodi kritiċi, ir-reqqa u l-enfasi ta' oqsma oħra tal-istorja. Fl-1900 Moritz Cantor ingħata l-unur li jagħmel diskors fil-plenarja tal-Kungress Internazzjonali tal-Matematiċi f'[[Pariġi]], [[Franza]] (''Sur l'historiographie des mathématiques'').<ref>{{Ċita web|url=https://www.ams.org/journals/bull/1900-07-02/S0002-9904-1900-00768-3/S0002-9904-1900-00768-3.pdf|titlu=Scott, Charlotte Angas (1900). "The International Congress of Mathematicians in Paris". Bull. Amer. Math. Soc. 7 (2): 57–79.}}</ref> == Referenzi == {{DEFAULTSORT:Cantor, Moritz}} [[Kategorija:Storiċi]] [[Kategorija:Matematika]] [[Kategorija:Twieldu fl-1829]] [[Kategorija:Mietu fl-1920]] k0bw36chx4i07zm6smpi4i9nvobr4ie 14 28903 279661 2022-08-23T17:44:22Z Chrisportelli 355 Paġna ġdida: {{twieldu|182|9|19}} wikitext text/x-wiki {{twieldu|182|9|19}} dywrfenzwblpyloedpgr1ovx7kmnzme 0 28904 279662 2022-08-23T18:12:07Z Chrisportelli 355 Paġna ġdida: {{Infobox tim nazzjonali tal-futbol | isem = Messiku | pajjiż = Messiku | psewdonimu = ''El Tri'' | assoċjazzjoni = [[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federación Mexicana de Fútbol]] | konfederazzjoni = [[CONCACAF]] (L-Amerika ta' Fuq) | kowċ = [[Gerardo Martino]] | kaptan = [[Andrés Guardado]] | rekord_preżenzi = [[Claudio Suárez]] (177) | rekord_gowls = Javier Hernández Balcázar|Javi... wikitext text/x-wiki {{Infobox tim nazzjonali tal-futbol | isem = Messiku | pajjiż = Messiku | psewdonimu = ''El Tri'' | assoċjazzjoni = [[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federación Mexicana de Fútbol]] | konfederazzjoni = [[CONCACAF]] (L-Amerika ta' Fuq) | kowċ = [[Gerardo Martino]] | kaptan = [[Andrés Guardado]] | rekord_preżenzi = [[Claudio Suárez]] (177) | rekord_gowls = [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] (52) | stadju = [[Estadio Azteca]] | kodiċi_FIFA = MEX | pożizzjoni_FIFA = 12 | data_pożizzjoni_FIFA = Ġunju 2022 | pożizzjoni_massima_FIFA = 4 | data_pożizzjoni_massima_FIFA = Frar – Ġunju 1998, Awwissu 2003, April 2004, Ġunju 2004, Mejju – Ġunju 2006 | pożizzjoni_minima_FIFA = 40 | data_pożizzjoni_minima_FIFA = Lulju 2015 | l-ewwel_logħba = {{fb|Gwatemala}} 2–3 Messiku {{flagicon|Messiku}}<br />([[Belt tal-Gwatemala]], [[Gwatemala]]; 1 ta' Jannar 1923) | l-ikbar_rebħa = {{flagicon|Messiku}} Messiku 13–0 {{fb-lemin|Baħamas}}<br />([[Toluca]], [[Messiku]]; 28 ta' April 1987) | l-ikbar_telfa = {{fb|Ingilterra}} 8–0 Messiku {{flagicon|Messiku}}<br />([[Londra]], [[Ingilterra]]; 10 ta' Mejju 1961) | pattern_la1 = _mex22h | pattern_b1 = _mex22h | pattern_ra1 = _mex22h | pattern_sh1 = _adidasonwhite2002 | pattern_so1 = _mex22h | leftarm1 = 000000 | body1 = 000000 | rightarm1 = 000000 | shorts1 = ff0000 | socks1 = ff0000 | pattern_la2 = _mex20a | pattern_b2 = _mex20a | pattern_ra2 = _mex20a | pattern_sh2 = _mex20a | pattern_so2 = _mex20a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} It-'''tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku''' (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Selección de fútbol de México'') jirrappreżenta lill-[[Messiku]] fil-kompetizzjonijiet internazzjonali tal-[[futbol]]. It-tim huwa mmexxi mill-[[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federazzjoni Messikana]] u huwa membru tal-[[FIFA]] u l-[[CONCACAF]]. Il-Messiku ikkwalifika għal sbatax-il [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] u hu fost sitt pajjiżi li ilu jikkwalifika b'mod konsekuttiv mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]]. Huma ħadu sehem fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|ewwel edizzjoni]] tat-Tazza tad-Dinja, bl-aqwa riżultat ikun il-kwarti tal-finali miksuba fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|1970]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|1986]], liema saru fil-pajjiż stess. Storikament, il-Messiku huwa fost l-aktar timijiet nazzjonali ta' suċċess fiż-żona tal-CONCACAF, bi ħdax-il titlu tal-konfederazzjoni, fosthom ħdax-il titlu tal-[[CONCACAF Gold Cup]]. Bir-rebħa fit-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet 1999|Tazza tal-Konfederazzjonijiet tal-1999]],<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.supersport.com/football/fifa-confederations-cup/mexico-1999 |titlu=Mexico 1999 |sit=SuperSport.com |data-aċċess=2022-08-23 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130616014724/https://www.supersport.com/football/fifa-confederations-cup/mexico-1999 |arkivju-data=2013-06-16 |lingwa=Ingliż}}</ref> il-Messiku hu l-unika tim fil-CONCACAF li rebaħ kompetizzjoni uffiċjali tal-FIFA. == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commonscat}} * {{Sit uffiċjali}} * [https://www.rsssf.org/tablesm/mex-intres.html Arkivju tar-riżultati] fuq RSSSF [[Kategorija:Timijiet nazzjonali tal-futbol tal-Amerika ta' Fuq|Messiku]] [[Kategorija:Futbol fil-Messiku]] c6p56u4viyep5ph8yj1tnuaiqg7s2v7 279663 279662 2022-08-23T18:55:18Z Chrisportelli 355 /* Referenzi */ wikitext text/x-wiki {{Infobox tim nazzjonali tal-futbol | isem = Messiku | pajjiż = Messiku | psewdonimu = ''El Tri'' | assoċjazzjoni = [[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federación Mexicana de Fútbol]] | konfederazzjoni = [[CONCACAF]] (L-Amerika ta' Fuq) | kowċ = [[Gerardo Martino]] | kaptan = [[Andrés Guardado]] | rekord_preżenzi = [[Claudio Suárez]] (177) | rekord_gowls = [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] (52) | stadju = [[Estadio Azteca]] | kodiċi_FIFA = MEX | pożizzjoni_FIFA = 12 | data_pożizzjoni_FIFA = Ġunju 2022 | pożizzjoni_massima_FIFA = 4 | data_pożizzjoni_massima_FIFA = Frar – Ġunju 1998, Awwissu 2003, April 2004, Ġunju 2004, Mejju – Ġunju 2006 | pożizzjoni_minima_FIFA = 40 | data_pożizzjoni_minima_FIFA = Lulju 2015 | l-ewwel_logħba = {{fb|Gwatemala}} 2–3 Messiku {{flagicon|Messiku}}<br />([[Belt tal-Gwatemala]], [[Gwatemala]]; 1 ta' Jannar 1923) | l-ikbar_rebħa = {{flagicon|Messiku}} Messiku 13–0 {{fb-lemin|Baħamas}}<br />([[Toluca]], [[Messiku]]; 28 ta' April 1987) | l-ikbar_telfa = {{fb|Ingilterra}} 8–0 Messiku {{flagicon|Messiku}}<br />([[Londra]], [[Ingilterra]]; 10 ta' Mejju 1961) | pattern_la1 = _mex22h | pattern_b1 = _mex22h | pattern_ra1 = _mex22h | pattern_sh1 = _adidasonwhite2002 | pattern_so1 = _mex22h | leftarm1 = 000000 | body1 = 000000 | rightarm1 = 000000 | shorts1 = ff0000 | socks1 = ff0000 | pattern_la2 = _mex20a | pattern_b2 = _mex20a | pattern_ra2 = _mex20a | pattern_sh2 = _mex20a | pattern_so2 = _mex20a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} It-'''tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku''' (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Selección de fútbol de México'') jirrappreżenta lill-[[Messiku]] fil-kompetizzjonijiet internazzjonali tal-[[futbol]]. It-tim huwa mmexxi mill-[[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federazzjoni Messikana]] u huwa membru tal-[[FIFA]] u l-[[CONCACAF]]. Il-Messiku ikkwalifika għal sbatax-il [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] u hu fost sitt pajjiżi li ilu jikkwalifika b'mod konsekuttiv mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]]. Huma ħadu sehem fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|ewwel edizzjoni]] tat-Tazza tad-Dinja, bl-aqwa riżultat ikun il-kwarti tal-finali miksuba fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|1970]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|1986]], liema saru fil-pajjiż stess. Storikament, il-Messiku huwa fost l-aktar timijiet nazzjonali ta' suċċess fiż-żona tal-CONCACAF, bi ħdax-il titlu tal-konfederazzjoni, fosthom ħdax-il titlu tal-[[CONCACAF Gold Cup]]. Bir-rebħa fit-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet 1999|Tazza tal-Konfederazzjonijiet tal-1999]],<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.supersport.com/football/fifa-confederations-cup/mexico-1999 |titlu=Mexico 1999 |sit=SuperSport.com |data-aċċess=2022-08-23 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130616014724/https://www.supersport.com/football/fifa-confederations-cup/mexico-1999 |arkivju-data=2013-06-16 |lingwa=Ingliż}}</ref> il-Messiku hu l-unika tim fil-CONCACAF li rebaħ kompetizzjoni uffiċjali tal-FIFA. == Storja == == Rekords individwali == :''Aġġornati sal-5 ta' Ġunju 2022.''<ref>{{ċita web |url=https://www.rsssf.org/miscellaneous/mex-recintlp.html#app |titlu=Appearances for Mexico National Team |pubblikatur=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |isem=Roberto |kunjom=Mamrud |data=2022-08-12 |lingwa=Ingliż }}</ref> === L-aktar preżenzi === [[Stampa:Claudio Suarez.jpg|180px|thumb|right|[[Claudio Suárez]] huwa l-aktar plejer li lagħab bil-flokk tal-Messiku b'177 logħba.]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! width="30" |Poż. ! style="width:150px;"|Plejer ! width="50" |Preżenzi ! width="50" |Gowls ! style="width:100px;"|Karriera |- |1 |align=left|[[Claudio Suárez]] |177 |7 |1992–2006 |- |2 |align=left|[[Andrés Guardado]] |175 |28 |2005– |- |3 |align=left|[[Rafael Márquez]] |147 |17 |1997–2018 |- |rowspan="2"| 4 |align=left|[[Pável Pardo]] |146 |11 |1996–2009 |- |align=left|[[Gerardo Torrado]] |146 |6 |1999–2013 |- |6 |align=left|[[Jorge Campos]] |130 |0 |1991–2004 |- |7 |align=left|[[Guillermo Ochoa]] |129 |0 |2005– |- |rowspan="2"| 8 |align=left|[[Carlos Salcido]] |124 |10 |2004–2014 |- |align=left|[[Héctor Moreno]] |124 |5 |2007– |- |10 |align=left|[[Ramón Ramírez]] |121 |15 |1991–2000 |- |} === L-aqwa skorers === [[Stampa:Mex-Kor (31).jpg|180px|thumb|right|[[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] huwa l-aqwa skorer fl-istorja tal-Messiku bi 52 gowl.]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! width="30" |Poż. ! style="width:150px;"|Plejer ! width="50" |Gowls ! width="50" |Preżenzi ! style="width:100px;"|Karriera |- |1 |align=left|[[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] |52 |109 |2009– |- |2 |align=left|[[Jared Borgetti]] |46 |89 |1997–2008 |- |3 |align=left|[[Cuauhtémoc Blanco]] |38 |120 |1995–2014 |- |rowspan="2"|4 |align=left|[[Luis Hernández]] |35 |85 |1995–2002 |- |align=left|[[Carlos Hermosillo]] |35 |90 |1984–1997 |- |6 |align=left|[[Enrique Borja]] |31 |65 |1966–1975 |- |rowspan="2"|7 |align=left|[[Luís Roberto Alves]] |30 |84 |1988–2001 |- |align=left|[[Raúl Jiménez]] |30 |97 |2013– |- |rowspan="3"|8 |align=left|[[Hugo Sánchez]] |29 |58 |1977–1998 |- |align=left|[[Luis Flores Ocaranza|Luis Flores]] |29 |62 |1983–1993 |- |align=left|[[Luis García Postigo|Luis García]] |29 |78 |1991–1999 |} == Rekord kompetittiv == === Tazza tad-Dinja === {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Sena !Fażi !Pożizzjoni !L !R !D !T !GF !GK |- |{{flagicon|Urugwaj}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|1930]] |Fażi tal-gruppi |13 |3 |0 |0 |3 |4 |13 |- |{{flagicon|Italja|1861}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1934|1934]] |colspan=9|''Ma kkwalifikawx'' |- |{{flagicon|Franza|1794}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1938|1938]] |colspan=9|''Irtiraw'' |- |{{flagicon|Brażil|1889}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1950|1950]] |rowspan=5| Fażi tal-gruppi |12 |3 |0 |0 |3 |2 |10 |- |{{flagicon|Żvizzera}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1954|1954]] |13 |2 |0 |0 |2 |2 |8 |- |{{flagicon|Żvezja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|1958]] |16 |3 |0 |1 |2 |1 |8 |- |{{flagicon|Ċili}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1962|1962]] |11 |3 |1 |0 |2 |3 |4 |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1966|1966]] |12 |3 |0 |2 |1 |1 |3 |- |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|1970]] |Kwarti tal-finali |6 |4 |2 |1 |1 |6 |4 |- |{{flagicon|Ġermanja tal-Punent}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|1974]] |colspan=9|''Ma kkwalifikawx'' |- |{{flagicon|Arġentina}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|1978]] |Fażi tal-gruppi |16 |3 |0 |0 |3 |2 |12 |- |{{flagicon|Spanja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|1982]] |colspan=9|''Ma kkwalifikawx'' |- |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|1986]] |Kwarti tal-finali |6 |5 |3 |2 |0 |6 |2 |- |{{flagicon|Italja|1946}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|1990]] |colspan=9|''[[Cachirules|Ipprojbiti]]'' |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]] |rowspan=7| L-aħħar sittax |13 |4 |1 |2 |1 |4 |4 |- |{{flagicon|Franza|1974}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|1998]] |13 |4 |1 |2 |1 |8 |7 |- |{{flagicon|Korea t'Isfel|1997}} {{flagicon|Ġappun}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|2002]] |11 |4 |2 |1 |1 |4 |4 |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|2006]] |15 |4 |1 |1 |2 |5 |5 |- |{{flagicon|Afrika t'Isfel}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|2010]] |14 |4 |1 |1 |2 |4 |5 |- |{{flagicon|Brażil}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2014|2014]] |10 |4 |2 |1 |1 |5 |3 |- |{{flagicon|Russja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2018|2018]] |12 |4 |2 |0 |2 |3 |6 |- |{{flagicon|Qatar}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2022|2022]] |colspan=9|''Ikkwalifikaw'' |- |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Kanada}} {{flagicon|Messiku}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2026|2026]] |colspan=9|''Ikkwalifikaw bħala ospitu'' |- !Total !Kwarti tal-finali !17/22 !57 !16 !14 !27 !60 !98 |} === CONCACAF Gold Cup === {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Sena !Fażi !Pożizzjoni !L !R !D !T !GF !GK |- |- |{{flagicon|SLV}} [[Kampjonat CONCACAF 1963|1963]] |Fażi tal-gruppi |7 |3 |1 |1 |1 |9 |2 |- |-bgcolor=gold |{{flagicon|Gwatemala}} [[Kampjonat CONCACAF 1965|1965]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''13''' |'''2''' |-bgcolor=silver |{{flagicon|Ħonduras|1949}} [[Kampjonat CONCACAF 1967|1967]] |'''Finalisti telliefa''' |'''2''' |'''5''' |'''4''' |'''0''' |'''1''' |'''10''' |'''1''' |-bgcolor=#9acdff |{{flagicon|Kosta Rika}} [[1969 CONCACAF Championship|1969]] |'''Ir-raba' post''' |'''4''' |5 |1 |2 |2 |4 |5 |-bgcolor=gold |{{flagicon|Trinidad u Tobago}} [[Kampjonat CONCACAF 1971|1971]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''6''' |'''1''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Ħaiti|1964}} [[Kampjonat CONCACAF 1973|1973]] |'''It-tielet post''' |'''3''' |5 |2 |2 |1 |10 |5 |-bgcolor=gold | style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} [[Kampjonat CONCACAF 1977|1977]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''5''' |'''0''' |'''0''' |'''20''' |'''5''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Ħonduras|1949}} [[Kampjonat CONCACAF 1981|1981]] |'''It-tielet post''' |'''3''' |5 |1 |3 |1 |6 |3 |- |[[Kampjonat CONCACAF 1985|1985]] |colspan=8|''Irtiraw biex jospitaw it-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986]]'' |- |[[Kampjonat CONCACAF 1989|1989]] |colspan=8|''[[Cachirules|Ipprojbiti]]'' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1991|1991]] |'''It-tielet post''' |'''3''' |5 |3 |1 |1 |10 |5 |-bgcolor=gold |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1993|1993]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''28''' |'''2''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1996|1996]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''4''' |'''4''' |'''0''' |'''0''' |'''9''' |'''0''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1998|1998]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''4''' |'''4''' |'''0''' |'''0''' |'''8''' |'''2''' |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2000|2000]] |rowspan=2|Kwarti tal-finali |7 |3 |1 |1 |1 |6 |3 |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2002|2002]] |5 |3 |2 |1 |0 |4 |1 |-bgcolor=gold |style="border: 3px solid red"| {{flagicon|Messiku}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2003|2003]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''9''' |'''0''' |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2005|2005]] |Kwarti tal-finali |6 |4 |2 |0 |2 |7 |4 |-bgcolor=silver |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2007|2007]] |'''Finalisti telliefa''' |'''2''' |'''6''' |'''4''' |'''0''' |'''2''' |'''7''' |'''5''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2009|2009]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''5''' |'''1''' |'''0''' |'''15''' |'''2''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2011|2011]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''6''' |'''0''' |'''0''' |'''22''' |'''4''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2013|2013]] |Semifinali |'''3''' |5 |3 |0 |2 |8 |5 |-bgcolor=gold |{{flagicon|Kanada}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2015|2015]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''4''' |'''2''' |'''0''' |'''16''' |'''6''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2017|2017]] |Semifinali |'''3''' |5 |3 |1 |1 |6 |2 |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} {{flagicon|Kosta Rika}} {{flagicon|Ġamajka}} [[CONCACAF Gold Cup 2019|2019]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''5''' |'''1''' |'''0''' |'''16''' |'''4''' |-bgcolor=silver |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2021|2021]] |'''Finalisti telliefa''' |'''2''' |'''6''' |'''4''' |'''1''' |'''1''' |'''9''' |'''2''' |- !Total !11-il titlu !24/26 !117 !80 !21 !16 !258 !71 |} == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commonscat}} * {{Sit uffiċjali}} * [https://www.rsssf.org/tablesm/mex-intres.html Arkivju tar-riżultati] fuq RSSSF [[Kategorija:Timijiet nazzjonali tal-futbol tal-Amerika ta' Fuq|Messiku]] [[Kategorija:Futbol fil-Messiku]] pplcn1kq8tjn45qk3ignp1hwzzilu7y 279664 279663 2022-08-23T19:21:34Z Chrisportelli 355 /* Storja */ wikitext text/x-wiki {{Infobox tim nazzjonali tal-futbol | isem = Messiku | pajjiż = Messiku | psewdonimu = ''El Tri'' | assoċjazzjoni = [[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federación Mexicana de Fútbol]] | konfederazzjoni = [[CONCACAF]] (L-Amerika ta' Fuq) | kowċ = [[Gerardo Martino]] | kaptan = [[Andrés Guardado]] | rekord_preżenzi = [[Claudio Suárez]] (177) | rekord_gowls = [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] (52) | stadju = [[Estadio Azteca]] | kodiċi_FIFA = MEX | pożizzjoni_FIFA = 12 | data_pożizzjoni_FIFA = Ġunju 2022 | pożizzjoni_massima_FIFA = 4 | data_pożizzjoni_massima_FIFA = Frar – Ġunju 1998, Awwissu 2003, April 2004, Ġunju 2004, Mejju – Ġunju 2006 | pożizzjoni_minima_FIFA = 40 | data_pożizzjoni_minima_FIFA = Lulju 2015 | l-ewwel_logħba = {{fb|Gwatemala}} 2–3 Messiku {{flagicon|Messiku}}<br />([[Belt tal-Gwatemala]], [[Gwatemala]]; 1 ta' Jannar 1923) | l-ikbar_rebħa = {{flagicon|Messiku}} Messiku 13–0 {{fb-lemin|Baħamas}}<br />([[Toluca]], [[Messiku]]; 28 ta' April 1987) | l-ikbar_telfa = {{fb|Ingilterra}} 8–0 Messiku {{flagicon|Messiku}}<br />([[Londra]], [[Ingilterra]]; 10 ta' Mejju 1961) | pattern_la1 = _mex22h | pattern_b1 = _mex22h | pattern_ra1 = _mex22h | pattern_sh1 = _adidasonwhite2002 | pattern_so1 = _mex22h | leftarm1 = 000000 | body1 = 000000 | rightarm1 = 000000 | shorts1 = ff0000 | socks1 = ff0000 | pattern_la2 = _mex20a | pattern_b2 = _mex20a | pattern_ra2 = _mex20a | pattern_sh2 = _mex20a | pattern_so2 = _mex20a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} It-'''tim nazzjonali tal-futbol tal-Messiku''' (bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: ''Selección de fútbol de México'') jirrappreżenta lill-[[Messiku]] fil-kompetizzjonijiet internazzjonali tal-[[futbol]]. It-tim huwa mmexxi mill-[[Federazzjoni tal-Futbol tal-Messiku|Federazzjoni Messikana]] u huwa membru tal-[[FIFA]] u l-[[CONCACAF]]. Il-Messiku ikkwalifika għal sbatax-il [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] u hu fost sitt pajjiżi li ilu jikkwalifika b'mod konsekuttiv mill-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]]. Huma ħadu sehem fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|ewwel edizzjoni]] tat-Tazza tad-Dinja, bl-aqwa riżultat ikun il-kwarti tal-finali miksuba fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|1970]] u l-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|1986]], liema saru fil-pajjiż stess. Storikament, il-Messiku huwa fost l-aktar timijiet nazzjonali ta' suċċess fiż-żona tal-CONCACAF, bi ħdax-il titlu tal-konfederazzjoni, fosthom ħdax-il titlu tal-[[CONCACAF Gold Cup]]. Bir-rebħa fit-[[Tazza tal-Konfederazzjonijiet 1999|Tazza tal-Konfederazzjonijiet tal-1999]],<ref>{{ċita aħbar |url=https://www.supersport.com/football/fifa-confederations-cup/mexico-1999 |titlu=Mexico 1999 |sit=SuperSport.com |data-aċċess=2022-08-23 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130616014724/https://www.supersport.com/football/fifa-confederations-cup/mexico-1999 |arkivju-data=2013-06-16 |lingwa=Ingliż}}</ref> il-Messiku hu l-unika tim fil-CONCACAF li rebaħ kompetizzjoni uffiċjali tal-FIFA. == Storja == Il-futbol fil-Messiku daħal fil-bidu tas-seklu 20 minn gruppi ta' immigranti Ewropej u fis-snin ta' wara minn Spanjoli eżiljati mill-[[Gwerra Ċivili Spanjola]]. L-ewwel logħba tal-Messiku saret fl-1 ta' Jannar 1923 kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Gwatemala|Gwatemala]] li huma rebħu 3–2.<ref name="el-comienzo">{{ċita web |titlu=El Comienzo |pubblikatur=Televisa |url=http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313563.html |data-aċċess=2022-08-23 |lingwa=Spanjol |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20031004084233/http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313563.html |arkivju-data=2003-10-04}}</ref> [[Stampa:Mexico 1930 vs france.jpg|thumb|250px|It-tim nazzjonali Messikan qabel l-ewwel logħba tat-Tazza tad-Dinja tal-1930 kontra Franza.]] Fl-1927, ġiet imwaqqfa l-organizzazzjoni uffiċjali li tamministra l-futbol fil-Messiku. L-ewwel kompetizzjoni internazzjonali kienu l-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1928|Olimpjadi tal-1928]] fejn il-Messiku ġew eliminati fil-kwarti tal-finali minn [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Spanja|Spanja]].<ref name="el-comienzo" /> Il-Messiku ħadu sehem fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|ewwel edizzjoni]] tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] ġewwa l-[[Urugwaj]], fi grupp magħmul mill-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]], ċ-[[Tim nazzjonali tal-futbol taċ-Ċili|Ċili]] u [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza|Franza]]. Kienu l-Messiku li lagħbu l-ewwel logħba fl-istorja tal-kompetizzjoni, li kienet telfa ta' 4–1 kontra Franza. Fit-tieni logħba huma tilfu kontra ċ-Ċili, u fl-aħħar logħba kontra l-Arġentina, il-Messiku skorjaw l-ewwel ''penalty'' fl-istorja tal-kompetizzjoni, ikkonvertit minn [[Manuel Rosas]].<ref>{{ċita web |titlu=Six countries entered bidding for first World Cup |pubblikatur=The Times of India |url=http://sport.indiatimes.com/soccerarticleshow/1533342.cms |data-aċċess=2022-08-23 |lingwa=Ingliż |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20060615213553/http://sport.indiatimes.com/soccerarticleshow/1533342.cms |arkivju-data=2006-06-15 }}</ref> Qabel l-1970, il-Messiku ftit li xejn ħallew impatt fit-Tazza tad-Dinja, minkejja li kienu l-aqwa tim fin-''North American Football Confederation'' u s-sessur tagħha, il-CONCACAF. Minkejja dan, il-gowler [[Antonio Carbajal]] iddistingwa ruħu biex sar l-ewwel plejer li deher f'ħames edizzjonijiet tat-Tazza tad-Dinja konsekuttivi.<ref>{{ċita web |url=http://es.fifa.com/newscentre/news/newsid=94525.html |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100617213754/http://es.fifa.com/newscentre/news/newsid=94525.html |arkivju-data=2010-06-17 |titlu=Antonio Carbajal, el eterno Cinco Copas |lingwa=Spanjol |pubblikatur=FIFA |data=2004-10-26 |data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Fuq livell kontinentali huma rebħu l-ewwel titlu fl-[[Kampjonat CONCACAF 1965|1965]], bir-rebħ tal-[[CONCACAF Gold Cup|Kampjonat CONCACAF]]. Fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|1970]], ospitaw it-Tazza tad-Dinja u fil-grupp ġabu dro ta' mingħajr gowls kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Unjoni Sovjetika|Unjoni Sovjetika]] u rebħa ta' 4–0 fuq [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' El Salvador|El Salvador]]. Fil-fażi ta' wara huma rebħu lill-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Belġju|Belġju]], però kellhom ibaxxu rashom għall-finalisti tal-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja|Italja]] fil-kwarti tal-finali. Fl-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|1986]], il-Messiku reġgħu ospitaw it-Tazza tad-Dinja. Huma kkwalifikaw mill-fażi tal-gruppi b'żewġ rebħiet kontra l-Belġju u l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Iraq|Iraq]], u dro mal-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Paragwaj|Paragwaj]]. Huma rnexxielhom jagħmluha għal darb'oħra sal-kwarti tal-finali wara li għelbu lill-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bulgarija|Bulgarija]], imma tilfu kontra l-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ġermanja tal-Punent|Ġermanja tal-Punent]] wara l-[[għoti tal-penalties|għoti tal-''penalties'']]. == Rekords individwali == :''Aġġornati sal-5 ta' Ġunju 2022.''<ref>{{ċita web |url=https://www.rsssf.org/miscellaneous/mex-recintlp.html#app |titlu=Appearances for Mexico National Team |pubblikatur=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |isem=Roberto |kunjom=Mamrud |data=2022-08-12 |lingwa=Ingliż }}</ref> === L-aktar preżenzi === [[Stampa:Claudio Suarez.jpg|180px|thumb|right|[[Claudio Suárez]] huwa l-aktar plejer li lagħab bil-flokk tal-Messiku b'177 logħba.]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! width="30" |Poż. ! style="width:150px;"|Plejer ! width="50" |Preżenzi ! width="50" |Gowls ! style="width:100px;"|Karriera |- |1 |align=left|[[Claudio Suárez]] |177 |7 |1992–2006 |- |2 |align=left|[[Andrés Guardado]] |175 |28 |2005– |- |3 |align=left|[[Rafael Márquez]] |147 |17 |1997–2018 |- |rowspan="2"| 4 |align=left|[[Pável Pardo]] |146 |11 |1996–2009 |- |align=left|[[Gerardo Torrado]] |146 |6 |1999–2013 |- |6 |align=left|[[Jorge Campos]] |130 |0 |1991–2004 |- |7 |align=left|[[Guillermo Ochoa]] |129 |0 |2005– |- |rowspan="2"| 8 |align=left|[[Carlos Salcido]] |124 |10 |2004–2014 |- |align=left|[[Héctor Moreno]] |124 |5 |2007– |- |10 |align=left|[[Ramón Ramírez]] |121 |15 |1991–2000 |- |} === L-aqwa skorers === [[Stampa:Mex-Kor (31).jpg|180px|thumb|right|[[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] huwa l-aqwa skorer fl-istorja tal-Messiku bi 52 gowl.]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! width="30" |Poż. ! style="width:150px;"|Plejer ! width="50" |Gowls ! width="50" |Preżenzi ! style="width:100px;"|Karriera |- |1 |align=left|[[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] |52 |109 |2009– |- |2 |align=left|[[Jared Borgetti]] |46 |89 |1997–2008 |- |3 |align=left|[[Cuauhtémoc Blanco]] |38 |120 |1995–2014 |- |rowspan="2"|4 |align=left|[[Luis Hernández]] |35 |85 |1995–2002 |- |align=left|[[Carlos Hermosillo]] |35 |90 |1984–1997 |- |6 |align=left|[[Enrique Borja]] |31 |65 |1966–1975 |- |rowspan="2"|7 |align=left|[[Luís Roberto Alves]] |30 |84 |1988–2001 |- |align=left|[[Raúl Jiménez]] |30 |97 |2013– |- |rowspan="3"|8 |align=left|[[Hugo Sánchez]] |29 |58 |1977–1998 |- |align=left|[[Luis Flores Ocaranza|Luis Flores]] |29 |62 |1983–1993 |- |align=left|[[Luis García Postigo|Luis García]] |29 |78 |1991–1999 |} == Rekord kompetittiv == === Tazza tad-Dinja === {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Sena !Fażi !Pożizzjoni !L !R !D !T !GF !GK |- |{{flagicon|Urugwaj}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|1930]] |Fażi tal-gruppi |13 |3 |0 |0 |3 |4 |13 |- |{{flagicon|Italja|1861}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1934|1934]] |colspan=9|''Ma kkwalifikawx'' |- |{{flagicon|Franza|1794}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1938|1938]] |colspan=9|''Irtiraw'' |- |{{flagicon|Brażil|1889}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1950|1950]] |rowspan=5| Fażi tal-gruppi |12 |3 |0 |0 |3 |2 |10 |- |{{flagicon|Żvizzera}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1954|1954]] |13 |2 |0 |0 |2 |2 |8 |- |{{flagicon|Żvezja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1958|1958]] |16 |3 |0 |1 |2 |1 |8 |- |{{flagicon|Ċili}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1962|1962]] |11 |3 |1 |0 |2 |3 |4 |- |{{flagicon|Ingilterra}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1966|1966]] |12 |3 |0 |2 |1 |1 |3 |- |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1970|1970]] |Kwarti tal-finali |6 |4 |2 |1 |1 |6 |4 |- |{{flagicon|Ġermanja tal-Punent}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1974|1974]] |colspan=9|''Ma kkwalifikawx'' |- |{{flagicon|Arġentina}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1978|1978]] |Fażi tal-gruppi |16 |3 |0 |0 |3 |2 |12 |- |{{flagicon|Spanja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1982|1982]] |colspan=9|''Ma kkwalifikawx'' |- |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986|1986]] |Kwarti tal-finali |6 |5 |3 |2 |0 |6 |2 |- |{{flagicon|Italja|1946}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1990|1990]] |colspan=9|''[[Cachirules|Ipprojbiti]]'' |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1994|1994]] |rowspan=7| L-aħħar sittax |13 |4 |1 |2 |1 |4 |4 |- |{{flagicon|Franza|1974}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1998|1998]] |13 |4 |1 |2 |1 |8 |7 |- |{{flagicon|Korea t'Isfel|1997}} {{flagicon|Ġappun}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2002|2002]] |11 |4 |2 |1 |1 |4 |4 |- |{{flagicon|Ġermanja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2006|2006]] |15 |4 |1 |1 |2 |5 |5 |- |{{flagicon|Afrika t'Isfel}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2010|2010]] |14 |4 |1 |1 |2 |4 |5 |- |{{flagicon|Brażil}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2014|2014]] |10 |4 |2 |1 |1 |5 |3 |- |{{flagicon|Russja}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2018|2018]] |12 |4 |2 |0 |2 |3 |6 |- |{{flagicon|Qatar}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2022|2022]] |colspan=9|''Ikkwalifikaw'' |- |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Kanada}} {{flagicon|Messiku}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2026|2026]] |colspan=9|''Ikkwalifikaw bħala ospitu'' |- !Total !Kwarti tal-finali !17/22 !57 !16 !14 !27 !60 !98 |} === CONCACAF Gold Cup === {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Sena !Fażi !Pożizzjoni !L !R !D !T !GF !GK |- |- |{{flagicon|SLV}} [[Kampjonat CONCACAF 1963|1963]] |Fażi tal-gruppi |7 |3 |1 |1 |1 |9 |2 |- |-bgcolor=gold |{{flagicon|Gwatemala}} [[Kampjonat CONCACAF 1965|1965]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''13''' |'''2''' |-bgcolor=silver |{{flagicon|Ħonduras|1949}} [[Kampjonat CONCACAF 1967|1967]] |'''Finalisti telliefa''' |'''2''' |'''5''' |'''4''' |'''0''' |'''1''' |'''10''' |'''1''' |-bgcolor=#9acdff |{{flagicon|Kosta Rika}} [[1969 CONCACAF Championship|1969]] |'''Ir-raba' post''' |'''4''' |5 |1 |2 |2 |4 |5 |-bgcolor=gold |{{flagicon|Trinidad u Tobago}} [[Kampjonat CONCACAF 1971|1971]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''6''' |'''1''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Ħaiti|1964}} [[Kampjonat CONCACAF 1973|1973]] |'''It-tielet post''' |'''3''' |5 |2 |2 |1 |10 |5 |-bgcolor=gold | style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} [[Kampjonat CONCACAF 1977|1977]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''5''' |'''0''' |'''0''' |'''20''' |'''5''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Ħonduras|1949}} [[Kampjonat CONCACAF 1981|1981]] |'''It-tielet post''' |'''3''' |5 |1 |3 |1 |6 |3 |- |[[Kampjonat CONCACAF 1985|1985]] |colspan=8|''Irtiraw biex jospitaw it-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1986]]'' |- |[[Kampjonat CONCACAF 1989|1989]] |colspan=8|''[[Cachirules|Ipprojbiti]]'' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1991|1991]] |'''It-tielet post''' |'''3''' |5 |3 |1 |1 |10 |5 |-bgcolor=gold |style="border: 3px solid red"|{{flagicon|Messiku}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1993|1993]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''28''' |'''2''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1996|1996]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''4''' |'''4''' |'''0''' |'''0''' |'''9''' |'''0''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 1998|1998]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''4''' |'''4''' |'''0''' |'''0''' |'''8''' |'''2''' |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2000|2000]] |rowspan=2|Kwarti tal-finali |7 |3 |1 |1 |1 |6 |3 |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2002|2002]] |5 |3 |2 |1 |0 |4 |1 |-bgcolor=gold |style="border: 3px solid red"| {{flagicon|Messiku}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2003|2003]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''5''' |'''4''' |'''1''' |'''0''' |'''9''' |'''0''' |- |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2005|2005]] |Kwarti tal-finali |6 |4 |2 |0 |2 |7 |4 |-bgcolor=silver |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2007|2007]] |'''Finalisti telliefa''' |'''2''' |'''6''' |'''4''' |'''0''' |'''2''' |'''7''' |'''5''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2009|2009]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''5''' |'''1''' |'''0''' |'''15''' |'''2''' |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2011|2011]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''6''' |'''0''' |'''0''' |'''22''' |'''4''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2013|2013]] |Semifinali |'''3''' |5 |3 |0 |2 |8 |5 |-bgcolor=gold |{{flagicon|Kanada}} {{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2015|2015]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''4''' |'''2''' |'''0''' |'''16''' |'''6''' |-bgcolor="#cc9966" |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2017|2017]] |Semifinali |'''3''' |5 |3 |1 |1 |6 |2 |-bgcolor=gold |{{flagicon|Stati Uniti}} {{flagicon|Kosta Rika}} {{flagicon|Ġamajka}} [[CONCACAF Gold Cup 2019|2019]] |'''Rebbieħa''' |'''1''' |'''6''' |'''5''' |'''1''' |'''0''' |'''16''' |'''4''' |-bgcolor=silver |{{flagicon|Stati Uniti}} [[CONCACAF Gold Cup 2021|2021]] |'''Finalisti telliefa''' |'''2''' |'''6''' |'''4''' |'''1''' |'''1''' |'''9''' |'''2''' |- !Total !11-il titlu !24/26 !117 !80 !21 !16 !258 !71 |} == Referenzi == {{referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commonscat}} * {{Sit uffiċjali}} * [https://www.rsssf.org/tablesm/mex-intres.html Arkivju tar-riżultati] fuq RSSSF [[Kategorija:Timijiet nazzjonali tal-futbol tal-Amerika ta' Fuq|Messiku]] [[Kategorija:Futbol fil-Messiku]] th6gpupklk5hzug61zm71h6h6tc91pl 0 28905 279665 2022-08-23T20:06:58Z Trigcly 17859 Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qusayr Amra.jpg|daqsminuri|239x239px|Il-faċċata tal-Lvant u l-profil tan-Nofsinhar tal-binja ta' Quseir Amra.]] '''Quseir Amra''' jew '''Qusayr 'Amra''', litteralment "''qasr'' (kastell/palazz) żgħir ta' 'Amra", xi kultant spellut ukoll '''Qasr Amra''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: قصر عمرة / ALA-LC: ''Qaṣr ‘Amrah'') huwa l-iżjed wieħed magħruf fost il-kastelli tad-deżert li llum il-ġurnata jinsabu fil-Lvant tal-[[Ġordan]]. Inbena f'xi żmien bejn is-723 u s-743 minn [[Walid Ibn Yazid]], il-kaliff futur tal-Umajjad [[Walid II]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/project/qusayr-amra|titlu=Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref>, li d-dominanza tiegħu tar-reġjun kienet qed tikber ġmielha dak iż-żmien. Jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji importanti tal-[[arti]] u tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] bikrija. Il-binja effettivament hija fdal ta' kumpless ikbar li kien jinkludi kastell reali, maħsub bħala rtir irjali, mingħajr l-ebda funzjoni militari, li għad fadal biss xi fdalijiet tal-pedamenti tiegħu. Dak li fadal illum huwa biss biex ngħidu hekk bini żgħir tal-villeġġatura. Huwa notevoli l-iktar għall-affreski li għad fadal ġo fih, l-iktar fuq is-soqfa, li fost l-oħrajn juru grupp ta' mexxejja, xeni tal-kaċċa, xeni taż-[[żfin]] b'nisa għerwenin, [[Artiġjan|artiġjani]] jaħdmu, iċ-"ċiklu ta' Ġona" skopert dan l-aħħar, u fuq kompartiment bil-banjijiet, l-ewwel rappreżentazzjoni magħrufa tas-smewwiet fuq superfiċe emisferika, fejn l-immaġni riflessa tal-[[Kostellazzjoni|kostellazzjonijiet]] hija akkumpanjata mill-figuri taż-[[żodjaku]]. Dan wassal biex Quseir Amra jiżdied fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/327/|titlu=Quseir Amra|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.lonelyplanet.com/jordan|titlu=Jordan travel|sit=Lonely Planet|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Reċensjoni ta' ''The Zodiac of Quṣayr 'Amra'' by Fritz Saxl; ''The Astronomical Significance of the Zodiac of the Quṣayr 'Amra'' by Arthur Beer, Isis, Vol. 19, No. 3 (Sep., 1933), pp. 504-506, The University of Chicago.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/blog/colors-prince-conservation-and-knowledge-qusayr-amra|titlu=The Colors of the Prince: Conservation and Knowledge in Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kompartiment bil-banjijiet huwa wkoll, flimkien ma' eżempji oħra f'kastelli tad-deżert oħra fil-Ġordan, wieħed mill-eqdem fdalijiet eżistenti ta' ''hammam'' fid-dinja Musulmana storika.<ref>Sourdel-Thomine, J.; Louis, A. (2012). "Ḥammām". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). ''Encyclopaedia of Islam, Second Edition''. Brill.</ref><ref>M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Bath". ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture''. Oxford University Press.</ref><ref>Marçais, Georges (1954). ''L'architecture musulmane d'Occident''. [[Pariġi]]: Arts et métiers graphiques. p. 215.</ref> Dak l-istatus, u l-pożizzjoni tiegħu tul l-awtostrada ewlenija tal-Ġordan mil-Lvant għall-Punent, relattivament qrib tal-[[belt kapitali]] [[Amman]], għamluh destinazzjoni turistika popolari. == Pożizzjoni u aċċess == Quseir Amra jinsab fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-Awtostrada 40 tal-Ġordan, bejn wieħed u ieħor 85 kilometru (53 mil) minn Amman u 21 kilometru (13-il mil) fil-Lbiċ ta' [[Al-Azraq]].<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100103145211/http://saudiaramcoworld.com/issue/199005/qasr.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : Qasr’Amra|data=2010-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Attwalment jinsab f'żona kbira magħluqa bil-fildiferru mxewwek. Parkeġġ mhux pavimentat jinsab fin-naħa tax-Xlokk tiegħu ftit lil hinn mit-triq. Ċentru żgħir għall-viżitaturi jaqta' l-biljetti għad-dħul. Il-kastell jinsab fil-Punent taż-żona magħluqa, taħt għolja żgħira. == Deskrizzjoni == [[Stampa:Qasr Amra.jpg|xellug|daqsminuri|278x278px|Il-veduta minn wara tal-binja.]] Traċċi ta' ħitan tal-ġebel mal-perimetru tas-sit jissuġġerixxu li dan kien parti minn kumpless ta' 25 ettaru (62 akru). Hemm fdalijiet ta' kastell li jaf kien ospita temporanjament xi gwarniġjon ta' suldati. Lejn ix-Xlokk tal-binja hemm bir fond 40 metru (130 pied), traċċi tal-mekkaniżmu tal-olzar immexxi permezz ta' [[annimal]] u diga wkoll. L-arkitettura tas-sala tar-riċevimenti bil-kompartiment bil-banjijiet hija identika għal dik tal-Hammam al-Sarah, fil-Ġordan ukoll, ħlief li dan tal-aħħar inbena bil-[[ġebla tal-ġir]] maqtugħa bis-[[sengħa]] (skont it-tradizzjoni arkitettonika tal-perjodu aħħari tar-[[Imperu Ruman|Rumani]]), filwaqt li l-kompartiment bil-banjijiet ta' Quseir Amra nbena b'ġebla mhux maħduma u bit-tkaħħil tal-ġipsum u l-ġibs (skont it-tradizzjoni arkitettonika tas-[[Sassanidi]]).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Arce|isem=Ignacio|data=2008-01-01|titlu=Umayyad Building Techniques And The Merging Of Roman-Byzantine And Partho-Sassanian Traditions: Continuity And Change|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789047433040/Bej.9789004165496.i-573_021.xml|lingwa=en|pubblikatur=Brill}}</ref> Huwa binja baxxa magħmula bil-ġebla tal-ġir u l-bażalt. Il-blokka tat-Tramuntana, għolja żewġ sulari, fiha saqaf b'volta tripla fuq id-daħla prinċipali fil-faċċata tal-Lvant. Il-blokka tal-Punent fiha volti jew koppli iżgħar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080829142759/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198004/the.frescoes.of.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : The Frescoes of Amra|data=2008-08-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Illum il-ġurnata, Quseir Amra jinsab f'kundizzjoni iktar imwiegħra minn dik ta' kastelli tad-deżert oħrajn bħal [[Qasr Kharana]], b'xi graffiti li vvandalizzaw l-affreski. Madankollu, qed isir xogħol ta' konservazzjoni bl-appoġġ tal-Fond Dinji għall-[[Monument|Monumenti]], l-Istitut Superjuri [[Italja|Taljan]] għall-Konservazzjoni u r-Restawr, u d-Dipartiment tal-Antikitajiet tal-Ġordan. == Storja == === Kostruzzjoni === [[Stampa:Quseir Amra, Jordan (44990711422).jpg|daqsminuri|269x269px|Is-saqaf impitter ta' Quseir Amra.]] Wieħed mis-sitt rejiet fl-affreski huwa r-Re Rodrigu ta' Spanja, li r-renju qasir tiegħu ta' sentejn (710-712) għall-bidu kien maħsub li kienet id-data tal-affresk, u possibbilment tal-binja. Għalhekk, għal żmien twil, ir-riċerkaturi kienu jemmnu li l-kaliff bilqiegħda Walid I kien il-bennej u l-utent primarju ta' Quseir Amra, sakemm feġġew id-dubji, u b'hekk l-ispeċjalisti bdew jemmnu li wieħed miż-żewġ prinċpijiet li iktar 'il quddiem saru kaliffi huma stess, Walid jew Yazid, x'aktarx li kienu l-iżjed kandidati probabbli għal dak ir-rwol. L-iskoperta tal-kitba tad-data matul ix-xogħol ta' restawr fl-2012 ippermettiet id-datazzjoni korretta tal-istruttura għaż-żewġ deċennji bejn is-723 u s-743, meta ġiet ikkummissjonata minn Walid Ibn Yazid, il-prinċep eredi taħt il-kaliff Hisham u s-suċċessur tiegħu matul renju qasir bħala kaliff fis-743–744. Iż-żewġ prinċpijiet qattgħu perjodi twal ta' żmien 'il bogħod minn [[Damasku]], il-belt kapitali tal-Umajjad, qabel ħa t-tron f'idejh. Walid kien magħruf li kien iwettaq l-attivitajiet sibartiċi murija fl-affreski, partikolarment joqgħod bilqiegħda fit-tarf tal-vaski jisma l-[[mużika]] jew il-[[Poeżija|poeżiji]]. Darba artisti tal-ispettaklu lebsin qishom stilel u kostellazzjonijiet ħadu ħsieb l-intratteniment tiegħu, xi ħaġa li tissuġġerixxi rabta mal-affresk tas-sema fil-''caldarium''. Omm Yazid kienet prinċipessa Persjana, xi ħaġa li tissuġġerixxi familjarità ma' dik il-kultura, u hu wkoll kien magħruf li kien iħobb tipi simili ta' intratteniment. Kunsiderazzjoni ewlenija fil-pożizzjoni tal-kastelli tad-deżert iċċentrati għall-aċċess u l-prossimità għar-rotot antiki sat-Tramuntana mill-Arabja sas-[[Sirja]]. Rotta maġġuri kienet tgħaddi mill-belt ta' [[Tayma]] fl-Arabja, qalb Wadi Sirhan lejn il-pjanura ta' Balqa fil-Ġordan, u x'aktarx li kienet waħda mir-raġunijiet li Quseir Amra u fortifikazzjonijiet simili nbnew hemmhekk, fosthom anke Qasr Al-Kharanah u Qasr al-Tuba.<ref>Robinson, Chase (2011). Robinson, Chase F (ed.). ''The New Cambridge History of Islam''. Cambridge University Press. p. 669. ISBN <bdi>9781139055932</bdi>.</ref> === Skoperta mill-ġdid fl-1898 === L-istruttura abbandunata reġgħet ġiet skoperta minn [[Alois Musil]] fl-1898, bl-affreski li saru famużi bis-saħħa tat-tpinġijiet tal-artist [[Awstrija|Awstrijaku]] [[Alphons Leopold Mielich]] għall-ktieb ta' Musil. Fl-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 20, tim [[Spanja|Spanjol]] irrestawra l-affreski. == Sit ta' Wirt Dinji == Quseir Amra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Affreski == [[Stampa:Umayyad fresco of Prince (future caliph) Walid bin Yazid.jpg|daqsminuri|Affresk tal-Kaliff Walid II.]] Quseir Amra huwa notevoli l-iktar għall-affreski fuq il-ħitan ta' ġewwa tiegħu. === Sala tar-Riċevimenti === Il-volta tad-daħla prinċipali għandha affreski ta' xeni tal-kaċċa, ta' [[frott]] u l-konsum tal-[[inbid]], u ta' nisa għerwenin. Uħud mill-[[Annimal|annimali]] murija mhumiex abbundanti fir-reġjun iżda kienu iktar komuni fil-Persja, xi ħaġa li tissuġġerixxi xi influwenza minn dawk l-inħawi. Hemm affresk li juri l-kostruzzjoni tal-binja. Ħdejn il-bażi ta' ħajt minnhom hemm re bir-raġġiera fuq it-tron. Sezzjoni li qabel kienet maġenb dan l-affresk, u li issa tinsab fil-[[Mużew]] tal-Arti Iżlamika f'[[Berlin]], il-[[Ġermanja]], turi [[Sajjied|sajjieda]] u dgħajsa f'ilmijiet b'abbundanza ta' ħut u ta' fawna. === Apsida tat-Tron === [[Stampa:Quseir Amra Fresque.jpg|daqsminuri|Affresk ta' mara fil-banjijiet.]] Affresk magħruf bħala s-"sitt rejiet" juri lill-kaliff tal-Umajjad u lill-mexxejja differenti. Abbażi ta' dettalji u kitbiet impittra fl-affresk, erba' mir-rejiet tal-affresk ġew identifikati bħala l-Imperatur [[Biżantini|Biżantin]], ir-Re tal-[[Viżigoti]] Rodrigu, ix-Shah Persjan tas-Sassanidi, u n-Negus tal-[[Etjopja]]. L-aħħar re għal żmien twil baqa' mhux identifikat u kien spekulat li kien xi mexxej [[Turkija|Tork]], [[Ċina|Ċiniż]] jew [[Indja|Indjan]]. Issa huwa magħruf li l-aħħar re kien Imperatur taċ-Ċina. L-iskop tal-affresk mhuwiex ċar. Il-kelma [[Greċja|Griega]] ΝΙΚΗ ''nike'', li tfisser rebħa, ġiet skoperta fil-qrib, u tissuġġerixxi li l-affresk tas-"sitt rejiet" kien maħsub biex juri s-supremazija tal-kaliff fuq l-għedewwa tiegħu. Interpretazzjoni possibbli oħra hija li s-sitt figuri qed jissupplikaw x'aktarx lill-kaliff li kien ikun bilqiegħda fis-sala.<ref>{{Ċita web|url=http://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2012/byzantium-and-islam/blog/where-in-the-world/posts/qusayr-amra|titlu=Williams, Betsy. "Qusayr 'Amra". The Metropolitan Museum of Art.|sit=www.metmuseum.org|data-aċċess=}}</ref> === Banjijiet === L-affreski fil-kmamar kollha għajr il-''caldarium'' jirriflettu l-parir tal-fiżiċi [[Għarab]] kontemporanji. Kienu jemmnu li l-banjijiet kienu jixorbu l-ispirti ta' dawk li kienu jmorru fihom, u li sabiex "it-tliet prinċipji vitali fil-ġisem, l-annimal, l-ispirtu u n-natura" jerġgħu jitqanqlu, il-ħitan tal-banjijiet kellhom jiġu miksija b'affreski ta' attivitajiet bħall-kaċċa, ta' maħbubin, u ta' ġonna u ta' siġar tal-palm. [[Stampa:Amra5.jpg|daqsminuri|L-affresk tas-"Sitt Rejiet", wieħed mill-iżjed affreski magħrufa ta' Quseir Amra.]] ==== ''Apodyterium'' ==== L-''apodyterium'', jew il-kamra fejn tbiddel, hija mżejna bix-xeni ta' annimali jwettqu attivitajiet umani, b'mod partikolari jdoqqu l-mużika. Affresk ambigwu partikolari fih anġlu jħares 'l isfel lejn għamla ta' bniedem imġeżwer f'liżar. Spiss ġie maħsub li kienet xi xena tal-[[mewt]], iżda xi interpretazzjonijiet oħra ssuġġerew li l-liżar kien qed jgħatti żewġ maħbubin. L-affresk ta' tliet uċuħ suwed fuq is-saqaf ġie maħsub li jirrappreżenta l-istadji tal-ħajja. Il-[[Kristjaneżmu|Kristjani]] fl-inħawi jemmenu li l-figura tan-nofs hija dik ta' [[Ġesù]]. ==== ''Tepidarium'' ==== Mal-ħitan u mas-saqaf tat-''tepidarium'', jew banju fietel, hemm affreski ta' xeni ta' pjanti u ta' siġar simili għal dawk fil-[[mużajk]] tal-Moskea tal-Umajjad f'Damasku, is-Sirja. Barra minn hekk, hemm ukoll nisa għerwenin f'diversi pożi, u wħud minnhom jaħslu tifel jew tifla. [[Stampa:Quseir Amra Zodiac.jpg|daqsminuri|Kostellazzjoni u żodjaku mpittra fuq il-koppla tal-''caldarium''.]] ==== ''Caldarium'' ==== Il-koppla emisferika tal-''caldarium'' jew tal-banju sħun fiha rappreżentazzjoni tas-smewwiet biż-żodjaku, fost 35 kostellazzjoni identifikabbli. Huwa maħsub li hija l-iżjed immaġni bikrija tas-sema ta' billejl li qatt ġiet impittra fuq superfiċe mhux ċatta. Ir-raġġi joħorġu mhux miċ-ċentru tal-koppla, iżda, b'mod preċiż, mill-polu ċelestjali tat-Tramuntana. L-angolu taż-żodjaku huwa pjuttost preċiż ukoll fl-affresk. L-unika żball fl-affresk hija l-ordni kontra l-arloġġ tal-istilel, li jissuġġerixxi li l-immaġni ġiet ikkupjata minn xi oħra fuq superfiċe ċatta. == Biblijografija == * Alois Musil: Ḳuṣejr ʿAmra, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften in Wien, [[Vjenna]]: k.k. Hof- u. Staatsdruckerei 1907. * Martin Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : residencia y baños omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Instituto Hispano-Arabe de Cultura, 1975. * Martín Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : Residencia y Baños Omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Fundación El Legado Andalusí, 2002. * Garth Fowden, Qusayr 'Amra : Art and the Umayyad Elite In Late Antique Syria, Ed. University of California Press, 2004. * Claude Vibert-Guigue et Ghazi Bisheh, Les peintures De Qusayr 'Amra, Ed. Institut français du Proche-Orient, 2000. * Hana Taragan, "Constructing a Visual Rhetoric: Images of Craftsmen and Builders in the Umayyad Palace at Qusayr ‘Amra," Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 20,2 (2008), 141–160. == Referenzi == eu4ju7bkipienspnbo9bmqiqldvtdv4 279666 279665 2022-08-23T20:07:12Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qusayr Amra.jpg|daqsminuri|239x239px|Il-faċċata tal-Lvant u l-profil tan-Nofsinhar tal-binja ta' Quseir Amra.]] '''Quseir Amra''' jew '''Qusayr 'Amra''', litteralment "''qasr'' (kastell/palazz) żgħir ta' 'Amra", xi kultant spellut ukoll '''Qasr Amra''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: قصر عمرة / ALA-LC: ''Qaṣr ‘Amrah'') huwa l-iżjed wieħed magħruf fost il-kastelli tad-deżert li llum il-ġurnata jinsabu fil-Lvant tal-[[Ġordan]]. Inbena f'xi żmien bejn is-723 u s-743 minn [[Walid Ibn Yazid]], il-kaliff futur tal-Umajjad [[Walid II]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/project/qusayr-amra|titlu=Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref>, li d-dominanza tiegħu tar-reġjun kienet qed tikber ġmielha dak iż-żmien. Jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji importanti tal-[[arti]] u tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] bikrija. Il-binja effettivament hija fdal ta' kumpless ikbar li kien jinkludi kastell reali, maħsub bħala rtir irjali, mingħajr l-ebda funzjoni militari, li għad fadal biss xi fdalijiet tal-pedamenti tiegħu. Dak li fadal illum huwa biss biex ngħidu hekk bini żgħir tal-villeġġatura. Huwa notevoli l-iktar għall-affreski li għad fadal ġo fih, l-iktar fuq is-soqfa, li fost l-oħrajn juru grupp ta' mexxejja, xeni tal-kaċċa, xeni taż-[[żfin]] b'nisa għerwenin, [[Artiġjan|artiġjani]] jaħdmu, iċ-"ċiklu ta' Ġona" skopert dan l-aħħar, u fuq kompartiment bil-banjijiet, l-ewwel rappreżentazzjoni magħrufa tas-smewwiet fuq superfiċe emisferika, fejn l-immaġni riflessa tal-[[Kostellazzjoni|kostellazzjonijiet]] hija akkumpanjata mill-figuri taż-[[żodjaku]]. Dan wassal biex Quseir Amra jiżdied fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/327/|titlu=Quseir Amra|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.lonelyplanet.com/jordan|titlu=Jordan travel|sit=Lonely Planet|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Reċensjoni ta' ''The Zodiac of Quṣayr 'Amra'' by Fritz Saxl; ''The Astronomical Significance of the Zodiac of the Quṣayr 'Amra'' by Arthur Beer, Isis, Vol. 19, No. 3 (Sep., 1933), pp. 504-506, The University of Chicago.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/blog/colors-prince-conservation-and-knowledge-qusayr-amra|titlu=The Colors of the Prince: Conservation and Knowledge in Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kompartiment bil-banjijiet huwa wkoll, flimkien ma' eżempji oħra f'kastelli tad-deżert oħra fil-Ġordan, wieħed mill-eqdem fdalijiet eżistenti ta' ''hammam'' fid-dinja Musulmana storika.<ref>Sourdel-Thomine, J.; Louis, A. (2012). "Ḥammām". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). ''Encyclopaedia of Islam, Second Edition''. Brill.</ref><ref>M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Bath". ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture''. Oxford University Press.</ref><ref>Marçais, Georges (1954). ''L'architecture musulmane d'Occident''. [[Pariġi]]: Arts et métiers graphiques. p. 215.</ref> Dak l-istatus, u l-pożizzjoni tiegħu tul l-awtostrada ewlenija tal-Ġordan mil-Lvant għall-Punent, relattivament qrib tal-[[belt kapitali]] [[Amman]], għamluh destinazzjoni turistika popolari. == Pożizzjoni u aċċess == Quseir Amra jinsab fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-Awtostrada 40 tal-Ġordan, bejn wieħed u ieħor 85 kilometru (53 mil) minn Amman u 21 kilometru (13-il mil) fil-Lbiċ ta' [[Al-Azraq]].<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100103145211/http://saudiaramcoworld.com/issue/199005/qasr.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : Qasr’Amra|data=2010-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Attwalment jinsab f'żona kbira magħluqa bil-fildiferru mxewwek. Parkeġġ mhux pavimentat jinsab fin-naħa tax-Xlokk tiegħu ftit lil hinn mit-triq. Ċentru żgħir għall-viżitaturi jaqta' l-biljetti għad-dħul. Il-kastell jinsab fil-Punent taż-żona magħluqa, taħt għolja żgħira. == Deskrizzjoni == [[Stampa:Qasr Amra.jpg|xellug|daqsminuri|278x278px|Il-veduta minn wara tal-binja.]] Traċċi ta' ħitan tal-ġebel mal-perimetru tas-sit jissuġġerixxu li dan kien parti minn kumpless ta' 25 ettaru (62 akru). Hemm fdalijiet ta' kastell li jaf kien ospita temporanjament xi gwarniġjon ta' suldati. Lejn ix-Xlokk tal-binja hemm bir fond 40 metru (130 pied), traċċi tal-mekkaniżmu tal-olzar immexxi permezz ta' [[annimal]] u diga wkoll. L-arkitettura tas-sala tar-riċevimenti bil-kompartiment bil-banjijiet hija identika għal dik tal-Hammam al-Sarah, fil-Ġordan ukoll, ħlief li dan tal-aħħar inbena bil-[[ġebla tal-ġir]] maqtugħa bis-[[sengħa]] (skont it-tradizzjoni arkitettonika tal-perjodu aħħari tar-[[Imperu Ruman|Rumani]]), filwaqt li l-kompartiment bil-banjijiet ta' Quseir Amra nbena b'ġebla mhux maħduma u bit-tkaħħil tal-ġipsum u l-ġibs (skont it-tradizzjoni arkitettonika tas-[[Sassanidi]]).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Arce|isem=Ignacio|data=2008-01-01|titlu=Umayyad Building Techniques And The Merging Of Roman-Byzantine And Partho-Sassanian Traditions: Continuity And Change|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789047433040/Bej.9789004165496.i-573_021.xml|lingwa=en|pubblikatur=Brill}}</ref> Huwa binja baxxa magħmula bil-ġebla tal-ġir u l-bażalt. Il-blokka tat-Tramuntana, għolja żewġ sulari, fiha saqaf b'volta tripla fuq id-daħla prinċipali fil-faċċata tal-Lvant. Il-blokka tal-Punent fiha volti jew koppli iżgħar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080829142759/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198004/the.frescoes.of.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : The Frescoes of Amra|data=2008-08-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Illum il-ġurnata, Quseir Amra jinsab f'kundizzjoni iktar imwiegħra minn dik ta' kastelli tad-deżert oħrajn bħal [[Qasr Kharana]], b'xi graffiti li vvandalizzaw l-affreski. Madankollu, qed isir xogħol ta' konservazzjoni bl-appoġġ tal-Fond Dinji għall-[[Monument|Monumenti]], l-Istitut Superjuri [[Italja|Taljan]] għall-Konservazzjoni u r-Restawr, u d-Dipartiment tal-Antikitajiet tal-Ġordan. == Storja == === Kostruzzjoni === [[Stampa:Quseir Amra, Jordan (44990711422).jpg|daqsminuri|269x269px|Is-saqaf impitter ta' Quseir Amra.]] Wieħed mis-sitt rejiet fl-affreski huwa r-Re Rodrigu ta' Spanja, li r-renju qasir tiegħu ta' sentejn (710-712) għall-bidu kien maħsub li kienet id-data tal-affresk, u possibbilment tal-binja. Għalhekk, għal żmien twil, ir-riċerkaturi kienu jemmnu li l-kaliff bilqiegħda Walid I kien il-bennej u l-utent primarju ta' Quseir Amra, sakemm feġġew id-dubji, u b'hekk l-ispeċjalisti bdew jemmnu li wieħed miż-żewġ prinċpijiet li iktar 'il quddiem saru kaliffi huma stess, Walid jew Yazid, x'aktarx li kienu l-iżjed kandidati probabbli għal dak ir-rwol. L-iskoperta tal-kitba tad-data matul ix-xogħol ta' restawr fl-2012 ippermettiet id-datazzjoni korretta tal-istruttura għaż-żewġ deċennji bejn is-723 u s-743, meta ġiet ikkummissjonata minn Walid Ibn Yazid, il-prinċep eredi taħt il-kaliff Hisham u s-suċċessur tiegħu matul renju qasir bħala kaliff fis-743–744. Iż-żewġ prinċpijiet qattgħu perjodi twal ta' żmien 'il bogħod minn [[Damasku]], il-belt kapitali tal-Umajjad, qabel ħa t-tron f'idejh. Walid kien magħruf li kien iwettaq l-attivitajiet sibartiċi murija fl-affreski, partikolarment joqgħod bilqiegħda fit-tarf tal-vaski jisma l-[[mużika]] jew il-[[Poeżija|poeżiji]]. Darba artisti tal-ispettaklu lebsin qishom stilel u kostellazzjonijiet ħadu ħsieb l-intratteniment tiegħu, xi ħaġa li tissuġġerixxi rabta mal-affresk tas-sema fil-''caldarium''. Omm Yazid kienet prinċipessa Persjana, xi ħaġa li tissuġġerixxi familjarità ma' dik il-kultura, u hu wkoll kien magħruf li kien iħobb tipi simili ta' intratteniment. Kunsiderazzjoni ewlenija fil-pożizzjoni tal-kastelli tad-deżert iċċentrati għall-aċċess u l-prossimità għar-rotot antiki sat-Tramuntana mill-Arabja sas-[[Sirja]]. Rotta maġġuri kienet tgħaddi mill-belt ta' [[Tayma]] fl-Arabja, qalb Wadi Sirhan lejn il-pjanura ta' Balqa fil-Ġordan, u x'aktarx li kienet waħda mir-raġunijiet li Quseir Amra u fortifikazzjonijiet simili nbnew hemmhekk, fosthom anke Qasr Al-Kharanah u Qasr al-Tuba.<ref>Robinson, Chase (2011). Robinson, Chase F (ed.). ''The New Cambridge History of Islam''. Cambridge University Press. p. 669. ISBN <bdi>9781139055932</bdi>.</ref> === Skoperta mill-ġdid fl-1898 === L-istruttura abbandunata reġgħet ġiet skoperta minn [[Alois Musil]] fl-1898, bl-affreski li saru famużi bis-saħħa tat-tpinġijiet tal-artist [[Awstrija|Awstrijaku]] [[Alphons Leopold Mielich]] għall-ktieb ta' Musil. Fl-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 20, tim [[Spanja|Spanjol]] irrestawra l-affreski. == Sit ta' Wirt Dinji == Quseir Amra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Affreski == [[Stampa:Umayyad fresco of Prince (future caliph) Walid bin Yazid.jpg|daqsminuri|Affresk tal-Kaliff Walid II.]] Quseir Amra huwa notevoli l-iktar għall-affreski fuq il-ħitan ta' ġewwa tiegħu. === Sala tar-Riċevimenti === Il-volta tad-daħla prinċipali għandha affreski ta' xeni tal-kaċċa, ta' [[frott]] u l-konsum tal-[[inbid]], u ta' nisa għerwenin. Uħud mill-[[Annimal|annimali]] murija mhumiex abbundanti fir-reġjun iżda kienu iktar komuni fil-Persja, xi ħaġa li tissuġġerixxi xi influwenza minn dawk l-inħawi. Hemm affresk li juri l-kostruzzjoni tal-binja. Ħdejn il-bażi ta' ħajt minnhom hemm re bir-raġġiera fuq it-tron. Sezzjoni li qabel kienet maġenb dan l-affresk, u li issa tinsab fil-[[Mużew]] tal-Arti Iżlamika f'[[Berlin]], il-[[Ġermanja]], turi [[Sajjied|sajjieda]] u dgħajsa f'ilmijiet b'abbundanza ta' ħut u ta' fawna. === Apsida tat-Tron === [[Stampa:Quseir Amra Fresque.jpg|daqsminuri|Affresk ta' mara fil-banjijiet.]] Affresk magħruf bħala s-"sitt rejiet" juri lill-kaliff tal-Umajjad u lill-mexxejja differenti. Abbażi ta' dettalji u kitbiet impittra fl-affresk, erba' mir-rejiet tal-affresk ġew identifikati bħala l-Imperatur [[Biżantini|Biżantin]], ir-Re tal-[[Viżigoti]] Rodrigu, ix-Shah Persjan tas-Sassanidi, u n-Negus tal-[[Etjopja]]. L-aħħar re għal żmien twil baqa' mhux identifikat u kien spekulat li kien xi mexxej [[Turkija|Tork]], [[Ċina|Ċiniż]] jew [[Indja|Indjan]]. Issa huwa magħruf li l-aħħar re kien Imperatur taċ-Ċina. L-iskop tal-affresk mhuwiex ċar. Il-kelma [[Greċja|Griega]] ΝΙΚΗ ''nike'', li tfisser rebħa, ġiet skoperta fil-qrib, u tissuġġerixxi li l-affresk tas-"sitt rejiet" kien maħsub biex juri s-supremazija tal-kaliff fuq l-għedewwa tiegħu. Interpretazzjoni possibbli oħra hija li s-sitt figuri qed jissupplikaw x'aktarx lill-kaliff li kien ikun bilqiegħda fis-sala.<ref>{{Ċita web|url=http://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2012/byzantium-and-islam/blog/where-in-the-world/posts/qusayr-amra|titlu=Williams, Betsy. "Qusayr 'Amra". The Metropolitan Museum of Art.|sit=www.metmuseum.org|data-aċċess=}}</ref> === Banjijiet === L-affreski fil-kmamar kollha għajr il-''caldarium'' jirriflettu l-parir tal-fiżiċi [[Għarab]] kontemporanji. Kienu jemmnu li l-banjijiet kienu jixorbu l-ispirti ta' dawk li kienu jmorru fihom, u li sabiex "it-tliet prinċipji vitali fil-ġisem, l-annimal, l-ispirtu u n-natura" jerġgħu jitqanqlu, il-ħitan tal-banjijiet kellhom jiġu miksija b'affreski ta' attivitajiet bħall-kaċċa, ta' maħbubin, u ta' ġonna u ta' siġar tal-palm. [[Stampa:Amra5.jpg|daqsminuri|L-affresk tas-"Sitt Rejiet", wieħed mill-iżjed affreski magħrufa ta' Quseir Amra.]] ==== ''Apodyterium'' ==== L-''apodyterium'', jew il-kamra fejn tbiddel, hija mżejna bix-xeni ta' annimali jwettqu attivitajiet umani, b'mod partikolari jdoqqu l-mużika. Affresk ambigwu partikolari fih anġlu jħares 'l isfel lejn għamla ta' bniedem imġeżwer f'liżar. Spiss ġie maħsub li kienet xi xena tal-[[mewt]], iżda xi interpretazzjonijiet oħra ssuġġerew li l-liżar kien qed jgħatti żewġ maħbubin. L-affresk ta' tliet uċuħ suwed fuq is-saqaf ġie maħsub li jirrappreżenta l-istadji tal-ħajja. Il-[[Kristjaneżmu|Kristjani]] fl-inħawi jemmenu li l-figura tan-nofs hija dik ta' [[Ġesù]]. ==== ''Tepidarium'' ==== Mal-ħitan u mas-saqaf tat-''tepidarium'', jew banju fietel, hemm affreski ta' xeni ta' pjanti u ta' siġar simili għal dawk fil-[[mużajk]] tal-Moskea tal-Umajjad f'Damasku, is-Sirja. Barra minn hekk, hemm ukoll nisa għerwenin f'diversi pożi, u wħud minnhom jaħslu tifel jew tifla. [[Stampa:Quseir Amra Zodiac.jpg|daqsminuri|Kostellazzjoni u żodjaku mpittra fuq il-koppla tal-''caldarium''.]] ==== ''Caldarium'' ==== Il-koppla emisferika tal-''caldarium'' jew tal-banju sħun fiha rappreżentazzjoni tas-smewwiet biż-żodjaku, fost 35 kostellazzjoni identifikabbli. Huwa maħsub li hija l-iżjed immaġni bikrija tas-sema ta' billejl li qatt ġiet impittra fuq superfiċe mhux ċatta. Ir-raġġi joħorġu mhux miċ-ċentru tal-koppla, iżda, b'mod preċiż, mill-polu ċelestjali tat-Tramuntana. L-angolu taż-żodjaku huwa pjuttost preċiż ukoll fl-affresk. L-unika żball fl-affresk hija l-ordni kontra l-arloġġ tal-istilel, li jissuġġerixxi li l-immaġni ġiet ikkupjata minn xi oħra fuq superfiċe ċatta. == Biblijografija == * Alois Musil: Ḳuṣejr ʿAmra, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften in Wien, [[Vjenna]]: k.k. Hof- u. Staatsdruckerei 1907. * Martin Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : residencia y baños omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Instituto Hispano-Arabe de Cultura, 1975. * Martín Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : Residencia y Baños Omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Fundación El Legado Andalusí, 2002. * Garth Fowden, Qusayr 'Amra : Art and the Umayyad Elite In Late Antique Syria, Ed. University of California Press, 2004. * Claude Vibert-Guigue et Ghazi Bisheh, Les peintures De Qusayr 'Amra, Ed. Institut français du Proche-Orient, 2000. * Hana Taragan, "Constructing a Visual Rhetoric: Images of Craftsmen and Builders in the Umayyad Palace at Qusayr ‘Amra," Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 20,2 (2008), 141–160. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] jeqsp3ndwofmlss3ehupbpr6f3zoffs 279667 279666 2022-08-23T20:07:20Z Trigcly 17859 added [[Category:Ġordan]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qusayr Amra.jpg|daqsminuri|239x239px|Il-faċċata tal-Lvant u l-profil tan-Nofsinhar tal-binja ta' Quseir Amra.]] '''Quseir Amra''' jew '''Qusayr 'Amra''', litteralment "''qasr'' (kastell/palazz) żgħir ta' 'Amra", xi kultant spellut ukoll '''Qasr Amra''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: قصر عمرة / ALA-LC: ''Qaṣr ‘Amrah'') huwa l-iżjed wieħed magħruf fost il-kastelli tad-deżert li llum il-ġurnata jinsabu fil-Lvant tal-[[Ġordan]]. Inbena f'xi żmien bejn is-723 u s-743 minn [[Walid Ibn Yazid]], il-kaliff futur tal-Umajjad [[Walid II]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/project/qusayr-amra|titlu=Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref>, li d-dominanza tiegħu tar-reġjun kienet qed tikber ġmielha dak iż-żmien. Jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji importanti tal-[[arti]] u tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] bikrija. Il-binja effettivament hija fdal ta' kumpless ikbar li kien jinkludi kastell reali, maħsub bħala rtir irjali, mingħajr l-ebda funzjoni militari, li għad fadal biss xi fdalijiet tal-pedamenti tiegħu. Dak li fadal illum huwa biss biex ngħidu hekk bini żgħir tal-villeġġatura. Huwa notevoli l-iktar għall-affreski li għad fadal ġo fih, l-iktar fuq is-soqfa, li fost l-oħrajn juru grupp ta' mexxejja, xeni tal-kaċċa, xeni taż-[[żfin]] b'nisa għerwenin, [[Artiġjan|artiġjani]] jaħdmu, iċ-"ċiklu ta' Ġona" skopert dan l-aħħar, u fuq kompartiment bil-banjijiet, l-ewwel rappreżentazzjoni magħrufa tas-smewwiet fuq superfiċe emisferika, fejn l-immaġni riflessa tal-[[Kostellazzjoni|kostellazzjonijiet]] hija akkumpanjata mill-figuri taż-[[żodjaku]]. Dan wassal biex Quseir Amra jiżdied fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/327/|titlu=Quseir Amra|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.lonelyplanet.com/jordan|titlu=Jordan travel|sit=Lonely Planet|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Reċensjoni ta' ''The Zodiac of Quṣayr 'Amra'' by Fritz Saxl; ''The Astronomical Significance of the Zodiac of the Quṣayr 'Amra'' by Arthur Beer, Isis, Vol. 19, No. 3 (Sep., 1933), pp. 504-506, The University of Chicago.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/blog/colors-prince-conservation-and-knowledge-qusayr-amra|titlu=The Colors of the Prince: Conservation and Knowledge in Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kompartiment bil-banjijiet huwa wkoll, flimkien ma' eżempji oħra f'kastelli tad-deżert oħra fil-Ġordan, wieħed mill-eqdem fdalijiet eżistenti ta' ''hammam'' fid-dinja Musulmana storika.<ref>Sourdel-Thomine, J.; Louis, A. (2012). "Ḥammām". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). ''Encyclopaedia of Islam, Second Edition''. Brill.</ref><ref>M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Bath". ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture''. Oxford University Press.</ref><ref>Marçais, Georges (1954). ''L'architecture musulmane d'Occident''. [[Pariġi]]: Arts et métiers graphiques. p. 215.</ref> Dak l-istatus, u l-pożizzjoni tiegħu tul l-awtostrada ewlenija tal-Ġordan mil-Lvant għall-Punent, relattivament qrib tal-[[belt kapitali]] [[Amman]], għamluh destinazzjoni turistika popolari. == Pożizzjoni u aċċess == Quseir Amra jinsab fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-Awtostrada 40 tal-Ġordan, bejn wieħed u ieħor 85 kilometru (53 mil) minn Amman u 21 kilometru (13-il mil) fil-Lbiċ ta' [[Al-Azraq]].<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100103145211/http://saudiaramcoworld.com/issue/199005/qasr.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : Qasr’Amra|data=2010-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Attwalment jinsab f'żona kbira magħluqa bil-fildiferru mxewwek. Parkeġġ mhux pavimentat jinsab fin-naħa tax-Xlokk tiegħu ftit lil hinn mit-triq. Ċentru żgħir għall-viżitaturi jaqta' l-biljetti għad-dħul. Il-kastell jinsab fil-Punent taż-żona magħluqa, taħt għolja żgħira. == Deskrizzjoni == [[Stampa:Qasr Amra.jpg|xellug|daqsminuri|278x278px|Il-veduta minn wara tal-binja.]] Traċċi ta' ħitan tal-ġebel mal-perimetru tas-sit jissuġġerixxu li dan kien parti minn kumpless ta' 25 ettaru (62 akru). Hemm fdalijiet ta' kastell li jaf kien ospita temporanjament xi gwarniġjon ta' suldati. Lejn ix-Xlokk tal-binja hemm bir fond 40 metru (130 pied), traċċi tal-mekkaniżmu tal-olzar immexxi permezz ta' [[annimal]] u diga wkoll. L-arkitettura tas-sala tar-riċevimenti bil-kompartiment bil-banjijiet hija identika għal dik tal-Hammam al-Sarah, fil-Ġordan ukoll, ħlief li dan tal-aħħar inbena bil-[[ġebla tal-ġir]] maqtugħa bis-[[sengħa]] (skont it-tradizzjoni arkitettonika tal-perjodu aħħari tar-[[Imperu Ruman|Rumani]]), filwaqt li l-kompartiment bil-banjijiet ta' Quseir Amra nbena b'ġebla mhux maħduma u bit-tkaħħil tal-ġipsum u l-ġibs (skont it-tradizzjoni arkitettonika tas-[[Sassanidi]]).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Arce|isem=Ignacio|data=2008-01-01|titlu=Umayyad Building Techniques And The Merging Of Roman-Byzantine And Partho-Sassanian Traditions: Continuity And Change|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789047433040/Bej.9789004165496.i-573_021.xml|lingwa=en|pubblikatur=Brill}}</ref> Huwa binja baxxa magħmula bil-ġebla tal-ġir u l-bażalt. Il-blokka tat-Tramuntana, għolja żewġ sulari, fiha saqaf b'volta tripla fuq id-daħla prinċipali fil-faċċata tal-Lvant. Il-blokka tal-Punent fiha volti jew koppli iżgħar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080829142759/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198004/the.frescoes.of.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : The Frescoes of Amra|data=2008-08-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Illum il-ġurnata, Quseir Amra jinsab f'kundizzjoni iktar imwiegħra minn dik ta' kastelli tad-deżert oħrajn bħal [[Qasr Kharana]], b'xi graffiti li vvandalizzaw l-affreski. Madankollu, qed isir xogħol ta' konservazzjoni bl-appoġġ tal-Fond Dinji għall-[[Monument|Monumenti]], l-Istitut Superjuri [[Italja|Taljan]] għall-Konservazzjoni u r-Restawr, u d-Dipartiment tal-Antikitajiet tal-Ġordan. == Storja == === Kostruzzjoni === [[Stampa:Quseir Amra, Jordan (44990711422).jpg|daqsminuri|269x269px|Is-saqaf impitter ta' Quseir Amra.]] Wieħed mis-sitt rejiet fl-affreski huwa r-Re Rodrigu ta' Spanja, li r-renju qasir tiegħu ta' sentejn (710-712) għall-bidu kien maħsub li kienet id-data tal-affresk, u possibbilment tal-binja. Għalhekk, għal żmien twil, ir-riċerkaturi kienu jemmnu li l-kaliff bilqiegħda Walid I kien il-bennej u l-utent primarju ta' Quseir Amra, sakemm feġġew id-dubji, u b'hekk l-ispeċjalisti bdew jemmnu li wieħed miż-żewġ prinċpijiet li iktar 'il quddiem saru kaliffi huma stess, Walid jew Yazid, x'aktarx li kienu l-iżjed kandidati probabbli għal dak ir-rwol. L-iskoperta tal-kitba tad-data matul ix-xogħol ta' restawr fl-2012 ippermettiet id-datazzjoni korretta tal-istruttura għaż-żewġ deċennji bejn is-723 u s-743, meta ġiet ikkummissjonata minn Walid Ibn Yazid, il-prinċep eredi taħt il-kaliff Hisham u s-suċċessur tiegħu matul renju qasir bħala kaliff fis-743–744. Iż-żewġ prinċpijiet qattgħu perjodi twal ta' żmien 'il bogħod minn [[Damasku]], il-belt kapitali tal-Umajjad, qabel ħa t-tron f'idejh. Walid kien magħruf li kien iwettaq l-attivitajiet sibartiċi murija fl-affreski, partikolarment joqgħod bilqiegħda fit-tarf tal-vaski jisma l-[[mużika]] jew il-[[Poeżija|poeżiji]]. Darba artisti tal-ispettaklu lebsin qishom stilel u kostellazzjonijiet ħadu ħsieb l-intratteniment tiegħu, xi ħaġa li tissuġġerixxi rabta mal-affresk tas-sema fil-''caldarium''. Omm Yazid kienet prinċipessa Persjana, xi ħaġa li tissuġġerixxi familjarità ma' dik il-kultura, u hu wkoll kien magħruf li kien iħobb tipi simili ta' intratteniment. Kunsiderazzjoni ewlenija fil-pożizzjoni tal-kastelli tad-deżert iċċentrati għall-aċċess u l-prossimità għar-rotot antiki sat-Tramuntana mill-Arabja sas-[[Sirja]]. Rotta maġġuri kienet tgħaddi mill-belt ta' [[Tayma]] fl-Arabja, qalb Wadi Sirhan lejn il-pjanura ta' Balqa fil-Ġordan, u x'aktarx li kienet waħda mir-raġunijiet li Quseir Amra u fortifikazzjonijiet simili nbnew hemmhekk, fosthom anke Qasr Al-Kharanah u Qasr al-Tuba.<ref>Robinson, Chase (2011). Robinson, Chase F (ed.). ''The New Cambridge History of Islam''. Cambridge University Press. p. 669. ISBN <bdi>9781139055932</bdi>.</ref> === Skoperta mill-ġdid fl-1898 === L-istruttura abbandunata reġgħet ġiet skoperta minn [[Alois Musil]] fl-1898, bl-affreski li saru famużi bis-saħħa tat-tpinġijiet tal-artist [[Awstrija|Awstrijaku]] [[Alphons Leopold Mielich]] għall-ktieb ta' Musil. Fl-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 20, tim [[Spanja|Spanjol]] irrestawra l-affreski. == Sit ta' Wirt Dinji == Quseir Amra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Affreski == [[Stampa:Umayyad fresco of Prince (future caliph) Walid bin Yazid.jpg|daqsminuri|Affresk tal-Kaliff Walid II.]] Quseir Amra huwa notevoli l-iktar għall-affreski fuq il-ħitan ta' ġewwa tiegħu. === Sala tar-Riċevimenti === Il-volta tad-daħla prinċipali għandha affreski ta' xeni tal-kaċċa, ta' [[frott]] u l-konsum tal-[[inbid]], u ta' nisa għerwenin. Uħud mill-[[Annimal|annimali]] murija mhumiex abbundanti fir-reġjun iżda kienu iktar komuni fil-Persja, xi ħaġa li tissuġġerixxi xi influwenza minn dawk l-inħawi. Hemm affresk li juri l-kostruzzjoni tal-binja. Ħdejn il-bażi ta' ħajt minnhom hemm re bir-raġġiera fuq it-tron. Sezzjoni li qabel kienet maġenb dan l-affresk, u li issa tinsab fil-[[Mużew]] tal-Arti Iżlamika f'[[Berlin]], il-[[Ġermanja]], turi [[Sajjied|sajjieda]] u dgħajsa f'ilmijiet b'abbundanza ta' ħut u ta' fawna. === Apsida tat-Tron === [[Stampa:Quseir Amra Fresque.jpg|daqsminuri|Affresk ta' mara fil-banjijiet.]] Affresk magħruf bħala s-"sitt rejiet" juri lill-kaliff tal-Umajjad u lill-mexxejja differenti. Abbażi ta' dettalji u kitbiet impittra fl-affresk, erba' mir-rejiet tal-affresk ġew identifikati bħala l-Imperatur [[Biżantini|Biżantin]], ir-Re tal-[[Viżigoti]] Rodrigu, ix-Shah Persjan tas-Sassanidi, u n-Negus tal-[[Etjopja]]. L-aħħar re għal żmien twil baqa' mhux identifikat u kien spekulat li kien xi mexxej [[Turkija|Tork]], [[Ċina|Ċiniż]] jew [[Indja|Indjan]]. Issa huwa magħruf li l-aħħar re kien Imperatur taċ-Ċina. L-iskop tal-affresk mhuwiex ċar. Il-kelma [[Greċja|Griega]] ΝΙΚΗ ''nike'', li tfisser rebħa, ġiet skoperta fil-qrib, u tissuġġerixxi li l-affresk tas-"sitt rejiet" kien maħsub biex juri s-supremazija tal-kaliff fuq l-għedewwa tiegħu. Interpretazzjoni possibbli oħra hija li s-sitt figuri qed jissupplikaw x'aktarx lill-kaliff li kien ikun bilqiegħda fis-sala.<ref>{{Ċita web|url=http://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2012/byzantium-and-islam/blog/where-in-the-world/posts/qusayr-amra|titlu=Williams, Betsy. "Qusayr 'Amra". The Metropolitan Museum of Art.|sit=www.metmuseum.org|data-aċċess=}}</ref> === Banjijiet === L-affreski fil-kmamar kollha għajr il-''caldarium'' jirriflettu l-parir tal-fiżiċi [[Għarab]] kontemporanji. Kienu jemmnu li l-banjijiet kienu jixorbu l-ispirti ta' dawk li kienu jmorru fihom, u li sabiex "it-tliet prinċipji vitali fil-ġisem, l-annimal, l-ispirtu u n-natura" jerġgħu jitqanqlu, il-ħitan tal-banjijiet kellhom jiġu miksija b'affreski ta' attivitajiet bħall-kaċċa, ta' maħbubin, u ta' ġonna u ta' siġar tal-palm. [[Stampa:Amra5.jpg|daqsminuri|L-affresk tas-"Sitt Rejiet", wieħed mill-iżjed affreski magħrufa ta' Quseir Amra.]] ==== ''Apodyterium'' ==== L-''apodyterium'', jew il-kamra fejn tbiddel, hija mżejna bix-xeni ta' annimali jwettqu attivitajiet umani, b'mod partikolari jdoqqu l-mużika. Affresk ambigwu partikolari fih anġlu jħares 'l isfel lejn għamla ta' bniedem imġeżwer f'liżar. Spiss ġie maħsub li kienet xi xena tal-[[mewt]], iżda xi interpretazzjonijiet oħra ssuġġerew li l-liżar kien qed jgħatti żewġ maħbubin. L-affresk ta' tliet uċuħ suwed fuq is-saqaf ġie maħsub li jirrappreżenta l-istadji tal-ħajja. Il-[[Kristjaneżmu|Kristjani]] fl-inħawi jemmenu li l-figura tan-nofs hija dik ta' [[Ġesù]]. ==== ''Tepidarium'' ==== Mal-ħitan u mas-saqaf tat-''tepidarium'', jew banju fietel, hemm affreski ta' xeni ta' pjanti u ta' siġar simili għal dawk fil-[[mużajk]] tal-Moskea tal-Umajjad f'Damasku, is-Sirja. Barra minn hekk, hemm ukoll nisa għerwenin f'diversi pożi, u wħud minnhom jaħslu tifel jew tifla. [[Stampa:Quseir Amra Zodiac.jpg|daqsminuri|Kostellazzjoni u żodjaku mpittra fuq il-koppla tal-''caldarium''.]] ==== ''Caldarium'' ==== Il-koppla emisferika tal-''caldarium'' jew tal-banju sħun fiha rappreżentazzjoni tas-smewwiet biż-żodjaku, fost 35 kostellazzjoni identifikabbli. Huwa maħsub li hija l-iżjed immaġni bikrija tas-sema ta' billejl li qatt ġiet impittra fuq superfiċe mhux ċatta. Ir-raġġi joħorġu mhux miċ-ċentru tal-koppla, iżda, b'mod preċiż, mill-polu ċelestjali tat-Tramuntana. L-angolu taż-żodjaku huwa pjuttost preċiż ukoll fl-affresk. L-unika żball fl-affresk hija l-ordni kontra l-arloġġ tal-istilel, li jissuġġerixxi li l-immaġni ġiet ikkupjata minn xi oħra fuq superfiċe ċatta. == Biblijografija == * Alois Musil: Ḳuṣejr ʿAmra, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften in Wien, [[Vjenna]]: k.k. Hof- u. Staatsdruckerei 1907. * Martin Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : residencia y baños omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Instituto Hispano-Arabe de Cultura, 1975. * Martín Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : Residencia y Baños Omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Fundación El Legado Andalusí, 2002. * Garth Fowden, Qusayr 'Amra : Art and the Umayyad Elite In Late Antique Syria, Ed. University of California Press, 2004. * Claude Vibert-Guigue et Ghazi Bisheh, Les peintures De Qusayr 'Amra, Ed. Institut français du Proche-Orient, 2000. * Hana Taragan, "Constructing a Visual Rhetoric: Images of Craftsmen and Builders in the Umayyad Palace at Qusayr ‘Amra," Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 20,2 (2008), 141–160. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Ġordan]] 8tgrbwroz3vficipbrp28j1iw8vo187 279668 279667 2022-08-23T20:07:27Z Trigcly 17859 added [[Category:Kastelli]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qusayr Amra.jpg|daqsminuri|239x239px|Il-faċċata tal-Lvant u l-profil tan-Nofsinhar tal-binja ta' Quseir Amra.]] '''Quseir Amra''' jew '''Qusayr 'Amra''', litteralment "''qasr'' (kastell/palazz) żgħir ta' 'Amra", xi kultant spellut ukoll '''Qasr Amra''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: قصر عمرة / ALA-LC: ''Qaṣr ‘Amrah'') huwa l-iżjed wieħed magħruf fost il-kastelli tad-deżert li llum il-ġurnata jinsabu fil-Lvant tal-[[Ġordan]]. Inbena f'xi żmien bejn is-723 u s-743 minn [[Walid Ibn Yazid]], il-kaliff futur tal-Umajjad [[Walid II]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/project/qusayr-amra|titlu=Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref>, li d-dominanza tiegħu tar-reġjun kienet qed tikber ġmielha dak iż-żmien. Jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji importanti tal-[[arti]] u tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] bikrija. Il-binja effettivament hija fdal ta' kumpless ikbar li kien jinkludi kastell reali, maħsub bħala rtir irjali, mingħajr l-ebda funzjoni militari, li għad fadal biss xi fdalijiet tal-pedamenti tiegħu. Dak li fadal illum huwa biss biex ngħidu hekk bini żgħir tal-villeġġatura. Huwa notevoli l-iktar għall-affreski li għad fadal ġo fih, l-iktar fuq is-soqfa, li fost l-oħrajn juru grupp ta' mexxejja, xeni tal-kaċċa, xeni taż-[[żfin]] b'nisa għerwenin, [[Artiġjan|artiġjani]] jaħdmu, iċ-"ċiklu ta' Ġona" skopert dan l-aħħar, u fuq kompartiment bil-banjijiet, l-ewwel rappreżentazzjoni magħrufa tas-smewwiet fuq superfiċe emisferika, fejn l-immaġni riflessa tal-[[Kostellazzjoni|kostellazzjonijiet]] hija akkumpanjata mill-figuri taż-[[żodjaku]]. Dan wassal biex Quseir Amra jiżdied fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/327/|titlu=Quseir Amra|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.lonelyplanet.com/jordan|titlu=Jordan travel|sit=Lonely Planet|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Reċensjoni ta' ''The Zodiac of Quṣayr 'Amra'' by Fritz Saxl; ''The Astronomical Significance of the Zodiac of the Quṣayr 'Amra'' by Arthur Beer, Isis, Vol. 19, No. 3 (Sep., 1933), pp. 504-506, The University of Chicago.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/blog/colors-prince-conservation-and-knowledge-qusayr-amra|titlu=The Colors of the Prince: Conservation and Knowledge in Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kompartiment bil-banjijiet huwa wkoll, flimkien ma' eżempji oħra f'kastelli tad-deżert oħra fil-Ġordan, wieħed mill-eqdem fdalijiet eżistenti ta' ''hammam'' fid-dinja Musulmana storika.<ref>Sourdel-Thomine, J.; Louis, A. (2012). "Ḥammām". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). ''Encyclopaedia of Islam, Second Edition''. Brill.</ref><ref>M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Bath". ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture''. Oxford University Press.</ref><ref>Marçais, Georges (1954). ''L'architecture musulmane d'Occident''. [[Pariġi]]: Arts et métiers graphiques. p. 215.</ref> Dak l-istatus, u l-pożizzjoni tiegħu tul l-awtostrada ewlenija tal-Ġordan mil-Lvant għall-Punent, relattivament qrib tal-[[belt kapitali]] [[Amman]], għamluh destinazzjoni turistika popolari. == Pożizzjoni u aċċess == Quseir Amra jinsab fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-Awtostrada 40 tal-Ġordan, bejn wieħed u ieħor 85 kilometru (53 mil) minn Amman u 21 kilometru (13-il mil) fil-Lbiċ ta' [[Al-Azraq]].<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100103145211/http://saudiaramcoworld.com/issue/199005/qasr.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : Qasr’Amra|data=2010-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Attwalment jinsab f'żona kbira magħluqa bil-fildiferru mxewwek. Parkeġġ mhux pavimentat jinsab fin-naħa tax-Xlokk tiegħu ftit lil hinn mit-triq. Ċentru żgħir għall-viżitaturi jaqta' l-biljetti għad-dħul. Il-kastell jinsab fil-Punent taż-żona magħluqa, taħt għolja żgħira. == Deskrizzjoni == [[Stampa:Qasr Amra.jpg|xellug|daqsminuri|278x278px|Il-veduta minn wara tal-binja.]] Traċċi ta' ħitan tal-ġebel mal-perimetru tas-sit jissuġġerixxu li dan kien parti minn kumpless ta' 25 ettaru (62 akru). Hemm fdalijiet ta' kastell li jaf kien ospita temporanjament xi gwarniġjon ta' suldati. Lejn ix-Xlokk tal-binja hemm bir fond 40 metru (130 pied), traċċi tal-mekkaniżmu tal-olzar immexxi permezz ta' [[annimal]] u diga wkoll. L-arkitettura tas-sala tar-riċevimenti bil-kompartiment bil-banjijiet hija identika għal dik tal-Hammam al-Sarah, fil-Ġordan ukoll, ħlief li dan tal-aħħar inbena bil-[[ġebla tal-ġir]] maqtugħa bis-[[sengħa]] (skont it-tradizzjoni arkitettonika tal-perjodu aħħari tar-[[Imperu Ruman|Rumani]]), filwaqt li l-kompartiment bil-banjijiet ta' Quseir Amra nbena b'ġebla mhux maħduma u bit-tkaħħil tal-ġipsum u l-ġibs (skont it-tradizzjoni arkitettonika tas-[[Sassanidi]]).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Arce|isem=Ignacio|data=2008-01-01|titlu=Umayyad Building Techniques And The Merging Of Roman-Byzantine And Partho-Sassanian Traditions: Continuity And Change|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789047433040/Bej.9789004165496.i-573_021.xml|lingwa=en|pubblikatur=Brill}}</ref> Huwa binja baxxa magħmula bil-ġebla tal-ġir u l-bażalt. Il-blokka tat-Tramuntana, għolja żewġ sulari, fiha saqaf b'volta tripla fuq id-daħla prinċipali fil-faċċata tal-Lvant. Il-blokka tal-Punent fiha volti jew koppli iżgħar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080829142759/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198004/the.frescoes.of.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : The Frescoes of Amra|data=2008-08-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Illum il-ġurnata, Quseir Amra jinsab f'kundizzjoni iktar imwiegħra minn dik ta' kastelli tad-deżert oħrajn bħal [[Qasr Kharana]], b'xi graffiti li vvandalizzaw l-affreski. Madankollu, qed isir xogħol ta' konservazzjoni bl-appoġġ tal-Fond Dinji għall-[[Monument|Monumenti]], l-Istitut Superjuri [[Italja|Taljan]] għall-Konservazzjoni u r-Restawr, u d-Dipartiment tal-Antikitajiet tal-Ġordan. == Storja == === Kostruzzjoni === [[Stampa:Quseir Amra, Jordan (44990711422).jpg|daqsminuri|269x269px|Is-saqaf impitter ta' Quseir Amra.]] Wieħed mis-sitt rejiet fl-affreski huwa r-Re Rodrigu ta' Spanja, li r-renju qasir tiegħu ta' sentejn (710-712) għall-bidu kien maħsub li kienet id-data tal-affresk, u possibbilment tal-binja. Għalhekk, għal żmien twil, ir-riċerkaturi kienu jemmnu li l-kaliff bilqiegħda Walid I kien il-bennej u l-utent primarju ta' Quseir Amra, sakemm feġġew id-dubji, u b'hekk l-ispeċjalisti bdew jemmnu li wieħed miż-żewġ prinċpijiet li iktar 'il quddiem saru kaliffi huma stess, Walid jew Yazid, x'aktarx li kienu l-iżjed kandidati probabbli għal dak ir-rwol. L-iskoperta tal-kitba tad-data matul ix-xogħol ta' restawr fl-2012 ippermettiet id-datazzjoni korretta tal-istruttura għaż-żewġ deċennji bejn is-723 u s-743, meta ġiet ikkummissjonata minn Walid Ibn Yazid, il-prinċep eredi taħt il-kaliff Hisham u s-suċċessur tiegħu matul renju qasir bħala kaliff fis-743–744. Iż-żewġ prinċpijiet qattgħu perjodi twal ta' żmien 'il bogħod minn [[Damasku]], il-belt kapitali tal-Umajjad, qabel ħa t-tron f'idejh. Walid kien magħruf li kien iwettaq l-attivitajiet sibartiċi murija fl-affreski, partikolarment joqgħod bilqiegħda fit-tarf tal-vaski jisma l-[[mużika]] jew il-[[Poeżija|poeżiji]]. Darba artisti tal-ispettaklu lebsin qishom stilel u kostellazzjonijiet ħadu ħsieb l-intratteniment tiegħu, xi ħaġa li tissuġġerixxi rabta mal-affresk tas-sema fil-''caldarium''. Omm Yazid kienet prinċipessa Persjana, xi ħaġa li tissuġġerixxi familjarità ma' dik il-kultura, u hu wkoll kien magħruf li kien iħobb tipi simili ta' intratteniment. Kunsiderazzjoni ewlenija fil-pożizzjoni tal-kastelli tad-deżert iċċentrati għall-aċċess u l-prossimità għar-rotot antiki sat-Tramuntana mill-Arabja sas-[[Sirja]]. Rotta maġġuri kienet tgħaddi mill-belt ta' [[Tayma]] fl-Arabja, qalb Wadi Sirhan lejn il-pjanura ta' Balqa fil-Ġordan, u x'aktarx li kienet waħda mir-raġunijiet li Quseir Amra u fortifikazzjonijiet simili nbnew hemmhekk, fosthom anke Qasr Al-Kharanah u Qasr al-Tuba.<ref>Robinson, Chase (2011). Robinson, Chase F (ed.). ''The New Cambridge History of Islam''. Cambridge University Press. p. 669. ISBN <bdi>9781139055932</bdi>.</ref> === Skoperta mill-ġdid fl-1898 === L-istruttura abbandunata reġgħet ġiet skoperta minn [[Alois Musil]] fl-1898, bl-affreski li saru famużi bis-saħħa tat-tpinġijiet tal-artist [[Awstrija|Awstrijaku]] [[Alphons Leopold Mielich]] għall-ktieb ta' Musil. Fl-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 20, tim [[Spanja|Spanjol]] irrestawra l-affreski. == Sit ta' Wirt Dinji == Quseir Amra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Affreski == [[Stampa:Umayyad fresco of Prince (future caliph) Walid bin Yazid.jpg|daqsminuri|Affresk tal-Kaliff Walid II.]] Quseir Amra huwa notevoli l-iktar għall-affreski fuq il-ħitan ta' ġewwa tiegħu. === Sala tar-Riċevimenti === Il-volta tad-daħla prinċipali għandha affreski ta' xeni tal-kaċċa, ta' [[frott]] u l-konsum tal-[[inbid]], u ta' nisa għerwenin. Uħud mill-[[Annimal|annimali]] murija mhumiex abbundanti fir-reġjun iżda kienu iktar komuni fil-Persja, xi ħaġa li tissuġġerixxi xi influwenza minn dawk l-inħawi. Hemm affresk li juri l-kostruzzjoni tal-binja. Ħdejn il-bażi ta' ħajt minnhom hemm re bir-raġġiera fuq it-tron. Sezzjoni li qabel kienet maġenb dan l-affresk, u li issa tinsab fil-[[Mużew]] tal-Arti Iżlamika f'[[Berlin]], il-[[Ġermanja]], turi [[Sajjied|sajjieda]] u dgħajsa f'ilmijiet b'abbundanza ta' ħut u ta' fawna. === Apsida tat-Tron === [[Stampa:Quseir Amra Fresque.jpg|daqsminuri|Affresk ta' mara fil-banjijiet.]] Affresk magħruf bħala s-"sitt rejiet" juri lill-kaliff tal-Umajjad u lill-mexxejja differenti. Abbażi ta' dettalji u kitbiet impittra fl-affresk, erba' mir-rejiet tal-affresk ġew identifikati bħala l-Imperatur [[Biżantini|Biżantin]], ir-Re tal-[[Viżigoti]] Rodrigu, ix-Shah Persjan tas-Sassanidi, u n-Negus tal-[[Etjopja]]. L-aħħar re għal żmien twil baqa' mhux identifikat u kien spekulat li kien xi mexxej [[Turkija|Tork]], [[Ċina|Ċiniż]] jew [[Indja|Indjan]]. Issa huwa magħruf li l-aħħar re kien Imperatur taċ-Ċina. L-iskop tal-affresk mhuwiex ċar. Il-kelma [[Greċja|Griega]] ΝΙΚΗ ''nike'', li tfisser rebħa, ġiet skoperta fil-qrib, u tissuġġerixxi li l-affresk tas-"sitt rejiet" kien maħsub biex juri s-supremazija tal-kaliff fuq l-għedewwa tiegħu. Interpretazzjoni possibbli oħra hija li s-sitt figuri qed jissupplikaw x'aktarx lill-kaliff li kien ikun bilqiegħda fis-sala.<ref>{{Ċita web|url=http://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2012/byzantium-and-islam/blog/where-in-the-world/posts/qusayr-amra|titlu=Williams, Betsy. "Qusayr 'Amra". The Metropolitan Museum of Art.|sit=www.metmuseum.org|data-aċċess=}}</ref> === Banjijiet === L-affreski fil-kmamar kollha għajr il-''caldarium'' jirriflettu l-parir tal-fiżiċi [[Għarab]] kontemporanji. Kienu jemmnu li l-banjijiet kienu jixorbu l-ispirti ta' dawk li kienu jmorru fihom, u li sabiex "it-tliet prinċipji vitali fil-ġisem, l-annimal, l-ispirtu u n-natura" jerġgħu jitqanqlu, il-ħitan tal-banjijiet kellhom jiġu miksija b'affreski ta' attivitajiet bħall-kaċċa, ta' maħbubin, u ta' ġonna u ta' siġar tal-palm. [[Stampa:Amra5.jpg|daqsminuri|L-affresk tas-"Sitt Rejiet", wieħed mill-iżjed affreski magħrufa ta' Quseir Amra.]] ==== ''Apodyterium'' ==== L-''apodyterium'', jew il-kamra fejn tbiddel, hija mżejna bix-xeni ta' annimali jwettqu attivitajiet umani, b'mod partikolari jdoqqu l-mużika. Affresk ambigwu partikolari fih anġlu jħares 'l isfel lejn għamla ta' bniedem imġeżwer f'liżar. Spiss ġie maħsub li kienet xi xena tal-[[mewt]], iżda xi interpretazzjonijiet oħra ssuġġerew li l-liżar kien qed jgħatti żewġ maħbubin. L-affresk ta' tliet uċuħ suwed fuq is-saqaf ġie maħsub li jirrappreżenta l-istadji tal-ħajja. Il-[[Kristjaneżmu|Kristjani]] fl-inħawi jemmenu li l-figura tan-nofs hija dik ta' [[Ġesù]]. ==== ''Tepidarium'' ==== Mal-ħitan u mas-saqaf tat-''tepidarium'', jew banju fietel, hemm affreski ta' xeni ta' pjanti u ta' siġar simili għal dawk fil-[[mużajk]] tal-Moskea tal-Umajjad f'Damasku, is-Sirja. Barra minn hekk, hemm ukoll nisa għerwenin f'diversi pożi, u wħud minnhom jaħslu tifel jew tifla. [[Stampa:Quseir Amra Zodiac.jpg|daqsminuri|Kostellazzjoni u żodjaku mpittra fuq il-koppla tal-''caldarium''.]] ==== ''Caldarium'' ==== Il-koppla emisferika tal-''caldarium'' jew tal-banju sħun fiha rappreżentazzjoni tas-smewwiet biż-żodjaku, fost 35 kostellazzjoni identifikabbli. Huwa maħsub li hija l-iżjed immaġni bikrija tas-sema ta' billejl li qatt ġiet impittra fuq superfiċe mhux ċatta. Ir-raġġi joħorġu mhux miċ-ċentru tal-koppla, iżda, b'mod preċiż, mill-polu ċelestjali tat-Tramuntana. L-angolu taż-żodjaku huwa pjuttost preċiż ukoll fl-affresk. L-unika żball fl-affresk hija l-ordni kontra l-arloġġ tal-istilel, li jissuġġerixxi li l-immaġni ġiet ikkupjata minn xi oħra fuq superfiċe ċatta. == Biblijografija == * Alois Musil: Ḳuṣejr ʿAmra, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften in Wien, [[Vjenna]]: k.k. Hof- u. Staatsdruckerei 1907. * Martin Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : residencia y baños omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Instituto Hispano-Arabe de Cultura, 1975. * Martín Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : Residencia y Baños Omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Fundación El Legado Andalusí, 2002. * Garth Fowden, Qusayr 'Amra : Art and the Umayyad Elite In Late Antique Syria, Ed. University of California Press, 2004. * Claude Vibert-Guigue et Ghazi Bisheh, Les peintures De Qusayr 'Amra, Ed. Institut français du Proche-Orient, 2000. * Hana Taragan, "Constructing a Visual Rhetoric: Images of Craftsmen and Builders in the Umayyad Palace at Qusayr ‘Amra," Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 20,2 (2008), 141–160. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Ġordan]] [[Kategorija:Kastelli]] l1z9h3jts0wqgkvnxn9uzbja6zdr6w5 279669 279668 2022-08-23T20:07:34Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Stampa:Qusayr Amra.jpg|daqsminuri|239x239px|Il-faċċata tal-Lvant u l-profil tan-Nofsinhar tal-binja ta' Quseir Amra.]] '''Quseir Amra''' jew '''Qusayr 'Amra''', litteralment "''qasr'' (kastell/palazz) żgħir ta' 'Amra", xi kultant spellut ukoll '''Qasr Amra''' (bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: قصر عمرة / ALA-LC: ''Qaṣr ‘Amrah'') huwa l-iżjed wieħed magħruf fost il-kastelli tad-deżert li llum il-ġurnata jinsabu fil-Lvant tal-[[Ġordan]]. Inbena f'xi żmien bejn is-723 u s-743 minn [[Walid Ibn Yazid]], il-kaliff futur tal-Umajjad [[Walid II]]<ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/project/qusayr-amra|titlu=Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref>, li d-dominanza tiegħu tar-reġjun kienet qed tikber ġmielha dak iż-żmien. Jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji importanti tal-[[arti]] u tal-arkitettura [[Iżlam|Iżlamika]] bikrija. Il-binja effettivament hija fdal ta' kumpless ikbar li kien jinkludi kastell reali, maħsub bħala rtir irjali, mingħajr l-ebda funzjoni militari, li għad fadal biss xi fdalijiet tal-pedamenti tiegħu. Dak li fadal illum huwa biss biex ngħidu hekk bini żgħir tal-villeġġatura. Huwa notevoli l-iktar għall-affreski li għad fadal ġo fih, l-iktar fuq is-soqfa, li fost l-oħrajn juru grupp ta' mexxejja, xeni tal-kaċċa, xeni taż-[[żfin]] b'nisa għerwenin, [[Artiġjan|artiġjani]] jaħdmu, iċ-"ċiklu ta' Ġona" skopert dan l-aħħar, u fuq kompartiment bil-banjijiet, l-ewwel rappreżentazzjoni magħrufa tas-smewwiet fuq superfiċe emisferika, fejn l-immaġni riflessa tal-[[Kostellazzjoni|kostellazzjonijiet]] hija akkumpanjata mill-figuri taż-[[żodjaku]]. Dan wassal biex Quseir Amra jiżdied fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/327/|titlu=Quseir Amra|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.lonelyplanet.com/jordan|titlu=Jordan travel|sit=Lonely Planet|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref><ref>Reċensjoni ta' ''The Zodiac of Quṣayr 'Amra'' by Fritz Saxl; ''The Astronomical Significance of the Zodiac of the Quṣayr 'Amra'' by Arthur Beer, Isis, Vol. 19, No. 3 (Sep., 1933), pp. 504-506, The University of Chicago.</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.wmf.org/blog/colors-prince-conservation-and-knowledge-qusayr-amra|titlu=The Colors of the Prince: Conservation and Knowledge in Qusayr 'Amra|sit=World Monuments Fund|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Il-kompartiment bil-banjijiet huwa wkoll, flimkien ma' eżempji oħra f'kastelli tad-deżert oħra fil-Ġordan, wieħed mill-eqdem fdalijiet eżistenti ta' ''hammam'' fid-dinja Musulmana storika.<ref>Sourdel-Thomine, J.; Louis, A. (2012). "Ḥammām". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). ''Encyclopaedia of Islam, Second Edition''. Brill.</ref><ref>M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Bath". ''The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture''. Oxford University Press.</ref><ref>Marçais, Georges (1954). ''L'architecture musulmane d'Occident''. [[Pariġi]]: Arts et métiers graphiques. p. 215.</ref> Dak l-istatus, u l-pożizzjoni tiegħu tul l-awtostrada ewlenija tal-Ġordan mil-Lvant għall-Punent, relattivament qrib tal-[[belt kapitali]] [[Amman]], għamluh destinazzjoni turistika popolari. == Pożizzjoni u aċċess == Quseir Amra jinsab fuq in-naħa tat-Tramuntana tal-Awtostrada 40 tal-Ġordan, bejn wieħed u ieħor 85 kilometru (53 mil) minn Amman u 21 kilometru (13-il mil) fil-Lbiċ ta' [[Al-Azraq]].<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100103145211/http://saudiaramcoworld.com/issue/199005/qasr.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : Qasr’Amra|data=2010-01-03|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Attwalment jinsab f'żona kbira magħluqa bil-fildiferru mxewwek. Parkeġġ mhux pavimentat jinsab fin-naħa tax-Xlokk tiegħu ftit lil hinn mit-triq. Ċentru żgħir għall-viżitaturi jaqta' l-biljetti għad-dħul. Il-kastell jinsab fil-Punent taż-żona magħluqa, taħt għolja żgħira. == Deskrizzjoni == [[Stampa:Qasr Amra.jpg|xellug|daqsminuri|278x278px|Il-veduta minn wara tal-binja.]] Traċċi ta' ħitan tal-ġebel mal-perimetru tas-sit jissuġġerixxu li dan kien parti minn kumpless ta' 25 ettaru (62 akru). Hemm fdalijiet ta' kastell li jaf kien ospita temporanjament xi gwarniġjon ta' suldati. Lejn ix-Xlokk tal-binja hemm bir fond 40 metru (130 pied), traċċi tal-mekkaniżmu tal-olzar immexxi permezz ta' [[annimal]] u diga wkoll. L-arkitettura tas-sala tar-riċevimenti bil-kompartiment bil-banjijiet hija identika għal dik tal-Hammam al-Sarah, fil-Ġordan ukoll, ħlief li dan tal-aħħar inbena bil-[[ġebla tal-ġir]] maqtugħa bis-[[sengħa]] (skont it-tradizzjoni arkitettonika tal-perjodu aħħari tar-[[Imperu Ruman|Rumani]]), filwaqt li l-kompartiment bil-banjijiet ta' Quseir Amra nbena b'ġebla mhux maħduma u bit-tkaħħil tal-ġipsum u l-ġibs (skont it-tradizzjoni arkitettonika tas-[[Sassanidi]]).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Arce|isem=Ignacio|data=2008-01-01|titlu=Umayyad Building Techniques And The Merging Of Roman-Byzantine And Partho-Sassanian Traditions: Continuity And Change|url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789047433040/Bej.9789004165496.i-573_021.xml|lingwa=en|pubblikatur=Brill}}</ref> Huwa binja baxxa magħmula bil-ġebla tal-ġir u l-bażalt. Il-blokka tat-Tramuntana, għolja żewġ sulari, fiha saqaf b'volta tripla fuq id-daħla prinċipali fil-faċċata tal-Lvant. Il-blokka tal-Punent fiha volti jew koppli iżgħar.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080829142759/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/198004/the.frescoes.of.amra.htm|titlu=Saudi Aramco World : The Frescoes of Amra|data=2008-08-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-23}}</ref> Illum il-ġurnata, Quseir Amra jinsab f'kundizzjoni iktar imwiegħra minn dik ta' kastelli tad-deżert oħrajn bħal [[Qasr Kharana]], b'xi graffiti li vvandalizzaw l-affreski. Madankollu, qed isir xogħol ta' konservazzjoni bl-appoġġ tal-Fond Dinji għall-[[Monument|Monumenti]], l-Istitut Superjuri [[Italja|Taljan]] għall-Konservazzjoni u r-Restawr, u d-Dipartiment tal-Antikitajiet tal-Ġordan. == Storja == === Kostruzzjoni === [[Stampa:Quseir Amra, Jordan (44990711422).jpg|daqsminuri|269x269px|Is-saqaf impitter ta' Quseir Amra.]] Wieħed mis-sitt rejiet fl-affreski huwa r-Re Rodrigu ta' Spanja, li r-renju qasir tiegħu ta' sentejn (710-712) għall-bidu kien maħsub li kienet id-data tal-affresk, u possibbilment tal-binja. Għalhekk, għal żmien twil, ir-riċerkaturi kienu jemmnu li l-kaliff bilqiegħda Walid I kien il-bennej u l-utent primarju ta' Quseir Amra, sakemm feġġew id-dubji, u b'hekk l-ispeċjalisti bdew jemmnu li wieħed miż-żewġ prinċpijiet li iktar 'il quddiem saru kaliffi huma stess, Walid jew Yazid, x'aktarx li kienu l-iżjed kandidati probabbli għal dak ir-rwol. L-iskoperta tal-kitba tad-data matul ix-xogħol ta' restawr fl-2012 ippermettiet id-datazzjoni korretta tal-istruttura għaż-żewġ deċennji bejn is-723 u s-743, meta ġiet ikkummissjonata minn Walid Ibn Yazid, il-prinċep eredi taħt il-kaliff Hisham u s-suċċessur tiegħu matul renju qasir bħala kaliff fis-743–744. Iż-żewġ prinċpijiet qattgħu perjodi twal ta' żmien 'il bogħod minn [[Damasku]], il-belt kapitali tal-Umajjad, qabel ħa t-tron f'idejh. Walid kien magħruf li kien iwettaq l-attivitajiet sibartiċi murija fl-affreski, partikolarment joqgħod bilqiegħda fit-tarf tal-vaski jisma l-[[mużika]] jew il-[[Poeżija|poeżiji]]. Darba artisti tal-ispettaklu lebsin qishom stilel u kostellazzjonijiet ħadu ħsieb l-intratteniment tiegħu, xi ħaġa li tissuġġerixxi rabta mal-affresk tas-sema fil-''caldarium''. Omm Yazid kienet prinċipessa Persjana, xi ħaġa li tissuġġerixxi familjarità ma' dik il-kultura, u hu wkoll kien magħruf li kien iħobb tipi simili ta' intratteniment. Kunsiderazzjoni ewlenija fil-pożizzjoni tal-kastelli tad-deżert iċċentrati għall-aċċess u l-prossimità għar-rotot antiki sat-Tramuntana mill-Arabja sas-[[Sirja]]. Rotta maġġuri kienet tgħaddi mill-belt ta' [[Tayma]] fl-Arabja, qalb Wadi Sirhan lejn il-pjanura ta' Balqa fil-Ġordan, u x'aktarx li kienet waħda mir-raġunijiet li Quseir Amra u fortifikazzjonijiet simili nbnew hemmhekk, fosthom anke Qasr Al-Kharanah u Qasr al-Tuba.<ref>Robinson, Chase (2011). Robinson, Chase F (ed.). ''The New Cambridge History of Islam''. Cambridge University Press. p. 669. ISBN <bdi>9781139055932</bdi>.</ref> === Skoperta mill-ġdid fl-1898 === L-istruttura abbandunata reġgħet ġiet skoperta minn [[Alois Musil]] fl-1898, bl-affreski li saru famużi bis-saħħa tat-tpinġijiet tal-artist [[Awstrija|Awstrijaku]] [[Alphons Leopold Mielich]] għall-ktieb ta' Musil. Fl-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 20, tim [[Spanja|Spanjol]] irrestawra l-affreski. == Sit ta' Wirt Dinji == Quseir Amra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-'''kriterju (iii)''' "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Affreski == [[Stampa:Umayyad fresco of Prince (future caliph) Walid bin Yazid.jpg|daqsminuri|Affresk tal-Kaliff Walid II.]] Quseir Amra huwa notevoli l-iktar għall-affreski fuq il-ħitan ta' ġewwa tiegħu. === Sala tar-Riċevimenti === Il-volta tad-daħla prinċipali għandha affreski ta' xeni tal-kaċċa, ta' [[frott]] u l-konsum tal-[[inbid]], u ta' nisa għerwenin. Uħud mill-[[Annimal|annimali]] murija mhumiex abbundanti fir-reġjun iżda kienu iktar komuni fil-Persja, xi ħaġa li tissuġġerixxi xi influwenza minn dawk l-inħawi. Hemm affresk li juri l-kostruzzjoni tal-binja. Ħdejn il-bażi ta' ħajt minnhom hemm re bir-raġġiera fuq it-tron. Sezzjoni li qabel kienet maġenb dan l-affresk, u li issa tinsab fil-[[Mużew]] tal-Arti Iżlamika f'[[Berlin]], il-[[Ġermanja]], turi [[Sajjied|sajjieda]] u dgħajsa f'ilmijiet b'abbundanza ta' ħut u ta' fawna. === Apsida tat-Tron === [[Stampa:Quseir Amra Fresque.jpg|daqsminuri|Affresk ta' mara fil-banjijiet.]] Affresk magħruf bħala s-"sitt rejiet" juri lill-kaliff tal-Umajjad u lill-mexxejja differenti. Abbażi ta' dettalji u kitbiet impittra fl-affresk, erba' mir-rejiet tal-affresk ġew identifikati bħala l-Imperatur [[Biżantini|Biżantin]], ir-Re tal-[[Viżigoti]] Rodrigu, ix-Shah Persjan tas-Sassanidi, u n-Negus tal-[[Etjopja]]. L-aħħar re għal żmien twil baqa' mhux identifikat u kien spekulat li kien xi mexxej [[Turkija|Tork]], [[Ċina|Ċiniż]] jew [[Indja|Indjan]]. Issa huwa magħruf li l-aħħar re kien Imperatur taċ-Ċina. L-iskop tal-affresk mhuwiex ċar. Il-kelma [[Greċja|Griega]] ΝΙΚΗ ''nike'', li tfisser rebħa, ġiet skoperta fil-qrib, u tissuġġerixxi li l-affresk tas-"sitt rejiet" kien maħsub biex juri s-supremazija tal-kaliff fuq l-għedewwa tiegħu. Interpretazzjoni possibbli oħra hija li s-sitt figuri qed jissupplikaw x'aktarx lill-kaliff li kien ikun bilqiegħda fis-sala.<ref>{{Ċita web|url=http://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2012/byzantium-and-islam/blog/where-in-the-world/posts/qusayr-amra|titlu=Williams, Betsy. "Qusayr 'Amra". The Metropolitan Museum of Art.|sit=www.metmuseum.org|data-aċċess=}}</ref> === Banjijiet === L-affreski fil-kmamar kollha għajr il-''caldarium'' jirriflettu l-parir tal-fiżiċi [[Għarab]] kontemporanji. Kienu jemmnu li l-banjijiet kienu jixorbu l-ispirti ta' dawk li kienu jmorru fihom, u li sabiex "it-tliet prinċipji vitali fil-ġisem, l-annimal, l-ispirtu u n-natura" jerġgħu jitqanqlu, il-ħitan tal-banjijiet kellhom jiġu miksija b'affreski ta' attivitajiet bħall-kaċċa, ta' maħbubin, u ta' ġonna u ta' siġar tal-palm. [[Stampa:Amra5.jpg|daqsminuri|L-affresk tas-"Sitt Rejiet", wieħed mill-iżjed affreski magħrufa ta' Quseir Amra.]] ==== ''Apodyterium'' ==== L-''apodyterium'', jew il-kamra fejn tbiddel, hija mżejna bix-xeni ta' annimali jwettqu attivitajiet umani, b'mod partikolari jdoqqu l-mużika. Affresk ambigwu partikolari fih anġlu jħares 'l isfel lejn għamla ta' bniedem imġeżwer f'liżar. Spiss ġie maħsub li kienet xi xena tal-[[mewt]], iżda xi interpretazzjonijiet oħra ssuġġerew li l-liżar kien qed jgħatti żewġ maħbubin. L-affresk ta' tliet uċuħ suwed fuq is-saqaf ġie maħsub li jirrappreżenta l-istadji tal-ħajja. Il-[[Kristjaneżmu|Kristjani]] fl-inħawi jemmenu li l-figura tan-nofs hija dik ta' [[Ġesù]]. ==== ''Tepidarium'' ==== Mal-ħitan u mas-saqaf tat-''tepidarium'', jew banju fietel, hemm affreski ta' xeni ta' pjanti u ta' siġar simili għal dawk fil-[[mużajk]] tal-Moskea tal-Umajjad f'Damasku, is-Sirja. Barra minn hekk, hemm ukoll nisa għerwenin f'diversi pożi, u wħud minnhom jaħslu tifel jew tifla. [[Stampa:Quseir Amra Zodiac.jpg|daqsminuri|Kostellazzjoni u żodjaku mpittra fuq il-koppla tal-''caldarium''.]] ==== ''Caldarium'' ==== Il-koppla emisferika tal-''caldarium'' jew tal-banju sħun fiha rappreżentazzjoni tas-smewwiet biż-żodjaku, fost 35 kostellazzjoni identifikabbli. Huwa maħsub li hija l-iżjed immaġni bikrija tas-sema ta' billejl li qatt ġiet impittra fuq superfiċe mhux ċatta. Ir-raġġi joħorġu mhux miċ-ċentru tal-koppla, iżda, b'mod preċiż, mill-polu ċelestjali tat-Tramuntana. L-angolu taż-żodjaku huwa pjuttost preċiż ukoll fl-affresk. L-unika żball fl-affresk hija l-ordni kontra l-arloġġ tal-istilel, li jissuġġerixxi li l-immaġni ġiet ikkupjata minn xi oħra fuq superfiċe ċatta. == Biblijografija == * Alois Musil: Ḳuṣejr ʿAmra, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften in Wien, [[Vjenna]]: k.k. Hof- u. Staatsdruckerei 1907. * Martin Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : residencia y baños omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Instituto Hispano-Arabe de Cultura, 1975. * Martín Almagro, Luis Caballero, Juan Zozaya y Antonio Almagro, Qusayr Amra : Residencia y Baños Omeyas en el desierto de Jordania, Ed. Fundación El Legado Andalusí, 2002. * Garth Fowden, Qusayr 'Amra : Art and the Umayyad Elite In Late Antique Syria, Ed. University of California Press, 2004. * Claude Vibert-Guigue et Ghazi Bisheh, Les peintures De Qusayr 'Amra, Ed. Institut français du Proche-Orient, 2000. * Hana Taragan, "Constructing a Visual Rhetoric: Images of Craftsmen and Builders in the Umayyad Palace at Qusayr ‘Amra," Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 20,2 (2008), 141–160. == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Ġordan]] [[Kategorija:Kastelli]] [[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]] 8ls75pjfr1s3qbr3x8rnau5rx2kf950 14 28906 279671 2022-08-24T04:34:33Z Trigcly 17859 żieda kategorija wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 14 28907 279672 2022-08-24T04:37:35Z Trigcly 17859 żieda kategorija wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 279679 279672 2022-08-24T06:10:18Z Chrisportelli 355 wikitext text/x-wiki {{mietu|172|0|18}} chivah9vig8vpsfj0vv9lfrzq7nb3p7 0 28908 279673 2022-08-24T05:47:44Z Trigcly 17859 Kontenut, infobox, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Úbeda''' (pronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [ˈuβeða]) huwa raħal u muniċipalità ta' [[Spanja]] li jinsab fil-provinċja ta' [[Jaén]], l-[[Andalusija]]. Ir-raħal jinsab fuq ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-hekk imsejħa "Loma de Úbeda", biċċa art bejn il-baċiri tax-xmajjar [[Guadalquivir]] u [[Guadalimar]].<ref>Sánchez Ruiz, Marcelino; Coronado Sánchez, Ana (2011). "La campiña y La Loma: huella, memoria y vida". ''Revista ph''. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico (78): 17.</ref><ref>{{Ċita web|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:20688/Documento.pdf|titlu=Castillo Olivares, M.ª Dolores Antigüedad del (2004). Úbeda: la consolidación de la imagen renacentista. Espacio, Tiempo y Forma. Serie VII. Historia del Arte. UNED. 17:15.}}</ref> Dan ir-raħal flimkien mar-raħal ġar ta' [[Baeza]] gawdew patrunaġġ estensiv fil-bidu tas-seklu 16 li rriżulta fil-kostruzzjoni ta' sensiela ta' palazzi u knejjes bi stil [[Rinaxximent|Rinaxximentali]], li ġew ippreservati. Fl-2003, l-[[UNESCO]] ddikjarat iċ-ċentri storiċi u l-[[Monument|monumenti]] ta' dawn iż-żewġ irħula bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Skont l-aħħar ċensiment tal-2017, il-muniċipalità għandha popolazzjoni rreġistrata ta' 34,733 ruħ, u b'hekk tikklassifika bħala r-raba' l-iktar muniċipalità popolata fil-provinċja.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Instituto_Nacional_de_Estad%C3%ADstica_(Spain)&oldid=1096957783|data-aċċess=|lingwa=en|data=|iktar=}}</ref> == Storja == Skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] jindikaw li kien hemm insedjament f'Úbeda qabel Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], bis-saħħa ta' fdalijiet argariċi u Iberiċi. Il-[[belt kapitali]] tal-istat Iberiku kienet tissejjaħ Iltiraka u kienet tinsab fuq ix-xmara Guadalquivir, 10 kilometri fin-Nofsinhar tas-sit effettiv tar-raħal attwali. Ir-Rumani u iktar 'il quddiem il-[[Viżigoti]] okkupaw is-sit bħala insedjament. Matul ir-''Reconquista'', fl-1233, ir-Re [[Ferdinandu III]] ħakem ir-raħal għar-Renju ta' [[Kastilja]]. Bħala parti minn Kastilja, il-pussess ta' territorji ta' Úbeda żdied b'mod sostanzjali, inkluż l-inħawi minn Torres de Acún ([[Granada]]) sa Santisteban del Puerto, kif ukoll irħula bħal Albánchez de Úbeda, Huesa u Canena. F'nofs is-seklu 16, kienet tinkludi wkoll lil Cabra del Santo Cristo, Quesada jew Torreperogil.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ubeda|titlu=Úbeda {{!}} Spain {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Matul is-sekli 14 u 15, id-differenzi bejn in-nobbiltà u l-popolazzjoni lokali xekklu t-tkabbir tar-raħal. Fl-1368, ir-raħal ġarrab xi ħsarat matul il-Gwerra Ċivili Kastiljana bejn [[Pietru I ta' Kastilja]] u [[Enriku II ta' Kastilja]]. Flimkien ma' ċirkostanzi oħra, dan wassal biex ir-rivalità bejn il-familji de Trapera u de Aranda tiħrax għall-ewwel, u mbagħad ir-rivalità kompliet bejn il-familji de la Cueva u de Molina. Dan in-nuqqas ta' stabbiltà ġie solvut meta ħadu t-tmun f'idejhom il-Monarki [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]]: huma ordnaw li l-Alcázar, li kien jintuża min-nobbiltà bħala fortizza, jitwaqqa'. Úbeda, fil-fruntiera bejn Granada u Kastilja-La Mancha, kienet żona ġeografika ta' lqugħ importanti, u b'hekk il-popolazzjoni kisbet għadd ta' privileġġi uffiċjali mir-rejiet ta' Kastilja, fosthom il-"Fuero de Cuenca", li organizza l-popolazzjoni ffurmata minn nies minn Kastilja u minn [[León]], sabiex jiġu ffaċċjati l-problemi li setgħu jinqalgħu fil-fruntieri. Permezz tal-"Fuero de Cuenca", ġie ffurmat Kunsill popolari, li żviluppa nobbiltà tal-klassi medja, u dan wassal biex il-karigi uffiċjali għoljin ikunu jistgħu jintirtu. Matul is-seklu 16, dawn il-familji aristokratiċi importanti ta' Kastilja minn Úbeda laħqu l-ogħla karigi fl-amministrazzjoni tal-Monarkija Spanjola. B'mod partikolari, [[Francisco de los Cobos]] u n-neputi tiegħu [[Juan Vazquez de Molina]] saru Segretarju tal-Istat għall-Imperatur Ruman Sagru [[Karlu V]] u [[Filippu II]] rispettivament. Il-Viċirè tal-[[Perù]] [[Pedro de Toledo]], il-gvernatur tal-[[Gżejjer Kanarji]] [[Juan de Rivera y Zambrana]], il-Markiż ta' Messia jew il-Konti ta' Guadiana huma eżempji oħra ta' familji nobbli li kienu jgħixu f'Úbeda f'dan iż-żmien. Bis-saħħa tal-patrunaġġ tal-[[arti]] ta' dawn il-familji jikkompetu ma' xulxin, Úbeda sar kalamita Rinaxximentali fi Spanja u minnu l-arkitettura Rinaxximentali nfirxet mar-Renju ta' [[Sivilja]] u fl-Amerka. Il-Kappella Sagra tas-Salvatur tad-[[Id-Dinja|Dinja]] u l-Palazz ta' [[Vazquez de Molina]], illum il-Muniċipju, ġew iddisinjati mill-[[Arkitett|arkitetti]] [[Diego de Siloé]], [[Berruguete]] u [[Andrés de Vandelvira]], fost l-oħrajn. Dan il-perjodu tad-deheb intemm minħabba l-kriżi li faqqgħet fis-[[seklu 17]]. Fl-aħħar snin tas-seklu 18, l-ekonomija tar-raħal bdiet tirpilja, bl-għajnuna tal-industriji tal-agrikoltura u tal-manifattura. Fil-bidu tas-seklu 19, il-Gwerra tal-Indipendenza (din il-gwerra kontra [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] spiss tissejjaħ "Gwerra Peniżolari" wkoll) reġgħet ikkawżat telf ekonomiku kbir, u r-raħal ma reġax qam fuq tiegħu qabel tmiem is-seklu 19, meta sar bosta titjib tekniku fl-agrikoltura u fl-industrija inġenerali. Saru wkoll diskussjonijiet ideoloġiċi fil-"casinos", li kienu postijiet fejn kienu jsiru diskussjonijiet informali dwar diversi temi. == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Ekonomija == Ir-raħal jinsab qrib iċ-ċentru ġeografiku tal-provinċja ta' Jaén, u huwa s-sede amministrattiva tal-''comarca'' ta' Loma de Úbeda tal-madwar. Huwa wieħed mill-iżjed insedjamenti importanti tar-reġjun, u għandu sptar reġjonali, kulleġġ universitarju li joffri baċellerat fl-[[edukazzjoni]], faċilitajiet ta' apprendiment mill-bogħod, faċilitajiet tal-gvern lokali, uffiċċji tas-sigurtà soċjali, u qrati. Skont l-almanakk ta' Caixa, huwa ċ-ċentru ekonomiku tal-inħawi b'popolazzjoni kumplessiva ta' 200,000 abitant. 29 % tal-impjiegi huma fis-settur tas-servizzi. Frazzjonijiet oħra tal-popolazzjoni huma impjegati fit-turiżmu, fil-kummerċ, fl-industrija u fl-amministrazzjoni tal-gvern lokali. L-ekonomija agrikola hija ffukata l-iktar fuq il-kultivazzjoni taż-żebbuġ u t-trobbija tal-bhejjem tal-ifrat. Úbeda sar wieħed mill-ikbar produtturi u imballaturi taż-żejt taż-żebbuġa fil-provinċja ta' Jaén. Waħda mill-attrazzjonijiet staġonali prinċipali tar-raħal hija il-festival annwali tal-[[mużika]] u taż-[[żfin]] li jsir f'Mejju u f'Ġunju, u jinkludi l-opri, il-jazz, il-flamenco, il-mużika klassika, l-orkestra sinfonika u l-ġeneru dance. Lejn ix-Xlokk tar-raħal hemm il-park naturali ta' Sierra de Cazorla, Segura y las Villas. == Attrazzjonijiet prinċipali == L-iżjed karatteristika straordinarja tar-raħal hija l-[[pjazza]] monumentali ta' Vázquez de Molina, imdawra b'binjiet Rinaxximentali imponenti bħall-''Palacio de las Cadenas'' (hekk imsejjaħ għall-ktajjen dekorattivi li fl-imgħoddi kien hemm imdendlin mill-faċċata) u l-Bażilika ta' Santa María de los Reales Alcázares. Il-Kappella tas-Salvatur jew ''Capilla del Salvador'' inbniet biex tospita l-oqbra tan-nobbiltà lokali. Hemm tiżjin elaborat kemm minn barra kif ukoll fuq ġewwa; pereżempju, fuq ġewwa hemm ħajt diviżorju elaborat bix-xogħol tal-metall, maħdum mill-ħaddied [[Bartolomé de Jaen]]. L-Hospital de Santiago, iddisinjat minn Vandelvira fl-aħħar tas-seklu 16, bit-torrijiet tal-kampnari kwadri u l-bitħa Rinaxximentali grazzjuża tiegħu, issa jospita s-Sala tal-Konferenzi tar-raħal. Úbeda għandu wkoll lukanda tat-tip ''Parador'', f'palazz tas-seklu 16 li kien ir-residenza ta' membru għoli tal-kleru ta' dak iż-żmien. Ir-raħal jissemma fl-idjoma komuni bl-Ispanjol, ''andar por los cerros de Úbeda'' (litteralment "timxi fl-għoljiet ta' Úbeda'), li tfisser "taqbad tparla dwar xi ħaġa li hija relatata kemxejn jew indirettament biss mas-suġġett oriġinali". Ir-raħal għandu 48 monument u iktar minn mitt binja ta' interess, kważi kollha kemm huma bi stil Rinaxximentali. Dan il-patrimonju kollu wassal biex Úbeda jkun it-tieni raħal storiku rinomat ta' Spanja f'sett artistiku tal-1955. Fl-1975 ġie ddeżinjat mill-[[Kunsill tal-Ewropa]] bħala Raħal Eżemplari tar-Rinaxximent. Finalment, fl-2003 sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien ma' Baeza.<ref name=":0" /> == Ġemellaġġ == * [[Chiclana de la Frontera]], Spanja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.diariodecadiz.es/chiclana/hermanamiento-Chiclana-Ubeda-cumple-bodas_0_1380762187.html|titlu=El hermanamiento entre Chiclana y Úbeda cumple sus bodas de plata|kunjom=Cádiz|isem=Diario de|data=2019-08-09|sit=Diario de Cádiz|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Lège-Cap-Ferret]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://cadenaser.com/emisora/2017/09/27/radio_ubeda/1506504575_653579.html|titlu=Lège- Cap-Ferret y Úbeda; ciudades turísticas opuestas y hermanadas|kunjom=Montes|isem=Pablo|data=2017-09-27|sit=Cadena SER|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Nies notevoli == * [[Joaquín Sabina]], [[kittieb]], [[poeta]] u [[kantant]].<ref>{{Ċita web|url=http://ubeda.ideal.es/ubeda/noticias/201409/02/una-placa-para-la-casa-en-la-que-nacio-joaquin-sabina.html|titlu=Una placa para la casa en la que nacio Joaquin Sabina|kunjom=Vílchez|isem=Alberto Román|data=|sit=Almerca - Ideal|lingwa=es|data-aċċess=}}</ref> * Francisco de los Cobos, Segretarju tal-Istat ta' Karlu V.<ref>Páez de Castro, Juan; del Pino González, Eduardo; García Pinilla, Ignacio J. (30 October 2017). ''Poesía latina: de Juan Páez de Castro''. Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. p. 173. ISBN <bdi>9788490442531</bdi>.</ref> * [[Antonio Muñoz Molina]], kittieb li rebaħ il-kategorija tal-letteratura tal-Premju tal-Prinċep tal-Asturias.<ref>{{Ċita web|url=http://viajes.elmundo.es/2013/06/10/espana/1370878547.html|titlu=La Úbeda de Muñoz Molina {{!}} espana {{!}} Ocholeguas {{!}} elmundo.es|sit=viajes.elmundo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], poeta mistiku.<ref>{{Ċita web|url=https://www.elmundo.es/andalucia/2013/12/14/52aca24322601d931c8b4594.html|titlu=La noche más oscura de San Juan|data=2013-12-14|sit=ELMUNDO|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == dupq701dkbs3bpurs810meceroqw71p 279675 279673 2022-08-24T05:49:12Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Úbeda''' (pronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [ˈuβeða]) huwa raħal u muniċipalità ta' [[Spanja]] li jinsab fil-provinċja ta' [[Jaén]], l-[[Andalusija]]. Ir-raħal jinsab fuq ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-hekk imsejħa "Loma de Úbeda", biċċa art bejn il-baċiri tax-xmajjar [[Guadalquivir]] u [[Guadalimar]].<ref>Sánchez Ruiz, Marcelino; Coronado Sánchez, Ana (2011). "La campiña y La Loma: huella, memoria y vida". ''Revista ph''. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico (78): 17.</ref><ref>{{Ċita web|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:20688/Documento.pdf|titlu=Castillo Olivares, M.ª Dolores Antigüedad del (2004). Úbeda: la consolidación de la imagen renacentista. Espacio, Tiempo y Forma. Serie VII. Historia del Arte. UNED. 17:15.}}</ref> Dan ir-raħal flimkien mar-raħal ġar ta' [[Baeza]] gawdew patrunaġġ estensiv fil-bidu tas-seklu 16 li rriżulta fil-kostruzzjoni ta' sensiela ta' palazzi u knejjes bi stil [[Rinaxximent|Rinaxximentali]], li ġew ippreservati. Fl-2003, l-[[UNESCO]] ddikjarat iċ-ċentri storiċi u l-[[Monument|monumenti]] ta' dawn iż-żewġ irħula bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Skont l-aħħar ċensiment tal-2017, il-muniċipalità għandha popolazzjoni rreġistrata ta' 34,733 ruħ, u b'hekk tikklassifika bħala r-raba' l-iktar muniċipalità popolata fil-provinċja.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Instituto_Nacional_de_Estad%C3%ADstica_(Spain)&oldid=1096957783|data-aċċess=|lingwa=en|data=|iktar=}}</ref> == Storja == Skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] jindikaw li kien hemm insedjament f'Úbeda qabel Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], bis-saħħa ta' fdalijiet argariċi u Iberiċi. Il-[[belt kapitali]] tal-istat Iberiku kienet tissejjaħ Iltiraka u kienet tinsab fuq ix-xmara Guadalquivir, 10 kilometri fin-Nofsinhar tas-sit effettiv tar-raħal attwali. Ir-Rumani u iktar 'il quddiem il-[[Viżigoti]] okkupaw is-sit bħala insedjament. Matul ir-''Reconquista'', fl-1233, ir-Re [[Ferdinandu III]] ħakem ir-raħal għar-Renju ta' [[Kastilja]]. Bħala parti minn Kastilja, il-pussess ta' territorji ta' Úbeda żdied b'mod sostanzjali, inkluż l-inħawi minn Torres de Acún ([[Granada]]) sa Santisteban del Puerto, kif ukoll irħula bħal Albánchez de Úbeda, Huesa u Canena. F'nofs is-seklu 16, kienet tinkludi wkoll lil Cabra del Santo Cristo, Quesada jew Torreperogil.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ubeda|titlu=Úbeda {{!}} Spain {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Matul is-sekli 14 u 15, id-differenzi bejn in-nobbiltà u l-popolazzjoni lokali xekklu t-tkabbir tar-raħal. Fl-1368, ir-raħal ġarrab xi ħsarat matul il-Gwerra Ċivili Kastiljana bejn [[Pietru I ta' Kastilja]] u [[Enriku II ta' Kastilja]]. Flimkien ma' ċirkostanzi oħra, dan wassal biex ir-rivalità bejn il-familji de Trapera u de Aranda tiħrax għall-ewwel, u mbagħad ir-rivalità kompliet bejn il-familji de la Cueva u de Molina. Dan in-nuqqas ta' stabbiltà ġie solvut meta ħadu t-tmun f'idejhom il-Monarki [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]]: huma ordnaw li l-Alcázar, li kien jintuża min-nobbiltà bħala fortizza, jitwaqqa'. Úbeda, fil-fruntiera bejn Granada u Kastilja-La Mancha, kienet żona ġeografika ta' lqugħ importanti, u b'hekk il-popolazzjoni kisbet għadd ta' privileġġi uffiċjali mir-rejiet ta' Kastilja, fosthom il-"Fuero de Cuenca", li organizza l-popolazzjoni ffurmata minn nies minn Kastilja u minn [[León]], sabiex jiġu ffaċċjati l-problemi li setgħu jinqalgħu fil-fruntieri. Permezz tal-"Fuero de Cuenca", ġie ffurmat Kunsill popolari, li żviluppa nobbiltà tal-klassi medja, u dan wassal biex il-karigi uffiċjali għoljin ikunu jistgħu jintirtu. Matul is-seklu 16, dawn il-familji aristokratiċi importanti ta' Kastilja minn Úbeda laħqu l-ogħla karigi fl-amministrazzjoni tal-Monarkija Spanjola. B'mod partikolari, [[Francisco de los Cobos]] u n-neputi tiegħu [[Juan Vazquez de Molina]] saru Segretarju tal-Istat għall-Imperatur Ruman Sagru [[Karlu V]] u [[Filippu II]] rispettivament. Il-Viċirè tal-[[Perù]] [[Pedro de Toledo]], il-gvernatur tal-[[Gżejjer Kanarji]] [[Juan de Rivera y Zambrana]], il-Markiż ta' Messia jew il-Konti ta' Guadiana huma eżempji oħra ta' familji nobbli li kienu jgħixu f'Úbeda f'dan iż-żmien. Bis-saħħa tal-patrunaġġ tal-[[arti]] ta' dawn il-familji jikkompetu ma' xulxin, Úbeda sar kalamita Rinaxximentali fi Spanja u minnu l-arkitettura Rinaxximentali nfirxet mar-Renju ta' [[Sivilja]] u fl-Amerka. Il-Kappella Sagra tas-Salvatur tad-[[Id-Dinja|Dinja]] u l-Palazz ta' [[Vazquez de Molina]], illum il-Muniċipju, ġew iddisinjati mill-[[Arkitett|arkitetti]] [[Diego de Siloé]], [[Berruguete]] u [[Andrés de Vandelvira]], fost l-oħrajn. Dan il-perjodu tad-deheb intemm minħabba l-kriżi li faqqgħet fis-[[seklu 17]]. Fl-aħħar snin tas-seklu 18, l-ekonomija tar-raħal bdiet tirpilja, bl-għajnuna tal-industriji tal-agrikoltura u tal-manifattura. Fil-bidu tas-seklu 19, il-Gwerra tal-Indipendenza (din il-gwerra kontra [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] spiss tissejjaħ "Gwerra Peniżolari" wkoll) reġgħet ikkawżat telf ekonomiku kbir, u r-raħal ma reġax qam fuq tiegħu qabel tmiem is-seklu 19, meta sar bosta titjib tekniku fl-agrikoltura u fl-industrija inġenerali. Saru wkoll diskussjonijiet ideoloġiċi fil-"casinos", li kienu postijiet fejn kienu jsiru diskussjonijiet informali dwar diversi temi. == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Ekonomija == Ir-raħal jinsab qrib iċ-ċentru ġeografiku tal-provinċja ta' Jaén, u huwa s-sede amministrattiva tal-''comarca'' ta' Loma de Úbeda tal-madwar. Huwa wieħed mill-iżjed insedjamenti importanti tar-reġjun, u għandu sptar reġjonali, kulleġġ universitarju li joffri baċellerat fl-[[edukazzjoni]], faċilitajiet ta' apprendiment mill-bogħod, faċilitajiet tal-gvern lokali, uffiċċji tas-sigurtà soċjali, u qrati. Skont l-almanakk ta' Caixa, huwa ċ-ċentru ekonomiku tal-inħawi b'popolazzjoni kumplessiva ta' 200,000 abitant. 29 % tal-impjiegi huma fis-settur tas-servizzi. Frazzjonijiet oħra tal-popolazzjoni huma impjegati fit-turiżmu, fil-kummerċ, fl-industrija u fl-amministrazzjoni tal-gvern lokali. L-ekonomija agrikola hija ffukata l-iktar fuq il-kultivazzjoni taż-żebbuġ u t-trobbija tal-bhejjem tal-ifrat. Úbeda sar wieħed mill-ikbar produtturi u imballaturi taż-żejt taż-żebbuġa fil-provinċja ta' Jaén. Waħda mill-attrazzjonijiet staġonali prinċipali tar-raħal hija il-festival annwali tal-[[mużika]] u taż-[[żfin]] li jsir f'Mejju u f'Ġunju, u jinkludi l-opri, il-jazz, il-flamenco, il-mużika klassika, l-orkestra sinfonika u l-ġeneru dance. Lejn ix-Xlokk tar-raħal hemm il-park naturali ta' Sierra de Cazorla, Segura y las Villas. == Attrazzjonijiet prinċipali == L-iżjed karatteristika straordinarja tar-raħal hija l-[[pjazza]] monumentali ta' Vázquez de Molina, imdawra b'binjiet Rinaxximentali imponenti bħall-''Palacio de las Cadenas'' (hekk imsejjaħ għall-ktajjen dekorattivi li fl-imgħoddi kien hemm imdendlin mill-faċċata) u l-Bażilika ta' Santa María de los Reales Alcázares. Il-Kappella tas-Salvatur jew ''Capilla del Salvador'' inbniet biex tospita l-oqbra tan-nobbiltà lokali. Hemm tiżjin elaborat kemm minn barra kif ukoll fuq ġewwa; pereżempju, fuq ġewwa hemm ħajt diviżorju elaborat bix-xogħol tal-metall, maħdum mill-ħaddied [[Bartolomé de Jaen]]. L-Hospital de Santiago, iddisinjat minn Vandelvira fl-aħħar tas-seklu 16, bit-torrijiet tal-kampnari kwadri u l-bitħa Rinaxximentali grazzjuża tiegħu, issa jospita s-Sala tal-Konferenzi tar-raħal. Úbeda għandu wkoll lukanda tat-tip ''Parador'', f'palazz tas-seklu 16 li kien ir-residenza ta' membru għoli tal-kleru ta' dak iż-żmien. Ir-raħal jissemma fl-idjoma komuni bl-Ispanjol, ''andar por los cerros de Úbeda'' (litteralment "timxi fl-għoljiet ta' Úbeda'), li tfisser "taqbad tparla dwar xi ħaġa li hija relatata kemxejn jew indirettament biss mas-suġġett oriġinali". Ir-raħal għandu 48 monument u iktar minn mitt binja ta' interess, kważi kollha kemm huma bi stil Rinaxximentali. Dan il-patrimonju kollu wassal biex Úbeda jkun it-tieni raħal storiku rinomat ta' Spanja f'sett artistiku tal-1955. Fl-1975 ġie ddeżinjat mill-[[Kunsill tal-Ewropa]] bħala Raħal Eżemplari tar-Rinaxximent. Finalment, fl-2003 sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien ma' Baeza.<ref name=":0" /> == Ġemellaġġ == * [[Chiclana de la Frontera]], Spanja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.diariodecadiz.es/chiclana/hermanamiento-Chiclana-Ubeda-cumple-bodas_0_1380762187.html|titlu=El hermanamiento entre Chiclana y Úbeda cumple sus bodas de plata|kunjom=Cádiz|isem=Diario de|data=2019-08-09|sit=Diario de Cádiz|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Lège-Cap-Ferret]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://cadenaser.com/emisora/2017/09/27/radio_ubeda/1506504575_653579.html|titlu=Lège- Cap-Ferret y Úbeda; ciudades turísticas opuestas y hermanadas|kunjom=Montes|isem=Pablo|data=2017-09-27|sit=Cadena SER|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Nies notevoli == * [[Joaquín Sabina]], [[kittieb]], [[poeta]] u [[kantant]].<ref>{{Ċita web|url=http://ubeda.ideal.es/ubeda/noticias/201409/02/una-placa-para-la-casa-en-la-que-nacio-joaquin-sabina.html|titlu=Una placa para la casa en la que nacio Joaquin Sabina|kunjom=Vílchez|isem=Alberto Román|data=|sit=Almerca - Ideal|lingwa=es|data-aċċess=}}</ref> * Francisco de los Cobos, Segretarju tal-Istat ta' Karlu V.<ref>Páez de Castro, Juan; del Pino González, Eduardo; García Pinilla, Ignacio J. (30 October 2017). ''Poesía latina: de Juan Páez de Castro''. Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. p. 173. ISBN <bdi>9788490442531</bdi>.</ref> * [[Antonio Muñoz Molina]], kittieb li rebaħ il-kategorija tal-letteratura tal-Premju tal-Prinċep tal-Asturias.<ref>{{Ċita web|url=http://viajes.elmundo.es/2013/06/10/espana/1370878547.html|titlu=La Úbeda de Muñoz Molina {{!}} espana {{!}} Ocholeguas {{!}} elmundo.es|sit=viajes.elmundo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], poeta mistiku.<ref>{{Ċita web|url=https://www.elmundo.es/andalucia/2013/12/14/52aca24322601d931c8b4594.html|titlu=La noche más oscura de San Juan|data=2013-12-14|sit=ELMUNDO|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] o1p3yxyu94e8kgr3neu3vxcogiuqmax 279676 279675 2022-08-24T05:49:35Z Trigcly 17859 added [[Category:Bliet ta' Spanja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Úbeda''' (pronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [ˈuβeða]) huwa raħal u muniċipalità ta' [[Spanja]] li jinsab fil-provinċja ta' [[Jaén]], l-[[Andalusija]]. Ir-raħal jinsab fuq ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-hekk imsejħa "Loma de Úbeda", biċċa art bejn il-baċiri tax-xmajjar [[Guadalquivir]] u [[Guadalimar]].<ref>Sánchez Ruiz, Marcelino; Coronado Sánchez, Ana (2011). "La campiña y La Loma: huella, memoria y vida". ''Revista ph''. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico (78): 17.</ref><ref>{{Ċita web|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:20688/Documento.pdf|titlu=Castillo Olivares, M.ª Dolores Antigüedad del (2004). Úbeda: la consolidación de la imagen renacentista. Espacio, Tiempo y Forma. Serie VII. Historia del Arte. UNED. 17:15.}}</ref> Dan ir-raħal flimkien mar-raħal ġar ta' [[Baeza]] gawdew patrunaġġ estensiv fil-bidu tas-seklu 16 li rriżulta fil-kostruzzjoni ta' sensiela ta' palazzi u knejjes bi stil [[Rinaxximent|Rinaxximentali]], li ġew ippreservati. Fl-2003, l-[[UNESCO]] ddikjarat iċ-ċentri storiċi u l-[[Monument|monumenti]] ta' dawn iż-żewġ irħula bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Skont l-aħħar ċensiment tal-2017, il-muniċipalità għandha popolazzjoni rreġistrata ta' 34,733 ruħ, u b'hekk tikklassifika bħala r-raba' l-iktar muniċipalità popolata fil-provinċja.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Instituto_Nacional_de_Estad%C3%ADstica_(Spain)&oldid=1096957783|data-aċċess=|lingwa=en|data=|iktar=}}</ref> == Storja == Skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] jindikaw li kien hemm insedjament f'Úbeda qabel Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], bis-saħħa ta' fdalijiet argariċi u Iberiċi. Il-[[belt kapitali]] tal-istat Iberiku kienet tissejjaħ Iltiraka u kienet tinsab fuq ix-xmara Guadalquivir, 10 kilometri fin-Nofsinhar tas-sit effettiv tar-raħal attwali. Ir-Rumani u iktar 'il quddiem il-[[Viżigoti]] okkupaw is-sit bħala insedjament. Matul ir-''Reconquista'', fl-1233, ir-Re [[Ferdinandu III]] ħakem ir-raħal għar-Renju ta' [[Kastilja]]. Bħala parti minn Kastilja, il-pussess ta' territorji ta' Úbeda żdied b'mod sostanzjali, inkluż l-inħawi minn Torres de Acún ([[Granada]]) sa Santisteban del Puerto, kif ukoll irħula bħal Albánchez de Úbeda, Huesa u Canena. F'nofs is-seklu 16, kienet tinkludi wkoll lil Cabra del Santo Cristo, Quesada jew Torreperogil.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ubeda|titlu=Úbeda {{!}} Spain {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Matul is-sekli 14 u 15, id-differenzi bejn in-nobbiltà u l-popolazzjoni lokali xekklu t-tkabbir tar-raħal. Fl-1368, ir-raħal ġarrab xi ħsarat matul il-Gwerra Ċivili Kastiljana bejn [[Pietru I ta' Kastilja]] u [[Enriku II ta' Kastilja]]. Flimkien ma' ċirkostanzi oħra, dan wassal biex ir-rivalità bejn il-familji de Trapera u de Aranda tiħrax għall-ewwel, u mbagħad ir-rivalità kompliet bejn il-familji de la Cueva u de Molina. Dan in-nuqqas ta' stabbiltà ġie solvut meta ħadu t-tmun f'idejhom il-Monarki [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]]: huma ordnaw li l-Alcázar, li kien jintuża min-nobbiltà bħala fortizza, jitwaqqa'. Úbeda, fil-fruntiera bejn Granada u Kastilja-La Mancha, kienet żona ġeografika ta' lqugħ importanti, u b'hekk il-popolazzjoni kisbet għadd ta' privileġġi uffiċjali mir-rejiet ta' Kastilja, fosthom il-"Fuero de Cuenca", li organizza l-popolazzjoni ffurmata minn nies minn Kastilja u minn [[León]], sabiex jiġu ffaċċjati l-problemi li setgħu jinqalgħu fil-fruntieri. Permezz tal-"Fuero de Cuenca", ġie ffurmat Kunsill popolari, li żviluppa nobbiltà tal-klassi medja, u dan wassal biex il-karigi uffiċjali għoljin ikunu jistgħu jintirtu. Matul is-seklu 16, dawn il-familji aristokratiċi importanti ta' Kastilja minn Úbeda laħqu l-ogħla karigi fl-amministrazzjoni tal-Monarkija Spanjola. B'mod partikolari, [[Francisco de los Cobos]] u n-neputi tiegħu [[Juan Vazquez de Molina]] saru Segretarju tal-Istat għall-Imperatur Ruman Sagru [[Karlu V]] u [[Filippu II]] rispettivament. Il-Viċirè tal-[[Perù]] [[Pedro de Toledo]], il-gvernatur tal-[[Gżejjer Kanarji]] [[Juan de Rivera y Zambrana]], il-Markiż ta' Messia jew il-Konti ta' Guadiana huma eżempji oħra ta' familji nobbli li kienu jgħixu f'Úbeda f'dan iż-żmien. Bis-saħħa tal-patrunaġġ tal-[[arti]] ta' dawn il-familji jikkompetu ma' xulxin, Úbeda sar kalamita Rinaxximentali fi Spanja u minnu l-arkitettura Rinaxximentali nfirxet mar-Renju ta' [[Sivilja]] u fl-Amerka. Il-Kappella Sagra tas-Salvatur tad-[[Id-Dinja|Dinja]] u l-Palazz ta' [[Vazquez de Molina]], illum il-Muniċipju, ġew iddisinjati mill-[[Arkitett|arkitetti]] [[Diego de Siloé]], [[Berruguete]] u [[Andrés de Vandelvira]], fost l-oħrajn. Dan il-perjodu tad-deheb intemm minħabba l-kriżi li faqqgħet fis-[[seklu 17]]. Fl-aħħar snin tas-seklu 18, l-ekonomija tar-raħal bdiet tirpilja, bl-għajnuna tal-industriji tal-agrikoltura u tal-manifattura. Fil-bidu tas-seklu 19, il-Gwerra tal-Indipendenza (din il-gwerra kontra [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] spiss tissejjaħ "Gwerra Peniżolari" wkoll) reġgħet ikkawżat telf ekonomiku kbir, u r-raħal ma reġax qam fuq tiegħu qabel tmiem is-seklu 19, meta sar bosta titjib tekniku fl-agrikoltura u fl-industrija inġenerali. Saru wkoll diskussjonijiet ideoloġiċi fil-"casinos", li kienu postijiet fejn kienu jsiru diskussjonijiet informali dwar diversi temi. == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Ekonomija == Ir-raħal jinsab qrib iċ-ċentru ġeografiku tal-provinċja ta' Jaén, u huwa s-sede amministrattiva tal-''comarca'' ta' Loma de Úbeda tal-madwar. Huwa wieħed mill-iżjed insedjamenti importanti tar-reġjun, u għandu sptar reġjonali, kulleġġ universitarju li joffri baċellerat fl-[[edukazzjoni]], faċilitajiet ta' apprendiment mill-bogħod, faċilitajiet tal-gvern lokali, uffiċċji tas-sigurtà soċjali, u qrati. Skont l-almanakk ta' Caixa, huwa ċ-ċentru ekonomiku tal-inħawi b'popolazzjoni kumplessiva ta' 200,000 abitant. 29 % tal-impjiegi huma fis-settur tas-servizzi. Frazzjonijiet oħra tal-popolazzjoni huma impjegati fit-turiżmu, fil-kummerċ, fl-industrija u fl-amministrazzjoni tal-gvern lokali. L-ekonomija agrikola hija ffukata l-iktar fuq il-kultivazzjoni taż-żebbuġ u t-trobbija tal-bhejjem tal-ifrat. Úbeda sar wieħed mill-ikbar produtturi u imballaturi taż-żejt taż-żebbuġa fil-provinċja ta' Jaén. Waħda mill-attrazzjonijiet staġonali prinċipali tar-raħal hija il-festival annwali tal-[[mużika]] u taż-[[żfin]] li jsir f'Mejju u f'Ġunju, u jinkludi l-opri, il-jazz, il-flamenco, il-mużika klassika, l-orkestra sinfonika u l-ġeneru dance. Lejn ix-Xlokk tar-raħal hemm il-park naturali ta' Sierra de Cazorla, Segura y las Villas. == Attrazzjonijiet prinċipali == L-iżjed karatteristika straordinarja tar-raħal hija l-[[pjazza]] monumentali ta' Vázquez de Molina, imdawra b'binjiet Rinaxximentali imponenti bħall-''Palacio de las Cadenas'' (hekk imsejjaħ għall-ktajjen dekorattivi li fl-imgħoddi kien hemm imdendlin mill-faċċata) u l-Bażilika ta' Santa María de los Reales Alcázares. Il-Kappella tas-Salvatur jew ''Capilla del Salvador'' inbniet biex tospita l-oqbra tan-nobbiltà lokali. Hemm tiżjin elaborat kemm minn barra kif ukoll fuq ġewwa; pereżempju, fuq ġewwa hemm ħajt diviżorju elaborat bix-xogħol tal-metall, maħdum mill-ħaddied [[Bartolomé de Jaen]]. L-Hospital de Santiago, iddisinjat minn Vandelvira fl-aħħar tas-seklu 16, bit-torrijiet tal-kampnari kwadri u l-bitħa Rinaxximentali grazzjuża tiegħu, issa jospita s-Sala tal-Konferenzi tar-raħal. Úbeda għandu wkoll lukanda tat-tip ''Parador'', f'palazz tas-seklu 16 li kien ir-residenza ta' membru għoli tal-kleru ta' dak iż-żmien. Ir-raħal jissemma fl-idjoma komuni bl-Ispanjol, ''andar por los cerros de Úbeda'' (litteralment "timxi fl-għoljiet ta' Úbeda'), li tfisser "taqbad tparla dwar xi ħaġa li hija relatata kemxejn jew indirettament biss mas-suġġett oriġinali". Ir-raħal għandu 48 monument u iktar minn mitt binja ta' interess, kważi kollha kemm huma bi stil Rinaxximentali. Dan il-patrimonju kollu wassal biex Úbeda jkun it-tieni raħal storiku rinomat ta' Spanja f'sett artistiku tal-1955. Fl-1975 ġie ddeżinjat mill-[[Kunsill tal-Ewropa]] bħala Raħal Eżemplari tar-Rinaxximent. Finalment, fl-2003 sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien ma' Baeza.<ref name=":0" /> == Ġemellaġġ == * [[Chiclana de la Frontera]], Spanja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.diariodecadiz.es/chiclana/hermanamiento-Chiclana-Ubeda-cumple-bodas_0_1380762187.html|titlu=El hermanamiento entre Chiclana y Úbeda cumple sus bodas de plata|kunjom=Cádiz|isem=Diario de|data=2019-08-09|sit=Diario de Cádiz|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Lège-Cap-Ferret]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://cadenaser.com/emisora/2017/09/27/radio_ubeda/1506504575_653579.html|titlu=Lège- Cap-Ferret y Úbeda; ciudades turísticas opuestas y hermanadas|kunjom=Montes|isem=Pablo|data=2017-09-27|sit=Cadena SER|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Nies notevoli == * [[Joaquín Sabina]], [[kittieb]], [[poeta]] u [[kantant]].<ref>{{Ċita web|url=http://ubeda.ideal.es/ubeda/noticias/201409/02/una-placa-para-la-casa-en-la-que-nacio-joaquin-sabina.html|titlu=Una placa para la casa en la que nacio Joaquin Sabina|kunjom=Vílchez|isem=Alberto Román|data=|sit=Almerca - Ideal|lingwa=es|data-aċċess=}}</ref> * Francisco de los Cobos, Segretarju tal-Istat ta' Karlu V.<ref>Páez de Castro, Juan; del Pino González, Eduardo; García Pinilla, Ignacio J. (30 October 2017). ''Poesía latina: de Juan Páez de Castro''. Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. p. 173. ISBN <bdi>9788490442531</bdi>.</ref> * [[Antonio Muñoz Molina]], kittieb li rebaħ il-kategorija tal-letteratura tal-Premju tal-Prinċep tal-Asturias.<ref>{{Ċita web|url=http://viajes.elmundo.es/2013/06/10/espana/1370878547.html|titlu=La Úbeda de Muñoz Molina {{!}} espana {{!}} Ocholeguas {{!}} elmundo.es|sit=viajes.elmundo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], poeta mistiku.<ref>{{Ċita web|url=https://www.elmundo.es/andalucia/2013/12/14/52aca24322601d931c8b4594.html|titlu=La noche más oscura de San Juan|data=2013-12-14|sit=ELMUNDO|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bliet ta' Spanja]] 7jk81zk94kc9xwqrfvtgekymzvf5645 279677 279676 2022-08-24T05:55:41Z Trigcly 17859 żieda stampi wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Úbeda''' (pronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [ˈuβeða]) huwa raħal u muniċipalità ta' [[Spanja]] li jinsab fil-provinċja ta' [[Jaén]], l-[[Andalusija]]. Ir-raħal jinsab fuq ix-xaqliba tan-Nofsinhar tal-hekk imsejħa "Loma de Úbeda", biċċa art bejn il-baċiri tax-xmajjar [[Guadalquivir]] u [[Guadalimar]].<ref>Sánchez Ruiz, Marcelino; Coronado Sánchez, Ana (2011). "La campiña y La Loma: huella, memoria y vida". ''Revista ph''. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico (78): 17.</ref><ref>{{Ċita web|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:20688/Documento.pdf|titlu=Castillo Olivares, M.ª Dolores Antigüedad del (2004). Úbeda: la consolidación de la imagen renacentista. Espacio, Tiempo y Forma. Serie VII. Historia del Arte. UNED. 17:15.}}</ref> Dan ir-raħal flimkien mar-raħal ġar ta' [[Baeza]] gawdew patrunaġġ estensiv fil-bidu tas-seklu 16 li rriżulta fil-kostruzzjoni ta' sensiela ta' palazzi u knejjes bi stil [[Rinaxximent|Rinaxximentali]], li ġew ippreservati. Fl-2003, l-[[UNESCO]] ddikjarat iċ-ċentri storiċi u l-[[Monument|monumenti]] ta' dawn iż-żewġ irħula bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]].<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Skont l-aħħar ċensiment tal-2017, il-muniċipalità għandha popolazzjoni rreġistrata ta' 34,733 ruħ, u b'hekk tikklassifika bħala r-raba' l-iktar muniċipalità popolata fil-provinċja.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Instituto_Nacional_de_Estad%C3%ADstica_(Spain)&oldid=1096957783|data-aċċess=|lingwa=en|data=|iktar=}}</ref> == Storja == Skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] jindikaw li kien hemm insedjament f'Úbeda qabel Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], bis-saħħa ta' fdalijiet argariċi u Iberiċi. Il-[[belt kapitali]] tal-istat Iberiku kienet tissejjaħ Iltiraka u kienet tinsab fuq ix-xmara Guadalquivir, 10 kilometri fin-Nofsinhar tas-sit effettiv tar-raħal attwali. Ir-Rumani u iktar 'il quddiem il-[[Viżigoti]] okkupaw is-sit bħala insedjament. Matul ir-''Reconquista'', fl-1233, ir-Re [[Ferdinandu III]] ħakem ir-raħal għar-Renju ta' [[Kastilja]]. Bħala parti minn Kastilja, il-pussess ta' territorji ta' Úbeda żdied b'mod sostanzjali, inkluż l-inħawi minn Torres de Acún ([[Granada]]) sa Santisteban del Puerto, kif ukoll irħula bħal Albánchez de Úbeda, Huesa u Canena. F'nofs is-seklu 16, kienet tinkludi wkoll lil Cabra del Santo Cristo, Quesada jew Torreperogil.<ref>{{Ċita web|url=https://www.britannica.com/place/Ubeda|titlu=Úbeda {{!}} Spain {{!}} Britannica|sit=www.britannica.com|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> Matul is-sekli 14 u 15, id-differenzi bejn in-nobbiltà u l-popolazzjoni lokali xekklu t-tkabbir tar-raħal. Fl-1368, ir-raħal ġarrab xi ħsarat matul il-Gwerra Ċivili Kastiljana bejn [[Pietru I ta' Kastilja]] u [[Enriku II ta' Kastilja]]. Flimkien ma' ċirkostanzi oħra, dan wassal biex ir-rivalità bejn il-familji de Trapera u de Aranda tiħrax għall-ewwel, u mbagħad ir-rivalità kompliet bejn il-familji de la Cueva u de Molina. Dan in-nuqqas ta' stabbiltà ġie solvut meta ħadu t-tmun f'idejhom il-Monarki [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]]: huma ordnaw li l-Alcázar, li kien jintuża min-nobbiltà bħala fortizza, jitwaqqa'. Úbeda, fil-fruntiera bejn Granada u Kastilja-La Mancha, kienet żona ġeografika ta' lqugħ importanti, u b'hekk il-popolazzjoni kisbet għadd ta' privileġġi uffiċjali mir-rejiet ta' Kastilja, fosthom il-"Fuero de Cuenca", li organizza l-popolazzjoni ffurmata minn nies minn Kastilja u minn [[León]], sabiex jiġu ffaċċjati l-problemi li setgħu jinqalgħu fil-fruntieri. Permezz tal-"Fuero de Cuenca", ġie ffurmat Kunsill popolari, li żviluppa nobbiltà tal-klassi medja, u dan wassal biex il-karigi uffiċjali għoljin ikunu jistgħu jintirtu. Matul is-seklu 16, dawn il-familji aristokratiċi importanti ta' Kastilja minn Úbeda laħqu l-ogħla karigi fl-amministrazzjoni tal-Monarkija Spanjola. B'mod partikolari, [[Francisco de los Cobos]] u n-neputi tiegħu [[Juan Vazquez de Molina]] saru Segretarju tal-Istat għall-Imperatur Ruman Sagru [[Karlu V]] u [[Filippu II]] rispettivament. Il-Viċirè tal-[[Perù]] [[Pedro de Toledo]], il-gvernatur tal-[[Gżejjer Kanarji]] [[Juan de Rivera y Zambrana]], il-Markiż ta' Messia jew il-Konti ta' Guadiana huma eżempji oħra ta' familji nobbli li kienu jgħixu f'Úbeda f'dan iż-żmien. Bis-saħħa tal-patrunaġġ tal-[[arti]] ta' dawn il-familji jikkompetu ma' xulxin, Úbeda sar kalamita Rinaxximentali fi Spanja u minnu l-arkitettura Rinaxximentali nfirxet mar-Renju ta' [[Sivilja]] u fl-Amerka. [[Stampa:Basílica de Santa María de los Reales Alcázares, Úbeda (Spain).jpg|xellug|daqsminuri|249x249px|Il-Bażilika ta' Santa María de los Reales Alcázares.]] Il-Kappella Sagra tas-Salvatur tad-[[Id-Dinja|Dinja]] u l-Palazz ta' [[Vazquez de Molina]], illum il-Muniċipju, ġew iddisinjati mill-[[Arkitett|arkitetti]] [[Diego de Siloé]], [[Berruguete]] u [[Andrés de Vandelvira]], fost l-oħrajn. Dan il-perjodu tad-deheb intemm minħabba l-kriżi li faqqgħet fis-[[seklu 17]]. Fl-aħħar snin tas-seklu 18, l-ekonomija tar-raħal bdiet tirpilja, bl-għajnuna tal-industriji tal-agrikoltura u tal-manifattura. Fil-bidu tas-seklu 19, il-Gwerra tal-Indipendenza (din il-gwerra kontra [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] spiss tissejjaħ "Gwerra Peniżolari" wkoll) reġgħet ikkawżat telf ekonomiku kbir, u r-raħal ma reġax qam fuq tiegħu qabel tmiem is-seklu 19, meta sar bosta titjib tekniku fl-agrikoltura u fl-industrija inġenerali. Saru wkoll diskussjonijiet ideoloġiċi fil-"casinos", li kienu postijiet fejn kienu jsiru diskussjonijiet informali dwar diversi temi. == Sit ta' Wirt Dinji == Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Ekonomija == [[Stampa:J23 204 Úbeda.jpg|daqsminuri|270x270px|L-għelieqi tas-siġar taż-żebbuġ ta' Úbeda.]] Ir-raħal jinsab qrib iċ-ċentru ġeografiku tal-provinċja ta' Jaén, u huwa s-sede amministrattiva tal-''comarca'' ta' Loma de Úbeda tal-madwar. Huwa wieħed mill-iżjed insedjamenti importanti tar-reġjun, u għandu sptar reġjonali, kulleġġ universitarju li joffri baċellerat fl-[[edukazzjoni]], faċilitajiet ta' apprendiment mill-bogħod, faċilitajiet tal-gvern lokali, uffiċċji tas-sigurtà soċjali, u qrati. Skont l-almanakk ta' Caixa, huwa ċ-ċentru ekonomiku tal-inħawi b'popolazzjoni kumplessiva ta' 200,000 abitant. 29 % tal-impjiegi huma fis-settur tas-servizzi. Frazzjonijiet oħra tal-popolazzjoni huma impjegati fit-turiżmu, fil-kummerċ, fl-industrija u fl-amministrazzjoni tal-gvern lokali. L-ekonomija agrikola hija ffukata l-iktar fuq il-kultivazzjoni taż-żebbuġ u t-trobbija tal-bhejjem tal-ifrat. Úbeda sar wieħed mill-ikbar produtturi u imballaturi taż-żejt taż-żebbuġa fil-provinċja ta' Jaén. Waħda mill-attrazzjonijiet staġonali prinċipali tar-raħal hija il-festival annwali tal-[[mużika]] u taż-[[żfin]] li jsir f'Mejju u f'Ġunju, u jinkludi l-opri, il-jazz, il-flamenco, il-mużika klassika, l-orkestra sinfonika u l-ġeneru dance. Lejn ix-Xlokk tar-raħal hemm il-park naturali ta' Sierra de Cazorla, Segura y las Villas. == Attrazzjonijiet prinċipali == [[Stampa:Hospital de Santiago 04.jpg|xellug|daqsminuri|270x270px|L-Hospital de Santiago.]] L-iżjed karatteristika straordinarja tar-raħal hija l-[[pjazza]] monumentali ta' Vázquez de Molina, imdawra b'binjiet Rinaxximentali imponenti bħall-''Palacio de las Cadenas'' (hekk imsejjaħ għall-ktajjen dekorattivi li fl-imgħoddi kien hemm imdendlin mill-faċċata) u l-Bażilika ta' Santa María de los Reales Alcázares. Il-Kappella tas-Salvatur jew ''Capilla del Salvador'' inbniet biex tospita l-oqbra tan-nobbiltà lokali. Hemm tiżjin elaborat kemm minn barra kif ukoll fuq ġewwa; pereżempju, fuq ġewwa hemm ħajt diviżorju elaborat bix-xogħol tal-metall, maħdum mill-ħaddied [[Bartolomé de Jaen]]. L-Hospital de Santiago, iddisinjat minn Vandelvira fl-aħħar tas-seklu 16, bit-torrijiet tal-kampnari kwadri u l-bitħa Rinaxximentali grazzjuża tiegħu, issa jospita s-Sala tal-Konferenzi tar-raħal. Úbeda għandu wkoll lukanda tat-tip ''Parador'', f'palazz tas-seklu 16 li kien ir-residenza ta' membru għoli tal-kleru ta' dak iż-żmien. Ir-raħal jissemma fl-idjoma komuni bl-Ispanjol, ''andar por los cerros de Úbeda'' (litteralment "timxi fl-għoljiet ta' Úbeda'), li tfisser "taqbad tparla dwar xi ħaġa li hija relatata kemxejn jew indirettament biss mas-suġġett oriġinali". Ir-raħal għandu 48 monument u iktar minn mitt binja ta' interess, kważi kollha kemm huma bi stil Rinaxximentali. Dan il-patrimonju kollu wassal biex Úbeda jkun it-tieni raħal storiku rinomat ta' Spanja f'sett artistiku tal-1955. Fl-1975 ġie ddeżinjat mill-[[Kunsill tal-Ewropa]] bħala Raħal Eżemplari tar-Rinaxximent. Finalment, fl-2003 sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO flimkien ma' Baeza.<ref name=":0" /> == Ġemellaġġ == * [[Chiclana de la Frontera]], Spanja.<ref>{{Ċita web|url=https://www.diariodecadiz.es/chiclana/hermanamiento-Chiclana-Ubeda-cumple-bodas_0_1380762187.html|titlu=El hermanamiento entre Chiclana y Úbeda cumple sus bodas de plata|kunjom=Cádiz|isem=Diario de|data=2019-08-09|sit=Diario de Cádiz|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Lège-Cap-Ferret]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://cadenaser.com/emisora/2017/09/27/radio_ubeda/1506504575_653579.html|titlu=Lège- Cap-Ferret y Úbeda; ciudades turísticas opuestas y hermanadas|kunjom=Montes|isem=Pablo|data=2017-09-27|sit=Cadena SER|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Nies notevoli == * [[Joaquín Sabina]], [[kittieb]], [[poeta]] u [[kantant]].<ref>{{Ċita web|url=http://ubeda.ideal.es/ubeda/noticias/201409/02/una-placa-para-la-casa-en-la-que-nacio-joaquin-sabina.html|titlu=Una placa para la casa en la que nacio Joaquin Sabina|kunjom=Vílchez|isem=Alberto Román|data=|sit=Almerca - Ideal|lingwa=es|data-aċċess=}}</ref> * Francisco de los Cobos, Segretarju tal-Istat ta' Karlu V.<ref>Páez de Castro, Juan; del Pino González, Eduardo; García Pinilla, Ignacio J. (30 October 2017). ''Poesía latina: de Juan Páez de Castro''. Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. p. 173. ISBN <bdi>9788490442531</bdi>.</ref> * [[Antonio Muñoz Molina]], kittieb li rebaħ il-kategorija tal-letteratura tal-Premju tal-Prinċep tal-Asturias.<ref>{{Ċita web|url=http://viajes.elmundo.es/2013/06/10/espana/1370878547.html|titlu=La Úbeda de Muñoz Molina {{!}} espana {{!}} Ocholeguas {{!}} elmundo.es|sit=viajes.elmundo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], poeta mistiku.<ref>{{Ċita web|url=https://www.elmundo.es/andalucia/2013/12/14/52aca24322601d931c8b4594.html|titlu=La noche más oscura de San Juan|data=2013-12-14|sit=ELMUNDO|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bliet ta' Spanja]] 904y4giwf3wb91s85d110agc7pge1b1 0 28909 279678 2022-08-24T06:07:27Z Chrisportelli 355 Paġna ġdida: {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Ángel Bossio |stampa = [[Stampa:AngelBossio-2.jpg|220px]] |deskrizzjoni = Ángel Bossio fl-Olimpjadi tas-sajf tal-1928 |isem_sħiħ = Ángel Luis Bossio |data_twelid = {{data tat-twelid|1905|5|5}} |post_twelid = [[Buenos Aires]] |pajjiż_twelid = Arġentina |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1978|8|31|1905|5|5}} |post_mewt = [[Avellaneda]] |tul = 1.78 m |rwol = [[Gowler]] |snin_mixtla1 = 1920 |klabb_mixtla1 = Club Atlético Banfi... wikitext text/x-wiki {{Infobox plejer tal-futbol |isem_plejer = Ángel Bossio |stampa = [[Stampa:AngelBossio-2.jpg|220px]] |deskrizzjoni = Ángel Bossio fl-Olimpjadi tas-sajf tal-1928 |isem_sħiħ = Ángel Luis Bossio |data_twelid = {{data tat-twelid|1905|5|5}} |post_twelid = [[Buenos Aires]] |pajjiż_twelid = Arġentina |data_mewt = {{data tal-mewt u età|1978|8|31|1905|5|5}} |post_mewt = [[Avellaneda]] |tul = 1.78 m |rwol = [[Gowler]] |snin_mixtla1 = 1920 |klabb_mixtla1 = [[Club Atlético Banfield|Banfield]] |snin_mixtla2 = 1922 |klabb_mixtla2 = Talleres |snin_mixtla3 = 1923 |klabb_mixtla3 = Progresista |snin1 = 1924–1932 |klabb1 = Talleres |snin2 = 1932–1936 |klabb2 = [[Club Atlético River Plate|River Plate]] |snin3 = 1937–1938 |klabb3 = Talleres |snin_nazzjonali1 = 1927–1935 |tim_nazzjonali1 = [[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|Arġentina]] }} '''Ángel Luis Bossio''' (twieled fil-5 ta' Mejju 1905 – miet fil-31 ta' Awwissu 1978) kien plejer tal-[[futbol]] [[Arġentina|Arġentin]]. == Karriera == Magħruf bħala ''La maravilla elástica'' għall-aġilità u r-riflessi tiegħu,<ref name="cronica">{{ċita web |url=https://talleresdeescalada.blogspot.it/2009/08/recordando-la-maravilla-elastica-31.html |titlu=Recordando a "La Maravilla Elástica": 31 años del fallecimiento de Ángel Bosio |lingwa=es |data-aċċess=2022-08-24 |data=2009-08-31}}</ref> Bossio beda jilgħab il-futbol ta' ħmistax-il sena, fl-1920, ma' [[Club Atlético Banfield|Banfield]]. Fl-1922 ingħaqad ma' Talleres u sena wara ma' Progresista.<ref name="cronica" /> Fl-1924 irritorna ma' Talleres fejn din xprunat il-karriera tiegħu.<ref name="cronica" /><ref name="ayacuchense">{{ċita web|url=https://historiadelfutbolayacuchense.blogspot.it/2011/03/angel-bossio-la-maravilla-elastica-en.html |titlu=Ángel Bossio, "La maravilla elástica", en Ayacucho (1929) |lingwa=es |data-aċċess=2022-08-24 |data=2011-03-02}}</ref> Magħhom hu rebaħ il-promozzjoni fl-1925 għall-[[Primera División (Arġentina)|Ewwel Diviżjoni]] u fl-1950 laħqu l-ħames post fil-klassifika.<ref>{{ċita web |url=http://www.clarin.com/diario/2006/06/02/deportes/d-05802.htm |titlu=Aniversario: Talleres de Remedios de Escalada. Un club centenario |lingwa=es |pubblikatur=Clarín |data-aċċess=2022-08-24 |data=2006-02-02}}</ref> Fl-1932 issieħeb ma' [[Club Atlético River Plate|River Plate]] fejn fi tliet snin lagħab 106 logħba u rebaħ il-kampjonat fl-ewwel sena tiegħu mal-klabb. Hu temm il-karriera lura ma' Talleres, fejn lagħab sena waħda biss minħabba li rtira wara uġigħ fl-irkoppa x-xellugija.<ref name="cronica" /> Fuq livell internazzjonali hu lagħab għal ħames snin mat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Arġentina|tim nazzjonali tal-Arġentina]], bejn l-1927 u l-1935, b'total ta' 21 logħba. Man-nazzjonali hu rebaħ il-midalja tal-fidda fl-[[Logħob Olimpiku tas-sajf 1928|Olimpjadi ta' Amsterdam]], kiseb it-tieni post fl-ewwel [[Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1930|Tazza tad-Dinja tal-1930]] li saret fl-Urugwaj u rebaħ il-[[Copa América]] darbtejn (fl-1927 u l-1929).<ref name="ayacuchense" /> == Unuri == ;River Plate * [[Primera División (Arġentina)|Primera División]]: 1936 ;Arġentina * [[Copa América|Campeonato Sudamericano de Football]]: 1927, 1929 == Referenzi == {{Referenzi}} == Ħoloq esterni == {{commonscat}} * {{nfteams}} {{DEFAULTSORT:Zumelzu, Adolfo}} [[Kategorija:Twieldu fl-1905]] [[Kategorija:Mietu fl-1978]] [[Kategorija:Futbolers Arġentini]] 17dhxqjfly1t3w93ozuiy172sx18ug1 14 28910 279680 2022-08-24T06:10:39Z Chrisportelli 355 Paġna ġdida: {{deċennju|1720|18}} wikitext text/x-wiki {{deċennju|1720|18}} 3h1ok3tsda17bijg6p0420u1hzyg77b 0 28911 279681 2022-08-24T07:22:03Z Trigcly 17859 Kontenut, infobox, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Baeza''' (ippronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [baˈeθa]) hija belt u muniċipalità ta' [[Spanja]] li tagħmel parti mill-provinċja ta' [[Jaén]], fil-komunità awtonoma tal-[[Andalusija]]. Tagħmel parti mill-''comarca'' ta' La Loma. Baeza hija magħrufa l-iktar għall-uħud mill-aqwa eżempji ppreservati ta' arkitettura [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] [[Italja|Taljana]] fi Spanja. Flimkien ma' [[Úbeda]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2003.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> L-eks veskovat tal-[[Viżigoti]] ta' Baeza għadu sede titolari [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Latina. == Ġeografija == Il-belt tinsab f'xifer irdum fil-''Loma de Úbeda'' li jissepara x-xmara [[Guadalquivir]] fin-Nofsinhar mix-xmara [[Guadalimar]] fit-Tramuntana.<ref>{{Ċita web|url=https://repositorio.iaph.es/bitstream/11532/324753/5/Ficha_tecnica_paisaje_interes_cultural_ubeda_%20y_baeza_jaen.pdf|titlu=Paisaje de Úbeda y Baeza. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico. p. 5-6.}}</ref> == Storja == [[Stampa:Baeza Palacio de Jabalquinto facade.jpg|xellug|daqsminuri|262x262px|Il-faċċata tal-Palazz ta' Jabalquinto.]] Il-belt tinsab f'elevazzjoni għolja madwar tliet mili (4.8 km) mix-xatt tal-lemin tax-xmara Guadalquivir fil-Loma de Úbeda. Taħt ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], il-belt kienet magħrufa bħala ''Beatia''. Wara l-ħakma tal-[[Viżigoti]], Beatia saret is-sede tal-veskovat ta' Baeza. Mill-bidu tas-seklu 7 inħakmet minn diversi stati [[Għarab]] u [[Berberi]] matul il-perjodu ta' Al-Andalus, u ssejħet ''Bayyasa''.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Baeza|url=https://en.wikisource.org/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica,_Ninth_Edition/Baeza|data-aċċess=2022-08-24|volum=Volume III}}</ref> Id-djoċesi [[Kristjaneżmu|Kristjana]] ġiet stabbilita mill-ġdid fl-1127 jew fl-1147 wara l-ħakma tal-belt minn [[Alfonso VII ta' Kastilja]], iżda mbagħad reġgħet inħakmet mill-[[Almoħadi]]. Wara l-Battalja ta' Las Navas de Tolosa, [[Ferdinandu III ta' Kastilja]] fl-1227 reġa' ħakem il-belt u ta lil Fuero de Cuenca, korp leġiżlattiv, sabiex jiffaċilita l-Ordni Kastiljana u istituzzjonijiet ġodda. Għall-kumplament tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], Baeza baqgħet, flimkien ma' Jaén, Úbeda u [[Andújar]] fost il-bliet dominanti fir-Renju ta' Jaén, għalkemm il-ħakma tal-1248 ta' Jaén donnha ffavuriet ix-xorti ta' dik il-belt, li kienet tgawdi minn pożizzjoni strateġika fir-rigward tar-Renju ta' [[Granada]].<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. [[Madrid]]: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 324.</ref> L-iżjed għelejjel importanti kienu dawk taċ-ċereali, ikkomplementati mid-dwieli, iż-żebbuġ u l-lewż.<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. Madrid: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 327.</ref> Is-siġar taż-żebbuġ, xejn x'jaqsam mal-monokultivazzjoni ta' llum il-ġurnata, batiet mis-seklu 15 'il quddiem minħabba l-kultivazzjoni tas-sumak.<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. Madrid: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 328.</ref> Id-djoċesi ta' Baeza saret ħaġa waħda ma' Jaén fl-1248 jew fl-1249, iżda iktar 'il quddiem reġgħet inqatgħet għaliha bħala sede titolari tal-Knisja Kattolika Rumana.<ref>''Annuario Pontificio'' (bil-[[Lingwa Latina|Latin]]), 2013, p. 847.</ref> Flimkien magħha ġiet stabbilita wkoll l-università, li sawret il-personalità [[Kultura|kulturali]] tal-belt matul is-sekli ta' wara. Barra minn hekk, żewġ familji setgħana, Benavides u Carvajales, ikkompetew bejniethom għall-poter u ddeterminaw l-evoluzzjoni storika tal-belt, li kienet tirrikjedi l-intervent ta' [[Isabel I ta' Kastilja]] fl-aħħar tas-seklu 15. Sal-bidu tas-seklu 16, il-ġurisdizzjoni ta' Baeza kienet estiża lil hinn mill-belt proprja sal-villaġġi ta' Begíjar, Lupión, Ibros, Rus, Vílchez, Bailén, Baños, Linares u Castro. [[Stampa:Fuente de Santa Maria di Baeza.JPG|daqsminuri|265x265px|Il-Funtana ta' Santa Marija.]] Is-seklu 16 kien l-epoka tad-deheb ta' Baeza (u ta' Úbeda fil-qrib). Il-belt saret sinjura permezz ta' diversi industriji, b'mod partikolari tat-tessuti, u l-familji nobbli, li kellhom konnessjonijiet tajbin mal-istat Imperjali Spanjol. Huma qabbdu [[Arkitett|arkitetti]] ewlenin ta' dik l-epoka (inkluż [[Andrés de Vandelvira]]) biex jiddisinjaw il-[[katidral]], il-knejjes, il-binjiet pubbliċi u l-palazzi privati bl-istil Taljan li tant kien moda dak iż-żmien. Il-binja tal-università tal-belt tmur lura għall-1533. L-importanza tal-belt naqset fis-[[seklu 17]], u l-unika industrija li kien għad fadal kienet tikkonsisti mill-produzzjoni lokali tal-qmuħ u taż-żejt taż-żebbuġa. Peress li nbnew inqas strutturi ġodda matul dan il-perjodu, dan wassal għall-preservazzjoni tal-legat Rinaxximentali tal-belt. L-università ngħalqet għal xi żmien qabel ma reġgħet infetħet sas-seklu 19 bħala seminarju. Fis-snin 70 tas-seklu 19, il-popolazzjoni kienet tlaħħaq madwar 11,000 ruħ; matul il-ftit deċennji ta' wara nbniet il-linja ferrovjarja Linares–Almeria fil-qrib u l-popolazzjoni tal-belt kibret għal 14,000 ruħ sal-1900. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Cattedrale di Baeza (2).JPG|daqsminuri|It-torri tal-kampnar tal-Katidral ta' Baeza.]] Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == Baeza għadha tospita diversi binjiet pubbliċi fini: * Il-'''Katidral tan-Natividad de Nuestra Señora''', li għandu pilastri [[Gotiku|Gotiċi]] bikrin u [[Plateresk|Platereski]] u volti li jidħlu f'xulxin li tlestew fis-seklu 16 bi stil Rinaxximentali mill-arkitett rinomat Andŕes de Vandelvira, u fl-1584 mill-arkitett u l-[[Matematika|matematiku]] [[Juan Bautista Villalpando]]. It-torri tal-kampnar ġie rikostruwit fl-1549 u l-[[Kappella]] ta' [[Arkanġlu Mikiel|San Mikiel]] żdiedet fl-1560. * Il-'''Muniċipju''' ('''''Ayuntamiento'''''), binja tal-istil Plateresk li oriġinarjament inbniet bħala qorti u ħabs f'daqqa, b'żewġ daħliet prinċipali separati. * L-'''Università ta' Baeza''', stabbilita fl-1533 jew fl-1538, u issa skola sekondarja. * Il-'''Knisja tas-Salib Imqaddes''', knisja [[Rumanesk|Rumaneska]] b'navata, żewġ korsiji u apsida semiċirkolari. Ħajt laterali tal-knisja jinkorpora ħnejja ta' żmien il-Viżigoti. * Il-'''Knisja ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]]''', knisja Gotika b'portal Rinaxximentali, navata b'żewġ korsiji u kappelli Gotiċi. Tinkludi l-qabar ta' [[Pablo de Olavide]]. * Il-'''Kappella ta' [[San Franġisk t'Assisi|San Franġisk]]''', fil-fdalijiet ta' binja Rinaxximentali tal-1538 li qabel kienet tintuża bħala monasteru. * Il-'''Palazz ta'''' '''Jabalquinto''' ('''''Palacio de Jabalquinto'''''), li jinkludi daħla Gotika u maġenbha żewġ pilastri ċilindriċi b'kapitelli Platereski u tiżjin bil-''mocárabes'', bitħa Rinaxximentali u taraġ [[Barokk]]. * Il-'''[[Pjazza]] ta' Spanja''' ('''''Plaza de España'''''). * Il-'''Pjazza tal-Kostituzzjoni''' ('''''Plaza''''' jew '''''Paseo de la Constitucíon'''''), li tinkludi funtana tal-irħam imżejna bil-[[Karjatidi]]. * Il-'''Funtana ta' [[Santa Marija]]''' (1564). * Il-'''Funtana tal-[[Iljun|Iljuni]]''', mill-fdalijiet Ibero-Rumani ta' [[Cástulo]] li x'aktarx li jirrappreżentaw lil [[Himilce]], il-mara tal-ġeneral [[Kartaġni|Kartaġiniż]] [[Annibale]]. * Id-'''Daħla ta'''' '''Úbeda''' u d-'''Daħla ta' Jaén'''. * L-'''Arkata ta' Villalar''' ('''''Arco de Villalar'''''), li nbniet għaż-żjara tal-1526 ta' Karlu V bħala ġieħ għar-rebħa tiegħu tal-1521 f'[[Villalar]]. * Is-'''Seminarju u Oratorju ta' [[San Filippu Neri]]''' (1660). == Trasport == Baeza tinsab 327 kilometru (203 mili) fin-Nofsinhar ta' [[Madrid]] bl-awtostrada. L-istazzjon ferrovjarju Linares–Baeza ta' RENFE jinsab 15-il kilometru (disa' mili) 'il bogħod lejn il-Lbiċ; jagħmel parti mil-linja ferrovjarja Linares-Almeria. Hemm konnessjonijiet bil-karozza tal-linja lejn Granada, [[Málaga]] u Madrid. Granada (132 km jew 82 mil 'il bogħod) u Málaga (241 km jew 150 mil 'il bogħod) huma l-eqreb ajruporti internazzjonali. == Nies notevoli == * Saro, isqof (għall-ħabta tat-862). * Domingo, isqof (1236–1249), patri Dumnikan u eks isqof tal-[[Marokk]] mis-27 ta' Ottubru 1225 sal-1236. * [[Gaspar Becerra]], skultur u pittur.<ref>{{Ċita web|url=https://dbe.rah.es/biografias/8275/gaspar-becerra|titlu=Gaspar Becerra {{!}} Real Academia de la Historia|sit=dbe.rah.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann ta' Ávila]], mistiku Kristjan.<ref>{{Ċita web|url=http://diocesisdejaen.es/baeza-homenajea-a-san-juan-de-avila/|titlu=Baeza homenajea a San Juan de Ávila – Diócesis de Jaén|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.diariojaen.es/jaen/san-juan-de-avila-mas-de-cerca-en-baeza-EX5891341|titlu=San Juan de Ávila, más de cerca en Baeza|sit=www.diariojaen.es|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], mistiku Kristjan.<ref>Chicharro Chamorro, Dámaso (2018). De nuevo sobre san Juan de la Cruz en Baeza: entre el colegio de san Basilio y la universidad ("El nido de los conversos). ''Boletín. Instituto de Estudios Giennenses'' (bl-Ispanjol): 353–383. ISSN 0561-3590.</ref> * Pablo de Olavide.<ref>{{Ċita web|url=https://personal.us.es/alporu/historia/pablo_de_olavide.htm|titlu=Pablo de Olavide: biografia (1725-1803). Sevilla. Las Nuevas Poblaciones|sit=personal.us.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.upo.es/portal/impe/web/contenido/15e2e024-3f7f-11de-b1eb-3fe5a96f4a88|titlu=Pablo de Olavide y Jáuregui - Universidad Pablo de Olavide, Sevilla|sit=www.upo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Antonio Machado]], poeta modernist li x-xogħol tal-proża l-iktar notevoli tiegħu ''Juan de Mairena'' huwa maħsub li ġie ispirat minn żmienu bħala [[għalliem]] f'Baeza (1912–1919) * [[Ginés Martin de Aranda]], disinjatur tal-Funtana ta' Marija fil-pjazza prinċipali ta' Baeza. Huwa kkontribwixxa wkoll f'uħud mix-xogħlijiet tal-Katidral ta' Baeza. == Ġemellaġġ == Baeza hija ġemellata ma': * [[Carcassonne]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.ladepeche.fr/article/2012/02/18/1286692-carcassonne-se-trouve-une-jumelle.html|titlu=Carcassonne se trouve une jumelle|sit=ladepeche.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == olg67jy8yye26ru65s9f3u729wec6f2 279683 279681 2022-08-24T07:25:56Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Baeza''' (ippronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [baˈeθa]) hija belt u muniċipalità ta' [[Spanja]] li tagħmel parti mill-provinċja ta' [[Jaén]], fil-komunità awtonoma tal-[[Andalusija]]. Tagħmel parti mill-''comarca'' ta' La Loma. Baeza hija magħrufa l-iktar għall-uħud mill-aqwa eżempji ppreservati ta' arkitettura [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] [[Italja|Taljana]] fi Spanja. Flimkien ma' [[Úbeda]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2003.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> L-eks veskovat tal-[[Viżigoti]] ta' Baeza għadu sede titolari [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Latina. == Ġeografija == Il-belt tinsab f'xifer irdum fil-''Loma de Úbeda'' li jissepara x-xmara [[Guadalquivir]] fin-Nofsinhar mix-xmara [[Guadalimar]] fit-Tramuntana.<ref>{{Ċita web|url=https://repositorio.iaph.es/bitstream/11532/324753/5/Ficha_tecnica_paisaje_interes_cultural_ubeda_%20y_baeza_jaen.pdf|titlu=Paisaje de Úbeda y Baeza. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico. p. 5-6.}}</ref> == Storja == [[Stampa:Baeza Palacio de Jabalquinto facade.jpg|xellug|daqsminuri|262x262px|Il-faċċata tal-Palazz ta' Jabalquinto.]] Il-belt tinsab f'elevazzjoni għolja madwar tliet mili (4.8 km) mix-xatt tal-lemin tax-xmara Guadalquivir fil-Loma de Úbeda. Taħt ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], il-belt kienet magħrufa bħala ''Beatia''. Wara l-ħakma tal-[[Viżigoti]], Beatia saret is-sede tal-veskovat ta' Baeza. Mill-bidu tas-seklu 7 inħakmet minn diversi stati [[Għarab]] u [[Berberi]] matul il-perjodu ta' Al-Andalus, u ssejħet ''Bayyasa''.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Baeza|url=https://en.wikisource.org/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica,_Ninth_Edition/Baeza|data-aċċess=2022-08-24|volum=Volume III}}</ref> Id-djoċesi [[Kristjaneżmu|Kristjana]] ġiet stabbilita mill-ġdid fl-1127 jew fl-1147 wara l-ħakma tal-belt minn [[Alfonso VII ta' Kastilja]], iżda mbagħad reġgħet inħakmet mill-[[Almoħadi]]. Wara l-Battalja ta' Las Navas de Tolosa, [[Ferdinandu III ta' Kastilja]] fl-1227 reġa' ħakem il-belt u ta lil Fuero de Cuenca, korp leġiżlattiv, sabiex jiffaċilita l-Ordni Kastiljana u istituzzjonijiet ġodda. Għall-kumplament tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], Baeza baqgħet, flimkien ma' Jaén, Úbeda u [[Andújar]] fost il-bliet dominanti fir-Renju ta' Jaén, għalkemm il-ħakma tal-1248 ta' Jaén donnha ffavuriet ix-xorti ta' dik il-belt, li kienet tgawdi minn pożizzjoni strateġika fir-rigward tar-Renju ta' [[Granada]].<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. [[Madrid]]: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 324.</ref> L-iżjed għelejjel importanti kienu dawk taċ-ċereali, ikkomplementati mid-dwieli, iż-żebbuġ u l-lewż.<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. Madrid: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 327.</ref> Is-siġar taż-żebbuġ, xejn x'jaqsam mal-monokultivazzjoni ta' llum il-ġurnata, batiet mis-seklu 15 'il quddiem minħabba l-kultivazzjoni tas-sumak.<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. Madrid: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 328.</ref> Id-djoċesi ta' Baeza saret ħaġa waħda ma' Jaén fl-1248 jew fl-1249, iżda iktar 'il quddiem reġgħet inqatgħet għaliha bħala sede titolari tal-Knisja Kattolika Rumana.<ref>''Annuario Pontificio'' (bil-[[Lingwa Latina|Latin]]), 2013, p. 847.</ref> Flimkien magħha ġiet stabbilita wkoll l-università, li sawret il-personalità [[Kultura|kulturali]] tal-belt matul is-sekli ta' wara. Barra minn hekk, żewġ familji setgħana, Benavides u Carvajales, ikkompetew bejniethom għall-poter u ddeterminaw l-evoluzzjoni storika tal-belt, li kienet tirrikjedi l-intervent ta' [[Isabel I ta' Kastilja]] fl-aħħar tas-seklu 15. Sal-bidu tas-seklu 16, il-ġurisdizzjoni ta' Baeza kienet estiża lil hinn mill-belt proprja sal-villaġġi ta' Begíjar, Lupión, Ibros, Rus, Vílchez, Bailén, Baños, Linares u Castro. [[Stampa:Fuente de Santa Maria di Baeza.JPG|daqsminuri|265x265px|Il-Funtana ta' Santa Marija.]] Is-seklu 16 kien l-epoka tad-deheb ta' Baeza (u ta' Úbeda fil-qrib). Il-belt saret sinjura permezz ta' diversi industriji, b'mod partikolari tat-tessuti, u l-familji nobbli, li kellhom konnessjonijiet tajbin mal-istat Imperjali Spanjol. Huma qabbdu [[Arkitett|arkitetti]] ewlenin ta' dik l-epoka (inkluż [[Andrés de Vandelvira]]) biex jiddisinjaw il-[[katidral]], il-knejjes, il-binjiet pubbliċi u l-palazzi privati bl-istil Taljan li tant kien moda dak iż-żmien. Il-binja tal-università tal-belt tmur lura għall-1533. L-importanza tal-belt naqset fis-[[seklu 17]], u l-unika industrija li kien għad fadal kienet tikkonsisti mill-produzzjoni lokali tal-qmuħ u taż-żejt taż-żebbuġa. Peress li nbnew inqas strutturi ġodda matul dan il-perjodu, dan wassal għall-preservazzjoni tal-legat Rinaxximentali tal-belt. L-università ngħalqet għal xi żmien qabel ma reġgħet infetħet sas-seklu 19 bħala seminarju. Fis-snin 70 tas-seklu 19, il-popolazzjoni kienet tlaħħaq madwar 11,000 ruħ; matul il-ftit deċennji ta' wara nbniet il-linja ferrovjarja Linares–Almeria fil-qrib u l-popolazzjoni tal-belt kibret għal 14,000 ruħ sal-1900. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Cattedrale di Baeza (2).JPG|daqsminuri|It-torri tal-kampnar tal-Katidral ta' Baeza.]] Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == Baeza għadha tospita diversi binjiet pubbliċi fini: * Il-'''Katidral tan-Natividad de Nuestra Señora''', li għandu pilastri [[Gotiku|Gotiċi]] bikrin u [[Plateresk|Platereski]] u volti li jidħlu f'xulxin li tlestew fis-seklu 16 bi stil Rinaxximentali mill-arkitett rinomat Andŕes de Vandelvira, u fl-1584 mill-arkitett u l-[[Matematika|matematiku]] [[Juan Bautista Villalpando]]. It-torri tal-kampnar ġie rikostruwit fl-1549 u l-[[Kappella]] ta' [[Arkanġlu Mikiel|San Mikiel]] żdiedet fl-1560. * Il-'''Muniċipju''' ('''''Ayuntamiento'''''), binja tal-istil Plateresk li oriġinarjament inbniet bħala qorti u ħabs f'daqqa, b'żewġ daħliet prinċipali separati. * L-'''Università ta' Baeza''', stabbilita fl-1533 jew fl-1538, u issa skola sekondarja. * Il-'''Knisja tas-Salib Imqaddes''', knisja [[Rumanesk|Rumaneska]] b'navata, żewġ korsiji u apsida semiċirkolari. Ħajt laterali tal-knisja jinkorpora ħnejja ta' żmien il-Viżigoti. * Il-'''Knisja ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]]''', knisja Gotika b'portal Rinaxximentali, navata b'żewġ korsiji u kappelli Gotiċi. Tinkludi l-qabar ta' [[Pablo de Olavide]]. * Il-'''Kappella ta' [[San Franġisk t'Assisi|San Franġisk]]''', fil-fdalijiet ta' binja Rinaxximentali tal-1538 li qabel kienet tintuża bħala monasteru. * Il-'''Palazz ta'''' '''Jabalquinto''' ('''''Palacio de Jabalquinto'''''), li jinkludi daħla Gotika u maġenbha żewġ pilastri ċilindriċi b'kapitelli Platereski u tiżjin bil-''mocárabes'', bitħa Rinaxximentali u taraġ [[Barokk]]. * Il-'''[[Pjazza]] ta' Spanja''' ('''''Plaza de España'''''). * Il-'''Pjazza tal-Kostituzzjoni''' ('''''Plaza''''' jew '''''Paseo de la Constitucíon'''''), li tinkludi funtana tal-irħam imżejna bil-[[Karjatidi]]. * Il-'''Funtana ta' [[Santa Marija]]''' (1564). * Il-'''Funtana tal-[[Iljun|Iljuni]]''', mill-fdalijiet Ibero-Rumani ta' [[Cástulo]] li x'aktarx li jirrappreżentaw lil [[Himilce]], il-mara tal-ġeneral [[Kartaġni|Kartaġiniż]] [[Annibale]]. * Id-'''Daħla ta'''' '''Úbeda''' u d-'''Daħla ta' Jaén'''. * L-'''Arkata ta' Villalar''' ('''''Arco de Villalar'''''), li nbniet għaż-żjara tal-1526 ta' Karlu V bħala ġieħ għar-rebħa tiegħu tal-1521 f'[[Villalar]]. * Is-'''Seminarju u Oratorju ta' [[San Filippu Neri]]''' (1660). == Trasport == Baeza tinsab 327 kilometru (203 mili) fin-Nofsinhar ta' [[Madrid]] bl-awtostrada. L-istazzjon ferrovjarju Linares–Baeza ta' RENFE jinsab 15-il kilometru (disa' mili) 'il bogħod lejn il-Lbiċ; jagħmel parti mil-linja ferrovjarja Linares-Almeria. Hemm konnessjonijiet bil-karozza tal-linja lejn Granada, [[Málaga]] u Madrid. Granada (132 km jew 82 mil 'il bogħod) u Málaga (241 km jew 150 mil 'il bogħod) huma l-eqreb ajruporti internazzjonali. == Nies notevoli == * Saro, isqof (għall-ħabta tat-862). * Domingo, isqof (1236–1249), patri Dumnikan u eks isqof tal-[[Marokk]] mis-27 ta' Ottubru 1225 sal-1236. * [[Gaspar Becerra]], skultur u pittur.<ref>{{Ċita web|url=https://dbe.rah.es/biografias/8275/gaspar-becerra|titlu=Gaspar Becerra {{!}} Real Academia de la Historia|sit=dbe.rah.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann ta' Ávila]], mistiku Kristjan.<ref>{{Ċita web|url=http://diocesisdejaen.es/baeza-homenajea-a-san-juan-de-avila/|titlu=Baeza homenajea a San Juan de Ávila – Diócesis de Jaén|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.diariojaen.es/jaen/san-juan-de-avila-mas-de-cerca-en-baeza-EX5891341|titlu=San Juan de Ávila, más de cerca en Baeza|sit=www.diariojaen.es|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], mistiku Kristjan.<ref>Chicharro Chamorro, Dámaso (2018). De nuevo sobre san Juan de la Cruz en Baeza: entre el colegio de san Basilio y la universidad ("El nido de los conversos). ''Boletín. Instituto de Estudios Giennenses'' (bl-Ispanjol): 353–383. ISSN 0561-3590.</ref> * Pablo de Olavide.<ref>{{Ċita web|url=https://personal.us.es/alporu/historia/pablo_de_olavide.htm|titlu=Pablo de Olavide: biografia (1725-1803). Sevilla. Las Nuevas Poblaciones|sit=personal.us.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.upo.es/portal/impe/web/contenido/15e2e024-3f7f-11de-b1eb-3fe5a96f4a88|titlu=Pablo de Olavide y Jáuregui - Universidad Pablo de Olavide, Sevilla|sit=www.upo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Antonio Machado]], poeta modernist li x-xogħol tal-proża l-iktar notevoli tiegħu ''Juan de Mairena'' huwa maħsub li ġie ispirat minn żmienu bħala [[għalliem]] f'Baeza (1912–1919) * [[Ginés Martin de Aranda]], disinjatur tal-Funtana ta' Marija fil-pjazza prinċipali ta' Baeza. Huwa kkontribwixxa wkoll f'uħud mix-xogħlijiet tal-Katidral ta' Baeza. == Ġemellaġġ == Baeza hija ġemellata ma': * [[Carcassonne]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.ladepeche.fr/article/2012/02/18/1286692-carcassonne-se-trouve-une-jumelle.html|titlu=Carcassonne se trouve une jumelle|sit=ladepeche.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] 2qwwv3gf1hkuetihx6aqg1m1qum8ciz 279684 279683 2022-08-24T07:26:12Z Trigcly 17859 added [[Category:Bliet ta' Spanja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Baeza''' (ippronunzjata bl-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]: [baˈeθa]) hija belt u muniċipalità ta' [[Spanja]] li tagħmel parti mill-provinċja ta' [[Jaén]], fil-komunità awtonoma tal-[[Andalusija]]. Tagħmel parti mill-''comarca'' ta' La Loma. Baeza hija magħrufa l-iktar għall-uħud mill-aqwa eżempji ppreservati ta' arkitettura [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] [[Italja|Taljana]] fi Spanja. Flimkien ma' [[Úbeda]], tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-2003.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/522/|titlu=Renaissance Monumental Ensembles of &Uacute;beda and Baeza|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> L-eks veskovat tal-[[Viżigoti]] ta' Baeza għadu sede titolari [[Knisja Kattolika|Kattolika]] Latina. == Ġeografija == Il-belt tinsab f'xifer irdum fil-''Loma de Úbeda'' li jissepara x-xmara [[Guadalquivir]] fin-Nofsinhar mix-xmara [[Guadalimar]] fit-Tramuntana.<ref>{{Ċita web|url=https://repositorio.iaph.es/bitstream/11532/324753/5/Ficha_tecnica_paisaje_interes_cultural_ubeda_%20y_baeza_jaen.pdf|titlu=Paisaje de Úbeda y Baeza. Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico. p. 5-6.}}</ref> == Storja == [[Stampa:Baeza Palacio de Jabalquinto facade.jpg|xellug|daqsminuri|262x262px|Il-faċċata tal-Palazz ta' Jabalquinto.]] Il-belt tinsab f'elevazzjoni għolja madwar tliet mili (4.8 km) mix-xatt tal-lemin tax-xmara Guadalquivir fil-Loma de Úbeda. Taħt ir-[[Imperu Ruman|Rumani]], il-belt kienet magħrufa bħala ''Beatia''. Wara l-ħakma tal-[[Viżigoti]], Beatia saret is-sede tal-veskovat ta' Baeza. Mill-bidu tas-seklu 7 inħakmet minn diversi stati [[Għarab]] u [[Berberi]] matul il-perjodu ta' Al-Andalus, u ssejħet ''Bayyasa''.<ref>{{Ċita enċiklopedija|titlu=Baeza|url=https://en.wikisource.org/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica,_Ninth_Edition/Baeza|data-aċċess=2022-08-24|volum=Volume III}}</ref> Id-djoċesi [[Kristjaneżmu|Kristjana]] ġiet stabbilita mill-ġdid fl-1127 jew fl-1147 wara l-ħakma tal-belt minn [[Alfonso VII ta' Kastilja]], iżda mbagħad reġgħet inħakmet mill-[[Almoħadi]]. Wara l-Battalja ta' Las Navas de Tolosa, [[Ferdinandu III ta' Kastilja]] fl-1227 reġa' ħakem il-belt u ta lil Fuero de Cuenca, korp leġiżlattiv, sabiex jiffaċilita l-Ordni Kastiljana u istituzzjonijiet ġodda. Għall-kumplament tal-[[Medjuevu|Medju Evu]], Baeza baqgħet, flimkien ma' Jaén, Úbeda u [[Andújar]] fost il-bliet dominanti fir-Renju ta' Jaén, għalkemm il-ħakma tal-1248 ta' Jaén donnha ffavuriet ix-xorti ta' dik il-belt, li kienet tgawdi minn pożizzjoni strateġika fir-rigward tar-Renju ta' [[Granada]].<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. [[Madrid]]: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 324.</ref> L-iżjed għelejjel importanti kienu dawk taċ-ċereali, ikkomplementati mid-dwieli, iż-żebbuġ u l-lewż.<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. Madrid: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 327.</ref> Is-siġar taż-żebbuġ, xejn x'jaqsam mal-monokultivazzjoni ta' llum il-ġurnata, batiet mis-seklu 15 'il quddiem minħabba l-kultivazzjoni tas-sumak.<ref>Argente del Castillo, Carmen; Rodríguez Molina, José (1987). "La ciudad de Baeza a través de sus ordenanzas". ''En la España Medieval''. Madrid: Ediciones Complutense (10): 323–342. ISSN 0214-3038. p. 328.</ref> Id-djoċesi ta' Baeza saret ħaġa waħda ma' Jaén fl-1248 jew fl-1249, iżda iktar 'il quddiem reġgħet inqatgħet għaliha bħala sede titolari tal-Knisja Kattolika Rumana.<ref>''Annuario Pontificio'' (bil-[[Lingwa Latina|Latin]]), 2013, p. 847.</ref> Flimkien magħha ġiet stabbilita wkoll l-università, li sawret il-personalità [[Kultura|kulturali]] tal-belt matul is-sekli ta' wara. Barra minn hekk, żewġ familji setgħana, Benavides u Carvajales, ikkompetew bejniethom għall-poter u ddeterminaw l-evoluzzjoni storika tal-belt, li kienet tirrikjedi l-intervent ta' [[Isabel I ta' Kastilja]] fl-aħħar tas-seklu 15. Sal-bidu tas-seklu 16, il-ġurisdizzjoni ta' Baeza kienet estiża lil hinn mill-belt proprja sal-villaġġi ta' Begíjar, Lupión, Ibros, Rus, Vílchez, Bailén, Baños, Linares u Castro. [[Stampa:Fuente de Santa Maria di Baeza.JPG|daqsminuri|265x265px|Il-Funtana ta' Santa Marija.]] Is-seklu 16 kien l-epoka tad-deheb ta' Baeza (u ta' Úbeda fil-qrib). Il-belt saret sinjura permezz ta' diversi industriji, b'mod partikolari tat-tessuti, u l-familji nobbli, li kellhom konnessjonijiet tajbin mal-istat Imperjali Spanjol. Huma qabbdu [[Arkitett|arkitetti]] ewlenin ta' dik l-epoka (inkluż [[Andrés de Vandelvira]]) biex jiddisinjaw il-[[katidral]], il-knejjes, il-binjiet pubbliċi u l-palazzi privati bl-istil Taljan li tant kien moda dak iż-żmien. Il-binja tal-università tal-belt tmur lura għall-1533. L-importanza tal-belt naqset fis-[[seklu 17]], u l-unika industrija li kien għad fadal kienet tikkonsisti mill-produzzjoni lokali tal-qmuħ u taż-żejt taż-żebbuġa. Peress li nbnew inqas strutturi ġodda matul dan il-perjodu, dan wassal għall-preservazzjoni tal-legat Rinaxximentali tal-belt. L-università ngħalqet għal xi żmien qabel ma reġgħet infetħet sas-seklu 19 bħala seminarju. Fis-snin 70 tas-seklu 19, il-popolazzjoni kienet tlaħħaq madwar 11,000 ruħ; matul il-ftit deċennji ta' wara nbniet il-linja ferrovjarja Linares–Almeria fil-qrib u l-popolazzjoni tal-belt kibret għal 14,000 ruħ sal-1900. == Sit ta' Wirt Dinji == [[Stampa:Cattedrale di Baeza (2).JPG|daqsminuri|It-torri tal-kampnar tal-Katidral ta' Baeza.]] Il-Kumplessi Monumentali Rinaxximentali ta' Úbeda u Baeza ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".<ref name=":0" /> == Attrazzjonijiet prinċipali == Baeza għadha tospita diversi binjiet pubbliċi fini: * Il-'''Katidral tan-Natividad de Nuestra Señora''', li għandu pilastri [[Gotiku|Gotiċi]] bikrin u [[Plateresk|Platereski]] u volti li jidħlu f'xulxin li tlestew fis-seklu 16 bi stil Rinaxximentali mill-arkitett rinomat Andŕes de Vandelvira, u fl-1584 mill-arkitett u l-[[Matematika|matematiku]] [[Juan Bautista Villalpando]]. It-torri tal-kampnar ġie rikostruwit fl-1549 u l-[[Kappella]] ta' [[Arkanġlu Mikiel|San Mikiel]] żdiedet fl-1560. * Il-'''Muniċipju''' ('''''Ayuntamiento'''''), binja tal-istil Plateresk li oriġinarjament inbniet bħala qorti u ħabs f'daqqa, b'żewġ daħliet prinċipali separati. * L-'''Università ta' Baeza''', stabbilita fl-1533 jew fl-1538, u issa skola sekondarja. * Il-'''Knisja tas-Salib Imqaddes''', knisja [[Rumanesk|Rumaneska]] b'navata, żewġ korsiji u apsida semiċirkolari. Ħajt laterali tal-knisja jinkorpora ħnejja ta' żmien il-Viżigoti. * Il-'''Knisja ta' [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]]''', knisja Gotika b'portal Rinaxximentali, navata b'żewġ korsiji u kappelli Gotiċi. Tinkludi l-qabar ta' [[Pablo de Olavide]]. * Il-'''Kappella ta' [[San Franġisk t'Assisi|San Franġisk]]''', fil-fdalijiet ta' binja Rinaxximentali tal-1538 li qabel kienet tintuża bħala monasteru. * Il-'''Palazz ta'''' '''Jabalquinto''' ('''''Palacio de Jabalquinto'''''), li jinkludi daħla Gotika u maġenbha żewġ pilastri ċilindriċi b'kapitelli Platereski u tiżjin bil-''mocárabes'', bitħa Rinaxximentali u taraġ [[Barokk]]. * Il-'''[[Pjazza]] ta' Spanja''' ('''''Plaza de España'''''). * Il-'''Pjazza tal-Kostituzzjoni''' ('''''Plaza''''' jew '''''Paseo de la Constitucíon'''''), li tinkludi funtana tal-irħam imżejna bil-[[Karjatidi]]. * Il-'''Funtana ta' [[Santa Marija]]''' (1564). * Il-'''Funtana tal-[[Iljun|Iljuni]]''', mill-fdalijiet Ibero-Rumani ta' [[Cástulo]] li x'aktarx li jirrappreżentaw lil [[Himilce]], il-mara tal-ġeneral [[Kartaġni|Kartaġiniż]] [[Annibale]]. * Id-'''Daħla ta'''' '''Úbeda''' u d-'''Daħla ta' Jaén'''. * L-'''Arkata ta' Villalar''' ('''''Arco de Villalar'''''), li nbniet għaż-żjara tal-1526 ta' Karlu V bħala ġieħ għar-rebħa tiegħu tal-1521 f'[[Villalar]]. * Is-'''Seminarju u Oratorju ta' [[San Filippu Neri]]''' (1660). == Trasport == Baeza tinsab 327 kilometru (203 mili) fin-Nofsinhar ta' [[Madrid]] bl-awtostrada. L-istazzjon ferrovjarju Linares–Baeza ta' RENFE jinsab 15-il kilometru (disa' mili) 'il bogħod lejn il-Lbiċ; jagħmel parti mil-linja ferrovjarja Linares-Almeria. Hemm konnessjonijiet bil-karozza tal-linja lejn Granada, [[Málaga]] u Madrid. Granada (132 km jew 82 mil 'il bogħod) u Málaga (241 km jew 150 mil 'il bogħod) huma l-eqreb ajruporti internazzjonali. == Nies notevoli == * Saro, isqof (għall-ħabta tat-862). * Domingo, isqof (1236–1249), patri Dumnikan u eks isqof tal-[[Marokk]] mis-27 ta' Ottubru 1225 sal-1236. * [[Gaspar Becerra]], skultur u pittur.<ref>{{Ċita web|url=https://dbe.rah.es/biografias/8275/gaspar-becerra|titlu=Gaspar Becerra {{!}} Real Academia de la Historia|sit=dbe.rah.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann ta' Ávila]], mistiku Kristjan.<ref>{{Ċita web|url=http://diocesisdejaen.es/baeza-homenajea-a-san-juan-de-avila/|titlu=Baeza homenajea a San Juan de Ávila – Diócesis de Jaén|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.diariojaen.es/jaen/san-juan-de-avila-mas-de-cerca-en-baeza-EX5891341|titlu=San Juan de Ávila, más de cerca en Baeza|sit=www.diariojaen.es|lingwa=es-ES|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[San Ġwann tas-Salib]], mistiku Kristjan.<ref>Chicharro Chamorro, Dámaso (2018). De nuevo sobre san Juan de la Cruz en Baeza: entre el colegio de san Basilio y la universidad ("El nido de los conversos). ''Boletín. Instituto de Estudios Giennenses'' (bl-Ispanjol): 353–383. ISSN 0561-3590.</ref> * Pablo de Olavide.<ref>{{Ċita web|url=https://personal.us.es/alporu/historia/pablo_de_olavide.htm|titlu=Pablo de Olavide: biografia (1725-1803). Sevilla. Las Nuevas Poblaciones|sit=personal.us.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.upo.es/portal/impe/web/contenido/15e2e024-3f7f-11de-b1eb-3fe5a96f4a88|titlu=Pablo de Olavide y Jáuregui - Universidad Pablo de Olavide, Sevilla|sit=www.upo.es|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> * [[Antonio Machado]], poeta modernist li x-xogħol tal-proża l-iktar notevoli tiegħu ''Juan de Mairena'' huwa maħsub li ġie ispirat minn żmienu bħala [[għalliem]] f'Baeza (1912–1919) * [[Ginés Martin de Aranda]], disinjatur tal-Funtana ta' Marija fil-pjazza prinċipali ta' Baeza. Huwa kkontribwixxa wkoll f'uħud mix-xogħlijiet tal-Katidral ta' Baeza. == Ġemellaġġ == Baeza hija ġemellata ma': * [[Carcassonne]], [[Franza]].<ref>{{Ċita web|url=https://www.ladepeche.fr/article/2012/02/18/1286692-carcassonne-se-trouve-une-jumelle.html|titlu=Carcassonne se trouve une jumelle|sit=ladepeche.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-24}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]] [[Kategorija:Bliet ta' Spanja]] j30inqatwkdw9sakpg4jto9n4togbvw