ဝီကီပီးဒီးယား
mywiki
https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%97%E1%80%9F%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%85%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%BE%E1%80%AC
MediaWiki 1.39.0-wmf.21
first-letter
မီဒီယာ
အထူး
ဆွေးနွေးချက်
အသုံးပြုသူ
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်
ဝီကီပီးဒီးယား
ဝီကီပီးဒီးယား ဆွေးနွေးချက်
ဖိုင်
ဖိုင် ဆွေးနွေးချက်
မီဒီယာဝီကီ
မီဒီယာဝီကီ ဆွေးနွေးချက်
တမ်းပလိတ်
တမ်းပလိတ် ဆွေးနွေးချက်
အကူအညီ
အကူအညီ ဆွေးနွေးချက်
ကဏ္ဍ
ကဏ္ဍ ဆွေးနွေးချက်
TimedText
TimedText talk
မော်ဂျူး
မော်ဂျူး ဆွေးနွေးချက်
ကိရိယာငယ်
ကိရိယာငယ် ဆွေးနွေးချက်
ကိရိယာငယ် အဓိပ္ပာယ်
ကိရိယာငယ် အဓိပ္ပာယ် ဆွေးနွေးချက်
အာရှ
0
1613
752004
708966
2022-07-22T09:32:21Z
210.14.96.16
wikitext
text/x-wiki
{{cleanup|date=23 Jul 2021}}
{{Infobox တိုက်
|title = အာရှ
|image = [[File:Asia (orthographic projection).svg|alt=Globe centered on Asia, with Asia highlighted. The continent is shaped like a right-angle triangle, with [[Europe]] to the west, oceans to the south and east, and [[Oceania]] to the south-east.|220px]]
|area = {{convert|44579000|km2|sqmi|abbr=on}}<ref name=NG264>{{cite book| publisher=National Geographic Society (U.S.) | title= National Geographic Family Reference Atlas of the World | location= ဝါရှင်တန်, ဒီ.စီ | year=2006 | page=264}}</ref>
|population = ၄,၁၆၄,၂၅၂,၀၀၀ (ပထမ)<ref name=wa>{{cite web | url=http://www.worldatlas.com/geoquiz/thelist.htm | title=Continents of the World | work=The List | publisher=Worldatlas.com | accessdate=25 July 2011 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722181955/http://www.worldatlas.com/geoquiz/thelist.htm | archivedate=22 July 2011 | deadurl=no }}</ref>
|density = ၈၇/km<sup>2</sup> (၂၂၅/sq mi)
|Demonym = အာရှသား
|Countries = ကုလအဖွဲ့ဝင် ၄၈ နိုင်ငံနှင့် အခြားနယ်မြေ ၆ ခု
|list_countries =
|dependencies =
{{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;
| list_style = text-align:left;
| 1 = [[Akrotiri and Dhekelia]] | 2 = [[ဗြိတိသျှအိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာနယ်မြေ]] | 3 = [[ခရစ်စမတ်ကျွန်း]] | 4 = [[ကိုကိုး(ကီးလင်း)ကျွန်းများ]] | 5 = [[ဟောင်ကောင်]] | 6 = [[မကာအို]]
}}
|unrecognized =
{{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;
| list_style = text-align:left;
| 1 = [[အက်ဘ်ခါဇီယာ]] | 2 = [[နာဂိုနို-ကရာဘက်]] | 3 = [[မြောက်ပိုင်းဆိုက်ပရပ်စ်]] | 4 = [[တောင်အော်ဆက်တီးယား]]| 5 = [[ထိုင်ဝမ်]]}}
|languages =
|time = [[UTC+2]] မှ [[UTC+12]]
|internet = [[.asia]]
|cities =
{{unbulleted list
<!--1-->|{{flagicon|JPN}} [[တိုကျိုမြို့]]<!--38,001,018-->
<!--2-->|{{flagicon|IND}} [[ဒေလီမြို့]]<!--25,703,168-->
<!--3-->|{{flagicon|CHN}} [[ရှန်ဟိုင်းမြို့]]<!--23,740,778-->
<!--4-->|{{flagicon|IND}} [[မွမ်ဘိုင်းမြို့]]<!--21,042,538-->
<!--5-->|{{flagicon|CHN}} [[ပေကျင်းမြို့]]<!--20,383,994-->
<!--6-->|{{flagicon|JPN}} [[အိုဆာကာမြို့]]<!--20,237,645-->
<!--7-->|{{flagicon|BGD}} [[ဒါကာမြို့]]<!--17,598,228-->
<!--8-->|{{flagicon|PAK}} [[ကရာချိမြို့]]<!--16,617,644-->
<!--9-->|{{flagicon|IND}} [[ကာလကတ္တားမြို့]]<!--14,864,919-->
<!--10-->|{{flagicon|IND}} [[ချန်နိုင်းမြို့]]<!--7,088,000-->
}}
}}
[[File:Asia satellite orthographic.jpg|thumb]]
'''အာရှတိုက်'''သည် [[ကမ္ဘာ]]ပေါ်ရှိတိုက်ကြီးများတွင် အကြီးဆုံးနှင့် လူဦးရေအထူထပ်ဆုံးဖြစ်သည်။ အာရှတိုက်ကို အာဖကာယူရေးရှား၏ ကုန်းမြေ အစိတ်အပိုင်းဟု ခေါ်ဆိုလေ့ရှိကြသည်။ [[စူးအက်တူးမြောင်း]]၏ ရှေ့ဘက်၊ ယူရယ်တောင်တန်းများ၏ အရှေ့ဘက်၊ [[ကော့ကေးဆပ်တောင်တန်း၊]] ကက်စပီယန်ပင်လယ်နှင့် ပင်လယ်နက်တို့၏ အရှေ့တောင်ဘက်တွင် တည်ရှိသည်။ အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၈.၇ ရာခိုင်နှုန်း သို့မဟုတ် ကမ္ဘာ့ကုန်းမြေဧရိယာ၏ ၂၉.၇ ရာခိုင်နှုန်းကို လွှမ်းခြုံတားသည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းသည် အာရှတိုက်တွင် နေထိုင်ကြသည်။
== အမည်မှည့်ခေါ်ခြင်း ==
[[Image:Asia-UN.png|thumb|ကုလသမဂ္ဂ geoscheme ၏ အာရှဒေသများ:
{{legend|#FFA500|တောင်အာရှ}}
{{legend|#6495ED|ရုရှ (အာရှ)}}
{{legend|#F0E68C|အနောက်အာရှ}}
{{legend|#90EE90|အရှေ့တောင်အာရှ}}
{{legend|#FA8072|အရှေ့အာရှ}}
{{legend|#9370DB|အလယ်အာရှ}}]]
အာရှဆိုသောအမည်သည် ရှေးဟောင်း[[ဂရိဘာသာစကား]]မှတဆင့် လက်တင်ဘာသာသို့ ဆင်းသက်လာပြီး ထိုမှတဖန် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားသို့ ဆင်းသက်လာသည်။ အာရှဆိုသောအမည်အား [[ဘီစီ]] ၄၀၀ ခန့်က ဟီရိုဒိုးတပ်က အာရှမိုင်နားဟု ပထမဆုံးညွှန်းဆိုကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။
== နယ်နမိတ် ဆက်စပ်မှု ==
အာရှ၏ (ပထဝီ အနေအထားအရ ယူရေးစီယမ် ဥရောပ - အာရှ၏ ကျွန်းဆွယ်ဟု ခေါ်ဆိုနိုင်သော) ဥရောပနှင့် ထိစပ်နေသောအပိုင်းသည် ယူရယ်တောင်တန်းများ၊ ယူရယ်မြစ်၊ ကက်စပီယံပင်လယ်၊ ကော့ကေးဆပ်ပင်လယ်၊ ပင်လယ်နက်၊ အီဂျီယမ်ပင်လယ်၊ ဘော့(စ်)ပေါရပ်(စ်)ဒေသ နှင့် ဒါဒင်နယ်လီ ရေလက်ကြားတလျှောက် ဖြစ်သည်။ အာရှ၏ အာဖရိကနှင့် ထိစပ်မှုသည် မြေထဲပင်လယ်နှင့် ပင်လယ်နီကို ဆက်သွယ်ပေးသော စူးအက်တူးမြောင်းသာလျှင် ခြားသည်။ အာရှ၏အရှေ့မြောက် အစွန်တွင်ရှိသော ဆိုက်ဘေးရီးယားဆိုလျှင် မြောက်အမေရိကတိုက်နှင့် ဘာရင်းရေလက်ကြားသာ ခြားသည်။ အာရှတိုက်၏ တောင်ဘက်နယ်နမိတ်မှာ အေဒင်ပင်လယ်ကွေ့၊ အာရေဗီယမ်ပင်လယ် နှင့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်-အရှေ့ဘက်တွင် တောင်တရုတ်ပင်လယ်၊ အရှေ့တရုတ်ပင်လယ်၊ ပင်လယ်ဝါ၊ ဂျပန်ပင်လယ်၊ အော့ခို့(စ်ထ်)ပင်လယ်နှင့် ဘာရင်း ပင်လယ်- မြောက်ဘက်နယ်နမိတ်မှာ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာတို့ ဖြစ်ကြသည်။
== မြေမျက်နှာသွင်ပြင်နှင့် ပထဝီအနေအထား ==
ဘူမိဗေဒရှုထောင့်မှ ကြည့်လျှင် အာရှတိုက်သည် သက်တမ်းရင့် မြေထုများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ တောင်ဘက်ပိုင်းမှ အာရေဘီယမ်နှင့် အိန္ဒိယကျွန်းဆွယ် နှင့် မြောက်ဘက်ပိုင်းမှ ဆိုက်ဘေးရီးယား ကုန်းမြင့်များသည် အာရှအလယ်ပိုင်းမှ တွန့်လိပ်နေသော ကုန်းတန်းများ ခင်တန်းများကို ကာရံလျက် ရှိသည်။ အာရှတိုက်၏ အနောက်အလယ်ပိုင်းနှင့် ဆိုက်ဘေးရီးယား ဒေသအများစုကို မြောက်ဘက်မြေနိမ့်ဒေသ၊ ကျယ်ဝန်းလှသော တရုတ်ပြည် တိဘက်ဒေသကို (ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ပေ ၁၅၀၀၀ / မီတာ ၄၅၇၀ ) အလယ်ပိုင်း ကုန်းမြင့်ဒေသ၊ ယင်းကို ကမ္ဘာ့ အကြီးဆုံးတောင်တန်းများ ဖြစ်ကြသော ဟိမဝန္တာ၊ ခါရာကိုရမ်၊ ခွန်လွန်၊ သီယမ်ရှန်း နှင့် ဟိန္ဒူကွတ်(ရှ်) တို့က ဝန်းရံထားသည်။ တောင်ပိုင်း အိန္ဒိယနှင့် အာရေဘီယမ် ကျွန်းဆွယ်မှ တောင်ကြောများသည် ဂန်းဂျပ်(စ်)နှင့် တိဂရစ်-ယူဖရေးတီး(စ်) လွင်ပြင်များအထိ သွယ်တန်းမိသည်။ အာရှအရှေ့ပိုင်း မြေနိမ့်ဒေသ -တရုတ်ပြည်- တွင်လည်း တောင်ကုန်းများက အလယ်ပိုင်း ကုန်းမြင့်ဇုံအဖြစ် ပုံဖော်ပေးထားသည်။ [[နီပေါနိုင်ငံ]]မှ ကမ္ဘာ့အမြင့်ဆုံး [[ဧ၀ရတ်တောင်]]ထွတ် (ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ပေ ၂၉၀၃၅/ မီတာ ၈၈၅၀) နှင့် ဂျော်ဒန်နိုင်ငံမှ ကမ္ဘာ့အနိမ့်ဆုံး ပင်လယ်သေ (ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အောက် ပေ ၁၃၁၂/ မီတာ ၄၀၀) တို့သည် အာရှတိုက်တွင်ပင် ရှိသည်။ မိခင်မြေထုမှ တိုးချဲ့ထွက်လာသော ကျွန်းဆွယ်များသည် [[သမုဒ္ဒရာ]]များကို ပင်လယ်များ၊ ပင်လယ်အော်များအဖြစ် ကွဲသွားစေကုန်သည်။ ၎င်းတို့ကို မြောက်မြားလှစွာသော အာရှ၏ကျွန်းစုများက ဝန်းရံလျက် ရှိသည်။ အာရှ၏ ကမ္ဘာ့အရှည်ဆုံး စာရင်းဝင် မြစ်များသည် တောင်ကုန်းများတွင် မြစ်ဖျားခံ၍ မြေနိမ့်ပိုင်းသို့ စီးဆင်းသွားကြသည်။ ထိုမြစ်များမှာ ဆိုက်ဘေးရီးယားမှ အော့(ဘ်)အားတိ(ရှ်)၊ ယန်နီဆဲ-အာဂါနာ နှင့် လီနာ၊ အရှေ့နှင့် ရှေ့တောင်အာရှမှ အမ်မော်-အာဂန်၊ ဟွမ်ဟီး ([[မြစ်ဝါမြစ်|မြစ်ဝါ]])၊ ကျန်ဇီ (ယန်စီ)၊ [[မဲခေါင်မြစ်|မဲခေါင်]]၊ [[သံလွင်မြစ်|သံလွင်]]နှင့် [[ဧရာဝတီ]]၊ တောင်နှင့် အနောက်တောင်အာရှမှ ([[ဂင်္ဂါမြစ်|ဂင်္ဂါ]]) ဂန်းဂျပ်(စ်)-ဗြဟ္မာပူထရာ၊ အင်ဒူး(စ်) နှင့် တိဂရစ်-ယူဖရေးတီး(စ်)၊ အာရှအလယ်ပိုင်းမှ အမူဒါယာ၊ ဆီးဒါယာ၊ အီလီနှင့် တာရင်း-၎င်းမြစ်များမှရေသည် ကုန်းတွင်းပိုင်းရေကန်များတွင် ရပ်တန့်ခြင်း (သို့) သဲကန္တာရမြေထဲသို့ စိမ့်ဝင်သွားကြသည်။ အေရယ်ပင်လယ်၊ ဘေကာရေကန် နှင့် ဘာကတ်(ရှ်)ရေကန် တို့သည် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံးစာရင်းဝင် ကန်များ ဖြစ်ကြသည်။ အာရှတိုက်၏ ရာသီဥတုမှာ အပူပြင်းဆုံး သဲကန္တာရမှ အေးခဲနေသော ရေခဲပြင်၊ မုတ်သုံမိုးကြောင့် အမြဲစိုစွတ်သော ဒေသများမှ အမြဲခြောက်သွေ့နေသော ဒေသများထိ ရာသီဥတုမျိုးစုံ တွေ့နိုင်သည်။
အာရှတိုက်ကို သိသာထင်ရှားလှသော [[ယဉ်ကျေးမှူ]]၊ [[စီးပွားရေး]]၊ နိုင်ငံရေး နှင့် ရုပ်ဝတ္ထုပစ္စည်း ဝိသေသလက္ခဏာများကို အခြေခံ၍ အပိုင်းခြောက်ပိုင်း ခွဲခြားထားသည်။ အနောက်တောင်ပိုင်း(အီရန်၊ အာရှမိုင်းနာမှ [[တူရကီ]]၊အာရေးဘီးယားကျွန်းဆွယ်၊ နှင့် မြေဆီကောင်းပြီး စိုက်ပျိုးရေးလွယ်ကူသော နိုင်ငံများ) ၏ ထင်ရှားသော လက္ခဏာများမှာ ခြောက်သွေ့သော ရာသီဥတုနှင့် ရေသွင်းစိုက်ပျိုးရေး၊ ကြီးကျယ်သော ရေနံလုပ်ငန်းနှင့် လွမ်းမိုးထားသော အစ္စလာမ်သာတို့ဖြစ်သည်။ အာရှတောင်ပိုင်း (အာဖဂန်နစ္စတန်နှင့် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]မှ ဒေသအများစု) ကို ကြီးမားသော တောင်တန်းကြီးများက ကျန်အာရှအပိုင်းများနှင့် မတူအောင်ခွဲခြားပေးထားသည်။ အရှေ့တောင်ပိုင်း(အရှေ့တောင်အာရှ ကျွန်းဆွယ်များနှင့် မလေးကျွန်းစုများ)၏ ဝိသေသများမှာ မုတ်သုံရာသီဥတု၊ ပင်လယ်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း၊ ရောနှောနေသော [[တရုတ်]]နှင့် အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှူများ၊ မြောက်များလှစွာသော လူမျိုးစုများ၊ ဘာသာစကားများ၊ နိုင်ငံရေးသမားများနှင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှူများ ဖြစ်ကြသည်။ အရှေ့ပိုင်း(တရုတ်၊ မွန်ဂိုလီးယား၊ [[ကိုရီးယား]]၊ ထိုင်ဝမ်နှင့် ဂျပန် ကျွန်းများ)သည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အလယ်ပိုင်းလောက်တွင်ရှိပြီး ၎င်းဒေသများ၏ ယဉ်ကျေးမှူမှာ ဟွမ်ဟီးနှင့် ကျန်ဇီမြစ်ကမ်းဘေး လူနေမှူပုံစံက ကြီးစွာလွှမ်းမိုးထားသည်။ ဤအရှေ့ပိုင်းသည် အာရှတိုက်၏ စက်မှူအထွန်းကားဆုံးဒေသ ဖြစ်သည်။ ဆိုက်ဘေးရီးယားနှင့် ရုရှားအရှေ့ဖျားပိုင်း ဒေသများကိုတော့(Russian asia) ရုရှ-အာရှအပိုင်းဟု သတ်မှတ်ကြသည်။ အာရှအလယ်ပိုင်း(ယခင်ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စုမှ ပြိုကွဲထွက်လာသော-ရုရှအလယ်ပိုင်း-နိုင်ငံစု)မှာ ကန္တာရဆန်ဆန်နှင့် ရေသွင်းစိုက်ပျိုးရေး၊ ရှေးကျသော ရိုးရာမွေးမြူရေးတို့သည် ထင်ရှားသော လက္ခဏာများပင် ဖြစ်နေတော့သည်။
== လူဦးရေ၊ ယဉ်ကျေးမှူနှင့် စီးပွားရေး ==
အာရှ၏ လူနေထူထပ်မှူသည် ရာသီဥတုနှင့် ရေမြေတောတောင် မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ပေါ် မူတည်၍ ခွဲခြားနိုင်သည်။ မုတ်သုန်ရာသီဥတုနှင့် မြေဆီဩဇာ ပေါကြွယ်၀သော နုံးတင်မြေနု လွင်ပြင်များသည် လူနေအထူထပ်ဆုံး ဒေသများအဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်သည်။ ၎င်းလွင်ပြင်များမှာ အိန္ဒိယမှ ဂန်းဂျပ်(စ်)လွင်ပြင်များ၊ တရုတ်ပြည်မှ ကျန်ဇီနှင့် မြောက်ပိုင်းလွင်ပြင်များ၊ ဂျပန်မှနုံးတင်မြေနု လွင်ပြင်ငယ်များ၊ နှင့် မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှူကြောင့် မြေဆီလွာ ကောင်းမွန်နေသော မလေးကျွန်းစုများ ဖြစ်ကြသည်။ မြို့ပြလူနေမှူစံနစ်မှာ စက်မှူဖွံ့ဖြိုးသော ဂျပန်၊ ကိုရီးယားနှင့် ထိုင်ဝမ် တို့တွင် အများဆုံးတွေ့နိုင်သည်။ အာရှလူဦးရေ၏ သုံးပုံနှစ်ပုံခန့်မှာ မွန်ဂိုမျိုးနွယ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ကိုးကွယ်ကြသော အဓိကဘာသာများမှာ ဟိန္ဒူဝါဒ(အိန္ဒိယ)၊ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ(သီရိလင်္ကာ၊မြန်မာ၊ထိုင်း၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ ဗီယက်နမ်နှင့် လော)၊ ဒလိုင်းလားမားဝါဒခေါ် တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ(မွန်ဂိုလီးယားနှင့် တရုတ် အထူးသဖြင့် တိဗက်)၊ အရှေ့အာရှ ဗုဒ္ဓဝါဒ(တရုတ်နှင့် ကိုရီးယားတွင် ကွန်ဖြူးရှပ်ဝါဒ၊ ရှာမန်ဝါဒ၊ တာအိုဝါဒ များနှင့် ရောထွေးနေပြီး ဂျပန်တွင် ကွန်ဖြူးရှပ်ဝါဒ၊ ရှင်တိုဝါဒ တို့နှင့် ရောပြွန်းနေသည်။ အစ္စလာမ်ဝါဒ(အနောက်တောင်နှင့် တောင်အာရှ၊ အာရှအနောက်အလယ်ပိုင်း၊ မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှား)၊ ကတ်သိုလစ်ဝါဒ(ဖိလစ်ပိုင်၊ အရှေ့တီမောနှင့် ဗီယက်နမ်) တို့ဖြစ်ကြသည်။ သစ်တောထူထပ်သော အာရှတောင်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဒေသအချို့တွင် အမဲလိုက်ခြင်း၊ ငါးဖမ်းခြင်းတို့ကို အဓိက စီးပွားအဖြစ် လုပ်ကိုင်နေကြဆဲ ဖြစ်သည်။ အလယ်ပိုင်းနှင့် အနောက်တောင်ပိုင်း ဒေသများတွင် နေရာအတည်တကျ မရှိသော တောင်ယာစိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းဖြင့် အသက်မွေးသော ရွာများ ။ စက်မှူလုပ်ငန်းနှင့် ဂရုတစိုက် စပါးစိုက်ပျိုးရေးကို အာရှတိုက်တောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းဒေသများရှိ မြစ်ကမ်း၊ ချောင်းကမ်းတစ်လျှောက် လွင်ပြင်များတွင် အတွေ့ရများသည်။ ဒေသအများ၏ ပူလွန်း အေးလွန်းသော ရာသီဥတုနှင့် မညီညာသော မြေပြင်အနေအထားများကြောင့် အာရှတိုက်၏ ၁၀% ခန့်သာ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းဖြင့် အသက်မွေးကြသည်။ လူဦးရေ ထူထပ်လှသော နိုင်ငံများ(တရုတ်၊ အန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် ဂျပန်)တွင် အစားအစာများ၏ အဓိကသီးနှံ စပါးကို ပြည်တွင်းစားသုံးမှူအတွက် စိုက်ပျိုးကြသည်။ လူဦးရေ အလွန်မများသော(ထိုင်း၊ ဗီယက်နမ်နှင့် ပါကစ္စတန်)နိုင်ငံတို့တွင် စပါးကို ပြည်တွင်း စားသုံးရန်သာမက အဓိက နိုင်ငံခြားပို့ကုန်အဖြစ် စိုက်ပျိုးကြသည်။ အာရှတိုက်၏ အခြား အဓိကသီးနှံများမှာ ဂျုံ၊ ပဲအမျိုးမျိုး၊ ကြံ၊ ဝါ၊ ဂုံလျှော်၊ ပိုးစာပင်၊ ရာဘာ၊ လ္ဘက်နှင့် အုန်း တို့ဖြစ်ကြသည်။ စိုက်ပျိုးရေးကို ပင်မစီးပွားရေးအဖြစ် လုပ်ကိုင်နေသော အာရှနိုင်ငံများတွင် လျှပ်စစ်မီး၊ ကျွမ်းကျင်လုပ်သား၊ ခေတ်မီ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး၊ ကုန်ချောပစ္စည်း ထုတ်လုပ်နိုင်မှူတို့၌ စက်မှူနိင်ငံများကဲ့သို့ပင် တိုးတက်လှသည်။ ဂျပန်၊ တရုတ်၊ ရုရှအာရှနိုင်ငံများ၊ တောင်ကိုရီးယား၊ ထိုင်ဝမ်၊ တူရကီ၊ နှင့် အစ္စရေးနိုင်ငံတို့သည် စက်မှူထွန်းကားသော နိုင်ငံများ ဖြစ်ကြသည်။ ဂျပန်နှင့် အာရှနဂါးလေးကောင် ဟုခေါ်ဆိုကြသော ထိုင်ဝမ်၊ ကိုရီးယား၊ စင်္ကာပူနှင့် ဟောင်ကောင် နိုင်ငံများသည် အာရှတိုက်မှ ထင်ရှားသော စက်မှုနိုင်ငံများ အဖြစ် ထင်ရှားသည်။ လုပ်အားခ ဈေးပေါသော ထိုင်း၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် တရုတ်ပြည်တောင်ပိုင်း ဒေသများသည်လည်း ဂျပန်၏ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုဖြင့် စက်မှုနိင်ငံများ ဖြစ်လာစေဖို့ ချီတက်နေကြသည်။ ၎င်းစက်မှုနိုင်ငံများတွင် ရထားလမ်းများလည်း ကောင်းစွာတိုးတက်သည်။ ဂျပန်၊ အန္ဒိယ၊ တရုတ်နှင့် ရုရှအာရှ နိင်ငံများတွင် အလွန်ရှည်သော ရထားလမ်းများနှင့် ရထားလမ်း မိုင်ပေါင်းများစွာ ဖောက်လုပ်ထားပြီးဖြစ်သည်။ အာရှနိုင်ငံများ၏ ဝင်ငွေကို အဓိက အထောက်အကူပြုသော လုပ်ငန်းမှာ တွင်းထွက်ပစ္စည်းများ တင်ပို့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အနောက်တောင်အာရှ၊ အလယ်အာရှနှင့် အင်ဒိုနီးရှား တို့မှ ရေနံ ; မလေးရှား၊ ထိုင်းနှင့် အင်ဒိုနီးရှားမှ သံဖြူ ; အိန္ဒိယမှ မန်းဂနိ(စ်) ;တူရကီနှင့် ဖိလစ်ပိုင်မှ ခရိုမိုက် ; တရုတ်မှ တန်စတင်၊ ကျောက်မီးသွေး၊ ဆီနှင့် ခနောက်စိမ်းတို့သည် အာရှတိုက်နိုင်ငံများ၏ ဝင်ငွေအထောက်အကူပြု ပို့ကုန်ပစ္စည်းများ ဖြစ်သည်။
== နောက်ခံသမိုင်းအကျဉ်း ==
အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာ့ရှေးအကျဆုံး လူနေမှုစံနစ်များ ယဉ်ကျေးမှုများ ထွန်းကားခဲ့သော အရပ်ဖြစ်သည်။ ဆူမာ၊ ဘေဘီလုံ၊ အက်စ်ဆီးရီးယား၊ မီဒီယာနှင့် ပါရှားတို့သည် အလွန်ရှေးကျသော လူနေမှုစံနစ်များ၊ ယဉ်ကျေးမှုများ ထွန်းကားခဲ့ရာ အင်ပါယာများအဖြစ် ကျော်ကြားသည်။ ၎င်းဒေသများနှင့် အနောက်တောင် အာရှတွင် အစ္စလာမ် လူနေမှုစံနစ် ထွန်းကားနေချိန် အရှေ့ဘက်တွင် အိန္ဒိယ၊ တရုတ်နှင့် ဂျပန်တို့၏ လူနေမှုပုံစံများ ပျံ့နှံ့လာပေသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် နေရာ အတည်တကျမရှိ လှည့်လည်သွားလာ နေထိုင်ကြသောဟန်၊ မွန်ဂိုနှင့် တာ့ခ် လူမျိုးစုများသည်လည်း မြောက်ပိုင်းနှင့် အလယ်ပိုင်း ဒေသများတွင် အင်ပါယာများ တည်ထောင်လာကြသည်။ ၁၃ ရာစုနှင့် ၁၄ ရာစုများတွင် ၎င်းတို့၏ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများ အင်အားအကောင်းဆုံး အနေအထား ရောက်ခဲ့သော်လည်း အဆုံးတွင် အနောက်သို့ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ကြခြင်းဖြင့်ပင် အဆုံးသတ်လေသည်။ မွန်ဂိုများ တန်ခိုးကြီးထွားချိန်တွင် ဥရောပမှ ရှေးဦး ခရီးသွားများ ယင်းဒေသသို့ ရောက်ရှိခဲ့ကြသည်။ ထိုခရီးသွားများထဲတွင် အီတလီနိုင်ငံသား မာကိုပိုလိုမှာ ထင်ရှားသည်။ ၁၄၉၈ခုနှစ်၊ ပေါ်တူဂီနိုင်ငံသား စွန့်စားရှာဖွေသူ ဗာစကိုဒဂါးမား အိန္ဒိယနိုင်ငံသို့ ရေကြောင်းမှ ရောက်ရှိလာမှုသည် အာရှတိုက်တွင် ဥရောပတိုက်သားများ၏ နယ်ချဲ့မှုအစပင် ဖြစ်တော့သည်။ ၁၆၄၀ တွင် ရုရှမှ ကော့ဆက်စ်သည် ဆိုက်ဘေးရီးယားကို ကျော်ဖြတ်ပြီး ပစိဖိတ်ဒေသတိုင် အာရှမြောက်ပိုင်းကို ကျူးကျော် ဝင်ရောက်လာသည်။ ၁၇ ရာစုတွင် အင်္ဂလိပ်၊ ပြင်သစ်၊ ဒတ်ရှ်နှင့် ပေါ်တူဂီမှ ကုန်သွယ်မှုလုပ်ငန်း ကုမ္ပဏီများ အိန္ဒိယ ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်၊ အရှေ့တောင်အာရှနှင့် တရုတ်ပြည်တို့တွင် ပြိုင်ဆိုင်မှုများ ကြီးထွားလာခဲ့ပြီး ရလဒ်မှာ အာရှမြေပေါ်တွင် ဥရောပနိုင်ငံသားများ၏ စီးပွားရေး ကြိုးကိုင်ခြယ်လှယ်မှုများ ပိုမိုများပြားလာခဲ့သည်။ အချင်းချင်း ပဋိပက္ခဖြစ်မှူများအပေါ် အကျိုးရှိရှိ အသုံးချတတ်ခြင်း၊ စက်မှုတော်လှန်ရေးမှ ရရှိလာသော နည်းပညာ အသစ်များကို အသုံးချနိုင်ခြင်း တို့မှ ရှေးဦးစွာ အိန္ဒိယနိုင်ငံဒေသအချို့၊ထို့နောက် အနောက်တောင်နှင့် အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံများ၏ နိင်ငံရေး နယ်ပယ်များတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ပြီး ဥရောပသားတို့ အာဏာ ချဲ့ထွင်လာခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့ဖိအားပေးမှုကြောင့် တရုတ်နှင့် ဂျပန်တို့လည်း ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများ ဖွင့်ခဲ့ကြရသည်။ ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီး အာရှတွင် ဥရောပသားတို့စိုးမိုးမှု လျော့ကျသွားပြီး အာရှသားတို့လည်း အမျိုးသားရေး စိတ်ဓာတ်များ နိုးကြားလာပြီး ကိုယ်ပိုင် ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့် နှင့် လွတ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းလှုပ်ရှားမှုများ စတင်လာကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့် ပဋိပက္ခများ၊ တိုက်ပွဲများအကြား အာရှသည် များစွာ အထိနာခဲ့သည်။ စစ်ပြီးနှစ်များတွင် ဖြစ်ကြသော နိုင်ငံတကာ ပဋိပက္ခများသည် စတင်သန္ဓေတည်ရာ ဥရောပမှ အာရှသို့ ကမ္ဘာစစ်နှစ်ခုလုံး၏ ဗဟိုအဖြစ် ပြောင်းလာခဲ့ကြသည်။ ကမ္ဘာစစ်များအပြီး စစ်အေးတိုက်ပွဲကာလ၊ ကိုလိုနီနိုင်ငံငယ်များ အဖြစ်မှ လွတ်မြောက်လာခဲ့ကြသော အာရှနိုင်ငံများတွင် စစ်ပွဲငယ်များ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေပြီး နိုင်ငံရေးတည်ငြိမ်မှု မရှိပေ။ ထိုစစ်ပွဲငယ်များထဲမှ အာရပ်နှင့် အစ္စရေးတိုက်ပွဲများ၊ ကိုရီးယားစစ်ပွဲ၊ ကွန်မြူနစ်အစိုးရများ ပေါ်ထွက်လာသော တရုတ်၊ ကိုရီးယားနှင့် ဗီယက်နမ် စစ်ပွဲများမှာ တင်းမာမှုအားကြီးသော စစ်ပွဲများဖြစ်သည်။ ၁၉၅၀ပြည့် နှစ်များ၌ ဥရောပသည် အာရှတွင် တရုတ်နှင့် ဆိုဗီယက်တို့လွှမ်းမိုးမှုကို တန်ပြန်ရန် ဘဂ္ဂဒတ် ပဋိညာဉ်(နောင်တွင် ဗဟိုစာချုပ်အဖွဲ့-စီတီအို)၊ အရှေ့တောင်အာရှ စာချုပ်အဖွဲ့ (ဆီးတိုး) စသော မဟာမိတ်အဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြပြန်သည်။ သို့သော် ၁၉၆၀တွင် တရုတ်နှင့် ဆိုဗီယက် အက်ကွဲကြောင်း ထခဲ့ပြီး ကြိုးပမ်းလာခဲ့သော ဖက်စပ် ကွန်မြူနစ်တိုက်ကြီး စီမံကိန်းအိပ်မက် ပျက်ပျယ်ခဲ့ရသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးတွင်လည်း အမေရိကန်၊ အင်္ဂလန်၊ ပြင်သစ်နှင့် နယ်သာလန်တို့သည် အာရှတွင် အဓိကတပ်များအဖြစ် ဆက်လက် တပ်စွဲထားကြသည်။ သို့သော် စစ်ပြီးခေတ် အိန္ဒိယ၊ ဂျပန်၊ တရုတ်၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် အခြားအာရှနိုင်ငံများသည် ကမ္ဘာ့ဇာတ်ခုံပေါ်တွင် ပို၍လွတ်လပ်သော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နိုင်ရန် ကြိုးစားလာကြသည်။ ၁၉၆၀ နှင့် ၁၉၇၀နှစ်များတွင် အင်္ဂလန်က စူးအက်တူးမြောင်း အရှေ့ဘက်ဒေသကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ဆုံးဖြတ်ချက်၊ နှင့် အမေရိကန်က ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲတွင် အသာရနေမှုတို့သည် အနောက်တိုင်းသားများ အာရှတွင် အာဏာချိန်ခွင်လျှာ ညှိနေမှူကို မီးမောင်းထိုးပြသလို ဖြစ်နေပေသည်။ တရုတ်၏ အင်အား ကြီးထွားလာမှုနှင့် ဆိုဗီယက်၏ အာရှနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေး အရှိန်မြှင့် တိုးချဲ့လာမှု(အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယနှင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်း အာရပ်နိုင်ငံများ)တို့သည် ဒေသတွင်း ကွန်မြူနစ်အုပ်စုနှင့် ကွန်မြူနစ်ဆန့်ကျင်သော အုပ်စုတို့အကြား ဆန့်ကျင်ဘက် အင်အားစုများ ယှဉ်ပြိုင်နေမှုဖြင့် အာရှ၏ မငြိမ်သက်မှုကို ပြသနေပြန်သည်။ အခြားသောအဖွဲ့များ၏ ၁၉၇၀-၁၉၈၀ နှစ်များ ယှဉ်ပြိုင်မှုများကလည်း မတည်ငြိမ်သော အာရှကို ပိုမိုပီပြင်အောင် သရုပ်ဖော်ပေး နေပြန်ပါသည်။ ပုံမှန်တိုးနေသော လူဦးရေတိုးနှုန်းသည် အာရှနိုင်ငံများကို ဆင်းရဲမွဲတေမှူ သက်တမ်းရှည်စေခြင်း၊ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု လုံလောက်စွာ မပေးနိုင်ခြင်း၊ အလုပ်လက်မဲ့ဦးရေ များပြားလာခြင်း၊ ထိုက်သင့်သော လုပ်အားခ မခံစားရခြင်း၊ သမိုင်းတလျှောက် ကြုံတွေ့လာရသော ခါးသီးမှုများကြောင့် ဒေသတွင်း နိုင်ငံအချင်းချင်း အထိမခံ သည်းခံမှုနည်းပါးခြင်း စသည့်အချက်များ ရလဒ်ဖြစ်စေသည်။ စစ်အင်အား တောင့်တင်းကြသော အီရန်၊ အီရတ်၊ ပါကစ္စတန်၊ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ဗီယက်နမ်နှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့က အားနည်းသော အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများကို ကျူးကျော်ခြင်းကြောင့် ဒေသတွင်း နိုင်ငံများအကြား တိုက်ပွဲငယ်ကလေးများ အပါတ်စဉ် ဖြစ်ပွားစေသည်။ ၁၉၇၃-၁၉၇၄ နှင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ်များတွင် အရှေ့အလယ်ပိုင်း နိုင်ငံများဦးဆောင်မှုဖြင့် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ကမ္ဘာ့လောင်စာဆီ အကျပ်အတည်းဖြစ်မှူ၊ ဂျပန်နှင့် အာရှနဂါးများ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းလာမှုတို့သည် စောစောပိုင်း ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးကို စိုးမိုးထားသော အမေရိကန်နှင့် ဥရောပနိုင်ငံများကို တုန်လှုပ် ချောက်ချားစေခဲ့သည်။ ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ခွင့်နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် တောင်းဆိုလာသော လူမျိုးစုများ၊ နယ်စပ်နယ်နိမိတ် သတ်မှတ်မှု မမျှတခြင်းများကြောင့် အိန္ဒိယမှ ဒေသအချို့၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံများ၊ နီပေါနှင့် မြန်မာနိင်ငံတို့မှာ ဒေသတွင်း ပဋိပက္ခများ၊ ပြည်တွင်း ပဋိပက္ခများဖြင့် မအေးချမ်းခဲ့ပေ။ ၁၉၇၉ အီရန်နိုင်ငံတွင် အသစ်ပေါ်ထွက်လာသော အစ္စလာမ်မစ် အင်အားစုများ နေရာရလာပြီး အနောက်တောင်နှင့် တောင်အာရှ နိုင်ငံများမှ အစိုးရများကိုပါ ယင်းအင်အားစုများ ပျံ့နှံ့တိုးပွားလာမှုဖြင့် ခြိမ်းခြောက်နေပြန်ပါသည်။ ၁၉၉၀ အာဖဂန်နစ္စတန်တွင် ၎င်းတို့ပင် အသာရပြီး နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၉၀ တွင် မအောင်မြင်သော အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ကျူးကျော်မှူကြောင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုကြီး ပြိုကွဲခြင်းသည် စစ်အေးတိုက်ပွဲကို အငွေ့ပျံစေခဲ့ပြီး အာရှအလယ်ပိုင်းတွင် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်စုကို မွေးဖွားပေးခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ တွင် တရုတ်သည် စီးပွားရေး တိုးတက်မှူ အလွန် အားကောင်းလာပြီး ဖွံ့ဖြိုးဆဲ အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံများမှာမူ တိုးတက်မှု နှေးကွေးသွားသည်။ အင်ဒိုနီးရှား၏ စီးပွားပျက်ကပ်သည် ဆူဟာတိုကို ထိုင်ခုံပေါ်မှ ဖယ်ရှားခဲ့ပြီး ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံ အစပြုခဲ့သလို လွတ်လပ်ရေးနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေး တောင်းဆိုမှုများ(အရှေ့တီမော၊ အာချဲနှင့် ပါပူဝါ) ရှိလာခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ ၌ပင် တစ်ချိန်က အာရပ်-အစ္စရေး ပဋိပက္ခတွင် တိုက်ခဲ့ကြသူများ အကြားတွင် ငြိမ်းချမ်းရေး လုပ်ငန်းများ ပေါ်ထွန်းလာနေပေသည်။
==ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးသောတိုက်==
ကမ္ဘာပေါ်တွင် တိုက်ကြီးခြောက်တိုက်ရှိသည့်အနက် အကြီးဆုံး
သော တိုက်လည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အထူးခြားဆုံး
သော တိုက်ကြီးလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ယဉ်ကျေးသော
လူမျိုးတို့ ဆည်းကပ်းသည့် အယူဝါဒအားလုံး စတင်ပေါက်ဖွား
ရာ ဘူမိနက်သန်မြေလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူမျိုးများ စတင်
ပေါက်ဖွားရာ ဘူမိနက်သန်မြေလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူမျိုးများ
စတင်ပေါက်ဖွားရာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုတို့ စတင်
ထွန်းကားရာလည်း ဖြစ်သည်။ ထိုတိုက်ကြီးကား အာရှတိုက်
ဖြစ်လေသည်။
==အာရှတိုက်==
ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ယဉ်ကျေးသောလူမျိုးတို့ ဆည်းကပ်သည့်အယူဝါဒအားလုံး၏ စတင်ပေါက်ဖွားရာ ဘူမိ နက်သန်မြေကား အာရှတိုက်ဖြစ်၏။ ဤမျှသာမက အာရှတိုက် သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြင့်ဆုံးသော တောင်ထိပ်၊ အကျယ်ဆုံး သော ကုန်းပြင်မြင့်၊ ရေမျက်နှာပြင်အောက် အနိမ့်ကျဆုံးသော ဒေသ၊ မိုးအစွတ်ဆုံး သောအရပ်၊ အခြောက်သွေ့ဆုံးသောနေရာ၊ နွေရာသီနှင့် ဆောင်းရာသီအပူချိန်ဒီဂရီ အကွာခြားဆုံးဌာန၊ လေဖိအားအနည်းဆုံးသောဒေသ စသည်တို့တည်ရာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အထူးခြားဆုံးသောတိုက်ကြီးလည်းဖြစ်၏။ ကမ္ဘာ့ လူမျိုးများ၏ စတင်ပေါက်ဖွားရာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများ စတင် ပေါ်ထွန်းရာ
ဌာနလည်း ဖြစ်လေသည်။ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ တိုက်ကြီးခြောက်တိုက် ရှိသည့်အနက် အကြီးဆုံးသောတိုက်လည်းဖြစ်၏။ ဥရောပတိုက်နှင့် အာဖရိကတိုက် နှစ်တိုက်ပေါင်းထက်လည်း စတုရန်းမိုင် ၆ဝဝ,ဝဝဝ ခန့် ပိုနေသေး၍ အမေရိကတိုက် နှစ်တိုက်ပေါင်း ထက်လည်း စတုရန်းမိုင် ၆ဝဝ,ဝဝဝ ခန့် ပိုနေသေးသည်။
အာရှတိုက်၏ ရာသီဥတုအကြောင်းကို ခြုံ၍ ပြောရန် အလွန်ခက်၏။ ပူသောတိုက်ကြီးဟု ပြောရမည်လည်း မလွယ်။ အေးသည်ဟုလည်း မပြောနိုင်။ မိုးအလွန်ရွာသောတိုက်ဟု ပြောရမည်ကလည်း တစ်နေ့လျှင် မိုးရေချိန် နှစ်လက်မကျော် သုံးလက်မ ရွာသောဒေသ ရှိငြားလည်း တစ်နှစ်လုံးနေ၍မှမိုး တစ်ပေါက်မျှ မမြင်ရသောဒေသလည်း ရှိနေသေး၏။ အာရှတိုက်ဟူသော အမည်သည် ဟီဗရူဘာသာမှဆင်းသက် ၍ ''အရှေ့''၊ သို့မဟုတ် ''နေထွက်ရာ''ဟုအဓိပ္ပာယ်ရ၏။ အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာဦးလူတို့ စတင်ပေါက်ဖွားရာဒေသဟု ခရစ်ယာန်ဓမ္မဟောင်းကျမ်း၌ ဆိုထား၏။ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒဆိုင်ရာ
စာပေကျမ်းဂန်တို့၌လည်း ကမ္ဘာပျက်၍ ဦးစွာပေါ်လာသော ဌာနသည် ဇမ္ဗူဒီပါလက်ယာတောင်ကျွန်းရှိ ဘုရားပွင့်ရာမြေဟု ဆိုထားရာ ကမ္ဘာဦးအစကပင် သမိုင်းတွင် စာတင်လောက်အောင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော တိုက်ကြီးဟု ဆိုရပေမည်။ အာရှတိုက် အီရတ်နိုင်ငံရှိ ယူဖရေးတီးနှင့် တိုင်းဂရစ်မြစ် ဝှမ်းဒေသသည် ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှု စတင် ထွန်းကားရာဌာန ဖြစ်၏။ ထိုဒေသတစ်ဝိုက်ရှိ တိုင်းပြည်တို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ယဉ်ကျေးမှုနိုးကြားထကြွခြင်း မရှိမီကပင် ယဉ်ကျေးမှုတိုးတက် လျက်ရှိသော မင်းနေပြည်တော်များ ဖြစ်ခဲ့ကြ၏။ ဆီးရီးယား နိုင်ငံတွင် ယခုထက်တိုင် ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှု၏ သဲလွန်စ အနုပညာလက်ရာများကို အထင်အရှား တွေ့ရှိနိုင်လေသည်။ ဥရောပနှင့် အမေရိကတိုက်များရှိ လူတို့သည်ပင် အထက်ပါ ဒေသများမှ စတင်ပေါက်ဖွားလာသော လူမျိုးစု၏ အဆက် အနွယ်များ ဖြစ်လေသည်။ အစ္စလာမ်အယူဝါဒ ထွန်းကားစအခါလောက်က အာရပ်တို့သည် ဆင်စီး၊ မြင်းစီး၊ စစ်တိုက် အလွန် ကျွမ်းကျင်ရကား အာဖရိကတိုက်နှင့် စပိန်ပြည်ဘက်သို့ပင် နယ်ချဲ့လာခဲ့ရာ ဥရောတိုက်ကို အာရပ်တို့ ကြီးစိုး မည်ကဲ့သို့ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသည်။ မွန်ဂိုလူမျိုးတို့သည် အာရပ်တို့ကြီးစိုးရာ ဗဂ္ဂဒက်နှင့် ဆီးရီးယား ကို သိမ်းပိုက်လိုက်၍သာ ဥရောပတိုက်သည် ထိုဘေးမှ သီသီကလေး လွတ်ခဲ့လေသည်။ ယင်းသို့ လွတ်ခဲ့ပြီးနောက် ဥရောပတိုက်မှ ကုန်သည်များ၊ နယ်သစ်စွန့်စားရှာဖွေသူများ၊ သာသနာပြုများ၏ ပယောဂကြောင့် အာရှတိုက်သည် ဥရောပတိုက်သား တို့၏ နယ်ချဲ့ရာမြေ ဖြစ်ခဲ့ရလေသည်။ အင်္ဂလိပ်၊ စပိန်၊ ဒပ်ချ၊
ပေါ်တူဂီလူမျိုး တို့သည် ဤသို့ဖြင့် အာရှတိုက်တွင် အင်ပါယာ ချဲ့နိုင်ခဲ့လေသည်။ ဤအချိန်မှစ၍ အနောက်တိုင်းယဉ်ကျေးမှု များသာ တဖြည်းဖြည်း ထွန်းကားလာခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အနောက်တိုင်းသားတို့ ကြီးစိုးသည်ကို ငုံ့၍ခံမည့် လူမျိုးများ မဟုတ်သည့်အတိုင်း ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ဂျပန်နိုင်ငံက အာရှသည် အာရှလူမျိုးများအဖို့ဟူသော ကြွေးကြော်သံနှင့် ဗြိတိသျှအစရှိသော အနောက်တိုင်းသားတို့အပေါ် စစ်ကြေညာလိုက်လေသည်။ စစ်ကြေညာပြီးသည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ဖိလစ်ပိုင်၊ မလေးကျွန်းဆွယ်၊ ဒပ်ချအရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုနှင့် မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူပြီးလျှင် အနောက်တိုင်းသားတို့ကို နှင်ထုတ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင်ကား အားချင်းမမျှသဖြင့် လက်နက်ချ၍ ထိုနိုင်ငံများကို ပြန်အပ်ရ၏။ သို့ရာတွင် ထိုတိုင်းပြည်များကို တိုင်းရင်းသားတို့၏ နိုးကြားမှုကြောင့် နယ်ချဲ့သမားတို့သည် ရေရှည်မအုပ်စိုးနိုင်ချေ။ စစ်ပြီး၍ မကြာမြင့်မီ အသီးအသီး လွတ်လပ်ရေးများ ရရှိလျက် စီးပွားရေး၊ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများကို မြှင့်တင်လျက် ရှိကြသည်။
===တည်နေရာနှင့်အကျယ်အဝန်း===
အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာမြေပြင်၏ သုံးပုံတစ်ပုံခန့် ကျယ်ဝန်း၍ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၁၈,ဝဝဝ,ဝဝဝ ခန့်ရှိ၏။ ဒုတိယအကြီးဆုံးသော အာဖရိကတိုက်ထက်ပင် တစ်ဆခွဲမျှ ကြီးသည်။
မြောက်ဘက် အာတိတ်ဒေသမှ တောင်ဘက် အလွန်ပူပြင်းသော
အီကွေတာမျဉ်းအထိ ကမ္ဘာ့အထက်ပိုင်း တစ်ပိုင်းလုံးလိုလို
ပြန့်ကျယ်လေသည်။ အာရှတိုက်တွင် အပါအဝင်ဖြစ်သော
အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုအချို့မှာ အီကွေတာမျဉ်းအောက်ဘက်သို့ပင်
ကျနေသေး၏။ အာရှတိုက်၏ အနောက်ဘက်၌ကား အနေအထိုင် အလုပ်အကိုင် ယဉ်ကျေးမှုစသည်တို့တွင် လုံးဝမတူတမူကွဲသော
ဥရောပတိုက်မြေပြင်နှင့် ဆက်စပ်လျက် ရှိ၏။ အရှေ့ဘက်တွင် အမေရိကတိုက် အလာစကာပြည်နယ်နှင့် ၃၆ မိုင်ခန့်ကျယ်သော ဗဲရင်းရေလက်ကြားဖြင့်သာ ခြားလျက်ရှိသည်။ အနောက်တောင်ထောင့်ရှိ အာဖရိကတိုက်နှင့်မူ ဆူးအက်တူးမြောင်းမဖောက်မီက ကုန်းချင်းစပ်လျက်ရှိသည်။ သို့ရာတွင် သုံးဘက်စလုံး၌ကား ရေများဝန်းရံလျက်ရှိ၏။ မြောက်ဘက်၌ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ၊ အရှေ့ဘက်၌ ကမ္ဘာပေါ်တွင်အကျယ်ဆုံးသော
ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် တောင်ဘက်တွင် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတို့ရှိကြသည်။ မြောက်ဘက်ရှိ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာမူကား လပေါင်းများစွာ ရေခဲနေသဖြင့် ဆိပ်ကမ်းများ၌ သင်္ဘောများ မဆိုက်ကပ်နိုင်ချေ။ အာရှတိုက် ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းသည် မိုင်ပေါင်း
၅ဝ,ဝဝဝ ခန့်ရှည်၏။ ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် မနီးမဝေးတို့၌ ကျွန်းကလေးပေါင်းများစွာကို တွေ့နိုင်သည်။ အာရှတိုက်သည် အရှေ့အနောက်သို့ မိုင်ပေါင်း ၆,ဝဝဝ ခန့်၊ တောင် မှ မြောက်ဘက်စွန်းဖြစ်သော ချယ်လျူစကင်းအငူသည် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းမှ ၁၂ ဒီဂရီ အတွင်း၌တည်ရှိ၍ တောင်ဘက်
အဖျားဆုံးကျသည့် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်အစွန်းဖြစ်သော
ရိုမေနီးယားအငူကား အီကွေတာနှင့် ၁ ၁/၂ ဒီဂရီခန့်သာ ကွာလေသည်။ ယင်းသို့ အာရှတိုက်သည် အလွန်ကျယ်ပြန့်
ကြီးကျယ် လွန်းရကား အနောက်ဘက် အိမ်နီးချင်းဖြစ်သည့် ဥရောပတိုက်ကိုပင် အချို့ပထဝီဝင်ဆရာတို့က အာရှတိုက်၏
ကျွန်းဆွယ်ဟူ၍ ထည့်သွင်းရေးသားကြသည်။
အာရှတိုက်အလယ်ပိုင်း အိန္ဒိယအနောက်မြောက်ဘက်ရှိ
''ကမ္ဘာ့အမိုး''ဟု ခေါ်ကြသော ပမီးယားတောင်ထွတ်မှ မြစ်များတောင်များသည် အရပ်ရှစ်မျက်နှာသို့ ဖြာထွက်လျက်ရှိသည်။ အရှေ့တောင်ဘက်သို့ ဖြာထွက်သွားသော တောင်တန်းကား ဟိမဝန္တာတောင်တန်းဖြစ်၏။
( ဟိမဝန္တာတောင်တန်း-။)
ပေပေါင်း ၂၉,ဝ၂၈ ပေမြင့်၍ ကမ္ဘာပေါ်၌ အမြင့်ဆုံးသော ဧဝရက်တောင်သည်လည်း ဟိမဝန္တာတောင်တန်းတွင်ပါဝင်သော တောင်ထွတ်တစ်ခုဖြစ်၏။
( ဧဝရက်တောင်ထိပ်-။)
ထိုဟိမန္တာတောင်တန်းသည် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ နယ်နမိတ်စပ်ကြားအထိ ဆင်းသွားလေသည်။ ထိုတောင်တန်းသည် ရှေးဟောင်း ဗုဒ္ဓဝင်ပုံပြင်တို့၌ အလွန်ထင်ရှား၍ လူသိများသော တောင်တန်းဖြစ်၏။ ထိုတောင်တန်းမှ မြန်မာနိုင်ငံသို့
ဖြာထွက်ခဲ့သော တောင်တန်းများသည် အနောက်ရိုးမ၊ အရှေ့ရိုးမ အမည်များဖြင့် ထင်ရှားရှိလေသည်။ ထိုတောင်တန်းသည် အလွန်မြင့်ရကား အနိမ့်ဆုံးတောင်ကြားလမ်းသည်ပင် ပေ
၁၅,ဝဝဝ မြင့်လေသည်။ ပမီးယားတောင်ထွတ်၏ အရှေ့ဘက်
စူးစူးသို့ တန်းဆင်းသွားသော တောင်တန်းကား ကာရာကိုရမ် တောင်တန်းဖြစ်၏။ ထိုတောင်တန်းသည် တရုတ်နိုင်ငံဘက်
အထိ တန်းဆင်းသွားရာ တရုတ်နိုင်ငံရှိ ဆင်လင်တောင်သည် ထိုတောင်တန်းမှ ဖြာထွက် သွားသော တောင်ဆက်ဖြစ်၏။
အရှေ့မြောက်ဘက်သို့ ဖြာဆင်းသွားသော တောင်တန်းသည်ကား တီယန်ရှင် တောင်တန်းဖြစ်သည်။ ဤတောင်တန်းကြီးသုံးခု သည် ပမီးယားတောင်ထွတ်မှ အရှေ့ဘက်သို့ ဖြာထွက်သော တောင်တန်းသုံးသွယ်ဖြစ်၏။ အနောက်ဘက်သို့ တန်းဆင်းသွားသော ဆူလေမန်တောင်တန်းသည် အီရန်နိုင်ငံ ကမ်းရိုးတန်းအနီးမှဖြတ်လျက် အာရှမိုင်းနားအတွင်း ထိုးဝင်သွားကာ
အာမီးနီးယန်းတောင်တန်းစု ဖြစ်လာပြီးနောက် အာရှမိုင်နား တောင်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် တန်းဆင်းသွား၏။
( အာရှမိုင်းနား။)
အနောက်ဘက်စူးစူးသို့ ဖြာထွက်သွားသော တောင်တန်းသည်ကား အီရန်နိုင်ငံမြောက်ပိုင်းနှင့် ကက်စပျန် ပင်လယ်ကို ဖြတ်လျက် အာရှမိုင်းနားမြောက်ဘက်စွန်းသို့ သွယ်တန်းသွား၏။
( ကက်စပျန် ပင်လယ်-။)
ထိုတောင်တန်းကို ဟိန္ဒုကွတ်ရှတောင်တန်းဟုခေါ်၏။ ဤသို့
အလယ်ဗဟို၌သာ အမြင့်ဆုံးဖြစ်၍ အရပ်လေး မျက်နှာသို့ တရွေ့ရွေ့နိမ့်လျှော ဆင်းသွားရကား အာရှတိုက်သည် ရေပေါ်၌
ပေါလောပေါ်နေသော လိပ် ကျောကုန်းနှင့် တူလှပေသည်။ ထိုတောင်တန်းကြီးတို့၏ကြားတွင် တည်ရှိသော တိဗက် ကုန်းပြင်မြင့်ကြီးကား ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူနေသည့် အမြင့်ဆုံးသော ကုန်းပြင်မြင့်ဖြစ်သည်။ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်ထက်
ပေပေါင်း ၁၆,၆ဝဝ မှ ၁၇,ဝဝဝ အထိ မြင့်၏။ တိဗက်ပြည်၏
အရှေ့ဘက်စွန်းတွင်လည်း ရေမျက်နှာပြင်ထက် ပေ ၉,ဝဝဝ
ခန့်မြင့်သော ကိုကိုနော် ခေါ်အိုင်ပြာလည်းရှိ၏။ အာဖဂန်နစ္စတန်၊
ဗလူချိစတန်နှင့်အီရန်နိုင်ငံတို့အပါအဝင်ဖြစ်သော အီရန်ကုန်းပြင်မြင့်၊ အာရှမိုင်းနားကုန်းပြင်မြင့်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံဒက္ခိဏ ကုန်းပြင်မြင့်တို့သည်လည်း အာရှတိုက်၏ ထင်ရှား ကျယ်ပြန့်၍ လူနေ
အိမ်ခြေများသော ကုန်းပြင်မြင့်များ ဖြစ်ကြ၏။
အာရှတိုက်တွင် ကမ္ဘာ့အမိုးသာမက ကမ္ဘာ့မြေအောက်ခန်းလည်းရှိ၏။ ထိုမြေအောက်ခန်းမှာ အာရေဗျကျွန်းဆွယ်မြောက်ဘက်ရှိ ဒက်ဆီးခေါ် ပင်လယ်သေဖြစ်သည်။
( ပင်လယ်သေ-။)
ရေမျက်နှာပြင်အောက် ပေပေါင်း ၁,၂၉ဝ နိမ့်၏။
ကမ္ဘာပေါ်တွင် အနိမ့်ဆုံးသောဒေသဖြစ်လေသည်။ ရေမျက်နှာ ပြင်အောက် နိမ့်သော အခြားပင်လယ်တစ်ခုကား ကက်စပျန်
ပင်လယ်ဖြစ်၏။ ရေမျက်နှာပြင်အောက် ၈၅ ပေ နိမ့်သည်။ ယင်းတို့ သည်ကား စင်စစ်အားဖြင့် အိုင်အကြီးစားမျိုး ဖြစ်လေ
သည်။ ပမီးယားတောင်ထွတ်မှ ဖြာတန်းသွားသော တောင်တန်းများ
သည် ဆီနှင်းခဲများ ဖုံးအုပ်နေသဖြင့် နွေရာသီတွင် နေပူရှိန်
ကြောင့် အရည်ပျော်ကျလာပြီးလျှင် နိမ့်ရှိုင်းရာသို့ စီးဆင်းခဲ့ရာမှ
မြစ်ပေါင်းများစွာ ဖြစ်ခဲ့၏။ မြောက်ဘက်သို့ စီးဆင်းသော
အော့ဗမြစ်၊ ယန်နိဆေးမြစ်နှင့် လျိနာမြစ်များသည်
ဆိုက်ဗီးရီးယားဒေသကိုဖြတ်၍ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသို့ စီးဝင်
သည်။ ထိုမြစ်များသည် သစ်တောများနှင့် မြက်ခင်းများကို
ဖြတ်သန်း စီးဆင်းသဖြင့် ရေစီးအလွန်နှေးသည်ကတကြောင်း၊
မြောက်ပိုင်းရှိ ရေအမြဲခဲသော တန်းဒြဒေသများခံနေသည်
ကတကြောင်းတို့ကြောင့် လွင်ပြင်များပေါ်တွင် ရေလျှံပြီးလျှင်
ရွှံ့အိုင်ကြီးများ ဖြစ်နေလေသည်။ အရှေ့ဘက်သို့ စီးဆင်းသော
မြစ်များကား အမူမြစ်၊ ယန်စီမြစ်၊ ဆီကျန်မြစ်၊ ဝှန်ဟိုမြစ်
တို့ဖြစ်၏။ တောင်ဘက်သို့ စီးဆင်း သောမြစ်များကား ထိုင်း
(ယိုးဒယား)နိုင်ငံ၌ မဲခေါင်မြစ်၊ မြန်မာနိုင်ငံ၌ သံလွင်မြစ်၊
ဧရာဝတီမြစ်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ၌ ဂင်္ဂါမြစ်၊ ဗြဟ္မပုတြမြစ်၊
အိန္ဒုမြစ်တို့ ဖြစ်ကြ၏။ အနောက်ဘက်တွင်ကား တိုင်းဂရစ်နှင့်
ယူဖရေးတီး မြစ်တို့သည် အီရတ်နိုင်ငံကိုဖြတ်လျက် ပါးရှင်း
ပင်လယ်ကွေ့ထဲသို့ စီးဆင်းကြလေသည်။
<br />
===ရာသီဥတုနှင့်ကောက်ပဲသီးနှံများ===
ဤမျှကျယ်ဝန်းသော ဒေသသည် ရာသီဥတုအားဖြင့်
တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ အလွန်ကွာခြားလှသည်မှာ အံ့ဩဖွယ်ရာ မဟုတ်ချေ။ အာရှတိုက်၏ လေးပုံသုံးပုံသည် သမပိုင်းတွင် ပါဝင်ပြီးလျှင် ရှစ်ပုံတစ်ပုံသည် အပူပိုင်းတွင် ပါဝင်၍ ကျန်ရှစ်ပုံတစ်ပုံကား အာတိတ်ရေခဲသော အအေးပိုင်းတွင် ပါဝင်လေ သည်။ အာတိတ် အအေးပိုင်းတွင် ပါဝင်သောဒေသများသာမက တောင်မြင့်များပေါ်တွင် တည်ရှိသောဒေသတို့သည်လည်း
တစ်နှစ်ပတ်လုံး ရေခဲနေကြ၏။ လျိနာမြစ်ဝကျွန်းပေါ်အရပ်၏
ပျမ်းမျအပူဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်သည် ၁° ဒီဂရီသာ ရှိသည်။ ဆောင်းရာသီ အပူဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်ကား ၅၉° ဒီဂရီရှိ၍ နွေရာသီတွင် ၅၉° ဒီဂရီရှိ၏။ ယင်းမှာ နွေနှင့် ဆောင်းအပူဒီဂရီ အကွာဆုံး
ဒေသ ဖြစ်လေသည်။ အာရှတိုက်၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသဖြစ်သော ဂျပန်ကျွန်းသည် မြောက်နှင့်တောင် အလျားလိုက်
တည်ရှိ၍ မြောက်ဘက်ဆုံးအပိုင်းသည် ရေခဲ၏။ တရုတ်နိုင်ငံသည် သမပိုင်းတွင် ကျရောက်လျက် ရှိ၏။ သို့ရာတွင် အာရှ
တိုက် အလယ်ပိုင်းမှ တိုက်ခတ်လာသော လေအေးကြောင့် ဆောင်းတွင်းတွင် အလွန်အေးမြသည်။ တိဗက်ပြည်သည်
တောင်ကုန်းမြင့်ပေါ်တွင် တည်ရှိသဖြင့် မိုးနည်း ခြောက်သွေ့သော်လည်း အလွန်အေးလှ၏။ အီရန်နိုင်ငံကား နွေအခါ၌
ခြောက်သွေ့ပူအိုက်၍ ဆောင်းအခါ၌ အလွန်အမင်း အေးသော
နိုင်ငံဖြစ်သည်။ အာရှမိုင်းနား၊ ဆီးရီးယား၊ ပယ်လက်စတိုင်၊
အာရေဗျကျွန်းဆွယ်နှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်တို့၏ ရာသီဥတုကား အီရန်နိုင်ငံမှာကဲ့သို့ပင် အလွန်ပူသောနွေနှင့် အလွန်အေးသော
ဆောင်းရာသီ ရှိ၏။ မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့သည်ကား မုတ်သုံရာသီဒေသများ ဖြစ်ကြ၏။
ရာသီဥတုမှာ နွေအခါ၌ ပူအိုက်၍ မိုးတွင်းတွင် စွတ်စိုပြီးလျှင် ဆောင်းတွင်း၌ အေးမြလှ၏။ ကမ္ဘာပေါ်၌ မိုးအများဆုံးရွာသော
အရပ်သည်လည်း အာရှတိုက်၌ပင် ရှိလေသည်။ ထိုအရပ်မှာ တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် လက်မ ၄ဝဝ ကျော် ရွာသွန်းသော
အိန္ဒိယနိုင်ငံ အာသံပြည်နယ် ဖြစ်၏။ တစ်နှစ်ပတ်လုံး မိုးမရွာသော ဒေသလည်း ရှိသေး၏။ ထိုအရပ်တို့ကား အာရေဗျကျွန်းဆွယ် ပင်လယ်နီ ဝန်းကျင်ရှိ ခြောက်သွေ့သောဒေသ၊ အာရေဗျသဲကန္တာရ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံသား သဲကန္တရ၊ မွန်ဂိုးလီးယား
နိုင်ငံ ဂိုဗီသဲကန္တာရတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းသို့ ရာသီဥတု အခြေအနေလည်း ကွဲပြားခြားနားလှသလောက် ပေါက်ရောက်
ကြသော အသီးအနှံများလည်း အတန်ပင် ကွာခြားလှလေသည်။
အာရှတိုက်၏ မြောက်ဘက်ဆုံးဒေသသည် တစ်နှစ်ပတ်လုံး ရေခဲများ ဖုံးလွှမ်းနေသဖြင့် သစ်ပင်ပန်းပင် မပေါက်ရောက်ပဲ
ရေညှိပင်များသာ ပေါက်ရောက်လေသည်။ လူနေအိမ်ခြေမရှိသလောက်ပင် ဖြစ်၏။ နေထိုင်သူ အနည်းငယ်တို့မှာလည်း
လယ်ယာလုပ်ကိုင် မရသဖြင့် ငါးဖမ်းခြင်း အမဲလိုက်ခြင်းတို့ဖြင့်သာ အသက်မွေး၍ အမြဲပြောင်းရွှေ့ လှည့်လည်နေတတ်၏။ မြောက်ဘက်အစွန်းဆုံး ရေခဲပြင်ရှိရာအရပ်မှ တောင်ဘက်သို့ တဖြည်းဖြည်း ဆင်းလာခဲ့သော် မြက်ခင်းများပေါက်ရောက်နေသော လွင်ပြင်ကြီးများ၊ ထင်းရူးပင်များ ပေါက်ရောက်နေသော တောင်ကုန်းတောင်တန်းများကို တွေ့နိုင်၏။ ထိုဒေသများကား ရုရှနိုင်ငံမှ ရာဇဝတ်ကောင်များကို ပို့ရာဒေသဖြစ်ခဲ့၏။
ရွှံ့နွံထူထပ်၍ တောကြီးသောကြောင့် ငှက်ဖျားရောဂါထူထပ်ကာ
လမ်းပန်း အဆက်အသွယ် အလွန်ခက်ခဲ၏။ ၂ဝ ရာစုနှစ်အစက ဖောက်လုပ်ပြီးခဲ့သော ရုရှနိုင်ငံ မောစကို မြို့တော်မှ
ဆိုက်ဗီးရီးယားအရှေ့ဘက်ကမ်းပေါ်ရှိ ဗလာဒီဗော့စတော့မြို့အထိ
ဆက်သွယ်ထားသော ထရန် ဆိုက်ဗီးရီးယန်း မီးရထားလမ်းကြောင့် အနည်းငယ် အသွားအလာ လွယ်ကူလာလေပြီ။ ထိုသစ်တောကြီးများမှာ အရှေ့မှ အနောက် အလျားမိုင်ပေါင်း ၅,ဝဝဝ ကျော်ရှိ၍ တောင်မှမြောက်သို့ အနံမိုင်ပေါင်း ၁,ဝဝဝ
မှ ၂,ဝဝဝ အထိ ကျယ်၏။ အချို့အပိုင်းကား သစ်တောထူထပ်လှသဖြင့် ပေါက်ရောက်သူ အလွန်နည်းပါး၏။ ဝက်ဝံ၊ မြေခွေး၊
ရှဉ့်စသော သားမွေးရသည့် သတ္တဝါများကို လိုက်လံဖမ်းဆီး၍ သားမွေးရောင်းသော မုဆိုးမျာသာ ရောက်ကြ၏။ သို့သော်
ယခုအခါ ဆိုက်ဗီးရီးယားဒေသကို တိုးတက်ဖွံဖြိုးလာအောင် အပြင်းအထန် ဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။ ထိုထူထပ်လှသော သစ်တောကြီးများမှ တောင်ဘက်သို့
တဖြည်းဖြည်းဆင်းလာသော တဖြည်းဖြည်း သစ်ပင်များပါးလာ၏။ မိုးနည်းလှသဖြင့် သစ်ပင်ကြီးများစွာ မပေါက်ဘဲ မြက်ခင်း
များသာ ရှိ၏။ ခြုံပုတ် ချုံစပ်များကို ဟိုတစ်စုသည်တစ်စုသာ တွေ့ရလေသည်။ ထိုအရပ်၌ မြက်ပင်ပေါသဖြင့် ထိုအရပ်ရှိလူ
တို့သည် နွားများ၊ သိုးများ မွေးမြူအသက်မွေးပြီးလျှင် ရေကြည်ရာ မြက်နုရာ လှည့်လည်နေထိုင်ကြလေသည်။ ထိုကြောင့် ထိုအရပ်မှ နွားနို့ဒိန်ခဲထောပတ်များ ထွက်၏။ ဤမြက်ခင်းကြီးသည် မန်ချူးရီးယားပြည်မှ မွန်ဂိုးလီးယားနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းကိုဖြတ်၍ ဆိုက်ဗီးရီးယားတောင်ပိုင်း၊ အာရှမိုင်းနားနှင့်
အာရေဗျနိုင်ငံအထိ ကျယ်ဝန်း၏။ ထိုအရပ်သည် ကုန်းပြင်မြင့်လည်းဖြစ် မိုးလည်းခေါင်သောဒေသ ဖြစ်သဖြင့် ကောက်ပဲသီးနှံ စိုက်ပျိုး၍ မဖြစ်ချေ။
ထိုမြစ်ခင်းကြီး၏ တောင်ဘက်၌ကား အလွန်ခြောက်သွေ့သော သဲကန္တာရကြီးရှိ၏။ ထိုသဲကန္တာရကို ဂိုဗီ သဲကန္တာရ
ဟုခေါ်၏။ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းမှ မိုင်ပေါင်း ၁,ဝဝဝ ကျော် ၁,၅ဝဝ ခန့် ဝေးရကာ ပင်လယ်မှ တိုက်ခတ်သည့် ရေခိုးရေငွေ့
ပါသော လေများသည် ထိုအပိုင်းသို့ ရောက်သောအခါ ကမ်းရိုး
တန်း၌ မိုးရွာခဲ့ပြီး ဖြစ်သဖြင့် ရေခိုးရေငွေ့ အနည်းငယ်ခန့်သာ
ကျန်တော့၏။ သို့ဖြစ်၍ ထိုအရပ်၌ တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန်
၁ဝ လက်မပင် ပြည့်အောင် မရွာချေ။ အနောက်တောင်ဘက်မှ
လာသော ရေခိုးရေငွေ့ များစွာပါသည့် မုတ်သုံလေသည် မြင့်မားလှသော ဟိမဝန္တာတောင်တန်းကြီးက ကာဆီးနေသဖြင့် ထိုအရပ်သို့ ရေခိုးရေငွေ့ ရောက်အောင် မဆောင်နိုင်တော့ချေ။ ထိုကြောင့် ထိုအရပ်သည် ခြောက်သွေ့သော ကန္တာရကြီး
ဖြစ်နေလေသည်။ သဲကန္တာရ ကြီး၏အလယ် အချို့နေရာများတွင်သာ ရေထွက်၍ သစ်ပင်များ ပေါက်နေသဖြင့် လူနေအိမ်
ခြေရှိလေသည်။ ထိုလူနေအိမ်ခြေရှိသော ရပ်ကွက်ကို အိုအေဆစ်ဟုခေါ်သည်။ အထူးသဖြင့် စွံပလွံပင်များ ပေါက်သည်။
အခြားတိုင်းပြည်မှ လူတို့သည် ဆန်စပါး၊ ဂျုံတို့ကို အရေးတကြီး စိုက်ပျိုးစားသောက်ကြသကဲ့သို့ သဲကန္တာရရှိ လူတို့သည် စွံပလွံသီးကို မှီခိုအားထား စားသောက်ကြရလေသည်။ အချို့
အိုအေဆစ်တို့မှာ အလွန် ကျယ်ပြန့်သဖြင့် ဟင်းသီးဟင်းရွက်၊ ကောက်ပဲသီးနှံများကို စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင် စားသောက်ကြနိုင်ကြ၏။ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ရုရှနိုင်ငံတို့မှ ကုန်သည်များ တွေ့ဆုံရောင်းချရာ မြို့ကြီးများလည်း ထိုဒေသတွင် ရှိလေသည်။
ကြေးအိုး ကြေးခွက်၊ လက်ဘက်ခြောက်၊ ပိုးထည်ချည်ထည် စသော ကုန်များကို လဲလှယ်ရောင်းချကြသည်။ ထင်ရှားသော
အိုအေဆစ်မြို့ကြီးများမှာ ယတ်၊ ကက်ရှဂါး၊ ခိုတန်၊ တက်ရှကင့်၊ ဆမာကန်၊ ဗိုခါရာနှင့် ခီဗမြို့ကြီးများ ဖြစ်ကြ၏။ အာရှတိုက်ရှိ ထိုသဲကန္တာရ၏ တောင်ဘက်၌ကား တိဗက်ပြည် ရှိ၏။ ကုန်းပြင်မြင့်ဖြစ်သဖြင့် သီးပင်စားပင် အကြီးအကျယ် မစိုက်ပျိုးချေ။ ထိုပြည်၏ တောင်ဘက်သို့ သွားပါက မုတ်သုံ
ဒေသများဖြစ်သည့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံ၊မလ္လယုကျွန်းဆွယ်၊ ယိုးဒယားနိုင်ငံနှင့် အင်ဒိုချိုင်းနား ပြည်တို့ကို တွေ့ရ၏။
ထိုအရပ်များ၌ကား ဂုန်လျော်ပင်၊ လက်ဘက်၊ ကြက်ပေါင်စေး၊ ကာဖီပင်၊ ဘိန်းပင်၊ ဆေးပင်၊ ကျွန်းသစ်၊ ဆန်စပါး၊ အမွှေးအကြိုင်၊ ဆင်ကိုနာပင်၊ အုန်း၊ ငှက်ပျော၊ ရှောက်၊ သရက်ပင် တို့ကို များစွာ စိုက်ပျိုးကြသည်။ ဂုန်လျှော်ပင်ကို အိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့မှ ရရှိ၏။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အာရှ
တစ်တိုက်၌သာလျှင် ထိုအပင်မျိုး ပေါက်ရောက်၏။ ဆေးပင်ကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ အင်ဒိုချိုင်းနားနှင့် အရှေ့ဒပ်ချ အိန္ဒိယကျွန်းစု
(အင်ဒိုနီးရှား)၊ မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်၊ သီဟိုဠ်ကျွန်းတို့မှ ရသည်။ ကာဖီပင်ကို ဂျာဗား ကျွန်းနှင့် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်တွင် စိုက်၏။ ကျွန်းသစ်ကို မြန်မာနိုင်ငံမှ များစွာရ၏။ ဆန်စပါးကို မြန်မာ၊ အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ထိုင်း၊ အင်ဒိုချိုင်းနားပြည်တို့တွင် စိုက်ပျိုးကြသည်။
<br />
===လူမျိုးနှင့်ဘာသာ===
အာရှတိုက်လူဦးရေသည် သန်းပေါင်း တထောင့်သုံးရာကျော်
(၁,၃၂၆,ဝဝဝ,ဝဝဝ) ရှိသည့်အနက် အချို့ ဒေသ၌ စတုရန်း တစ်မိုင်လျှင် လူဦးရေ ၅ဝဝ ကျော်ရှိ၍ အချို့ဒေသတွင်လူနေ
အိမ်ခြေ လုံးဝမရှိသလောက် ရှားပါးသည်ကို တွေ့ရသည်။ အာရှတိုက် တောင်ဘက်နှင့် အရှေ့ဘက်တစ်လျှောက်ရှိ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်နှင့် မြစ်ဝှမ်းဒေသများတွင် လူနေအိမ်ခြေထူထပ်၍ အာရှတိုက်မြောက်ဘက်ဆုံးဒေသများ၌ကား တစ်နှစ်ပတ်လုံး ရေခဲနေသဖြင့် လူနေအိမ်ခြေဟူ၍ မရှိချေ။ အနောက်တောင်
ဘက်ပိုင်းနှင့် အလယ်ပိုင်းတို့၌ကား လူနေအိမ်ခြေ ပါးလှသည်။
ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ထက်ဝက်ကျော်မျှရှိသည့် အာရှလူဦးရေတွင် လူမျိုးပေါင်းစုံလှ၏။ သို့ရာတွင် ထိုလူမျိုး တို့ကို တစ်မျိုးစီမလေ့လာပဲ သွင်ပြင်အသားအရောင် အနေအထားကို ယေဘုယျအားဖြင့် နှစ်မျိုးခွဲ၍ လေ့လာနိုင်၏။ အာရှတိုက် မြောက်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းတွင် နေထိုင်သူတို့အားတစ်စု၊
အနောက်တောင်ပိုင်းတွင် နေထိုင် သူတို့အားတစ်စု ခွဲနိုင်လေ
သည်။ အာရှတိုက် လူဦးရေ၏ သုံးပုံနှစ်ပုံသည် ပထမလူမျိုးစု
တွင် ပါဝင် လေသည်။ ထိုလူမျိုးစု၏ သွင်ပြင်ဆင်းရောင်ကား
အရပ်ပု၍ မျက်နှာပြားပြား၊ မျက်စိပေါက်ကျဉ်းကျဉ်း၊ မျက်ရစ်
မထင်ရှားဘဲ ဆံပင်မှာမည်းနက်၍ ဖြောင့်စင်းသည်။ ထိုလူမျိုးစု
ကို မွန်ဂိုလီယန် အဆက်အနွယ်ဟု ခေါ်ကြ၏။ အထူးသဖြင့် ဂျပန်နိုင်ငံ၊ တရုတ်နိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ် တို့တွင် နေထိုင်ကြသည်။ ဒုတိယ အစုကား ဥရောပတိုက်ရှိ လူမျိုးများနှင့် ပုံပန်းသဏ္ဌာန်အားဖြင့် အလွန်တူသောအာရိယန်၊
သို့မဟုတ် အင်ဒိုယူရိုပီယန်အနွယ် ဖြစ်၏။ ထိုလူမျိုးစုကား အာရှတိုက်တွင် မွန်ဂိုလီယန် အနွယ်တို့ထက် ဦးစွာနေထိုင်ခဲ့သူများ ဖြစ်၏။ သို့ရာတွင် မွန်ဂိုလီယန်လူမျိုးများ ပေါ်ပေါက်
လာသောအခါ သူတို့လည်း အနောက်ဘက်ဆီသို့ ပြောင်းရွှေ့သွားရာ တဖြည်းဖြည်း ဥရောပတိုက်တွင် ထိုလူမျိုးများ စတဲချ နားနေ တော့သည်။ ကျန်ရစ်ခဲ့သော ယင်းတို့၏အဆက်အနွယ်များကား အာရှမိုင်းနား၊ အီရန်၊ အီရတ်နှင့် အိန္ဒိယ နိုင်ငံများတွင် ယခုထက်တိုင် နေထိုင်လျက်ရှိကြသည်။ ထိုလူမျိုးကား
အရပ်မြင့်၍ နှာတံပေါ်၏။ ဆံပင် ကောက်၍ အသားညိုလေသည်။ ဤကား မျိုးပေါင်းစုကြီးနှစ်စုသာဖြစ်၍ ထိုနှစ်စုမှ
ဖြာထွက်သော လူမျိုး ပေါင်းကား များလှဘိ၏။
( အာရိယန်လူမျိုး။)
လူမျိုးအရေအတွက် များသလောက် ကိုးကွယ်သော အယူဝါဒ၊ ပြောဆိုသောဘာသာစကားတို့လည်း များလှ၏။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ပင်လျှင် ဘာသာစကားပေါင်း ၂ဝဝ ကျော်ရှိလေသည်။
အာရှတိုက်ရှိ ပြောဆိုအသုံး ပြုသော ဘာသာစကားများကို ယေဘုယျအားဖြင့် အလွယ်ဆုံးခွဲလိုက်ပါမူ အရေးပါသည့်
အုပ်စုကြီးသုံးခု ရနိုင်၏။ အင်ဒို-ဥရောပ(ဝါ)အာရိယန်၊ ယူရယ်အော်လတိတ်၊ ဆိုင်နိတစ်ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် အင်ဒို-ဥရောပအုပ်စုဝင် ဘာသာစကားများကို အာရှတိုက်အနောက်ပိုင်းတွင် ပြောဆိုသည်။ ယူရယ်အော်လတိတ် အုပ်စုဝင် ဘာသာစကားများကို အာရှတိုက်မြောက်ပိုင်းတွင် ပြောဆိုသည်။ ဆိုင်နိတစ်အုပ်စုဝင် ဘာသာ စကားများကိုမူကား
အာရှတိုက်အရှေ့ပိုင်းနှင့်အရှေ့တောင်အာရှအချို့ဒေသများတွင် ပြောဆိုသည်။ ထို့ပြင် အခြေခံဘာသာစကား အုပ်စုငယ်များ
လည်း ရှိသေးရာ ယင်းတို့တွင် ဆီမစ်တစ်ဘာသာစကားအုပ်စု
သည် အရေးပါ၏။ ဆီမစ်တစ်အုပ်စုတွင် အနောက်တောင်အာရှ
မှ အာရေဗစ်နှင့် ဟီဗရူဘာသာစကားတို့ ပါဝင်သည်။ ဒေသန္တရ
ဘာသာစကား အများအပြားနှင့် သီးခြားဘာသာစကားအများ
အပြားလည်း ထိုအခြေခံအုပ်စု များမှ ပေါက်ပွားလာသည်။
လူမျိုးနှင့်ဘာသာစကားသာမဟုတ် ကိုးကွယ်သော အယူဝါဒ
လည်း များလှဘိ၏။ အာရှတိုက်သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိယဉ်ကျေး
သောလူမျိုးတို့ ကိုးကွယ်သော အယူဝါဒပေါင်းစုံပေါက်ဖွားထွန်းကားရာ ဒေသလည်းဖြစ်၏။ လွန်ခဲ့သည့်နှစ်ပေါင်း ၂,၅ဝဝ ကျော်လောက်က အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ပွင့်တော်မူ၍ ဗုဒ္ဓသာသနာတော် ကြီးထွန်းကားခဲ့သည်။ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်ရှိ
လူဦးရေသန်းပေါင်း ၃၅ဝ ကျော်တို့ သက်ဝင်ယုံကြည်သော အယူဝါဒကြီးတစ်ခုဖြစ်၏။ ဘုရားပွင့်တော်မူရာ ဖြစ်သော အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဗုဒ္ဓဂါယာသည် ကမ္ဘာ့ဗုဒ္ဓဝါဒီ လူထု၏ အမြတ်တနိုးထားရာဒေသ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။
ဂေါတမမြတ်စွာဘုရား ပွင့်တော်မူစဉ်အခါနှင့် မရှေးမနှောင်း အိန္ဒိယနိုင်ငံ၌ ဟိန္ဒူအယူဝါဒသည် ပေါ်ထွန်း နေလေသည်။
သင်္သကရိုက်ဘာသာဖြင့် ရေးသားခဲ့ကြသော ဗေဒကျမ်းကြီးတို့မှာ ခရစ်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း ၂ဝဝဝ ခန့်က ရေးသာခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ယခုအခါ ဟိန္ဒူအယူဝါဒကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ အနှံ့အပြား၌ ကိုးကွယ်ကြသည်။
( ဟိန္ဒူအယူဝါဒ-။)
ဂျိန်းအယူဝါဒမှာ ခရစ်မပေါ်မီ အနှစ်ငါးရာကျော်က မဟာဝိရဆိုသူပုဂ္ဂိုလ်က တည်ထောင်ခဲ့ရာ ယခုအခါ အိန္ဒိယ
နိုင်ငံတောင်ဘက်ပိုင်း၌ ယုံကြည်ကိုးကွယ်သူများလေသည်။
ခရစ်ယာန် အယူဝါဒသည်လည်း လွန်ခဲ့သည့် နှစ်ပေါင်း ၁,၉ဝဝ ကျော်လောက်က ပယ်လက်စတိုင် ပြည်တွင် စတင်
ပေါ်ပေါက်ခဲ့၏။ ပယ်လက်စတိုင်ပြည်ရှိ ဗက်သလီဟမ်မြို့မှာ
ခရစ်တော် ဖွားမြင်ရာဖြစ်၍ ယခုထက်တိုင် ခရစ်ယာန်တို့ အမြတ်တနိုးထားလျက် ရှိ၏။
( ခရစ်ယန်အယူဝါဒ-။)
အစ္စလာမ်အယူဝါဒ စတင်ပေါက်ဖွားရာ အရပ်ကား အာရေဗျနိုင်ငံ မက္ကားမြို့ဖြစ်၏။ ခရစ် ၅၇၁ ခုနှစ်တွင် မက္ကားမြို့၌
တမန်တော် မို့ဟမ္မဒ်ကို ဖွားမြင်လေသည်။
( အစ္စလာမ်အယူဝါဒ။)
( မို့ဟမ္မဒ်-။)
တရုတ်နိုင်ငံ ရှန်တန် နယ် ချူးဖူးမြို့ရှိ
တရုတ်ဒဿနိကဗေဒဆရာကြီး ကွန်ဖူးဇီး၏ သင်္ချိုင်းတော်သို့
ကွန်ဖူးဇီး အယူဝါဒီတို့သည် နှစ်စဉ် လာရောက်၍ အရိုအသေ
ပြုကြသည့်အလေ့ပင် ရှိသေးလေသည်။ ခရစ်တော်မပေါ်မီ
နှစ်ပေါင်း ခြောက်ရာခန့်အတွင်းက ပါးရင်းလူမျိုးဇိုရိုအက်စတာ
စတင်ထူထောင်ခဲ့သော ဇိုရိုအက်စတာ အယူဝါဒ ရှိသေးသည်၊
( ဇိုရိုအက်စတာ-။)
ဤသို့လျှင် ကမ္ဘာ့အယူဝါဒကြီးများ
ပေါက်ဖွားရာ မြေထူးမြေမြတ် ကြီး ဖြစ်ခဲ့သဖြင့်လည်း အာရှ
တိုက်ရှိ လူအပေါင်းတို့သည် အယူဝါဒပေါင်းများစွာ ကိုးကွယ်
လျက်ရှိ၏။ အိန္ဒိယလူမျိုးများသည် များသောအားဖြင့် ဟိန္ဒူနှင့်
အစ္စလာမ်အယူဝါဒကို လက်ခံကြ၏။ အာရှတိုက်အနောက်
တောင်ပိုင်းရှိ လူအားလုံးလိုလိုနှင့် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်
အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုရှိ လူတို့ကား အစ္စလာမ် အယူဝါဒကို
ကိုးကွယ်ကြလေသည်။ သီဟိုဠ်ကျွန်း၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့်
ယိုးဒယားနိုင်ငံတို့၌ အထူးသက်ဝင် ကိုးကွယ်သောအယူဝါဒကြီး
မှာ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒဖြစ်၏။ တရုတ်နိုင်ငံ၌မူ ကွန်ဖူးဇီးနှင့် ဗုဒ္ဓအယူ
ဝါဒတို့ကို အထူး သဖြင့် ယုံကြည်ကိုးကွယ်ကြလေသည်။
ထိုထင်ရှားသော အယူဝါဒကြီးများအပြင် အခြားအယူဝါဒငယ်
များနှင့် နတ်ကိုးကွယ်မူများလည်း ရှိသေး၏။
<br />
===သဘာဝထွက်ကုန်နှင့် အလုပ်အကိုင်===
အာရှတိုက်ရှိ လူဦးရေသုံးပုံနှစ်ပုံကျော်သည် လယ်ယာစိုက်
ပျိုးခြင်းဖြင့် အသက်မွေးကြ၏။ အာရှတိုက် အရှေ့ပိုင်းနှင့်
တောင်ပိုင်းတို့တွင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးခြင်းကို အကြီးအကျယ်
လုပ်ကိုင်သောဌာနဖြစ်၏။ ဆန်စပါးကို အများဆုံး စိုက်ပျိုး
ကြလေသည်။ အချို့ဒေသများတွင် ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးရန် ရာသီ
ဥတုအားဖြင့် သင့်တော်သော်လည်း ပင်ခြေ၌ ရေမဝပ်သော
ဆင်ခြေလျှောမြေဖြစ်သဖြင့် တောင်စောင်းကို လှေကားထစ်များ
သဖွယ် ပြုလုပ်၍လည်းကောင်း၊ လယ်ကွက်ပတ်လည်တွင်
ဆည်တမံများ ပြုလုပ်၍လည်းကောင်း စိုက်ပျိုးကြ ရ၏။
သို့ရာတွင် တောင်ပိုင်းလယ်ယာလုပ်ကိုင်သူများသည် အရှေ့ပိုင်း
ရှိ လယ်သမားများလောက် လယ်မြေကို ကြံဖန်ပြုပြင်၍
လုပ်ကိုင်ရန် မလိုကြချေ။ ထိုအရပ်များမှ ဆန်စပါးအပြင် ဂျုံ၊
သကြား၊ ဝါ၊ ဂုန်လျှော်၊ သာဂူ၊ ဗာလီ၊ ပဲ အမျိုးမျိုးတို့ထွက်
၏။ တရုတ်နိုင်ငံ မန်ချူးရီးယား ပြည်နယ်ရှိ အချို့လယ်သမား
တို့သည် ပိုးချည်ထွက်သော ပိုးများကို မွေးမြူရန် ပိုးစာပင်
များကို စိုက်ပျိုးကြ၏။ တရုတ်နိုင်ငံကြီးကား လူဦးရေလည်း
များပြား လယ်ကွက်စိုက်ခင်းကလည်း ပြည့်နှက်နေရကား
မြစ်ထဲတွင်ပင် လှေဖောင်ဖွဲ့၍ နေထိုင်လျက် ရှိကြရ လေသည်။
တရုတ်နိုင်ငံ၌ ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးခြင်း၊ ပိုးထည်ရက်လုပ်ခြင်းနှင့်
ကြွေထည်ဆေးရေးလုပ်ငန်းများကို ရှေးနှစ်ပေါင်းများစွာကပင်
စတင်လုပ်ကိုင်လာကြသည်။ စာပုံနှိပ်စက်၊ သံလိုက်၊ သင်္ဘော
အိမ်မြေ|ာင်၊ စက္ကူနှင့် ယမ်းတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံမှစတင်ပေါက်
ဖွားလာခဲ့ရာ ယခုထက်တိုင်လည်း လုပ်ကိုင်လျက် ရှိလေသည်။
အိန္ဒိယနိုင်ငံ အာသံပြည်နယ်၊ သီဟိုဠ်ကျွန်းနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ
တို့တွင် ရာသီဥတုအားဖြင့်လည်း ပူအိုက်၍ မိုးများစွာရရှိရကား
တောင်တန်းတောင်စောင်းတစ်လျှောက်တွင် လက်ဖက်ပင်များ
အကြီးအကျယ်စိုက်ပျိုး၍ နိုင်ငံခြားသို့ပင် တင်ပို့ကြ၏။ ထို့ပြင်
နှစ်ပေါင်းတစ်ထောင်ကျော် ကြာသည့်တိုင်အောင် ပိုးမထိုး
ဆွေးမြေ့ မသွားသော ကျွန်းတောကြီးများနှင့် အခြားအဖိုးတန်
သစ်တောကြီးများလည်း အာရှတိုက်တွင် အလွန်ပေါများ လှ၏။ မြန်မာနိုင်ငံသည် ကျွန်းသစ်အထွက် အထူးပင်ထင်ရှားလှလေ
သည်။ ကမ္ဘာ့အဖိုးတန်ပစ္စည်းတစ်ခု ဖြစ်သည့် ကြက်ပေါင်စေး
ပင်များလည်း အာရှတိုက် မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်မှ မြောက်မြားစွာ
ထွက်လေသည်။ အာရှတိုက်မြောက်ပိုင်း မြက်ခင်းများပေါရာ
အရပ်၌ကား လူတို့သည် တစ်နေရာထဲတွင် အတည်တကျ
မနေကြဘဲ သိုး၊ မြင်း အစရှိသော တိရစ္ဆာန်များကို မွေးမြူ၍
လှည့်လည်နေထိုင်ကြ၏။ ထိုသားကောင်များ ရရှိလာမှ
နို့အသားအရေများဖြင့်သာ မှီတင်းနေထိုင်ကြပေသည်။ ယင်းသို့
တစ်နေရာတည်း၌ မနေဘဲ လှည့်လည် သွားလာတတ်သော
လူမျိုးတစ်မျိုးကို အာရေဗျနိုင်ငံ၌လည်း တွေ့ရ၏။ ထိုသူတို့ကို
ဗက်ဒူးအင်လူမျိုးများဟု ခေါ်သည်။ ထိုသူတို့သည် ဆိတ်နှင့်သိုး
များကို မွေးမြူ၍ ထိုတိရစ္ဆာန်တို့မှရသော အသားအရေ၊
သားမွေး တို့ကို ရောင်းချခြင်းဖြင့် ကြွယ်ဝချမ်းသာလျက်ရှိ၏။
အာရှတိုက်၏ မြောက်ဘက်ဆုံးသောဒေသကား တနှစ်ပတ်လုံး ရေခဲနေသဖြင့် လယ်ယာလုပ်ကိုင်နိုင်ခြင်းမရှိဘဲ
ထိုအရပ်ရှိ လူတို့သည် အမဲလိုက်ခြင်း၊ ငါးမျှားခြင်း စသည်
တို့ဖြင့်သာ အသက်မွေး၍ နေထိုင်ကြ၏။ ထိုအရပ်၌ တွေ့ရှိ
သော ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံများ၊ တန်းဒြ သမင်များ၊ ပင်လယ်ဖျံ
များကို ဖမ်း၍ အသားကိုစားသောက်ပြီးလျှင် အရေကို
နေအိမ်နှင့် အဝတ်များအတွက် အသုံးပြု၍ အဆီကို မီးထွန်းရန်
ထုတ်ယူကြ၏။
အာရှတိုက်သည် လယ်ယာလုပ်ကိုင်ခြင်း ထွန်းကားသော
ဌာနသာဖြစ်၏။ စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းကား ပြောပလောက်
အောင် မကြီးကျယ်သေးချေ။ ထိုကြောင့် အခြားတိုင်းပြည်များ
သို့ တင်ပို့ရောင်းချသော ကုန် များမှာလည်း ကုန်ကြမ်းများသာ
ဖြစ်၏။ အိန္ဒိယ၊ ဂျပန်နှင့် ရုရှနိုင်ငံတို့တွင်သာ စက်ရုံကြီးများ
ဖြင့် လုပ်ကိုင် ကြသည်ကို တွေ့ရသေး၏။ လွတ်လပ်သော
တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတွင် ယခုအခါ စက်ရုံကြီးများ
အသင့် အတင့် ဆောက်လုပ်၍ အများအပြား ထွက်ရှိစေရန်
စတင်ထုပ်လုပ်လျက်ရှိပေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၊ သီဟိုဠ်ကျွန်း
(သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ)၊ မလေးရှားနိုင်ငံ၊ ထိုင်း (ယိုးဒယား)နိုင်ငံ
စသော နိုင်ငံငယ်များကား ထိုစက်မှုလက်မှု လုပ်ငန်းကို
အစပျိုးရန် အားပြုဆဲ ဖြစ်လေသည်။
အာရှတိုက်သည် အခြားတိုက်ကြီးများနှင့်စာလျှင် သဘာဝ
ဓာတ်သတ္တုများ အလွန်အထွက်နည်းသောတိုက် ဖြစ်၏။ အီရန်၊
အီရက်၊ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု(အင်ဒိုနီးရှား)နှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့၌ ရေနံထွက်၏။ များမကြာ သေးမီအချိန်မှစ၍ ဆအူးဒီအာရေဗျ
နိုင်ငံ၊ ဗာရိန်းကျွန်း၊ကူဝိတ်နိုင်ငံ၊ ကော့တာနိုင်ငံ၊ အိုမန်နိုင်ငံ
နှင့်အာရပ် စော်ဘွားနယ်ပေါင်းစုံနိုင်ငံတို့တွင် ရေနံအကြီးအကျယ် ထွက်ရှိနေလေသည်။ အိန္ဒိယ၊ မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်၊
တရုတ်နိုင်ငံမြောက်ပိုင်း၊ မန်ချူးရီးယားပြည်နယ်၊ ကိုရီးယား
နိုင်ငံနှင့်ဆိုက်ဗီးရီးယားဒေသတို့၌ကား သံ အနည်းငယ် ရရှိ၏။
ကျောက်မီးသွေးကိုကား အိန္ဒိယနှင့်ဂျပန်နိုင်ငံတို့၌ အများဆုံးရရှိ
လေသည်။ သို့ရာတွင် အာရှတိုက်၏တွင်းထွက်ပစ္စည်းများကား
မြောက်အမေရိကတိုက်၊ ဥရောပတိုက်တို့နှင့် နှိုင်းစာလျှင်
အလွန်ပင် နည်းလှပေသည်။ ပတ္တမြား၊ နီလာ၊ ကျောက်စိမ်း
စသော တွင်းထွက်ရတနာများကား အာရှတိုက်တောင်ဘက်
ပိုင်းရှိ တိုင်းပြည်များမှ ရရှိလေသည်။ ပတ္တမြား၊ နီလာနှင့်
ကျောက်စိမ်းတို့ကို မြန်မာနိုင်ငံ၌အထူး တွေ့ရှိ ရသည်။
မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ အာရှတိုက်သည် ကုန်ရိုင်းများ၊ ကောက်ပဲ
သီးနှံ၊ ကျွန်းသစ်များ ပေါများ၍ အလုပ်သမားခ သက်သာရကား အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှု ချောင်ချိလှသဖြင့် နိုင်ငံခြားတို့
လာရောက် နယ်ချဲ့ရာ ဌာနကြီးဖြစ်နေ၏၊ အာရှတိုက်တွင်
ဥရောပတိုက်နိုင်ငံများမှ လာရောက်စိုးမိုးအုပ်ချုပ်သည်ကို ခံခဲ့
ရသော ပြည်ငယ်များကား အလွန်ပင် များခဲ့သည်ကို
ထောက်ဆ၍ သိနိုင်လေသည်။ သို့ရာတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၊
အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ သီဟိုဠ်ကျွန်း၊ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစု၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ
စသော လက်အောက်ခံ တိုင်းပြည်များမှ တိုင်းရင်းသားတို့၏
နိုးကြားထကြွမှု မျိုးချစ်စိတ်ထက်သန်မှုကြောင့် တစ်ပြည်ပြီး
တစ်ပြည်၊ တစ်နိုင်ငံပြီး တစ်နိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးရရှိလာခဲ့ရာ
အာရှတိုက်သည် မကြာမီကာလအတွင်း စီးပွားရေး၊ ပညာရေး၊
နိုင်ငံရေးတို့၌ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ နိုင်ငံကြီးများနှင့် ရင်ဘောင်တန်း
နိုင်တော့မည်ဟု ထင်မှတ်ရပေသည်။
<br />
===ပါဝင်သောနိုင်ငံများ===
အာရှတိုက်တွင် ပါဝင်သော နိုင်ငံများ (၅၇ နိုင်ငံ)
# [[ကူဝိတ်နိုင်ငံ]]၊
# [[တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ]]၊
# [[မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ]]၊
# [[ကာတာနိုင်ငံ]]၊
# [[ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ]]၊
# [[ဂျပန်နိုင်ငံ]]၊
# [[ဂျော်ဒန်နိုင်ငံ]]၊
# [[စင်ကာပူနိုင်ငံ]]၊
# [[ဆော်ဒီအာရေဗျနိုင်ငံ]]၊
# [[ဆီးရီးယားနိုင်ငံ]]၊
# [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ]]၊
# [[တူရကီနိုင်ငံ]]၊
# [[ယီမင်နိုင်ငံ]]၊
# [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]၊
# [[နီပေါနိုင်ငံ]]၊
# [[ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ]]၊
# [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ]]၊
# [[ဘာရိန်းနိုင်ငံ]]၊
# [[ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ]]၊
# [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]၊
# [[ဘူတန်နိုင်ငံ]]၊
# [[မလေးရှားနိုင်ငံ]]၊
# [[မော်လဒိုက်နိုင်ငံ]]၊
# [[အိုမန်နိုင်ငံ]]၊
# [[မြန်မာနိုင်ငံ]]၊
# [[မွန်ဂိုလီးယားနိုင်ငံ]]၊
# [[ယီမင်နိုင်ငံ]]၊
# [[လာအိုနိုင်ငံ]]၊
# [[လက်ဘနွန်နိုင်ငံ]]၊
# [[သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ]]၊
# [[အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ]]၊
# [[အာရပ်စော်ဘွားများပြည်ထောင်စု]]၊
# [[အီရတ်နိုင်ငံ]]၊
# [[အီရန်နိုင်ငံ]]၊
# [[အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ]]၊
# [[အဇ္ဇရီယယ်နိုင်ငံ]]၊
#[[ရုရှားနိုင်ငံ]] နှင့်
# [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တို့ ဖြစ်ကြသည်။
မူလက လွတ်လပ်ခဲ့သော ကိုရီးယားနိုင်ငံသည် ၁၉၁ဝ ပြည့်နှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ဂျပန်တို့ သိမ်းပိုက်ထားခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် ဆိုဗီယက်တပ်များ သိမ်းပိုက် ထားသော ၃၈ ဒီဂရီ မျဉ်းပြိုင် မြောက်ဘက်နယ်မြေသည် ၁၉၄၈ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၈ ရက်နေ့တွင်ကိုရီးယားဒီမိုကရက်တစ် သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်။ အမေရိကန်တပ်များ သိမ်းပိုက်ထားသော ၃၈ ဒီဂရီ မျဉ်းပြိုင်တောင်ဘက်နယ်မြေသည် ၁၉၄၈-ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင် ကိုရီးယား သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာလေသည်။
ယခင်က ပြင်သစ် အင်ဒိုချိုင်းနားတွင် အပါအဝင်ဖြစ်ခဲ့သော ကမ္ဗောဒီးယား(ခမာ)၊ လောနှင့် ဗီယက်နမ်ပြည်သူတို့အနက် ကမ္ဗောဒီးယား(ခမာ)သည် ၁၉၄၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၈ ရက်နေ့တွင် ပြင်သစ်ပြည်ထောင်စုတွင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၉ ရက်နေ့တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ် အောက်တိုဘာ ၉ ရက်နေ့တွင် ခမာသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာ၏။
( ကမ္ဗောဇနိုင်ငံ-။)
လောနိုင်ငံသည် ၁၉၄၉ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ပြင်သစ်တို့ အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှ လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့သည်။
( လောနိုင်ငံ-။)
၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ဗီယက်နမ်မှ ပြင်သစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဆုတ်ခွာပြီးနောက် ၁၇ ဒီဂရီ မျဉ်းပြိုင် တောင်ပိုင်းနယ်မြေ၌ ၁၉၅၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၆ ရက်နေ့တွင် ဗီယက်နမ်သမ္မတနိုင်ငံ ထူထောင်ခဲ့သည်။
ဂျော်ဒန်နိုင်ငံမှာ ရှေးက တူရကီ လက်အောက်ခံ ဖြစ်ခဲ့ရာမှ ပထမကမ္ဘာစစ်အတွင်း အင်္ဂလိပ်တို့က သိမ်းပိုက် ယူခဲ့ပြီးနောက် ဗြိတိသျှဩဇာခံပြည်တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့၏။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။
ဗြိတိသျှ ကရောင်းကိုလိုနီတစ်ခုဖြစ်ခဲ့သော
စင်္ကာပူသည် ၁၉၅၆ ခုနှစ် တွင် ပြည်တွင်း
ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ရရှိလာခဲ့၍ ၁၉၆၃ ခုနှစ်
တွင် မလေးရှား ပြည်ထောင်စုတွင် ပါဝင် ခဲ့သည်။ သို့သော်
၁၉၆၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင်မလေးရှားပြည်ထောင်စု
မှာ ခွဲထွက် ပြီးနောက် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင်လွတ်လပ်သော
ဗြိတိသျှဓနသဟာယ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်လာလေသည်။
( စင်ကာပူမြို့။)
၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်
မှ နက်ဂျနိုင်ငံကို စူလတန်ဘုရင်ဖြစ်သော အစ်ဗင်ဆအူးသည်
မက်ဂျနိုင်ငံကိုသိမ်းယူ၍ နက်ဂျနိုင်ငံနှင့် ပူးပေါင်းကာ နိုင်ငံ၏ဘုရင်အဖြစ် အုပ်စိုးခဲ့၏။ နောက်နှစ်တွင် ထိုနိုင်ငံ၏
လွတ်လပ်ရေးကို ဗြိတိန်နိုင်ငံက အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ၁၉၃၂
ခုနှစ်တွင် ထိုနိုင်ငံကို ဆအူးဒီအာရေဗျနိုင်ငံဟူ၍ အမည်ပြောင်းလိုက်လေသည်။
( ဆအူးဒီအာရေဗျနိုင်ငံ။)
၁၉၁၇ ခုနှစ်တွင် တူရကီတို့၏ အုပ်စိုးခြင်းအဆုံးသို့
ရောက်ခဲ့ပြီးမှ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၌ ပြင်သစ်ဩဇာ လွှမ်းမိုးသော
နယ်ဖြစ်လာသည့် ဆီးရီးယားနယ်သည် ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင်
ဆီးရီးယားသမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ သည်။ သို့သော် ပြင်သစ်ဩဇာခံနိုင်ငံ ဖြစ်နေခဲ့သေး၍ ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင်မှ လွတ်လပ်သော
နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ လေသည်။
( ဆီးရီးယားနိုင်ငံ-ရှု။)
တောင်ယေမင်နိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှတို့ အုပ်စိုးမှုအောက်၌ ၁၂၉
နှစ် နေခဲ့ရ ပြီးနောက် ၁၉၆၇ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့
တွင် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင်လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့
သည်။
၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ် နိုဝင်္ဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင်
ယေမင်ပြည်သူ့ဒီမို ကရက်တစ် သမ္မတနိုင်ငံ
ဟူ၍ အမည်ပြောင်းလိုက်လေသည်။ ယင်း၏ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံ
ဖြစ်သော ယေမင် အာရပ်သမ္မတနိုင်ငံသည် မူလက လွတ်လပ်
ခဲ့၍ ၁၅၃၈ ခုနှစ်မှ ၁၆၃ဝ ပြည့်နှစ်အထိလည်းကောင်း၊ ၁၈၃၆
ခုနှစ်မှ ၁၉၁၈ ခုနှစ်အထိလည်းကောင်း တူရကီတို့ သိမ်းပိုက်
ထားခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ယေမင်နိုင်ငံသည် ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီး
ပြန်လည် လွတ်လပ်လာ၍ ၁၉၃၄ ခုနှစ်တွင် ဆအူးဒီအာရေဗျ၊
ဗြိတိန်တို့နှင့် ချုပ်ဆိုခဲ့သော စာချုပ်အရ အချုပ်အခြာ အာဏာ
ပိုင်နိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခြင်း ခံခဲ့ရလေသည်။
( အာရေဗျကျွန်းဆွယ်။)
ယေမင်နိုင်ငံကဲ့သို့ပင် အာရေဗျကျွန်းဆွယ်တွင်ရှိသော
ကော့တာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှ အစောင့်အရှောက်ခံ နယ်မြေ
အဖြစ်မှ ၁၉၇၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် လုံးဝ
လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၏။ ထို့အတူ ဗြိတိသျှ
အစောင့်အရှောက်ခံနယ် ဖြစ်ခဲ့သော ဗာရိန်းကျွန်းသည်လည်း
၁၉၇၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၄ ရက်နေ့တွင် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ
တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အရေဗျကျွန်းဆွယ်အရှေ့တောင်ဘက်
တွင်ရှိသော ထရူးရှဲစော်ဘွားနယ်များသည်လည်း ဗြိတိသျှ
အစောင့်အရှောက်ခံနယ်များ ဖြစ်သည်။ ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ
၁ ရက်နေ့တွင် လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့သည်။ အာရပ်စော်ဘွားများ
နယ်ပေါင်းစုနိုင်ငံဟု ပြောင်းလဲမှည့်ခေါ် ထား၏။ ယင်း၏
တောင်ဘက်ရှိ မတ်စကက်နှင့် အိုမန်နိုင်ငံသည်စူလတန်
စော်ဘွား အုပ်စိုးသော သီးခြားနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်သော်လည်း
ဗြိတိသျှတို့၏ အစောင့်အရှောက်ခံ ဖြစ်ခဲ့၏။ ၁၉၇ဝ ပြည့်နှစ်
ဇူလိုင်လ ၂၃ ရက်နေ့တွင် လက်ရှိ စူလတန်စော်ဘွား
ဆာအီဗင်တိုင်မူကို တော်လှန်၍ စူလတန်ဖြစ်လာသော
သားတော် ကာဗတ်ဗင် ဆာအိလက်ထက်တွင် တိုင်းပြည်၏
အမည်ကို အိုမန်ဟု ပြောင်းလိုက်သည်။
( အာရေဗျကျွန်းဆွယ်-။)
အိန္ဒိယတိုက်ငယ်တွင် ဗြိတိသျှတို့သည် နှစ်ပေါင်းများစွာ
ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးလာခဲ့ရာ ယခင်က ဗြိတိသျှ အိန္ဒိယဟူ၍ပင်
ခေါ်တွင်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင်
ဗြိတိသျှတို့က လက်လွှတ်လိုက် ပြီးသော် အိန္ဒိယနှင့်ပါကစ္စတန်
ဟူ၍ ဒိုမီနီယန်နိုင်ငံနှစ်ခုအဖြစ် ခွဲခြားပေးလိုက်သည်။ အိန္ဒိယ
နိုင်ငံသည် ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် ဇန်နဝါရီလ ၂၆ ရက်နေ့တွင်
အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် ပြည်ထောင်စုသမ္မတနိုင်ငံအဖြစ်
ကြေညာခဲ့သည်။
( အိန္ဒိယပြည်ထောင်စုသမ္မတနိုင်ငံ။)
၁၉၄၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၄ ရက်နေ့တွင် ထွန်းပေါ် လာသည့်
ဒိုမီနီယန် အဆင့်အတန်းရှိသော ပါကစ္စတန်နိုင်ငံသည် ၁၉၅၆
ခုနှစ် မတ်လ ၂၃ ရက်နေ့တွင် အစ္စလာမ်အယူဝါဒကို အခြေခံ
သော ပါကစ္စတန်သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ကြောင်း ကြေညာခဲ့လေသည်။
( ပါကစ္စတန် နိုင်ငံ။)
အိန္ဒိယတိုက်ငယ်၏ တောင်ဘက်စွန်းရှိ ရှေးကလွတ်လပ်ခဲ့
သော သီဟိုဠ်ကျွန်းသည် ပေါ်တူဂီ၊ ဒပ်ချနှင့် ဗြိတိသျှတို့
အစဉ်အဆက် ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးခြင်းကို ခံခဲ့ရပြီးနောက် ၁၉၄၈
ခုနှစ် ဖေဖောဝါရီလ ၄ ရက်နေ့ တွင် ဗြိတိသျှအစိုးရက
သီဟိုဠ်ကို ဗြိတိသျှဓနသဟာယအဖွဲ့ဝင် ဒိုမီနီယန်နိုင်ငံ တစ်ခု
အဖြစ် တိုးတက် သတ်မှတ်ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၇၂ ခုနှစ်
မေလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် သီဟိုဠ်နိုင်ငံကို သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ်
ကြေညာခဲ့၍ နိုင်ငံအမည်ကိုလည်း သီရိလင်္ကာသမ္မတနိုင်ငံဟု
အမည် ပြောင်းလိုက်လေသည်။
( သီဟိုဠ်ကျွန်း-။)
ပါကစ္စတန် နိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သော
အရှေ့ပါကစ္စတန်သည် ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ
၃ ရက်နေ့မှ ၁၆ ရက်နေ့အထိ ဖြစ်ပွားခဲ့ သော
အိန္ဒိယ-ပါကစ္စတန် စစ်ပွဲအတွင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှနိုင်ငံ
အဖြစ် လွတ်လပ်ရေး ရရှိခဲ့လေသည်။ ဟိမဝန္တာတောင်တန်း
အရှေ့ပိုင်းတွင် တည်ရှိသော ဘူတန်နိုင်ငံသည် ဘုရင်အုပ်ချုပ်
သော နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့သော် နိုင်ငံခြားရေးရာကိစ္စများ
တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ညွှန်ကြားမှုကို ခံယူလေသည်။
( ဘူတန် နိုင်ငံ-။)
မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင်
လုံးဝလွပ်လပ်သော အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် သမ္မတနိုင်ငံ
ဖြစ်လာသည်။ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်ဟု ခေါ်တွင်ခဲ့
သည်။ သို့သော် ၁၉၇၃ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၅-၃၁ နေ့တွင်
ပြည်လုံးကျွတ် ဆန္ဒခံယူပွဲကြီးဖြင့် အတည်ပြုပြဋ္ဌာန်းလိုက်သည့်
ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေအရ ပြည်ထောင်စုဆိုရှယ်လစ်သမ္မတ
မြန်မာနိုင်ငံတော်ဟူ၍ ပြောင်းလဲမှည့်ခေါ်ခဲ့လေသည်။
မော်လဒစ်ကျွန်းစုသည် မူလက သီဟိုဠ်ကျွန်း၏ ဩဇာခံ
ဖြစ်ခဲ့၍ ၁၈၈၇ ခုနှစ်မှစ၍ ဗြိတိသျှတို့ အစောင့်အရှောက်ခံ
နယ်ပယ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီ
သီဟိုဠ်ကျွန်းကို မှီခိုခဲ့ရ၏။ ၁၉၅၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၆ ရက်
နေ့တွင် ဗြိတိသျှတို့အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှ လုံးဝလွတ်လပ်သော
နိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့ ပြီးလျှင် ၁၉၆၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၁၁
ရက်နေ့တွင် မော်လဒစ်သမ္မတနိုင်ငံဟူ၍ ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။
အာရှအရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိ၍ ယခင်က အပြင်
မွန်ဂိုလီးယားဟုခေါ်ခဲ့သော မွန်ဂိုလီးယားပြည်သူ့ သမ္မတနိုင်ငံ
သည် ရှေးက ဩဇာအာဏာကြီးမားသည့် နိုင်ငံကြီးတစ်ခုဖြစ်ခဲ့
ရာမှ နောင်အခါ တန်ခိုးမှေးမှိန် လာ၍ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ဩဇာ
လွှမ်းမိုးမှုအောက်တွင် ကျရောက်ခဲ့ရလေသည်။ ၁၉၁၁ ခုနှစ်
တရုတ်တော်လှန်မှုကြီး ဖြစ်ပွားသောအခါ ရုရှတို့၏ အားပေး
ထောက်ခံမှုဖြင့် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၏။
၁၉၂၁ ခုနှစ်တွင် မွန်ဂိုလီးယားပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံဟု
ကျေညာခဲ့လေသည်။ တရုတ်နိုင်ငံကလည်း ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင်
လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။
ဗြိတိသျှတို့ နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးလာခဲ့သော
မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်တွင် မလ္လာယုပြည်ထောင်စု ဟူ၍ ၁၉၄၈
ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့၏။ ထိုနောက် ၁၉၅၇
ခုနှစ်တွင် မလ္လာယုပြည်ထောင်စုသည် ဗြိတိသျှဓနသဟာယ
အဖွဲ့ဝင် အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၆၃
ခုနှစ်တွင် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့မှ အစပြု၍ မလ္လာယု
ပြည်ထောင်စု၊ စင်္ကာပူ၊ ဆရာဝပ်နှင့် ဆားဗား (ယခင်ဗြိတိသျှ
မြောက်ဗော်နီယိုနယ်)တို့ကို စုပေါင်း၍ မလေးရှားပြည်ထောင်စု
နိုင်ငံဟူ၍ ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်လိုက်သည်။ သို့သော် ၁၉၆၅
ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင် စင်ကာပူသည် မလေးရှား
ပြည်ထောင်စုမှ ခွဲထွက်လိုက်လေသည်။
( မလ္လာယုကျွန်းဆွယ်-။)
ယခင်က မက်ဆိုပိုတေးမီးယားဟု တွင်ခဲ့သော ယခု အီရက်
နိုင်ငံ တည်ရှိရာဒေသကို တူရကီတို့ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးခဲ့ရာမှ
ပထမ ကမ္ဘာစစ်ကြီးအပြီးတွင် ဗြိတိန်နိုင်ငံက နိုင်ငံပေါင်းချုပ်
အသင်းကြီး၏ အခွင့်အမိန့်ဖြင့် အုပ်ချုပ်လာခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၂
ခုနှစ်တွင် အီရက်နိုင်ငံကို ဘုရင်အုပ်ချုပ်သော တိုင်းပြည်တစ်ခု
ဖြင့် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၅၈ ခုနှစ်မှအစပြု၍
သမ္မတနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။
( အီရတ် နိုင်ငံ။)
၁၉၄၂ ခုနှစ် မတ်လအထိ ယခု အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံဟု ခေါ်
တွင်လျက်ရှိသော နိုင်ငံသည် နယ်သာလန် (ဒပ်ချ)အစိုးရပိုင်
ပင်လယ်ရပ်ခြားနယ်ပယ်များ ဖြစ်ခဲ့၏။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း
၁၉၄၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ဂျပန်တို့ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးခြင်း
ခံခဲ့ရပြီးနောက် ဒေါက်တာဆိုကာနိုနှင့် ဒေါက်တာဟာတာတို့
ခေါင်းဆောင်ကာ တော်လှန်ပုန်ကန်ခဲ့၍ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဩဂုတ် လ ၁၇ ရက်နေ့တွင် သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့၏။ ၁၉၄၅
ခုနှစ်မှ ၁၉၄၉ ခုနှစ်အတွင်း ဒပ်ချတို့နှင့် လွတ်လပ်ရေးအတွက်
ယှဉ်ပြိုင်တိုက်ခဲ့ရာ နောက်ဆုံးကုလသမဂ္ဂ၏ ဝင်ရောက်ဖြန်ဖြေ
ပေးမှုကြောင့် ထိုနှစ်(၁၉၄၉)ဒီဇင်ဘာ ၂၇ ရက်နေ့တွင် အင်ဒို
နီးရှား ပြည်ထောင်စုသမ္မတနိုင်ငံ ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။
( အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ-။)
၁၉၄၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၉ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော
ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေလွှတ်တော် အစည်းအဝေးက ပယ်လက်စတိုင်းပြည်တွင် ၁၉၄၈ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁ရက်နေ့
မတိုင်မီ သီးခြားလွတ်လပ်သောနိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံထူထောင်ရန်
ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၄၈ ခုနှစ် မေလ ၁၄ ရက်နေ့တွင်
အဇ္ဇရီရယ် သမ္မတနိုင်ငံဟူ၍ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့လေသည်။
( အဇ္ဇရီရယ်နိုင်ငံ-။)
ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် နိုင်ငံပေါင်းချုပ်အသင်းကြီးက
ယခု လက်ဗနွန်နှင့် ဆီးရီးယားနိုင်ငံတို့ တည်ရှိရာ နယ်သစ်
တို့အား ဩဇာခံနယ်ပယ်အဖြစ် အုပ်ချုပ်စေခဲ့သည်။ ပြင်သစ်
တို့သည် ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် ယခု လက်ဗနွန်နိုင်ငံ နယ်နမိတ်ကို
သတ်မှတ်ပြီးလျှင် သမ္မတအုပ်ချုပ်ရေးစနစ် လက်ခံသည့်
အခြေခံဥပဒေတစ်ရပ်ကို သတ်မှတ်ပြီးလျှင် သမ္မတအုပ်ချုပ်ရေး စနစ် လက်ခံသည့် အခြေခံဥပဒေသစ်တစ်ရပ်ကို ပေးခဲ့၍
အယူဝါဒီဆိုင်ရာအုပ်စုများဖြင့် အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကိုလည်း
အတည်ပြုခဲ့သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်သည့် သမ္မတ
နိုင်ငံအဖြစ် ကြေညာခဲ့လေသည်။
( လက်ဗနွန်နိုင်ငံ။)<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)</ref>
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|- bgcolor="#ECECEC"
! နိုင်ငံနှင့် ဒေသအမည်<ref> Continental regions as per [[မီဒီယာ:United Nations geographical subregions en.svg|UN categorisations (map)]], except 12. Depending on definitions, various territories cited below (notes 6, 11-13, 15, 17-19, 21-23) may be in [[Transcontinental nation|one or both of]] Asia and [[Europe]], Africa, or [[Oceania]].</ref>
! [[ဧရိယာ]]<br />(km²)
! [[လူဦးရေ]]<br />(၁ ဇူလိုင် ၂၀၀၈ မှန်းချက်)
! [[လူဦးရေသိပ်သည်းမှု]]<br />(per km²)
! [[မြို့တော်]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[တောင်အာရှ]] - '''
|-
| {{အလံ|နီပေါနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၄၀,၈၀၀
| align="right" | ၂၉,၅၁၉,၁၁၄
| align="right" | ၁၈၃.၈
| [[ခတ္တမန္ဒုမြို့]]
|-
| {{အလံ|ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၈၀၃,၉၄၀
| align="right" | ၁၆၇,၇၆၂,၀၄၉
| align="right" | ၁၈၃.၇
| [[အစ္စလာမာဘတ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ဘူတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၄၇,၀၀၀
| align="right" | ၆၈၂,၃၂၁
| align="right" | ၁၄.၃
| [[သင်ဖူမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဘင်္ဂလားဒေရှ်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၄၄,၀၀၀
| align="right" | ၁၅၃,၅၄၆,၉၀၁
| align="right" | ၉၂၆.၂
| [[ဒါကာမြို့]]
|-
| {{အလံ|မော်လဒိုက်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၃၀၀
| align="right" | ၃၇၉,၁၇၄
| align="right" | ၁,၀၆၇.၂
| [[မာလေမြို့]]
|-
| {{အလံ|သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၆၅,၆၁၀
| align="right" | ၂၁,၁၂၈,၇၇၃
| align="right" | ၂၉၈.၄
|[[ကိုလံဘိုမြို့|ကိုလန်ဘိုမြို့]]
|-
| {{အလံ|အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၆၄၇,၅၀၀
| align="right" | ၃၂,၇၃၈,၇၇၅
| align="right" | ၄၂.၉
|[[ကဘူးလ်မြို့|ကာဘူးမြို့]]
|-
| {{အလံ|အိန္ဒိယနိုင်ငံ}}<ref> Includes [[Jammu and Kashmir]], a contested territory among India, [[Pakistan]], and the [[People's Republic of China|PRC]].<br /></ref>
| align="right" | ၃,၁၆၇,၅၉ဝ
| align="right" | ၁,၁၄၇,၉၉၅,၂၂၆
| align="right" | ၃၁၈.၂
| [[နယူးဒေလီမြို့]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[မြောက်အာရှ]] - '''
|-
| {{အလံ|ရုရှနိုင်ငံ}}<ref> [[Russia]] is a [[transcontinental country]]; population and area figures are for Asian portion only.<br /></ref>
| align="right" | ၁၃,၁၁၅,၂၀၀
| align="right" | ၁၄၀,၇၀၂,၀၉၂
| align="right" | ၃.၀
| [[မော်စကိုမြို့]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[အနောက်အာရှ]] - '''
|-
| {{အလံ|ကာတာနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၁,၄၃၇
| align="right" | ၉၂၈,၆၃၅
| align="right" | ၆၉.၄
| [[ဒိုဟာမြို့]]
|-
| {{အလံ|ကူဝိတ်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၇,၈၂၀
| align="right" | ၂,၅၉၆,၅၆၁
| align="right" | ၁၁၈.၅
| [[ကူဝိတ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ပါလက်စတိုင်း|name=ဂါဇာ}}<ref name = "Palestine"> [[Gaza Strip|Gaza]] and [[West Bank]], collectively referred to as the "Occupied Palestinian Territory" by the UN, are [[Palestinian territories|territories]] partially occupied by [[Israel]] but under ''de facto'' administration of the [[Palestinian National Authority]].<br /></ref>
| align="right" | ၃၆၃
| align="right" | ၁,၅၃၇,၂၆၉
| align="right" | ၃,၃၁၅.၇
| [[ဂါဇာမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဂျော်ဂျီယာနိုင်ငံ}}<ref> [[Georgia (country)|Georgia]] is often considered a transcontinental country in Western Asia and Eastern Europe; population and area figures are for Asian portion only.<br /></ref>
| align="right" | ၂၀,၄၆၀
| align="right" | ၄,၆၃၀,၈၄၁
| align="right" | ၉၉.၃
| [[တဗီလီစီမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဂျော်ဒန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၉၂,၃ဝဝ
| align="right" | ၆,၁၉၈,၆၇၇
| align="right" | ၅၇.၅
| [[အမ္မန်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ဆီးရီးယားနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၈၅,၁၈၀
| align="right" | ၁၉,၇၄၇,၅၈၆
| align="right" | ၉၂.၆
|[[ဒမားစကပ်မြို့|ဒမာစကတ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ဆော်ဒီအာရေဗျနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁,၉၆၀,၅၈၂
| align="right" | ၂၃,၅၁၃,၃၃၀
| align="right" | ၁၂.၀
| [[ရီယဓ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ဆိုက်ပရပ်စ်နိုင်ငံ}}<ref> The island of [[Cyprus]] is sometimes considered a transcontinental territory: in the Eastern Basin of the [[Mediterranean Sea]] south of [[Turkey]], it has historical and socio-political connections with Europe. The [[Turkish Republic of Northern Cyprus]] (TRNC), distinct from the ''de jure'' Republic of Cyprus in the south (with a predominantly Greek population), is recognized only by Turkey.<br /></ref>
| align="right" | ၉,၂၅၀
| align="right" | ၇၉၂,၆ဝ၄
| align="right" | ၈၃.၉
| [[နီကိုးရှားမြို့]]
|-
| {{အလံ|တူရကီနိုင်ငံ}}<ref> [[Turkey]] is generally considered a transcontinental country in Western Asia and Southern Europe; population and area figures are for Asian portion only, excluding all of [[Istanbul Province|Istanbul]].</small><br /></ref>
| align="right" | ၇၅၆,၇၆၈
| align="right" | ၇၁,၈၉၂,၈၀၇
| align="right" | ၇၆.၅
|[[အန်ကာရာမြို့|အန်ကရာမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဘာရိန်းနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၆၆၅
| align="right" | ၇၁၈,၃၀၆
| align="right" | ၉၈၇.၁
| [[မာနာမာမြို့]]
|-
| {{အလံ|ယီမင်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၅၂၇,၉၇၀
| align="right" | ၂၃,၀၁၃,၃၇၆
| align="right" | ၃၅.၄
| [[ဆန်နာရာမြို့]]
|-
| {{အလံ|လက်ဘနွန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁ဝ,၄၅၂
| align="right" | ၃,၉၇၁,၉၄၁
| align="right" | ၃၅၃.၆
| [[ဘေရွတ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|အဇာဘိုင်ဂျန်နိုင်ငံ}}<ref> [[Azerbaijan]] is often considered a transcontinental country in Western Asia and Eastern Europe; population and area figures are for Asian portion only. Figures include [[Nakhchivan]], an autonomous [[exclave]] of Azerbaijan bordered by [[Armenia]], [[Iran]], and [[Turkey]].<br /></ref>
| align="right" | ၄၆,၈၇၀
| align="right" | ၃,၈၄၅,၁၂၇
| align="right" | ၈၂.၀
|[[ဗားကူးမြို့|ဘာကူမြို့]]
|-
| {{အလံ|ပါလက်စတိုင်း|name=အနောက်ကမ်း}}<ref name = "Palestine"/>
| align="right" | ၅,၈၆၀
| align="right" | ၂,၆၁၁,၉၀၄
| align="right" | ၃၉၃.၁
|
|-
| {{အလံ|အာမေးနီးယားနိုင်ငံ}}<ref> [[Armenia]] is sometimes considered a transcontinental country: physiographically in [[Western Asia]], it has historical and sociopolitical connections with Europe.<br /></ref>
| align="right" | ၂၉,၈၀၀
| align="right" | ၂,၉၆၈,၅၈၆
| align="right" | ၁၁၁.၇
| [[ယေရေဗန်မြို့]]
|-
| {{အလံ|အာရပ်စော်ဘွားများပြည်ထောင်စု}}
| align="right" | ၈၂,၈၀
| align="right" | ၄,၆၂၁,၃၉၉
| align="right" | ၂၉.၅
| [[အဘူဒါဘီမြို့]]
|-
| {{အလံ|အီရတ်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၄၃၇,ဝ၇၂
| align="right" | ၂၈,၂၂၁,၁၈၁
| align="right" | ၅၄.၉
| [[ဘဂ္ဂဒက်မြို့]]
|-
| {{အလံ|အီရန်နိုင်ငံ}}<!--{{editnote | NOTE: Do not alter or move this entry without discussion -- in the UN scheme for countries/regions (used in the table), Iran is in Southern Asia, not Western Asia.}}-->
| align="right" | ၁,၆၄၈,၁၉၅
| align="right" | ၆၅,၈၇၅,၂၂၃
| align="right" | ၄၂
| [[တီဟီရန်မြို့]]
|-
| {{အလံ|အိုမန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၂၁၂,၄၆၀
| align="right" | ၃,၃၁၁,၆၄၀
| align="right" | ၁၂.၈
| [[မွတ်စကတ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|အစ္စရေးနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၂၀,၇၇၀
| align="right" | ၇,၁၁၂,၃၅၉
| align="right" | ၂၉၀.၃
| [[ဂျေရုဆလင်မြို့]]<ref>In 1980, [[Jerusalem]] was proclaimed Israel's united capital, following its annexation of Arab-dominant [[East Jerusalem]] during the [[Six-Day War|1967 Six-Day War]]. The [[United Nations]] and many countries do not recognize this claim, with most countries maintaining embassies in [[Tel Aviv]] instead.</ref>
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[အရှေ့တောင်အာရှ]]<ref name="ccau">Excludes [[Christmas Island]] and [[Cocos (Keeling) Islands]] ([[States and territories of Australia|Australian external territories]] in the [[Indian Ocean]] southwest of [[Indonesia]]).<br /></ref> - '''
|-
| {{အလံ|ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၈၁,၀၄၀
| align="right" | ၁၄,၂၄၁,၆၄၀
| align="right" | ၇၀.၆
| [[ဖနွမ်းပင်မြို့]]
|-
| {{အလံ|စင်ကာပူနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၇၀၄
| align="right" | ၄,၆၀၈,၁၆၇
| align="right" | ၆,၃၆၉.၀
| [[စင်ကာပူနိုင်ငံ|စင်ကာပူမြို့]]
|-
| {{အလံ|ထိုင်းနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၅၁၄,၀၀၀
| align="right" | ၆၅,၄၉၃,၂၉၈
| align="right" | ၁၂၁.၃
| [[ဘန်ကောက်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၃၀၀,၀၀၀
| align="right" | ၉၂,၆၈၁,၄၅၃
| align="right" | ၂၄၆.၁
| [[မနီလာမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၃၃၁,၆၉၀
| align="right" | ၈၆,၁၁၆,၅၅၉
| align="right" | ၂၄၆.၁
| [[ဟနွိုင်းမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဘရူနိုင်းနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၅,၇၇၀
| align="right" | ၃၈၁,၃၇၁
| align="right" | ၆၀.၈
|[[ဘန်ဒါဆရီဘဂါဝမ်မြို့|ဘန်ဒါစရီဘဂဝမ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|မလေးရှားနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၃၂,၇၅၀
| align="right" | ၂၅,၂၇၄,၁၃၅
| align="right" | ၆၈.၇
| [[ကွာလာလမ်ပူမြို့]]
|-
| {{အလံ|မြန်မာပြည်}}
| align="right" | ၆၇၈,၅၀၀
| align="right" | ၅၅,၃၉၀,၀၀၀
| align="right" | ၇၅
| [[နေပြည်တော်]]<ref> The administrative capital of [[Myanmar]] was officially moved from [[Yangon|Yangon (Rangoon)]] to a militarised greenfield just west of [[Pyinmana]] on 6 November 2005.</ref>
|-
| {{အလံ|လောနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၂၃၆,၈၀၀
| align="right" | ၆,၆၇၇,၅၃၄
| align="right" | ၂၄.၄
|[[ဗီယင်ကျန်းမြို့|ဗြန်တီအန်မြို့]]
|-
| {{အလံ|အရှေ့တီမောနိုင်ငံ}}<ref> [[East Timor]] is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and [[Oceania]].<br /></ref>
| align="right" | ၁၅,၀၀၇
| align="right" | ၁,၁၀၈,၇၇၇
| align="right" | ၆၃.၅
| [[ဒီလီမြို့]]
|-
| {{အလံ|အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ}}<ref> [[Indonesia]] is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and [[Oceania]]; figures do not include [[Irian Jaya]] and [[Maluku Islands]], frequently reckoned in Oceania ([[Melanesia]]/[[Australasia]]).<br /></ref>
| align="right" | ၁,၄၁၉,၅၈၈
| align="right" | ၂၃၇,၅၁၂,၃၅၅
| align="right" | ၁၅၉.၉
| [[ဂျာကာတာမြို့]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[အရှေ့အာရှ]] - '''
|-
| {{အလံ|ဂျပန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၃၇၇,၈၃၅
| align="right" | ၁၂၇,၂၈၈,၆၂၈
| align="right" | ၃၃၆.၁
| [[တိုကျိုမြို့]]
|-
| {{အလံ|တရုတ်ပြည်}}<ref>The current [[state]] is formally known as the [[People's Republic of China]] (PRC), which is subsumed by the [[China|eponymous entity and civilization (China)]]. Figures given are for [[mainland China]] only, and do not include [[ဟောင်ကောင်]], [[Macau]], and [[တိုင်ဝမ်]].<br /></ref>
| align="right" | ၉,၅၈၄,၄၉၂
| align="right" | ၁,၃၂၂,၀၄၄,၆၀၅
| align="right" | ၁၃၄.၀
| [[ပေကျင်းမြို့]]
|-
| {{အလံ|ထိုင်ဝမ်|name=တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ (ထိုင်ဝမ်)}}<ref> Figures are for [[Taiwan Area|the area]] under the ''de facto'' control of the [[Republic of China]] (ROC) government, frequently referred to as [[ထိုင်ဝမ်]]. Claimed in whole by the PRC; see [[political status of Taiwan]].<br /></ref>
| align="right" | ၃၅,၉၈၀
| align="right" | ၂၂,၉၂၀,၉၄၆
| align="right" | ၆၂၆.၇
| [[ထိုင်ပေမြို့]]
|-
| {{အလံ|တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၉၈,၄၈၀
| align="right" | ၄၉,၂၃၂,၈၄၄
| align="right" | ၄၉၀.၇
| [[ဆိုးလ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|မာကောင်}}၊ တရုတ်ပြည် <ref> [[မာကောင်]]သည် တရုတ်ပြည့်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၏ [[Special Administrative Region]]</ref>
| align="right" | ၂၅
| align="right" | ၄၆၀,၈၂၃
| align="right" | ၁၈,၄၇၃.၃
|
|-
| {{အလံ|မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၂၀,၅၄၀
| align="right" | ၂၃,၄၇၉,၀၉၅
| align="right" | ၁၈၄.၄
|[[ပြုံယမ်းမြို့|ပြုန်ယန်းမြို့]]
|-
| {{အလံ|မွန်ဂိုးလီးယားနိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁,၅၆၅,၀၀၀
| align="right" | ၂,၉၉၆,၀၈၂
| align="right" | ၁.၇
|[[ဦလန်ဘာတာမြို့|ဦလန်ဗာတာမြို့]]
|-
| {{အလံ|ဟောင်ကောင်}}၊ တရုတ်ပြည်<ref> [[ဟောင်ကောင်]]သည် တရုတ်ပြည့်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ၏ [[Special Administrative Region]] (SAR) တစ်ခုဖြစ်သည်</ref>
| align="right" | ၁,၀၉၂
| align="right" | ၇,၉၀၃,၃၃၄
| align="right" | ၆,၆၈၈.၀
|
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[အလယ်အာရှ]] - '''
|-
| {{အလံ|ကာဂျစ္စတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၉၈,၅၀၀
| align="right" | ၅,၃၅၆,၈၆၉
| align="right" | ၂၄.၃
|[[ဘီရှကက်မြို့|ဗီရှကက်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ကာဇက်စတန်နိုင်ငံ}}<ref> [[Kazakhstan]] is sometimes considered a transcontinental country in Central Asia and Eastern Europe; population and area figures are for Asian portion only.<br /></ref>
| align="right" | ၂,၃၄၆,၉၂၇
| align="right" | ၁၅,၃၄၀,၅၃၃
| align="right" | ၅.၇
| [[အစတာနာမြို့]]
|-
| {{အလံ|တာဂျစ်ကစ္စတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၁၄၃,၁၀၀
| align="right" | ၇,၂၁၁,၈၈၄
| align="right" | ၄၇.၀
| [[ဒုရှန်ဗေမြို့]]
|-
| {{အလံ|တပ်မင်နစ္စတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၄၈၈,၁၀၀
| align="right" | ၅,၁၇၉,၅၇၃
| align="right" | ၉.၆
| [[အတ်ဂဗတ်မြို့]]
|-
| {{အလံ|ဥဇဘက်ကစ္စတန်နိုင်ငံ}}
| align="right" | ၄၄၇,၄၀၀
| align="right" | ၂၈,၂၆၈,၄၄၁
| align="right" | ၅၇.၁
| [[တရှကင့်မြို့]]
|- style="font-weight:bold;"
| စုစုပေါင်း
| align="right" | ၄၃,၈၁၀,၅၈၂
| align="right" | ၄,၀၅၀,၄၀၄,၁၉၃
| align="right" | ၈၉.၀၇
|-
|}
{{တိုက်}}
== ကျမ်းကိုး ==
{{Reflist|2}}
[[Category:တိုက်ကြီးများ]]
hwprbucp0r7uqqjp9h94hwiv39d9t7l
မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူအခွင့်အရေး
0
2116
751912
706845
2022-07-21T13:25:23Z
Generation Z 2022
100814
wikitext
text/x-wiki
{{unreferenced}}
{{POV}}
{{မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမိုင်းဆိုင်ရာ}}
မြန်မာနိုင်ငံ၏ စစ်အစိုးရအုပ်ချုပ်မှုသည် ယေဘုယျအားဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အဆိုးဝါးဆုံး နှင့် အချုပ်ချယ်ဆုံး အစိုးရတစ်ခုအဖြစ် တကမ္ဘာလုံးမှ လက်ခံထားကြသည်။ နိုင်ငံတကာ မိသားစု နှင့် လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့အစည်းများမှလည်း မြန်မာနိုင်ငံကို စဉ်ဆက်မပျက် စိုးရိမ်ကြောင့်ကြခဲ့ကြသည်။
ကမ္ဘာပေါ်တွင် လွတ်လပ်မှု ၂ဝဝ၄ ခေါ်သည့် [[Freedom House|လွတ်လပ်ခွင့် အိမ်]]၏ အစီရင်ခံစာတွင် 'စစ်အစိုးရသည် အမိန့်ဒီကရီအရ အုပ်ချုပ်ပျီးတရားစီရင်ရေးကို ကြိုးကိုင်ခြင်း၊ အခြေခံအခွင့်အရေးများကို ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်ခြင်း၊ လူ.အခွင့်အရေးများကို အတားအဆီးမဲ့ ချိုး ဖေါက်ခြင်းတို့ကို ကျူးလွန်လျက် ရှိသည်။ 'တပ်မတော် အရာရှိများသည် ဝန်ကြီး နေရာများကို ရယူထား ကြသည်။ ဝန်ကြီးဌာနအားလုံးတွင် လက်ရှိနှင့် အငြိမ်းစား တပ်မတော် အရာရှိကြီးများက ထိပ်ပိုင်း ဝန်ကြီး နေရာများကို ရယူထား ကြသည်။ အထက်ပိုင်းရာထူးများနှင့် အောက်ခြေရာထူးများတွင် တရားဝင်လာဘ်စား ခြစါးမှုမှာ ကျယ်ပြန့် စွာတွေ့ရှိရသည်' ဟု ဖော်ပြထားသည်။
၂ဝဝ၄ ခုနှစ်က လူ.အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ.၏ အာရှဆိုင်ရာ ဒါရိုက်တာ ဘရက်အဒမ်၏ မိန့်ခွန်းတစ်ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူ.အခွင့်အရေး မှာ များစွာမှ ဆိုးဆိုးရွားရွား အခြေအနေတွင် ရှိနေကြောင်း ဖော်ပြပြီး 'မြန်မာနိုင်ငံသည် ကျောင်းသုံး ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်ပါ ရဲဖြင့် အကြွင်းမဲ့ အာဏာသုံး၍ အုပ်ချုပ်သော နိုင်ငံအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။ အစိုးရ သတင်း ပေးနှင့် သူလျှိုများသည် နေရာတကာတွင် ရှိသည်။ သာမန် မြန်မာပြည်သူတစ်ဦးသည် နိုင်ငံခြါးသားများနှင့် အပေါ်ယံမျှသာ ပြောဆိုရဲကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ခေါ်ယူမေး မြန်းစစ်ဆေးခံရမှာကိုလည်း ကောင်း၊ ထို့ထက်ပိုဆိုး သော အဖြစ် ရင်ဆိုင်ရမှာကိုလည်း ကောင်း ကြောက်ကြသည်။ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်၊ စုဝေးခွင့်နှင့် အသင်းအပင်း ဖွဲ.ခွင့်များ မရှိပေ'။
== ပုဂ္ဂိုလ်ရေးလွတ်လပ်မှု ==
=== အဓမ္မလုပ်အား ပေး ခြင်း ===
နိုင်ငံတကာ လွတ်လပ်သည့် အလုပ်သမားများ၏ သမဂ္ဂများအဖွဲ.၏ အဆိုအရ စစ်အစိုးရသည် ထောင်ပေါင်းများစွာသော ယောက်ျား၊ မိန်းမ၊ ကလေးများနှင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများအား မိမိတို့ဆန္ဒမပါဘဲ လုပ်အား ပေး စေသည်။ ငြင်းဆန်သူများသည် ညှင်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ မုဒိမ်းကျင့် ခြင်းနှင့်သတ်ဖြတ်ခြင်းများ ခံရသည်။
နိုင်ငံတကာ အလုပ်သမားသမဂ္ဂ ကြီးက ၁၉၆ဝ ပြည့်လွန်နှစ်များမှစ၍ အခမဲ့ လုပ်အား ပေးခိုင်းသည့် အလေ့အထရပ်တန့်ပစ်ရန် ဆက်တိုက်ပန်ကြားခဲ့ သည်။ ၂ဝဝဝ ပြည့်နှစ် ဇွန်တွင် အိုင်အယ်လ်အို အစည်းအဝေးကြီးက စစ်အစိုးရအား အဓမ္မလုပ်အား ပေးမှု အထောက်အကူမဖြစ်စေရန် စစ်အစိုးရနှင့် အဆက်အသွယ်များ ရပ်တန့်ကြရန် ဆုံး ဖြတ်ချက်ချမှတ်ခဲ့သည်။
== လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခွင့်နှင့် နိုင်ငံရေးလွတ်လပ်ခွင့် ==
၂ဝဝ၄ ခုနှစ်က နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်၏ အစီရင်ခံစာတွင် ၁၉၈၉ နှင့် ၂ဝဝ၄ ခုနှစ်အတွင်း နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား ၁၃ဝဝ ကျော် ထဲတွင် အပါအဝင်ဖြစ်သည့် လူ ၂ဝဝ ကျော်သည် တရားမျှတမှုမရှိဘဲ ရုံးတင်စစ်ဆေးပြီး ထောင်ချခံရသည်ဟု ဖော်ပြပါရှိသည်။ အကျဉ်းသားများအနက် အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီအဖွဲ.ချုပ်၏ ခေါင်း ဆောင်များ ဖြစ်ကြသည့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ဦးတင်ဦးတို့သည် 'နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ ပြစ်မှုဟုမယူဆသည့် ငြိမ်းချမ်းစွာ လုပ်ဆောင်ချက်များအတွက် သူတို့၏ လွတ်လပ်ခွင့်များကို ငြင်းပယ်ခံထားရသည်' ဟူ၍ ဖော်ပြသည်။
ဖရီးဒမ်း ဟောက်စ် အစီရင်ခံစာက ဆက်လက်၍ ပြည်သူများ၏ ပိုင်နက်အိုးအိမ်များကို စိတ်ထင်တိုင်းရှာဖေွ မေွှနှောက်ခြင်း၊ စာတိုက်မှ စာများကို ဖေါက် ဖတ်ခြင်း၊ တယ်လီဖုန်း စကား ပြောသည်ကို ခိုးနါး ထောင်ခြင်း၊ တယ်လီဖုန်း၊ ဖက်စ်စက်၊ ကွန်ပျူတာစက်များ၊ မိုဒမ်များနှင့် ဆော့ဖ်ဝဲများ ပိုင်ဆိုင်မှု တို့ကို ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခြင်းများ ပြုလုပ်သည်။
== နိုင်ငံတော်မှ ကြီး ကြပ်သော ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှုနှင့် မုဒိမ်းမှု ==
၂ဝဝ၂ ခုနှစ်က ရှမ်းလူ့အခွင့်အရေး ဖောင်ဒေးရှင်းနှင့် ရှမ်းအမျိုးသမီးများလှုပ်ရှားမှု ကွန်ရက်တို့၏ အစီရင်ခံစာဖြစ်သည့် မုဒိမ်းကျင့်ခွင့်လိုင်စင် အစီရင်ခံစာတွင် ရှမ်း ပြည်တွင် ၁၉၉၆ နှင့် ၂ဝဝ၁ ခုနှစ်များအကြား မြန်မာတပ်သားများက အမျိုးသမီးနှင့် မိန်းကလေး ၆၂၅ ယောက်အပေါ် ကျူးလွန် ခဲ့သော မုဒိမ်းမှုနှင့် အခြားလိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုပေါင်း ၁၇၃ မှုအား အသေးစိတ်ဖော်ထုတ်ထားသည်။ စာတမ်း ပြုစုသူများက ဤအရေအတွက်သည် အဖြစ်မှန်ထက် လျော့နည်းစရာသာ ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ အစီရင်ခံစာအရ 'မြန်မာ့တပ်မတော်သည် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများအား ကြောက်ရွံ့ချောက်ချားစေပြီး ဖိနှိပ်သိမ်းသွင်းရန် မိမိ၏စစ်သားများအား စနစ်တကျနှင့် ကျယ်ပြန့်စွာ လွတ်လွပ်လပ်လပ် မုဒိမ်းကျင့်သည်ကို ခွင့်ပြုထား ခြင်း ဖြစ်သည်' ဟု ဖော်ပြ အစီရင်ခံစာက ပုံဖော်သည်မှာ လိင်ဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုသည် ကြမ်း ကြုတ်ရက်စက်သည့် စစ်ရာဇဝတ်ဖြစ်ပြီးလူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ရာဇဝတ်ပြစ်မှု ကျူးလွန်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုရာဇဝတ်မှုများ ရှမ်း ပြည်နယ်တွင် တကယ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဆက်၍လည်း ဖြစ်နေကြောင်း အစီရင်ခံစာက ဖော်ပြထားသည်။ အစီရင်ခံစာက ရှမ်း ပြည်တွင် အရပ်သား ပြည်သူများအပေါ် တွင်လိင်ဆိုင်ရာရက်စက်ကြမ်း ကြုတ်မှုကို 'စစ်လက်နက်တစ်ခုသဖွယ်' အသုံး ပြုမှုကို တရားဝင်လျစ်လျူရှုထား ကြောင်း သာဓကများ ဖော်ပြထားသည်။ ဆက်လက်၍ အစီရင်ခံစာက ၂၅ ရာခိုင်နှုန်း သော မုဒိမ်းမှုများတွင် သေကျေမှုရှိပြီး ဒေသခံများ မြင်ရစေရန် အလောင်းများအား တမင် ပြသထားသည်။ ၆၁ ရာခိုင်နှုန်း သော ဖြစ်ရပ်များတွင် တပ်မတော်စခန်းများအတွင်း အုပ်စုဖြင့် ကျူးလွန်ကြပြီး အချို့ကိစ္စများတွင် အမျိုးသမီးများအား ၄ လခန့်ထိန်းသိမ်းကာ ထပ်ခါတလဲလဲ မုဒိမ်းကျင့်ခြင်းကို ပြုလုပ်ကြသည်။
၂ဝဝ၃ ခုနှစ် 'လုံခြုံသောနေရာမရှိ၊ ဗမါ့တပ်မတော်နှင့် တိုင်းရင်းသူအမျိုးသမီးများအား မုဒိမ်းကျင့်ခြင်း' ဟူသည့် ဒုက္ခသည် နိုင်ငံတကာအဖွဲ.၏ အစီရင်ခံစာက မုဒိမ်းကျင့်ခြင်းကို မြန်မာတပ်မတော်က လူနည်းစု တိုင်းရင်းသားငါးမျိုးမှ အမျိုးသမီးများအပေါ် ကျယ်ပြန့်စွာ ကျင့်သုံး သည်ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။
လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ဖြစ်သည့် နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်က နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားအပါအဝင် အကျဉ်းကျများအား ညှင်းပန်းနှိပ်စက် ခြင်းကိစ္စများကိုပါ အစီရင်ခံထားသည်။
2021 [[နွေဦးတော်လှန်ရေး|စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းမှု]]ဖြစ်စဉ်တွင်မူ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြခဲ့သူများကို ရက်စက်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့မှုကြောင့် 2022 ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ 21 ရက်နေ့တွင် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု|အမေရိကန်]]နှင့် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ]]က [[မြန်မာနိုင်ငံ]]သို့ ခရီးသွားရန် မသင့်ဟု ထုတ်ပြန်ခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဆိုးရွားသော လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုများကို သွယ်ဝိုက်၍ ပြသလိုက်ခြင်း ဖြစ်ပေသည်။
== ကလေးများအခွင့်အရေး ==
လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့၏ အဆိုအရ<ref>[http://hrw.org/reports/2002/burma/ ''"My Gun Was as Tall as Me" : Child Soldiers in Burma''], Human Rights Watch, October 2002, ISBN 1-56432-279-3</ref> စစ်တပ်ထဲသို့ ကလေးများ ဝင်စေခြင်းနှင့် ပြန်ပေးဆွဲခြင်းများသည် အဆန်းတကြယ် မဟုတ်တော့ပေ။ နိုင်ငံ၏ တပ်ဖွဲဝင် ၃၅ဝ,ဝဝဝ မှ ၄ဝဝ,ဝဝဝ အနက်မှ ခန့်မှန်း ခြေ ၇ဝ,ဝဝဝ ခန့်မှာ ကလေးစစ်သားများ ဖြစ်သည်။ ကလေး လုပ်အား ပေးခိုင်း စေခြင်း သတင်းများလည်း ထွက်ပေါ်လျက်ရှိသည်။
=== ကလေးစစ်သားများ ===
တပ်မတော်တွင်သာမက မြန်မာအစိုးရဆန့်ကျင်ရေး လက်နက်ကိုင်လှုပ်ရှားမှုများတွင် ကလေးစစ်သားများသည် အရေးပါသော နေရာမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ကလေးများအား စစ်တပ်တွင်းသို့ ဒေါ်လာ ၄၀ ခန့်နှင့် ဆန်တစ်အိတ် သို့မဟုတ် ဆီတစ်ပုံးဖြင့် ရောင်းချခံနေရကြောင်း ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် ''The Independent'' က ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>[http://www.independent.co.uk/news/world/asia/two-burmese-children-a-week-conscripted-into-military-7858858.html "Two Burmese children a week conscripted into military, UN-verified accounts of child soldiers undermine junta's assurances on democratic reforms"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170204030527/http://www.independent.co.uk/news/world/asia/two-burmese-children-a-week-conscripted-into-military-7858858.html |date=4 February 2017 }}, Jerome Taylor, ''The Independent'', 19 June 2012</ref> ကလေးများနှင့် လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂအထူးကိုယ်စားလှယ်ဖြစ်သူ Radhika Coomaraswamy သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၅ ရက်နေ့တွင် မြန်မာအစိုးရနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ကာ ပြောင်းလဲရေးအတွက် အချက်ပြမှုအဖြစ် ဆောင်ရွက်ရန်လုပ်ငန်းစဉ်ကို အစိုးရမှ လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်လိမ့်မည်ဟု မျှော်လင့်ကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။<ref>[http://www.un.org/News/briefings/docs/2012/120705_Guest.doc.htm "Press Conference on Action Plan to End Recruitment of Child Soldiers in Myanmar"], United Nations (New York), 5 July 2012</ref>
၂၀၁၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် [[တပ်မတော်]]သည် ကလေးစစ်သား ၄၂ ဦးကို ပြန်လည်လွှတ်ပေးခဲ့ပြီး [[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အလုပ်သမားအဖွဲ့]]သည် အစိုးရကိုယ်စားလှယ်များ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့ကြသလို [[ကချင်လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်]]နှင့်လည်း တွေ့ဆုံခဲ့ကာ ကလေးစစ်သားများ ထပ်မံလွှတ်ပေးနိုင်ရန် ဆွေးနွေးခဲ့ကြသည်။<ref>[http://www.irrawaddy.org/archives/13354 "ILO in Talks with Kachins over Child Soldiers"], Lawi Weng, ''The Irrawaddy'', 5 September 2012</ref> အမေရိကန် ကိုယ်စားလှယ် ဆမန်သာ ပါဝါ သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် အစိုးရနှင့် တွေ့ဆုံပြီး ကလေးစစ်သားများအရေးကို အရေးပေးဆွေးနွေးခဲ့သော်လည်း အစိုးရ၏ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လုပ်ငန်းစဉ်များအပေါ် မှတ်ချက် မပေးခဲ့ပေ။<ref name="whitehouse.gov">{{cite web |author=Samantha Power |url=http://www.whitehouse.gov/blog/2012/11/09/supporting-human-rights-burma |title=Supporting Human Rights in Burma | The White House |publisher=Whitehouse.gov |accessdate=20 November 2012}}</ref>
၂၀၁၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ကလေးများအား စစ်တပ်ထဲသို့ ဝင်စေခြင်းနှင့် ပြန်ပေးဆွဲခြင်းများလည်းမရှိတော့ပဲ အသက်၁၈နှစ်မပြည့်သေးသော သူများကိုမိဘထံသို့ ပြန်လည်အပ်နှံကာ အခြေခံပညာနှင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပညာရပ်များကို သင်ကြားစေသည်။
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
phvsgnjvext818uzhsrw36bi78w67h2
751940
751912
2022-07-21T17:01:59Z
Ninjastrikers
22896
/* နိုင်ငံတော်မှ ကြီး ကြပ်သော ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှုနှင့် မုဒိမ်းမှု */
wikitext
text/x-wiki
{{unreferenced}}
{{POV}}
{{မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမိုင်းဆိုင်ရာ}}
မြန်မာနိုင်ငံ၏ စစ်အစိုးရအုပ်ချုပ်မှုသည် ယေဘုယျအားဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အဆိုးဝါးဆုံး နှင့် အချုပ်ချယ်ဆုံး အစိုးရတစ်ခုအဖြစ် တကမ္ဘာလုံးမှ လက်ခံထားကြသည်။ နိုင်ငံတကာ မိသားစု နှင့် လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့အစည်းများမှလည်း မြန်မာနိုင်ငံကို စဉ်ဆက်မပျက် စိုးရိမ်ကြောင့်ကြခဲ့ကြသည်။
ကမ္ဘာပေါ်တွင် လွတ်လပ်မှု ၂ဝဝ၄ ခေါ်သည့် [[Freedom House|လွတ်လပ်ခွင့် အိမ်]]၏ အစီရင်ခံစာတွင် 'စစ်အစိုးရသည် အမိန့်ဒီကရီအရ အုပ်ချုပ်ပျီးတရားစီရင်ရေးကို ကြိုးကိုင်ခြင်း၊ အခြေခံအခွင့်အရေးများကို ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်ခြင်း၊ လူ.အခွင့်အရေးများကို အတားအဆီးမဲ့ ချိုး ဖေါက်ခြင်းတို့ကို ကျူးလွန်လျက် ရှိသည်။ 'တပ်မတော် အရာရှိများသည် ဝန်ကြီး နေရာများကို ရယူထား ကြသည်။ ဝန်ကြီးဌာနအားလုံးတွင် လက်ရှိနှင့် အငြိမ်းစား တပ်မတော် အရာရှိကြီးများက ထိပ်ပိုင်း ဝန်ကြီး နေရာများကို ရယူထား ကြသည်။ အထက်ပိုင်းရာထူးများနှင့် အောက်ခြေရာထူးများတွင် တရားဝင်လာဘ်စား ခြစါးမှုမှာ ကျယ်ပြန့် စွာတွေ့ရှိရသည်' ဟု ဖော်ပြထားသည်။
၂ဝဝ၄ ခုနှစ်က လူ.အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ.၏ အာရှဆိုင်ရာ ဒါရိုက်တာ ဘရက်အဒမ်၏ မိန့်ခွန်းတစ်ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူ.အခွင့်အရေး မှာ များစွာမှ ဆိုးဆိုးရွားရွား အခြေအနေတွင် ရှိနေကြောင်း ဖော်ပြပြီး 'မြန်မာနိုင်ငံသည် ကျောင်းသုံး ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်ပါ ရဲဖြင့် အကြွင်းမဲ့ အာဏာသုံး၍ အုပ်ချုပ်သော နိုင်ငံအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။ အစိုးရ သတင်း ပေးနှင့် သူလျှိုများသည် နေရာတကာတွင် ရှိသည်။ သာမန် မြန်မာပြည်သူတစ်ဦးသည် နိုင်ငံခြါးသားများနှင့် အပေါ်ယံမျှသာ ပြောဆိုရဲကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ခေါ်ယူမေး မြန်းစစ်ဆေးခံရမှာကိုလည်း ကောင်း၊ ထို့ထက်ပိုဆိုး သော အဖြစ် ရင်ဆိုင်ရမှာကိုလည်း ကောင်း ကြောက်ကြသည်။ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်၊ စုဝေးခွင့်နှင့် အသင်းအပင်း ဖွဲ.ခွင့်များ မရှိပေ'။
== ပုဂ္ဂိုလ်ရေးလွတ်လပ်မှု ==
=== အဓမ္မလုပ်အား ပေး ခြင်း ===
နိုင်ငံတကာ လွတ်လပ်သည့် အလုပ်သမားများ၏ သမဂ္ဂများအဖွဲ.၏ အဆိုအရ စစ်အစိုးရသည် ထောင်ပေါင်းများစွာသော ယောက်ျား၊ မိန်းမ၊ ကလေးများနှင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများအား မိမိတို့ဆန္ဒမပါဘဲ လုပ်အား ပေး စေသည်။ ငြင်းဆန်သူများသည် ညှင်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ မုဒိမ်းကျင့် ခြင်းနှင့်သတ်ဖြတ်ခြင်းများ ခံရသည်။
နိုင်ငံတကာ အလုပ်သမားသမဂ္ဂ ကြီးက ၁၉၆ဝ ပြည့်လွန်နှစ်များမှစ၍ အခမဲ့ လုပ်အား ပေးခိုင်းသည့် အလေ့အထရပ်တန့်ပစ်ရန် ဆက်တိုက်ပန်ကြားခဲ့ သည်။ ၂ဝဝဝ ပြည့်နှစ် ဇွန်တွင် အိုင်အယ်လ်အို အစည်းအဝေးကြီးက စစ်အစိုးရအား အဓမ္မလုပ်အား ပေးမှု အထောက်အကူမဖြစ်စေရန် စစ်အစိုးရနှင့် အဆက်အသွယ်များ ရပ်တန့်ကြရန် ဆုံး ဖြတ်ချက်ချမှတ်ခဲ့သည်။
== လွတ်လပ်စွာပြောဆိုခွင့်နှင့် နိုင်ငံရေးလွတ်လပ်ခွင့် ==
၂ဝဝ၄ ခုနှစ်က နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်၏ အစီရင်ခံစာတွင် ၁၉၈၉ နှင့် ၂ဝဝ၄ ခုနှစ်အတွင်း နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား ၁၃ဝဝ ကျော် ထဲတွင် အပါအဝင်ဖြစ်သည့် လူ ၂ဝဝ ကျော်သည် တရားမျှတမှုမရှိဘဲ ရုံးတင်စစ်ဆေးပြီး ထောင်ချခံရသည်ဟု ဖော်ပြပါရှိသည်။ အကျဉ်းသားများအနက် အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီအဖွဲ.ချုပ်၏ ခေါင်း ဆောင်များ ဖြစ်ကြသည့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ဦးတင်ဦးတို့သည် 'နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ ပြစ်မှုဟုမယူဆသည့် ငြိမ်းချမ်းစွာ လုပ်ဆောင်ချက်များအတွက် သူတို့၏ လွတ်လပ်ခွင့်များကို ငြင်းပယ်ခံထားရသည်' ဟူ၍ ဖော်ပြသည်။
ဖရီးဒမ်း ဟောက်စ် အစီရင်ခံစာက ဆက်လက်၍ ပြည်သူများ၏ ပိုင်နက်အိုးအိမ်များကို စိတ်ထင်တိုင်းရှာဖေွ မေွှနှောက်ခြင်း၊ စာတိုက်မှ စာများကို ဖေါက် ဖတ်ခြင်း၊ တယ်လီဖုန်း စကား ပြောသည်ကို ခိုးနါး ထောင်ခြင်း၊ တယ်လီဖုန်း၊ ဖက်စ်စက်၊ ကွန်ပျူတာစက်များ၊ မိုဒမ်များနှင့် ဆော့ဖ်ဝဲများ ပိုင်ဆိုင်မှု တို့ကို ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခြင်းများ ပြုလုပ်သည်။
== နိုင်ငံတော်မှ ကြီး ကြပ်သော ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှုနှင့် မုဒိမ်းမှု ==
၂ဝဝ၂ ခုနှစ်က ရှမ်းလူ့အခွင့်အရေး ဖောင်ဒေးရှင်းနှင့် ရှမ်းအမျိုးသမီးများလှုပ်ရှားမှု ကွန်ရက်တို့၏ အစီရင်ခံစာဖြစ်သည့် မုဒိမ်းကျင့်ခွင့်လိုင်စင် အစီရင်ခံစာတွင် ရှမ်း ပြည်တွင် ၁၉၉၆ နှင့် ၂ဝဝ၁ ခုနှစ်များအကြား မြန်မာတပ်သားများက အမျိုးသမီးနှင့် မိန်းကလေး ၆၂၅ ယောက်အပေါ် ကျူးလွန် ခဲ့သော မုဒိမ်းမှုနှင့် အခြားလိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုပေါင်း ၁၇၃ မှုအား အသေးစိတ်ဖော်ထုတ်ထားသည်။ စာတမ်း ပြုစုသူများက ဤအရေအတွက်သည် အဖြစ်မှန်ထက် လျော့နည်းစရာသာ ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ အစီရင်ခံစာအရ 'မြန်မာ့တပ်မတော်သည် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများအား ကြောက်ရွံ့ချောက်ချားစေပြီး ဖိနှိပ်သိမ်းသွင်းရန် မိမိ၏စစ်သားများအား စနစ်တကျနှင့် ကျယ်ပြန့်စွာ လွတ်လွပ်လပ်လပ် မုဒိမ်းကျင့်သည်ကို ခွင့်ပြုထား ခြင်း ဖြစ်သည်' ဟု ဖော်ပြ အစီရင်ခံစာက ပုံဖော်သည်မှာ လိင်ဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုသည် ကြမ်း ကြုတ်ရက်စက်သည့် စစ်ရာဇဝတ်ဖြစ်ပြီးလူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ရာဇဝတ်ပြစ်မှု ကျူးလွန်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုရာဇဝတ်မှုများ ရှမ်း ပြည်နယ်တွင် တကယ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဆက်၍လည်း ဖြစ်နေကြောင်း အစီရင်ခံစာက ဖော်ပြထားသည်။ အစီရင်ခံစာက ရှမ်း ပြည်တွင် အရပ်သား ပြည်သူများအပေါ် တွင်လိင်ဆိုင်ရာရက်စက်ကြမ်း ကြုတ်မှုကို 'စစ်လက်နက်တစ်ခုသဖွယ်' အသုံး ပြုမှုကို တရားဝင်လျစ်လျူရှုထား ကြောင်း သာဓကများ ဖော်ပြထားသည်။ ဆက်လက်၍ အစီရင်ခံစာက ၂၅ ရာခိုင်နှုန်း သော မုဒိမ်းမှုများတွင် သေကျေမှုရှိပြီး ဒေသခံများ မြင်ရစေရန် အလောင်းများအား တမင် ပြသထားသည်။ ၆၁ ရာခိုင်နှုန်း သော ဖြစ်ရပ်များတွင် တပ်မတော်စခန်းများအတွင်း အုပ်စုဖြင့် ကျူးလွန်ကြပြီး အချို့ကိစ္စများတွင် အမျိုးသမီးများအား ၄ လခန့်ထိန်းသိမ်းကာ ထပ်ခါတလဲလဲ မုဒိမ်းကျင့်ခြင်းကို ပြုလုပ်ကြသည်။
၂ဝဝ၃ ခုနှစ် 'လုံခြုံသောနေရာမရှိ၊ ဗမါ့တပ်မတော်နှင့် တိုင်းရင်းသူအမျိုးသမီးများအား မုဒိမ်းကျင့်ခြင်း' ဟူသည့် ဒုက္ခသည် နိုင်ငံတကာအဖွဲ.၏ အစီရင်ခံစာက မုဒိမ်းကျင့်ခြင်းကို မြန်မာတပ်မတော်က လူနည်းစု တိုင်းရင်းသားငါးမျိုးမှ အမျိုးသမီးများအပေါ် ကျယ်ပြန့်စွာ ကျင့်သုံး သည်ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။
လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ဖြစ်သည့် နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်က နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားအပါအဝင် အကျဉ်းကျများအား ညှင်းပန်းနှိပ်စက် ခြင်းကိစ္စများကိုပါ အစီရင်ခံထားသည်။
၂၀၂၁ ခုနှစ် [[နွေဦးတော်လှန်ရေး|စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းမှု]]ဖြစ်စဉ်တွင်မူ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြခဲ့သူများကို ရက်စက်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့မှုကြောင့် ၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၂၁ ရက်နေ့တွင် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု|အမေရိကန်]]နှင့် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ]]က [[မြန်မာနိုင်ငံ]]သို့ ခရီးသွားရန် မသင့်ဟု ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။
== ကလေးများအခွင့်အရေး ==
လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့၏ အဆိုအရ<ref>[http://hrw.org/reports/2002/burma/ ''"My Gun Was as Tall as Me" : Child Soldiers in Burma''], Human Rights Watch, October 2002, ISBN 1-56432-279-3</ref> စစ်တပ်ထဲသို့ ကလေးများ ဝင်စေခြင်းနှင့် ပြန်ပေးဆွဲခြင်းများသည် အဆန်းတကြယ် မဟုတ်တော့ပေ။ နိုင်ငံ၏ တပ်ဖွဲဝင် ၃၅ဝ,ဝဝဝ မှ ၄ဝဝ,ဝဝဝ အနက်မှ ခန့်မှန်း ခြေ ၇ဝ,ဝဝဝ ခန့်မှာ ကလေးစစ်သားများ ဖြစ်သည်။ ကလေး လုပ်အား ပေးခိုင်း စေခြင်း သတင်းများလည်း ထွက်ပေါ်လျက်ရှိသည်။
=== ကလေးစစ်သားများ ===
တပ်မတော်တွင်သာမက မြန်မာအစိုးရဆန့်ကျင်ရေး လက်နက်ကိုင်လှုပ်ရှားမှုများတွင် ကလေးစစ်သားများသည် အရေးပါသော နေရာမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ကလေးများအား စစ်တပ်တွင်းသို့ ဒေါ်လာ ၄၀ ခန့်နှင့် ဆန်တစ်အိတ် သို့မဟုတ် ဆီတစ်ပုံးဖြင့် ရောင်းချခံနေရကြောင်း ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် ''The Independent'' က ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>[http://www.independent.co.uk/news/world/asia/two-burmese-children-a-week-conscripted-into-military-7858858.html "Two Burmese children a week conscripted into military, UN-verified accounts of child soldiers undermine junta's assurances on democratic reforms"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170204030527/http://www.independent.co.uk/news/world/asia/two-burmese-children-a-week-conscripted-into-military-7858858.html |date=4 February 2017 }}, Jerome Taylor, ''The Independent'', 19 June 2012</ref> ကလေးများနှင့် လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂအထူးကိုယ်စားလှယ်ဖြစ်သူ Radhika Coomaraswamy သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၅ ရက်နေ့တွင် မြန်မာအစိုးရနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ကာ ပြောင်းလဲရေးအတွက် အချက်ပြမှုအဖြစ် ဆောင်ရွက်ရန်လုပ်ငန်းစဉ်ကို အစိုးရမှ လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်လိမ့်မည်ဟု မျှော်လင့်ကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။<ref>[http://www.un.org/News/briefings/docs/2012/120705_Guest.doc.htm "Press Conference on Action Plan to End Recruitment of Child Soldiers in Myanmar"], United Nations (New York), 5 July 2012</ref>
၂၀၁၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် [[တပ်မတော်]]သည် ကလေးစစ်သား ၄၂ ဦးကို ပြန်လည်လွှတ်ပေးခဲ့ပြီး [[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အလုပ်သမားအဖွဲ့]]သည် အစိုးရကိုယ်စားလှယ်များ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခဲ့ကြသလို [[ကချင်လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်]]နှင့်လည်း တွေ့ဆုံခဲ့ကာ ကလေးစစ်သားများ ထပ်မံလွှတ်ပေးနိုင်ရန် ဆွေးနွေးခဲ့ကြသည်။<ref>[http://www.irrawaddy.org/archives/13354 "ILO in Talks with Kachins over Child Soldiers"], Lawi Weng, ''The Irrawaddy'', 5 September 2012</ref> အမေရိကန် ကိုယ်စားလှယ် ဆမန်သာ ပါဝါ သည် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် အစိုးရနှင့် တွေ့ဆုံပြီး ကလေးစစ်သားများအရေးကို အရေးပေးဆွေးနွေးခဲ့သော်လည်း အစိုးရ၏ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လုပ်ငန်းစဉ်များအပေါ် မှတ်ချက် မပေးခဲ့ပေ။<ref name="whitehouse.gov">{{cite web |author=Samantha Power |url=http://www.whitehouse.gov/blog/2012/11/09/supporting-human-rights-burma |title=Supporting Human Rights in Burma | The White House |publisher=Whitehouse.gov |accessdate=20 November 2012}}</ref>
၂၀၁၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ကလေးများအား စစ်တပ်ထဲသို့ ဝင်စေခြင်းနှင့် ပြန်ပေးဆွဲခြင်းများလည်းမရှိတော့ပဲ အသက်၁၈နှစ်မပြည့်သေးသော သူများကိုမိဘထံသို့ ပြန်လည်အပ်နှံကာ အခြေခံပညာနှင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပညာရပ်များကို သင်ကြားစေသည်။
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
go854vgkdsq62w4w9yilesxkmkpfwpt
မြန်မာနိုင်ငံ
0
2388
751953
750479
2022-07-21T17:40:39Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{cleanup}}
{{Infobox country
| conventional_long_name = ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်
| common_name = မြန်မာနိုင်ငံ
| image_flag = Flag of Myanmar.svg
| image_coat = State seal of Myanmar.svg
| symbol_type = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံတော်အထိမ်းအမှတ်တံဆိပ်|နိုင်ငံတော် တံဆိပ်]]
| national_anthem = {{unbulleted list |"[[ကမ္ဘာမကျေ]]"}}<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:U.S. Navy Band - Kaba Ma Kyei.oga|centre]]</div>
| image_map = {{Switcher|[[File:Myanmar on the globe (Myanmar centered).svg|frameless]]|ကမ္ဘာလုံးပုံ ပြရန်|[[File:Location Burma (Myanmar) ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|အာဆီယံမြေပုံ ပြရန်|default=1}}
| map_caption = {{map caption |location_color=အစိမ်း
|region=[[အာဆီယံ]] |region_color=အစိမ်းရင့် |legend=Location Burma (Myanmar) ASEAN.svg}}
| image_map2 = Myanmar - Location Map (2013) - MMR - UNOCHA.svg
| capital = [[နေပြည်တော်မြို့]]
| coordinates = {{Coord|19|45|N|96|6|E|type:city}}
| largest_city = [[ရန်ကုန်မြို့]]
| official_languages = [[မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာ]]
| regional_languages = {{hlist| |[[ကချင်ဘာသာစကား|ကချင်]] |[[ကယားဘာသာစကား|ကယား]] |[[ကရင်ဘာသာစကား|ကရင်]] |[[ချင်းဘာသာစကား|ချင်း]] |[[မွန်ဘာသာစကား|မွန်]] |[[ရခိုင်ဘာသာစကား|ရခိုင်]] |[[ရှမ်းဘာသာစကား|ရှမ်း]]}}
| languages_type = စာအရေးအသားစနစ်
| languages = [[မြန်မာအက္ခရာ]]
| ethnic_groups = {{unbulleted list
| ၆၈% [[ဗမာလူမျိုး|ဗမာ]]
| ၉% [[ရှမ်းလူမျိုး|ရှမ်း]]
| ၇% [[ကရင်လူမျိုး|ကရင်]]
| ၄% [[ရခိုင်လူမျိုး|ရခိုင်]]
| ၄% [[မူဆလင်|မွတ်စလင်]]
| ၃% [[တရုတ်လူမျိုး|တရုတ်]]
| ၂% [[မွန်လူမျိုး|မွန်]]
| ၃% အခြား
}}
| ethnic_groups_year = {{lower|0.45em|<ref name="World Factbook" />}}
| religion = [[ထေရဝါဒ]] [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာ|ဗုဒ္ဓဘာသာ]] ၈၇.၉%<br /> [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရစ်ယာန်ဘာသာ|ခရစ်ယာန်]] ၆.၂%<br /> [[အစ္စလာမ်ဘာသာ|အစ္စလာမ်]] ၄.၃%<br />[[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု|အခြား]] ၁.၆%<ref>{{cite web |title=The 2014 Myanmar Population and Housing Census- The Union Report: Religion |url=https://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/UNION_2-C_religion_EN_0.pdf |website=myanmar.unfpa.org |publisher=Department of Population Ministry of Labour, Immigration and Population MYANMAR |access-date=3 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329011235/http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/UNION_2-C_religion_EN_0.pdf |archive-date=29 March 2018 |url-status=dead |accessdate=22 March 2020 |archivedate=29 March 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180329011235/http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/UNION_2-C_religion_EN_0.pdf }}</ref>
| demonym = Burmese / Myanma<ref>{{cite web|url=https://www.health.act.gov.au/sites/default/files/ACT%20Health%20Community%20Profile%20-%20Burma%20%282014%29.pdf|title=ACT Health Community Profile, pg. 1|publisher=Multicultural Health Policy Unit|access-date=5 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20150411161154/http://www.health.act.gov.au/sites/default/files/ACT%20Health%20Community%20Profile%20-%20Burma%20%282014%29.pdf|archive-date=11 April 2015|url-status=dead|accessdate=22 March 2020|archivedate=11 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150411161154/http://www.health.act.gov.au/sites/default/files/ACT%20Health%20Community%20Profile%20-%20Burma%20%282014%29.pdf}}</ref>
| government_type = [[တစ်ပြည်ထောင်နိုင်ငံ|တစ်ပြည်ထောင်]] [[သီးခြားလွှတ်တော်စနစ်|သီးခြားလွှတ်တော်]] [[သမ္မတနိုင်ငံ]] (''တရားဝင်'') <br />
[[အာဏာရှင်စနစ်|အာဏာရှင်ဆန်သော]] [[စစ်အစိုးရ]]လက်အောက်ခံ [[တစ်ပြည်ထောင်နိုင်ငံ|တစ်ပြည်ထောင်]] [[ကြားဖြတ်အစိုးရ]] [[သမ္မတနိုင်ငံ]] (''လက်တွေ့'')
| leader_title1 = [[နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌ]]
| leader_name1 = [[မင်းအောင်လှိုင်]]
| leader_title2 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| leader_name2 = [[မြင့်ဆွေ (ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဦးမြင့်ဆွေ]] (ယာယီ)
| leader_title3 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဒုတိယ သမ္မတ|ဒုသမ္မတ ၁]]
| leader_name3 = [[မြင့်ဆွေ (ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဦးမြင့်ဆွေ]]
| leader_title4 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဒုတိယ သမ္မတ|ဒုသမ္မတ ၂]]
| leader_name4 = ဦး[[ဟင်နရီဗန်ထီးယူ]]<ref name="2022ndsc">{{cite news|url=https://cincds.gov.mm/node/16370|title=ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော် အမျိုးသားကာကွယ်ရေးနှင့်လုံခြုံရေးကောင်စီအစည်းအဝေး(၁/၂၀၂၂) ကျင်းပ}}</ref>
| legislature = [[ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်]]
| upper_house = [[အမျိုးသားလွှတ်တော်]]
| lower_house = {{nowrap|[[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]]}}
| sovereignty_type = [[မြန်မာ့သမိုင်း|တည်ထောင်]]
| established_event1 = [[ပျူမြို့ပြနိုင်ငံများ]]
| established_date1 = ၁၈၀ ဘီစီခန့်
| established_event2 = [[ပုဂံခေတ်]]
| established_date2 = ၂၃ ဒီဇင်ဘာ ၈၄၉
| established_event3 = [[တောင်ငူခေတ်]]
| established_date3 = ၁၆ အောက်တိုဘာ ၁၅၁၀
| established_event4 = [[ကုန်းဘောင်ခေတ်]]
| established_date4 = ၂၉ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၇၅၂
| established_event5 = [[တတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်|ဗြိတိသျှတို့ ကျူးကျော်ခြင်း]]
| established_date5 = ၁ ဇန်နဝါရီ ၁၈၈၆
| established_event6 = [[လွတ်လပ်ပြီးခေတ်မြန်မာနိုင်ငံ|ဗြိတိသျှထံမှလွတ်လပ်ရေးရခြင်း]]
| established_date6 = ၄ ဇန်နဝါရီ ၁၉၄၈
| established_event7 = [[၁၉၆၂ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|ပထမအကြိမ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း]]
| established_date7 = ၂ မတ် ၁၉၆၂
| established_event8 = [[စကားရပ်များ ပြောင်းလဲသတ်မှတ်သည့် ဥပဒေ|"Burma" မှ "Myanmar" သို့ အမည်ပြောင်းခြင်း]]
| established_date8 = ၁၈ ဇွန် ၁၉၈၉
| established_event9 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတစနစ်]] ပြန်လည်တည်ထောင်ခြင်း
| established_date9 = ၃၀ မတ် ၂၀၁၁
| established_event10 = [[၂၀၂၁ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|အာဏာထပ်မံသိမ်းခံရခြင်း]]
| established_date10 = ၁ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁
| area_km2 = ၆၇၆,၅၇၈
| area_rank = ၃၉
| area_sq_mi = ၂၆၁,၂၂၈ <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water = ၃.၀၆
| population_census = ၅၃,၅၈၂,၈၅၅ (၂၀၁၇)<ref name="worldometers.info">{{cite web|url=http://www.worldometers.info/world-population/myanmar-population/|title=Myanmar Population (2018) – Worldometers|website=worldometers.info}}</ref>
| population_census_year = ၂၀၁၇
| population_census_rank = ၂၅
| population_density_km2 = ၇၆
| population_density_sq_mi = <!--auto calculate--><!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = ၁၂၅
| GDP_PPP = $၃၅၅ ဘီလီယံ<ref name="IMFWEOMM">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=69&pr1.y=15&c=518&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=3 January 2020}}</ref>
| GDP_PPP_year = ၂၀၁၉
| GDP_PPP_rank = ၅၁
| GDP_PPP_per_capita = $၆,၇၀၇<ref name="IMFWEOMM"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = ၁၂၈
| GDP_nominal = $၆၆ ဘီလီယံ<ref name="IMFWEOMM"/>
| GDP_nominal_year = ၂၀၁၉
| GDP_nominal_rank = ၇၂
| GDP_nominal_per_capita = $၁,၂၄၅<ref name="IMFWEOMM"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = ၁၅၅
| Gini = ၃၈.၁<!--number only-->
| Gini_year = ၂၀၁၅
| Gini_change = <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=MM |title=GINI index (World Bank estimate) |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=5 March 2019}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = ၀.၅၈၄<!--number only-->
| HDI_year = ၂၀၁၈<!--Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|title=Human Development Report 2019|publisher=United Nations Development Programme|date=2019|accessdate=9 December 2019}}</ref>
| HDI_rank = ၁၄၅
| currency = [[မြန်မာကျပ်ငွေ]] (K)
| currency_code = MMK
| time_zone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
| utc_offset = +06:30
| drives_on = ညာဘက်မောင်း
| calling_code = +95
| iso3166code = MM
| cctld = [[.mm]]
| footnote_a =
| footnote_b =
}}
'''မြန်မာနိုင်ငံ''' ({{lang-en|Myanmar}}၊ ယခင်အင်္ဂလိပ်အမည်: "Burma" (ဘားမား)၊ တရားဝင်အားဖြင့် '''ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်''' (Republic of the Union of Myanmar)) သည် [[အရှေ့တောင်အာရှ]]တွင် ဧရိယာအားဖြင့် ဒုတိယ အကျယ်ဝန်းဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။<ref>[http://www.seasite.niu.edu/crossroads/russell/seageog.htm Political and Cultural Geography of Southeast Asia<!-- Bot generated title -->]</ref> [[၁၉၄၈]] ခုနှစ် [[ဇန်နဝါရီ]] ၄ ရက်နေ့တွင် [[ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းနိုင်ငံ|ဂရိတ်ဗြိတိန်နိုင်ငံ]]ထံမှ (အင်္ဂလိပ်လို "''Burma''" အဖြစ်နှင့်) ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော် အဖြစ် လွတ်လပ်ရေးကို ရရှိခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ပြည်ထောင်စု ဆိုရှယ်လစ် သမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ် [[၁၉၇၄]] ခုနှစ် [[ဇန်နဝါရီ]] ၄ ရက်တွင် လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော် အဖြစ် [[၁၉၈၈]]ခုနှစ် [[စက်တင်ဘာ]] ၂၃ ရက်တွင်လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အဖြစ် [[၁၉၈၉]] ခုနှစ် [[ဇွန်]] ၁၈ ရက်တွင် လည်းကောင်း အမည်များပြောင်းလဲခဲ့သည်။ အာဏာရစစ်အစိုးရအား အသိအမှတ် မပြုသော အဖွဲ့အစည်းများက ဘားမား (Burma) ဟုသာ အသိအမှတ်ပြု သုံးစွဲခဲ့သည် {{citation needed|October 2019}}။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁ ရက် နေ့မှစ၍ ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော် အဖြစ် ပြောင်းလဲခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော်အလံကိုလည်း ယခင် [[နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ|နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီအစိုးရ]]လက်ထက် ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သော [[မြန်မာနိုင်ငံဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ (၂၀၀၈)|ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ၂၀၀၈]] တွင် သတ်မှတ်ထားသည့် နိုင်ငံတော် [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အလံတော်|အလံ]] ဖြင့် အစားထိုး၍ ပြောင်းလဲ အသုံးပြုခဲ့သည်။ <ref>အလံတော်သစ် လွှင့်တင်တဲ့ အခမ်းအနားတွေလုပ် (ဘီဘီစီ)</ref>
== ဝေါဟာရဗေဒ ==
{{အဓိက|ဗမာနှင့်မြန်မာ ဝေါဟာရများအားရှင်းလင်း ပြသခြင်း}}
၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် စစ်အစိုးရက အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် (Burma) ဘားမားကို မြန်မာဟု ပြောင်းလဲရန် [[စကားရပ်များ ပြောင်းလဲသတ်မှတ်သည့် ဥပဒေ|ဆုံးဖြတ်ခဲ့ခြင်း]]သည် အငြင်းပွားစရာ ဖြစ်ခဲ့သည် {{citation needed|October 2019}}။ ယေဘုယျအားဖြင့် '''မြန်မာ'''သည် ၁၃၅မျိုးသော တိုင်းရင်းသားအားလုံး ကို ကိုယ်စားပြု၍ '''ဗမာ''' သည် ယင်း ၁၃၅ မျိုး အနက်မှ ဗမာလူမျိုးစု ကိုသာ ကိုယ်စားပြုသည်။ ဤအမည်နာမကို လွန်ခဲ့သည့် ၁၂ ရာစုခန့်ကတည်းက သုံးစွဲလာခဲ့ကြသည် {{citation needed|October 2019}}။ ဗမာမှာ လူများစု[[ဗမာ]]မျိုးနွယ်စု၏ ခေါ်ရာတွင် တရားဝင်ခေါ်သော အသုံးဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်လက်အောက်ကျရောက်ခဲ့စဉ်က ဗမာကို အင်္ဂလိပ်အခေါ် ဘားမား (''Burma'') ဟုသုံးခဲ့ကြသည်။ စစ်အစိုးရက 'မြန်မာ'သည် 'ဗမာ'ထက် လူနည်းစုများအား ပိုမိုခြုံငုံမိသည့် အချက်ကို ရောင်ပြန်ဟပ်စေလို၍ ဖြစ်သည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံးနှင့် သက်ဆိုင်သော အမည်နာမ မရှိခဲ့ချေ။ လက်ရှိအနေ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဗြိတိသျှကိုလိုနီအာဏာပိုင်များမှ ရှေးခေတ်ဗမာပြည်၏ အစိတ်အပိုင်း မည်သည့်အခါကမျှ မဖြစ်ခဲ့ဖူးသော အစွန်အဖျားဒေသ(ဗမာစကားမသုံးသော လူမျိုးများ နေထိုင်ရာဒေသ) များကိုထည့်သွင်းပြီး ဖန်တီးထားသောနယ်မြေဖြစ်သည် {{citation needed|October 2019}}။
အနောက်နိုင်ငံများက စစ်အစိုးရကို လက်မခံသည့်အတွက် [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာ]]ဖြင့် နိုင်ငံအမည်အား တရားဝင်ပြောင်းလဲရန် လုပ်ပိုင်ခွင့်မရှိဟု ယူဆကြသည်။<ref name="steinberg">{{cite book |last=Steinberg |first=David I. |date=2002 |title=Burma: The State of Myanmar |url=https://books.google.com/books?id=CSTuWZ0BMmMC |publisher=Georgetown University Press |page=xi |isbn=978-1-58901-285-1}}</ref> ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် မြန်မာဘာသာဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လက်ခံသုံးစွဲသော်လည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ဘားမားဟု ဆက်လက်သုံးစွဲလျက်ရှိသည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် သုံးနှုန်းသည့်အခါ သုံးစွဲသူအလိုက် "ဘားမား"သို့မဟုတ် "မြန်မာ"ကို ရွေးချယ်သုံးစွဲကြပြီး နည်းပညာအားဖြင့် အပြန်အလှန် ဖလှယ်သုံးစွဲနိုင်သော စကားလုံးများ ဖြစ်ကြသည်။
နိုင်ငံပြင်ပ [[သတင်း]]ဌာနကြီးများ ဖြစ်သည့် ဘီဘီစီ (BBC)၊ ဝေါလ်စထရိဂျာနယ် (''Wall Street Journal'') နှင့် ဖိုင်နင်းရှယ်တိုင်မ်း (''Financial Times'') တို့အပြင် အမေရိကန်နှင့် ဂရိတ်ဗြိတိန်အစိုးရများကပါ မြန်မာနိုင်ငံကို ဘားမားဟု ဆက်လက်ခေါ်ဝေါ်လျက်ရှိပြီး စီအင်အင် (CNN)၊ အီကော်နော်မစ် (''[[The Economist]]'')၊ နှင့် နယူးယောက်တိုင်မ်း (''New York Times'') တို့ကမူ မြန်မာဟူသည့် အသုံးအနှုန်းကို တိုင်းပြည်အဖြစ်လည်း ကောင်း၊ ဘားမီစ်ဟူသည့် စကားလုံးကို နာမဝိသေသနအဖြစ်လည်းကောင်း လက်ခံကျင့်သုံးနေပြီဖြစ်သည်။<ref name="statedept">{{cite web |url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35910.htm |title=Background Note: Burma |accessdate = 2006-07-07 |year=2005 |month=August |work=Bureau of East Asian and Pacific Affairs |publisher=U.S. Department of State}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965307901#Bur|title=Country Profile: Burma|accessdate=2006-07-07|publisher=Foreign and Commonwealth Office|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030731063202/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket%2FXcelerate%2FShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965307901#Bur|archivedate=31 July 2003}}</ref>
ဂရိတ်ဗြိတိန်၊ [[ကနေဒါနိုင်ငံ]]၊ [[ဩစတြေးလျ]]နှင့် [[အမေရိက]][[အစိုးရ]]များသည် ဘားမား (''Burma'') ကို ဆက်လက်အသုံးပြုကြသည်။<ref name="statedept"/><ref>{{cite web |url=http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965307901#Bur |title=Country Profile: Burma |accessdate=2006-07-07 |publisher=Foreign and Commonwealth Office |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030731063202/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket%2FXcelerate%2FShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965307901#Bur |archivedate=31 July 2003 }}</ref> သို့သော် [[ဥရောပသမဂ္ဂ]]သည် ဘားမား/မြန်မာ (''Burma''/''Myanmar'') နှစ်မျိုးလုံးကို တွဲသုံးသည်။<ref>{{cite web |url=http://ec.europa.eu/comm/external_relations/myanmar/intro/index.htm |title=The EU's relations with Burma / Myanmar |accessdate=2007-01-11 |year=2006 |month=November |work=External relations |publisher=European Union |archivedate=25 July 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060725000750/http://ec.europa.eu/comm/external_relations/myanmar/intro/index.htm }}</ref> [[တရုတ်နိုင်ငံ]]သည် မြန်မာဟု မသုံးဘဲ ၎င်းတို့ထုံးတမ်းအခေါ်အဝေါ်အတိုင်း မြန်တျန့် (缅甸) ဟုသုံးသည်။ ဂျပန်နိုင်ငံသည် မြန်မာနိုင်ငံအား မြန်မာ (ミャンマー) ဟုခေါ်သော်လည်း မြန်မာလူမျိုးများအား ဘားမိစ် (''Burmese'') (ビルマ人) ဟု ဆက်လက်သုံးစွဲသည်။ [[ပြင်သစ်နိုင်ငံ]]သည် အခြားနိုင်ငံအများစုကဲ့သို့ပင် ယခင်သုံးစွဲနေကျ ဘာသာပြန်ကိုသုံးပြီး မြန်မာပြည်ကို ဗိရ်မနီ (''Birmanie'') ဟုခေါ်ကြသည်။<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/7013943.stm Should it be Burma or Myanmar?], BBC News</ref><ref name=dominion>{{cite web |url=http://www.dominionpaper.ca/accounts/2005/02/16/burma_and_.html |title=Burma and Divestiture |accessdate = 2007-10-01 |year=2005 |month=November |work=External relations |publisher=The Dominion}}</ref>
၂၀၁၅ ခုနှစ် အစိုးရအသစ်တက်လာပြီး နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး ဒေါ်[[အောင်ဆန်းစုကြည်]]က ပြည်တွင်းအခြေစိုက် နိုင်ငံခြား သံရုံးအသီးသီးမှ သံအမတ်ကြီးများ၊ စစ်သံမှူးများ နှင့် ကောင်စစ်ဝန်များကို နေပြည်တော်တွင် တွေ့ဆုံကာ မြန်မာ ဟုခေါ်ခေါ် ဗမာ ဟုခေါ်ခေါ် အရေးမကြီးကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။<ref name=scmp>''South China Morning Post'', [http://www.scmp.com/news/asia/southeast-asia/article/1937886/whats-name-not-much-according-aung-san-suu-kyi-who-tells "What's in a name? Not much, according to Aung San Suu Kyi, who tells diplomats they can use Myanmar or Burma"], Saturday, 23 April 2016</ref>
== သမိုင်း ==
{{main|မြန်မာ့သမိုင်း}}
=== ခေတ်ဦး ===
{{main|ဗမာအကြိုသမိုင်း|ပျူမြို့ပြနိုင်ငံများ}}
ယနေ့ မြန်မာမှုအဖြစ် ပုံဖော်ပေးခဲ့သည့် ယဉ်ကျေးမှုမှာ နှစ်ပေါင်း အတော်အတန်ကြာမြင့်နေပြီဖြစ်ကြောင်း ဒေသတွင်း တူးဖော်တွေ့ရှိထားသည့် ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများက သက်သေထူနိုင်သည်။ [[ရှမ်းပြည်နယ်]] [[ပြဒါးလင်းလိုဏ်ဂူ]]အတွင်းရှိ ဂူနံရံပန်းချီများသည် ရှေးဟောင်းသုတေသီများ တွေ့ရှိထားသည့် ခေတ်ကာလ အစောဆုံး သမိုင်းသက်သေအထောက်အထားများ ဖြစ်သည်။
မွန်လူမျိုးများသည် အောက်ပိုင်းဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသသို့ အစောဆုံး ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ကြသူများ ဖြစ်နိုင်သည်ဟု ပညာရှင်များက ယူဆကြပြီး ၎င်းတို့သည် ဘီစီ ၉၀၀ ပြည့်လယ်ခေတ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံတောင်ပိုင်း၌ ကြီးစိုးလွှမ်းမိုးလာကြသည်။ မွန်လူမျိုးများသည်လည်း အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာကို အစောဆုံး ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြသည့် လူမျိုးဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.albany.edu/~gb661/monhist1.html |author=George Aaron Broadwell |publisher=Dept. of Anthropology; University at Albany, Albany, NY |title=Mon history |accessdate=2006-07-11}}</ref> [[ပျူလူမျိုး]]တို့သည် ဘီစီ ပထမရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် အလယ်ပိုင်း ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသသို့ ရောက်ရှိလာကြပြီး မြို့ပြ၊ တိုင်းနိုင်ငံများကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ အင်အားအတောင့်တင်းဆုံးပျူနိုင်ငံတော်မှာ [[သီရိခေတ္တရာ]]ဖြစ်သည်။ မွန်နှင့် ပျူတိုင်းပြည်တို့သည် အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်နိုင်ငံအကြား ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်။ ပျူလူမျိုးများသည် ၆၅၆ ခုနှစ်တွင် သီရိခေတ္တရာကို စွန့်ခွာပြီး မြောက်ဘက်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြသည်။ ပျူတို့တစ်စခန်း ပြန်ထခဲ့ကြသော်လည်း ၈၀၀ ခုအလယ်ပိုင်းတွင် နန်ချောင်နိုင်ငံမှ (လက်ရှိ တရုတ်နိုင်ငံ ယွင်နန်-ယူနန် ပြည်နယ်) သိမ်းပိုက်ခြင်းကိုခံခဲ့ရသည်။
=== ပုဂံခေတ် (၁၀၄၄-၁၂၈၇) ===
{{main|ပုဂံခေတ်}}
[[File:Baganmyo.jpg|thumb|ပုဂံမြို့ဟောင်းရှိ ပုဂံခေတ်မှ စေတီပုထိုးနှင့် ဘုရားကျောင်းများ။]]
[[ဗမာ]] တို့သည် ၇ ရာစုနှစ်ခန့်မှစ၍ ယနေ့တိဗက်ဒေသမှ ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းတစ်လျှောက် ဆင်းသက်ခဲ့ကြသည်။ အေဒီ ၈၄၉ ခုနှစ်ခန့်တွင် [[ပုဂံ]]ကို အခြေပြု၍ အင်အားတောင့်တင်းသည့် မင်း[[နေပြည်တော်]]တစ်ခုကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ [[အနော်ရထာ]]မင်းတရားကြီး (၁၀၄၄ - ၁၀၇၇) နန်းတက်ခဲ့သည့်ကာလက ဗမာလူမျိုးများ၏ ဩဇာမှာ ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံတစ်လွှားသက်ရောက်လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ ၁၁၀၀-ခုနှစ်တွင်မူ အရှေ့တောင်အာရှတိုက်၏ ဒေသအတော်များများကို ပုဂံမင်းနေပြည်တော်မှ ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ယင်းကို အများက [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာအင်ပါယာ]]အဖြစ်လက်ခံကြသည်။ ၁၂၀၀ ခုနှစ်အနှောင်းပိုင်းကာလတွင် [[ကူဗလိုင်ခန်]] ဦးဆောင်သော မွန်ဂိုတို့က ပုဂံနေပြည်တော်အား သိမ်းပိုက်ခဲ့ကြသည်။
=== ထီးပြိုင်နန်းပြိုင်ခေတ် (၁၂၈၇-၁၅၃၁) ===
သို့သော် ၁၃၆၄ ခုနှစ်တွင် မြန်မာများသည် [[အင်းဝ]]ဒေသတွင် မိမိတို့၏ မင်းနေပြည်တော်ကို တည်ထောင်ခဲ့ကြပြီး မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု၏ ရွှေရောင်လွှမ်းသော ခေတ်တစ်ခုကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် [[၁၅၂၇]] ခုနှစ်တွင် [[ရှမ်း]]များက အင်းဝကို ဖျက်ဆီးပစ်ခဲ့ကြသည်။ တစ်ချိန်တည်းတွင် [[မွန်]]တို့သည် [[ပဲခူး]]ကို အခြေပြုပြီးအဓိကကျသော ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးနှင့် ဘာသာရေး ဗဟိုအချက်အချာအဖြစ် ပြန်လည်ရပ်တည်ခဲ့သည်။
=== တောင်ငူခေတ် (၁၅၃၁-၁၇၅၂) ===
{{main|တောင်ငူခေတ်}}
အင်းဝမှ ထွက်ပြေးခဲ့ကြသော ဗမာများသည် [[၁၅၃၁]] ခုနှစ်တွင် [[တောင်ငူမြို့|တောင်ငူ]]၌ တောင်ငူမင်းနေပြည်တော်ကို [[တပင်ရွှေထီး]]လက်အောက်တွင် ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ သူသည် မြန်မာနိုင်ငံကို စည်းရုံးပြီး ဒုတိယမြန်မာအင်ပါယာကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ အရှေ့တောင်အာရှတွင် ဥရောပတိုက်သားများ၏ လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် တောင်ငူမင်းနေပြည်တော်သည်လည်းကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး ဗဟိုချက်အချာဖြစ်လာသည်။ [[ဘုရင့်နောင်]] မင်းတရားကြီးသည် [[မဏိပူရ]]၊ [[ဇင်းမယ်]]နှင့် [[အယုဒ္ဓယ|အယုဓျာ]]တို့အား သိမ်းသွင်း၍ နိုင်ငံတော်ကြီးအား ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။
သို့သော်လည်း အတွင်းပုန်ကန်မှုများနှင့် သိမ်းပိုက်နယ်မြေများကို ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် လိုအပ်သော ဘုရင်မြစ်များ ချို့တဲ့မှုကြောင့်တောင်ငူနေပြည်တော်ကျဆုံးခဲ့ရသည်။ ပေါ်တူဂီများအား တိုက်ထုတ်ခဲ့သော [[အနောက်ဘက်လွန်မင်း]]တရားကြီးသည် ၁၆၁၃ ခုနှစ်တွင် မင်းဆက်သစ်တစ်ခုကို အင်းဝတွင် ထူထောင်ခဲ့သည်။ [[၁၇၅၂]] ခုနှစ်တွင် ပြင်သစ်တို့၏ အကူအညီဖြင့် ထကြွပုန်ကန်သော မွန်တို့ကြောင့်နေပြည်တော်ကျဆုံးခဲ့သည်။
=== ကုန်းဘောင်ခေတ် (၁၇၅၂-၁၈၈၅) ===
{{main|ကုန်းဘောင်ခေတ်}}
[[File:Shwedagon pagoda.jpg|thumb|၁၂၈၅ lithography ပုံတွင် [[အင်္ဂလိပ်]]စစ်သားနှစ်ယောက်သည် [[ရွှေတိဂုံစေတီ]] နားကင်းလှည့်ကြသည်။]]
[[၁၇၅၂]] ခုနှစ်တွင် [[အလောင်းဘုရား]]သည် ကုန်းဘောင်မင်းဆက်ကို ထူထောင်ပြီး [[ကုန်းဘောင်ခေတ်|တတိယမြန်မာအင်ပါယာ]]ကြီးကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၁၇၆၇ ခုနှစ်တွင် [[မြေဒူးမင်း]]တရားကြီးက [[အယုဒ္ဓယ|အယုဓျာ]]နိုင်ငံအား သိမ်းပိုက်အောင်မြင်ခဲ့ပြီး မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုက [[ထိုင်းယဉ်ကျေးမှု]]အပေါ်အတော်လွှမ်းမိုးစေခဲ့သည်။ [[တရုတ်ပြည်]] [[ချင်မင်းဆက်]]သည် မြန်မာတို့၏ ကြီးထွားလာသော အင်အားကို စိုးရိမ်းသဖြင့်မြန်မာကို ၁၇၆၅ ၁၇၆၉ ခုနှစ်ကာလတွင်း [[တရုတ် - မြန်မာ စစ်ပွဲများ]]လေးကြိမ်တိတိသိမ်းပိုက်ရန်ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ နောက်မင်းဆက်များက အယုဓျာအား စွန့်လွှတ်ခဲ့ရသော်လည်း [[ရခိုင်]]နှင့် [[တနင်္သာရီတိုင်း|တနင်္သာရီ]]တို့ကို ရရှိခဲ့သည်။
[[၁၈၂၄]] ခုနှစ်[[ဘကြီးတော်မင်း]]တရားလက်ထက်တွင် စစ်သူကြီး[[မဟာဗန္ဓုလ]]သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိဗြိတိသျှတို့၏ နယ်မြေနှင့် ထိစပ်နေသော အာသံပြည်နယ်ကို သိမ်းပိုက်ရာမှ စစ်မီးပွားခဲ့သည်။ [[ပထမ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်]]ပွဲကို [[၁၈၂၆]] ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းမြင်းခြံမြို့ ရန္တပိုရွာတွင် စာချုပ်ချုပ်၍ ငြိမ်းစေခဲ့ပြီး ကမ်းရိုးတန်းဒေသများဖြစ်သည့်ရခိုင်နှင့် တနင်္သာရီဒေသများကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ရသည်။ [[၁၈၅၂]] ခုနှစ်တွင် [[သာယာဝတီမင်း]]တရားကြီးသည် နယ်စပ်ပြဿနာများမှ ပေါ်ပေါက်လာသည့် အခင်းများမှ အင်္ဂလိပ်အရာရှိများအားဖမ်းဆီးခဲ့သည်ကို အကြောင်း ပြုပြီး[[ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်]]ပွဲဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ ဤတစ်ကြိမ်တွင် အင်္ဂလိပ်တို့သည် ကျန်ရှိနေသေးသည့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများဖြစ်သည့် [[ဧရာဝတီ]]၊ [[ရန်ကုန်]]နှင့် [[ပဲခူး]]တို့အား သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ [[၁၈၈၅]] ခုနှစ်တွင် မြန်မာကောက်တော်များသည် ဘုရင့်အမိန့်တော်အရ တာဝန်ဝတ္တရားများ ဆောင်ရွက်ရာမှ [[ဘုံဘေ-ဘားမားသစ်ကုမ္ပဏီ]]သည် သစ်များကို တရားမဝင်ခုတ်လှဲပြီး အခွန်တိမ်း ရှောင်ရန် ဝှက်ထားသည်ကို စစ်ဆေးတွေ့ရှိခဲ့သည်။ [[သီပေါမင်း]]သည် ကုမ္ပဏီအားဒဏ်ရိုက်အရေးယူခဲ့သည် ကို ဗြိတိသျှတို့ဘက်မှ ကျန်ရှိနေသေးသည့် မြန်မာနိုင်ငံအား သိမ်းပိုက်ရန် အခွင့်အရေးအဖြစ် ယူဆခဲ့ပြီး [[၁၈၈၅]] ခုနှစ်နိုဝင်ဘာတွင် ရက်သတ္တ နှစ်ပတ်တည်းနှင့် [[တတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်]]ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့လေသည်။ သီပေါမင်းတရားကြီးနှင့် တကွ တော်ဝင်မိသားစုဝင်များအား ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး မဒြစ်သို့ ပြည်နှင် ဒဏ်ပေးခဲ့၍ နောက်ဆုံးတွင် ရတနာဂီရိသို့ ပို့ဆောင်ခဲ့ကြသည်။
=== ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေး (၁၈၈၆-၁၉၄၈) ===
{{main|ကိုလိုနီခေတ်}}
[[File:High Court, Yangon, Myanmar.jpg|thumb|ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံတွင်ရန်ကုန်မြို့ရှိ တရားရုံးချုပ်သည် ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်၏ ကြွင်းကျန် အမှတ်အသားများအနက် တစ်ခုဖြစ်သည်။]]
မြန်မာနိုင်ငံသည် [[၁၈၈၅]] ခုနှစ် နိုဝင်ဘာကုန်ပိုင်းတွင် [[ဗြိတိသျှအိန္ဒိယ]]၏ လက်အောက်ခံဒေသတစ်ခုအဖြစ် ကျရောက်သွားခဲ့ပြီး ၁၈၈၆ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီ ၁ရက်နေ့တွင် [[ဝိတိုရိယဘုရင်မ]]ကြီးအား နှစ်သစ်ကူးလက်ဆောင်အဖြစ် ဆက်သခဲ့ကြသည်။ [[၁၉၃၇]] ခုနှစ် ဧပြီ ၁ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် သီးခြားအုပ်ချုပ်နယ်မြေဖြစ်လာပြီး အိန္ဒယနိုင်ငံနှင့် ခွဲခဲ့သည်။ တိုင်းပြည်အတွင်းခွဲရေးတွဲရေး အရေးအခင်းကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာသော အက်ကွဲကြောင်းသည် [[လွတ်လပ်ရေး]]ရပြီး နောက်ပိုင်းဆက်ဖြစ်လာသည့် ပြည်တွင်းဆူပူသောင်းကျန်းမှုများ၏ မြစ်ဖျားခံရာအဖြစ် တွေ့ရှိရမည်ဖြစ်သည်။
[[၁၉၄၀]] ခုနှစ်တွင် [[အောင်ဆန်း|ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း]]ဦးဆောင်သည့် [[ရဲဘော်သုံးကျိပ်]]အဖွဲ့ဝင်တို့သည် [[ဗမာ့လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်]] (ဘီအိုင်အေ) ကို တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။<ref name="aungsan">{{cite book | first=Gustaaf | last=Houtman | year=1999 | title=Mental Culture in Burmese Crisis Politics: Aung San Suu Kyi and the National League for Democracy | id=ISBN 4-87297-748-3}}</ref><ref name="aungsan"/> ရဲဘော်သုံးကျိပ်သည် [[ဂျပန်နိုင်ငံ]]တွင် စစ်သင်တန်းများတက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။<ref name="aungsan"/>
[[ဒုတိယကမ္ဘာစစ်]]ကာလ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှစစ်မျက်နှာတွင် အရေးပါသည့် အခန်းကမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲ၏ ကနဦးပိုင်း မြန်မာပြည်စစ်ဆင်ရေးတွင် ဂျပန်ဦးဆောင်မှုသည် အောင်မြင်မှုများ ရရှိခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှများအား မြန်မာပြည်အနှံ့မှ တိုက်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော်မဟာမိတ်များက ပြန်လည်တုံ့ပြန်ခဲ့သည်။ [[၁၉၄၅]] ခုနှစ် ဇူလိုင်တွင် မဟာမိတ်များက ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ မြန်မာတို့သည် နှစ်ဘက်စလုံးမှ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ မြန်မာများသည် အစပိုင်းတွင် ဂျပန်တို့ဘက်မှ ပါဝင်ခဲ့ကြသော်လည်း မြန်မာအချို့တို့သည် [[၁၉၄၁]]-[[၁၉၄၂]] ခုနှစ်များတွင် အင်္ဂလိပ်တို့ဘက်မှ ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ [[၁၉၄၃]] ခုနှစ်တွင် ချင်းတပ်နှင့် ကချင်တပ်များကို ဗြိတိသျှတို့ ထိန်းချုပ်သည့် နယ်စပ်ဒေသများတွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ ဗမာ့သေနတ်ကိုင်တပ်ရင်းများသည် ၁၉၄၃-၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အော့်ဝင်းဂိတ်၏ လက်အောက်၌ ချင်းဒစ်တပ်ဖွဲ့များအဖြစ်ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် အမေရိကန်များကန်-ကချင်အထူးတပ်များအားဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး မဟာမိတ်တို့အောက်တွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ အခြားများစွာသော တပ်ဖွဲ့များမှာ ဗြိတိသျှအထူးစစ်ဆင်ရေးအဖွဲ့များ အောက်တွင် ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ ဗမာ့လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်သည် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ရခိုင်အမျိုးသားတပ်မတော်နှင့် အတူဂျပန်တို့ဘက်မှ ပါဝင်၍ ၁၉၄၂-၁၉၄၄ ခုနှစ်များတွင် ပါဝင်တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြပြီး ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဂျပန်တို့အား ပြန်လှန်တွန်းလှန်ခဲ့ကြလေသည်။
၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ကြားဖြတ်အစိုးရအဖွဲ့၊ မြန်မာနိုင်ငံအမှုဆောင်ကောင်စီအဖွဲ့၏ ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၂ ရက်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ဆာမောင်ကြီး၊ ဗိုလ်မှူးအောင်၊ မြို့မ-ဦးသန်းကြွယ်၊ အခြားတိုင်းရင်းသား ခေါင်းဆောင်များနှင့် အတူ[[ပင်လုံညီလာခံ]] တွင် တက်ရောက်ခဲ့ပြီး၊ စည်းလုံးညီညွတ်ရေးဖော်ဆောင်သည့် စာချုပ်လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၄၇ ဇူလိုင်တွင် နိုင်ငံရေးပြိုင်ဘက်များက ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့်တကွ အစိုးရအဖွဲ့ဝင်အချို့ကို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခဲ့ကြသည်။<ref name="aungsan"/>
=== ဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ (၁၉၄၈-၁၉၆၂) ===
{{main|လွတ်လပ်ပြီးခေတ်မြန်မာနိုင်ငံ}}
[[File:Myanmar-Yangon-Independence Monument in Mahabandoola park.jpg|thumb|ရန်ကုန်မြို့ရှိ လွတ်လပ်ရေးကျောက်တိုင် ဗြိတိသျှတို့ထံမှ မြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးရခြင်းကို အောက်မေ့ရန် တည်ထားခြင်းဖြစ်သည်။]]
[[၁၉၄၈]] ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၄ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် ပထမဦးဆုံး သမ္မတ အဖြစ် [[စဝ်ရွှေသိုက်၊ (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|စဝ်ရွှေသိုက်]] နှင့် ပထမဦးဆုံး ဝန်ကြီးချုပ်[[နု၊ ဦး|ဦးနု]] တို့ တာဝန်ယူခဲ့သော လွတ်လပ်သည့် သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်သော ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံအဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့လေသည်။ အခြားဗြိတိသျှကိုလိုနီနိုင်ငံများနှင့် မတူညီဘဲဓနသဟာယအဖွဲ့ဝင်အဖြစ်မပါဝင်ခဲ့ချေ။ [[အထက်လွှတ်တော်]]နှင့် [[လူမျိုးစုလွှတ်တော်]]နှစ်ရပ် ပါဝင်သော ပါလီမန်စနစ်ကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်။<ref name="1947con">{{cite web |url=http://english.dvb.no/e_docs/511947_con.htm |title=The Constitution of the Union of Burma |accessdate=2006-07-07 |year=1947 |publisher=DVB |archivedate=15 June 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060615072018/http://english.dvb.no/e_docs/511947_con.htm }}</ref>
ယနေ့မြင်တွေ့ရသော မြန်မာနိုင်ငံသည် [[အောက်မြန်မာ]]နိုင်ငံနှင့် [[အထက်မြန်မာ]]နိုင်ငံတို့ ပါဝင်သည့်မြန်မာပြည်မနှင့် ဗြိတိသျှတို့သီးခြားအုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် နယ်ခြားဒေသတို့ကို ပူးပေါင်း၍ ဖွဲ့စည်းထားပြီး [[ပင်လုံစာချုပ်]]အရဖြစ်လာသော နယ်မြေအဖြစ်ဇစ်မြစ်လိုက်၍ ရလေသည်။<ref>{{cite book|first=Martin| last=Smith|year=1991| title=Burma -Insurgency and the Politics of Ethnicity|url=https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit|publisher=Zed Books|location=London and New Jersey|pages=[https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit/page/42 42]–43}}</ref> [[၁၉၆၁]] ခုနှစ်တွင် ထိုစဉ်က မြန်မာနိုင်ငံ၏ [[ကုလသမဂ္ဂ]] အမြဲတမ်းကိုယ်စားလှယ်အဖြစ်နှင့် ယခင်ဝန်ကြီးပေး ခဲ့ဘူးသည့် [[သန့်၊ ဦး|ဦးသန့်]]သည် ကုလသမဂ္ဂ၏ အထွေထွေ အတွင်းရေးမှူးချုပ်အဖြစ် အရွေးချယ်ခံခဲ့ရသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=6123&z=104|author=Aung Zaw|title=Can Another Asian Fill U Thant’s Shoes??publisher=''The Irrawaddy'' Sep 2006|accessdate=2006-09-12|archivedate=11 October 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011122512/http://irrawaddy.org/article.php?art_id=6123&z=104}}</ref>
=== စစ်အုပ်ချုပ်ရေး (၁၉၆၂-၂၀၁၁) ===
နိုင်ငံကို ၂၆ နှစ်တိုင်တိုင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် [[နေဝင်း၊ ဦး|နေဝင်း]] ဦးဆောင်သော စစ်အစိုးရက အာဏာသိမ်းယူသည့် ၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် ဒီမိုကရေစီအုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ရပ်စဲသွားပြီး [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီ|မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်စနစ်လမ်းစဉ်]]ကို စတင်ခဲ့သည်။<ref name="christinafink">{{cite book | first=Christina | last=Fink | year=2001 | title=Living Silence:Burma under Military Rule | url=https://archive.org/details/livingsilence00chri | id=ISBN 1-85649-926-X}}</ref> ၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် [[သန့်၊ ဦး|ဦးသန့်]]၏ ဈာပနအခမ်းအနားမှ စတင်၍ အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြမှုနှင့်အတူ သွေးထွက်သံယိုမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။<ref name="christinafink"/> ၁၉၈၈ ခုနှစ် [[၈၈၈၈ အရေးအခင်း (ရှစ်လေးလုံး)|ရှစ်လေးလုံးအရေးတော်ပုံ]] (၈၈၈၈) တွင် တော်လှန်ရေးတစ်ရပ်၏ ဖြစ်လုဆဲဆဲအခြေအနေသို့ ရောက်ရှိသွားခဲ့သည်။ တန်ပြန်အနေနှင့် ဗိုလ်ချုပ်[[စောမောင်၊ ဦး|စောမောင်]]မှ အာဏာသိမ်းယူခဲ့သည်။ ၎င်းက နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ဆန္ဒပြပွဲများ ဖြစ်ပွားပြီး စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဥပဒေကို ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ပြည်သူ့ကိုယ်စားလှယ်များအား ရွေးချယ်တင်မြောက်မည့် စီမံချက်များကို ၁၉၈၉ ခုနှစ် မေ ၃၁ တွင် အပြီးသတ် ရေးဆွဲခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs/pyithu_hluttaw_election_law.htm |title=PYITHU HLUTTAW ELECTION LAW |accessdate=2006-07-11 |date=1989-05-31 |work=State Law and Order Restoration Council |publisher=iBiblio.org}}</ref>
၁၉၉ဝ ခုနှစ် မေတွင် လွတ်လပ်သော ရွေးကောက်တင်မြောက်ပွဲကို နှစ် ၃၀ အတွင်းပထမဦးဆုံးအကြိမ်အဖြစ် ကျင်းပခဲ့ကြသည်။ [[အောင်ဆန်းစုကြည်|ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်]]၏ [[အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ချုပ်]]ပါတီမှ စုစုပေါင်း အမတ်နေရာ ၄၈၉ အနက် ၄၀၉ နေရာကို အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs/Elections-02.htm |title=1990 MULTI-PARTY DEMOCRACY GENERAL ELECTIONS |author=Khin Kyaw Han |accessdate=2006-07-11 |date=2003-02-01 |work=National League for Democracy |publisher=iBiblio.org}}</ref>
သို့သော်နဝတအစိုးရမှ ရွေးကောက်ပွဲ ရလဒ်များကို ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး ဆင်းပေးရန်ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ နဝတအဖွဲ့သည် အင်္ဂလိပ်အခေါ် ဘားမား (''Burma'') အားမြန်မာ (''Myanmar'') ဟု ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းလဲသတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှစ၍ [[သန်းရွှေ၊ (ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး)|ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ]]က ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးရယူခဲ့သည်။ ၁၉၉၂ ခုနှစ်တွင် နဝတအဖွဲ့သည် ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေသစ် ရေးဆွဲရန် ဖော်ထုတ်ခဲ့ပြီး [[အမျိုးသားညီလာခံ]]တစ်ရပ်ကို ၁၉၉၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၉ ရက်နေ့တွင် စတင်ခဲ့သည်။<ref name="natcon">{{cite news | url =http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=3564 | title =The National Convention | publisher =The Irrawaddy | date =2004-03-31 | accessdate =2006-07-14 | archivedate =11 October 2007 | archiveurl =https://web.archive.org/web/20071011122457/http://irrawaddy.org/article.php?art_id=3564 }}</ref> ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် နဝတကို [[နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ]] (နအဖ) ဟုပြင်ဆင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။
၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံအား အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများအဖွဲ့မှ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံအဖြစ် ဝင်ရောက်ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ အမျိုးသားညီလာခံသည် ဆက်လက် ကျင်းပလိုက် ရပ်နားလိုက်ဖြင့် စခန်းသွားခဲ့သည်။ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် အပါအဝင် နိုင်ငံရေးပါတီများစွာတို့မှာ ညီလာခံတွင် ပါဝင်ခြင်းမရှိဘဲ တိုးတက်မှုမှာလည်း မရှိသလောက်ဖြစ်သည်။<ref name="natcon" /> ၂၀၀၆ ခုနှစ် မတ် ၁၇ ရက်တွင် နအဖ စစ်အစိုးရသည် [[မြို့တော်]]ကို [[ပျဉ်းမနားမြို့|ပျဉ်းမနား]]အနီးရှိ ဒေသသို့ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကာ မင်းတို့၏ တည်နေရာ '[[နေပြည်တော်]]' ဟုတရားဝင်ကြေညာခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4848408.stm |title=Burma’s new capital stages parade |publisher=BBC News|date=2006-03-27 |accessdate=2006-06-24 }}</ref> ၂၀၀၆ ခုနှစ် စက်တင်ဘာတွင် အမေရိကန်ဦးဆောင်သည့် မြန်မာနိုင်ငံအရေးအား [[ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ]]အာဂျင်ဒါတွင် ထည့်သွင်းရေးကြိုးပမ်းမှုအောင်မြင်ခဲ့ပြီး လုံခြုံရေး ကောင်စီတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ [[လူ့အခွင့်အရေး]]ချိုးဖောက်မှုများကို မည်သို့အရေးယူဆောင်ရွက်မည်ကို တရားဝင်ဆွေးနွေးရန် လမ်းစပေါ်ပေါက်ပြီဖြစ်သည်။<ref name="UN_S200714">{{UN document |docid=S-2007-14 |type=စာတမ်း |body=လုံခြုံရေးကောင်စီ |year=2007 |document_number=14 |accessdate=2007-09-25| date=12 January 2007}}</ref>
၂ဝဝ၆ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာတွင် [[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာအလုပ်သမားအဖွဲ့ချုပ်]] မှ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဆက်တိုက်ကျူးလွန်ဖောက်ဖျက်နေသည့် စစ်တပ်မှ အဓမ္မလုပ်အား ပေးခိုင်းမှုများအား အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတရားရုံးချုပ်တွင် တိုင်တန်းအရေးယူနိုင်ရန် ကြေညာခဲ့သည်။<ref>{{cite news |url=http://in.today.reuters.com/news/newsArticle.aspx?type=worldNews&storyID=2006-11-16T163442Z_01_NOOTR_RTRJONC_0_India-276537-1.xml&archived=False |title=ILO seeks to charge Myanmar junta with atrocities |publisher=Reuters |date=2006-11-16 |accessdate=2006-11-17 }}{{Dead link|date=December 2020 }}</ref>
၂၀၁၀ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၁၃ ရက်နေ့တွင် စစ်အစိုးရက ရွေးကောက်ပွဲကို ၂၀၁၀ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ (၇) ရက်နေ့တွင် ကျင်းပမည်ဟု ကြေညာသည်။
=== မြို့တော်များစာရင်း ===
* [[သရေခေတ္တရာ]] အေဒီ ၃ ရာစု-အေဒီ ၉ ရာစု
* [[ပုဂံ]] ၁ဝ၄၄–၁၂၈၇
* [[စစ်ကိုင်းမြို့]] ၁၃၁၅–၁၃၆၄၊ ၁၇၆ဝ–၁၇၆၄
* [[အင်းဝမြို့]] ၁၃၆၄–၁၇၅ဝ၊ ၁၇၆၄–၁၇၈၁
* [[ပြည်]] ၁၄၈၅–၁၅၄၂၊ ၁၅၄၂–၁၆၀၈
* [[တောင်ငူမြို့]] ၁၄၈၅–၁၆၁၀
* [[ရွှေဘိုမြို့]] ၁၇၅ဝ–၁၇၅၃
* [[ရန်ကုန်မြို့]] ၁၈၆၂–၂ဝဝ၆
* [[အမရပူရမြို့]] ၁၇၈၂–၁၈၂၃၊ ၁၈၄၁–၁၈၅၇
* [[မင်းကွန်းမြို့]] ၁၈၅၇–၁၈၆၁
* [[မန္တလေးမြို့]] ၁၈၆၁–၁၈၈၆
* [[နေပြည်တော်]] ၂ဝဝ၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉ ရက်
== ပထဝီဝင် ==
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထဝီဝင်}}
{{Myanmar Administrative Divisions Image Map}}
မြောက်ဘက်တွင် [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ]]၊ အရှေ့ဘက်တွင် [[လာအိုနိုင်ငံ]]၊ အရှေ့တောင်ဘက်တွင် [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]၊ အနောက်ဘက်တွင် [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]၊ အနောက်မြောက်အရပ်တွင် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၊ တောင်ဘက်တွင် [[ကပ္ပလီပင်လယ်]]နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် [[ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်]]တို့ဖြင့် ထိစပ်လျက်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံနယ်နိမိတ်၏ သုံးပုံတစ်ပုံ ၁၉၃ဝ ကီလိုမီတာ (၁၁၉၉ မိုင်) မှာ တစ်ဆက်တစ်စပ်တည်းသော [[ကမ်းရိုးတန်း]]အဖြစ် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများတွင် မြေဧရိယာအားဖြင့် ဒုတိယအကြီးဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမှတ်စဉ် ၄၀ မြောက် မြေဧရိယာအကြီးဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ခေတ်သစ်ကာလအချိန်များတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကွဲပြားခြားနားသော လူဦးရေမှ ယင်း၏ နိုင်ငံရေး၊ သမိုင်းကြောင်းနှင့် လူသားရင်းမြစ်များအား အဓိကအခန်းကဏ္ဍများမှ ဖော်ဆောင်လျက်ရှိသည်။ [[၁၉၉၂]] ခုနှစ်က အာဏာရယူခဲ့သော ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး [[သန်းရွှေ]] ဦးဆောင်သည့် [[နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ]]၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိနေခဲ့သည်။ [[၁၉၄၈]] ခုနှစ်အထိ [[ဗြိတိသျှအင်ပါယာ]] အောက်တွင် ရပ်တည်ခဲ့သော မြန်မာနိုင်ငံသည် ယနေ့အချိန်အထိ လူမျိုးရေးတင်းမာမှုနှင့် အာဏာသိမ်းရန် ကြိုးစားအားထုတ်မှုများကို ဆက်လက်ရင်ဆိုင်ရလျက်ရှိသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများ၏ လွှမ်းမိုးမှု နက်ရှိုင်းစွာခံနေရသည့် နိုင်ငံ၏ ယဉ်ကျေးမှုတွင် ထူးခြားသည့် ဗုဒ္ဓယဉ်ကျေးမှုနှင့် တိုင်းရင်သားဓလေ့များ ရောနှောလျက်ရှိသည်။
=== တည်နေရာ ===
ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်သည် အာရှတိုက် အရှေ့တောင်ပိုင်းတွင်တည်ရှိပြီး မြောက်လတ္တီတွဒ် ၉ ဒီဂရီ ၃၂ မိနစ်မှ ၂၈ ဒီဂရီ ၃၁ မိနစ်အထိနှင့် အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၂ ဒီဂရီ ၁ဝ မိနစ်မှ ၁ဝ၁ ဒီဂရီ ၁၁ မိနစ်အထိ ကျယ်ဝန်းသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများအဖြစ် မြောက်ဘက်နှင့် အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်နှင့် အရှေ့တောင်ဘက်တွင် လာအိုနိုင်ငံနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့နှင့် ဆက်စပ်လျက်ရှိပြီး တောင်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ်နှင့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော် တည်ရှိသည်။ ရန်ကုန်မြို့တော်ကို အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၆ ဒီဂရီ ၁၃ မိနစ် မျဉ်းကြောင်းနှင့် မြောက်လတ္တီတွဒ် ၁၆ ဒီဂရီ ၄၅ မိနစ်မျဉ်းကြောင်းတို့ ဖြတ်သန်းသွားကြသည်။ အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၇ ဒီဂရီ မိနစ် ၃ဝ မျဉ်းကို မြန်မာစံတော်ချိန်မျဉ်းအဖြစ် သတ်မှတ်ထားရာ မြန်မာစံတော်ချိန်သည် ဂရင်းနစ်စံတော်ချိန်ထက် ၆ နာရီ မိနစ် ၃ဝ စောသည်။
=== အကျယ်အဝန်း ===
မြန်မာနိုင်ငံ၏ အကျယ်အဝန်းမှာ ၂၆၁,၂၂၈ စတုရန်းမိုင် (၆၇၆,၅၇၈ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ရှိသည်။ အရှေ့တောင်အာရှတိုက်တွင် ဒုတိယအကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး မြေပြင်တဆက်တည်းအကျယ်အဝန်းအရဆိုလျှင် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာတွင် (ဇန်ဘီယာပြီးလျှင်) ၄၀ ခုမြောက် အကြီးဆုံးတိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံရှိ တက္ကဆက်ပြည်နယ်ထက် အနည်းငယ်သေးပြီး အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံထက် အနည်းငယ်ကြီးမားသည်။ အရှေ့နှင့်အနောက် ၅၈၂ မိုင် (၉၃၆ ကီလိုမီတာ) ကျယ်ဝန်းပြီး တောင်နှင့်မြောက် ၁,၂၇၅ မိုင် (၂,ဝ၅၁ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်နိမိတ်အရှည်သည် မိုင်ပေါင်း ၅,၂ဝဝ ခန့်ရှိပြီး အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့်မိုင်ပေါင်း ၃,၈ဝ၈ မိုင် ဆက်စပ်လျက်ရှိရာတရုတ်မြန်မာ နယ်စပ်မှာ အရှည်လျားဆုံးဖြစ်ပြီး ၂၁၈၅ ကီလိုမီတာ (၁,၃၅၇ မိုင်)၊<ref name="CIA">{{Cite web |title=CIA Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bm.html |accessdate=3 August 2008 |archivedate=6 October 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101006115241/https://cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bm.html }}</ref> မြန်မာ-ထိုင်း ၁,၃၁၄ မိုင်၊ မြန်မာအိန္ဒိယ ၈၅၇ မိုင်၊ မြန်မာ-ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ၁၅၂ မိုင်နှင့် မြန်မာ-လာအို ၁၂၈ မိုင် အသီးသီး ရှိကြသည်။ ရေမိုင်နယ်နိမိတ်မှာ နတ်မြစ်ဝမှ ကော့သောင်းအထိ အလျား ၁,၃၈၅ မိုင်ခန့်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တောင်ဘက်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်နှင့် ကပ္ပလီပင်လယ်တို့ တည်ရှိကာ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းမှာ ၁၉၃ဝ ကီလိုမီတာ (၁၁၉၉ မိုင်) ရှည်လျားသည်။ ကမ်းရိုးတန်း၏အလျားမှာ နိုင်ငံပတ်ပတ်လည် နယ်နိမိတ်တစ်ခုလုံး၏ သုံးပုံတစ်ပုံရှိသည်။ <ref name="CIA"/>
=== မြေမျက်နှာသွင်ပြင် ===
မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ကို အကြမ်းအားဖြင့် အနောက်ဘက်တောင်တန်းကြီးများဒေသ၊ အလယ်ပိုင်း မြေနိမ့်မြစ်ဝှမ်း လွင်ပြင်ဒေသ၊ အရှေ့ဘက်ကုန်းမြင့်ဒေသဟူ၍ သုံးပိုင်းပိုင်းခြားနိုင်သည်။ ဟိမဝန္တာတောင်တန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့်ဆက်စပ်နေပြီး အနောက်ရိုးမတောင်တန်းအဖြစ် တောင်ဘက်သို့
သွယ်တန်းလျက်ရှိသည်။ အနောက်ရိုးမတောင်တန်းဒေသ၏ မြန်မာနိုင်ငံမြောက်စွန်းတွင်ရှိသော [[ခါကာဘိုရာဇီ]]တောင်မှာ ၅၈၈၁ မီတာ (၁၉၂၉၅ ပေ) မြင့်၍ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အမြင့်ဆုံးတောင်ထိပ်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book | editor = Dr. Patrick Hesp et al. | year=2000 | title=Geographica’s World Reference | publisher =Random House Australia | pages =738, 741}}</ref> စာရာမေတိတောင်ထိပ်သည် ၁၂၅၅၃ ပေမြင့်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဟိမဝန္တာတောင်မကြီး၏ မြောက်မှ တောင်သို့ ဖြာဆင်းလာသော တောင်တန်းကြီးသုံးခုရှိရာယင်းတို့မှာ [[ရခိုင်ရိုးမ]]၊ ပဲခူးရိုးမနှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်တို့ဖြစ်ကြလေသည်။<ref name="myathan">{{cite book | first=Mya | last=Than | year=2005 | title=Myanmar in ASEAN: Regional Co-operation Experience | id=ISBN 981-230-210-7}}</ref> အနောက်ရိုးမတောင်တန်းကြီးသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့ကို တံတိုင်းသဖွယ် ကာဆီးထားလျက်ရှိသည်။ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်း မြေနိမ့်လွင်ပြင်ဒေသများတွင် ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသသည် အကျယ်ဆုံးဖြစ်၍ ပထမပိုင်းကို မြစ်ဖျားမှ မန္တလေးမြို့အထိ၊ ဒုတိယပိုင်းကို မန္တလေးမှ ပြည်မြို့အထိ၊ တတိယပိုင်းကို ပြည်မြို့မှ မြစ်ဝအထိ ပိုင်းခြားလေ့လာတွေ့ရှိနိုင်သည်။ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်း မြေနိမ့်လွင်ပြင်ဒေသတွင် စစ်တောင်းမြစ်ဝှမ်းဒေသနှင့် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်းဒေသတို့လည်း ပါဝင်သည်။ အလယ်ပိုင်းမြစ်ဝှမ်းမြေနိမ့်ဒေသ၌ ဇီးဖြူတောင်တန်း၊ မင်းဝံတောင်တန်း၊ မှန်ကင်းတောင်တန်းနှင့် ဂန့်ဂေါတောင်တန်းစသည့် တောင်တန်းငယ်များ တည်ရှိသည်။ ထိုဒေသ၌ [[ပဲခူးရိုးမ]]တောင်တန်းသည် မြောက်မှတောင်သို့ တွန့်ခေါက်သွယ်တန်းလျက် ရှိသည်။ အရှေ့ဘက် ကုန်းမြင့်ဒေသမှာ [[ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်]]ဒေသဖြစ်၍ ပျမ်းမျှ ပေပေါင်း ၃ဝဝဝ မှ ၄ဝဝဝ အထိ မြင့်သည်။ ကုန်းပြင်မြင့်ဆိုသော်လည်း ညီညာနေခြင်းမဟုတ်ဘဲ မြင့်မောက်သော တောင်တန်းကြီးများရှိပြီး [[သံလွင်မြစ်]]သည် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ဒေသမှ တနင်္သာရီကမ်းမြောင်မြောက်ပိုင်း မြေညီလွင်ပြင်သို့ စီးဆင်းသည်။ ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်၌ မြစ်ဖျားခံသော ရွှေလီ၊ မြစ်ငယ်၊ ဇော်ဂျီနှင့် ပန်းလောင်မြစ်တို့သည် ဧရာဝတီမြစ်ထဲသို့ စီးဝင်ကြသည်။ ဧရာဝတီမြစ်သည် မြန်မာ့ အရှည်ဆုံးမြစ်ဖြစ်ပြီး ၂၁၇ဝ ကီလိုမီတာ (၁၃၄၈ မိုင်) နီးပါးရှည်လျားပြီး [[မုတ္တမပင်လယ်]]ကွေ့အတွင်းသို့ စီးဝင်သွားသည်။ တောင်စဉ်တောင်တန်းကြီးအကြားတွင် မြေဩဇာကောင်းမွန်သော လွင်ပြင်ကျယ်ကြီးများ တည်ရှိလေသည်။<ref name="myathan"/> မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူဦးရေအများစုမှာ ရခိုင်ရိုးမတောင်တန်းနှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ကြားတွင် ရှိသည့် ဧရာဝတီမြစ်ဝှမ်းဒေသတလျှောက် နေထိုင်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးတိုးတက်မှုနှုန်းနှေးကွေးခြင်းသည် ၎င်း၏ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ဂေဟစနစ်တို့အား ထိန်းသိမ်းပေးရာရောက်ခဲ့သည်။<ref name="BRMLIB">{{cite web |url=http://www.burmalibrary.org/reg.burma/archives/199909/msg00690.html |title=Myanmar’s Forest Law and Rules |publisher=BurmaLibrary.org |accessdate=2006-07-15}}</ref> သစ်တောအုပ်ကြီးများ ထူထပ်သိပ်သည်းသည့် အမြဲစိမ်းသစ်တောများနှင့် ကျွန်းတောကြီးများသည် အောက်မြန်မာနိုင်ငံ၏ ၄၉ ရာခိုင်နှုန်း ကျော်သော ဧရိယာကို ဖုံးလွှမ်းလျက်ရှိသည်။ ဤဒေသတွင် အလေ့ကျပေါက်ရောက်သော အပင်များတွင် ကြက်ပေါင်စေးပင်၊ [[ရှားပင်]]၊ [[ပျဉ်းကတိုးပင်]]၊ လမုတော၊ [[အုန်းပင်]]နှင့် [[ကွမ်းသီးပင်]]များ ပါဝင်လေသည်။ မြောက်ဘက်ကုန်းမြင့်ဒေသများတွင် ဝက်သစ်ချပင်၊ ထင်းရှူးပင်၊ [[ဇလပ်ပင်]]မျိုးစုံတို့ပေါက်ရောက်ကြသည်။ ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက်တွင်လည်း အပူပိုင်းဒေသသစ်သီးဝလံမျိုးစုံပေါက်ရောက်ကြသည်။<ref name="BRMLIB"/> မိုးနည်းရပ်ဝန်းဒေသတွင်မူ အပင်များမှာ ကြဲပြီးလှီကြသည်။
=== သားရဲတိရစ္ဆာန်များ ===
တောင်တွင်းသားရဲ[[တိရစ္ဆာန်]]များအနက် [[ကျား]]နှင့် [[ကျားသစ်]]တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် တွေ့ရတတ်လေ့ရှိသည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံတွင် ကြံ့၊ [[ကျွဲ|ကျွဲရိုင်း]]၊ [[တောဝက်]]၊ [[သမင်]]၊ [[ဒရယ်]]နှင့် [[ဆင်]]များကို တွေ့နိုင်ပြီး ဆင်များကို ယဉ်အောင်မွေးယူ၍ သစ်လုပ်ငန်းများတွင် ခိုင်းစေအသုံးချကြသည်။ သေးငယ်သော [[နို့တိုက်သတ္တဝါ]]များမှာလည်း ပေါများလှပြီး မျောက်လွှဲကျော်နှင့် မျောက်များမှအစ ရှူးပျံနှင့် ကြံ့သူတော်များအဆုံး တွေ့မြင်ရသည်။ ငှက်မျိုးစုစုပေါင်း ၈၀၀ ကျော်ခန့်တွင် [[ကြက်တူရွေး]]၊ [[ရစ်]]၊ ဥဒေါင်း၊ [[ကျီး|ကျီးကန်း]]၊ [[ငဟစ်]]နှင့် [[စပါးခင်းငှက်]]များ ပါဝင်သည်။ တွားသွားသတ္တဝါတွင်မူ မိချောင်း၊ တောက်တဲ့၊ မြွေဟောက်၊ စပါးကြီးမြွေနှင့် လိပ်တို့ကို ပါတွေ့ရှိနိုင်သည်။ ရေချိုငါးမျိုးစုပေါင်း ရာနှင့်ချီ၍ တွေ့မြင်ရပြီး လွန်စွာမှ ပေါများကာ အရေးပါသည့် အစာအဟာရ ရင်းမြစ်လည်း ဖြစ်သည်။<ref name="MNET">{{Cite web |title="Flora and Fauna" at Myanmars.net |url=http://www.myanmars.net/myanmar-culture/myanmar-flora-fauna.htm |accessdate=3 August 2008 |archivedate=14 May 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514182454/http://www.myanmars.net/myanmar-culture/myanmar-flora-fauna.htm }}</ref>
=== ရာသီဥတု ===
မြန်မာနိုင်ငံသည် များသောအားဖြင့် ဥတ္တရယဉ်စွန်းတန်းနှင့် အီကွေတာအကြားတွင် ကျရောက်တည်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် အာရှဒေသ၏ မှတ်သုံရပ်ဝန်းဒေသတွင် ကျရောက်ပြီး ၎င်း၏ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများရရှိသော မိုးရေချိန်မှာ နှစ်စဉ် ၅ဝဝဝ မမ (၁၉၇ လက်မ) ရှိသည်။ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသတွင် နှစ်စဉ်မိုးရေချိန်မှာ ၂၅ဝဝ မမ (၉၈ လက်မ) ဖြစ်ပြီး၊ မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းတွင် တည်ရှိသော မိုးနည်းရပ်ဝန်းဒေသတွင် နှစ်စဉ်မိုးရေချိန် ၁၀၀၀ မမ (၃၉ လက်မ) ထက်နည်းလေသည်။ မြောက်ဘက်ဒေသများသည် အအေးဆုံးဖြစ်ပြီး ပျမ်းမျှအပူအချိန် ၂၁ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ် (၇၀ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက်) ရှိလေသည်။ ကမ်းရိုးတန်းနှင့် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသများ၏ ပျမ်းမျှအပူချိန်မှာ ၃၂ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ် (၉ဝ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်) ရှိလေသည်။<ref name="myathan"/>
အကြမ်းအားဖြင့် နွေ၊ မိုး၊ ဆောင်း ဟူ၍ သုံးရာသီ ပိုင်းခြားထားသည်။ မတ်လမှ မေလလယ်အထိ နွေဥတု၊ မေလလယ်မှ အောက်တိုဘာလကုန်အထိ မိုးဥတုနှင့် နိုဝင်ဘာလမှ ဖေဖော်ဝါရီလကုန်အထိ ဆောင်းဥတုဟု သတ်မှတ်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် အပူပိုင်းမုတ်သုံရာသီဥတု ရှိသော်လည်း မြေမျက်နှာပြင်အနေအထား ကွဲပြားခြားနားမှုကြောင့် တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ ရာသီဥတု ကွဲပြားသွားသည်။ ဥပမာအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းတွင် တစ်နှစ်လျှင် စုစုပေါင်း မိုးရေချိန်လက်မ ၄ဝ အောက်သာရရှိပြီး ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းနှင့် တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်တွင် တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် လက်မ ၂ဝဝ ခန့်ရရှိသည်။
နွေဥတုဖြစ်သော မတ်လနှင့်ဧပြီလများတွင် မြန်မာနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းဒေသ၌ ပျမ်းမျှအမြင့်ဆုံး အပူချိန်မှာ ၁၁ဝ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (၄၃ ဒသမ ၃ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) အထက်ဖြစ်၍ မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းတွင် ၉၇ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက် (၃၆ ဒသမ ၁ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) ခန့်နှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်တွင် ၈၅ မှ ၉၅ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (စင်တီဂရိတ် ၂၉ ဒသမ ၄ နှင့် ၃၅ ဒီဂရီ) အတွင်းရှိသည်။ မြို့များ၏ တည်နေရာနှင့် မြေမျက်နှာပြင် အနိမ့်အမြင့်ကိုလိုက်၍ အပူချိန်ကွာခြားသည်။ အပူချိန်မြင့်လွန်းခြင်း၊ နိမ့်ကျလွန်းခြင်းများ မရှိပေ။ တိုက်ခတ်သော လေကြောင်းနှင့် လေဖိအားအခြေအနေများကြောင့် မိုးရွာသွန်းမှုဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အချို့နှစ်များတွင် မုန်တိုင်းပြင်းထန်စွာ ကျရောက်သဖြင့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတွင် ရံဖန်ရံခါမုန်တိုင်းဒဏ်ခံရသည်။ မြန်မာ့သမိုင်းတစ်လျှောက် မြန်မာနိုင်ငံတွင်ပေါ်ပေါက်ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များတွင် အဆိုးရွား၊ အကြမ်းတမ်းဆုံးသော [[နာဂစ်မုန်တိုင်း|နာဂစ်ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်း]]ဒဏ်ကို မြန်မာနိုင်ငံသည် ၂ဝဝ၈ ခုနှစ် မေလ ၂ရက်နေ့၌ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ရာသီဥတုမှန်ကန်မျှတမှုကို အထောက်အကူပြုစေရန်အတွက် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းဒေသ စိမ်းလန်းစိုပြည်ရေးလုပ်ငန်းများကို နိုင်ငံတော်က ဦးစားပေး အကောင်အထည်ဖော်လျက်ရှိသည်။
=== တိုင်းဒေသကြီးနှင့်ပြည်နယ်များ ===
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ}}
[[File:Burma en.png|thumb|မြန်မာပြည်သည် တိုင်းဒေသကြီး ၇ ခု နှင့် ပြည်နယ် ၇ ခု ရှိသည်။]]
မြန်မာနိုင်ငံသည် ပြည်နယ် ခုနှစ်ပြည်နယ်နှင့် တိုင်းဒေသကြီး ခုနှစ်တိုင်းတို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ထားသည်။<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2051.html |title=Administrative divisions |accessdate=2006-07-09 |date=2006-06-29 |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |archivedate=11 September 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070911231857/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2051.html }}</ref> တိုင်းဒေသကြီးများတွင် ဗမာများ အဓိကနေထိုင်ကြပြီး ပြည်နယ်များတွင် မျိုးနွယ်စုတိုင်းရင်သားများ နေထိုင်ကြသည်။ အုပ်ချုပ်ရေးအရမြို့နယ်၊ ရပ်ကွက်နှင့် ကျေးရွာများအဖြစ် ထပ်မံခွဲထားသည်။ အဓိကမြို့ကြီးများ အားခရိုင်နှင့် မြို့နယ်များအဖြစ် ထပ်မံခွဲထားသည်။
*တိုင်းဒေသကြီးများ
** [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
** [[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
** [[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
** [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
** [[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
** [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
** [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
*ပြည်နယ်များ
** [[ကချင်ပြည်နယ်]]
** [[ကယားပြည်နယ်]]
** [[ကရင်ပြည်နယ်]]
** [[ချင်းပြည်နယ်]]
** [[မွန်ပြည်နယ်]]
** [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
** [[ရှမ်းပြည်နယ်]]
==== တိုင်းဒေသကြီး၊ ပြည်နယ်၊ ခရိုင်၊ မြို့နယ်စသည်တို့ ခွဲခြားထားပုံ ====
{| class="wikitable" style="text-align:centre"
|-
! စဉ် !! တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်!! ခရိုင် !! မြို့နယ် !! မြို့ !!ရပ်ကွက် !! ကျေးရွာအုပ်စု !! ကျေးရွာ
|-
| ၁ || [[ကချင်ပြည်နယ်]] ||၄|| ၁၈ ||၉ || ၁၄၃||၅၉၇||၂၅၈၃
|-
| ၂ || [[ကယားပြည်နယ်]]||၂ ||၇ || ၁ || ၃၁ || ၇၉|| ၆၂၀
|-
| ၃ || [[ကရင်ပြည်နယ်]] ||၄||၇ ||၆ || ၇၄ || ၃၇၄ || ၂၁၆၁
|-
| ၄ || [[ချင်းပြည်နယ်]] ||၃|| ၉ || ၄|| ၃၇ || ၄၇၁ || ၁၃၅၂
|-
| ၅ || [[မွန်ပြည်နယ်]] || ၂ ||၁၀ ||၂ ||၈၀ || ၃၈၃ || ၁၂၀၀
|-
| ၆ || [[ရခိုင်ပြည်နယ်]] || ၄ || ၁၇ || ၃ || ၁၃၃ || ၁၀၄၀ || ၃၈၆၀
|-
| ၇ || [[ရှမ်းပြည်နယ်]]|| ၁၃ || ၅၅ || ၂၀ || ၄၃၂ || ၁၆၂၉ || ၁၅၃၈၇
|-
|၈ || [[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]] || ၄ || ၂၈ || - ||၂၅၄ || ၁၄၂၃ || ၆၄၅၂
|-
| ၉ || [[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]] ||၈ ||၃၇ || ၃ || ၁၈၇ || ၁၇၆၈ || ၆၀၈၇
|-
| ၁၀ || [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]] || ၃ ||၁၀ || ၆|| ၈၃ || ၂၆၄||၁၂၃၀
|-
| ၁၁ || [[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]|| ၅ || ၂၅ || ၁ || ၁၆၃ || ၁၅၄၁ || ၄၇၇၁
|-
| ၁၂ || [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]] ||၈ || ၃၆ || ၂ || ၂၉၇ || ၁၅၉၇ || ၅၄၂၄
|-
| ၁၃ || [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]] || ၄ || ၄၅ || ၁ || ၇၄၂ || ၆၂၀ || ၂၀၈၉
|-
| ၁၄ || [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]] || ၆ || ၂၆ || ၇ || ၂၃၅ || ၁၉၁၂ || ၁၁၇၀၁
|-
| || '''စုစုပေါင်း''' || '''၁၇''' || '''၃၃၀''' || '''၆၄''' || '''၂၈၉၁''' || '''၁၃၆၉၈''' || '''၆၄၉၁၇'''
|}
<ref>Bi Weekly Eleven Journal Vol3 No 43</ref>
== နိုင်ငံရေးနှင့် အစိုးရ ==
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေး}}
ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံသည် [[စစ်အုပ်ချုပ်ရေး]]စနစ်အောက်တွင်ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ ခုနှစ် [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]]သို့ ရွေးကောက်ခံရသော ကိုယ်စားလှယ်များသည် ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံ အဝေးရောက်အမျိုးသားညွန့်ပေါင်းအစိုးရအဖွဲ့ကို မြန်မာနိုင်ငံဒီမိုကရေစီ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးဆောင်ပုဒ်ဖြင့် ၁၉၉၀ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာတွင် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ [[အောင်ဆန်းစုကြည်|ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်]] ၏ မောင်ဝမ်းကွဲတော်သူ [[စိန်ဝင်း၊ ဗိုလ်ချုပ်၊ ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း|ဦးစိန်ဝင်း]] သည် ယင်းအဖွဲ့၏ ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံ အဝေးရောက်အမျိုးသားညွန့်ပေါင်းအစိုးရအဖွဲ့သည် လုပ်ပိုင်ခွင့်မရှိသလောက်ဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံတွင် တရားမဝင်သော အသင်းအဖွဲ့အဖြစ် ကြေညာထားခြင်းခံရသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.ncgub.net/NCGUB/index%20of%20NCGUB.htm |title=The Birth Of The NCGUB |accessdate=2006-07-19 |publisher=National Coalition Government of the Union of Burma |archivedate=24 February 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070224043100/http://www.ncgub.net/NCGUB/index%20of%20NCGUB.htm }}</ref>
ထိုစဉ်က နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲမှာ [[သန်းရွှေ၊ (ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး)|ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ]]ဖြစ်ပြီး [[နိုင်ငံတော် အေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ]]၏ ဥက္ကဋ္ဌရာထူးကိုလည်း ရယူထားသူဖြစ်သည်။ သူသည် လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာများစွာကို ပိုင်ဆိုင်ထားပြီး ဝန်ကြီးများနှင့် အစိုးရအဖွဲ့ဝင်များအားပြောင်းရွှေ့ခြင်း၊ နိုင်ငံတကာရေးရာများတွင် အဓိကျသော ဆုံးဖြတ်ချက်များကိုလည်း ချမှတ်ခြင်းများလည်း ပြုလုပ်သည်။ [[၂ဝဝ၄]] ခုနှစ် အောက်တိုဘာအထိ [[ခင်ညွန့်၊ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး|ဗိုလ်ချုပ်ကြီးခင်ညွန့်]]မှာ [[ဝန်ကြီးချုပ်]]ဖြစ်ပြီး [[စိုးဝင်း၊ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး|ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစိုးဝင်း]]နှင့် အစားထိုးပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေနှင့် နီးစပ်မှုရှိသူဟု သိရှိရသည်။ ဝန်ကြီးနေရာအများစုနှင့် အစိုးရနေရာအများစုမှာ တပ်မတော်အရာရှိကြီးများက ရယူထားပြီး ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး၊ အလုပ်သမားအရေး၊ စီမံကိန်းရေးဆွဲရေးနှင့် စီးပွားရေးဝန်ကြီးနေရာများကို အရပ်သားများက ရယူထားရှိသည်။<ref name="Central Intelligence Agency">{{cite web |url=http://www.odci.gov/cia/publications/chiefs/chiefs29.html |title=Chiefs of State and Cabinet Members of Foreign Governments: Burma |accessdate=2006-07-11 |date=2006-06-02 |publisher=Central Intelligence Agency |archivedate=30 September 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060930045724/https://www.odci.gov/cia/publications/chiefs/chiefs29.html }}</ref>
မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဓိကပါတီကြီးများမှာ [[အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ချုပ်]]နှင့် [[ရှမ်းအမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်]] တို့ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းတို့၏လှုပ်ရှားမှုများကိုမူ အစိုးရမှ တင်းကျပ်စွာ ချုပ်ကိုင်ထားသည်။ အခြား တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများအား ကိုယ်စားပြုသော ပါတီငယ်များလည်းရှိသည်။ နိုင်ငံရေး အတိုက်အခံပြုလုပ်ခြင်းကို ခွင့်ပြုခြင်းမရှိသလောက်ဖြစ်ပြီး ပါတီများစွာမှာ တရားမဝင်အသင်း အဖြစ်ကြေညာထားခြင်ခံရသည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.nationalreview.com/comment/comment-mccain061103.asp |title=Crisis in Rangoon |accessdate=2006-07-14 |last=McCain |first=John |authorlink=John McCain |date=2003-05-11 |publisher=National Review Online |archivedate=5 September 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080905005524/http://www.nationalreview.com/comment/comment-mccain061103.asp }}</ref>
[[လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့]] (''Human Rights Watch'') နှင့် [[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာရေး အဖွဲ့]] (''Amnesty International'') အပါအဝင် အချို့အဖွဲ့အစည်းများ၏ အဆိုအရ စစ်အစိုးရ၏ [[လူ့အခွင့်အရေး]]မှတ်တမ်းများမှာ လွန်စွာဆိုးဝါးကြောင်းသိရှိရသည်။ <ref>{{cite web |url=http://hrw.org/english/docs/2004/09/01/burma9290.htm |title=Statement to the EU Development Committee |accessdate=2006-07-11 |author=Brad Adams |publisher=Human Rights Watch |archivedate=20 June 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060620074005/http://hrw.org/english/docs/2004/09/01/burma9290.htm }}</ref><ref>{{cite web |url=http://sciencemode.com/2007/09/28/satellite-images-verify-myanmar-forced-relocations-mounting-military-presence/ |title=Satellite Images Verify Myanmar Forced Relocations, Mounting Military Presence |accessdate=2007-10-01 |publisher=ScienceMode |archivedate=26 February 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080226124205/http://sciencemode.com/2007/09/28/satellite-images-verify-myanmar-forced-relocations-mounting-military-presence/ }}</ref> လွတ်လပ်သည့် တရားစီရင်ခွင့်မရှိသည့်အပြင် စစ်အစိုးရအား ဆန့်ကျင်သည့် နိုင်ငံရေးအတိုက်အခံမှန်သမျှအားလည်း ခွင့်မပြုချေ။ [[အင်တာနက်]]အသုံးအပြုမှုမှာလည်း များစွာကန့်သတ်ထားပြီး ပြည်သူများဝင်ရောက်ကြည့်ရှု နိုင်သည့် ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများ အထူးသဖြင့် နိုင်ငံရေးအတိုက်အခံနှင့် ဒီမိုကရေစီအရေး ဝက်ဘ်စာမျက်နှာများအား ပြည်သူတို့ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုနိုင်မှုကို ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်ထားသည်။<ref>{{cite news |url=http://www.opennetinitiative.net/studies/burma/ |title=Internet Filtering in Burma in 2005: A Country Study |publisher=OpenNet Initiative |accessdate=4 August 2008 |archivedate=19 November 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081119090055/http://www.opennetinitiative.net/studies/burma/ }}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.burmanet.org/news/2006/06/27/mizzima-news-burma-bans-google-and-gmail-mungpi/#more-4642| title=Burma bans Google and gmail| publisher=BurmaNet News| date=2006-06-27| accessdate=2006-06-28| archivedate=6 July 2006| archiveurl=https://web.archive.org/web/20060706152209/http://www.burmanet.org/news/2006/06/27/mizzima-news-burma-bans-google-and-gmail-mungpi/#more-4642}}</ref> [[အဓမ္မလုပ်အားပေးစေမှု]]၊ လူကုန်ကူးခြင်းနှင့် [[ကလေးအလုပ်သမားကိစ္စ]]များမှာ နေ့စဉ်ဖြစ်ပျက်လျက်ရှိပြီး နိုင်ငံရေးဆန့်ကျင်မှုမှန်သမျှကို ခွင့်မပြုချေ။<ref>{{cite web |url=http://web.amnesty.org/library/index/ENGASA160201998 |title=Myanmar: 10th anniversary of military repression |accessdate=2006-07-14 |date=1998-08-07 |publisher=Amnesty International |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060824024228/http://web.amnesty.org/library/index/ENGASA160201998 |archivedate=24 August 2006 }}</ref>
[[၁၉၈၈]] ခုနှစ်တွင် တပ်မတော်သည် စီးပွားရေးချွတ်ခြုံကျမှုနှင့် နိုင်ငံရေးဖိနှိပ်မှုများအား ဆန္ဒပြသည်ကို ရက်စက်ကြမ်း ကြုတ်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၈ ခုနှစ် ဩဂုတ် ၈ ရက်၊ [[၈၈၈၈ အရေးအခင်း (ရှစ်လေးလုံး)|ရှစ်လေးလုံးအရေး]]တော်ပုံဟု လူသိများသည့်နေ့တွင် ဆန္ဒပြသူပြည်သူများအား ပစ်ခတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ယင်းဆန္ဒပြမှုများက ၁၉၉၀ ပြည့်ရွေးကောက်ပွဲများအား လမ်းပွင့်စေခဲ့သည်။ ရလဒ်များကိုမူ စစ်အစိုးရက အသိအမှတ်မပြုခဲ့ချေ။ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်သည် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် မဲအားလုံး၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် လွှတ်တော်အမတ်နေရာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်အား နှစ်သုံးဆယ်အတွင်း ပထမဆုံးအကြိမ်ကျင်းပခဲ့သည့် ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ် ရွေးချယ်တင်မြောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီစနစ် ပြန်လည်ထွန်းကားရေး ဆောင်ရွက်ချက်များကြောင့် နိုင်ငံတကာ၏ အားပေးထောက်ခံမှုကို ရရှိခဲ့ပြီး ၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင် [[နိုဘဲလ် ငြိမ်းချမ်းရေးဆု|နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆု]]ကို ဆွတ်ခူးခဲ့သည်။ သူမသည် အကြိမ်ပေါင်းများစွာ နေအိမ်တွင် အကျယ်ချုပ်ကျခံခဲ့ရသည်။ ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ် [[ကိုဖီအန်နန်]]မှ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေထံ တိုက်ရိုက် တောင်းဆိုခြင်းပြုခဲ့သော်လည်း ၂၀၀၆ ခုနှစ် မေ ၂၇ ရက်တွင် စစ်အစိုးရက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား အိမ်တွင်းအကျယ်ချုပ်ခြင်းကို နောက်တစ်နှစ်ထပ်မံတိုးလိုက်သည်။ [[၁၉၇၅]]ခုနှစ်နိုင်ငံကာကွယ်ရေးဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်၏ တရားဝင်လုပ်ပိုင်ခွင့်ဖြင့် ခွင့်ပြုထားခြင်းကိုကျင့်သုံးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |author=''The Irrawaddy'' |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5797&z=154 |title=Suu Kyi's Detention Extended, Supporters likely to Protest |publisher=''The Irrawaddy'' |date=2006-05-27 |accessdate=2006-05-27 |archivedate=16 January 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090116020020/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5797&z=154 }}</ref><ref>{{cite news |author=''The Irrawaddy'' |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5798&z=154 |title=Opposition Condemns Extension of Suu Kyi's Detention |publisher=''The Irrawaddy'' |date=2006-05-27 |accessdate=2006-05-27 |archivedate=16 January 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090116020024/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5798&z=154 }}</ref> စစ်အစိုးရသည် နိုင်ငံတကာ မျက်နှာစာတွင် ဝိုင်းပယ်ခြင်းတိုးမြင့်၍ခံနေရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လက်ရှိအခြေအနေကို ၂၀၀၆-ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ပထမဆုံးအကြိမ်[[ကုလသမဂ္ဂ]]တွင် အလွတ်သဘောဆွေးနွေးရန်တင်သွင်းခဲ့ကြသည်။ ၂ဝဝ၆-ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် [[ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ|လုံခြုံရေးကောင်စီ]]ဝင် ၁၅ နိုင်ငံအနက် ၁၀ နိုင်ငံတို့က မြန်မာပြည်အရေးကို ကောင်စီ၏ တရားဝင်အဂျင်ဒါတွင် လက်ခံရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite news|author=''The Irrawaddy''|url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=6176|title=UN Security Council Puts Burma on Agenda|first=Kim|last=Gamel|publisher=''The Irrawaddy'', 2006-09-16|accessdate=2006-10-11|archivedate=16 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090116020029/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=6176}}</ref> [[အာဆီယံ]]သည်လည်း မြန်မာအစိုးရနှင့် ပတ်သက်၍ များစွာစိတ်အနှောင့်ယှက်ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီကိစ္စကို ကိုင်တွယ်ဆုံးဖြတ်ရန် အာဆီယံနိုင်ငံရေး ပါလီမန်တွင်း ကော်မတီတစ်ရပ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.aseanmp.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1&Itemid=10 |title=About Us |accessdate=2006-07-09 | publisher=ASEAN Inter-Parliamentary Myanmar Caucus}}</ref> [[တရုတ်နိုင်ငံ]]ကဲ့သို့သော အဓိကနိုင်ငံကြီးက ထောက်ခံအားပေးနေသ၍ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သိသာထင်ရှားသော ပြောင်းလဲမှုဖြစ်ပေါ်ရန် အလားအလာနည်းပါးလျက်ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs2/Chinese_MM_Eco.pdf |title=The Political Economy of China-Myanmar Relations: Strategic and Economic Dimensions |accessdate=2006-07-14 |last=Poon |first=Khim Shee |date= |year=2002 | format=PDF |publisher=Ritsumeikan University}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nwc.navy.mil/press/review/2002/spring/art3-sp2.htm|title=Burma and Superpower Rivalries in the Asia-Pacific|accessdate=2006-07-16|last=Selth|first=Andrew|year=Spring 2002|publisher=Naval War College Review|archivedate=13 December 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061213095403/http://www.nwc.navy.mil/press/Review/2002/spring/art3-sp2.htm}}</ref>
=== နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့်စစ်ရေးကိစ္စများ ===
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒနှင့် ဆက်ဆံရေး}}
[[File:Clinton and Aung San Suu Kyi after having dinner.jpg|right|thumb|220px|အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဟီလာရီကလင်တန်နှင့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်]]
မြန်မာနိုင်ငံ၏ အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ တင်းမာလျက်ရှိသော အခြေအနေမှ ယခု ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံ အဖြစ် ဒီမိုကရေစီစနစ်သို့ အသွင်ကူးပြောင်း လာသောအခါ ယခင်ကထက် ဆက်ဆံရေး အဆင်ပြေလာပြီဖြစ်သည်။ [[အမေရိကန်နိုင်ငံ]]သည် မြန်မာနိုင်ငံအား ကျယ်ပြန့်သော ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်မှုများကို ၁၉၈၈ ခုနှစ်အရေးတော်ပုံအပြီးနှင့် [[၁၉၉၀]] ပြည့်ရွေးကောင်ပွဲများအပြီးတွင် ကျင့်သုံးခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုများကို ဖြေလျှော့လာနေပြီဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.congress.gov/cgi-bin/bdquery/z?d108:SN01182:@@@L&summ2=m& |title=Burma Freedom and Democracy Act of 2003 |publisher=United States Library of Congress |accessdate=2007-02-04 |date=2003-06-04 |archivedate=25 January 2004 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040125044621/http://www.congress.gov/cgi-bin/bdquery/z?d108%3ASN01182%3A%40%40%40L&summ2=m& }}</ref> အလားတူပင် [[ဥရောပသမဂ္ဂ]] (အီးယူ) သည်လည်း ပိတ်ဆို့မှုတွင် လက်နက်ရောင်းချခြင်း [[ပိတ်ဆို့မှု]]၊ ကုန်သွယ်မှုဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးပိတ်ဆို့မှုနှင့် အတူလူသားချင်းစာနာ ထောင်ထားမှုကူညီပံ့ပိုးမှုမှ လွဲ၍ အခြားကူညီထောက်ပံ့မှုအားလုံးကို ပိတ်ဆို့ထားရှိခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ လက်နက်ရောင်းချခြင်းမှလွဲ၍ အခြားပိတ်ဆို့မှု အများအပြားကို ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့ပြီဖြစ်သည်။<ref name="EU">{{cite web |url=http://ec.europa.eu/comm/external_relations/myanmar/intro/index.htm |title=The EU’s relations with Burma / Myanmar |accessdate=2006-07-13 |publisher=European Union |archivedate=25 July 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060725000750/http://ec.europa.eu/comm/external_relations/myanmar/intro/index.htm }}</ref> အမေရိကန်နှင့် ဥရောပအစိုးရတို့၏ ပိတ်ဆို့မှုများ၊ သပိတ်မှောက်မှုနှင့် မြန်မာဒီမိုကရေစီအရေးလှုပ်ရှားမှုများအား ပံ့ပိုးပေးကြသည့်အဖွဲ့များ၏ တိုက်ရိုက်ဖိအားပေးမှုများကြောင့် အမေရိကန်နှင့် ဥရောပကုမ္ပဏီများ မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာသွားခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ဟာကွက် ပျော့ကွက်များ ကြောင့် အနောက်နိုင်ငံ ကုမ္ပဏီအချို့ ကျန်ရှိသေးလျက်ရှိသည်။ သို့သော် အာရှကုမ္ပဏီများကမူ သဘာဝသယံဇာတထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်းများတွင် ရင်းနှီးမြှပ်နှံမူအသစ်များပါ ထပ်ပံတိုးချဲ့ကြပြီး ဆက်လက်၍ လုပ်ငန်းများလုပ်ကိုင်ကြရန် သာမန်အားဖြင့် ဆန္ဒရှိကြဆဲဖြစ်သည်။ ပြင်သစ်ရေနံကုမ္ပဏီတိုတယ်သည် မြန်မာနိုင်ငံအား အားယူမှ ပိတ်ဆို့သည့်ကြားထဲက မြန်မာပြည်နှင့် [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]ကို သွယ်တန်းထားသော ရတနာဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းကို အောင်မြင်စွာ လည်ပတ်စေနိုင်ခဲ့သည်။ တိုတယ်ကုမ္ပဏီသည် ယခုအခါတွင် ဘယ်လ်ဂျီယံနှင့် ပြင်သစ်နိုင်ငံတရားရုံးများတွင် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရတနာဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းတည်ဆောက်စဉ်အခါက မြန်မာအရပ်သားများအား အဓမ္မအသုံးချခဲ့သည်ကို မသိကျိုးကျွန် ပြုလုပ်ခဲ့မှုများ ကြောင့် အမှုရင်ဆိုင်ရလျက်ရှိသည်။ နားလည်တတ်သူများက ပိုက်လိုင်းတစ်လျှောက်ကျူးလွန်ခဲ့သော လူ့အခွင့်အရေးချိုး ဖောက်မှုများသည် တပ်မတော်မှ လုပ်ငန်းအကောင်အထည်ဖော်ရာတွင် ကူညီပံ့ပိုးခဲ့ပြီး တိုတယ်ကုမ္ပဏီနှင့် ယင်း၏ လုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ရာတွင် အမေရိကန်အကျိုးတူလုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ဘက် ချက်ဗရွန်ကုမ္ပဏီတို့၌ တိုက်ရိုက်တာဝန်ရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ ချယ်ဗရွန်မှ မဝယ်ယူမီ ရှေ့က ယူနိုကယ်ကုမ္ပဏီသည်လည်း ဒေါ်လာ သန်းနှင့် ချီ၍လျော်ကြေးပေးခဲ့ရပြီး ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|lastname=Horsley |firstname=William |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3761022.stm |title=Dilemma of dealing with Burma |publisher=BBC News|date=2004-10-20 |accessdate=2004-11-02 }}</ref> အမေရိကန်ဦးဆောင်သည့် ဒဏ်ခတ်အရေးယူမှုများသည် စစ်ခေါင်းဆောင်များနှင့် အရပ်သားများ မည်သူ့အား ထိခိုက်သည် ဆိုသည်မှာ အငြင်းပွားစရာမလိုပဲ ထင်သာမြင်သာရှိလှသည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုကြောင့် ယခင်စစ်ခေါင်းဆောင်များမှာ ထိခိုက်မှုမရှိသည့်အပြင် ချမ်းသာမြဲဖြစ်ပြီး၊ ပိတ်ဆို့ အရေးယူမှုကြောင့် မြန်မာပြည်သူလူထုကြီးသာ ဆင်းရဲကျပ်တည်းလျက်ရှိပြီး အလုပ်အကိုင်နှင့် လခကောင်းကောင်းရသော ပြည်ပနိုင်ငံများသို့သာ သွားရောက်အလုပ်လုပ်ကိုင်လျက်ရှိကြသည်။
၂၀၁၀ ခုနှစ် ဒီမိုကရေစီ အရပ်သားအစိုးရတက်လာပြီးနောက်ပိုင်း နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေးပိုမိုကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ပထမဦးဆုံး အာဆီယံ ဥက္ကဋ္ဌ ရာထူးကို လွှဲယူနိုင်ခဲ့ပြီး ၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလနှင့် နိုဝင်ဘာလများတွင် အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးပွဲများကို အောင်မြင်စွာ အိမ်ရှင်နိုင်ငံအဖြစ် လက်ခံကျင်းပနိုင်ခဲ့သည်။
မြန်မာစစ်တပ်ကို [[တပ်မတော်]]ဟု သိရှိကြပြီး မြန်မာ့ကြည်းတပ်တွင် စစ်သည်အင်အား ၄၉၂,၀၀၀ ကျော်ရှိသည်။<ref name="CIA"/> မြန်မာတပ်မတော်တွင် [[တပ်မတော် (ကြည်း)]]၊ [[တပ်မတော် (ရေ)]]၊ [[တပ်မတော် (လေ)]] တပ်ဖွဲ့များပါဝင်ကြသည်။<ref name="CIA"/>
မြန်မာနိုင်ငံသည် ၎င်း၏ တပ်သားအရေအတွက်အရ ကမ္ဘာ့အဆင့် ၁၂ တွင် ရှိသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.commondreams.org/headlines05/0607-03.htm |title=World Military Spending Topped US$1 trillion in 2004 |accessdate=2006-07-19 |last=Starck |first=Peter |date=2005-06-07 |work=Reuters |publisher=Common Dreams NewsCenter |archivedate=20 June 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060620161837/http://www.commondreams.org/headlines05/0607-03.htm }}</ref> စစ်တပ်သည် တိုင်းပြည်တွင် အထူးပင် အရှိန်အဝါကြီးမားသည်။ နိုင်ငံတော်၏ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန၊ ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးဌာန နှင့် နယ်စပ်ရေးရာ ဝန်ကြီးဌာန တို့ကို တပ်မတော် ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် မှ ခန့်ထားရသည်။ <ref name="Central Intelligence Agency"/> မြန်မာ့စစ်အသုံးစရိတ်မှာ ၂၀၁၂−၂၀၁၃ ဘဏ္ဍာရေးနှစ်အတွက် ၁၄.၄ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။<ref>[http://articles.janes.com/articles/Janes-Sentinel-Security-Assessment-Southeast-Asia/Defence-budget-Myanmar.html Defense & Security Intelligence & Analysis: IHS Jane's | IHS<!-- Bot generated title -->]</ref>
== စီးပွားရေး ==
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး}}
[[File:Silk designs, Mandalay, Myanmar.jpg|thumb|နိုင်ငံခြားခရီးသည်များ ဝယ်ယူနိုင်ရန် မန္တလေးရှိ souvenir ဆိုင်အချို့တွင် တင်ထားသည့် ပိုးဖျင်အင်္ကျီများ]]
မြန်မာနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံများစာရင်းဝင် နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဆယ်စုနှစ်များစွာစီးပွားဆုတ်ယုတ်မှု၊ စီမံခန့်ခွဲမှု မှားယွင်းခြင်းနှင့် စီးပွားရေးအရ၊ နိုင်ငံရေးအရ တားဆီးပိတ်ဆို့မှုဒဏ် ခံနေရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဂျီဒီပီတိုးတက်နှုန်း (GDP) မှာ နှစ်စဉ် ၂.၉ ရာခိုင်းနှုန်းသာရှိသည်။<ref name="CIA"/> မဟာမဲခေါင်မြစ်ဝှမ်း ဒေသခွဲနိုင်ငံများတွင် တိုးတက်မှု အနိမ့်ဆုံးဖြစ်သည်။
[[၁၉၄၈]] ခုနှစ်တွင် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီအစိုးရကို ဖွဲ့စည်းပြီးနောက်ဝန်ကြီးချုပ်[[နု၊ ဦး|ဦးနု]]သည် မြန်မာနိုင်ငံကို သာယာဝပြောသည့် ပြည်တော်သာနိုင်ငံတော်အဖြစ် ထူထောင်ရန် အားထုတ်ခဲ့သည်။ ဦးနု အစိုးရသည် နှစ်နှစ်တာ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးမှုစီမံကိန်းကို ချမှတ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ချေ။ ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းဦးဆောင်သည့် စစ်အစိုးရက [[၁၉၆၂]] ခုနှစ်တွင် အာဏာသိမ်းယူအပြီးတွင် [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်စနစ်]]ကို အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www2.sjsu.edu/faculty/watkins/burma.htm |title=Political and Economic History of Myanmar (Burma) Economics |accessdate=2006-07-08 |last=Watkins |first=Thayer |publisher=San José State University |archivedate=26 May 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060526144053/http://www2.sjsu.edu/faculty/watkins/burma.htm }}</ref> လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းမှလွဲ၍ စက်မှုလက်မှုကဏ္ဍအားလုံးကို ပြည်သူပိုင်သိမ်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် အစိုးရသည် စီးပွားရေးချုပ်ကိုင်မှုများကို လျှော့ချခဲ့သည်။ ပုဂ္ဂလိကပိုင် လုပ်ငန်းများအား အတင့်အသင့် တိုးချဲ့ခွင့်၊ နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ခွင့်ပြုခဲ့သောကြောင့် နိုင်ငံအတွက် လိုအပ်နေသည့် နိုင်ငံခြားဝင်ငွေများ ရရှိခဲ့သည်။ <ref>{{cite book | author=Stephen Codrington | year=2005 | title=Planet geography | url=https://archive.org/details/planetgeography0000codr | publisher =Solid Star Press | pages =[https://archive.org/details/planetgeography0000codr/page/559 559] | ID=ISBN 0-9579819-3-7}}</ref> သို့သော်လည်း အမြတ်စွန်းများသော ကျောက်မျက်ရတနာ၊ ရေနံနှင့် သစ်လုပ်ငန်းကိုမူ ဆက်လက်၍ တင်းကျပ်စွာ ထိန်းချုပ်ထားဆဲဖြစ်သည်။ နိုင်ငံခြားကုမ္ပဏီများမှာ မြန်မာ့သယံဇာတများအားထုတ်လုပ်နိုင်ရန် အစိုးရနှင့် အကျိုးတူဖက်စပ်လုပ်ငန်းများ ထူထောင်ကာဝင်ရောက်နေရာယူကြသည်။
[[File:Blethrow Inle2.JPG|thumb|အင်းလေးကန်ရှိ ရေပေါ်ဈေး။]]
မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် ဖွံ့ဖြိုးမှုအနည်းဆုံးတိုင်းပြည်များစာရင်းတွင် ထည့်သွင်းခြင်းခံခဲ့ရသည်။<ref>{{cite web |date=2005 |url=http://www.un.org/special-rep/ohrlls/ldc/list.htm |title=List of Least Developed Countries |publisher=UN-OHRLLS |archiveurl=https://archive.today/20120530015845/http://www.un.org/special-rep/ohrlls/ldc/list.htm |archivedate=30 May 2012 |accessdate=3 August 2008 }}</ref> ၁၉၉၂ ခုနှစ်မှစ၍ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးသန်းရွှေ နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲဖြစ်လာပြီး နောက်တွင် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းကို အားပေးခဲ့သည်။ သို့သော်နှစ်စဉ်ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည် သွားရောက်လည်ပတ်မှုမှာ ဦးရေ ၇၅ဝ,ဝဝဝ ပင် မပြည့်ပါ။ မကြာမီနှစ်များက တရုတ်နှင့်အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့သည် စီးပွားရေးအကျိုးအတွက်ငှာ စစ်အစိုးရနှင့်ဆက်နွယ်မှုများကို အားဖြည့်ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။ သို့သော် အမေရိကန်၊ အီးယူနှင့် ကနေဒါနိုင်ငံတို့က ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုနှင့် ကုန်သွယ်ရေးပိတ်ပင်မှုများကို ချမှတ်လာကြသည်။ အဓိကနိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှာ တရုတ်၊ စင်ကာပူ၊ တောင်ကိုရီးယား၊ အိန္ဒိယနှင့် ထိုင်းတို့မှဖြစ်သည်။<ref>{{cite news | first =David | last =Fullbrook | url =http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/FK04Ae03.html | title =So long US, hello China, India | publisher =Asia Times | date =2004-11-04 | accessdate =2006-07-14 | archivedate =6 July 2008 | archiveurl =https://web.archive.org/web/20080706173031/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/FK04Ae03.html }}</ref>
ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် အရှေ့တောင်အာရှတွင် အချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့သည်။။<ref name="steinberg">{{cite book |last=Steinberg |first=David I. |date=2002 |title= Burma: The State of Myanmar|url=https://books.google.com/books?id=CSTuWZ0BMmMC&printsec=frontcover |publisher=Georgetown University Press|page=xi|isbn=1-58901-285-2}}</ref> ထစ်ချိန်က မြန်မာနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာတွင် ဆန်တင်ပို့မှု အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ အုပ်ချုပ်စဉ်အခါက ရေနံကို ဘီအိုစီကုမ္ပဏီမှတစ်ဆင့် တင်ပို့ရောင်းချခဲ့သည်။ မြန်မာပြည်အနေနှင့် လူအားအရင်းအမြစ်နှင့် သဘာဝသယံဇာတများကိုပါ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ကျွန်းသစ် ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းကို မြန်မာနိုင်ငံမှ ထုတ်လုပ်ခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံတွင် စာတတ်မြောက်သည့် လူဦးရေမှာလည်း မြင့်မားလှသည်။<ref name="steinberg"/> ထိုအချိန်က မြန်မာနိုင်ငံသည် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုလမ်းကြောင်းသို့ အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ဦးတည်လျှောက်လှမ်းလျက်ရှိခဲ့သည်ဟု အများက ယုံကြည်လက်ခံခဲ့ကြသည်။
ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံသည် အခြေခံ အဆောက်အအုံ လုံလောက်မှု မရှိသေးပေ။ ကုန်စည်များကို ဧရာဝတီမြစ်ကြောင်းတစ်လျှောက်နှင့် ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်မှတစ်ဆင့် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားကြပြီး နယ်စပ်လမ်းကြောင်းမှပင် တရားမဝင်မူးယစ်ဆေးဝါးများအား ပြည်ပသို့ မှောင်ခိုတင်ပို့ကြသည်။ ရထားသံလမ်းများမှာလည်း ဟောင်းနွမ်း၊ ဆွေးမြေ့လျက်ရှိပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ်တွင် စတင်တည်ဆောက်ခဲ့ချိန်မှစ၍ မွန်းမံပြင်တင်မှု မရှိသလောက်ပင် ဖြစ်သည်။ <ref name="idea">{{cite web |url=http://www.idea.int/asia_pacific/burma/upload/chap3.pdf |title=Challenges to Democratization in Burma |accessdate=2006-07-12 |year=2001 |month=November |format=PDF |publisher=International IDEA |archivedate=23 July 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060723083624/http://www.idea.int/asia_pacific/burma/upload/chap3.pdf }}</ref> အဝေးပြေးလမ်းမကြီးများမှာလည်း မြို့ကြီးများမှလွဲ၍ သေချာခင်းထားခြင်းမရှိချေ။ ရန်ကုန်အပါအဝင် နိုင်ငံတစ်ဝန်းလုံးတွင် လျှပ်စစ်မီး ပြတ်တောက်လျက်ရှိသည်။ <ref name="idea"/> မြန်မာနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာတွင် ဘိန်းထုတ်လုပ်မှု ဒုတိယအမြင့်ဆုံး နိုင်ငံဖြစ်ပြီး၊ ကမ္ဘာ့ထုတ်လုပ်မှု၏ ၈ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံမှဖြစ်ပြီး အမ်ဖက်တမင်း စိတ်ကြွဆေးပြား အပါအဝင်မူးယစ်ဆေးဝါးအဓိက မြစ်ဖျားခံရာလည်း ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.unodc.org/pdf/myanmar/myanmar_country_profile_2005.pdf |title=Myanmar Country Profile |accessdate=2006-07-09 |year=2005 |month=December |format=PDF |work=Office on Drugs and Crime | pages=5–6 | publisher=United Nations}}</ref> အခြားစီးပွားရေးလုပ်ငန်းများတွင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေး ထွက်ကုန်ပစ္စည်းများ၊ ယက္ကန်းနှင့် အထည်အလိပ်၊ သစ်ထုတ်လုပ်ရေး၊ ဆောက်လုပ်ရေးပစ္စည်းများ၊ ကျောက်မျက်ရတနာနှင့် သတ္တုတူးဖော်ရေး၊ ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်းများ ပါဝင်သည်။
=== စိုက်ပျိုးရေး ===
အဓိကကျသော စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်မှာ ဆန်စပါး ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ စိုက်ပျိုးမြေစုစုပေါင်း၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းခန့်တွင် စိုက်ပျိုးသည်။ ဆန်စပါးသည် စုစုပေါင်းသီးနှံထုတ်လုပ်မှု အလေးချိန်အားဖြင့် ၉၇ ရာခိုင်နှုန်းခန့်ရှိသည်။ ၁၉၆၆ နှင့် ၁၉၉၇ ခုနှစ်အတွင်း အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဆန်စပါးသုတေသနဌာနနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုအရ ခေတ်မီဆန်မျိုးရင်းပေါင်း ၅၂ မျိုးအား ဖြန့်ဖြူးခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြင့် ဆန်စပါးထုတ်လုပ်မှုကို ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် တန်ချိန် ၁၄ သန်းနှင့် ၁၉၉၆ ခုနှစ်တွင် ခေတ်မီမျိုးစပါးများကို နိုင်ငံ၏ ထက်ဝက်ရှိ လယ်ကွင်းများစီသို့ ဖြန့်ကျက်စိုက်ပျိုးနိုင်ခဲ့ပြီး ရေသွင်းစိုက်ပျိုးမြေ၏ ၉၈ ရာခိုင်နှုန်းထိစိုက်ပျိုးနိုင်ခဲ့သည်။<ref>[http://www.irri.org/media/facts/pdfs/myanmar.pdf Myanmar and IRRI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050907011925/http://www.irri.org/media/facts/pdfs/myanmar.pdf |date=7 September 2005 }}|21.2 KiB<!-- application/pdf, 21800 bytes -->, Facts About Cooperation, International Rice Research Institute. Retrieved on 2007-09-25.</ref> မြန်မာ့စီးပွားရေးကဏ္ဍတွင် ခေတ်မှီနည်းပညာ ကျွမ်းကျင်သူ ပညာတတ်လုပ်သားအင်အားချို့တဲ့ခြင်းမှာ ကြီးထွားလျက်ရှိသည့် ပြဿနာတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book | first=Ian | last=Brown | year=2005 | title=A Colonial Economy In Crisis | publisher =Routledge | id=ISBN 0-415-30580-2}}</ref>
== လူမှုပထဝီဝင် ==
=== လူဦးရေပျံ့နှံ့နေထိုင်မှု ===
[[File:Downtownflatsyangon.jpg|thumb|ရန်ကုန်မြို့တွင်း ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းဈေး မျက်နှာချင်းဆိုင်မှ တိုက်ခန်း။ ရန်ကုန်မြို့၏ လူဦးရေအများစုသည် လူနေထူထပ်သည့် တိုက်ခန်းများတွင် နေထိုင်ကြသည်။]]
ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အတွင်း တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပေါင်း ၁၃၅ မျိုးကျော်နေထိုင်ပြီး အဓိကအားဖြင့် ကချင်၊ ကယား၊ ကရင်၊ ချင်း၊ ဗမာ၊ မွန်၊ ရခိုင်နှင့်ရှမ်းစသည့် မျိုးနွယ်စုများ မှီတင်းနေထိုင်ကြသည်။ ၁၉၉၈-၉၉ခုနှစ်စာရင်းများအရ လူဦးရေ ၄၇ ဒသမ ၂၅ သန်းရှိပြီး လူဦးရေတိုးနှုန်းမှာ ၁ ဒသမ ၈၄ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ ၁-၁ဝ–၂ဝ၁ဝ ရက်နေ့ရှိ ခန့်မှန်းလူဦးရေမှာ ၅၉ ဒသမ ၇၈ သန်းရှိသည်။ အမျိုးသားဦးရေ ၂၉ ဒသမ ၇၂ သန်းနှင့် အမျိုးသမီးဦးရေ ၃ဝ ဒသမ ဝ၆ သန်းရှိသည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ် လူဦးရေနှင့် အိမ်အကြောင်းအရာ သန်းခေါင်စာရင်းအရ လူဦးရေ ၅၁,၄၈၆,၂၅၃ ယောက် ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ လူဦးရေ၏ (၃၉.၈) ရာခိုင်နှုန်းသည် အသက် (၁၅) နှစ်မှ (၃၅) နှစ် အရွယ် လူငယ်များ ဖြစ်သည်။
မြန်မာနိုင်ငံ၏ [[လူဦးရေ]]သည် သန်း ၄၀ မှ ၅၅ သန်းခန့်ရှိသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.unescap.org/esid/psis/population/popin/profiles/myn.asp |title=POPULATION AND SOCIAL INTEGRATION SECTION (PSIS) |publisher=UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific |accessdate=3 August 2008 |archivedate=13 June 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080613225756/http://www.unescap.org/esid/psis/population/popin/profiles/myn.asp }}</ref> လက်ရှိလူဦးရေစစ်တမ်းမှာ ခန့်မှန်းခြေမျှသာဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် စစ်အစိုးရ၏ ပြည်ထဲရေးနှင့် [[သာသနာရေး ဝန်ကြီးဌာန]]မှ [[၁၉၈၃]] ခုနှစ်တွင် ကောက်ယူခဲ့သည့် မပြီးပြည့်စုံသော စစ်တမ်းပေါ်တွင် အခြေခံထားသောကြောင့် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs/Considered_responses-2.pdf | title=Conflict and Displacement in Karenni: The Need for Considered Responses |accessdate=2006-07-13 |year=2000 | month=May | format=PDF |publisher=Burma Ethnic Research Group}}</ref> [[၁၉၃ဝ]] ခုနှစ်မှစ၍ တိကျခိုင်လုံသော ပြည်လုံးကျွတ်စစ်တမ်း ကောက်ယူခဲ့ခြင်း မရှိချေ။ [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]တွင် ရွှေ့ပြောင်းအလုပ်သမား ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံမှဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |url=http://web.amnesty.org/library/index/ENGASA390012005 |title=Thailand: The Plight of Burmese Migrant Workers |accessdate=2006-07-13 |date=2006-06-08 |publisher=Amnesty International |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060323221003/http://web.amnesty.org/library/index/ENGASA390012005 |archivedate=23 March 2006 }}</ref> မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူဦးရေသိပ်သည်းနှုန်းမှာ တစ်စတုရန်းကီလိုမီတာလျှင် ၇၅ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး [[အရှေ့တောင်အာရှ]]တွင် လူဦးရေထူထပ်မှု အနည်းဆုံးနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်သည်။ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယ]]မြန်မာနယ်စပ်၊ [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ|ဘင်္ဂလားဒေရှ်]]မြန်မာနယ်စပ်နှင့် [[ထိုင်းနိုင်ငံ|ထိုင်း]]မြန်မာနယ်စပ်များတစ်လျှောက်တွင် ဒုက္ခသည်စခန်းများရှိနေပြီး ထောင်ပေါင်းများစွာမှာလည်း [[မလေးရှားနိုင်ငံ]]တွင် ရှိလေသည်။ လျှော့လျှော့ပေါ့ပေါ့ တွက်သည်ဆိုဦးတော့၊ တိုင်းတစ်ပါးရောက် မြန်မာဒုက္ခသည်ဦးရေ ၂၉၅,၈ဝဝ ကျော်ရှိနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရပြီး အများစုမှာ ကရင်နှင့် ကရင်နီများဖြစ်ကြလေသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/publ/opendoc.pdf?tbl=PUBL&id=449676844 | title=Myanmar Refugees in South East Asia |accessdate=2006-07-13 |year=2006 | month=April | format=PDF |publisher=UNHCR}}</ref>
=== မျိုးနွယ်စုများ ===
{{main|မြန်မာတိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်များ}}
မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူမျိုးနွယ်စုများမှာ များစွာကွဲပြားခြားနားကြသည်။ အစိုးရက လူမျိုးပေါင်း ၁၃၅ မျိုးအား တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုထားသော်လည်း လက်တွေ့မှာမူ အနည်းဆုံး ၁၀၈ မျိုးရှိနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ <ref name="Gordon 2005">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MM |title=Languages of Myanmar |accessdate=2006-07-14 |last=Gordon |first=Raymond G., Jr. |year=2005 |publisher=SIL International}}</ref> [[ဗမာလူမျိုး]] သည် လူဦးရေ၏ ၆၈ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းသည် [[ရှမ်းလူမျိုး]] ဖြစ်ပြီ၊ [[ကရင်လူမျိုး]] သည် ၇ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။<ref name="statedept"/> [[ရခိုင်လူမျိုး]] သည် ၄ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ပင်လယ်ရပ်ခြား [[တရုတ်လူမျိုး]]မှာ ၃ ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးရှိသည်။<ref name="statedept"/><ref>{{cite book | author=Mya Than | editor=Leo Suryadinata | year=1997 | title=Ethnic Chinese As Southeast Asians | id=ISBN}}</ref> [[မွန်လူမျိုး]]များမှာ ၂ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။<ref name="statedept"/> ကျန်မျိုးနွယ်စုများမှာ [[ကချင်လူမျိုး|ကချင်]]၊ [[ချင်းလူမျိုး|ချင်း]]၊ အိန္ဒိယနွယ်ဖွားနှင့် အခြားသော လူနည်းစု အုပ်စုများဖြစ်ကြသည်။<ref name="statedept"/>
[[File:Karen Padaung Girl Portrait.jpg|thumb|မြန်မာပြည်ရှိ တိုင်းရင်းသားများအနက် လူမျိုးတစ်မျိုးဖြစ်သည့် [[ပဒေါင်လူမျိုး]] မိန်းကလေး။]]
=== ဘာသာစကားများ ===
{{main|မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာအက္ခရာ}}
မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဓိကအားဖြင့် ဘာသာစကားအုပ်စုကြီး လေးမျိုးရှိသည်။<ref name="ethno">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90150 |title=Language Family Trees: Sino-Tibetan |accessdate=2006-07-09 |last=Gordon |first=Raymond G., Jr. |year=2005 |work=Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition |publisher=SIL International}}</ref> ၎င်းတို့မှာ တရုတ်-တိဗက်၊ ဩစတြိုနီးရှန်း၊ တိုင်းကဒိုင်နှင့် အင်ဒို-ဥရောပတို့ဖြစ်ကြသည်။<ref name="ethnologue_myanmar">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MM |title=Languages of Myanmar |accessdate=2007-01-13 |last=Gordon |first=Raymond G., Jr. |year=2005 |work=Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition |publisher=SIL International}}</ref> တရုတ်-တိဗက်သည် အကျယ်ပြန့်ဆုံးအသုံးပြုသော ဘာသာစကားဖြစ်သည်။ ယင်းတွင် [[မြန်မာဘာသာစကား|ဗမာ]]၊ [[ကရင်ဘာသာ|ကရင်]]၊ [[ကချင်ဘာသာ|ကချင်]]၊ [[ချင်းဘာသာ|ချင်း]]နှင့် [[တရုတ်ဘာသာ]]များ ပါဝင်သည်။ တိုင်-ကဒိုင်ဘာသာတွင် အဓိကမှာ [[ရှမ်းဘာသာ]]ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အဓိကပြောဆိုသည့် ဩစတြိုနီးရှန်းစကားမှာ [[မွန်ဘာသာ]]ဖြစ်သည်။ အဓိကကျသော အင်ဒို-ဥရောပဘာသာစကားနှစ်မျိုးမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ စာပေသုံး[[ပါဠိဘာသာ]]နှင့် [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာ]]တို့ဖြစ်သည်။
[[မြန်မာဘာသာစကား]]သည် [[ဗမာ]]တို့၏ မိခင်ဘာသာစကားနှင့် ရုံးသုံးဘာသာစကားများ ဖြစ်ပြီး တိဗက်နှင့် တရုတ်ဘာသာစကားများနှင့်လည်း နီးစပ်လေသည်။<ref name="Gordon 2005"/><ref name="ethno"/> ဗျည်းအက္ခရာ ရေးသားပုံစနစ်မှာ လခြမ်းပုံနှင့် စက်ဝိုင်းပုံများကို အခြေထားသော မွန်အက္ခရာစနစ်မှ ဆင်းသက်လာသည်။ [[မြန်မာအက္ခရာ]]အရေးအသားတွင် မွန်ပုံစံကို အခြေခံထားပြီး [[မွန်အက္ခရာ]]စနစ်သည် ၇၀၀ ပြည့်နှစ်က တောင်ပိုင်း[[ဗြဟ္မိအက္ခရာ]]စနစ်ပေါ်တွင် အခြေခံထားလေသည်။ ရှေးအကျဆုံးမြန်မာအရေးအသားကို လွန်ခဲ့သည့် နှစ် ၁၀၀၀ ကျော်လောက်က တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤအရေးအသားစနစ်ကို ထေရဝါဒ[[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]၏ ကျမ်းဂံများ ရေးသားရာတွင် သုံးသည်။ [[ပါဠိ]]စာပေရေးသားရာတွင်လည်း အသုံးပြုသည်။ ရှမ်း၊ ကရင်နှင့် ကယားစာပေများ ရေးသားရာတွင်လည်း မြန်မာအက္ခရာများနှင့်အတူ သီးခြားတီထွင်ထားသော ဗျည်းအက္ခရာများ၊ အသံထွက်ပြ သင်္ကေတများကိုလည်း အသုံးပြုထားသည်။<ref>{{cite web |url=http://lwinmoe.friendsofburma.org/doc/myanmar_extension.pdf |title=Proposal for encoding characters for Myanmar minority languages in the UCS |accessdate=2006-07-09 |date=2006-04-02 |format=PDF |publisher=International Organization for Standardization |archivedate=23 July 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060723083627/http://lwinmoe.friendsofburma.org/doc/myanmar_extension.pdf }}</ref> မြန်မာစကားသည် အရိုအသေပြုသုံးနှုန်းခြင်းနှင့် အသက်အရွယ်အလိုက်ပြောဆိုသုံးနှုန်းရခြင်းများပါဝင်သည်။<ref name="Myam-ma"/> မြန်မာလူမှုရေးစနစ်သည် ပညာရေးကိုအလေးပေးသည်။ ကျေးရွာများတွင် [[လောကီပညာ]]များကို [[ဘုန်းကြီးကျောင်း|ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း]]များ၌ သင်ယူကြရသည်။ နိုင်ငံတော်က ဖွင့်လှစ်သည့် အစိုးရ ကျောင်းများက အလယ်တန်းများနှင့် အထက်တန်းပညာများအား တာဝန်ယူသင်ကြားပေးသည်။
=== ပညာရေး ===
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေးစနစ်}}
ယူနက်စ်ကို (UNESCO) စာရင်းအင်းဌာန၏ ထုတ်ပြန်ချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံ၏ တရားဝင်[[စာတတ်မြောက်နှုန်း]]မှာ [[၂၀၀၀]] ပြည့်နှစ်က ၈၉.၉ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.uis.unesco.org/TEMPLATE/html/Exceltables/education/Literacy_Regional_April2006.xls |title=Adult (15+) Literacy Rates and Illiterate Population by Region and Gender for |accessdate=2006-07-13 |year=2006 |month=April |format=XLS |publisher=UNESCO Institute of Statistics |archivedate=25 June 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070625071529/http://www.uis.unesco.org/TEMPLATE/html/Exceltables/education/Literacy_Regional_April2006.xls }}</ref> မြန်မာနိုင်ငံသည် သမိုင်းအစဉ်အဆက်ကတည်းက စာတတ်မြောက်နှုန်း မြင့်မားခဲ့သည်။ သို့သော် [[ကုလသမဂ္ဂ]]၏ [[ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံးနိုင်ငံစာရင်း]]ဝင်နိုင်ပြီး ကူညီထောက်ပံ့မှုများ ရရှိနိုင်ရန်အတွက် ဆိုရှယ်လစ်ပါတီအစိုးရက [[၁၉၈၇]] ခုနှစ် စာတတ်မြောက်နှုန်းကို ၇၈.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှ ၁၈.၇ ရာခိုင်နှုန်းသို့ လျှော့ချခဲ့သည်။<ref>{{cite book | editor=Robert I Rotberg | year=1998 | title=Burma: Prospects for a Democratic Future }}</ref> သို့သော်အမေရိကန်အစိုးရ၏ နိုင်ငံခြားရေးဌာနကမူ အလုပ်ဖြစ်ရန် စာတတ်မြောက်နှုန်းကို ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းဟု ခန့်မှန်းထားသည်။<ref name="statedept" />
=== ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု ===
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ထွန်းကားသော [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]မှာ[[ထေရဝါဒ]] ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာသည် နိုင်ငံတော်ဘာသာ ဖြစ်သည် {{citation needed|October 2019}}။ စစ်အစိုးရ၏ ထုတ်ပြန်ချက်အရ ၈၉ ရာခိုင်နှုန်းသော လူဦးရေက ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြပြီး အထူးသဖြင့် ဗမာ၊ ရခိုင်၊ ရှမ်း၊ ကရင်၊ မွန်နှင့် တရုတ်လူမျိုးအများစုဖြစ်ကြသည်။ [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]]ကို ၄ ရာခိုင်နှုန်းသော လူဦးရေက ကိုးကွယ်ပြီး အထူးသဖြင့် ကချင်၊ ချင်းနှင့် ကရင်အပြင် သာသနာပြုလုပ်ငန်းများ ထွန်းကားခဲ့သည့် ဒေသအသီးသီးရှိ ဥရောပ-အာရှမျိုးနွယ်စုများဖြစ်သည်။<ref name="CIA"/> မြန်မာနိုင်ငံ၏ ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များအနက် ငါးပုံလေးပုံမှာ ပရိုတက်စတင့်များ (''Protestants'') ဖြစ်ကြပြီး အဓိကအားဖြင့် မြန်မာနှစ်ခြင်းကွန်ဗင်ရှင်းအသင်းဝင် နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်များ ဖြစ်ကြသည်။ ကျန်သူများမှာ ရိုမန်ကက်သလစ်ဘာသာဝင် (''Roman Catholics'') များဖြစ်ကြသည်။
လူဦးရေ၏ ၄ ရာခိုင်နှုန်းမှာ [[အစ္စလာမ်ဘာသာ]] ကို ကိုးကွယ်ကြပြီး အများစုမှာ ဆူနီများဖြစ်သည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်တို့တွင် အိန္ဒိယတိုင်းရင်းသား၊ အိန္ဒိယ-မြန်မာ၊ ပါရှန်း၊ အာရပ်နှင့် ပန်းသေးများ ပါဝင်ကြသည်။<ref>{{cite web |url=http://tbbc.org/resources.html#reports |title=Internal Displacement in Eastern Burma 2006 Survey |accessdate=2207-02-04 |author=Thailand Burma Border Consortium |year=2007 |archivedate=15 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070515121040/http://www.tbbc.org/resources.html#reports }}</ref><ref name=priestly>{{cite news |first=Harry |last=Priestly |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5380 |title=The Outsiders |publisher=The Irrawaddy |date=2006-01-17 |accessdate=2006-07-07 |archivedate=19 January 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120119160146/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=5380 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://isrc.payap.ac.th/document/papers/paper23.pdf |title=The Encounter of Missionary Christianity and Resurgent Buddhism in Post-colonial Myanmar |accessdate=2006-07-14 |author=Samuel Ngun Ling |year=2003 |format=PDF |publisher=Payap University |archivedate=2 March 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060302235658/http://isrc.payap.ac.th/document/papers/paper23.pdf }}</ref> [[ဟိန္ဒူဘာသာ]]ကို ကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်မျှသာ ရှိသည်။
၁၉၆၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၉ ရက်တွင် ပါလီမန်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာကို [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အဖြစ်ကြေညာခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု အပြည့်အဝရှိပြီး ခြားနားသော ဘာသာအယူဝါဒများ လွတ်လပ်စွာရှင်သန်ထွန်းကားနိုင်မှုသည် ရှေးအစဉ်အဆက်ကပင် တည်ရှိခဲ့သော အစဉ်အလာဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဘာသာရေး အဆောက်အအုံများ၊ ဘာသာအယူဂိုဏ်းကွဲများ၊ ဘာသာရေးပွဲလမ်းများ၊ အခမ်းအနားများကို စည်ကားသိုက်မြိုက်စွာ ကျင်းပပြုလုပ်နိုင်ကြသည်။ ဘာသာဝင်အမျိုးအစားအားဖြင့် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မှာ လူဦးရေ၏ ၈၉ ဒသမ ၃ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်၍ အများစု ဖြစ်သော်လည်း အခြားဘာသာဝင်များလည်း လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ရှိကြသည်။ ယင်းတို့တွင်ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် ၅ ဒသမ ဝ၆ ရာခိုင်နှုန်း၊ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် ၃ ဒသမ ၈ ရာခိုင်နှုန်း၊ ဟိန္ဒူ ဘာသာကိုးကွယ်သူ ဝ ဒသမ ၅ ရာခိုင်နှုန်း၊ နတ်ကိုးကွယ်သူ ဝ ဒသမ ၂ ရာခိုင်နှုန်း ရှိကြသည်။<ref>နိုင်ငံတော် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု မှတ်တမ်း(၂၀၁၀)</ref>
== ယဉ်ကျေးမှု ==
{{main|မြန်မာ့ ယဉ်ကျေးမှု}}
[[File:Earpiercingceremony.jpg|thumb|မန္တလေးမြို့၏ [[မဟာမုနိဘုရားကြီး|မဟာမုနိဘုရား]]တွင် တွေ့ရသည့် နားသမင်္ဂလာပွဲ။ ထိုမင်္ဂလာပွဲမှာ မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုတွင် မိန်းမငယ် လူလားမြောက်ကြောင်း အသိအမှတ်ပြုသည့် အစဉ်အလာ တရပ်ဖြစ်သည်။]]
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ကွဲပြားခြားနားသည့် ဒေသခံရိုးရာယဉ်ကျေးမှုများစွာ ရှိသော်လည်း အဓိကပင်တိုင်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် ဗမာယဉ်ကျေးမှုသာဖြစ်သည်။ [[ဗမာယဉ်ကျေးမှု|ဗမာ့ယဉ်ကျေးမှု]]သည်လည်း အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံ၏[[ယဉ်ကျေးမှု]]များက လွှမ်းမိုး လေသည်။ ဤသည်ကို ယင်း၏[[ဘာသာစကား]]၊ [[အစားအသောက်]]၊ [[ဂီတ]]၊ [[ပန်တျာ]]နှင့် ပြ[[ဇာတ်]]တို့က သက်သေထူလျက်ရှိသည် {{citation needed|October 2019}}။ [[အနုပညာ]]တွင် အထူးသဖြင့် [[စာပေ]]ကို မြန်မာ့ဟန်ဝင်နေသော ထေရဝါဒ[[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]က လွှမ်းမိုးလျက်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ မော်ကွန်းတစ်ရပ်အဖြစ် ယူဆထားသော [[ရာမဇာတ်တော်ကြီး]] မှာ [[ရမ္မာရန]] မူရင်းမှ ကူးယူထားခြင်းဖြစ်ပြီး ထိုင်း၊ မွန်၊ အိန္ဒိယမူများ လွှမ်းမိုးခြင်းကို ကောင်းစွာခံထားရသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.goldenlandpages.com/hotspots/rama/rama.htm |title=Ramayana in Myanmar’s heart |accessdate=2006-07-13 |date=2003-09-13 |publisher=Goldenland Pages |archivedate=29 October 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061029183721/http://www.goldenlandpages.com/hotspots/rama/rama.htm }}</ref> ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် [[နတ်ကိုးကွယ်မှု]]တို့ ရောထွေးလျက်ရှိပြီး နတ်ကိုးကွယ်မှုတွင် [[၃၇ မင်း]]အနက် တစ်ပါးပါးကို ခမ်းနားကြီးကျယ်စွာ [[ပူဇော်]]ပသကြလေ့ရှိသည်။<ref>{{cite book | first=R.C. | last=Temple| year=1906 | title=The Thirty-seven Nats-A Phase of Spirit-Worship prevailing in Burma| url=https://archive.org/details/dli.granth.99975 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://myanmartravelinformation.com/mti-myanmar-religion/nats.htm|title=The Worshipping of Nats — The Special Festival of Mount Popa|accessdate=3 August 2008|archivedate=23 June 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060623011500/http://myanmartravelinformation.com/mti-myanmar-religion/nats.htm}}</ref>
ရိုးရာဓလေ့ထွန်းကားသော မြန်မာ့ရွာတစ်ရွာတွင် ရွာဦး[[ဘုန်းကြီးကျောင်း]]မှာ ကျေးရွာယဉ်းကျေးမှုဘဝ၏ ဗဟိုချက်ဖြစ်သည်။<ref name="kmc">{{cite book | author=Khin Myo Chit | authorlink=Khin Myo Chit | year=1980 | title=Flowers and Festivals Round the Burmese Year }}</ref> ဘုန်းတော်ကြီးများအား ဘာသာဝင်များက ရိုသေလေးစားပြီး [[ပစ္စည်းလေးပါး]]ကို ထောက်ပံ့ကြသည်။ အရွယ်ရောက်လာသည့်ယောက်ျားကလေးတစ်ယောက်၏ ဘဝတွင် [[ရှင်ပြု]]မင်္ဂလာမှာ အလွန်အရေးပါသည့် အခမ်းအနားတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာမိသားစုတိုင်းမှ ယောက်ျားကလေး မှန်သမျှသည် အသက် ၂၀ မတိုင်မီ [[ကိုရင်]]အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း၊ အသက် ၂၀ ပြည့်လျှင် [[ရဟန်း]]အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း ခံယူကြရသည်။ ရဟန်းအဖြစ် အနည်းဆုံး တစ်ပတ်ခန့်ကြာမြင့်လေ့ရှိတတ်သည်။ မိန်းကလေးများမှာမူ နားထွင်းနားသခြင်း မင်္ဂလာကို ခံယူကြရသည်။<ref name="kmc" /> မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုကို အဓိကမြင်တွေ့ရသည့် နေရာမှာ ကျေးရွာများတွင် နှစ်လုံးပေါက်ကျင်းပလေ့ရှိသည့် ဘုရားပွဲများတွင်ဖြစ်သည်<ref name="Myam-ma">{{cite book | author=Tsaya | year=1886 | title=Myam-ma, the home of the Burman | publisher =Thacker, Spink and Co. | location =Calcutta | pages = 36–37 }}</ref><ref name="sy">{{cite book|author=Shway Yoe|year=1882|title=The Burman — His Life and Notions|publisher=Norton Library 1963|location=New York|pages=211–216,317–319}}</ref> ရွာများတွင် ရွာစောင့်နတ်များရှိကြပြီး မြန်မာ့လူနေမှုဘဝတွင် အယူသည်းခြင်းနှင့် ပိတ်ပင်တားမြစ်ခြင်းများမှာလည်း မနည်းပေ။
[[File:Mahagandhayon Monastic Institution, Amarapura, Myanmar.jpg|thumb|အရမပူရမြို့၏ မဟာဂန္ဓရုံကျောင်းတွင် ကိုရင်များသည် သိပိတ်နှင့် ဆွမ်းခံကြွနေပုံ။]]
[[ဗြိတိသျှ]]ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုအတွင်းသို့ အနောက်တိုင်းဓလေ့များ စတင်ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ မြန်မာ့ပညာရေးစနစ်ကို ဗြိတိသျှ ပုံစံအတိုင်း ပုံတူကူးယူထားသည်။ [[ရန်ကုန်မြို့|ရန်ကုန်]]ကဲ့သို့သော မြို့များတွင် ကိုလိုနီပိုင်[[ဗိသုကာ]]ပုံစံများ လွှမ်းမိုးနေသည်ကိုတွှေ့ရှိရသည်။<ref>{{cite news | first =Steven | last =Martin | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3578993.stm | title =Burma maintains bygone buildings | publisher =BBC News | date =2004-03-30 | accessdate =2006-07-09 }}</ref> တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုများအနက် ခရစ်ယာန်ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုကို အရှေ့တောင်ဒေသရှိ [[ကရင်လူမျိုး|ကရင်]]များတွင်လည်းကောင်း၊ မြောက်ဘက်အရပ်နှင့် အနောက်မြောက်ဒေသ၌ [[ကချင်လူမျိုး|ကချင်]]နှင့် [[ချင်းလူမျိုး|ချင်း]]တိုင်းရင်းသားများတွင်လည်းကောင်း မြင်တွေ့နိုင်သည်။<ref>{{cite book|url=http://www.archive.org/details/TheSilkenEast|title=The Silken East — A Record of Life and Travel in Burma|first=V. C.|last=Scott O'Connor|year=1904|publisher=Kiscadale|location= Scotland 1993|pages=32}}</ref>
=== အစားအစာ ===
{{main|မြန်မာ့ အစားအစာ}}
[[File:Outdoor café, Yangon, Myanmar.jpg|thumb|ရန်ကုန်မြို့ရှိ လမ်းဘေးစားသောက်ဆိုင်]]
မြန်မာ့အစားအစာတွင် [[တရုတ်]]၊ [[အိန္ဒိယ]]၊ [[ထိုင်း]]နှင့် အခြားလူမျိုးစုများ၏ လွှမ်းမိုးမှုကို တွေ့ရှိနိုင်သည်။ [[ဆန်]]မှာ မြန်မာ၏ အဓိကအစားအစာဖြစ်သည်။<ref name="kong">{{cite book | first=Foong Ling | last=Kong | year=2002 | title=Food of Asia | publisher=Tuttle Publishing | id=ISBN}}</ref> [[ခေါက်ဆွဲ]]နှင့် [[ပေါင်မုန့်]]တို့ကိုလည်း စားသောက်သည်။<ref name="kong"/> [[ဗမာလူမျိုး|ဗမာ့]]အစားအစာတွင် မပါမဖြစ်သည်မှာ ငါး၊ ပုစွန်၊ ငါးပိငံပြာရည်နှင့် ဝက်သား၊ ဆိတ်သားများ ဖြစ်သည်။ အမဲသားကိုမူ တချို့က ရှောင်ကြသည်။ ဟင်းချက်ရာတွင် မဆလာနှင့် ငရုတ်သီးတို့ကို အသုံးပြုသည်။<ref>{{cite book |author=Saw Myat Yin |title=Burma |year=1990 |publisher=M. Cavendish |isbn=ISBN}}</ref><ref>{{cite book |author=D. N. Jha |title=The Myth of the Holy Cow |year=2004 |publisher=Verso |isbn=ISBN}}</ref> မြန်မာ့အမျိုးသား အစားအစာဟုကျယ်ပျံ့စွာ ယူဆထားသည့် [[မုန့်ဟင်းခါး]]ချက်ရာတွင် ငါးခူဟင်းရည်တွင် ကုလားပဲမှုန့်၊ ဆန်ကြာဆံနှင့် [[ငံပြာရည်]]များ ရော၍ ချက်ကြသည်။<ref>{{cite news | url =http://planetguru.com/Articles/ArticleDetail.aspx?ArticleId=21273&ChannelId=kitchenscience | title =Get a taste of Myanmar’s national dish | work =Indo-Asian News Service | publisher =PlanetGuru}}</ref> အပူပိုင်း [[အသီး]]အနှံများကို အချိုပွဲအဖြစ် တည်ခင်းသည်။ မြို့ကြီးပြကြီးများတွင် [[ရှမ်း]]စာ၊ တရုတ်စာနှင့် အိန္ဒိယအစားအစာများကိုပါ စုံလင်စွာ ရရှိနိုင်သည်။
=== တေးဂီတ ===
{{main|မြန်မာဂီတ}}
မြန်မာ့တေးဂီတကို ပတ်ဝိုင်း၊ ကြေးဝိုင်း၊ ပတ္တလားနှင့် လေမှုတ်တူရိယာများဖြစ်သည့် နှဲ၊ နှဲကြီး၊ ပလွေ၊ ဝါးလက်ခုပ်နှင့် ကြိုးတတ်တူရိယာများအား ဆိုင်းဝိုင်းခေါ် သံစုံတီးဝိုင်းဖွဲ့၍ တီးခတ်ကြသည်။<ref name="kmc"/><ref name="sy"/> မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုတွင် လှေပုံသဏ္ဌာန် ကိုယ်ထည်တွင် ပိုးကြိုးသွယ်တန်းထားပြီး လည်တိုင်တွင် မှန်စီရွှေချထားသော စောင်းကောက်မှာ နှစ်ပေါင်းများစွာကတည်းကပင် ရှိခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.usd.edu/smm/GiftShop/Postcards3x5/BurmeseHarp.html |title=Postcard of Saung Gauk (arched harp) |accessdate=2006-07-15 |date=2004-10-18 |work=National Music Museum |publisher=University of South Dakota |archiveurl=https://archive.today/20120806000454/http://orgs.usd.edu/nmm/GiftShop/Postcards3x5/BurmeseHarp.html |archivedate=6 August 2012 }}</ref> ၁၉၅၀ ပြည့်လွန်နှစ်မှစ၍ မြို့ကြီးပြကြီးများတွင် အနောက်တိုင်းတေးဂီတများ စတင်ရေပန်းစားလာသည်။<ref>{{cite news | url =http://www.burmanet.org/news/2005/09/28/agence-france-presse-myanmar-worries-as-rappers-upstage-traditional-xylophones/ | title =Myanmar worries as rappers upstage traditional xylophones | work =Agence France Presse | publisher =BurmaNet News | date =2005-09-28 | accessdate =2006-07-15 | archivedate =12 December 2007 | archiveurl =https://web.archive.org/web/20071212063046/http://www.burmanet.org/news/2005/09/28/agence-france-presse-myanmar-worries-as-rappers-upstage-traditional-xylophones/ }}</ref>
=== ရုပ်ရှင် ===
{{main|မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်း}}
အနောက်နိုင်ငံများ၌ ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းပေါ်ပေါက်လာပြီးနောက် အနှစ်လေးဆယ်ခန့် အကြာတွင်မှ မြန်မာရုပ်ရှင် လုပ်ငန်းကို စတင်ပျိုးထောင်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ ပရိသတ်ရှေ့မှောက်တွင် ပထမဆုံးတင်ဆက်သော ဦးထွန်းရှိန်၏ ဈာပနသတင်းကားနှစ်ပိုင်းသည် ပထမမြန်မာရုပ်ရှင် ဖြစ်သည်ဟု ဆိုရပေမည်။ ပထမဆုံး ဇာတ်လမ်းနှင့်ဇာတ်ကားမှာ ''[[မေတ္တာ နှင့် သူရာ]]''ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားဖြစ်ပြီး ပထမဦးဆုံးသော အသံတိတ် ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားလည်း ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး မြန်မာအသံထွက် ဇာတ်ကားမှာ ''ငွေပေးလို့မရ'' ဖြစ်သည်။ ထိုကားကို ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် ပြသခဲ့သည်။
ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးအတွင်းက စစ်ရေးကြောင့်လည်းကောင်း၊ ဖလင်လိပ်နှင့် ရုပ်ရှင်ကရိယာ ရှားပါးမှု တို့ကြောင့်လည်းကောင်း ရုပ်ရှင်ရိုက်ကူးခြင်း လုံးဝမပြုနိုင်ခဲ့ပေ။ [[၈၈၈၈ အရေးအခင်း (ရှစ်လေးလုံး)|၈၈၈၈ အရေးအခင်း]] ပြီးနောက်တွင် ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းကို အစိုးရမှ အများဆုံးထိန်းချုပ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သူများအား ရုပ်ရှင်ပါဝင်ရိုက်ကူးမှုကို တားမြစ်ခဲ့သည်။ ရုပ်ရှင်ဆင်ဆာကို တင်းကြပ်ခဲ့သလို ရုပ်ရှင်ထူးချွန်ဆုပေးအပ်ရာတွင်လည်း ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခဲ့သည်။<ref>{{cite journal|author=Zaw, Aung|title=Celluloid Disillusions|url=http://www.irrawaddy.org/database/2004/vol12.3/cover.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050213182520/http://www.irrawaddy.org/database/2004/vol12.3/cover.html|archivedate=2005-02-13|journal=Irrawaddy|volume=12|issue=3|date=March 2004}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050213182520/http://www.irrawaddy.org/database/2004/vol12.3/cover.html |date=13 February 2005 }}</ref>
<br />
=== '''နိုင်ငံတကာ အညွှန်းကိန်းများ''' ===
<br />
==== '''စာနယ်ဇင်း လွတ်လပ်ခွင့် အညွှန်းကိန်း''' ====
ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာ နိုင်ငံ၏ ၂၀၂၀ [[စာနယ်ဇင်း လွတ်လပ်ခွင့်]] [[အညွှန်းကိန်း]]မှာ [[နယ်စည်း မခြား သတင်းထောက်များ အဖွဲ့ (R. S. F)]]၏ ထုတ်ပြန်ချက် အရ [[တိုင်းပြည်|နိုင်ငံ]]ပေါင်း (၁၈၀)အနက်တွင် [[အဆင့်]] (၁၃၉) ရှိသည်။<ref name=":0">Page - 8, 7 Days Daily Newspaper, 26.4.2020</ref> R. S. F ၏ အဆိုရ ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာ နိုင်ငံ၏ [[စာနယ်ဇင်း ကဏ္ဍ]]တွင် [[သတင်း]]များ [[ကိုယ်တိုင် ကန့်သတ်မှု]] (Self - Censorship) ရှိနေသည်ဟု ဆိုသည်။<ref name=":0" />
၂၀၁၃ ခုနှစ် -[[တိုင်းပြည်|နိုင်ငံ]]ပေါင်း (၁၈၀) အနက် [[အဆင့်]] (၁၅၁)<ref name=":0" />
၂၀၁၇ ခုနှစ် - [[တိုင်းပြည်|နိုင်ငံ]]ပေါင်း (၁၈၀) အနက် [[အဆင့်]] (၁၃၁)<ref name=":0" />
၂၀၁၈ ခုနှစ် - [[တိုင်းပြည်|နိုင်ငံ]]ပေါင်း (၁၈၀) အနက် [[အဆင့်]] (၁၃၇)<ref name=":0" />
၂၀၁၉ ခုနှစ် - [[တိုင်းပြည်|နိုင်ငံ]]ပေါင်း (၁၈၀) အနက် [[အဆင့်]] (၁၃၈)<ref name=":0" />
== ရည်ညွှန်းချက်များ ==
{{reflist|3}}
== ပြင်ပလင့်ခ်များ ==
{{Sisterlinks|Myanmar|display=မြန်မာနိုင်ငံ}}
; အစိုးရ
* [http://www.president-office.gov.mm/ နိုင်ငံတော်သမ္မတရုံး] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210419170149/https://www.president-office.gov.mm/ |date=19 April 2021 }}
* [http://www.ministryofinformation.gov.mm/ ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120830012903/http://www.ministryofinformation.gov.mm/ |date=30 August 2012 }}
* [http://www.mofa.gov.mm/ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန]
; အထွေထွေ
* [http://burmese.mizzima.com/ မဇ္ဈိမသတင်း] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080805014458/http://burmese.mizzima.com/ |date=5 August 2008 }}
* [http://www.burmalibrary.org/ အွန်လိုင်းမြန်မာစာကြည့်တိုက်]
* [http://www.mewashingtondc.com/ အမေရိက မြန်မာသံရုံး]
* [http://rangoon.usembassy.gov/ အမေရိကန်သံရုံး၊ မြန်မာနိုင်ငံ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080807135823/http://rangoon.usembassy.gov/ |date=7 August 2008 }}
* [http://www.worldstatesmen.org/Myanmar.htm ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးသမားများ - မြန်မာ]
{{ပထဝီဝင်တည်နေရာ
|Centre = {{MYA}}
|North = {{IND}} {{CHN}}
|Northeast = {{CHN}}
|East = {{LAO}}
|Southeast = {{THA}}
|South = {{THA}}<br>ကပ္ပလီပင်လယ်
|Southwest = ကပ္ပလီပင်လယ်
|West = {{IND}}<br>{{BGD}}<br>[[ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်]]
|Northwest = {{IND}}
}}
{{မြန်မာနိုင်ငံ}}
{{ASEAN}}
{{အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ}}
{{Commonscat|Myanmar}}
{{Coord|22|N|96|E|type:country_region:MM|display=title}}
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံ]]
[[Category:အာဆီယံအသင်းဝင်နိုင်ငံများ]]
[[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]]
[[Category:အရှေ့တောင်အာရှရှိ နိုင်ငံများ]]
[[Category:ဖွံ့ဖြိုးမှုအနိမ့်ဆုံး နိုင်ငံများ]]
[[Category:သမ္မတနိုင်ငံများ]]
4c2v653sb1uqoboeujlcexlhc0zgcsk
အိန္ဒိယနိုင်ငံ
0
3170
751986
750076
2022-07-22T06:00:49Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = အိန္ဒိယသမ္မတနိုင်ငံတော်
| common_name = အိန္ဒိယ
| linking_name = အိန္ဒိယ
| native_name = ''भारत गणराज्य''
<br /> ''(Bhārat Gaṇarājya)''
| image_flag = Flag of India.svg
| flag_caption = နိုင်ငံတော်အလံ
| image_coat = Emblem_of_India.svg
| motto = "Satyameva Jayate" ([[သင်္သကရိုက်ဘာသာ|သင်္သကရိုက်]])
<br /> "အမှန်တရားသာလျှင် အောင်ပန်းဆွတ်သည်"
| national_anthem = ''"Jana Gana Mana"''
"သင်သည် လူအပေါင်းတို့၏စိတ်ကို အုပ်စိုးသူ"
<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Jana Gana Mana instrumental.ogg]]
| image_map = India (orthographic projection).svg
| map_width = 250px
| map_caption = အစိမ်းရင့်ရောင်ဖြင့် အိန္ဒိယမှ ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေ၊ အစိမ်းဖျော့ဖျော့ဖြင့် နယ်မြေကို ပိုင်ဆိုင်သည်ဟု ဆိုသော်လည်း ထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်းမရှိ
| capital = [[နယူးဒေလီ|ဒေလီမြို့သစ်]]
| coordinates = {{Coord|28|36|50|N|77|12|30|E|type:city_region:IN}}
| largest_city = [[မွန်ဘိုင်းမြို့]]
| official_languages = {{hlist|[[ဟင်ဒီဘာသာစကား|ဟိန္ဒီ]]|[[အင်္ဂလိပ်|အိန္ဒိယအင်္ဂလိပ်]]}}
| government_type = [[ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုနိုင်ငံ|ဖက်ဒရယ်]] [[ပါလီမန် ဒီမိုကရေစီ စနစ်|ပါလီမန်]] [[ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ]] [[သမ္မတနိုင်ငံ]]
| leader_title1 = သမ္မတ
| leader_name1 = [[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]
| leader_title2 = ဒုသမ္မတ
| leader_name2 = ဝန်ကေးယား နိုင်ဒူ
| leader_title3 = ဝန်ကြီးချုပ်
| leader_name3 = [[နရန္ဒြာ မိုဒီ]]
| legislature = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံတော် ပါလီမန်|ပါလီမန်]]
| upper_house = [[ရာဇ်ယာ သဘာ|ပြည်နယ်များကောင်စီ]]
| lower_house = [[လောက သဘာ|ပြည်သူ့လွှတ်တော်]]
| established_date1 = ၁၅ ဩဂုတ် ၁၉၄၇
| area_km2 = ၃၂၈၇၂၆၃
| area_rank = ၇
| percent_water = ၉.၆
| population_census = ၁,၂၁၀,၈၅၄,၉၇၇
| population_link = https://www.censusindia.gov.in/2011census/population_enumeration.html
| population_census_year = ၂၀၁၁
| population_census_rank = ၂
| established_event1 = [[ဗြိတိသျှရာဇ်]]မှ လွတ်လပ်ရေး
}}
'''အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊''' တရားဝင်အမည်အားဖြင့် '''အိန္ဒိယသမ္မတနိုင်ငံတော်'''သည် တောင်အာရှတွင် တည်ရှိသော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် သတ္တမမြောက်အကြီးဆုံး၊ ဒုတိယမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးနှင့် ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံများတွင် လူဦးရေအများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ တောင်ဘက်တွင် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ၊ အနောက်ဘက်တွင် အာရပ်ပင်လယ် နှင့် အရှေ့ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်တို့က ဝန်းရံထားပြီး အိန္ဒိယတွင် ကမ်းရိုးတန်းအရှည်မိုင်ပေါင်း ၄၆၇၁ မိုင်(၇၅၁၇ ကီလိုမီတာ)<ref name="sanilkumar">{{Harvnb|Kumar|Pathak|Pednekar|Raju|2006|p=531}}</ref>မျှရှိသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများအနေဖြင့် အနောက်ဘက်တွင် [[ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ]]၊ အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ|တရုတ်]]၊ [[နီပေါနိုင်ငံ]] နှင့် [[ဘူတန်နိုင်ငံ]]၊ အရှေ့ဘက်တွင် [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]] နှင့် [[မြန်မာနိုင်ငံ]] တို့ရှိကြသည်။ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာထဲရှိ နိုင်ငံများဖြစ်သော [[သီရိလင်္ကာနိုင်ငံ]]၊ [[မော်လဒိုက်နိုင်ငံ]]နှင့် [[အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ]]တို့နှင့်လည်း နီးစပ်သည်။
အိန္ဒုတောင်ကြား ယဉ်ကျေးမှုပေါက်ဖွားရာနှင့် သမိုင်းဝင်ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းနှင့် ကြီးမားသောအင်ပိုင်ယာများတည်ရှိခဲ့ရာ ဒေသဖြစ်သဖြင့် အိန္ဒိယဒေသသည် သူ၏ ရှည်လျားလှသော သမိုင်းကြောင်းအတွင်း စီးပွားရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ဆိုင်ရာ ကြွယ်ဝချမ်းသာသော ဒေသအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။ ကမ္ဘာ့ဘာသာကြီး ၄ ခုဖြစ်သော [[ဟိန္ဒူဘာသာ]]၊ [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]၊ [[ဂျိန်းဘာသာ]] နှင့် [[ဆစ်ခ်ဘာသာ]]တို့သည် အိန္ဒိယတွင် ပေါ်ထွန်းခဲ့ပြီး Zoroastrianism, Judaism၊ ခရစ်ယာန်ဘာသာ နှင့် အစ္စလာမ်ဘာသာတို့သည် ပထမထောင်စုနှစ်အတွင်းရောက်ရှိလာခဲ့သဖြင့် အိန္ဒိယ၏ အမျိုးစုံသော ရိုးရာယဉ်ကျေးမှု တို့ကို ပုံဖော်ပေးခဲ့သည်။ ၁၈ ရာစုအစပိုင်းမှ စ၍ [[ဗြိတိသျှအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ]]၏ တစ်စတစ်စထိုးဖောက် ဝင်ရောက်လာခဲ့ပြီး ဂရိတ်ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ ကိုလိုနီအဖြစ် ၁၉ ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် ကျရောက်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၁၉၄၇ တွင် ကြီးမားကျယ်ပြန့်လှသော အကြမ်းမဖက်လှုပ်ရှားမှုတို့ဖြင့် အင်္ဂလိပ်လက်အောက်မှ ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့သည်။
အိန္ဒိယသည် ပါလီမန် ဖက်ဒရယ်သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ပြည်နယ် ၂၈ ခု နှင့် ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ ၇ ခုပါဝင်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဈေးကွက်ငွေကြေးလဲလှယ်နှုန်းဖြင့် ကြည့်မည်ဆိုလျှင် စီးပွားရေး အရ ၁၂ ခုမြောက်အကြီးဆုံး နိုင်ငံဖြစ်ပြီး စတုတ္တမြောက် ဝယ်အားအကောင်းဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ စီးပွားရေး ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် အိန္ဒိယသည် စီးပွားရေးတိုးတက်မှု အမြန်နှုန်းတွင် ဒုတိယနေရာသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ သို့သော် အိန္ဒိယတွင် ဆင်းရဲမှုများ၊ စာမတတ်မှုများ နှင့် အာဟာရချို့တဲ့မှုများ အများအပြားရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ အမျိုးမျိုးသော အတွေးအခေါ်များ၊ ဘာသာစကားများ၊ လူမျိုးစု များရှိသော အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် သဘာဝ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရာ နေရာအနှံအပြားတွင် တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်အမျိုးမျိုးတို့အတွက် နေအိမ်လည်းဖြစ်သည်။
{| class="infobox borderless"
|+ National symbols of the Republic of India (Official)
|-
! '''National animal'''
|
| [[Image:2005-bandipur-tusker.jpg|50px]]
|-
! '''National bird'''
|
| [[Image:Pavo muticus (Tierpark Berlin) - 1017-899-(118).jpg|50px]]
|-
! '''National tree'''
|
| [[Image:Banyan tree on the banks of Khadakwasla Dam.jpg|50px]]
|-
! '''National flower'''
|
| [[Image:Sacred lotus Nelumbo nucifera.jpg|50px]]
|-
! '''National heritage animal'''
|
| [[Image:Panthera tigris.jpg|50px]]
|-
! '''National aquatic marine mammal'''
|
| [[Image:PlatanistaHardwicke.jpg|50px]]
|-
! '''National reptile'''
|
| [[Image:King-Cobra.jpg|50px]]
|-
! '''National heritage mammal'''
|
| [[Image:Hanuman Langur.jpg|50px]]
|-
! '''National fruit'''
|
| [[Image:An Unripe Mango Of Ratnagiri (India).JPG|50px]]
|-
! '''National temple'''
|
| [[Image:New Delhi Temple.jpg|50px]]
|-
! '''National river'''
|
| [[Image:River Ganges.JPG|50px]]
|-
! '''National mountain'''
|
| [[Image:Nanda Devi 2006.JPG|50px]]
|-
|}
== အမည်ရင်းမြစ် ==
အိန္ဒိယဆိုသော အမည်သည် အိန္ဒု (Indus) ဟူသောအမည်မှ ဆင်းသက်လာပြီး ရှေးခေတ်ပါရှားစကား Hindu နှင့် သင်္ကရိုက် (Sanskrit) ဘာသာ Sindhu မှအရင်းခံပြီး အိန္ဒုမြစ်နှင့်ပတ်သက်၍ ဒေသခံတို့ခေါ်ဝေါ်ကြသော သမိုင်းဝင်အမည်ဖြစ်သည်။ ရှေးခေတ်ဂရိတို့က အိန္ဒိယတို့ကို အင်ဒွိုင် (Indoi) (Ινδοί)ဟု ညွှန်းဆိုလေ့ရှိကြပြီး အိန္ဒုမှလူများ ဟု အဓိပ္ပာယ်ရှိသည်။ အိန္ဒိယ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေနှင့် အမျိုးမျိုးသော အိန္ဒိယဘာသာစကားတို့တွင် ဘာရတ် (Bharat) ဟူသော အမည်ကို တရားဝင်အမည်နှင့် သာတူညီမျှအဆင့်အတန်း အဖြစ်လည်း အသိအမှတ်ပြုကြသည်။ Hindustan သည် ပါရှားဘာသာစကား ဟိန္ဒူတို့၏မြေဖြစ်ပြီး သမိုင်းတလျှောက်တွင် အိန္ဒိယမြောက်ပိုင်းကိုရည်ညွှန်းပြီး အိန္ဒိယတစ်နိုင်ငံလုံးကိုလည်း တစ်ခါတစ်ရံ အမည်ကွဲအနေဖြင့် ညွှန်းဆိုကြသည်။
အိန္ဒိယဟူသော အမည်သည် အင်းဒီးယားကို မြန်မာ့ အသံဖြင့် ခေါ်ဝေါ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယ (အင်းဒီးယား) ဟူသောအမည်သည် ရှေးအခါကတည်းက ခေါ်ဝေါ်လာခဲ့သော အမည်မဟုတ်ချေ။ ရှေးဟိန္ဒူနှင့် မွတ်စလင်စာပေတို့၌လည်း အိန္ဒိယဟူသောအမည်ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်သုံးနှုန်းထားသည်ကို မတွေ့ရ ပေ။ ဟိန္ဒူမင်းများ ဘုန်းမီးနေလထွန်းပသောခေတ်က ဘာရတ် နိုင်ငံဟူ၍သာ ခေါ်ဝေါ်သုံးနှုန်းခဲ့လေသည်။ အာရိယန်လူမျိုးတို့ သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင်းသို့ အနောက်မြောက်ဘက်မှ ဝင်ရောက် လာကြသောအခါ မြစ်ကြီးတစ်မြစ်ကို တွေ့ရှိရသဖြင့် ထိုမြစ်ကြီး ကို ဆင်းဒူဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည်။ ယခု ပါကစ္စတန်နိုင်ငံအတွင်း
ရှိ သိန္ဒု (ဆင်း) ပြည်နယ်သည် ထိုအမည်ဖြင့် ခေါ်တွင်နေဆဲ ဖြစ်သည်။ ဂရိနှင့်ပါးရှင်းလူမျိုးများ ဝင်ရောက်လာသောအခါ ယခု ပန်ဂျပ်ပြည်နယ်နှင့် အင်ဒို-ဂင်္ဂါလွင်ပြင် အထက်ပိုင်း (ဟိန္ဒူစတန်)ကို အိန္ဒိယဟု ခေါ်ဝေါ်သုံးနှုန်းကြသည်။ ဥရောပ နိုင်ငံသားများ လမ်းပေါက်လာသောအခါတွင်မူ နောင်ဗြိတိသျှ အိန္ဒိယဟု ခေါ်တွင်လာမည့် တိုင်းပြည်ကြီးတစ်ခုလုံးကို အိန္ဒိယ ဟု အမည်တပ်ခဲ့လေသည်။ ထို့ကြောင့် အိန္ဒိယ (အင်ဒီးယား) ဟူသောအမည်သည် ဥရောပနိုင်ငံသားများက ကင်ပွန်းတပ်ပေးခဲ့ သော အမည်ဖြစ်လေသည်။
== သမိုင်း ==
{{Main|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမိုင်း}}
မဒရာပရာဒစ်(Madhya Pradesh) ရှိ ဘင်ဘက်ကာ(Bhimbetka) ကျောက်အမိုးအကာများရှိ ကျောက်ခေတ် ကျောက်အမိုးအကာများတွင် တွေ့ရသော ပန်းချီများသည် အိန္ဒိယတွင် အစောဆုံး လူသားတို့ ချန်ထားခဲ့သော လက်စလက်နများ ဖြစ်သည်။ လေ့လာသိရှိရသော ပထမဆုံးလူသားတို့၏ အခြေချနေထိုင်မှုမှာ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၉၀၀၀ ကျော်မှ စ၍ဖြစ်ပြီး တဖြည်းဖြည်းနှင့် အိန္ဒုမြစ်ဝှမ်းယဉ်ကျေးမှု လူ့အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် ပြောင်းလဲတိုးတက်လာခဲ့သည်မှာ အနောက်အိန္ဒိယတွင် ဘီစီ ၃၃၀၀ ကျော်အထိ ဖြစ်သည်။ နောက်ပိုင်းမှာ ဟိန္ဒူဘာသာ၏ အုတ်မြစ်နှင့် အခြားအစောပိုင်း အိန္ဒိယ လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ အုတ်မြစ်များကို ချပေးခဲ့သော ဗီဒစ်အချိန်ကာလ( Vedic period) ဖြစ်ပြီး ဘီစီ ၅၀၀ ခန့်အထိဖြစ်သည်။ ဘီစီ ၅၅၀ ခန့်မှစ၍ မဟာဇနပဒ (Mahajanapadas) ဟုခေါ်သော တိုင်းနိုင်ငံများ နှင့် တိုင်းပြည်များ နိုင်ငံအနှံ့အပြားတွင် ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။
[[File:Indischer Maler des 6. Jahrhunderts 001.jpg|thumb|left|မဟာရာသျှတ္တရရှိ အောရာဂါဘတ်တွင် ရှိသော ကျောက်ဂူထဲမှ ဆေးရေး ပန်းချီအချို့ (၆ ရာစုနှစ်)]]
ဘီစီ ၃ ရာစုနှစ်တွင် အာရှတောင်ပိုင်းဒေသအများစုကို စန္ဒရာဂုပတ္တ မောရိယ မှ မောရိယ အင်ပိုင်ယာအတွင်းသို့ စုစည်းသိမ်းသွင်းခဲ့ပြီး မဟာ အသောက ၏ လက်ထက်အရောက်တွင် လွန်စွာတိုးတက်လာခဲ့သည်။ အေဒီ ၃ ရာစုမှစ၍ ဂုပတ္တမင်းဆက် သည် ရှေးဟောင်း "အိန္ဒိယရွှေခေတ်" ဟု ရည်ညွှန်းကြသော နှစ်ကာလများကို ကြီးကြပ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ တောင်ပိုင်းအိန္ဒိယတွင်မူ ချာလုကျာ(Chalukyas) မင်းဆက်၊ ချိုလ(Cholas) မင်းဆက် နှင့် ဝိဇယ နာဂရ(Vijayanagara ) မင်းဆက်တို့ ပါဝင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ သိပ္ပံ၊ အင်ဂျင်နီယာအတတ်၊ အနုပညာ၊ စာပေ၊ နက္ခတ္တဗေဒ နှင့် ဒဿနိကဗေဒ တို့သည် ထိုမင်းများ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် စည်ပင်ထွန်းကားလာခဲ့သည်။
၁၀ ရာစုနှစ် နှင့် ၁၂ ရာစုနှစ်အတွင်းတွင် အာရှအလယ်ပိုင်းမှ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် မြောက်အိန္ဒိယ၏ အစိတ်အပိုင်း အတော်များများသည် ဒေလီဆူလတန်၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် မူဂယ်အင်ပိုင်ယာ လက်အောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့သည်။ မူဂယ် ဘုရင်များသည် သူတို့၏ အင်ပိုင်ယာကို တဖြည်းဖြည်း ချဲ့ထွင်ပြီး အိန္ဒိယ တိုက်အစိတ်အပိုင်း၏ အတော်များများကို အုပ်စိုးနိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အရှေ့မြောက် အိန္ဒိယတွင်မူ အာသံမှ အာဟုမ်တိုင်းပြည်သည် ကြီးကျယ်သော ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုရှိပြီး မူဂယ်တို့၏ နယ်ချဲ့မှု ကို ခုခံတွန်းလှန်နိုင်သော တိုင်းနိုင်ငံအချို့တွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်သည်။
၁၆ ရာစုနှစ်မှ စ၍ ပေါ်တူဂီ၊ နယ်သာလန်၊ ပြင်သစ်နှင့် အင်္ဂလန်တို့ အပါအဝင် ဥရောပ နိုင်ငံအချို့မှ ကုန်သည်များအနေဖြင့် စတင်ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ နောင်အခါတွင် တိုင်းနိုင်ငံများအကြား ဆက်ဆံရေး မပြေလည်မှု အပေါ်တွင် အခွင့်ကောင်းယူ၍ နိုင်ငံအတွင်း၌ ကိုလိုနီများကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ၁၈၅၆ ခုနှစ်သို့ ရောက်သော အခါ အိန္ဒိယ၏ အစိတ်အပိုင်းတော်တော်များများမှာ ဗြိတိသျှ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ၏ ထိန်းချုပ်မှု အောက်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ တစ်နှစ်အကြာတွင် တစ်နိုင်ငံလုံးရှိ စစ်တပ်များနှင့် တိုင်းနိုင်ငံများမှ ထကြွပုန်ကန်ခဲ့ကြသည်။ ထိုပုန်ကန်မှု ကို အိန္ဒိယ ပထမလွတ်လပ်ရေးစစ် သို့မဟုတ် စီပွိုင်းပုန်ကန်မှု (Sepoy Mutiny) ဟု ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုကြသည်။ ထိုပုန်ကန်မှုမှာ ဗြိတိသျှကုမ္ပဏီ၏ ထိန်းချုပ်မှု ကို စိန်ခေါ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ဆုံးတွင် ကျရှုံးခဲ့သည်။ အကျိုးဆက်အနေဖြင့် အိန္ဒိယသည် ဗြိတိသျှဘုရင်၏ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှ ဗြိတိသျှအင်ပိုင်ယာ၏ ကိုလိုနီတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။
[[File:Nehru Gandhi 1937 touchup.jpg|thumb|left|မဟတ္တမဂန္ဒီ (လက်ယာဘက်)နှင့် ဂျဝါဟလာ နေရူး (၁၉၃၇)။ နေရူးသည် ၁၉၄၇တွင် အိန္ဒိယ၏ ပထမဆုံး ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။]]
၂၀ရာစု၏ ပထမပိုင်း ရာစုနှစ်တဝက်တွင် အိန္ဒိယ အမျိုးသားကွန်ဂရက် နှင့် အခြားနိုင်ငံရေး အဖွဲ့အစည်းများမှ တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာဖြင့် လွတ်လပ်ရေးကြိုးပမ်းမှု ကို စတင်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်များနှင့် ၁၉၃၀တို့တွင် [[မဟတ္တမ ဂန္ဒီ]]၏ဦးဆောင်မှုဖြင့် အဟိံသ ခေါ် အကြမ်းမဖက်ရေးလမ်းစဉ်အောက်တွင် သန်းပေါင်းများစွာသော ဆန္ဒပြသူတို့သည် တစုတဝေးတည်းသော အာဏာဖီဆန်ရေး လှုပ်ရှားမှုများတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ နောက်ဆုံး၌ ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်တွင် အိန္ဒိယသည် ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှ လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့သည်။
သို့သော် မူဆလင်အစုအဖွဲ့တို့၏ ဆန္ဒအရ ဘာသာရေးအရ ကွဲပြားသော အိန္ဒိယဒိုမီနီယံ နှင့် ပါကစ္စတန် ဒိုမီနီယံတို့အတွက် လွတ်လပ်သော အစိုးရအဖွဲ့များဖြင့် ခွဲခြားဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၃ နှစ်ကြာသောအခါတွင် အိန္ဒိယသည် သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအသစ် စတင် အသက်ဝင်လာခဲ့သည်။
အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် လွတ်လပ်ရေးရသည့်အချိန်မှ စ၍ ဘာသာရေး အကြမ်းဖက်မှု၊ ဇာတ်နိမ့်ဇာတ်မြင့် ခွဲခြားခြင်းမှဖြစ်သော အကြမ်းဖက်မှု နှင့် ပုန်ကန်ထကြွမှု တို့၏ဒုက္ခကို နေရာအနှံ့အပြားတွင် ခံခဲ့ရသည်။ သို့သော်လည်း သည်းညည်းခံခြင်းနှင့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်းတို့မှတဆင့် ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ အကြမ်းဖက်သမားတို့၏ ဝါဒသည်လည်း အိန္ဒိယ၏ အဓိက လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြဿနာပင်ဖြစ်သည်။ ပုန်ကန်ထကြွသူများမှာ ဂျမ်မူး နှင့် ကက်ရှ်မီးယား၊ အိန္ဒိယ အရှေ့မြောက်ပိုင်း နှင့် ကျေးလက်ဒေသများတွင် နက်ဆယ်လိုက်ခေါ် အိန္ဒိယကွန်မြူနစ်တို့ ဖြစ်သည်။ ၁၉၉၀ နှစ်များမှ စ၍ စနစ်တကျ စီစဉ်ထားသော အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှုများမှာ အိန္ဒိယ၏ မြို့ကြီးအများအပြားတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ အိန္ဒိယတွင် [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ|တရုတ်နိုင်ငံ]] နှင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံတို့နှင့် မဖြေရှင်းနိုင်သေးသော နယ်မြေပိုင်ဆိုင်မှု ပြဿနာရှိပြီး ထိုအကြောင်းကြောင့် ၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယ-တရုတ် စစ်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ပါကစ္စတန်နှင့်မူ ၁၉၄၇၊ ၁၉၆၅၊ ၁၉၇၁ နှင့် ၁၉၉၉ တို့တွင် စစ်ဖြစ်ခဲ့သည်။ အိန္ဒိယသည် ဘက်မလိုက်လှုပ်ရှားမှု နှင့် ကုလသမဂ္ဂ (ဗြိတိသျှ အိန္ဒိယအဖြစ်) ကို စတင်တည်ထောင်သူများတွင် ပါဝင်သည်။ ၁၉၇၄ တွင် အိန္ဒိယသည် မြေအောက် နျူးကလီးယား စမ်းသပ်မှုကို ပြုခဲ့ပြီး ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် နောက်ထပ်စမ်းသပ်မှု ၅ ကြိမ်ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး အိန္ဒိယကို နျူးကလီးယားလက်နက် ပိုင်ဆိုင်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှ စတင်၍ အကြီးအကျယ် စီးပွားရေး ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သဖြင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံကို ကမ္ဘာပေါ်တွင် စီးပွားရေး တိုးတက်မှု အမြန်ဆုံး နိုင်ငံများတွင် အပါအဝင်ဖြစ်အောင် တွန်းပို့ခဲ့ပြီး ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဩဇာ အာဏာရှိသော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။
== အစိုးရ ==
ကမ္ဘာပေါ်တွင် အရှည်ဆုံးနှင့် အသေးစိတ်အကျဆုံးသော အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေသည် ၁၉၅၀ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၂၆ ရက်တွင် စတင် အသက်ဝင်ခဲ့သည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ၏ အဖွင့်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံအား အချုပ်အခြာအာဏာရှိသော လက်တွေ့ဆန်သော ဆိုရှယ်လစ် ဒီမိုကရေစီ သမ္မတနိုင်ငံ အဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုထားသည်။ အိန္ဒိယတွင် ဝက်မင်စတာစတိုင်လ် ပါလီမန်စနစ်ကျင့်သုံးပြီး ဥပဒေပြုလွှတ်တော် ၂ ခုရှိသည်။ အစိုးရအဖွဲ့အစည်းမှာ ဖက်ဒရယ်ဆန်ဆန် ဖွဲ့စည်းထားပြီး ဗဟိုအစိုးရမှ ချုပ်ကိုင်မှုအားကောင်း၍ ပြည်နယ်အစိုးရများ၏ အာဏာမှာ လျော့ရဲသည်။ သို့သော် ၁၉၉၀ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး နှင့် လူမှုရေး ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်အဖြစ် တိုးတက်ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။
သမ္မတသည် နိုင်ငံတော်၏ အကြီးအကဲဖြစ်၍ မဲဆန္ဒနယ်များမှ သွယ်ဝိုက်သော နည်းဖြင့် ရွေးချယ်တင်မြောက်ပြီး သက်တမ်းမှာ ၅ နှစ် ဖြစ်သည်။ ဝန်ကြီးချုပ် မှာ အစိုးရအဖွဲ့၏ အကြီးအကဲဖြစ်ပြီး အုပ်ချုပ်မှု ဆိုင်ရာ အာဏာ အများစုကို ကျင့်သုံးသည်။ ဝန်ကြီးချုပ်သည် သမ္မတနှင့် ညီလာခံမှ ရွေးချယ်ခန့်အပ်သူ ဖြစ်ပြီး အောက်လွှတ်တော်တွင် နေရာအများစုရယူထားသော ပါတီ သို့မဟုတ် နိုင်ငံရေးမဟာမိတ် အစုအဖွဲ့များမှ ထောက်ခံသူဖြစ်သည်။
အိန္ဒိယ၏ ဥပဒေပြုအဖွဲ့အစည်းမှာ ပါလီမန်နှစ်ခု ပါဝင်ပြီး အထက်လွှတ်တော်မှာ ရာဂျာဆာဘ (နိုင်ငံတော် ကောင်စီ) ဖြစ်ပြီး အောက်လွှတ်တော်မှာ လော့ဆာဘ (ပြည်သူ့လွှတ်တော်) ဖြစ်သည်။ ရာဂျာဆာဘသည် အမတ် ၂၄၅ ယောက်ရှိသည့် အမြဲတမ်းအစုအဖွဲ့ဖြစ်ပြီး ၆ နှစ်တစ်ကြိမ် ပြောင်းလဲသည်။ အများစုမှာ ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဥပဒေပြုအဖွဲ့အစည်းများမှ လူဦးရေ အချိုးနှင့် အညီ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ လော့ဆာဘ ၏ အမတ် ၅၄၅ ယောက်အတွင်းမှ ၅၄၃ ယောက်မှာ သီးသန့်နယ်မြေဒေသတစ်ခုစီအတွက် လူကြိုက်များမှုပေါ်မူတည်သည့် မဲဆန္ဒဖြင့် တိုက်ရိုက်ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားခြင်း ဖြစ်ပြီး ၅ နှစ် သက်တမ်းရှိသည်။ အခြားအမတ် ၂ ယောက်ကို အင်ဂလို အင်ဒီးယန်း အသိုင်းအဝိုင်းတွင်းမှ သမ္မတက တိုက်ရိုက်ရွေးချယ်ခြင်း ဖြစ်သည်။ သမ္မတအနေနှင့် ထိုအသိုင်းအဝိုင်းကို လုံလောက်သော ကိုယ်စားပြုမှုမရှိဆိုသည့် ယူဆသည့် အချိန်တွင် ဖြစ်သည်။
အမှုဆောင် အဖွဲ့တွင် ပါဝင်သူများမှာ သမ္မတ၊ ဒုတိယသမ္မတ နှင့် ဝန်ကြီးချုပ် ဦးဆောင်သောဝန်ကြီးများ ကောင်စီ (ကက်ဘိနက်သည် ထိုအဖွဲ့အတွင်းမှ အမှုဆောင်ကော်မတီ ဖြစ်သည်။) ဖြစ်သည်။ ဝန်ကြီး ဌာနတစ်ခုကို အုပ်ချုပ်သော မည်သည့်ဝန်ကြီးမဆို ပါလီမန် ၂ ခုအတွင်း တစ်ခုခုမှ အမတ်ဖြစ်ရမည် ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယပါလီမန်စနစ်တွင် အမှုဆောင်သည် ဥပဒေပြုအဖွဲ့၏ လက်အောက်ခံဖြစ်ပြီး ဝန်ကြီးချုပ်နှင့် သူ၏ ကောင်စီသည် အောက်လွှတ်တော်အတွက် တိုက်ရိုက်တာဝန်ရှိသည်။
အိန္ဒိယတွင် အလွှာ ၃ လွှာရှိသော တရားစီရင်ရေးစနစ်ရှိပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံ တရားသူကြီးချုပ် ဦးဆောင်သော ဗဟိုတရားရုံးချုပ်၊ အဆင့်မြင့်တရားရုံး ၂၁ ရုံးနှင့် သာမန် တရားရုံး အမြောက်အမြား ပါဝင်သည်။ ဗဟိုတရားရုံးချုပ်သည် အခြေခံအခွင့်အရေးနှင့် ဆိုင်သော အမှုများ၊ ပြည်နယ်အချင်းချင်းနှင့် ပြည်နယ်နှင့် ဗဟိုအစိုးရတို့ အငြင်းပွားမှု စသည်တို့ကို ပထမအကြိမ် ကြားနာပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ တရားစီရင်ရေး စနစ်သည် မှီခိုမှုကင်းမဲ့သည့် လွတ်လပ်သော စနစ်ဖြစ်ပြီး ဥပဒေထုတ်ပြန်ရန် နှင့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို ချိုးဖောက်သည့် ပြည်ထောင်စုနှင့် ပြည်နယ်ဥပဒေများကို ပယ်ဖျက်ရန် အခွင့်အာဏာရှိသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို နောက်ဆုံးအငြင်းပွားနိုင်သည့် နေရာကို ယူထားခြင်းသည် ဗဟိုတရားရုံးချုပ်၏ အရေးအပါဆုံး လုပ်ဆောင်မှု များတွင် တစ်ခုအပါအဝင်ဖြစ်သည်။
== နိုင်ငံရေး ==
[[File:NorthBlock.jpg|thumb|right|အဓိက အစိုးရရုံးများရှိသော နယူးဒေလီမြို့ရှိ North Block အဆောက်အဦး]]
အိန္ဒိယသည် ဖက်ဒရယ်အစိုးရတစ်ခုအနေဖြင့် ကြည့်မည်ဆိုပါက ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူဦးရေအများဆုံးသော ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ဒီမိုကရေစီ သမိုင်းကြောင်းတစ်လျှောက်တွင် ဖက်ဒရယ်အစိုးရကို အိန္ဒိယအမျိုးသားကွန်ဂရက်မှ ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ပြည်နယ်တွင်းနိုင်ငံရေးများကို အိုင်အင်န်စီ(INC)၊ ဘာရာတီရာ ဂျနာတာ ပါတီ (Bharatiya Janata Party(BJP))၊ အိန္ဒိယ မာခ်စ် ကွန်မြူနစ်ပါတီ (CPI(M)) နှင့် အခြားဒေသခံပါတီများအပါအဝင် အချို့သော အမျိုးသားပါတီများမှ လွှမ်းမိုးထားသည်။ ၁၉၅၀ ခုနှစ်မှ ၁၉၉၀ ခုနှစ်အတွင်း တိုတောင်းသော အချိန်ကာလ ၂ ခုမှလွဲ၍ အိုင်အင်န်စီသည် ပါလီမန်တွင် နေရာအများစုကို ရရှိခဲ့သည်။ အိုင်အင်န်စီ အာဏာလက်လွှတ်လိုက်ရသော အချိန်ကာလမှာ ၁၉၇၇ မှ ၁၉၈၀ အတွင်းဖြစ်ပြီး ဝန်ကြီးချုပ် အင်ဒရီယာ ဂန္ဒီ ၏ အရေးပေါ်ကြေညာချက်ကို ပြည်သူတို့က မကျေနပ်၍ ဂျနာတာပါတီမှ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ဂျနာတာဒယ် ပါတီမှဦးဆောင်သော အမျိုးသား ညွန့်ပေါင်းတပ်ဦး နှင့် လက်ဝဲညွန့်ပေါင်းတပ်ဦးတို့ မဟာမိတ်ပြုထားသော အဖွဲ့မှ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့သော်လည်း အာဏာကို ၂ နှစ်မျှသာ ချုပ်ကိုင်နိုင်ခဲ့သည်။
၁၉၉၆-၁၉၉၈ ခုနှစ်များတွင် ဖက်ဒရယ်အစိုးရအဖွဲ့အတွင်းတွင် မကျေလည်မှုများ ရှိခဲ့ပြီး သက်တမ်းတိုတောင်းသော မဟာမိတ်အဖွဲ့အချို့ အာဏာကို ထိန်းချုပ်ခဲ့သည်။ ဘီဂျေပီသည် ၁၉၉၆ ခုနှစ်အတွင်း အစိုးရအဖွဲ့ကို ခဏတာမျှဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ထို့နောက်တွင် ညီညွတ်သော ညွန့်ပေါင်းတပ်ဦးများ (United Front coalition) မှ ဆက်ခံခဲ့သည်။ ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ဘီဂျေပီသည် ဒေသခံပါတီအချို့နှင့် ပေါင်းစည်း၍ အမျိုးသား ဒီမိုကရက်တစ်မဟာမိတ်များ အဖွဲ့ (National Democratic Alliance (NDA)) ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ပထမဆုံး ၅ နှစ်အပြည့်အုပ်ချုပ်သည့် ကွန်ဂရက်စ် မဟုတ်သော အစိုးရအဖွဲ့ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၂၀၀၄ ခုနှစ် အိန္ဒိယရွေးကောက်ပွဲတွင် အိုင်အင်န်စီမှ လော့ဆာဘ၏ အမတ်နေရာ အများစုကို ရွေးကောက်ခြင်းခံရပြီး ညီညွတ်သော တိုးတက်ရေး မဟာမိတ်များ (United Progressive Alliance (UPA)) ဟု အမည်ရသည့် ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့ဖြင့် အစိုးရတစ်ခုကို ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့ပြီး လက်ဝဲဝါဒသို့ယိမ်းသော ပါတီများနှင့် ဘီဂျေပီကို ဆန့်ကျင်သူများက ထောက်ခံအားပေးခဲ့သည်။
== နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ ==
[[File:Aero-Sukhoi1.JPG|thumb|Sukhoi-30 MKI သည် အိန္ဒိယ လေတပ်မတော်၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်သည်။]]
၁၉၄၇ ခုနှစ် လွတ်လပ်ရေးရသည့် အချိန်မှစ၍ အိန္ဒိယသည် နိုင်ငံအတော်များများနှင့် နွေးထွေးသော ဆက်ဆံရေးကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ ပြည့်နှစ်များတွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် အာဖရိက နှင့် အာရှ ရှိ ဥရောပ ကိုလိုနီနိုင်ငံတို့၏ လွတ်လပ်ရေးအတွက် တိုက်တွန်းကြိုးပမ်းရာတွင် ဦးဆောင်ဦးရွက်ပြုခဲ့သည်။ အိန္ဒိယသည် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများအား စစ်ရေးအရ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုတွင် ၂ ကြိမ်မျှပါဝင်ခဲ့သည်။ ပထမအကြိမ်မှာ သီရိလင်္ကာနိုင်ငံသို့ အိန္ဒိယငြိမ်းချမ်းရေး ထိန်းသိမ်းရေးတပ်များ ဝင်ရောက်ခြင်းဖြစ်ပြီး ဒုတိယအကြိမ်မှာ Operation Cactus ဖြင့် မော်လဒိုက်နိုင်ငံသို့ ဝင်ရောက်ခြင်းဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယသည် ဓနသဟာယ နိုင်ငံများအဖွဲ့၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ဘက်မလိုက်လှုပ်ရှားမှု ကို စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သော အသင်းဝင်နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၆၅ ခုနှစ် တရုတ်-အိန္ဒိယစစ်ပွဲ နှင့် အိန္ဒိယ-ပါကစ္စတန် စစ်ပွဲအပြီးတွင် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုနှင့် ဆက်ဆံရေး ကောင်းမွန်တိုးတက်လာခဲ့ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် ဆက်ဆံရေး ပျက်ပြားခဲ့သည်မှာ စစ်အေးတိုက်ပွဲ ပြီးသည့် အချိန်အထိပင်ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယသည် ပါကစ္စတန်နှင့် သုံးကြိမ်စစ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး အဓိကအားဖြင့် ကက်ရှ်မီးယား ပြဿနာကြောင့်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံ ၂ နိုင်ငံတို့ကြားတွင် တိုက်ပွဲအသေးစားလေးများလည်း ထပ်မံဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် ၁၉၈၄ ခုနှစ် ရှာချန် ရေခဲမြစ်(Siachen Glacier) ပြဿနာ ကြောင့်ဖြစ်သည့်တိုက်ပွဲ နှင့် ၁၉၉၉ခုနှစ် ကာဂေး(Kargil) ပြဿနာ ကြောင့်ဖြစ်သည့် တိုက်ပွဲတို့ဖြစ်သည်။
[[File:Bush & Singh in New Delhi.jpg|thumb|left|မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း အိန္ဒိယနှင့် အမေရိကန်တို့၏ ဆက်ဆံရေးမှာ တိုးတက် လာခဲ့သည်။ ပုံမှာ အိန္ဒိယ ဝန်ကြီးချုပ် မာမိုဟမ်ဆင်း နှင့် အမေရိကန် သမ္မတ ဂျော့ရှ် ဒဗလျူ ဘုရှ် တို့ ၂၀၀၆ ခုနှစ် မတ်လ တွင် လက်ဆွဲနှုတ်ဆက် နေကြပုံဖြစ်သည်။]]
လတ်တလောနှစ်များတွင် အိန္ဒိယသည် [[အာဆီယံ]]၊ တောင်အာရှနိုင်ငံများ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေးအသင်း နှင့် ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့တို့တွင် ဩဇာရှိသော နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ အိန္ဒိယသည် ကုလသမ္မဂ္ဂ ကိုစတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး နှစ်ကာလကြာရှည်စွာ အထောက်အကူပေးခဲ့သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံလည်းဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယမှ ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်နှင့် စစ်သား ၅၅၀၀၀ ကျော်တို့သည် တိုက်ကြီး ၄ တိုက်တွင် ဖြန့်ကျက်လျက် ရှိသော ကုလသမ္မဂ္ဂ၏ ငြိမ်းချမ်းရေး ထိန်းသိမ်းရေး အစီအစဉ် ၃၅ ခုတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်လျက် ရှိသည်။ ဝေဖန်မှုနှင့် စစ်ရေးအရပိတ်ဆို့မှုများရှိသော်လည်း အိန္ဒိယသည် နျူးကလီးယား စမ်းသပ်မှု တားမြစ်ခြင်း သဘောတူညီချက်နှင့် နျူးကလီးယား မပြန့်ပွားရေး သဘောတူညီချက်တို့ကို လက်မှတ်ရေးထိုးရန် တစိုက်မတ်မတ် ငြင်းဆန်ခဲ့သည်။ နျူးကလီးယားဖြင့် နိုင်ငံ၏ အချုပ်အခြာအာဏာ တည်တံ့ခိုင်မြဲရေး အပေါ်တွင် ပို၍ အလေးပေးခဲ့သည်။ ယခုလတ်တလော အိန္ဒိယအစိုးရ၏ အစပျိုး ဆောင်ရွက်မှုများကြောင့် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]၊ [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ|တရုတ်နိုင်ငံ]]၊ ပါကစ္စတန် တို့နှင့် ဆက်ဆံရေး ပိုမိုခိုင်မာတောင့်တင်းလာခဲ့သည်။ စီးပွားရေးနယ်ပယ်တွင်မူ အိန္ဒိယသည် [[တောင်အမေရိက]]၊ [[အာရှ]] နှင့် [[အာဖရိက]]ရှိ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများနှင့် နီးစပ်သော ဆက်ဆံရေးရှိသည်။
အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ကြည်းတပ်၊ရေတပ် နှင့် လေတပ်တို့ပါဝင်သော ကမ္ဘာပေါ်တွင် တတိယမြောက်အကြီးဆုံး စစ်တပ်ရှိသည်။ အရန်အင်အားစုများဖြစ်သော အရန်စစ်တပ်၊ ကမ်းခြေစောင့်တပ် နှင့် မဟာဗျူဟာကွပ်ကဲရေးတပ် တို့သည်လည်း စစ်တပ်၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်ရှိသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံသမ္မတ သည် အိန္ဒိယစစ်တပ်များ၏ ဦးစီးချုပ်ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ပြုံးနေသော ဗုဒ္ဓ စစ်ဆင်ရေး (Operation Smiling Buddha) ဟု ခေါ်သော ၁၉၇၄ ခုနှစ် ပဏာမနျူးကလီးယား စမ်းသပ်မှု အပြီးတွင် နျူးကလီးယား အင်အားရှိသော နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ထပ်မံပြုလုပ်သော မြေအောက် နျူးကလီးယား စမ်းသပ်မှုများကြောင့် နိုင်ငံတကာမှ အိန္ဒိယနိုင်ငံအား စစ်ရေးအရပိတ်ဆို့ အရေးယူခဲ့ပြီး ၂၀၀၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ နောက်ပိုင်းတွင်မှ တဖြည်းဖြည်းချင်း ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။ အိန္ဒိယသည် နျူးကလီးယားလက်နက်ကို မိမိမှ စတင်၍ အသုံးမပြု ဆိုသည့် ပေါ်လစီကို ကျင့်သုံးသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၀ရက်တွင် အိန္ဒိယ-အမေရိကန် ပြည်သူ့ နျူးကလီးယား သဘောတူညီချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ ထိုစာချုပ် မတိုင်မီတွင် အိန္ဒိယသည် [[IAEA|အိုင်အေအီးအေ]] နှင့် နျူးလကီးယား ပစ္စည်း ပံ့ပိုးရောင်းချရေး အဖွဲ့ (NSG) တို့မှ ကင်းလွတ်ခွင့်ရရှိခဲ့ပြီး နျူးကလီးယားကြောင့် သီးသန့်ဖြစ်နေမှု ကို ပြီးဆုံးစေခဲ့သည်။
== ပြည်နယ်များ ==
[[File:India-states-numbered.svg|thumb|အိန္ဒိယနိုင်ငံပြည်နယ်များမြေပုံ]]
အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ပြည်နယ် ၂၈ ခုနှင့် ပြည်ထောင်စု နယ်မြေ ၇ ခု ရှိသည်။<ref name="LOC PROFILE">{{cite web |title = Country Profile: India |url = http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/India.pdf |accessdate = 24 June 2007 |publisher = Library of Congress – Federal Research Division |month= December | year= 2004 |format = PDF}}</ref> ပြည်နယ်အားလုံးနှင့် ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ ၂ ခု ဖြစ်ကြသော ပူဒုချယ်ရီ နှင့် ဒေလီအမျိုးသားမြို့တော်နယ်မြေတို့တွင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားသော လွှတ်တော် ရှိပြီး အစိုးရမှာ ဝက်မင်စတာ ပုံစံဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ အခြားသော ပြည်ထောင်စု နယ်မြေ ၅ ခုမှာ ဗဟိုမှ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများ ခန့်အပ်၍ တိုက်ရိုက် အုပ်ချုပ်သည်။ ၁၉၅၆ ခုနှစ် ပြည်နယ်များ ပြန်လည်စီမံရေး ဥပဒေ အရ ပြည်နယ်များကို ပြောဆိုသည့် ဘာသာစကားပေါ်တွင် မူတည်၍ တည်ထောင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.commonlii.org/in/legis/num_act/sra1956250/|title=States Reorganisation Act, 1956|work=Constitution of India|publisher=Commonwealth Legal Information Institute|accessdate=31 October 2007|archivedate=16 May 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516123014/http://www.commonlii.org/in/legis/num_act/sra1956250/}}; See also: [[:en:Political integration of India]].</ref>
အိန္ဒိယပြည်ထောင်စု၏ ပြည်နယ်များမှာ·
{| class="sortable wikitable"
|-
!ပြည်နယ် !! မြို့တော်
|-
| မဇ္ဈဒေသ || ဗိုပေါ
|-
| ရာဇဌာန် || ဂျေးပူး
|-
| မဟာရဋ္ဌ || ဘုံဘိုင်
|-
| ဥတ္တရဒေသ || လတ်ခနောင်
|-
| အန္ဓရဒေသ || ဟိုက်ဒရဗတ်
|-
| ဂျမ္မူနှင့် ကသ္မီရ || ဆရင်နဂါ
|-
| အာသံ || ဒစ္စပူ
|-
| ကာနတက || ဗန်ဂလို
|-
| ဂူဂျရတ် || ဂန္ဓီနဂါ
|-
| ဗီဟာ || ပတ္တန
|-
| ဩရိဿ || ဘူဗန်နိသျှဝါ
|-
| တမီနာဒူ || မဒရပ်
|-
| ပန်ဂျပ် || ချန်ဒီဂါ
|-
| အနောက်ဘင်္ဂလား || ကာလကတ္တား
|-
| ကဲရာလာ || တြိဗန်ဒရမ်
|-
| ဟာရိယာန || ချန်ဒီဂါ
|-
| ဟိမာချာဒေသ || ဆင်းမလား
|-
| နာဂလန်ပြည်နယ် || ကိုဟီးမား
|-
| မဏိပူရ || အင်ဖား
|-
| တြိပူရ || အဂါတာလ
|-
| မိဂါလယ || ရှီလောင်
|-
| ဆစ်ကင်း || ဂန်တုတ်ဝ
|-
| တေလင်္ဂဏ || TBD
|}
အထက်ပါပြည်နယ်တို့ကို ပြည်နယ်အစိုးရအသီးသီးက
အုပ်ချုပ်သည်။
ယင်းတို့အပြင် ဗဟိုအစိုးရက တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော
နယ်ပယ်များလည်းရှိသေးရာ ယင်းနယ်ပယ်များမှာ အောက်ပါ
အတိုင်းဖြစ်လေသည်။
နယ်ပယ် မြို့တော်
# ကပ္ပလီကျွန်းနှင့် နီကိုဗာကျွန်း ပို့ဗလဲယား
# ဒေလီ ဒေလီ
# လက်ရွှာဒွိ ကာဗာရတ်တီ
# ချန်ဒီဂါ ချန်ဒီဂါ
# ဒါဒရာနှင့် နာဂါဟာဗေလီ ဆီလဗတ်ဆ
# ဂိုအာ၊ ဒါမန်နှင့် ဒျူ ပါနာဂျီး
# ပွန်ဒီချယ်ရီ ပွန်ဒီချယ်ရီ
# အရူနာချာဒေသ ဣတနာဂါ
# မီဇိုရမ် အာအိဇော<br>
ပြည်နယ်စာရင်းတွင် ဖော်ပြထားသည့် ဆစ်ကင်းပြည်
နယ်သည် ယခင်က အိန္ဒိယအစိုးရ၏ အစောင့်ရှောက်ခံနယ်
ဖြစ်သည်။ ၁၉၇၅ ခုနှစ်မတ်လ ၁ ရက်နေ့တွင် ပြည်နယ်လူထု
ဆန္ဒအရ အိန္ဒိယပြည်ထောင်စု၏ အပေါင်းပါပြည်နယ်ဖြစ်လာ
သည်။ သို့သော်လည်း ပြည်သူလူထု၏ တစ်ခဲနက်တောင်းဆိုမှု
ကြောင့် ထိုနှစ် ဧပြီလ ၂၆ ရက်နေ့မှ အစပြု၍ အိန္ဒိယနိုင်ငံ
တွင် ဖွဲ့စည်းပါဝင်သည့် ပြည်နယ်တစ်ခု ဖြစ်လာလေသည်။
ဒေလီမြို့သည် အိန္ဒိယပြည်ထောင်စုနိုင်ငံ၏ မြို့တော်
ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယပြည်ထောင်စုနိုင်ငံသည် ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင် {{}}
နိုင်ငံဖြစ်သည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၅)</ref>
== ပထဝီနှင့် ရာသီဥတု ==
{{Main|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ပထဝီဝင်}}
== စီးပွားရေး ==
{{Main|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး}}
== လူဦးရေနှင့်ပျံ့နှံ့နေထိုင်မှု==
အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ၂၀၁၁ခုနှစ်စာရင်းများအရ လူဦးရေ ၁၂၁၀၁၉၃၄၂၂ (၁.၂၁ဘီလီယံ) ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒုတိယလူဦးရေသိပ်သည်းသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် လူဦးရေ ၁၃၅၀ဝ၄၄၆၀၅(၁.၃၅ဘီလီယံ)ဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူဦးရေအသိပ်သည်းဆုံးဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ၏ ၁၇.၃၁ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့လူဦးရေ ၆ ဦးတွင် ၁ ဦးမှာ အိန္ဒိယတွင် နေထိုင်သည်ဟု ဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။ လူဦးရေတိုးတက်မှုနှုန်းမှာ ၁.၅၈ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး လာမည့် ၂၀၃၀ခုနှစ် နှစ်ကုန်တွင် လူဦးရေ ၁.၅၃ ဘီလီယံရှိမည်ဟု ကြိုတင်ခန့်မှန်းထားကြသည်။
စုစုပေါင်းလူဦးရေ၏ ၆၂၃၇၀ဝ၀ဝ၀(၆၂၃.၇သန်း)မှာ ယောက်ျားဦးရေဖြစ်ပြီး ၅၈၆၅၀ဝ၀ဝ၀(၅၈၆.၅သန်း)မှာ အမျိုးသမီးဦးရေဖြစ်သည်။ ကျား/မ အချိုးမှာ ယောက်ျားဦးရေ ၁၀ဝ၀လျှင် မိန်းမ ၉၄၀ ဦးဖြစ်သည်။ ယောက်ျားများ၏ပျှမ်းမျှသက်တမ်းမှာ (၆၅.၇၇)နှစ်နှင့် မိန်းမများ၏ပျှမ်းမျှသက်တမ်းမှာ (၆၇.၉၅)နှစ်ခန့်ဖြစ်သည်။ ပျမ်းမျှသက်တမ်းမှာ ၆၆.၈ နှစ်သည်။ လူဦးရေ သိပ်သည်းမှုအနေဖြင့် ပျှမ်းမျှအားဖြင့် တစ်စတုရန်းကီလိုမီတာတွင်(၃၈၂)ယောက်ဖြစ်သည်။
စာတတ်မြောက်မှုနှုန်းမှာ ကျား ၈၂.၁၄ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး မ ၆၅.၄၆ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ကာ ပျမ်းမျှအားဖြင့် ၇၄.ဝ၄ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။
လက်ရှိလူဦးရေ၏ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်မှာ အသက် ၂၅ နှစ်အောက်များဖြစ်ပြီး ၆၅ ရာခိုင်နှုန်းကျော်မှာ အသက် ၃၅ နှစ်အောက်များဖြစ်သည်။ လူဦးရေ၏ ၇၂.၂ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ကျေးရွာပေါင်း ၆၃၈၀ဝ၀ ရှိသည့် ကျေးလက်ဒေသများတွင်နေထိုင်ကြပြီး ၂၇.၈ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မြို့ပေါင်း ၅၄၈၀ ရှိသည့် မြို့ပြဒေသများတွင် နေထိုင်ကြသည်။ မွေးဖွားနှုန်းမှာ ၂၀ဝ၉ခုနှစ်စာရင်းများအရ လူတစ်ထောင်လျှင် ၂၂.၂၂ ဦးဖြစ်ပြီး သေဆုံးမှုနှုန်းမှာ လူတစ်ထောင်လျှင် ၆.၄ ဦးဖြစ်သည်။<ref name="autogenerated1" />
== အယူဘာသာများ ==
လူမျိုးစုံနေထိုင်လျက် ရှိသော အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ကိုးကွယ်မှုဘာသာပေါင်းမျိုးစုံရှိသည်။ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေအရ ဘာသာရေးကို လွတ်လပ်စွာကိုးကွယ်ခွင့်ရှိသော်လည်း အများစုမှာ ဟိန္ဒူဘာသာ ကိုးကွယ်ကြသည်။ ၂၀၀၁ခုနှစ် သန်းခေါင်စာရင်းကောက်ယူမှုအရ ဟိန္ဒူ ၈၂၇၅၇၈၈၆၈ ဦး (၈၀.၅ %)၊ မွတ်ဆလင် ၁၃၈၁၈၈၂၄၀ (၁၃.၄ %)၊ ခရစ်ယာန် ၂၄၀၈၀ဝ၁၆ (၂.၃ %)၊ ဆစ်ခ် ၁၉၂၁၅၇၃၀ (၁.၉ %)၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ၇၉၅၅၂၀၇ (ဝ.၈ %)၊ ဂျိန်း ၄၂၂၅၀၅၃ (ဝ.၄ %)၊ အခြားဘာသာအယူဝါဒများ ၆၆၃၉၆၂၆ (ဝ.၆ %) နှင့် ဘာသာအယူဝါဒမရှိ ၇၂၇၅၈၈ (ဝ.၁ %) တို့ဖြစ်သည်။<ref>[http://censusindia.gov.in/Census_Data_2001/India_at_glance/religion.aspx Census of India : Religious Composition<!-- Bot generated title -->]</ref>
[[File:Religion in India.svg|thumb|upright|300px|၂၀၁၁ သန်းခေါင်စာရင်းအရ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ကိုးကွယ်မှုဘာသာများပြပုံ
{{legend|#9ca2e4|ဟိန္ဒူ}}
{{legend|#9cf332|မွတ်စလင်}}
{{legend|#7bdeff|ခရစ်ယာန်}}
{{legend|#cd8dcd|ဆစ်ခ်}}
{{legend|#ffde6a|ဗုဒ္ဓ}}
{{legend|#808080|အခြား}}]]
== ယဉ်ကျေးမှု ==
{{Main|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ယဉ်ကျေးမှု}}
== အားကစား ==
==ကိုးကား==
{{Reflist}}
{{အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ}}
[[Category:အိန္ဒိယနိုင်ငံ| ]]
[[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]]
[[Category:အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ]]
mgtzbfpngobkxiwp99x9r33ublizwuu
မလေးရှားနိုင်ငံ
0
3233
751950
733400
2022-07-21T17:30:36Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Coord|2|N|112|E|type:country_region:MY|display=title}}
{{Infobox country
| နိုင်ငံအမည်အပြည့် = မလေးရှား
| common_name = မလေးရှားနိုင်ငံ
| အမည်_ရင်း = Malaysia<br />马来西亚<br />மலேசியா
| ပုံ_အလံ = Flag of Malaysia.svg
| ပုံ_တံဆိပ် = Coat of arms of Malaysia.svg
| national_motto = ''Bersekutu Bertambah Mutu''{{lower|0.2em|<ref>{{cite web |url=http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/MsianFlagAndCrest/Pages/MsianFlagAndCrest.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20131022191931/http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/MsianFlagAndCrest/Pages/MsianFlagAndCrest.aspx |url-status=dead |archive-date=22 October 2013 |title=Malaysian Flag and Coat of Arms |publisher=Malaysian Government |access-date=9 September 2013 |accessdate=1 November 2021 |archivedate=22 October 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131022191931/http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/MsianFlagAndCrest/Pages/MsianFlagAndCrest.aspx }}</ref><!--end lower:-->}}<br />"Unity Is Strength"
| နိုင်ငံတော်သီချင်း = ''[[Negaraku]]''<br />("My Country")<div style="padding-top:0.5em;" class="center">[[File:Negaraku instrumental.ogg]]</div>
| ပုံ_နေရာ = {{Switcher|[[File:Malaysia (orthographic projection).svg|frameless]]|ကမ္ဘာလုံးတွင် ပြရန်|[[File:Location Malaysia ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|အရှေ့တောင်အာရှတွင် ပြရန်|default=1}}
| map_caption = {{map caption |location_color=dark green |region=အာရှတိုက် |subregion= [[အာဆီယံ]]
| subregion_color = မီးခိုးရင့်}}
| မြို့တော် = {{plainlist|
* [[ကွာလာလမ်ပူမြို့]]<br />{{coord|3|8|N|101|41|E|region:MY|display=inline}}
* [[ပူတြာဂျယာမြို့]] (အုပ်ချုပ်မှု)<br />{{coord|2|56|N|101|42|E|region:MY|display=inline}}
}}
| အကြီးဆုံးမြို့ = ကွာလာလမ်ပူမြို့
| languages_type = '''ရုံးသုံးဘာသာစကား'''<br />{{nobold|နှင့် အမျိုးသားဘာသာစကား}}
| languages = [[ပသျှူးဘာသာစကား|ပသျှူး]]<ref name="Script" group="n">Section 9 of the National Language Act 1963/67 states that "The script of the national language shall be the Rumi script: provided that this shall not prohibit the use of the Malay script, more commonly known as the Jawi script, of the national language".</ref>{{#tag:ref|Section 2 of the National Language Act 1963/67 states that "Save as provided in this Act and subject to the safeguards contained in Article 152(1) of the Constitution relating to any other language and the language of any other community in Malaysia the national language shall be used for official purposes".|group="n"}}<ref name="Recognised language" group="n">See Article 152 of the Federal Constitution of Malaysia and National Language Act 1963/67.</ref>
| languages_sub = yes
| languages2_type = အသိအမှတ်ပြုဘာသာစကားများ
| languages2 = [[:en:Malaysian English|အင်္ဂလိပ်]]<ref name="Recognised language" group="n" />
| ethnic_groups = * ၆၈.၈% [[:en:Bumiputera (Malaysia)|Bumiputera]] ([[:en:Malays (ethnic group)|Malay]], [[:en:Orang Asli|Orang Asli]], indigenous groups of [[:en:Sabah|Sabah]] and [[:en:Sarawak|Sarawak]])
* ၂၂.၆% [[:en:Malaysian Chinese|တရုတ်]]
* ၆.၈% [[:en:Malaysian Indian|အိန္ဒိယ]]
* ၁.၀% [[:en:Ethnic origins of people in Malaysia|အခြား]]
| ethnic_groups_year = ၂၀၂၀
| ethnic_groups_ref = <ref name="2017 pop">{{cite web|url=https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=155&bul_id=a1d1UTFZazd5ajJiRWFHNDduOXFFQT09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09|title=Current Population Estimates Malaysia 2016–2017|publisher=Department of Statistics, Malaysia|access-date=14 July 2017}}</ref>
{{sfn|Department of Statistics Malaysia|2020}}
| religion = * ၆၁.၃% [[:en:Islam in Malaysia|အစ္စလာမ်]] ([[နိုင်ငံတော်ဘာသာ|တရားဝင်]])<ref>{{cite web|url=http://www.jac.gov.my/images/stories/akta/federalconstitution.pdf|title=The States, Religion and Law of the Federation|work=Constitution of Malaysia|publisher=Judicial Appointments Commission|access-date=29 October 2017|quote=Islam is the religion of the Federation; but other religions may be practised in peace and harmony in any part of the Federation.|archive-url=https://web.archive.org/web/20170614105535/http://www.jac.gov.my/images/stories/akta/federalconstitution.pdf|archive-date=14 June 2017|url-status=dead|accessdate=1 November 2021|archivedate=2 February 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160202151159/http://www.jac.gov.my/images/stories/akta/federalconstitution.pdf}}</ref>
*၁၉.၈% [[:en:Buddhism in Malaysia|ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
* ၉.၂% [[:en:Christianity in Malaysia|ခရစ်ယာန်]]
* ၆.၃% [[:en:Hinduism in Malaysia|ဟိန္ဒူ]]
* ၃.၄% [[:en:Chinese folk religion|တရုတ်ရိုးရာ]]
* ၀.၇% မသိရှိ
* ၀.၅% အခြား
| religion_ref = <ref>{{cite web|url = https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=117&bul_id=MDMxdHZjWTk1SjFzTzNkRXYzcVZjdz09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09|title=Population Distribution and Basic Demographic Characteristic Report 2010 (Updated: 05/08/2011)|publisher=Department of Statistics, Malaysia|date=29 July 2011|access-date=11 June 2018}}</ref>
| demonym = [[:en:Malaysians|Malaysian]]
| government_type = [[:en:Federal monarchy|ဖက်ဒရယ်]] [[ပါလီမန် ဒီမိုကရေစီ စနစ်|ပါလီမန်]] [[:en:elective monarchy|ရွေးကောက်ခံ]] [[:en:constitutional monarchy|စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ်]]
| leader_title1 = [[:en:Yang di-Pertuan Agong|ယန်းဒီ-ပဲရ်တွမ်း အာဂုံး]] (ဘုရင်)
| leader_name1 = [[:en:Abdullah of Pahang|အဗ္ဗဒူလာ]]
| leader_title2 = [[မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ဝန်ကြီးချုပ်|ဝန်ကြီးချုပ်]]
| leader_name2 = [[အစ္စမေး ဆာဘရီ ဘင် ဟာကော့]]
| legislature = [[မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ပါလီမန်|ပါလီမန်]]
| sovereignty_type = လွတ်လပ်ရေးရ
| sovereignty_note = [[ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်း]]မှ
| established_event1 = [[:en:Federation of Malaya|မလာယဖက်ဒရေးရှင်း]]၏ [[:en:Merdeka Day|လွတ်လပ်ရေးနေ့]]
| established_date1 = ၁၉၅၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃၁ ရက်<ref>{{cite book|author=Mackay, Derek |title=Eastern Customs: The Customs Service in British Malaya and the Opium Trade|url=https://books.google.com/books?id=QM5LImNbYusC&pg=PA240|date=2005|publisher=The Radcliffe Press|isbn=978-1-85043-844-1|pages=240–}}</ref>
| established_event2 = [[:en:Sarawak Self-government Day|ဆာရာဝပ် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်မှု]]
| established_date2 = ၁၉၆၃ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၂ ရက်
| established_event3 = [[:en:Sarawak self-governanceNorth Borneo Self-government Day|မြောက်ဘော်နီယို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်မှု]]
| established_date3 = ၁၉၆၃ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃၁ ရက်<ref>{{cite web|url=https://www.astroawani.com/perspektif/kenapa-kita-takut-dengan-sejarah-22258|title=31 Ogos 1963, Hari kemerdekaan Sabah yang rasmi|publisher=AWANI|date=14 May 2021|access-date=1 September 2021}}</ref>
| established_event4 = [[:en:Proclamation of Malaysia|မလေးရှားဟု ကြေညာခြင်း]]
| established_date4 = ၁၉၆၃ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်
| area_rank = ၆၇ <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] -->
| area_km2 = ၃၃၀,၈၀၃
| area_sq_mi = ၁၂၇,၇၂၀
| percent_water = ၀.၃
| population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ၃၂,၇၃၀,၀၀၀<ref>{{cite web|url=https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=430&bul_id=aFYzVjJ3anNyQytHZGxzcUZxTG9Ydz09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09|title=Demographic Statistics First Quarter 2020, Malaysia|publisher=Department of Statistics, Malaysia|date=14 May 2020|access-date=12 June 2020}}</ref>
| population_estimate_year = Q1 2020
| population_estimate_rank = ၄၃
| population_census_year = ၂၀၁၀
| population_census = ၂၈,၃၃၄,၁၃၅<ref name="Population" />
| population_density_km2 = ၉၂
| population_density_sq_mi = ၂၃၇
| population_density_rank = ၁၁၆
| GDP_PPP_year = ၂၀၂၀
| GDP_PPP = {{increase}} $၉၀၀.၄၂၆ ဘီလီယံ<ref name="IMFWEOMY">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=548,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |publisher=[[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့]] |website=IMF.org |access-date=20 October 2020}}</ref>
| GDP_PPP_rank = ၃၀
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $၂၇,၂၈၇<ref name="IMFWEOMY" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = ၅၁
| GDP_nominal_year = ၂၀၂၀
| GDP_nominal = {{increase}} $၃၃၆.၃၃၀ ဘီလီယံ<ref name="IMFWEOMY" />
| GDP_nominal_rank = ၃၆
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $၁၀,၁၉၂<ref name="IMFWEOMY" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = ၆၀
| Gini_year = ၂၀၁၅
| Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady-->
| Gini = ၄၁ <!--number only-->
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=MY |title=Gini Index |publisher=[[ကမ္ဘာ့ဘဏ်]] |access-date=20 December 2018}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI_year = ၂၀၁၉<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI = ၀.၈၁၀<!--number only-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=[[ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးမှု အစီအစဉ်]]|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref>
| HDI_rank = ၆၂
| ဗဟိုဘဏ် =
| ငွေ = [[မလေးရှား ရင်းဂစ်|ရင်းဂစ်]] (RM)
| currency_code = MYR
| date_format = dd-mm-yyyy
| time_zone = [[မလေးရှားစ့တော်ချိန်ဘ|MST]]
| utc_offset = +8
| electricity = [[Mains electricity by country|240 V, 50 Hz]]
| drives_on = ဘယ်
| calling_code = +၆၀
| cctld = [[.my]]
| အထိမ်းအမှတ်များ =
}}
မလေးရှားနိုင်ငံသည် ဖက်ဒရယ် စည်းမျဉ်းခံ ဘုရင်စနစ် ကျင့်သုံးသော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး အရှေ့တောင် အာရှ တွင် တည်ရှိသည်။ မလေးရှားနိုင်ငံတွင် ပြည်နယ် ၁၃ ခုနှင့် ဖက်ဒရယ် နယ်မြေ ၃ ခု ပါဝင်ကာ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၁၂၇,၇၂၀ စတုရန်းမိုင် (စတုရန်း ကီလိုမီတာ ၃၃၀,၈၀၃ ကီလိုမီတာ) မျှ အကျယ်အဝန်းရှိကာ တောင်တရုတ်ပင်လယ်ဖြင့် ပိုင်းခြားထားသော အရွယ်အစား တူညီသော နယ်မြေအစိတ်အပိုင်းနှစ်ခု ရှိကာ ကျွန်းဆွယ် မလေးရှား နှင့် အရှေ့မလေးရှား (ဘော်နီယို မလေးရှား) ဟု ခေါ်ကြသည်။ ကျွန်းဆွယ် မလေးရှားဒေသမှာ ထိုင်းနိုင်ငံနှင့် ကုန်းမြေနယ်နိမိတ်၊ ပင်လယ်ပြင်နယ်နိမိတ် ထိစပ်လျက် ရှိကာ [[စင်ကာပူနိုင်ငံ]]၊ [[ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ]]၊ [[အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ]] တို့ နှင့် ပင်လယ်ပြင် နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်လျက် ရှိသည်။ အရှေ့မလေးရှား မှာမူ [[ဘရူနိုင်းနိုင်ငံ]]၊ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတို့ နှင့် ပင်လယ်ပြင်နယ်နိမိတ်၊ ကုန်းမြေနယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်လျက် ရှိကာ [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ]]၊ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ တို့နှင့် ပင်လယ်ပြင်နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်လျက် ရှိသည်။ မြို့တော်မှာ [[ကွာလာလမ်ပူမြို့]] ဖြစ်ပြီး ဖက်ဒရယ် အစိုးရ ရုံးထိုင်ရာမြို့မှာ ပူထရာဂျာရားမြို့ ဖြစ်သည်။ လူဦးရေ သန်း ၃၀ ရှိသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၄၄ ခုမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ယူရေးရှားတိုက်ကြီး၏ တောင်ဘက်ဆုံး အမှတ်ဖြစ်သော တန်ဂျွန် ပီရိုင်းမှာ မလေးရှားနိုင်ငံတွင် ရှိသည်။ ယဉ်စွန်းတန်း နှစ်ခုကြားရှိ အပူပိုင်းဒေသတွင် တည်ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ မက်ဂါဒိုင်ဗတ်စ် နိုင်ငံ ၁၈ နိုင်ငံတွင် တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ပါဝင်ကာ နိုင်ငံအတွင်း တွေ့ရသော တောရိုင်းတိရစ္ဆာန် မျိုးစိတ် အများအပြား ရှိသည်။
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ မူလရင်းမြစ်မှာ ထိုနေရာတွင် ရှိခဲ့သော မလေး ဘုရင် အုပ်ချုပ်ရာ ဒေသများ ဖြစ်ခဲ့ပြီး ၁၈ ရာစုမှစ၍ ဗြိတိသျှ အင်ပိုင်ယာ လက်အောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့ရသည်။ ပထမဆုံးသော ဗြိတိသျှ နယ်မြေများကို ရေလက်ကြား အခြေချရာ နေရာမျာဟု ခေါ်ပြီး ထိုဒေသမများ တည်ထောင်ပြီးနောက် မလေးဘုရင် အုပ်ချုပ်ရာ ဒေသများမှာ ဗြိတိသျှ တို့၏ အစောင့်အရှောက်ခံ နယ်မြေ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ကျွန်းဆွယ် မလေးရှား ဒေသရှိ နယ်မြေများကို ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် မလေးပြည်ထောင်စု အဖြစ် ပေါင်းစည်းခဲ့သည်။ မလာယာ ဒေသအား မလာယာ ဖက်ဒရေးရှင်း ဒေသ အဖြစ် ၁၉၄၈တွင် ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၁၉၅၇ ဩဂုတ်လ ၃၁ရက် တွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့သည်။ မလေးရှားသည် ဘော်နီယိုကျွန်း မြောက်ပိုင်း၊ ဆာရာဝပ်နှင့် စင်ကာပူတို့နှင့် ၁၉၆၃ စက်တင်ဘာ ၁၆တွင် ပေါင်းစည်းခဲ့သည်။ နှစ်နှစ်မျှ မကြာသော အချိန် ၁၉၆၅တွင် စင်ကာပူသည် ဖက်ဒရယ် ဒေသမှ ထုတ်ပယ်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။
မလေးရှားနိုင်ငံသည် လူမျိုးစုံနှင့် ယဉ်ကျေးမှုစုံ ရှိသောနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ထိုအချက်မှာ နိုင်ငံရေးတွင် ကျယ်ပြန့်သော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင် ပတ်သက်လျက် ရှိသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေမှ အစ္စလာမ် ဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ အဖြစ် ကြေညာထားသော်လည်း မွတ်စလင် မဟုတ်သူများ အတွက်လည်း လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့် ပေးထားသည်။ အစိုးရ စနစ်မှာ ဝက်စ်မင်စတာ ပါလီမန် စနစ်ကို နီးကပ်စွာ နမူနာ ယူထားပြီး တရားဥပဒေစနစ်မှာ ဖြတ်ထုံး စနစ်ကို အခြေခံ ထားသည်။ နိုင်ငံတော်၏ အကြီးအမှူးမှာ ဘုရင်ဖြစ်ပြီး "ယန် ဒီပါတွမ် အဂေါင်း" ဟု ခေါ်သည်။ ဘုရင်မှာ မလေးရှား ပြည်နယ် ကိုးခုမှ ဆွေစဉ်မျိုးဆက် အုပ်ချုပ်သူများထဲမှာ တစ်ဦးကို ငါးနှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးချယ်ခြင်း ဖြစ်သည်။ အစိုးရ အဖွဲ့၏ အကြီးအမှူးမှာ ဝန်ကြီးချုပ် ဖြစ်သည်။
လွတ်လပ်ရေး ရသည့် အချိန်မှစ၍ မလေးရှားသည် အာရှတွင် အကောင်းဆုံး စီးပွားရေး စံချိန်တင်ခဲ့သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး ဂျီဒီပီမှာ နှစ်စဉ် ၆.၅% တိုးတက်လာခဲ့သည်မှာ နှစ်ပေါင်း ၅၀ ခန့် ရှိပြီ ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေးမှာ ပုံမှန်အားဖြင့် သဘာဝ အရင်းအမြစ်များကို အခြေခံ ထားသော်လည်း သိပ္ပံ၊ ကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွားလုပ်ငန်း၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး နှင့် နိုင်ငံရပ်ခြား ဆေးကုသခံမည့်သူများကို လက်ခံခြင်း လုပ်ငန်းတို့သို့ တိုးချဲ့လာခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ် အခါတွင် မလေးရှားနိုင်ငံသည် လတ်တလော စက်မှုလုပ်ငန်း ဖွံ့ဖြိုးပြီးသော ဈေးကွက် စီးပွားရေး စနစ် ကျင့်သုံးသည့် နိုင်ငံဖြစ်လာပြီး အရှေ့တောင် အာရှတွင် တတိယ နေရာရှိကာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် နံပါတ် ၂၉ ရှိသည်။ အာဆီယံ အဖွဲ့၊ အရှေ့အာရှ ထိပ်သီးအဖွဲ့၊ အစ္စလာမ် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့ တို့ကို စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သော နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး အာရှ-ပစိဖိတ် စီးပွားရေး ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့၊ ဓနသဟာယ နိုင်ငံများ အဖွဲ့ နှင့် ဘက်မလိုက် လှုပ်ရှားမှု အဖွဲ့ တို့တွင် အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။
== အမည်ရင်းမြစ် ==
[[File:LA2-NSRW-1-0148 malaysia.jpg|thumb|left|alt=English Map of Southeast Asia, "MALAYSIA" typeset horizontally so that the letters run across the northernmost corner of Borneo and pass just south of the Philippines.|အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ ၁၉၁၄ ခုနှစ် ထုတ်ဝေသော မြေပုံတွင် မလေးကျွန်းစုများကို မလေးရှားဟု အမည်တပ်ခဲ့သည်။]]
မလေးရှားဆိုသော အမည်မှာ မလေး ဟူသော အမည်နှင့် လက်တင်-ဂရိဘာသာတို့၏ အပိတ်စကားလုံး "ရှား" တို့ကို ပေါင်းစပ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book|last=Room|first=Adrian|title=Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for Over 5000 Natural Features, Countries, Capitals, Territories, Cities and Historic Sites|publisher=McFarland & Company|year=2004|isbn=978-0-7864-1814-5|page=221}}</ref> မလေးရှား ဘာသာမှ မလာယု ဆိုသော စကားလုံးမှာ တမီလ် ဘာသာစကား "မလိုင်" နှင့် "အာ"တို့မှ ဆင်းသက်လာခြင်း ဖြစ်နိုင်ပြီး "တောင်ကုန်း" နှင့် "မြို့တော်၊ ကုန်းမြေ" ဟု အသီးသီး အဓိပ္ပာယ်ရသည်။<ref>{{cite book|last=Weightman|first=Barbara A.|title=Dragons and Tigers: A Geography of South, East, and Southeast Asia|year=2011|publisher=John Wiley and Sons|page=449|url=https://books.google.com/?id=qeBfed17zxEC|isbn=978-1-118-13998-1}}</ref><ref>{{cite book|last=Tiwary|first=Shanker Shiv|title=Encyclopaedia Of Southeast Asia And Its Tribes (Set Of 3 Vols.)|year=2009|publisher=Anmol Publications Pvt. Ltd|page=37|url=https://books.google.com/?id=YdEjAQAAIAAJ|isbn=978-81-261-3837-1}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=FRQwAQAAIAAJ|title=People of India |author=Singh, Kumar Suresh |volume=26 |page=981 |publisher=Anthropological Survey of India |year=2003 |isbn=978-81-85938-98-1}}</ref> ရှေးခေတ် အိန္ဒိယ ကုန်သည်များမှ မလေးကျွန်းဆွယ်အား မလာယာဒီပ ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite book|title=India's Interaction with Southeast Asia: History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization, Vol. 1, Part 3 |page=266 |author=Pande, Govind Chandra |isbn=978-81-87586-24-1 |year=2005 |publisher=Munshiram Manoharlal}}</ref><ref>{{cite book|title=The economic life of northern India: c. A.D. 700–1200 |page=139 |author= Gopal, Lallanji |isbn=978-81-208-0302-2 |year=2000 |publisher=Motilal Banarsidass}}</ref><ref>{{cite book|title= A Panorama of Indian Buddhism: Selections from the Maha Bodhi journal, 1892–1992 |page=612 |author=Ahir, D. C. |isbn=81-7030-462-8 |year=1995 |publisher=Sri Satguru Publications}}</ref><ref>{{cite book|title=The culture and art of India |url=https://archive.org/details/cultureartindia00muke |page=[https://archive.org/details/cultureartindia00muke/page/212 212] |author=Mukerjee, Radhakamal |isbn=978-81-215-0114-9 |year= 1984 |publisher=Coronet Books Inc}}</ref><ref>{{cite book|title= Some contributions of India to the ancient civilisation of Indonesia and Malaysia |page=8 |author=Sarkar, Himansu Bhusan |year=1970 |publisher=Punthi Pustak}}</ref> ထိုသို့သော ရင်းမြစ်များမှ ဆင်းသက်သည် ဖြစ်စေ မဆင်းသက်သည် ဖြစ်စေ မလာယု ဆိုသော စကားလုံးမှာ အစောပိုင်း မလေး၊ ဂျာဗား ဘာသာ စကားတို့တွင် ပုံမှန် အရှိန်ရလာသည် သို့မဟုတ် ပြေးသည်ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ထိုစကားလုံးမှာ ဆူမတြားကျွန်းရှိ ရေစီးသန်သော မလာယု မြစ်ကို ဖော်ပြခြင်း ဖြစ်သည်။<ref>{{citation|last1=Abdul Rashid|first1=Melebek|last2=Amat Juhari|first2=Moain|title=Sejarah Bahasa Melayu ("History of the Malay Language")|pages=9–10|publisher=Utusan Publications & Distributors|year=2006|isbn=967-61-1809-5}}</ref> ထိုအမည်အား ဆုမတြားကျွန်းပေါ်တွင် ၇ ရာစုက တည်ရှိခဲ့သော မလာယု ဘုရင်နိုင်ငံမှ အသုံးပြုခဲ့သည်။<ref>{{citation | last = Milner | first = Anthony | title = The Malays (The Peoples of South-East Asia and the Pacific) | pages = 18–19| publisher = Wiley-Blackwell | year = 2010 | isbn = 978-1-4443-3903-1}}</ref><ref>{{Cite book|last1 = Eliot | first1 = Joshua|first2 = Jane | last2 = Bickersteth|title = Sumatra Handbook|publisher = Footprint Handbooks|year = 2000|page = 262|url = https://books.google.com/?id=blwyICjuEPIC&printsec=frontcover|isbn = 1-900949-59-8}}</ref>
ဥရောပသားတို့ ကိုလိုနီနယ်မြေ အဖြစ် သိမ်းယူခြင်း မစတင်မီက မလေးကျွန်းဆွယ်အား တာနာ မလာယု (မလေးမြေ) ဟု ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ccsenet.org/journal/index.php/ass/article/download/23534/15030|title=Legitimacy of the Malays as the Sons of the Soil|author=Mohamed Anwar Omar Din|year=2012|publisher=Canadian Center of Science and Education|issn=1911-2025|pages=80–81}}</ref><ref>{{cite book|last=Reid|first=Anthony|authorlink=Anthony Reid (academic)|title=Imperial alchemy : nationalism and political identity in Southeast Asia|url=https://archive.org/details/imperialalchemyn00reid_283|publisher=Cambridge University Press|year=2010|isbn=978-0-521-87237-9|page=[https://archive.org/details/imperialalchemyn00reid_283/page/n109 95]}}</ref> ဂျာမန် ပညာရှင် ယိုဟန် ဖရိုင်းဒရစ် ဘလူးမန်းဘတ်ချ် က တီထွင်ခဲ့သော လူမျိုး ခွဲခြားရေး စနစ်တွင် အရှေ့တောင် အာရှ ပင်လယ်ပိုင်းတွင် နေထိုင်သူများကို မလေး လူမျိုး အဖြစ် အမျိုးအစား တစ်ခုတည်းအောက်တွက် အစုဖွဲ့ သတ်မှတ်ခဲ့သည်။<ref>{{cite book|author1=Bernasconi, Robert |author2=Lott, Tommy Lee |title=The Idea of Race|url=https://books.google.com/books?id=di2YVLKgIC8C|year=2000|publisher=Hackett Publishing|isbn=0-87220-458-8}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.yale.edu/glc/events/race/Painter.pdf |title=Collective Degradation: Slavery and the Construction of Race |work=Proceedings of the Fifth Annual Gilder Lehrman Center International Conference at Yale University |publisher=Yale University |date=7–8 November 2003 |accessdate=13 May 2014 |author=Painter, Nell Irvin |page=18 |location=New Haven, Connecticut |format=PDF |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131020105628/http://www.yale.edu/glc/events/race/Painter.pdf |archivedate=20 October 2013 }}</ref> ၁၈၂၆ ခုနှစ် ပြင်သစ် ရေကြောင်းသွားလာသူ ဂျူးလ် ဒူးမောင့် ဒါဗီးလ် ၏ အိုရှန်းနီးယား ခရီးစဉ် အပြီးတွင်မူ ၎င်းက ပထဝီ အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်သော ဆိုစိုင်ယက်တီ ဒီ ဂျီအိုဂရပ်ဖီသို့ မလေးရှား၊ မိုက်ခရိုနီးရှား နှင့် မီလန်နီးရှားဆိုသော် အခေါ်အဝေါ်များကို တင်ပြခဲ့သည်။ ထို ပစိဖိတ် ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ကျွန်းအုပ်စုများကို လက်ရှိ အသုံးအနှုန်း ဖြစ်သော ပိုလီနီးရှားမှ ခွဲခြားနိုင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်။ ဒူးမောင့် ဒါဗီးလ် က မလေးရှားကို အရှေ့အင်ဒီး တို့၏ ဒေသဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>{{Cite journal | doi = 10.1080/0022334032000120512| title = On the Islands of the Great Ocean| journal = The Journal of Pacific History| volume = 38| issue = 2| page = 163| year = 2003| last1 = d'Urville | first1 = J. S. B. C. S. D. | last2 = Ollivier | first2 = I. | last3 = De Biran | first3 = A. | last4 = Clark | first4 = G. }}</ref><!--Quote:The third division, Western Oceania, encompasses all the islands commonly known as the East Indies ... I shall leave the name Malaysia to this area, since it has already been used by some authors, and I think was first given by Mr Lesson--> ၁၈၅၀ တွင် အင်္ဂလိပ် လူမျိုးခွဲဗေဒ ပညာရှင် ဂျော့ရှ် ဆင်မြူယယ် ဝင်ဆာ အားလ်မှ အိန္ဒိယ ကျွန်းစုများနှင့် အရှေ့အာရှ ဂျာနယ်တွင် ရေးသားသော ဆောင်းပါးတွင် အရှေ့တောင် အာရှ ကျွန်းများကို မလာယုနီးရှား နှင့် အင်ဒုနီးရှား ဟု အမည်ပေးရန် တင်ပြခဲ့ပြီး ပထမ အမည်ကို ပို၍ နှစ်သက်ကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>{{Cite journal|last=Earl |first=George S. W. |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal=Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |page=119 |volume=IV}}</ref> ယနေ့ခေတ် အသုံးအနှုန်းတွင် မလေးဟူသော အမည်မှာ မလေးကျွန်းဆွယ် နှင့် အရှေ့တောင် အာရှရှိ အနီးအနား ကျွန်းဆွယ်များ ဖြစ်သော [[ဆူမတြာကျွန်း]]၏ အရှေ့ဘက် ကမ်းရိုးတန်း၊ [[ဘော်နီယိုကျွန်း]]၏ ကမ်းရိုးတန်းနှင့် ထိုဒေသ နှစ်ခု ကြားတွင် တည်ရှိနေသော ကျွန်းငယ်လေးများတွင် နေထိုင်ကြသော ဩစထရိုနီးရှန်း လူမျိုးတို့၏ လူမျိုးဘာသာရေး အုပ်စု တစ်ခု၏ အမည်အဖြစ် သုံးနှုန်းကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://global.britannica.com/EBchecked/topic/359662/Malay|title=Malay|year=2013|publisher=Encyclopaedia Britannica Inc.}}</ref>
နိုင်ငံသည် ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်းမှ ၁၉၅၇ တွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ပြီးနောက် မလာယာ ဖက်ဒရေးရှင်း ဟု အမည်ပေးခဲ့ပြီး မလေးကျွန်းဆွယ်၏ အထက်ပိုင်း တွင် အေဒီ ပထမရာစုက တည်ရှိခဲ့သော သမိုင်းဝင် ဘုရင်နိုင်ငံအမည် လန်ကာဆူကာ စသော အမည်များကိုလည်း အမည်မပေးမီက ထည့်သွင်း စဉ်းစားခဲ့သည်။<ref name="Mapping">{{Cite book|last = Suarez|first = Thomas|title = Early Mapping of Southeast Asia|publisher = Periplus Editions (HK) Ltd|year = 1999|pages = 46–47|url = https://books.google.com/?id=ZG7ZMAbv_jAC&printsec=frontcover|isbn = 962-593-470-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.statutelaw.gov.uk/content.aspx?LegType=All+Primary&PageNumber=72&NavFrom=2&parentActiveTextDocId=1118475&ActiveTextDocId=1118475&filesize=15776 |title=Federation of Malaya Independence Act 1957 (c. 60)e |publisher=The UK Statute Law Database |date=31 July 1957 |accessdate=6 November 2010}}</ref> ၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် လက်ရှိ မလာယာ ဖက်ဒရေးရှင်း နှင့် စင်ကာပူ၊ ဘော်နီယို မြောက်ပိုင်း၊ ဆာရာဝပ်တို့ ပူးပေါင်းကာ ဖက်ဒရေးရှင်း အသစ်တစ်ခု တည်ထောင်သည့် အခါတွင် မလေးရှား ဆိုသော အမည်ကို စတင် အသုံးပြုခဲ့သည်။<ref name="Bound for Glory">{{cite news|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090317235536/http://www.time.com/time/asia/2003/mahathir/mahathir961209.html |archivedate=17 March 2009 |url=http://www.time.com/time/asia/2003/mahathir/mahathir961209.html |title=Bound for Glory |last=Spaeth |first=Anthony |work=Time |date=9 December 1996 |accessdate=20 August 2011}}</ref> သီအိုရီ တစ်ခု အရ စင်ကာပူ၊ ဘော်နီယို မြောက်ပိုင်း နှင့် ဆာရာဝပ်တို့ ၁၉၆၃ တွင် ပါဝင်လာသောကြောင့် စီ ဆိုသော အမည်ကို ထည့်သွင်းခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။<ref name="Bound for Glory"/> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံရှိ နိုင်ငံရေး သမားများက ၎င်းတို့၏ "မလေးရှား" ပြည်နယ်ကို နိုင်ငံအသစ်မှ နာမည် မပေးမီတွင် အမည်ပြောင်းလဲရန် စဉ်းစား သုံးသပ်ခဲ့ကြသည်။<ref>{{Cite book |last=Sakai |first=Minako |editor1-last=Cao |editor1-first=Elizabeth |editor2-last=Morrell |title=Regional Minorities and Development in Asia |publisher=Routledge |year=2009 |page=124 |url=http://www.sabrizain.org/malaya/library/connections.pdf |isbn=978-0-415-55130-4 |chapter=Reviving Malay Connections in Southeast Asia |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141013055904/http://www.sabrizain.org/malaya/library/connections.pdf |archivedate=13 October 2014 |access-date=11 April 2016 |url-status=live }}</ref>
== သမိုင်း ==
[[File:Malacca Sultanate en.svg|thumb| ၁၅ ရာစုတွင် မလက္ကာ စူလ်တန်နယ်မြေမှ မလေးကျွန်းစု တဝှမ်းတွင် အစ္စလာမ် ဘာသာ ပြန့်ပွားရန် အဓိက နေရာမှ လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။]]
မလေးရှားတွင် လူသားတို့ စတင် အခြေချ နေထိုင်သည်မှာ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၄၀,၀၀၀ ကျော်မှ စခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/travel/international/6405497/Getaway-to-romance-in-Malaysia|title=Getaway to romance in Malaysia|author=Holme, Stephanie |publisher=stuff.co.nz|date=13 February 2012|accessdate=6 January 2014}}</ref> မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် ပထမဆုံး နေထိုင်သူများမှာ နီဂရစ်တို အနွယ်ဝင်များ ဖြစ်ကြသည်။<ref>{{cite journal | last = Fix | first = Alan G. | title = Malayan Paleosociology: Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli | journal = American Anthropologist, New Series | volume = 97 | issue = 2 | pages = 313–323 |date=June 1995 | doi = 10.1525/aa.1995.97.2.02a00090 | jstor=681964}}</ref> တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယမှ ကုန်သည်နှင့် အခြေချ နေထိုင်မည့်သူများ စတင်ရောက်ရှိခဲ့သည်မှာ အေဒီ ၁ ရာစု ကတည်းက ဖြစ်ပြီး ဒုတိယ နှင့် တတိယ ရာစုနှစ်များ အတွင်း ကုန်သွယ် ဆိပ်ကမ်းများနှင့် ကမ်းရိုးတန်းမြို့များကို တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့ ရောက်ရှိခဲ့ခြင်းကြောင့် ဒေသတွင်း ယဉ်ကျေးမှုတွင် တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယတို့၏ အငွေ့အသက်များ ဖုံးလွှမ်းခြင်းကို ထင်ရှားစွာ တွေ့ရပြီး မလေးကျွန်းဆွယ်ရှိ လူမျိုးများမှာ ဟိန္ဒူဘာသာ နှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ တို့ကို စတင် ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသည်။ [[သင်္သကရိုက်ဘာသာ]] ဖြင့် ရေးထိုးထားသော စာများကို [[အေဒီ]] ၄ ရာစု နှင့် ၅ ရာစုမှပင် စတင် တွေ့ရှိရသည်။<ref>{{Cite book|last = Mühlhäusler|first = Peter|last2 = Tryon|first2 = Darrell T|last3 = Wurm|first3 = Stephen A|title = Atlas of languages of intercultural communication in the Pacific, Asia and the Americas|publisher = Walter de Gruyer & Co|year = 1996|page = 695|url = https://books.google.com/?id=oCx0D0iE2QoC&printsec=frontcover|isbn =978-3-11-013417-9}}</ref> လန်ကာဆူကာ မင်းဆက်မှာ မလေးကျွန်းဆွယ်၏ မြောက်ပိုင်းဒေသတွင် ဒုတိယ ရာစုမှ ပင် စတင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြီး ၁၅ ရာစု ခန့် အထိ တည်ရှိခဲ့သည်။<ref name="Mapping"/> ၇ရာစု နှင့် ၁၃ ရာစု အတွင်းတွင် မလေးကျွန်းဆွယ်၏ တောင်ပိုင်း ဒေသ အများစုမှာ ပင်လယ်ပိုင်း သီရိဝိဇယ အင်ပိုင်ယာ၏ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ခဲ့သည်။ သီရိဝိဇယ အင်ပိုင်ယာ ပျက်သုဉ်းပြီးနောက်တွင် မဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာမှ မလေးကျွန်းဆွယ် ဒေသ အတော်များများနှင့် မလေးကျွန်းစုများတွင် ဩဇာ လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။<ref>{{cite book|author=Suporno, S. |year=1979|chapter=The Image of Majapahit in late Javanese and Indonesian Writing|title=Perceptions of the Past|location=Singapore|publisher=Heinemann Books for the Asian Studies Association of Australia|page=180|editor=A. Reid and D. Marr|series=Southeast Asia publications|volume=4}}</ref> ၁၄ရာစုတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာ မလေးလူမျိုးများ အကြား စတင် ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။<ref name="state.gov"/> ၁၅ ရာစုတွင် စင်ကာပူ ဘုရင်နိုင်ငံမှ ထွက်ပြေးလာသော ဘုရင်ဖြစ်သည့် စူလ်တန် အစ်စကန်းဒါး ရှား သည် မလက်ကာ စူလတန် နယ်မြေကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ကျွန်းဆွယ်ဒေသ၏ ပထမဆုံး လွတ်လပ်သော ပြည်နယ် အဖြစ် မှတ်ယူနိုင်သည်။<ref name="BBCchinesediaspora">{{Cite news|first=Jonathan |last=Kent |title=Chinese diaspora: Malaysia |date=3 March 2005 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4308241.stm |publisher=BBC News |accessdate=21 September 2010}}</ref> မလက်ကာသည် ထိုစဉ်က အရေးပါသော ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဒေသ တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဒေသတွင်းမှ ကုန်သွယ်မှုများကို ဆွဲဆောင်နိုင်ခဲ့သည်။
[[File:AMH-6472-KB Battle for Malacca between the VOC fleet and the Portuguese, 1606.jpg|thumb|left|alt=Dutch fleet vs Portuguese armada|၁၆၀၆ ခု နှစ် ဒတ်ချ်-ပေါ်တူဂီ စစ်ပွဲတွင် ဒတ်ချ်သင်္ဘောများ ပေါ်တူဂီတို့နှင့် တိုက်ခိုက်၍ [[မလက်ကာမြို့]] ကို ထိန်းချုပ်ရန် ကြိုးစားကြစဉ်]]
၁၅၁၁ ခုနှစ်တွင် မလက်ကာမြို့ကို ပေါ်တူဂီတို့ သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး<ref name="state.gov">{{cite web|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2777.htm |title=Malaysia |publisher=United States State Department |date=14 July 2010 |accessdate=14 September 2010}}</ref> ဒတ်ချ်တို့မှ ၁၆၄၁ ခုနှစ်တွင် ထပ်မံ သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ၁၇၈၆ တွင် ဗြိတိသျှ အင်ပိုင်ယာသည် ကဒါ စူလ်တန်ထံမှ ပီနန်ကျွန်းကို အရှေ့အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီသို့ ငှားရမ်းခဲ့ပြီးနောက် မလာယာတွင် စတင် အခြေချခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့က စင်ကာပူအား ၁၈၁၉ တွင် ရယူခဲ့ပြီးနောက်<ref>{{cite web|url=http://www.britishempire.co.uk/maproom/malaya.htm |title=The Map Room: South East Asia: Malaya |last=Luscombe |first=Stephen |accessdate=18 September 2010}}</ref> ၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် အင်ဂလို-ဒတ်ချ် စာချုပ်ဖြင့် မလက်ကာအား ရယူနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့မှ ပီနန်၊ မလက်ကာ၊ စင်ကာပူနှင့် လာဘွမ်ကျွန်းတို့ကို တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ရေလက်ကြားဒေသအား ဗြိတိသျှအစိုးရ တိုက်ရိုက် အုပ်ချုပ်သည့် ကိုလိုနီနယ်မြေ အဖြစ် တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစုသို့ ရောက်သော အခါတွင် ဗဟိုအစိုးရအောက်ရှိ မလေးပြည်နယ်များဟု သိရှိကြသော ပါဟန်း၊ စလန်ဂေါ၊ ပီရတ် နှင့် နက်ဂရီ ဆမ်ဘီလန်း ပြည်နယ်များတွင် မလေးအုပ်ချုပ်သူများကို အကြံပေးမည့် ဗြိတိသျှ လူမျိုးများကို ခန့်ထားခဲ့ပြီး အုပ်ချုပ်သူများမှ စာချုပ်အတိုင်း အုပ်ချုပ်ခဲ့ရသည်။ <ref>{{cite web|url=https://archive.org/stream/encyclopaediabri17chisrich#page/478/mode/2up |title=The Encyclopædia Britannica : a dictionary of arts, sciences, literature and general information |work=Encyclopædia Britannica |accessdate=17 October 2010}}</ref> အခြားသော ဗဟိုအစိုးရအောက်တွင် မဟုတ်သော ပြည်နယ် ၅ ခုမှာလည်း ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် တိုက်ရိုက် ရှိမနေသော်လည်း ဗြိတိသျှ အကြံပေး အရာရှိများကို ၂၀ ရာစုတွင်း ဝင်ရောက်လာပြီးနောက် တွင် လက်ခံခဲ့ရသည်။ ကျွန်းဆွယ် ဒေသ နှင့် ဘော်နီယိုတို့တွင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုများမှာ ၁၉ ရာစု အထိ ယေဘုယျအားဖြင့် ခွဲခြားထားခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်စိုးမှုအောက်တွင် တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယ လူမျိုးတို့အား အလုပ်သမား အဖြစ် ခေါ်ယူခြင်းကို အားပေးခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.une.edu.au/asiacentre/PDF/No22.pdf |title=International Migration and Governance in Malaysia: Policy and Performance |last=Kuar |first=Amarjit |publisher=University of New England |accessdate=20 December 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100509145612/http://www.une.edu.au/asiacentre/PDF/No22.pdf |archivedate=9 May 2010 }}</ref> ဘရူနိုင်း စူလ်တန် နှင့် စူလူး စူလ်တန်တို့က ၁၈၇၇ နှင့် ၁၈၇၈ ကြားတွင် နယ်မြေပိုင်ဆိုင်ခွင့်အား ဗြိတိသျှတို့အား လွှဲပြောင်းပြီးနောက်တွင် ယခု အခါတွင် ဆာဘား ဖြစ်လာမည့် ဒေသသည် ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် ဘော်နီယို မြောက်ပိုင်း ဒေသ အဖြစ် တည်ရှိလာခဲ့သည်။<ref>{{Cite book|title=Malaysia and Its Neighbours, The World studies series|author=Gullick, J. M. |url=https://books.google.com/?id=ykM9AAAAIAAJ&pg=PA148|year=1967|publisher=Taylor & Francis|location=|isbn=978-0-7100-4141-8|pages=148–149}}</ref> ၁၈၄၂ ခုနှစ်တွင် ဘရူနိုင်း စူလ်တန်မှ ဂျိမ်းစ် ဘရွတ်သို့ ဆာရာဝပ် ဒေသအား ပေးအပ်လိုက်ရပြီး ၎င်းအား ဆက်ခံသူများသည် လွတ်လပ်သော ဘုရင်နိုင်ငံ၏ အပေါ်မှ လူဖြူရာဂျာ များ အဖြစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်မှာ ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဗြိတိသျှ အစိုးရ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော ကိုလိုနီ နယ်မြေ ဖြစ်လာသည့် အချိန် အထိပင် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.britishempire.co.uk/maproom/sarawak.htm |last=Luscombe |first=Stephen |title=The Map Room: South East Asia: North Borneo |accessdate=1 July 2011}}</ref>
[[File:FORT CORNWALLIS GEORGETOWN PENANG ISLAND MALAYSIA JAN 2012 (6963840293).jpg|thumb|right|alt=Statue of Francis Light in the Fort of Cornwallis|right|မလေးရှားဖြစ်လာမည့် နေရာမှ ပထမဆုံး ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီ ပီနန်ရှိ ကွန်ဝေါလစ်ခံတပ်မှ ဖရန်စစ် လိုက်၏ ရုပ်တု]]
ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ် အတွင်း ဂျပန်တပ်များမှ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး မလာယာ၊ ဘော်နီယိုမြောက်ပိုင်း၊ ဆာရာဝပ် နှင့် စင်ကာပူတို့အား ၃ နှစ်တာမျှ သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန် အတွင်း လူမျိုးရေး တင်းမာမှုများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြီး မျိုးချစ်စိတ်ဓာတ်များ ရှင်သန်ထကြွ လာခဲ့သည်။<ref>{{Cite book|last = Hock|first = David Koh Wee|title = Legacies of World War II in South and East Asia|publisher = Institute of Southeast Asian Studies, Singapore|year = 2007|page = 48|url = https://www.google.com/books?id=awLp4TeUkzoC&printsec=frontcover|isbn = 978-981-230-457-5}}</ref> မလာယာအား မဟာမိတ်တပ်များမှ ပြန်လည် သိမ်းယူခဲ့ပြီးနောက် လွတ်လပ်ရေးရရှိရန် အတွက် ထောက်ခံမှုများ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/asia/asia/magazine/1999/990531/mahathir1.html |title=Our Region, Ourselves |author=Mohamad, Mahathir |work=Time |date=31 May 1999 |accessdate=26 October 2010 |archivedate=28 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100228072332/http://www.time.com/time/asia/asia/magazine/1999/990531/mahathir1.html }}</ref> ဗြိတိသျှတို့မှ စစ်အပြီးတွင် မလာယာပြည်ထောင်စု ဟုခေါ်သည့် ဗြိတိသျှအစိုးရ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော ကိုလိုနီနယ်မြေ တစ်ခု၏ အောက်တွင် မလာယာဒေသ၏ အုပ်ချုပ်ရေးအား ပေါင်းစု၍ တစုတစည်းတည်းထားရန် စီစဉ်ခဲ့သော်လည်း မလေးတို့မှ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။ ထိုသို့ ကန့်ကွက်ရသည့် အကြောင်းရင်းမှာ မလေး အုပ်ချုပ်သူတို့၏ ဩဇာကို ကျဆင်းစေသည့် ကိစ္စနှင့် တရုတ်လူမျိုးတို့အား နိုင်ငံသား ပေးမည့် ကိစ္စတို့ ဖြစ်သည်။ မလာယာ ပြည်ထောင်စုကို ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် စတင်တည်ထောင်၍ မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် ရှိသော စင်ကာပူမှ အပ ဗြိတိသျှတို့ ပိုင်ဆိုင်သည့် နယ်မြေအားလုံး ပါဝင်သည်။ သို့သော်လည်း အလျှင်အမြန်ပင် ဖျက်သိမ်းခဲ့ရပြီး ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်တွင် မလာယာ ဖက်ဒရေးရှင်း ဖြင့် အစားထိုးဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ထိုဖက်ဒရေးရှင်းအောက်တွက် မလေးပြည်နယ်များရှိ အုပ်ချုပ်သူတို့၏ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အား ဗြိတိသျှတို့၏ အစောင့်အရှောက်ဖြင့် ပြန်လည် အပ်နှင်းခဲ့သည်။<ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,816440,00.html |title=MALAYA: Token Citizenship |work=Time |date=19 May 1952 |accessdate=26 October 2010 |archivedate=25 November 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101125191837/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,816440,00.html }}</ref> ထိုအချိန်တွင် မလာယန် ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် တရုတ်လူမျိုး အများစု ပါဝင်သော သူပုန်တို့သည် ဗြိတိသျှတို့အား မလာယာမှ ထွက်ခွာသွားစေရန် ပြောက်ကျားစစ်ဆင်ရေးဖြင့် တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ မလာယန် အရေးပေါ်အခြေအနေသည် ၁၉၄၈ မှ ၁၉၆၀ အထိ ရှိခဲ့ပြီး ပုန်ကန်ထကြွမှုများကို နှိမ်နင်းရန် ဓနသယာယ တပ်များက မလာယာတွင် အခြေချ တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://se-asia.commemoration.gov.au/background-to-malayan-emergency/causes-and-description.php |title=The Malayan Emergency: 1948–1960 |publisher=Australian Government Department of Veteran Affairs |accessdate=1 July 2011 |archivedate=6 July 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110706121637/http://se-asia.commemoration.gov.au/background-to-malayan-emergency/causes-and-description.php }}</ref> ထို့နောက်တွင် မလာယာအား ဖက်ဒရေးရှင်း တစ်ခု အဖြစ် ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းရန် အတွက် စီစဉ်ခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှ အစိုးရမှ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော နယ်မြေ ဖြစ်သည့် မြောက်ဘော်နီယို (ဆာဘား အဖြစ် ဝင်ရောက်ပေါင်းစည်းခဲ့သည်။)၊ ဆာရာဝပ် နှင့် စင်ကာပူ တို့လည်း ပါဝင်လာမည် ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ဖက်ဒရေးရှင်း အဖြစ် ပေါင်းစည်းမည့် နေ့ရက်အား မလာယန် လွတ်လပ်ရေး ရသည့် နှစ်ပတ်လည် နှင့် တိုက်ဆိုက်၍ ၁၉၆၃ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃၁ ရက်တွင် စတင်ရန် စီစဉ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၆၃ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့ အထိ ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး အကြောင်းမှာ ကုလသမဂ္ဂမှ ဦးစီးသော ဖက်ဒရေးရှင်း ဖွဲ့စည်းမည့် ကိစ္စကို သဘောတူညီကြောင်း စစ်တမ်းကို ပြီးစီးစေရန် အတွက် ဖြစ်ပြီး ဖက်ဒရေးရှင်း ဖွဲ့စည်းမည့် ကိစ္စကို ဆန့်ကျင်သော အင်ဒိုနီးရှား နိုင်ငံမှ ဆူကာနိုနှင့် ဆာရာဝပ် ပြည်သူ့ ပေါင်းစည်းရေး ပါတီ တို့၏ ကိစ္စများကို ဖြေရှင်းရန် အတွက် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,870460,00.html |title=Malaysia: Tunku Yes, Sukarno No |work=Time |date=6 September 1963 |accessdate=17 October 2010 |archivedate=17 August 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130817073020/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,870460,00.html }}</ref><ref>{{cite book|author=Boon Kheng Cheah|title=Malaysia: The Making of a Nation|url=https://books.google.com/books?id=NOtXcEmHdjoC&pg=PA93|year=2002|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=978-981-230-154-3|pages=93–}}</ref>
ဖက်ဒရေးရှင်း ဖွဲ့စည်းခြင်းကြောင့် တင်းမာမှုများ ဖြစ်ပွားလာခဲ့ပြီး ၎င်းတို့တွင် အင်ဒိုနီးရှား နှင့် ပဋိပက္ခဖြစ်ခြင်း၊ ၁၉၆၅ ခုနှစ် စင်ကာပူ ဖက်ဒရေးရှင်းမှ ခွဲထွက်သွားခြင်း<ref>{{cite web |url=http://statutes.agc.gov.sg/non_version/cgi-bin/cgi_getdata.pl?actno=1997-REVED-INDEP&segid=888373490-000012#888373490-000012 |title=Proclamation on Singapore |publisher=Singapore Attorney-General |accessdate=27 October 2010 |archivedate=11 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511191506/http://statutes.agc.gov.sg/non_version/cgi-bin/cgi_getdata.pl?actno=1997-REVED-INDEP&segid=888373490-000012#888373490-000012 }}</ref><ref name="TIME Art">{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,828327,00.html |title=Malaysia: The Art of Dispelling Anxiety |work=Time |date=27 August 1965 |accessdate=26 October 2010 |archivedate=27 December 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101227090850/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,828327,00.html }}</ref> နှင့် လူမျိုးရေး ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပွားခြင်း တို့ ပါဝင်သည်။ လူမျိုးရေး ပဋိပက္ခမှာ မေလ ၁၃ ရက် အဓိကရုဏ်းတွင် အထွဋ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ <ref name="Race war">{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,900859,00.html |title=Race War in Malaysia |work=Time |date=23 May 1969 |accessdate=26 October 2010 |archivedate=18 May 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070518061525/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C900859%2C00.html }}</ref> အဓိကရုဏ်း အပြီးတွင် အငြင်းပွားစရာ အများအပြား ရှိသော စီးပွားရေး ပေါ်လစီ အသစ်ကို ဝန်ကြီးချုပ် ထွန်း အဘဒူရ် ရာဇတ် မှ စတင် မိတ်ဆက်ခဲ့ပြီး စီးပွားရေး ကဏ္ဍတွင် ဘူမိပူထရတို့၏ ပိုင်ဆိုင်မှုကို တိုးပွားရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။<ref name="New Economic Policy">{{cite web|author=Sundaram, Jomo Kwame |url=http://www.unrisd.org/80256B3C005BCCF9/(httpPublications)/A20E9AD6E5BA919780256B6D0057896B?OpenDocument&panel=seriespapers |title=The New Economic Policy and Interethnic Relations in Malaysia |publisher=UNRISD |date=1 September 2004 |accessdate=27 October 2010}}</ref> ဝန်ကြီးချုပ် [[မဟာသီယာ မိုဟာမက်]] လက်ထက်တွင် ၁၉၈၀ ခုနှစ်များမှ စတင်သော စီးပွားရေး တိုးတက်မှု နှင့် မြို့ပြ ဖွံ့ဖြိုးမှုများ အလျှင်အမြန် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ စီးပွားရေးသည် စိုက်ပျိုးရေးကို အခြေခံရာမှ ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်းများကို အခြေခံသော စီးပွားရေး စနစ်သို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ မက်ဂါဆင့် စီမံကိန်း အများအပြားကို အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ပြီး [[ပက်ထရိုးနက်စ် တာဝါ]]၊ တောင်-မြောက် အမြန်လမ်း၊ မာလ်တီမီဒီယာ စူပါ ကော်ရစ်ဒါ နှင့် ဖက်ဒရယ် အုပ်ချုပ်ရေး မြို့တော် အသစ်ဖြစ်သော ပူထရာဂျာရားမြို့ တို့ ပါဝင်သည်။<ref name="Bound for Glory" /> သို့သော်လည်း ၁၉၉၀ ခုနှစ် နှောင်းပိုင်းတွင် အာရှ စီးပွားရေးဂယက်ကြောင့် ငွေကြေးစနစ် နှင့် စတော့ ဈေးကွက်၊ အိမ်ခြံမြေ ဈေးကွက်တို့ ပြိုလဲလု နီးနီး ဖြစ်ခဲ့ရသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.polsci.tu.ac.th/Papers/Malaysia%20Paper.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100401070910/http://www.polsci.tu.ac.th/Papers/Malaysia%20Paper.pdf |archivedate=1 April 2010 |author=Ping, Lee Poh|author2=Yean, Tham Siew |title=Malaysia Ten Years After The Asian Financial Crisis |publisher=Thammasat University |accessdate=25 July 2011}}</ref>
== နိုင်ငံရေးနှင့် အစိုးရ ==
[[File:Perdana Putra building 2005.jpg|thumb|left|alt=Perdana Putra.|မလေးရှား ဝန်ကြီးချုပ်၏ ရုံးအဆောက်အအုံ တည်ရှိရာ ပါဒါနာ ပူထရာ]]
မလေးရှားသည် စည်းမျဉ်းခံ ရွေးကောက်ခံ ဘုရင်စနစ်ရှိ ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံ တစ်ခု ဖြစ်ပြီး အရှေ့တောင်အာရှတွင် တစ်ခုတည်းသော ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ အစိုးရ စနစ်သည် ဝက်မင်စတာ ပါလီမန် စနစ်ကို အတုယူ၍ နီးကပ်စွာ ပုံဖော်ထားပြီး ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီ အုပ်ချုပ်မှု၏ အမွေတစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။<ref name="FITA">{{cite web |url=http://www.fita.org/countries/malaysia.html?ma_rubrique=cadre |title=Malaysia Information |publisher=Federation of International Trade Associations |accessdate=27 October 2010 |archivedate=26 December 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101226105342/http://www.fita.org/countries/malaysia.html?ma_rubrique=cadre }}</ref> နိုင်ငံတော်၏ အကြီးအကဲအား ယန် ဒီ-ပါတွမ် အာဂေါင်း ဟု ခေါ်ပြီး အများစု က ဘုရင်ဟုပင် ခေါ်ကြသည်။ ဘုရင်ကို မလေးပြည်နယ်များရှိ ဆွေစဉ်မျိုးဆက် အုပ်ချုပ်လာခဲ့သော အုပ်ချုပ်သူ ၉ ဦးထဲမှ တစ်ဦးအား ကျန်သူများမှ ၅ နှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးချယ် တင်မြှောက်သည်။ အခြားအမည်ခံ ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်မှူးသာ ရှိသော ပြည်နယ် ၄ ခုမှ ရွေးချယ်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်တွင် ပါဝင်ခြင်း မရှိပေ။ တရားဝင် မဟုတ်သော်လည်း အားလုံးလက်ခံထားသည့် သဘောတူညီမှု အရ ထိုနေရာကို အုပ်ချုပ်သူ ၉ ဦးကြား အစဉ်လိုက် လှည့်လည်လျက် ရှိပြီး ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလမှ ယခု အထိ ကဒါပြည်နယ် အုပ်ချုပ်သူ အဘဒူရ် ဟာလင်း မှ ဘုရင်အဖြစ် ဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.majlisraja-raja.gov.my/index.php/bm/sejarah/senarai-yang-di-pertuan-agong|title=Senarai Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong|publisher=Laman Web Rasmi|accessdate=17 April 2016|archivedate=21 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170421035646/http://majlisraja-raja.gov.my/index.php/bm/sejarah/senarai-yang-di-pertuan-agong}}</ref> ၁၉၉၄ ခုနှစ် မလေးရှား နိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေအား ပြုပြင်လိုက်သည်မှ စ၍ ဘုရင်၏တာဝန် အတော်များများမှာ အခမ်းအနား တက်ရုံ သာလျှင် ဖြစ်ပြီး အထက်လွှတ်တော် အမတ်များ နှင့် ဝန်ကြီးများကို ရွေးချယ်ရာတွင်သာ ပါဝင်တော့သည်။<ref name="dfat">{{cite web|url=http://www.dfat.gov.au/geo/malaysia/malaysia_brief.html |title=Malaysia country brief |publisher=Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade |date=February 2014 |accessdate=22 October 2014}}</ref>
ဥပဒေပြုရာတွင် ဖက်ဒရယ်လွှတ်တော် နှင့် ပြည်နယ် လွှတ်တော်များတွင် ဥပဒေပြုအာဏာများကို ခွဲဝေ ရယူထားသည်။ လွှတ်တော် နှစ်ရပ် ရှိသော ဖက်ဒရယ် ပါလီမန် တွင် အောက်လွှတ်တော် နှင့် အထက်လွှတ်တော် ဖြစ်သော ဆီးနိတ် လွှတ်တော်တို့ ပါဝင်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.parlimen.gov.my/index.php?modload=sites&action=innerpage&id=5&view=23&uweb=p&lang=en |title=Background |publisher=Parlimen Malaysia |date=3 June 2010 |accessdate=25 July 2011}}</ref> အောက်လွှတ်တော် အမတ် ၂၂၂ ဦးအား တစ်ဦးချင်း ယှဉ်ပြိုင်ရသော မဲဆန္ဒနယ် တစ်ခုစီမှ အများဆုံး ၅ နှစ်သက်တမ်းဖြင့် ရွေးချယ် တင်မြှောက်ကြသည်။ ဆီးနိတ်လွှတ်တော် အမတ် ၇၀ ဦးမှာ ၃ နှစ် သက်တမ်းရှိပြီး ၂၆ ဦးမှာ ပြည်နယ်လွှတ်တော် ၁၃ ခုမှ ရွေးချယ်၍ ကျန်ရှိသော ၄၄ ဦးမှာ ဝန်ကြီးချုပ်၏ ထောက်ခံချက်ဖြင့် ဘုရင်မှ ခန့်အပ်သည်။ <ref name="state.gov"/> ပါလီမန်မှာ ပါတီစုံ စနစ် ရှိပြီး အစိုးရမှာ မဲအများဆုံးရသော ပါတီက ဖွဲ့စည်းခွင့် ရှိသည့်စနစ်ဖြင့် ရွေးချယ်သည်။ လွတ်လပ်ရေးရသည့် အချိန်မှစ၍ မလေးရှားနိုင်ငံသည် ညွန့်ပေါင်း ပါတီ ၁၃ ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ဘာရီဆန် နေရှင်နယ် ဟုခေါ်သည့် ညွန့်ပေါင်း အစိုးရမှ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။<ref name="state.gov" /><ref>{{cite book|author1=John W. Langford|author2=K. Lorne Brownsey|title=The Changing Shape of Government in the Asia-Pacific Region|url=https://books.google.com/books?id=q-sti92Y7TkC&pg=PA101|year=1988|publisher=IRPP|isbn=978-0-88645-060-1|pages=101–}}</ref>
ပြည်နယ် တစ်ခုစီတွင် တစ်ခုတည်းရှိသော ပြည်နယ် ဥပဒေပြု လွှတ်တော်ရှိပြီး အမတ်များအား တစ်ဦးချင်းယှဉ်ပြိုင်ရသော မဲဆန္ဒနယ်များမှ ရွေးချယ် တင်မြှောက်ထားသည်။ ပြည်နယ် အစိုးရအား ပြည်နယ် ဝန်ကြီးချုပ်မှ ဦးဆောင်ပြီး<ref name="state.gov"/> ထိုသူမှာ လွှတ်တော်ရှိ အမတ်နေရာအများဆုံး ရသော ပါတီမှ လွှတ်တော် အမတ် ဖြစ်သည်။ ဆွေစဉ်မျိုးဆက် အုပ်ချုပ်သူ ရှိသော ပြည်နယ်တွင် ဝန်ကြီးချုပ်သည် မလေးလူမျိုး ဖြစ်ရန် လိုအပ်ပြီး နိုင်ငံတော် ဝန်ကြီးချုပ်၏ အကြံပေးချက်ဖြင့် ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်သူမှ ခန့်အပ်ရသည်။<ref>{{Cite book|title = The management of secondary cities in southeast Asia|publisher = United Nations Centre for Human Settlements|year = 1996|page = 120|url = https://books.google.com/?id=P-3155j7FLkC&printsec=frontcover|isbn = 92-1-131313-9}}</ref> ပါလီမန် ရွေးကောက်ပွဲများကို ၅ နှစ်တစ်ကြိမ် အနည်းဆုံး ကျင်းပပြီး နောက်ဆုံး ကျင်းပခဲ့သော ရွေးကောက်ပွဲမှာ ၂၀၁၃ ခုနှစ် မေလတွင် ဖြစ်သည်။ <ref name="state.gov"/> အသက်၂၁ နှစ် အထက် မှတ်ပုံတင်ထားသော မဲဆန္ဒရှင်များသည် အောက်လွှတ်တော် အမတ် နေရာ အတွက် ဆန္ဒမဲ ပေးပိုင်ခွင့် ရှိပြီး ပြည်နယ် အများစုတွင် ပြည်နယ် ဥပဒေပြု လွှတ်တော် အမတ်နေရာ အတွက် ဆန္ဒမဲ ပေးပိုင်ခွင့် ရှိသည်။ မဲပေးခြင်းမှာ မပေးမနေရ မဟုတ်ပေ။<ref>{{cite web|url=http://www.ipu.org/parline/reports/2197.htm|title= Malaysia (Dewan Rakyat)|publisher=Inter-Parliamentary Union|date=29 September 2008}}</ref> ဆာရာဝပ်ပြည်နယ် ရွေးကောက်ပွဲမှလွဲ၍ အစဉ်အလာအရ ပြည်နယ် ရွေးကောက်ပွဲကို ဖက်ဒရယ် ရွေးကောက်ပွဲနှင့် တစ်ချိန်တည်း တပြိုင်တည်း ကျင်းပလေ့ ရှိသည်။<ref name="dfat"/>
အုပ်ချုပ်ရေး အာဏာအား ဝန်ကြီးချုပ် ဦးဆောင်သော အစိုးရအဖွဲ့သို့ အပ်နှင်းထားသည်။ ဝန်ကြီးချုပ်မှာ အောက်လွှတ်တော်၏ အမတ် ဖြစ်ရမည် ဖြစ်ပြီး ၎င်းသည် ဘုရင်၏ အကြံဉာဏ်ကို ရယူက ပါလီမန်ကို အုပ်ချုပ်ရမည် ဖြစ်သည်။ အစိုးရ အဖွဲ့အား လွှတ်တော် နှစ်ရပ်စလုံးရှိ ရွေးချယ်ခံ ကိုယ်စားလှယ်များ ထဲမှ ခန့်အပ်ရသည်။<ref name="state.gov"/> ဝန်ကြီးချုပ်သည် အစိုးရအဖွဲ့၏ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်ရုံသာမက အစိုးရ တစ်ခုလုံး၏ ခေါင်းဆောင်လည်း ဖြစ်သည်။ <ref name="dfat"/>
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ဥပဒေမှာ အင်္ဂလိပ်တို့၏ ဖြတ်ထုံးဥပဒေ အပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်။<ref name="state.gov"/> တရားစီရင်ရေး စနစ်သည် သီအိုရီ အရ လွတ်လပ်စွာ တည်ရှိနေသော်လည်း ၎င်း၏ လွတ်လပ်မှုမှာ မေးခွန်းထုတ်စရာ ဖြစ်နေပြီး တရားသူကြီးများကို ရွေးချယ်ခန့်အပ်ရာတွင် တာဝန်ခံမှုနှင့် ပွင့်လင်းမြင်သာမှု ကင်းမဲ့သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.icj.org/IMG/MALAYSIA.pdf|archiveurl=https://www.webcitation.org/63ipMMsMN?url=http://www.icj.org/IMG/MALAYSIA.pdf|archivedate=6 December 2011|title=Attacks on Justice – Malaysia|publisher=International Commission of Jurists|accessdate=5 December 2011}}</ref> တရားစီရင်ရေး စနစ်တွင် အမြင့်ဆုံး တရားရုံးမှာ ဖက်ဒရယ် တရားရုံးဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ အောက်တွင် အယူခံ တရားရုံးနှင့် တရားလွှတ်တော် ၂ ခု ရှိကာ တစ်ခုမှာ မလေးရှား ကျွန်းဆွယ် အတွက် ဖြစ်ပြီး အခြားတစ်ခုမှာ အရှေ့မလေးရှား အတွက် ဖြစ်သည်။ မလေးရှားတွင် တော်ဝင်မိသားစုမှ စွဲဆိုသော ပြစ်မှုများနှင့် တော်ဝင်မိသားစုသို့ စွဲဆိုသော ပြစ်မှုများကို ကြားနာရန် အထူး တရားရုံးတစ်ခု ရှိသည်။ လူသတ်မှု၊ အကြမ်းဖက်မှု နှင့် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှု များ အတွက် သေဒဏ် အပြစ်ပေးလေ့ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/212428/13_05_31_DPP_Malaysia_report_FINAL_single_pages.pdf|title=The Death Penalty in Malaysia|publisher=Government of the United Kingdom|accessdate=15 October 2013}}</ref> အများပြည်သူဆိုင်ရာ တရာရုံးများနှင့် အပြိုင်ရှိနေသည်မှာ<ref>{{cite news|last=England |first=Vaudine |url=http://www.bbc.co.uk/news/10567857 |title=Malaysian groups welcome first Islamic women judges |publisher=BBC News |date=9 July 2010 |accessdate=27 September 2010}}</ref> ရှာရီယာ တရားရုံးများ ဖြစ်ပြီး ထိုတရားရုံးများမှ မွတ်စလင်များအား ရှာရီယာ ဥပဒေဖြင့် စီရင်လေ့ ရှိကာ<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6703155.stm |title=Malaysia rejects Christian appeal |publisher=BBC News |date=30 May 2007 |accessdate=27 September 2010}}</ref> မိသားစု အရေး နှင့် ဘာသာရေး ကိစ္စရပ်များ အတွက် ဖြစ်သည်။
လူမျိုးရေးသည် နိုင်ငံရေးတွင် အဓိက အားတစ်ခု ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံရေး ပါတီ အများစုမှာ လူမျိုးပေါ်တွင် အခြေခံကြသည်။<ref name="state.gov"/> စီးပွားရေး ပေါ်လစီ အသစ် နှင့် ၎င်းအား အစားထိုးသော အမျိုးသား တိုးတက်ရေး ပေါ်လစီ အစရှိသည့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှု ပပျောက်ရေး လုပ်ဆောင်ချက်များမှာ မလေးရှား၏ အစပထမ နေထိုင်သူများဟု ယူဆသော ဘူမိပူထရ ဟုခေါ်သော မလေး နှင့် ရှေးဦးနေ လူမျိုးများ၏ ရပ်တည်မှုအား ဘူမိပူထရ မဟုတ်သည့် မလေးတရုတ် လူမျိုးများ နှင့် မလေးကုလား လူမျိုးများထက် ရှေ့ရောက်စေရန် အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ခြင်း ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |url=http://pmr.penerangan.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=237:dasar-ekonomi-baru-&catid=88:dasar-dasar-negara |title=Dasar Ekonomi Baru |publisher=Pusat Maklumat Rakyat |date=14 November 2008 |accessdate=21 November 2010 |archivedate=4 March 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304225325/http://pmr.penerangan.gov.my/index.php?catid=88:dasar-dasar-negara&id=237:dasar-ekonomi-baru-&option=com_content&view=article }}</ref> ထိုပေါ်လစီများမှ ဘူမိပူထရ များအား အလုပ်အကိုင်၊ ပညာရေး၊ ပညာသင်ဆု၊ စီးပွားရေး၊ အိမ်များကို သက်သာစွာ ရရှိ နေထိုင်နိုင်ရေး နှင့် အထောက်အပံ့ပေးထားသော စုဆောင်းမှု စသည်တို့တွင် ဦးစားပေး အခွင့်အရေး ရရှိနိုင်ရန် ဆောင်ရွက်ပေးထားသည်။ သို့သော်လည်း ထိုအကြောင်းကြောင့် လူမျိုး အချင်းချင်း ကြားတွင် မကျေနပ်မှုများ ပိုမို တိုးပွား လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.unrisd.org/unrisd/website/document.nsf/(httpPublications)/A20E9AD6E5BA919780256B6D0057896B?OpenDocument |title=The New Economic Policy and Interethnic Relations in Malaysia |author=Sundaram, Jomo Kwame |publisher=United Nations Research Institute for Social Development |date=1 September 2004 |issn=1020-8194 |accessdate=22 August 2011}}</ref> မလေးရှားတွင် လက်ရှိ ဖြစ်ပေါ်နေသော ငြင်းခုံမှုမှာ မလေးရှား ဥပဒေ နှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းသည် ဘာသာရေး လုံးဝ မနွယ်ဘဲ ရှိသင့်သည် သို့မဟုတ် အစ္စလာမ် စည်းမျဉ်းများပေါ်တွင် မူတည်သင့်သည် ဆိုသော ကိစ္စရပ် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2006/08/24/world/asia/24malaysia.html |title=Once Muslim, Now Christian and Caught in the Courts |work=The New York Times |last=Perlez |first=Jane |date=24 August 2006 |accessdate=22 August 2011}}</ref> ပင်န်မလေးရှားအစ္စလာမ် ပါတီမှ မလေးအမျိုးသား စည်းလုံးရေး အဖွဲ့ (ယူအမ်အင်န်အို) ၏ ထောက်ခံချက်ဖြင့် ကလန်တန် ပြည်နယ် လွှတ်တော်တွင် အတည်ပြု ပြဋ္ဌာန်းလာသော အစ္စလာမ် ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာ ဥပဒေများကို ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ ပိတ်ပင်ခဲ့ပြီး အကြောင်းပြချက်မှာ ရာဇဝတ်မှု ဥပဒေများသည် ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ တာဝန်သာ ဖြစ်သောကြောင့် ဟူ၍ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.simonbaker.me/2/hi/asia-pacific/2116032.stm |title=Malaysian state passes Islamic law |publisher=BBC News |date=8 July 2002 |accessdate=27 November 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2015/03/23/Kelantans-passing-of-hudud-amendments-void/|title='Kelantan's passing of hudud amendments void'|publisher=The Star|date=23 March 2015|accessdate=1 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.themalaymailonline.com/malaysia/article/bn-wont-declare-hudud-support-but-individual-members-can-chief-whip-says|title=BN won't declare hudud support, but individual members can, chief whip says|publisher=The Malay Mail|date=31 March 2015|accessdate=1 April 2015}}</ref>
== နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ ==
မလေးရှားသည် အာဆီယံ အဖွဲ့ နှင့် အစ္စလာမ် ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့ (အိုအိုင်စီ)<ref>{{cite web |url=http://www.kln.gov.my/web/guest/division-multilateral-oic-d8 |title=Islamic Affairs (OIC) and D8 Division |publisher=Malaysian Ministry of Foreign Affairs |accessdate=12 November 2010 |archivedate=9 March 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170309064902/http://www.kln.gov.my/web/guest/division-multilateral-oic-d8 }}</ref> တို့အား စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး ကုလသမဂ္ဂ၊<ref>{{cite web |url=http://www.un.org/members/list.shtml |title=List of Member States |publisher=United Nations |accessdate=8 November 2007 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071024134907/http://www.un.org/members-/list.shtml |archivedate=24 October 2007 }}</ref> အာရှ-ပစိဖိတ် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့၊<ref>{{cite web|url=http://www.apec.org/en/About-Us/About-APEC/Member-Economies.aspx|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101201151002/http://www.apec.org/en/About-Us/About-APEC/Member-Economies.aspx |archivedate=1 December 2010 |title=Member Economies|publisher=Asia-Pacific Economic Cooperation |accessdate=10 June 2011}}</ref> ဖွံ့ဖြိုးဆဲ ၈ နိုင်ငံ <ref>{{cite web|url=http://www.developing8.org/Membermalaysia.aspx|title=Malaysia|publisher=Developing 8 Countries|accessdate=15 October 2013|archivedate=30 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170630135700/http://www.developing8.org/Membermalaysia.aspx}}</ref> နှင့် ဘက်မလိုက်လှုပ်ရှားမှု အဖွဲ့<ref>{{cite web |url=http://www.nam.gov.za/background/members.htm |title=The Non-Aligned Movement: Member States |publisher=Non-Aligned Movement |accessdate=5 September 2010 |archivedate=9 December 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101209233514/http://www.nam.gov.za/background/members.htm }}</ref>စသော နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်း အများအပြားတွင်လည်း အဖွဲ့ဝင် အဖြစ် ပါဝင်လျက် ရှိသည်။ မလေးရှားသည် အာဆီယံ၊ အိုအိုင်စီ နှင့် ဘက်မလိုက် လှုပ်ရှားမှု အဖွဲ့တို့၏ အလှည့်ကျ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် ယခင်က ဆောင်ရွက်ခဲ့ဖူးသည်။<ref name="state.gov"/> ဗြိတိသျှကိုလိုနီ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသဖြင့် ဓနသဟာယ နိုင်ငံများ အဖွဲ့တွင်လည်း ပါဝင်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/Internal/142227/members/ |title=Member States |publisher=Commonwealth Secretariat |accessdate=26 October 2010}}</ref> ကွာလာလမ်ပူမြို့သည် ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံး အရှေ့အာရှ ထိပ်သီး အစည်းအဝေးပွဲကို လက်ခံကျင်းပရာ နေရာ ဖြစ်ခဲ့သည်။<ref name="govtnz">{{cite web |url=http://www.asean.fta.govt.nz/malaysia-foreign-relations |title=Malaysia Foreign Relations |publisher=New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade |date=4 December 2008 |accessdate=18 September 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100526030946/http://www.asean.fta.govt.nz/malaysia-foreign-relations/ |archivedate=26 May 2010 }}</ref>
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံခြားရေး ပေါ်လစီမှာ ကြားနေဝါဒ အပေါ်တွင် အခြေခံထားပြီး နိုင်ငံအားလုံးအား မည်သည့်နိုင်ငံရေး စနစ်ကို ကျင့်သုံးသည် ဖြစ်စေ ငြိမ်းချမ်းစွာ အတူယှဉ်တွဲ နေထိုင်နိုင်ရန် ရည်ရွယ်သည်။<ref name="kln">{{cite web| url = http://www.kln.gov.my/web/guest/foreign_policy | title = Malaysia's Foreign Policy | accessdate =21 September 2010 | work = [[Ministry of Foreign Affairs (Malaysia)|Ministry of Foreign Affairs]]}}</ref> အစိုးရသည် အရှေ့တောင် အာရှ လုံခြုံရေး နှင့် တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးကို အဓိက အရေးအကြီးဆုံး အချက် အဖြစ် ဦးစားပေး ဆောင်ရွက်ပြီး<ref name="govtnz"/> ဒေသအတွင်း အခြားသော နိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေး ပိုမို ကောင်းမွန်လာစေရန် ကြိုးစား လုပ်ဆောင်သည်။ သမိုင်းကြောင်း အရ ပြန်ကြည့်မည် ဆိုလျှင် အစိုးရမှ မလေးရှားနိုင်ငံအား တိုးတက်သော အစ္စလာမ်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ပုံဖော်ရန် ကြိုးစားခဲ့ပြီး အစ္စလာမ် နိုင်ငံများ နှင့် ဆက်ဆံရေး ခိုင်မာလာစေရန် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။<ref name="govtnz"/> မလေးရှား ပေါ်လစီ၏ ပြင်းထန်သော သက်ဝင်ယုံကြည်မှုမှာ နိုင်ငံ၏ အချုပ်အခြာ အာဏာ တည်မြဲရေး နှင့် ပြည်တွင်းကိစ္စရပ်များတွင် မိမိဘာသာ ထိန်းချုပ်မှု ရနိုင်စေရေးတို့ ဖြစ်ကြသည်။
နယ်မြေရေးရာ အငြင်းပွားမှု ပြဿနာများအတွက် အစိုးရမှ ဖြေရှင်းသည့် ပေါ်လစီမှာ လက်တွေ့ဝါဒ အပေါ်တွင် အခြေခံထားပြီး အငြင်းပွားမှုများကို နည်းလမ်း အမျိုးမျိုးဖြင့် ဖြေရှင်းလေ့ရှိကာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ တရားရုံးမှ ဖြေရှင်းခြင်း<ref>{{cite web|url=http://www.academicjournals.org/jlcr/abstracts/abstracts/abstract2009/Oct/Salleh%20et%20al.htm |title=Malaysia's policy towards its 1963–2008 territorial disputes |publisher=Academic Journals |date=7 September 2009 |accessdate=1 October 2010 |archiveurl=http://psasir.upm.edu.my/15525/ |archivedate=17 October 2013 |deadurl=yes}}</ref> စသည်တို့ပါဝင်သည်။ စပရက်ထလီ ကျွန်းများ၏ ပိုင်ဆိုင်မှုမှာ ဒေသအတွင်း နိုင်ငံအများအပြားကြားတွင် ဖြစ်ပေါ်လျက် ရှိပြီး တောင်တရုတ်ပင်လယ်၏ နေရာ အများစုကို တရုတ်မှ ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။ မလေးရှား၏ အိမ်နီးချင်းများ ဖြစ်ကြသော ဗီယက်နမ် နှင့် ဖိလစ်ပိုင်တို့ကဲ့သို့ တရုတ်နှင့် အငြင်းပွားမှုကို မလေးရှားမှ ရှောင်ရှားခဲ့သည်ကို သမိုင်းတွင် တွေ့ရသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2014/06/25/1338864/why-malaysia-unlike-philippines-keeps-quiet-sea-row|title=Why Malaysia, unlike Philippines, keeps quiet on sea row|author=Diola, Camille |work=[[The Philippine Star]]|date=25 June 2014|accessdate=25 June 2014}}</ref> သို့သော်လည်း တရုတ်သင်္ဘောများ မလေးရှား ရေပိုင်နက်အတွင်း ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာပြီးနောက် <ref>{{cite web|url=http://www.theborneopost.com/2015/09/27/presence-of-china-coast-guard-ship-at-luconia-shoals-spooks-local-fishermen/|title=Presence of China Coast Guard ship at Luconia Shoals spooks local fishermen|publisher=The Borneo Post|date=27 September 2015|accessdate=28 September 2015}}</ref> မလေးရှားသည် တရုတ်ကို ရှုံ့ချရာတွင် တက်ကြွစွာ လုပ်ဆောင်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.therakyatpost.com/news/2015/08/15/malaysia-lodges-diplomatic-protest-against-intrusion-at-beting-patinggi-ali/|title=Malaysia lodges diplomatic protest against intrusion at Beting Patinggi Ali|work=Bernama|publisher=The Rakyat Post|date=15 August 2015|accessdate=16 August 2015|archivedate=29 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929024442/http://www.therakyatpost.com/news/2015/08/15/malaysia-lodges-diplomatic-protest-against-intrusion-at-beting-patinggi-ali/}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/malaysia-slams-china-s/2200744.html |title=Malaysia slams China's 'provocation' in South China Sea |author1=Ben Blanchard |author2=Richard Pullin |work=Reuters |publisher=Channel News Asia |date=18 October 2015 |accessdate=20 October 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151019120244/http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/malaysia-slams-china-s/2200744.html |archivedate=19 October 2015 }}</ref> ဘရူနိုင်း နှင့် မလေးရှားတို့သည် ၂၀၀၉ ခုနှစ်မှစ၍ တစ်ဦး၏ နယ်မြေအား အခြားတစ်ဦးမှ ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း တောင်းဆိုခြင်းကို အဆုံးသတ်ရန် ကြေညာခဲ့ပြီး ရေပိုက်နက် နယ်နိမိတ်နှင့် ပတ်သက်သော ကိစ္စရပ်များကို ဖြေရှင်းရန် သဘောတူညီခဲ့သည်။<ref>{{cite web|title=Brunei drops all claims to Limbang|url=http://www.bt.com.bn/home_news/2009/03/17/brunei_drops_all_claims_to_limbang|author=Masli, Ubaidillah |work=[[The Brunei Times]]|date=17 March 2009|accessdate=23 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140712162447/http://www.bt.com.bn/home_news/2009/03/17/brunei_drops_all_claims_to_limbang|archivedate=12 July 2014|deadurl=no}}</ref> ဖိလစ်ပိုင် အနေနှင့် ငုပ်လျှိုးနေသော ဆာဘား အရှေ့ပိုင်းကို ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း တောင်းဆိုမှု ရှိသည်။<ref name="MYIDPHSG">{{cite journal|last=Mohamad|first=Kadir|year=2009|title=Malaysia's territorial disputes – two cases at the ICJ : Batu Puteh, Middle Rocks and South Ledge (Malaysia/Singapore), Ligitan and Sipadan [and the Sabah claim] (Malaysia/Indonesia/Philippines)|url=http://www.idfr.gov.my/images/stories/publication/2009/inside_pbp.pdf|publisher=Institute of Diplomacy and Foreign Relations (IDFR) Ministry of Foreign Affairs, Malaysia|quote=Map of British North Borneo, highlighting in yellow colour the area covered by the Philippine claim, presented to the Court by the Philippines during the Oral Hearings at the ICJ on 25 June 2001|page=46|accessdate=16 May 2014|format=PDF}}</ref> စင်ကာပူမှ ပင်လယ်ကို ရေဖို့၍ ကုန်းမြေများ တည်ဆောက်ခြင်းကြောင့် တင်းမာမှုကို ပိုမိုတိုးပွား လာစေခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2070.html |title=Disputed – International |publisher=CIA |accessdate=26 October 2010 |archivedate=14 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514215411/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2070.html }}</ref> အင်ဒိုနီးရှား နှင့်လည်း ရေပိုင်နက် နှင့် ကုန်းမြေ နယ်နိမိတ် အငြင်းပွားမှုတို့ အနည်းငယ်မျှ ရှိသည်။<ref name="MYIDPHSG"/><ref>{{cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news.cfm?NewsID=103802|title=Border disputes differ for Indonesia, M'sia|publisher=[[Daily Express (Malaysia)|Daily Express]]|date=16 October 2015|accessdate=19 October 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151019135525/http://www.dailyexpress.com.my/news.cfm?NewsID=103802|archivedate=19 October 2015|deadurl=no}}</ref>
[[File:Compilation of Malaysian Armed Forces.png|thumb|right|alt=Malaysian Armed Forces assets|မလေးရှား စစ်တပ်၏ လက်နက် ပိုင်ဆိုင်မှုများ။ (ထိပ်ဆုံး ယာဘက်မှ လက်ယာရစ်) စကော့ပီနဲ ကလပ်စ် ရေငုပ်သင်္ဘော၊ ပီတီ-၉၁အမ် အမ်ဘီတီ တင့်ကား၊ မလေးရှားကြည်းတပ် လေထီးတပ်သား တစ်ဦးအား အမ်-၄ သေနတ်ဖြင့် တွေ့ရပုံ၊အက်စ်ယူ-၃၀ အမ်ကေအမ် တိုက်လေယာဉ်]]
မလေးရှားသည် အစ္စရေးနိုင်ငံအား မည်သည့်အခါကမျှ အသိအမှတ် မပြုခဲ့သည့် အပြင် သံတမန် ဆက်ဆံရေးလည်း မရှိခဲ့ပေ။<ref name="myis">{{cite web |url=http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=3&DBID=1&LNGID=1&TMID=111&FID=624&PID=0&IID=1639&TTL=Malaysia:_Anti-Semitism_without_Jews |title=Malaysia: Anti-Semitism without Jews |publisher=Jerusalem Center for Public Affairs |accessdate=5 September 2010 |archivedate=2 August 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100802000649/http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=3&DBID=1&LNGID=1&TMID=111&FID=624&PID=0&IID=1639&TTL=Malaysia:_Anti-Semitism_without_Jews }}</ref> ထို့အပြင် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ရာဇဝတ် တရားရုံးအား အစ္စရေးတို့မှ ဂါဇာဖလော်တီလာ စီးနင်းမှု အတွက် အရေးယူရန် တောင်းဆိုခဲ့ဖူးသည်။<ref>{{cite news|url=http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2010/6/7/nation/20100607121340&sec=nation|title=Malaysia wants Israel referred to International Criminal Court (Updated)|author=Peng, Lee Yuk |work=The Star|date=7 June 2010|accessdate=21 May 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140709010256/http://www.thestar.com.my/story.aspx/?file=%2f2010%2f6%2f7%2fnation%2f20100607121340&sec=nation|archivedate=9 July 2014|deadurl=no}}</ref> မလေးရှား အနေနှင့် ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက် ရရှိပြီးမှာသာ အစ္စရေးနိုင်ငံ နှင့် တရားဝင် ဆက်ဆံရေး ဆောင်ရွက်မည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပြီး ထို့အတွက်ကြောင့် နှစ်ဖက်စလုံးအား အဖြေကို အမြန်ဆုံး ရှာဖွေရန် တိုက်တွန်းခဲ့သည်။<ref name="myis"/><ref name="nst">{{cite news|url=http://www.nst.com.my/nst/articles/MalaysiacanbeMuslim_thoughtleader_--Clinton/Article/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622053918/http://www.nst.com.my/nst/articles/MalaysiacanbeMuslim_thoughtleader_--Clinton/Article/ |archivedate=22 June 2011 |title=Malaysia can be Muslim 'thought leader' – Clinton |work=New Straits Times |accessdate=15 November 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2015/10/19/Anifah-restraint-Palestine-Israel/|title=Malaysia calls on Palestine and Israel to demonstrate restraint|work=Bernama|publisher=The Star|date=19 October 2015|accessdate=19 October 2015}}</ref> မလေးရှား ငြိမ်းချမ်းရေး ထိန်းသိမ်းရေး တပ်ဖွဲ့များသည် ကွန်ဂို၊ အီရန်-အီရတ်၊ နမီးဘီးယား၊ ဘော့စနီးယား နှင့် ဟာဇီဂိုးဗီးနား၊ ဆိုမာလီယာ၊ အရှေ့တီမော နှင့် လက်ဘနွန် အစရှိသော ကုလသမဂ္ဂ၏ ငြိမ်းချမ်းရေး ထိန်းသိမ်းရေး အထူးတာဝန် အများအပြားတွင် ပါဝင် ပံ့ပိုးကူညီ ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့ဖူးသည်။<ref name="state.gov"/><ref>{{cite news|url=http://www.un.int/malaysia/GA/67/2013-02-12%20Protection%20of%20Civilians.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131018034708/http://www.un.int/malaysia/GA/67/2013-02-12%20Protection%20of%20Civilians.pdf|archivedate=2013-10-18|title=Malaysia – Permanent Missions to the United Nations|publisher=United Nations|date=12 February 2013|accessdate=15 October 2013}}</ref>
မလေးရှား စစ်တပ်တွင် အခွဲ ၃ ခု ရှိပြီး တော်ဝင် မလေးရှား ရေတပ်၊ မလေးရှား ကြည်းတပ်နှင့် တော်ဝင် မလေးရှား လေတပ် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ စစ်မှုမထမ်းမနေရ အမိန့် မရှိဘဲ စစ်တပ်သို့ မိမိဆန္ဒဖြင့် ဝင်ရောက်လိုပါက အသက် ၁၈ နှစ် ပြည့်ရမည် ဖြစ်သည်။ စစ်တပ်သည် နိုင်ငံ ဂျီဒီပီ၏ ၁.၅% ကို သုံးစွဲပြီး လူအင်အား၏ ၁.၂၃% ကို အသုံးချထားသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.nationmaster.com/red/country/my-malaysia/mil-military&all=1 |title=Malaysian Military statistics |publisher=NationMaster |accessdate=1 October 2010}}</ref>
အင်အားရှိ နိုင်ငံ ၅ ခု ၏ ကာကွယ်ရေး အစီအစဉ်မှာ ဒေသအတွင်း လုံခြုံရေးအတွက် ပဏာမ ခြေလှမ်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး နှစ် ၄၀ နီးပါးခန့် သက်တမ်း ရှိခဲ့ပြီ ဖြစ်သည်။ ထိုအစီအစဉ်တွင် မလေးရှား၊ စင်ကာပူ၊ ဩစတြေးလျ၊ နယူးဇီလန် နှင့် ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်းတို့ ပူးပေါင်း၍ စစ်ရေး လေ့ကျင့်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း ပါဝင်သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.mysinchew.com/node/38249 |title=Australia says major military exercise underway in Malaysia |work=My Sinchew |date=26 April 2010 |accessdate=1 October 2010}}</ref> ဘရူနိုင်း<ref>{{cite web|url=http://www.bt.com.bn/news-national/2014/04/20/brunei-m%E2%80%99sia-train-11th-military-exercise|title=Brunei, M'sia train in 11th military exercise|author=Wood, Daniel|work=The Brunei Times|date=20 April 2014|accessdate=5 November 2014|archivedate=8 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141208183256/http://www.bt.com.bn/news-national/2014/04/20/brunei-m%E2%80%99sia-train-11th-military-exercise}}</ref>၊တရုတ်၊<ref>{{cite news|url=http://www.globaltimes.cn/content/898040.shtml|title=Joint table top exercise between armies of China, Malaysia kicks off in Malaysia|agency=[[Xinhua News Agency]]|work=[[Global Times]]|date=22 December 2014|accessdate=24 December 2014}}</ref>အင်ဒိုနီးရှား<ref>{{cite news|url=http://www.antaranews.com/en/news/1284390436/indonesia-malaysia-military-exercises-must-continue-defence-minister |title=Indonesia-Malaysia military exercises must continue – defence minister |work=ANTARA News |date=13 September 2010 |accessdate=1 October 2010}}</ref> နှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု<ref>{{cite web|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2014/08/25/Malaysia-US-armed-forces/|title=Malaysia, US armed forces in joint exercise|work=The Star|date=25 August 2014|accessdate=26 August 2014}}</ref> တို့နှင့်လည်း ပူးပေါင်းလေ့ကျင့်မှုများ စစ်ရေးဗျူဟာ စမ်းသပ်မှုများကို တွဲဖက် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ မလေးရှား၊ ဖိလစ်ပိုင်၊ ထိုင်း နှင့် ဗီယက်နမ် တို့အနေနှင့် လုံခြုံရေး တပ်ဖွဲ့များပူးပေါင်း၍ လေ့ကျင့်ခြင်းဖြင့် ပင်လယ်ရေပိုင်နက်အား လုံခြုံစေပြီး တရားမဝင် ကျူးကျော်ဝင်ရောက်နေထိုင်မှု၊ ပင်လယ်ဓားပြမှု၊ မှောင်ခိုမှုများကို ဖြေရှင်းနိုင်ရန် သဘောတူ ထားသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.mysinchew.com/node/43096 |title=Malaysia, Philippines committed to enhancing border security |work=My Sinchew |date=9 August 2010 |accessdate=18 September 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.graypage.com/assets/Piracy-in-Southeast-Asia-Organised-Criminal-Syndicatds-or-small-scale-opportunists.pdf|title=Piracy in Southeast Asia: Organised Criminal Syndicates or Small Scale Opportunists?|work=Gray Page|date=April 2013|accessdate=24 July 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150724082702/http://www.graypage.com/assets/Piracy-in-Southeast-Asia-Organised-Criminal-Syndicatds-or-small-scale-opportunists.pdf|archivedate=24 July 2015|deadurl=no|format=PDF}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2012/05/15/Malaysia-Thailand-military-exercise-to-include-other-agencies-Asean-members/|title=Malaysia, Thailand military exercise to include other agencies, Asean members|author=Carvalho, Martin |work=The Star|date=15 May 2012|accessdate=5 November 2014}}</ref> မွတ်စလင် ဒေသဖြစ်သော ဖိလစ်ပိုင် တောင်ပိုင်း<ref>{{cite web|last=Pike |first=John |url=http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2010/01/mil-100120-voa05.htm |title=Malaysia Intensifies Border Security Following US Warnings |publisher=GlobalSecurity.org |accessdate=18 September 2010}}</ref> နှင့် ထိုင်းနိုင်ငံ တောင်ပိုင်း<ref>{{Cite news|last=Kent |first=Jonathan |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3666607.stm |title=Malaysia ups Thai border security |publisher=BBC News |date=28 April 2004 |accessdate=18 September 2010}}</ref>တို့တွင် တွင် အစွန်းရောက် စစ်သွေးကြွများ၏ လုပ်ဆောင်ချက်များသည် မလေးရှားသို့ လျှံထွက် ရောက်ရှိလာမည်ကို စိုးရိမ်မှုများ ရှိနေကြသည်။
== ပြည်နယ်များ ==
<center>
{{အညွှန်းပါသော မလေးရှားမြေပုံ}}
</center>
မလေးရှားသည် ပြည်နယ် ၁၃ ခုနှင့် ဖက်ဒရယ် နယ်မြေ ၃ ခု ပါဝင်သော ဖက်ဒရေးရှင်း တစ်ခုဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.thestar.com.my/Opinion/Online-Exclusive/A-Humble-Submission/Profile/Articles/2015/11/02/understanding-federation-malaysia/|title=Understanding the Federation of Malaysia|publisher=The Star|date=2 November 2015|accessdate=3 November 2015|archivedate=5 November 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151105113420/http://www.thestar.com.my/Opinion/Online-Exclusive/A-Humble-Submission/Profile/Articles/2015/11/02/understanding-federation-malaysia/}}</ref> ၎င်းတို့ကို ဒေသ ၂ ခု ခွဲထားပြီး ပြည်နယ် ၁၁ ခုနှင့် ဖက်ဒရယ်နယ်မြေ ၂ ခုမှာ မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင် ရှိပြီး အခြား ပြည်နယ် ၂ ခုနှင့် ဖက်ဒရယ် ဒေသ တစ်ခုမှာ အရှေ့မလေးရှားတွင် ရှိသည်။ ပြည်နယ်များကို ခရိုင်များအဖြစ် ပိုင်းခြားထားပြီး ခရိုင်များကို မူကင်မ်ဟုခေါ်သော ဒေသ များ အဖြစ် ထပ်မံ ပိုင်းခြားထားသည်။ ဆာဘားနှင့် ဆာရာဝပ်တွင်မူ ခရိုင်များကို တိုင်းများ အဖြစ် ပေါင်းစည်းထားသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.statoids.com/ymy.html |title=Malaysia Districts |publisher=Statoids |accessdate=3 November 2010}}</ref>
ပြည်နယ်များ အတွက် အုပ်ချုပ်ရေး ကိစ္စများကို ဖက်ဒရယ်အစိုးရ နှင့် ပြည်နယ် အစိုးရများ မျှဝေထားပြီး ၎င်းတို့တွင် ကွဲပြားခြားနားသော ဩဇာအာဏာ အသီးသီးရှိသည်။ ဖက်ဒရယ် နယ်မြေများ အတွက်မူ ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သည်။ အောက်ပိုင်းမှ အုပ်ချုပ်ရေး ကိစ္စရပ်များကို ဒေသခံ အာဏာပိုင်များမှ လုပ်ဆောင်ကြပြီး မြို့တော် ကောင်စီ၊ ခရိုင်ကောင်စီ၊ မြူနီစီပါယ် ကောင်စီ စသည်တို့ ပါဝင်ကာ အချို့သော ကိစ္စရပ်များကို ဆောင်ရွက်ရန် အတွက် အတွက် ဥပဒေမှ ခွင့်ပြုထားသောအဖွဲ့အစည်းများကို ဖက်ဒရယ် အစိုးရနှင့် ပြည်နယ် အစိုးရ တို့မှ ဖွဲ့စည်းနိုင်သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.treasury.gov.my/pdf/lain-lain/msia_regဩime.pdf |title=Malaysia's government procurement regime |publisher=Ministry of Finance Malaysia |accessdate=19 February 2014 }}{{Dead link|date=January 2021 }}</ref> ဖက်ဒရယ် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ အရ ဖက်ဒရယ် နယ်မြေ ပြင်ပရှိ ဒေသခံ အာဏာပိုင်များသည် ပြည်နယ် အစိုးရ၏ စီရင်ပိုင်ခွင့်အောက်တွင်သာ ရှိသော်လည်း<ref>{{cite web |url=http://lib.kedah.uitm.edu.my/psblibrary/notes/am110/layout/subject%20material/handouts/dpa/PAD%20320/h1.pdf |title=Introduction to local government in Malaysia |publisher=Universiti Teknologi Mara |accessdate=19 February 2014 |archivedate=28 March 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180328212349/http://lib.kedah.uitm.edu.my/psblibrary/notes/am110/layout/subject%20material/handouts/dpa/PAD%20320/h1.pdf }}</ref> လက်တွေ့တွင်မူ ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ ပြည်နယ် အစိုးရ၏ ကိစ္စရပ်များကို ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းများ ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://epress.lib.uts.edu.au/journals/index.php/cjlg/article/viewFile/759/1032 |title=Decentralisation or recentralisation? Trends in local government in Malaysia |author=Nooi, Phang Siew |publisher=Commonwealth Journal of Local Governance |date=May 2008 |accessdate=19 February 2014}}</ref> ဒေသခံ အာဏာပိုင်အဖွဲ့ ၁၄၄ ခု ရှိပြီး မြို့တော်ကောင်စီ ၁၁ခု၊ မြူနီစီပါယ်ကောင်စီ ၃၃၃ ခုနှင့် ခရိုင်ကောင်စီ ၉၇ ခု တို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.clgf.org.uk/userfiles/1/File/2008_Country_Files/MALAYSIA.pdf |title=Country profile:Malaysia |publisher=Commonwealth Local Government Forum |accessdate=19 February 2014 |archivedate=26 February 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140226175306/http://www.clgf.org.uk/userfiles/1/File/2008_Country_Files/MALAYSIA.pdf }}</ref>
ပြည်နယ် ၁၃ ခုမှာ သမိုင်းတွင် ရှိခဲ့သော မလေး ဘုရင်နိုင်ငံ ၁၃ ခုပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်။ ကျွန်းဆွယ်ပေါ်ရှိ ပြည်နယ် ၁၁ ခု ထဲမှ မလေးပြည်နယ်များဟု သိကြသော ၉ ခုသည် တော်ဝင်မိသားစုကို ဆက်လက် လက်ခံခဲ့ကြသည်။ ဘုရင်အား ထို အုပ်ချုပ်သူ ၉ဦးထဲမှ တစ်ဦးအား ကျန်သူများမှ ၅ နှစ် သက်တမ်း တာဝန်ထမ်းဆောင်ရန် ရွေးချယ်ကြသည်။ <ref name="state.gov"/> ဘုရင်မှ အုပ်ချုပ်သူ ကင်းမဲ့သွားသော ပြည်နယ်အား အုပ်ချုပ်ရန် အတွက် ၄ နှစ် သက်တမ်း ရှိသော ဘုရင်ခံအား ထိုပြည်နယ် ဝန်ကြီးချုပ်နှင့် တိုင်ပင်ပြီးနောက် ခန့်အပ်လေ့ ရှိသည်။ ပြည်နယ် တစ်ခုချင်းစီတွင် တစ်ခုတည်းရှိသော ဥပဒေပြု လွှတ်တော် တစ်ခု နှင့် ကိုယ်ပိုင် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ ရှိသည်။<ref name="Lim Hong Hai">{{cite web|url=http://library.fes.de/pdf-files/iez/01361005.pdf |title=Electoral Politics in Malaysia: 'Managing' Elections in a Plural Society |author=Hai, Lim Hong |accessdate=19 February 2014}}</ref> ဆာဘား နှင့် ဆာရာဝပ်တို့တွင် အခြား ပြည်နယ်များထက် ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့် ပိုရှိပြီး သီးခြား လူဝင်မှု ကြီးကြပ်ရေး ပေါ်လစီ နှင့် ထိန်းချုပ်မှုတို့အပြင် သီးသန့် နေထိုင်ခွင့် သတ်မှတ်ချက်တို့မှာ ထူးခြားချက်များ ဖြစ်ကြသည်။.<ref>{{cite book|author=Hannum, Hurst |title=Basic Documents on Autonomy and Minority Rights|url=https://books.google.com/books?id=_oV3pKJfnvcC&pg=PA342|year=1993|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=0-7923-1977-X|pages=342–}}</ref><ref>{{cite journal|author=Lockard, Craig A. |title=Sabah and Sarawak: The Politics of Development and Federalism. Kajian Malaysia, Special Issue. Edited by Francis Loh Kok Wah. Penang: Universiti Sains Malaysia, 1997. Pp. 236.|journal=[[Journal of Southeast Asian Studies]]|publisher=[[Cambridge University Press]]|volume=31|issue=1|date=March 2000|pages=210–213|doi=10.1017/S0022463400016192}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.theborneopost.com/2011/09/16/an-agreement-forged-and-forgotten/|title=An agreement forged and forgotten|author=Bong, Karen and Pilo, Wilfred |work=The Borneo Post|date=16 September 2011|accessdate=3 July 2014}}</ref> ပြည်နယ်နှင့် သက်ဆိုင်သော ကိစ္စရပ်များတွင် ဖက်ဒရယ် အဆင့်မှ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်း၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု မရှိခြင်း၊ ရေနံအတွက် အခွန်ဆောင်ရခြင်း နှင့် ပတ်သက်သော အငြင်းပွားမှုများ စသည့်တို့ကြောင့် မကြာခဏ ဆိုသလိုပင် ဂျဟိုး၊ ကလန်တန်၊ ဆာဘား နှင့် ဆာရာဝပ် အစရှိသော ပြည်နယ်များ၏ ခေါင်းဆောင်များမှ ခွဲထွက်မည်ဟု ကြေညာလေ့ ရှိသော်လည်း နောက်ဆက်တွဲ ဆောင်ရွက်ချက်များ မရှိသလို လွတ်လပ်ရေး အတွက် အမှန်တကယ် လှုပ်ရှားမျိုးလည်း မရှိပေ။<ref>{{cite web|url=http://www.academia.edu/2954857/James_Chin_1997_._Politics_of_Federal_Intervention_in_Malaysia_with_reference_to_Kelantan_Sarawak_and_Sabah_Journal_of_Commonwealth_and_Comparative_Politics_Vol._35_No_2_July_pp_96-120|title=Politics of Federal Intervention in Malaysia, with reference to Kelantan, Sarawak and Sabah|author=James Chin|journal=Journal of Commonwealth and Comparative Politics|publisher=[[Academia.edu]]|volume=35|pages=96–120|year=1997|accessdate=3 November 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://english.astroawani.com/malaysia-news/could-federation-malaysia-really-come-apart-76926|title=Could the Federation of Malaysia really come apart?|author=Mohd Hazmi Mohd Rusli|publisher=[[Astro Awani]]|date=18 October 2015|accessdate=3 November 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.todayonline.com/world/asia/will-things-fall-apart-malaysian-federation?|title=Will things fall apart in the Malaysian federation?|publisher=Today Online|date=3 November 2015|accessdate=3 November 2015}}</ref>
== ပထဝီနှင့် ရာသီဥတု ==
[[File:Malaysia on satellite map (NASA World Wind).PNG|left|thumb|alt=Malaysia on a satellite map globe|မလေးရှားသည် အီကွေတာ ဒေသတွင် တည်ရှိပြီး အပူပိုင်း မိုးသစ်တော ရာသီဥတု တစ်နှစ်လုံး ရှိသည်။]]
မလေးရှားနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စုစုပေါင်း ကုန်းမြေ ဧရိယာ အားဖြင့် ၆၆ ခုမြောက် အကြီးဆုံးသော နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်း မြေဧရိယာ အားဖြင့် ၁၂၇,၂၆၄ စတုရန်းမိုင် (၃၂၉,၆၁၃ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ရှိသည်။ အနောက်မလေးရှားတွင် ထိုင်းနိုင်ငံ နှင့် ကုန်းမြေ နယ်နိမိတ်ခြင်း ထိစပ်လျက် ရှိပြီး အရှေ့မလေးရှားတွင် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ နှင့် ဘရူနိုင်းနိုင်ငံ တို့နှင့် ကုန်းမြေ နယ်နိမိတ်ခြင်း ထိစပ်လျက် ရှိသည်။<ref name="CIA Fact Book">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/my.html |title=Malaysia |publisher=CIA |accessdate=27 March 2014 |archivedate=7 January 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190107064957/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/my.html }}</ref> စင်ကာပူနိုင်ငံ နှင့် ကျဉ်းမြောင်းသော တာရိုးလမ်း တစ်ခု နှင့် တံတားဖြင့် ဆက်သွယ်ထားသည်။ ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ<ref>{{cite web|url=http://www.ugm.ac.id/en/?q=news/to-reduce-conflicts-indonesia-and-malaysia-should-meet-intensively |title=To Reduce Conflicts, Indonesia and Malaysia Should Meet Intensively |publisher=Universitas Gadjah Mada |accessdate=26 October 2010}}</ref>၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ တို့နှင့် ပင်လယ် ရေပိုင်နက်ချင်း ထိစပ်လျက် ရှိသည်။.<ref>{{Cite book|last = Prescott|first = John Robert Victor|last2 = Schofield|first2 = Clive H|title = Undelimited maritime boundaries of the Asian Rim in the Pacific Ocean|publisher = International Boundaries Research Unit|year = 2001|page = 53|url = https://books.google.com/?id=-RT2lGdMZucC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn = 1-897643-43-8}}</ref> ကုန်းမြေ နယ်နိမိတ်များမှာ ပါလစ်မြစ်၊ ဂိုလော့မြစ် နှင့် ပဂါလာယန် တူးမြောင်း အစရှိသော ကြီးမားသော ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာ သွင်ပြင်လက္ခဏာများနှင့် ပိုင်းခြားထားသော်လည်း ပင်လယ်ရေပိုင်နက် သတ်မှတ်ချက်များမှာ အချေအတင် ငြင်းခုံဆဲပင် ဖြစ်သည်။.<ref name="CIA Fact Book"/> ဘရူနိုင်းနိုင်ငံသည် မလေးရှားနိုင်ငံ အတွင်း နိုင်ငံခြားမြေ ဝန်းရံနယ် ဖြစ်လုနီးပါး တည်ရှိပြီး<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bx.html |title=Brunei |publisher=CIA |accessdate=13 September 2011 |archivedate=12 June 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070612213743/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bx.html }}</ref> ဆာရာဝပ် ပြည်နယ်မှ ဘရူနိုင်းနိုင်ငံအား နှစ်ပိုင်းပိုင်းထားသည်။ မလေးရှားသည် အာရှကုန်းမကြီး နှင့် မလေးကျွန်းစုများ ပေါ်တွင် နယ်နိမိတ် ရှိသော တစ်ခုတည်းသော နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။<ref name="Marshall"/> တောင်ဘက်ပိုင်း ဂျဟိုးပြည်နယ်တွင် တည်ရှိသော တန်ဂျွန် ပီရိုင်းမှာ အာရှတိုက်၏ တောင်ဘက် အစွန်ဆုံး ထိပ်စွန်းတစ်ခု ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.nst.com.my/Weekly/Travel/article/TravelTips/20050718145301/Article/index_html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070703124222/http://www.nst.com.my/Weekly/Travel/article/TravelTips/20050718145301/Article/index_html|archivedate=2007-07-03|title=Asia's southernmost tip |author=Wei, Leow Cheah |work=Travel Times |date=3 July 2007 |accessdate=26 October 2010}}</ref> စူမားတြားကျွန်းနှင့် မလေးကျွန်းဆွယ် ကြားတွင် တည်ရှိသော [[မလက္ကာရေလက်ကြား]]မှာ ကမ္ဘာ့ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးအတွက် အရေးအကြီးဆုံးသော လမ်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်မှု၏ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော် ဖြတ်သန်း သွားလာလျက် ရှိသည်။<ref>{{cite news |last=Schuman |first=Michael |url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1893032,00.html |title=Waterway To the World – Summer Journey |work=Time |date=22 April 2009 |accessdate=16 August 2011 |archivedate=4 August 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110804021957/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1893032,00.html }}</ref>
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အစိတ်အပိုင်း နှစ်ခုကို တောင်တရုတ်ပင်လယ်မှ ပိုင်းခြားထားပြီး ကျွန်းဆွယ် မလေးရှားနှင့် အရှေ့မလေးရှားဒေသတို့သည် အလွန်တူညီသော ရှုခင်းများ ရှိကြကာ ကမ်းရိုးတန်း လွင်ပြင်များမှ တောင်ကုန်းများ တောင်တန်းများသို့ မြင့်တက်သွားသည့် မြေမျက်နှာသွင်ပြင်မျိုး ရှိသည်။<ref name="CIA Fact Book"/> မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်တွင် မလေးရှား ကုန်းမြေ၏ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ၌ပါဝင်ပြီး <ref name="Marshall"/> မြောက်မှ တောင်သို့ ၄၃၀မိုင် (၇၄၀ ကီလိုမီတာ) မျှ သွယ်တန်းလျက် ရှိကာ အကျယ်ဆုံးနေရာတွင် ၂၀၀မိုင် (၃၂၂ ကီလိုမီတာ)မျှ ကျယ်ဝန်းသည်။<ref name="Swee-Hock">{{Cite book|last = Saw|first = Swee-Hock|title = The population of Peninsular Malaysia|publisher = Institute of Southeast Asian Studies|year = 2007|pages = 1–2|url = https://books.google.com/?id=e4Yp2QJNVWgC&printsec=frontcover|isbn = 978-981-230-730-9}}</ref> အရှေ့ဘက် ကမ်းရိုးတန်း နှင့် အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းကြားတွင် တီတီဝန်ဆာ တောင်ကုန်းများဖြင့် ပိုင်းခြား ထားပြီး<ref>{{Cite book|last = Stevens|first = Alan M.|title = Kamus Lengkap Indonesia Inggris|publisher = Ohio University Press|year = 2004|page = 89|url = https://books.google.com/?id=cF97F--suNAC&printsec=frontcover|isbn = 979-433-387-5}}</ref> အမြင့်ဆုံး နေရာဖြစ်သော ကော်ဗူတောင်တွင် ၇,၁၆၂ပေ( ၂,၁၈၃ မီတာ) မျှ မြင့်တက်သွားကာ<ref name="AZ">{{Cite book |title=The A to Z of Malaysia |page=lxxxii |last=Ooi Keat Gin |first=Gin |publisher=Rowman & Littlefield |year=2010 |isbn=9780810876415 |accessdate=23 April 2014}}</ref> တောင်ကုန်းများ၏ တစ်စိတ်တပိုင်းမှာ ကျွန်းဆွယ်၏ အလယ်ပိုင်းသို့ သွယ်တန်း ဆင်းသက် သွားကြသည်။<ref name="Marshall"/> တောင်ကုန်းများမှာ သစ်တောများ ထူထပ်စွာ ရှိကြပြီး<ref name="Britannica"/> ဂရက်နိုက် များနှင့် အခြား မီးသင့်ကျောက်များဖြင့် အဓိကအားဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ အများစုမှာ တိုက်စားခံခဲ့ရပြီး ဖြစ်သဖြင့် ကာ့စ် ကုန်းမြေပြင် အသွင် ဖြစ်နေကြသည်။<ref name="Marshall"/> ထိုတောင်ကုန်းများသည် မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်ရှိ မြစ်များ၏ မြစ်ဖျားခံရာ ဒေသဖြစ်သည်။<ref name="Britannica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/358619/Main-Range |title=Main Range (mountains, Malaysia) |work=Encyclopædia Britannica |accessdate=1 October 2010}}</ref> ကျွန်းဆွယ်ကို ဝန်းရံထားသော ကမ်းရိုးတမ်း လွင်ပြင်တွင် အကျယ်ဆုံး နေရာ၌ ၃၁ မိုင် (၅၀ ကီလိုမီတာ) ရှိ၍ ကျွန်းဆွယ် ကမ်းရိုးတန်း အရှည်မှာ ၁,၂၀၀မိုင် (၁,၉၃၁ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသော်လည်း သင်္ဘောဆိပ်ကမ်းများမှာ အနောက်ဘက်ခြမ်းတွင် သာ ရှိသည်။<ref name="Swee-Hock"/>
[[File:Pinnacles at Mulu 2.jpg|thumb|right|alt=Limestone pinnacles jutting out of a mountainside forest on Mount Api|ဂူနန် မူလူး အမျိုးသား ဥယျာဉ်ရှိ အာပီတောင်ပေါ်မှ ထုံးကျောက် အချွန်အတက်များ]]
ဘော်နီယိုကျွန်းပေါ်ရှိ အရှေ့မလေးရှားတွင် ကမ်းရိုးတန်း အရှည်အားဖြင့် ၁,၆၂၀မိုင် (၂,၆၀၇ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသည်။<ref name="CIA Fact Book"/> ထိုဒေသအား ကမ်းရိုးတန်း ဒေသသ၊ တောင်ကုန်းနှင့် ချိုင့်ဝှမ်းများ၊ တောင်ကုန်း ထူထပ်သော အတွင်းပိုင်း ဟူ၍ ပိုင်းခြား ထားသည်။<ref name="Marshall"/> ခရော့ကာ တောင်တန်းများသည် ဆာရာဝပ်မှ မြောက်ဘက်သို့ သွယ်တန်းသွားပြီး<ref name="Marshall"/> ဆာဘားပြည်နယ် နှင့် နယ်နိမိတ် အဖြစ် တည်ရှိသည်။ ထိုဒေသမှာ ၁၃,၄၃၅ ပေ (၄,၀၉၅ မီတာ) မြင့်သော ကင်နာဘာလူးတောင် တည်ရှိရာ နေရာ ဖြစ်ပြီး<ref name="Richmond">{{Cite book|title = Malaysia, Singapore & Brunei |last = Richmond|first = Simon |isbn = 978-1-74104-887-2 |publisher =Lonely Planet |year =2010 |pages = 74–75 |url = https://books.google.com/?id=VMKOuzRxOJsC&printsec=frontcover}}</ref><ref name="Thiessen">{{Cite book |title=Borneo: Sabah – Brunei – Sarawak |last=Thiessen |first=Tamara |isbn=9781841623900 |publisher=Bradt Travel Guides |accessdate=23 April 2014 |year=2012 |page=192 |url=https://books.google.com/books?id=DCDkRTYwN5AC&pg=PA192}}</ref> မလေးရှား၏ အမြင့်ဆုံးတောင်လည်း ဖြစ်သည်။ ကင်နာဘာလူးတောင်သည် ကင်နာဘာလူး အမျိုးသား ဥယျာဉ် အတွင်း တည်ရှိပြီး မလေးရှားနိုင်ငံ အတွင်းရှိ ယူနက်စကို ကမ္ဘာ့ အမွေခံ နေရာ ၄ ခု တွင် တစ်ခုဖြစ်သဖြင့် ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားသော ဒေသဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.ecologyasia.com/html-loc/mount-kinabalu.htm |title=Mount Kinabalu – revered abode of the dead |publisher=Ecology Asia |accessdate=17 September 2010}}</ref>ဆာရာဝပ်တွင် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ဂူ ဖြစ်သော မူလူးဂူများ ရှိကာ ကမ္ဘာ့အမွေခံ နေရာ တစ်ခု ဖြစ်သော ဂူနန်မူလူး အမျိုးသား ဥယျာဉ် အတွင်းတွင် တည်ရှိသည်။<ref name="Marshall"/>
မလေးရှား၏ အပိုင်း ၂ ပိုင်း ကြားထဲတွင် ကျွန်း အများအပြား ရှိပြီး အကြီးဆုံး ကျွန်းမှာ ဘန်ဂီကျွန်းများ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite journal|author=Daw, T. |title=Reef Fish Aggregations in Sabah, East Malaysia|url=http://scrfa.org/images/stories/pdf/scrfa/daw_e.malaysia.pdf|date=April 2004|publisher=Society for the Conservation of Reef Fish Aggregations|series=Western Pacific Fisher Survey series|volume=5|page=17}}</ref> ဒေသ၏ ရာသီဥတုမှာ အီကွေတာ ရာသီဥတုဖြစ်ပြီး နှစ်စဉ် ဧပြီလမှ အောက်တိုဘာလ အတွင်း အနောက်တောင် အရပ်မှ ၊ အောက်တိုဘာမှ ဖေဖော်ဝါရီ အတွင်း အရှေ့မြောက် အရပ်မှ မုတ်သုံလေများ တိုက်ခတ်သည်။<ref name="Swee-Hock"/> ဝန်းရံထားသော သမုဒ္ဒရာများကြောင့် အပူချိန်မှာ သင့်တင့်မျှတသည်။<ref name="Marshall"/> စိုထိုင်းဆမှာ ပုံမှန်အားဖြင့် မြင့်မားပြီး နှစ်စဉ် မိုးရေချိန်မှာ ၉၈ လက်မ (၂၅၀ စင်တီမီတာ) မျှ ရှိသည်။<ref name="Swee-Hock"/> ကျွန်းဆွယ် ဒေသ နှင့် အရှေ့မလေးရှားတို့တွင် ရာသီဥတုမှာ ကွာခြားပြီး ကျွန်းဆွယ်ပေါ်ရှိ ရာသီဥတုမှာ ကုန်းမကြီးမှ လေတိုက်ခတ်မှုများမှ တိုက်ရိုက် သက်ရောက်မှု ရှိကာ ၎င်းနှင့် ဆန့်ကျင်စွာ အရှေ့ပိုင်းတွင်မူ ပင်လယ်ပြင်နှင့်ပိုမို နီးစပ်သော ရာသီဥတုမျိုး ရှိသည်။ နိုင်ငံတွင်း ရာသီဥတုကို ဒေသ ၃ ခု ခွဲခြားနိုင်ပြီး ကုန်းမြင့်ပိုင်း၊ မြေနိမ့်ပိုင်း နှင့် ကမ်းရိုးတန်း ရာသီဥတုတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲခြင်းမှ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် အမြင့် နှင့် မိုးရွာကျမှုတို့ကို သက်ရောက်မှု ရှိနိုင်ပြီး ရေကြီးမှု ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုမို များပြားလာကာ ထို့အတွက်ကြောင့် မိုးခေါင်ရေရှားခြင်းနှင့် ကြုံရနိုင်သည့် အလားအလာ ရှိသည်။<ref name="Marshall"/>
==ဇီဝမျိုးကွဲများ==
[[File:Wildlife of Malaysia.jpg|thumb|left|alt=Wildlife of Malaysia|မလေးရှား ဒေသခံ မျိုးရင်း တိရစ္ဆာန်များ (အပေါ်ယာမှ လက်ယာရစ်): အိုရီယန်တယ်ပိုင် အောက်ချင်းငှက်၊ ဟော့ခ်စ်ဘီလ် ပင်လယ်လိပ်၊ နှာမောင်းမျောက် ၊ မလာယန် ကျား ]]
မလေးရှားနိုင်ငံသည် ၁၉၉၃ ခုနှစ် ဇွန်လ ၁၂ ရက်တွင် ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ မျိုးကွဲများ နှင့် ပတ်သက်သည့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သဘောတူညီချက်အား လက်မှတ်ရေထိုးခဲ့ပြီး ၁၉၉၄ ခု ဇွန်လ ၂၄ ရက်မှ စ၍ စာချုပ် အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.cbd.int/convention/parties/list/ |title=List of Parties |accessdate=9 December 2012}}</ref> ထို့နောက်တွင် တစ်နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ဇီဝမျိုးကွဲများ ဆိုင်ရာ မဟာဗျူဟာ နှင့် ရှေ့လုပ်ငန်းစဉ်တို့ကို ထုတ်ပြန်ခဲ့ပြီး ညီလာခံတွင် ၁၉၉၈ ခု ဧပြီလ ၁၆ ရက်တွင် တင်သွင်းခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.arbec.com.my/NBP.pdf|title=Malaysia's National Policy on Biological Diversity|accessdate=15 October 2013|archivedate=20 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130820215449/http://arbec.com.my/NBP.pdf}}</ref> မလေးရှား နိုင်ငံသည် မက်ဂါ အဆင့်ရှိအောင် အလွန်အမင်း ကွဲပြားခြားနာမှုများ ရှိပြီး မျိုးစိတ်များ အမြောက်အမြား ရှိသကဲ့သို့ ဒေသအတွင်း၌ သာတွေ့ရသော မျိုးစိတ်များလည်း အလွန်များပြားသည်။<ref name="megadiverse">{{cite web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |title=Biodiversity Theme Report |publisher=Australian Government Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts |year=2001 |accessdate=24 January 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081208141905/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |archivedate=8 December 2008 }}</ref> ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သတ္တဝါမျိုးစိတ်များ၏ ၂၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။<ref name="Alexander">{{Cite book|last = Alexander|first = James|title = Malaysia Brunei & Singapore|publisher = New Holland Publishers|year = 2006|pages = 46–50|url = https://books.google.com/?id=KXaX4tUEOOsC&printsec=frontcover|isbn = 1-86011-309-5}}</ref> ဒေသအတွင်း၌ သာ တွေ့ရသော မျိုးစိတ်များကို ဘော်နီယိုကျွန်း တောင်ကုန်းများရှိ အမျိုးမျိုး ကွဲပြားသော သစ်တောများတွင် တွေ့ရပြီး မျိုးစိတ် တစ်ခုနှင့် တစ်ခုအား မြေနိမ့်ပိုင်း သစ်တောများဖြင့် သီးသန့် ပိုင်းခြားထားသည့် ပမာ ဖြစ်နေသည်။<ref name="Marshall">{{Cite book|title = World and Its Peoples: Malaysia, Philippines, Singapore, and Brunei|publisher = Marshall Cavendish Corporation|year = 2008|pages = 1160, 1166–1192, 1218–1222|url = https://books.google.com/?id=72VwCFtYHCgC&printsec=frontcover|isbn =978-0-7614-7642-9}}</ref> နိုင်ငံ အတွင်း နို့တိုက်သတ္တဝါ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၂၁၀ ခန့်မျှ ရှိသည်။<ref name="Richmond"/> ငှက်မျိုးစိတ်ပေါင်း ၆၂၀ ကျော်ကိုလည်း မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင် မှတ်တမ်းတင်ထားပြီး<ref name="Alexander"/> အများစုမှာ ထိုဒေသရှိ တောင်ကုန်းများ၌သာ တွေ့ရသည်။ ထို့အပြင် မလေးရှား ဘော်နီယို တွင်လည်း ထိုဒေသတွင်သာ တွေ့ရသော ငှက်မျိုးစိတ် အမြောက်အမြား ရှိသည်။ <ref name="Marshall"/> တွားသွားသတ္တဝါ မျိုးစိတ် ၂၅၀ ကျော်ကို တွေ့ရပြီး မျိုးစိတ် ၁၅၀ ကျော်မှာ မြွေမျိုးစိတ်များ ဖြစ်ကြပြီး<ref name="Richmond2007">{{Cite book|last = Richmond|first = Simon|title = Malaysia, Singapore and Brunei|publisher = Lonely Planet|year = 2007|pages = 63–64|url = https://books.google.com/?id=9a02sRJKFhMC&printsec=frontcover|doi =|id =|isbn = 1-74059-708-7}}</ref> ၈၀ ကျော်မှာ ပုတ်သင်ညိုနှင့် ဖွတ်ကဲ့သို့ မျိုးစိတ်များ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Richmond"/> ဖားမျိုးစိတ် ၁၅၀ ခန့် ရှိပြီး<ref name="Richmond"/> ပိုးမွှားမျိုးစိတ် ထောင်ပေါင်းများစွာ ရှိသည်။<ref name="Richmond"/> မလေးရှား၏ သီးသန့် စီးပွားရေး ဇုံမှာ ကုန်းမြေ ဧရိယာထက် ၁ဆခွဲမျှ ပိုမို ကျယ်ဝန်းပြီး<ref>{{Cite book|last = De Young|first = Cassandra|title = Review of the state of world marine capture fisheries management: Indian Ocean|publisher = [[Food and Agriculture Organization]] of the United Nations|year = 2006|page = 143|url = https://books.google.com/?id=_7JD1V3PijUC&printsec=frontcover|isbn = 92-5-105499-1}}</ref> ၎င်း၏ အချို့သော ရေ နေရာများမှာ ဇီဝမျိုးကွဲများအတွက် ထင်ရှားသော နေရာ ဖြစ်သည့် သန္တာတြိဂံ ဒေသတွင် တည်ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://wwf.panda.org/what_we_do/where_we_work/coraltriangle/ |title=Coral Triangle |publisher=WWF |accessdate=14 September 2010}}</ref> ဆီပါဒန်ကျွန်း အနီးရှိ ရေမှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဇီဝမျိုးကွဲ အစုံဆုံး ရေနေရာ ဖြစ်သည်။<ref name="Alexander"/> အရှေ့မလေးရှားနှင့် နယ်နိမိတ်ဖြစ်သော ဆူလူးပင်လယ်မှာ ဇီဝမျိုးကွဲများ အတွက် ထင်ရှားသော နေရာ ဖြစ်ပြီး သန္တာမျိုးစိတ် ၆၀၀ ခန့် နှင့် ငါးမျိုးစိတ် ၁၂၀၀ ခန့် ရှိသည်။<ref name="Gardeners">{{cite news |url=http://globalnation.inquirer.net/news/breakingnews/view/20101207-307576/Saving-the-gardeners-of-the-ocean |title=Saving the gardeners of the ocean |work=Inquirer Global Nation |date=12 July 2010 |accessdate=20 December 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101210194709/http://globalnation.inquirer.net/news/breakingnews/view/20101207-307576/Saving-the-gardeners-of-the-ocean |archivedate=10 December 2010 }}</ref> မလေးရှား ကျောက်ဂူများ၏ ထူးခြားသော ဇီဝမျိုးကွဲပုံမှာ ကမ္ဘာတဝှမ်းရှိ ဂေဟကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွားများကို အမြဲပင် စွဲဆောင်လျက် ရှိသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.caves.res.in/journal/c.htm |title=Species diversity and food-web complexity in the caves of Malaysia |publisher=Ambient Science, 2014 Vol 1(2) |accessdate=18 April 2016 |archivedate=3 May 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140503002921/http://www.caves.res.in/journal/c.htm }}</ref>
မလေးရှားတွင် မှိုမျိုးစိတ်ပေါင်း ၄,၀၀၀ ခန့် ရှိပြီး သစ်ကပ်မှော် ဖြစ်ပွားစေသော မျိုးစိတ်များလည်း ပါဝင်သည်။ မလေးရှားရှိ မျိုးစိတ် အမြောက်အမြားရှိသော မှိုအစုအဝေး နှစ်ခုတွင်
အက်စ်ကိုမိုင်ကိုတာ နှင့် ၎င်းတို့၏ လိင်မဲ့အခြေအနေအား အချို့သော တည်ရှိရာ နေရာ (သစ်ဆွေးများ၊ ပင်လယ်နှင့် ရေချို ဂေဟစနစ်များ တွင် အချို့အပင်များ၏ ကပ်ပါးများ အဖြစ်လည်းကောင်း၊ ဇီဝအားဖြင့် ဆွေးမြေ့ပျက်စီးမှုတွင် အထောက်အကူ ပေးသော ပစ္စည်းများ အဖြစ်လည်းကောင်း) တို့တွင် ဆန်းစစ်လေ့လာခဲ့ပြီး အခြားသော တည်ရှိရာ နေရာများ (အတွင်းကပ်ပါးများ အဖြစ် မြေကြီးထဲတွင် လည်းကောင်း၊ တိရစ္ဆာန် အညစ်အကြေးများတွင် လည်းကောင်း၊ လူနှင့် တိရစ္ဆာန်တို့တွင် ရောဂါဖြစ်စေနိုင်သော ပစ္စည်းများ အဖြစ်လည်းကောင်း) တွင်မူ ဆန်းစစ် လေ့လာခြင်း မပြုရသေးပေ သို့မဟုတ် အနည်းငယ်သာလျှင် ပြုရသေးသည်။ ဘာစီဒီယို မိုင်ကိုတာ တို့ကိုမူ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသာလျှင် လေ့လာဆန်းစစ်ခဲ့ပြီး ဘရက်ကက်မှိုများတွင် လည်းကောင်း၊ မှိုပွင့်များ နှင့် တုတ်ဒ်စတူးလ်များတွင် လည်းကောင်း လေ့လာခဲ့ပြီး မလေးရှား ရပ်စ် နှင့် စမတ် မှိုများ အကြောင်းကိုမူ အလွန်ပင် နည်းပါးစွာ သိရှိသေးသည်။ မလေးရှားရှိ မှို မျိုးစိတ် အမြောက်အမြားကို မှတ်တမ်းတင်ရခြင်း မရှိသေး ဆိုသည့် အချက်မှာ သံသယ ဖြစ်ဖွယ်ရာ မရှိပေ။ အသစ် ထပ်မံ တွေ့ရှိမည့် မှိုများသည် သိပ္ပံပညာအတွက် အသစ်ဖြစ်မည်ဟု မှန်းဆ နိုင်ပေသည်။ <ref>Lee, S.S.; Alias, S.A.; Jones, E.B.G.; Zainuddin, N. and Chan, H.T. (2012) ''Checklist of Fungi of Malaysia'' Research Pamphlet No. 132, Ministry of Natural Resources and Environment, Malaysia.</ref>
[[File:Rafflesia 80 cm.jpg|thumb|right|alt=Red flower made of 5 petals surrounding a depressed centre, on the forest floor surrounded by dead leaves and small green plants|အချို့သော ရပ်ဖဲလ်ရှား မျိုးစိတ်များသည် ၃.၃ပေ (၁မီတာ) ခန့် အချင်းမျှ အပွင့်ပွင့် ကြသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးသော ပန်းပွင့် ဖြစ်သည်။]]
မလေးရှား၏ ၃ ပုံ ၂ ပုံ ခန့်မှာ သစ်တောများဖြင့် ဖုံးလွှမ်းလျက် ရှိပြီး <ref name="Swee-Hock"/> အချို့သော သစ်တောများမှာ နှစ်ပေါင်း သန်း ၁၃၀ ကျော်မျှ သက်တမ်း ရှိပြီ ဖြစ်သည်။ <ref name="Richmond"/> သစ်တောများတွင် အင်-ကညင်မျိုး အပင်များ အများဆုံး ပေါက်ရောက်လျက် ရှိသည်။<ref name="WWF">{{cite web|url=http://www.wwf.org.my/about_wwf/what_we_do/forests_main/the_malaysian_rainforest/ |title=The Malaysian Rainforest |publisher=WWF Malaysia |accessdate=1 October 2010}}</ref> မြေနိမ့်သစ်တောများသည် ပေ ၂,၄၉၀ (၇၆၀ မီတာ) အောက် ဒေသများကို ဖုံးလွှမ်းထားပြီး <ref name="Swee-Hock"/> ယခင်က မလေးရှား အရှေ့ပိုင်းကို ထိုသို့သော သစ်တောများဖြင့် ဖုံးလွှမ်းထားကာ<ref name="WWF"/> ၎င်းတို့ကို ပူနွေးစွတ်စိုသော ရာသီဥတုက အထောက်အပံ့ ပေးထားသည်။<ref name="Marshall"/> အပွင့်ပွင့်သော ပန်းပင် နှင့် သစ်ပင် မျိုးစိတ် ၁၄,၅၀၀ ခန့် ရှိသည်။<ref name="Richmond"/> မိုးသစ်တောများအပြင် ၅၅၀ စတုရန်းမိုင် (၁,၄၂၅ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ကျော် ကျယ်ဝန်းသော လမုတောများလည်း မလေးရှားတွင် ရှိပြီး သစ်ဆွေးတောများလည်း အများအပြား ရှိသည်။ အမြင့်ပိုင်း ဒေသများတွင် ဝက်သစ်ချပင်များ၊ သစ်အယ်ပင်များ နှင့် တောင်ဇလပ်ပင်များက အင်ကညင်တို့ နေရာတွင် အစားထိုး ပေါက်ရောက်ကြသည်။ <ref name="Marshall"/> မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်တွင် ဗက်စကျူလာ အပင်မျိုးစိတ်ပေါင်း ၈,၅၀၀ ခန့်ရှိပြီး အရှေ့ မလေးရှားတွင် ၁၅,၀၀၀ ခန့် ရှိသည်။ <ref>{{Cite book|last = Oon|first = Helen|title = Globetrotter Wildlife Guide Malaysia|publisher = New Holland Publishers|year = 2008|page = [https://archive.org/details/wildlifeguidemal0000oonh/page/11 11]|url =https://archive.org/details/wildlifeguidemal0000oonh|doi =|id =|isbn = 1-84537-971-3}}</ref> အရှေ့မလေးရှားရှိ သစ်တောများတွင် သစ်ပင် မျိုးစိတ်ပေါင်း ၂,၀၀၀ ခန့် ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဇီဝမျိုးကွဲ အစုံဆုံး ဒေသ တစ်ခု ဖြစ်ကာ တစ်ဟက်တာ အကျယ်အဝန်းတိုင်းတွင် အပင်မျိုးစိတ်ပေါင်း ၂၄၀ မျှ ရှိသည်။ <ref name="Marshall"/> ထိုသစ်တောများတွင် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ပန်းပွင့်များ ဖြစ်သော ရပ်ဖဲလ်ရှား မျိုးစုဝင် အများအပြားကို တွေ့ရပြီး အကြီးဆုံး အချင်းမှာ ၃.၃ပေ (၁ မီတာ) မျှ ဖြစ်သည်။<ref name="Richmond2">{{Cite book|title = Malaysia, Singapore & Brunei |last = Richmond|first = Simon |isbn = 978-1-74104-887-2 |publisher =Lonely Planet |year =2010 |pages = 78–82 and 366 |url = https://books.google.com/?id=VMKOuzRxOJsC&printsec=frontcover}}</ref>
===ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်မှု ဆိုင်ရာ ပြဿနာများ===
သစ်ထုတ်လုပ်ခြင်း နှင့် စိုက်ပျိုးရေး ဆိုင်ရာ လုပ်ထုံးများကြောင် သစ်ပင်ဖုံးလွှမ်းမှုကို အကြီးအကျယ် ပျက်စီးစေပြီး နိုင်ငံအတွင်း သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ပျက်စီးမှုကို ဆိုးရွားစွာ ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ဆာရာဝပ်ရှိ မိုးသစ်တောများ၏ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော် ပြုန်းတီးနေပြီ ဖြစ်သည်။<ref name="Marshall"/> အရှေ့မလေးရှားတွင် သစ်ပင်များ မရှိတော့၍ ရေကြီးမှုများ ပိုမိုဆိုးရွားလာပြီး ကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင်မူ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းသော သစ်တောများအား ပြုန်းတီးပြီး ဖြစ်သည်<ref name="Richmond2"/> ယခု လက်ရှိ သစ်တော ပြုန်းတီးမှုနှုန်း အရ သစ်တောများသည် ၂၀၂၀ တွင် လုံးဝ ပျောက်ကွယ်သွားမည်ဟု ယူဆရသည်။<ref name="Marshall"/> သစ်တောပြုန်းတီးခြင်းမှာ တိရစ္ဆာန်များ၊ မှိုများ နှင့် အပင်များ အတွက် အဓိက ပြဿနာပင် ဖြစ်ပြီး သစ်တောများအား စိုက်ပျိုးမြေများ အတွက် ခုတ်ထွင် ရှင်းလင်းခဲ့ကြသည်။<ref name="Tigers">{{cite web |last=McQuillan |first=Rebecca |url=http://www.heraldscotland.com/news/transport-environment/can-global-summit-save-the-tiger-1.1070075 |title=Can global summit save the tiger |work=The Herald |location=Glasgow |date=22 November 2010 |accessdate=20 December 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110514032814/http://www.heraldscotland.com/news/transport-environment/can-global-summit-save-the-tiger-1.1070075 |archivedate=14 May 2011 }}</ref> ကျန်ရှိနေသော သစ်တောများကို အမျိုးသား ဥယျာဉ်များ အတွင်း တွေ့ရသည်။ <ref name="Richmond2"/> နေထိုင်ရာ ဒေသ ပျက်စီးခြင်းသည် ပင်လယ်ရေနေ သတ္တဝါများ အတွက် ခြိမ်းခြောက်မှု တစ်ခု ပင် ဖြစ်သည်။ <ref name="Gardeners"/> တရားမဝင် ငါးဖမ်းခြင်းမှာလည်း အခြား အန္တရာယ် တစ်ခု ဖြစ်ပြီး <ref name="Gardeners"/> ငါးဗုံးခွဲခြင်း နှင့် အဆိပ်ခပ်ခြင်း တို့ကြောင့်လည်း ပင်လယ်ဆိုင်ရာ ဂေဟစနစ်များကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ <ref name="Artificial">{{cite news|url=http://www.theborneopost.com/?p=78528 |title=Artificial reefs to prevent illegal fishing |work=The Borneo Post |date=4 December 2010 |accessdate=20 December 2010}}</ref>သားရေကျော လိပ်များမှာ ၁၉၅၀ နှစ်များမှ စ၍ ၉၈ ရာခိုင်နှုန်းမျှ လျော့နည်းသွားခဲ့သည်။<ref name="Richmond2007"/> အမဲလိုက်ခြင်းမှာလည်း အချို့သော တိရစ္ဆာန်များ အတွက် ပြဿနာ ဖြစ်ပြီး <ref name="Richmond2"/> တိရစ္ဆာန် တို့၏ အစိတ်အပိုင်းများကို အကျိုးအမြတ် အတွက် အလွန်အကျွံ သုံးစွဲခြင်းကလည်း ပင်လယ် သတ္တဝါများမှ အစ<ref name="Gardeners"/> ကျားများအဆုံး<ref name="Tigers"/> သတ္တဝါ အများအပြားကို ခြိမ်းခြောက်လျက် ရှိသည်။ ပင်လယ်နေ သတ္တဝါများသည်လည်း ချုပ်ထိန်းမှု မရှိသော ကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွား လုပ်ငန်းများကြောင့် အလွန်အမင်း ထိခိုက်ပျက်စီးစေသည်။<ref name="Go">{{cite news|url=http://www.nst.com.my/nst/articles/Go_Adiver__8217_sparadise/Article/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622063452/http://www.nst.com.my/nst/articles/Go_Adiver__8217_sparadise/Article/|archivedate=22 June 2011 |title=Go: A diver's paradise |work=New Straits Times |accessdate=20 December 2010}}</ref>
မလေးရှား အစိုးရသည် စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုအား သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး နှင့် ဘက်မျှစေရန် ရည်ရွယ် လုပ်ဆောင်နေသော်လည်း သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ထက် လုပ်ငန်းကြီးများကို ပို၍ ဦးစားပေးသည်ဟု စွပ်စွဲခြင်း ခံရသည်။<ref name="Richmond2"/> အချို့သော ပြည်နယ် အစိုးရများသည် သစ်တောပြုန်းတီးမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ထိခိုက်မှု နှင့် ပတ်ဝန်းကျင် ညစ်ညမ်းမှုတို့ကို တန်ပြန်ရန် ကြိုးစားလျက် ရှိကြပြီး<ref name="WWF"/> ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ သစ်ထုတ်လုပ်ခြင်းကို တစ်နှစ်လျှင် ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှ လျှော့ချရန် ကြိုးစားလျက် ရှိသည်။ အမျိုးသား ဥယျာဉ် ၂၈ ခုကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၂၃ ခုမှာ အရှေ့မလေးရှားတွင် ဖြစ်ပြီး ကျန် ၅ ခုမှာ ကျွန်းဆွယ်မလေးရှားတွင် ဖြစ်သည်။ <ref name="Richmond2"/> ဆီပါဒန် ကျွန်းကဲ့သို့သော ဇီဝမျိုးကွဲစုံရာ ဒေသများတွင် ကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွား လုပ်ငန်းအား ကန့်သတ် ထားသည်။ <ref name="Go"/> တိရစ္ဆာန် မှောင်ခိုမှုမှာ ကြီးစွာသော ပြဿနာ တစ်ခု ဖြစ်ပြီး မလေးရှား အစိုးရမှာ ဘရူနိုင်း အစိုးရ၊ အင်ဒိုနီးရှား အစိုးရ တို့နှင့် ဆွေးနွေး၍ မှောင်ခိုမှု တားဆီးရေး ဥပဒေများကို တသမတ်တည်း ဖြစ်စေရန် ဆွေးနွေးလျက် ရှိကြသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.theborneopost.com/?p=80482 |title=Standardize illegal animal trafficking law – Ellron |work=The Borneo Post |date=15 December 2010 |accessdate=20 December 2010}}</ref>
== စီးပွားရေး ==
[[File:Proton Suprima S Front Three Quarter Facing Left.jpg|thumb|right|alt=A blue Proton Suprima|ပရိုတွန် ကုမ္ပဏီသည် မလေးရှားရှိ မော်တော်ယာဉ် ထုတ်လုပ်သော ကုမ္ပဏီ ဖြစ်သည်။]]
မလေးရှားသည် အတော်အသင့် တံခါးပွင့်ပြီး နိုင်ငံအတွက် အသားပေးကာ စက်မှုလုပ်ငန်း ဖွံ့ဖြိုးမှုသို့ လောလောလတ်လတ် ပြောင်းလဲပြီးသော ဈေးကွက်စီးပွားရေး စနစ် ရှိသည်။<ref>{{cite web|last = Boulton | first = WilliaM |last2 = Pecht |first2 = Michael |last3 = Tucker |first3 = William |last4 = Wennberg |first4 = Sam |url=http://www.wtec.org/loyola/em/04_07.htm |title=Electronics Manufacturing in the Pacific Rim, World Technology Evaluation Center, Chapter 4: Malaysia |publisher=The World Technology Evaluation Center, Inc |date = May 1997|accessdate=1 November 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.infernalramblings.com/articles/Malaysian_Economy/436/ |title=Malaysia, A Statist Economy |publisher=Infernalramblings |accessdate=1 November 2010}}</ref> နိုင်ငံတော်မှာ မက်ခရို စီးပွားရေး အစီအစဉ်များဖြင့် စီးပွားရေး ကိစ္စများကို ထိန်းကျောင်း မောင်းနှင်ရန် ကြိုးစားရာတွင် အရေးပါသော နေရာမှ ရှိပြီး ယခုအခါတွင်မူ အစိုးရ၏ ကဏ္ဍ တဖြည်းဖြည်းချင်း မှေးမှိန်လာသည်။ မလေးရှားသည် အာရှတွင် အကောင်းဆုံးသော စီးပွားရေး မှတ်တမ်းရှိသော နိုင်ငံ တစ်ခုဖြစ်ပြီး ၁၉၅၇ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၅ ခုနှစ် အထိ စုစုပေါင်း ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်မှာ ပျမ်းမျှ ၆.၅ ရာခိုင်နှုန်းဖြင့် ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့သည်။ <ref name="state.gov"/> ၂၀၁၄ မှ ၂၀၁၅ အတွင်း မလေးရှား၏ စီးပွားရေးမှာ အာရှတွင် ပြိုင်ဆိုင်မှု အပြင်းထန်ဆုံး ဖြစ်ပြီး အာရှ တွင့် အဆင့် ၆ ရှိကာ တကမ္ဘာလုံးတွင် အဆင့် ၂၀ ရှိ၍ ဩစတြေးလျ၊ ပြင်သစ် နှင့် တောင်ကိုရီးယား တို့ထက် ပို၍ မြင့်သည်။ <ref>{{cite web | url=http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2014-2015/rankings/ | title=WEF | accessdate=13 February 2015}}</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် မလေးရှား၏ စီးပွားရေးမှာ ၆% တိုးတက်ခဲ့သဖြင့် အာဆီယံတွင် ဖိလစ်ပိုင်၏ ၆.၁% ပြီးလျှင် ဒုတိယမြောက် အမြင့်ဆုံး တိုးပွားမှု ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.nst.com.my/node/72681?m=1|title=Malaysia's GDP grows 6 percent in 2014|accessdate=12 February 2014}}</ref> မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ၂၀၁၄ ခုနှစ် စုစုပေါင်း ပြည်တွင်း ထုတ်ကုန်ကို လူတစ်ဦးချင်း ဝယ်ယူနိုင်မှု စွမ်းအား နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပြီး ကိန်းဂဏန်းမှာ ၇၄၆.၈၂၁ ဘီလီယံ ဒေါ်လာ ဖြစ်သဖြင့် အာဆီယံတွင် အင်ဒိုနီးရှား နှင့် ထိုင်းနိုင်ငံတို့ပြီးလျှင် တတိယ အကြီးဆုံး ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာတွင် ၂၈ ခုမြောက် အကြီးဆုံး ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2012&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=15&pr1.y=5&c=548&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects (Malaysia)|publisher=International Monetary Fund|accessdate=19 October 2014}}</ref>
၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင် ယခင် ဝန်ကြီးချုပ် [[မဟာသီယာ မိုဟာမက်]] မှ မလေးရှားနိုင်ငံ ၏ အနာဂတ် အတွက် ၎င်း၏ စိတ်ကူးအား "ရည်မှန်းချက် ၂၀၂၀" ဖြင့် ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့ပြီး ၂၀၂၀တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ အနေနှင့် မိမိဘာသာ အမှီအခို ကင်းမဲ့စွာ ပြည့်စုံလုံလောက်သော စက်မှုလုပ်ငန်း ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ပုံဖော်ထားခဲ့သည်။<ref name="Mahathir's Speech">{{cite news| title=The Way Forward| url=http://www.pmo.gov.my/?menu=page&page=1904| publisher=Prime Minister's Office| author=Mohamad, Mahathir| date=17 November 2008| accessdate=18 April 2016| archivedate=3 December 2008| archiveurl=https://web.archive.org/web/20081203071129/http://www.pmo.gov.my/?menu=page&page=1904}}</ref> နာဂျစ် ရာဇက် မှ မလေးရှား အနေနှင့် ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံ အဆင့်သို့ ပန်းတိုင် အဖြစ်မျှော်မှန်းထားသော ၂၀၂၀ ခုနှစ် မရောက်မီ စောလျင်စွာ ရရှိနိုင်ကြောင်း ပြောကြာခဲ့ပြီး နိုင်ငံ အတွင်း အစိုးရ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး အစီအစဉ် နှင့် စီးပွားရေး ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး အစီအစဉ် အစရှိသည့် အစီအစဉ် ၂ ခု ရှိကြောင်း ထပ်လောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.bernama.com.my/bernama/v7/bu/newsbusiness.php?id=1037840|title=M'sia On Track To Become High-income Nation Earlier Than Projected, Says Najib|agency=Bernama|date=12 May 2014|accessdate=13 May 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140512175507/http://www.bernama.com.my/bernama/v7/bu/newsbusiness.php?id=1037840|archivedate=12 May 2014|deadurl=yes}}</ref>
အိတ်ချ်အက်စ်ဘီစီ၏ အစီရင်ခံစာ အရ မလေးရှားသည် ၂၀၅၀ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာတွင် ၂၁ ခုမြောက် အကြီးဆုံး စီးပွားရေး အနေနှင့် ရှိနေမည် ဖြစ်ပြီး ဂျီဒီပီအားဖြင့် ၁.၂ ထရီလီယံ (၂၀၀၀ ခုနှစ် ဒေါ်လာတန်ဖိုး) မျှ ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းထားပြီး လူတစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီ အနေနှင့် အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၂၉,၂၄၇ ဒေါ်လာ (၂၀၀၀ ခုနှစ် ဒေါ်လာတန်ဖိုး) ဖြင့် ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းထားသည်။ အစီရင်ခံစာမှ ဖော်ပြထားချက်များတွင် အီလက်ထရွန်းနစ် ကိရိယာများ၊ ဓာတ်ဆီ နှင့် အရည်အဖြစ် ပြောင်းထားသော သဘာဝ ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လုပ်သူများ အနေဖြင့် လူတစ်ဦးချင်း ဝင်ငွေ သိသာစွာ တိုးတက်လာသည်ကို မြင်ရလိမ့်မည်။ မလေးရှား၏ လူတစ်ဦးချင်း သက်တမ်း၊ အခြားသူများ ထက်သာလွန်သော ကျောင်းနေမှုနှင့် သာမန်ထက်ပိုသော မွေးဖွားနှုန်းတို့က စီးပွားရေး တိုးချဲ့မှုများ အတွက် ကူညီ ပံ့ပိုးပေးလိမ့်မည်ဟု ဆိုထားသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.businessinsider.com/these-economies-will-dominate-the-world-in-2050-2012-1?IR=T&op=1|title=These Economies Will Dominate The World In 2050|author=Platt, Eric |publisher=[[Business Insider]]|date=13 January 2012|accessdate=19 October 2014}}</ref> ခရက်ဒစ် ဆွိစ် မှ မန်းနေးဂျင်း ဒါရိုက်တာ ဗစ်တာ ရှဗက်မှ "မလေးရှားတွင် ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာရန် လိုအပ်သော အရာများ အားလုံး ရှိသည်" ဟု ဆိုခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2012/5/7/business/11241892&sec=|title=Malaysia got what it takes to be developed nation|author=Wong, Wei-Shen|work=The Star|date=7 May 2012|accessdate=25 June 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140703075343/http://www.thestar.com.my/story.aspx/?file=%2f2012%2f5%2f7%2fbusiness%2f11241892&sec=|archivedate=3 July 2014|deadurl=no}}</ref>
၁၉၇၀ ခုနှစ်များတွင် သတ္တုတူးဖော်ရေး နှင့် စိုက်ပျိုးရေး အပေါ် အခြေခံထားသော စီးပွားရေးမှာ ကဏ္ဍ စုံလင်သော စီးပွားရေး အဖြစ်သို့ စတင်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်များမှ စ၍ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အလွန်မြင့်မားသော ကုန်ထုတ်လုပ်မှု ကဏ္ဍသည် နိုင်ငံ၏ ဖွံ့ဖြိုးရေး အတွက် ဦးဆောင် ဖြစ်ခဲ့သည်။<ref name="state.gov"/><ref>{{cite book|author=Osman-Rani, H.; Toh, Kin Woon and Ali, Anuwar |title=Effective mechanisms for the enhancement of technology and skills in Malaysia|url=https://books.google.com/books?id=Yy8V7K0jwsgC&lpg=PP1&pg=PA1|year=1986|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|page=1|isbn=978-9971-988-34-0}}</ref> နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး သည် ၁၉၉၇ အာရှ ငွေကြေးဂယက်တွင် အိမ်နီးချင်း နိုင်ငံများထက် စောလျင်စွာ ပြန်လည်ဦးမော့ လာခဲ့ပြီး ထိုအချိန်မှစ၍ ငွေကြေးဂယက် မဖြစ်မီ အချိန် လူတစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီ တစ်နှစ်လျှင် ဒေါ်လာ ၁၄,၈၀၀ သို့ ပြန်လည် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။<ref name=Globalization>{{Cite book|title=Globalization and the Transformation of Foreign Economic Policy |url=https://archive.org/details/globalizationtra0000bozy |last=Bożyk |first=Paweł |chapter=Newly Industrialized Countries |page=[https://archive.org/details/globalizationtra0000bozy/page/164 164] |publisher=Ashgate Publishing Ltd |year=2006 |isbn=0-7546-4638-6}}</ref><ref name=Principles>{{Cite book|title=Principles of Economics|last=Mankiw |first=N. Gregory |year=2007 |edition=4 |isbn=0-324-22472-9}}</ref> စီးပွားရေး မညီမျှမှုများမှာ မတူညီသော လူမျိုးများ အကြား တည်ရှိနေခဲ့သည်။ တရုတ်လူမျိုးများမှာ နိုင်ငံ လူဦးရေ၏ ၄ ပုံ ၁ပုံမျှ သာ ရှိသော်လည်း ဈေးကွက် အတွင်းရှိ အရင်းအနှီး၏ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှကို ပိုင်ဆိုင်ကြသည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/EF07Aa01.html |title=Minority rule, majority hate |last=Chau |first=Amy |work=Asia Times |accessdate=15 November 2010 |archivedate=18 January 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210118100346/http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/EF07Aa01.html }}</ref> မလေးရှားရှိ တရုတ်တို့၏ စီးပွားရေးမှာ ဝါးလုံး ကွန်ယက်ဟု ခေါ်သော အရှေ့တောင် အာရှ ဈေးကွက် အတွင်း မိသားစု နှင့် ယဉ်ကျေးမှု အရ ဆက်နွယ်နေကြသော နိုင်ငံခြားရောက် တရုတ်စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများ ကွန်ယက်၏ တစိတ်တဒေသ ဖြစ်သည်။<ref name="Weidenbaum">{{cite book|author=Weidenbaum, Murray L |title=The Bamboo Network: How Expatriate Chinese Entrepreneurs are Creating a New Economic Superpower in Asia|url=https://books.google.com/books?id=pcRlgZttsMUC|date=1996|publisher=Martin Kessler Books, Free Press|isbn=978-0-684-82289-1|pages=4–8}}</ref>
[[File:Petronas Panorama II.jpg|thumb|left|alt=Petronas Towers|[[ပက်ထရိုးနက်စ် တာဝါ]] တွင် မလေးရှား နိုင်ငံပိုင် ရေနံကုမ္ပဏီ ပက်ထရိုးနပ်စ်၏ ရုံးချုပ် တည်ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ တွင်တာဝါ များတွင် အမြင့်ဆုံး ဖြစ်သည်။]]
မလက်ကာ ရေလက်ကြားနှင့် ကပ်လျက် ရှိနေသော ပင်လယ်ကူး သင်္ဘော သွားလာရေး လမ်းကြောင်းမှ ကူညီပံ့ပိုးပေးထားသော အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကုန်သွယ်ရေး နှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်ရေး တို့မှာ အဓိက စီးပွားရေး ကဏ္ဍများ ဖြစ်ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www3.pmo.gov.my/WebNotesApp/tpmmain.nsf/6eb1bf73408d07794825674f0006897f/09ee4377fd049191482572aa00144782?OpenDocument|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140304044303/http://www3.pmo.gov.my/WebNotesApp/tpmmain.nsf/6eb1bf73408d07794825674f0006897f/09ee4377fd049191482572aa00144782?OpenDocument|archivedate=2014-03-04|title=The Security of The Straits of Malacca and Its Implications to The South East Asia Regional Security |publisher=Office of The Prime Minister of Malaysia |accessdate=21 June 2010}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bnm.gov.my/index.php?ch=111 |title=BNM National Summary Data Page |publisher=Bank Negara Malaysia |date=30 September 2003 |accessdate=29 October 2010 |archivedate=6 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100206205012/http://www.bnm.gov.my/index.php?ch=111 }}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1893032,00.html | work=Time | title=How to Defeat Pirates: Success in the Strait | first=Michael | last=Schuman | date=22 April 2009 | accessdate=18 April 2016 | archivedate=4 August 2011 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20110804021957/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1893032,00.html }}</ref> မလေးရှားသည် သဘာဝနှင့် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး ဆိုင်ရာ အရင်းအမြစ်များ တင်ပို့ရောင်းချသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ဓာတ်ဆီမှာ အဓိက ပို့ကုန် ဖြစ်သည်။<ref name="state.gov"/> တစ်ချိန်က မလေးရှား သည် ကမ္ဘာတွင် ခဲမဖြူ၊<ref>{{cite web|url=http://www1.american.edu/TED/tin.htm|title=TED Case Studies: Tin Mining In Malaysia – Present And Future|publisher=American University|accessdate=15 October 2013|archivedate=30 November 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161130185311/http://www1.american.edu/TED/tin.htm}}</ref> ရာဘာ နှင့် စားအုန်းဆီ အများဆုံး တင်ပို့သော နိုင်ငံ ဖြစ်ခဲ့သည်။ မလေးရှား၏ စီးပွားရေး အဆောက်အအုံပုံစံမှာ ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းမှ တခြားသို့ ပြောင်းလဲ ဦးတည်လျက် ရှိသော်လည်း<ref name="WPRO">{{cite web|url=http://www.wpro.who.int/countries/2006/maa/political_and_socioeconomic_situation.htm |title=WHO Western Pacific Region – 2006 – Malaysia – Political and socioeconomic situation |publisher=WHO |accessdate=18 October 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100829135114/http://www.wpro.who.int/countries/2006/maa/political_and_socioeconomic_situation.htm <!--Added by H3llBot--> |archivedate=29 August 2010}}</ref> ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းမှ နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး အပေါ် များစွာ လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.bnm.gov.my/index.php?ch=111 |title=BNM National Summary Data Page |publisher=Bank Negara Malaysia |accessdate=27 October 2010 |archivedate=6 February 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100206205012/http://www.bnm.gov.my/index.php?ch=111 }}</ref> မလေးရှားသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စားအုန်းဆီ အများဆုံး ထုတ်လုပ်ရာ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ရှိနေဆဲပင် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3296977/Malaysia-defends-palm-oil-production.html |title=Malaysia defends palm oil production |work=The Telegraph |date=10 June 2007 |accessdate=28 November 2010 |first=Charles |last=Clover |archivedate=24 June 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110624042237/http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3296977/Malaysia-defends-palm-oil-production.html }}</ref>
စီးပွားရေးအား တခြား ကဏ္ဍများသို့ ချဲ့ထွင်ရန်နှင့် တင်ပို့ကုန်အပေါ်တွင် မှီခိုနေမှုအား လျှော့ချရန် အတွက် အစိုးရသည် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွား လုပ်ငန်းကို တိုးမြှင့်လာစေရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွား လုပ်ငန်းသည် မလေးရှားတွင် တတိယမြောက် နိုင်ငံခြားငွေ အများဆုံး ရရှိသော လုပ်ငန်း ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း တိုးတက်လာသော စက်မှုလုပ်ငန်း စီးပွားရေးကြောင့် လေထု ညစ်ညမ်းမှု နှင့် ရေထု ညစ်ညမ်းမှု များစွာ ဖြစ်ပွားပြီး သစ်တောပြုန်းတီးခြင်းများကလည်း ကမ္ဘာလှည့် ခရီးသွားလုပ်ငန်း အပေါ်တွင် မကောင်းသည့် ဘက်မှ အကျိုးသက်ရောက် စေခဲ့သည်။<ref>{{Cite book|last = Heidi|first = Munan|last2 = Yee|first2 = Foo Yuk|title = Malaysia|publisher = Benchmark Books|year = 2001|pages = 28, 36–37|url =|doi =|id =|isbn = 0-7614-1351-0}}</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံပိုင် လေကြောင်းလိုင်း ဖြစ်သော မလေးရှား လေကြောင်းလိုင်းမှ [[မလေးရှား လေကြောင်းလိုင်း လေယာဉ်ခရီးစဉ်အမှတ် ၃၇၀|လေယာဉ် တစ်စင်း ပျောက်ဆုံးခြင်း]] နှင့် [[မလေးရှား လေကြောင်းလိုင်း လေယာဉ်ခရီးစဉ်အမှတ် ၁၇|အခြား လေယာဉ်တစ်စင်း ဇူလိုင်လ အတွင်း ယူကရိန်း နိုင်ငံ ပေါ်တွင် ပစ်ချခံခဲ့ရခြင်း]] တို့ကြောင့် ခရီးသည်နှင့် လေယာဉ် အမှုထမ်း စုစုပေါင်း ၅၃၇ ဦး ဆုံးရှုံးခဲ့ရသဖြင့် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်း အပေါ်တွင် ဖိအားများ သက်ရောက်စေခဲ့သည်။ လေကြောင်းလိုင်း အနေနှင့် ၃ နှစ်တာမျှ အမြတ်မရရှိခဲ့သဖြင့် အစိုးရ အနေနှင့် ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ၎င်းတို့ မပိုင်ဆိုင်သေးသော ရှယ်ယာ ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းကို ဝယ်ယူခြင်းအားဖြင့် လေကြောင်းလိုင်းကို နိုင်ငံပိုင် အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။.<ref name="MHbuyout">{{cite news|title=State investment firm keen to acquire Malaysia Airlines|url=http://www.malaysiasun.com/index.php/sid/224572417|accessdate=8 August 2014|publisher=Malaysia Sun}}</ref> ၂၀၁၃ ခု နှင့် ၂၀၁၄ ခု ကြားတွင် မလေးရှားသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အငြိမ်းစား ယူသည့် အခါ နေထိုင်ရန် အကောင်းဆုံး နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ဖော်ပြခြင်းခံရပြီး ကမ္ဘာ့ အငြိမ်းစား ညွှန်းကိန်း တွင် တတိယ နေရာမှ ဖော်ပြခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ထိုအကြောင်းမှာ "မလေးရှား ကျွန်ုပ်တို့၏ ဒုတိယအိမ်" ဆိုသည့် အစီအစဉ်ဖြင့် နိုင်ငံခြားသားများအား နိုင်ငံအတွင်း ရေရှည် နေထိုင်ရန် ဗီဇာ ၁၀ နှစ်မျှ ထုတ်ပေးခြင်း၏ ရလဒ်ပင်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.thejakartapost.com/news/2014/01/08/msia-listed-3rd-best-place-retire.html|title=M'sia listed as 3rd best place to retire|author=Avineshwaran, T. |work=Jakarta Post|date=8 January 2014|accessdate=9 January 2014}}</ref> ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် မလေးရှား အနေနှင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စတုတ္ထမြောက် အကောင်းဆုံး အငြိမ်းစားယူ နေထိုင်ရန် နေရာနှင့် အာရှတွင် အကောင်းဆုံး အငြိမ်းစားယူ နေထိုင်ရန် နေရာ အဖြစ် အဆင့်သတ်မှတ်ခြင်း ခံရသည်။ ပူနွေးသော ရာသီဥတု နှင့် ဗြိတိသျှတို့၏ ကိုလိုနီ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသော နောက်ခံ အခြေအနေက နိုင်ငံခြားသားများအား ဒေသခံတို့နှင့် ဆက်ဆံရာတွင် လွယ်ကူစေသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/internationallivingcom/best-places-to-retire-2015_b_6346578.html|title=The World's Best Retirement Havens In 2015|work=[[The Huffington Post]]|date=2 January 2015|accessdate=5 January 2015}}</ref>
မလေးရှားနိုင်ငံသည် အစ္စလာမ် ဘဏ်လုပ်ငန်း ကဏ္ဍတွင် ဗဟိုဌာန တစ်ခု အဖြစ် ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ထိုကဏ္ဍအတွင်း အမျိုးသမီး ဝန်ထမ်း အများဆုံး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။<ref name="iht001">{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2010/09/27/business/global/27islamic.html?_r=1&scp=1&sq=financial%20equality%20in%20banking&st=cse |title=A Path to Financial Equality in Malaysia |accessdate=27 September 2010 |work=International Herald Tribune |last=Gooch |first=Liz |date=September 2010}}</ref> အသိဉာဏ်ပေါ်တွင် အခြေခံသော ဝန်ဆောင်မှု လုပ်ငန်းများမှာလည်း တိုးပွားလျက် ရှိသည်။ <ref name="WPRO" /> မိမိဘာသာ အားကိုးနိုင်သော ကာကွယ်နိုင်စွမ်း နှင့် နိုင်ငံ၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး အတွက် မလေးရှားသည် ၁၉၇၀ ခုနှစ်များတွင် နိုင်ငံ၏ စစ်ရေး လုပ်ငန်း အချို့ကို ပုဂ္ဂလိကပိုင် အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ထိုသို့ ပုဂ္ဂလိကပိုင် ပြုလုပ်ခဲ့ခြင်းကြောင့် ကာကွယ်ရေးနှင့် ဆိုင်သော ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် မလေးရှား ကာကွယ်ရေး နှင့် ဆိုင်သော ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း ကောင်စီ အောက်သို့ ထည့်သွင်း ခဲ့သည်။ အစိုးရ အနေနှင့် ဤကဏ္ဍအား ဖွံ့ဖြိုးစေရန် ဆက်လက် လုပ်ဆောင်လျက် ရှိပြီး ကာကွယ်ရေး ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း အတွက် ဈေးကွက်ကိုလည်း အစဉ်တစိုက် ရှာဖွေလျက် ရှိသည်။<ref name="Globalsecurity">{{cite web|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/malaysia/industry.htm |title=Malaysia Defence Industry |last=Pike |first=John |publisher=Globalsecurity.org |accessdate=24 September 2010}}</ref>
မလေးရှားရှိ သိပ္ပံဆိုင်ရာ ပေါ်လစီများကို သိပ္ပံ၊ နည်းပညာ နှင့် တီထွင်ဆန်းသစ်မှု ဝန်ကြီးဌာနမှ ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲသည်။ မလေးရှားနိုင်ငံသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တပိုင်းလျှပ်ကူးပစ္စည်း ကိရိယာများ၊ လျှပ်စစ် ပစ္စည်းများ၊ အိုင်တီနှင့် ဆက်သွယ်ရေး ပစ္စည်းများ အများဆုံး တင်ပို့ ရောင်းချနေသော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။<ref name="state.gov" /> မလေးရှားသည် ၂၀၀၂ ခုနှစ်မှစ၍ ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင် အာကာသ အစီအစဉ်များကို စတင် ဆောင်ရွက်လျက် ရှိပြီး<ref>{{cite web|url=http://www.angkasa.gov.my/?q=en/node/41|title=About Us – Our Organisation|author=National Space Agency|publisher=Government of Malaysia (ANGKASA)|accessdate=6 October 2014|archivedate=23 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923172238/http://www.angkasa.gov.my/?q=en%2Fnode%2F41}}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4192166.stm |title=Malaysia has high hoped for moon |last=Kent |first=Jonathan |publisher=BBC News |date=28 August 2005 |accessdate=30 May 2011}}</ref> ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် ရုရှားမှ မလေးရှားနိုင်ငံသား တစ်ဦးအား [[နိုင်ငံတကာ အာကာသ စခန်း]] သို့ ပို့ဆောင်ပေးရန် သဘောတူခဲ့ပြီး တော်ဝင် မလေရှား လေတပ်မှ ဒေါ်လာ ဘီလီယံပေါင်း မြောက်များစွာ တန်သော ရုရှား၏ ဆူကိုဟိ အက်စ်ယူ-၃၀ အမ်ကေအမ် တိုက်လေယာဉ်များကို ဝယ်ယူခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |url=http://en.rian.ru/russia/20060519/.html |title=Malaysian astronaut to fly to ISS in 2007 |agency=RIA Novosti |date=19 May 2006 |accessdate=18 October 2010 }}{{Dead link|date=January 2021 }}</ref> အစိုးရသည် ရာဇက်ဆက် အစီအစဉ်ဖြင့် ဂြိုဟ်တုများ တည်ဆောက်ရာတွင်လည်း ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ပြုခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2011/9/9/nation/20110909201417&sec=nation|title=RM200mil for RazakSAT-2 satellite programme|date=9 September 2011|accessdate=7 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140703074907/http://www.thestar.com.my/story.aspx/?file=%2f2011%2f9%2f9%2fnation%2f20110909201417&sec=nation|archivedate=3 July 2014|deadurl=no}}</ref>
===အခြေခံ အဆောက်အအုံ===
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အခြေခံ အဆောက်အအုံကို ခြုံ၍ ကြည့်မည်ဆိုပါက အာရှ၌ အဖွံ့ဖြိုးဆုံး များထဲတွင် ပါဝင်ပြီး<ref name="MIDAweb">{{cite web |url=http://www.mida.gov.my/env3/index.php?page=developed-infrastructure |title=Why Malaysia |publisher=Malaysia Industrial Development Authority |accessdate=20 August 2011 |archivedate=23 July 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723213941/http://www.mida.gov.my/env3/index.php?page=developed-infrastructure }}</ref> အာရှတွင် အဆင့် ၈ ရှိကာ ကမ္ဘာတွင် အဆင့် ၂၅ ရှိသည်။ <ref name="GCI ranking">{{cite web|url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2014-15/Malaysia.pdf|title=Global Competitiveness Index|publisher=World Economic Forum|accessdate=20 October 2015|format=PDF}}</ref> မလေးရှားသည် လမ်းတို့၏ အရည်အသွေး၊ ဆိပ်ကမ်းဆိုင်ရာ အခြေခံ အဆောက်အအုံများ၏ အရည်အသွေး၊ လေကြောင်းပို့ဆောင်ရေးဆိုင်ရာ အခြေခံ အဆောက်အအုံများ၏ အရည်အသွေးတို့တွင် ကမ္ဘာ့အဆင့် ၁၉ ရှိသော်လည်း လျှပ်စစ်ဖြန့်ဖြူးမှု အရည်အသွေး တွင်မှု ကမ္ဘာ့အဆင့် ၃၉ သာ ရှိသည်။<ref name="GCI ranking"/> ၎င်း၏ တယ်လီဖုန်း ဆက်သွယ်ရေး ကွန်ယက်သည် အရှေ့တောင် အာရှတွင် စင်ကာပူပြီးလျှင် ဒုတိယ နေရာမှ လိုက်ပြီး လိုင်းဖုန်း အသုံးပြုသူ ၄.၇ သန်း နှင့် ဆယ်လူလာဖုန်း အသုံးပြုသူ သန်း ၃၀ မျှ ရှိသည်။<ref name="Tele">{{cite web |url=http://www1.american.edu/initeb/ym6974a/telecom.htm |title=Malaysian Telecommunications Overview |publisher=American University |accessdate=25 May 2011 |archivedate=4 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110504165602/http://www1.american.edu/initeb/ym6974a/telecom.htm }}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2151rank.html?countryName=Malaysia&countryCode=my®ionCode=eas&rank=31#my |title=Telephones – mobile celluar |work=The World Factbook |accessdate=25 May 2011 |archivedate=16 November 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111116085719/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2151rank.html?countryName=Malaysia&countryCode=my®ionCode=eas&rank=31#my }}</ref> နိုင်ငံအတွင်း အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဆိပ်ကမ်း ၇ ခု ရှိပြီး အဓိက ဆိပ်ကမ်းမှာ ကလန်း ဆိပ်ကမ်း ဖြစ်သည်။ စက်မှု ရပ်ဝန်း ဒေသ ၂၀၀ ရှိပြီး အထူးပြု စက်မှု ရပ်ဝန်းများဖြစ်သော နည်းပညာရပ်ဝန်း မလေးရှား နှင့် ကူလင်း ဟိုင်းတက်ခ် ရပ်ဝန်း စသည်တို့လည်း ရှိသည်။<ref name="MIDA"/> လူဦးရေ ၉၅ ရာခိုင်နှုန်း ကျော် အတွက် ရေကောင်းရေသန့် ရနိုင်သည်။ ကိုလိုနီခေတ်အတွင်းက ဖွံ့ဖြိုးရေး လုပ်ငန်းများကို စီးပွားရေး အရ အရေးပါသော မြို့ကြီးများ နှင့် လုံခြုံရေး အရ စိုးရိမ်ရသော ဒေသများကိုသာ အာရုံစိုက် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ကျေးလက်ဒေသများကို ဖွံ့ဖြိုးရေး အတွက် အာရုံစိုက်ခဲ့သော်လည်း ၎င်းတို့သည် ကျွန်းဆွယ် မလေးရှား၏ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်း ဒေသနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက နောက်ကျန်နေခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.cirdap.org.sg/Paper3_KKLWDoc.pdf|archiveurl=https://www.webcitation.org/5zEXvKbnS?url=http://www.cirdap.org.sg/Paper3_KKLWDoc.pdf|archivedate=6 June 2011|title=Infrastructure and Rural Development in Malaysia|publisher=Centre on Integrated Rural Development for Asia and the Pacific|accessdate=25 May 2011}}</ref> တယ်လီဖုန်း ဆက်သွယ်ရေး ကွန်ယက်မှာ မြို့ပြဒေသများတွင် အားကောင်းသော်လည်း ကျေးလက်နေသူများ အတွက်မူ ကောင်းစွာ မရနိုင်ပေ။<ref name="Tele"/>
====စွမ်းအင်====
[[File:BakunDam.jpg|thumb|၂၀၀၉ ခုနှစ် ဘာကွန်းဆည်ကို တည်ဆောက်နေစဉ်]]
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ စွမ်းအင်ဆိုင်ရာ အခြေခံ အဆောက်အအုံကဏ္ဍတွင် အရှေ့တောင်အာရှတွင် အကြီးဆုံးသော လျှပ်စစ်သုံးစွဲမှု ကုမ္ပဏီ ဖြစ်သည့် တဲနာဂါ နေရှင်နယ် မှ လွှမ်းမိုးထားပြီး ပိုင်ဆိုင်မှု အနေဖြင့် မလေးရှားရင်းဂစ် ၉၉.၀၃ ဘီလီယံ မျှ ရှိသော ပစ္စည်းများ ရှိသည်။ သုံးစွဲသူများသည် နိုင်ငံတော် ဂရစ် မှ တဆင့် လျှပ်စစ်ရရှိရန် ဆက်သွယ်ပြီး ကျွန်းဆွယ် အတွင်းတွင် လျှပ်စစ်ပို့လွတ်သော ဓာတ်အားခွဲရုံ ၄၂၀ ကျော်မျှ ရှိကာ ခန့်မှန်းခြေ ကီလိုမီတာ ၁၁,၀၀၀ ကျော်မျှ ရှည်လျားပြီး<ref>{{cite web |title=Tenaga Nasional Berhad 500kV Transmission System, Phase 1 |url=http://www.ranhill.com.my/tenaganasional.asp |publisher=Ranhill Berhad |accessdate=23 May 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090227183633/http://www.ranhill.com.my/tenaganasional.asp |archivedate=27 February 2009 }}</ref> ၁၃၂၊ ၂ရ၅ နှင့် ၅၀၀ ကီလိုဗို့ တို့ဖြင့် ပို့လွှတ်နေသော ဓာတ်အားပေးလိုင်းများ ရှိသည်။ မလေးရှား၏ စုစုပေါင်း ပါဝါ ထုတ်လုပ်မှုမှာ ၂၉,၂၇၈ မဂ္ဂါဝပ် ဖြစ်သည်။ စုစုပေါင်း လျှပ်စစ် ထုတ်လုပ်မှုမှာ ၁၄၀,၉၈၅.၀၁ ဂစ်ဂါဝပ် ဟာဝါ ဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်း လျှပ်စစ် သုံးစွဲမှုမှာ ၁၁၆,၀၇၈.၅၁ ဂစ်ဂါဝပ် ဟာဝါ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web | url=http://www.st.gov.my/index.php/industry/statistics-reports.html | title=Energy Commission | accessdate=11 April 2015 | archivedate=9 May 2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150509023944/http://www.st.gov.my/index.php/industry/statistics-reports.html }}</ref> မလေးရှား၏ စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်မှုမှာ လောင်စာဆီနှင့် သဘာဝ ဓာတ်ငွေ့ပေါ်တွင် မူတည်နေပြီး မလေးရှားရှိ လောင်စာဆီ နှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့ သိုက်များ ကြောင့်သာ ထုတ်လုပ်နိုင်ခြင်း ဖြစ်သည်။ မလေးရှား၏ လောင်စာဆီ နှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့သိုက်သည် အာရှ-ပစိဖိတ် ဒေသတွင် တရုတ်၊ အိန္ဒိယနှင့် ဗီယက်နမ် နိုင်ငံတို့ ပြီးလျှင် စတုတ္ထမြောက် အကြီးဆုံး ဖြစ်သည်။ <ref name="Unimap">{{cite web |url=http://ppkas.unimap.edu.my/index.php/news/articles/29-renewable-energy-and-kyoto-protocol-adoption-in-malaysia |title=Renewable Energy and Kyoto Protocol: Adoption in Malaysia |author=Selamat, Salsuwanda and Abidin, Che Zulzikrami Azner |publisher=Universiti Malaysia Perlis |accessdate=15 October 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130904032630/http://ppkas.unimap.edu.my/index.php/news/articles/29-renewable-energy-and-kyoto-protocol-adoption-in-malaysia |archivedate=4 September 2013 }}</ref>
====သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး====
[[File:NorthSouth-Expressway.jpg|thumb|မလေးရှား၏ အရှည်ဆုံး ဟိုင်းဝေးလမ်းမ ဖြစ်သော တောင်မြောက်အမြန်လမ်း]]
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ကုန်းလမ်း ကွန်ယက်သည် အာရှတွင် အကျယ်ပြန့်ဆုံး ကွန်ယက်တစ်ခု ဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်း ၈၉,၇၂၈မိုင် (၁၄၄,၄၀၃ ကီလိုမီတာ) မျှ ကျယ်ဝန်းသည်။ အဓိက နိုင်ငံတော်၏ ကုန်းလမ်းကွန်ယက်မှာ မလေးရှား ဖက်ဒရယ် လမ်း စနစ်ဖြစ်ပြီး ၃၁,၀၂၈မိုင် (၄၉,၉၃၅ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသည်။ မလေးရှားရှိ ဖက်ဒရယ် လမ်း အများစုမှာ ၂ လမ်းသွားများ ဖြစ်ကြသည်။ မြို့နေရာများတွင်မူ ဖက်ဒရယ် လမ်းများမှာ ကားများ ပိုသွားနိုင်ရန် ၄ လမ်းသွား ဖောက်လုပ်ထားသည်။ ဖက်ဒရယ်လမ်း အများစုကို ကတ္တရာ ခင်းထားသော်လည်း စကူဒိုင်း-ပွန်တယံ အဝေးပြေးလမ်း၏ တစိတ်တဒေသကို ကွန်ကရစ်လမ်း ခင်းထားပြီး ကလန်းမှ ကွာလာလမ်ပူသို့ ဆက်သွယ်ထားသော ဖက်ဒရယ် အဝေးပြေးလမ်း၏ တစိတ်တဒေသကို နိုင်လွန်ကတ္တရာ ခင်းထားသည်။ မလေးရှားနိုင်ငံတွင် ၁,၁၁၇မိုင် (၁,၇၉၈ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသော အဝေးပြေးလမ်းများ ရှိပြီး အရှည်လျားဆုံး အဝေးပြေးလမ်းမှာ ၄၉၇မိုင် (၈၀၀ ကီလိုမီတာ) ရှည်လျားသော တောင်မြောက်အမြန်လမ်း ဖြစ်ကာ မလေးရှားကျွန်းဆွယ်၏ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက် ဖောက်လုပ်ထားပြီး အဓိက မြို့ကြီးများဖြစ်သော [[ကွာလာလမ်ပူမြို့]]၊ [[ပီနန်မြို့]] နှင့် [[ဂျဟိုးဘာရူးမြို့]] တို့ကို ဆက်သွယ်ပေးထားသည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် အစိုးရမှ မလေးရှား ရင်းဂစ် ၂၇ ဘီလီယံ (အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၈.၂၃ ဘီလီယံ) တန်ဖိုးရှိသော ပန်ဘော်နီယို အဝေးပြေးလမ်း စီမံကိန်းကို ကြေညာခဲ့ပြီး မြို့ချင်းဆက်လမ်းများကို နှစ်လမ်းသွား အမြန်လမ်းများ အဖြစ် အဆင့်မြှင့်ခြင်းအားဖြင့် အရှေ့မလေးရှားရှိ အဝေးပြေးလမ်းတို့၏ အဆင့်ကို ကျွန်းဆွယ်မလေးရှား၏ ကွာလတီနှင့် ညီမျှအောင် လုပ်ဆောင်နိုင်ရန်အတွက် ဖြစ်သည်။<ref>{{Cite book|last = Mody|first = Ashoka|title = Infrastructure strategies in East Asia: the untold story|publisher = The World Bank|year = 1997|page = 35|url = https://books.google.com/?id=jSVNQi3UZKgC&printsec=frontcover|isbn = 0-8213-4027-1}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.theborneopost.com/2014/10/17/fadillah-says-pan-borneo-highway-to-be-built-under-ukas-initiative/?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+mycenews+(MyCen+News)|title=Fadillah says Pan Borneo Highway to be built under Ukas initiative|author=Pim, Lim How |work=The Borneo Post|date=17 October 2014|accessdate=19 October 2014}}</ref>
မလေးရှားတွင် ရထားလမ်း အရှည် ၁,၁၃၉မိုင် (၁,၈၃၃ ကီလိုမီတာ) မျှ ရှိပြီး ၄၇၇မိုင် (၇၇၆) မိုင်မှာ အသွားအပြန် လမ်း နှင့် လျှပ်စစ်ရထားလမ်းတို့ ဖောက်လုပ်ပြီး ဖြစ်သည်။ မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ရထားပို့ဆောင်ရေးတွင် အကြီးစားရထား (ကေတီအမ်)၊ အပေါ့စား ရထား၊ တစ်လမ်းပြေးရထား(အမြန်ရထား)၊ ကြိုးဆွဲရထား (ပီနန်တောင် ရထား) စသည်ဖြင့် အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ အကြီးစားရထားများကို မြို့တစ်မြို့ နှင့် တစ်မြို့ အကြား ခရီးသည်များနှင့် ကုန်စည်များကို ပို့ဆောင်ခြင်း အပြင် မြို့ပြ ခရီးသွား ပြည်သူများကို ပို့ဆောင်ရေး အတွက် အသုံးပြုသည်။ အပေါ့စားရထားများကိုမူ မြို့ပြများ အတွင်း မြို့တွင်း အများပြည်သူများကို ပို့ဆောင်ပေးသည်။ ကွာလာလမ်ပူ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် နှင့် ကွာလာလမ်ပူမြို့တို့ကို ဆက်သွယ် ပို့ဆောင်ပေးသော ရထား ၂ စင်းလည်း ရှိသည်။ နိုင်ငံအတွင်းရှိ တစ်ခုတည်းသော တစ်လမ်းပြေး ရထားမှာ ကွာလာလမ်ပူမြို့တွင် အများပြည်သူ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး အတွက် အသုံးပြုထားပြီး တစ်ခုတည်းသော ကြိုးဆွဲရထားမှာ ပီနန်တွင် ရှိသည်။ အမြန်ရထားစီမံကိန်း ဖြစ်သော ကေဗွီအမ်အာရ်တီသည် ကွာလာလမ်ပူမြို့၏ အများပြည်သူ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကို အဆင့်မြှင့်တင်နိုင်ရန် လက်ရှိ တည်ဆောက်ဆဲ ဖြစ်သည်။ ရထားကွန်ယက်မှာ ကျွန်းဆွယ် မလေးရှားရှိ ပြည်နယ် ၁၁ခုလုံးသို့ ရောက်ရှိ ဆက်သွယ်ထားသည်။ အရှေ့မလေးရှားတွင်မူ ဆာဘားပြည်နယ်၌သာ ရထားလမ်း ရှိသည်။ ရထားလမ်းမှာ ၁၀၀၀ မီလီမီတာ အကျယ် ရထားလမ်း ဖြစ်သော ထိုင်းရထားလမ်းနှင့်လည်း မြောက်ဘက်တွင် ဆက်သွယ်ထားသည်။ အကယ်၍ မြန်မာနိုင်ငံသာ ရထားလမ်းအား ပြန်လည်တည်ဆောက်မည် ဆိုပါက မြန်မာ၊ အိန္ဒိယ နှင့် တရုတ်တို့သို့ ရထားဖြင့် ပို့ဆောင်ပေးနိုင်မည် ဖြစ်သည်။
[[File:KLIA MTB&Tower.jpg|thumb|right|alt=Kuala Lumpur International Airport|မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အလုပ်အများဆုံး လေဆိပ်ဖြစ်သော ကွာလာလမ်ပူ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်]]
မလေးရှားတွင် လေဆိပ် ၁၁၈ ခုရှိပြီး ၃၈ ခုတွင် ပြေးလမ်းခင်းထားသည်။ နိုင်ငံပိုင် လေကြောင်းလိုင်းမှာ မလေးရှား လေကြောင်းလိုင်း ဖြစ်ပြီး ပြည်တွင်း နှင့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေကြောင်း ဝန်ဆောင်မှုများ ပေးသည်။ အဓိက နိုင်ငံတကာ ခရီးစဉ် နှင့် အနောက်မလေးရှား နှင့် အရှေ့မလေးရှားတို့ကို ဆက်သွယ်ပေးသော ခရီးစဉ်များအား မလေးရှား လေကြောင်းလိုင်း၊ အဲယား အေးရှား၊ မလင်ဒို အဲယားတို့မှ ပြေးဆွဲလျက် ရှိပြီး ပြည်တွင်း ခရီးစဉ် အတိုများကို လေကြောင်းလိုင်း အသေးများ ဖြစ်သော အမ်အေဆွင်း၊ ဖိုင်းယားဖလိုင်း နှင့် ဘာဂျားယားအဲယားတို့မှ ပံ့ပိုးပြေးဆွဲပေးလျက် ရှိသည်။ အဓိက ကုန်တင် လေကြောင်းလိုင်းများမှာ အမ်အေအက်စ် ကာဂို နှင့် ထရန်စမိုင်း အဲယား ဆားဗစ် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ကွာလာလမ်ပူ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်သည် မလေးရှား၏ အဓိကနှင့် အလုပ်အများဆုံး လေဆိပ် ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၁၃ ခုမြောက် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ခရီးသည် အများဆုံး အလုပ်အများဆုံး လေဆိပ်အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ခြင်း ခံခဲ့ရပြီး စုစုပေါင်း ခရီးသည် ၄၈.၉ သန်းမျှ ရှိသည်။ အခြား အဓိက လေဆိပ်များတွင် ခရီးသည် ၆.၉ သန်း ရှိပြီး မလေးရှား၏ ဒုတိယ အလုပ်အများဆုံး လေဆိပ်နှင့် အရှေ့မလေးရှား၏ အလုပ်အများဆုံး လေဆိပ်ဖြစ်သော ကိုတာ ကင်နာဘာလူး အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် နှင့် ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ခရီးသည် ၅.၃ သန်းရှိပြီး မလေးရှား၏ ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး မြို့ပြဒေသကို ဆက်သွယ်ပေးသော လေဆိပ်ဖြစ်သည့် ပီနန် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် တို့ ပါဝင်သည်။
[[File:Northport Malaysia Wharve.JPG|thumb|ဆလန်ဂေါရှိ ကလန်းဆိပ်ကမ်းမှာ မလေးရှား၏ အကြီးဆုံးနှင့် အလုပ်အများဆုံး သင်္ဘောဆိပ် ဖြစ်သည်။]]
မလေးရှားသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အရေးအပါဆုံး သင်္ဘောသွားလာရာ လမ်းကြောင်းတစ်ခုဖြစ်သော မလက္ကာရေလက်ကြားတွင် တည်ရှိသည်။ မလေးရှား ရှိ ဆိပ်ကမ်းနှစ်ခုမှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလုပ်အများဆုံး ဆိပ်ကမ်း အခု ၂၀ တွင် ပါဝင်သည်။ ကလန်းဆိပ်ကမ်း နှင့် တန်ဂျွန် ပီလာပတ်စ် ဆိပ်ကမ်းတို့မှာ အရှေ့တောင်အာရှတွင် စင်ကာပူ ဆိပ်ကမ်းပြီးလျှင် ဒုတိယ နှင့် တတိယမြောက် အလုပ်အများဆုံး ဆိပ်ကမ်းများ ဖြစ်ကြသည်။ ကလန်းဆိပ်ကမ်းသည် မလေးရှားတွင် အလုပ်အများဆုံး ဆိပ်ကမ်း ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၁၃ ခုမြောက် အလုပ်အများဆုံး ဆိပ်ကမ်း တစ်ခု ဖြစ်ကာ ပေ ၂၀ ကွန်တိန်နာ ၁၀.၃ သန်းနှင့် ညီမျှသော ကုန်ကို အတင်အချ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ တန်ဂျွန် ပီလာပတ်စ် ဆိပ်ကမ်းမှာ မလေးရှား၏ ဒုတိယမြောက် အလုပ်အများဆုံး ဆိပ်ကမ်း ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာပေါ်၌ ၁၉ ခုမြောက် အလုပ်အများဆုံး ဆိပ်ကမ်းတစ်ခု ဖြစ်ကာ ပေ၂၀ ကွန်တိန်နာ ၇.၆ သန်းနှင့် ညီမျှသော ကုန်ကို အတင်အချ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။
====ရေပေးဝေမှု နှင့် စွန့်ထုတ်မှု====
လူတိုင်းမှ ရေ အား သင့်တင့်မျှတသော ဈေးဖြင့် ရရှိနိုင်ခြင်းသည် ကြီးစွာသော အောင်မြင်မှု တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ အစိုးရ အနေနှင့်လည်း ရေပေးဝေရေး ကဏ္ဍကို ပိုမိုကောင်းမွန်အောင် လုပ်ဆောင်ရန်၊ ရေရှည်တည်တံ့နိုင်သော ဘဏ္ဏာငွေ ရရှိနိုင်ရန် နှင့် သုံးစွဲသူ အခြေပြုသော ဝန်ဆောင်မှုကို ကောင်းမွန်အောင် လုပ်ဆောင်နိုင်ရန် စသည်တို့အတွက် ၂၀၀၆ ခုနှစ် ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လုပ်ငန်းများမှ တဆင့် ကြိုးစားအားထုတ်မှုများကို ပြသခဲ့သည်။ ထိုပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးမှ ရေရရှိရေး ကဏ္ဍအတွက် ကိုယ်ပိုင် သီးခြားအုပ်ချုပ်သော ကြီးကြပ်သူ အေဂျင်စီ၊ ပစ္စည်းများကို စီမံခန့်ခွဲသည့် ကုမ္ပဏီ နှင့် စီးပွားရေး လုပ်ငန်း အသွင် ပြောင်းလဲထားသော နိုင်ငံပိုင် ရေပေးဝေရေး ကုမ္ပဏီတို့ ပါဝင်သည့် ခေတ်မီသော အဖွဲ့အစည်း ပုံစံ ကို ဖန်တီးခဲ့ပြီး ရေပေးဝေရေး ကုမ္ပဏီ အနေနှင့် သတ်မှတ်ထားသော စံချိန်စံညွှန်းနှင့် ညီအောင် လုပ်ဆောင်ရန် ကြီးကြပ်သူ အေဂျင်စီမှ စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုခဲ့သည်။ အစိုးရ အနေနှင့်လည်း ရေပေးဝေရေး ကဏ္ဍအတွက် ပုဂ္ဂလိကသို့ လုပ်ပိုင်ခွင့် အသစ်များ ချမပေးတော့ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ်များက ထိုသို့ လုပ်ပိုင်ခွင့်များ ချပေးခဲ့ရာမှ ရလဒ် အမျိုးမျိုး ရရှိလာခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။
ထိုသို့ အောင်မြင်မှုများ ရရှိခဲ့သော်လည်း စိန်ခေါ်မှု အမြောက်အမြား ကျန်ရှိနေဆဲ ဖြစ်ပြီး ထိုစိန်ခေါ်မှုများ ထဲမှ အချို့ကိုသာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လုပ်ငန်းမှ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခဲ့သည်။ ပထမ တစ်ချက်မှာ ရေခွန်မှာ နည်းသဖြင့် ကုန်ကျငွေကို ပြန်လည်ရရှိရန် လက်ရှိ အနေအထားဖြင့် မဖြစ်နိုင်ဘဲ ရေပေးဝေရေး ကဏ္ဍ အနေနှင့် အစိုးရ၏ အထောက်အပံ့ပေါ်တွင် မှီခိုနေရဆဲပင် ဖြစ်သည်။ ဒုတိယ တစ်ချက်မှာ ရေရယူလိုအား စီမံခန့်ခွဲမှု အတွက် ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုများ ပြုလုပ်သော်လည်း ရေဆုံးရှုံးမှု နှင့် လူတစ်ဦးချင်း ရေသုံးစွဲမှုမှာ မြင့်မားနေဆဲ ဖြစ်သည်။ တတိယ အချက် အနေနှင့် ပါဟန်းမြစ်မှ ကွာလာလမ်ပူသို့ ရေအမြောက်အမြား သွယ်ယူ သုံးစွဲသည့် ကိစ္စမှာ လူမှု နှင့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ထိခိုက်မှုများကြောင့် အငြင်းပွားစရာ ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်နေခဲ့သည်။ စတုတ္ထ အချက်မှာ မိလ္လာနှင့် ရေဆိုးရေညစ်များကို သန့်စင်ရေး အတွက် ဆောင်ရွက်ချက်များမှာ ရေပေးဝေမှု အခြေခံ အဆောက်အအုံအား လိုက်ပါဆောင်ရွက်နိုင်ခြင်း မရှိပေ။ ဥပမာအားဖြင့် ရေဆိုးရေညစ်များကို စုဆောင်းနိုင်သော်လည်း သန့်စင်နိုင်ခြင်း မရှိပေ။ ရေဆိုးနှုတ် စနစ်မှာ ၂၀၀၆ ခုနှစ် ရေပေးဝေရေး ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွင် မပါဝင်ခဲ့ပေ။
== လူဦးရေပျံ့နှံ့နေထိုင်မှု ==
[[File:Percentage distribution of Malaysian population by ethnic group, 2010.svg|thumb|right|alt=Percentage distribution of Malaysian population by ethnic group, 2010|၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်းအရ မလေးရှား လူဦးရေတွင် လူမျိုးများ ပျံ့နှံ့နေထိုင်မှု]]
၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်စစ်တမ်းများအရ မလေးရှားနိုင်ငံ၏ လူဦးရေသည် ၂၈, ၃၃၄, ၁၃၅ ယောက်ဖြစ်သဖြင့်။ <ref name="Population">{{cite web |url=http://www.statistics.gov.my/portal/download_Population/files/census2010/Taburan_Penduduk_dan_Ciri-ciri_Asas_Demografi.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140522234002/http://www.statistics.gov.my/portal/download_Population/files/census2010/Taburan_Penduduk_dan_Ciri-ciri_Asas_Demografi.pdf |archivedate=2014-05-22 |title=Population Distribution and Basic Demographic Characteristics |publisher=Department of Statistics, Malaysia |page=82 |accessdate=4 October 2011}}</ref> ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၄၂ ခုမြောက် လူဦးရေ အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ လူဦးရေ၏ ၉၁.၈ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မလေးရှားနိုင်ငံသားများ ဖြစ်သည်။<ref name="stat2010">{{cite web |url=http://www.statistics.gov.my/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1215%3Apopulation-distribution-and-basic-demographic-characteristic-report-population-and-housing-census-malaysia-2010-updated-2972011&catid=130%3Apopulation-distribution-and-basic-demographic-characteristic-report-population-and-housing-census-malaysia-2010&Itemid=154&lang=en |title=Population Distribution and Basic Demographic Characteristic Report 2010 (Ethnic composition) |publisher=Department of Statistics, Malaysia |year=2010 |accessdate=10 October 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131008005500/http://www.statistics.gov.my/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1215%3Apopulation-distribution-and-basic-demographic-characteristic-report-population-and-housing-census-malaysia-2010-updated-2972011&catid=130%3Apopulation-distribution-and-basic-demographic-characteristic-report-population-and-housing-census-malaysia-2010&Itemid=154&lang=en |archivedate=8 October 2013 }}</ref> မလေးရှားနိုင်ငံသားများကို လူမျိုးဖြင့် ခွဲခြားထားပြီး ၆၇.၄ ရာခိုင်နှုန်းကို ဘူမိပူထရ များ အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။<ref name="stat2010"/> ဘူမိပူထရများ၏ အများဆုံးသော အုပ်စုမှာ မလေးလူမျိုးများ ဖြစ်ပြီး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေတွင် မွတ်စလင် ဘာသာဝင်များ အဖြစ် ပြဋ္ဌာန်းထားကာ ၎င်းတို့ အနေနှင့် မလေး ထုံးစံနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများကို ကျင့်သုံးကြသည်။ ၎င်းတို့သည် နိုင်ငံရေး အားဖြင့် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ကြသည်။<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7121534.stm|title=Malaysia's lingering ethnic divide|author=Brant, Robin |publisher=BBC News|date=4 March 2008|accessdate=29 October 2013}}</ref> ဘူမိပူထရ အဖြစ် သတ်မှတ်ခံရသူများတွင် မလေးမဟုတ်သော ရှေးဦးနေ လူမျိုးများ ပါဝင်ကြပြီး ထိုင်းလူမျိုးများ၊ ခမာလူမျိုးများ၊ ချမ်လူမျိုးများ နှင့် ဆာဘား နှင့် ဆာရာဝပ်ရှိ ရှေးဦးနေ လူမျိုးများ ပါဝင်သည်။ မလေးမဟုတ်သော ဘူမိပူထရများသည် ဆာရာဝပ် လူဦးရေ၏ တစ်ဝက်ကျော် ရှိပြီး ဆာဘား လူဦးရေ၏ သုံးပုံ နှစ်ပုံ ကျော်မျှ ရှိသည်။<ref name="CIA Fact Book"/> ရှေးဦးနေ လူမျိုး အနည်းငယ်သည် ကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင် ရှိပြီး ၎င်းတို့အား စုပေါင်း၍ အိုရန် အက်ဆလီ ဟု ခေါ်ကြသည်။<ref>{{Cite book|last = Gomes|first = Alberto G.|title = Modernity and Malaysia: settling the Menraq forest nomads|publisher = Taylor & Francis Group|year = 2007|page = 10|url = https://books.google.com/?id=IiTgShFY2QEC&printsec=frontcover|isbn = 0-203-96075-0}}</ref> မည်သူ့အား ဘူမိပူထရ အဖြစ် သတ်မှတ်မည် ဆိုသော ဥပဒေသည် ပြည်နယ် အလိုက် ကွဲပြားသည်။<ref>{{cite news|url=http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2009/11/4/nation/20091104194453&sec=nation|title=PM asked to clarify mixed-race bumiputra status|work=The Star|date=4 November 2009|accessdate=26 October 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702222745/http://www.thestar.com.my/story.aspx/?file=%2f2009%2f11%2f4%2fnation%2f20091104194453&sec=nation|archivedate=2 July 2014|deadurl=no}}</ref>
အခြားသော လူနည်းစု လူမျိုးများမှာ ဘူမိပူထရ အဆင့် မရကြချေ။ လူဦးရေ၏ ၂၄.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မလေး တရုတ် လူမျိုးများ ဖြစ်ပြီး လူဦးရေ၏ ၇.၃ ရာခိုင်နှုန်းမှာ မလေးကုလား လူမျိုးများ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="stat2010"/> တရုတ်တို့မှာ စီးပွားရေး နှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ကဏ္ဍတွင် သမိုင်းကြောင်းအရ အရေးပါ အရာရောက်သော လူမျိုးများ ဖြစ်ပြီး ပီနန် ပြည်နယ်ရှိ လူဦးရေ၏ အများစု ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယမှ ပြောင်းရွှေ့လာသများ အများအားဖြင့် တမီလ် လူမျိုးများသည် မလေးရှားသို့ ၁၉ ရာစု အစောပိုင်းတွင် စတင် ရောက်ရှိလာကြသည်။<ref>{{cite web |author=Kuppusamy, Baradan |url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HC24Ae01.html |title=Racism alive and well in Malaysia |work=Asia Times |date=24 March 2006 |accessdate=27 October 2010 |archivedate=12 March 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170312031803/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HC24Ae01.html }}</ref><ref name="Barbara">{{Cite book|last = West|first = Barbara A.|title = Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania, Volume 1|publisher = Facts on File inc|year = 2009|page = 486|url = https://books.google.com/?id=pCiNqFj3MQsC&printsec=frontcover|isbn = 0-8160-7109-8}}</ref> မလေးရှား နိုင်ငံတွင်း မွေးဖွားသူများကို မလေးရှားနိုင်ငံသား အဖြစ် အလိုအလျောက် ပေးအပ်လေ့ မရှိသော်လည်း မလေးရှားနိုင်ငံသား မိဘနှစ်ပါးမှ မလေးရှားနိုင်ငံ အပြင်ဘက်တွင် မွေးဖွားသော ကလေးကိုမူ နိုင်ငံသား အဖြစ် ပေးအပ်လေ့ ရှိသည်။ နိုင်ငံသား ၂ ခု တစ်ပြိုင်တည်း ခံယူခြင်းအား ခွင့်ပြုမထားပေ။<ref>{{cite web |url=http://www.unhcr.org/refworld/publisher,IRBC,,MYS,47d6546928,0.html |title=Malaysia: Citizenship laws, including methods by which a person may obtain citizenship; whether dual citizenship is recognized and if so, how it is acquired; process for renouncing citizenship and related documentation; grounds for revoking citizenship |publisher=Immigration and Refugee Board of Canada |date=16 November 2007 |accessdate=25 July 2011 |archivedate=24 November 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111124045542/http://www.unhcr.org/refworld/publisher%2CIRBC%2C%2CMYS%2C47d6546928%2C0.html }}</ref> မလေးရှား ဘော်နီယို ဖြစ်သော ဆာဘား နှင့် ဆာရာဝပ်တွင် နိုင်ငံသား ရရှိခြင်းမှာ ထူးခြားပြီး လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေး ကိစ္စရပ်များ အရ မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်တွင် နိုင်ငံသား အဖြစ် ရရှိခြင်းနှင့် မတူညီပေ။ နိုင်ငံသားတိုင်းအား မိုင်ကတ်ဒ်ဟု ခေါ်သော ဘိုင်အိုမက်ထရစ် စမတ် ချစ်ပ် ပါဝင်သော စိစစ်ရေး ကတ်ဒ်အား ၁၂ နှစ်ပြည့်သည်မှ စ၍ ထုတ်ပေးထားပြီး မိမိနှင့် တပါတည်း အမြဲ သယ်ဆောင်သွားရမည် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|author=May, Leow Yong |url=http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2007/8/30/nation/18649549&sec=nation|title=More than just a card|work=The Star|date=30 August 2007|accessdate=27 October 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702222512/http://www.thestar.com.my/story.aspx/?file=%2f2007%2f8%2f30%2fnation%2f18649549&sec=nation|archivedate=2 July 2014|deadurl=no}}</ref>
[[File:Malaysia population density 2010b.png|thumb|left|alt=A map of Malaysia depicting the expected 2010 estimated population density.|၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေ သိပ်သည်းမှု၊ တစ်စတုရန်း ကီလိုမီတာတွင် ရှိသော လူဦးရေ]]
ပညာရေး စနစ်တွင် မသင်မနေရ မဟုတ်သော မူကြို ပညာရေး၊ မသင်မနေရ ၆ နှစ် မူလတန်း ပညာရေး နှင့် သင်ကြားလိုသော ဆန္ဒရှိက သင်ကြားနိုင်သော ၅ နှစ် အထက်တန်း ပညာရေး တို့ ပါဝင်သည်။<ref>{{Cite book|author=Nozawa, M.; Wing, C.; Chaiyasook, S. |title=Secondary Education Regional Information Base: Country Profile – Malaysia|url=http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002147/214736e.pdf|year=2011|location=Bangkok|publisher=UNESCO|page=4 (12)|isbn=978-92-9223-374-7|format=PDF}}</ref> မူလတန်းကျောင်းများကို ကဏ္ဍ နှစ်ခု ခွဲထားပြီး မလေးဘာသာဖြင့် သင်ကြားသော နိုင်ငံတော် မူလတန်းကျောင်းများ နှင့် တရုတ် သို့မဟုတ် တမီလ် ဘာသာဖြင့် သင်ကြားသော ဒေသခံ မူလတန်းကျောင်းများ တို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref>{{cite news |last=Mustafa |first=Shazwan |url=http://www.themalaysianinsider.com/malaysia/article/malay-groups-want-vernacular-schools-abolished/ |title=Malay groups want vernacular schools abolished |work=The Malaysian Insider |date=22 August 2010 |accessdate=18 September 2010 |archivedate=25 August 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100825032917/http://www.themalaysianinsider.com/malaysia/article/malay-groups-want-vernacular-schools-abolished }}</ref> အထက်တန်း ပညာရေးမှာ ၅ နှစ် သင်ကြားရသည်။ အထက်တန်းပညာရေး နောက်ဆုံးနှစ်တွင် မလေးရှား ပညာရေး အောင်လက်မှတ် စာမေးပွဲကို ဝင်ရောက်ဖြေဆိုကြရသည်။<ref>{{cite web|url=http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Relevant%20Topics/Education%20and%20Learning/Non%20Citizen/nTheNationalEducationSystem/nSecondaryEducation/Pages/SecondarySchoolEducation.aspx |title=Secondary School Education |publisher=Malaysian Government |accessdate=15 October 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231163459/http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Relevant%20Topics/Education%20and%20Learning/Non%20Citizen/nTheNationalEducationSystem/nSecondaryEducation/Pages/SecondarySchoolEducation.aspx |archivedate=31 December 2013 }}</ref> ၁၉၉၉ ခုနှစ် မလေးရှား မက်ထရစ်ကူလေးရှင်း အစီအစဉ်ကို စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့သည်မှစ၍ မက်ထရစ် ကူလေးရှင်း ကောလိပ်တွင် ၁၂ လ သင်ကြား အောင်မြင်ပြီးသော ကျောင်းသားများ အနေနှင့် ပြည်တွင်း တက္ကသိုလ်များတွင် ဆက်လက် သင်ကြားနိုင်သည်။ သို့သော်လည်း မက်ထရစ်ကူလေးရှင်း စနစ်တွင် ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းသော နေရာသာ ဘူမိပူထရ မဟုတ်သူ ကျောင်းသားများ အတွက် ဖွင့်ပေးထားသည်။<ref>{{Cite book|last = Saw|first = Swee-Hock|last2 = Kesavapany|first2 = K.|title = Malaysia: recent trends and challenges|publisher = Institute of Southeast Asian Studies|year = 2006|page = 259|url = https://books.google.com/?id=EHtO7JdRLO0C&printsec=frontcover|isbn = 981-230-339-1}}</ref>
[[File:Maulidur Rasul (8414773898).jpg|thumb|ပူထရာဂျာရားရှိ ပူထရာ ဗလီ]]
၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် မွေးကင်းစ ကလေး သေဆုံးမှုနှုန်းမှာ အယောက် ၁၀၀၀ လျှင် ၆ ယောက်ဖြစ်ပြီး လူတစ်ဦးချင်း၏ သက်တမ်းမှာ ၇၅ နှစ် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.unicef.org/infobycountry/malaysia_statistics.html |title=Malaysia – Statistics |publisher=UNICEF |accessdate=22 May 2011}}</ref> မလေးရှားအား နိုင်ငံခြားသားများ ဆေးလာကုသည့် နေရာ အဖြစ်သို့ ရောက်ရှိအောင် လုပ်ဆောင်နိုင်ရန် အတွက် အစိုးရသည် လူမှုကဏ္ဍ ဖွံ့ဖြိုးရေး ဘတ်ဂျက်၏ ၅ ရာခိုင်နှုန်းကို ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု အတွက် အသုံးပြုသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.myhealthcare.gov.my/en/index.asp?page=MHTC&subpage=MHTC_mission |title=Mission, Vision & Background |publisher=Ministry of Health Malaysia |date=3 July 2009 |accessdate=17 September 2010 |archivedate=17 October 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101017064513/http://www.myhealthcare.gov.my/en/index.asp?page=MHTC&subpage=MHTC_mission }}</ref> လူဦးရေသည် မလေးရှားကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင် ပိုမိုသိပ်သည်းပြီး<ref>{{Cite book|last = Hassan|first = Asan Ali Golam|title = Growth, structural change, and regional inequality in Malaysia|publisher = Ashgate Publishing Ltd|year = 2004|page = 12|url = https://books.google.com/?id=TtKxDem7CrsC&printsec=frontcover|isbn = 0-7546-4332-8}}</ref> မလေးရှားနိုင်ငံသား ၂၈ သန်းမှ သန်း ၂၀ သည် ကျွန်းဆွယ်ပေါ်တွင် နေထိုင်ကြသည်။<ref name="state.gov"/> ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းသော လူဦးရေမှာ မြို့ပြတွင် နေထိုင်ကြသည်။<ref name="CIA Fact Book"/> ကွာလာလမ်ပူသည် မလေးရှား၏ မြို့တော် နှင့်<ref name="CIA Fact Book"/> အကြီးဆုံးမြို့ ဖြစ်သည့်အပြင် <ref>{{cite web |url=http://corporate.tourism.gov.my/trade.asp?page=marketing_training&subpage=map_malaysia |title=Tourism Malaysia Corporate Website |publisher=Tourism Malaysia |accessdate=15 October 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131013024837/http://corporate.tourism.gov.my/trade.asp?page=marketing_training&subpage=map_malaysia |archivedate=13 October 2013 }}</ref> အဓိက ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး နှင့် ငွေကြေးဆိုင်ရာ အချက်အချာမြို့ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.dbkl.gov.my/pskl2020/english/vision_and_goals_of_kl/index.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090507232103/http://www.dbkl.gov.my/pskl2020/english/vision_and_goals_of_kl/index.htm|archivedate=7 May 2009 |title=Vision & Goals of Kuala Lumpur |publisher=Portal Rasmi Dewan Bandaraya Kuala Lumpur |accessdate=18 September 2010}}</ref> ပူထရာ ဂျာရားမြို့သည် အစိုးရ ရုံးထိုင်ရန် အတွက် ၁၉၉၉ မှ စတင်တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး<ref>{{cite web|url=http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/PutrajayaFederalAdminCapital/Pages/PutrajayaFederalAdminCapital.aspx |title=Putrajaya – Federal Administrative Capital |publisher=Malaysian Government |accessdate=15 October 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231161948/http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/PutrajayaFederalAdminCapital/Pages/PutrajayaFederalAdminCapital.aspx |archivedate=31 December 2013 }}</ref> ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အုပ်ချုပ်ရေး နှင့် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ ရုံးများသည် ကွာလာလမ်ပူမြို့ အတွင်း ကျပ်တည်းမှုမှ သက်သာစေရန် ထိုနေရာသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://eprints.utm.my/6622/ |title=Putrajaya – Administrative Centre of Malaysia – Planning Concept and Implementation |last=Ho |first=Chin Siong |year=2006 |accessdate=18 September 2010 |archivedate=11 May 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511064921/http://eprints.utm.my/6622/ }}</ref> လုပ်အားကို အသုံးချရသော လုပ်ငန်းများကြောင့်<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2007/09/13/business/worldbusiness/13iht-labor.4.7496516.html?_r=1 |title=As Malaysia deports illegal workers, employers run short |work=The New York Times |date=13 July 2009 |accessdate=26 October 2010 |first=Soraya |last=Permatasari}}</ref> မလေးရှား နိုင်ငံအတွင်း ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သား ၃ သန်းကျော် ခန့် နေထိုင်လုပ်ကိုင်လျက် ရှိကြပြီး လူဦးရေ ၏ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ဖြစ်သည်။<ref name="autogenerated1">{{cite news|last=Kent |first=Jonathan |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3964511.stm |title=Illegal workers leave Malaysia |publisher=BBC News |date=29 October 2004 |accessdate=26 October 2010}}</ref><ref name="autogenerated1" /> ဆာဘားတွင် အခြေစိုက်သော အစိုးရ မဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများ၏ အစိုအရ ဆာဘားတွင် ရှိသော လူဦးရေ ၃ သန်းတွင် ၂ သန်းမှာ တရားမဝင် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ ဖြစ်ကြသည် ဟုဆိုသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.malaysiakini.com/opinions/46691 |title=Demographic implosion in Sabah? Really? |last=Quek |first=Kim |work=Malaysiakini |accessdate=21 June 2010}}</ref> မလေးရှားတွင် ဒုက္ခသည်နှင့် ခိုလှုံခွင့် တောင်းခံသူပေါင်း ၁၇၁.၅၀၀ ခန့်ကို လက်ခံထားသည်။ ၎င်းတို့ထဲတွင် ၇၉,၀၀၀ မှ မြန်မာနိုင်ငံမှ ဖြစ်ပြီး ၇၂,၄၀၀ မှာ ဖိလစ်ပိုင် နိုင်ငံမှ ဖြစ်ကာ ၁၇,၇၀၀ မှ အင်ဒိုနီးရှား နိုင်ငံမှ ဖြစ်သည်။ မလေးရှား အရာရှိများ အနေနှင့် နိုင်ငံအတွင်းမှ နှင်ထုတ်သူများကို ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် လူမှောင်ခိုသမားများထံ တိုက်ရိုက်အပ်နှံသည်ဟု သတင်း ဖော်ပြခြင်း ခံရပြီး မလေးရှား အနေနှင့် လူဝင်မှု ကြီးကြပ်ရေး ဥပဒေများကို အကောင်အထည် ဖော်ရန် အငြင်းပွားစရာ သမိုင်းကြောင်းများ ရှိသော ရီလာ ဟု ခေါ်သည့် အပျော်တမ်း တပ်ဖွဲ့များကို အသုံးပြုလေ့ ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain?page=search&docid=4a40d2adc&skip=0&query=World%20Refugee%20Survey&coi=MYS |title=World Refugee Survey 2009 |publisher=United States Committee for Refugees and Immigrants |date=17 June 2009 |accessdate=10 June 2011}}</ref>
{{မလေးရှားနိုင်ငံရှိ အကြီးဆုံး မြို့ကြီးများ}}
{{clear}}
=== ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု===
[[File:Percentage distribution of Malaysian population by religion, 2010.svg|thumb|right|alt=Percentage distribution of Malaysian population by religion, 2010.|၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်းအရ မလေးရှားနိုင်ငံတွင် နေထိုင်သူတို့၏ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု ရာခိုင်နှုန်း]]
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အခြေခံဥပဒေအရ လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ကို ပြဋ္ဌာန်းထားသော်လည်း [[အစ္စလမ်ဘာသာ]]အား နိုင်ငံတော်ဘာသာ အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။<ref name="MSU">{{cite web |url=http://asia.isp.msu.edu/wbwoa/southeast_asia/malaysia/religion.htm |title=Malaysia – Religion |publisher=Asian Studies Center – Michigan State University |accessdate=13 July 2011 |archivedate=9 August 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110809081015/http://asia.isp.msu.edu/wbwoa/southeast_asia/malaysia/religion.htm }}</ref> ၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေ နှင့် နေထိုင်မှု စာရင်းအရ လူမျိုးနှင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုတို့၏ ဆက်စပ်မှုမှာ မြင့်မားသည်။ လူဦးရေ၏ ၆၁.၃% မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာ၊ ၁၉.၈% မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ၉.၂%မှာ ခရစ်ယာန်ဘာသာ၊ ၆.၃%မှာ ဟိန္ဒူဘာသာ၊ ၁.၃%မှာ ကွန်ဖြူးရှပ်ဘာသာ၊ တာအိုဘာသာ နှင့် အခြားသော တရုတ်ရိုးရာ ဘာသာများကို ကိုးကွယ်ကြသည်။ ၀.၇%မှာ ဘာသာမဲ့များ အဖြစ် ခံယူကြပြီး ကျန်ရှိနေသော ၁.၄%မှာ အခြားဘာသာများကို ကိုးကွယ်သည် သို့မဟုတ် မည်သည့်ဘာသာ ကိုးကွယ်သည်ဟု မပြောကြပေ။<ref name="Population"/> မလေးရှားတွင် ထင်ရှားသော အစ္စလာမ် ဘာသာခွဲမှာ ရှဖီး ဥပဒေသိပ္ပံပညာမှ ဆွန်နီ အစ္စလာမ် ဘာသာခွဲ ဖြစ်ပြီး<ref name="Peletz2002">{{cite book|author=Peletz, Michael G. |title=Islamic Modern: Religious Courts and Cultural Politics in Malaysia|url=https://books.google.com/books?id=q4TA4hjqjJ0C|year=2002|publisher=Princeton University Press|isbn=0-691-09508-6}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity|title=Chapter 1: Religious Affiliation|publisher=[[Pew Research Center]]|date=9 August 2012|accessdate=4 September 2013}}</ref> ၁၈% သော အစ္စလာမ် ဘာသာဝင်တို့မှာ ဂိုဏ်းဂဏစွဲ မရှိကြပေ။<ref>[http://www.pewforum.org/2012/08/09/the-worlds-muslims-unity-and-diversity-1-religious-affiliation/#identity Religious Identity Among Muslims | Pew Research Center<!-- Bot generated title -->]</ref>
မလေးရှား ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအရ မလေးဖြစ်ရန် အတွက် မွတ်စလင် ဘာသာကိုးကွယ်ရမည်။ မလေးဘာသာ စကားကို အမြဲပြောဆိုရမည်၊ မလေးထုံးစံ အတိုင်း နေထိုင်ရမည်။ ဘရူနိုင်း၊ မလေးရှား နှင့် စင်ကာပူတွင် နေထိုင်သူ သို့မဟုတ် ဘိုးဘေးဘီဘင်များ ရှိသူ ဟု သတ်မှတ်ထားသည်။<ref name="Marshall"/> ၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်း အရ တရုတ်လူမျိုးတို့၏ ၈၃.၆% မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာကိုးကွယ်သူများ ဖြစ်ကြပြီး အခြား ကိုးကွယ်မှု အများအပြား ရှိသော ဘာသာများမှာ တာအိုဘာသာ (၃.၄%)၊ ခရစ်ယာန်ဘာသာ (၁၁.၁%) တို့ ဖြစ်ကာ ပီနန်ကဲ့သို့သော ဒေသများတွင် ပန်းသေး အနည်းငယ် ရှိကြသည်။ အိန္ဒိယလူမျိုးများတွင် ဟိန္ဒူဘာသာ ကိုးကွယ်သူ ၈၆.၂% မျှ ရှိကာ အခြား ကိုးကွယ်မှု အများအပြား ရှိသော ဘာသာများမှာ ခရစ်ယာန် ၆% နှင့် မွတ်စလင် ၄.၁% တို့ ဖြစ်ကြသည်။ မလေး မဟုတ်သော ဘူမိပူထရ တို့တွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာ ကိုးကွယ်သူ အများဆုံး ဖြစ်ပြီး ၄၆.၅% ရှိကာ ၄၀.၄ % မှာမူ မွတ်စလင် ဘာသာ ကိုးကွယ်ကြသည်။<ref name="Population"/>
မွတ်စလင်များသည် ဘာသာရေးနှင့် ပတ်သက်သော ကိစ္စရပ်များ အတွက် ရှာရီယာ တရားရုံး၏ ဆုံးဖြတ်ချက်ကို လိုက်နာရသည်။ အစ္စလာမ် တရားသူကြီးများ အနေနှင့် မလေးရှားတို့ လိုက်နာရာ အတွေးအခေါ်ဖြစ်သော ရှဖီး အစ္စလာမ် ဥပဒေ ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို လိုက်နာရသည်။<ref name="Peletz2002"/> ရှာရီယာ တရားရုံးမှ မွတ်စလင်များ အပေါ် ဆုံးဖြတ်နိုင်သော ကိစ္စရပ်များမှာ လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်း၊ အမွေခံခြင်း၊ ကွာရှင်းပြတ်စဲခြင်း၊ ဘာသာစွန့်ခြင်း၊ ဘာသာပြောင်းခြင်း နှင့် အုပ်ထိန်းခြင်းတို့သာ ဖြစ်သည်။ အခြားသော ရာဇဝတ်မှုများ နှင့် တရားမမှုများအား ရှာရီယာ တရားရုံးမှ ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့် မရှိပေ။ ရှာရီယာ တရားရုံးများ၏ ဖွဲ့စည်းပုံမှာ အရပ်ဖက် တရားရုံးများနှင့် တူညီသည်။ နိုင်ငံအတွင်း အမြင့်ဆုံး တရားရုံးဖြစ်သော်လည်း အရပ်ဖက် တရားရုံးများသည် အစ္စလာမ် ဘာသာ ဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များကို ကြားနာခြင်း မပြုပေ။<ref>{{cite web |last=Mahathir |first=Marina |url=http://www.commongroundnews.org/article.php?id=28311&lan=en&sid=1&sp=0&isNew=0 |title=Malaysia moving forward in matters of Islam and women by Marina Mahathir |publisher=Common Ground News Service |date=17 August 2010 |accessdate=14 September 2010 |archivedate=22 December 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101222100655/http://www.commongroundnews.org/article.php?id=28311&lan=en&sid=1&sp=0&isNew=0 }}</ref>
===ဘာသာစကားများ===
[[File:Distribution of Malaysia Families Languages.png|thumb|left|မလေးရှားရှိ ဘာသာစကားမိသားစုများကို ရောင်စုံ ပြသထားပုံ<br /><small>(အကျယ်ချဲ့ရန်နှိပ်ပါ)</small>
{{legend|#FF006E|မလာယစ်}}
{{legend|#FF984F|ဘော်နီယံ}}
{{legend|#007F0E|အာဆလီယံ}}
{{legend|#00FF90|လန်းဒါယတ်}}
{{legend|#4CFF00|စမာ-ဘာဂျော}}
{{legend|#B200FF|ဖိလစ်ပိုင်း}}
{{legend|#FFD800|ခရီရိုး}}
{{legend|#A0A0A0|ဘာသာစကားအစုံ}}]]
မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ရုံးသုံးနှင့် နိုင်ငံတော် ဘာသာစကားမှာ မလေးရှန်း ဘာသာ ဖြစ်ပြီး<ref name="CIA Fact Book"/> မလေးဘာသာစကားကို စံသတ်မှတ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=zsm |title=Malay, Standard |publisher=Ethnologue |year=2009 |accessdate=25 July 2011}}</ref> အစိုးရ ပေါ်လစီတွင် ထိုဘာသာစကားအား ဘဟာဆား မလေးရှား ဟု ဖော်ပြပြီး မလေးရှန်း ဘာသာစကားဟု အဓိပ္ပာယ် ရသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.dailyexpress.com.my/news.cfm?NewsID=86783|title=Mahathir regrets govt focussing too much on Bahasa|work=Daily Express|date=2 October 2013|accessdate=16 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140712044336/http://www.dailyexpress.com.my/news.cfm?NewsID=86783|archivedate=12 July 2014|deadurl=no}}</ref> သို့သော်လည်း ဥပဒေတွင် ရုံးသုံးဘာသာစကားကို ဘဟာဆား မလာယု ဟုပင် ရည်ညွှန်းပြီး မလေးဘာသာစကား ဟု အဓိပ္ပာယ် ရသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.jac.gov.my/jac/images/stories/akta/federalconstitution.pdf |title=Federal Constitution |publisher=Judicial Appointments Commission |accessdate=29 November 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/679mGikZK?url=http://www.jac.gov.my/jac/images/stories/akta/federalconstitution.pdf |archivedate=24 April 2012 |deadurl=yes }}</ref> ၁၉၆၇ ခုနှစ် အမျိုးသား ဘာသာစကား အက်ဥပဒေ အရ နိုင်ငံတော် ဘာသာစကား၏ ရုံးသုံးစာကို လက်တင် (ရူမီ) စကားလုံးဖြင့် ဖော်ပြရန် သတ်မှတ်ထားသော်လည်း ရိုးရာ ဂျာဝီ စာလုံးကို ပိတ်ပင်ထားခြင်း မရှိပေ။<ref name="National Language Act 1967">{{cite web |url=http://www.agc.gov.my/Akta/Vol.%201/Act%2032.pdf |title=National Language Act 1967 |publisher=Malaysian Attorney General Chambers |year=2006 |accessdate=20 October 2015 |format=PDF |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150806212955/http://www.agc.gov.my/Akta/Vol.%201/Act%2032.pdf |archivedate=6 August 2015 }}</ref>
အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားမှာ အသုံးများသော ဒုတိယ ဘာသာစကား ဖြစ်ပြီး ၁၉၆၇ အမျိုးသား ဘာသာစကား ဥပဒေ အရ အချို့သော ရုံးသုံးကိစ္စရပ်များတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာ အသုံးပြုခွင့် ပေးထားသည်။<ref name="National Language Act 1967"/> ဆာရာဝပ်တွင်မူ အင်္ဂလိပ် ဘာသာစကားသည် မလေးရှန်း ဘာသာစကားနှင့် ယှဉ်တွဲ၍ သုံးသော ရုံးသုံး ဘာသာစကား ဖြစ်သည်။<ref name="lang1">{{cite web|url=http://www.themalaymailonline.com/malaysia/article/sarawak-makes-english-official-language-along-with-bm|title=Sarawak makes English official language along with BM|author=Sulok Tawie|publisher=[[The Malay Mail]]|date=18 November 2015|accessdate=18 November 2015}}</ref><ref name="lang2">{{cite web|url=http://www.theborneopost.com/2015/11/18/sarawak-to-recognise-english-as-official-language-besides-bahasa-malaysia/|title=Sarawak to recognise English as official language besides Bahasa Malaysia|publisher=[[The Borneo Post]]|date=18 November 2015|accessdate=18 November 2015}}</ref><ref name="lang3">{{cite web|url=http://www.thesundaily.my/news/1615945|title=Sarawak adopts English as official language|publisher=[[The Sun (Malaysia)|The Sun]]|date=19 November 2015|accessdate=19 November 2015}}</ref> သမိုင်းကြောင်းအရ အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားသည် တရားဝင် မဟုတ်သော်လည်း အုပ်ချုပ်ရေးတွင် သုံးသော ဘာသာစကား ဖြစ်သော်လည်း ၁၉၆၉ ခုနှစ် လူမျိုးရေး အဓိကရုဏ်းများ အပြီးတွင် မလေးဘာသာစကားကို ပို၍ သုံးစွဲလာကြသည်။<ref name="History">{{Cite book|last = Andaya|first = Barbara Watson|last2 = Andaya|first2 = Leonard Y.|title = A History of Malaysia|publisher = MacMillan Press Ltd|year = 1982|pages = 26–28, 61, 151–152, 242–243, 254–256, 274, 278|url = https://books.google.com/?id=5GSBCcNn1fsC&printsec=frontcover|isbn = 0-333-27672-8}}</ref> မလေးရှန်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကား သို့မဟုတ် မလေးရှားစံနှုန်း အင်္ဂလိပ် ဘာသာစကားမှာ ဗြိတိသျှ အင်္ဂလိပ်မှ ဆင်းသက်လာသော အင်္ဂလိပ် ဘာသာစကား တစ်မျိုး ဖြစ်သည်။ မလေးရှား အင်္ဂလိပ်အား စီးပွားရေး ကိစ္စရပ်များတွင် ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုကြပြီး မန်းဂလစ်ရှ် ခေါ် အင်္ဂလိပ်ဘာသာ အရပ်သုံး စကားကို မလေးဘာသာ၊ တရုတ်ဘာသာ၊ တမီလ်ဘာသာတို့ ဖြင့် ပေါင်းစပ်ထားသော ဘာသာစကားကိုလည်း အသုံးပြုလေ့ ရှိကြသည်။ အစိုးရမှ စံမဟုတ်သော မလေးဘာသာစကား သုံးစွဲခြင်းကို အားမပေးသော်လည်း ကြော်ငြာများတွင် ပုံစံမမှန်သော မလေးဘာသာစကား အသုံးပြုခြင်း အတွက် ဒဏ်ရိုက်ရန် လည်း အခွင့်အာဏာ မရှိပေ။<ref>{{cite web|last=Zimmer |first=Benjamin |url=http://itre.cis.upenn.edu/~myl/languagelog/archives/003643.html |title=Language Log: Malaysia cracks down on "salad language" |publisher=University of Pennsylvania |date=5 October 2006 |accessdate=14 September 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nst.com.my/streets/central/dewan-bahasa-champions-use-of-bm-in-ads-1.375207|title=Dewan Bahasa champions use of BM in ads|work=New Straits Times|date=14 October 2013|accessdate=16 October 2013|archiveurl=https://sukaweb.penang.gov.my/pkn/Akhbar.nsf/981d6336478572e5482575e6002c4e9f/63fb8f4dd90a549a48257c04001abc11/$FILE/NST%201410%20LL2.PDF|archivedate=2013|deadurl=yes}}</ref>
အခြားသော ဘာသာစကား အမြောက်အမြားကိုလည်း မလေးရှားတွင် သုံးစွဲနေကြပြီး လက်ရှိ ရှင်သန်နေသာ ဘာသာစကား ၁၃၇ မျိုးအား ပြောဆိုသူများ မလေးရှားနိုင်ငံ အတွင်း ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MY |title=Ethnologue report for Malaysia |publisher=Ethnologue |accessdate=18 October 2010}}</ref> မလေးရှား ကျွန်းဆွယ်တွင် ထိုဘာသာစကားများထဲမှ ၄၁မျိုးကို ပြောဆိုသူများ ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MYP|title=Ethnologue report for Malaysia (Peninsular)|publisher=Ethnologue|accessdate=18 October 2010|archiveurl=http://archive.ethnologue.com/16/show_country.asp?name=MYP|archivedate=2010|deadurl=yes}}</ref> အရှေ့မလေးရှားရှိ နဂိုရ်မူလ လူမျိုးများတွင် ၎င်းတို့ ကိုယ်ပိုင် ဘာသာစကားရှိပြီး ထိုဘာသာစကားမှာ မလေးစကားနှင့် ဆင်သော်လည်း အလွယ်တကူ ခွဲခြား၍ ရနိုင်သည်။ ဆာရာဝပ်၏ အဓိက တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကားမှာ အီဘန် ဖြစ်ပြီး ဆာဘားတွင် နဂိုရ်မူလနေထိုင်သူများမှာမူ ဒူဆူးနစ် နှင့် ကာဒါဇန် ဘာသာစကားများကို ပြောဆိုကြသည်။<ref>{{Cite book|last = Adelaar|first = Alexander|last2 = Himmelmann|first2 = Nikolaus P.|title = The Austronesian languages of Asia and Madagascar|publisher = Taylor and Francis Group|year = 2005|pages = 56, 397|url = https://books.google.com/?id=5i1aMcmLWlMC&printsec=frontcover|isbn = 0-7007-1286-0}}</ref> မလေးရှား တရုတ်များမှာ တရုတ်ပြည်တောင်ပိုင်း ပြည်နယ်များရှိ ဒေသခံ စကားများကို ပြောဆိုကြသည်။ နိုင်ငံအတွင်း အသုံးများသော တရုတ်ဒေသခံ စကားများမှာ ကန်တုံစကား၊ မန်ဒရင်စကား၊ ဟောက်ကျန့်စကား၊ ဟာကားစကား၊ ဟိုင်ယန်စကား နှင့် ဖူကျိုး စကားတို့ ဖြစ်ကြသည်။ မလေးကုလားများ၏ အများစုဖြစ်သော တမီလ်များမှာ တမီလ် ဘာသာစကားကို ပြောဆိုကြသည်။ အခြားသော တောင်အာရှ ဘာသာစကားများကိုလည်း မလေးရှားတွင် ကျယ်ပြန့်စွာ ပြောဆိုကြပြီး ထိုင်းစကားလည်း အပါအဝင် ဖြစ်သည်။<ref name="CIA Fact Book"/> မလေးရှား နိုင်ငံသား အနည်းစုမှာ ကော့ကေးရှန်းတို့မှ ဆင်းသက်လာသဖြင့် ခရီရိုး ဘာသာစကားများဖြစ်သော ပေါ်တူဂီစကားပေါ်တွင် အခြေခံသော မလက်ကာ ခရီရိုး ဘာသာစကား၊<ref>{{cite journal |title=Malaysian Creole Portuguese: Asian, African or European? |publisher=University of Texas |year=1975 |jstor=30027570 |pages=211–236 |last1=Hancock |first1=I. F. |volume=17 |issue=5 |journal=Anthropological Linguistics}}</ref> စပိန်စကားပေါ်တွင် အခြေခံသော ချာဗာကာနို ဘာသာစကား တို့ကိုလည်း ပြောဆိုကြသည်။<ref>{{Cite book|last = Michaelis|first = Susanne|title = Roots of Creole structures|publisher = John Benjamins Publishing Co|year = 2008|page = 279|url = https://books.google.com/?id=pPUeQLcGMOMC&printsec=frontcover|isbn = 978-90-272-5255-5}}</ref>
== ယဉ်ကျေးမှု ==
[[File:MURTABAK 1 0031.jpg|thumb|upright|alt=A cook making Murtabak, a type of pancake, in an outdoor stall. He is pictured leaning over his custom-made flattened wok filled with pieces of murtabak.|ကွာလာလမ်ပူတွင် စားဖိုမှူး တစ်ဦးမှ မာတာဘက် ဟုခေါ်သော ကြက်ဥ၊ အသားနှင့် ကြက်သွန်တို့ကို ပေါင်းစပ်ထားသော ကီးမားပလာတာကို ပြင်ဆင်နေစဉ်]]
မလေးရှားနိုင်ငံသည် လူမျိုးစုံ၊ ယဉ်ကျေးမှုစုံ၊ ဘာသာစကားစုံသော လူ့အဖွဲ့အစည်း တစ်ခုဖြစ်သည်။ ထိုဒေသရှိ မူလ ယဉ်ကျေးမှုမှာ ရှေးဦးနေ တိုင်းရင်းသားများ နှင့် နောင်တွင် ပြောင်းရွှေ့လာသော မလေးလူမျိုးများမှ ဆင့်ပွား ပေါ်ပေါက်လာသည်။ နိုင်ငံခြား ကုန်သွယ်မှု စတင်သည်မှ စ၍ တရုတ် နှင့် အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှုတို့ သိသာစွာ လွှမ်းမိုးမှု ရှိခဲ့သည်။ အခြား လွှမ်းမိုးသော ယဉ်ကျေးမှုများမှာ ပါရှန်းယဉ်ကျေးမှု၊ အာရပ်ယဉ်ကျေးမှု နှင့် ဗြိတိသျှ ယဉ်ကျေးမှုတို့ ဖြစ်ကြသည်။ အစိုးရ၏ ပုံစံ နှင့် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေပါ လူမှုပဋိဉာဏ် အပိုဒ်ကြောင့် တိုင်းရင်းသား လူနည်းစုတို့၏ ယဉ်ကျေးမှုကို အနည်းငယ်မျှသာ လက်သင့်ခံသည်။<ref>{{Cite journal|journal=Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde |author=Raghavan, R.|title=Ethno-racial marginality in West Malaysia: The case of the Peranakan Hindu Melaka or Malaccan Chitty community |volume=133 |issue= 4 |publisher=Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies |pages=438–458 |url=http://www.researchgate.net/publication/41018027_Ethno-racial_marginality_in_West_Malaysia_The_case_of_the_Peranakan_Hindu_Melaka_or_Malaccan_Chitty_community|doi=10.1163/22134379-90002605 |year=1977 |accessdate=7 October 2010}}</ref>
၁၉၇၁ခုနှစ်တွင် အစိုးရမှ နိုင်ငံတော် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ပေါ်လစီကို ရေးဆွဲခဲ့ပြီး မလေးရှား ယဉ်ကျေးမှုကို အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုခဲ့သည်။ ထို ဖွင့်ဆိုချက်အရ မလေးရှား ယဉ်ကျေးမှုသည် မလေးရှားတွင် ရှေးဦးနေထိုင်သော လူတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု ပေါ်တွင် မူတည်ရမည် ဖြစ်ပြီး အခြားသော ယဉ်ကျေးမှုများမှ သင့်တော်သော အချက်များကို ပေါင်းစပ်နိုင်သော်လည်း အစ္စလာမ် ဘာသာသည် တစိတ်တပိုင်း အဖြစ် ပါဝင်နေရမည် ဟု ဆိုထားသည်။<ref name="Papers">{{cite web |url=http://www.hbp.usm.my/tourism/Papers/paper_cultural.htm |title=Cultural Tourism Promotion and policy in Malaysia |publisher=School of Housing, Building and Planning |date=22 October 1992 |accessdate=6 November 2010 |archivedate=29 May 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100529013206/http://www.hbp.usm.my/tourism/Papers/paper_cultural.htm }}</ref> ၎င်းမှ မလေးဘာသာစကားကို အခြားဘာသာ စကားများထက် ပို၍ မြှင့်တင်ရန် ကြိုးစားသည်။<ref name="Cinema">{{Cite book|last = Van der Heide|first = William|title = Malaysian cinema, Asian film: border crossings and national cultures|publisher = Amsterdam University Press|year = 2002|pages = 98–99|url = https://books.google.com/?id=k3HTdu1HuWQC&printsec=frontcover|isbn = 90-5356-580-9}}</ref> ထိုသို့ အစိုးရမှ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ပတ်သက်၍ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းကြောင့် မလေးမဟုတ်သူများ အကြားတွင် ၎င်းတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု ဆိုင်ရာ လွတ်လပ်မှု လျော့နည်းလာသည်ဟု ခံစားရပြီး မကျေမနပ် ဖြစ်ကြရသည်။ တရုတ် နှင့် အိန္ဒိယ အသင်းအဖွဲ့များမှ အစိုးရသို့ ကြေညာချက်များကို တင်သွင်းကြပြီး ဒီမိုကရေစီ နည်းလမ်းမကျသော ယဉ်ကျေးမှု ပေါ်လစီကို ဖော်ထုတ်သည်ဟု စွပ်စွဲပြောဆိုကြသည်။<ref name="Papers"/>
မလေးရှားနှင့် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများ အထူးသဖြင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့ ကြားတွင် ယဉ်ကျေးမှု ဆိုင်ရာ အငြင်းပွားမှု အချို့ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံ ၂ နှစ်နိုင်ငံ အနေနှင့် ယဉ်ကျေးမှု အမွေဆက်ခံရာ တူညီကြပြီး ရိုးရာ နှင့် အချက် အတော်များများတွင် တူညီကြသည်။ သို့သော်လည်း ချက်ပြုတ်သော ဟင်းလျာများမှ စ၍ နိုင်ငံတော်သီချင်း အထိ အမျိုးမျိုးသော ကိစ္စရပ်များတွင် အငြင်းပွားမှုများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ အင်ဒိုနီးရှားတွင် ၎င်းတို့၏ အမျိုးသား အမွေဆက်ခံမှုကို ကာကွယ်ရန် ပြင်းထန်သော ခံစားမှု ရှိသည်။<ref name="AsiaTimes">{{cite web |last=Schonhardt |first=Sara |url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/KJ03Ae02.html |title=Indonesia cut from a different cloth |work=Asia Times |date=3 October 2009 |accessdate=6 November 2010 |archivedate=22 August 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150822004120/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/KJ03Ae02.html }}</ref> မလေးရှား အစိုးရ နှင့် အင်ဒိုနီးရှား အစိုးရတို့ တွေ့ဆုံပြီး ယဉ်ကျေးမှုများ တစ်ခုနှင့် တစ်ခု ထပ်နေခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော တင်းမာမှုများကို လျှော့ချရန် ကြိုးစားကြသည်။<ref>{{cite web |url=http://english.peopledaily.com.cn/90001/90777/90851/6760905.html |title=Indonesia, Malaysia agree to cool tension on cultural heritage dispute |work=People Daily |date=17 September 2009 |accessdate=6 November 2010}}</ref> မလေးရှားတွင်မူ ခံစားချက် မပြင်းထန်ဘဲ အများစု အနေနှင့် ယဉ်ကျေးမှု တန်ဖိုး အများစုမှာ နှစ်ဖက်စလုံး နှင့် ဆိုင်သည်ဟု ခံယူထားကြသောကြောင့် ဖြစ်သည်။<ref name="AsiaTimes"/>
===အနုပညာ===
[[File:Malaysian Batik.jpg|thumb|left|alt=Making Malaysian batik|ပါတိတ် ယက်လုပ်သူမှ ပါတိတ် ထုတ်လုပ်နေပုံ။ မလေးရှား ပါတိတ်တွင် ပန်းပွင့်များနှင့် အရောင်ဖျော့ဖျော့ ရှိသည်။]]
မလေးရှား ရိုးရာ အနုပညာမှာ ပုံဖော်ထွင်းထုခြင်း၊ ယက်လုပ်ခြင်း နှင့် ငွေပန်းထိမ် လုပ်ခြင်းများပေါ်တွင် အခြေခံ၍ လုပ်ကိုင်ကြသည်။.<ref>{{cite book|author=Dunford, George |title=Southeast Asia on a Shoestring|url=https://books.google.com/books?id=CW09gFJ64CwC&pg=PA419|year=2006|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-444-7|pages=419–}}</ref> ရိုးရာ အနုပညာများတွင် ကျေးလက်မှ လက်ဖြင့် ယက်လုပ်သော ခြင်းတောင်းမှစ၍ မလေးရှား လွှတ်ရုံးများရှိ ငွေပန်းထိမ် လက်ရာများ အထိ ပါဝင်သည်။ အတွေ့ရများသော အနုပညာ လက်ရာများတွင် အလှဆင်သော ခရစ်ခေါ် မလေးဓား၊ ကွမ်းအစ်၊ ယက်လုပ်ထားသော ပါတိတ်များနှင့် ဆောင်ကက် ချည်ထည်တို့ ပါဝင်သည်။ ရှေးဦးနေ အရှေ့ မလေးရှား လူမျိုးများတွင် ၎င်းတို့၏ သစ်သား မျက်နှာဖုံးများအား လူသိများကြသည်။ <ref name="Marshall"/> တိုင်းရင်းသား တစ်မျိုးချင်းစီတွင် ထင်ရှားသော ဖျော်ဖြေရေး အနုပညာများ ရှိပြီး တစ်ခုနှင့် တစ်ခု အနည်းငယ် ဆင်သည်များ ရှိသည်။ သို့သော်လည်း မလေးအနုပညာတွင် မြောက်အိန္ဒိယ လွှမ်းမိုးမှုများကို တွေ့ရပြီး သမိုင်းကြောင်းအရ အိန္ဒိယ လွှမ်းမိုးမှုများ ရှိသောကြောင့် ဖြစ်သည်။<ref name="Garland">{{Cite book|last = Miller|first = Terry E.|last2 = Williams|first2 = Sean|title = The Garland handbook of Southeast Asian music|publisher = Taylor and Francis Group|year = 2008|pages = 223–224|url = https://books.google.com/?id=XDm80zCZGKAC&printsec=frontcover|isbn = 0-203-93144-0}}</ref>
ရိုးရာ မလေးဂီတနှင့် ဖျော်ဖြေရေး အနုပညာများမှ ကလန်တန်-ပတ်ထာနီ ဒေသမှ အစပျိုး ဆင်းသက်သည်ဟု ထင်မြင်ရပြီး အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ထိုင်း နှင့် အင်ဒိုနီးရှား တို့၏ ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများ ပါဝင်နေသည်။ ဂီတမှာ ဗုံများပေါ်တွင် အခြေခံ ထားပြီး <ref name="Garland"/> အရေးအကြီးဆုံးမှာ ဂန်ဒမ်း ဟု ခေါ်သော ဗုံ ဖြစ်သည်။ ရိုးရာ ဗုံ အနည်းဆုံး ၁၄မျိုး ရှိသည်။<ref name="Asiapac">{{Cite book|title = Gateway to Malay culture|publisher = Asiapac Books Ptd Ltd|year = 2003|page = 110|url = https://books.google.com/?id=1qIhB0I3Pq0C&printsec=frontcover|isbn = 981-229-326-4}}</ref> ဗုံများ နှင့် အခြားသော ရိုးရာ ပုတ်၍ တီးခတ်ရသော တူရိယာများမှာ သဘာဝ ပစ္စည်းများဖြင့် အမြဲလိုလို ပြုလုပ်လေ့ ရှိကြသည်။<ref name="Asiapac"/> ဂီတကို ပုံပြောရာတွင် လည်းကောင်း၊ အခမ်းအနား များတွင် လည်းကောင်း၊ ကောက်ရိတ်သိမ်းခြင်း စသော ပွဲတော်များတွင်လည်းကောင်း တီးမှုတ်လေ့ ရှိကြသည်။<ref name="Garland"/> တစ်ချိန်က အဝေး ဆက်သွယ်ရေး အတွက်လည်း အသုံးပြုခဲ့သေးသည်။ <ref name="Asiapac"/> အရှေ့မလေးရှားတွင်မူ မောင်းကို အခြေခံထားသော တီးဝိုင်းများ ဖြစ်သည့် အာဂေါင်း နှင့် ကူလင်တန် တို့ကို အသုဘ နှင့် မင်္ဂလာဆောင် အစရှိသော အခမ်း အနားများတွင် တီးမှုတ်လေ့ ရှိကြသည်။။ <ref name="Matusky">{{Cite book|title=The Music of Malaysia: The Classical, Folk, and Syncretic Traditions |author1=Matusky, Patricia Ann |author2=Tan, Sooi Beng |publisher=Ashgate Publishing Ltd |year=2004 |url=https://books.google.com/books?id=x06nBdEkAOMC&lpg=PP1|pages=177–187 |isbn=978-0-7546-0831-8}}</ref> ထိုတီးဝိုင်းများမှာ အိမ်နီးချင်း ဒေသများ ဖြစ်ကြသော ဖိလစ်ပိုင်ရှိ မင်ဒါနောင်း၊ အင်ဒိုနီးရှားရှိ ကာလီမန်တန် နှင့် ဘရူနိုင်တို့တွင်လည်း အလားတူ တီးမှုတ်လေ့ ရှိကြသည်။<ref name="Matusky" />
မလေးရှားတွင် အလွန်ခိုင်မာသော ပါးစပ်ပြော ရိုးရာ ရှိပြီး စာရေးသားမှု မပေါ်ခင်ကပင် ရှိခဲ့ကာ ယနေ့ထက်တိုင် ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။ မလေးစူလ်တန် တစ်ဦးချင်စီတို့သည် ၎င်းတို့ ကိုယ်ပိုင် စာပေ ယဉ်ကျေးမှုများကို ဖန်တီးကြပြီး ယခင်က ရှိနေသော ပါးစပ်ပြော ဇာတ်လမ်းများ နှင့် အစ္စလာမ် ဘာသာ နှင့် အတူ ပါလာသော ဇာတ်လမ်းများမှ ဩဇာ လွှမ်းမိုးမှုများ ရှိသည်။<ref name="EncyclopediaMy"/> ပထမဆုံး မလေးစာပေမှာ အာရေဗျ စကားလုံးဖြင့် ရေးသားထားသည်။ အစောဆုံး မလေး စာမှာ ၁၃၀၃ ခုနှစ် တဲရန်ဂနူး ကျောက်တုံးပေါ်တွင် ရေးထိုးထားသော စာဖြစ်သည်။<ref name="Marshall"/> တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယ စကားပြောသူ များလာသည်နှင့် အမျှ တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယ စာပေများလည်း များပြားလာခဲ့ကာ ၁၉ ရာစုမှ စ၍ ထိုဘာသာစကားတို့ဖြင့် ဖန်တီးထားသော စာပေများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။<ref name="EncyclopediaMy">{{cite web |author=Osman, Mohd Taib |url=http://www.encyclopedia.com.my/volume9/literaryheritage.html |title=Languages and Literature |publisher=The Encyclopedia of Malaysia |accessdate=3 November 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110106024444/http://www.encyclopedia.com.my/volume9/literaryheritage.html |archivedate=6 January 2011 }}</ref> အင်္ဂလိပ်သည်လည်း စာပေအတွက် အသုံးများသော ဘာသာစကား တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref name="Marshall"/> ၁၉၇၁ တွင် အစိုးရမှ ဘာသာစကား အမျိုးမျိုးဖြင့် ရေးသားထားသော စာပေများကို အမည်ဖွင့်ဆိုရန် ခြေလှမ်းစခဲ့သည်။ မလေးဘာသာစကားဖြင့် ရေးသားထားသော စာပေများကို "မလေးရှား၏ အမျိုးသား စာပေများ" ဟုလည်းကောင်း၊ အခြား ဘူမိပူထရ ဘာသာစကားများနှင့် ရေးသားထားသော စာပေများကို "ဒေသခံစာပေများ" ဟူ၍ လည်းကောင်း ခေါ်ဆိုကြပြီး အခြာဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသော စာပေများကို ဆက်ရှင်နယ် စာပေ ဟုလည်းကောင်း ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။<ref name="Cinema"/> မလေးဘာသာ ကဗျာစာပေမှာလည်း အလွန်ပင် ဖွံ့ဖြိုးပြီး ပုံစံ အမျိုးမျိုးဖြင့် ရေးသားကြသည်။ ဟိကာရက် ပုံစံသည် လူကြိုက်များပြီး ပန်တမ် ပုံစံမှာ မလေးဘာသာမှ အခြားဘာသာများသို့ ပျံ့နှံ့ ရောက်ရှိ သွားသည်။<ref name="EncyclopediaMy"/>
===အစားအသောက်များ===
{{multiple image
| footer = နိုင်ငံတော် စားစရာ နှင့် သောက်စရာ<ref>{{cite web|url=http://www.newsabahtimes.com.my/nstweb/fullstory/61905|title=Lipton urges Malaysians to take pride in teh tarik, our national beverage|work=New Sabah Times|date=7 September 2012|accessdate=6 November 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702212542/http://www.newsabahtimes.com.my/nstweb/fullstory/61905|archivedate=2 July 2014|deadurl=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thestar.com.my/Travel/Malaysia/2011/04/07/Nasi-lemak-our-national-dish.aspx|title=Nasi lemak, our 'national dish'|author=Rules, Dwayne A.|work=The Star|date=7 April 2011|accessdate=6 November 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702211527/http://www.thestar.com.my/Travel/Malaysia/2011/04/07/Nasi-lemak-our-national-dish.aspx/|archivedate=2 July 2014|deadurl=no}}</ref>
| align = right
| image1 = Teh Tarik.jpg
| width1 = 110
| alt1 = A glass of Teh tarik
| caption1 = <center>တေတာရစ် (လက်ဖက်ရည် ဆွဲဖျော်)</center>
| link1 = Teh tarik
| image2 = Nasi lemak.jpg
| width2 = 190
| alt2 = Nasi lemak in a plate
| caption2 = <center>နာဆီလီမက် (အုန်းထမင်း)</center>
| link2 = Nasi lemak
}}
မလေးရှား အစားအသောက်များသည် နိုင်ငံအတွင်း နေထိုင်သူများ၏ လူမျိုးစုံမှုကို ထင်ဟပ်ပြနေသည်။ <ref name="Eckhardt">{{Cite book|last = Eckhardt|first = Robyn|title = Kuala Lumpur Melaka & Penang|publisher = Lonely Planet|date =1 June 2008|page = 42|url = https://books.google.com/?id=mzDloil93f4C&printsec=frontcover|isbn =978-1-74104-485-0}}</ref> နိုင်ငံအတွင်းနှင့် ပတ်ဝန်းကျင် ဒေသတို့ရှိ ယဉ်ကျေးမှုများမှ အစားအသောက်များပေါ်တွင် အလွန်ပင် လွှမ်းမိုးမှု ရှိနေသည်။ မလေး၊ တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ ထိုင်း၊ ဂျာဗား နှင့် ဆူမားတြား ယဉ်ကျေးမှုတို့မှ လွှမ်းမိုးမှုများ ရှိပြီး မလေးရှားနိုင်ငံသည် ရှေးခေတ်အခါက ဟင်းခပ်အမွှေးအကြိုင်များ ဖြတ်သန်းသယ်ဆောင်ရာ လမ်းပေါ်တွင် တည်ရှိနေခြင်းမှာ အဓိက အကြောင်းတစ်ချက် ဖြစ်သည်။ <ref name="Independent">{{cite news |url=http://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/far-eastern-cuisine-fancy-a-malaysian-2104800.html |title=Far Eastern cuisine: Fancy a Malaysian? – Features, Food & Drink |last=Jarvis |first=Alice-Azania |work=The Independent |date=13 October 2010 |accessdate=3 November 2010 |archivedate=17 October 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101017075258/http://www.independent.co.uk/life-style/food-and-drink/features/far-eastern-cuisine-fancy-a-malaysian-2104800.html }}</ref> အစားအသောက်များသည် စင်ကာပူ နှင့် ဘရူနိုင်းတို့ရှိ အစားအသောက်များနှင့် အလွန်ဆင်ပြီး <ref name="Richmond2"/> ဖိလစ်ပိုင် အစားအသောက်များ နှင့် တူသည်လည်း ရှိသည်။ <ref name="Marshall"/> မတူညီသော ပြည်နယ်များတွင် ကွဲပြားသော ဟင်းလျာများ ရှိပြီး<ref name="Richmond2"/> မလေးရှားရှိ အစားအသောက်များမှာ မူရင်း အစားအသောက်များနှင့် ကွဲပြားနေသည်ကို အမြဲတစေ တွေ့ရတတ်သည်။<ref name="Barbara"/>
မကြာခဏ ဆိုသလိုပင် မူရင်းယဉ်ကျေးမှုတွင် မတွေ့ရသော အစားအစာများသည် အခြားယဉ်ကျေးမှုနှင့် ပေါင်းစပ်သွားသည်ကို တွေ့ရသည်။ ဥပမာအားဖြင့် မလေးရှားရှိ တရုတ် စားသောက်ဆိုင်များသည် မလေးဟင်းလျာများကို အမြဲတစေ ရောင်းချလေ့ ရှိသည်။<ref>{{Cite book|last = Wu|first = David Y. H.|last2 = Tan|first2 = Chee Beng|title = Changing Chinese foodways in Asia|publisher = The Chinese University of Hong Kong|year = 2001|page = 128|url = https://www.google.com/books?id=p5Mw_WTLhiYC&printsec=frontcover|isbn = 962-201-914-5}}</ref> ယဉ်ကျေးမှု တစ်ခုမှ အစားအသောက်များကိုလည်း အခြားယဉ်ကျေးမှုမှ စတိုင်လ်ဖြင့် ချက်ပြုတ်လေ့ ရှိကြသည်။<ref name="Richmond2"/> ဥပမာအားဖြင့် ငပိနှင့် ဆန်ဘယ်ဆော့စ် တို့ကို တရုတ်စားသောက်ဆိုင်များတွင် ထည့်သွင်း ချက်ပြုတ်လေ့ ရှိကြသည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် မလေးရှားရှိ အစားအသောက်များကို ယဉ်ကျေးမှု တစ်ခုသို့ ပြန်၍ ခြေရာခံနိုင်သော်လည်း ၎င်းတို့တွင် သီးခြား ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာ ရှိသည်ကို တွေ့ရသည်။<ref name="Independent"/> ထမင်းသည် ဟင်းလျာ အများစု နှင့် တွဲဖက် စားသုံးကြသည်။ ငရုတ်သီးကို မလေးရှား ဟင်းလျာများတွင် အမြဲလိုလို တွေ့ရတတ်သော်လည်း ဟင်း၏ အရသာမှာ အမြဲ စပ် နေလေ့ မရှိပေ။<ref name="Eckhardt"/>
===မီဒီယာ===
မလေးရှားရှိ အဓိက သတင်းစာများအား အစိုးရနှင့် အုပ်ချုပ်နေသော ညွန့်ပေါင်း အစိုးရ အတွင်းမှ ပါတီများက ပိုင်ဆိုင်ပြီး<ref>{{cite news|last=Ahmad |first=Razak |url=http://www.reuters.com/article/idUSTRE6140N720100205 |title=Malaysian media shapes battleground in Anwar trial |agency=Reuters |date=5 February 2010 |accessdate=3 November 2010}}</ref><ref name="BBC">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7959518.stm |title=Malaysian opposition media banned |publisher=BBC News |date=23 March 2009 |accessdate=3 November 2010}}</ref> အဓိက အတိုက်အခံပါတီများမှ ပိုင်ဆိုင်သော ကိုယ်ပိုင် သတင်းစာများလည်း ရှိကာ ပုံမှန် သတင်းစာများ နှင့် ယှဉ်လျှက် ရောင်းချလေ့ ရှိသည်။ နိုင်ငံ အပိုင်း ၂ပိုင်း အတွင်း မီဒီယာတို့သည် ကွဲပြားလျက် ရှိသည်။ ကျွန်းဆွယ်ပေါ်မှာ မီဒီယာများသည် အရှေ့ပိုင်းဒေသမှ သတင်းများကို နောက်ဆုံးထား ဖော်ပြလေ့ ရှိပြီး အရှေ့ပိုင်းအား ကျွန်းဆွယ်၏ ကိုလိုနီ ပမာ သဘောထား ဖော်ပြလေ့ ရှိကြသည်။<ref name="Mirror"/> မီဒီယာများအား မလေးရှား နှင့် အင်ဒိုနီးရှား ကြား တင်းမာမှုများ ပိုမိုတိုးပွားလာစေသည်ဟု အပြစ်တင်ကြပြီး မလေးရှားတို့အား အင်ဒိုနီးရှားတို့ မျက်စိတွင် အကြည့်ရဆိုးအောင် ပုံဖော်သည်ဟု ဆိုကြသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.thejakartapost.com/news/2010/09/28/comment-anwar-blames-malaysian-media.html |title=Comment: Anwar blames Malaysian media |work=The Jakarta Post |date=28 September 2010 |accessdate=3 November 2010}}</ref> နိုင်ငံအတွင်း မလေးဘာသာ၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၊ တရုတ်ဘာသာ၊ တမီလ်ဘာသာတို့ဖြင့် နေ့စဉ် ထုတ်ဝေသော သတင်းစာများ ရှိသည်။<ref name="Mirror"/>
သတင်းစာ လွတ်လပ်ခွင့်မှာ အကန့်အသတ် ရှိပြီး ထုတ်ဝေခွင့် နှင့် သတင်းအချက်အလက် ဖြန့်ဝေခွင့် ရရန်အတွက် ကန့်သတ်ချက် အမျိုးမျိုး ရှိသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-press/2013/malaysia |title=Malaysia |work=Freedom House |year=2013 |accessdate=30 March 2014 |archivedate=7 April 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407085849/http://www.freedomhouse.org/report/freedom-press/2013/malaysia }}</ref> အစိုးရသည် ယခင်က ရွေးကောက်ပွဲ မတိုင်မီ အတိုက်အခံတို့၏ သတင်းစာများကို နှိပ်ကွပ်ခဲ့ဖူးသော သာဓက ရှိသည်။ <ref name="BBC"/> ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် အစိုးရ အေဂျင်စီမှ ပုဂ္ဂလိက ရုပ်မြင်သံကြား နှင့် ရေဒီယို အသံလွှင့်ဌာန အားလုံးတို့အား အတိုက်အခံ ခေါင်းဆောင်များမှ ပြောကြားသော မိန့်ခွန်းများကို ထုတ်လွှင့်ခြင်း မပြုရန် ညွှန်ကြားချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့ဖူးပြီး <ref>{{cite news|url=http://www.malaysiakini.com/news/69331|title=Opposition muzzled – here's black and white proof |date=29 June 2007 |work=Malaysiakini}}</ref> အတိုက်အခံ ဒီမိုကရက်တစ် အက်ရှင်ပါတီမှ နိုင်ငံရေး သမားများမှ ထိုလုပ်ဆောင်ချက်အား ရှုံ့ချကြသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.malaysiakini.com/news/69226|title=TV station denies censoring opposition news |date=28 June 2007 |work=Malaysiakini |first=G |last=Vikneswary}}</ref> ဆာဘားတွင်မူ သတင်းစာ တစ်စောင်မှ လွဲ၍ ကျန်သတင်းစာ အားလုံးမှာ အစိုးရ၏ ချုပ်ထိန်းမှု အောက်မှ လွတ်ကင်းပြီး မလေးရှားတွင် သတင်းစာ လွတ်လပ်ခွင့် အရှိဆုံး ဖြစ်သည်။ <ref name="Mirror">{{cite news|url=http://www.malaysianmirror.com/featuredetail/140-sabah/49237-the-east-west-divide-of-malaysian-media|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722182744/http://www.malaysianmirror.com/featuredetail/140-sabah/49237-the-east-west-divide-of-malaysian-media|archivedate=22 July 2011 |title=The East-West divide of Malaysian media |work=Malaysian Mirror |date=9 September 2010 |accessdate=3 November 2010}}</ref> ပုံနှိပ်ခြင်း နှင့် ထုတ်ဝေခြင်း အက်ဥပဒေ အစရှိသော ဥပဒေများမှာလည်း လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ကန့်သတ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ <ref name="McAdams">{{cite web |url=http://mindymcadams.com/tojou/2007/how-press-censorship-works/ |title=How Press Censorship Works |publisher=Mindy McAdams |last=McAdams |first=Mindy |accessdate=25 May 2011 |archivedate=30 June 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110630161559/http://mindymcadams.com/tojou/2007/how-press-censorship-works/ }}</ref>
===အားလပ်ရက်နှင့် ပွဲတော်များ===
[[File:Ke Lok Si Illuminations 01.JPG|thumb|left|alt=Temple at night illuminated with light from decorations|တရုတ်နှစ်ကူး အကြို မီးထွန်းထားသော အရှေ့တောင်အာရှ၏ အကြီးဆုံး ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုရားကျောင်းဖြစ်သည့် ပီနန်ရှိ ကေလောက်စီ ဘုရားကျောင်း]]
မလေးရှားတွင် တစ်နှစ်ပတ်လုံး အားလပ်ရက်နှင့် ပွဲတော်များ အများအပြား ရှိသည်။ အချို့နေ့များမှာ ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ ပြန်တမ်း ထုတ်ပြန်ထားသော အများပြည်သူဆိုင်ရာ ရုံးပိတ်ရက်များ ဖြစ်ပြီး အချို့မှာ ပြည်နယ် တစ်ခုချင်းစီ၏ ရုံးပိတ်ရက်များ ဖြစ်သည်။ အခြားသော ပွဲတော်များကိုလည်း လူမျိုး သို့မဟုတ် ဘာသာ တစ်ခုချင်းစီမှ မိမိတို့အုပ်စု အလိုက် ကျင်းပလေ့ ရှိပြီး အဓိက အုပ်စုများ၏ အဓိက အားလပ်ရပ်များကို အများပြည်သူဆိုင်ရာ ရုံးပိတ်ရက် အဖြစ် ကြေညာလေ့ ရှိသည်။ အများဆုံး ကျင်းပကြသော အားလပ်ရက်မှာ ဟာရီ မာဒေးကား ခေါ် လွတ်လပ်ရေးနေ့ ဖြစ်ပြီး ဩဂုတ်လ ၃၁ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပကြကာ မလာယာ ဖက်ဒရေးရှင်း ၁၉၅၇ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်ရေးရသည့် နှစ်ပတ်လည်နေ့ကို ဂုဏ်ပြုကျင်းပခြင်း ဖြစ်သည်။<ref name="Marshall"/> ၁၆ စက်တင်ဘာတွင် ကျင်းပသော မလေးရှားနေ့မှာ ၁၉၆၃ ခုနှစ် ဖက်ဒရေးရှင်းကို ဂုဏ်ပြုကျင်းပခြင်း ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news|url=http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2009/10/19/nation/20091019103509&sec=nation|title=Malaysia Day now a public holiday, says PM|author=Chun, Yeng Ai |date=19 October 2009|accessdate=7 May 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702220220/http://www.thestar.com.my/story.aspx/?file=%2f2009%2f10%2f19%2fnation%2f20091019103509&sec=nation|archivedate=2 July 2014|deadurl=no}}</ref> အခြားမှတ်သားလောက်သော နိုင်ငံတော် အားလပ်ရက်များမှာ မေလ ၁ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော အလုပ်သမားနေ့ နှင့် ဇွန်လ ပထမပတ်တွင် ကျင်းပသော ဘုရင့်မွေးနေ့တို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Marshall"/>
အစ္စလာမ်ဘာသာမှာ နိုင်ငံတော် ဘာသာ ဖြစ်သဖြင့် မွတ်စလင် အားလပ်ရက်များမှာ ထင်ရှားသည်။ ဟာရီ ရာယ ပွာဆာ (ဥပုသ်ထွက်သော စမိုင် အစ်နေ့) ၊ဟာရီ ရာယ ဟာဂျီ (အစ်နေ့) ၊ မော်လီဒါ ရာဆူး (တမန်တော် မွေးနေ့) နှင့် အခြားနေ့များကို ကျင်းပကြသည်။ <ref name="Marshall"/> မလေးတရုတ်လူမျိုးများသည် တရုတ်နှစ်သစ်ကူး ကဲ့သို့သော ပွဲတော်များ နှင့် အခြား တရုတ်ရိုးရာ ယုံကြည်မှုနှင့် ဆက်စပ်နေသော ပွဲတော်များကို ကျင်းပလေ့ ရှိသည်။ မလေးရှားရှိ ဟိန္ဒူများမှာ ဒေဝါလီနေ့ မီးထွန်းပွဲတော်ကို ဆင်နွှဲကြပြီး <ref name="MSU"/> တိုင်ပူဆမ်းခေါ် ဘာသာရေး အလေ့အထ တစ်ခုဖြစ်သော တစ်နိုင်ငံလုံးမှာ ဘုရားဖူးများ ဘတူလှိုဏ်ဂူတွင် ပေါင်းဆုံးကြခြင်း ပွဲတော်ကိုလည်း ကျင်းပလေ့ ရှိကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.tourism.gov.my/en/my/Web-Page/Places/States-of-Malaysia/Selangor/Batu-Caves|title=Batu Caves, Selangor|publisher=Tourism Malaysia|accessdate=15 October 2013|archivedate=25 June 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140625042929/http://www.tourism.gov.my/en/my/web-page/places/states-of-malaysia/selangor/batu-caves}}</ref> မလေးရှားရှိ ခရစ်ယာန် အသိုင်းအဝိုင်းမှာ အခြားနေရာများမှ ခရစ်ယာန်များ ကျင်းပသော အားလပ်ရက် ပွဲတော်များကို ဆင်နွှဲကြပြီး အထူးသဖြင့် ခရစ္စမတ် နှင့် အီစတာပွဲတော် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ အရှေ့မလေးရှား တို့မှလည်း ဂါဝိုင် ဟုခေါ်သော ကောက်ရိတ်သိမ်းပွဲတော်ကို ဆင်နွှဲလေ့ ရှိကြသည်။<ref>{{Cite book | last = Hutton | first = Wendy | title = East Malaysia and Brunei|publisher = Periplus Editions (HK) Ltd | year = 1997 | page = 169 | url = https://books.google.com/?id=FWiU5VBALicC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | doi = | id = | isbn = 962-593-180-5}}</ref> ပွဲတော် အများစုမှာ လူမျိုးစု တစ်စု သို့မဟုတ် ဘာသာတစ်ခုနှင့်သာ သက်ဆိုင်သော်လည်း အားလုံးပါဝင် ဆင်နွှဲကြသည်။ "အိုးပင်းဟောက်စ်" ဟုခေါ်သော ထုံးစံအရ မလေးရှား နိုင်ငံသားတို့သည် အခြားသူတို့ ကျင်းပသောပွဲတွင် ပါဝင်ဆင်နွှဲကြပြီး အမြဲ ဆိုသလိုပင် ပွဲတော်နှင့် သက်ဆိုင်သည်ဟု သိထားသော လူများ၏ အိမ်များသို့ သွားရောက်လည်ပတ်ကြသည်။<ref name="MIDA">{{Cite book|title = Guidebook on Expatriate Living in Malaysia|publisher = Malaysia Industrial Development Authority|date = May 2009|pages = 8–9, 69|url = http://www.mida.gov.my/env3/uploads/Publications_pdf/ExpatriateLiving/expatriate2009.pdf|access-date = 19 April 2016|archive-date = 28 September 2011|archive-url = https://web.archive.org/web/20110928100352/http://www.mida.gov.my/env3/uploads/Publications_pdf/ExpatriateLiving/expatriate2009.pdf|url-status = dead}}</ref>
===အားကစား ===
[[File:Seni silat melayu.jpg|thumb|right|alt=A woman and a man in black outfits with red belts practising the martial art of Silat Melayu|ခေတ်သစ် အားကစားနည်းများနှင့် အတူ ရိုးရာအားကစားနည်းများ ဖြစ်ကြသော ဆီလတ် မလာယု ကဲ့သို့သော ကိုယ်ခံပညာ အားကစားနည်းများလည်း ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။]]
မလေးရှားတွင် ရေပန်းစားသော အားကစားနည်းများမှာ ဘောလုံး၊ ကြက်တောင်၊ ကွင်းအတွင်း ကစားရသော ဟော်ကီ၊ ဘိုးလ်၊ တင်းနစ်၊ စကွက်ရှ်၊ ကိုယ်ခံပညာ၊ မြင်းစီးခြင်း၊ ရွက်တိုက်ခြင်း နှင့် စကိတ်စီးခြင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="MIDA"/> ဘောလုံးသည် ရေပန်းအစားဆုံး အားကစားနည်း တစ်ခုဖြစ်ပြီး မလေးရှား အနေနှင့် ၂၀၃၄ ဖီဖာ ကမ္ဘာ့ဖလား ဘောလုံးပြိုင်ပွဲအား တွဲဖက် အိမ်ရှင် အဖြစ် အခြားတစ်နိုင်ငံနှင့် ပူးတွဲ ကျင်းပနိုင်မည့် အလားအလာကို လေ့လာလျက် ရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://tobaccocontrol.bmj.com/content/11/3/277.full|title=BAT flouts tobacco-free World Cup policy|author=Assunta, Mary |work=University of Sydney, New South Wales, Australia|publisher=Tobacco Control|volume=11|issue=3|year=2006|accessdate=3 October 2014|doi=10.1136/tc.11.3.277}}</ref><ref>{{cite web|title=Asean to bid for 2034 FIFA World Cup|url=http://www.bt.com.bn/2013/05/16/asean-bid-2034-fifa-world-cup|work=The Brunei Times|date=16 May 2013|accessdate=15 October 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702215430/http://www.bt.com.bn/2013/05/16/asean-bid-2034-fifa-world-cup|archivedate=2 July 2014|deadurl=no}}</ref> ကြက်တောင်ရိုက် ပြိုင်ပွဲများတွင် ပရိသတ် ထောင်ဂဏန်း လာရောက်အားပေးလေ့ ရှိပြီး ၁၉၄၈ ခုနှစ်မှစ၍ မလေးရှားသည် သောမတ်စ် ဖလားဟုခေါ်သော ကမ္ဘာ့အဖွဲ့လိုက် အမျိုးသား ကြက်တောင်ရိုက် ဆုဖလား ပြိုင်ပွဲ ကို ကျင်းပသော နိုင်ငံ ၄ နိုင်ငံ ထဲတွင် တစ်နိုင်ငံ အပါအဝင် ဖြစ်သည်။.<ref>{{cite web|url=http://www.sportsknowhow.com/badminton/history/badminton-history-2.shtml |title=History of Badminton |publisher=SportsKnowHow.com |accessdate=11 June 2011}}</ref> မလေးရှား မြက်ခင်းပြင် ဘိုးလ် အဖွဲ့ချုပ်မှာ ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် မှတ်ပုံတင်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110707070937/http://my.88db.com/Sports-Fitness/Club-Association/ad-77790/ |archivedate=7 July 2011|url=http://my.88db.com/Sports-Fitness/Club-Association/ad-77790/ |title=Malaysia Lawn Bowls Federation |publisher=88DB.com |accessdate=1 October 2010}}</ref> စကွက်ရှ် ကစားနည်းကို ဗြိတိသျှ ကြည်းတပ်သားများမှ နိုင်ငံအတွင်း စတင်သယ်ဆောင်လာပြီး ပထမဆုံး ပြိုင်ပွဲကို ၁၉၃၉တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။<ref>{{cite book|author1=Nauright, John |author2=Parrish, Charles |title=Sports Around the World: History, Culture, and Practice|url=https://books.google.com/books?id=IkLYDgTnMxEC&pg=PA250|year=2012|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-59884-300-2|pages=250–}}</ref> မလေးရှား စကွက်ရှ် ရက်ကက် အသင်းကို ၁၉၇၂ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၅ ရက်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.malaysiasquash.com.my/index.php/about/about-sram/ |title=History of SRAM |publisher=Squash Racquets Association of Malaysia |accessdate=15 October 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131015034511/http://www.malaysiasquash.com.my/index.php/about/about-sram/ |archivedate=15 October 2013 }}</ref> မလေးရှားသည် အရှေ့တောင်အာရှ ဘောလုံးလိဂ် ကစားပွဲ ကျင်းပရန် အဆိုပြုထားကြသည်။<ref>{{cite news |url=http://www.themalaysianinsider.com/sports/article/malaysia-indonesia-propose-southeast-asia-football-league/ |title=Malaysia, Indonesia propose Southeast Asia football league |work=The Malaysian Insider |date=31 July 2010 |accessdate=27 September 2010 |archivedate=3 August 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100803120233/http://www.themalaysianinsider.com/sports/article/malaysia-indonesia-propose-southeast-asia-football-league }}</ref>မလေးရှား အမျိုးသား ကွင်းပြင် ဟော်ကီ အသင်းသည် ၂၀၁၅ ဒီဇင်ဘာ၌ ကမ္ဘာ့ အဆင့် ၁၃ သတ်မှတ်ခြင်း ခံရသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.fih.ch/media/10039628/fih-mens-world-rankings-december-2015.pdf |title=FIH Men's World Rankings – 7 December 2015 |publisher=International Hockey Federation |date=7 December 2015 |accessdate=20 January 2016 |format=PDF}}</ref> တတိယ အကြိမ်မြောက် ဟော်ကီကမ္ဘာ့ဖလား ပြိုင်ပွဲကို ကွာလာလမ်ပူရှိ မာဒေးကား အားကစားကွင်းတွင် အိမ်ရှင် အဖြစ်လက်ခံ ကျင်းပခဲ့ပြီး ၁၀ ကြိမ်မြောက် ဖလားကိုလည်း အလားတူ လက်ခံ ကျင်းပခဲ့သည်။<ref>{{cite news |url=http://timesofindia.indiatimes.com/sports/events-tournaments/hockey-world-cup/history/History-of-Hockey-World-Cup/articleshow/5624571.cms |title=History of Hockey World Cup |work=The Times of India |date=27 February 2010 |accessdate=1 November 2010}}</ref> မလေးရှား နိုင်ငံအတွင်းတွင် ဖော်မြူလာဝမ်း ကားပြိုင်ပွဲ မောင်းနှင်ရာ လမ်းဖြစ်သော ဆီပန်း အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ပြိုင်ကားလမ်း ရှိသည်။ ၎င်းမှာ ၁၉၂.၈၈မိုငင် (၃၁၀.၄၀၈ ကီလိုမီတာ) မျှ ရှည်လျားပြီး ပထမဆုံး မလေးရှာ ဂရန်းပရီ ပြိုင်ပွဲကို ၁၉၉၉ တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.allf1.info/tracks/index.php |title=Formula One Grand Prix Circuits |last=Novikov |first=Andrew |publisher=All Formula One Info |accessdate=27 September 2010}}</ref> ရိုးရာ အားကစားနည်းများတွင် ဆီလတ် မာလာယုသည်လည်း တစ်ခု အပါအဝင် ဖြစ်ပြီး မလေးရှား၊ ဘရူနိုင်းနှင့် စင်ကာပူနိုင်ငံတို့ရှိ မလေးလူမျိုးများ ကစားသော ကိုယ်ခံပညာ အားကစားနည်း တစ်မျိုး ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book|author=Minahan, James B.|title=Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=fOQkpcVcd9AC&pg=PT76|date=30 August 2012|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-59884-660-7|pages=76–}}</ref>
မလာယာ အိုလံပစ်ကောင်စီ အသင်းချုပ်အား ၁၉၅၃ ခုနှစ်တွင် စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အိုလံပစ် ကောင်စီမှ အသိအမှတ် ပြုခဲ့သည်။ ပထမဆုံး အကြိမ် အဖြစ် ၁၉၅၆ ခုနှစ် မဲလ်ဘုန်းတွင် ကျင်းပသော နွေရာသီ အိုလံပစ် အားကစားပွဲတွင် ဝင်ရောက် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၄ ခုနှစ်တွင် မလေးရှား အိုလံပစ် ကောင်စီဟု အမည်ပြောင်းလဲခဲ့ပြီး မလေးရှား အနေနှင့် ကောင်စီဖွဲ့စည်းသည်မှ ယနေ့အထိ အိုလံပစ် အားကစားပွဲ တစ်ခုမှ လွဲ၍ ကျန်အိုလံပစ် အားကစား ပွဲတိုင်းတွင် ပါဝင် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သည်။ အိုလံပစ် ပြိုင်ပွဲတွင် အားကစားသမား အများဆုံး စေလွှတ်ခဲ့သည်မှာ ၅၇ ယောက် ဖြစ်ပြီး ၁၉၇၃ မြူးနစ် အိုလံပစ် အားကစားပွဲသို့ ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org.my/web/gamesrecords/olympicg/history.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130807033456/http://www.olympic.org.my/web/gamesrecords/olympicg/history.htm|archivedate=2013-08-07|title=Olympic Games – History |publisher=The Olympic Council of Malaysia |accessdate=27 September 2010}}</ref> မလေးရှား အားကစားသမားများ အနေနှင့် အိုလံပစ် အားကစားပွဲတွင် ဆုတံဆိပ် ၆ ခု ရရှိခဲ့ဖူးပြီး ၅ ခုမှာ ကြက်တောင် အတွက် ဖြစ်ကာ တစ်ခုမှာ ပလက်ဖောင်း ဒိုင်ဗင်ထိုး အားကစားနည်း အတွက် ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org.my/web/gamesrecords/olympicg/medaltally.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130807041347/http://www.olympic.org.my/web/gamesrecords/olympicg/medaltally.htm|archivedate=2013-08-07|title=Previous Olympic Games Medal Tally |publisher=Olympic Council of Malaysia |accessdate=17 October 2013}}</ref> မလေးရှား အနေနှင့် ဓနသဟာယ အားကစားပွဲများတွင် ၁၉၅၀ ခုနှစ်များထဲက မလာယာ အနေနှင့် ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး ၁၉၆၆ တွင် မလေးရှား အနေနှင့် ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ကာ ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ကွာလာလမ်ပူ၌ အိမ်ရှင်နိုင်ငံ အဖြစ် လက်ခံကျင်းပခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.thesundaily.my/node/138479|title=Doing Malaysia proud|author=Dudley, Rueben |work=The Sun|date=13 September 2010|accessdate=15 October 2013}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.cygpune2008.com/history-tradition/history-tradition.php |title=Commonwealth Games Federation, History and Tradition of Commonwealth Games, Edinburgh, Bendigo, Pune |publisher=Commonwealth Youth Games 2008 |date=14 August 2000 |accessdate=27 September 2010 |archivedate=8 October 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101008183946/http://www.cygpune2008.com/history-tradition/history-tradition.php }}</ref> ကစားသူ အများဆုံး ကိုယ်ခံပညာမှာ ဆီလတ် မလာယု နှင့် တိုမွိုင်ခေါ် ကစ်ဘောက်ဆင်တို့ ဖြစ်ကြသည်။
== ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန် ==
== ပြည်ပဆက်သွယ်ရေး ==့ြ
== မှတ်ချက်များ ==
{{reflist|group=n}}
== ကိုးကား ==
{{reflist|2}}
{{ASEAN}}
{{အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ}}
[[Category:နိုင်ငံ]]
[[Category:မလေးရှားနိုင်ငံ]]
[[Category:အာဆီယံအသင်းဝင်နိုင်ငံများ]]
[[Category:အရှေ့တောင်အာရှရှိ နိုင်ငံများ]]
[[Category:အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ]]
[[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]]
j6vjcdxao8z2chh0ahrikjmsdmhsbna
အနော်ရထာ
0
3583
751920
749755
2022-07-21T14:23:15Z
2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1
လီး
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== တိုင်းပြည်အတွက် ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ပုဂံ အနော်ရထာနှင့် သထုံ စစ်ပွဲ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# လီး
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
12z05bvc8ailvq06dtnbyvhezyzx8ug
751922
751920
2022-07-21T14:28:22Z
2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1
ကောင်းခန့်လင်းကိုမေဇွန်မောင်မောင်ပြန်မကြိုက်ပါ
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== တိုင်းပြည်အတွက် ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ပုဂံ အနော်ရထာနှင့် သထုံ စစ်ပွဲ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
#ကောင်းခန့်လင်းကို မေဇွန်မောင်မောင်ပြန်မကြိုက်ပါ
= ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
py91stkijbtkdenxu104g54m9p9zz9c
751923
751922
2022-07-21T14:50:38Z
Ninjastrikers
22896
[[Special:Contributions/2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1|2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1]] ([[User talk:2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1|ဆွေးနွေး]]) ၏ ပြင်ဆင်မှုများကို [[User:122.248.103.10|122.248.103.10]] ၏ နောက်ဆုံးတည်းဖြတ်မူသို့ နောက်ပြန် ပြန်ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== တိုင်းပြည်အတွက် ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ပုဂံ အနော်ရထာနှင့် သထုံ စစ်ပွဲ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
7r8ea78tfizph44t8wik9qt0lzs5ir2
751925
751923
2022-07-21T15:02:35Z
2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1
/* ကောင်းခန့်လင်း စော်ရရန်ကြိုးပမ်းပုံ */ကောင်းခန့်လင်းစော်ရရန်ကြိုးပမ်းပုံ
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== ကောင်းခန့်လင်း စော်ရရန်ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ပုဂံ အနော်ရထာနှင့် သထုံ စစ်ပွဲ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
6vtuuo8d6n7x7iydnvxubx25fmd0rp2
751926
751925
2022-07-21T15:04:14Z
2400:AC40:BAF:B080:0:0:0:1
/* Crushမှငြင်း၍ နားကြပ်တပ်၍D Boiiဖြစ်ပေါ်လာပုံ */D boii
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== ကောင်းခန့်လင်း စော်ရရန်ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== Crushမှငြင်း၍ နားကြပ်တပ်၍D Boiiဖြစ်ပေါ်လာပုံ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
qbnatr91hq6uxy36cql4ghxj74ys3qa
751938
751926
2022-07-21T17:00:43Z
2400:AC40:AA5:FAE1:516F:EA78:6E1D:2261
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== အနော်ရထာ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== Crushမှငြင်း၍ နားကြပ်တပ်၍D Boiiဖြစ်ပေါ်လာပုံ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
2rbb78hxr67fg6r0dlwn58nbdaylk9m
751941
751938
2022-07-21T17:03:05Z
2400:AC40:AA5:FAE1:516F:EA78:6E1D:2261
။
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== အနော်ရထာ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ကောင်းဆက်ပိုင် ex ေ ==
ြာင့်ငိုကြွေးရပုံ
== ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။ ==
ှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
57oqif1r5uia8f3vdvuhl2m7icyffzd
751942
751941
2022-07-21T17:03:43Z
2400:AC40:AA5:FAE1:516F:EA78:6E1D:2261
။
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== အနော်ရထာကောင်းဆက်ပိုင်ကို ဖင်ချပံု ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ကောင်းဆက်ပိုင် ex ေ ==
ြာင့်ငိုကြွေးရပုံ
== ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။ ==
ှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
7zeojap64006zrnblrg4fs2pb8y0pgx
751945
751942
2022-07-21T17:10:56Z
Ninjastrikers
22896
Reverted to revision 751923 by [[Special:Contributions/Ninjastrikers|Ninjastrikers]] ([[User talk:Ninjastrikers|talk]]) (TwinkleGlobal)
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== တိုင်းပြည်အတွက် ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ပုဂံ အနော်ရထာနှင့် သထုံ စစ်ပွဲ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
7r8ea78tfizph44t8wik9qt0lzs5ir2
751946
751945
2022-07-21T17:11:09Z
Ninjastrikers
22896
"[[အနော်ရထာ]]" ကို ကာကွယ်ခဲ့သည်: ဖျက်လိုဖျက်ဆီးလုပ်ဆောင်မှု များပြား ([ပြင်ဆင်ရန်=အလိုအလျောက် အတည်ပြုထားသော အသုံးပြုသူများကိုသာ ခွင့်ပြုသည်] ( ၁၇:၁၁၊ ၂၈ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) တွင် သက်တမ်းကုန်မည်) [ရွှေ့ရန်=အလိုအလျောက် အတည်ပြုထားသော အသုံးပြုသူများကိုသာ ခွင့်ပြုသည်] ( ၁၇:၁၁၊ ၂၈ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) တွင် သက်တမ်းကုန်မည်))
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup}}{{Infobox royalty
|name = အနော်ရထာမင်း
|full name =
|title = မြန်မာဧကရာဇ်
|image = Anawrahta at National museum.JPG
|caption =
|reign = ၁၀၄၄ - ၁၀၇၇
|coronation = ၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁၀၄၄
|predecessor = [[စုက္ကတေး|စုက္ကတေးမင်း]]
|successor = [[စောလူးမင်း]]
|heir =
|consort = [[ရှင်ဆင်းလှ]] [[ပဉ္စကလျာဏီ]] <br> [[စောမွန်လှ]] <br> [[မဏိစန္ဒာ]]
|issue = [[စောလူးမင်း]]<br>[[ကျန်စစ်သား]]
|royal house =
|royal anthem =
|dynasty = [[ပုဂံခေတ်]]
|father = [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]]
|mother = [[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]
|birth_date = ၁၁ -၃- ၁၀၁၄
|birth_place = ပုဂံ
|death_date = ၂၃ မတ် ၁၀၇၇ (၆၃ နှစ်)
|death_place = ပုဂံ
|place of burial=
}}
'''အနော်ရထာမင်းစော''' သည် [[ပုဂံခေတ်|ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်]]ကို တစ်စုတစ်စည်းတည်းဖြစ်ရန်ပထမဆုံးကြိုးပမ်းထူထောင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ပုဂံဘုရင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ၏ သားတော်ဖြစ်သည်
== ထီးနန်းရရှိပုံ ==
အနော်ရထာမင်းသည် ပထမ မြန်မာနိုင်ငံတော်ကြီးကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သူဖြစ်သည်။ ပုဂံမင်း ၅၅ ဆက်အနက် ၄၂ ဆက်မြောက် မင်းဖြစ်သည်။ အနော်ရထာကား ပုဂံပြည့်ရှင် [[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း|ကွမ်းဆော်မင်း]]ဟုလည်းတွင်သော ကြောင်ဖြူမင်းနှင့် မိဖုရား[[မြောက်ပြင်သည် (ကွမ်းဆော်ကြောင်းဖြူ)|မြောက်ပြင်သည်]]တို့မှ သက္ကရာဇ် ၃၇၆ ခုနှစ်တွင် ဖွားမြင်သောသားတော်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။
ခမည်းတော်အား နန်းချ၍ ထီးနန်းစိုးစံနေသော နောင်တော် [[စုက္ကတေး]] နှင့် အနော်ရထာသည် မြင်းစီးချင်းတိုက်၍ အနိုင်ရသောအခါ ခမည်းတော်ရှိရာ ကျောင်းတော်သို့သွား၍ ခမည်းတော်အား မင်းပြုရန် တောင်းပန်လေသည်။ ခမည်းတော်သည် ငါအသက်အရွယ်ကြီးပြီ၊ အမောင်သာ မင်းပြုတော့ဟု မိန့်တော်မူမှ သက္ကရာဇ် ၄၀၆ ခုနှစ်တွင် ရာဇာဘိသေက ခံ၍ နန်းတက်သည်။ ခမည်းတော်အားလည်း မင်းမြှောက်တန်ဆာငါးပါးနှင့်တကွ မင်းဆောင်မင်းယောင် မင်းခမ်းမင်းနားအကုန် ကျင်းပစေ၍ ရဟန်းမင်းပြုစေသည်။ အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သက္ကရာဇ်ကို မှန်နန်းရာဇဝင်၌ ၃၇၉ ခုနှစ်ဟုဆို၍ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင်၌ ၃၄၆ ခုနှစ်ဟုဆိုသည်။ သို့ရာတွင် [[ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်]] အရလည်းကောင်း၊ [[ကျောက်စာ]] များနှင့် လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းကြည့်သောအခါ ၄၀၆ ခုနှစ်ဟု တွေ့ရသည်။
[[ကွမ်းဆော်ကြောင်ဖြူမင်း]] ထီးနန်းကျပြီးနောက် သားတော် စုက္ကတေး ထီးနန်းပြုနေခဲ့သည်။ စုက္ကတေး သည် အဖေတူ အမေကွဲ ဖြစ်သော အနော်ရထာ၏ မယ်တော်ကို မိဖုရားအဖြစ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အနော်ရထာသည် စုက္ကတေးအား မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ နန်းတော်မှထွက်ပြီး စစ်တိုက်ရန် လူသူစုဆောင်းခဲ့သည်။ ပုဂံကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ချီတက်လာပြီးနောက် စစ်ဖြစ်လျှင် လူအများအပြား သေကြေပျက်စီးမည် ကို မလိုလားသဖြင့် နောင်တော် စုက္ကတေး နှင့် [[မြင်းကပါ]] အရပ်တွင် တစ်ဦးချင်း စီးချင်းထိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် အနော်ရထာ အနိုင်ရရှိပြီး ပုဂံတွင်မင်းဖြစ်လာခဲ့သည်။
== တိုင်းပြည်အတွက် ကြိုးပမ်းပုံ ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်သောအခါ ပုဂံပြည် ဩဇာ ပြန့်နှံ့ရာအရပ်မှာ ယခု [[မန္တလေး]]၊ [[မိတ္ထီလာမြို့|မိတ္ထီလာ]]၊ [[မြင်းခြံ]]၊ [[ကျောက်ဆည်]]၊ [[ရမည်းသင်း]]၊ [[မကွေး]]၊ [[စစ်ကိုင်း]]၊ [[ကသာ]]၊ [[ပခုက္ကူ]]၊ [[မင်းဘူး]]တဝိုက်မျှသာ ကျယ်ဝန်းဟန် တူသည်။
အနော်ရထာမင်းကြီးသည် နန်းတက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် နိုင်ငံစီးပွားရေးနှင့် စစ်အင်အားကို စည်းရုံးခဲ့သည်။ စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းရန်အတွက် ကျောက်ဆည်နယ်၌ တူးမြောင်းများကို စနစ်တကျ ဆည်ဖို့စေလျက် [[မြစ်ငယ်မြစ်]]၊ [[ပန်းလောင်မြစ်]]နှင့် [[စမုန်မြစ်]]တို့မှ စီးဆင်းလာသော ရေအားဖြင့် စပါးကောက်ပဲသီးနှံ အများအပြား ထွက်အောင် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ဤသို့ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှုကို ကောင်းစွာ အားပေးပြုစုသဖြင့် ကျောက်ဆည်နယ်သည် ပုဂံပြည်၏ စားရေရိက္ခာ သိုမှီးရာ စပါးကျီသဖွယ် ဖြစ်လာလေသည်။
စားရေရိက္ခာ လုံလောက်ပေါများ လာသောအခါ အနော်ရထာမင်းသည် စစ်သည်ရဲမက်တို့ကို အရေးပေါ်လျှင် ပေါ်သည့်အားလျော်စွာ စုရုံး ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စွမ်းရည်သတ္တိနှင့် ပြည့်စုံသော သူရဲကောင်းများကိုလည်း မြတ်နိုးစွာ မြှောက်စားချီးမြှင့်ခဲ့၏။ ထို့ကြောင့်လည်း အမတ်သူရဲကောင်းများ ပေါများလေသည်။ အမတ်သူရဲကောင်းများအနက် [[ကျန်စစ်သား]]သည် အမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံ၍ လက်ရုံးတဆူ အားကိုးရသူဖြစ်သည်။ ကျန်အမတ် သူရဲကောင်းများမှာ [[ငထွေရူး]]၊ [[ငလုံးလက်ဖယ်]]၊ [[ညောင်ဦးဖီး]]၊ [[ဗျတ္တ]]နှင့် [[ရွှေဖျဉ်းညီနောင်]] စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကြီးကို စည်းရုံး ဖွဲ့နှောင်လျက် ပြုစုပျိုးထောင်ရာ၌ ဤသူရဲကောင်းများသည် ကြီးစွာသော အကူအညီပေးခဲ့သည်။
မင်းတရားကြီးသည် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းရာ၌ လက်အောက်ခံ [[ရွာ]]၊ [[မြို့]]၊ [[ခရိုင်]]တို့၏ အင်အားကိုလိုက်၍ အချိုးကျ ပါဝင်စေခဲ့သည်။ စစ်သည်များကို အချိုးကျ နည်းစနစ်နှင့် အရဖြည့်တင်းပြီး အနော်ရထာမင်းကြီးသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်နေသော ပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်သိမ်းသွင်းခဲ့သည်။ အထက်တခို၌ နန်ချောင်မင်းတို့၏ ရန်ကို တားဆီးနိုင်၍ [[ဗန်းမော်]]၊ [[မြစ်ကြီးနား]]ဒေသတဝိုက်အထိ မိမိ၏ အာဏာကို သက်ရောက်ပြန့်နှံ့စေလေသည်။ နန်ချောင်မှ အပြန် မောမည်သော ရှမ်းပြည်ကို အုပ်စိုးသည့် မင်းက သမီးတော်[[စောမွန်လှ]]အား ဆက်သလိုက်သည်ကို ထောက်၍လည်း မြန်မာတို့ မည်မျှ အင်အားကြီးမား၍ နေကြောင်း သိသာသည်။
== သာသနာပြုခြင်း ==
အနော်ရထာမင်း နန်းတက်စတွင် ပုဂံပြည်၌ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ရတနာသုံးပါးကို လည်းကောင်း၊ လောကနာထကို လည်းကောင်း၊ ဗြဟ္မာ၊ ဗိဿနိုး၊ ပရေမေသွာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ နတ်[[နဂါး]] နှင့် အရည်းကြီးတို့ကိုလည်းကောင်း အားလုံးစုံကို ရောနှော၍ ကိုးကွယ်နေကြလေသည်။ ထိုအခါ ဘာသာယဉ်ကျေးမှုသည် မသန့်မရှင်း ဖြစ်နေလေသည်။
အနော်ရထာမင်းသည် ထိုကဲ့သို့ အယူဝါဒများရောထွေးယှက်တင်လျှက် သူတလူငါတစ်မင်းပြောဟောနေသည်တို့အား ကိုးကွယ်နေရခြင်းကို မနှစ်သက်သဖြင့် ရှင်းလင်းတိကျပြီး နာယူကျင့်ကြံဖို့ သင့်တော်လျောက်ပတ်သောတရားကို ညွန်ပြကာ မည်သည်က ဓမ္မ မည်သည်က အဓမ္မ၊ မည်သည်က ဝိနယ၊ မည်သည်က အဝိနယ အဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်မည့် သူမျိုးနှင့် ထိုသူ၏ အဆုံးအမမျိုးကိုသာ တောင့်တနေခိုက် အောက်ပြည်သထုံကို ကျွမ်းတို့ စစ်ပြုလာသောကြောင့် စစ်ရှောင်ရန် ပုဂံဘက်သို့ ထွက်ကြွလာသော ဓမ္မဒဿီမည်သော ရဟန်းတော် ရှင်အရဟံသည် ပုဂံသို့ ရောက်လာစဉ် မထေရ်၏ အပြုအမူ အနေအထိုင် အပြောအဆိုတို့ကိုကြည့်ကာ သဘောကျသဖြင့် သူ၏ အဆုံးအမတိုင်းသာ လိုက်ရန် ဆုံးဖြတ် လေသည်။
ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ပြီးနောက် ပုဂံတွင် အရောရောအနှောနှော ဖြစ်လျက်ရှိသည့် အယူဝါဒပေါင်းစုံနှင့်တကွ တခြားတန္တရဝါဒများ ထေရဝါဒရဟန်းများကို ရှင်အရဟံမထေရ်၏ အကူအညီ ယူလျက် စစ်ဆေးကာ ခွဲထုတ်ပြီး အသောကမင်းလက်ထက်တွင် ပြုမူသကဲ့သို့ သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုပြီး မင်းနှင့် တကွ တပြည်လုံး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာအဖြစ်သို့ ပြန်တည်ကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဗမာမင်းနှင့် ပြည်သူတို့သည် သရေခေတ္တရာခေတ်ကတည်းက ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသူများ မှန်သော်လည်း တခြားတန္တရဝါဒများ ရောက်မလာသေး၍လည်းကောင်၊း ရောက်လာသော်လည်း အားမကောင်းသေး၍လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးကို ရှေ့တန်းမတင်လွန်းသေး၍လည်းကောင်း သာသနာသန့်ရှင်းရေး စသည့်အလုပ်များ လုပ်ဆောင်မှု မရှိခဲ့ကြဘဲ မိမိတို့ ယုံကြည်ရာကိုသာ အဆင်ပြေသလို ကိုးကွယ်ကြရင်း အခြားသော အယူဝါဒရှိသူများကိုလည်း လက်ခံထားရင်း ရောနှောကိုးကွယ်လာခဲ့ကြရာက သာသနာတော်သန့်ရှင်းရေး ပြုလုပ်ကာ တသီးတသန့် နိုင်ငံတော်ဘာသာသဘောမျိုး သတ်မှတ်ပြီး ကိုးကွယ်မှုကို ပြုလုပ်မှုမှာ အနော်ရထာမင်းသည် အစောဆုံးဟု ယူဆနိုင်သည်။ တနိုင်ငံလုံးနီးနီး ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်လာအောင် ကြိုးစားအားထုတ်ခဲ့သူမှာလည်း အနော်ရထာမင်းပင် ဖြစ်လေသည်။
ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ [[နိုင်ငံတော်ဘာသာ]] အစ- အနော်ရထာမင်းက ဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ သာသနာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာ၊ သာသနာအဖြစ် အနော်ရထာမင်းက စတင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော် ဗုဒ္ဓဘာသာ(နိုင်ငံတော်ဘာသာ ) သည် ပထမမြန်မာနိုင်ငံတော်ကို ထူထောင်ခဲ့သူ ဗမာဘုရင် အနော်ရထာမင်း နန်းတက်ခဲ့သည့် ခရစ်နှစ် ၁၀၄၄ က စပြီး ရေတွက်သောကြောင့် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း '''၉၇၆''' ( ခရစ်နှစ်၂၀၂၀ - ၁၀၄၄= ၉၇၆) က ပထမ စတင် သတ်မှတ် ခဲ့ကြောင်း သမိုင်းအထောက်အထားများအရ အတည်ပြု မှတ်သားနိုင်သည်။
ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ တည်တံ့ပြန့်ပွား ထွန်းကားရေးအတွက် အနော်ရထာမင်းသည် အားထုတ်တော်မူပြန်သည်။ အနော်ရထာမင်းသည် ၄၉၁ ခုနှစ်တွင် စစ်သည်ဗိုလ်ပါ အလုံးအရင်းနှင့်ချီ၍ နိုင်ငံတော်အနှံ့ရှိ ပိဋကတ်တော်မူ မျိုးအစုံတို့ကို ပင့်ဆောင်လေသည်။ အနုပညာသည်၊ လက်မှုပညာသည်စသည်တို့ကိုလည်း ပုဂံနေပြည်တော်သို့ ခေါ်ယူလေသည်။
ထိုအခါမှစ၍ အနော်ရထာမင်းသည် ပုဂံပြည်ရှိ ရဟန်းများအား ဘုရားရှင်၏ ပိဋကတ်တော်အစစ်ကို သင်ကြားစေလေသည်။ သင်ကြားစေနိုင်စိမ့်သောငှာ ပိဋကတ်တော်တို့ကို သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာများနှင့် ရေးထားသည့် ရှေးပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း၊ သထုံမှ ရလာသည့် တလိုင်းအက္ခရာသုံး ပိဋကတ်ကျမ်းများနှင့်လည်းကောင်း ရှင်အရဟံဦးဆောင်သော ရဟန်းတော်များအား စစ်ဆေးအတည်ပြုစေပြီး ရှေးဟောင်း သရေခေတ္တရာသုံး ဗမာအက္ခရာကိုပင် ပြုပြင်ထားသော ပုဂံခေတ်သုံး ဗမာအက္ခရာဖြင့် ပေထက် တင်စေပြီးလျှင် ပုဂံမြို့တွင် ပိဋကတ်တိုက် ဆောက်၍ လှူဒါန်းလေသည်။ ထိုသို့ ပိဋကတ်တို့ကို သုဓ်သင်၍ ပေထက်တင်မှုမှာ သီဟို်ဠ်တွင် စတုတ္ထသံဃာယနာတင်သကဲ့သို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ထိုပိဋကတ်တိုက်သည် ယခုတိုင် ပုဂံမြို့ဟောင်း၌ ရှိလေသည်။ ဤသို့ဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံဟု လည်းကောင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံ ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်းကောင်း ခေါ်နိုင်သော ပုဂံပြည်နှင့် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုတို့သည် အနော်ရထာမင်းနှင့် ရှင်အရဟံ တို့၏ ဉာဏ်ပညာ လုံ့လတို့ကြောင့် ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် ပထမဆုံး အကြိမ် ကျယ်ပြန့်၍ စည်းလုံးသော ဘဝကို ရလာလေသည်။
ထိုအခါက ရခိုင်ပြည်၏မြို့တော်မှာ စစ်တွေနယ်ရှိ ပဉ္စာမြို့ ဖြစ်လေသည်။ ထိုစစ်ပွဲတွင် ဗမာတို့က အနိုင်ရသဖြင့် ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းသည် ပုဂံခေတ်တလျှောက်လုံး ဗမာ့လက်အောက်ခံနိုင်ငံတခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည် ရာဇဝင်၌ ရခိုင်ပြည် မြောက်ပိုင်းကို အနော်ရထာစော တိုက်ခိုက်သိမ်းယူကြောင်းနှင့် ဆိုရာတွင် “ ပျူကိုးသောင်းနှင့် ပျူမင်းလာသည် ” ဟု ဖြစ်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုတော်မူခဲ့သော ကောင်းမှုတော်တို့ကား များပြားလှစွာ၏။ ရွှေစည်းခုံဘုရား၊ ရွှေရင်မြော်ဘုရား၊ ရှမ်းပြည် ညောင်ရွှေမြို့ရှိ ပေါရိသတ်ဘုရား၊ တန့်ကြည်တောင်ဘုရား၊ မန္တလေးတောင်၊ ရွှေကြက်ယက် ရွှေကြက်ကျ တောင်များပေါ်ရှိ ဘုရားများ၊ တောင်ပြုံးမှ ဆုတောင်းပြည့်ဘုရား၊ မြင်ကပါဘုရား စသည်တို့ဖြစ်သည်။
== ပုဂံ အနော်ရထာနှင့် သထုံ စစ်ပွဲ ==
ရှင်အရဟံ၏ ပြောကြားချက်အရ အနော်ရထာမင်းသည် သထုံပြည်၌ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမများကို မှတ်တမ်းတင်ထား သော ပိဋကတ် ၃ ပုံ ရှိကြောင်းသိလေ၏။ ထို့ကြောင့် လိမ္မာသော အမတ်တစ်ယောက်ကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာ များ ဖြစ်ဖြင့် သယာချေငံစွာပြောဆို တောင်းယူစေ၏။ သို့သော် သထုံ မင်းသည် မ ချေငံသောစကားဖြင့် ဆိုလိုက်၏။ အနော်ရထာမင်းစောလည်း ထိုစကားကိုကြားရလတ်သော် အမျက်ရှ၍ စစ်သည်ဗိုလ်ပါများ သူရဲ သူခတ် များဖြင့် ကြည်းကြောင်း၊ ရေကြောင်းဖြင့် ချီလေ၏။ သူရဲကောင်း လေးဦး ဖြစ်သော ကျန်စစ်သား,ငထွေးရူး,ငလုံးလက်ဖက်,ညောင်ဦးဖီး တို့ ကို ရှေ့ဖျားချီစေ၍ အနော်ရထားကား နောက်တပ်မ ဖြု၍လိုက်လေ၏။ မနူဟာမင်းလည်း အနော်ရထာမင်းစော သူရဲကောင်းလေးဦးနှင့် စစ်ချီလာသည်ကို သိလေသော် ကြောက်ရွံပြင်းစွာဖြစ်လေ၏။ မြို့တံခါးကို လုံစွာပိတ်၍ ခူခံလေ၏။ စစ်သည်ကြီးလေးဦး သည် မြို့ကို ဖောက်လေ၏။ သို့သော် မြို့တွင်းသို့ပင် ဝင်မရချေ။ ပယောဂ စီရင်သဖြင့်ဟုဆို၏။ ဇော်ဂျီဖိုဝင်သားစားသော ကုလားညီနှောင် နှစ်ဦးမ ညီဖြစ်သူက အကိုဖြစ်သူကိုသတ်၍ မြို့လေးဖတ် လေးလံတွင် မြုပ်၍စီမံထားသည်ဟုပြော၏။ ထို့ကြောင့် မြုပ်ထားသည်ကို ဆောင်ယူစေ၍ သထုံပြည်သိမ်းလေ၏ဟူ၍ ပြောစမှတ်ဆိုရိုးရှိကြသည်။
အနော်ရထာမင်း သထုံကို တိုက်ခိုက်ချိန်သည် ခရစ်နှစ် ၁၀၅၇-၅၈ ခုနှစ်တွင်ဖြစ်ကြောင်း ကလျာဏီကျောက်စာက အတိအလင်းဆို၏။ ။ ရာမာဓိပတိ၏ ကလျာဏီကျောက်စာကို အေဒီ (၁၄၈၀)တွင်ရေးထိုး၍ သထုံကို အနော်ရထာ တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်း အစောဆုံးမှတ်တမ်းဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အခြားခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများမတွေ့ရှိရသောကြောင့် ခိုင်မာစွာကိုးကားရန် ခဲယဉ်းသည်။ တိုက်ခိုက်ခဲ့လျှင်လည်း ရာဇဝင်တို့၌ ဖော်ပြထားသော သာသနာရေးအကြောင်းပြချက် တစ်ခုတည်းအတွက် တိုက်ခိုက်စစ်ဖြစ်ခြင်းသည် အမှန်ယူဆရန်ခက်ခဲပေသည်။ အခြားသောအခြေအနေများဖြစ်သည့် ဥပမာအားဖြင့် ကြွမ်(ဂျွမ်း) တို့ရန်ရှာမှုဖြင့် အောက်အရပ်၌ ဒုက္ခရောက်စဉ် အခွင့်ယူ၍ တိုက်ခြင်းမျိုးလည်းဖြစ်နိုင်သည်။ <ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်(တအကြိမ်)၊ p.137</ref> မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ စည်ကားသော ကုန်သွယ်မြို့တို့ကို သိမ်ယူရန်ဆိုသည့် ရည်ရည်ချက်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ အခြားဖြစ်နိုင်သည့် ယူဆချက်တစ်ခုမှာ ရှမ်းယွန်းများနှင် မွန်တို့မသင့်မြတ်သောကြောင့် မွန်တို့က ဝင်ရောက်ဖျန်ဖြေညှိနှိုင်းရန် အကူညီတောင်းခံရာ အခွင့်ကောင်းယူ၍ အောက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းယူခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။<ref>ဒေါက်တာသန်းထွန်း - အသစ်မြင် မြန်မာသမိုင်း(ဒုအကြိမ်)၊ p.48-49၊ စိတ်ကူးချိုချိုစာပေ</ref>
== နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးနှင့် မြို့ ပေါင်း (၄၃) မြို့ကိုတည်ပုံ ==
မစ္စတာဝုဒ် ရေးသားသော ယိုးဒယားရာဇဝင်၌ ပုဂံမင်းအနုရုဒ္ဓ (အနော်ရထာမင်းကို ခေါ်သောအမည်) သည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းနှင့် ခမာ(မွန်)နိုင်ငံဖြစ်သော ကမ္ဗောဒီယားနိုင်ငံကို အောင်မြင်ကြောင်း၊ ယိုးဒယားတစ်နိုင်ငံလုံး၌ အနော်ရထာမင်းစော၏ တန်ခိုးအာဏာ လွှမ်းမိုးသည်ကို ယုံမှားဖွယ်မရှိကြောင်း၊ အနော်ရထာမင်းကို အကြောင်းပြု၍ ဗုဒ္ဓအယူဝါဒ ထွန်းကားစည်ပင်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။
ယိုးဒယားဘာသာနှင့် ရေးသောစာတမ်းများ၌ အနော်ရထာမင်းကို “မဟာဇေယျဘယမင်း”ဟု ဘွဲ့ပေးလေသည်။ ကိုချင်ချိုင်းနားပြည်အထိ အနော်ရထာမင်း တိုက်ခိုက်သိမ်းယူခဲ့ကြောင်းလည်း ဆိုသည်။ ထိုပြင် ယိုးဒယားရာဇဝင် တစ်ဆောင်၌ ပုဂံပြည်ဘုရားများသည် ဂျားဗားကျွန်းစေတီနှင့် ပုံတူသဖြင့် အနော်ရထာမင်းသည် ဂျားဗားကျွန်းသို့လည်း စစ်ချီကြွရောက်ကောင်း ကြွရောက်လိမ့်မည်ဟု ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရခြင်းဖြင့် ရာဇဝင်ဆရာတို့သည် အနော်ရထာမင်း၏ ဘုန်းတန်ခိုးအာဏာကို အသိအမှတ်ပြု ယုံစားကြကြောင်း ထင်ရှားသည်။
ယင်းသို့ နိုင်ငံတော်ကို ချဲ့ထွင်ရုံမက မင်းတရားကြီးသည် နိုင်ငံတော်ကိုလည်း စည်ပင်ဝပြောအောင် ပြုစုတော်မူသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအလုံး၌ ဆည်မြောင်း ကန်ချောင်းများ ပြုစုတော်မူသည်။ မိတ္ထိလာကန်ကို ဆည်ဖို့သည်။ ကျောက်ဆည်ခရိုင်ရှိ [[ပြက္ခရွေတောင်]]၊ [[ကယွတ်တောင်]]ထက်မှ ကျသောရေကို အတန့်တန့်ဆည်၍ ရေသောက်ကန် ပြုပြီးလျှင် ပန်းလောင်မြစ်နား၌ ကင်းတား၊ ငနိုင့်သေဉ်၊ ပြောင်းပြ၊ ကူမည်း ပေါင်းလေးဆည်၊ ဇော်ဂျီမြစ်နား၌ နွားတက်၊ ကွမ်းဆေး၊ ဂူတော်၊ (ငပြောင်း) ပေါင်းသုံးဆည် စုစုပေါင်း မင်းပယ်ရှစ်သိန်းကို ပြုတော်မူသည်။
ထိုနောက် ပင်လယ်၊ မြစ်မနား၊ မြစ်သား၊ မြင်းခုံတိုင်၊ ယမုံး၊ ပနံ၊ မက္ခရာ၊ တပြက်သာ၊ သင်တောင်၊ တမုတ်ဆိုးနှင့် ခံလူးတူသာ လယ်တွင်း ဆယ့်တစ်ရွာကို ပြုစုတော်မူသည်။ ရှမ်းပြည်နှင့် ဗမာပြည် နှစ်ဘက်စပ်ကြား ရှမ်းယွန်းတို့ မရောစိမ့်သောငှာ မြောက်ဘက် အရှေ့ဘက်တို့၌ ကောင်းစင်၊ ကောင်းတန်၊ ရွှေဂူမိုးတား၊ တကောင်း၊ ကြံညှပ်၊ မက္ခရာ၊ မြင်စိုင်း စသော ကင်းမြို့ပေါင်း (၄၃)မြို့ကို တပြိုင်နက်တည်း အမြော်အမြင်ဖြင့် တည်လေသည်။ မြန်မာပြည်အလုံး၌ ဘုရားဂူကျောင်း တန်ဆောင်းဇရပ်တို့ကို အနှံ့အစပ် တည်ထားတော်မူ၍ နေပြည်တော် ပုဂါရာမသို့ ပြန်တော်မူသည်။
အနော်ရထာမင်း ပုဂံသို့ရောက်၍ မြို့တွင်းသို့ သရဘာတံခါးမှ ဝင်မည်အရှိ အောင်သာမြစ်ခြေအရပ်ဝယ် ကျွဲရိုင်းတစ်ကောင်သည် လူသူမသွားလာနိုင်အောင် ရန်ပြုသည်ဟု နားတော်လျှောက်သဖြင့် စီးလာသော ဆင်တော်ကို ပြန်လှည့်ကာ မြစ်ခြေအောင်သာသို့ ချီလေတော်မူ၏။ ရောက်တော်မူ၍ ကျွဲရိုင်းကို မြင်တော်မူလျှင် စီးတော်မူသော ဆင်တော် သန်မြန်စွာကို ချွန်းဖွင့်၍ လွှတ်တော်မူ၏။ သို့ရာတွင် ဆင်တော်ပေါ်ကလိမ့်ကျကာ ကျွဲခတ်မိ၍ နတ်ရွာစံတော်မူသည်။
(လုပ်ကြံခံရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ခိုင်မာသောကျောက်စာအထောက်အထားများမတွေ့ရှိရသေးပါ။) သာသနာတော်စီးပွား၊ ကိုယ်တော်မြတ်စီးပွား၊ သားတော်အစဉ် မြေးတော်အဆက် မြစ်တော်အညွန့်တို့၏ စီးပွား၊ ပြည်သူတကာတို့၏ စီးပွားကို (၃၃)နှစ်ပတ်လုံး ဆောင်တော်မူခဲ့လေသည်။ အနော်ရထာမင်း ကံကုန်သော် သားတော် [[စောလူးမင်း]] နန်းတက်သည်။
မင်းတရားကြီး ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံအပိုင်းအခြားကား……
# အနောက်ဘက်တွင် ပဋိက္ခယားမည် ကုလားပြည်သည် အခြားတည်း။
# အနောက်မြောက်ထောင့်တွင် ကတူးငနားကြီး ရေတွင်းမီးလျှင် အခြားတည်း။
# မြောက်ဘက်၌ကား ဂန္ဓာလရာဇ်မည် တရုတ်ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ မြောက်ထောင့်၌ ကဝန္တိ လည်းမည် ပန်းသေးပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ ဘက်၌ စတိဿမည် ပင်ကာပြည်လျှင် အခြားတည်း။
# အရှေ့ တောင်ထာင့်၌ အယောစလည်း မည်ဂျွမ်းတို့ပြည်လျှင် အခြားတည်း။
== ကိုးကား ==
<references/>
* ဦးကုလား [[မဟာရာဇဝင်ကြီး]]
*မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)
{{ပုဂံခေတ်}}
{{Lifetime|၁၀၁၄|၁၀၇၇}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ ဘုရင်များ]]
[[Category:ပုဂံခေတ်]]
7r8ea78tfizph44t8wik9qt0lzs5ir2
ခရစ်စတီးယားနို ရော်နယ်လ်ဒို
0
3773
751997
750692
2022-07-22T08:13:10Z
37.111.4.222
/* ကိုးကား */ စာလုံးပေါင်း ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox ဘောလုံး ကိုယ်ရေးရာဇဝင်
| ကစားသမားအမည် = ခရစ်စတီးယားနို ရော်နယ်လ်ဒို
| image= [[File: Cristiano_Ronaldo_in_Real_Madrid_2.jpg|200px]]
| အမည်အပြည့်အစုံ = ခရစ်စတီးယားနို ရော်နယ်လ်ဒို <br /> ဒေါ့စ် စန်တော့ အေဗယ်ရီယို <br /> စီရော်နယ်ဒို <br /> ဒိုလေး
| dateofbirth = ဖေဖော်ဝါရီ ၅ရက်၊ ၁၉၈၅
| cityofbirth = [[Funchal]], [[Madeira]]
| countryofbirth = [[ပေါ်တူဂီ]]
| height = ၁.၈၅ မီတာ (၆ ပေ ၁ လက်မ)<ref>{{cite web |title=Manchester United - CRISTIANO RONALDO |url=http://www.carling.com/football/manchester-united-football-club/cristiano-ronaldo.html |3= |publisher=Premier League |accessdate=2007-04-29 |archivedate=21 February 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090221163513/http://www.carling.com/football/manchester-united-football-club/cristiano-ronaldo.html }}</ref>
| currentclub = [[မန်ချက်စတာ ယူနိုက်တက်]]
| position = [[တောင်ပံတိုက်စစ်/အထောင်တိုက်စစ်]]
| clubnumber = 7
| youthyears = 1993–1995<br />1995–1997<br />1997–2001
| youthclubs = [[C.F. Andorinha|CF Andorinha]]<br />[[C.D. Nacional|CD Nacional]]<br />[[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]]
| years = 2001–2003<br />2003–2009
| clubs = [[Sporting Clube de Portugal|Sporting CP]]<br />[[မန်ချက်စတာ ယူနိုက်တက်]]
| caps(goals) = {{0}}25 {{0}}(3)<br />163 (66)<!-- LEAGUE GAMES ONLY - When you update this parameter, please update the pcupdate parameter! -->| nationalyears = 2003–
| nationalteam = [[Portugal national football team|Portugal]]
| nationalcaps(goals) = {{0}}158 (88)<!-- When you update this parameter, please update the ntupdate parameter! -->
| pcupdate = 17:06, 1 June 2008 (UTC)
| ntupdate = 17:24, 19 June 2008 (UTC)
}}
[[File:Cristiano Ronaldo and Lionel Messi - Portugal vs Argentina, 9th February 2011.jpg|thumb|left|]]
'''ခရစ်စတီယားနို ရော်နယ်လ်ဒို ဒေါ့စ် စန်တော့ အေဗယ်ရီယို''' OIH ကို ၁၉၈၅ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၅ ရက်တွင် [[ပေါ်တူဂီနိုင်ငံ]] [[မီဒေးရဲလ်ကျွန်းစု]] (Madeira)ရှိ ဖူရှယ်(Funchal)မြို့တွင် မွေးဖွားသည်။ သူသည် စပို့တင်းကလပ်(ပေါ်တူဂီ) တွင်စတင်ကစားခဲ့သည်။ နည်းပြကြီးဖာဂူဆန်ခေါ်ယူမှုဖြင့် ရော်နဒိုသည် မန်ချက်စတာယူနိုက်တက် အသင်းသို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ထို့နောက် [[စပိန်]] [[လာ လီဂါ]] ကလပ်တစ်ခုဖြစ်သော [[ရီးယဲလ် မဒရစ်]] ကလပ်တွင် တောင်ပံကစားသမား နှင့် ရှေ့တန်း ကစားသမား အဖြစ် ကစားပြီ: ပေါ်တူဂီ နိုင်ငံ လက်ရွေးစင် အသင်းတွင် အသင်းခေါင်းဆောင် ဖြစ်သည်။ ရော်နယ်လ်ဒိုသည် [[မန်ချက်စတာ ယူနိုက်တက်]] မှ ရီးယဲလ် မဒရစ်သို့ ပေါင်သန်း ၈၀ ဖြင့် ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ပြီးနောက် [[ဘောလုံး]] သမိုင်းတွင် ဈေးအကြီးဆုံး ကစားသမား တစ်ဦး အဖြစ် စံချိန်တင်ခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ရီးယဲလ် မဒရစ် နှင့် စာချုပ်အရ နောက်ခြောက်နှစ်အတွက် ပေါင် ၁၁ သန်း ပေးရမည် ဖြစ်သဖြင့် သူ့အား [[ကမ္ဘာ]]ပေါ်တွင် လခအများဆုံး ဘောလုံးကစားသမား တစ်ဦး ဖြစ်သွားစေခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ နှစ်ကုန်ရာသီတွင် အီတလီ ကလပ်တစ်ခုဖြစ်သော ယူပင်တပ်သို့ပြောင်းရွေ့ခဲ့သည်။
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:ရော်}}
{{Lifetime|၁၉၈၅| |}}
[[Category:ပေါ်တူဂီဘောလုံးသမားများ]]
[[Category:ရီးယဲလ် မဒရစ်ဘောလုံးသမားများ]]
[[Category:နိုင်ငံတကာ ဘောလုံးသမားများ]]
[[Category:၂၀၁၈ ဖီဖာ ကမ္ဘာ့ဖလား ကစားသမားများ]]
{{Sport-stub}}{{Bio-stub}}
ရော်နယ်ဒိုသည် မက်စီထက် ပိုကောင်းပါတယ်။
f8sicdf9qg9kirfi5aqnkrf0a5dvzhb
သမုဒ္ဒရာ
0
4214
751906
700282
2022-07-21T12:09:52Z
192.111.132.166
/* သမုဒ္ဒရာ အောက်ခြေမျက်နှာပြင် */
wikitext
text/x-wiki
[[File:World ocean map.gif|right|thumb|240px| ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သမုဒ္ဒရာရေကို Animation ဖြင့် ပြထားသော မြေပုံ။ ကမ္ဘာကိုလွှမ်းခြုံထားသော ရေထု သို့မဟုတ် တကမ္ဘာလုံးနှင့်ဆိုင်သော သမုဒ္ဒရာကို ဒေသအချို့အနေဖြင့် ခွဲခြားထားသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် ပစိဖိတ်၊ အတ္တလန္တိတ်၊ [[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ|အိန္ဒိယ]]၊ အာတိတ် နှင့် တောင်ပိုင်းသမုဒ္ဒရာ ဟူ၍ ၅ ပိုင်းခွဲခြားထားပြီး နောက်ဆုံး ၂ ခုကို တစ်ခါတစ်ရံ ပထမ ၃ ခု ထဲတွင် ပေါင်းစပ်ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။]]
'''သမုဒ္ဒရာ''' ({{lang-en|Ocean}}; {{lang-grc|Ωκεανός}} Okeanos (Oceanus)) သည် ပင်လယ်ရေ၏ အဓိကကိုယ်ထည်ဖြစ်ပြီး ဟိုက်ဒရိုစဖီးယား (Hydro Sphere) (ခေါ်) ကမ္ဘာပေါ်တွင် ရှိနေသော ရေအားလုံးတို့၏ အဓိကအစိတ်အပိုင်းလည်းဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၇၁ ရာခိုင်နှုန်း (ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် စတုရန်းကီလိုမီတာ ၃၆၁ သန်း) ကို ပုံမှန်အားဖြင့် သမုဒ္ဒရာအချို့ နှင့် ပို၍ အရွယ်အစားငယ်သော [[ပင်လယ်]]တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော သမုဒ္ဒရာထုက ဖုံးလွှမ်းထားသည်။ ထိုဒေသ၏ တစ်ဝက်ကျော်ခန့်သည် ပေပေါင်း ၉၈၀၀ (မီတာ ၃၀၀၀ ကျော်) နက်သည်။ သမုဒ္ဒရာဒေသ၏ ပျမ်းမျှ ဆားငံဓာတ်ပါဝင်နှုန်းသည် ၁၀၀၀ ပုံလျှင် ၃၅ ပုံခန့် သို့မဟုတ် ၃.၅ ရာခိုင်နှုန်းခန့်ရှိပြီး ပင်လယ်ရေအားလုံးနီးပါး၏ ဆားငံဓာတ်ပါဝင်မှုနှုန်းသည် ၁၀၀၀ ပုံလျှင် ၃၀ ပုံမှ ၃၈ ပုံ အထိရှိသည်။
== ခြုံငုံသုံးသပ်ချက် ==
ပုံမှန်အားဖြင့် ကွဲပြားခြားနားသော သမုဒ္ဒရာများ အနေဖြင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်လေ့ရှိသော်လည်း ထိုသမုဒ္ဒရာရေများသည် အားလုံးဆက်စပ်လျက် ရှိပြီး အားလုံးကိုစုပေါင်း၍ ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာ သို့မဟုတ် ကမ္ဘာလုံးနှင့်ဆိုင်သော သမုဒ္ဒရာ အနေနှင့် ရည်ညွှန်းလေ့ရှိကြသည်။ ထိုသို့ ရေထုအားလုံးဆက်စပ်နေပြီး အစိတ်အပိုင်း အသီးသီးတွင် အချင်းချင်းလွတ်လပ်စွာဖလှယ်နေကြခြင်း စသည့် တကမ္ဘာလုံးနှင့်ဆိုင်သော သမုဒ္ဒရာအယူအဆ သည် သမုဒ္ဒရာဗေဒအတွက် အရေးကြီးသော အခြေခံအချက်အလက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ အဓိက သမုဒ္ဒရာ အစိတ်အပိုင်းများ ခွဲခြားမှု ကို တိုက်ကြီးများ၊ ကျွန်းစုများ နှင့် အခြားအချက်အလက်များပေါ် မူတည်၍ ခွဲခြားသတ်မှတ်ကြသည်။ ထိုခွဲခြားမှုများကို အရွယ်အစားလိုက် ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် ကြည့်မည်ဆိုပါက [[ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ]]၊ [[အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ]]၊ [[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ]]၊ [[တောင်ပိုင်း သမုဒ္ဒရာ]] ( တစ်ခါတစ်ရံတွင် ထိုသမုဒ္ဒရာဒေသကို ပစိဖိတ်၊ အတ္တလန္တိတ် နှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ တို့၏ တောင်ပိုင်းအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။) နှင့် [[အာတိတ် သမုဒ္ဒရာ]] (တစ်ခါတစ်ရံတွင် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာ၏ ပင်လယ်အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ရှိကြသည်။) စသည်ဖြင့်ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ်နှင့် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာတို့ကို အီကွေတာပေါ်မူတည်၍ တောင်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဟူ၍ ထပ်မံခွဲခြား သတ်မှတ်နိုင်သည်။ သမုဒ္ဒရာ၏ အစိတ်အပိုင်း အသေးစားများကို ပင်လယ်များ၊ ပင်လယ်ကွေ့များ၊ ပင်လယ်အော်များနှင့် အခြားအမည်များဖြင့် ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ ထို့ပြင် ကုန်းမြေပေါ်တွင် သမုဒ္ဒရာနှင့် ဆက်စပ်မနေသော အာရယ်ပင်လယ် နှင့် မဟာ ဆားငန်ရေကန်ကြီးစသည့် အခြားသော ဆားငန်ရေထုများလည်း ရှိတတ်သည်။ ထိုအရာများကို ပင်လယ်အဖြစ် ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုကြသော်လည်း တကယ်တမ်းမှာ ဆားငန်ရေကန်များသာ ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသည်အကြီးဆုံးဖြစ်၍
အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည်အငယ်ဆုံးဖြစ်သည်။
သမုဒ္ဒရာများသည် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၄ပုံ ၃ပုံကို ဖုံးလွှမ်းထားပြီး ဇီဝစက်ဝန်းပေါ်တွင် လွန်စွာမှပင် အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိသည်။ ကျွန်ုပ်တို့ ရရှိနေသော မိုးရွာသွန်းမှုမှာ ထိုသမုဒ္ဒရာများမှ ရေငွေ့ပျံခြင်းမှတဆင့် ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏ အပူရှိန်သည် ကျွန်ုပ်တို့၏ ရာသီဥတု နှင့် လေတိုက်ခတ်ပုံကို အဆုံးအဖြတ်ပေးသည်။ သမုဒ္ဒရာ အတွင်းမှ သက်ရှိများသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် သတ္တဝါတို့ စတင်မရွေ့လျားမီနှင့် အပင်တို့ စတင်အသက်မရှိမီ နှစ်ပေါင်း ၃ ဘီလီယံအကျော်မှ စတင်ဖြစ်ထွန်းခဲ့သည်။
== ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာများ ==
သမုဒ္ဒရာငါးစင်းတို့သည် တစ်စင်းနှင့်တစ်စင်း သီးသန့်ခွဲခြား၍ တည်ရှိနေကြသည်မဟုတ်ဘဲ တစ်စင်းနှင့်တစ်စင်း ဆက်စပ်လျက်ရှိကြသည်။ အချို့နေရာတွင် တိုက်ကြီးများခြားနေသည့်အခါ တစ်စင်းမှ တစ်စင်းသို့ အလွယ်တကူကူးသန်းသွားလာနိုင်စေရန် မြေအကျဉ်းဆုံးနေရာကို ဖြတ်၍တူးမြောင်းများ တူးထားကြလေသည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာမှ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာသို့
အလွယ်တကူဖြတ်ကူးနိုင်ရန် [[ဆူးအက်တူးမြောင်း]]ကိုလည်းကောင်း၊ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာမှ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသို့ အလွယ်တကူဖြတ်ကူးနိုင်ရန် [[ပနားမားတူးမြောင်း]]ကိုလည်းကောင်း ဖောက်လုပ်ထားလေသည်။
=== ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသည်အရှေ့ဘက်တွင်အမေရိကတိုက်နှစ်တိုက်၊ အနောက်ဘက်တွင် အာရှနှင့် ဩစတြေးလျတိုက်တို့အကြား၌ ခပ်ဝိုင်းဝိုင်း သဏ္ဌာန်ရှိသည်။ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၆၈၆၃၄ဝဝဝ ကျယ်၍ ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့် ပေ ၁၄ဝ၅ဝနက်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုတွင်ပါဝင်သော မင်ဒါနာအိုကျွန်းအလွန်တွင် အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာတွင်ပေ ၃၅၄၁ဝခန့် နက်သည်။ အီကွေတာမျဉ်း၏ မြောက်ပိုင်းကို မြောက်ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာဟုခေါ်၍ တောင်ပိုင်းကိုတောင် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာဟုခေါ်သည်။
=== အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာသည် အနောက်ဘက်တွင် အမေရိကတိုက်နှစ်တိုက်၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဥရောပတိုက်နှင့် အာဖရိကတိုက်တို့အကြား၌ အင်္ဂလိပ်အက္ခရာ အက်(စ)ပုံသဏ္ဌာန် ခပ်ကောက်ကောက်တည်ရှိသည်။ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၄၁၃၂၂ဝဝဝ ကျယ်၍ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့် ပေ၁၂၈၈ဝနက်သည်။ အနောက်အိန္ဒိယကျွန်းစုတွင် ပါဝင်သော ပွားတိုးရီးကိုးကျွန်းအလွန်တွင် အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ၂၇၉၆၅ ပေနက်သည်။ အီကွေတာမျဉ်းကြောင်း၏ မြောက်ပိုင်းကို မြောက်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာဟု ခေါ်၍ တောင်ပိုင်းကို တောင်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာဟု ခေါ်သည်။ မြောက်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာကို ဝန်းရံထားသောနိုင်ငံများသည် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဖွံ့ဖြိုးသဖြင့် မြောက်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာတွင် သင်္ဘောအသွားအလာအဖြတ်အသန်း များပြားစည်ကားသည်။
=== အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ}}
အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာသည် မြောက်ဘက်တွင် အာရှတိုက်၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဩစတြေးလျတိုက်၊ အနောက်ဘက်တွင် အာဖရိကတိုက်တို့အကြား၌ ခပ်ဝိုင်းဝိုင်းပုံသဏ္ဌာန်ရှိသည်။ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၂၈၃၅ဝဝဝဝကျယ်၍ ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့်ပေ ၁၃ဝဝဝနက်သည်။ ဂျားဗားကျွန်းတောင်ဘက် အလွန်တွင် အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ပေ ၂၄၄၄ဝနက်သည်။
=== အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည် တောင်ဝင်ရိုးစွန်းတစ်ဝိုက် အန္တာတိကတိုက်ကို ဝန်းရံတည်ရှိသည်။ ပထဝီပညာရှင်အများက အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာကို သီးခြားသမုဒ္ဒရာတစ်ခုအနေနှင့် မယူဆဘဲ အတ္တလန္တိတ်၊ ပစိဖိတ်နှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတို့၏ တောင်ဘက်အဖျားပိုင်းအဖြစ် ထားရှိကြသည်။ ယင်းသမုဒ္ဒရာကြီးများနှင့် ပိုင်းခြားထားသော ကုန်းမြေဟူ၍မရှိချေ။ အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည် စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၇၅ဝဝဝဝဝ လုံးကျယ်သည်။ ရေမြေသစ်များ စူးစမ်းရှာဖွေသူတို့တိုင်းတာခြင်း မပြုနိုင်သေးသဖြင့် အတိမ်အနက်ကိုအတိအကျ မသိရသေးချေ။
=== အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းတစ်ဝိုက်တွင်တည်ရှိသောကြောင့် ကမ္ဘာလုံး၏ထိပ်တွင် ရှိနေသောသမုဒ္ဒရာဟု ယူဆကြသည်။ ယင်းသည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် ဗဲယားရင်းပင်လယ်ဖြင့် ခြားနေ၍ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ နှင့်မူ ဂရင်းလန်းကျွန်းနှင့် နော်ဝေးနိုင်ငံအကြား ရေပြင်နှင့် ခြားလျက်ရှိသည်။ အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၅၄၄ဝဝဝဝ ရှိ၍ ပျမ်းမျှခြင်း ၃၉၅၅ ပေနက်သည်။ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၇၇၄၅ နှင့်အနောက်လောင်ဂျီတွဒ် ၁၇၅ နေရာတွင်အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ၁၈၄၅၆ပေ နက်သည်။ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာရေပြင်သည် အမြဲပင် ရေခဲနေလေသည်။
သမုဒ္ဒရာ အောက်ခြေမျက်နှာပြင် ==
သမုဒ္ဒရာတို့ အောက်ခြေမြေမျက်နှာပြင်သည် တစ်ပြေးညီညာ ရှိသည်မဟုတ်ဘဲ ခွက်ကြီးသဖွယ် တစ်ဖြည်းဖြည်း အလယ်သို့ နိမ့်ဆင်းသွားလေသည်။ သမုဒ္ဒရာ၏ အနက်ဆုံးသောနေရာတွင် ကမ္ဘာပေါ်၌ အမြင့်ဆုံးဖြစ်သော ဧဝရက် တောင်ထိပ်ကို ချလိုက်လျှင် ထိုတောင်ထိပ်သည်ရေအောက်သို့စုံးစုံး မြုပ်သွားပေလိမ့်မည်။ သမုဒ္ဒရာ၏အောက်ခြေမြေပြင်တို့သည် ကမ္ဘာမြေပြင်ကဲ့သို့ ချောင်းမြောင်းလျှိုရိုးတို့မရှိဘဲ များသောအားဖြင့် ညီညာပြေပြစ်လျက်ရှိကြသည်။ သို့ရာတွင်အချို့နေရာ၌ တောင်တန်းကြီးများနှင့် ချိုင့်ဝှမ်းကြီးများရှိလေသည်။ အချို့တောင်တန်းတို့၏ ထိပ်များသည် ရေအောက်တွင် နစ်မြုပ်မနေဘဲ ရေမျက်နှာပြင်ပေါ်သို့ ထိုးထွက်ကာ ကျွန်းများဖြစ်လျက် ရှိကြသည်။ အချို့ကျွန်းများသည် သာမန်တောင်တန်းတို့၏ တောင်ထိပ်များ မဟုတ်ဘဲ မီးတောင်၏ ထိပ်များဖြစ်ကြသည်။
== ဓာတ်သတ္တုများပါဝင်မှု ==
သမုဒ္ဒရာ၏ရေနက်ပိုင်းတွင် တဖြည်းဖြည်းအနည်ထိုင်၍ အောက်သို့ ကျဆင်းသွားသော အမှိုက်သရိုက်အမှုန်ကလေးများနှင့် ရေသတ္တဝါကလေးများ၏ အခွံကလေးများပါသော အလွန်နူးညံ့ညက်ညောသည့် ရွှံ့ညွန်ရှိသည်။ ကမ်းခြေဒေသများ၌ ကျောက်စရစ်နှင့်သဲများကို အများအပြား တွေ့ရှိရသည်။ ကမ်းခြေနှင့်ရေနက်ပိုင်းကြား၌မူ ထုံးစသည်တို့ပါရှိသော
ရွှံ့ညွန်များနှင့် ယင်းတို့မှဖြစ်သော သဲ၊ ကျောက်၊ ကျောက်ဖြုန်းစသည်တို့ကို တွေ့ရသည်။ သမုဒ္ဒရာရေသည် ဆားအမြောက်အမြားပါသဖြင့် အလွန်ငန်သည်။ သမုဒ္ဒရာရေတစ်ပိဿာလျှင် ဆားငါးကျပ် သား၊ မက်ဂနီဆီယမ်၊ ကယ်လဆီယမ်ဗရိုမင်းစသည်တို့ အနည်းအကျဉ်းပါဝင်သည်။ ဤသို့ သမုဒ္ဒရာရေ၌ဆား များစွာပါဝင်ခြင်းမှာ ယင်းအတွင်းသို့ စီးဆင်းသောမြစ်များက ကုန်းမှဆားများကို ယူဆောင်လာခြင်း၊ ရေများသည် ရေခိုးရေငွေ့ဖြစ်သွားသောအခါ သမုဒ္ဒရာထဲ၌ ဆားများကြွင်းကျန်နေရစ်ခဲ့ခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်ဟု အချို့ကယူဆကြ၏။ သို့သော် သမုဒ္ဒရာမှ ရရှိသောဆားများသည် မီးတောင်များမှ ထွက်လာသည့် ချော်ရည်သတ္တုရည်များတွင် ပါသောဆားများနှင့်လွန်စွာတူလှသဖြင့် သမုဒ္ဒရာရေသည် ကမ္ဘာဦးကစ၍ ငန်လာခဲ့သည်ဟု အချို့က ယုံကြည်ကြသည်။
သမုဒ္ဒရာရေဆားငန်ခြင်းသည် တစ်နေရာနှင့် တစ်နေရာမတူချေ။ နေအလွန်ပူသဖြင့် ရေခိုးရေငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲခြင်းကများ၍ ရေချိုများကို ယူဆောင်လာသည့်မြစ်များမှ စီးဝင်ခြင်းနည်းသောနေရာ၌ ရေပိုငန်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် သုံးစွဲနေကြသော အိမ်သုံးဆားများ အမြောက်အမြားကို ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာရေမှ ချက်ယူကြသည်။ သမုဒ္ဒရာရေတွင် ရှိသောဆားအားလုံးကို ကျိုချက်၍ ပုံလိုက်ပါက ဆားပုံကြီး၏အကျယ်အဝန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ ထက်အဆ ၄ဝ ကျော်မျှကျယ်ဝန်းမည်ဟု ဆိုသည်။ သမုဒ္ဒရာရေတွင် အထက်ပါဓာတ်သတ္တုများသာမက ရွှေလည်းရရှိနိုင်သည်။ သမုဒ္ဒရာအတွင်းမှ ရွှေအားလုံးကို ထုတ်ယူနိုင်ပါက ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လူတိုင်းလူတိုင်းတစ်ဦးလျှင် ရွှေသုံးပိဿာခန့်စီ ရရှိလိမ့်မည်ဟု တွတ်ဆကြသည်။ ထို့ကြောင့်အချို့ ပညာရှင်တို့က သမုဒ္ဒရာတို့သည် ဓာတ်သတ္တု အရည်တို့ဖြင့် ပြည့်နှက်နေသော သတ္တုတွင်းကြီးဖြစ်သည် ဟုဆိုကြခြင်းဖြစ်သည်။
== သမုဒ္ဒရာ ရေစီးကြောင်း ==
အီကွေတာနားနီးသော သမုဒ္ဒရာရေသည် ဝင်ရိုးစွန်းများနှင့် နီးကပ်သော သမုဒ္ဒရာရေထက် နွေးလေသည်။ ယင်းသို့တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ ရေ၏အပူအအေးမတူမှုကြောင့် တစ်ကြောင်း၊ တိုက်ခတ်နေသော လေတို့၏လမ်းကြောင်းများကြောင့် တစ်ကြောင်း၊ ကမ္ဘာကြီးသည်ဝင်ရိုးပေါ်၌ လည်နေသောကြောင့် တစ်ကြောင်း သမုဒ္ဒရာတွင်ရေစီးကြောင်းများ ဖြစ်ပေါ်လျှက်
ရှိကြသည်။
ယင်းတို့သည်များသောအားဖြစ် အီကွေတာအနီးတစ်ဝိုက်တွင် အရှေ့မှအနောက်သို့ စီးလေ့ရှိကြပြီးလျှင် ကမ်းခြေနားသို့ ရောက်သောအခါ ဝင်ရိုးစွန်းများဘက်သို့ လည်၍စီးသွားလေ့ရှိကြသည်။ သမုဒ္ဒရာတို့၏ အနောက်ဘက် ကမ်းခြေများတွင် ရေနွေးစီးကြောင်းများကို တွေ့ရ၍ကပ်စီးသွားရာကုန်းမြေ၏ ရာသီဥတုကို ပြောင်းလဲစေတတ်သည်။ ပင်လယ်ရေတိမ်အပိုင်း၌ မြစ်များ
ယူဆောင်လာသည့် သဲများရွှံများရှိ၏။ ထိုထက်နက်သော အပိုင်း၌ သစ်ပင်များ၊ သတ္တဝါများ၏ အခွံအကြေးများဖြင့် ဖြစ်လာသော ဖြူယောင်ယောင် ညိုသန်းသန်း နုံးနှစ်များရှိ၏။ ထိုအမှုန်များမှာ အလွန်သေးငယ်၍ သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်နိုင်ချေ။
== အပူချိန် ==
အလွန်နက်သော အပိုင်းများ၌ကား ရွှံ့စေးနီများရှိ၏။ ထိုအောက်အနက်ဆုံးသော နေရာများ၌မူ ကျောက်သားအနှစ်များဖြင့် ပြီးလျက်နေသော မြေကိုတွေ့ရသဖြင့် ထိုမြေသည်ကား ကမ္ဘာဦးကစ၍ သမုဒ္ဒရာများနှင့်အတူ တည်ရှိလာဟန် လက္ခဏာရှိပေသည်။ နေရောင်သည် ရေမျက်နှာပြင်အောက်သို့ ပေပေါင်းအနည်းငယ်မျှသာ ရောက်ရှိနိုင်လေရာ ရေအနက်ပေ ၆ဝဝ အောက်၌ကား မြေပြင်တွင် ဖြစ်ပေါ်ပြောင်းလည်းနေသည့် ရာသီဥတုမျိုးကို မတွေ့ရတော့ချေ။ ထိုအပိုင်း၌ ရေသည် အစဉ်မပြတ်ရေခဲကဲ့သို့ အေးလျက်ရှိ၏။ သမုဒ္ဒရာရေ မျက်နှာပြင်တို့၌ များသောအားဖြင့် ရေ၏အပူချိန်သည်
အမြင့်ဆုံး ၅၆ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိ၏။ သမုဒ္ဒရာအားလုံး၏ ပျမ်းမျှခြင်းအပူချိန်မှာ ၃၉ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိသည်။ ပေ ၃ဝဝဝ ခန့်နက်သောနေရာများ၌ ရေ၏အပူချိန်သည် ၂၂ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိ၍ ပေ၄ဝဝဝ ခန့်ရောက်သောအခါ ၁၅ ဖာရင်ဟိုက်သာ အများဆုံးရှိပြီးလျှင် ပေ ၉ဝဝဝ အနက်တွင် ၇ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်သာ ရှိတော့သည်။ နွေအခါ၌ သမုဒ္ဒရာ ရေပြင်သည် ကုန်းမြေပြင်ကဲ့သို့ လျင်မြန်စွာမပူတတ်ဘဲ ဆောင်းအခါ၌လည်း လျင်မြန်စွာမအေးတတ်ချေ။ သမုဒ္ဒရာရေ မျက်နှာပြင်၏ အပူအအေးသည်လည်းကောင်း၊ လှုပ်ရှားမှုသည်လည်းကောင်း၊ ထိုအောက်ဘက်ရှိ ရေနက်ပိုင်းကို ပြုပြင်ဖန်တီးနိုင်စွမ်း မရှိတော့ချေ။ ရေစီးကြောင်း၏ လှုပ်ရှားမှုများ မဆိုစလောက်သာရှိပြီးလျှင် ရေသည်ပကတိ ငြိမ် သက်လျက်ရှိ၏။
== ရေဖိအား ==
ရေ၏ဖိနှိပ်အားသည်ကား ရေ၏အနက်ကိုလိုက်ပြီးလျှင် တစ်ဖြည်းဖြည်းပိုမိုကြီးမားလာလေသည်။ တစ်မိုင်ခန့်နက်သောနေရာတွင် ရေ၏ဖိအားသည် တစ်စတုရန်းလက်မပေါ်၌ အလေးချိန်တစ်တန်မျှရှိ၏။ ခြောက်မိုင်နက်သောနေရာတွင် ရေ၏ဖိအားသည် တစ်စတုရန်းလက်မပေါ်၌ အလေးချိန်ခြောက်တန်မျှ ရှိလေသည်။ ယင်းသို့လျှင် ရေ၏ဖိအားသည် ရေ၏အနက်ကိုလိုက်၍ တိုးသွားလေသည်။
== စူးစမ်းလေ့လာမှုများ ==
ယခုအခါလူတို့သည် အလွန်နက်သော သမုဒ္ဒရာ အောက်ပိုင်းအကြောင်းကို နည်းအမျိုးမျိုးဖြင့်စုံစမ်း ပြီးဖြစ်၏။ အထူးပြုလုပ်ထားသောပိုက်များ၊ သံချိတ်များ၊ ပုလင်းများကို ရေအောက်မြေပြင်ရောက်အောင်ချ၍ ထိုမြေပြင်ပေါ်ရှိ သက်ရှိသက်မဲ့အရာဝတ္ထုများကို ဆယ်ယူကြ၏။ အထူးပြုလုပ်ထားသော ကရိယာများဖြင့် သမုဒ္ဒရာအောက်ရှိ ရေ၏အပူအအေးကို တိုင်းတာကြည့်ကြ၏။ ထိုသို့စုံစမ်းခဲ့သဖြင့် သမုဒ္ဒရာအောက်မြေပြင်ပေါ်၌ မရေတွက်နိုင်အောင်များပြားလှသော သတ္တဝါအမျိုးမျိုးရှိကြောင်းကို သိရှိရပေသည်။
== သမုဒ္ဒရာ ဇီဝဗေဒ ==
သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်နိုင်ဘဲ မှန်ဘီလူးဖြင့် ကြည့်မှသာမြင်နိုင်သည့် သတ္တဝါကလေးများမှ ပေ ၈ဝ မျှရှည်လျားကြီးမားသော ဝေလငါးကြီးများအထိ သမုဒ္ဒရာထဲတွင် သတ္တဝါအမျိုးမျိုးရှိသည်။ ခရု၊ ကနန်း၊ ပုစွန်တို့ကဲ့သို့သော အခွံရှိသတ္တဝါများ၊ လိပ်ကဲ့သို့သောတွားသွား သတ္တဝါများ၊ ဝေလငါး၊ ပင်လယ်ဖျံတို့ကဲ့သို့သော နို့တိုက်သတ္တဝါများ၊ ငါးစသည်တို့ကဲ့သို့သော ဥအုသည့် ကိုယ်ရေအေးသတ္တဝါများ ရှိကြသည်။ သမုဒ္ဒရာ၏ အလွန်နက်သောအပိုင်း၌ နေကြသောသတ္တဝါများသည် မျက်စိကောင်းကောင်းမမြင်ကြချေ။ အားလုံးလိုလိုပင် မီးစုန်းအလင်းရောင်ထွက်သော သတ္တဝါများ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုသို့ အလင်းရောင်ထွက်ခြင်းမှာ အပူဓာတ်မပါဘဲနှင့် အလင်းရောင်ထွက်နေခြင်း ဖြစ်၏။ ဤရေသတ္တဝါများ စားသောအစာများမှာ ဒိုင်အက်တမ်နှင့် ပလင့်ကတမ်ခေါ် ပိုးမွှားကောင်ကလေးများ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုပိုးကောင်ကလေးများမှာ အလွန်သေးငယ်လှသဖြင့် အားကောင်းသောမှန်ဘီလူးဖြင့် ကြည့်မှသာ မြင်နိုင်၏။ ယင်းတို့သည် အံ့ဩဖွယ်ကောင်းလောက်အောင် လျင်မြန်စွာတိုးပွားကြ၍ ရေသတ္တဝါများ၏ အသက်သခင်များဖြစ်ကြပေသည်။
သမုဒ္ဒရာတို့၏ရေတိမ်များ အထူးသဖြင့် ကမ်းခြေနှင့်မလှမ်းမကမ်းနေရာများ၌ အပင်တို့ ပေါက်ရောက်လျက်ရှိကြသည်။ အချို့အပင်များသည် မည်သည့်မြေကိုမျှ အမှီသဟဲမပြုပဲ ရေအလယ်တွင် ပေါက်လေ့ရှိကြသည်။ မည်သို့ပင်ပေါက်နေစေကာမူ အလင်းရောင်သည် ရေပြင်အတွင်းသို့ပေပေါင်း ၁၃၂ဝ ခန့်အထိလောက်သာ ထိုးဖောက်ဝင်နိုင်သဖြင့် အပင်တို့အဖို့ အလင်းရောင်ရမှ ရှင်နိုင်သည့်အလျောက် ထိုထက်နက်ရှိုင်းသောဒေသ၌ အပင်များမရှိနိုင်ဟု ယူဆကြသည်။ အပင်များမရှိကလည်း ယင်းတို့ကိုမှီတင်းနေထိုင်သော သတ္တဝါများ နေနိုင်မည်မဟုတ်ချေ။
သို့ရာတွင် တစ်ခါက မြေထဲပင်လယ် ကိုဖြတ်ကူးထားသော ကြေးနန်းကြိုးတစ်ချောင်းသည် ပင်လယ်ရေပြင် အောက်ပေ ၇ဝဝဝ အနက်လောက်၌ ရုတ်တရက် ပြတ်ကျသွားခဲ့ဖူး၏။ ထိုကြိုးစမှ အောက်သို့ မည်မျှနက်သည်အထိ ကျသွားသည်ကိုမသိရချေ။ သို့သော်ထိုကြိုးပြတ်ကို ဆယ်ယူသောအခါ ကြိုးအဖျား၌ အလွန်သေးငယ်သော ပိုးမွှားကောင်ကလေး အများအပြား ကပ်၍ ပါလာသည်ကို တွေ့ရသဖြင့် သမုဒ္ဒရာအောက် အလွန်နက်သောနေရာများ၌ ပိုးမွှားကလေးများရှိကြောင်းကို သိရှိကြရလေသည်။ သမုဒ္ဒရာသည် ကမ္ဘာ့ရိက္ခာဂိုဒေါင်ကြီးသဖွယ် ဖြစ်သည်။ လူတို့စားသောက်မှီဝဲရသော ငါး၊ ပုစွန်စသည်တို့ သည်ရေထဲတွင် မကုန်ခန်းနိုင်အောင် များလေသည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ၏ အမေရိကန်ကမ်းခြေတစ်လျှောက်တွင် ကျက်စားပေါက်ပွားလေ့ရှိကြသော မင်ဟာဒင်ခေါ်ငါးတစ်မျိုးသည် စား၍မကောင်းသော်လည်း မြေဩဇာပြုလုပ်ရန်အတွက် အသုံးကျသည်။
ပန်းထိမ်သည်တို့အသုံးပြုသော စပန်းခေါ် ပင်လယ်ရေမြုပ်တစ်မျိုးကိုလည်း သမုဒ္ဒရာထဲမှပင် ရရှိသည်။ အလွန်အဖိုးထိုက်တန်လှသော ပုလဲရတနာအတွက် မုတ်ကောင်([[ကမာကောင်]])တို့ ကိုလည်း သမုဒ္ဒရာ ထဲ၌ပင်ဖမ်းယူရရှိနိုင်သည်။ ရှေးအခါက သမုဒ္ဒရာကြီးများသည် ရေမြေခြား၍ အလွန်ဝေးလံသော ဒေသကြီးများကို ကူးလူးဆက်ဆံရန် တံတိုင်းကြီးများသဖွယ်ဖြစ်ခဲ့သော်လည်း ရေကြောင်းခရီးသွားလာမှုအောင်မြင်လာသည်နှင့်အမျှ အသုံးဝင်သောခရီးလမ်းမကြီးများ ဖြစ်လာလေသည်။ ကမ္ဘာမြေပေါ်၌ ရွာသွန်းချသမျှ မိုးရေတို့သည် သမုဒ္ဒရာရေမှအရင်းတည်ခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် တိုက်ခတ်သော လေတို့သည်သမုဒ္ဒရာမျက်နှာပြင်မှ ရေခိုးရေငွေ့များကို သယ်ဆောင်၍မိုးအဖြစ်ရွာချကြသည်။
== အသုံးချမှုများ ==
ပင်လယ်နီနှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတို့ကို ဆက်စပ်ထားသည့်ရေလက်ကြားကျဉ်းကလေးကိုတာတမံတုတ်၍ ပင်လယ်နီတွင်းသို့ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာထဲမှ စီးဝင်လာသော ရေအားကိုအသုံးပြု၍ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်စက်များကိုမောင်းနှင်စေမည်ဆိုလျှင် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား မြင်းကောင်ရေငါးသန်းမျှ ရနိုင်မည်ဟု ဆွီဒင်နိုင်ငံသား သိပ္ပံပညာရှင်ပါမောက္ခတစ်ဦးက ခန့်မှန်းလေသည်။ ဗြိတိသျှသိပ္ပံပညာရှင်ကြီးဟောလဒိန်းကမူ ဒီရေအတက် အကျကိုစေခိုင်း၍လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်လုပ်ရန် ကြံစည်ခဲ့ဖူး၏။
သိပ္ပံပညာရှင်တို့သည် များပြားလှသော သမုဒ္ဒရာရေထုမှ နည်းသုံးနည်းဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်လုပ်အသုံးချရန် ကြံစည်လျက်ရှိကြသည်။ ယင်းတို့မှာ (၁)ရေလှိုင်းအားဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်ခြင်း၊ (၂) တက်လာသောဒီရေကို သိုလှောင်ပိတ်ဆို့ထားပြီးလျှင် ထိုရေတို့ကို အတိုင်းအဆနှင့် ပြန်လွှတ်၍ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်ခြင်း၊ (၃)ပင်လယ်မျက်နှာပြင်ရေနှင့် ပင်လယ်အောက်ရေတို့၏ အပူခြားနားခြင်းကို အသုံးချကာ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်ခြင်း တို့ဖြစ်လေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၃)</ref>
== ကိုးကား ==
<references/>
[[Category:ပထဝီဝင်]]
[[Category:သမုဒ္ဒရာများ|*]]
e2y6bidfb9jx4qjzodkvf4d0j6tt9t1
751907
751906
2022-07-21T12:14:01Z
1234qwer1234qwer4
22559
Undid edits by [[Special:Contribs/192.111.132.166|192.111.132.166]] ([[User talk:192.111.132.166|talk]]) to last version by Bhonebsm
wikitext
text/x-wiki
[[File:World ocean map.gif|right|thumb|240px| ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သမုဒ္ဒရာရေကို Animation ဖြင့် ပြထားသော မြေပုံ။ ကမ္ဘာကိုလွှမ်းခြုံထားသော ရေထု သို့မဟုတ် တကမ္ဘာလုံးနှင့်ဆိုင်သော သမုဒ္ဒရာကို ဒေသအချို့အနေဖြင့် ခွဲခြားထားသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် ပစိဖိတ်၊ အတ္တလန္တိတ်၊ [[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ|အိန္ဒိယ]]၊ အာတိတ် နှင့် တောင်ပိုင်းသမုဒ္ဒရာ ဟူ၍ ၅ ပိုင်းခွဲခြားထားပြီး နောက်ဆုံး ၂ ခုကို တစ်ခါတစ်ရံ ပထမ ၃ ခု ထဲတွင် ပေါင်းစပ်ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။]]
'''သမုဒ္ဒရာ''' ({{lang-en|Ocean}}; {{lang-grc|Ωκεανός}} Okeanos (Oceanus)) သည် ပင်လယ်ရေ၏ အဓိကကိုယ်ထည်ဖြစ်ပြီး ဟိုက်ဒရိုစဖီးယား (Hydro Sphere) (ခေါ်) ကမ္ဘာပေါ်တွင် ရှိနေသော ရေအားလုံးတို့၏ အဓိကအစိတ်အပိုင်းလည်းဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၇၁ ရာခိုင်နှုန်း (ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် စတုရန်းကီလိုမီတာ ၃၆၁ သန်း) ကို ပုံမှန်အားဖြင့် သမုဒ္ဒရာအချို့ နှင့် ပို၍ အရွယ်အစားငယ်သော [[ပင်လယ်]]တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော သမုဒ္ဒရာထုက ဖုံးလွှမ်းထားသည်။ ထိုဒေသ၏ တစ်ဝက်ကျော်ခန့်သည် ပေပေါင်း ၉၈၀၀ (မီတာ ၃၀၀၀ ကျော်) နက်သည်။ သမုဒ္ဒရာဒေသ၏ ပျမ်းမျှ ဆားငံဓာတ်ပါဝင်နှုန်းသည် ၁၀၀၀ ပုံလျှင် ၃၅ ပုံခန့် သို့မဟုတ် ၃.၅ ရာခိုင်နှုန်းခန့်ရှိပြီး ပင်လယ်ရေအားလုံးနီးပါး၏ ဆားငံဓာတ်ပါဝင်မှုနှုန်းသည် ၁၀၀၀ ပုံလျှင် ၃၀ ပုံမှ ၃၈ ပုံ အထိရှိသည်။
== ခြုံငုံသုံးသပ်ချက် ==
ပုံမှန်အားဖြင့် ကွဲပြားခြားနားသော သမုဒ္ဒရာများ အနေဖြင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်လေ့ရှိသော်လည်း ထိုသမုဒ္ဒရာရေများသည် အားလုံးဆက်စပ်လျက် ရှိပြီး အားလုံးကိုစုပေါင်း၍ ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာ သို့မဟုတ် ကမ္ဘာလုံးနှင့်ဆိုင်သော သမုဒ္ဒရာ အနေနှင့် ရည်ညွှန်းလေ့ရှိကြသည်။ ထိုသို့ ရေထုအားလုံးဆက်စပ်နေပြီး အစိတ်အပိုင်း အသီးသီးတွင် အချင်းချင်းလွတ်လပ်စွာဖလှယ်နေကြခြင်း စသည့် တကမ္ဘာလုံးနှင့်ဆိုင်သော သမုဒ္ဒရာအယူအဆ သည် သမုဒ္ဒရာဗေဒအတွက် အရေးကြီးသော အခြေခံအချက်အလက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ အဓိက သမုဒ္ဒရာ အစိတ်အပိုင်းများ ခွဲခြားမှု ကို တိုက်ကြီးများ၊ ကျွန်းစုများ နှင့် အခြားအချက်အလက်များပေါ် မူတည်၍ ခွဲခြားသတ်မှတ်ကြသည်။ ထိုခွဲခြားမှုများကို အရွယ်အစားလိုက် ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် ကြည့်မည်ဆိုပါက [[ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ]]၊ [[အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ]]၊ [[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ]]၊ [[တောင်ပိုင်း သမုဒ္ဒရာ]] ( တစ်ခါတစ်ရံတွင် ထိုသမုဒ္ဒရာဒေသကို ပစိဖိတ်၊ အတ္တလန္တိတ် နှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ တို့၏ တောင်ပိုင်းအဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။) နှင့် [[အာတိတ် သမုဒ္ဒရာ]] (တစ်ခါတစ်ရံတွင် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာ၏ ပင်လယ်အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ရှိကြသည်။) စသည်ဖြင့်ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ်နှင့် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာတို့ကို အီကွေတာပေါ်မူတည်၍ တောင်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဟူ၍ ထပ်မံခွဲခြား သတ်မှတ်နိုင်သည်။ သမုဒ္ဒရာ၏ အစိတ်အပိုင်း အသေးစားများကို ပင်လယ်များ၊ ပင်လယ်ကွေ့များ၊ ပင်လယ်အော်များနှင့် အခြားအမည်များဖြင့် ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ ထို့ပြင် ကုန်းမြေပေါ်တွင် သမုဒ္ဒရာနှင့် ဆက်စပ်မနေသော အာရယ်ပင်လယ် နှင့် မဟာ ဆားငန်ရေကန်ကြီးစသည့် အခြားသော ဆားငန်ရေထုများလည်း ရှိတတ်သည်။ ထိုအရာများကို ပင်လယ်အဖြစ် ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုကြသော်လည်း တကယ်တမ်းမှာ ဆားငန်ရေကန်များသာ ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသည်အကြီးဆုံးဖြစ်၍
အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည်အငယ်ဆုံးဖြစ်သည်။
သမုဒ္ဒရာများသည် ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်၏ ၄ပုံ ၃ပုံကို ဖုံးလွှမ်းထားပြီး ဇီဝစက်ဝန်းပေါ်တွင် လွန်စွာမှပင် အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိသည်။ ကျွန်ုပ်တို့ ရရှိနေသော မိုးရွာသွန်းမှုမှာ ထိုသမုဒ္ဒရာများမှ ရေငွေ့ပျံခြင်းမှတဆင့် ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏ အပူရှိန်သည် ကျွန်ုပ်တို့၏ ရာသီဥတု နှင့် လေတိုက်ခတ်ပုံကို အဆုံးအဖြတ်ပေးသည်။ သမုဒ္ဒရာ အတွင်းမှ သက်ရှိများသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် သတ္တဝါတို့ စတင်မရွေ့လျားမီနှင့် အပင်တို့ စတင်အသက်မရှိမီ နှစ်ပေါင်း ၃ ဘီလီယံအကျော်မှ စတင်ဖြစ်ထွန်းခဲ့သည်။
== ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာများ ==
သမုဒ္ဒရာငါးစင်းတို့သည် တစ်စင်းနှင့်တစ်စင်း သီးသန့်ခွဲခြား၍ တည်ရှိနေကြသည်မဟုတ်ဘဲ တစ်စင်းနှင့်တစ်စင်း ဆက်စပ်လျက်ရှိကြသည်။ အချို့နေရာတွင် တိုက်ကြီးများခြားနေသည့်အခါ တစ်စင်းမှ တစ်စင်းသို့ အလွယ်တကူကူးသန်းသွားလာနိုင်စေရန် မြေအကျဉ်းဆုံးနေရာကို ဖြတ်၍တူးမြောင်းများ တူးထားကြလေသည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာမှ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာသို့
အလွယ်တကူဖြတ်ကူးနိုင်ရန် [[ဆူးအက်တူးမြောင်း]]ကိုလည်းကောင်း၊ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာမှ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသို့ အလွယ်တကူဖြတ်ကူးနိုင်ရန် [[ပနားမားတူးမြောင်း]]ကိုလည်းကောင်း ဖောက်လုပ်ထားလေသည်။
=== ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာသည်အရှေ့ဘက်တွင်အမေရိကတိုက်နှစ်တိုက်၊ အနောက်ဘက်တွင် အာရှနှင့် ဩစတြေးလျတိုက်တို့အကြား၌ ခပ်ဝိုင်းဝိုင်း သဏ္ဌာန်ရှိသည်။ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၆၈၆၃၄ဝဝဝ ကျယ်၍ ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့် ပေ ၁၄ဝ၅ဝနက်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုတွင်ပါဝင်သော မင်ဒါနာအိုကျွန်းအလွန်တွင် အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာတွင်ပေ ၃၅၄၁ဝခန့် နက်သည်။ အီကွေတာမျဉ်း၏ မြောက်ပိုင်းကို မြောက်ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာဟုခေါ်၍ တောင်ပိုင်းကိုတောင် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာဟုခေါ်သည်။
=== အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာသည် အနောက်ဘက်တွင် အမေရိကတိုက်နှစ်တိုက်၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဥရောပတိုက်နှင့် အာဖရိကတိုက်တို့အကြား၌ အင်္ဂလိပ်အက္ခရာ အက်(စ)ပုံသဏ္ဌာန် ခပ်ကောက်ကောက်တည်ရှိသည်။ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၄၁၃၂၂ဝဝဝ ကျယ်၍ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့် ပေ၁၂၈၈ဝနက်သည်။ အနောက်အိန္ဒိယကျွန်းစုတွင် ပါဝင်သော ပွားတိုးရီးကိုးကျွန်းအလွန်တွင် အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ၂၇၉၆၅ ပေနက်သည်။ အီကွေတာမျဉ်းကြောင်း၏ မြောက်ပိုင်းကို မြောက်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာဟု ခေါ်၍ တောင်ပိုင်းကို တောင်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာဟု ခေါ်သည်။ မြောက်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာကို ဝန်းရံထားသောနိုင်ငံများသည် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဖွံ့ဖြိုးသဖြင့် မြောက်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာတွင် သင်္ဘောအသွားအလာအဖြတ်အသန်း များပြားစည်ကားသည်။
=== အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ}}
အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာသည် မြောက်ဘက်တွင် အာရှတိုက်၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဩစတြေးလျတိုက်၊ အနောက်ဘက်တွင် အာဖရိကတိုက်တို့အကြား၌ ခပ်ဝိုင်းဝိုင်းပုံသဏ္ဌာန်ရှိသည်။ စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၂၈၃၅ဝဝဝဝကျယ်၍ ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့်ပေ ၁၃ဝဝဝနက်သည်။ ဂျားဗားကျွန်းတောင်ဘက် အလွန်တွင် အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ပေ ၂၄၄၄ဝနက်သည်။
=== အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည် တောင်ဝင်ရိုးစွန်းတစ်ဝိုက် အန္တာတိကတိုက်ကို ဝန်းရံတည်ရှိသည်။ ပထဝီပညာရှင်အများက အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာကို သီးခြားသမုဒ္ဒရာတစ်ခုအနေနှင့် မယူဆဘဲ အတ္တလန္တိတ်၊ ပစိဖိတ်နှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတို့၏ တောင်ဘက်အဖျားပိုင်းအဖြစ် ထားရှိကြသည်။ ယင်းသမုဒ္ဒရာကြီးများနှင့် ပိုင်းခြားထားသော ကုန်းမြေဟူ၍မရှိချေ။ အန္တာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည် စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၇၅ဝဝဝဝဝ လုံးကျယ်သည်။ ရေမြေသစ်များ စူးစမ်းရှာဖွေသူတို့တိုင်းတာခြင်း မပြုနိုင်သေးသဖြင့် အတိမ်အနက်ကိုအတိအကျ မသိရသေးချေ။
=== အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ ===
{{main|အာတိတ်သမုဒ္ဒရာ}}
အာတိတ်သမုဒ္ဒရာသည် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းတစ်ဝိုက်တွင်တည်ရှိသောကြောင့် ကမ္ဘာလုံး၏ထိပ်တွင် ရှိနေသောသမုဒ္ဒရာဟု ယူဆကြသည်။ ယင်းသည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာနှင့် ဗဲယားရင်းပင်လယ်ဖြင့် ခြားနေ၍ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ နှင့်မူ ဂရင်းလန်းကျွန်းနှင့် နော်ဝေးနိုင်ငံအကြား ရေပြင်နှင့် ခြားလျက်ရှိသည်။ အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၅၄၄ဝဝဝဝ ရှိ၍ ပျမ်းမျှခြင်း ၃၉၅၅ ပေနက်သည်။ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၇၇၄၅ နှင့်အနောက်လောင်ဂျီတွဒ် ၁၇၅ နေရာတွင်အနက်ဆုံးဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ၁၈၄၅၆ပေ နက်သည်။ အာတိတ်သမုဒ္ဒရာရေပြင်သည် အမြဲပင် ရေခဲနေလေသည်။
== သမုဒ္ဒရာ အောက်ခြေမျက်နှာပြင် ==
သမုဒ္ဒရာတို့ အောက်ခြေမြေမျက်နှာပြင်သည် တစ်ပြေးညီညာ ရှိသည်မဟုတ်ဘဲ ခွက်ကြီးသဖွယ် တစ်ဖြည်းဖြည်း အလယ်သို့ နိမ့်ဆင်းသွားလေသည်။ သမုဒ္ဒရာ၏ အနက်ဆုံးသောနေရာတွင် ကမ္ဘာပေါ်၌ အမြင့်ဆုံးဖြစ်သော ဧဝရက် တောင်ထိပ်ကို ချလိုက်လျှင် ထိုတောင်ထိပ်သည်ရေအောက်သို့စုံးစုံး မြုပ်သွားပေလိမ့်မည်။ သမုဒ္ဒရာ၏အောက်ခြေမြေပြင်တို့သည် ကမ္ဘာမြေပြင်ကဲ့သို့ ချောင်းမြောင်းလျှိုရိုးတို့မရှိဘဲ များသောအားဖြင့် ညီညာပြေပြစ်လျက်ရှိကြသည်။ သို့ရာတွင်အချို့နေရာ၌ တောင်တန်းကြီးများနှင့် ချိုင့်ဝှမ်းကြီးများရှိလေသည်။ အချို့တောင်တန်းတို့၏ ထိပ်များသည် ရေအောက်တွင် နစ်မြုပ်မနေဘဲ ရေမျက်နှာပြင်ပေါ်သို့ ထိုးထွက်ကာ ကျွန်းများဖြစ်လျက် ရှိကြသည်။ အချို့ကျွန်းများသည် သာမန်တောင်တန်းတို့၏ တောင်ထိပ်များ မဟုတ်ဘဲ မီးတောင်၏ ထိပ်များဖြစ်ကြသည်။
== ဓာတ်သတ္တုများပါဝင်မှု ==
သမုဒ္ဒရာ၏ရေနက်ပိုင်းတွင် တဖြည်းဖြည်းအနည်ထိုင်၍ အောက်သို့ ကျဆင်းသွားသော အမှိုက်သရိုက်အမှုန်ကလေးများနှင့် ရေသတ္တဝါကလေးများ၏ အခွံကလေးများပါသော အလွန်နူးညံ့ညက်ညောသည့် ရွှံ့ညွန်ရှိသည်။ ကမ်းခြေဒေသများ၌ ကျောက်စရစ်နှင့်သဲများကို အများအပြား တွေ့ရှိရသည်။ ကမ်းခြေနှင့်ရေနက်ပိုင်းကြား၌မူ ထုံးစသည်တို့ပါရှိသော
ရွှံ့ညွန်များနှင့် ယင်းတို့မှဖြစ်သော သဲ၊ ကျောက်၊ ကျောက်ဖြုန်းစသည်တို့ကို တွေ့ရသည်။ သမုဒ္ဒရာရေသည် ဆားအမြောက်အမြားပါသဖြင့် အလွန်ငန်သည်။ သမုဒ္ဒရာရေတစ်ပိဿာလျှင် ဆားငါးကျပ် သား၊ မက်ဂနီဆီယမ်၊ ကယ်လဆီယမ်ဗရိုမင်းစသည်တို့ အနည်းအကျဉ်းပါဝင်သည်။ ဤသို့ သမုဒ္ဒရာရေ၌ဆား များစွာပါဝင်ခြင်းမှာ ယင်းအတွင်းသို့ စီးဆင်းသောမြစ်များက ကုန်းမှဆားများကို ယူဆောင်လာခြင်း၊ ရေများသည် ရေခိုးရေငွေ့ဖြစ်သွားသောအခါ သမုဒ္ဒရာထဲ၌ ဆားများကြွင်းကျန်နေရစ်ခဲ့ခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်ဟု အချို့ကယူဆကြ၏။ သို့သော် သမုဒ္ဒရာမှ ရရှိသောဆားများသည် မီးတောင်များမှ ထွက်လာသည့် ချော်ရည်သတ္တုရည်များတွင် ပါသောဆားများနှင့်လွန်စွာတူလှသဖြင့် သမုဒ္ဒရာရေသည် ကမ္ဘာဦးကစ၍ ငန်လာခဲ့သည်ဟု အချို့က ယုံကြည်ကြသည်။
သမုဒ္ဒရာရေဆားငန်ခြင်းသည် တစ်နေရာနှင့် တစ်နေရာမတူချေ။ နေအလွန်ပူသဖြင့် ရေခိုးရေငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲခြင်းကများ၍ ရေချိုများကို ယူဆောင်လာသည့်မြစ်များမှ စီးဝင်ခြင်းနည်းသောနေရာ၌ ရေပိုငန်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် သုံးစွဲနေကြသော အိမ်သုံးဆားများ အမြောက်အမြားကို ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာရေမှ ချက်ယူကြသည်။ သမုဒ္ဒရာရေတွင် ရှိသောဆားအားလုံးကို ကျိုချက်၍ ပုံလိုက်ပါက ဆားပုံကြီး၏အကျယ်အဝန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ ထက်အဆ ၄ဝ ကျော်မျှကျယ်ဝန်းမည်ဟု ဆိုသည်။ သမုဒ္ဒရာရေတွင် အထက်ပါဓာတ်သတ္တုများသာမက ရွှေလည်းရရှိနိုင်သည်။ သမုဒ္ဒရာအတွင်းမှ ရွှေအားလုံးကို ထုတ်ယူနိုင်ပါက ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လူတိုင်းလူတိုင်းတစ်ဦးလျှင် ရွှေသုံးပိဿာခန့်စီ ရရှိလိမ့်မည်ဟု တွတ်ဆကြသည်။ ထို့ကြောင့်အချို့ ပညာရှင်တို့က သမုဒ္ဒရာတို့သည် ဓာတ်သတ္တု အရည်တို့ဖြင့် ပြည့်နှက်နေသော သတ္တုတွင်းကြီးဖြစ်သည် ဟုဆိုကြခြင်းဖြစ်သည်။
== သမုဒ္ဒရာ ရေစီးကြောင်း ==
အီကွေတာနားနီးသော သမုဒ္ဒရာရေသည် ဝင်ရိုးစွန်းများနှင့် နီးကပ်သော သမုဒ္ဒရာရေထက် နွေးလေသည်။ ယင်းသို့တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ ရေ၏အပူအအေးမတူမှုကြောင့် တစ်ကြောင်း၊ တိုက်ခတ်နေသော လေတို့၏လမ်းကြောင်းများကြောင့် တစ်ကြောင်း၊ ကမ္ဘာကြီးသည်ဝင်ရိုးပေါ်၌ လည်နေသောကြောင့် တစ်ကြောင်း သမုဒ္ဒရာတွင်ရေစီးကြောင်းများ ဖြစ်ပေါ်လျှက်
ရှိကြသည်။
ယင်းတို့သည်များသောအားဖြစ် အီကွေတာအနီးတစ်ဝိုက်တွင် အရှေ့မှအနောက်သို့ စီးလေ့ရှိကြပြီးလျှင် ကမ်းခြေနားသို့ ရောက်သောအခါ ဝင်ရိုးစွန်းများဘက်သို့ လည်၍စီးသွားလေ့ရှိကြသည်။ သမုဒ္ဒရာတို့၏ အနောက်ဘက် ကမ်းခြေများတွင် ရေနွေးစီးကြောင်းများကို တွေ့ရ၍ကပ်စီးသွားရာကုန်းမြေ၏ ရာသီဥတုကို ပြောင်းလဲစေတတ်သည်။ ပင်လယ်ရေတိမ်အပိုင်း၌ မြစ်များ
ယူဆောင်လာသည့် သဲများရွှံများရှိ၏။ ထိုထက်နက်သော အပိုင်း၌ သစ်ပင်များ၊ သတ္တဝါများ၏ အခွံအကြေးများဖြင့် ဖြစ်လာသော ဖြူယောင်ယောင် ညိုသန်းသန်း နုံးနှစ်များရှိ၏။ ထိုအမှုန်များမှာ အလွန်သေးငယ်၍ သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်နိုင်ချေ။
== အပူချိန် ==
အလွန်နက်သော အပိုင်းများ၌ကား ရွှံ့စေးနီများရှိ၏။ ထိုအောက်အနက်ဆုံးသော နေရာများ၌မူ ကျောက်သားအနှစ်များဖြင့် ပြီးလျက်နေသော မြေကိုတွေ့ရသဖြင့် ထိုမြေသည်ကား ကမ္ဘာဦးကစ၍ သမုဒ္ဒရာများနှင့်အတူ တည်ရှိလာဟန် လက္ခဏာရှိပေသည်။ နေရောင်သည် ရေမျက်နှာပြင်အောက်သို့ ပေပေါင်းအနည်းငယ်မျှသာ ရောက်ရှိနိုင်လေရာ ရေအနက်ပေ ၆ဝဝ အောက်၌ကား မြေပြင်တွင် ဖြစ်ပေါ်ပြောင်းလည်းနေသည့် ရာသီဥတုမျိုးကို မတွေ့ရတော့ချေ။ ထိုအပိုင်း၌ ရေသည် အစဉ်မပြတ်ရေခဲကဲ့သို့ အေးလျက်ရှိ၏။ သမုဒ္ဒရာရေ မျက်နှာပြင်တို့၌ များသောအားဖြင့် ရေ၏အပူချိန်သည်
အမြင့်ဆုံး ၅၆ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိ၏။ သမုဒ္ဒရာအားလုံး၏ ပျမ်းမျှခြင်းအပူချိန်မှာ ၃၉ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိသည်။ ပေ ၃ဝဝဝ ခန့်နက်သောနေရာများ၌ ရေ၏အပူချိန်သည် ၂၂ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိ၍ ပေ၄ဝဝဝ ခန့်ရောက်သောအခါ ၁၅ ဖာရင်ဟိုက်သာ အများဆုံးရှိပြီးလျှင် ပေ ၉ဝဝဝ အနက်တွင် ၇ ဖာရင်ဟိုက်ခန့်သာ ရှိတော့သည်။ နွေအခါ၌ သမုဒ္ဒရာ ရေပြင်သည် ကုန်းမြေပြင်ကဲ့သို့ လျင်မြန်စွာမပူတတ်ဘဲ ဆောင်းအခါ၌လည်း လျင်မြန်စွာမအေးတတ်ချေ။ သမုဒ္ဒရာရေ မျက်နှာပြင်၏ အပူအအေးသည်လည်းကောင်း၊ လှုပ်ရှားမှုသည်လည်းကောင်း၊ ထိုအောက်ဘက်ရှိ ရေနက်ပိုင်းကို ပြုပြင်ဖန်တီးနိုင်စွမ်း မရှိတော့ချေ။ ရေစီးကြောင်း၏ လှုပ်ရှားမှုများ မဆိုစလောက်သာရှိပြီးလျှင် ရေသည်ပကတိ ငြိမ် သက်လျက်ရှိ၏။
== ရေဖိအား ==
ရေ၏ဖိနှိပ်အားသည်ကား ရေ၏အနက်ကိုလိုက်ပြီးလျှင် တစ်ဖြည်းဖြည်းပိုမိုကြီးမားလာလေသည်။ တစ်မိုင်ခန့်နက်သောနေရာတွင် ရေ၏ဖိအားသည် တစ်စတုရန်းလက်မပေါ်၌ အလေးချိန်တစ်တန်မျှရှိ၏။ ခြောက်မိုင်နက်သောနေရာတွင် ရေ၏ဖိအားသည် တစ်စတုရန်းလက်မပေါ်၌ အလေးချိန်ခြောက်တန်မျှ ရှိလေသည်။ ယင်းသို့လျှင် ရေ၏ဖိအားသည် ရေ၏အနက်ကိုလိုက်၍ တိုးသွားလေသည်။
== စူးစမ်းလေ့လာမှုများ ==
ယခုအခါလူတို့သည် အလွန်နက်သော သမုဒ္ဒရာ အောက်ပိုင်းအကြောင်းကို နည်းအမျိုးမျိုးဖြင့်စုံစမ်း ပြီးဖြစ်၏။ အထူးပြုလုပ်ထားသောပိုက်များ၊ သံချိတ်များ၊ ပုလင်းများကို ရေအောက်မြေပြင်ရောက်အောင်ချ၍ ထိုမြေပြင်ပေါ်ရှိ သက်ရှိသက်မဲ့အရာဝတ္ထုများကို ဆယ်ယူကြ၏။ အထူးပြုလုပ်ထားသော ကရိယာများဖြင့် သမုဒ္ဒရာအောက်ရှိ ရေ၏အပူအအေးကို တိုင်းတာကြည့်ကြ၏။ ထိုသို့စုံစမ်းခဲ့သဖြင့် သမုဒ္ဒရာအောက်မြေပြင်ပေါ်၌ မရေတွက်နိုင်အောင်များပြားလှသော သတ္တဝါအမျိုးမျိုးရှိကြောင်းကို သိရှိရပေသည်။
== သမုဒ္ဒရာ ဇီဝဗေဒ ==
သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်နိုင်ဘဲ မှန်ဘီလူးဖြင့် ကြည့်မှသာမြင်နိုင်သည့် သတ္တဝါကလေးများမှ ပေ ၈ဝ မျှရှည်လျားကြီးမားသော ဝေလငါးကြီးများအထိ သမုဒ္ဒရာထဲတွင် သတ္တဝါအမျိုးမျိုးရှိသည်။ ခရု၊ ကနန်း၊ ပုစွန်တို့ကဲ့သို့သော အခွံရှိသတ္တဝါများ၊ လိပ်ကဲ့သို့သောတွားသွား သတ္တဝါများ၊ ဝေလငါး၊ ပင်လယ်ဖျံတို့ကဲ့သို့သော နို့တိုက်သတ္တဝါများ၊ ငါးစသည်တို့ကဲ့သို့သော ဥအုသည့် ကိုယ်ရေအေးသတ္တဝါများ ရှိကြသည်။ သမုဒ္ဒရာ၏ အလွန်နက်သောအပိုင်း၌ နေကြသောသတ္တဝါများသည် မျက်စိကောင်းကောင်းမမြင်ကြချေ။ အားလုံးလိုလိုပင် မီးစုန်းအလင်းရောင်ထွက်သော သတ္တဝါများ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုသို့ အလင်းရောင်ထွက်ခြင်းမှာ အပူဓာတ်မပါဘဲနှင့် အလင်းရောင်ထွက်နေခြင်း ဖြစ်၏။ ဤရေသတ္တဝါများ စားသောအစာများမှာ ဒိုင်အက်တမ်နှင့် ပလင့်ကတမ်ခေါ် ပိုးမွှားကောင်ကလေးများ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုပိုးကောင်ကလေးများမှာ အလွန်သေးငယ်လှသဖြင့် အားကောင်းသောမှန်ဘီလူးဖြင့် ကြည့်မှသာ မြင်နိုင်၏။ ယင်းတို့သည် အံ့ဩဖွယ်ကောင်းလောက်အောင် လျင်မြန်စွာတိုးပွားကြ၍ ရေသတ္တဝါများ၏ အသက်သခင်များဖြစ်ကြပေသည်။
သမုဒ္ဒရာတို့၏ရေတိမ်များ အထူးသဖြင့် ကမ်းခြေနှင့်မလှမ်းမကမ်းနေရာများ၌ အပင်တို့ ပေါက်ရောက်လျက်ရှိကြသည်။ အချို့အပင်များသည် မည်သည့်မြေကိုမျှ အမှီသဟဲမပြုပဲ ရေအလယ်တွင် ပေါက်လေ့ရှိကြသည်။ မည်သို့ပင်ပေါက်နေစေကာမူ အလင်းရောင်သည် ရေပြင်အတွင်းသို့ပေပေါင်း ၁၃၂ဝ ခန့်အထိလောက်သာ ထိုးဖောက်ဝင်နိုင်သဖြင့် အပင်တို့အဖို့ အလင်းရောင်ရမှ ရှင်နိုင်သည့်အလျောက် ထိုထက်နက်ရှိုင်းသောဒေသ၌ အပင်များမရှိနိုင်ဟု ယူဆကြသည်။ အပင်များမရှိကလည်း ယင်းတို့ကိုမှီတင်းနေထိုင်သော သတ္တဝါများ နေနိုင်မည်မဟုတ်ချေ။
သို့ရာတွင် တစ်ခါက မြေထဲပင်လယ် ကိုဖြတ်ကူးထားသော ကြေးနန်းကြိုးတစ်ချောင်းသည် ပင်လယ်ရေပြင် အောက်ပေ ၇ဝဝဝ အနက်လောက်၌ ရုတ်တရက် ပြတ်ကျသွားခဲ့ဖူး၏။ ထိုကြိုးစမှ အောက်သို့ မည်မျှနက်သည်အထိ ကျသွားသည်ကိုမသိရချေ။ သို့သော်ထိုကြိုးပြတ်ကို ဆယ်ယူသောအခါ ကြိုးအဖျား၌ အလွန်သေးငယ်သော ပိုးမွှားကောင်ကလေး အများအပြား ကပ်၍ ပါလာသည်ကို တွေ့ရသဖြင့် သမုဒ္ဒရာအောက် အလွန်နက်သောနေရာများ၌ ပိုးမွှားကလေးများရှိကြောင်းကို သိရှိကြရလေသည်။ သမုဒ္ဒရာသည် ကမ္ဘာ့ရိက္ခာဂိုဒေါင်ကြီးသဖွယ် ဖြစ်သည်။ လူတို့စားသောက်မှီဝဲရသော ငါး၊ ပုစွန်စသည်တို့ သည်ရေထဲတွင် မကုန်ခန်းနိုင်အောင် များလေသည်။ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ၏ အမေရိကန်ကမ်းခြေတစ်လျှောက်တွင် ကျက်စားပေါက်ပွားလေ့ရှိကြသော မင်ဟာဒင်ခေါ်ငါးတစ်မျိုးသည် စား၍မကောင်းသော်လည်း မြေဩဇာပြုလုပ်ရန်အတွက် အသုံးကျသည်။
ပန်းထိမ်သည်တို့အသုံးပြုသော စပန်းခေါ် ပင်လယ်ရေမြုပ်တစ်မျိုးကိုလည်း သမုဒ္ဒရာထဲမှပင် ရရှိသည်။ အလွန်အဖိုးထိုက်တန်လှသော ပုလဲရတနာအတွက် မုတ်ကောင်([[ကမာကောင်]])တို့ ကိုလည်း သမုဒ္ဒရာ ထဲ၌ပင်ဖမ်းယူရရှိနိုင်သည်။ ရှေးအခါက သမုဒ္ဒရာကြီးများသည် ရေမြေခြား၍ အလွန်ဝေးလံသော ဒေသကြီးများကို ကူးလူးဆက်ဆံရန် တံတိုင်းကြီးများသဖွယ်ဖြစ်ခဲ့သော်လည်း ရေကြောင်းခရီးသွားလာမှုအောင်မြင်လာသည်နှင့်အမျှ အသုံးဝင်သောခရီးလမ်းမကြီးများ ဖြစ်လာလေသည်။ ကမ္ဘာမြေပေါ်၌ ရွာသွန်းချသမျှ မိုးရေတို့သည် သမုဒ္ဒရာရေမှအရင်းတည်ခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် တိုက်ခတ်သော လေတို့သည်သမုဒ္ဒရာမျက်နှာပြင်မှ ရေခိုးရေငွေ့များကို သယ်ဆောင်၍မိုးအဖြစ်ရွာချကြသည်။
== အသုံးချမှုများ ==
ပင်လယ်နီနှင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတို့ကို ဆက်စပ်ထားသည့်ရေလက်ကြားကျဉ်းကလေးကိုတာတမံတုတ်၍ ပင်လယ်နီတွင်းသို့ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာထဲမှ စီးဝင်လာသော ရေအားကိုအသုံးပြု၍ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်စက်များကိုမောင်းနှင်စေမည်ဆိုလျှင် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား မြင်းကောင်ရေငါးသန်းမျှ ရနိုင်မည်ဟု ဆွီဒင်နိုင်ငံသား သိပ္ပံပညာရှင်ပါမောက္ခတစ်ဦးက ခန့်မှန်းလေသည်။ ဗြိတိသျှသိပ္ပံပညာရှင်ကြီးဟောလဒိန်းကမူ ဒီရေအတက် အကျကိုစေခိုင်း၍လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်လုပ်ရန် ကြံစည်ခဲ့ဖူး၏။
သိပ္ပံပညာရှင်တို့သည် များပြားလှသော သမုဒ္ဒရာရေထုမှ နည်းသုံးနည်းဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်လုပ်အသုံးချရန် ကြံစည်လျက်ရှိကြသည်။ ယင်းတို့မှာ (၁)ရေလှိုင်းအားဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်ခြင်း၊ (၂) တက်လာသောဒီရေကို သိုလှောင်ပိတ်ဆို့ထားပြီးလျှင် ထိုရေတို့ကို အတိုင်းအဆနှင့် ပြန်လွှတ်၍ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်ခြင်း၊ (၃)ပင်လယ်မျက်နှာပြင်ရေနှင့် ပင်လယ်အောက်ရေတို့၏ အပူခြားနားခြင်းကို အသုံးချကာ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်ခြင်း တို့ဖြစ်လေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၃)</ref>
== ကိုးကား ==
<references/>
[[Category:ပထဝီဝင်]]
[[Category:သမုဒ္ဒရာများ|*]]
1zwq9gqsv0k5tbsk9sv30xneubzfayk
သမ္မာကျမ်းစာ
0
4709
752001
726006
2022-07-22T09:12:41Z
Suol Noel234
94029
/* top */
wikitext
text/x-wiki
{{cleanup}}
[[ဖိုင်:Holy_bible_book.jpg|right|thumb|300x300px]]
'''သမ္မာကျမ်း''' သည် [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]] ဝင်များ၏ကျမ်းစာဖြစ်ပြီး ဘုရားသခင်ပြောသောစကားများကို ရေးသားထားသည့်စာအုပ်လည်းဖြစ်သည်။
သမ္မာကျမ်းစာတွင် ယေရှုခရစ်တော် မဖွားမြင်ခင်က ရေးခဲ့သော ကျမ်းများကို [[ဓမ္မဟောင်းကျမ်း]] ဟုခေါ်ပြီး [[ခရစ်တော်၊ ယေရှု|ခရစ်တော်]]မွေးဖွားပြီးနောက်ပိုင်း ရေးသားသည့်ကျမ်းများကို [[ဓမ္မသစ်ကျမ်း]] ဟုခေါ်ပါသည်။ ရေးသားခဲ့သူများမှာ တံငါသည်မှ ရှင်ဘုရင်အထိ လူအမျိုးမျိုးပါဝင်ကြပြီး ဘုရားသခင်၏ ရူပါရုံပေးခြင်းဖြင့် ရေးနိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဓမ္မဟောင်းတွင် ၃၉ ကျမ်းပါရှိပြီး၊ ဓမ္မသစ်ကျမ်းတွင်၂၇ ကျမ်းပါဝင်သည်။ ရိုမင်ကတ်သလလစ်ကျမ်းတွင် ကျမ်းပို (apocrypha) ၂၃ ကျမ်းပါရှိ၍ ဓမ္မဟောင်းကျမ်း ၄၆ ကျမ်းနှင့် ဓမ္မသစ်ကျမ်း ၂၇ ကျမ်းပါရှိသည်။ ဂရိနှင့် ရုရှအောက်သိုဒေါ့ကျောင်းတော်များက ဖော်ပြပါကျမ်းပိုများအပြင် အခြားကျမ်းပိုများကိုလည်း လက်ခံကြသည်။
မည်သည့်အချိန်မှ စတင်ရေးသားခဲ့သည်ကို အတိအကျမသိနိုင်သော်လည်း ဂျူးလူမျိုးများ၏ [[မိုးဇက် (သမ္မာကျမ်းစာ)|မောရှေ]][[ပညတ်တရား ၅ကျမ်း]]မှ စတင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ မောရှေရဲ့ [[ပညတ်တော် ၁၀ ပါး]] ကို ဘီစီ ၁၄၀၆ (မောရှေ သေဆုံးချိန်) မတိုင်မီရေးခဲ့သည်။ ထိုနောက်ပိုင်းတွင် ဂျေရုဆလင်မြို့ကို ဘေဘီလုံသားများ ဖျက်ဆီးပြီးနောက် ပရောဖက် နေဟမိ နောက်ဆုံး ပြန်လည်တည်ဆောက်တဲ့အချိန် ဘီစီ ၄၃၂ အချိန်ခန့်တွင် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းစာ နောက်ဆုံးကျမ်းကို ရေးသားခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်း ၄၀၀ ကျော် မည်သူမျှ ကျမ်းမရေးခဲ့ပဲ ခရစ်တော်ယေရှုကို ဖွားမြင်သည် ဘီစီ ၆ - ၅ ခန့်တွင် ဓမ္မသစ်ကျမ်းအတွက် ရေးသားရန်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ခရစ်တော်ကို ကားတိုင်တင်သတ်ခဲ့သည် အေဒီ ၃၀ နောက်ပိုင်းတွင် ဓမ္မသစ်ကျမ်းစာများကို တမန်တော်များက ရေးသားခဲ့သည်။ တမန်တော် [[စိန့်ပေါလ်|ရှင်ပေါလု]]၏ သက်သာလောနိ ပထမ စာစောင်ကျမ်းသည် ဓမ္မသစ် ပဌမဆုံးကျမ်းဖြစ်နိုင်သည်ဟုဆိုကြသည်။ နောက်ဆုံးကျမ်းဖြစ်သော ဗျာဒိတ်ကျမ်းကို တမန်တော် [[ရှင်ယောဟန်]] သေဆုံးသည့် အေဒီ ၉၅ခန့်တွင် ရေးသားသည်ဟု ဆိုသည်။
ဥရောပအနောက်ခြမ်းခရစ်ယာန်ဘာသာ တွင် ဂိုဏ်ပေါင်းများစွာရှိသည့်အနက် အဓိကအားဖြင့် မူလပထမ ခရစ်ယာန်များဟုခေါ်ဆိုသည့် ရိုမင်ကက်သလစ် (Roman Catholic) များနှင့် မာတင်လူသာနောက်ပိုင်းတွင် ပုပ်ရဟန်းမင်း ကိုတော်လှန်ပြီး ဖြစ်ပေါ်လာသော ပရိုတက်စတင့် ဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိသည်။ အရှေ့ဥရောပမှာ အောက်သိုဒေါ့ ခရစ်ယာန်များလည်း အစဦးခရစ်ယာန်များဖြစ်သည်။ အရှေ့ဥရောပရှိ ပုပ်ရဟန်းမင်းကို အသိအမှတ်ပြုသော အရှေ့ဥရောပကက်သလစ်များလည်းရှိသည်။ သို့သော် အဓိကအားဖြင့် ရိုမင်ကတ်သလစ် နှင့် ပရိုတက်စတင့် ၂ မျိုးတို့တွင် ပုတ်ရဟန်းမင်းကို ဦးလျှောင်ထားသော [[ရိုမန်ကတ်သလစ်]]များနှင့် အောက်သိုဒေါ့ခရစ်ယာန်များ၏ [[သမ္မာကျမ်းစာ]]တွင် ကျမ်းပို (apocrypha) များပါရှိသည်။
သမ္မာကျမ်းစာကို အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာပြုဆရာကြီး [[အေဒိုနီယံယုဒသန်]] က ဂရိ(ဟေလသ)နှင့် [[ဟီးဘရူးဘာသာ]](ဟေဗြဲ) တို့မှ မြန်မာဘာသာသို့ပြန်ဆိုခဲ့သည်။
၎င်းသမ္မာကျမ်းစာသည် ယနေ့တိုင် အသုံးပြုနေသော တစ်ခုတည်းသော သမ္မာကျမ်းစာ ဖြစ်နေသည်။ သိမ်းငှက် တည်းဖြတ်မှုဟူသော ကျမ်းစာမူသစ်တစ်မျိုးကို ပြန်လည် တည်းဖြတ်ခဲ့သော်လည်း ခရစ်ယာန်အများက ကန့်ကွက်ခဲ့ကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကျမ်းစာအသင်းမှ ခေတ်သုံးမြန်မာစာ ဟူ၍ မူသစ်တစ်ခု ပြုစုထုတ်ဝေထားသော်လည်း အသုံးပြုမှုတွင်ကျယ်ခြင်း မရှိပါ။
သမ္မာကျမ်းသည်စင်စစ်အားဖြင့် စာတစ်အုပ်တည်းမဟုတ်၊ အုပ်တွဲပေါင်း ၆၆ အုပ်တွင်တစ်ပေါင်းတည်းပြုစုထားသော ဗဟုသုတပေါင်းစုံသည့်ကျမ်းစာ တစ်ခုဟု ဆိုလောက်သည်။ ခရစ်ယန်အယူဝါဒရောက်ရှိသွားသောနိုင်ငံမှန်သမျှ၌သမ္မာကျမ်းကို တိုင်းရင်းဘာသာဖြင့် ဘာသာပြန်ပြီးရှိ၏။ သမ္မာကျမ်းသည် ကမ္ဘာ့စာပေလောက၌ ဘာသာအမျိုးအစုံဆုံးဖြင့် ပြန်ဆိုခြင်းခံခဲ့ရသော ကျမ်းဖြစ်သည်ဟုဆိုရပေမည်။ သမ္မာကျမ်းတစ်ခုလုံးကို ဘာသာပေါင်း ၁ဝ၈ မျိုးဖြင့် ပြန်ဆိုထား၍ တစ်စိတ်တစ်ဒေသကိုမူ ဘာသာပေါင်း ၅ဝဝ ကျော်ဖြင့်ပြန် ဆိုထားလေသည်။ ၁၃၈၂ ခုနှစ်ကဂျွန်ဝစ်ကလစ်ဆိုသူသည် အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ပထမဆုံးပြန်ဆိုခဲ့လေသည်။ သူ့နောက်မှ အထပ်ထပ်ပြင်ဆင်ပြန်
ဆိုကြသည်မှာလည်း အများအပြားပင် ဖြစ်သည်။ နောက်ဆုံး ၁၉ ရာစုနှစ်လောက်ကစတင်၍သမ္မာကျမ်း၌ပါရှိသော ကဗျာလင်္ကာများကိုအနေ အထားမပျက်အောင် စီစဉ်ပုံနှိပ်ကြသည်။
== ဓမ္မဟောင်းကျမ်း ==
ဓမ္မဟောင်းကျမ်းမှာ ရှေးကရဟူဒီများရေးသားခဲ့သည့် ကျမ်းစာများကိုတစ်စုတည်း တွဲထားခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ ယခုသုံးနေကြသောဓမ္မဟောင်းကျမ်းမှာ အချို့သောကျမ်းများကိုပယ်၍ စုပေါင်းထားခြင်းဖြစ်၏။ ထိုပယ်ထားသောကျမ်း ၁၄ တွဲကို 'အပိုကရိုင်းဖား' ဟုခေါ်သည်။ အဓိပ္ပာယ်မှာကွယ်ဝှက်ထားသော ကျမ်းများဟုဆိုလိုသည်။ ဗရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များက
ထိုပယ်ထားသောကျမ်းများကို သုံးမြဲသုံးသော်လည်း၊ ပရိုတက်စတန့်ဂိုဏ်းဝင်တို့ကမသုံးတော့ချေ။
ဓမ္မဟောင်းကျမ်းကို စာပေတစ်ခုအဖြစ်နှင့်သုံးသပ်ကြည့်ပါက ဟီဗြူးစာပေ၏အရသာကို သိရပေလိမ့်မည်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင်ပါသောဓမ္မသီချင်းများသည်
တရားစာများအဖြစ်ထက်ကဗျာအဖြစ်ပို၍ ကောင်းမွန်သည်ကိုတွေ့ရလေသည်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင် ကဗျာလင်္ကာများသာမက၊ စကားပြေနှင့်ပြဇာတ်သဘောများပါ ပါရှိသေးသည်။
စကားပြေများတွင် ရုသဝတ္ထုသည်ရိုးရိုးနှင့်ပြေပြစ်လှပသောပုံဝတ္ထုကလေးဖြစ်၍ စာပေတွင်အ ကောင်းဆုံး တစ်ခုဟုအသိအမှတ်ပြုကြရသည်။ ဓမ္မဟောင်း ကျမ်းကိုယခုခေတ်စာပေသမားများက အမျိုးမျိုးဝေဖန်ကြလေသည်။ အတွေးအခေါ်သာမဟုတ်၊ စာအရေး အားလည်းအလွန်ကောင်းလှသဖြင့် ထိုကျမ်းကို တစ်ဦးတည်းပြုစုသည်မဟုတ်၊ ပညာရှင်များစုပေါင်းပြုစုခြင်းဖြစ်ရမည်ဟုပင် ယူဆကြသည်။ ယခုအခါထိုကျမ်းကို ဋီကာ၊ အဋ္ဌကထာစသည်ဖြင့်အမျိုးမျိုး ဖွင့်ထားကြသည်။
ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင် အပိုကရိုင်းဖားခေါ်ကွယ်ဝှက်ထားသောကျမ်းတို့မှာ အယူဝါဒဆိုင်ရာဘက်၌ အရေးမကြီးသကဲ့သို့ ချန်ထားခဲ့သော်လည်း စာပေအဖြစ်ဖြင့်ကားတန်ဖိုးရှိပေသည်။ ထိုကျမ်းများသည်ခံ့ညားသလောက် စာပေအရေးအသားမှာရိုးသား၍ အဓိပ္ပာယ်ပြည့်ဝလှ၏။ ထိုကျမ်း များသည် စာပေဂုဏ်မြောက်လောက်အောင်အရေးအသားကောင်းရုံသာမက
ဗဟုသုတအဆီအနှစ်နှင့်လည်း ပြည့်စုံလှသည်။
ဓမ္မဟောင်းကျမ်းကိုခရစ်မပေါ်မီ ၂ဝဝဝ ပြည့်နှစ်တွင်ဂရိဘာသာသို့ပြန်ဆိုခဲ့လေသည်။ တစ်ဖန် လက်တင်ဘာသာသို့ပြန်ခဲ့ပြီးနောက် ခရစ်ယန်အယူဝါဒ၌ သက်ဝင်သည့် တိုင်းပြည်တိုင်းကမိမိတို့၏တိုင်းရင်းဘာသာအသီးသီးသို့ ပြန်ဆိုကြလေသည်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင် ပါလက်စတိုင်ပြည်သားတို့ကိုးကွယ်ရန် တစ်ဆူတည်းသောဘုရားရှာဖွေကြံဆကြသည့်အဖြစ်အပျက်များပါဝင်သည်။
== ဓမ္မသစ်ကျမ်း ==
ဓမ္မသစ်ကျမ်းမှာ ထိုလူမျိုးများ မျှော်လင့်တောင့်တ ယုံကြည်ကြသည့်အတိုင်း ထာဝရဘုရားသခင်ထံမှ ကယ်တင်မည့်သူစေလွှတ်လိုက်သောအခါ ခရစ်တော်ယေရှုလူ့ပြည်သို့ ရောက်လာပုံ၊ သူ၏ဟောပြောဆောင်ရွက်ချက်များနှင့် သူ၏တပည့်သားများထံပေးသောဩဝါဒစာများ ဖြစ်လေသည်။ ဓမ္မသစ်ကျမ်းကို ဂရိဘာသာနှင့် အာရေးမစ်ဘာသာဖြင့် စီစဉ်ရေးသားခဲ့ရာ ရေးသားစီရင်သူများမှာလည်း ဂရိလူမျိုးများဖြစ်၍ယဟူဒီလူမျိုးတစ်ဦးသာပါလေသည်။ သမ္မာကျမ်းစာကိုစာပေအဖြစ်နှင့်လေ့လာစေကာမူ၊ ခရစ်တော်ယေရှု၏အကြောင်းကိုချန်လှပ်ထားခဲ့၍မဖြစ်နိုင်ချေ။ ဓမ္မသစ်ကျမ်းအတွဲတိုင်း၌လိုပင် သူ၏ဆောင်ရွက်ချက် ဟောပြောချက်များပါ ဝင်လေသည်။
== မြန်မာဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခြင်း ==
''ဓမ္မဟောင်းကျမ်းနှင့် ဓမ္မသစ်ကျမ်းတည်းဟူသော ထာဝရဘုရား၏သမ္မာကျမ်း''ကိုဒေါက်တာ [[အေဒိုနီယံယုဒသန်]]သည်''ဟေဗြဲ၊ ဟေလာသဘာသာမှ မြန်မာဘာသာဖြင့် အနက် ပြန်ခဲ့လေသည်။''
ယုဒသန်ပြန်ဆိုခဲ့သောဓမ္မသစ်ကျမ်းကို ၁၈၃၂ခုနှစ်ဒီဇင်ဘာလ ၁၅ ရက်နေ့တွင်မော်လမြိုင်မြို့သာသနာပုံနှိပ်တိုက်၌ ပထမဆုံးအကြိမ်ရိုက်နှိပ်ခဲ့၏။ ယုဒသန်သည် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းကိုလည်း ဆက်လက်ပြန်ဆိုခဲ့ရာ ၁၈၃၅ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၉ ရက်နေ့တွင်ပုံနှိပ်ပြီးစီး လေသည်။ <ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၃)</ref>
ဓမ္မသစ်ကျမ်းမှာ ထိုလူမျိုးများ မျှော်လင့်တောင့်တ ယုံကြည်ကြသည့်အတိုင်း ထာဝရဘုရားသခင်ထံမှ ကယ်တင်မည့်သူစေလွှတ်လိုက်သောအခါ ခရစ်တော်ယေရှုလူ့ပြည်သို့ ရောက်လာပုံ၊ သူ၏ဟောပြောဆောင်ရွက်ချက်များနှင့် သူ၏တပည့်သားများထံပေးသောဩဝါဒစာများ ဖြစ်လေသည်။ ဓမ္မသစ်ကျမ်းကို ဂရိဘာသာနှင့် အာရမိုက်ဘာသာဖြင့် စီစဉ်ရေးသားခဲ့ရာ ရေးသားစီရင်သူများမှာလည်း ဂရိလူမျိုးများဖြစ်၍ယဟူဒီလူမျိုးတစ်ဦးသာပါလေသည်။ သမ္မာကျမ်းစာကိုစာပေအဖြစ်နှင့်လေ့လာစေကာမူ၊ ခရစ်တော်ယေရှု(ယေဇူး)၏အကြောင်းကိုချန်လှပ်ထားခဲ့၍မဖြစ်နိုင်ချေ။ ဓမ္မသစ်ကျမ်းအတွဲတိုင်း၌လိုပင် သူ၏ဆောင်ရွက်ချက် ဟောပြောချက်များပါ ဝင်လေသည်။
မြန်မာပြည်ရှိ ရိုမန်ကက်သလစ်အသင်းတော်သည်လည်း ၂၀၀၁ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၅ရက်နေ့တွင် မြန်မာနိုင်ငံကက်သလစ်ဆရာတော်ကြီးများအဖွဲ့၏လမ်းညွှန်ချက်ဖြင့် ကက်သလစ်မြန်မာကျမ်းစာတော်မြတ်ဘာသာပြန်အဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုအဖွဲ့မှ ၂၀၁၂ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၁ရက်တွင် ဓမ္မသစ်ကျမ်း (၂၇)စောင်၊ ဆာလံကျမ်း၊ ပညာအလိမ္မာကျမ်း(သုတ္တံကျမ်း) နှင့် ဓမ္မဟောင်းတွဲဖက်ကျမ်းများ (Deuterocanonical Books) ပါဝင်သည့် သမ္မာကျမ်းစာ စာအုပ်ကို မြန်မာဘာသာဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ၎င်းသမ္မာကျမ်းစာ စာအုပ်တွင် ပါဝင်သော လူပုဂ္ဂိုလ်များ၊ မြို့များ၏ အခေါ်အဝေါ်များမှာ ဆရာယုဒသန်ထုတ်ဝေသော သမ္မာကျမ်းစာ၏ အမည်နာမများနှင့် ကွဲလွဲမှုများစွာရှိပေသည်။ အကြောင်းမှာ ၎င်းသမ္မာကျမ်းစာ စာအုပ်ကို ဟီဘရူး၊ ဂရိ၊ လက်တင်းနှင့် အင်္ဂလိပ်(RSV) ဘာသာစကားတို့ကို အဓိကထား ဘာသာပြန်ဆိုထားသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ယင်းသမ္မာကျမ်းစာစာအုပ်ကို မြန်မာပြည်ကက်သလစ်အသင်းတော်တွင် လက်ရှိအသုံးပြုလျက်ရှိသည်။
== ခရစ်ယာန်များယနေ့တိုင်လက်ဝယ်ကိုင်ဆောင်ဖတ်ရှုနေတဲ့သမ္မာကျမ်းစာအုပ်သမိုင်း အကြောင်းအဆင့် ဆင့် ==
ခရစ်ယာန်များလက်ဝယ်ကိုင်ဆောင်ဖတ်ရှုနေတဲ့သမ္မာ ကျမ်းစာအုပ်ကို ဘုရားသခင်ရဲ့ နှုတ်ကပါတ်၊ ဗျာဒိတ်တော်ကို စာသားနဲ့ရေးသားထားတဲ့ ဘုရားရှင်တော်မြတ်ရဲ့ နှုတ်တော်မှ ထွက် ပေါ်လာတဲ့စကားတော်ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဘုရားသခင်ရဲ့ ဗျာဒိတ်တော် ဆိုတာဘာလဲ? ဘုရားသခင်ရဲ့ဗျာဒိတ်တော်ဆိုတာပထဦးဆုံးလူသား အာဒါန်မှစ၍ သခင်ယေဇူးခရစ်တော်၏ တမန်တော်ကြီးများ ဖြစ်ကြတဲ့ တစ်ကျိပ်နှစ်ပါးသော တပည့်ကြီးသံဃာတော်တို့အနက် နောက်ဆုံးသောတပည့်သာဝကကြီးဖြစ်တဲ့တမန်တော်ရှင်ယောဟန် ပျံလွန်တော်မူသည့်နေ့တိုင်အောင် လူသတ္တဝါခပ်သိမ်းတို့အား ထာ၀ရ အရှင်ဘုရားသခင်ကိုယ်တော်တိုင် ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းဖွင့်ဟ မိန့်ကြား၊ မိန့်မြွက်ထုတ်ဖော်တော်မူခဲ့သောတရားတော်ကိုခေါ်တယ်။ ဘုရားသခင်ရဲ့ဗျာဒိတ်တော်ဟာ လူတိုင်းဆီသို့(၂)နည်း ရောက်လာ ပါတယ်။ ပထမနည်းကတော့ ဘုရားသခင်၏ အလင်းကျေးဇူး တော်ညွှန်ပြခြင်းအရ ရေးသားထားသော သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ် အားဖြင့်၊ ဒုတိယနည်းကတော့ တမန်တော်အရှင်သူမြတ်များ လက် ထက်မှစ၍ အမိကက်သလစ်အသင်းတော်ကြီးမှ အစဉ်အဆက် သင်ကြားခဲ့သောတရားတော်အားဖြင့် လူတိုင်းဆီကို ရောက်လာပါ တယ်။
ခရစ်ယာန်များလက်ဝယ် ရောက်ရှိနေတဲ့ သမ္မာကျမ်းစာ အုပ်သည် အမိကက်သလစ်အသင်းတော်ကြီးရဲ့ အစဉ်အဆက် နှုတ်တိုက်သင်ကြားခဲ့သော တရားတော်အားဖြင့် ဘုရားသခင်ရဲ့ ဗျာဒိတ်တော်များကိုရေးထားတဲ့ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ဖြစ်ကြောင်း သင်ကြားပေးခဲ့လို့ ဘုရားသခင်ရဲ့နှုတ်ကပါတ်တော်သမ္မာကျမ်းစာ အဖြစ်ခရစ်ယာန်များက ယုံ ကြည်လက်ခံနေခြင်းဖြစ်တယ်။ သမ္မာကျမ်းစာဆိုတာဘာလဲ? သမ္မာကျမ်းစာဆိုတာ သန့်ရှင်းသော ဝိညာဉ်တော်ဘုရား၏ အလင်းကျေးဇူးတော်အားဖြင့် ညွန်ပြ၊ နှိုးဆော်တော်မူသမျှကို ပေထက်အက္ခရာတင်၍ ရေးသားထားသော ဘုရားသခင်၏ နှုတ်ကပါတ်တော်ကို သမ္မာကျမ်းစာလို့ခေါ်တယ်။ သမ္မာကျမ်းစာကိုပြုစုသူအဓိကပုဂ္ဂိုလ်မှာ ဘုရားသခင်ပင် ဖြစ်တော်မူ တယ်။ ၎င်းကျမ်းစာတော်ကိုရေးတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ဟာ လွတ်လပ်ခြင်းနဲ့ ကျိုးကြောင်းဆင်ခြင်တုံဉာဏ် ကိုလွတ်လပ်စွာအသုံးပြုနိုင်တဲ့ ဘုရားသခင်ရဲ့အသုံးတော်ခံများသာဖြစ်ကြတယ်။ သမ္မာကျမ်းစာများ ဟာ စိတ်ချယုံကြည်ရတဲ့ သမိုင်းဝင်မှတ်တမ်းရေးထားချက်များ လည်းဖြစ်ပါတယ်။
သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲမှာပါဝင်နေတဲ့ သမ္မာ ကျမ်းစာစောင်များကို မြန်မာတို့ပေပုရ ပိုက်၊ ကြည်းပုရပိုက်၊ ရွှေပုရ ပိုက် စသဖြင့် ပေရွက်များ၊ ရွှေပြား၊ ငွေပြား၊ ကြေးပြားများ အပေါ် တွင် ရေးသား ပြီးလိပ်ထားတဲ့အတွက် ကျမ်းစာလိပ်များလို့ ခေါ်တွင် ခဲ့ပါတယ်။ ယခုမျက်ခေတ်စာအုပ်များကဲ့သို့မရှိခဲ့သေးပါ။ ယခု လက်ရှိ ခရစ်ယာန်တို့ရဲ့ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲမှာပါရှိနေတဲ့ ပထမဦး ဆုံးရေးသားခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာဦးကျမ်းနဲ့ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ရဲ့ နောက်ဆုံး မှာပါရှိနေတဲ့ နောက်ဆုံးရေးသားခဲ့တဲ့ဗျာဒိတ်ကျမ်းတို့ဟာ နှစ်ပေါင်း (၁၅၀၀) လောက်ကွာခြားခဲ့ပါတယ်။ နှစ်ပေါင်းများစွာအတွင်းရေးသား ခဲ့တဲ့ ကျမ်းစာလိပ်များကိုစုပေါင်းပြီး စာအုပ်တစ်အုပ်အဖြစ်စုစည်း ချုပ်လုပ်ထားတဲ့အတွက် စာကြည့်တိုက်ကလေးဟုခေါ်တယ်။ Bible ဆိုတဲ့ ဝေါဟာရရဲ့ အနက္ကေတာ့ စာအုပ်များလို့ အဓိပ္ပာယ်ရပါတယ်။ အသင်းတော်ရဲ့ရှေးဦးအစပိုင်းမှာ ကျမ်းမှန် များရေးသားခဲ့ကြသလို ချဲ့ထွင်၊ မြောက်ပင့်ရေးထားခြင်းများ၊ ဖတ်ကောင်းအောင် ရေးသား ချက်များ၊ ကျမ်းမျိုးစုံပေါ်ထွက်လာခဲ့ပါတယ်။ သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ် တော်ဘုရားရဲ့ လမ်းညွန်လှုံ့ဆော်မှု၊ အလင်းကျေးဇူး တော်အားဖြင့် အမိအသင်းတော်ကြီးက သံဃာယနာတင်အစည်းအဝေး ပွဲများ အကြိမ်ကြိမ်ပြုလုပ်ကာ မိမိရဲ့ဘာသာဝင်သားသမီး ခရစ်ယာန်များ အတွက် မိမိရဲ့နှုတ်တိုက်သင်ကြားလာခဲ့တဲ့ ဗျာဒိတ်တော်အားဖြင့် ကျမ်းတု၊ ကျမ်းမှားအများအပြားထဲမှ ကျမ်းမှန်များကိုရွေးထုတ် စုစည်းကာ ပေးအပ်တော်မူခဲ့ပါတယ်။
အစောပိုင်းကာလများမှာ ခရစ်ယာန်များဟာ ညှင်းပန်းနှိပ်စက်၊ ညှဉ်းဆဲသတ်ဖြတ်ခြင်းခံနေရချိန်ဖြစ်နေလို့ မူရင်းကျမ်းစာလိပ်များကို စုစည်းဖို့ အခက်အခဲနဲ့ကြုံခဲ့ရပါတယ်။ ခရစ်သက္ကရာဇ် အေဒီ(၃၁၃) ခုနှစ်ရောက်မှ ကွန်စတန်တင်ဘုရင်လက်ထက် ရောမအင်ပါယာ တစ်ခုလုံး ဘာသာရေးလွတ်လပ်စွာကိုးကွယ်ခွင့်ရချိန်ရောက်မှ သာသနာတောင်ရဲ့ အရေးကြီးတဲ့လုပ်ငန်းများကိုစတင်ဆောင်ရွက် လာ နိုင်ပါတော့တယ်။ သမ္မာကျမ်းစာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့သမိုင်းကို ဆက်လက်ဖော်ပြရမယ် ဆိုရင် ခရစ်သက္ကရာဇ် အေဒီ(၃၉၃) ခုနှစ် မှာ အာဖရိတိုက် ဟစ္ပို (Hipo) မြို့မှာ ပထမဦးဆုံးသမ္မာကျမ်းစာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ သံဃာယနာ တင် အစည်းအဝေးပွဲအတွင်း သန်းရှင်းသောဝိညာဉ်တော်ဘုရားရဲ့ အလင်းကျေးဇူးတော်အားဖြင့် ရေးသားထားတဲ့ကျမ်း စာလိပ်များကို ကျမ်းအတုများထဲမှ စိစစ်ရွေးထုတ်နိုင်ခဲ့ပြီး တရားဝင်ကျမ်းများအဖြစ် ခွဲခြား သတ်မှတ်ပေးနိုင်တော်မူခဲ့ပါတယ်။ အမိကက်သလစ်သာသနာ တော်ကြီးအနေဖြင့် တစ်ကမ္ဘာလုံးသုံးနေတဲ့ လက်ရှိကျမ်းစာအုပ် အဖြစ်သို့ခွဲခြားသတ်မှတ်ပေးနိုင်တော်မူခဲ့ပါတယ်။
ခရစ်သက္ကရာဇ် အေဒီ(၃၉၃) ခုနှစ်မှာပဲ သမ္မာကျမ်းစာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဒုတိယအကြိမ်မြောက် သံဃာယနာ တင် အစည်းအဝေးပွဲကြီးကို အာဖရိကတိုက်မြောက်ပိုင်း ကာသေ့ချ် (Carthage) မြို့မှာပြုလုပ်တော်မူခဲ့ပြန်ပါတယ်။ အဲဒီဒုတိယမြောက် သံဃာယနာတင် အစည်းအဝေးကြီးအထဲမှာပဲ ပထမမြောက် သံဃာ ယနာတင် အစည်းအဝးပွဲက ရွေးထုတ်ခဲ့သော ကျမ်းစာနဲ့ ပတ်သက် နေတဲ့ အချက်အလက်များ အားလုံးကို ပြန်လည်စစ်ဆေးခဲ့ပြီး မှန်ကန် ကြောင်း တရားဝင်ကျမ်းအစစ်များဖြစ်ကြောင်း ထပ်မံအတည်ပြုခဲ့ ပါတယ်။ ခရစ်သက္ကရာဇ် အေဒီ (၄၀၅) ခုနှစ်တွင် ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး ပထမမြောက် အင်နိုဆင့် (Pope Innocent I) အရှင်သူမြတ်မှ ထပ်မံစစ်ဆေးပြီး အတည်ပြုခဲ့ပြန်ပါတယ်။ ခရစ်သက္ကရာဇ် အေဒီ (၄၁၉) ခုနှစ် တွင် ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး ပထမမြောက်ဗော့နိုဖေစ် (Pope Boniface I) အရှင်သူတော်မြတ်ကလည်း ထပ်မံစစ်ဆေးပြီး တရား ဝင်သမ္မာကျမ်းစာအစစ်ဖြစ်ကြောင်း ထပ်မံအတည်ပြုခဲ့ပြန်ပါတယ်။
အဲဒီအချိန်ထိ သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ်ကို အခန်းကြီး၊ အခန်းငယ် မခွဲခြားရသေးတာကြောင့် သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ်ကို လေ့လာ ဖတ်ရှုဖို့ အခက်အခဲတွေ့ ကြုံခဲ့ရပါတယ်။ အမိအသင်းတော်ကြီးရဲ့ သံဃာယနာတင် အစည်းဝေးပွဲများနဲ့ စစ်ဆေးရွေးချယ်စုစည်းပေးလိုက်တဲ့ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ကို ခရစ် သက္ကရာဇ် (၁၂၁၄) ခုနှစ်က အင်္ဂလိပ်ရသေ့ရဟန်းတစ်ပါးဖြစ်တဲ့ စတီးဗင်းလဲန်တွန်း (Stephen Langton) အရှင်သူမြတ်မှ ဓမ္မဟောင်း၊ ဓမ္မသစ်ကျမ်းများကို အခန်းကြီးခွဲပေးခဲ့ပါတယ်။ အရှင်မြတ်ဟာ ပဲရစ်မြို့တက္ကသိုလ်မှာ ပါမောက္ခဖြစ်ခဲ့ပြီးနောက် ကန္တာဘာရီ ဂိုဏ်း ချုပ်ဆရာတော်အဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြောက်ခြင်းခံခဲ့ရပါတယ်။ သက္ကရာဇ် (၁၅၂၈) ခုနှစ်မှာ အိတလီလူမျိုး၊ ဒိုမီနီကန်ရဟန်း တစ်ပါး ဖြစ်တဲ့ ဆန်တေပါညီးနို (Sante Pagnino) အရှင်သူမြတ်က ဓမ္မ ဟောင်း ကျမ်းတစ်ခုလုံးကို အခန်းငယ်များခွဲပေးခဲ့ပါတယ်။ သက္ကရာဇ်(၁၅၅၁)ခုနှစ်မှာတော့ပြင်သစ်လူမျိုးရောဘတ်စတီအန် နေ (Robert Stienne) ဆိုသူက ဓမ္မသစ်ကျမ်းတစ်ခုလုံးကို အခန်း ငယ်များခွဲခြားသတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ဓမ္မဟောင်း၊ ဓမ္မသစ်ကျမ်းနှစ်စောင်စလုံးကို အခန်းကြီး၊ အခန်း ငယ်များ ခွဲခြားပေးလိုက်ပြီးတဲ့ နောက်ပိုင်းမှာ သမ္မာကျမ်းစာကို လေ့ လာရန် အရမ်းလွယ်ကူလာပါတော့တယ်။
ခရစ်ယာန်များရဲ့ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲမှာ ခရစ်တော်ဘုရားရှင် လူ့ဇာတိအဖြစ်ကိုမခံယူခင် ခရစ်တော်ဘုရားရှင် သည် မည်သို့မည်ပုံ ကြွလာတော်မူမည်စသည်ဖြင့် ခရစ်တော်ဘုရား ရှင်အကြောင်း ကြိုတင်မြွက်ဟ ဖော်ပြတော်မူခဲ့တဲ့ ဘုရားသခင်ရဲ့ ဗျာဒိတ်တော်ကို ဓမ္မဟောင်းကျမ်းများဟု ခေါ်ပါတယ်။ ဓမ္မဟောင်း ကျမ်း (၄၆) စောင်ရှိပါတယ်။ ခရစ်တော်ဘုရားရှင် လူ့ဇာတိအဖြစ်ကို ခံယူတော်မူပြီးနောက် ခရစ် တော်ရဲ့ သက်တော်စဉ် လူတွေကို ကယ်တင်တဲ့ခရစ်တာ်ရဲ့ ကယ်တင် ခြင်းသမိုင်း ခရစ်တော်ရဲ့ တရားဒေသနာတော်များ တမန်တော်များရဲ့ ဆုံးမဩဝါဒတရားတော်များဟူ၍ ဓမ္မသစ်ကျမ်း (၂၇)စောင်ဟူ၍ ပါရှိ နေပါတယ်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်း (၄၆) စောင်နဲ့ ဓမ္မသစ်ကျမ်း (၂၇) စောင် တို့ပေါင်းစပ်ထားတဲ့ ကျမ်း (၇၃)ကျမ်းပေါင်းချုပ်ကို ခရစ်ယာန်များရဲ့ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်လို့ ခေါ်ပါတယ်။ သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲမှာ ပါဝင်နေ တဲ့ ဒီကျမ်း (၇၃) ကျမ်းဟာ၊ နှစ်ပေါင်း (၁၅၀၀) အတွင်း တစ်ခေတ် ပြီးတစ်ခေတ် ဘုရားသခင်ရဲ့ ဗျာဒိတ်တော်များကို ရေးမှတ်ထုတ်ထား တဲ့ကျမ်းစာအုပ်များ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီကျမ်းများကို သန့်ရှင်းသော ဝိညာဉ်တော်ဘုရားရဲ့ နှိုးဆော်မှု အောက်၌ ပေထက်အက္ခရာတင် ရေးသားခဲ့တဲ့ ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်များ ကတော့ လူတန်းစားအလွှာအသီးသီးမှ ပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်နေပါတယ်။ ဥပမာပေးဖော်ပြရမယ်ဆိုရင် အီဂျစ်ဘုရင်ရဲ့ တပ်သားတစ်ဦး အီဂျစ် ဘုရင်ရဲ့ နန်းတွင်းပညာရေးကို သင်ယူတတ်မြောက်လာခဲ့တဲ့ ကျမ်း ရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ မိုးဇယ်ဖြစ်ပါတယ်။ သိုးကျောင်းသားဘဝမှ ကြီး ပြင်းလာခဲ့ရတဲ့ ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ဒါဝိတ်မင်းကြီးဖြစ်ပါတယ်။ ပညာရှိသုခမိန် ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ပရောဖက်ဟေရှာယပဲဖြစ် ပါတယ်။ ယုဒရဟန်းအကြီးအကဲဖြစ်တဲ့ ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ပရောဖက်ယေဇကျေလပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ နွားကျောင်းသားဘဝမှ ကျမ်း ရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ပရောဖက်အာမုတ် ဖြစ်ပါတယ်။ ဆေးသမား တော်ဘဝမှ ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ရှင်လုကာဖြစ်ပါတယ်။ အများတကာ ရွံ့မုန်းခြင်းခံရတဲ့ အနှိမ်ခံဘဝမှ တမန်တော်ဘဝအဖြစ် ရွေး ကောက်ခြင်းခံခဲ့ရတဲ့ ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ ရှင်မဿဲလို့ခေါ်တဲ့ (ရှင်မာတေဦး)ပဲဖြစ်ပါတယ်။ တံငါသည်ဘဝမှ တမန်တော်အကြီး ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ်ရွေးကောက်ခြင်းခံခဲ့ရတဲ့ ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ တမန်တော်ရှင်ပေတရူးပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဖာရီရှဲလည်းဖြစ်၊ ပညာကလည်းရှိတဲ့ ခရစ်ယာန်တွေကို ကျူပင်ခုတ် ကျူငုတ်မကျန်အောင် လိုက်လံသတ် ဖြတ်ခဲ့ပြီး ဘုရားတန်ခိုးတော်နဲ့ ခရစ်ယာန်ဖြစ်လာခဲ့တဲ့ ကျမ်းရေး ပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ တမန်တော်ရှင်ပေါလူးပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဂျူးဘာသာဝင်များနဲ့ ရှေးဦး ခရစ်ယာန်များဟာ အယူဝါဒယုံကြည်မှုဆိုင်ရာများကို အငြင်းအခုံ ဖြစ်ကြတဲ့အခါမှာ၊ ရှေးဦးခရစ်ယာန်များက အဓိကထား ထောက်ပြခဲ့ သောကျမ်းများကို ပြန်၍မချေပနိုင်သောကြောင့် ခရစ်သက္ကရာဇ် အေဒီ (၉၀) တွင် - ဂျဲမီးနီးယား (Jaminia) မြို့မှာ ဂျူးလူမျိုးများ စည်းဝေး၍ ဒီကျမ်းများဟာ နိုင်ငံခြားတိုင်းတစ်ပါး၌ ဖြစ်ခဲ့သောကျမ်း များဖြစ်သည်ဟုဆိုကာ အဓိကျမ်းကြီး (၇) ကျမ်းနဲ့ ဒါနီအဲလ် ဟောစာ တမ်းနဲ့ အက်စတာဝတ္တုကျမ်းများရဲ့ အချို့သော ကျမ်းပိုဒ်တို့ကို ဟေဗြဲကျမ်းထဲမှ တရားဝင် ပယ်လိုက်ကြပါတော့တယ်။ ဒါကြောင့် ဟေဗြဲကျမ်းထဲမှ ဓမ္မဟောင်းကျမ်း (၃၉) ကျမ်း သာကျန်တော့တယ်။
ခရစ်သက္ကရာဇ် (၉၀) ခုနှစ်ကတည်းကစပြီး၊ ဂရိဘာသာစကားနဲ့ ရေးသားထားတဲ့ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းပေါင်း (၄၆) ကျမ်းရှိနေခဲ့ပေမယ့် ဟေဗြဲဘာသာရပ်စကားနဲ့၊ တစ်နည်းပြောရရင်၊ ပါလက်စတိုင်းမှာ ရှိနေတဲ့ ဂျူးစကားပြော၊ ဂျူးဘာသာဝင်တွေအတွက်၊ ဟေဗြဲဘာသာ စကားနဲ့ရေးသားထားတဲ့ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းမှာတော့ (၃၉) ကျမ်းသာ လက်ခံကြတော့တဲ့အတွက် အဓိကကျမ်းကြီး (၇) ကျမ်း၊ ဒါနီအဲလ် ဟောစာတမ်းနဲ့ အက်စတာဝတ္တုကျမ်းများရဲ့ အချို့သောကျမ်းပိုဒ် တချို့ကို ရှေးဦးခရစ်ယာန်များနဲ့ ဘာသာရေးငြင်းခုံရာတွင် ရှုံးနိမ် မှုကြောင့်၊ ဟေဗြဲကျမ်းမှ ပယ်ချပစ်လိုက်ကြတော့တယ်။ ဂျူးလူမျိုး တွေဟာ နှစ်ပေါင်း (၄၀၀) မျှလောက် လက်ခံယုံကြည်ခဲ့ကြပြီး၊ ပယ်ထုတ်လိုက်တဲ့ ကျမ်းမှာ- (၁) တိုဘိဝတ္တု (The Book of Tobit or Tobias) (၂) ဂျူဒစ်ဝတ္တု (The Book of Judith) (၃) ပညာပါရမီကျမ်း (The Wisdom of Solomon) (၄) နီတိဒေသနာကျမ်း (Ecclesiasticus, or Sirach) (၅) ဘာရုဟောစာတမ်း (The Book of Baruch) (၆) မက္ခာဘေဦးသမိုင်း ပထမတြဲ (The First of Maccabees) (၇) မက္ခာဘေဦးသမိုင်း ဒုတိယတြဲ (The Second Book of Maccabees) စတဲ့ကျမ်းကြီး (၇) ကျမ်းများနဲ့ အချို့သောကျမ်းပိုဒ်များ ဖြစ်ကြတဲ့ ဒံယေလအနာဂတ္တိကျမ်းနဲ့ ဧဿတာဝတ္တုကျမ်းပိုဒ်များပဲ ဖြစ်ကြပါတယ်။ အဲဒီချိန်ကစပြီး ခရစ်ယာန်များအတွက် မူရင်းကျမ်းစာမှာ၊ ဂရိဘာသာစကားဖြင့်ရေးသားထားတဲ့ septuagintကျမ်းစာအုပ်ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဓမ္မသစ်ကျမ်း (၂၇)စောင်လုံးမှာလည်း၊ ဓမ္မသစ်ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်များက ဂရိဘာသာစကားဖြင့် ရေးသားတော် မူခဲ့ကြပါတယ်။ ခရစ်သက္ကရာဇ် (၃၈၂) ခုနှစ်၊ ရာ စုအားဖြင့် (၄) ရာစု တွင်၊ ရဟန္တာသူတော်မြတ် စိန်ဂျေရုမ်းအရှင်မြတ်မှ၊ ဂရိဘာသာ စကားမှ လက်တင်း ဘာသာစကားသို့ ဘာသာပြန်ဆိုခဲ့တဲ့ ဗားလ်ဂိတ် (Vulgate) သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ်တွင်၊ ဂျူးလူမျိုးများ ပယ်ခဲ့တဲ့ ကျမ်းများကို ခရစ်ယာန်တိုင်းသိဖို့အတွက်၊ အပိုင်းလိုက်သီးသန့် ဘာသာပြန်ဆိုပြီး ဖော်ပြထားတာတွေ့နိုင်ပါတယ်။
ခရစ်သက္ကရာဇ် (၁၅၂၄) ခုနှစ် နောက်ပိုင်း၊ အမိကက်သလစ်အသင်းတော်ကြီးမှ မာတင်လူသာရဲ့ ပရိုတက်စတန်ခရစ်ယာန်အသင်းခွဲ ထြက္ဩားတဲ့ အခါ ကျမ်းဂရိတ်မူရင်း ဆဲပ်တွာဂျင်ကျမ်းစာအုပ်ကို ပယ်ပြီးဟေဗြဲ ကျမ်းစာအုပ်ကိုပဲအခြေပြုလိုက်တဲ့အတွက်ပရိုတက်စတန်ခရစ်ယာန် သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲမှာဓမ္မဟောင်းကျမ်း(၃၉)စောင်သာကျန်ပါတော့ တယ်။ မာတင်လူသာဘက်လိုက်များမှာ၊ဓမ္မဟောင်းကျမ်းစာအချို့ကို ပယ်ရုံမက ဓမ္မသစ်ကျမ်းအချို့ကိုလည်းပယ်ခဲ့ကြပြန်ပါတယ်။ လူသာ ရဲ့ ပရိုတက်စတန်အသင်းကပယ်လိုက်တဲ့ဓမ္မသစ်ကျမ်းအချို့ကတော့ (၁) ရှင်ယာကုပ်ဩဝါဒစာ၊ (၂) ဟေဗြဲဩဝါဒစာ၊ (၃) ရှင်ယုဒဩဝါဒစာ၊ (၄) ဗျာဒိတ်ကျမ်းများ ပဲဖြစ်ပါတယ်။ နောက်ပိုင်းကျမှ အခြားသော ပရိုတက်စတန်ခရစ်ယာန်ဂိုဏ်းခွဲများက ဓမ္မသစ်ကျမ်း (၂၇) စောင်လုံး ကိုလက်ခံခဲ့ကြလို့၊ လူသာရဲ့ ပရိုတက်စတန်ခရစ်ယာန်အသင်းဂိုဏ်း က ၎င်းတို့ပယ်ခဲ့တဲ့ ဓမ္မသစ်ကျမ်းများကို ပြန်လည်လက်ခံလာခဲ့တော့ တယ်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းကိုတော့ ဟေဗြဲဘာသာဂျူးကျမ်းကိုပဲ လက် ခံလိုက်တဲ့အတွက် (၃၉) စောင်သာ ယနေ့ထိတိုင်လက်ခံကြပါတော့ တယ်။ ထိုပါလက်စတိုင်းက ဂျူးများနဲ့၊ ပရိုတက်စတန်ခရစ်ယာန် ဂိုဏ်းကွဲများက ဓမ္မဟောင်းကျမ်းမှ (၇) ကျမ်းပယ်လိုက်ခြင်းကို အမိ ကက်သလစ်အသင်းတော်ကြီးက မိမိရဲ့ဘာသာဝင်သားသမီးများ သံသယမကင်းမဖြစ်စေရန်အတွက် ခရစ်သက္ကရာဇ် (၁၅၄၆)ခုနှစ်တွင် တြင်းမြို့ သံဃာယနာတင်အစည်းအဝေးပွဲကြီးကို ပြုလုပ်ပြီး ထိုကျမ်း များသည် အမိကက်သလစ်အသင်းတော်ကြီးအတွက် တရားဝင်၍ သန့်ရှင်းသော သမ္မာကျမ်းစာများဖြစ်ကြောင်း အခြားသောကျမ်းများ နှင့် တန်းတူညီတူ လက်ခံရိုသေကြရမည်ဖြစ်ကြောင်း တရားဝင် အတိအလင်း ထုတ်ပြန်ကြေ ညာခဲ့ပါတယ်။
ခရစ်သက္ကရာဇ် (၁၄၅၆) ခုနှစ်တွင် Maing မိန်းဇ်မြို့မှာလက်တင်းဘာသာစကားနဲ့ ပထမဦးဆုံးပုံနှိပ်ထား သော သမ္မာကျမ်းစာအုပ်အဖြစ် ပထမဦးဆုံးစာအုပ်တစ်အုပ် အဖြစ် သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ကို ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီပထမဦးဆုံး စာအုပ်အဖြစ်၊ ပထမဦးဆုံးပုံနှိပ် သမ္မာကျမ်းစာအဖြစ် စာပုံနှိပ်တီထွင် ခဲ့တဲ့ John Gutenler ဂျွန်ဂူတင်ဘတ်ရဲ့ ပုံနှိပ်စက်ဖြင့် ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝေ ခဲ့ပါတယ်။ ဂျွန်ဂူတင်ဘတ်ဟာ၊ ကက်သလစ်ဘာသာဝင်တစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့ ပါတယ်။
ခရစ်သက္ကရာဇ် (၄၀၀) မှ (၁၄၄၀) ခုနှစ်များ အတွင်း၌၊ သမ္မာကျမ်းစာလိပ်များကို ကက်သလစ်ရသေ့ရဟန်းများက သားရေ ချပ်များအပေါ် ကူးယူရေးသားခဲ့ကြရပြီး လက်ဆင့်ကမ်းဖြန့်ဝေခဲ့ရပါ တယ်။ ထိုမူရင်းကျမ်းစာလိပ်များကို အမိအသင်းတော်ကြီးက ထိန်း သိမ်းထားလျက် ရှိပါတယ်။ ခရစ်သက္ကရာဇ် (၁၄၅၆ )ခုနှစ်မှ (၁၅၂၀)ခုနှစ်များအတွင်း သမ္မာ ကျမ်းစာကို လက်တင်ဘာသာစကားဖြင့် အကြိမ်ပေါင်း (၁၀၀)၊ ဂျာမန် ဘာသာစကားဖြင့် အကြိမ်ပေါင်း (၂၇) ကြိမ်၊ အီတလီဘာသာစကား ဖြင့် အကြိမ်ပေါင်း (၂၅) ကြိမ်၊ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ထို့အပြင် ပြင်သစ်၊ စပိန်၊ ဟန်ဂေရီ၊ အခြားအခြားသော ဘာသာစကားများဖြင့် လည်း ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ပါတယ်။ ပရိုတက်စတန်ခရစ်ယာန်ဂိုဏ်းဂဏ္ဍများပေါ်ပေါက်မလာမှီ၊အမိအသင်းတော်ကြီးကသမ္မာကျမ်းစာအုပ်ကို အကြိမ်ပေါင်း (၆၂၆) ကြိမ်ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး ဖြစ်ပါတယ်။ ခရစ် သက္ကရာဇ်(၁၅၂၂)ခုနှစ် ပရိုတက်စတန်တို့ ပထမဦးဆုံးရိုက်နှိပ်ထုတ် ဝေသော သမ္မာကျမ်းစာအုပ်မှာ၊ ဂျာမာန်ဘာသာစကားဖြင့် မာတင် လူသာက ဘာသာပြန်ဆိုပြီး ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သော ဓမ္မသစ်ကျမ်းစာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ နောက်ပိုင်း၌ အမိအသင်းတော်ကြီးနှင့်တကွ ပရိုတက် စတန် ခရစ်ယာန်ဂိုဏ်းကွဲများ၊ ကမ္ဘာ့သမ္မာကျမ်းစာအသင်းကြီးနှင့် ကျမ်းစာထုတ်ဝေရေး အသင်းအဖွဲ့များရဲ့ လက်တွဲကြိုးစား၊ ကြိုးပမ်း မှုကြောင့် အထူးသဖြင့် (၂၀) ရာစုနဲ့ (၂၁) ရာစုများမှာ သိပ္ပံပညာ တိုးတက်လာမှုကြောင့်၊ ဘာသာစကားမျိုးစုံဖြင့်၊ အကြိမ်ပေါင်းများစွာ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေလျှက် အထပ်ထပ်အကြိမ်ကြိမ် ရှုထောင့်သစ်၊ အမြင်သစ်၊ မျက်မှောက်ခေတ်သုံး စကားလုံးများဖြင့် ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းများပြုလုပ်နေကြောင်း သိရှိနိုင်ပါတယ်။
သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ်နဲ့ ပတ်သက် ပြီး အသင်းတော်ရဲ့ သွန်သင်ချက်ကိုအတိုချုပ် ဖော်ပြရမယ်ဆိုရင် (၁) သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲတွင် ပါဝင်နေသော သန့်ရှင်းမြင့်မြတ်သော ကျမ်းများသည် ခရစ်တော်ဘုရားရှင်အကြောင်းကို တူညီစွာညွှန်ပြ မြွက်ဟဖော်ပြနေကြပြီး ခရစ်တော်ဘုရားရှင်၌ အဆုံးသတ်နေကြ တယ်။ (၂) သမ္မာကျမ်းစာအုပ်ထဲ၌ ပါဝင်နေသောကျမ်းများဟာ ဘုရားသခင် ရဲ့ အလင်းကျေးဇူးတော် အောက်၌ ရေးသားခြင်းခံရပြီး၊ ဘုရားသခင်ရဲ့ စကားတော်၊ ဗျာဒိတ်တော်များနှင့်ပြည့်နေသော ဘုရားသခင်၏နှုတ် ကပါတ်တော်ဖြစ်ပါတယ်။ (၃) သမ္မာကျမ်းစာရေးတဲ့ မူရင်းပုဂ္ဂိုလ်ဟာ ဘုရားရှင်ဖြစ်ပြီး၊ လူသား ကျမ်းရေးပုဂ္ဂိုလ်ဟာ သခင်ဘုရားရဲ့ အလင်းကျေးဇူးတော်အောက်၌ အထူးအသုံးတော်ခံရ၍၊ လူသားအားလုံး ကယ်တင်ခြင်းခံစားရဘို့ အတွက် အမှားအယွင်းကင်းစင်လျှက် သမ္မာတရားတော်ကို ရေးသား တော်မူပါတယ်။ (၄) သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ်ကို အနက်အဓိပ္ပာယ်ဖော်ပြရာမှာ၊ လူသားများကို ကယ်တင်ခြင်းချမ်းသာ ရစေချင်လွန်းသော၊ မိမိရဲ့ အလိုတော်မြတ်ကို ဖော်ပြနေကြောင်း၊ ဘုရားရဲ့မေတ္တာတော် ဆန္ဒကို အာရုံစူးစိုက်အနက်ဖွင့်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ (၅) အမိအသင်းတော်ကြီးဟာ မိမိရရှိထားတဲ့ ဓမ္မဟောင်းကျမ်း (၄၆) ကျမ်းနဲ့ ဓမ္မသစ်ကျမ်းတို့ကို ဘုရားသခင်ရဲ့ နှုတ်ကပါတ်တော်အဖြစ် ရိုသေလေးမြတ်ခြင်းပြုရပါတယ်။ (၆) သမ္မာကျမ်းစာများထဲမှာ၊ ခရစ်ဝင်ကျမ်း၊ ဧဝံဂေလိကျမ်း လေးစောင်ကို ဗဟိုပြုထားပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုရင် ခရစ်တော်ဘုရား ရှင်ဟာ ကျမ်းအားလုံးရဲ့ ဗဟိုအချက်အချာဖြစ်နေလို့ပါပဲ။ (၇) ဓမ္မဟောင်းကျမ်းနဲ့ ဓမ္မသစ်ကျမ်းဟာ ဘုရားသခင်ရဲ့ တစ်ခုတည်း သော အကြံအစည်တော်ဖြစ်တဲ့ ကယ်တင်တော်မူခြင်းဆိုတဲ့ အလို တော်၌ တစ်လုံးတစ်ဝတည်းအဖြစ် ပေါင်းစပ်နေတဲ့ ဗျာဒိတ်တော် ဖြစ်ပါတယ်။ (၈) အမိအသင်းတော်ကြီးက ကိုယ်တော်ရှင်ရဲ့ ခန္ဓာတော်ဖြစ်တဲ့ ကိုယ်တော်မြတ်ကို ကြည်ညိုလေးမြတ်သလို၊ သမ္မာကျမ်းစာတော်မြတ်ကိုလည်း ထိုကဲ့သို့ ကြည်ညိုလေးမြတ်လျက်ရှိပါတယ်။
== ကက်သလစ်ကျမ်းစာ (၇၂)စောင် ==
“ဘာရု ပရောဖက်ကျမ်း” (Baruch) သည် ပရိုတက်စတင့် ကျမ်းစာတော်မြတ်တွင် မပါဝင်ဘဲ ကက်သလစ်ကျမ်းစာတော်မြတ်တွင်သာ ပါဝင်သော ဓမ္မဟောင်းကျမ်း (၇)စောင်ထဲမှ တစ်စောင်ဖြစ်သည်။ ထိုကျမ်းများကို ကက်သလစ်တို့က “ဓမ္မဟောင်းတွဲဖက်ကျမ်း”များ Deuterocanonical ဟုခေါ်ကြသည်။ ပရိုတတ်တစတင့် တို့ကမူ “အာပိုခရိပါ” Apocryphalဟုခေါ်ကြသည်။ (မြန်မာနိုင်ငံတွင် “အပယ်ခံကျမ်း”ဟု အသုံးရှိခဲဖူးသည်။) ထိုဓမဟောင်းကျမ်း (၇)စောင်တွင် ပါဝင်သော ကျမ်းများမှာ တိုဘိဝတု (Tobit)၊ ဂျူဒစ်ဝတု (Judith)၊ ဘာရုပရောဖက်ကျမ်း (Baruch)၊ မကာဘေးဦးသမိုင်း (ပထမတွဲနှင့် ဒုတိယတွဲ) (1 and 2 Maccabees) ဉာဏ်ပညာကျမ်း (Wisdom, or wisdom of Solomon)၊ နိတိဒေသနာကျမ်း (Sirach, or Ecclesiasticus) တို့ဖြစ်ကြသည်။
ထိုဓမ္မဟောင်းတွဲဖက်ကျမ်းများသည် ဘီစီ (၃)ရာစုခန့်က ဂရိဘာသာသို့ ပြန်ဆိုထားသော ဓမ္မဟောင်းကျမ်း (Septuagint)တွင် ပါဝင်ကြသည်။ အဆိုပါ ဓမ္မဟောင်းကျမ်းသည် တမန်တော်ကြီးများနှင့် ၎င်းတို့ နောက်ပိုင်း မျိုးဆက်များ အသုံးပြုခဲ့သည့် ကျမ်းစာတော်မြတ်လည်းဖြစ်သည်။ ဂရိဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသော ဓမ္မဟောင်းကျမ်းများထဲမှ အစောဆုံးလက်ရေးမူများဖြစ်သည့် Codex Sinaiticus (fourth century) နှင့် Codex Alexandrinus (c.450) တို့သည် အထက်ဖော်ပြပါ ဓမ္မဟောင်းများကို အခြားသော ကျမ်းများနှင့် အတူ ထည့်သွင်းထားကြသည်။
ခရစ်နှစ် ၃၄၉ ခုနှစ်တွင် ဟိပိုမြို့တွင် ပြုလုပ်သော ခရစ်ယာန်သာသနာ့စည်းဝေးကြီးနှင့် ၃၉ရခုနှစ် နှင့် ၄၁၉ ခုနှစ်တို့တွင် ကာသေ့ချ်မြို့တွင် ပြုလုပ်သော စည်းဝေးပွဲ ကြီးတို့က ထိုကျမ်း (၇)စောင်ကို အခြားသော ကျမ်း(၆၆)စောင်နှင့် အတူ ကျမ်းစာတော်မြတ်တွင် ထည့်သွင်းအတည်ပြုခဲ့ကြသည်။ ထိုအတည်ပြုချက်ကို ကမာလုံးဆိုင်ရာ အသင်းတော် (Universal Church) ကလည်း လက်ခံခဲ့သည်။ (၁၆) ရာစုတွင် ထရင့်မြို့တွင် ကျင်းပခဲ့သော ခရစ်ယာန် သာသနာ့စည်းဝေးပွဲကြီးကလည်းထိုကျမ်းများကို အတည်ပြုပေးခဲ့သည်။
သို့ဖြစ်လျှင် အဘယ့်ကြောင့် ပရိုတက်စတင့်တို့က အဆိုပါကျမ်းများကို ၎င်းတို့၏ ကျမ်းစာတော်မြတ်ထဲမှ ထုတ်ပယ်ထားသနည်း။ အမှန်တကယ်တွင် ဩဇာတိကမရှိသော ပရိုတက်စတင့်ပြုပြင်ရေးဝါဒီ မာတင်လူသာ (Martin Luther) က ၎င်းတို့ကို ပယ်ဖက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ သူသည် ခရစ်ယာန်ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ကျမ်းစာတော်မြတ်သည်သာ အဓိကကျသည်ဟု အပြင်းအထန် သွန်သင်ခဲ့သော်လည်း သူ၏ သွန်သင်ချက်ကို မထောက်ခံသော ကျမ်းချက်များရှိပါက ထိုကျမ်းချက်များပါဝင်သော ကျမ်းများ၏ အရေးပါမှု့ကို ငြင်းဆိုလေ့ရှိသည်။
ဓမ္မဟောင်းတွဲဖက်ကျမ်းများတွင် သေသူတို့အတွက် ဆုတောင်းပေးခြင်းနှင့် ယဇ်ပူဇော်ခြင်းများကို ထောက်ခံအားပေးသော ကျမ်းပိုဒ်များပါဝင်ကြသည့်အပြင် ငရဲငယ် (Purgatory)တည်ရှိကြောင်းကိုလည်း သွန်သင်ထားသည် (၂ မကာ ၁၂း၃၉-၄၆)။ မာတင်လုသာသည် ထိုရှေးဟောင်းသွန်သင်ချက်နှင့် အသင်းတော်၏ ကျင့်ကြံချက်များကို ပစ်ပယ်ကာ ထိုကျမ်းများကို ပရိုတက်စတင့်ကျမ်းစာတော်မြတ်အတွင်း ထည့်သွင်းရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။
ဓမ္မဟောင်းတွဲဖက်ကျမ်းများတွင် ပါဝင်သော ကျမ်းများသည် အခြားသော ဓမ္မဟောင်းကျမ်းများနှင့် ရေးသာသည့် ပုံစံဆင်တူသည်။ ဉာဏ်ပညာကျမ်းနှင့် နိတိဒေသနာကျမ်းတို့သည် ပညာအလိမာကျမ်းနှင့် အတော်ပင်တူသည်။ တိုဘိဝတုသည် ယောဘဝတုကဲ့သို့ပင်ဖြစ်သည်။ ဂျုဒစ်ဝတုသည်လည်း အက်စတာဝတုနှင့် အလားသဏ္ဌာန်တူသည် (ဟေဗြေဦး အမျိုးသမီးသူရဲကောင်းနှစ်ဦးသည် မိမိတို့၏ လူမျိုးကို ကယ်တင်ရာတွင် ကူညီခဲ့ကြသူများဖြစ်သည်) မကာဘေးဦးသမိုင်း ပထမတွဲနှင့် ဒုတိယတွဲတို့သည် ဓမ္မရာဇဝင် ဒုတိယစောင် - တတိယစောင်၊ ရာဇဝင်ချုပ် ပထမစောင် ဒုတိယစောင်တို့ကဲသို့ သမိုင်းအဖြစ်အပျက်များကို တင်ပြထားသော ကျမ်းများဖြစ်ကြသည်။ ဘာရုပရောဖက်ကျမ်းသည်လည်း ဂျေရေမိယ (Jeremiah) ပရောဖက်ကျမ်းနှင့် အလားသဏ္ဌာန်တူသည်။ ဓမ္မသစ်ကျမ်းသည်လည်း ဓမဟောင်းတွဲဖက်ကျမ်းများမှ တွေးခေါ်ချက်များကို ကျမ်းချက်အတော်များများတွင် ထပ်တူနီးပါးပြန်ပြောင်းပြောဆိုထားသည်။ ဥပမာ- ဗျာဒိတ်တော်ကျမ်း ၁း၄ နှင့် ၈း၃-၄ တို့သည် တိုဘိဝတု ၁၂း၅၁ ကို ကိုးကားထားဟန်ရှိသည်။ ကော်ရန့်သုဩဝါဒစာ ပထမစောင် ၁၅း၂၉ သည် မကာဩဝါဒစာ ၁၁း၃၅ သည် မကာဘေးဦးသမိုင်း ဒုတိယတွဲ ရး၂၉ ကို ပြန်လည်ထင်ဟပ်ပြနေလေသည်။
==အမည်နာမ ကွဲပြားချက်==
လက်ရှိ မြန်မာပြည်၏ ပရိုတက်စတင့်အသင်းတော်များ အသုံးများသော ဆရာယုဒသန် မြန်မာပြန်ဆိုသော သမ္မာကျမ်းစာနှင့် မြန်မာပြည် ကက်သလစ်အသင်းတော်၏ လက်ရှိအသုံးပြုလျက်ရှိသော သမ္မာကျမ်းစာ သည် အရေးအသားပိုင်းသာမက အမည်နာမများပါကွဲပြားခြားနားသည်။ သို့သော် အချို့မှာ တူညီမှုရှိသည်။ အသုံးအနှုန်းကွဲပြားမှုကို အောက်တွင် ဥပမာအချို့ပြသထားသည်။
'''JVB -''' '''CMB'''
ယေရှု - ယေဇူး
မဿဲ - မာတေးဦး
မောရှေ - မိုးဇယ်
ကောရိန္တု - ကော်ရိန့်သု
ကောလောသဲ - ကော်လောဆေ
သက်သာလောနိတ် - သက်ဆာလောနိက
တိမောသေ - တီမောသီဦး
ဖိလေမုန် - ဖိလေမွန်
ဟေဗြဲ - ဟေဗြေဦး
ဂလာတိ - ဂါလားဆီယာ
ဖိလိပ္ပိ - ဖိလိပိ
ဧဖက် - ဧဖက်ဆု
ယုဒ - ဂျုဒ
မာရိ - မာရိယာ
မာဂဓလမာရိ - မာရိယာမာဒလေးနာ
ရှိမုန်ပေတရု - စီမွန်ပေတရု
ယေရုဇလင် - ဂျေရုဇလင်
ယောသပ် - ဂျိုးဇက်/ဇူဇယ်
== ကျမ်းရင်းများ ==
{|class="toccolours" cellspacing="0px" style="width:75%; margin:auto; clear:center; text-align:left; font-size:85%;"
|- style="vertical-align:bottom; font-weight:bold;"
| style="border-bottom:2px groove #aaa; "| The Orthodox <br/>Old Testament<ref name="McLay">Timothy McLay, ''The Use of the Septuagint in New Testament Research {{ISBN|0-8028-6091-5}}.'' — The current standard introduction on the NT & LXX.</ref>{{efn|The canon of the original Old Greek LXX is disputed. This table reflects the canon of the Old Testament as used currently in Orthodoxy.}}
| style="border-bottom:2px groove #aaa; "|Greek-based<br/> name
| style="border-bottom:2px groove #aaa; "|Conventional<br/> English name
| style="border-bottom:2px groove #aaa; "|မြန်မာဘာသာဖြင့်<br/>အမည်များ
|-
!colspan=3|Law
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Γένεσις}} || Génesis || Genesis || ကမ္ဘာဦးကျမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἔξοδος}} || Éxodos || Exodus || ထွက်မြောက်ရာကျမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Λευϊτικόν}} || Leuitikón || Leviticus || ဝတ်ပြုရာကျမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἀριθμοί}} || Arithmoí || Numbers || တောလည်ရာကျမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Δευτερονόμιον}} || Deuteronómion || Deuteronomy || တရားဟောရာကျမ်း
|-
!colspan=3|History
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰησοῦς Nαυῆ}} || Iêsous Nauê || Joshua || ယောရှုမှတ်စာ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Κριταί}} || Kritaí || Judges || တရားသူကြီးမှတ်စာ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ῥούθ}} || Roúth || Ruth || ရုသဝတ္ထု
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Αʹ{{efn|{{lang|grc|Βασιλειῶν}} (Basileiōn) is the genitive plural of {{lang|grc|Βασιλεῖα}} (Basileia).<br/>}}}} || I Reigns || I Samuel || ဓမ္မရာဇဝင် ၁
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Βʹ}} || II Reigns || II Samuel || ဓမ္မရာဇဝင် ၂
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Γʹ}} || III Reigns || I Kings || ဓမ္မရာဇဝင် ၃
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Δʹ}} || IV Reigns || II Kings || ဓမ္မရာဇဝင် ၄
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Παραλειπομένων Αʹ}} || I Paralipomenon{{efn|That is, ''Things set aside'' from {{lang|grc|Ἔσδρας Αʹ}}.}} || I Chronicles || ရာဇဝင်ချုပ် ၁
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Παραλειπομένων Βʹ}} || II Paralipomenon || II Chronicles || ရာဇဝင်ချုပ် ၂
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἔσδρας Αʹ}} || I Esdras || 1 Esdras || ဧဇရမှတ်စာ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἔσδρας Βʹ}} || II Esdras || Ezra–Nehemiah || နေဟမိမှတ်စာ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Τωβίτ}}{{efn|Also called Τωβείτ or Τωβίθ in some sources.}} || Tobit || Tobit or Tobias
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰουδίθ}} || Ioudith || Judith
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἐσθήρ}} || Esther || Esther with additions || ဧသတာဝတ္ထု
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Αʹ}} || [[:en:I Maccabees|I Makkabaioi]] || 1 Maccabees
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Βʹ}} || [[:en:II Maccabees|II Makkabaioi]] || 2 Maccabees
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Γʹ}} || [[:en:III Maccabees|III Makkabaioi]] || 3 Maccabees
|-
!colspan=3|Wisdom
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ψαλμοί}} || Psalms || Psalms || ဆာလံကျမ်း
|-
| style="text-indent:2em"|{{lang|grc|Ψαλμός ΡΝΑʹ}} || Psalm 151 || Psalm 151
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Προσευχὴ Μανάσση}} || Prayer of Manasseh || Prayer of Manasseh
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰώβ}} || Iōb || Job || ယောဘဝတ္ထု
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Παροιμίαι}} || [[:en:Book of Proverbs|Proverbs]] || Proverbs || သုတ္တံကျမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἐκκλησιαστής}} || [[:en:Ecclesiastes|Ekklesiastes]] || Ecclesiastes|| ဒေသနာကျမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἆσμα Ἀσμάτων}} || [[:en:Shir Hashirim|Song of Songs]] || Song of Solomon or Canticles || ရှောလမုန်သီချင်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Σοφία Σαλoμῶντος}} || Wisdom of Solomon] || Wisdom
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Σοφία Ἰησοῦ Σειράχ}} || [[:en:Sirach|Wisdom of Jesus the son of Seirach]] || Sirach or Ecclesiasticus
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ψαλμοί Σαλoμῶντος}} || Psalms of Solomon || Psalms of Solomon<ref>Not in Orthodox Canon, but originally included in the LXX. http://ccat.sas.upenn.edu/nets/edition/</ref>
|-
!colspan=3|Prophets
|-
!style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Δώδεκα}} || The Twelve || Minor Prophets
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ὡσηέ Αʹ}} || I. Osëe || Hosea || ဟောရှေအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἀμώς Βʹ}} || II. Amōs || Amos || အာမုတ်အနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Μιχαίας Γʹ}} || III. Michaias || Micah || မိကကာအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἰωήλ Δʹ}} || IV. Ioël || Joel || ယောလအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ὀβδίου Εʹ}}{{efn|Obdiou is genitive from "The vision ''of'' Obdias", which opens the book.}}|| V. Obdias || Obadiah || ဩဗဒိအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἰωνᾶς Ϛ'}} || VI. Ionas || Jonah || ယောနဝတ္ထု
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ναούμ Ζʹ}} || VII. Naoum || Nahum || နာဟုံအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἀμβακούμ Ηʹ}} || VIII. Ambakum || Habakkuk || ဟဗကကုတ်အနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Σοφονίας Θʹ}} || IX. Sophonias || Zephaniah || ဇေဖအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἀγγαῖος Ιʹ}} || X. Angaios || Haggai || ဟဂဂဲအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ζαχαρίας ΙΑʹ}} || XI. Zacharias || Zachariah || ဇာခရိအနာဂတ္တိ
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἄγγελος ΙΒʹ}} || XII. Messenger || Malachi || မာလခိအနာဂတ္တိ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἠσαΐας}} || Hesaias || Isaiah || ဟေရှာရအနာဂတ္တိ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἱερεμίας}} || Hieremias || Jeremiah
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βαρούχ}} || Baruch || Baruch
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Θρῆνοι}} || Lamentations || Lamentations || ယေရမိမည်တမ်း
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἐπιστολή Ιερεμίου}} || Epistle of Jeremiah || Letter of Jeremiah || ယေရမိအနာဂတ္တိ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰεζεκιήλ}} || Iezekiêl || Ezekiel || ယေဇကျေလအနာဂတ္တိ
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Δανιήλ}} || Daniêl || Daniel with additions || ဒံယေလအနာဂတ္တိ
|-
!colspan=3|Appendix
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Δ' Παράρτημα}} || [[:en:IV Maccabees|IV Makkabees]] || 4 Maccabees{{efn|Originally placed after 3 Maccabees and before Psalms, but placed in an appendix of the Orthodox Canon}}
|}
=== ဓမ္မသစ်ကျမ်း( ၂၇ ကျမ်း) ===
#ရှင်မဿဲခရစ်ဝင် Matthew
#ရှင်မာကုခရစ်ဝင် Mark
#ရှင်လုကာခရစ်ဝင် Luke
#ရှင်ယောဟန်ခရစ်ဝင် John
#တမန်တော်ဝတ္ထု Acts
#ရောမဩဝါဒစာ Romans
#ကောရိန္သုဩဝါဒစာ ၁ Corinthians 1
#ကောရိန္သုဩဝါဒစာ ၂ Corinthians 2
#ဂလာတိဩဝါဒစာ Galatians
#ဧဖက်ဩဝါဒစာ Ephesians
#ဖိလိပ္ပိဩဝါဒစာ Philippians
#ကောလောသဲဩဝါဒစာ Colossians
#သက်သာလောနိတ် ဩဝါဒစာ ပဌမစောင် Thessalonians 1
#သက်သာလောနိတ် ဩဝါဒစာ ဒုတိယစောင် Thessalonians 2
#တိမောသေ ဩဝါဒစာ ပဌမစောင် Timothy 1
#တိမောသေ ဩဝါဒစာ ဒုတိယစောင် Timothy 2
#တိတုဩဝါဒစာ Titus
#ဖိလေမုန် Philemon
#ဟေဗြဲဩဝါဒစာ Hebrews
#ရှင်ယာကုပ်ဩဝါဒစာ James
#ရှင်ပေတရု ဩဝါဒစာ ပဌမစောင် Peter 1
#ရှင်ပေတရု ဩဝါဒစာ ဒုတိယစောင် Peter 2
#ရှင်ယောဟန် ဩဝါဒစာ ပဌမစောင် John 1
#ရှင်ယောဟန် ဩဝါဒစာ ဒုတိယစောင် John 2
#ရှင်ယောဟန် ဩဝါဒစာ တတိယစောင် John 3
#ရှင်ယုဒဩဝါဒစာ Jude
#ဗျာဒိတ်ကျမ်း Revelation
== ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန် ==
* [[ပညတ်တော်ဆယ်ပါး]]
* [[မာတင်လူသာ]]
* [[ဓမ္မသစ်ကျမ်း]]
* [[ဓမ္မဟောင်းကျမ်း]]
* [[မြန်မာခရစ်ယာန်အသင်းတော်များ]]
* [[မြန်မာနိုင်ငံကျမ်းစာအသင်း]]
== အခြားကြည့်ရန် ==
* [http://www.burmesebible.com Burmese Bible]
* [http://www.myanmarbible.net Myanmar Bible]
* [http://www.myanmarbible.com Myanmar Newer Version BIble]
* [http://www.burmeseaudiobible.com MP3.အသံထွက်ကျမ်းစာ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141219031551/http://www.burmeseaudiobible.com/ |date=19 December 2014 }}
* [http://www.burmesebible.com/buglish မြန်မာ-English သမ္မာကျမ်းစာ]
* [https://www.jw.org/my/စာကြည့်တိုက်/သမ္မာကျမ်းစာ/nwt/ကျမ်း/ ကမ္ဘာသစ်ဘာသာပြန်ကျမ်း]
* [https://www.jw.org/sgn-mm/စာကြည့်တိုက်/သမ္မာကျမ်းစာ/nwt/ မြန်မာ လက်သင်္ကေတပြဘာသာစကား ကမ္ဘာသစ်ဘာသာပြန်ကျမ်း]
==မှတ်စု==
{{Notelist}}
==ကိုးကား==
{{Reflist}}
[[Category:သမ္မာကျမ်းစာ]]
[[Category:ခရစ်ယာန်စာပေ]]
[[Category:ခရစ်ယာန်ဘာသာ]]
6b2jtkwp648z2quwj75v1r945fmew1g
ဂဠုန်ဦးစော
0
7252
751947
720855
2022-07-21T17:23:01Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
| honorific_prefix = ဂဠုန်
| name = ဦးစော
| honorific_suffix =
| native_name =
| native_name_lang =
| office = ဗြိတိသျှမြန်မာနိုင်ငံ၏ဝန်ကြီးချုပ်
| term_start = ၁၉၄၀
| term_end = ၁၉ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉၄၂
| predecessor = [[ပု၊ ဦး (နန်းရင်းဝန်ဟောင်း)|မောင်ပု]]
| president =
| successor = [[ပေါ်ထွန်း၊ ဆာ|ပေါ်ထွန်း]]
| deputy =
| image = Prime Minister U Saw 1941.png
| image_size =
| alt =
| caption =
| birth_name = မောင်စော
| birth_date = {{birth date|df=yes|1900|3|16}}
| birth_place = ကိုင်းကြီးရွာ၊ [[အုတ်ဖိုမြို့]]၊ [[သာယာဝတီခရိုင်]]၊ [[ဗြိတိသျှဘားမား]]
| death_date = {{Death_date and age|1948|5|8|1900|3|16|df=yes}}
| death_place = [[ရန်ကုန်]]၊ [[လွတ်လပ်ပြီးခေတ်မြန်မာနိုင်ငံ|မြန်မာ]]
| death_cause = ကြိုးပေးခံရခြင်း
| known_for = [[ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း]]ကို လုပ်ကြံခဲ့မှု
| residence =
| nationality = [[ဗမာလူမျိုး|ဗမာ]]
| other_names =
| ethnicity =
| citizenship =
| education =
| alma_mater =
| party =
| occupation = နိုင်ငံရေးသမား၊ နန်ရင်းဝန်
| religion =
| spouse = သန်းတင်
| partner =
| children =
| father = ဖိုးကြူး
| mother = ဒေါ်ပန်း
| website = <!--Military service-->
| nickname =
| allegiance = ဂဠုန်တပ်
| branch =
| serviceyears =
| rank =
| unit =
| commands =
| battles =
| awards =
}}
မြန်မာ့နိုင်ငံရေးလောကတွင် ထိပ်ထိပ်ကျဲများစွာ ရှိသည့်အနက် ဂဠုန်ဦးစောသည်လည်းတစ်ဦးအပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှတို့အုပ်စိုးသည့် အချိန်၊ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ဖြစ်ပွားနေသောအချိန်များတွင် ဦးစောသည် နိုင်ငံအကျိုး သယ်ပိုးဆောင်ရွက်ခဲ့သကဲ့သို့ မြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးရရန် အလွန်နီးစပ်နေသည့်ကာလရောက်မှ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကံကြမ္မာကို ပြောင်းလဲလိုက်သူတစ်ဦးလည်းဖြစ်သည်။
== ငယ်စဉ်ဘဝ ==
နန်းရင်းဝန်ဟောင်း ဂဠုန်ဦးစောကို အုတ်ဖိုမြို့နယ် ကိုင်းကြီးရွာ၌ အဘမြေပိုင်ရှင် ဦးဖိုးကြူး၊ အမိ ဒေါ်ကျင်တို့မှ ၁၉၀၀ ပြည့်နှစ်၊ မတ်လ (၁၆)ရက် (မြန်မာ သက္ကရာဇ် ၁၂၆၂ ခု၊ ကဆုန်လပြည့်ကျော် (၄)ရက်) ဗုဒ္ဓဟူးနေ့ ည (၇)နာရီ (၃၀) မိနစ်တွင် ဖွားမြင်သည်။ မွေးချင်းလေးယောက်အနက် ဒုတိယမြောက်ဖြစ်သည်။ ကြို့ပင်ကောက်မြို့ ရိုမန်ကက်သလစ် သာသနာပြုကျောင်း၌ သတ္တမတန်းအောင်မြင်သည်အထိ ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။
ထို့ပြင် အင်္ဂလိပ်စာကို ကာလကတ္တား (ယခု ကိုးလ်ကတ္တား) မြို့သို့ သွားရောက် သင်ကြားခဲ့သည်။ ၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင် တတိယတန်းရှေ့နေ စာမေးပွဲ အောင်မြင်ကာ ရှေ့နေလိုက်ခဲ့သည်။
== နိုင်ငံရေး ==
=== လွတ်လပ်ရေးကြိုးပမ်းမှုကာလ ===
သာယာဝတီမြို့မ ဝံသာနုကောင်စီတွင် စက္ကရီတေရီ အဖြစ်လည်း ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။
၁၉၂၁ ခု ဂျီ၊ စီ၊ ဘီ၊ အေ အကွဲတွင် ဖခင် ဦးဖိုးကြူး နှင့်အတူ (၂၁)ဦးအဖွဲ့ ဘက်က ပါဝင်သည်။
၁၉၂၅ ခုပထမအကြိမ် ဒိုင်အာခီ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဝင်ရောက် ယှဉ်ပြိုင်ရာ ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။
၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင်မူ ဒိုင်အာခီရွေးကောက်ပွဲတွင် သာယာဝတီတောင်ပိုင်း မဲဆန္ဒနယ်မှ မင်းတိုင်ပင် အမတ်အဖြစ် အရွေးခံရသည်။
၁၉၂၉ ခုနှစ်တွင် ဝါရင့်နိုင်ငံရေးသမား သာယာဝတီဦးပု ကို အနိုင်ရကာ လွှတ်တော်အမတ် အဖြစ်ဆက်လက် အရွေးခံရသည်။ တောင်သူလယ်သမား တော်လှန်ရေး ခေါင်းဆောင်ကြီး ဂဠုန်ဆရာစံ၏ နောက်လိုက်များ အတွက် ရှေ့နေလိုက်ပေးခဲ့သည်။<ref name="ms">{{cite book|author=Martin Smith|year=1991|title=Burma - Insurgency and the Politics of Ethnicity|url=https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit|publisher=Zed Books|location=London and New Jersey|pages=[https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit/page/91 91], 73–74, 77, 92, 65, 69}}</ref> <ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=http://www.yeyintnge.com/2010_07_16_archive.html |accessdate=4 April 2011 |archivedate=29 April 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110429194236/http://www.yeyintnge.com/2010_07_16_archive.html }}</ref>
၁၉၃၁ ခုနှစ် ဥပဒေပြုကောင်စီတွင် ဦးစောသည် [[ဂဠုန်ဆရာစံ]]၏ တောင်သူလယ်သမား တော်လှန်ရေးနှင့် ပတ်သက်ပြီး အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် ပုန်ကန်သူများအား ရက်ရက် ရောရော နှိပ်ကွပ်ခဲ့ကြောင်း အစိုးရထံ အိတ်ဖွင့်ပေးစာ တစ်စောင် ရေးသားခဲ့သည်။ ထို့ပြင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် [[မြန်မာပြည်]]အရေး စာအုပ်တစ်အုပ် ရေးသားကာ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့ရာ အင်္ဂလိပ်အစိုးရ၏ ပိတ်ပင်တားဆီးမှုခံရသည်။ သာယာဝတီ တောင်ပိုင်းအမတ် ဦးစောသည် “၁၉၃၀-၃၁ ခုနှစ်မြန်မာပြည်အရေး” စာအုပ်ကို ရေးသား ထုတ်ဝေရာ အစိုးရအား အကြည်ညိုပျက်စေသော စာသားများ ပါဝင်၍ ပုဒ်မ ၁၂၃ (က) အရ အပြစ်ပေးနိုင်ကြောင်း အထူးဂေဇက် အထုတ်ခံရသည်။ ဥပဒေပြုလွှတ်တော် အစည်းအဝေး တွင်လည်း ဆရာစံ တောင်သူလယ်သမား ပုန်ကန်မှုနှင့်ပတ်သက်၍ အင်္ဂလိပ်အစိုးရ၏ အရေးယူ ဆောင်ရွက်မှုများကို ပြင်းပြင်း ထန်ထန်ဝေဖန် ပြောကြားရာ ထိုစဉ်က ပြည်ထဲရေးအတွင်းဝန် “မစ္စတာ ဘုသ်ဂရေဗလီ (Mr. Booth Gravely) ကဦးစောအား “မောင်စော ဂဠုန်ဖြစ်လာပြီ”ဟု ပြောရာမှ “ဂဠုန်ဦးစော”ဟု အမည်တွင် လာသည်။
[[File:Galon U Saw.jpg|right|thumb|250px]]
၁၉၃၂ ခုနှစ် ဒိုင်အာခီရွေးကောက်ပွဲတွင် သာယာဝတီတောင်ပိုင်း မဲဆန္ဒ နယ်မှ အရွေးခံရာ ရှုံးနိမ့်ခဲ့ပြန်သည်။ သို့သော် နောက်ဆယ်လကျော် အကြာ ကြားဖြတ် ရွေးကောက်ပွဲ၌ ဟင်္သာတ မြောက်ပိုင်း မဲဆန္ဒနယ်မှ အရွေးခံရသည်။ ၁၉၃၄ ခုနှစ်တွင် ဦးစောသည် [[ရန်ကုန်]] မြူနီစီပယ်လူကြီးအဖြစ် ဝင်ရောက် ဆောင်ရွက်သည်။ ၁၉၃၅ ခုနှစ်၊ မေလ (၂၃) ရက်နေ့တွင် သူရိယသတင်းစာ ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် [[ဂျပန်နိုင်ငံ]]သို့ သွားရောက်ခဲ့သည်။ အပြန်တွင် ကိုးရီးယား၊ [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ|တရုတ်]]၊ [[ထိုင်းနိုင်ငံ|ထိုင်း]]၊ ပသျှူးကျွန်းဆွယ် (မလေးကျွန်းဆွယ်) စသော နိုင်ငံများသို့ လှည့်လည်သွားရောက်ကာ အဆိုပါနိုင်ငံ၏ အဆာဟိရှင်ဘန်း သတင်းစာကိုလည်း လေ့လာခဲ့သည်။
ဂျပန်မှအပြန် ဦးစောသည် “ကိုယ်တွေ့ဂျပန်ပြည်”စာအုပ်ကိုရေးကာ သူရိယမှ ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထို့နောက်သူရိယ သတင်းစာရှယ်ယာများ ထပ်မံဝယ်ယူပြီး ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် သူရိယသတင်းစာ၏ ဒါရိုက်တာအဖွဲ့ဝင် ဖြစ်လာသည်။
၁၉၃၇ ခု၊ မေလ (၁၂) ရက်နေ့တွင် ဂဠုန်ဦးစောနှင့် ဇနီးဒေါ်သန်းတင်တို့က အိန္ဒယ ခေါင်းဆောင် ပန်ဒစ်ဂျဝါဟလာနေရူးနှင့် သမီး အင်ဒီရာဒေဝီတို့အား ဧည့်ခံဂုဏ်ပြုခဲ့သည်။ ၁၉၃၈ ခုနှစ်တွင် သူရိယသတင်းစာ အယ်ဒီတာချုပ်အဖြစ် ဆောင်ရွက်သည်။ သူရိယသတင်းစာ အယ်ဒီတာချုပ်အဖြစ် ဩဇာကြီးမား လာသည်နှင့်အမျှ သတင်းစာ၏ မူဝါဒကို ၎င်းစိတ်ကြိုက် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။
၁၉၃၆ ခုတွင် ဂဠုန်စစ်သူကြီးဘွဲ့ခံကာ ဂဠုန်တပ်၏ ဗိုလ်ချုပ် အဖြစ်ဆောင်ရွက်သည်။ ၁၉၃၆ ခု ဒုတိယ ကျောင်းသား သပိတ်ကာလတွင် ကျောင်းသားများနှင့် ရင်းနှီးမှုရရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ ၁၉၃၈ ခု၊ မတ်လတွင် မျိုးချစ်ပါတီကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ မျိုးချစ်ပါတီဌာနချုပ်ကို သူရိယသတင်းစာ တိုက်မျက်နှာချင်းဆိုင် နေရာနှင့် ဦးစော၏ မရမ်းကုန်းမြို့နယ်ရှိ အေဒီလမ်း (ယခု မေခလမ်း) အမှတ် (၄) နေအိမ်တွင်ထားရှိသည်။ မျိုးချစ်ပါတီတွင် ဝတ်လုံတော်ရ ဦးအေး၊ ဖျာပုံသူဌေး၊ ဦးအုန်းခင်၊ ဟင်္သာတဦးမြ၊ ပဲခူးဦးစိန်ဝင်းတို့ ခေါင်းဆောင်များ အဖြစ်ပါဝင်သည်။
၁၉၃၉ ခု၊ ဖေဖော်ဝါရီလ (၁၆)ရက်နေ့ လွှတ်တော်အစည်းအဝေးတွင် ဒေါက်တာဘမော် ဦးဆောင်သော ညွန့်ပေါင်း အစိုးရအား အယုံအကြည်မရှိအဆို ထပ်မံတင်သွင်းရာ (၇၀) မဲ၊ (၃၇) မဲဖြင့် အနိုင်ရသည်။ ၁၉၃၉ ခု၊ မေလ (၃၀) ရက်နေ့တွင် ရွှေကျင်ဦးပု ဦးဆောင်သည့် ညွန့်ပေါင်းအစိုးရအဖွဲ့၌ ဦးစောသည် လယ်ယာနှင့် သစ်တောရေးရာ ဝန်ကြီးဖြစ်လာသည်။ ၁၉၄၀ ပြည့်နှစ်၊ စက်တင်ဘာလ (၉)ရက်နေ့ လွှတ်တော်အစည်းအဝေးတွင် နန်းရင်းဝန် ရွှေကျင်ဦးပုအား အယုံအကြည်မရှိ အဆို ထပ်မံတင်သွင်းပြီး ရာထူးမှ ဖြုတ်ချကာ ဦးစောကိုယ်တိုင် နန်းရင်းဝန်အဖြစ် အစိုးရအဖွဲ့ကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ နန်းရင်းဝန် (ဝန်ကြီးချုပ်) ဖြစ်စဉ်က ဦးစောသည် မြန်မာအမျိုးသမီးများကို စောင့်ရှောက်ရန် ဥပဒေတစ်ခု ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်။ ယင်းဥပဒေမှာ “ဗုဒ္ဓဘာသာ မြန်မာအမျိုးသမီးများ ထိမ်းမြားလက်ထပ်ခြင်းဥပဒေ”ဖြစ်သည်။ ၁၉၄၀ ပြည့်နှစ်တွင် ဗိုလ်မှူးကြီး စူဇူကီး (ဗိုလ်မိုးကြိုး)မြန်မာနိုင်ငံသို့ လာရောက်သောအခါ ဦးစောသည် ဗိုလ်မှူးကြီး စူဇူကီးအား ခေါ်ယူတွေ့ဆုံကာ မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေးအတွက် ဂျပန်ထံမှ အကူအညီများ လိုချင်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။
၁၉၄၁ ခု၊ အောက်တိုဘာလ (၈) ရက်နေ့တွင် နန်းရင်းဝန်ဦးစောသည် အိုင်စီအက်စ်ဝန်ထမ်း ဦးတင်ထွတ်ကို အကြံပေးအဖြစ် ခေါ်ဆောင်ပြီး နန်းရင်းဝန် အက်တလီနှင့် တွေ့ရန် အင်္ဂလန်သို့ သွားရောက်ခဲ့သည်။ အင်္ဂလန်တွင် နန်းရင်းဝန် အက်တလီနှင့် တွေ့ခွင့်ရသော်လည်း စစ်ပြီးလျှင် မြန်မာနိုင်ငံအား ဒိုမေနီယန် အုပ်ချုပ်ရေးပေးရန် တောင်းဆိုရာ အောင်မြင်မှု မရခဲ့ချေ။
အင်္ဂလန်မှအပြန် ပေါ်တူဂီနိုင်ငံ လစ္စဘွန်းမြို့အရောက် ဂျပန်ကောင်စစ်ဝန်ရုံးသို့သွားပြီး ပေါ်တူကီနိုင်ငံဆိုင်ရာ ဂျပန်သံအမတ်ကြီးနှင့် တွေ့ဆုံကာ မြန်မာနိုင်ငံတွင်းသို့ ဂျပန်များ ဝင်ရောက်လာပါက ဗြိတိသျှတို့ကို တိုက်ခိုက်ရာတွင် ကူညီဦးမည်ဟု စကားကမ်းလှမ်းခဲ့သည်၊ ထို့အကြောင်းကို ဗြိတိသျှစုံထောက်များ သိရှိပြီး ဂျပန်သံရုံးနှင့် ဆက်သွယ်မှုဖြင့် ပါလက်စတိုင်း (အစ္စရေး) ပြည် ဟိုင်ဖာမြို့တွင် အင်္ဂလိပ်အစိုးရ၏ ထိန်းသိမ်း ထားခြင်းခံရသည်။
၁၉၄၂ ခု၊ ဇန်နဝါရီလ (၁၈) ရက်နေ့တွင် နန်းရင်းဝန်ဦးစောအား မြန်မာပြည်သို့ ပြန်ခွင့်မပြုဘဲ ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းလိုက် ကြောင်း အင်္ဂလိပ်အစိုးရက ကြေညာခဲ့သည်။ ဦးစောအား ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း အာဖရိကတိုက် ယူဂန္ဒာနိုင်ငံ၏ အကျဉ်းချ အိုင်စီအက်စ် ဦးတင်ထွတ်အား အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဆင်မလားသို့ပို့ပြီး မြန်မာပြည်စစ်ပြေးအစိုးရ၏ အကြံပေးအဖြစ် ဆောင်ရွက်စေခဲ့သည်။
ထို့နောက် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ၁၉၄၆ ခု၊ ဇန်နဝါရီလ (၂၇) ရက်နေ့တွင် နန်းရင်းဝန်ဟောင်း ဦးစောသည် ယုဂန္ဒာနိုင်ငံမှ မြန်မာပြည်သို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသည်။ မေလတွင် မျိုးချစ်ပါတီကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၉၄၆ ခု၊ စက်တင်ဘာလ (၁၂)ရက်နေ့တွင် မြန်မာပြည်ဘုရင်ခံ ဆာဟူးဘတ်ရန့် ခေါ်ယူတွေ့ဆုံခြင်းခံရသည်။ ထိုနှစ် စက်တင်ဘာလ (၂၁)ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့ မြေနီကုန်း (အထက ၂ စမ်းချောင်းကျောင်းရှေ့) စိန့်ဖလိုမီနာကျောင်းရှေ့၌ သေနတ်ပစ်ခံရ၍ မျက်စိဒဏ်ရာရခဲ့သည်။ ၎င်းလုပ်ကြံမှုအား ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက နောက်ကွယ်မှ စေခိုင်းခဲ့သည်ဟု အထင်မှားကာ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအပေါ် အငြိုးအတေးထားခဲ့သည်။
စက်တင်ဘာလ (၂၆) ရက်နေ့တွင် ဘုရင်ခံ၏ အမှုဆောင်ကောင်စီ၌ ပညာရေးဝန်ကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ခံရသည်။ ၁၉၄၇ ခု၊ ဇန်နဝါရီလ(၉) ရက်နေ့တွင် ဗြိတိသျှအစိုးရ ဖိတ်ကြားချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေးအတွက် ဆွေးနွေးရန် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ဦးဆောင်သော မြန်မာကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် အင်္ဂလန်သို့ သွားရောက်ခဲ့သည်။ ဇန်နဝါရီလ (၂၇) ရက်နေ့တွင် မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေး အတွက် ချုပ်ဆိုသော အောင်ဆန်း-အက်တလီစာချုပ်ကို ထိုစဉ်ကအဖွဲ့ဝင်အဖြစ်လိုက်ပါသော သခင်ဗစိန်နှင့်အတူ လက်မှတ်ထိုးရန် ငြင်းဆိုပြီး စာချုပ်ကို ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။
မြန်မာပြည်ပြန်ရောက်ပြီး ဖေဖော်ဝါရီလ (၁၉) ရက်နေ့တွင် သခင်ဗစိန်နှင့်အတူ ဝန်ကြီးအဖြစ်မှ နုတ်ထွက်ခဲ့သည်။
အစိုးရအဖွဲ့မှ နုတ်ထွက်ပြီးနောက် သခင်ဗစိန်၊ ဒေါက်တာဘမော်တို့နှင့်အတူ “မဟာဗမာ”အဖွဲ့ ဖွဲ့စည်း၍ ဖဆပလအတိုက်အခံအဖြစ် ဆောင်ရွက်သည်။ ထိုစဉ်က မဟာဗမာအဖွဲ့ကို စာနယ်ဇင်းများတွင် “စောစိန်မော်ဂိုဏ်း”ဟု ကင်ပွန်းတပ်ခံရသည်။
=== အာဇာနည်ခေါင်းဆောင်ကြီးများကို လုပ်ကြံမှု ===
ထို့နောက် ၁၉၄၇ ခု၊ ဇူလိုင်လ (၁၉) ရက်နေ့တွင် ဂဠုန်ဦးစောသည် သူ၏နောက်လိုက်များအား ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့် အာဇာနည်ခေါင်းဆောင်ကြီးများကို လုပ်ကြံရန် စေခိုင်းခဲ့သည်။
ဗိုလ်ချုပ်တို့ လုပ်ကြံခံရသည့်နေ့ ညနေပိုင်းမှာပင် ထိုလုပ်ကြံမှု၏ တရားခံ များဖြစ်သော ဦးစောနှင့် အပေါင်းအပါများအား ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကိုယ်တိုင် ဖွဲ့စည်းပေးထားသော သောင်းကျန်းမှု နှိမ်နင်းရေးတပ် တပ်ရင်းအမှတ် (၁)မှ တပ်ခွဲမှူး ဗိုလ်သိန်းဟန်နှင့် ရဲဘော်များသည် မရမ်းကုန်းမြို့နယ် အေဒီလမ်း (ယခု မေခလမ်း) အမှတ် (၄)ရှိ ဦးစောအိမ်သို့ဝိုင်းပြီး အိမ်တွင်းအိမ်ပြင် ရှာဖွေဖမ်းဆီးကာ စုံထောက် အင်စပိတ်တော် မစ္စတာဂျပ် ခေါင်းဆောင်သော ရဲအဖွဲ့လက်သို့ အပ်ခဲ့သည်။
ထို့နောက်ဦးစောနှင့် အပေါင်းအပါများအား ဦးကျော်မြင့်၊ ဦးအောင်သာကျော်နှင့် ဦးစီးဘူးတို့ ပါဝင်သော အထူးခုံရုံးမှ အချိန်ယူ စစ်ဆေးပြီး ပြစ်မှုထင်ရှားသဖြင့် ၁၉၄၇ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ (၃၀) ရက်နေ့တွင် သေဒဏ်စီရင်ချက် ချမှတ်ခဲ့လေသည်။ တရားခံများက အဆင့်ဆင့်အယူခံ ဝင်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံး အယူခံလွှာကို ၁၉၄၈ ခု၊ ဧပြီလ (၂၀) ရက်နေ့တွင် တရားလွှတ်တော်ချုပ်မှ ပယ်ချလိုက်သည်။ ထို့နောက် သမ္မတထံ သနားခံလွှာ တင်သွင်းခဲ့ပြန်ရာ ခင်မောင်ရင်၊ သုခနှင့် မောင်နီတို့အပေါ်တွင် ချမှတ်ထားသော သေဒဏ်အမိန့်ကို ပယ်ဖျက်ပြီး တစ်သက်တစ်ကျွန်း ထောင်ဒဏ်သို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့သည်။
ကျန်တရားခံများဖြစ်သော ဂဠုန်ဦးစော၊ သက်နှင်း၊ မောင်စိုးနှင့် မှုန်ကြီးတို့အား အင်းစိန်အကျဉ်းထောင်တွင် လည်းကောင်း၊ စိန်ကြီးနှင့် ရန်ကြီးအောင်တို့အား ရန်ကုန်အကျဉ်းထောင် (ယခု ရန်ကုန် အထွေထွေရောဂါ ကုဆေးရုံနေရာ)တွင်လည်းကောင်း၊ ၁၉၄၈ ခု၊ မေလ (၈) ရက်နေ့ အရုဏ်တက်ချိန်(၅)နာရီခွဲတွင် တစ်ချိန်တည်း ကြိုးဒဏ် စီရင်ခဲ့လေသည်။<ref>[http://news.google.com/newspapers?nid=1350&dat=19480308&id=H_cjAAAAIBAJ&sjid=MwAEAAAAIBAJ&pg=3867,2235571 U Saw Must Die, Burma Court Rules]</ref>
[[File:u saw2.jpg|thumb|[[အင်းစိန်အကျဉ်းထောင်]]ကြိုးစင်၌ ကြိုးပေးခံရပုံ]]
===ဘဝနိဂုံး===
ဦးစောသည် သူ့အားပေးသော နံနက်လက်ဖက်ရည်ကို အခန်း၌ ဆွမ်းတော်ကပ်ခဲ့သည်။ ဖယောင်းတိုင်သုံးတိုင် ထွန်းညှိပြီး ပူဇော်ခဲ့သည်။ ပြီးမှ အပြင်တွင် စောင့်နေကြသော အကျဉ်းဌာန မင်းကြီးဦးဘမောင်၊ ဆရာဝန်၊ တရားသူကြီး၊ အင်းစိန်ခရိုင်ဝန်၊ ခရိုင်ရဲဝန်၊ ထောင်အာဏာပိုင်များ စသည်တို့ကို ပြုံးရွှင်စွာ နှုတ်ဆက်သည်။ ဦးစောသည် ရှမ်းဘောင်းဘီ အပြာရောင်ကို သပ်သပ်ရပ်ရပ် ဝတ်ဆင်ထားသည်။ ကြိုးစင်ရှိရာ ထွက်ခွာလာစဉ် အကျဉ်းထောင် အဆောင်များအလယ်ရှိ ဘုရားရုပ်ပွားတော်တစ်ဆူ ကိုးကွယ်ထားရာကို လွန်လာသဖြင့် ပြန်လှည့်၍ ဒူးတုပ်ဝပ်ချသည်။ ထို့နောက် ကြိုးစင်ဘက်သို့ ဆက်လက်ထွက်ခွာရာတွင် မြင်ရာလူကို လှမ်းပြီး နှုတ်ဆက်သည်။ အထူးခုံရုံး နာယက ဦးကျော်မြင့်နှင့်တကွ သူ့ကိုတာဝန်အရ ဆောင်ရွက်ရသည့် သူများအား မုန်းထားမှု မရှိပါဟု မှာကြားခဲ့သည်။ ထို့နောက် တည်တည် ငြိမ်ငြိမ်ပင် ကြိုးစင်ပေါ်သို့ တက်သွားလေသည်။
ဦးစော၏ ကြွင်းကျန်သော ရုပ်ကလာပ်ကို အင်းစိန်ထောင်ကြီး အနီးရှိ ပေါက်တော သင်္ချိုင်းတွင်ပင် မြေမြှုပ်သင်္ဂြိုဟ်လိုက်သည်။
<ref>[[သန်းဝင်းလှိုင်]]၏ ဂဠုန်ဦးစော၏ နောက်ဆုံးနေ့များ စာအုပ်(၂၀၀၉-ခုနှစ်)</ref>
== ဆက်စပ်အကြောင်းအရာများ ==
* [[ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း]]
* ဦးစော ကို လုပ်ကြံရန် ကြိုးစားခဲ့သူ [[ဘဆွေ၊ ရန်ကုန်|ရန်ကုန် ဘဆွေ]]
* [[အာဇာနည်နေ့]]
== ရည်ညွှန်းကိုးကား ==
<references/>
[[Category:မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမားများ]]
[[Category:မြန်မာ ရှေ့နေများ]]
{{Lifetime|၁၉၀၀|၁၉၄၈}}
76gznrztykzkxpnefm64ce7iijio2lc
မြန်မာပြည်ရှိ တရုတ်လူမျိုး
0
8238
751951
707049
2022-07-21T17:32:54Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
[[File:Bonchaungyangon.jpg|thumb|250px|ရန်ကုန် လသာမြို့နယ်ရှိ ကွမ်းတုန် ကွမ်ရင်ဘုရားကျောင်း]]
'''မြန်မာပြည်ရှိ တရုတ်လူမျိုး'''များသည် [[မြန်မာနိုင်ငံ]]တွင် မွေးဖွားသည့် သို့မဟုတ် ကြီးပြင်းသည့် ပင်လယ်ရပ်ခြား တရုတ်လူမျိုးများ ဖြစ်သည်။ တရုတ်အစိုးရမှ တရားဝင်ထုတ်ပြန်ထားသည့် စာရင်းအရ မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရုတ်လူမျိုးများသည် လူဦးရေ စုစုပေါင်း၏ ၃ % ခန့်ရှိသည်ဟု သိရသည်။ လက်တွေ့တွင်မူ ဤအရေအတွက်ထက် ပိုမိုများပြားနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းကြသည်။ ခွဲခြား ဆက်ဆံခြင်းခံရမည်ကို စိုးရိမ်၍ မိမိကိုယ်ကို ဗမာဟု ပြောဆိုနေသူများ<ref>{{cite book |last=Hooker |first=Michael Barry |title=Law and the Chinese in Southeast Asia |year=2002 |publisher=Institute of Southeast
Asian Studies |isbn=981-230-125-9 }}</ref>၊ ကပြားများ၊ ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်နောက်ပိုင်း အထက်မြန်မာပြည်အတွင်းသို့ အလုံးအရင်းအလိုက် တရားမဝင် ပြောင်းရွှေ့လာသူများသည် စာရင်းတွင်ထဲတွင် ပါဝင်ခြင်း မရှိဟု ခန့်မှန်းရသည်။ <ref>{{cite news|name=China's Ambitions in Myanmar|url=http://www.asiapacificms.com/articles/myanmar_influence/|title=China's Ambitions in Myanmar|date=July 2000}}</ref>
လက်ရှိအခြေအနေတွင် မြန်မာနိုင်ငံရှိ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများကို စစ်ဘက်အာဏာပိုင်များနှင့် အစုအစပ် လုပ်ကိုင်နေသည် ဆိုဦးတော့ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းအများစုကို မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရုတ်လူမျိုးများ ပိုင်ဆိုင်ကြသည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ထို့အပြင် မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရုတ်လူမျိုး အများစုသည် ပညာရေးကို အလေးထားသဖြင့် အဆင့်မြင့် ပညာရေး (တက္ကသိုလ် ပညာရေး) အထိ ဆည်းပူးသင်ယူကြသဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာတတ် လူတန်းစားတွင်လည်း တရုတ်လူမျိုး အတော်များသည်။
== လူဦးရေ ==
ယေဘုယျအားဖြင့် အောက်မြန်မာပြည်တွင် တရုတ်လူမျိုး အုပ်စု (၃)စုနေထိုင်ကြသည်။
* [[ဖူကျန့်ပြည်နယ်]] မှ ဟုတ်ကင်လူမျိုး (အင်္ကျီရှည်၊ လက်ရှည်)
* [[ကွမ်တုန်းပြည်နယ်]] မှ ကွမ်းတုန်လူမျိုး (အင်္ကျီတို၊ လက်တို)
* ဖူကျန့်နှင့် ကွမ်တုန်းပြည်နယ်မှ [[ဟတ်ကာ]]ဟတ်ကားလူမျိုး (စက)
မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရုတ်လူမျိုးများအနက် ဟုတ်ကင်နှင့် ကွမ်တုန်းတို့မှာ ၄၅ % ခန့်ရှိသည်။ <ref name="ls">{{cite book | author=Mya Than | editor=Leo Suryadinata | year=1997 | title=Ethnic Chinese As Southeast Asians | isbn=0-312-17576-0}}</ref> ဟတ်ကားလူမျိုးများကိုမူ ၎င်းတို့၏ မူလဌာနေကို အစွဲပြု၍ ဖူကျန့် (福建省) မှလာသူကို အင်္ကျီရှည် ဟတ်ကားနှင့် ကွမ်တုန်း (廣東省) မှလာသူကို အင်္ကျီတို ဟတ်ကားဟု ထပ်မံခွဲခြားထားသည်။ မြန်မာရှိ တရုတ်များအနက် ကွမ်းတုန်လူမျိုးများသည် အဆင်းရဲဆုံး၊ အစိုးရဝန်ထမ်းများနှင့် အချိတ်အဆက်ကောင်းသည့် ဟုတ်ကင်များသည် အချမ်းသာဆုံးဟု မြန်မာများအကြားတွင် ရှေးရိုးစွဲအမြင်များ ရှိသည်။
အထက်မြန်မာပြည်နှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်ဒေသတွင် အခြေချသည့် တရုတ်လူမျိုးအများစုမှာ [[ယူနန်ပြည်နယ်]]ဘက်မှ လာသည့် [[ယူနန်လူမျိုး]]၊ [[ပန်းသေး]]များ ([[ဟွေလူမျိုး|(ဟွေလူမျိုး)]]နှင့် [[ကိုးကန့်လူမျိုး]]များ အဓိကဖြစ်သည်။ တောင်တန်းဒေသများတွင် တောင်ယာလုပ်ငန်းနှင့် အသက်မွေးသည့် ကိုးကန့်လူမျိုးများမှာ မြန်မာနိုင်ငံအစိုးရမှ တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုထားသည့် ရှမ်းပြည်နယ် တိုင်းရင်းသားလူမျိုး တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ လက်တွေ့တွင်မူ ကိုးကန့်တို့သည် ရှမ်းများနှင့် ဘာသာစကား အပိုင်းမှာရော၊ မျိုးရိုးအပိုင်းမှာပါ ဆက်စပ်မှု မရှိချေ။ [[အစ္စလာမ်ဘာသာ]]ကို ကိုးကွယ်ယုံကြည်သည့် အရောင်းအဝယ် လုပ်ငန်းဖြင့် အသက်မွေးကြသူ မူဆလင် ပန်းသေးများကိုလည်း ဒေသခံများအဖြစ် ယူဆထားသည်မှာလည်း အချိန်ကာလ အတော်လေး ကြာမြင့်ပြီဖြစ်သည်။ ကိုးကန့်နှင့် ပန်းသေးများမှာ မြန်မာရှိ တရုတ်လူဦးရေ၏ ၂၁ % ခန့်ရှိသည်။<ref name="ls"/>ကျန်တရုတ်လူမျိုးများမှာ တရုတ် မြန်မာ 'ကပြား'များ ဖြစ်ကြသည်။
===ရှင်းလင်းချက်===
[[တရုတ်ဘာသာစကား]]မျိုးကွဲများ
နိုင်ငံတကာတွင် ပြောဆိုသော တရုတ်စကားကို မန်ဒရင် တရုတ်ဘာသာစကားဟု ခေါ်ဆိုလေ့ ရှိကြသည်။ ဟော့ကင်စကား (Hokkien)၊ ကန်တုံစကား (Cantonese)၊ တယိုချူးစကား (Teochew)၊ ဟတ်ကာစကား (Hakka)အပြင် အခြား ဒေသသုံး တရုတ်စကား အများအပြား ရှိသည်။ ဥပမာအားဖြင့် မလေးရှားနိုင်ငံ ကွာလာလမ်ပူမြို့တွင် ကန်တုံစကားကို အသုံးများကြပြီး စင်ကာပူနိုင်ငံ တွင်မူ ဟော့ကင်စကား ကို ပြောဆိုသူ အများအပြား ရှိသည်။
ကိုလိုနီခေတ်ကာလမှာ အလုပ်အကိုင်ကိုလည်းကောင်း နှင့် မြန်မာပြည်၌ နေထိုင်ရာဒေသကိုလည်းကောင်း တည်မှီ၍
# လက်တို [[ကွမ်တုန်းပြည်နယ်]]
# [[ဟတ်ကာ]] - မေသျှမ်း [[ကွမ်တုန်းပြည်နယ်]]
# လက်ရှည် [[ဖူကျန့်ပြည်နယ်]]
# ဟုတ်ကျူး [[ဖူကျိုးမြို့]]
# ဟတ်ကာ [[ဖူကျန့်ပြည်နယ်]]
# ဟိုင်နန် [[ဖူကျန့်ပြည်နယ်]]
# တရုတ်ဖြူ [[တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ]]
# ရှမ်းတရုတ် [[ယူနန်ပြည်နယ်]]
# ပန်းသေး [[ဟွေလူမျိုး]] စသည်တို့ကို ခွဲခြားနိုင်သည်
== ယဉ်ကျေးမှု ==
=== ဘာသာစကား ===
မြန်မာရှိ တရုတ်များသည် များသောအားဖြင့် ဗမာစကားအား မိခင်ဘာသာစကားအဖြစ် ပြောဆို အသုံးပြုကြသည်။ တရုတ်ကျောင်းတက်သူများလည်း ရှိသောကြောင့် တရုတ်လို အလောတော် သို့မဟုတ် ကျွမ်းကျင်စွာ ပြောဆိုနိုင်သူလည်း မနည်းပါ။ ဖူထုန်းဟွ (အင်္ဂလိပ်လို Mandarin) ခေါ် ရုံးသုံး တရုတ်စကားအပြင် အခြား ဒေသန္တရ ဘာသာစကားများ ဖြစ်သည့် ဟုတ်ကင် (မင်နန်) စကားကို အောက်မြန်မာပြည်တွင်လည်းကောင်း ထိုင်ဆန်းကွမ်းတုန်စကားနှင့် ယူနန်စကားကို အထက်မြန်မာပြည်တွင်လည်းကောင်း ပြောဆို အသုံးပြုကြသည်ကိုလည်း တွေ့ရှိနိုင်သည်။
[[ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း]]လက်ထက် (၁၉၆၂-၁၉၈၈)အကြားတွင် တရုတ်ကျောင်းများအား ပိတ်ပင်ခဲ့သောကြောင့် တရုတ်စကား ပြောတတ်သူ လျော့နည်းခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ယနေ့ခေတ် ကမ္ဘာအဝှမ်းတွင် တရုတ်စာ၊ တရုတ်စကား အရေးပါလာသောကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင်လည်း တရုတ်ကျောင်း အရေအတွက် တိုးပွားလျက်ရှိသည်။ ယင်း တရုတ်ကျောင်းများတွင် တရုတ်လူမျိုးများသာမက ဗမာနှင့် အခြားတိုင်းရင်းသား လူမျိုးများပင် တက်ရောက်သင်ယူကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။
=== ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု ===
[[File:Kuan Yin Si, Bago, Myanmar.jpg|thumb|250px|ပဲခူးမြို့ရှိ ကွမ်ယင်မယ်တော် ဘုရားကျောင်း]]
မြန်မာရှိ တရုတ်အများစုမှာ [[တာအိုဘာသာ]]၊ [[မဟာယာန]][[ဗုဒ္ဓဘာသာ]] ရောယှက်လျက် ရှိသည့် [[ထေရဝါဒ]]ဗုဒ္ဓဘာသာကို ယုံကြည်ကိုးကွယ်ကြသည်။ [[ကွမ်ယင်မယ်တော်]]အား ကိုးကွယ်ခြင်းမှာ သိသာထင်ရှားသည့် သာဓက တစ်ခုဖြစ်သည်။ တရုတ်နှစ်ကူး ကဲ့သို့သော တရုတ်ရိုးရာ ပွဲတော်များကိုလည်း ဘုံကျောင်းများတွင် ကျင်းပလေ့ရှိသည်။ ဘုံကျောင်းများသည်လည်း မြန်မာရှိ တရုတ်များ စုဝေးရာ၊ မိမိတို့၏ ရိုးရာဓလေ့ ထုံးတမ်းအစဉ်အလာများအား ထိန်းသိမ်းရာ နေရာ ဖြစ်သည်။
ပန်းသေးများမှာမူ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြသည်။
=== အမည် ===
မြန်မာရှိ တရုတ်အများစုသည် မြန်မာအမည်ရော တရုတ်အမည်ပါ ရှိတတ်ကြသည်။ အချို့မှာ တရုတ်အမည်နှင့် အသံထွက် ဆင်တူသည့် မြန်မာအမည် မည့်တတ်ကြသည်။ ဥပမာ မြန်မာအမည် 'ခင်အောင်'ဟု ခေါ်သည့် တရုတ်တစ်ဦး၏ တရုတ်အမည်မှာ 慶豐 (ချင့်ဖုန်း) ဖြစ်ကောင်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ဤကဲ့သို့ တရုတ် မြန်မာ ခပ်ဆင်ဆင် အမည် မမည့်သည့် တရုတ်လည်း အများအပြား ရှိသည်။
တရုတ်တို့၏ ဓလေ့အရ မျိုးဆက်သစ်များအား ကင်မွန်းတပ်ရာတွင် မျိုးရိုးအမည်ကို ပထမဆုံး စာလုံးအဖြစ် ပေးလေ့ရှိသည်။ ရန်ကုန်မြို့ရှိ ဘုံကျောင်းတာဝန်ခံတစ်ဦး၏ အဆိုအရ ရန်ကုန်တွင် အတွေ့များသည့် မျိုးရိုးအမည်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။
# လီ (李)
# ဖုန် (彭)
# ရှီ (時)
# တုန် (董)
# မင် (閔)
# နျို (牛)
# ပျဲန်း (邊)
# ရှင်း (辛)
# ကွမ်း (關)
# ရွှီ (徐)
# ကွာ(柯)
=== အစားအစာ ===
မြန်မာပြည်တွင် တွေ့ရှိရသည့် တရုတ်ဟင်းလျာမှာ ဖူကျန့်၊ ကွမ်တုန်းနှင့် ယူနန်ပြည်နယ် ဟင်းလျာများမှ ဆင်းသက်လာသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ကော်ပြန့်စိမ်း၊ ကော်ရည်ခေါက်ဆွဲမှာ ဖူကျန့်အစားအစာများဖြစ်သည်။ ဆန်ပြုတ်မှာ လူကြိုက်များသည့် ကွမ်တုန်း အစားအစာတစ်မျိုး ဖြစ်သည်။ ကုန်းပေါင်ကြီးကျော်၊ မာလဟော့ပေါ့၊ ငါးခေါင်းမြေအိုးတို့မှာ ယူနန်၊ စိချွမ်းအစားအစာများ (川菜) ဖြစ်ကြသည်။ အောက်ဖော်ပြပါ အစားအစာများသည် မြန်မာ့နေ့စဉ် အစားအစာများဖြစ်လာသည့် တရုတ်အစားအစာများ ဖြစ်သည်။
* [[ပေါက်စီ]] (包子)
* [[ပီကင်းဘဲကင်]] (北京烤鴨)
* [[အီကြာကွေး]] (油條; 油炸鬼)
* [[ထမင်းကြော်]] (炒飯)
* [[လမုန့်]] (月餅)
* [[မြူစွမ်]] (麵線)
* [[ဆန်ပြုတ်]] (粥)
* [[ပန်းသေးခေါက်ဆွဲ]]
* [[ဆီချက်ခေါက်ဆွဲ]] (乾麵)
== ပညာရေး ==
မြန်မာရှိ တရုတ်များ ပညာရေးအား အလေးထားပုံကို ဆေးပညာ၊ အင်ဂျင်နီယာနှင့် ပါရဂူဘွဲ့ရသူ လူတန်းစားတွင် တရုတ်တို့၏ အချိုးအဆ များပြားသည့် အချက်မှ တွေ့ရှိနိုင်သည်။ အကယ်၍ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံသားစိစစ်ရေးကဒ် (တိုင်းရင်းသား မှတ်ပုံတင်ကဒ်) မရှိသူ အက်ဖ်အာစီကဒ် ကိုင်ဆောင်သူ တရုတ်များ တက္ကသိုလ်တွင် ဆေး၊ အင်ဂျင်နီယာကဲ့သို့ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း လိုင်းမတက်ရဟု ကာလကြာမြင့်စွာ ပိတ်ပင်ထားခြင်း မရှိလျှင် အဆင့်မြင့် ပညာအရည်အချင်းဘွဲ့များ ရရှိသူ တရုတ်ဦးရေ အခုထက် ပိုမိုများပြားနိုင်ခြေ ရှိသည်။ ယနေ့တွင် ပြည်တွင်း ကန့်သတ်ချက်များကြောင့် ငွေကြေးတတ်နိုင်သည့် တရုတ်လူမျိုး မိဘများသည် မိမိတို့၏ သားသမီးများအား [[ထိုင်းနိုင်ငံ|ထိုင်း]]၊ [[မလေးရှားနိုင်ငံ|မလေး]]၊ [[စင်ကာပူနိုင်ငံ|စင်္ကာပူ]] သို့မဟုတ် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု|အမေရိက]] စသည့် နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များသို့ ပို့ဆောင်ကာ တက္ကသိုလ် ပညာကို ဆက်လက် ဆည်းပူးစေသည်။ <ref>{{cite news |first=Htet |last=Win |url=http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=3799 |title=The Road To Riches? |publisher=[[The Irrawaddy]] |date=[[2004-07]] |accessdate=2006-06-05 |archivedate=3 August 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100803122357/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=3799 }}</ref>
== သမိုင်း ==
[[File:Yunnanese Temple in Mandalay.jpg|thumb|250px|မန္တလေးမြို့ရှိ ယူနန်ဘုံကျောင်း]]
သမိုင်းမှတ်တမ်းများအရ တရုတ်လူမျိုးများ မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်သည့် အစောဆုံးကာလမှာ တရုတ် ဆုန့်မင်းဆက် (အေဒီ ၉၆၀ မှ ၁၂၇၉)၊ [[ပုဂံခေတ်]]ကာလ ဝန်းကျင်တွင် ဖြစ်သည်။ ၁၈ ရာစုနှစ်ပိုင်းတွင် မင်မင်းဆက်မှ သမီးတော်တစ်ဦးသည် လက်ရှိ ရှမ်းပြည်နယ် မြောက်ပိုင်းရှိ ကိုးကန့်ဒေသတွင် အခြေချခဲ့သည်။ တရုတ်ကုန်သည်များမှာမူ [[ဧရာဝတီမြစ်]]ဝှမ်းရှိ [[ဗန်းမော်မြို့]]အထိ သွားရောက် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ကြသည်။ ထိုစဉ်က မြို့တော် [[အမရပူရမြို့]]တွင် အခြေချ နေထိုင်လာကြသည်။ ၁၈၅၉ ခုနှစ် [[မင်းတုန်းမင်း]]က မြို့တော်ကို အမရပူရမြို့မှ [[မန္တလေးမြို့]]သို့ ပြောင်းရွှေ့ချိန်တွင် တရုတ်ရပ်ကွက်သာလျှင် အမရပူရတွင်ပင် နေရစ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။
၎င်းတို့၏ နောက်လာနောက်သားများသည် ဒေသခံများနှင့် စုလျားရစ်ပတ်ကြကာ အမရပူရမြို့ခံ ဖြစ်လာတော့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသို့ အလုံးအရင်းလိုက် ပြောင်းရွှေ့သည့် တရုတ်လူမျိုး နောက်တစ်သုတ်မှာ ၁၈၀၀ ပြည့်နှစ် နောက်ပိုင်း [[ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီခေတ်]]တွင် ဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီအစိုးရက တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံသားများ မြန်မာသို့ ပြောင်းရွှေ့ နေထိုင်ရေးကို အားပေးသည်။ ထို့အပြင် ကြီးပွားချမ်းနိုင်သည့် အခွင့်အလမ်းများလည်း ရှိသောကြောင့် တရုတ်လူမျိုး အမြောက်အမြား မြန်မာပြည်သို့ ရောက်လာကြသည်။ တချို့မှာ မလေးရှားနိုင်ငံမှ တစ်ဆင့် ရောက်လာကြသည်။ <ref name="ls" /> <ref>{{cite news |first=Pho Thar |last=Aung |url=http://www.irrawaddy.org/opinion_story.php?art_id=381 |title=Tango with China |publisher=[[The Irrawaddy]] |date=2003-09-16 |accessdate=2006-06-05 |archivedate=3 September 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100903200836/http://irrawaddy.org/opinion_story.php?art_id=381 }}</ref>
၁၉၄၉ ခုနှစ် တရုတ်ကွန်မြူနစ်တို့က ကွန်မင်တန်ပါတီနှင့် တိုက်ခိုက်သည့် ပြည်တွင်းစစ်ပွဲကို အနိုင်ရကာ [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ]]ကို ထူထောင်စဉ် မြန်မာနိုင်ငံသည် တရုတ်ကွန်မြူနစ်အား ပထမဦးဆုံး အသိအမှတ်ပြုသည့် နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ထိုစဉ်က မြန်မာအစိုးရသည် မြန်မာပြည်တွင်းရှိ တရုတ်များအား နိုင်ငံခြားသားများ အဖြစ် ဆက်ဆံခဲ့သည်။ မြန်မာပြည်ရှိ တရုတ်လူမျိုးများအား နိုင်ငံခြားသားကတ်(FRCကတ်) များ ထုတ်ပေးပြီး တရုတ်နိုင်ငံသားဟု သတ်မှတ်ကာ အခွင့်အရေး အမျိုးမျိုးကို ကန့်သတ် ထားသည်။ မြန်မာပြည်ရောက် ကုလား (အိန္ဒိယနိုင်ငံသား) များကိုလည်း အလားတူပင် ပြု မူ ဆက်ဆံခဲ့သည်။ <ref name="ms">{{cite book|author=Martin Smith|year=1991|title=Burma - Insurgency and the Politics of Ethnicity|url=https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit|publisher=Zed Books|location=London,New Jersey|pages=[https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit/page/153 153]–154,225–226,98,39}}</ref>
၁၉၆၂ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း အာဏာသိမ်းပြီးနောက် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အကြီးအကဲ ဖြစ်လာသည်။ သူကိုယ်၌က တရုတ်သွေးစပ်သည့် ကပြား ဖြစ်သော်လည်း မြန်မာပြည်တွင်း၌ တရုတ်စာ သင်ကြားမှုကို ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ တရုတ်များ မြန်မာပြည်မှ ထွက်ခွာသွားရန် နည်းအမျိုးအမျိုးဖြင့် ကြံစီခဲ့သည်။ ထိုစဉ်အခါက ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် တရုတ် - ဗမာ လူမျိုးရေး အဓိကရုဏ်းကို နေဝင်းအစိုးရက ကန့်လန့်ကာနောက်ကွယ်မှ အားပေးအားမြောက်ပြုသည်ဟု အများက ယုံကြည်ထားကြသည်။<ref name="ms"/>
ပြည်သူလူထုမှာ လူသုံးကုန်ပစ္စည်းရှားပါးခြင်း၊ ကုန်ဈေးနှုန်း အဆမတန် မြင့်တက်ခြင်း၊ ငွေကြေးဖောင်းပွခြင်း စသည့် ပြဿနာများမှ လူမျိုးရေး အဓိကရုဏ်းဘက်သို့ အာရုံပြောင်းသွားကြသည်။
ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းက မြန်မာပြည်တွင် မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ်ကို ကျင့်သုံးခဲ့ပြီး အရပ်သားပိုင် ပစ္စည်းဥစ္စာများနှင့် လုပ်ငန်းများကို ပြည်သူပိုင်သိမ်းခဲ့သည်။ တရုတ်ကျောင်းများအပါအဝင် ကျောင်းအားလုံး ပြည်သူပိုင် အသိမ်းခံရသည်။ တရုတ်ပိုင် လုပ်ငန်းများ အသိမ်းခံရပြီးနောက် တရုတ်လူမျိုး ၁ သိန်းခန့်သည် မြန်မာပြည်ကို စွန့်ခွာကာ အခြားတိုင်းပြည်များသို့ ရွှေ့ပြောင်း သွားကြသည်။<ref name="ms"/><ref>{{cite book |last=Steinberg |first=David L. |title=Burma: The State of Myanmar |url=https://archive.org/details/burmastateofmyan0000stei |year=2002 |publisher=Georgetown University Press |isbn=0-87840-893-2 }}</ref> ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းလက်ထက်တွင် ဤကဲ့သို့ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများအပြင် စီးပွားရေး ချွတ်ခြုံကျလာသောကြောင့် တရုတ်အတော်များများသည့် တိုင်းတစ်ပါးသို့ ပြောင်းရွှေ့ကုန်ကြသည်။
ယနေ့ မြန်မာပြည်တွင် ကျန်ရစ်နေသည့် တရုတ်များသည် အများအားဖြင့် [[ရန်ကုန်မြို့|ရန်ကုန်]]၊ မန္တလေး၊ [[တောင်ကြီးမြို့|တောင်ကြီး]]၊ [[ပဲခူးမြို့|ပဲခူး]] စသည့် မြို့ကြီးများနှင့် အနီးတစ်ဝိုက်တွင် နေထိုင်ကြသည်။ Global Witness ၏ စာရင်းအရ မန္တလေးမြို့လူဦးရေ၏ ၃၀ % ခန့်မှာ တရုတ်လူမျိုးများ ဖြစ်သည်ဟု သိရသည်။
== မြန်မာရှိ ထင်ရှားသူ တရုတ်များ ==
* [[:en:Aung Gyi|U Aung Gyi]]<ref name="ms"/> - leading army dissident and Ne Win's former deputy/co-conspirator in the 1962 coup
* [[:en:Aw Boon Haw|Aw Boon Haw]] (Hakka) - Inventor of [[Tiger Balm]]
* [[:en:Aw Boon Par|Aw Boon Par]] (Hakka) - Brother of [[Aw Boon Haw]]
* [[:en:U Shwe|U Shwe]], Chairman of Shwe Thazin Syndicate, War War Win Bean Factory, Shwe Nan Daw, Sein Nan Daw, Yadanar Nan Daw, War War Win Gold Shop - The Notorious Liaison between SPDC & Chinese Communist Gov to support the Longevity of Junta & its murder of monks.
* [[:en:Eike Htun|Eike Htun]]<ref>{{cite news|first=Michael |last=Backman |url=http://www.theage.com.au/articles/2003/03/19/1047749824134.html |title=
Burma's banking meltdown goes unnoticed beyond its borders |publisher=[[The Age]] |date=2003-03-30| accessdate=2006-06-22}}</ref> (Kokang) - Managing director of Olympic Construction Co. and deputy chairman of Asia Wealth Bank, two large conglomerates in Burma
* [[:en:Kyin Pein aka Loo Kyin Pein of Shwe Latha Company|Kyin Pein aka Loo Kyin Pein of Shwe Latha Company]]-The Notorious Nationwide Non-Attorney Bribing Brokers for Cases at Courts& Police Stations who was responsible for Mass Gathering of Swan Ar Shin Gangsters to kill & beat monks in September 2007.
* [[:en:Khun Sa|Khun Sa]] (Kokang) - Major Southeast Asian druglord
* [[ခင်ညွန့်၊ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး|ခင်ညွန့်]] (Hakka) <ref>{{cite web |last=Kuppuswamy |first=C.S. |date=2004-09-11 |url=http://www.southasiaanalysis.org/papers12/paper1161.html |title=MYANMAR: The shake- up and the fall out. |publisher=South Asia Analysis Group |dateformat=dmy |accessdate=22 May 2006 |archivedate=4 October 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091004231749/http://www.southasiaanalysis.org/papers12/paper1161.html }}</ref> - မြန်မာနိုင်ငံ ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း (၂၀၀၃ - ၂၀၀၄)၊ ထောက်လှမ်းရေး အကြီးအကဲ (၁၉၈၃ - ၂၀၀၄)
* [[:en:Lo Hsing Han|Lo Hsing Han]] (Kokang) - Major Southeast Asian druglord
* [[:en:Steven Law (Tun Myint Naing)|Steven Law]] (also known as [[Tun Myint Naing]]; Kokang) - Managing director of [[Asia World Company]], a major Burmese conglomerate and son of Lo Hsing Han
* [[ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း]] (Hakka)<ref>{{cite book | first=S.T. | last=Leong | authorlink=S.T. Leong | year=1997 | title=Migration and Ethnicity in Chinese History | publisher=[[Stanford University|Stanford University Press]]}}</ref> - နိုင်ငံတော် အကြီးအကဲ (1960s - 1980s)
* [[:en:Pheung Kya-shin|Pheung Kya-shin]] - leader of Kokang Special Region and Myanmar National Democratic Alliance Army
* [[စန်းယု]] (Hakka) - သမ္မတ (၁၉၈၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ)
* [[:en:Serge Pun|Serge Pun]]<ref>{{cite news|first=Michael |last=Backman
|url=http://www.theage.com.au/articles/2003/03/19/1047749824134.html |title=
Burma's banking meltdown goes unnoticed beyond its borders |work=The Age |publisher=[[The Age]] |date=2003-03-30| accessdate=2006-06-22}}</ref> - Proprietor of Yoma Bank, a major banking chain in Myanmar and chairman of First Myanmar Investment Co. Ltd (FMI), one of Myanmar's leading investment companies<ref>{{cite news |author=Zaw Htet |title=FMI profits beat the business blues |url=http://www.myanmar.com/myanmartimes/MyanmarTimes18-342/b001.htm |publisher=The Myanmar Times |date=2006-11-13 |accessdate=2006-11-26 |archivedate=16 April 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080416220046/http://www.myanmar.com/myanmartimes/MyanmarTimes18-342/b001.htm }}</ref>
* [[:en:Taw Sein Ko|Taw Sein Ko]] (Hokkien)<ref>{{cite book|first=Paul | last=Strachan | year=1989 | title=Pagan - Art and Architecture of Old Burma | publisher=Kiscadale}}</ref> - eminent Director of Archaeology (1901-1915)
* [[:en:Thakin Ba Thein Tin|Thakin Ba Thein Tin]]<ref name="ms"/> - Communist leader from the 1970s to the 1990s
* [[:en:Maung Aye|Maung Aye]] - Vice chairman of SPDC and Chief of Staff of Armed Forces
* Major General [[:en:Kat Sein|Kat Sein]] - former Minister of Health
* Dr. [[:en:Kyaw Myint|Kyaw Myint]] - (Minister of Health)
* [[:en:Myo Thant|Myo Thant]] - Former Minister of Information under SLORC
* Colonel [[:en:Tan Yu Sai|Tan Yu Sai]] - Minister of Trade under Ne Win's government
* Colonel [[:en:Kyi Maung|Kyi Maung]]- NLD member (1989-2004) and Army Commander of Rangoon in 1960s
* [[:en:U Thaung|U Thaung]] - Minister of Labour & Technical Science, Retired Legion and Ambassador
* [[:en:Lun Thi|Lun Thi]] - Minister of Energy
* [[:en:Thein Sein|Thein Sein]] - First Secretary of SPDC
* [[:en:Kyaw Ba|Kyaw Ba]] - General Formal Minister of Hotel and Tourism
* Colonel[[:en:Myo Aung|Myo Aung]] - Mayor of YCDC , Younger brother of Ba Thein Tin
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
== ပြင်ပလင့်ခ်များ ==
* [http://newidea.nandaw.net/ Newidea! Myanmar information Web Site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060507103249/http://newidea.nandaw.net/ |date=7 May 2006 }}
* [http://mocsa.org.tw/ Burma Overseas Chinese Student Association] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060423014826/http://mocsa.org.tw/ |date=23 April 2006 }}
* [http://www.gqb.gov.cn/ Overseas Chinese Affairs Office of the State Council of the People's Republic of China] (Chinese-language only)
* [http://163.29.16.16/english/index.asp Overseas Chinese Affairs Commission, R.O.C.] {{Webarchive|url=https://archive.is/20041029031455/http://163.29.16.16/english/index.asp |date=29 October 2004 }}
* [http://www.irrawaddy.org/research_show.php?art_id=446 Chronology of Chinese-Burmese Relations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100506181639/http://www.irrawaddy.org/research_show.php?art_id=446 |date=6 May 2010 }} of ''The Irrawaddy''
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံလူမျိုးများ]]
400n8tp9j4zue5abqufpdsoaafjk89z
မာသာ ထရီဆာ
0
10978
751971
679024
2022-07-22T00:29:27Z
210.14.100.64
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox religious biography
| background = royalblue
| name = မာသာ ထရီဆာ
| image = MotherTeresa 090.jpg
| caption = အပြာစင်းနှင့် အဖြူရောင်ခေါင်းပေါင်း ဝတ်ဆင်ထားသော မာသာ ထရီဆာ
| religion = [[ကက်သလစ် အသင်းတော်|ကက်သလစ်]]
| institute = Missionaries of Charity
| nationality = အိန္ဒိယနှင့် အယ်လ်ဘေးနီးယား
| ethnicity = အယ်လ်ဘေးနီးယား
| birth_name = Agnes Gonxhe Bojaxhiu
| birth_date = {{birth date|1910|8|26}}
| birth_place = {{longitem|Üsküb၊ [[အော့တမန် အင်ပိုင်ယာ]] (ယခု Skopje၊ [[မြောက်မက်စီဒိုးနီးယားနိုင်ငံ]])}}
| death_date = {{death date and age|1997|9|5|1910|8|26}}
| death_place = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၊ [[ကာလကတ္တားမြို့]]
| title = Superior General
| period = ၁၉၅၀–၁၉၉၇
| successor = [[:en:Sister Nirmala|Nirmala Joshi]]
}}
'''မာသာ ထရီဆာ (Saint Teresa of Calcutta ကာလကတ္တားမြို့မှ စိန့်ထရီဆာ)''' (၂၆ ဩဂုတ် ၁၉၁၀ - ၅ စက်တင်ဘာ ၁၉၉၇) ၏ မူရင်းအမည်မှာ အဂ္ဂနက်စ် ဂွန်ရှာ ဘိုဂျာရှား(Agnes Gonxha Bojaxhiu) ဖြစ်သည်။<ref>"[http://www.britannica.com/eb/article-9071751/Blessed-Mother-Teresa Blessed Mother Teresa]". (2007). ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved 4 July 2010.</ref> အယ်ဘေးနီးယားလူမျိုး တစ်ဦးဖြစ်ပြီး <ref name="spink">Spink, Kathryn (1997). ''Mother Teresa: A Complete Authorized Biography''. New York. HarperCollins, pp.16. [[Special:Booksources/0062508253|ISBN 0-06-250825-3]].</ref><ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/liturgy/saints/ns_lit_doc_20031019_madre-teresa_en.html |title=Mother Teresa of Calcutta (1910–1997) |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=2010-08-24}}</ref> ယခင်ယူဂိုးဆလာဗီးယားနိုင်ငံ၊ င ၁၉၁၀ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ၊ ၂၆ရက်နေ့က ဖွားမြင်သည်။ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]သား<ref>{{cite web |url=http://www.lucidcafe.com/library/95aug/motherteresa.html |title=Mother Teresa | Humanitarian |publisher=Lucidcafe.com |date= |accessdate=2010-08-24 |archivedate=24 July 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100724034251/http://www.lucidcafe.com/library/95aug/motherteresa.html }}</ref> '''ကက်သလစ်''' ခရစ်ယာန် သီလရှင် တစ်ပါးဖြစ်သည်။ အသက် ၁၈နှစ်အရွယ်တွင် ဘာသာရေးဟောပြောပွဲများ တက်ရောက်ခဲ့ရာမှ ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ အပြီးအပိုင်ဝင်ရောက်ကာ သာဿနာအကျိုးပြုလုပ်ငန်းများတွင် ဇောက်ချထမ်းဆောင်တော့သည်။ ၁၉၂၈ခုနှစ်တွင် Sister of Our Lady of Loretor သီလရှင်အသင်းသို့ ဝင်ရောက်သည်။ ၁၉၂၉တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ ဒပ်ဗလင်မြို့အနီးရှိ ခရစ်ယာန်ကျောင်းတိုက် တစ်ခုတွင် ဘာသာရေးသင်တန်းများ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ထိုနောက် သီလရှင်အဖြစ် ခံယူကာ ကိုလ်ကတ္တားမြို့ရှိ စိန့်မေရီ အထက်တန်းကျောင်းတွင် ၁၇နှစ်တိုင်တိုင် စာပေသင်ကြားပို့ချခဲ့သည်။
သူမသည် ၁၉၅၀ တွင် [[ကာလကတ္တားမြို့]]၌ သာသနာပြုအသင်းကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ ၄၅ နှစ်တာ ကာလအတွင်း မိဘမဲ့ကလေးများ၊ ဆင်းရဲနွမ်းပါးသူများ၊ နာမကျန်းသူများအား ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်ခဲ့သလို သာသနပြုအသင်း တိုးချဲ့နိုင်ရေးအတွက် ဦးစီးဦးဆောင်ပြုခဲ့သည်။ သူမကွယ်လွန်ပြီးနောက် [[ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး ဂျွန်ပေါ ဒုတိယ]] က Blessed Teresa of Calcutta (ကောင်းချီးပေးခံရသူ ကာလကတ္တားမှ ထရီဆာ) ဘွဲ့ကို အပ်နှင်းခဲ့သည်။<ref>Associate Press. (14 October 2003). [http://www.cnn.com/2003/WORLD/europe/10/14/rome.teresa.ap/index.html "Full house for Mother Teresa ceremony] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031017021738/http://www.cnn.com/2003/WORLD/europe/10/14/rome.teresa.ap/index.html |date=17 October 2003 }}". CNN. Retrieved 30 May 2007.</ref><ref>"[http://www.britannica.com/eb/article-9071751/Blessed-Mother-Teresa Blessed Mother Teresa]". (2007). ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved 30 May 2007.</ref> အိန္ဒိယအစိုးရက မာသာထရီစာ၏ အသုဘအခမ်းအနားအား နိုင်ငံတော် ဈာပနာအဆင့်ဖြင့် ကျင်းပခဲ့ပြီး နိုင်ငံများစွာတို့မှ အကြီးအကဲများလာရောက်ခဲ့ကြပြီး ဝမ်းနည်းကြောင်း ဖော်ထုတ်ပြောကြားခဲ့ကြသည်။
၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များတွင် Malcolm Muggeridge ရေးသားသည့် ''Something Beautiful for God'' စာအုပ်ကြောင့် မာသာ ထရီဆာသည် ဆင်းရဲနွမ်းပါးသူနှင့် အကူအညီလိုအပ်သူများအား လူသားချင်း စာနာထောက်ထားရန် ဆော်ဩသူ အဖြစ် နိုင်ငံတကာတွင် အမည်ကျော်ကြားလာသည်။ သူမ၏ ပရဟိတ လုပ်ငန်းများကြောင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ်တွင် [[ငြိမ်းချမ်းရေး နိုဘယ်ဆု]]ကိုလည်းကောင်း၊ ၁၉၆၂ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ '''ပက်ဒမာရှာရီ''' ဆု ကိုလည်းကောင်း၊ ၁၉၈၀ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒယနိုင်ငံ၏ အမြင့်ဆုံး ဂုဏ်ထူးဆောင် '''ဘာရတ် ရတနာ'''(Bharat Ratna) ဆုကို ရရှိခဲ့သည်။
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
{{lifetime|၁၉၁၀|၁၉၉၇}}
[[Category:နိုဘယ်ဆုရ ပုဂ္ဂိုလ်များ]]
[[Category:လူမှုရေး လုပ်ငန်းဖြင့် ထင်ရှားသူများ]]
[[Category:အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]
7drxuy03ced2mbuzug2dvan6wmhb3g4
စစ်ပင်
0
12683
751956
383490
2022-07-21T17:55:51Z
EmeraldRange
49897
wikitext
text/x-wiki
စစ်ပင်သည် 'လီဂူမီနိုးစီး'မျိုးစဉ်တွင်၎င်း၊
'မိုင်မိုစီ'မျိုးစဉ် ခွဲတွင်၎င်း ပါဝင်သည်။ ယင်းကို
သိပ္ပံအမည်အားဖြင့် 'အယ်လ ဗစ်ဇိယာ ပရိုစာရာ' (Albizia procera) ဟု
ခေါ်သည်။ အမြင့်ပေ ၈ဝရှိ၍၊ ပင်စည် ရှည်လျားသည်။
ပင်စည်ကိုင်းနေသည်ကို အများအားဖြင့်တွေ့ရ သည်။ အပင်၏
အမြင့်ပိုင်းတွင် အကိုင်းအလက်များ ဖြာထွက် သည်။ အရွက်များ
အုပ်အုပ်ဆိုင်းဆိုင်း မရှိချေ။ နွေရာသီတွင် အရွက်များကြွေသည်။
အရွက်မှာ ငှက်မွေးကဲ့သို့သော ရွက်ဆိုင် များ နှစ်ထပ်ရှိ၍၊
ရုက္ခဗေဒအလိုအားဖြင့် နှစ်ခါငှက်မွေးရွက် ပေါင်းဟု ခေါ်သည်။
ထိုအရွက်တွင် ငှက်မွေးပုံ ရွက်ငယ်သုံးစုံ မှ လေးစုံထိပါရှိသည်။
အပွင့်အရောင်မှာ အဖြူရောင် ဖြစ်သော် လည်း၊ အဝါရောင်သန်း
နေသည်။ အပွင့်ငယ်၍ အခိုင်လိုက်ပွင့် သည်။ အသီးမှာ
သီးတောင့်မျိုး ဖြစ်၍ အညိုရောင်ရှိသည်။ အလျား ၄ လက်မ
မှ ၆ လက်မထိရှိ၍ အနံ ၁/၂ လက်မမှ ၉/၁ဝလက်မ
ထိရှိသည်။ အခေါက်မှာ ချောမွှတ်၍ အဝါနုရောင် သို့မဟုတ်
အစိမ်းရောင်သန်းလျက်ရှိသည်။ အကာမှာထူ၍ ခပ်ဖြူဖြူ
အရောင်ရှိသည်။ အညိုရောင်အနှစ်တွင် အရေး ကြောင်းများ
ပါရှိသည်။ အိမ်ဆောက်လုပ်ရာတွင် စစ်ပင်၏ အနှစ်ကို
အိမ်တိုင်အဖြစ်အသုံးပြု လေ့ရှိသည်။ ထို့ပြင် လယ်ယာ
စိုက်ပျိုးကရိယာများ ပြုလုပ်ရာတွင်လည်း ယင်းကို အသုံးပြုလေ့ရှိသည်။
စစ်ပင်သည် ရင့်သန်လွယ်သော အပင်မျိုးဖြစ်သည်၊ ကုက္ကိုပင်ထက်ပင်
လျင်မြန်စွာ ကြီးထွားလာတတ်သည်။ သို့သော် အရွက်များအုပ်အုပ်
ဆိုင်းဆိုင်းမရှိသဖြင့် ကုက္ကိုပင် လောက်အရိပ်မကောင်းလှချေ။
စစ်ပင်သားသည် ဆန်ထောင်း မောင်းပြုလုပ်ရန်အတွက် ကောင်း
သည်။ စစ်ပင်ကို ကုက္ကိုပင်ကဲ့ သို့ မျိုးစေ့မှ၎င်း၊ အကိုင်းများကို
ဖြတ်၍၎င်း၊ မျိုးပွားယူနိုင် သည်။ စစ်ပင်ကို နုံးမြေပေါများရာ
ချောင်းကမ်းပါးများ၌ အများအားဖြင့် တွေ့ရသည်။ စိမ့်ပေါသော
နေရာများ၌လည်း တွေ့ရ တတ်သည်။ ဟိမဝန္တာတောင်အနိမ့်ပိုင်း
တွင် စစ်ပင်ကို တွေ့ရသည့် အပြင် ယမုနာမြစ်ဝှမ်းအရှေ့ဘက်မှ
အာသံပြည်နယ်၊ ဗင်္ဂလား၊ ချိုတာနဂ္ဂပူ၊ အိန္ဒိယကျွန်ဆွယ်၊ မြန်မာ
နိုင်ငံ၊ ကပ္ပလီကျွန်းတိုင် အောင် အနှံ့အပြားတွေ့ရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံနှင့်
အာသံပြည် နယ်တွင် စစ်ပင်များသည် ထန်းတော၊ အုန်းတောကဲ့သို့
စုရုံး၍ ပေါက်လျက် တွေ့ရှိရသည်။
<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)</ref>
== ကိုးကား ==
<references/>
[[Category:အပင်များ]]
f71zh603b5zk2fd9kg02np743u5ziie
ခန်းပတ်မင်းကြီး
0
13677
751910
749066
2022-07-21T12:22:03Z
ကောင်းဗလ
100277
wikitext
text/x-wiki
==ခန်းပတ်မင်းကြီး (မြန်မာ ၁၁၈၂-၁၂၅၈)==
'ပုခန်းမှာလေ၊
• လောင်းရှည်မှာဓား၊
• ခန်းပတ်မှာနား၊
• ရေနံတစ်တိုင် ချင်းရယ်နှင့် လင်းပါ့မလား'။
ဆိုသော [[ဗန်းမော်ဆရာတော်]] ချိုးသောစာတိုကလေးကို မြန်မာသမိုင်း လိုက်စားသူတိုင်း
ကြားဘူးကြပေလိမ့်မည်။ ဤစာပိုဒ်ကလေးမှာ [[မင်းတုန်းမင်း]]တရားကြီးလက်ထက်တွင် ထင်ပေါ် ကျော်စောကြသော လွှတ်တော်ဝန်ကြီး လေးပါးတို့၏ အကြောင်းကို ပြက်ရယ်ပြုကာ ချိုးထားသော စာပင် ဖြစ်သည်။ [[ပခန်းမင်းကြီးဦးရန်ဝေး|ပုခန်းဝန်ကြီး]]မှာ လေနာရောဂါ ရှိကြောင်း၊ [[လောင်းရှည်ဝန်ကြီး]]မှာ ၁၂၂၈ ခုနှစ် မြင်ကွန်းနှင့် မြင်းခုံတိုင်မင်းသားတို့ ပုန်ကန်စဉ်က ဓားထိဖူး
ကြောင်း၊ ခန်းပတ်မင်းကြီးမှာ နားလေးကြောင်း၊ ထို့ကြောင့် [[ရေနံချောင်းမင်းကြီး]] တစ်ပါးတည်းနှင့် အမှုတော်ကုန်စင်အောင် ထမ်းဆောင်နိုင်ပါ့မလားဟု စာချိုးခြင်း ဖြစ်ပေသည်။
ထိုဝန်ကြီး ၄ ပါးအနက် ခန်းပတ်ဝန်ကြီးမှာ [[သာယာဝတီမင်း]]၊ [[ပုဂံမင်း]]၊ မင်းတုန်းမင်းနှင့် [[သီပေါမင်း]] လက်ထက်အထိ မင်း ၄ ဆက်တိုင်တိုင် အမှုတော်ထမ်းခဲ့သော ပုဂ္ဂိုလ်ကြီး ဖြစ်သည်။ ဝန်ကြီးမှာ မြန်မာစာပေ အစီအကုံး အနှုန်းအဖွဲ့တို့တွင် ကောင်းမွန်သည်သာမက အင်္ဂလိပ်စာ၊ ပြင်သစ်စာတို့ကိုလည်း
တတ်မြောက် ကျွမ်းကျင်သည်။ အထူးသဖြင့် ထိုခေတ် အခါက အင်္ဂလိပ်စကား အပြောကောင်းသူများအထဲတွင် တစ်ဦးအပါအဝင် ဖြစ်ပေသည်။ ထို့အပြင် ထိုခေတ် အခါက ကျွမ်းကျင်မှု မရှိသေးသော ငွေရေးကြေးရေး စာရင်းအင်းများကိုလည်း နိုင်နင်းသောပုဂ္ဂိုလ်ဟု ထင်ရှားခဲ့သည်။
ဖခင်မှာ ဘကြီးတော်ဘုရားလက်ထက် စစ်သူကြီး [[မဟာဗန္ဓုလ]]နှင့်အတူ အင်္ဂလိပ်မြန်မာ ပထမစစ်ပွဲကို ယှဉ်နွဲတိုက်ခိုက်ခဲ့သူ အတွင်းဝန်မင်း ဦးရန်ငူး ဖြစ်သည်။ ဦးရန်ငူးမှာ သံလျင်တိုက်ပွဲတွင် ကျဆုံးခဲ့သည်။
ခန်းပတ်မင်းကြီးကို သက္ကရာဇ် ၁၁၈၂ ခုနှစ်တွင် အင်းဝမြို့၌ ဖွားမြင်သည်။ ငယ်မည်မှာ ဦးရွှေမောင် ဖြစ်ပေသည်။ သင်ရိုးသင်တန်း ကျမ်းဂန်များကို သင်ကြားတတ်မြောက်ခဲ့ပြီးနောက် သာယာဝတီမင်းထံတွင် အမှုတော်ထမ်းရွက်သည်။
၁၂ဝ၃ ခုနှစ်တွင် သာယာဝတီမင်းသည် ရန်ကုန်မြို့သို့ စုန်တော်မူလာပြီးနောက် ရွှေတိဂုံစေတီတော်တွင် ရွှေသင်္ကန်းကပ်လှူ၍ ခေါင်းလောင်းတော်ကြီး သွန်းလုပ်လှူဒါန်းတော်မူစဉ်၊ ဦးရွှေမောင်မှာ လွှတ်တော် စာရေးကြီးအဖြစ်ဖြင့် လိုက်ပါအမှုထမ်းရသည်။ သားတော် ပုဂံမင်းလက်ထက်တွင် စာရေးကြီးရာထူးမှ လျှောကျလျက်ရှိသည်။ ညီတော် မင်းတုန်းမင်းတရားကြီး လက်ထက်တွင် ရတနာသိင်္ဃမြို့တွင် ဝန်ထောက်စိုး လေးဆယ်၊ ဒိုင်းဝန်ရာထူးဖြင့် ချီးမြှင့်ခန့်ထား
ခြင်း ခံရသည်။ ထို့နောက် ခန်းပတ်မြို့စား အတွင်းဝန်၊
ဝင်းဒိုင်းခုနစ်စုဆိုင်ရာဝန်ကြီး ခန့်ထားပြန်သည်။ မင်းတုန်းမင်းတရားကြီး မကျန်းမမာရှိသည့်အခိုက် ရှင်ဖြူမရှင် မင်းဖုရားခေါင်ကြီးနှင့် တိုင်ပင်၍ သီပေါမင်းသား အား အိမ်ရှေ့မင်းသားအရာ တင်မြှောက်ကြသော မှူးတော် မတ်တော်ကြီးများအထဲတွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးလည်း တစ်ဦးအပါအဝင် ဖြစ်သည်။
သီပေါမင်းလက်ထက်တော်တွင် သတိုးမင်းကြီး သီရိမဟာ မင်းခေါင် ဥဇနာဘွဲ့ဖြင့် အမှုတော်ကို ဆက်လက် ထမ်းရွက်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် မင်းကြီးမှာ ကြာရှည်စွာ အမှုတော် မထမ်းဆောင်ရသေးမီ၊ ရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခြင်းခံရသည်။ ရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခြင်းခံရသည့် အကြောင်းရင်းကား သီပေါမင်းနှင့် [[ဒိုင်းခင်ခင်]]တို့ ချစ်ကြိုက်ရည်ငံရှိနေကြောင်းကို မိဖုရားကြီး သိသောအခါ ဒိုင်းခင်ခင်နှင့်တကွ မိဖုရားဆွေမျိုးအားလုံးတို့မှာ
သုတ်သင်ပစ်ခြင်း ခံရသည်။ ခန်းပတ်မင်းကြီးမှာ ဒိုင်းဝန်မင်း၏ ဖခင်ဖြစ်၍ ဒိုင်းခင်ခင်၏ အဖိုးဖြစ် သောကြောင့် ကံကောင်းထောက်မသဖြင့် ကွပ်မျက်ခြင်းမခံရဘဲ၊ ရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခြင်းသာ ခံရလေသည်။သီပေါမင်းလက်ထက်တော်တွင် သတိုးမင်းကြီး သီရိမဟာ မင်းခေါင် ဥဇနာဘွဲ့ဖြင့် အမှုတော်ကို ဆက်လက် ထမ်းရွက်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် မင်းကြီးမှာ ကြာရှည်စွာ အမှုတော် မထမ်းဆောင်ရသေးမီ၊ ရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခြင်းခံရသည်။ ရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခြင်းခံရသည့် အကြောင်းရင်းကား သီပေါမင်းနှင့် ဒိုင်းခင်ခင်တို့ ချစ်ကြိုက်ရည်ငံရှိနေကြောင်းကို မိဖုရားကြီး သိသောအခါ ဒိုင်းခင်ခင်နှင့်တကွ ဆွေမျိုးတို့မှာ သုတ်သင်ပစ်ခြင်း ခံရသည်။ ခန်းပတ်မင်းကြီးမှာ ဒိုင်းဝန်မင်း၏ ဖခင်ဖြစ်၍ ဒိုင်းခင်ခင်၏ အဖိုးဖြစ်သောကြောင့် ကံကောင်းထောက်မသဖြင့် ကွပ်မျက်ခြင်းမခံရဘဲ၊ ရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခြင်းသာ ခံရလေသည်။ ခန်းပတ်မင်းကြီး၏ သမီးဖြစ်သူ ခင်ခင်မကြီးမှာလည်း ဒိုင်းဝန်မင်းနှင့် မောင်နှမရင်းတော်သည့်တိုင် ဒိုင်းခင်ခင်နှင့် သွေးသားမတော်စပ်သဖြင့် ကွပ်မျက်ခြင်းမခံရပေ။ မင်းကြီးရာထူးမှ နုတ်ပယ်ခံရပြီးနောက် ဇာတိ အင်းဝသို့ပြန်၍ အခြေချခဲ့ရာ သမီးတော်ကြီးသည် ဖခင်နှင့်အတူလာရောက် နေထိုင်ခဲ့သည်။ မင်းကြီးသည် မြေးတော် မောင်မောင်လှကလေးကို အချစ်ဆုံးဖြစ်၍ အင်းဝတွင် အတူနေစေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံကို ဗြိတိသျှအစိုးရတို့ သိမ်းပိုက်ပြီးသည့်နောက် မင်းကြီးမှာ ရိက္ခာငွေ တစ်လလျှင် ၁ဝဝိ (တစ်ရာကျပ်)မျှ ထောက်ပံ့ခြင်း ရရှိခဲ့ပေသည်။ မင်းကြီးနာမကျန်းဖြစ်သည့်အခါ မြေးတော်များမှ လာရောက်ပြုစုခဲ့သည်။ ၁၂၅၈ ခုနှစ်၊ အသက် ၇၆ နှစ်အရွယ်တွင် အနိစ္စရောက်လေသည်။
<ref>ခန်းပတ်မင်းကြီးရာဇဝင်</ref> <ref>မင်းကြီး၏ဆွေနွယ်မျိုးနွယ်များဆီကကြားရသည့် သတင်းစကားအရ မင်းကြီးတွင် သားသမီးနှစ်ဦးရှိရာ [[ခင်ခင်မကြီး (ခန်းပတ်သခင်ကြီး) ]]နှင့် မောင်မောင်ဘိုကြီးဟူ၍ ဖြစ်သည်။ ထိုနှစ်ဦးတွင် ခင်ခင်မကြီးသည် ငယ်စဉ်ကပင် တောင်တွင်းကြီး၌ အခြေချနေထိုင်ရင်း နတ်မောက်မြို့သူကြီးအမျိုးတော်စပ်သူ မောင်ဘိုးလှခေါ် အောင်မောင်းနှင့် အိမ်ထောင်ရက်သားကြပြီး မောင်မောင်လှ၊ ခင်ခင်မလတ်နှင့် ခင်ခင်မလေးတို့ကို မွေးဖွားခဲ့သည်။ ဒိုင်းခင်ခင်နန်းတော်ရောက်စကပင် ခင်ခင်ကြီး၏ မျိုးဆက်များသည် ပြည် ဥယျာဉ်ရွာသို့ ရောက်နေနှင့်ကြသည်။
မောင်မောင်ဘိုးကြီးမှာ ဒိုင်းဝန်မင်း ဦးဘိုကြီး၏ ငယ်နာမည်ဖြစ်သည်။ သူ့မျိုးဆက်ကား မကျန်ရှိပေ။
မင်းကြီး၏ မျိုးဆက်များသည် ဘုန်းတော်ကြီးဘုရား၏ မျိုးဆက်များနည်းတူ ပါတော်မူပြီးနောက်တွင် လူသူမထင်မရှားရှိစွာနေခဲ့ရပြီး လက်ရှိမျိုးဆက်များသည် ပြည် ဥယျာဉ်ရွာတွင်လည်းကောင်း နတ်တလင်းနယ်အရှေ့ခြမ်းတွင်လည်းကောင်း သက်ရှိထင်ရှားရှိနေဆဲဖြစ်ပါသည်။ </ref>
== ကိုးကား ==
<references/>
{{ကုန်းဘောင်ခေတ်}}
[[Category:ကုန်းဘောင်ခေတ်]]
[[Category:မြန်မာ မှူးမတ်များ]]
pbgepyb4i5qvf25f6vqsz0bzribihgk
ဟုမ္မလင်းမြို့
0
20261
751973
749151
2022-07-22T02:03:12Z
Fluffi Rowr
56945
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|official_name = ဟုမ္မလင်းမြို့
|native_name =
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_map =မြန်မာနိုင်ငံ
|pushpin_map_caption = ဟုမ္မလင်းမြို့ တည်နေရာ
|image_skyline =
|image_map =
|map_caption =
|subdivision_type = နိုင်ငံ
|subdivision_name = {{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
|subdivision_type1 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ|တိုင်းဒေသကြီး]]
|subdivision_name1 = {{flag|စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး}}
|subdivision_type2 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ|ခရိုင်]]
|subdivision_name2 = [[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]]
|subdivision_type3 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့နယ်များ|မြို့နယ်]]
|subdivision_name3 = [[ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်|ဟုမ္မလင်း]]
|unit_pref = Imperial
|area_total_km2 =
|population =
|population_as_of =
|population_blank1_title = Ethnicities
|population_blank2_title = Religions
|population_density_km2 = auto
|coordinates_display = d
|coordinates_region = MM
|latNS = N
|latd = 24
|latm = 53
|lats = 20
|longEW = E
|longd = 94
|longm = 55
|longs = 26
|elevation_ft =
|elevation_m =
|timezone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
|utc_offset = +6.30
|website =
}}
'''ဟုမ္မလင်းမြို့''' သည် [[စစ်ကိုင်းတိုင်း]]၊ [[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]] အတွင်း ပါဝင်ခဲ့၍
[[ချင်းတွင်းမြစ်]]၏ လက်ဝဲဘက် ကမ်းပေါ်တွင် [[ကင်းတပ်မြို့]]မှ
မိုင် ၁၃ဝ အကွာ၌ တည်ရှိသည်။ မိုးအခါတွင်ချင်းတွင်းမြစ်
တစ်လျှောက် မီးသင်္ဘောများသည် ဟုမ္မလင်း အထိ ဆန်တက်
နိုင်ပေသည်။ မြစ်လမ်းအားဖြင့် [[ပခုက္ကူမြို့]]မှ ၃၉၇ မိုင်ကွာဝေးသည်။
ခန္တီးခရိုင်အတွင်းပါဝင်ခဲ့သည့် ဟုမ္မလင်းတိုင်းခွဲ၏ ရုံးစိုက်မြို့လည်း
ဖြစ်ခဲ့သည်။ ယခုအခါ စစ်ကိုင်းတိုင်းအတွင်း၌ ပါဝင်သော ဟုမ္မလင်း
မြို့နယ်၏ ရုံးစိုက်မြို့ ဖြစ်သည်။
၁၈၉၉ ခုနှစ်တွင် နောင်ပကျစ်ရွာအပါအဝင် ဟုမ္မလင်းရွာကို
မြို့အဖြစ် အစိုးရက သတ်မှတ်ကျေညာခဲ့၏။ ဟုမ္မလင်း (ႁုင်းမၢၵ်ႇလၢင်း) ဟူသည်
ရှမ်းဘာသာ ဝေါဟာရဖြစ်၍ ဗမာဘာသာဖြင့် ''ညောင်ပိန္နဲ''ဟု အဓိပ္ပာယ်ရလေသည်။
ဟုမ္မလင်းမြို့တွင် မြို့နယ် အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ အကြီးအကဲ
များ၏ ရုံးများ၊ မြို့နယ် ပညာရေးမှူးရုံး၊ ကုန်သွယ်ရေးရုံး၊
ပြည်သူ့ရဲတပ်ဖွဲ့စခန်း၊ သစ်တောရုံး၊ သမဝါယမမြို့နယ်မှူးရုံး၊
လူဝင်မှုကြီကြပ်ရေးမှူးရုံး စသည်တို့ ရှိသည်။
ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်၏ လူဦးရေမှာ ၁၉၇၂ ခုနှစ် ခန့်မှန်းခြေ
အရ ၉၁ဝဝဝ ဖြစ်၏။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)</ref>နယ်ပိုင်ဝန်ထောက်ရုံးကိုလည်း ဖွင့်လှစ်ကာ အထက်ချင်းတွင်း ခရိုင်မြို့အဖြစ် ရုံးစိုက်ခဲ့သည်။
ပါလီမန်ခေတ် ၁၉၅၇ က ဆရာတော် ပုသိမ် ဦးဝိမလက နာဂတောင်တန်းသို့ သာသနာပြု ကြွရောက်စဉ် ချင်းတွင်း-ဟုမ္မလင်းသွား သင်္ဘောသည် မန္တလေးမှ ထွက်ကာ ပခုက္ကူ၊ မုံရွာ၊ ကနီ၊ မင်းကင်း၊ ကလေးဝ၊ မော်လိုက်၊ ဖောင်းပြင်၊ ဟုမ္မလင်း၊ တရက်စီ ခုတ်မောင်း၍ ညအိပ်သွားရကြောင်း မိန့်သည်။<ref>{{cite book|author=တင်နိုင်တိုး|title=မြန်မာပြည်တစ်ခွင် လမ်းညွှန်|publisher=မဇ္ဈိမစာပေ|page=၁၈၇|date=ဒီဇင်ဘာ ၂၀၁၃}}</ref>
== အထင်ကရပုဂ္ဂိုလ် ==
* စာပေဆုရ စာရေးဆရာ နာဂတောင်တန်း မောင်ကြည်ဇင် (မောင်းခမ်းရွာ)
== ကိုးကား ==
<references/>
{{စစ်ကိုင်းတိုင်း}}
{{မြန်မာတိုင်းနှင့် ပြည်နယ်များ}}
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ]]
[[Category:စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီးရှိ မြို့များ]]
n4xsryqo0zasmaeps759wv0zpipnuod
751974
751973
2022-07-22T02:05:01Z
Fluffi Rowr
56945
စာလုံးပေါင်း ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|official_name = ဟုမ္မလင်းမြို့
|native_name =
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_map =မြန်မာနိုင်ငံ
|pushpin_map_caption = ဟုမ္မလင်းမြို့ တည်နေရာ
|image_skyline =
|image_map =
|map_caption =
|subdivision_type = နိုင်ငံ
|subdivision_name = {{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
|subdivision_type1 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ|တိုင်းဒေသကြီး]]
|subdivision_name1 = {{flag|စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး}}
|subdivision_type2 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ|ခရိုင်]]
|subdivision_name2 = [[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]]
|subdivision_type3 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့နယ်များ|မြို့နယ်]]
|subdivision_name3 = [[ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်|ဟုမ္မလင်း]]
|unit_pref = Imperial
|area_total_km2 =
|population =
|population_as_of =
|population_blank1_title = Ethnicities
|population_blank2_title = Religions
|population_density_km2 = auto
|coordinates_display = d
|coordinates_region = MM
|latNS = N
|latd = 24
|latm = 53
|lats = 20
|longEW = E
|longd = 94
|longm = 55
|longs = 26
|elevation_ft =
|elevation_m =
|timezone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
|utc_offset = +6.30
|website =
}}
'''ဟုမ္မလင်းမြို့''' သည် [[စစ်ကိုင်းတိုင်း]]၊ [[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]] အတွင်း ပါဝင်ခဲ့၍
[[ချင်းတွင်းမြစ်]]၏ လက်ဝဲဘက် ကမ်းပေါ်တွင် [[ကင်းတပ်မြို့]]မှ
မိုင် ၁၃ဝ အကွာ၌ တည်ရှိသည်။ မိုးအခါတွင်ချင်းတွင်းမြစ်
တစ်လျှောက် မီးသင်္ဘောများသည် ဟုမ္မလင်း အထိ ဆန်တက်
နိုင်ပေသည်။ မြစ်လမ်းအားဖြင့် [[ပခုက္ကူမြို့]]မှ ၃၉၇ မိုင်ကွာဝေးသည်။
ခန္တီးခရိုင်အတွင်းပါဝင်ခဲ့သည့် ဟုမ္မလင်းတိုင်းခွဲ၏ ရုံးစိုက်မြို့လည်း
ဖြစ်ခဲ့သည်။ ယခုအခါ စစ်ကိုင်းတိုင်းအတွင်း၌ ပါဝင်သော ဟုမ္မလင်း
မြို့နယ်၏ ရုံးစိုက်မြို့ ဖြစ်သည်။
၁၈၉၉ ခုနှစ်တွင် နောင်ပကျစ်ရွာအပါအဝင် ဟုမ္မလင်းရွာကို
မြို့အဖြစ် အစိုးရက သတ်မှတ်ကြေညာခဲ့၏။ ဟုမ္မလင်း (ႁုင်းမၢၵ်ႇလၢင်း) ဟူသည်
ရှမ်းဘာသာ ဝေါဟာရဖြစ်၍ ဗမာဘာသာဖြင့် ''ညောင်ပိန္နဲ''ဟု အဓိပ္ပာယ်ရလေသည်။
ဟုမ္မလင်းမြို့တွင် မြို့နယ် အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ အကြီးအကဲ
များ၏ ရုံးများ၊ မြို့နယ် ပညာရေးမှူးရုံး၊ ကုန်သွယ်ရေးရုံး၊
ပြည်သူ့ရဲတပ်ဖွဲ့စခန်း၊ သစ်တောရုံး၊ သမဝါယမမြို့နယ်မှူးရုံး၊
လူဝင်မှုကြီကြပ်ရေးမှူးရုံး စသည်တို့ ရှိသည်။
ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်၏ လူဦးရေမှာ ၁၉၇၂ ခုနှစ် ခန့်မှန်းခြေ
အရ ၉၁ဝဝဝ ဖြစ်၏။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)</ref>နယ်ပိုင်ဝန်ထောက်ရုံးကိုလည်း ဖွင့်လှစ်ကာ အထက်ချင်းတွင်း ခရိုင်မြို့အဖြစ် ရုံးစိုက်ခဲ့သည်။
ပါလီမန်ခေတ် ၁၉၅၇ က ဆရာတော် ပုသိမ် ဦးဝိမလက နာဂတောင်တန်းသို့ သာသနာပြု ကြွရောက်စဉ် ချင်းတွင်း-ဟုမ္မလင်းသွား သင်္ဘောသည် မန္တလေးမှ ထွက်ကာ ပခုက္ကူ၊ မုံရွာ၊ ကနီ၊ မင်းကင်း၊ ကလေးဝ၊ မော်လိုက်၊ ဖောင်းပြင်၊ ဟုမ္မလင်း၊ တရက်စီ ခုတ်မောင်း၍ ညအိပ်သွားရကြောင်း မိန့်သည်။<ref>{{cite book|author=တင်နိုင်တိုး|title=မြန်မာပြည်တစ်ခွင် လမ်းညွှန်|publisher=မဇ္ဈိမစာပေ|page=၁၈၇|date=ဒီဇင်ဘာ ၂၀၁၃}}</ref>
== အထင်ကရပုဂ္ဂိုလ် ==
* စာပေဆုရ စာရေးဆရာ နာဂတောင်တန်း မောင်ကြည်ဇင် (မောင်းခမ်းရွာ)
== ကိုးကား ==
<references/>
{{စစ်ကိုင်းတိုင်း}}
{{မြန်မာတိုင်းနှင့် ပြည်နယ်များ}}
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ]]
[[Category:စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီးရှိ မြို့များ]]
i3y7c5auidmuum7a4uw1e04u59i9e93
မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ
0
51994
752006
750650
2022-07-22T10:42:36Z
Kantabon
45503
/* တိုင်းဒေသကြီးများ */
wikitext
text/x-wiki
{{မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်မြေအပိုင်းအခြားများ}}
၂၀၁၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ စာရင်းအရ [[မြန်မာနိုင်ငံ]]တွင် ခရိုင်ပေါင်း ၇၅ ခု<ref name="mimu">{{cite web|url=http://themimu.info/place-codes|title=နေရာအညွှန်းသင်္ကေတများ (Pcodes)|work=မြန်မာသတင်းအချက်အလက် စီမံခန့်ခွဲမှုယူနစ်|accessdate=၁၇ မတ် ၂၀၂၂}}</ref><ref>နေပြည်တော် တိုင်းဒေသကြီး နှင့် ပြည်နယ်များရှိ ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု၊ ကျေးရွာ ဦးရေ စာရင်းချုပ် (၁၆. ၂. ၂၀၁၆)</ref> ရှိခဲ့ရာမှ ၂၀၂၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃၀ ရက်နေ့တွင် ခရိုင် ၄၆ ခု တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်းခဲ့ရာ စုစုပေါင်း ခရိုင် ၁၂၁ ခု ရှိလာခဲ့သည်။<ref>{{cite news |first=မြန်မာ့အလင်း |title=နိုင်ငံရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေးစသည်တို့ တိုးတက်ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်မှုအရ နေပြည်တော်၊ တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ်များတွင် ခရိုင်အသစ်များ ထပ်မံတိုးချဲ့ |url=https://www.moi.gov.mm/mal/file-download/download/public/1654 |access-date=၁ မေ ၂၀၂၂ |publisher=ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန |date=၁ မေ ၂၀၂၂ |page=၈ |language=မြန်မာ}}</ref>
[[File:Myanmar districts Map.svg|thumb|မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ (၂၀၂၂ခုနှစ် ဧပြီလအထိ)]]
== တိုင်းနှင့်ပြည်နယ်အလိုက် ခရိုင်များဇယား ==
{{underconstruction}}
===ပြည်နယ်များ===
{| class="wikitable"
|-
|colspan=7|<center>{{flagicon image|Flag of Kachin State.svg}} [[ကချင်ပြည်နယ်]][[File:Kachin state districts map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]||[[တနိုင်းခရိုင်]]||[[ချီဖွေခရိုင်]]||[[ဗန်းမော်ခရိုင်]]||[[မိုးညှင်းခရိုင်]]||[[ပူတာအိုခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၁||၂||၄||၃||၅
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မြစ်ကြီးနားမြို့]]||[[တနိုင်းမြို့]]||[[ချီဖွေမြို့]]||[[ဗန်းမော်မြို့]]||[[မိုးညှင်းမြို့]]||[[ပူတာအိုမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>{{flagicon image|Flag of Kayah State.svg}} [[ကယားပြည်နယ်]] [[File:Kayah state districts map.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[လွိုင်ကော်ခရိုင်]]||[[ဒီးမော့ဆိုခရိုင်]]||[[ဘောလခဲခရိုင်]]||[[မယ်စဲ့ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၂||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[လွိုင်ကော်မြို့]]||[[ဒီးမော့ဆိုမြို့]]||[[ဘောလခဲမြို့]]||[[မယ်စဲ့မြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Loikaw tsp in Loikaw district 2022.svg|50px]]||[[File:Demoso tsp in Demoso district.svg|50px]]||[[File:Bawlakhe tsp in Bawlakhe district 2022.svg|50px]]||[[File:Mese district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon image|Flag of Kayin State.svg}} [[ကရင်ပြည်နယ်]] [[File:Kayin State districts map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ဘားအံခရိုင်]]||[[မြဝတီခရိုင်]]||[[ဖာပွန်ခရိုင်]]||[[သံတောင်ကြီးခရိုင်]]||[[ကြာအင်းဆိပ်ကြီးခရိုင်]]||[[ကော့ကရိတ်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၁||၁||၁||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဘားအံမြို့]]||[[မြဝတီမြို့]]||[[ဖာပွန်မြို့]]||[[သံတောင်ကြီးမြို့]]||[[ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့]]||[[ကော့ကရိတ်မြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Hpan tsp in Hpan district.svg|50px]]||[[File:Myawady district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Hpapun district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Thandaunggyi district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Kyarinseikgyi district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Kawkareik district in Kayin state 2022.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon image|Flag of Chin State.svg}} [[ချင်းပြည်နယ်]] [[File:Chin state district map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ဟားခါးခရိုင်]]||[[ဖလမ်းခရိုင်]]||[[မင်းတပ်ခရိုင်]]||[[တီးတိန်ခရိုင်]]||[[မတူပီခရိုင်]]||[[ပလက်ဝခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၁||၂||၂||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဟားခါးမြို့]]||[[ဖလမ်းမြို့]]||[[မင်းတပ်မြို့]]||[[တီးတိန်မြို့]]||[[မတူပီမြို့]]||[[ပလက်ဝမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Hakha tsp in Hakha district.svg|50px]]||[[File:Falam district 2022.svg|50px]]||[[File:Mindat tsp in Mindat district.svg|50px]]||[[File:Tedim district.svg|50px]]||[[File:Matupi district.svg|50px]]||[[File:Paletwa district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>{{flagicon image|Flag of Mon State (2018).svg}} [[မွန်ပြည်နယ်]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မော်လမြိုင်ခရိုင်]]||[[သထုံခရိုင်]]||[[ကျိုက်ထိုခရိုင်]]||[[ရေးခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၅||၂||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မော်လမြိုင်မြို့]]||[[သထုံမြို့]]||[[ကျိုက်ထိုမြို့]]||[[ရေးမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="8" |<center>{{flagicon|ရခိုင်ပြည်နယ်}} [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]<center/>
|-
|colspan=8|<center>(၇)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[စစ်တွေခရိုင်]]||[[ကျောက်ဖြူခရိုင်]]||[[တောင်ကုတ်ခရိုင်]]||[[မောင်တောခရိုင်]]||[[မြောက်ဦးခရိုင်]]||[[သံတွဲခရိုင်]]||[[အမ်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၂||၂||၂||၄||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[စစ်တွေမြို့]]||[[ကျောက်ဖြူမြို့]]||[[တောင်ကုတ်မြို့]]||[[မောင်တောမြို့]]||[[မြောက်ဦးမြို့]]||[[သံတွဲမြို့]]||[[အမ်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || || || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="9" |<center>{{flagicon|ရှမ်းပြည်နယ်}} [[ရှမ်းပြည်နယ်]] [[File:Shan State Map with 3 Parts.svg|100px]]<center/>
|-
|colspan=9|<center>(၂၆) ခရိုင်/ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ<center/>
|-
|colspan=9|<center>တောင်ပိုင်း
|-
| ||[[တောင်ကြီးခရိုင်]]||[[ကလောခရိုင်]]||[[လွိုင်လင်ခရိုင်]]||[[နမ့်စန်ခရိုင်]]||[[မိုင်းရှူးခရိုင်]]||[[လင်းခေးခရိုင်]]||[[ပအိုဝ်းကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]||[[ဓနုကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၃||၃||၃||၂||၃||၃||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[တောင်ကြီးမြို့]]||[[ကလောမြို့]]||[[လွိုင်လင်မြို့]]||[[နမ့်စန်မြို့]]||[[မိုင်းရှူးမြို့]]||[[လင်းခေးမြို့]]||[[ဟိုပုံးမြို့]]||[[ပင်းတယမြို့]]
|-
|colspan=9|<center>မြောက်ပိုင်း
|-
| ||[[လားရှိုးခရိုင်]]||[[မူဆယ်ခရိုင်]]||[[ကွတ်ခိုင်ခရိုင်]]||[[ကျောက်မဲခရိုင်]]||[[မိုးမိတ်ခရိုင်]]||[[တန့်ယန်းခရိုင်]]||[[ပလောင်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]||[[ကိုးကန့်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၂||၁||၄||၂||၂||၂||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[လားရှိုးမြို့]]
|[[မူဆယ်မြို့]]
|[[ကွတ်ခိုင်မြို့]]
|[[ကျောက်မဲမြို့]]
|[[မိုးမိတ်မြို့]]
|[[တန့်ယန်းမြို့]]
|[[နမ့်ဆန်မြို့]]
|[[လောက်ကိုင်မြို့]]
|-
|colspan=9|<center>အရှေ့ပိုင်း
|-
| ||[[ကျိုင်းတုံခရိုင်]]||[[တာချီလိတ်ခရိုင်]]||[[မိုင်းယောင်းခရိုင်]]||[[မိုင်းဆတ်ခရိုင်]]||[[မိုင်းတုံခရိုင်]]||[[မိုင်းယန်းခရိုင်]]||[[မိုင်းလားခရိုင်]]
|([[ဝကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း]])
*[[မက်မန်းခရိုင်]]
*[[ဟိုပန်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၂||၁||၁||၁||၁||၁
|
*၃
*၅
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့|| [[တာချီလိတ်မြို့]]|| [[ကျိုင်းတုံမြို့]]|| [[မိုင်းယောင်းမြို့]]|| [[မိုင်းဆတ်မြို့]]|| [[မိုင်းတုံမြို့]]|| [[မိုင်းယန်းမြို့]]|| [[မိုင်းလားမြို့]]
|
*[[မက်မန်းမြို့]]
*[[ဟိုပန်မြို့]]
|}
===တိုင်းဒေသကြီးများ===
{| class="wikitable"
|-
| colspan="15" |<center>{{flagicon image|Flag of Sagaing Region (2019).svg}} [[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|-
|colspan=15|<center>(၁၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]||[[မုံရွာခရိုင်]]||[[ရွှေဘိုခရိုင်]]||[[ရေဦးခရိုင်]]||[[ယင်းမာပင်ခရိုင်]]||[[ကလေးခရိုင်]]||[[ကသာခရိုင်]]||[[ကောလင်းခရိုင်]]||[[ကန့်ဘလူခရိုင်]]||[[ခန္တီးခရိုင်]]||[[တမူးခရိုင်]]||[[မော်လိုက်ခရိုင်]]||[[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]]||[[နာဂကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[စစ်ကိုင်းမြို့]]||[[မုံရွာမြို့]]||[[ရွှေဘိုမြို့]]||[[ရေဦးမြို့]]||[[ယင်းမာပင်မြို့]]||[[ကလေးမြို့]]||[[ကသာမြို့]]||[[ကောလင်းမြို့]]||[[ကန့်ဘလူမြို့]]||[[ခန္တီးမြို့]]||[[တမူးမြို့]]
|[[မော်လိုက်မြို့]]
|[[ဟုမ္မလင်းမြို့]]
|[[လဟယ်မြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="12" |<center>{{flagicon|တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး}} [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]] [[File:Tanintharyi region districts 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ထားဝယ်ခရိုင်]]||[[မြိတ်ခရိုင်]]||[[ကော့သောင်းခရိုင်]]||[[ဘုတ်ပြင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၄||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ထားဝယ်မြို့]]||[[မြိတ်မြို့]]||[[ကော့သောင်းမြို့]]||[[ဘုတ်ပြင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Dawei district.svg|50px]]||[[File:Myeik district.svg|50px]]||[[File:Kawthoung district 2022.svg|50px]]||[[File:Bokpyin district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon|ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး}}[[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ပဲခူးခရိုင်]]||[[တောင်ငူခရိုင်]]||[[ပြည်ခရိုင်]]||[[သာယာဝတီခရိုင်]]||[[ညောင်လေးပင်ခရိုင်]]||[[နတ်တလင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၅||၄||၆||၅||၄
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ပဲခူးမြို့]]||[[တောင်ငူမြို့]]||[[ပြည်မြို့]]||[[သာယာဝတီမြို့]]||[[ညောင်လေးပင်မြို့]]||[[နတ်တလင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="8" |<center>{{flagicon|မကွေးတိုင်းဒေသကြီး}}[[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=8|<center>(၇)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မကွေးခရိုင်]]||[[ချောက်ခရိုင်]]||[[သရက်ခရိုင်]]||[[အောင်လံခရိုင်]]||[[မင်းဘူးခရိုင်]]||[[ပခုက္ကူခရိုင်]]||[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၂||၄||၂||၅||၅||၃
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မကွေးမြို့]]||[[ချောက်မြို့]]||[[သရက်မြို့]]||[[အောင်လံမြို့]]||[[မင်းဘူးမြို့]]||[[ပခုက္ကူမြို့]]||[[ဂန့်ဂေါမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="12" |<center>{{flagicon image|Flag of Mandalay Region.svg}} [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]] [[File:Mandalay region district map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=12|<center>(၁၁)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မဟာအောင်မြေခရိုင်]]||[[အောင်မြေသာစံခရိုင်]]||[[အမရပူရခရိုင်]]||[[ပြင်ဦးလွင်ခရိုင်]]||[[သပိတ်ကျင်းခရိုင်]]||[[တံတားဦးခရိုင်]]||[[ကျောက်ဆည်ခရိုင်]]||[[မြင်းခြံခရိုင်]]||[[ညောင်ဦးခရိုင်]]||[[မိတ္ထီလာခရိုင်]]||[[ရမည်းသင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၃||၁||၁||၃||၂||၃||၃||၂||၄||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မဟာအောင်မြေမြို့နယ်]] {{small|([[မန္တလေးမြို့]])}}||[[အောင်မြေသာစံမြို့နယ်]]{{small|([[မန္တလေးမြို့]])}}||[[အမရပူရမြို့]]||[[ပြင်ဦးလွင်မြို့]]||[[သပိတ်ကျင်းမြို့]]||[[တံတားဦးမြို့]]||[[ကျောက်ဆည်မြို့]]||[[မြင်းခြံမြို့]]||[[ညောင်ဦးမြို့]]||[[မိတ္ထီလာမြို့]]||[[ရမည်းသင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Mahaaungmyae district.svg|50px]]||[[File:Aungmyaythazan district.svg|50px]]||[[File:Amarapura district.svg|50px]]||[[File:Pyinoolwin district 2022.svg|50px]]||[[File:Thabeikkyin district.svg|50px]]||[[File:TadaU district.svg|50px]]||[[File:Kyaukse district 2022.svg|50px]]||[[File:Myingyan district 2022.svg|50px]]||[[File:Nyaung U tsp in Nyaung U district.svg|50px]]||[[File:Meiktila district.svg|50px]]||[[File:Yamethin tsp in Yamethin district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
နယ်မြေ]]
| rowspan="4" |၄
|[[ဇေယျာသီရိခရိုင်]]
|[[ဇေယျာသီရိမြို့နယ်|ဇေယျာသီရိမြို့]]
| rowspan="4" |
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ဒက္ခိဏခရိုင်]]
|[[ဒက္ခိဏသီရိမြို့နယ်|ဒက္ခိဏသီရိမြို့]]
|
|-
|[[ပျဉ်းမနားခရိုင်]]
|[[ပျဉ်းမနားမြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် ပြန်လည်ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ဥတ္တရခရိုင်]]
|[[ဥတ္တရသီရိမြို့နယ်]]
|
|-
| rowspan="6" | [[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="6" |၆
|[[ညောင်လေးပင်ခရိုင်]]
|[[ညောင်လေးပင်မြို့]]
| rowspan="6" |[[File:Bago Region Districts Map.svg|frameless|121x121px]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[တောင်ငူခရိုင်]]
|[[တောင်ငူမြို့]]
|
|-
|[[နတ်တလင်းခရိုင်]]
|[[နတ်တလင်းမြို့နယ်|နတ်တလင်းမြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ပဲခူးခရိုင်]]
|[[ပဲခူးမြို့]]
|
|-
|[[ပြည်ခရိုင်]]
|[[ပြည်မြို့]]
|
|-
|[[သာယာဝတီခရိုင်]]
|[[သာယာဝတီမြို့]]
|
|-
| rowspan="7" | {{flagicon image|Flag of Magway Region.svg}} [[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="7" |၇
|[[ချောက်ခရိုင်]]
|[[ချောက်မြို့]]
| rowspan="7" |[[File:Magway Region Districts Map.svg|frameless|121x121px]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|[[ဂန့်ဂေါမြို့]]
|
|-
|[[မကွေးခရိုင်]]
|[[မကွေးမြို့]]
|
|-
|[[မင်းဘူးခရိုင်]]
|[[မင်းဘူးမြို့]]
|
|-
|[[ပခုက္ကူခရိုင်]]
|[[ပခုက္ကူမြို့]]
|
|-
|[[သရက်ခရိုင်]]
|[[သရက်မြို့]]
|
|-
|[[အောင်လံခရိုင်]]
|[[အောင်လံမြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
| rowspan="14" | {{flagicon image|Flag of Yangon Region.svg}} [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="14" |၁၄
|[[တိုက်ကြီးခရိုင်]]
|[[တိုက်ကြီးမြို့]]
|rowspan=14|[[File:Taikkyi district.svg|frameless|121x121px]]
|rowspan=14|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[လှည်းကူးခရိုင်]]
|[[လှည်းကူးမြို့]]
|-
|[[မှော်ဘီခရိုင်]]
|[[မှော်ဘီမြို့]]
|-
|[[မင်္ဂလာဒုံခရိုင်]]
|[[မင်္ဂလာဒုံမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[အင်းစိန်ခရိုင်]]
|[[အင်းစိန်မြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[သန်လျင်ခရိုင်]]
|[[သန်လျင်မြို့]]
|-
|[[တွံတေးခရိုင်]]
|[[တွံတေးမြို့]]
|-
|[[ကျောက်တံတားခရိုင်]]
|[[ကျောက်တံတားမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[အလုံခရိုင်]]
|[[အလုံမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[မရမ်းကုန်းခရိုင်]]
|[[မရမ်းကုန်းမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[သင်္ဃန်းကျွန်းခရိုင်]]
|[[သင်္ဃန်းကျွန်းမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[ဗိုလ်တထောင်ခရိုင်]]
|[[ဗိုလ်တထောင်မြို့နယ်]]{{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[ဒဂုံမြို့သစ်ခရိုင်]]
|
|-
|[[ကမာရွတ်ခရိုင်]]
|[[ကမာရွတ်မြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
| rowspan="8" | {{flagicon image|Flag of Ayeyarwady Region.svg}} [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="8" |၈
|[[ကျုံပျော်ခရိုင်]]
|[[ကျုံပျော်မြို့]]
| rowspan="8" |[[File:Aya Region District Map.svg|frameless|121x121px]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ပုသိမ်ခရိုင်]]
|[[ပုသိမ်မြို့]]
|
|-
|[[ဖျာပုံခရိုင်]]
|[[ဖျာပုံမြို့]]
|
|-
|[[မအူပင်ခရိုင်]]
|[[မအူပင်မြို့]]
|
|-
|[[မြောင်းမြခရိုင်]]
|[[မြောင်းမြမြို့]]
|
|-
|[[မြန်အောင်ခရိုင်]]
|[[မြန်အောင်မြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[လပွတ္တာခရိုင်]]
|[[လပွတ္တာမြို့]]
|
|-
|[[ဟင်္သာတခရိုင်]]
|[[ဟင်္သာတမြို့]]
|
|-
|}
==လူဦးရေအလိုက် ခရိုင်များ==
အောက်ပါစာရင်းသည် ၂၀၁၄သန်းခေါင်စာရင်းမှ တိုက်ရိုက်ရယူထားသော အချက်အလက်များဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ခရိုင်များသည် ၂၀၁၄ခုနှစ် မတ်လအထိ ဖွဲ့စည်းထားသော ခရိုင်များဖြစ်သည်။ ထိုစဉ်က ဖွဲ့စည်းထားသော ခရိုင် (၇၄)ခရိုင်ရှိသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ခရိုင်များအကြား နယ်မြေများ ပြောင်း၍ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဥပမာ- မြင်းခြံခရိုင်မှ ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်အား ညောင်ဦးခရိုင်အတွင်း ထည့်သွင်းခြင်း)၊ မြို့နယ်များခွဲထုတ်၍ ခရိုင်အသစ်ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဥပမာ- ရွှေဘိုခရိုင်မှ မြို့နယ်များအားခွဲထုတ်၍ ကန့်ဘလူခရိုင်ဖွဲ့စည်းခြင်း၊ မင်းတပ်ခရိုင်မှမြို့နယ်များအား ခွဲထုတ်၍ မတူပီခရိုင်ဖွဲ့စည်းခြင်း) စသည်တို့ဖြင့် အပြောင်းအလဲများရှိသည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ/တိုင်း များမှာလည်း သက်ဆိုင်ရာ မူလခရိုင်များအတွင်းသာ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။<!--အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၏ နှစ်လည်အစီရင်ခံစာများသည် တိကျမှုမရှိခြင်း၊ ၂၀၁၉ကြားဖြတ်သန်းခေါင်စာရင်းသည် လူဦးရေအားလုံးအား တွက်ချက်ထားခြင်းမဟုတ်ခြင်းတို့ကြောင့် ၂၀၂၄သန်းခေါင်စာရင်းအပြီးမှသာ အချက်အလက်များပြောင်းလဲသင့်ပါသည်။-->
ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီးရှိ ရန်ကုန်မြောက်ပိုင်းခရိုင်သည် လူဦးရေအများဆုံးခရိုင်ဖြစ်ကာ ကရင်ပြည်နယ်ရှိ ဖာပွန်ခရိုင်သည် လူဦးရေအနည်းဆုံးခရိုင်ဖြစ်သည်။ မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်းအမြင့်ဆုံးမှာ ရန်ကုန်မြို့အဖြစ် ပါဝင်ဖွဲ့စည်းသည့် ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းခရိုင်ဖြစ်ကာ မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်း ၁၀၀ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။<ref>{{Cite web |url=https://dop.gov.mm/sites/dop.gov.mm/files/publication_docs/census_main_report_union_-_myanmar_0.pdf|title=ပြည်ထောင်စုအစီရင်ခံစာ}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
|+
!စဉ်
!ခရိုင်
!လူဦးရေ
!ကျား
!မ
!မြို့ပြနေလူဦးရေ
!မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်း
!တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်/ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ
!မြေပုံ
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀၀) အထက်ရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|-
|၁
|[[ရန်ကုန်မြောက်ပိုင်းခရိုင်]]
|၂,၆၀၆,၆၇၀
|၁,၂၅၃,၀၈၂
|၁,၃၅၃,၅၈၈
|၁,၄၂၈,၆၅၉
|၅၄.၈
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂
|[[ရန်ကုန်အရှေ့ပိုင်းခရိုင်]]
|၂,၃၆၆,၆၅၉
|၁,၁၂၇,၁၆၉
|၁,၂၃၉,၄၉၀
|၂,၃၃၉,၉၀၃
|၉၈.၉
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃
|[[ပဲခူးခရိုင်]]
|၁,၇၇၀,၇၈၅
|၈၄၆,၁၁၀
|၉၂၄,၆၇၅
|၄၆၄,၇၄၁
|၂၆.၂
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄
|[[မန္တလေးခရိုင်]]
|၁,၇၂၆,၈၈၉
|၈၄၁,၉၁၄
|၈၈၄,၉၇၅
|၁,၃၁၉,၄၅၂
|၇၆.၄
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅
|[[တောင်ကြီးခရိုင်]]¹
|၁,၇၀၁,၃၃၈
|၈၄၂,၅၉၄
|၈၅၈,၇၄၄
|၄၆၃,၉၈၈
|၂၇.၃
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆
|[[ပုသိမ်ခရိုင်]]
|၁,၆၃၀,၇၁၆
|၇၉၅,၂၈၆
|၈၃၅,၄၆၀
|၃၀၃,၉၅၄
|၁၈.၆
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၇
|[[ရွှေဘိုခရိုင်]]²
|၁,၄၃၃,၃၄၃
|၆၆၁,၀၁၆
|၇၇၂,၃၂၇
|၁၇၈,၁၈၄
|၁၂.၄
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၈
|[[ရန်ကုန်တောင်ပိုင်းခရိုင်]]
|၁,၄၁၇,၇၂၄
|၆၈၉,၆၈၅
|၇၂၈,၀၃၉
|၄၂၂,၃၀၀
|၂၉.၈
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၉
|[[မကွေးခရိုင်]]
|၁,၂၃၅,၀၃၀
|၅၆၇,၂၃၅
|၆၆၇,၇၉၅
|၂၅၃,၀၇၄
|၂၀.၅
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၀
|[[မော်လမြိုင်ခရိုင်]]
|၁,၂၃၂,၂၂၁
|၅၈၇,၆၇၆
|၆၄၄,၅၄၅
|၄၃၄,၀၉၂
|၃၅.၂
|[[File:Flag of Mon State (2018).svg|23px]][[မွန်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၁၁
|[[ဟင်္သာတခရိုင်]]
|၁,၁၃၈,၇၁၀
|၅၃၉,၃၁၁
|၅၉၉,၃၉၉
|၁၆၃,၂၃၈
|၁၄.၃
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၂
|[[တောင်ငူခရိုင်]]
|၁,၁၂၃,၃၅၅
|၅၃၄,၅၆၄
|၅၈၈,၇၉၁
|၂၃၁,၇၃၆
|၂၀.၆
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၃
|[[သာယာဝတီခရိုင်]]
|၁,၀၆၂,၃၃၁
|၅၀၇,၁၁၃
|၅၅၅,၂၀၈
|၁၅၀,၃၉၅
|၁၄.၂
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၄
|[[မြင်းခြံခရိုင်]]³
|၁,၀၅၅,၉၅၇
|၄၇၅,၄၀၃
|၅၈၀,၅၅၄
|၁၆၇,၉၅၁
|၁၅.၉
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၅
|[[ဖျာပုံခရိုင်]]
|၁,၀၃၃,၀၅၃
|၅၀၉,၃၅၃
|၅၂၃,၇၀၀
|၁၃၅,၅၀၉
|၁၃.၁
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၆
|[[ပခုက္ကူခရိုင်]]
|၁,၀၀၅,၅၄၅
|၄၅၁,၈၈၇
|၅၅၃,၆၅၈
|၁၃၈,၂၄၄
|၁၃.၇
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၇
|[[ပြင်ဦးလွင်ခရိုင်]]
|၁,၀၀၁,၉၄၅
|၄၉၅,၈၀၀
|၅၀၆,၁၄၅
|၂၈၁,၇၈၄
|၂၈.၁
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀၀) နှင့် (၁၀၀,၀၀၀) အတွင်းရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|၁၈
|[[မအူပင်ခရိုင်]]
|၉၇၃,၉၄၈
|၄၇၂,၅၅၀
|၅၀၁,၃၉၈
|၁၀၉,၁၄၈
|၁၁.၂
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၉
|[[ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းခရိုင်]]
|၉၆၉,၆၅၀
|၄၄၆,၄၆၇
|၅၂၃,၁၈၃
|၉၆၉,၆၅၀
|၁၀၀
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၀
|[[ပြည်ခရိုင်]]
|၉၁၀,၉၀၂
|၄၃၄,၅၅၁
|၄၇၆,၃၅၀
|၂၂၅,၄၆၄
|၂၄.၈
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၁
|[[မိတ္ထီလာခရိုင်]]
|၈၈၁,၅၃၀
|၄၀၈,၀၄၅
|၄၇၃,၄၈၅
|၁၇၈,၄၉၁
|၂၀.၂
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၂
|[[ကသာခရိုင်]]
|၈၆၁,၂၈၃
|၄၁၇,၇၁၀
|၄၄၃,၅၇၃
|၉၅,၃၂၇
|၁၁.၁
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၃
|[[သထုံခရိုင်]]
|၈၂၂,၁၇၂
|၃၉၉,၇၁၆
|၄၂၂,၄၅၆
|၁၃၈,၀၉၇
|၁၆.၈
|[[File:Flag of Mon State (2018).svg|23px]][[မွန်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၄
|[[ဘားအံခရိုင်]]
|၇၈၃,၅၁၀
|၃၈၂,၃၂၇
|၄၀၁,၁၈၃
|၁၀၂,၄၀၅
|၁၄.၃
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၅
|[[မြောင်းမြခရိုင်]]
|၇၈၁,၈၄၄
|၃၈၁,၂၉၉
|၄၀၀,၅၄၅
|၉၄,၄၃၃
|၁၂.၁
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၆
|[[ကျောက်မဲခရိုင်]]
|၇၇၀,၀၆၅
|၃၇၆,၁၀၃
|၃၉၃,၉၆၂
|၁၁၉,၄၆၉
|၁၅.၅
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၇
|[[မုံရွာခရိုင်]]
|၇၅၇,၃၅၈
|၃၄၆,၂၄၇
|၄၁၁,၁၁၁
|၂၄၄,၁၄၄
|၃၂.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၈
|[[ကျောက်ဆည်ခရိုင်]]
|၇၄၁,၀၇၁
|၃၅၃,၁၂၆
|၃၈၇,၉၄၅
|၈၁,၅၀၃
|၁၁
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၉
|[[သရက်ခရိုင်]]
|၇၃၈,၀၄၇
|၃၅၃,၈၈၇
|၃၈၄,၁၆၀
|၁၀၀,၀၃၃
|၁၃.၆
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၀
|[[မြိတ်ခရိုင်]]
|၆၉၃,၀၈၇
|၃၄၅,၆၇၁
|၃၄၇,၄၁၆
|၁၅၀,၃၁၅
|၂၁.၈
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၁
|[[မင်းဘူးခရိုင်]]
|၆၈၇,၅၇၅
|၃၂၂,၁၄၀
|၃၆၅,၄၃၅
|၆၈,၆၄၆
|၁၀
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၂
|[[မိုးညှင်းခရိုင်]]
|၆၇၃,၆၀၈
|၃၇၅,၈၂၂
|၂၉၇,၇၈၆
|၁၄၇,၅၀၀
|၂၁.၉
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၃
|[[မြောက်ဦးခရိုင်]]
|၆၆၉,၁၃၁
|၃၀၉,၉၄၉
|၃၅၉,၁၈၂
|၉၀,၁၄၁
|၁၃.၅
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၄
|ဒက္ခိဏခရိုင်
|၆၃၃,၇၄၅
|၃၀၇,၁၆၁
|၃၂၆,၅၈၂
|၂၃၀,၀၀၈
|၃၆.၃
|နေပြည်တော်
|
|-
|၃၅
|[[လပွတ္တာခရိုင်]]
|၆၂၆,၅၅၈
|၃၁၂,၀၃၉
|၃၁၄,၅၁၉
|၆၆,၃၁၈
|၁၀.၆
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၆
|[[လားရှိုးခရိုင်]]
|၆၁၂,၂၄၈
|၂၉၉,၅၃၀
|၃၁၂,၇၁၈
|၂၂၄,၁၃၆
|၃၆.၆
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၇
|[[လွိုင်လင်ခရိုင်]]
|၅၆၅,၁၆၂
|၂၇၆,၉၀၇
|၂၈၈,၂၅၅
|၁၂၈,၄၃၂
|၂၂.၇
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၈
|[[ယင်းမာပင်ခရိုင်]]
|၅၄၁,၈၃၅
|၂၅၀,၉၇၇
|၂၉၀,၈၅၈
|၁၉,၃၄၁
|၃.၆
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၉
|[[စစ်တွေခရိုင်]]
|၅၃၅,၅၈၃
|၂၄၈,၆၇၀
|၂၈၆,၉၁၃
|၁၃၃,၆၆၄
|၂၅
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၀
|[[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]
|၅၃၁,၄၅၆
|၂၆၃,၀၈၈
|၂၆၈,၃၆၈
|၃၁၄,၁၈၀
|၅၉.၁
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၁
|ဥတ္တရခရိုင်
|၅၂၆,၄၉၇
|၂၅၇,၉၉၂
|၂၆၈,၅၀၅
|၁၄၅,၁၈၁
|၂၇.၆
|နေပြည်တော်
|
|-
|၄၂
|[[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]
|၅၂၀,၅၉၁
|၂၄၀,၀၄၆
|၂၈၀,၅၄၅
|၁၀၅,၇၈၅
|၂၀.၃
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၃
|[[ရမည်းသင်းခရိုင်]]
|၅၁၈,၃၈၄
|၂၄၄,၆၀၃
|၂၇၃,၇၈၁
|၅၉,၉၁၂
|၁၁.၆
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၄
|[[ကလေးခရိုင်]]
|၅၀၉,၃၆၈
|၂၄၅,၄၄၄
|၂၆၃,၉၂၄
|၁၄၂,၇၉၂
|၂၈
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၅
|[[ထားဝယ်ခရိုင်]]
|၄၉၃,၅၇၆
|၂၃၉,၀၇၃
|၂၅၄,၅၀၃
|၁၀၇,၉၅၆
|၂၁.၉
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၆
|[[ကော့ကရိတ်ခရိုင်]]
|၄၇၅,၁၉၁
|၂၃၁,၂၁၀
|၂၄၃,၉၈၁
|၈၂,၈၆၁
|၁၇.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၇
|[[မူဆယ်ခရိုင်]]
|၄၅၃,၄၉၅
|၂၂၇,၁၅၉
|၂၂၆,၃၃၆
|၁၆၄,၀၃၅
|၃၆.၂
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၈
|[[ကျောက်ဖြူခရိုင်]]
|၄၃၉,၉၂၃
|၂၀၇,၃၀၈
|၂၃၂,၆၁၅
|၄၄,၅၀၀
|၁၀.၁
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၉
|[[ခန္တီးခရိုင်]]
|၄၂၂,၆၉၂
|၂၁၉,၅၇၈
|၂၀၃,၁၁၄
|၄၇,၂၁၉
|၁၁.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၀
|[[ကျိုင်းတုံခရိုင်]]
|၃၆၆,၈၆၁
|၁၈၇,၉၉၃
|၁၇၈,၈၆၈
|၇၂,၅၃၅
|၁၉.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၁
|[[သံတွဲခရိုင်]]
|၃၅၇,၈၄၀
|၁၇၄,၉၅၉
|၁၈၂,၈၈၁
|၆၃,၈၀၂
|၁၇.၈
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၂
|[[ဗန်းမော်ခရိုင်]]
|၃၄၆,၅၂၀
|၁၇၁,၀၇၇
|၁၇၅,၄၄၃
|၁၀၈,၅၆၁
|၃၁.၃
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၃
|[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|၂၅၀,၈၅၈
|၁၁၈,၈၂၅
|၁၃၂,၀၃၃
|၂၇,၉၃၄
|၁၁.၁
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၄
|[[လွိုင်ကော်ခရိုင်]]
|၂၄၃,၇၁၈
|၁၁၉,၈၃၃
|၁၂၃,၈၈၅
|၆၂,၇၈၃
|၂၅.၈
|[[File:Flag_of_Kayah_State.svg|23px]] [[ကယားပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၅
|[[မိုင်းဆတ်ခရိုင်]]
|၂၄၃,၅၇၁
|၁၂၈,၅၉၀
|၁၁၄,၉၈၁
|၂၇,၇၇၅
|၁၉.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၆
|[[မက်မန်းခရိုင်]]
|၂၄၁,၈၈၄
|၁၂၄,၄၇၈
|၁၁၇,၄၀၆
|၁၇,၆၁၇
|၇.၃
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၇
|[[ညောင်ဦးခရိုင်]]³
|၂၃၉,၉၄၇
|၁၀၉,၄၇၆
|၁၃၀,၄၇၁
|၅၄,၃၄၃
|၂၂.၆
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၈
|[[ဟိုပန်ခရိုင်]]
|၂၂၈,၈၈၀
|၁၁၆,၅၇၃
|၁၁၂,၃၀၇
|၂၉,၅၅၃
|၁၂.၉
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၉
|[[ကော့သောင်းခရိုင်]]
|၂၂၁,၇၃၈
|၁၁၅,၈၇၅
|၁၀၅,၈၆၃
|၇၉,၁၄၈
|၃၅.၇
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၀
|[[မင်းတပ်ခရိုင်]]⁴
|၂၁၂,၄၉၇
|၁၀၀,၉၆၁
|၁၁၁,၅၃၆
|၃၅,၉၂၁
|၁၆.၉
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၁
|[[မြဝတီခရိုင်]]
|၂၁၀,၅၄၀
|၁၀၇,၆၀၇
|၁၀၂,၉၃၃
|၁၁၆,၅၈၀
|၅၅.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၂
|[[တာချီလိတ်ခရိုင်]]
|၁၇၇,၃၁၃
|၉၀,၁၂၄
|၈၇,၁၈၉
|၅၈,၇၆၇
|၃၃.၁
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၃
|[[ဖလမ်းခရိုင်]]
|၁၆၇,၅၇၈
|၈၁,၂၄၂
|၈၆,၃၃၆
|၃၁,၃၇၅
|၁၈.၇
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၄
|[[မော်လိုက်ခရိုင်]]
|၁၆၄,၀၀၈
|၇၈,၉၂၄
|၈၅,၀၈၄
|၁၈,၆၀၅
|၁၁.၃
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၅
|[[လောက်ကိုင်ခရိုင်]]
|၁၅၄,၉၁၂
|၈၁,၁၀၄
|၇၃,၈၀၈
|၂၈,၁၈၃
|၁၈.၂
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၆
|[[လင်းခေးခရိုင်]]
|၁၃၉,၄၈၃
|၇၀,၅၇၂
|၆၈,၉၁၁
|၄၃,၈၈၂
|၃၁.၅
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၇
|[[တမူးခရိုင်]]
|၁၁၄,၈၆၉
|၅၇,၀၀၇
|၅၇,၈၆၂
|၅၉,၉၃၈
|၅၂.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၈
|[[မိုင်းဖြတ်ခရိုင်]]
|၁၁၀,၄၄၆
|၅၈,၀၈၃
|၅၂,၃၆၃
|၁၁,၉၂၆
|၁၀.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀) အောက်ရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|၆၉
|[[ဟားခါးခရိုင်]]
|၉၈,၇၂၆
|၄၇,၄၀၁
|၅၁,၃၂၅
|၃၂,၅၁၃
|၃၂.၉
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၀
|[[မောင်တောခရိုင်]]
|၉၆,၃၃၀
|၄၈,၈၁၆
|၄၇,၅၁၄
|၂၂,၁၈၁
|၂၃
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၁
|[[ပူတာအိုခရိုင်]]
|၉၁,၂၅၇
|၄၅,၃၆၆
|၄၅,၈၉၁
|၂၂,၁၁၆
|၂၄.၂
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၂
|[[ကွမ်းလုံခရိုင်]]
|၅၈,၇၇၄
|၃၀,၉၀၀
|၂၇,၈၇၄
|၅,၅၄၉
|၉.၄
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၃
|[[ဘောလခဲခရိုင်]]
|၄၂,၉၀၉
|၂၃,၃၈၀
|၁၉,၅၂၉
|၉,၆၃၅
|၂၂.၅
|[[File:Flag_of_Kayah_State.svg|23px]] [[ကယားပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၄
|[[ဖာပွန်ခရိုင်]]
|၃၅,၀၈၅
|၁၇,၉၈၃
|၁၇,၁၀၂
|၁၇,၃၂၀
|၄၉.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>1</sup>ပအိုဝ့်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသနှင့် ဓနုကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသများရှိ မြို့နယ်များကိုပါ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>2</sup>ကန့်ဘလူခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခြင်း မရှိသေးပေ။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>3</sup>ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်အား မြင်းခြံခရိုင်အတွင်း ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>4</sup>မတူပီခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခြင်း မရှိသေးပေ။
|}
== ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန် ==
* [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်/တိုင်း/ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ မြို့တော်များ စာရင်း|မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေများ]]
* [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ]]
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
* [http://www.themimu.info Myanmar Information Management Unit]
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိခရိုင်များ| ]]
n6j3rn4ld9m9vjix2nol3ydi11fow1a
752007
752006
2022-07-22T11:01:24Z
Kantabon
45503
/* တိုင်းဒေသကြီးများ */
wikitext
text/x-wiki
{{မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်မြေအပိုင်းအခြားများ}}
၂၀၁၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ စာရင်းအရ [[မြန်မာနိုင်ငံ]]တွင် ခရိုင်ပေါင်း ၇၅ ခု<ref name="mimu">{{cite web|url=http://themimu.info/place-codes|title=နေရာအညွှန်းသင်္ကေတများ (Pcodes)|work=မြန်မာသတင်းအချက်အလက် စီမံခန့်ခွဲမှုယူနစ်|accessdate=၁၇ မတ် ၂၀၂၂}}</ref><ref>နေပြည်တော် တိုင်းဒေသကြီး နှင့် ပြည်နယ်များရှိ ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု၊ ကျေးရွာ ဦးရေ စာရင်းချုပ် (၁၆. ၂. ၂၀၁၆)</ref> ရှိခဲ့ရာမှ ၂၀၂၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃၀ ရက်နေ့တွင် ခရိုင် ၄၆ ခု တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်းခဲ့ရာ စုစုပေါင်း ခရိုင် ၁၂၁ ခု ရှိလာခဲ့သည်။<ref>{{cite news |first=မြန်မာ့အလင်း |title=နိုင်ငံရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေးစသည်တို့ တိုးတက်ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်မှုအရ နေပြည်တော်၊ တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ်များတွင် ခရိုင်အသစ်များ ထပ်မံတိုးချဲ့ |url=https://www.moi.gov.mm/mal/file-download/download/public/1654 |access-date=၁ မေ ၂၀၂၂ |publisher=ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန |date=၁ မေ ၂၀၂၂ |page=၈ |language=မြန်မာ}}</ref>
[[File:Myanmar districts Map.svg|thumb|မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ (၂၀၂၂ခုနှစ် ဧပြီလအထိ)]]
== တိုင်းနှင့်ပြည်နယ်အလိုက် ခရိုင်များဇယား ==
{{underconstruction}}
===ပြည်နယ်များ===
{| class="wikitable"
|-
|colspan=7|<center>{{flagicon image|Flag of Kachin State.svg}} [[ကချင်ပြည်နယ်]][[File:Kachin state districts map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]||[[တနိုင်းခရိုင်]]||[[ချီဖွေခရိုင်]]||[[ဗန်းမော်ခရိုင်]]||[[မိုးညှင်းခရိုင်]]||[[ပူတာအိုခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၁||၂||၄||၃||၅
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မြစ်ကြီးနားမြို့]]||[[တနိုင်းမြို့]]||[[ချီဖွေမြို့]]||[[ဗန်းမော်မြို့]]||[[မိုးညှင်းမြို့]]||[[ပူတာအိုမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>{{flagicon image|Flag of Kayah State.svg}} [[ကယားပြည်နယ်]] [[File:Kayah state districts map.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[လွိုင်ကော်ခရိုင်]]||[[ဒီးမော့ဆိုခရိုင်]]||[[ဘောလခဲခရိုင်]]||[[မယ်စဲ့ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၂||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[လွိုင်ကော်မြို့]]||[[ဒီးမော့ဆိုမြို့]]||[[ဘောလခဲမြို့]]||[[မယ်စဲ့မြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Loikaw tsp in Loikaw district 2022.svg|50px]]||[[File:Demoso tsp in Demoso district.svg|50px]]||[[File:Bawlakhe tsp in Bawlakhe district 2022.svg|50px]]||[[File:Mese district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon image|Flag of Kayin State.svg}} [[ကရင်ပြည်နယ်]] [[File:Kayin State districts map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ဘားအံခရိုင်]]||[[မြဝတီခရိုင်]]||[[ဖာပွန်ခရိုင်]]||[[သံတောင်ကြီးခရိုင်]]||[[ကြာအင်းဆိပ်ကြီးခရိုင်]]||[[ကော့ကရိတ်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၁||၁||၁||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဘားအံမြို့]]||[[မြဝတီမြို့]]||[[ဖာပွန်မြို့]]||[[သံတောင်ကြီးမြို့]]||[[ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့]]||[[ကော့ကရိတ်မြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Hpan tsp in Hpan district.svg|50px]]||[[File:Myawady district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Hpapun district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Thandaunggyi district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Kyarinseikgyi district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Kawkareik district in Kayin state 2022.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon image|Flag of Chin State.svg}} [[ချင်းပြည်နယ်]] [[File:Chin state district map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ဟားခါးခရိုင်]]||[[ဖလမ်းခရိုင်]]||[[မင်းတပ်ခရိုင်]]||[[တီးတိန်ခရိုင်]]||[[မတူပီခရိုင်]]||[[ပလက်ဝခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၁||၂||၂||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဟားခါးမြို့]]||[[ဖလမ်းမြို့]]||[[မင်းတပ်မြို့]]||[[တီးတိန်မြို့]]||[[မတူပီမြို့]]||[[ပလက်ဝမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Hakha tsp in Hakha district.svg|50px]]||[[File:Falam district 2022.svg|50px]]||[[File:Mindat tsp in Mindat district.svg|50px]]||[[File:Tedim district.svg|50px]]||[[File:Matupi district.svg|50px]]||[[File:Paletwa district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>{{flagicon image|Flag of Mon State (2018).svg}} [[မွန်ပြည်နယ်]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မော်လမြိုင်ခရိုင်]]||[[သထုံခရိုင်]]||[[ကျိုက်ထိုခရိုင်]]||[[ရေးခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၅||၂||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မော်လမြိုင်မြို့]]||[[သထုံမြို့]]||[[ကျိုက်ထိုမြို့]]||[[ရေးမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="8" |<center>{{flagicon|ရခိုင်ပြည်နယ်}} [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]<center/>
|-
|colspan=8|<center>(၇)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[စစ်တွေခရိုင်]]||[[ကျောက်ဖြူခရိုင်]]||[[တောင်ကုတ်ခရိုင်]]||[[မောင်တောခရိုင်]]||[[မြောက်ဦးခရိုင်]]||[[သံတွဲခရိုင်]]||[[အမ်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၂||၂||၂||၄||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[စစ်တွေမြို့]]||[[ကျောက်ဖြူမြို့]]||[[တောင်ကုတ်မြို့]]||[[မောင်တောမြို့]]||[[မြောက်ဦးမြို့]]||[[သံတွဲမြို့]]||[[အမ်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || || || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="9" |<center>{{flagicon|ရှမ်းပြည်နယ်}} [[ရှမ်းပြည်နယ်]] [[File:Shan State Map with 3 Parts.svg|100px]]<center/>
|-
|colspan=9|<center>(၂၆) ခရိုင်/ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ<center/>
|-
|colspan=9|<center>တောင်ပိုင်း
|-
| ||[[တောင်ကြီးခရိုင်]]||[[ကလောခရိုင်]]||[[လွိုင်လင်ခရိုင်]]||[[နမ့်စန်ခရိုင်]]||[[မိုင်းရှူးခရိုင်]]||[[လင်းခေးခရိုင်]]||[[ပအိုဝ်းကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]||[[ဓနုကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၃||၃||၃||၂||၃||၃||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[တောင်ကြီးမြို့]]||[[ကလောမြို့]]||[[လွိုင်လင်မြို့]]||[[နမ့်စန်မြို့]]||[[မိုင်းရှူးမြို့]]||[[လင်းခေးမြို့]]||[[ဟိုပုံးမြို့]]||[[ပင်းတယမြို့]]
|-
|colspan=9|<center>မြောက်ပိုင်း
|-
| ||[[လားရှိုးခရိုင်]]||[[မူဆယ်ခရိုင်]]||[[ကွတ်ခိုင်ခရိုင်]]||[[ကျောက်မဲခရိုင်]]||[[မိုးမိတ်ခရိုင်]]||[[တန့်ယန်းခရိုင်]]||[[ပလောင်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]||[[ကိုးကန့်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၂||၁||၄||၂||၂||၂||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[လားရှိုးမြို့]]
|[[မူဆယ်မြို့]]
|[[ကွတ်ခိုင်မြို့]]
|[[ကျောက်မဲမြို့]]
|[[မိုးမိတ်မြို့]]
|[[တန့်ယန်းမြို့]]
|[[နမ့်ဆန်မြို့]]
|[[လောက်ကိုင်မြို့]]
|-
|colspan=9|<center>အရှေ့ပိုင်း
|-
| ||[[ကျိုင်းတုံခရိုင်]]||[[တာချီလိတ်ခရိုင်]]||[[မိုင်းယောင်းခရိုင်]]||[[မိုင်းဆတ်ခရိုင်]]||[[မိုင်းတုံခရိုင်]]||[[မိုင်းယန်းခရိုင်]]||[[မိုင်းလားခရိုင်]]
|([[ဝကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း]])
*[[မက်မန်းခရိုင်]]
*[[ဟိုပန်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၂||၁||၁||၁||၁||၁
|
*၃
*၅
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့|| [[တာချီလိတ်မြို့]]|| [[ကျိုင်းတုံမြို့]]|| [[မိုင်းယောင်းမြို့]]|| [[မိုင်းဆတ်မြို့]]|| [[မိုင်းတုံမြို့]]|| [[မိုင်းယန်းမြို့]]|| [[မိုင်းလားမြို့]]
|
*[[မက်မန်းမြို့]]
*[[ဟိုပန်မြို့]]
|}
===တိုင်းဒေသကြီးများ===
{| class="wikitable"
|-
| colspan="15" |<center>{{flagicon image|Flag of Sagaing Region (2019).svg}} [[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|-
|colspan=15|<center>(၁၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]||[[မုံရွာခရိုင်]]||[[ရွှေဘိုခရိုင်]]||[[ရေဦးခရိုင်]]||[[ယင်းမာပင်ခရိုင်]]||[[ကလေးခရိုင်]]||[[ကသာခရိုင်]]||[[ကောလင်းခရိုင်]]||[[ကန့်ဘလူခရိုင်]]||[[ခန္တီးခရိုင်]]||[[တမူးခရိုင်]]||[[မော်လိုက်ခရိုင်]]||[[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]]||[[နာဂကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[စစ်ကိုင်းမြို့]]||[[မုံရွာမြို့]]||[[ရွှေဘိုမြို့]]||[[ရေဦးမြို့]]||[[ယင်းမာပင်မြို့]]||[[ကလေးမြို့]]||[[ကသာမြို့]]||[[ကောလင်းမြို့]]||[[ကန့်ဘလူမြို့]]||[[ခန္တီးမြို့]]||[[တမူးမြို့]]
|[[မော်လိုက်မြို့]]
|[[ဟုမ္မလင်းမြို့]]
|[[လဟယ်မြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="12" |<center>{{flagicon|တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး}} [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]] [[File:Tanintharyi region districts 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ထားဝယ်ခရိုင်]]||[[မြိတ်ခရိုင်]]||[[ကော့သောင်းခရိုင်]]||[[ဘုတ်ပြင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၄||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ထားဝယ်မြို့]]||[[မြိတ်မြို့]]||[[ကော့သောင်းမြို့]]||[[ဘုတ်ပြင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Dawei district.svg|50px]]||[[File:Myeik district.svg|50px]]||[[File:Kawthoung district 2022.svg|50px]]||[[File:Bokpyin district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon|ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး}}[[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ပဲခူးခရိုင်]]||[[တောင်ငူခရိုင်]]||[[ပြည်ခရိုင်]]||[[သာယာဝတီခရိုင်]]||[[ညောင်လေးပင်ခရိုင်]]||[[နတ်တလင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၅||၄||၆||၅||၄
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ပဲခူးမြို့]]||[[တောင်ငူမြို့]]||[[ပြည်မြို့]]||[[သာယာဝတီမြို့]]||[[ညောင်လေးပင်မြို့]]||[[နတ်တလင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="8" |<center>{{flagicon|မကွေးတိုင်းဒေသကြီး}}[[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=8|<center>(၇)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မကွေးခရိုင်]]||[[ချောက်ခရိုင်]]||[[သရက်ခရိုင်]]||[[အောင်လံခရိုင်]]||[[မင်းဘူးခရိုင်]]||[[ပခုက္ကူခရိုင်]]||[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၂||၄||၂||၅||၅||၃
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မကွေးမြို့]]||[[ချောက်မြို့]]||[[သရက်မြို့]]||[[အောင်လံမြို့]]||[[မင်းဘူးမြို့]]||[[ပခုက္ကူမြို့]]||[[ဂန့်ဂေါမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="12" |<center>{{flagicon image|Flag of Mandalay Region.svg}} [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]] [[File:Mandalay region district map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=12|<center>(၁၁)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မဟာအောင်မြေခရိုင်]]||[[အောင်မြေသာစံခရိုင်]]||[[အမရပူရခရိုင်]]||[[ပြင်ဦးလွင်ခရိုင်]]||[[သပိတ်ကျင်းခရိုင်]]||[[တံတားဦးခရိုင်]]||[[ကျောက်ဆည်ခရိုင်]]||[[မြင်းခြံခရိုင်]]||[[ညောင်ဦးခရိုင်]]||[[မိတ္ထီလာခရိုင်]]||[[ရမည်းသင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၃||၁||၁||၃||၂||၃||၃||၂||၄||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မဟာအောင်မြေမြို့နယ်]] {{small|([[မန္တလေးမြို့]])}}||[[အောင်မြေသာစံမြို့နယ်]]{{small|([[မန္တလေးမြို့]])}}||[[အမရပူရမြို့]]||[[ပြင်ဦးလွင်မြို့]]||[[သပိတ်ကျင်းမြို့]]||[[တံတားဦးမြို့]]||[[ကျောက်ဆည်မြို့]]||[[မြင်းခြံမြို့]]||[[ညောင်ဦးမြို့]]||[[မိတ္ထီလာမြို့]]||[[ရမည်းသင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Mahaaungmyae district.svg|50px]]||[[File:Aungmyaythazan district.svg|50px]]||[[File:Amarapura district.svg|50px]]||[[File:Pyinoolwin district 2022.svg|50px]]||[[File:Thabeikkyin district.svg|50px]]||[[File:TadaU district.svg|50px]]||[[File:Kyaukse district 2022.svg|50px]]||[[File:Myingyan district 2022.svg|50px]]||[[File:Nyaung U tsp in Nyaung U district.svg|50px]]||[[File:Meiktila district.svg|50px]]||[[File:Yamethin tsp in Yamethin district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="15" |<center>{{flagicon|ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး}} [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=15|<center>(၁၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[တိုက်ကြီးခရိုင်]]||[[လှည်းကူးခရိုင်]]||[[မှော်ဘီခရိုင်]]||[[မင်္ဂလာဒုံခရိုင်]]||[[အင်းစိန်ခရိုင်]]||[[သန်လျင်ခရိုင်]]||[[တွံတေးခရိုင်]]||[[ကျောက်တံတားခရိုင်]]||[[အလုံခရိုင်]]||[[မရမ်းကုန်းခရိုင်]]||[[သင်္ဃန်းကျွန်းခရိုင်]]||[[ဗိုလ်တထောင်ခရိုင်]]||[[ဒဂုံမြို့သစ်ခရိုင်]]||[[ကမာရွတ်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၁||၁||၂||၂||၃||၅||၅||၅||၃||၃||၄||၅||၄||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့/မြို့နယ်||[[တိုက်ကြီးမြို့]]||[[လှည်းကူးမြို့]]||[[မှော်ဘီမြို့]]||[[မင်္ဂလာဒုံမြို့နယ်]]||[[အင်းစိန်မြို့နယ်]]||[[သန်လျင်မြို့]]||[[တွံတေးမြို့]]||[[ကျောက်တံတားမြို့နယ်]]||[[အလုံမြို့နယ်]]||[[မရမ်းကုန်းမြို့နယ်]]||[[သင်္ဃန်းကျွန်းမြို့နယ်]]||[[ဗိုလ်တထောင်မြို့နယ်]]|| ||ကမာရွတ်မြို့နယ်
|-
|မြေပုံ||[[File:Taikkyi district.svg|50px]]||[[File:Hlegu district.svg|50px]]||[[File:Hmawbi district.svg|50px]]||[[File:Mingaladon district.svg|50px]]||[[File:Insein district.svg|50px]]||[[File:Thanlyin district with cocokyun.svg|50px]]||[[File:Twantay district.svg|50px]]||[[File:Kyauktada district.svg|50px]]||[[File:Ahlon district.svg|50px]]||[[File:Mayangon district.svg|50px]]||[[File:Thingangyun district.svg|50px]]||[[File:Botahtaung district.svg|50px]]||[[File:Dagonmyothit district.svg|50px]]||[[File:Kamayut district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
နယ်မြေ]]
| rowspan="4" |၄
|[[ဇေယျာသီရိခရိုင်]]
|[[ဇေယျာသီရိမြို့နယ်|ဇေယျာသီရိမြို့]]
| rowspan="4" |
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ဒက္ခိဏခရိုင်]]
|[[ဒက္ခိဏသီရိမြို့နယ်|ဒက္ခိဏသီရိမြို့]]
|
|-
|[[ပျဉ်းမနားခရိုင်]]
|[[ပျဉ်းမနားမြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် ပြန်လည်ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ဥတ္တရခရိုင်]]
|[[ဥတ္တရသီရိမြို့နယ်]]
|
|-
| rowspan="6" | [[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="6" |၆
|[[ညောင်လေးပင်ခရိုင်]]
|[[ညောင်လေးပင်မြို့]]
| rowspan="6" |[[File:Bago Region Districts Map.svg|frameless|121x121px]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[တောင်ငူခရိုင်]]
|[[တောင်ငူမြို့]]
|
|-
|[[နတ်တလင်းခရိုင်]]
|[[နတ်တလင်းမြို့နယ်|နတ်တလင်းမြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ပဲခူးခရိုင်]]
|[[ပဲခူးမြို့]]
|
|-
|[[ပြည်ခရိုင်]]
|[[ပြည်မြို့]]
|
|-
|[[သာယာဝတီခရိုင်]]
|[[သာယာဝတီမြို့]]
|
|-
| rowspan="7" | {{flagicon image|Flag of Magway Region.svg}} [[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="7" |၇
|[[ချောက်ခရိုင်]]
|[[ချောက်မြို့]]
| rowspan="7" |[[File:Magway Region Districts Map.svg|frameless|121x121px]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|[[ဂန့်ဂေါမြို့]]
|
|-
|[[မကွေးခရိုင်]]
|[[မကွေးမြို့]]
|
|-
|[[မင်းဘူးခရိုင်]]
|[[မင်းဘူးမြို့]]
|
|-
|[[ပခုက္ကူခရိုင်]]
|[[ပခုက္ကူမြို့]]
|
|-
|[[သရက်ခရိုင်]]
|[[သရက်မြို့]]
|
|-
|[[အောင်လံခရိုင်]]
|[[အောင်လံမြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
| rowspan="14" | {{flagicon image|Flag of Yangon Region.svg}} [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="14" |၁၄
|[[တိုက်ကြီးခရိုင်]]
|[[တိုက်ကြီးမြို့]]
|rowspan=14|[[File:Taikkyi district.svg|frameless|121x121px]]
|rowspan=14|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[လှည်းကူးခရိုင်]]
|[[လှည်းကူးမြို့]]
|-
|[[မှော်ဘီခရိုင်]]
|[[မှော်ဘီမြို့]]
|-
|[[မင်္ဂလာဒုံခရိုင်]]
|[[မင်္ဂလာဒုံမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[အင်းစိန်ခရိုင်]]
|[[အင်းစိန်မြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[သန်လျင်ခရိုင်]]
|[[သန်လျင်မြို့]]
|-
|[[တွံတေးခရိုင်]]
|[[တွံတေးမြို့]]
|-
|[[ကျောက်တံတားခရိုင်]]
|[[ကျောက်တံတားမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[အလုံခရိုင်]]
|[[အလုံမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[မရမ်းကုန်းခရိုင်]]
|[[မရမ်းကုန်းမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[သင်္ဃန်းကျွန်းခရိုင်]]
|[[သင်္ဃန်းကျွန်းမြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[ဗိုလ်တထောင်ခရိုင်]]
|[[ဗိုလ်တထောင်မြို့နယ်]]{{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
|[[ဒဂုံမြို့သစ်ခရိုင်]]
|
|-
|[[ကမာရွတ်ခရိုင်]]
|[[ကမာရွတ်မြို့နယ်]] {{small|([[ရန်ကုန်မြို့]])}}
|-
| rowspan="8" | {{flagicon image|Flag of Ayeyarwady Region.svg}} [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
| rowspan="8" |၈
|[[ကျုံပျော်ခရိုင်]]
|[[ကျုံပျော်မြို့]]
| rowspan="8" |[[File:Aya Region District Map.svg|frameless|121x121px]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[ပုသိမ်ခရိုင်]]
|[[ပုသိမ်မြို့]]
|
|-
|[[ဖျာပုံခရိုင်]]
|[[ဖျာပုံမြို့]]
|
|-
|[[မအူပင်ခရိုင်]]
|[[မအူပင်မြို့]]
|
|-
|[[မြောင်းမြခရိုင်]]
|[[မြောင်းမြမြို့]]
|
|-
|[[မြန်အောင်ခရိုင်]]
|[[မြန်အောင်မြို့]]
|၂၀၂၂ တွင် တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်း
|-
|[[လပွတ္တာခရိုင်]]
|[[လပွတ္တာမြို့]]
|
|-
|[[ဟင်္သာတခရိုင်]]
|[[ဟင်္သာတမြို့]]
|
|-
|}
==လူဦးရေအလိုက် ခရိုင်များ==
အောက်ပါစာရင်းသည် ၂၀၁၄သန်းခေါင်စာရင်းမှ တိုက်ရိုက်ရယူထားသော အချက်အလက်များဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ခရိုင်များသည် ၂၀၁၄ခုနှစ် မတ်လအထိ ဖွဲ့စည်းထားသော ခရိုင်များဖြစ်သည်။ ထိုစဉ်က ဖွဲ့စည်းထားသော ခရိုင် (၇၄)ခရိုင်ရှိသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ခရိုင်များအကြား နယ်မြေများ ပြောင်း၍ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဥပမာ- မြင်းခြံခရိုင်မှ ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်အား ညောင်ဦးခရိုင်အတွင်း ထည့်သွင်းခြင်း)၊ မြို့နယ်များခွဲထုတ်၍ ခရိုင်အသစ်ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဥပမာ- ရွှေဘိုခရိုင်မှ မြို့နယ်များအားခွဲထုတ်၍ ကန့်ဘလူခရိုင်ဖွဲ့စည်းခြင်း၊ မင်းတပ်ခရိုင်မှမြို့နယ်များအား ခွဲထုတ်၍ မတူပီခရိုင်ဖွဲ့စည်းခြင်း) စသည်တို့ဖြင့် အပြောင်းအလဲများရှိသည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ/တိုင်း များမှာလည်း သက်ဆိုင်ရာ မူလခရိုင်များအတွင်းသာ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။<!--အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၏ နှစ်လည်အစီရင်ခံစာများသည် တိကျမှုမရှိခြင်း၊ ၂၀၁၉ကြားဖြတ်သန်းခေါင်စာရင်းသည် လူဦးရေအားလုံးအား တွက်ချက်ထားခြင်းမဟုတ်ခြင်းတို့ကြောင့် ၂၀၂၄သန်းခေါင်စာရင်းအပြီးမှသာ အချက်အလက်များပြောင်းလဲသင့်ပါသည်။-->
ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီးရှိ ရန်ကုန်မြောက်ပိုင်းခရိုင်သည် လူဦးရေအများဆုံးခရိုင်ဖြစ်ကာ ကရင်ပြည်နယ်ရှိ ဖာပွန်ခရိုင်သည် လူဦးရေအနည်းဆုံးခရိုင်ဖြစ်သည်။ မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်းအမြင့်ဆုံးမှာ ရန်ကုန်မြို့အဖြစ် ပါဝင်ဖွဲ့စည်းသည့် ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းခရိုင်ဖြစ်ကာ မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်း ၁၀၀ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။<ref>{{Cite web |url=https://dop.gov.mm/sites/dop.gov.mm/files/publication_docs/census_main_report_union_-_myanmar_0.pdf|title=ပြည်ထောင်စုအစီရင်ခံစာ}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
|+
!စဉ်
!ခရိုင်
!လူဦးရေ
!ကျား
!မ
!မြို့ပြနေလူဦးရေ
!မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်း
!တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်/ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ
!မြေပုံ
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀၀) အထက်ရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|-
|၁
|[[ရန်ကုန်မြောက်ပိုင်းခရိုင်]]
|၂,၆၀၆,၆၇၀
|၁,၂၅၃,၀၈၂
|၁,၃၅၃,၅၈၈
|၁,၄၂၈,၆၅၉
|၅၄.၈
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂
|[[ရန်ကုန်အရှေ့ပိုင်းခရိုင်]]
|၂,၃၆၆,၆၅၉
|၁,၁၂၇,၁၆၉
|၁,၂၃၉,၄၉၀
|၂,၃၃၉,၉၀၃
|၉၈.၉
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃
|[[ပဲခူးခရိုင်]]
|၁,၇၇၀,၇၈၅
|၈၄၆,၁၁၀
|၉၂၄,၆၇၅
|၄၆၄,၇၄၁
|၂၆.၂
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄
|[[မန္တလေးခရိုင်]]
|၁,၇၂၆,၈၈၉
|၈၄၁,၉၁၄
|၈၈၄,၉၇၅
|၁,၃၁၉,၄၅၂
|၇၆.၄
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅
|[[တောင်ကြီးခရိုင်]]¹
|၁,၇၀၁,၃၃၈
|၈၄၂,၅၉၄
|၈၅၈,၇၄၄
|၄၆၃,၉၈၈
|၂၇.၃
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆
|[[ပုသိမ်ခရိုင်]]
|၁,၆၃၀,၇၁၆
|၇၉၅,၂၈၆
|၈၃၅,၄၆၀
|၃၀၃,၉၅၄
|၁၈.၆
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၇
|[[ရွှေဘိုခရိုင်]]²
|၁,၄၃၃,၃၄၃
|၆၆၁,၀၁၆
|၇၇၂,၃၂၇
|၁၇၈,၁၈၄
|၁၂.၄
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၈
|[[ရန်ကုန်တောင်ပိုင်းခရိုင်]]
|၁,၄၁၇,၇၂၄
|၆၈၉,၆၈၅
|၇၂၈,၀၃၉
|၄၂၂,၃၀၀
|၂၉.၈
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၉
|[[မကွေးခရိုင်]]
|၁,၂၃၅,၀၃၀
|၅၆၇,၂၃၅
|၆၆၇,၇၉၅
|၂၅၃,၀၇၄
|၂၀.၅
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၀
|[[မော်လမြိုင်ခရိုင်]]
|၁,၂၃၂,၂၂၁
|၅၈၇,၆၇၆
|၆၄၄,၅၄၅
|၄၃၄,၀၉၂
|၃၅.၂
|[[File:Flag of Mon State (2018).svg|23px]][[မွန်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၁၁
|[[ဟင်္သာတခရိုင်]]
|၁,၁၃၈,၇၁၀
|၅၃၉,၃၁၁
|၅၉၉,၃၉၉
|၁၆၃,၂၃၈
|၁၄.၃
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၂
|[[တောင်ငူခရိုင်]]
|၁,၁၂၃,၃၅၅
|၅၃၄,၅၆၄
|၅၈၈,၇၉၁
|၂၃၁,၇၃၆
|၂၀.၆
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၃
|[[သာယာဝတီခရိုင်]]
|၁,၀၆၂,၃၃၁
|၅၀၇,၁၁၃
|၅၅၅,၂၀၈
|၁၅၀,၃၉၅
|၁၄.၂
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၄
|[[မြင်းခြံခရိုင်]]³
|၁,၀၅၅,၉၅၇
|၄၇၅,၄၀၃
|၅၈၀,၅၅၄
|၁၆၇,၉၅၁
|၁၅.၉
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၅
|[[ဖျာပုံခရိုင်]]
|၁,၀၃၃,၀၅၃
|၅၀၉,၃၅၃
|၅၂၃,၇၀၀
|၁၃၅,၅၀၉
|၁၃.၁
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၆
|[[ပခုက္ကူခရိုင်]]
|၁,၀၀၅,၅၄၅
|၄၅၁,၈၈၇
|၅၅၃,၆၅၈
|၁၃၈,၂၄၄
|၁၃.၇
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၇
|[[ပြင်ဦးလွင်ခရိုင်]]
|၁,၀၀၁,၉၄၅
|၄၉၅,၈၀၀
|၅၀၆,၁၄၅
|၂၈၁,၇၈၄
|၂၈.၁
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀၀) နှင့် (၁၀၀,၀၀၀) အတွင်းရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|၁၈
|[[မအူပင်ခရိုင်]]
|၉၇၃,၉၄၈
|၄၇၂,၅၅၀
|၅၀၁,၃၉၈
|၁၀၉,၁၄၈
|၁၁.၂
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၉
|[[ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းခရိုင်]]
|၉၆၉,၆၅၀
|၄၄၆,၄၆၇
|၅၂၃,၁၈၃
|၉၆၉,၆၅၀
|၁၀၀
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၀
|[[ပြည်ခရိုင်]]
|၉၁၀,၉၀၂
|၄၃၄,၅၅၁
|၄၇၆,၃၅၀
|၂၂၅,၄၆၄
|၂၄.၈
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၁
|[[မိတ္ထီလာခရိုင်]]
|၈၈၁,၅၃၀
|၄၀၈,၀၄၅
|၄၇၃,၄၈၅
|၁၇၈,၄၉၁
|၂၀.၂
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၂
|[[ကသာခရိုင်]]
|၈၆၁,၂၈၃
|၄၁၇,၇၁၀
|၄၄၃,၅၇၃
|၉၅,၃၂၇
|၁၁.၁
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၃
|[[သထုံခရိုင်]]
|၈၂၂,၁၇၂
|၃၉၉,၇၁၆
|၄၂၂,၄၅၆
|၁၃၈,၀၉၇
|၁၆.၈
|[[File:Flag of Mon State (2018).svg|23px]][[မွန်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၄
|[[ဘားအံခရိုင်]]
|၇၈၃,၅၁၀
|၃၈၂,၃၂၇
|၄၀၁,၁၈၃
|၁၀၂,၄၀၅
|၁၄.၃
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၅
|[[မြောင်းမြခရိုင်]]
|၇၈၁,၈၄၄
|၃၈၁,၂၉၉
|၄၀၀,၅၄၅
|၉၄,၄၃၃
|၁၂.၁
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၆
|[[ကျောက်မဲခရိုင်]]
|၇၇၀,၀၆၅
|၃၇၆,၁၀၃
|၃၉၃,၉၆၂
|၁၁၉,၄၆၉
|၁၅.၅
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၇
|[[မုံရွာခရိုင်]]
|၇၅၇,၃၅၈
|၃၄၆,၂၄၇
|၄၁၁,၁၁၁
|၂၄၄,၁၄၄
|၃၂.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၈
|[[ကျောက်ဆည်ခရိုင်]]
|၇၄၁,၀၇၁
|၃၅၃,၁၂၆
|၃၈၇,၉၄၅
|၈၁,၅၀၃
|၁၁
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၉
|[[သရက်ခရိုင်]]
|၇၃၈,၀၄၇
|၃၅၃,၈၈၇
|၃၈၄,၁၆၀
|၁၀၀,၀၃၃
|၁၃.၆
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၀
|[[မြိတ်ခရိုင်]]
|၆၉၃,၀၈၇
|၃၄၅,၆၇၁
|၃၄၇,၄၁၆
|၁၅၀,၃၁၅
|၂၁.၈
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၁
|[[မင်းဘူးခရိုင်]]
|၆၈၇,၅၇၅
|၃၂၂,၁၄၀
|၃၆၅,၄၃၅
|၆၈,၆၄၆
|၁၀
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၂
|[[မိုးညှင်းခရိုင်]]
|၆၇၃,၆၀၈
|၃၇၅,၈၂၂
|၂၉၇,၇၈၆
|၁၄၇,၅၀၀
|၂၁.၉
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၃
|[[မြောက်ဦးခရိုင်]]
|၆၆၉,၁၃၁
|၃၀၉,၉၄၉
|၃၅၉,၁၈၂
|၉၀,၁၄၁
|၁၃.၅
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၄
|ဒက္ခိဏခရိုင်
|၆၃၃,၇၄၅
|၃၀၇,၁၆၁
|၃၂၆,၅၈၂
|၂၃၀,၀၀၈
|၃၆.၃
|နေပြည်တော်
|
|-
|၃၅
|[[လပွတ္တာခရိုင်]]
|၆၂၆,၅၅၈
|၃၁၂,၀၃၉
|၃၁၄,၅၁၉
|၆၆,၃၁၈
|၁၀.၆
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၆
|[[လားရှိုးခရိုင်]]
|၆၁၂,၂၄၈
|၂၉၉,၅၃၀
|၃၁၂,၇၁၈
|၂၂၄,၁၃၆
|၃၆.၆
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၇
|[[လွိုင်လင်ခရိုင်]]
|၅၆၅,၁၆၂
|၂၇၆,၉၀၇
|၂၈၈,၂၅၅
|၁၂၈,၄၃၂
|၂၂.၇
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၈
|[[ယင်းမာပင်ခရိုင်]]
|၅၄၁,၈၃၅
|၂၅၀,၉၇၇
|၂၉၀,၈၅၈
|၁၉,၃၄၁
|၃.၆
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၉
|[[စစ်တွေခရိုင်]]
|၅၃၅,၅၈၃
|၂၄၈,၆၇၀
|၂၈၆,၉၁၃
|၁၃၃,၆၆၄
|၂၅
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၀
|[[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]
|၅၃၁,၄၅၆
|၂၆၃,၀၈၈
|၂၆၈,၃၆၈
|၃၁၄,၁၈၀
|၅၉.၁
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၁
|ဥတ္တရခရိုင်
|၅၂၆,၄၉၇
|၂၅၇,၉၉၂
|၂၆၈,၅၀၅
|၁၄၅,၁၈၁
|၂၇.၆
|နေပြည်တော်
|
|-
|၄၂
|[[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]
|၅၂၀,၅၉၁
|၂၄၀,၀၄၆
|၂၈၀,၅၄၅
|၁၀၅,၇၈၅
|၂၀.၃
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၃
|[[ရမည်းသင်းခရိုင်]]
|၅၁၈,၃၈၄
|၂၄၄,၆၀၃
|၂၇၃,၇၈၁
|၅၉,၉၁၂
|၁၁.၆
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၄
|[[ကလေးခရိုင်]]
|၅၀၉,၃၆၈
|၂၄၅,၄၄၄
|၂၆၃,၉၂၄
|၁၄၂,၇၉၂
|၂၈
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၅
|[[ထားဝယ်ခရိုင်]]
|၄၉၃,၅၇၆
|၂၃၉,၀၇၃
|၂၅၄,၅၀၃
|၁၀၇,၉၅၆
|၂၁.၉
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၆
|[[ကော့ကရိတ်ခရိုင်]]
|၄၇၅,၁၉၁
|၂၃၁,၂၁၀
|၂၄၃,၉၈၁
|၈၂,၈၆၁
|၁၇.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၇
|[[မူဆယ်ခရိုင်]]
|၄၅၃,၄၉၅
|၂၂၇,၁၅၉
|၂၂၆,၃၃၆
|၁၆၄,၀၃၅
|၃၆.၂
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၈
|[[ကျောက်ဖြူခရိုင်]]
|၄၃၉,၉၂၃
|၂၀၇,၃၀၈
|၂၃၂,၆၁၅
|၄၄,၅၀၀
|၁၀.၁
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၉
|[[ခန္တီးခရိုင်]]
|၄၂၂,၆၉၂
|၂၁၉,၅၇၈
|၂၀၃,၁၁၄
|၄၇,၂၁၉
|၁၁.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၀
|[[ကျိုင်းတုံခရိုင်]]
|၃၆၆,၈၆၁
|၁၈၇,၉၉၃
|၁၇၈,၈၆၈
|၇၂,၅၃၅
|၁၉.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၁
|[[သံတွဲခရိုင်]]
|၃၅၇,၈၄၀
|၁၇၄,၉၅၉
|၁၈၂,၈၈၁
|၆၃,၈၀၂
|၁၇.၈
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၂
|[[ဗန်းမော်ခရိုင်]]
|၃၄၆,၅၂၀
|၁၇၁,၀၇၇
|၁၇၅,၄၄၃
|၁၀၈,၅၆၁
|၃၁.၃
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၃
|[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|၂၅၀,၈၅၈
|၁၁၈,၈၂၅
|၁၃၂,၀၃၃
|၂၇,၉၃၄
|၁၁.၁
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၄
|[[လွိုင်ကော်ခရိုင်]]
|၂၄၃,၇၁၈
|၁၁၉,၈၃၃
|၁၂၃,၈၈၅
|၆၂,၇၈၃
|၂၅.၈
|[[File:Flag_of_Kayah_State.svg|23px]] [[ကယားပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၅
|[[မိုင်းဆတ်ခရိုင်]]
|၂၄၃,၅၇၁
|၁၂၈,၅၉၀
|၁၁၄,၉၈၁
|၂၇,၇၇၅
|၁၉.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၆
|[[မက်မန်းခရိုင်]]
|၂၄၁,၈၈၄
|၁၂၄,၄၇၈
|၁၁၇,၄၀၆
|၁၇,၆၁၇
|၇.၃
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၇
|[[ညောင်ဦးခရိုင်]]³
|၂၃၉,၉၄၇
|၁၀၉,၄၇၆
|၁၃၀,၄၇၁
|၅၄,၃၄၃
|၂၂.၆
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၈
|[[ဟိုပန်ခရိုင်]]
|၂၂၈,၈၈၀
|၁၁၆,၅၇၃
|၁၁၂,၃၀၇
|၂၉,၅၅၃
|၁၂.၉
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၉
|[[ကော့သောင်းခရိုင်]]
|၂၂၁,၇၃၈
|၁၁၅,၈၇၅
|၁၀၅,၈၆၃
|၇၉,၁၄၈
|၃၅.၇
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၀
|[[မင်းတပ်ခရိုင်]]⁴
|၂၁၂,၄၉၇
|၁၀၀,၉၆၁
|၁၁၁,၅၃၆
|၃၅,၉၂၁
|၁၆.၉
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၁
|[[မြဝတီခရိုင်]]
|၂၁၀,၅၄၀
|၁၀၇,၆၀၇
|၁၀၂,၉၃၃
|၁၁၆,၅၈၀
|၅၅.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၂
|[[တာချီလိတ်ခရိုင်]]
|၁၇၇,၃၁၃
|၉၀,၁၂၄
|၈၇,၁၈၉
|၅၈,၇၆၇
|၃၃.၁
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၃
|[[ဖလမ်းခရိုင်]]
|၁၆၇,၅၇၈
|၈၁,၂၄၂
|၈၆,၃၃၆
|၃၁,၃၇၅
|၁၈.၇
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၄
|[[မော်လိုက်ခရိုင်]]
|၁၆၄,၀၀၈
|၇၈,၉၂၄
|၈၅,၀၈၄
|၁၈,၆၀၅
|၁၁.၃
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၅
|[[လောက်ကိုင်ခရိုင်]]
|၁၅၄,၉၁၂
|၈၁,၁၀၄
|၇၃,၈၀၈
|၂၈,၁၈၃
|၁၈.၂
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၆
|[[လင်းခေးခရိုင်]]
|၁၃၉,၄၈၃
|၇၀,၅၇၂
|၆၈,၉၁၁
|၄၃,၈၈၂
|၃၁.၅
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၇
|[[တမူးခရိုင်]]
|၁၁၄,၈၆၉
|၅၇,၀၀၇
|၅၇,၈၆၂
|၅၉,၉၃၈
|၅၂.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၈
|[[မိုင်းဖြတ်ခရိုင်]]
|၁၁၀,၄၄၆
|၅၈,၀၈၃
|၅၂,၃၆၃
|၁၁,၉၂၆
|၁၀.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀) အောက်ရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|၆၉
|[[ဟားခါးခရိုင်]]
|၉၈,၇၂၆
|၄၇,၄၀၁
|၅၁,၃၂၅
|၃၂,၅၁၃
|၃၂.၉
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၀
|[[မောင်တောခရိုင်]]
|၉၆,၃၃၀
|၄၈,၈၁၆
|၄၇,၅၁၄
|၂၂,၁၈၁
|၂၃
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၁
|[[ပူတာအိုခရိုင်]]
|၉၁,၂၅၇
|၄၅,၃၆၆
|၄၅,၈၉၁
|၂၂,၁၁၆
|၂၄.၂
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၂
|[[ကွမ်းလုံခရိုင်]]
|၅၈,၇၇၄
|၃၀,၉၀၀
|၂၇,၈၇၄
|၅,၅၄၉
|၉.၄
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၃
|[[ဘောလခဲခရိုင်]]
|၄၂,၉၀၉
|၂၃,၃၈၀
|၁၉,၅၂၉
|၉,၆၃၅
|၂၂.၅
|[[File:Flag_of_Kayah_State.svg|23px]] [[ကယားပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၄
|[[ဖာပွန်ခရိုင်]]
|၃၅,၀၈၅
|၁၇,၉၈၃
|၁၇,၁၀၂
|၁၇,၃၂၀
|၄၉.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>1</sup>ပအိုဝ့်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသနှင့် ဓနုကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသများရှိ မြို့နယ်များကိုပါ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>2</sup>ကန့်ဘလူခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခြင်း မရှိသေးပေ။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>3</sup>ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်အား မြင်းခြံခရိုင်အတွင်း ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>4</sup>မတူပီခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခြင်း မရှိသေးပေ။
|}
== ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန် ==
* [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်/တိုင်း/ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ မြို့တော်များ စာရင်း|မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေများ]]
* [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ]]
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
* [http://www.themimu.info Myanmar Information Management Unit]
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိခရိုင်များ| ]]
6nzet6kiyjug3080r9ymom4akaduxq2
752009
752007
2022-07-22T11:41:37Z
Kantabon
45503
/* တိုင်းဒေသကြီးများ */
wikitext
text/x-wiki
{{မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်မြေအပိုင်းအခြားများ}}
၂၀၁၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ စာရင်းအရ [[မြန်မာနိုင်ငံ]]တွင် ခရိုင်ပေါင်း ၇၅ ခု<ref name="mimu">{{cite web|url=http://themimu.info/place-codes|title=နေရာအညွှန်းသင်္ကေတများ (Pcodes)|work=မြန်မာသတင်းအချက်အလက် စီမံခန့်ခွဲမှုယူနစ်|accessdate=၁၇ မတ် ၂၀၂၂}}</ref><ref>နေပြည်တော် တိုင်းဒေသကြီး နှင့် ပြည်နယ်များရှိ ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု၊ ကျေးရွာ ဦးရေ စာရင်းချုပ် (၁၆. ၂. ၂၀၁၆)</ref> ရှိခဲ့ရာမှ ၂၀၂၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃၀ ရက်နေ့တွင် ခရိုင် ၄၆ ခု တိုးချဲ့ဖွဲ့စည်းခဲ့ရာ စုစုပေါင်း ခရိုင် ၁၂၁ ခု ရှိလာခဲ့သည်။<ref>{{cite news |first=မြန်မာ့အလင်း |title=နိုင်ငံရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေးစသည်တို့ တိုးတက်ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်မှုအရ နေပြည်တော်၊ တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ်များတွင် ခရိုင်အသစ်များ ထပ်မံတိုးချဲ့ |url=https://www.moi.gov.mm/mal/file-download/download/public/1654 |access-date=၁ မေ ၂၀၂၂ |publisher=ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန |date=၁ မေ ၂၀၂၂ |page=၈ |language=မြန်မာ}}</ref>
[[File:Myanmar districts Map.svg|thumb|မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ (၂၀၂၂ခုနှစ် ဧပြီလအထိ)]]
== တိုင်းနှင့်ပြည်နယ်အလိုက် ခရိုင်များဇယား ==
{{underconstruction}}
===ပြည်နယ်များ===
{| class="wikitable"
|-
|colspan=7|<center>{{flagicon image|Flag of Kachin State.svg}} [[ကချင်ပြည်နယ်]][[File:Kachin state districts map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]||[[တနိုင်းခရိုင်]]||[[ချီဖွေခရိုင်]]||[[ဗန်းမော်ခရိုင်]]||[[မိုးညှင်းခရိုင်]]||[[ပူတာအိုခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၁||၂||၄||၃||၅
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မြစ်ကြီးနားမြို့]]||[[တနိုင်းမြို့]]||[[ချီဖွေမြို့]]||[[ဗန်းမော်မြို့]]||[[မိုးညှင်းမြို့]]||[[ပူတာအိုမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>{{flagicon image|Flag of Kayah State.svg}} [[ကယားပြည်နယ်]] [[File:Kayah state districts map.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[လွိုင်ကော်ခရိုင်]]||[[ဒီးမော့ဆိုခရိုင်]]||[[ဘောလခဲခရိုင်]]||[[မယ်စဲ့ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၂||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[လွိုင်ကော်မြို့]]||[[ဒီးမော့ဆိုမြို့]]||[[ဘောလခဲမြို့]]||[[မယ်စဲ့မြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Loikaw tsp in Loikaw district 2022.svg|50px]]||[[File:Demoso tsp in Demoso district.svg|50px]]||[[File:Bawlakhe tsp in Bawlakhe district 2022.svg|50px]]||[[File:Mese district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon image|Flag of Kayin State.svg}} [[ကရင်ပြည်နယ်]] [[File:Kayin State districts map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ဘားအံခရိုင်]]||[[မြဝတီခရိုင်]]||[[ဖာပွန်ခရိုင်]]||[[သံတောင်ကြီးခရိုင်]]||[[ကြာအင်းဆိပ်ကြီးခရိုင်]]||[[ကော့ကရိတ်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၁||၁||၁||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဘားအံမြို့]]||[[မြဝတီမြို့]]||[[ဖာပွန်မြို့]]||[[သံတောင်ကြီးမြို့]]||[[ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့]]||[[ကော့ကရိတ်မြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Hpan tsp in Hpan district.svg|50px]]||[[File:Myawady district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Hpapun district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Thandaunggyi district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Kyarinseikgyi district in Kayin state.svg|50px]]||[[File:Kawkareik district in Kayin state 2022.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon image|Flag of Chin State.svg}} [[ချင်းပြည်နယ်]] [[File:Chin state district map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ဟားခါးခရိုင်]]||[[ဖလမ်းခရိုင်]]||[[မင်းတပ်ခရိုင်]]||[[တီးတိန်ခရိုင်]]||[[မတူပီခရိုင်]]||[[ပလက်ဝခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၁||၂||၂||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဟားခါးမြို့]]||[[ဖလမ်းမြို့]]||[[မင်းတပ်မြို့]]||[[တီးတိန်မြို့]]||[[မတူပီမြို့]]||[[ပလက်ဝမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Hakha tsp in Hakha district.svg|50px]]||[[File:Falam district 2022.svg|50px]]||[[File:Mindat tsp in Mindat district.svg|50px]]||[[File:Tedim district.svg|50px]]||[[File:Matupi district.svg|50px]]||[[File:Paletwa district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>{{flagicon image|Flag of Mon State (2018).svg}} [[မွန်ပြည်နယ်]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မော်လမြိုင်ခရိုင်]]||[[သထုံခရိုင်]]||[[ကျိုက်ထိုခရိုင်]]||[[ရေးခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၅||၂||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မော်လမြိုင်မြို့]]||[[သထုံမြို့]]||[[ကျိုက်ထိုမြို့]]||[[ရေးမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="8" |<center>{{flagicon|ရခိုင်ပြည်နယ်}} [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]<center/>
|-
|colspan=8|<center>(၇)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[စစ်တွေခရိုင်]]||[[ကျောက်ဖြူခရိုင်]]||[[တောင်ကုတ်ခရိုင်]]||[[မောင်တောခရိုင်]]||[[မြောက်ဦးခရိုင်]]||[[သံတွဲခရိုင်]]||[[အမ်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၂||၂||၂||၄||၂||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[စစ်တွေမြို့]]||[[ကျောက်ဖြူမြို့]]||[[တောင်ကုတ်မြို့]]||[[မောင်တောမြို့]]||[[မြောက်ဦးမြို့]]||[[သံတွဲမြို့]]||[[အမ်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ|| || || || || || ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="9" |<center>{{flagicon|ရှမ်းပြည်နယ်}} [[ရှမ်းပြည်နယ်]] [[File:Shan State Map with 3 Parts.svg|100px]]<center/>
|-
|colspan=9|<center>(၂၆) ခရိုင်/ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ<center/>
|-
|colspan=9|<center>တောင်ပိုင်း
|-
| ||[[တောင်ကြီးခရိုင်]]||[[ကလောခရိုင်]]||[[လွိုင်လင်ခရိုင်]]||[[နမ့်စန်ခရိုင်]]||[[မိုင်းရှူးခရိုင်]]||[[လင်းခေးခရိုင်]]||[[ပအိုဝ်းကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]||[[ဓနုကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၃||၃||၃||၂||၃||၃||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[တောင်ကြီးမြို့]]||[[ကလောမြို့]]||[[လွိုင်လင်မြို့]]||[[နမ့်စန်မြို့]]||[[မိုင်းရှူးမြို့]]||[[လင်းခေးမြို့]]||[[ဟိုပုံးမြို့]]||[[ပင်းတယမြို့]]
|-
|colspan=9|<center>မြောက်ပိုင်း
|-
| ||[[လားရှိုးခရိုင်]]||[[မူဆယ်ခရိုင်]]||[[ကွတ်ခိုင်ခရိုင်]]||[[ကျောက်မဲခရိုင်]]||[[မိုးမိတ်ခရိုင်]]||[[တန့်ယန်းခရိုင်]]||[[ပလောင်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]||[[ကိုးကန့်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၂||၁||၄||၂||၂||၂||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[လားရှိုးမြို့]]
|[[မူဆယ်မြို့]]
|[[ကွတ်ခိုင်မြို့]]
|[[ကျောက်မဲမြို့]]
|[[မိုးမိတ်မြို့]]
|[[တန့်ယန်းမြို့]]
|[[နမ့်ဆန်မြို့]]
|[[လောက်ကိုင်မြို့]]
|-
|colspan=9|<center>အရှေ့ပိုင်း
|-
| ||[[ကျိုင်းတုံခရိုင်]]||[[တာချီလိတ်ခရိုင်]]||[[မိုင်းယောင်းခရိုင်]]||[[မိုင်းဆတ်ခရိုင်]]||[[မိုင်းတုံခရိုင်]]||[[မိုင်းယန်းခရိုင်]]||[[မိုင်းလားခရိုင်]]
|([[ဝကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း]])
*[[မက်မန်းခရိုင်]]
*[[ဟိုပန်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၃||၂||၁||၁||၁||၁||၁
|
*၃
*၅
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့|| [[တာချီလိတ်မြို့]]|| [[ကျိုင်းတုံမြို့]]|| [[မိုင်းယောင်းမြို့]]|| [[မိုင်းဆတ်မြို့]]|| [[မိုင်းတုံမြို့]]|| [[မိုင်းယန်းမြို့]]|| [[မိုင်းလားမြို့]]
|
*[[မက်မန်းမြို့]]
*[[ဟိုပန်မြို့]]
|}
===တိုင်းဒေသကြီးများ===
{| class="wikitable"
|-
| colspan="15" |<center>{{flagicon image|Flag of Sagaing Region (2019).svg}} [[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|-
|colspan=15|<center>(၁၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]||[[မုံရွာခရိုင်]]||[[ရွှေဘိုခရိုင်]]||[[ရေဦးခရိုင်]]||[[ယင်းမာပင်ခရိုင်]]||[[ကလေးခရိုင်]]||[[ကသာခရိုင်]]||[[ကောလင်းခရိုင်]]||[[ကန့်ဘလူခရိုင်]]||[[ခန္တီးခရိုင်]]||[[တမူးခရိုင်]]||[[မော်လိုက်ခရိုင်]]||[[ဟုမ္မလင်းခရိုင်]]||[[နာဂကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[စစ်ကိုင်းမြို့]]||[[မုံရွာမြို့]]||[[ရွှေဘိုမြို့]]||[[ရေဦးမြို့]]||[[ယင်းမာပင်မြို့]]||[[ကလေးမြို့]]||[[ကသာမြို့]]||[[ကောလင်းမြို့]]||[[ကန့်ဘလူမြို့]]||[[ခန္တီးမြို့]]||[[တမူးမြို့]]
|[[မော်လိုက်မြို့]]
|[[ဟုမ္မလင်းမြို့]]
|[[လဟယ်မြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="12" |<center>{{flagicon|တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး}} [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]] [[File:Tanintharyi region districts 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ထားဝယ်ခရိုင်]]||[[မြိတ်ခရိုင်]]||[[ကော့သောင်းခရိုင်]]||[[ဘုတ်ပြင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၄||၁||၁
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ထားဝယ်မြို့]]||[[မြိတ်မြို့]]||[[ကော့သောင်းမြို့]]||[[ဘုတ်ပြင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Dawei district.svg|50px]]||[[File:Myeik district.svg|50px]]||[[File:Kawthoung district 2022.svg|50px]]||[[File:Bokpyin district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="7" |<center>{{flagicon|ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး}}[[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=7|<center>(၆)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ပဲခူးခရိုင်]]||[[တောင်ငူခရိုင်]]||[[ပြည်ခရိုင်]]||[[သာယာဝတီခရိုင်]]||[[ညောင်လေးပင်ခရိုင်]]||[[နတ်တလင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၅||၄||၆||၅||၄
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ပဲခူးမြို့]]||[[တောင်ငူမြို့]]||[[ပြည်မြို့]]||[[သာယာဝတီမြို့]]||[[ညောင်လေးပင်မြို့]]||[[နတ်တလင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="8" |<center>{{flagicon|မကွေးတိုင်းဒေသကြီး}}[[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=8|<center>(၇)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မကွေးခရိုင်]]||[[ချောက်ခရိုင်]]||[[သရက်ခရိုင်]]||[[အောင်လံခရိုင်]]||[[မင်းဘူးခရိုင်]]||[[ပခုက္ကူခရိုင်]]||[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၂||၄||၂||၅||၅||၃
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မကွေးမြို့]]||[[ချောက်မြို့]]||[[သရက်မြို့]]||[[အောင်လံမြို့]]||[[မင်းဘူးမြို့]]||[[ပခုက္ကူမြို့]]||[[ဂန့်ဂေါမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="12" |<center>{{flagicon image|Flag of Mandalay Region.svg}} [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]] [[File:Mandalay region district map 2022.svg|frameless|121x121px]]<center/>
|-
|colspan=12|<center>(၁၁)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[မဟာအောင်မြေခရိုင်]]||[[အောင်မြေသာစံခရိုင်]]||[[အမရပူရခရိုင်]]||[[ပြင်ဦးလွင်ခရိုင်]]||[[သပိတ်ကျင်းခရိုင်]]||[[တံတားဦးခရိုင်]]||[[ကျောက်ဆည်ခရိုင်]]||[[မြင်းခြံခရိုင်]]||[[ညောင်ဦးခရိုင်]]||[[မိတ္ထီလာခရိုင်]]||[[ရမည်းသင်းခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၃||၁||၁||၃||၂||၃||၃||၂||၄||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[မဟာအောင်မြေမြို့နယ်]] {{small|([[မန္တလေးမြို့]])}}||[[အောင်မြေသာစံမြို့နယ်]]{{small|([[မန္တလေးမြို့]])}}||[[အမရပူရမြို့]]||[[ပြင်ဦးလွင်မြို့]]||[[သပိတ်ကျင်းမြို့]]||[[တံတားဦးမြို့]]||[[ကျောက်ဆည်မြို့]]||[[မြင်းခြံမြို့]]||[[ညောင်ဦးမြို့]]||[[မိတ္ထီလာမြို့]]||[[ရမည်းသင်းမြို့]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Mahaaungmyae district.svg|50px]]||[[File:Aungmyaythazan district.svg|50px]]||[[File:Amarapura district.svg|50px]]||[[File:Pyinoolwin district 2022.svg|50px]]||[[File:Thabeikkyin district.svg|50px]]||[[File:TadaU district.svg|50px]]||[[File:Kyaukse district 2022.svg|50px]]||[[File:Myingyan district 2022.svg|50px]]||[[File:Nyaung U tsp in Nyaung U district.svg|50px]]||[[File:Meiktila district.svg|50px]]||[[File:Yamethin tsp in Yamethin district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="15" |<center>{{flagicon|ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး}} [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=15|<center>(၁၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[တိုက်ကြီးခရိုင်]]||[[လှည်းကူးခရိုင်]]||[[မှော်ဘီခရိုင်]]||[[မင်္ဂလာဒုံခရိုင်]]||[[အင်းစိန်ခရိုင်]]||[[သန်လျင်ခရိုင်]]||[[တွံတေးခရိုင်]]||[[ကျောက်တံတားခရိုင်]]||[[အလုံခရိုင်]]||[[မရမ်းကုန်းခရိုင်]]||[[သင်္ဃန်းကျွန်းခရိုင်]]||[[ဗိုလ်တထောင်ခရိုင်]]||[[ဒဂုံမြို့သစ်ခရိုင်]]||[[ကမာရွတ်ခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၁||၁||၂||၂||၃||၅||၅||၅||၃||၃||၄||၅||၄||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့/မြို့နယ်||[[တိုက်ကြီးမြို့]]||[[လှည်းကူးမြို့]]||[[မှော်ဘီမြို့]]||[[မင်္ဂလာဒုံမြို့နယ်]]||[[အင်းစိန်မြို့နယ်]]||[[သန်လျင်မြို့]]||[[တွံတေးမြို့]]||[[ကျောက်တံတားမြို့နယ်]]||[[အလုံမြို့နယ်]]||[[မရမ်းကုန်းမြို့နယ်]]||[[သင်္ဃန်းကျွန်းမြို့နယ်]]||[[ဗိုလ်တထောင်မြို့နယ်]]|| ||[[ကမာရွတ်မြို့နယ်]]
|-
|မြေပုံ||[[File:Taikkyi district.svg|50px]]||[[File:Hlegu district.svg|50px]]||[[File:Hmawbi district.svg|50px]]||[[File:Mingaladon district.svg|50px]]||[[File:Insein district.svg|50px]]||[[File:Thanlyin district with cocokyun.svg|50px]]||[[File:Twantay district.svg|50px]]||[[File:Kyauktada district.svg|50px]]||[[File:Ahlon district.svg|50px]]||[[File:Mayangon district.svg|50px]]||[[File:Thingangyun district.svg|50px]]||[[File:Botahtaung district.svg|50px]]||[[File:Dagonmyothit district.svg|50px]]||[[File:Kamayut district.svg|50px]]
|}
{| class="wikitable"
|-
| colspan="9" |<center>{{flagicon|ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး}}[[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]<center/>
|-
|colspan=9|<center>(၈)ခရိုင်<center/>
|-
| ||[[ပုသိမ်ခရိုင်]]||[[ကျုံပျော်ခရိုင်]]||[[ဟင်္သာတခရိုင်]]||[[မြန်အောင်ခရိုင်]]||[[မအူပင်ခရိုင်]]||[[မြောင်းမြခရိုင်]]||[[ဖျာပုံခရိုင်]]||[[လပွတ္တာခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၄||၃||၃||၃||၄||၃||၄||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ပုသိမ်မြို့]]||[[ကျုံပျော်မြို့]]||[[ဟင်္သာတမြို့]]||[[မြန်အောင်မြို့]]||[[မအူပင်မြို့]]||[[မြောင်းမြမြို့]]||[[ဖျာပုံမြို့]]||[[လပွတ္တာမြို့]]
|-
|မြေပုံ||
|}
===ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ===
{| class="wikitable"
|-
| colspan="5" |<center>[[File:Flag of Naypyidaw Union Territory.svg|20px]][[နေပြည်တော်ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ]]<center/>
|-
|colspan=5|<center>(၄)ခရိုင်<center/>
|-
| ||ဥတ္တရခရိုင်||ဇေယျာသီရိခရိုင်||လယ်ဝေးခရိုင်||[[ပျဉ်းမနားခရိုင်]]
|-
|မြို့နယ်အရေအတွက်||၂||၂||၂||၂
|-
|ခရိုင်ရုံးစိုက်ရာမြို့||[[ဥတ္တရသီရိမြို့]]||[[ဇေယျာသီရိမြို့]]||[[လယ်ဝေးမြို့]]||[[ပျဉ်းမနားမြို့]]
|}
==လူဦးရေအလိုက် ခရိုင်များ==
အောက်ပါစာရင်းသည် ၂၀၁၄သန်းခေါင်စာရင်းမှ တိုက်ရိုက်ရယူထားသော အချက်အလက်များဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ခရိုင်များသည် ၂၀၁၄ခုနှစ် မတ်လအထိ ဖွဲ့စည်းထားသော ခရိုင်များဖြစ်သည်။ ထိုစဉ်က ဖွဲ့စည်းထားသော ခရိုင် (၇၄)ခရိုင်ရှိသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ခရိုင်များအကြား နယ်မြေများ ပြောင်း၍ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဥပမာ- မြင်းခြံခရိုင်မှ ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်အား ညောင်ဦးခရိုင်အတွင်း ထည့်သွင်းခြင်း)၊ မြို့နယ်များခွဲထုတ်၍ ခရိုင်အသစ်ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဥပမာ- ရွှေဘိုခရိုင်မှ မြို့နယ်များအားခွဲထုတ်၍ ကန့်ဘလူခရိုင်ဖွဲ့စည်းခြင်း၊ မင်းတပ်ခရိုင်မှမြို့နယ်များအား ခွဲထုတ်၍ မတူပီခရိုင်ဖွဲ့စည်းခြင်း) စသည်တို့ဖြင့် အပြောင်းအလဲများရှိသည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ/တိုင်း များမှာလည်း သက်ဆိုင်ရာ မူလခရိုင်များအတွင်းသာ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။<!--အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၏ နှစ်လည်အစီရင်ခံစာများသည် တိကျမှုမရှိခြင်း၊ ၂၀၁၉ကြားဖြတ်သန်းခေါင်စာရင်းသည် လူဦးရေအားလုံးအား တွက်ချက်ထားခြင်းမဟုတ်ခြင်းတို့ကြောင့် ၂၀၂၄သန်းခေါင်စာရင်းအပြီးမှသာ အချက်အလက်များပြောင်းလဲသင့်ပါသည်။-->
ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီးရှိ ရန်ကုန်မြောက်ပိုင်းခရိုင်သည် လူဦးရေအများဆုံးခရိုင်ဖြစ်ကာ ကရင်ပြည်နယ်ရှိ ဖာပွန်ခရိုင်သည် လူဦးရေအနည်းဆုံးခရိုင်ဖြစ်သည်။ မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်းအမြင့်ဆုံးမှာ ရန်ကုန်မြို့အဖြစ် ပါဝင်ဖွဲ့စည်းသည့် ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းခရိုင်ဖြစ်ကာ မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်း ၁၀၀ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။<ref>{{Cite web |url=https://dop.gov.mm/sites/dop.gov.mm/files/publication_docs/census_main_report_union_-_myanmar_0.pdf|title=ပြည်ထောင်စုအစီရင်ခံစာ}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
|+
!စဉ်
!ခရိုင်
!လူဦးရေ
!ကျား
!မ
!မြို့ပြနေလူဦးရေ
!မြို့ပြနေရာခိုင်နှုန်း
!တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်/ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ
!မြေပုံ
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀၀) အထက်ရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|-
|၁
|[[ရန်ကုန်မြောက်ပိုင်းခရိုင်]]
|၂,၆၀၆,၆၇၀
|၁,၂၅၃,၀၈၂
|၁,၃၅၃,၅၈၈
|၁,၄၂၈,၆၅၉
|၅၄.၈
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂
|[[ရန်ကုန်အရှေ့ပိုင်းခရိုင်]]
|၂,၃၆၆,၆၅၉
|၁,၁၂၇,၁၆၉
|၁,၂၃၉,၄၉၀
|၂,၃၃၉,၉၀၃
|၉၈.၉
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃
|[[ပဲခူးခရိုင်]]
|၁,၇၇၀,၇၈၅
|၈၄၆,၁၁၀
|၉၂၄,၆၇၅
|၄၆၄,၇၄၁
|၂၆.၂
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄
|[[မန္တလေးခရိုင်]]
|၁,၇၂၆,၈၈၉
|၈၄၁,၉၁၄
|၈၈၄,၉၇၅
|၁,၃၁၉,၄၅၂
|၇၆.၄
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅
|[[တောင်ကြီးခရိုင်]]¹
|၁,၇၀၁,၃၃၈
|၈၄၂,၅၉၄
|၈၅၈,၇၄၄
|၄၆၃,၉၈၈
|၂၇.၃
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆
|[[ပုသိမ်ခရိုင်]]
|၁,၆၃၀,၇၁၆
|၇၉၅,၂၈၆
|၈၃၅,၄၆၀
|၃၀၃,၉၅၄
|၁၈.၆
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၇
|[[ရွှေဘိုခရိုင်]]²
|၁,၄၃၃,၃၄၃
|၆၆၁,၀၁၆
|၇၇၂,၃၂၇
|၁၇၈,၁၈၄
|၁၂.၄
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၈
|[[ရန်ကုန်တောင်ပိုင်းခရိုင်]]
|၁,၄၁၇,၇၂၄
|၆၈၉,၆၈၅
|၇၂၈,၀၃၉
|၄၂၂,၃၀၀
|၂၉.၈
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၉
|[[မကွေးခရိုင်]]
|၁,၂၃၅,၀၃၀
|၅၆၇,၂၃၅
|၆၆၇,၇၉၅
|၂၅၃,၀၇၄
|၂၀.၅
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၀
|[[မော်လမြိုင်ခရိုင်]]
|၁,၂၃၂,၂၂၁
|၅၈၇,၆၇၆
|၆၄၄,၅၄၅
|၄၃၄,၀၉၂
|၃၅.၂
|[[File:Flag of Mon State (2018).svg|23px]][[မွန်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၁၁
|[[ဟင်္သာတခရိုင်]]
|၁,၁၃၈,၇၁၀
|၅၃၉,၃၁၁
|၅၉၉,၃၉၉
|၁၆၃,၂၃၈
|၁၄.၃
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၂
|[[တောင်ငူခရိုင်]]
|၁,၁၂၃,၃၅၅
|၅၃၄,၅၆၄
|၅၈၈,၇၉၁
|၂၃၁,၇၃၆
|၂၀.၆
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၃
|[[သာယာဝတီခရိုင်]]
|၁,၀၆၂,၃၃၁
|၅၀၇,၁၁၃
|၅၅၅,၂၀၈
|၁၅၀,၃၉၅
|၁၄.၂
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၄
|[[မြင်းခြံခရိုင်]]³
|၁,၀၅၅,၉၅၇
|၄၇၅,၄၀၃
|၅၈၀,၅၅၄
|၁၆၇,၉၅၁
|၁၅.၉
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၅
|[[ဖျာပုံခရိုင်]]
|၁,၀၃၃,၀၅၃
|၅၀၉,၃၅၃
|၅၂၃,၇၀၀
|၁၃၅,၅၀၉
|၁၃.၁
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၆
|[[ပခုက္ကူခရိုင်]]
|၁,၀၀၅,၅၄၅
|၄၅၁,၈၈၇
|၅၅၃,၆၅၈
|၁၃၈,၂၄၄
|၁၃.၇
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၇
|[[ပြင်ဦးလွင်ခရိုင်]]
|၁,၀၀၁,၉၄၅
|၄၉၅,၈၀၀
|၅၀၆,၁၄၅
|၂၈၁,၇၈၄
|၂၈.၁
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀၀) နှင့် (၁၀၀,၀၀၀) အတွင်းရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|၁၈
|[[မအူပင်ခရိုင်]]
|၉၇၃,၉၄၈
|၄၇၂,၅၅၀
|၅၀၁,၃၉၈
|၁၀၉,၁၄၈
|၁၁.၂
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၁၉
|[[ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းခရိုင်]]
|၉၆၉,၆၅၀
|၄၄၆,၄၆၇
|၅၂၃,၁၈၃
|၉၆၉,၆၅၀
|၁၀၀
|[[File:Flag of Yangon Division.svg|23px]][[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၀
|[[ပြည်ခရိုင်]]
|၉၁၀,၉၀၂
|၄၃၄,၅၅၁
|၄၇၆,၃၅၀
|၂၂၅,၄၆၄
|၂၄.၈
|[[File:Flag of Bago Division.svg|23px]][[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၁
|[[မိတ္ထီလာခရိုင်]]
|၈၈၁,၅၃၀
|၄၀၈,၀၄၅
|၄၇၃,၄၈၅
|၁၇၈,၄၉၁
|၂၀.၂
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၂
|[[ကသာခရိုင်]]
|၈၆၁,၂၈၃
|၄၁၇,၇၁၀
|၄၄၃,၅၇၃
|၉၅,၃၂၇
|၁၁.၁
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၃
|[[သထုံခရိုင်]]
|၈၂၂,၁၇၂
|၃၉၉,၇၁၆
|၄၂၂,၄၅၆
|၁၃၈,၀၉၇
|၁၆.၈
|[[File:Flag of Mon State (2018).svg|23px]][[မွန်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၄
|[[ဘားအံခရိုင်]]
|၇၈၃,၅၁၀
|၃၈၂,၃၂၇
|၄၀၁,၁၈၃
|၁၀၂,၄၀၅
|၁၄.၃
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၅
|[[မြောင်းမြခရိုင်]]
|၇၈၁,၈၄၄
|၃၈၁,၂၉၉
|၄၀၀,၅၄၅
|၉၄,၄၃၃
|၁၂.၁
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၆
|[[ကျောက်မဲခရိုင်]]
|၇၇၀,၀၆၅
|၃၇၆,၁၀၃
|၃၉၃,၉၆၂
|၁၁၉,၄၆၉
|၁၅.၅
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၂၇
|[[မုံရွာခရိုင်]]
|၇၅၇,၃၅၈
|၃၄၆,၂၄၇
|၄၁၁,၁၁၁
|၂၄၄,၁၄၄
|၃၂.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၈
|[[ကျောက်ဆည်ခရိုင်]]
|၇၄၁,၀၇၁
|၃၅၃,၁၂၆
|၃၈၇,၉၄၅
|၈၁,၅၀၃
|၁၁
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၂၉
|[[သရက်ခရိုင်]]
|၇၃၈,၀၄၇
|၃၅၃,၈၈၇
|၃၈၄,၁၆၀
|၁၀၀,၀၃၃
|၁၃.၆
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၀
|[[မြိတ်ခရိုင်]]
|၆၉၃,၀၈၇
|၃၄၅,၆၇၁
|၃၄၇,၄၁၆
|၁၅၀,၃၁၅
|၂၁.၈
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၁
|[[မင်းဘူးခရိုင်]]
|၆၈၇,၅၇၅
|၃၂၂,၁၄၀
|၃၆၅,၄၃၅
|၆၈,၆၄၆
|၁၀
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၂
|[[မိုးညှင်းခရိုင်]]
|၆၇၃,၆၀၈
|၃၇၅,၈၂၂
|၂၉၇,၇၈၆
|၁၄၇,၅၀၀
|၂၁.၉
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၃
|[[မြောက်ဦးခရိုင်]]
|၆၆၉,၁၃၁
|၃၀၉,၉၄၉
|၃၅၉,၁၈၂
|၉၀,၁၄၁
|၁၃.၅
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၄
|ဒက္ခိဏခရိုင်
|၆၃၃,၇၄၅
|၃၀၇,၁၆၁
|၃၂၆,၅၈၂
|၂၃၀,၀၀၈
|၃၆.၃
|နေပြည်တော်
|
|-
|၃၅
|[[လပွတ္တာခရိုင်]]
|၆၂၆,၅၅၈
|၃၁၂,၀၃၉
|၃၁၄,၅၁၉
|၆၆,၃၁၈
|၁၀.၆
|[[File:Flag of Ayeyarwaddy Division.svg|23px]][[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၆
|[[လားရှိုးခရိုင်]]
|၆၁၂,၂၄၈
|၂၉၉,၅၃၀
|၃၁၂,၇၁၈
|၂၂၄,၁၃၆
|၃၆.၆
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၇
|[[လွိုင်လင်ခရိုင်]]
|၅၆၅,၁၆၂
|၂၇၆,၉၀၇
|၂၈၈,၂၅၅
|၁၂၈,၄၃၂
|၂၂.၇
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၃၈
|[[ယင်းမာပင်ခရိုင်]]
|၅၄၁,၈၃၅
|၂၅၀,၉၇၇
|၂၉၀,၈၅၈
|၁၉,၃၄၁
|၃.၆
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၃၉
|[[စစ်တွေခရိုင်]]
|၅၃၅,၅၈၃
|၂၄၈,၆၇၀
|၂၈၆,၉၁၃
|၁၃၃,၆၆၄
|၂၅
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၀
|[[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]
|၅၃၁,၄၅၆
|၂၆၃,၀၈၈
|၂၆၈,၃၆၈
|၃၁၄,၁၈၀
|၅၉.၁
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၁
|ဥတ္တရခရိုင်
|၅၂၆,၄၉၇
|၂၅၇,၉၉၂
|၂၆၈,၅၀၅
|၁၄၅,၁၈၁
|၂၇.၆
|နေပြည်တော်
|
|-
|၄၂
|[[စစ်ကိုင်းခရိုင်]]
|၅၂၀,၅၉၁
|၂၄၀,၀၄၆
|၂၈၀,၅၄၅
|၁၀၅,၇၈၅
|၂၀.၃
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၃
|[[ရမည်းသင်းခရိုင်]]
|၅၁၈,၃၈၄
|၂၄၄,၆၀၃
|၂၇၃,၇၈၁
|၅၉,၉၁၂
|၁၁.၆
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၄
|[[ကလေးခရိုင်]]
|၅၀၉,၃၆၈
|၂၄၅,၄၄၄
|၂၆၃,၉၂၄
|၁၄၂,၇၉၂
|၂၈
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၅
|[[ထားဝယ်ခရိုင်]]
|၄၉၃,၅၇၆
|၂၃၉,၀၇၃
|၂၅၄,၅၀၃
|၁၀၇,၉၅၆
|၂၁.၉
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၄၆
|[[ကော့ကရိတ်ခရိုင်]]
|၄၇၅,၁၉၁
|၂၃၁,၂၁၀
|၂၄၃,၉၈၁
|၈၂,၈၆၁
|၁၇.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၇
|[[မူဆယ်ခရိုင်]]
|၄၅၃,၄၉၅
|၂၂၇,၁၅၉
|၂၂၆,၃၃၆
|၁၆၄,၀၃၅
|၃၆.၂
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၈
|[[ကျောက်ဖြူခရိုင်]]
|၄၃၉,၉၂၃
|၂၀၇,၃၀၈
|၂၃၂,၆၁၅
|၄၄,၅၀၀
|၁၀.၁
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၄၉
|[[ခန္တီးခရိုင်]]
|၄၂၂,၆၉၂
|၂၁၉,၅၇၈
|၂၀၃,၁၁၄
|၄၇,၂၁၉
|၁၁.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၀
|[[ကျိုင်းတုံခရိုင်]]
|၃၆၆,၈၆၁
|၁၈၇,၉၉၃
|၁၇၈,၈၆၈
|၇၂,၅၃၅
|၁၉.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၁
|[[သံတွဲခရိုင်]]
|၃၅၇,၈၄၀
|၁၇၄,၉၅၉
|၁၈၂,၈၈၁
|၆၃,၈၀၂
|၁၇.၈
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၂
|[[ဗန်းမော်ခရိုင်]]
|၃၄၆,၅၂၀
|၁၇၁,၀၇၇
|၁၇၅,၄၄၃
|၁၀၈,၅၆၁
|၃၁.၃
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၃
|[[ဂန့်ဂေါခရိုင်]]
|၂၅၀,၈၅၈
|၁၁၈,၈၂၅
|၁၃၂,၀၃၃
|၂၇,၉၃၄
|၁၁.၁
|[[File:Flag of Magway Division.svg|23px]][[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၄
|[[လွိုင်ကော်ခရိုင်]]
|၂၄၃,၇၁၈
|၁၁၉,၈၃၃
|၁၂၃,၈၈၅
|၆၂,၇၈၃
|၂၅.၈
|[[File:Flag_of_Kayah_State.svg|23px]] [[ကယားပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၅
|[[မိုင်းဆတ်ခရိုင်]]
|၂၄၃,၅၇၁
|၁၂၈,၅၉၀
|၁၁၄,၉၈၁
|၂၇,၇၇၅
|၁၉.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၆
|[[မက်မန်းခရိုင်]]
|၂၄၁,၈၈၄
|၁၂၄,၄၇၈
|၁၁၇,၄၀၆
|၁၇,၆၁၇
|၇.၃
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၇
|[[ညောင်ဦးခရိုင်]]³
|၂၃၉,၉၄၇
|၁၀၉,၄၇၆
|၁၃၀,၄၇၁
|၅၄,၃၄၃
|၂၂.၆
|[[File:Flag of Mandalay Division.svg|23px]][[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၅၈
|[[ဟိုပန်ခရိုင်]]
|၂၂၈,၈၈၀
|၁၁၆,၅၇၃
|၁၁၂,၃၀၇
|၂၉,၅၅၃
|၁၂.၉
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၅၉
|[[ကော့သောင်းခရိုင်]]
|၂၂၁,၇၃၈
|၁၁၅,၈၇၅
|၁၀၅,၈၆၃
|၇၉,၁၄၈
|၃၅.၇
|[[File:Flag of Tanintharyi Division.svg|23px]] [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၀
|[[မင်းတပ်ခရိုင်]]⁴
|၂၁၂,၄၉၇
|၁၀၀,၉၆၁
|၁၁၁,၅၃၆
|၃၅,၉၂၁
|၁၆.၉
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၁
|[[မြဝတီခရိုင်]]
|၂၁၀,၅၄၀
|၁၀၇,၆၀၇
|၁၀၂,၉၃၃
|၁၁၆,၅၈၀
|၅၅.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၂
|[[တာချီလိတ်ခရိုင်]]
|၁၇၇,၃၁၃
|၉၀,၁၂၄
|၈၇,၁၈၉
|၅၈,၇၆၇
|၃၃.၁
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၃
|[[ဖလမ်းခရိုင်]]
|၁၆၇,၅၇၈
|၈၁,၂၄၂
|၈၆,၃၃၆
|၃၁,၃၇၅
|၁၈.၇
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၄
|[[မော်လိုက်ခရိုင်]]
|၁၆၄,၀၀၈
|၇၈,၉၂၄
|၈၅,၀၈၄
|၁၈,၆၀၅
|၁၁.၃
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၅
|[[လောက်ကိုင်ခရိုင်]]
|၁၅၄,၉၁၂
|၈၁,၁၀၄
|၇၃,၈၀၈
|၂၈,၁၈၃
|၁၈.၂
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၆
|[[လင်းခေးခရိုင်]]
|၁၃၉,၄၈၃
|၇၀,၅၇၂
|၆၈,၉၁၁
|၄၃,၈၈၂
|၃၁.၅
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၆၇
|[[တမူးခရိုင်]]
|၁၁၄,၈၆၉
|၅၇,၀၀၇
|၅၇,၈၆၂
|၅၉,၉၃၈
|၅၂.၂
|[[File:Flag of Sagaing Region (2019).svg|23px]][[စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး]]
|
|-
|၆၈
|[[မိုင်းဖြတ်ခရိုင်]]
|၁၁၀,၄၄၆
|၅၈,၀၈၃
|၅၂,၃၆၃
|၁၁,၉၂၆
|၁၀.၈
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|colspan=9|<center>'''လူဦးရေ (၁,၀၀၀,၀၀) အောက်ရှိသောခရိုင်များ'''</center>
|-
|၆၉
|[[ဟားခါးခရိုင်]]
|၉၈,၇၂၆
|၄၇,၄၀၁
|၅၁,၃၂၅
|၃၂,၅၁၃
|၃၂.၉
|[[File:Flag_of_Chin_State.svg|23px]] [[ချင်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၀
|[[မောင်တောခရိုင်]]
|၉၆,၃၃၀
|၄၈,၈၁၆
|၄၇,၅၁၄
|၂၂,၁၈၁
|၂၃
|[[File:Flag_of_Rakhine.svg|23px]] [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၁
|[[ပူတာအိုခရိုင်]]
|၉၁,၂၅၇
|၄၅,၃၆၆
|၄၅,၈၉၁
|၂၂,၁၁၆
|၂၄.၂
|[[File:Flag_of_Kachin_State.svg|23px]] [[ကချင်ပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၂
|[[ကွမ်းလုံခရိုင်]]
|၅၈,၇၇၄
|၃၀,၉၀၀
|၂၇,၈၇၄
|၅,၅၄၉
|၉.၄
|[[File:Flag of Shan.svg|23px]][[ရှမ်းပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၃
|[[ဘောလခဲခရိုင်]]
|၄၂,၉၀၉
|၂၃,၃၈၀
|၁၉,၅၂၉
|၉,၆၃၅
|၂၂.၅
|[[File:Flag_of_Kayah_State.svg|23px]] [[ကယားပြည်နယ်]]
|
|-
|၇၄
|[[ဖာပွန်ခရိုင်]]
|၃၅,၀၈၅
|၁၇,၉၈၃
|၁၇,၁၀၂
|၁၇,၃၂၀
|၄၉.၄
|[[File:Flag_of_Kayin_State.svg|23px]] [[ကရင်ပြည်နယ်]]
|
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>1</sup>ပအိုဝ့်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသနှင့် ဓနုကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသများရှိ မြို့နယ်များကိုပါ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>2</sup>ကန့်ဘလူခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခြင်း မရှိသေးပေ။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>3</sup>ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်အား မြင်းခြံခရိုင်အတွင်း ထည့်သွင်းရေတွက်ထားသည်။
|-
| colspan="9" style="font-size:95%;" | <sup>4</sup>မတူပီခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခြင်း မရှိသေးပေ။
|}
== ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန် ==
* [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်/တိုင်း/ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ မြို့တော်များ စာရင်း|မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေများ]]
* [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ]]
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
* [http://www.themimu.info Myanmar Information Management Unit]
[[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိခရိုင်များ| ]]
ow456m3dgxz08efn9b8uenfvlaz2bmy
Messier 105
0
60564
751968
341052
2022-07-21T21:15:07Z
CommonsDelinker
115
Replacing Messier_105.jpg with [[File:M105_(37482401952).jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:Duplicate|Duplicate]]: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:M105 (37482401952).jpg|]]).
wikitext
text/x-wiki
{{Sky|10|47|49.6|+|12|34|54|32000000}}
{{Infobox galaxy
| name=Messier 105
| image=[[Image:M105 (37482401952).jpg|300px]]
| caption=[[ဟပ်ဘယ် အာကာသ တယ်လီစကုပ်|ဟာဘယ်]]မှ M105 ၏ မြင်ကွင်း<br>Credit: [[NASA]]/ESA
| epoch=[[Epoch (astronomy)#Julian years and J2000|J2000]]
| ra={{RA|10|47|49.6}}<ref name="ned">
{{cite web
| title=NASA/IPAC Extragalactic Database
| work=Results for M105
| url=http://nedwww.ipac.caltech.edu/
| accessdate=2006-11-16
}}</ref>
| dec={{DEC|+12|34|54}}<ref name="ned" />
| constellation name=[[လီယို (ကြယ်စုတန်း)|လီယို]]
| z=911 ± 2 km/[[second|s]]<ref name="ned" />
| dist_ly=32.0 ± 1.6 [[အလင်းနှစ်|Mly]] (9.8 ± 0.5 [[parsec|Mpc]])<ref name="jensenetal2003">
{{cite journal
| author=Jensen, Joseph B.
| author2=Tonry, John L.
| author3=Barris, Brian J.
| author4=Thompson, Rodger I.
| author5=Liu, Michael C.
| author6=Rieke, Marcia J.
| author7=Ajhar, Edward A.
| author8=Blakeslee, John P.
| date=2003
| title=Measuring Distances and Probing the Unresolved Stellar Populations of Galaxies Using Infrared Surface Brightness Fluctuations
| journal=Astrophysical Journal
| volume=583 | issue=2 | pages=712–726
| bibcode=2003ApJ...583..712J
| doi=10.1086/345430
|arxiv = astro-ph/0210129 }}</ref>
| type=E1<ref name="ned" />
| appmag_v=10.2<ref name="ned" />
| size_v=5′.4 × 4′.8<ref name="ned" />
| notes=
| names=[[New General Catalogue|NGC]] 3379,<ref name="ned" /> [[Uppsala General Catalogue|UGC]] 5902,<ref name="ned" /> [[Principal Galaxies Catalogue|PGC]] 32256<ref name="ned" />
}}
'''Messier 105''' ('''M105''' '''NGC 3379''') သည် ဘဲဥပုံ ဂလက်ဆီဖြစ်ပြီး [[ကြယ်စုတန်း]] Leo ၌ တည်ရှိသည်။ ယင်းအား Pierre Méchain ဆိုသူမှ ၁၇၈၁ ခုနှစ် မတ်လ ၂၄ တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။<ref name="jonesbook1991">
{{cite book
| author=K. G. Jones
| date=1991 | edition=2nd
| title=Messier's Nebulae and Star Clusters
| publisher=Cambridge University Press
| isbn=0-521-37079-5
}}</ref>
==ကိုးကား==
{{Reflist}}
[[Category:လီယို (ကြယ်စုတန်း)]]
{{galaxy-stub}}
0w9p8qyi00h515b8ryeyf77m94ypnuh
ဇော်မြင့်မောင်
0
63137
751929
747637
2022-07-21T15:54:14Z
Zawzawaungthwin
100038
နောက်ထပ် ထောင် ၃နှစ်ချမှတ်ခဲ့မှုအား ထည့်သွင်းခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox MP
|honorific-prefix =ဒေါက်တာ
|name = ဦးဇော်မြင့်မောင်
|honorific-suffix =
|native_name =
|native_name_lang =
|image =Zaw_Myint_Maung.jpg
|alt =
|caption =
|order =
|office = ဒုတိယမြောက် [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး ဝန်ကြီးချုပ်|မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးအစိုးရအဖွဲ့ ဝန်ကြီးချုပ်]]
|office2=မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးလွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်
|constituency2 = [[အမရပူရမြို့နယ်]] မဲဆန္ဒနယ် ၁
|majority =
|term_start=၃၀ မတ် ၂၀၁၆
|term_start2 = ၈ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၁၆
|term_end2=၃၁ ဇန်နဝါရီ ၂၀၂၁
|term_end = ၁ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁
|predecessor = [[ရဲမြင့် (ဝန်ကြီးချုပ်)|ဦးရဲမြင့်]]
|successor = [[မောင်ကို (ကောင်စီဥက္ကဋ္ဌ)|ဦးမောင်ကို]] {{small|([[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ|ကောင်စီဥက္ကဋ္ဌ]])}}
|office3 = [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] ကိုယ်စားလှယ်
|constituency3 = [[ကျောက်ပန်းတောင်းမြို့နယ်]]
|majority3 =
|term_start3 = ၂ မေ ၂၀၁၂
|term_end3 = ၂၉ ဇန်နဝါရီ ၂၀၁၆
|predecessor3 = [[လှထွန်း|ဦးလှထွန်း]]
|successor3 = ဦးရွှေကို
|order4 =
|office4 = [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] ရွေးကောက်ခံ ကိုယ်စားလှယ်
|constituency4 = [[အမရပူရမြို့နယ်]] မဲဆန္ဒနယ် ၁
|majority4 = ၂၁,၁၁၉ (၆၆%)
|predecessor4 = အခြေခံဥပဒေ စတင်
|successor4 = အခြေခံဥပဒေ ဖျက်သိမ်း
| party = [[အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်]]
| birth_date = {{birth date and age|၁၉၅၁|၁၂|၁၁}}
| birth_place = [[အမရပူရ]]၊ [[မြန်မာနိုင်ငံ]]
| death_date = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) -->
| death_place =
| residence =
| nationality = မြန်မာ
| ethnicity =
| occupation = မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး ဝန်ကြီးချုပ်၊ နိုင်ငံရေးသမား၊ ဆရာဝန်
| religion =
| spouse = ဒေါက်တာ ဒေါ်ယုယုမေ
| children =
| relations = ဦးချစ်မောင် (ဖခင်)
| alma_mater = [[ဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး)|မန္တလေးဆေးတက္ကသိုလ်]]
| website =
}}
'''ဦးဇော်မြင့်မောင်''' သည် မြန်မာနိုင်ငံသား နိုင်ငံရေးသမားနှင့် နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားဟောင်း တစ်ဦး ဖြစ်သည်။ [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော်]]တွင် [[အမရပူရမြို့နယ်]]မှ လွှတ်တော် ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ရွေးကောက်ခံထားရပြီးနောက် [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး ဝန်ကြီးချုပ်]]အဖြစ် ခန့်အပ်တာဝန်ပေးအပ်ခြင်း ခံရသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.mmtimes.com/2012/news/election2012/election_announc_17.html|title=Names of Pyithu Hluttaw representatives announced|date=2 April 2012|work=[[ပြည်ထောင်စု ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်]]|publisher=Government of Myanmar|accessdate=5 October 2012|archivedate=9 May 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120509090053/http://mmtimes.com/2012/news/election2012/election_announc_17.html}}</ref> [[အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၁၉၉၀|၁၉၉၀ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ]]တွင် မဲအရေအတွက် ၂၁,၁၁၉ (၆၆%) ဖြင့် ပြည်သူ့လွှတ်တော် ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ရွေးကောက်ခံခဲ့ရသည်။<ref name="kyh">{{cite web|url=http://www.ibiblio.org/obl/docs/Elections-03.htm|title=Brief Biographies of Elected MPs|last=Khin Kyaw Han|date=1 February 2003|work= 1990 Multi-party Democracy General Elections|accessdate=5 October 2012}}</ref>
== ငယ်စဉ်ဘဝ ==
၁၉၅၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၁ ရက်နေ့တွင် မန္တလေးတိုင်း၊ အမရပူရမြို့နယ်တွင် မွေးဖွားခဲ့သည်။ မန္တလေးမြို့ [[အ.ထ.က(၉)မန္တလေး|စိန့်ပီတာကျောင်း]] (အမှတ် (၉) အခြေခံပညာအထက်တန်းကျောင်း)တွင် အထက်တန်းအောင်မြင်ခဲ့သည်။<ref>https://blackotfb.com/wingikcbwakhayi/</ref> ၁၉၇၉ ခုနှစ်တွင် [[ဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး)|မန္တလေးဆေးတက္ကသိုလ်]]မှ ဆရာဝန်ဘွဲ့ ရရှိခဲ့သည်။<ref name="kyh"/> ယင်းနောက် [[စစ်ကိုင်းတိုင်း]]ရှိ ရွာသစ်ကြီးဆေးရုံတွင် အလုပ်လုပ်ကိုင်ခဲ့သလို ၁၉၈၃ ခုနှစ်မှ ၁၉၈၈ ခုနှစ်အထိ [[မန္တလေးတက္ကသိုလ်]]တွင် ဓာတုဗေဒသရုပ်ပြ အဖြစ် လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။<ref name="kyh"/>
== နိုင်ငံရေး ==
[[ပါတီစုံ ဒီမိုကရေစီ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၁၉၉၀]] တွင် အမရပူရမြို့နယ်မှ [[အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့ချုပ်]] ကိုယ်စားပြု အမတ်အဖြစ်ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခြင်း ခံရသည်။ သို့သော်နိုင်ငံရေးအခြေအေနများကြောင့် ၁၉၉၀ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး ပြစ်မှုဆိုင်ရာ ဥပဒေပုဒ်မ ၁၂၂ ဖြင့် ထောင်ဒဏ် ၂၅ နှစ် ချမှတ်ခံခဲ့ရသည်။<ref name="kyh" /> [[ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်]] ၇၅ နှစ်မြောက် နှစ်ပတ်လည်တွင် မဂ္ဂဇင်းထုတ်ဝေခဲ့မှုကြောင့် ၁၉၉၆ ခုနှစ် မတ်လတွင် ၁၉၅၀ အရေးပေါ်အက်ဥပဒေဖြင့် နောက်ထပ် ၇ နှစ် ထပ်မံချမှတ်ခံခဲ့ရသည်။<ref name="kyh" /> [[မြစ်ကြီးနား]] အကျဉ်းထောင်တွင် စုစုပေါင်း ၁၉ နှစ် ထောင်ဒဏ်ကျခံခဲ့ရပြီး<ref name="aappb">{{cite web|title=released Political Prisoners from 2007 to date|url=http://www.aappb.org/Released_PPs_List_from_2007_up_to.pdf|year=2008|work= Assistance Association for Political Prisoners (Burma)|accessdate=5 October 2012}}</ref> ၂၀၀၉ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၂၁ ရက်နေ့တွင် လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။<ref name="aappb" />
ထို့နောက် [[ကြားဖြတ် ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၂]]တွင် ကျောက်ပန်းတောင်မြို့နယ် ကိုယ်စားပြု၍ ပြည်သူ့လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ [[အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၅]]တွင် [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော်]]အတွက် အမရပူရမြို့နယ် ကိုယ်စားပြုရွေးကောက်တင်မြှောက်ခြင်း ခံခဲ့ရကာ ထိုမှတဆင့် မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးအစိုးရအဖွဲ့ ဝန်ကြီးချုပ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။
[[၂၀၂၁ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|၂၀၂၁ခုနှစ် အာဏာသိမ်းခံ]]ရသည့်နေ့တွင် မိသားစုနှင့်အတူ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခြင်း ခံခဲ့ရပြီး အောင်မြေသာစံမြို့နယ်တရားရုံးတွင် ပုဒ်မ ၅၀၅(ခ)ဖြင့် အမှုဖွင့်အရေးယူခြင်းခံနေရသည်။ ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၄ရက်နေ့တွင် မိသားစုဝင်များကို နေအိမ်အကျယ်ချုပ်မှ လွှတ်ပေးကာ ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်နှင့် [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးအစိုးရအဖွဲ့|တိုင်းအစိုးရ]]အဖွဲ့ဝင်များအား [[အိုးဘိုအကျဉ်းထောင်]]သို့ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=https://news-eleven.com/article/205165|title=ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံထားရသည့် မန္တလေးတိုင်းဝန်ကြီးချုပ်နှင့် တိုင်းအစိုးရအဖွဲ့ဝန်ကြီးများ၏ မိသားစုဝင်များကို နေအိမ်အကျယ်ချုပ်မှ ပြန်လွှတ်}}</ref>
၂၀၂၁ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၈ရက်နေ့တွင် ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်အား ပုဒ်မ ၅၀၅ (ခ)ဖြင့် ထောင်ဒဏ် (၂)နှစ်၊ သဘာဝဘေးပုဒ်မ (၂၅)ဖြင့် ထောင်ဒဏ် (၂)နှစ်၊ ပုဒ်မ ၃၀ (က)အတွက် ထောင်ဒဏ် (၁)နှစ် ချမှတ်ခံခဲ့ရသည်။ သို့သော် သဘာဝဘေးပုဒ်မများအတွက် တစ်ပေါင်းတည်း ကျခံရမည်ဖြစ်သဖြင့် စုစုပေါင်း ထောင်ဒဏ် (၄)နှစ် ချမှတ်ခံခဲ့ရသည်။ သို့သော် ၎င်း၏ရှေ့နေများက အမှုများကို အယူခံဝင်သွားမည်ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=https://news-eleven.com/article/221911|title=ပုဒ်မ ၅၀၅ (ခ)၊ သဘာဝဘေးပုဒ်မများဖြင့် ထောင်ဒဏ်အသီးသီး အမိန့်ချခံထားရသည့် မန္တလေးတိုင်းဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်အပါအဝင် အစိုးရအဖွဲ့ဝင်ဟောင်းများ၏ အမှုများအတွက် အယူခံတင်သွင်းမည်}}</ref>
ယင်းနောက် ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်အား အဂတိမှုများကျူးလွန်သည်ဆိုသော စွပ်စွဲချက်များဖြင့် [[အဂတိလိုက်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေး ကော်မရှင်|အဂတိလိုက်စားမှုတိုက်ဖျက်ရေးကော်မရှင်က]] ၂၀၂၁ ဇူလိုင် ၁၆ရက်တွင် တရားလိုလုပ်ကာ အမှုဖွင့်ခဲ့သည်။<ref>https://www.accm.gov.mm/acc/index.php?route=cms/article&path=27&article_id=694</ref> အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ပါတီရုံး( မြင်းခြံနှင့် ပြင်ဦးလွင်) များအတွက် မြေနေရာချထားပေးမှုက နိုင်ငံတော်အတွက်သိန်း ၃၀၀၀ကျော်နစ်နာသည်ဟု ဖော်ပြခဲ့သည့်အပြင်စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်မောင်ဝိတ်နှင့် ဖွံ့ဖြိုးသစ်ကုမ္ပဏီ အမှုဆောင်အရာရှိချုပ် ဦးရဲမြင့် ၏တပည့် တို့ထံမှ ငွေကြေးလက်ခံရယူသည်ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>https://www.mizzimaburmese.com/article/101374</ref>
စွပ်စွဲခံရသည့် အမှုများထဲ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင် မောင်ဝိတ်နှင့်ဆက်စပ်သည့် အမှု ၂ခုလည်းပါဝင်ခဲ့ပြီး မောင်ဝိတ်က တရားခွင်တွင် ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင် ဆေးကုသမှုတွင် အသုံးပြုရန် ငွေပေးခဲ့သည်မဟုတ်၊ လှူခြင်းသာဖြစ်ကြောင်းထွက်ဆိုခဲ့ကာ ထိုလှူသည့် စကားရပ်ကို တရားသူကြီးကိုယ်တိုင် ပြင်ဆင်ပေးခဲ့ရသည်ဟု မီဒီယာများက ဖော်ပြကြသည်။<ref>http://burmese.dvb.no/archives/517897</ref> <ref>https://www.rfa.org/burmese/news/court-hear-dr-zaw-myint-maung-02182022062029.html</ref>
ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်က ၎င်းအပေါ်စွဲဆိုထားသော ပုဒ်မများအတွက် အပြစ်မရှိကြောင်း တရားခွင်တွင် ငြင်းဆို ထားသလို အဂတိလိုက်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေး ဥပဒေပုဒ်မများဖြင့် တရားစွဲဆိုထားမှုများကိုလည်း မိသားစုဝင်များက ရှင်းပြ ငြင်းဆိုခဲ့ကြသည်။<ref>https://www.rfa.org/burmese/news/drzaw-myint-maung-trial-03082022095602.html</ref> <ref>https://burma.irrawaddy.com/news/2021/11/11/247442.html</ref>
သို့သော်လည်း ၂၀၂၂ ခုနှစ် ဇွန်လ ၁၇ရက်တွင် မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးတရားလွှတ်တော်က ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်အား အဂတိမှုများဖြင့် ထောင် ၂၁ နှစ် ကျခံစေရန် အမိန့် ချမှတ်ခဲ့သည်။<ref>http://burmese.dvb.no/archives/539011</ref> <ref>https://burma.irrawaddy.com/news/2022/06/17/252629.html</ref>
ယင်းနောက် မန္တလေးတိုင်းရွေး ကောက်ပွဲကော်မရှင်အဖွဲ့ခွဲမှ ဒုတိယ ညွှန်ကြားရေးမှုး ဦးကျော်ကျော်စိုးက တရားလို ပြုလုပ်၍ အမှုဖွင့်လှစ်ထားခဲ့သော ရာဇသတ်ကြီး ဥပဒေ ပုဒ်မ ၁၃၀ (က) ဖြင့် တရားစွဲဆိုခြင်းကို အောင်မြေသာစံမြို့နယ် တရားရုံးက ၂၀၂၂ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၀ရက်နေ့တွင် နောက်ထပ်ထောင်ဒဏ် ၃နှစ် ကျခံစေရန် အမိန့်ချမှတ်လိုက်ပြန်သည်။ <ref>https://burma.irrawaddy.com/news/2022/07/21/253334.html</ref>
ထို့ကြောင့် စစ်အာဏာသိမ်းယူပြီးနောက်ပိုင်း ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်သည် စုစုပေါင်း ထောင်ဒဏ် ၂၉ နှစ် ချမှတ်ခံထားရသည်။ <ref>https://www.rfa.org/burmese/news/dr-zawmyintmaung-was-sentenced-to-additional-3years-in-prison-07212022031652.html</ref> <ref>https://www.mizzimaburmese.com/article/111687</ref>
==ကျန်းမာရေး==
ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်သည် တိုင်းဒေသကြီးဝန်ကြီးချုပ် တာဝန်ယူနေစဉ်အတွင်း ၂၀၁၉ခုနှစ် အောက်တိုဘာလမှ ဒီဇင်ဘာလအထိ သွေးကင်ဆာရောဂါ ခံစားခဲ့ရသဖြင့် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ ဘန်ကောက်မြို့သို့ သွားရောက် ကုသမှုခံယူခဲ့သည်။ မန္တလေးမြို့သို့ ပြန်ရောက်လာချိန်တွင် ၂၀၁၉ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၃၁ရက်နေ့၌ ကျင်းပသည့် နှစ်သစ်ကူးပွဲတော်တွင် အအေးမိပြီး နာမကျန်းဖြစ်ရာမှ ဘန်ကောက်မြို့သို့ ပြန်လည်သွားရောက်ခဲ့ရသည်။<ref>{{cite news|url=https://burma.irrawaddy.com/news/2020/01/01/211900.html|title=နှစ်သစ်ကူးပွဲမှာ လူထုရှေ့ပြန်ပေါ်လာသည့် မန္တလေးတိုင်း ဝန်ကြီးချုပ်}}</ref> ထိုစဉ်အတောအတွင်းက ၎င်း၏နေရာကို တိုင်းဒေသကြီးဝန်ကြီး ဦးဇာနည်အောင်က ခေတ္တ တာဝန်ယူထားခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=https://burma.irrawaddy.com/news/2020/01/08/212351.html|title=ထိုင်းတွင် ဆေးကုနေသော မန္တလေးဝန်ကြီးချုပ် ကျန်းမာရေး မစိုးရိမ်ရ ဟုဆို}}</ref>
၂၀၂၁ အာဏာသိမ်းမှုပြီးနောက် အိုးဘိုအကျဉ်းထောင်အတွင်း နေထိုင်နေရစဉ် ၂၀၂၁ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၆ရက်နေ့တွင် ကိုဗစ် ၁၉ရောဂါ ကူးစက်ခံခဲ့ရပြီး မန္တလေးဆေးရုံကြီးသို့ ပို့ဆောင်ကာ ကုသခဲ့ရသည်။ဩဂုတ်လ ၂၇ရက်နေ့တွင် ပြန်လည်သက်သာလာသဖြင့် အိုဘိုးထောင်သို့ ပြန်လည်ပို့ဆောင်ခံခဲ့ရသည်။<ref>{{cite news|url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/burmese/news/mdy-pm-zawmyintmaung-health-08282021042117.html/ampRFA?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16319558834402&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.rfa.org%2Fburmese%2Fnews%2Fmdy-pm-zawmyintmaung-health-08282021042117.html|title=ကျန်းမာရေး ပြန်ကောင်းလာလို့ ဒေါက်တာဇော်မြင့်မောင်ကို အိုးဘိုထောင် ပြန်ပို့}}</ref>
== အိမ်ထောင်ရေး ==
ဇနီးဖြစ်သူ ဒေါက်တာ ဒေါ်ယုယုမေနှင့် အိမ်ထောင်ကျကာ သမီး (၁) ဦးရှိသည်။
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
{{မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်နှင့်တိုင်းဒေသကြီး ဝန်ကြီးချုပ်များ}}
{{lifetime|၁၉၅၁| }}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်နှင့် တိုင်းဒေသကြီး ဝန်ကြီးချုပ်များ]]
[[ကဏ္ဍ:အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် ပါတီဝင်များ]]
[[Category:မြန်မာ့နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသားများ]]
[[Category:မြန်မာ ဆရာဝန်များ]]
8wt7t34gava1i2yc6yugkr7p4rt4sn5
အွန်ရိ ပွန်ကာရေ
0
72471
751957
545358
2022-07-21T17:55:59Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox scientist
|name = အွန်ရိ ပွန်ကာရေ
|other_names = Jules Henri Poincaré
|image = PSM V82 D416 Henri Poincare.png
|caption = Henri Poincaré <br />(photograph published in 1913)
|birth_date = {{birth date|df=yes|1854|4|29}}
|birth_place = ပြင်သစ်၊ နွန်စီ၊ မာတီ မူဇယ်
|death_date = {{death date and age|df=yes|1912|7|17|1854|4|29}}
|death_place = ပြင်သစ်နိုင်ငံ၊ [[ပဲရစ်မြို့]]
|residence = ပြင်သစ်နိုင်ငံ
|nationality = ပြင်သစ်နိုင်ငံ
|fields = သင်္ချာပညာရှင်၊ ရူပဗေဒပညာရှင်
|workplaces = {{plainlist|
*Corps des Mines
*Caen University
*La Sorbonne
*Bureau des Longitudes}}
|education = {{plainlist|
*Lycée Nancy (now {{ill|Lycée Henri-Poincaré|fr}})
*École Polytechnique
*École des Mines
*University of Paris ([[:en:Doctorat|Dr]], 1879)}}
|thesis_title = Sur les propriétés des fonctions définies par les équations différences
|thesis_url = https://web.archive.org/web/20160506152142/https://iris.univ-lille1.fr/handle/1908/458
|thesis_year = 1879
|doctoral_advisor = Charles Hermite
|academic_advisors =
|doctoral_students = {{plainlist|
*Louis Bachelier
*Jean Bosler
*Dimitrie Pompeiu
*Mihailo Petrović}}
|notable_students = {{plainlist|
*Tobias Dantzig
*Théophile de Donder}}
|known_for = {{plainlist|
*Poincaré conjecture
*Three-body problem
*Topology
*Special relativity
*Poincaré–Hopf theorem
*Poincaré duality
*{{nowrap|Poincaré–Birkhoff–Witt theorem}}
*Poincaré inequality
*Hilbert–Poincaré series
*Poincaré series (modular form)
*Poincaré metric
*Rotation number
*Fundamental group
*Betti number
*Bifurcation theory
*Chaos theory
[Brouwer fixed-point theorem
*Sphere-world
*Poincaré–Bendixson theorem
*Poincaré–Lindstedt method
*Poincaré recurrence theorem
*Poincaré–Bjerknes circulation theorem]]
*Poincaré group
*Poincaré gauge
*French historical epistemology
*Preintuitionism/conventionalism
*Predicativism
}}
|influences = {{plainlist|
*Lazarus Fuchs
*Immanuel Kant<ref>[http://www.iep.utm.edu/poi-math/#H3 "Poincaré's Philosophy of Mathematics"], entry in the [[Internet Encyclopedia of Philosophy]].</ref>
*Ernst Mach<ref>[https://plato.stanford.edu/entries/poincare/ "Henri Poincaré"], entry in the [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]].</ref>}}
|influenced = {{plainlist|
*Louis Rougier
*George David Birkhoff
Albert Einstein<ref>Einstein's letter to Michele Besso, Princeton, 6 March 1952</ref>}}
|awards = {{plainlist|
*{{nowrap|RAS Gold Medal (1900)}}
*Sylvester Medal (1901)
*Matteucci Medal (1905)
*Bolyai Prize]] (1905)
*Bruce Medal (1911)}}
|signature = Henri Poincaré Signature.svg
|footnotes = He was an uncle of [[Pierre Boutroux]].
}}
'''ယူးလ် အွန်ရိ ပွန်ကာရေ''' ({{lang-fr|'''Jules Henri Poincaré'''}}) သည် ပြင်သစ်လူမျိုး သင်္ချာပညာရှင်၊ အင်ဂျင်နီယာ၊ သဘောတရားပိုင်း ရူပဗေဒပညာရှင် နှင့် သိပ္ပံဆိုင်ရာ အတွေးခေါ်ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူ့ခေတ်သူ့ကာလ၌ ရှိသမျှသော ဘာသာရပ်နယ်ပယ်များ၌ ထူးချွန်ပြောင်မြောက်ခဲ့သောကြောင့်များ သောအားဖြင့် ၎င်းကို စွယ်စုံပညာရှင် တစ်ယောက်ဟူ၍ ဖော်ပြကြကာ သင်္ချာဘာသာရပ်တွင် "မည်သည့်အရာမရွေး လုပ်ဆောင်သော နောက်ဆုံးပုဂ္ဂိုလ်" ဟူ၍ ကင်ပွန်းတပ်ကြသည်။<ref>{{cite book | first1=J. M. | last1=Ginoux | first2=C. | last2=Gerini | title=Henri Poincaré: A Biography Through the Daily Papers | url=https://archive.org/details/henripoincarebio0000gino | publisher=World Scientific | date=2013 | isbn=978-981-4556-61-3 | doi=10.1142/8956 }}</ref>
==ကိုးကား==
{{reflist}}
[[Category:သင်္ချာ ပညာရှင်များ]]
{{သင်္ချာပညာရှင်-stub}}
tetbanbna9vmcipm1vrc51hgowwmxjk
အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇
0
79589
751913
724903
2022-07-21T13:25:47Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Election
| election_name = Indian presidential election, 2017
| country = India
| type = presidential
| ongoing = no
| turnout = ၉၉% (ခန့်မှန်း)<ref>{{cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/presidential-elections-2017-ram-nath-kovind-meira-kumar-in-contest-for-top-post-1725494|title=Presidential Election Sees Nearly 99% Voting, Ram Nath Kovind Set For Easy Win: 10 Points|work=NDTV|accessdate=17 July 2017|first1=Sunil|last1=Prabhu|first2=Shylaja|last2=Varma}}</ref> {{increase}}
| previous_election = အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၂
| previous_year = ၂၀၁၂
| next_election = [[၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = [[၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၂]]
| election_date = ၁၇ ဇူလိုင် ၂၀၁၇
| image1 = [[File:RamNathKovind (cropped).jpg|140x140px]]
| candidate1 = '''[[Ram Nath Kovind]]'''
| alliance1 = National Democratic Alliance (India)
| party1 = Bharatiya Janata Party
| home_state1 = [[ဥတ္တရဒေသ]]
| electoral_vote1 = '''၇၀၂,၀၄၄'''
| percentage1 = '''၆၅.၆၅%'''
| image2 = [[File:Meira Kumar.jpg|140x140px]]
| candidate2 = [[Meira Kumar]]
| party2 = Indian National Congress
| alliance2 = United Progressive Alliance
| home_state2 = [[ဘီဟာ]]
| electoral_vote2 = ၃၆၇,၃၁၄
| percentage2 = ၃၄.၃၅%
| title_before = | title_after = ရွေးကောက်ခံ-[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| title = သမ္မတ
| before_election = [[ပရာနတ်မူခါဂျီး]]
| before_party = Indian National Congress
| image = Secretary_Tim_Geithner_and_Finance_Minister_Pranab_Mukherjee_2010_crop.jpg
| after_election = [[Ram Nath Kovind]]
| after_party = Bharatiya Janata Party
| map = [[File:Indian presidential election, 2017.svg|300px]]
}}
[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တွင် '''၂၀၁၇ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ''' ကို ရေတွက်ရရှိသော မဲများနှင့် အတူ ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၁၇ရက် (တနင်္လာနေ့)က ကျင်းပပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ရလဒ်များကို ဇူလိုင်လ ၂၀ ရက် (ကြာသပတေးနေ့) တွင် ကြေညာခဲ့သည်။ ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၂၄ရက်တွင် သက်တမ်းကုန်ဆုံးမည့် သမ္မတ [[ပရာနတ်မူခါဂျီး]]သည် ကျန်းမာရေးစိုးရိမ်မှုများကြောင့် ပြန်လည်ရွေးကောက်ခံရန် ငြင်းပယ်ခဲ့သည်။
== ကိုးကား ==
{{Reflist}}
[[Category:အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေး]]
5vzcnjd90of2wyysdgqkciueuqowqif
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Phyo wai min
3
104164
751994
751879
2022-07-22T07:34:43Z
210.14.102.52
Nickname
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Phyo wai min ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် ကျူတိုရီရယ်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[WP:TUTOR|ကျူတိုရီရယ်]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [http://www.myanmarlanguage.org/installing_myanmar_unicode ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [http://www.myanmarlanguage.org/unicode/input-methods-unicode ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, like 'Interwikis' and updating images from Commons, etc. So don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[User:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[User talk:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၇:၅၇၊ ၂၉ ဇန်နဝါရီ ၂၀၁၉ (UTC)
Phyo Wai Min´s Nickname is Freddy!
https://www.youtube.computer/fr3d2ychannel
i9wfel26xilb6nezmuxhccibenfemah
751995
751994
2022-07-22T07:35:53Z
210.14.102.52
စာမျက်နှာကို ဗလာလုပ်လိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
အရိပ် (ရုပ်သံဇာတ်လမ်းတွဲ)
0
107355
751975
676890
2022-07-22T02:27:19Z
Thar Htwe Zan
54296
/* top */စာလုံးပေါင်း ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television|show_name=အရိပ်|image=shadow series poster.jpg|caption=ရုပ်သံလွှင့် ပိုစတာ|image_alt=|genre=|based_on=မစန္ဒာ "အရိပ်"|director=ပြည်သစ်နိုင်|developer=|starring={{ plainlist |
* [[ရန်အောင် (ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင်)|ရန်အောင်]]
* [[စိုးမြတ်သူဇာ]]
* [[ချိုပြုံး]]
* နက္ခတ်
* ဟိန်းထက်
* [[မေမြင့်မိုရ်]]
* ခေးဆက်သွင်
* နန်းစန္ဒာလှထွန်း
* မိုက်မိုက်
* စိုပြေမြင့်
* ဟိန်းမင်းသူ
* ချူးချူးဈာန်
* [[မေမီကိုကို]]
* ဖြိုးအိန္ဒြာမင်း
}}|opentheme=|endtheme=|composer=|country=မြန်မာ|language=ဗမာ|num_season=<!--Only increment as a new season premieres, per the documentation of the template!-->|num_episodes=၃၁ <!--Only increment as a new episode premieres, per the documentation of the template!-->|list_episodes=|executive_producer=|producer=|location=|cinematography=|editor=|camera=|runtime=|distributor=|network=မြန်မာ့ရုပ်သံ ၄|picture_format=|audio_format=|first_aired={{date |2018|5|1}}|last_aired={{date |2018|6|12}}|related=|website=|website_title=}}
'''''အရိပ်''''' သည် ၂၀၁၈ ခုတွင် ထုတ်လွှင့်သည့် မြန်မာဇာတ်လမ်းတွဲ ဖြစ်သည်။ [[စန္ဒာ၊ မ၊ စာရေးဆရာမ|မစန္ဒာ]]၏ ဝတ္ထုကို အေးကြည်သာမန်၊ အေးစန္ဒာဝင်းနှင့် ဆုဆုစပယ်ဖူးတို့ ဇာတ်ညွှန်းရေးကာ ပြည်သစ်နိုင် ရိုက်သည်။ မေမြင့်မိုရ်၊ ခေးဆက်သွင်နှင့် နန်းစန္ဒာလှထွန်းတို့ အဓိက ပါဝင်ထားသည်။ မေလ ၁ ရက်မှ စလွှင့်ပြီး အပတ်စဉ် တနင်္လာမှ သောကြာအထိ ပြသည်။ ဇွန်လ ၁၂ ရက်တွင် ဇာတ်သိမ်းသည်။
== ဇာတ်လမ်းအကျဉ်း ==
{{empty section}}
== ဇာတ်ဆောင်များ ==
* အမာညို အဖြစ် ခေးဆက်သွင်
* စုစုလှိုင် အဖြစ် [[မေမြင့်မိုရ်]]
* သက်သက် အဖြစ် နန်းစန္ဒာလှထွန်း
== ဆုတံဆိပ်များ ==
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
[[Category:မြန်မာ ရုပ်သံဇာတ်လမ်းတွဲများ]]
r0l5egbh5bu5u9i33qxciu3k9ji4w0z
လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်
0
111853
751958
736357
2022-07-21T17:57:32Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox book series
| name = ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင် ''
| image =Unico Anello.png
| caption = တစ်ကွင်းတည်းသော လက်စွပ်
| books = {{Plainlist|
*''The Fellowship of the Ring''
*''The Two Towers''
*''The Return of the King''}}
| author = [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]
| country = [[ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း]]
| language = [[အင်္ဂလိပ်]]
| genre = {{Plainlist|
*Fantasy
*Adventure}}
| publisher = Allen & Unwin
| pub_date = {{Plainlist|
*၂၉ ဇူလိုင် ၁၉၅၄ <br/>(''The Fellowship of the Ring'')
*၁၁ နိုဝင်ဘာ ၁၉၅၄ <br/>(''The Two Towers'')
*၂၀ အောက်တိုဘာ ၁၉၅၅ <br/>(''The Return of the King'')}}
| media_type = ပုံနှိပ်
| oclc = 1487587
| preceded_by = [[ဟော့ဘစ်]]
| followed_by = တွန်ဘွန်ဘာဒီလ်၏ စွန့်စားခန်းများ
}}
'''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''' ({{lang-en|The Lord of the Rings}}) သည် အင်္ဂလိပ်စာရေးဆရာ [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]] ရေးသားသော ထူးခြားဆန်းပြားသော စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းဖြစ်သည်။ ဤဇာတ်လမ်းကား တော်လ်ကီးန်၏၁၉၃၇ခုနှစ်စိတ်ကူးယဉ်ဝတ္ထုဖြစ်သည့် [[ဟော့ဘစ်]] ၏နောက်ဆက်တွဲဖြစ်ပြီး ဟော့ဘစ်ထက်ပို၍များစွာကြီးမားကျယ်ပြန့်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၃၇မှ၁၉၄၉ထိအဆင့်လိုက်ရေးသားခဲ့သောဤဝတ္ထုကြီးကားသန်း(၁၅၀) ကျော်ရောင်းရသောရောင်းအားအကောင်းဆုံးဝတ္ထုများထဲမှတစ်အုပ်ဖြစ်လေသည်။<ref name="thestar">{{cite web|first=Vit|last=Wagner|url=https://www.thestar.com/entertainment/article/203389|title=Tolkien proves he's still the king|work=[[Toronto Star]]|date=16 April 2007|accessdate=8 March 2011|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110309035210/http://www.thestar.com/entertainment/article/203389|archivedate=9 March 2011|df=dmy-all}}</ref>
ဝတ္ထု၏ခေါင်းစဉ်မှာ ဤဇာတ်လမ်း၏ အဓိကရန်သူ အမှောင်သခင်''ဆော်ရွန်''ကို ရည်ရွယ်၍ပေးထားခြင်းဖြစ်သည်။{{Efn|This is made clear in the chapter The Council of Elrond, where Glorfindel states: "[E]ven if we could [hide the Ring], soon or late the Lord of the Rings would learn of its hiding place and would bend all his power towards it<ref>The Lord of the Rings, Boston: Houghton Mifflin (published 1987), The Council of Elrond, ISBN 0-395-08254-4</ref>}} ဆော်ရွန်မှာ အစောပိုင်းခေတ်ကာလတွင် Middle-earth တစ်ခွင်လုံးအားစိုးမိုးဖို့အလို့ငှာ တခြားသောစွမ်းအားရှိလက်စွပ်များ (Rings of Power) ၏စွမ်းအားကို ထိန်းချုပ်ရန်အတွက် ၎င်း၏ထိုးစစ်၌ အဆုံးစွန်လက်နက်အဖြစ် တစ်ခုတည်းသောလက်စွပ် (the One Ring) ကိုထုလုပ်ခဲ့သည်။ တိတ်ဆိတ်ငြိမ်သက်သော ဟော့ဘစ်တို့နေထိုင်ရာ ရှိုင်းယားဒေသ (Shire) မှစတင်ကာ Middle-earth ရှိ နေရာအများစုကို ဝတ္ထုတွင်ပုံဖော်ရေးသားထားပေသည်။ ခက်ခက်ခဲခဲခရီးစဉ်များ၊ ထူးခြားဆန်းကြယ်သည့်တွေ့ကြုံမှုများ၊ ကြည်နူးဖွယ်ရာနှင့်စိတ်ပျက်အားငယ်မှုများ၊ ကြီးကျယ်သောတိုက်ပွဲကြီးများစသည့်အကြောင်းအရာတို့ကိုရေးဖွဲ့ထားခြင်းဖြစ်၏။ ဇာတ်လမ်းအကြောင်းအရာများသာမက သီချင်းဂီတများကိုပါ ဝေဝေဆာဆာရေးသားထားလေသည်။
စာဖတ်သူများအနေဖြင့် သုံးအုပ်တွဲအဖြစ်သိကြသော်လည်း တော်ကီးန်သည် မူလက ''The Silmarillion'' နှင့် ''The Lord of the Rings'' ကိုနှစ်တွဲတစ်အုပ်အဖြစ်ထုတ်ဝေချင်သည်။ သို့သော် ဤစိတ်ကူးကို သူ့ထုတ်ဝေသူကပယ်ချခဲ့သည်။<ref name="tale">{{cite web |first=Pat |last=Reynolds |url=http://www.tolkiensociety.org/wp-content/uploads/2014/03/LOTR-The-Tale-of-a-Text.pdf |title=The Lord of the Rings: The Tale of a Text |publisher=The Tolkien Society |accessdate=24 October 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303231904/http://www.tolkiensociety.org/wp-content/uploads/2014/03/LOTR-The-Tale-of-a-Text.pdf |archivedate=3 March 2016 |df=dmy-all }}</ref><ref> Carpenter, Humphrey, ed. (1981), The Letters of J. R. R. Tolkien, Boston: Houghton Mifflin, #126., ISBN 0-395-31555-7</ref> အကျိုးအမြတ်အတွက်အလို့ငှာ The Lord of the Rings ကို၁၉၅၄ ဇူလိုင် ၂၉ မှ ၁၉၅၅ အောက်တိုဘာ ၂၀ အထိတစ်နှစ်တာကာလအတွင်း အတွဲသုံးတွဲဖြင့်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref name="tale" /><ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A672022|title=The Life and Works for JRR Tolkien|publisher=BBC|date=7 February 2002|accessdate=4 December 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101101074147/http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A672022|archivedate=1 November 2010|df=dmy-all}}</ref> စာအုပ်၏အမည်များကို
* ''''လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ'''' (''The Fellowship of the Ring'')
*''''ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု'''' (''The Two Towers'')
*''''ဘုရင်အဖြစ်ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း'''' (''The Return of the King'') ဟူ၍ပေးထား၏။ တစ်အုပ်တွင် နှစ်ပိုင်းပါဝင်၍ စုစုပေါင်းသုံးအုပ်တွဲ အပိုင်းအားဖြင့် (၆) ပိုင်းဖြစ်ကာ နောက်ခံသိစရာဇာတ်လမ်းအကြောင်းအရာများကို နောက်ဆက်တွဲအပိုင်းအဖြစ် စာအုပ်၏အဆုံး၌ ထည့်သွင်းထားလေသည်။ အချို့သောထုတ်ဝေမှုများ၌ ဤဝတ္ထုတစ်ခုလုံးကို တစ်အုပ်တည်းအဖြစ် ထုတ်ဝေကာ အကြိမ်များစွာပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ရပြီး ဘာသာစကားပေါင်း (၃၈) ဘာသာသို့ပြန်ဆိုပြီးဖြစ်ခဲ့လေသည်။
တော်ကီးန်၏ လက်ရာများသည် ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' ဇာတ်လမ်းဇာစ်မြစ် နှင့် ၎င်းဇာတ်အိမ်အကြောင်းအရာကို စူးစူးစိုက်စိုက် စေ့စပ်လေ့လာသုံးသပ်ထားသော အကြောင်းအရာများဖြစ်ကြသည်။ ဤဝတ္ထုကိုယ်တိုင်မှာ အဓိကလက်ရာကြီးဖြစ်သော်လည်း ယခုဇာတ်လမ်းသဘောမှာ ၁၉၁၇ ကတည်းက ကြိုးစားရေးသားခဲ့သော ကြီးမားကျယ်ပြန့်သည့် ဇာတ်အိမ်ကြီး၏ နောက်ဆုံး အရွေ့တစ်ခုလည်းဖြစ်၏။<ref name="sketch">{{cite web|first=David|last=Doughan|url=http://www.tolkiensociety.org/tolkien/biography.html|title=J. R. R. Tolkien: A Biographical Sketch|publisher=TolkienSociety.org|accessdate=16 June 2006|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060303050751/http://www.tolkiensociety.org/tolkien/biography.html|archivedate=3 March 2006|df=dmy-all}}</ref> ထိုကြိုးစားလုပ်ကိုင်ခဲ့သော ဇာတ်အိမ်ကို [[ဒဏ္ဍာရီ#Mythopoeia ဆိုသည့် ဒဏ္ဍာရီ|ဒဏ္ဍာရီ တည်ဆောက်ခြင်း]]လုပ်ငန်းစဉ်ဟု တော်ကီးန်က ဆိုသည်။{{Efn|Tolkien created the word to define a different view of myth from C. S. Lewis's "lies breathed through silver". Mythopoeia was also the title of one of his poems, first published in ''Tree and Leaf'' in 1988.<ref>Hammond, Wayne G.; Scull, Christina (2006), ''The J.R.R. Tolkien Companion and Guide: II. Reader's Guide'', pp. 620–622</ref>}} ၎င်း၏ ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ဇာတ်လမ်းနှင့် အစောပိုင်းစာပေလက်ရာများအပေါ် လွှမ်းမိုးမှုများတွင် ဝေါဟာရဗေဒ၊ [[ဒဏ္ဍာရီ]]၊ ဘာသာရေး၊ စာရေးဆရာ၏ စက်မှုပိုင်းဆိုင်ရာထွန်းကားလာခြင်းအပေါ်မနှစ်မြို့မှုနှင့် ၎င်း၏ အစောပိုင်းစိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းများ၊ [[ပထမကမ္ဘာစစ်]]အတွေ့အကြုံများစသည်တို့ပါဝင်လေ၏။<ref name="WW">{{cite web|url=http://www.nationalgeographic.com/ngbeyond/rings/influences.html|title=World War I and World War II|work=[[National Geographic Magazine|National Geographic]]|accessdate=16 June 2006|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060613130035/http://www.nationalgeographic.com/ngbeyond/rings/influences.html|archivedate=13 June 2006|df=dmy-all}}</ref> ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ဝတ္ထုသည် အကျိုးဆက်အနေဖြင့် ခေတ်ပေါ်စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းများ အပေါ်သို့ အကြီးအကျယ်အကျိုးသက်ရောက်ကြသည်ဟု ယူဆကြသည်။ တော်ကီးန်လက်ရာများ၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုသည် အောက်စဖို့ဒ် အင်္ဂလိပ်အဘိဓာန်တွင် [[wiktionary:my:Tolkienian|Tolkienian]] နှင့် [[wiktionary:my:Tolkienesque|Tolkienesque]] ဟူ၍ စကားလုံးအသုံးများကို မှတ်တမ်းတင်ထည့်သွင်းထားသည်အထိဖြစ်ပေသည်။<ref>{{cite book |last=Gilliver |first=Peter |title=The Ring of Words: Tolkien and the Oxford English Dictionary |isbn=0-19-861069-6 |year=2006 |publisher=Oxford University Press |url=https://archive.org/details/ringofwordstolki00gill }}</ref>
''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ဝတ္ထု၏ ကြာရှည်ခိုင်မြဲစွာ လူကြိုက်များမှုကြောင့် ခေတ်ပေါ်ယဉ်ကျေးမှုတွင် မြောက်များစွာသော ကိုယ်စားပြုဖော်ပြမှုများ၊ တော်ကီးန်လက်ရာများ၏ အခိုင်မာပရိသတ်အစုအဖွဲ့ (Tolkien fandom) များဖွဲ့စည်းခြင်းတို့ဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။<ref>{{cite news|url=http://travel.nytimes.com/2007/03/23/travel/escapes/23Ahead.html|title=Elvish Impersonators|work=The New York Times|date=23 March 2007|last=Gilsdorf|first=Ethan|accessdate=3 April 2007|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071205101604/http://travel.nytimes.com/2007/03/23/travel/escapes/23Ahead.html|archivedate=5 December 2007|df=dmy-all}}</ref> ထို့အပြင် တော်ကီးန်နှင့်ပတ်သက်၍သော်လည်းကောင်း ၎င်းစာပေများကိုသော်လည်းကောင်း ရေးသားထုတ်ဝေသောစာအုပ်များစွာရှိလေသည်။ ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''သည် အနုပညာလက်ရာဖန်တီးမှုများ၊ ဂီတ၊ ရုပ်ရှင်၊ Middle-earth video games ၊ board games များနှင့် ခေတ်ပေါ်စာပေများတွင် ဆက်လက်လှုံ့ဆော်တွန်းအားပေးနိုင်လိမ့်ဦးမည်ဖြစ်သည်။ 'လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ကို မှီငြမ်းဖုံဖော်တင်ဆက်ထားသော ရေဒီယိုဇာတ်လမ်းတွဲများ (၁၉၈၁) ၊ ဂီတပြဇာတ် နှင့် ရုပ်ရှင်ဇာတ်လမ်းများသည် ဆုတံဆိပ်များရရှိထားသောတင်ဆက်မှုများဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.lordoftherings.net/film/filmmakers/fi_pjack.html |title=The Lord of the Rings |publisher=The Lord of the Rings |accessdate=26 December 2012 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120825232228/http://www.lordoftherings.net/film/filmmakers/fi_pjack.html |archivedate=25 August 2012 |df=dmy-all }}</ref> ၂၀၀၃ ခုနှစ် BBC၏ [[:en:The_Big_Read|The Big Read]] အစီအစဉ်တွင် [[ဗြိတိန်နိုင်ငံ]]၌ အကြိုက်ဆုံးဝတ္ထုအဖြစ်ဖော်ခဲ့ကြသည်။
==ဇာတ်လမ်းအကျဉ်း==
===နိဒါန်း===
ဤဝတ္ထုပါ အဖြစ်ပျက်များမတိုင်ခင် နှစ်ထောင်ချီသောကာလတစ်ခု၌ အမှောင်သခင် ဆော်ရွန်သည် တစ်ခြားစွမ်းအားရှိသော လက်စွပ်များ(Rings of Power)ကို ထိန်းချုပ်ရန်နှင့် ထိုလက်စွပ်များအား ဝတ်ဆင်ထားသူများကို ပျက်ဆီးစေရန်အလို့ငှာ ''တစ်ကွင်းတည်းသောလက်စွပ်''(One Ring)ကို ထုလုပ်ခဲ့ပေသည်။ စွမ်းအားရှိသော လက်စွပ်များမှာ အက်လ်ဖ်များအတွက် ၃ ကွင်း၊ ဒွာ့ဗ်လူပုများအတွက် ၇ ကွင်း၊ လူသားများအတွက် ၉ ကွင်းတို့ဖြစ်ကြသည်။ ဂီ ဂဲလက်(Gil-galad) နှင့် အက်လန်းဒီလ်(Elendil)တို့ဦးဆောင်သော အက်လ်ဖ်နှင့် လူသားမဟာမိတ်တပ်ပေါင်းစုကြီးက ဆော်ရွန်ကို ခြေမှုန်းနိုင်ခဲ့၏။ နောက်ဆုံးတိုက်ပွဲတွင် အက်လန်းဒီလ်၏သား အစ်ဆီဒူးလ်(Isildur)က ဆော်ရွန်လက်ကိုဖြတ်ကာ ထို''တစ်ကွင်းတည်သောလက်စွပ်''(One Rin)ကိုရရှိခဲ့၏။ ဆော်ရွန်ကား ရုပ်ခန္ဓာဆုံးရှုံးသွားရပေသည်။ အစ်ဆီဒူးလ်က ထိုလက်စွပ်ကို ၎င်းမျိုးဆက်၏ အမွေခံပစ္စည်းအဖြစ်မှတ်ယူခဲ့၏။ သို့သော် ၎င်းအား အော့ခ်(Orcs)များကချောင်းမြောင်းလုပ်ကြံရာ လက်စွပ်မှာ အန်ဒူရင်(Anduin)မြစ်ထဲကြသွားခဲ့လေသည်။
နှစ်ပေါင်းနှစ်ထောင်ကျော်ကြာသော် မြစ်ကမ်းနဘေးနေသူတစ်ဦးဖြစ်သည့် ''ဒီဂို''က လက်စွပ်ကိုတွေ့ရှိပြီး သူငယ်ချင်းဖြစ်သူ ''ဆမီဂို''မှာ လက်စွပ်၏ညှို့ဆွဲအားအောက်ရောက်သွား၍ ''ဒီဂို''ကိုလည်ပင်းညစ်သတ်ကာ ရယူခဲ့လေသည်။ ''ဆမီဂို''သည် ဖယ်ကျဉ်ခြင်းခံရသောကြောင့် နှင်းမြူခိုးတောင်တန်းကြီး(Misty Mountains)အောက်တွင်ပုန်းနေခဲ့ရ၏။{{Efn|They are popularly thought to be cousins, but Tolkien only calls them "friends" in ''The Lord of the Rings''. In a later letter (''The Letters of J. R. R. Tolkien'', #214), he writes that they were "evidently relatives".<ref>Tolkien, J. R. R. (1954), The Fellowship of the Ring, The Lord of the Rings, Boston: Houghton Mifflin (published 1987), "The Shadow of the Past", ISBN 0-395-08254-4</ref>}} လက်စွပ်ကား ၎င်းကို သက်တမ်းရှည်စေပြီး နှစ်ကာလများစွာ ထိုလက်စွပ်အစွမ်းကဖျက်စီးခဲ့လေရာ မူလရုပ်မရှိတော့ပဲ မှင်စာပုံစံယဲ့ယဲ့သာရှိသော ''ဂိုလမ်''(Gollum)အဖြစ်ရောက်ရှိသွားသည်။ သူခေါ်ဝေါ်သုံးဆွဲသော ''အဖိုးတန်ရတနာလေး''ဆိုသည့် ထိုလက်စွပ်မှာပျောက်ဆုံးသွားပြီး ထိုအကြောင်းကို ''[[ဟော့ဘစ်]]'' (The Hobbit) ဝတ္ထု၌ ဖော်ပြထားလေရာ ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်(Bilbo Baggins)က တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ထိုကာလများအတွင်း ဆော်ရွန်သည် ရုပ်ပုံစံအသစ်တစ်ခု၏အသွင်ဖြင့် ၎င်း၏နေရပ်ဟောင်း မော်ဒေါ(Mordor)သို့ ပြန်လည်ခိုဝင်၏။ ဂိုလမ်မှာ လက်စွပ်ရှာပုံတော်ဖွင့်စဉ် ဆော်ရွန်ကဖမ်းဆီးပြီး နှိပ်စက်ညှင်းပမ်းရာ ရှိုင်းယားဒေသရှိ ဘက်ဂင်ဆိုသူလက်စွပ်ယူသွားကြောင်းသိရှိ၍ ဂိုလမ်ကိုလွှတ်ပေးခဲ့သည်။ ဆော်ရွန်မှာ ၎င်းစွမ်းအားအပြည့်ကိုပြန်လည်ရရှိရန် လက်စွပ်လိုသဖြင့် ၎င်း၏ စွမ်းအားထက်သော လူယုံတော် ''နာဇ်ဂူးလ်'' (Nazgûl)များကို လွှတ်၍ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ယူစေခဲ့လေသည်။
===လက်စွပ် အဖွဲ့ဝင်များ===
ဦးလေးလည်းဖြစ် အုပ်ထိန်းသူလည်းဖြစ်သော ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်ထံမှ လက်စွပ်(One Ring)ကို ဖရိုဒို ဘက်ဂင်က အမွေအဖြစ်ရရှိခဲ့သော ရှိုင်းယားတွင် ဤဇာတ်လမ်းအစပြုသည်။{{Efn|Although Frodo referred to Bilbo as his "uncle", the character is introduced in "A Long-expected Party" as one of Bilbo's younger cousins. The two were in fact first ''and'' second cousins, once removed either way (his paternal great-great-uncle's son's son and his maternal great-aunt's son).}} နှစ်ဦးစလုံးမှာ လက်စွပ်အကြောင်းကို မသိရှိကြပေ။ သို့သော် ဘီလ်ဘို၏ မိတ်ဆွေဟောင်း မှော်ဆရာတစ်ဦးဖြစ်သော မီးခိုးရောင် ဂန်ဒက်ဖ်(Gandalf the Grey)က ဆော်ရွန်၏ လက်စွပ်မှန်းသံသယရှိနေခဲ့၏။ ထိုမှန်းဆချက်ကို အတည်ပြုပြီးနောက် ၁၇နှစ်ကြာသော် ဂန်ဒက်ဖ်မှာ ဖရိုဒိုအား လက်စွပ်သမိုင်းကြောင်းကိုပြောပြ၍ ရှိုင်းယားမှ သယ်ထုတ်သွားရန်အကြံပေးခဲ့သည်။ ဖရိုဒိုသည် ၎င်းသူငယ်ချင်းလည်းဖြစ် လူယုံလည်းဖြစ်သော ဥယျာဉ်မှူး ဆမ်ဝိုက် "ဆမ်" ဂမ်ဂျီး(Samwise "Sam" Gamgee)၊ ညီဝမ်းကွဲနှစ်ယောက်ဖြစ်သော မယ်ရီဒေါ့(က်) "မယ်ရီ" ဘရန်ဒီဘပ်က်(Meriadoc "Merry" Brandybuck) ၊ ပရယ်ဂရင် "ပစ်ပင်"တွတ်ခ် (Peregrin "Pippin" Took)တို့နှင့်အတူ ရှိုင်းယားမှစတင်ထွက်ခွာသည်။ လေးယောက်သားအား အနက်ရောင်စီးနင်းသူများ (Black Riders)က မိမလိုဖြစ်ခဲ့ကာ သစ်တောအိုကြီး(Old Forest)ကို ဖြတ်သန်းရင်းလွတ်မြောက်ခဲ့ကြသည်။ ထိုသစ်တောအိုကြီး၌ ၎င်းတို့လေးဦးကို ဆန်းပြား၍ လူပျော်ကြီး တွန် ဘွန်ဘာဒီလ်(Tom Bombadil)နှင့် ဇနီးသည် ဂိုးဘယ်ရီ(Goldberry)တို့က အကူညီပေးခဲ့ကြသည်။
ဟော့ဘစ်လေးယောက် ဘရီး(Bree)ခေါ်မြို့လေးသို့ရောက်ရှိပြီး ထိုမြို့တွင် ''လှည့်လည်သွားလာစောင့်ကြပ်သူတစ်ဦး''(Ranger)အဖြစ် နာမည်ရှိသော Strider နှင့်တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ ဂန်ဒက်ဖ်က အာရဂွန်နှင့်ပတ်သက်ပြီး ပေးစာတွင်ဖော်ပြထားခဲ့၏။ Strider က ဟော့ဘစ်တို့ကို ၎င်းတို့၏ ကာကွယ်လမ်းပြသူအနေဖြင့် သူ့အားခေါ်ဆောင်ရန်စည်းရုံးခဲ့လေသည်။ အနက်ရောင်စီးနင်းသူများ၏ရန်မှ နောက်တစ်ကြိမ်ကပ်၍လွတ်မြောက်ခဲ့ပြီးနောက် အားလုံးအတူတူ ဘရီးမှထွက်ခွာခဲ့ကြသည်။ ဝဲသာတော့ပ်ခံတပ်မျှော်စင်(Weathertop)တွင် အနက်ရောင်စီးနင်းသူများက တိုက်ခိုက်ခဲ့ရာ ဖရိုဒိုမှာ ဆိုးဝါးသော(ကျိန်စာသင့်သော) ဓားဒဏ်တစ်ချက်ရရှိခဲ့ပြီး Striderမှ ပြန်လည်ခုခံတွန်းလှန်ရင်း ဟော့ဘစ်တို့ကို အက်လ်ဖ်တို့နေရပ်တစ်ခုဖြစ်သော ရစ်ဗန်ဒဲလ်(Rivendell)သို့ ခိုလှုံရန်ဦးဆောင်ခေါ်သွားခဲ့လေသည်။ ဖရိုဒိုကား ဒဏ်ရာကြောင့် သေလုမြောပါးဖြစ်ခဲ့ရ၏။ ဘရူးယင်နန်းမြစ်(Bruinen)ရေတိမ်ပိုင်းအရောက် ဖရိုဒိုအား အနက်ရောင်စီးနင်းသူများက ဖမ်းလုဖမ်းခါနီး၌ ရစ်ဗန်ဒဲလ်အရှင် အယ်လ်ရွန်(Elrond)က ၎င်း၏အစွမ်းဖြင့် ရေထုရေအလျှံကိုဆင့်ခေါ်၍ ၎င်းတို့ကို ရေတွင်နှစ်၍မြောပါသွားစေခဲ့သည်။
အယ်လ်ရွန်၏ ကုသမှုဖြင့် ဖရိုဒိုမှာသက်သာလာသည်။ အယ်လ်ရွန်ကောင်စီတွင် ဆော်ရွန် နှင့်လက်စွပ်သမိုင်းကြောင်းတို့ကိုဆွေးနွေးကြသည်။ Strider မှာ အစ်ဆီဒူးလ်၏ မျိုးဆက် ''အာရဂ္န်'' (Aragorn)ဖြစ်ကြောင်းလည်း သိခဲ့ကြ၏။ မှော်ဆရာအကြီးအကဲ ဆာရူမန်(Saruman)မှာ သစ္စာဖောက်သွား၍ ၎င်းကိုယ်တိုင် စွမ်းအားတစ်ရပ်ရရှိရန်ကြိုးပမ်းနေကြောင်း ဂန်ဒက်ဖ်က ပြောပြခဲ့ရာ ကောင်စီ၏ဆုံးဖြတ်ချက်အရ လက်စွပ်ကို ဖျက်ဆီးရမည်။ သို့ရာတွင် ထိုပစ္စည်းကို ဖျက်ဆီးမည့်တစ်ခုတည်းသောနည်းလမ်းကား လက်စွပ်သွန်းလုပ်ခဲ့သောနေရာ မော်ဒေါရှိ ကြမ္မာဆိုးတောင်(Mount Doom)၏ မီးလျှံထဲသို့ယူဆောင်သွားရန်ပင်ဖြစ်၏။ ဖရိုဒိုမှာ သူကိုယ်တိုင်ပင် တာဝန်ယူ၍ ဂန်ဒက်ဖ်၏ အကြံပေးချက်ဖြင့် အယ်လ်ရွန်က လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များကိုရွေးချယ်ပေးခဲ့သည်။ ''လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ'' (The Fellowship of the Ring or Company of the Ring )တွင် ကိုးယောက်ရှိပြီး ပါဝင်သူများမှာ : ဖရိုဒို၊ ဆမ်၊ မယ်ရီ၊ ပစ်ပင်၊ အာရဂွန်၊ ဂန်ဒက်ဖ်၊ ဒွာ့လူပုမျိုးနွယ် ဂင်းမလီ(Gimli)၊ အက်လ်ဖ်မျိုးနွယ် လက်ဂိုလက်စ်(Legolas)၊ ဂွန်ဒိုးနိုင်ငံ(Gondor) ဘုရင့်အစားအုပ်ချုပ်သူ ဒက်နက်သော်(Denethor)၏သား ဘော်ရိုမီယာ(Boromir)တို့ဖြစ်ကြ၏။
နှင်းမြူခိုးတောင်တန်း(Misty Mountains)ကို ရက်ဟောန်တောင်ကြားဖြတ်လမ်း(Redhorn Pass)မှ ဖြတ်သန်းခြင်းမအောင်မြင်သောကြောင့် အဖွဲ့မှာ အန္တရာယ်ရှိသော မော်ရီယာမိုင်းတွင်း(Mines of Moria)လမ်းကြောင်းကိုရွေးချယ်ခဲ့၏။ ယင်းနောက် ''ဘာလင်''( Balin - ဟော့ဘစ်တွင်ပါရှိသော ဇာတ်ကောင်)၏ကံကြမ္မာနှင့် ဒွာ့ဗ်လူပုများ၏ အသိမ်းပိုက်ခံနယ်မြေအကြောင်းကို သိရှိခဲ့ရသည်။ တိုက်ခိုက်မှုတစ်ခုမှ လွတ်မြောက်အပြီး အဖွဲ့နောက်ကို အော့ခ်များနှင့် ရှေးဟောင်းမီးမိစ္ဆာကြီး ဘဲလ်ရော့ခ်၏(Balrog) လိုက်ပါတိုက်ခိုက်ခြင်းခံခဲ့ရကာ ဂန်ဒက်ဖ်က ဘဲလ်ရော့ခ်နှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရာတွင် နှစ်ဦးစလုံး အသူရာချောက်နက်ထဲ့သို့ ကျသွားခဲ့လေသည်။ အဖွဲ့မှတစ်ခြားသူများလွတ်မြောက်သွားခဲ့ကြပြီး အက်လ်ဖ်တောအုပ် လော့သ်လိုရီးယန်(Lothlórien)သို့ရောက်ရှိခိုလှုံသည်။ ထိုတောအုပ်သခင်နှစ်ပါးဖြစ်သည့် ဂလက်ဒရီးယယ်(Galadriel) နှင့် ကယ်လီဘောန်(Celeborn)တို့က တိုင်ပင်အကြံပေးခဲ့ကြ၏။
ဂလက်ဒရီးယယ်ထံမှ လှေနှင့်လက်ဆောင်များယူဆောင်ရင်း အဖွဲ့သည် အန်ဒူရင်မြစ်ကြောင်းအတိုင်းစုန်ဆင်းပြီး အေမွန်ဟန်တောင်ကုန်းသို့ ဆက်လက်ထွက်ခွာလာခဲ့ရာ ထိုနေရာ၌ ဘော်ရိုမီယာသည် ဖရိုဒို၏ လက်စွပ်ကိုလုယူရန်ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း ဖရိုဒိုက လက်စွပ်ကို ဆင်မြန်း၍ ကိုယ်ပျောက်သွား၏။ ဖရိုဒိုမှာ မော်ဒေါဆီသို့ တစ်ဦးတည်းထွက်ခွာရန်ဆုံးဖြတ်သော်လည်းပဲ ဆမ်က ဖရိုဒို့အကြံကို မှန်းဆခဲ့ကာ အတူလိုက်ပါသွားလေတော့သည်။
===ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု===
ဆာရူမန်နှင့် ဆော်ရွန်စေလွှတ်လိုက်သော အော့ခ်များသည် ဘောရိုမီယာကို သတ်ဖြတ်ခဲ့ကြပြီး မယ်ရီ၊ ပစ်ပင်တို့နှစိယောက်ကို ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားလေသည်။ အာရဂွန်၊ ဂင်းမလီ နှင့် လက်ဂိုလက်စ်တို့မှာ မည်သည့်ဟော့ဘစ်အုပ်စုနောက်သို့ လိုက်ရမည်လဲဆိုသည်ကို ဆွေးနွေးခဲ့ကြရာ မယ်ရီ၊ ပစ်ပင်တို့ကို ဖမ်းဆီးသွားသော''အော့ခ်''များနောက်လိုက်ခဲ့ကြသည်။ ''ရိုဟန်''တိုင်းပြည်တွင်(Rohan) အော့ခ်များကို ''ရိုဟစ်ရင်'' (Rohirrim)ခေါ် ရိုဟန်တပ်ဖွဲ့ကသုတ်သင်ခဲ့ကြရာ မယ်ရီ၊ပစ်ပင်တို့မှာ ''ဖန်ဂွန်''(Fangorn)တောအုပ်ထဲသို့ထွက်ပြေးနိုင်ခဲ့၍ လွတ်မြောက်သည်။ အဆိုပါတောအုပ်ထဲ၌ သစ်ပင်ပုံစံကဲ့သို့အဆင်းရှိသော''အန့်တ်မျိုးနွယ်''မှ(Ent) ရှေးအကျဆုံး''သစ်မုတ်ဆိတ်ကြီး''(Treebeard)နှင့် ခင်မင်ခဲ့ကြသည်။ အာရဂွန်၊ ဂင်းမလီ နှင့် လက်ဂိုလက်စ်တို့ ဖန်ဂွန်တောအုပ်ထဲဝင်သွားကြသော ဟော့ဘစ်တို့နောက်လိုက်ရာ မမျှော်လင့်ပဲ ဂန်ဒက်ဖ်ကို တွေ့ဆုံခဲ့ကြ၏။
ဂန်ဒက်ဖ်က သူ ဘဲလ်ရော့ခ်ကိုသတ်ခဲ့ပုံ၊ အမှောင်ထုကြီးက သူ့အားခေါ်ဆောင်သွားပြီး ထို့နောက်မှ ကျန်ရှိနေသေးသော တာဝန်များကိုထမ်းဆောင်ရန် ''အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ'' Middle-earth သို့ပြန်လည်ပို့ဆောင်ခံခဲ့ရပုံစသည်တို့ကို ရှင်းပြခဲ့သည်။ မှော်ဆရာအကြီးအကဲနေရာကို ''ဆာရူမန်''ဆီမှ လွှဲပြောင်းရယူခဲ့သဖြင့် အဖြူရောင်ဝတ်စုံဖြင့် ယခုအခါ အဖြူရောင်ဂန်ဒက်ဖ်(Gandalf the White)အဖြစ်ပြောင်းလဲသွားပြီဖြစ်လေသည်။ ဆက်လက်၍ မယ်ရီ၊ ပစ်ပင်မှာ အန္တရာယ်ကင်းကြောင်း ၎င်းမိတ်ဆွေများ အာမခံပြောဆိုသည်။ ရိုဟန်မြို့တော် အက်ဒေါ်ရက်(Edoras)သို့ အတူတကွထွက်ခွာလာကြပြီး ဂန်ဒက်ဖ်သည် သီယိုဒန်ဘုရင်ကြီးကို ဆာရူမန်၏သူလျှို ဂရီးမာ ဝမ်းတန့်(Gríma Wormtongue)၏ လွှမ်းမိုးထားမှုမှ ဖယ်ရှားပေးနိုင်ခဲ့၏။ သီယိုဒန်ဘုရင်(Theoden)မှာ လူသူအင်အားများစုဆောင်းပြီး ၎င်းတပ်များနှင့်အတူ ရှေးဟောင်းခံတပ် ဟမ်းဒိ ( Helm's Deep )သို့ အရောက်သွားကာ တစ်ဖက်တွင် ဂန်ဒက်ဖ်ကလည်း သစ်မုတ်ဆိတ်ကြီး၏ အကူအညီကိုရယူရန်ထွက်ခွာခဲ့သည်။
မယ်ရီ၊ ပစ်ပင်တို့၏စေ့ဆော်နှိုးဆွမှုကြောင့် ငြိမ်သက်သော နေထိုင်မှုပုံစံမှ နိုးကြားတက်ကြွလာကာ ဆာရူမန်၏ ခံတပ်နယ်မြေ ''အိုင်ဆန်ဂတ်''(Isengard)ကိုတိုက်ခိုက်ကြပြီး ဆာရူမန်မှာ ''အော်သန့်ခ်''(Orthanc) ရဲတိုက်မျှော်စဉ်တွင်ပိတ်မိသွား၏။ ဂန်ဒက်ဖ်က သစ်မုတ်ဆိတ်ကြီးကို သီယိုဒန်ဘုရင်အား ကူညီရန် ''အန့်တ်''တပ်ဖွဲ့တစ်ခုကို ''ဟူးယော်န်''(Huorn)သို့စေလွှတ်ပေးရန်ပြောဆိုနိုင်ခဲ့သည်။ ဂန်ဒက်ဖ်ကိုယ်တိုင် ရိုဟစ်ရင်တပ်ဖွဲ့ကို ဟမ်းဒိသို့ ခေါ်ဆောင်လာပြီး အော့ခ်များကိုနှိမ်နင်းသည်။ ထိုအော့ခ်များ ဟူးယော်န်သစ်အုပ်ထဲ ထွက်ပြေး၍ ဇာတ်သိမ်းခဲ့ရလေသည်။ ဂန်ဒက်ဖ်မှာ ဆာရူမန်ကို အမှောင်လမ်းမှ (မိစ္ဆာ)ပြန်လာရန် အခွင့်ရေးပေးသော်လည်း ငြင်းဆန်သဖြင့် ဆာရူမန်၏ရာထူးနှင့် စွမ်းအားများကို ဖယ်ရှားခဲ့သည်။
ဆာရူမန်က ထိုရဲတိုက်အကျဉ်းတိုက်ကြီးထဲသို့ တရွေ့ရွေ့ပြန်တက်သွားချိန်ဝယ် ''ဝမ်းတန့်''က ဂန်ဒက်ဖ်ကို လုပ်ကြံရန် အလုံးတစ်လုံးကို ပစ်ချလုပ်ကြံခဲ့ပေ၏။ မအောင်မြင်ပဲ ထိုအလုံးကို ပစ်ပင်မှ ကောက်ယုခဲ့သည်။ ထိုပစ္စည်းသည် ပလန့်တီယာ(palantír)ခေါ် ဖန်ဓာတ်လုံးပင်ဖြစ်သည်။ ထိုဖန်ဓာတ်လုံးသည် ဆော်ရွန်နှင့်ဆက်သွယ် စကားပြောရန်အသုံးချသည့် ပစ္စည်းဖြစ်ပြီး ထိုဓာတ်လုံးမှပင် ဆာရူမန်သည် ဆော်ရွန်၏ကျော့ကွင်းတွင်မိခဲ့ရလေသည်။ ထို့နောက်ပိုင်း ပစ်ပင်မှ ခိုးယူကြည့်ရှုမိရာ ဆော်ရွန်က ပစ်ပင်ကို တွေ့မြင်ခဲ့သဖြင့် ဂန်ဒက်ဖ်သည် ပစ်ပင်ကိုခေါ်ဆောင်၍ ''မိနက်စ် တစ်ရစ်''(Minas Tirith)သို့ မြင်းဖြင့် ခရီးနှင်ကြသည်။''မိနက်စ် တစ်ရစ်'' မှာ ''ဂွန်ဒိုး''တိုင်းပြည်မြို့တော်ဖြစ်သည်။
''မော်ရီယာ''မိုင်းတွင်းမှသည် နောက်မှတောက်လျှောက်လိုက်ပါနေခဲ့သော ''ဂိုလမ်'' ကို ဖရိုဒို၊ဆမ်တို့က ဖမ်းခဲ့ကြပြီး မော်ဒေါသို့ လမ်းပြရန် အတင်းအကျပ်စေခိုင်းသည်။ မော်ဒေါ၏ အနက်ရောင်ဂိတ်တံခါးကြီး (Black Gate of Mordor) မှာ ဖြတ်သန်း၍မရနိုင်လောက်အောင် အစောင့်ထူထပ်၏။ သို့အတွက်ကြောင့် ယင်းကိုဖြတ်သန်းမည့်အစား ဂိုလမ်သိသော လျှို့ဝှက်လမ်းကြောင်းကို ရွေးချယ်သွားခဲ့ရလေသည်။ လမ်းတွင် ဖယ်ရာမီယာ(Faramir)နှင့်တွေ့ဆုံ၍ အကိုဖြစ်သူ ဘော်ရိုမီယာလိုမဟုတ်ပဲ ဖယ်ရာမီယာသည် လက်စွပ်ညှို့အားကို ကြံ့ကြံ့ခံနိုင်ခဲ့သည်။ လက်စွပ်လား ဖရိုဒိုအပေါ်ကို သစ္စာရှိမည်လားကို လွန်ဆွဲနေရသည့် ဂိုလမ်သည် နောက်ဆုံး၌သစ္စာဖောက်ကာ ပင့်ကူမကြီး ရှီလော့ဘ်(Shelob) နေသော ခစ်ရစ်အန်ဂေါလ်ဥမင်လှိုင်ခေါင်း(Cirith Ungol)သို့ခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ ဖရိုဒိုမှာ ရှီလော့ဘ်အဆိပ်မိခဲ့ကာ ဆမ်သည်လေဒီ ''ဂလက်ဒရီယယ်''ထံမှရသော လက်ဆောင်အကူအညီဖြင့် ပင့်ကူမကြီးကိုပြန်လည်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ဖရိုဒို သေဆုံးပြီဟု မှတ်ထင်ရင်း ဆမ်မှာ ခရီးစဉ်ရည်ရွယ်ချက်ကို တစ်ဦးတည်းထမ်းဆောင်ရန် လက်စွပ်ကို ယူခဲ့လေသည်။ အော့ခ်များ ဖရိုဒိုကို တွေ့ရှိပြီး ဆမ်မှာ ဖရိုဒိုမသေသေးကြောင်းကြားလိုက်သည်။
===ဘုရင်အဖြစ် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း===
ဆော်ရွန်သည် ကြီးမားသည့်တပ်ကြီးအား ဂွန်ဒိုးကိုတိုက်ရန်စေလွှတ်ခဲ့၏။ ဂန်ဒက်ဖ် ''မိနက်စ် တစ်ရစ်''မြို့ကိုရောက်လာပြီး ထီးနန်းစောင့် ဒက်နက်သော်ကို အဆိုပါတိုက်ခိုက်မှုများနှင့်ပတ်သက်၍ သတိပေးရန်ရောက်လာသည်။ ထိုစဉ်အချိန်အတွင်း သီယိုဒန်ဘုရင်က ရိုဟစ်ရင်စစ်တပ်ကို စုစည်း၍ ဂွန်ဒိုးကို စစ်ကူရန်ချီတက်လာခဲ့သည်။ မိနက် တစ်ရစ်သည် အတိုက်ခံနေရပြီဖြစ်ကာ ဒက်နက်သော်မှာ ဆော်ရွန်၏ လှည့်စားခြင်းစက်ကွင်းထဲကျရောက်နေပြီး မျှော်လင့်ချက်လည်းမဲ့နေသည် (မိနက်စ် တစ်ရစ်ရှိ ဖန်ဓာတ်လုံးတစ်လုံးမှတဆင့်လှည့်စားခြင်း)။ ၎င်းသည် သားဖြစ်သူ ဖယ်ရာမီရာနှင့်အတူ မီးရှို့ရန်အခိုက်အတန့်တွင် ကိုယ်တိုင် မီးရှို့လောင်ကျွမ်းသွား၏။ ဂင်းမလီ၊ လက်ဂိုလက်စ်၊ မြောက်ပိုင်းက လှည့်လည်သွားလာသူ (Rangers of the North) တို့နှင့်တကွ အာရဂွန်သည် ''သေသောသူများလမ်းကြောင်း'' (the Paths of the Dead) ကိုရွေးချယ်ခဲ့ကြ၏။ အကြောင်းမူကား တစ်ချိန်က ဂွန်ဒိုးဘုရင်ကို သစ္စာခံကာ ဆင့်ခေါ်လျှင်စစ်တိုက်ပေးပါမည်ဟု ကတိကဝတ်ပေးထားသော အုပ်စုတစ်စုသည် ကြိမ်စာကြောင့် မကျွတ်လွတ်ဘဲရှိနေကြသည်။ ထို ''ဒန်းဟဲရိုး'' (Dunharrow) ရှိ သေသောသူများ သို့ ဝိညာဉ်များကို ဆင့်ခေါ်ရန်အတွက် အာရဂွန်သွားခြင်းဖြစ်၏။
ယင်းသေသောသူများ၏ တပ်ဖွဲ့ကြီးမှာ အာရဂွန်နောက်လိုက်လာခဲ့ကြပြီး ''အမ်းဘား'' (Umbar) အရပ်က ဂွန်ဒိုးကို (ဆော်ရွန်ဆင့်ခေါ်သဖြင့်) ကျူးကျော်ရန်လာသော ပင်လယ်ပျော်ဓားပြများကို ကြောက်ရွံ့စေနိုင်ပြီး အာရဂွန်တို့ ၎င်းတို့ကိုတိုက်ခိုက်ခြေမှုန်း၍ ၎င်းတို့သင်္ဘောများဖြင့် ဂွန်ဒိုးတောင်ပိုင်းကသူများကိုခေါ်ဆောင်၍ ''အန်ဒူရင်''မြစ်အတိုင်းဆန်တက်လာခဲ့ကြပေသည်။ မိနက်စ် တစ်ရစ်သို့ ရောက်ကာ တိုက်ပွဲအလှည့်အပြောင်းဖြစ်သွားခဲ့၏။ သီယိုဒန်ဘုရင်၏ တူမတော်စပ်သူ ''အီယိုဝင်'' (Eowyn) ကားရုပ်ဖျက်၍ စစ်တပ်နှင့်အတူလိုက်ပါလာခဲ့ရာ မယ်ရီအကူအညီဖြင့် ''နာဇ်ဂူးလ်''ခေါင်းဆောင် (the Lord of the Nazgûl ) ကို သုတ်သင်နိုင်ခဲ့၏။ ဂွန်ဒိုး၊ ရိုဟန်တပ်ဖွဲ့ပေါင်း၍ ဆော်ရွန်လွှတ်လိုက်သောတပ်ကို ပယ်လန်းနော်စစ်တလင်းတိုက်ပွဲ၌ (Battle of the Pelennor Fields) အနိုင်ရယူနိုင်ခဲ့ကြ၏။ သီယိုဒန်ဘုရင် နတ်ရွာစံ၍ အီယိုဝင်၊မယ်ရီတို့ ဒဏ်ရာရကြသည်။
တစ်ဖက်တွင်ကား ဆမ်မှာ ဖရိုဒိုကို ''ခစ်ရစ်အန်ဂေါလ်''ရဲတိုက်မှ ကယ်ဆယ်၍ နှစ်ဦးသား မော်ဒေါကိုဖြတ်သန်းကြ၏။ ဂွန်ဒိုးနှင့် ရိုဟန်မှ တပ်ဖွဲ့ကြီးကို ဦးဆောင်ပြီး အာရဂွန်တို့ အနက်ရောင်ဂိတ်တံခါးကြီးဆီသို့ ချီတက်လာခဲ့သည်။ ရည်ရွယ်ချက်ကား ဆော်ရွန်ကိုကျရှုံးစေမည့်အစီအစဉ် (ဖရိုဒို၏ လက်စွပ်ဖျက်ဆီးခြင်း) လမ်းလွှဲရန်ပင်ဖြစ်သည်။ အာရဂွန်တို့တပ်မှာ ဆော်ရွန်၏ တပ်မဟာအဖွဲ့ကြီးနှင့်ယှဉ်ပါက အဆမတန်အင်အားသေးငယ်လှပေသည်။ ဖရိုဒို၊ဆမ်တို့ ကြမ္မာဆိုးတောင်ပေါက်ဝ (Cracks of Doom) အစွန်းဆီသို့ရောက်ချေပြီ။ ဖရိုဒိုသည် လက်စွပ်ညှို့ဓာတ်ကို လုံးဝတောင့်မခံနိုင်တော့ပဲ ၎င်း၏ပိုင်ဆိုင်သောအရာဟုပြောလျှက် ဝတ်လိုက်သည်။
ဂိုလမ်မှာ ရုတ်တရက်ပေါ်လာခဲ့ပြီး ဖရိုဒိုနှင့် ရုန်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်ခဲ့ရာ ဖရိုဒို၏ လက်စွပ်ဝတ်ထားသောလက်ချောင်းအားကိုက်ဖြတ်ပစ်ခဲ့သဖြင့် လက်စွပ်ရသော်လည်း ဟန်ချက်မထိန်းနိုင်ပဲ မီးထဲသို့ လက်စွပ်နှင့်အတူ ဂိုလမ်ပြုတ်ကျသွားခဲ့သည်။ လက်စွပ်ပျက်ဆီးသဖြင့် ဆော်ရွန်သည်လည်း စွမ်းအားအလုံးစုံ ဆုံးရှုံးသွားပြီဖြစ်သည်။ ၎င်းဖန်တီးထားသမျှ အရာရာပျက်ဆီးသည်။ နာဇ်ဂူးလ်များလည်း ဒုက္ခရောက်ပျက်ယွင်းသည်။ ၎င်းစစ်တပ်ကြီးမှာ ဖရိုဖရဲ ကစဉ့်ကလျှားဖြစ်၍ အာရဂွန်တို့ အနိုင်ရခဲ့ကြသည်။
အာရဂွန်ကို အာနောရ် (Arnor) နှင့် ဂွန်ဒိုးဘုရင်အဖြစ်တင်မြှောက်ကြပြီး အယ်လ်ရွန်၏သမီးတော် ''အာရ်ဝင်'' (Arwen) နှင့်လက်ထပ်ခဲ့၏။ ထို့နောက် ဟော့ဘစ်လေးယောက် ရှိုင်းယားသို့ အပြန်တွင် ရှိုင်းယားကို ရှာကေး (Sharkey) ခေါ်သောသူမှ ညွှန်ကြားစေခိုင်းသော လူများက ထိန်းချုပ်ထား၏ (ရှာကေးသည် ဆာရူမန်ဖြစ်ကြောင်း နောက်မှတွေ့ရှိ) ။ ဟော့ဘစ်တို့ ပြန်လည်တော်လှန်ကြကာ ရှိုင်းယားနယ်မြေလွတ်မြောက်သည်။ ထိုတော်လှန်တိုက်ခိုက်မှုတွင် ဟော့ဘစ် ၁၉ယောက်ဆုံးပါး၍ ၃၀ဒဏ်ရာရသည်။ ဆာရူမန်က ဖရိုဒိုအား ဓားဖြင့်ထိုးရန်ကြိုးပမ်းခဲ့အပြီး ဖရိုဒိုက ဟော့ဘစ်များကို မှော်ဆရာဆာရူမန်အား မသတ်ရန် တားခဲ့သည်။ ဖရိုဒို၏အိမ် ဘက်ဂ်အန်းဒ် (Bag End) နေရာတွင်ပင် ဂရီမာက မကြေနပ်မှုများကြောင့် ဆာရူမန်ကိုသတ်ခဲ့သည်။ ဂရီမာကိုလည်း ဟော့ဘစ်လေးသည်တော်များက ပစ်သတ်ခဲ့ကြသည်။ လက်စွပ်စစ်ပွဲကြီး၏ အဆုံးသတ်သည့်နေရာကား ဖရိုဒိုအိမ်ရှေ့နေရာလှေကားထစ်ကလေးပင်ဖြစ်ပေတော့သည်။
မယ်ရီနှင့်ပစ်ပင်ကိုသူရဲကောင်းများအဖြစ် ချီးမြှောက်ဂုဏ်ပြုကြသည်။ ဆမ်မှာ ရို့စ်ကော်တွန်နှင့်လက်ထပ်၏။ ဆမ်သည် လေဒီ ဂလက်ဒရီးယယ်ထံမှရခဲ့သော လက်ဆောင်ပစ္စည်းများသုံးကာ ရှိုင်းယားကို ပြန်လည်မွန်းမံသည်။ ဖရိုဒိုကား လက်စွပ်သယ်ဆောင်ခဲ့ရသောဒဏ်ကြောင့် လူရောစိတ်ရော နွမ်းနယ်ပင်ပန်းနေခဲ့၏။ နှစ်အနည်းငယ်အကြာ ဂန်ဒက်ဖ်၊ဘီလ်ဘိုတို့နှင့်အတူ ဂရေးဟက်ဗန်လှေဆိပ် (Grey Havens) သို့ရောက်ရှိ၍ ထိုမှတဆင့် ထာဝရကျွန်း (Undying Lands) သို့ အက်လ်ဖ်များနှင့်အတူ ထွက်ခွာသွားခဲ့ကြသည်။
စာအုပ်နောက်ဆက်တွဲ၌ ဆမ်သည် ၎င်းသမီးဖြစ်သူ အက်လန်နော် (Elanor) ကို အနောက်ဘက်ခရီးစဉ်မှတ်တမ်း အနီရောင်စာအုပ် (Red Book of Westmarch) ကို ပေးရစ်ခဲ့သည်။ အဆိုပါစာအုပ်မှာ ဘီလ်ဘို၏ စွန့်စားခန်းများ၊ လက်စွပ်စစ်ပွဲကြီးအကြောင်း ဟော့ဘစ်တို့သိရှိသမျှ ပါဝင်ပေသည်။ ဆမ်သည်လည်း လက်စွပ်နောက်ဆုံးသယ်ဆောင်ခဲ့သူအဖြစ် ပင်လယ်ကိုဖြတ်သန်း၍ အနောက်အရပ်ဆီသို့ ထွက်ခွာခဲ့ကြောင်း ထိုသို့ ပြောဆိုကြသည်လည်းရှိပေတော့သည်။
==ဇာတ်လမ်းဆင်သည့် ပုံစံဘောင်==
တော်ကီးန်သည် ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ကို စိတ်ကူးယဉ်ပုံစံဘောင်ထဲ ၌ ထား၍တင်ဆက်သည်။ အဆိုပါသတ်မှတ်သော ဘောင်သည်ကား ၎င်းကိုယ်တိုင် ဤဇာတ်လမ်းရေးသူ စာရေးဆရာမဟုတ်၊ ရှေးဟောင်းစာအုပ်ဖြစ်သော ''အနောက်ဘက် ခရီးစဉ်မှတ်တမ်းစာအုပ်နီ''(Red Book of Westmarch)ကို တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဘာသာပြန်သောသူမျှသာဆိုသည့် ပုံစံကိုယူ၍ ဖန်တီးသည်။ ဤပုံစံဘောင်ရှိသော ဇာတ်လမ်း၏ ထွေရာအသေးစိတ်ကို "နိဒါန်" အခန်း၊ ''ရှိုင်းယားနှင့်ပတ်သက်သောမှတ်စု'' အခန်း၊ စာအုပ်၏ နောက်ဆက်တွဲ အပိုင်း(စ)၌(Appendix F)ထည့်သွင်းသည်။ ဤပုံစံဘောင်တွင် စာအုပ်နီ(Red Book)သည် ၎င်းတစ်ခြားလက်ရာများဖြစ်သော "တွန်ဘွန်ဘာဒီလ်၏ စွန့်စားခန်းများ"(The Adventures of Tom Bombadil)၊ "လင်းလက်တောက်ပသော ရတနာသုံးသွယ်" (The Silmarillion)၊ [[ဟော့ဘစ်]] (The Hobbit)စသော အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ (Middle-earth)နှင့်ပတ်သက်သမျှအရေးအသားမှန်သမျှ၏ ရင်းမြစ်စာအုပ်ဖြစ်လေသည်။<ref name="Bowman 2006">{{cite journal |last1=Bowman |first1=Mary R. |title=The Story Was Already Written: Narrative Theory in "The Lord of the Rings" |journal=Narrative |date=October 2006 |volume=14 |issue=3 |pages=272-293 |jstor=20107391 |quote=the frame of the Red Book of Westmarch, which becomes one of the major structural devices Tolkien uses to invite meta-fictional reflection... He claims, in essence, that the story ''was'' already written... }}</ref>
==အယူအဆ နှင့် ဖန်တီးခြင်း==
===နောက်ခံအကြောင်းအရာ===
"''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''" သည် [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]၏ ၁၉၃၇ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေသော "ဟော့ဘစ်" နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် အစပျိုးခဲ့သည်။<ref name="genesis">{{cite web|url=http://wwwu.uni-klu.ac.at/jkoeberl/Courses/Tolkien/l_04_genesis.pdf | title=The Lord of the Rings: Genesis|accessdate=14 June 2006|format=PDF |archiveurl = https://web.archive.org/web/20080227101341/http://wwwu.uni-klu.ac.at/jkoeberl/Courses/Tolkien/l_04_genesis.pdf |archivedate = 27 February 2008}} (This PDF contains no information about its source. It appears to be a lecture for a course on Tolkien by Assoc. Prof. Johann Köberl in the Department of English and American Studies at the [[University of Klagenfurt]].)</ref> ဟော့ဘစ်ကို လူကြိုက်များလာမှုကြောင့် ထုတ်ဝေသူ Allen & Unwin,တို့ကနောက်ဆက်တွဲရေးပေးပါရန် တောင်းဆိုကြသည်။ တော်ကီးန်က ၎င်းသည် စာရေးနှေးကွေးပြီး ၎င်းတီထွင်ပျိုးထောင်ထားသော ဇာတ်လမ်းတစ်ချို့ကို ပြန်လှန်ဆက်နွယ်မည်ဟု သတိပေးသည်။ ဟော့ဘစ်နှင့်အပြိုင်ရေးသားပြုစုထားသော "The Silmarillion"ဝတ္ထုမူကြမ်းကို ပယ်ချ၍ Roverandomဝတ္ထုအလတ်ကို ဆိုင်းငံ့၊ Farmer Giles of Hamဝတ္ထုကို လက်ခံပြီး Allen & Unwinတို့တွေးသည်မှာ ဟော့ဘစ်တို့အကြောင်းအရာများသည် ပိုမိုလူကြိုက်များရေပန်းစားပေမည်။{{sfn|Carpenter|1977|p=195}}}} ထို့ကြောင့် "''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''"ဖြစ်လာမည့် ဇာတ်လမ်းကို အသက် (၄၅)နှစ်၌ စတင်ရေးသားသည်။ ဇာတ်လမ်းမှာ နောက် (၁၂)နှစ်ကြာ ၁၉၄၉မှသာ ပြီးဆီးခဲ့လေသည်။ အသက် ၆၃နှစ်အရွယ် ၁၉၅၅အထိ အကုန်လုံးထုတ်ဝေခြင်းမပြုနိုင်ခဲ့ပေ။
===ရေးသားခြင်း===
ထုတ်ဝေသူများတောင်းဆိုသဖြင့် ၁၉၃၇ ဒီဇင်ဘာ၌ ဟော့ဘစ်ဇာတ်လမ်းအသစ်တစ်ခု ကိုစတင်ရေးသားသည်။<ref name="genesis" /> အစပိုင်း အမှားအယွင်းတစ်ချို့ရှိခဲ့ပြီးနောက် ''တစ်ကွင်းတည်းသောလက်စွပ်''(One Ring)ဇာတ်လမ်းပေါ်ထွက်လာသည်။ ဘီလ်ဘိုကိုယ်ပျောက်သွားခြင်း၊ လက်စွပ်၏အရေးပါပုံနှင့် ဝတ္ထုနာမည်ဖြစ်သော လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်ဆိုသော အကြောင်းအရာများသည် ၁၉၃၈နွေဦးရာသီအထိစိတ်ထဲပေါ်မလာသော်လည်း ပထမအခန်း(("A Long-Expected Party")အတွက် စိတ်ကူးသည် အပြည့်အစုံရောက်ရှိလာသည်။<ref name="genesis" /> အစောပိုင်းက တော်ကီးန်သည် ဇာတ်လမ်းကို "ဘီလ်ဘိုမှာ ၎င်းရရှိထားသော ရတနာများသုံးကုန်၍ နောက်ထပ်ရရှိရန် စွန်စားခန်းထပ်မံထွက်လေသည်"ဟုရေးရန်ကြံရွယ်ထားခဲ့၏။ သို့သော် နောက်မှ လက်စွပ်နှင့် အစွမ်းသတ္တိကို သတိရသွား၍ နောက်အသစ်တစ်ခုကို အာရုံထားလျှင် ပို၍ကောင်းမည်ဟု တွေးမိခဲ့လေသည်။<ref name="genesis" /> ဇာတ်လမ်းကိုဆက်လက်ရေးသားနေစဉ်ဝယ် The Silmarillionမှ ဒဏ္ဍာရီပါအကြောင်းကိုဆွဲခေါ်သည်။<ref>{{cite news |url=http://www.worldcrunch.com/culture-society/my-father-039-s-quot-eviscerated-quot-work-son-of-hobbit-scribe-j.r.r.-tolkien-finally-speaks-out/hobbit-silmarillion-lord-of-rings/c3s10299/ |title=My Father's 'Eviscerated' Work – Son Of Hobbit Scribe J.R.R. Tolkien Finally Speaks Out |work=Le Monde/Worldcrunch |first=Raphaëlle |last=Rérolle |date=5 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130210205838/http://www.worldcrunch.com/culture-society/my-father-039-s-quot-eviscerated-quot-work-son-of-hobbit-scribe-j.r.r.-tolkien-finally-speaks-out/hobbit-silmarillion-lord-of-rings/c3s10299/ |archive-date=10 February 2013 |url-status=dead |accessdate=26 January 2020 |archivedate=10 February 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130210205838/http://www.worldcrunch.com/culture-society/my-father-039-s-quot-eviscerated-quot-work-son-of-hobbit-scribe-j.r.r.-tolkien-finally-speaks-out/hobbit-silmarillion-lord-of-rings/c3s10299/ }}</ref>
ဘာသာဗေဒပညာရပ်များ သင်ကြားနေရသည့် ပညာရေးဆိုင်ရာ အချိန်ပြည့်ရာထူးဖြင့်လုပ်ကိုင်ရသော တော်ကီန်မှာ စာရေးနှေးကွေးပေသည်။(၎င်း၏ရှေးဟောင်းအင်္ဂလိပ်စာအုပ်များထဲသို့ ပေါင်းစပ်ထည့်သွင်းထားသောဘာသာဗေဒအကြောင်းအရာများပါရှိသည့် ဘာသာစကားများကိုအာရုံစိုက်ရသဖြင့်)။<ref>{{Cite journal |last=Shammas |first=Michael |date=2019-09-25 |title=J.R.R. Tolkien, Old English, and the Creation of Middle-Earth |url=https://papers.ssrn.com/abstract=3459810 |location=Rochester, NY}}</ref> "၁၇နှစ်တာမှာ [...]ကို စစ်ဆေးနေရလို့ အားလပ်ချိန်ရယ်လို့ကိုမရပါဘူး။ ချေးယူထားရတဲ့ အချိန်တွေထဲကမှ စကားပြေပုံစံ၊ အလင်္ကာပုံစံဖြင့် ဇာတ်လမ်းများရေးတဲ့အချိန် အခိုးခံလိုက်ရတာပါ... တခါတလေ အပြစ်ရှိနေသလိုပဲ... "<ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = The Letters of J. R. R. Tolkien | publisher = Houghton Mifflin | year = ed. (1981) | location = Boston | pages=#17|isbn = 0-395-31555-7}}</ref> တော်ကီးန်သည် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ရေးသားခြင်းကို ၁၉၄၃တွင် စွန့်လွှတ်ထားခဲ့ရပြီး ၁၉၄၄ ဧပြီမှသာ ပြန်လည်စတင်ရေးသားနိုင်ခဲ့လေသည်။<ref name="genesis" /> တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ ဗြိတိသျှတော်ဝင်လေတပ်မတော်၌ တာဝန်ထမ်းဆောင်စဉ် ရေးသားထားသော အခန်းများကို သား ခရစ်တိုဖာ တော်ကီးန်(Christopher Tolkien)အတွက် အခန်းဆက်အနေဖြင့် ပို့ပေးသည်။ တော်ကီးန်သည် ၁၉၄၆တွင် အရေးပါသော အားထုတ်မှုပြုလုပ်ခဲပြီးနောက် ထုတ်ဝေသူတို့ကို ၁၉၄၇တွင် စာမူပြကြည့်သည်။<ref name="genesis" /> ဇာတ်လမ်းမှာ နောက်တစ်နှစ်တွင် ပြီးဆီးသော်လည်း ၁၉၄၉မတိုင်မချင်း ရေးထားသမျှအကြောင်းအရာ အစပိုင်းအခန်းများကိုပြန်လှန်ဖတ်ခြင်း မပြီးနိုင်ခဲ့ပေ။<ref name="genesis" /> မူလ လက်ရေးမူကြမ်းသည် စုစုပေါင်း (၉၂၅၀)စာမျက်နှာ
ရှိ၍ ယခု Marquette University [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]စုဆောင်းခြင်းအကန့်၌ ထိုမူကြမ်းတည်ရှိသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.marquette.edu/library/archives/tolkien.shtml#original |title=J. R. R. Tolkien Collection {{!}} Marquette Archives {{!}} Raynor Memorial Libraries {{!}} Marquette University |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131219041430/http://www.marquette.edu/library/archives/tolkien.shtml#original |archivedate=19 December 2013 |df=dmy-all}}</ref>
===တော်ကီးန်အပေါ် လွှမ်းမိုးမှုများ===
တော်ကီးန် လေ့လာဖူးသော ဝေလဘာသာစကား (Welsh language)၏လွှမ်းမိုးမှုကို ၎င်း၏ "အင်္ဂလိပ်၊ဝေလ" အက်ဆေးများတွင် အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြသည်။ "နောက်တစ်ခေါက်လောက် ကျွန်တော့်လက်ရာကို ညွှန်းဆိုဖော်ပြရမယ်ဆိုရင် လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်မှာ ထင်ထင်ရှားရှားအနေနဲ့... ဝေလဘာသာစကားမှာသုံးထားတဲ့ နာမည်တွေကို အဲဒီဇာတ်လမ်းထဲက လူတွေ နေရာတွေရဲ့အမည်တွေမှာ အခြေခံအနေနဲ့ တရည်တရွယ်နဲ့ကိုထည့်ထားတာပါ။ (တိုက်ရိုက်ကြီးမဟုတ်ပေမဲ့ ဆင်တူရိုးမှားလေးပေါ့ဗျာ)။ ဒီပုံပြင်တွေထဲက ဒီအကြောင်းအရာတွေက စာဖတ်သူပရိသတ်ကို တခြားအရာတွေထက်ပိုပြီးတော့ သာယာနာပျော်မှုပေးနိုင်ခဲ့ပါပြီလေ။"<ref>[http://readanybooks.net/fantasticfiction/English_and_Welsh/15603.html Readanybooks website; English and Welsh essay] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203031113/http://readanybooks.net/fantasticfiction/English_and_Welsh/15603.html |date=3 February 2014 }}; access-date 25 January 2014</ref>
"လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်" ကို တော်ကီးန်က ၎င်း၏ ဝေါဟာရဇစ်မြစ်များ၊ ဘာသာရေး( အထူးသဖြင့် ကက်သလစ်သာသနာ)<ref name="letters">Carpenter, Humphrey (1995). ''The Letters of J. R. R. Tolkien'', Houghton Mifflin. {{ISBN|0-618-05699-8}}, Letter no. 142, page 172</ref>), ဒဏ္ဍာရီပုံပြင်များ, နော့စ်ဒဏ္ဍာရီ (Norse Mythology) နှင့် ယေဘူယျသဘောအားဖြင့် ဂျာမန်(Germanic mythology)<ref>Shippey, T.A. (2005 [1982]). The Road to Middle-earth, 3rd ed., HarperCollins Publishers. {{ISBN|0-261-10275-3}}.</ref><ref>T.A. Shippey: Tolkien, Author of the Century HarperCollins, 2000</ref> ဆဲလ်တစ်(Celtic)၊<ref>{{cite web|url=http://de-vagaesemhybrazil.blogspot.co.uk/2011/02/tivar-in-timeless-land-tolkiens-elves.html|first=Terry|last=Gunnell|title=Tívar in a timeless land: Tolkien's Elves|date=13–14 September 2002|accessdate=4 January 2012|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130602150108/http://de-vagaesemhybrazil.blogspot.co.uk/2011/02/tivar-in-timeless-land-tolkiens-elves.html|archivedate=2 June 2013|df=dmy-all}}</ref> စလပ်ဗ်(Slavic)၊<ref>{{cite web|url=http://parmadili.skf.org.pl/sn/quid_p1.htm#_edn36|first=Michal|last=Lesniewski|title=Re Redigast Quid * cum Boromir?|language=Polish|date=3 September 2003|accessdate=29 October 2011|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107100128/http://parmadili.skf.org.pl/sn/quid_p1.htm#_edn36|archivedate=7 January 2012|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://lingwe.blogspot.com/2009/10/slavic-echoes-in-tolkien-response.html|first=Jason|last=Fisher|title=Slavic echoes in Tolkien – A response|date=20 October 2009|accessdate=28 October 2011|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120106182928/http://lingwe.blogspot.com/2009/10/slavic-echoes-in-tolkien-response.html|archivedate=6 January 2012|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://kuzmenko.org.ua/uk/tolkienslavic|first=Dmitry|last=Kuzmenko|title=Slavic echoes in the works of J.R.R. Tolkien|language=Ukrainian|accessdate=6 November 2011|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120425143036/http://kuzmenko.org.ua/uk/tolkienslavic|archivedate=25 April 2012|df=dmy-all}}</ref> ပါရှန်း(Persian)၊<ref>{{Cite book| last = Allen| first = Elizabeth M.| chapter = Persian Influences in J.R.R. Tolkien's The Lord of the Rings| title = The Transcendent Adventure: Studies of Religion in Science Fiction/Fantasy| editor-first = Robert| editor-last = Reilly| publisher = [[Greenwood Press]]| year = 1985| location = Westport, Connecticut| pages = [https://archive.org/details/transcendentadve00reil/page/189 189–206]| isbn = 0-313-23062-5| url = https://archive.org/details/transcendentadve00reil/page/189}}</ref> ဂရိ(Greek)၊<ref>{{Cite book| last = Stanton| first = Michael| title = Hobbits, Elves, and Wizards: Exploring the Wonders and Worlds of J. R. R. Tolkien's The Lord of the Rings| publisher = Palgrave Macmillan| year = 2001| location = New York| page = 18| isbn = 1-4039-6025-9}}</ref> နှင့် ဖင်လန်(Finnish)ဒဏ္ဍာရီများအပေါ်စိတ်ပါဝင်စားမှု၏ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာလေ့လာမှုအနေဖြင့်ပြုစုပျိုးထောင်ခဲ့လေသည်။<ref name=Kalevala>{{cite news | first = Brian | last = Handwerk | title = ''Lord of the Rings'' Inspired by an Ancient Epic | url = http://news.nationalgeographic.com/news/2001/12/1219_tolkienroots.html | work = National Geographic News | publisher = National Geographic Society | pages = 1–2 | date = 1 March 2004 | accessdate = 4 October 2006 | url-status=live | archiveurl = https://web.archive.org/web/20060316192124/http://news.nationalgeographic.com/news/2001/12/1219_tolkienroots.html | archivedate = 16 March 2006 | df = dmy-all }}</ref> ဂျော့ မက်ခ်ဒေါ်နယ်လ်(George MacDonald)၊ ဝီလီယန် မောရစ်(William Morris)<ref>''[[The Letters of J. R. R. Tolkien]]''. Letter #19, 31 December 1960</ref> နှင့် အန်ဂလို ဆက်ခ်ဆွန်ကဗျာများ(Anglo-Saxon poem)၊ ဘိုးဝုဖ် (Beowulf)<ref>Shippey, Tom (2000). ''J. R. R. Tolkien Author of the Century'', HarperCollins. {{ISBN|0-261-10401-2}}</ref> စသည်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုများရှိသည်ဆိုခြင်းကို တော်ကီးန်က အသိမှတ်ပြုလက်ခံသည်။ စာပေဝေဖန်အကဲဖြတ်တို့ကလည်း သက်သေထူပြီးဖြစ်သည်။ ဗန်းဂါး (Wagner)၏ နီးဘလွန်းလက်စွပ်(The Nibelung's Ring) ဒဏ္ဍာရီဇာတ်လမ်းများက တော်ကီး၏ စာပေလက်ရာများအပေါ် တိုက်ရိုက်လွှမ်းမိုးမှုရှိ မရှိနှင့်ပတ်သက်သောမေးခွန်းကိုကား ယခုထိ ထိုဝေဖန်အကဲဖြတ်တို့ အငြင်းပွားကြဆဲပင်။
[[File:Tolkien Twin Towers 02.jpg|thumb|right|"လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်" ဝတ္ထုအစပိုင်း၌ ဖော်ပြထားသော the Ivy Bush သည်<ref>''The Fellowship of the Ring'', Book 1, Chapter 1, paragraph 8.</ref> ဘာမင်ဂမ်ဘုရားကျောင်းဆောင်(Birmingham Oratory)နှင့် အနီးဆုံး ပြည်သူပိုင်အဆောက်အဦးဖြစ်သည်။ တော်ကီးန်မှာ Edgbaston Reservoir၌နေစဉ် ထိုဘုရားကျောင်းတက်ခဲ့၍ Perrott's Follyက အနီးနားတွင်ရှိသည်။|alt=The corner of a street with a public house called The Ivy Bush on the right side. In the background two tall brick towers can be seen further left.]]
တော်ကီးန်သည် မည်သည့်ဘာသာတရား၊ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုများကို ၎င်းစာပေများတွင် ထည့်သွင်းမထားချေ။ ထိုအကြောင်းအရာများထက် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"၏ စကြာဝဋ္ဌာသဘောတရား၊ ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ အတွေးအခေါ်များက ၎င်းကိုးကွယ်သော ကက်သလစ်ဘာသာကို ရောင်ပြန်ဟပ်နိုင်သည်။ စာတစ်စောင်တွင် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"သည် တကယ့်ကိုပင် ယုံကြည်သက်ဝင်သော ကက်သလစ်ဘာသာအလုပ်ဟု၊ အစောပိုင်းကတော့ မသိစိတ်နဲ့ဖြစ်ပြီး ပြန်လည်ဖတ်သောအခါ သိစိတ်ဖြင့်ဘာသာရေးအလုပ်ပင်ဖြစ်သည်ဟု တော်ကီးန်ကဆိုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ကျွန်တော်သည် ဤစိတ်ကူးယဉ်ကမ္ဘာထဲသို့ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုဆိုင်ရာ ဘာသာတရားများ၏ ရည်ညွှန်းမှုများ မထည့်ခဲ့သလို၊ ဖြတ်တောက်ခြင်းလည်းမပြုခဲ့ပါ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ဘာသာရေးအပိုင်းကိုယ်၌ကပင် ဤဇာတ်လမ်း၊ ရုပ်ပုံဖော်မှုထဲတွင် စိမ့်ဝင်၍ဖြစ်သည်။<ref name="letters"/>
ဇာတ်လမ်းပါ အချို့သော နေရာအကွက်အကွင်းများ၊ဇာတ်ကောင်များသည် တော်ကီးန် ယခင်ပထမနေထိုင်ဖူးသော ဘာမင်ဂမ်မြို့ Sarehole Millအနီးတဝိုက်နှင့် နောက်ပိုင်းနေသော Edgbaston Reservoirတို့မှ ဆင်းသက်လာသော ကလေးဘဝအတိတ်ပုံရိပ်များ၏ စေ့ဆော်မှုပင်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = The Letters of J. R. R. Tolkien | publisher = Houghton Mifflin | year = ed. (1981) | location = Boston | pages=#178 & #303|isbn = 0-395-31555-7}}</ref> Edgbaston အနောက်မြောက်ဘက် လက်တကမ်းအကွာလောက်က Black Countryနှင့်ပတ်သက်၍ အရိပ်အမြွက်များလည်းရှိပေသည်။ ဘာကိုပြသနေသလဲဟုဆိုရလျှင် Underhill ဆိုသောစကားလုံး၊ ဆာရူမန်နေထိုင်ရာ အိုင်ဆန်ဂတ်၏ စက်မှုလုပ်ငန်များကို ဖော်ပြချက်၊ ရှိုင်းယားဒေသ... စသည်တို့ပင်ဖြစ်ကြ၏။ ရှိုင်းယားနှင့် ဘေးနားဝနိးကျင်သည် လန်ကရှီးယား (Lancashire)နယ် Stonyhurst Collegeတဝိုက်ရှိသော ပတ်ဝန်းကျင်ကို အခြေပြုထားသည်။ ထို လန်ကရှီးယား၌ ၁၉၄၀နှစ်များအတွင်း မကြာခဏဆိုသလိုနေခဲ့ဖူးသည်။<ref>{{cite web|first=Paul|last=Edwards|url=http://www.travellady.com/Issues/Issue64/64E-hobbits.htm|title=In the Valley of the Hobbits|work=Travel Lady Magazine|accessdate=5 October 2006|url-status=dead|archiveurl=https://archive.is/20020622045024/http://www.travellady.com/Issues/Issue64/64E-hobbits.htm/|archivedate=22 June 2002|df=dmy-all}}</ref> ၎င်းစာပေများအပေါ် ပထမကမ္ဘာစစ်က ထမ်းဆောင်ခဲ့ရသော စစ်ရေးဆိုင်ရာအကျိုးသက်ရောက်မှုများမလည်းရှိရာ ဝေဖန်ရေးသမားတစ်ယောက် ထောက်ပြသည့်အချက်မှာ တော်ကီးန်တာဝန်ကျခဲ့ဖူးသော ပြင်သစ်မြောက်ပိုင်းတွင်ဖြစ်ခဲ့သော ဆော(မ်)တိုက်ပွဲ(Battle of the Somme) ၌ စစ်ကိုတာရှည်စွာထိတွေ့ရမှုကြောင့်ဖြစ်လာသော စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအနှောက်အယှက် ကသိကအောက်ဖြစ်သည့်ဝေဒနာ(shell-shock)မှာ ဖရိုဒို၏ နောက်ပိုင်းကြုံတွေ့ရသော ကိုယ်ရောစိတ်ပါ ခံစားရသည့် ဒဏ်ရာဒဏ်ချက် (posttraumatic stress disorder)သဘောမျိုးဟု ဆိုကာစစ်တမ်းထုတ်သည်။<ref name=shellshocked>{{cite news | first = Michael | last = Livingston | title = The Shellshocked Hobbit: The First World War and Tolkien's Trauma of the Ring | url = http://www.thefreelibrary.com/The+shell-shocked+hobbit%3A+the+First+World+War+and+Tolkien's+trauma+of...-a0154698400 | work = Mythlore | publisher = Mythopoeic Society | pages = 77–92 | year = 2006 | accessdate =3 June 2011 }}</ref>
==ထုတ်ဝေမှု သမိုင်းကြောင်း==
George Allen & Unwin တို့နှင့် ကတောက်ကဆဖြစ်ခြင်းသည် ၁၉၅၉၌ ဟာ့ပါကောလင်းတိုက် (HarperCollins) သို့ စာအုပ်အားကမ်းလှမ်းမိစေသည်။ The Silmarillion (အများအားဖြင့် အပြောင်းအလဲမလုပ်ဘဲ)ကို ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''စာအုပ်နှင့်အတူ ထုတ်ဝေရန်ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် Allen & Unwin တို့မှာ စိတ်မပါကြပေ။ နောက်ထုတ်ဝေသူ Milton Waldma နှင့်ဆက်သွယ်ကာ ထုတ်ဝေရေးအဆင်မပြေသဖြင့် ကောလင်းစာပေတိုက်သို့ ဆက်သွယ်ပြန်သည်။ ကောလင်းတိုက်မှ ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ကို အရေးတကြီး လျှော့ချဖြတ်တောက်စေချင်သည့်စိတ်သဘောပြသ၏။ တော်ကီးန်က ၁၉၅၂တွင် ထုတ်ဝေရန်တောင်းဆို<ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = Carpenter, Humphrey: Tolkien: A Biography, New York | publisher = Ballantine Books | year = 1977 | location = New York | pages=211 ff.,|isbn = 0-04-928037-6}}</ref>သော်လည်း ကောလင်းတိုက်ကထုတ်ဝေခြင်းမပြုခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့်ပင် Allen and Unwin တို့ဆီကို စာရေးသားခဲ့၏ " အခုဒီစာမူရဲ့ ဘယ်အပိုင်းကိုပဲထုတ်ထုတ် ဝမ်းမြောက်စွာနဲ့ပဲ စဉ်းစားလက်ခံပါ့မယ်။" ၎င်း၏ စာပေလက်ရာများ နေ့အလင်းရောင်ကို မမြင်တော့မှာကိုတော့ ကြောက်ရွံ့နေမိသည်။<ref name="genesis" />
ထုတ်ဝေရန် စာအုပ်ကို သုံးပိုင်းပိုင်း၏။ ကြိုတင်မျှော်လင့်ထားသော အသင့်တင့်ဆုံးရောင်းအားနှင့် စာရိုက်မှုကုန်ကျစရိတ်မြင့်မားမှုတို့ကြောင့် ငွေရေးကြေးရေးဆုံးရှုံးမှု အနည်းဆုံးဖြစ်စေရန် သုံးတွဲဖြစ်သွားခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုသုံးတွဲမှာ : "လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ" - စာအုပ် ၁၊ ၂ (The Fellowship of the Ring (Books I and II)) ၊ "ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု" - စာအုပ် ၃၊ ၄ (The Two Towers (Books III and IV)) ၊ "ဘုရင်အဖြစ် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း" - စာအုပ် ၅၊ ၆ (The Return of the King (Books V and VI) နှင့် နောက်ဆက်တွဲ အပိုင်း(၆)ခု) တို့ဖြစ်ကြသည်။<ref>{{cite book|last = Unwin | first = Rayner|title = George Allen & Unwin: A Remembrancer | publisher = Merlin Unwin Books | year = 1999 | location = Ludlow | pages=97–99|isbn = 1-873674-37-6}}</ref> နောက်ဆက်တွဲစာများ၊ မြေပုံများ၊ အထူးသဖြင့် အညွှန်းများကို ပြုစုရန်နှောင့်နေးမှုကြောင့် ယခင်ခန့်မှန်းထားသည့်အချိန်ထက် နောက်ကျမှထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့သည်။ ထိုအတွဲများကို [[ယူနိုက်တက် ကင်းဒမ်း]]တွင် ၂၉-ဇူလိုင်-၁၉၅၄၊ ၁၁-နိုဝင်ဘာ-၁၉၅၄ နှင့် ၂၀-အောက်တိုဘာ-၁၉၅၅တွင် လည်းကောင်း [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]၌ Houghton Mifflin က ပထမတွဲ "လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ"စာအုပ်ကို ၂၁-အောက်တိုဘာ-၁၉၅၄၊ "ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု"ကို ၂၁-ဧပြီ-၁၉၅၅၊ "ဘုရင်အဖြစ် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း" အား ၅-ဇန်နဝါရီ-၁၉၅၆တို့၌ အသီးသီးထုတ်ဝေခဲ့ကြ၏။<ref>[https://books.google.com/books?id=aWZzLPhY4o0C&pg=PT4&dq=1954;+an+American+edition+followed+on+21+October+of+the+same+year,+of+Boston&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwi7yN_4uMPUAhWkYZoKHYvsBRMQ6AEIJjAA#v=onepage&q=1954%3B%20an%20American%20edition%20followed%20on%2021%20October%20of%20the%20same%20year%2C%20of%20Boston&f=false The Fellowship of the Ring: Being the First Part of The Lord of the Rings] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171115130014/https://books.google.com/books?id=aWZzLPhY4o0C&pg=PT4&dq=1954;+an+American+edition+followed+on+21+October+of+the+same+year,+of+Boston&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwi7yN_4uMPUAhWkYZoKHYvsBRMQ6AEIJjAA |date=15 November 2017 }}</ref>
"ဘုရင်အဖြစ် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း" ကို တော်ကီးန်က ပြန်လည်တည်းဖြတ်ပြင်ဆင်ကာ နောက်ဆက်တွဲများပြုစုပြင်ဆင်နေ (အချို့မှာ နေရာမလုံလောက်သဖြင့် ဖယ်ထုတ်ခဲ့ရသည်) သောကြောင့် နောက်ဆုံးအတွဲမှာ နှောင့်နှေးခဲ့လေသည်။ "ဘုရင်အဖြစ် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း" - ''The Return of the King'' ဆိုသည့်အမည်ကို တော်ကီးက သဘောမတွေ့လှပေ။ အကြောင်းမှာ ထိုနာမည်သည် ဇာတ်လမ်းကျောရိုးနှင့် အတော်ဖီလာဆန့်ကျဉ်သလိုဖြစ်နေသည်ဟု ယုံကြည်၏။ သို့သော် ထုတ်ဝေသူအကြိုက်ကို လိုက်လျောခဲ့သည်။ "ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု" မှာရောထွေးဖွယ်ရာဖြစ်နိုင်သည်။<ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = The Letters of J. R. R. Tolkien | publisher = Houghton Mifflin | year = ed. (1981) | location = Boston | pages=#140|isbn = 0-395-31555-7}}</ref>ဒုတိယတွဲဖြစ်သည့် "ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု" - ''The Two Towers''ကို (ရဲတိုက်များ၏တိုက်ရိုက်အမည်) " အော်သန့်ခ် နှင့် ဘားရက်ဒူရာ (Orthanc and Barad-dûr) (သို့) မိနက်စ် တစ်ရစ်နှင့် ဘားရက်ဒူရာ (Minas Tirith and Barad-dûr) (သို့) အော်သန့်ခ်နှင့် ခစ်ရစ် အန်ဂေါလ် (Orthanc and Cirith Ungol) စသဖြင့် မပြတ်မသားအမည်များပေးရန်လည်းကြိုးပမ်းခဲ့လေသည်။ The Fellowship of the Ring ထုတ်ဝေအပြီး တစ်လအကြာ မှတ်ချက်၌အဖုံးပုံဆွဲခဲ့ရာ ပုံ၌ မိနပ်စ်မော်ဂေါ နှင့် အော်သန့်ခ်ကို ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>"The second part is called ''The Two Towers'', since the events recounted in it are dominated by Orthanc, ..., and the fortress of Minas Morgul..."</ref><ref>[http://images.harpercollins.co.uk/hcwebimages/hccovers/032800/032878-fc170.jpg Tolkien's own cover design for ''The Two Towers'']</ref>
အစပိုင်းတွင် တော်ကီးန်သည် အပိုင်း ၂ ပိုင်းပါ တစ်တွဲ (two-book volume) ဆီကို ပေးထားသောနာမည်များကို မကြိုက် ထိုနာမည်များအစား ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' : အတွဲ(၁) - "လက်စွပ်၏ ထွက်ခွာခြင်း"နှင့် "လက်စွပ်၏ တောင်အရပ်ဆီသို့"၊ အတွဲ(၂) - "အိုင်ဆန်ဂတ် သစ္စာဖောက်ခြင်း" နှင့် "အရှေ့ဘက်ရောက် လက်စွပ်"၊ အတွဲ(၃) - "လက်စွပ်တိုက်ပွဲကြီး" နှင့် "တတိယခေတ်ကာလ" ဤသို့ အမည်ပေးချင်ခဲ့သည်။<ref>{{Cite book|title=The Letters of J.R.R. Tolkien|last=Tolkien|first=John Ronald|publisher=Harper Collins|year=2006|isbn=0261102656|location=London|pages=167, 170, 173}}</ref><ref>{{cite book |last=Tolkien |first=Christopher |title=The War of the Ring: The History of The Lord of the Rings, Part Three|isbn=0-618-08359-6 |year=2000 |publisher=Houghton Mifflin}}</ref> မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ တစ်အုပ်ခြင်း၏ခေါင်းစဉ်များကို ဖယ်ရှား၍ ထုတ်ဝေသူများ၏ တွန်းအားကို ခံရပြီးနောက် တော်ကီးန်သည် မူလကဤသို့ အဆိုပြုထားသည်။ အတွဲ(၁) - "မှောင်ရိပ်ကြီးစိုးလာခြင်း" (The Shadow Grows) ၊ အတွဲ(၂) "မှောင်ရိပ်ထဲက လက်စွပ်" (The Ring in the Shadow) ၊ အတွဲ(၃) "လက်စွပ်တိုက်ပွဲကြီး" (သို့) "ဘုရင်အဖြစ် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း" (''The War of the Ring'' or ''The Return of the King'')<ref>{{Cite book|title=The Letters of J.R.R. Tolkien|last=Tolkien|first=John Ronald|publisher=Harper Collins|year=2006|isbn=0261102656|location=London|pages=167, 170, 173}}</ref><ref>{{cite book |last=Tolkien |first=Christopher |title=The War of the Ring: The History of The Lord of the Rings, Part Three|isbn=0-618-08359-6 |year=2000 |publisher=Houghton Mifflin}}</ref>
သုံးတွဲပါစာအုပ်ကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖြန့်ချိခဲ့သောကြောင့် ဤစာအုပ်ကို မကြာခဏဆိုသလို ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်' "သုံးတွဲ" ဟုရည်ညွှန်းကြသည်။ နောက်ဆုံးအတွဲကို ၁၉၅၆၌ ပြန်လည်စိစစ်ရာတွင် ကျော်ကြားသူဖြစ်သော ကဗျာဆရာ W. H. Auden ဆီသို့ ပေးစာတစ်စောင်တွင်<ref name=audenNYT>{{cite news |url=http://www.nytimes.com/1956/01/26/movies/LOTR-RETURN.html |title=At the End of the Quest, Victory: BOOK REVIEW, "THE RETURN OF THE KING" |first=W. H. |last=Auden |date=January 26, 1956 |newspaper=New York Times |accessdate=26 January 2020 |archivedate=30 January 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160130224036/http://www.nytimes.com/1956/01/26/movies/LOTR-RETURN.html }}</ref> တော်ကီးန်သည်လည်း "သုံးတွဲ"ဟူ၍သာ သုံးစွဲခဲ့၏။<ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = The Letters of J. R. R. Tolkien | publisher = Houghton Mifflin | year = ed. (1981) | location = Boston | pages=#163|isbn = 0-395-31555-7}}</ref> သို့သော် တစ်ခါတစ်ရံတွင် ဤသုံးတွဲဆိုသည့် စကားလုံးမှာ အမှန်မဟုတ်ဟုလည်းယူဆခဲ့သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် စာအုပ်အား တစ်အုပ်တည်းအဖြစ်ရေးသား သန္ဓေတည်စေခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်ပေသည်။ <ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = The Letters of J. R. R. Tolkien | publisher = Houghton Mifflin | year = ed. (1981) | location = Boston | pages=#149|isbn = 0-395-31555-7}}</ref> မကြာခဏဆိုသလို ဤဇာတ်လမ်းကို [[ဝတ္ထုရှည်]] (novel) ဆိုကာခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ သို့ပေမယ့် တော်ကီးန်က ထိုသို့ခေါ်ဝေါ်ခြင်းကိုကန့်ကွက်သဘောမတူ။ ၎င်း၏ အမြင်မှာ ဤဇာတ်လမ်းကား သူရဲကောင်းတို့ ဒဏ္ဍာရီ /ရာဇဝင်/စွန်စားမှုဇာတ်လမ်း (Heroic romance - ဤသည်မှာ ၁၇ရာစု ပြင်သစ်တွင် ဖွံ့ဖြိုးစည်ပင်ခဲ့သော စိတ်ကူးယဉ်စာပေအမျိုးအစား (a genre of imaginative literature) တစ်ခုဖြစ်သည် ) ဟုရှုမြင်သောကြောင့်ဖြစ်၏။<ref>{{Cite book|title=The Letters of J.R.R. Tolkien|last=Carpenter|first=Humphrey|publisher=Houghton Mifflin|year=ed.1981|isbn=0-395-31555-7|location=Boston|pages=329}}</ref>
စာအုပ်များကို အကျိုးမြတ်ခွဲဝေမှုပုံစံဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ဤအစီစဉ်ဖြင့် စာအုပ်ဈေးကွက်သို့ မရောက်မခြင်း တော်ကီးန်သည် ကြိုတင်ငွေမရ၊ မူပိုင်ခမရပါ။ ထို့နောက်မှ ကြီးမားသော အမြတ်ဝေစုရပါလိမ့်မည်။<ref>{{cite book|first=Michael|last=D.C. Drout|url=https://books.google.com/?id=B0loOBA3ejIC&pg=PA385&lpg=PA385&dq=lord+of+the+rings+books+first+published+sharing+profit|title=J.R.R. Tolkien encyclopedia|publisher=CRC Press|year=2007|isbn=9780415969420}}</ref> နောက်ဆုံး၌ ရေးဖူးသမျှ ရောင်းအားအကောင်းဆုံးစာအုပ်ထဲမှတစ်အုပ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၂၀၀၃၌ အုပ်ရေသန်း (၅၀) ကျော်ရောင်းချခဲ့ပြီးဖြစ်ကာ<ref>{{cite news |last1=Pate |first1=Nancy |title=LORD OF THE RINGS FILMS WORK MAGIC ON TOLKIEN BOOK SALES |url=https://www.sun-sentinel.com/news/fl-xpm-2003-08-20-0308190249-story.html |accessdate=November 20, 2018 |work=SunSentinel |date=August 20, 2003}}</ref> နောက် (၂၀၀၇)တွင် သန်း၁၅၀ကျော်ရောင်းပြီးဖြစ်သည်။<ref name="thestar" />
၁၉၉၀ထိ ယူကေတွင် Allen & Unwin တို့ကထုတ်ဝေခဲ့၍ ထိုနှစ်တွင်ပင် ဟာ့ပ်ပါကောလင်းမှ ထုတ်ဝေသည့်တိုက်နှင့် ပိုင်ဆိုင်မှုအလုံးစုံကို ဝယ်ယူခဲ့သည်။<ref>{{cite news|title=Rayner Unwin|url=https://www.theguardian.com/news/2000/nov/27/guardianobituaries.books|newspaper=Guardian|accessdate=12 June 2010|location=London|first=Anthony|last=Smith|date=27 November 2000}}</ref><ref>{{cite book|last=Unwin|first=Rayner|title=George Allen & Unwin: A Remembrancer|publisher=Merlin Unwin Books|year=1999|location=Ludlow|pages=288|isbn=1-873674-37-6}}</ref>
===ထုတ်ဝေခြင်း နှင့် ပြင်ဆင်ခြင်း===
၁၉၆၀ အစောပိုင်း၌ Ace Booksစာပေတိုက်၏ သိပ္ပံခေတ်လွန်ဇာတ်လမ်းများကို တည်းဖြတ်သူ Donald A. Wollheim ကပြောဆိုသည်မှာ Houghton Mifflin ထုတ်ဝေရေးတိုက်က စာအုပ်ကို မူပိုင်ခွင့်ထားရန် လျစ်လျူရှုကြသဖြင့် အမေရိကန်မူပိုင်ခွင့်ဥပဒေဖြင့် ဤစာအုပ်ကို ကာကွယ်မထားနိုင်ခဲ့ပေ။<ref>{{cite web |url=http://www.locusmag.com/2006/Issues/06Wollheim.html |title=Betsy Wollheim: The Family Trade |work=[[Locus Online]] |date=June 2006 |accessdate=22 January 2011 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110131234722/http://www.locusmag.com/2006/Issues/06Wollheim.html |archivedate=31 January 2011 |df=dmy-all }}</ref><ref name="silver">{{cite book |last = Silverberg |first = Robert |title = Reflections & Refractions: Thoughts on Science Fiction, Science, and Other Matters |publisher = Underwood |year = 1997 |location = Grass Valley, Calif |pages = [https://archive.org/details/reflectionsrefra00silv/page/253 253–6] |isbn = 1-887424-22-9 |url = https://archive.org/details/reflectionsrefra00silv/page/253 }}</ref> ယင်းနောက် ၁၉၆၅တွင် Ace Books ထုတ်ဝေရေးက တော်ကီးန်ခွင့်ပြုချက်မရှိ၊ ၎င်းကိုလည်းမူပိုင်ခွင့်အဖိုးအခမပေးဘဲ ထုတ်ဝေခြင်းတစ်ခုဆက်လက်လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြသည်။ တော်ကီးန်က ဤကိစ္စကို အငြင်းပွားကန့်ကွက်၍ ထိုကန့်ကွက်မှုအား ၎င်းပရိသတ်များဆီသို့ အလျှင်အမြန်သတိပေးသည်။<ref name=Ripp>{{cite web|title=Middle America Meets Middle-earth: American Publication and Discussion of J. R. R. Tolkien's Lord of the Rings|last=Ripp|first=Joseph|url=http://ils.unc.edu/MSpapers/2908.pdf|page=38|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151105143951/http://ils.unc.edu/MSpapers/2908.pdf|archivedate=5 November 2015|df=dmy-all}}</ref> ၎င်းပရိသတ်များ၏ grassroots လှုပ်ရှားမှုဖိအားပေးသဖြင့် Ace Books တိုက်မှာ ထိုထုတ်ဝေမှုကို ရုပ်သိမ်းကာ တော်ကီးန်ကို မဆိုစလောက်သောအဖိုးအခပေးသည်။<ref name=reynolds>{{cite web|url=http://www.tolkiensociety.com/tolkien/tale.html |title=The Lord of the Rings: The Tale of a Text |first=Pat |last=Reynolds |publisher=The Tolkien Society |quote=There was a campaign against Ace, who, as a result, agreed to pay royalties, and not to print any more copies. But, as a result of being advised that he had lost his copyright, even before the Ace edition was issued, Tolkien began to revise The Lord of the Rings, so that there could be an authorised paperback which would be a new edition, and more importantly, a new edition for which he would still own the copyright. This was published by Ballentine {{sic}} Books in October 1965. |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060908022929/http://www.tolkiensociety.com/tolkien/tale.html |archivedate=8 September 2006 |df= }}</ref><ref>{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = The Letters of J. R. R. Tolkien | publisher = Houghton Mifflin | year = ed. (1981) | location = Boston | pages=especially #270, #273 and #277|isbn = 0-395-31555-7}}</ref>
ခွင့်ပြုချက်ရသော ထုတ်ဝေခြင်းများကို Ballantine Books စာပေနှင့် Houghton Mifflin စာပေတို့က လုပ်ဆောင်၍ စီးပွားရေးအရ အတော်အောင်မြင်ခဲ့ပေသည်။ အမေရိကန်မူပိုင်ဥပဒေတင်ဖို့နှင့် ၎င်းသဘောတူမှုအရ ထုတ်ဝေမည့် ပုံစံသစ်တစ်ခုကို ဖန်တီးရန် စာပိုဒ်များ၊စာသားများအပြောင်းအလဲလုပ်ဆောင်ခဲ့ပေသည်။ ဤသည်မှာကား ၁၉၆၅တွင်ထွက်ရှိသော "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်" ဒုတိယအကြိမ်ထုတ်ဝေခြင်းပင် ဖြစ်သည်။<ref name=reynolds/> ပထမအကြိမ် Ballantine ၏ အဖုံးပျော့မူကို ထိုနှစ် အောက်တိုဘာ၌ ပုံနှိပ်၍ အုပ်ရေ ၂၅ သိန်းကျော်ကို ၁၀လအတွင်း ရောင်းချနိုင်ပြီး ၁၉၆၆ စက်တင်ဘာ ၄ New York Times သတင်းစာ၏ အဖုံးပျော့စာအုပ်ရောင်းအားအဆင့် (၃)တွင်ရပ်တည်၍ ဒီဇင်ဘာ ၄တွင် အဆင့်(၁) ဖြင့် ရပ်တည်နိုင်ခဲ့သည်။ ရက်သတ္တပတ် ရှစ်ပတ်ကျော်ကြာကြာ ရပ်တည်နိုင်ခဲ့သည်။<ref>[https://books.google.com/books?id=01UDDQAAQBAJ&pg=PT98&dq=%22In+October+1965,+Ballantine+produced+some+125,000+copies%22&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwiTyIj6zsjUAhXsa5oKHc62BHcQ6AEIJzAA#v=onepage&q=%22In%20October%201965%2C%20Ballantine%20produced%20some%20125%2C000%20copies%22&f=false Medievalist Comics and the American Century] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171115130014/https://books.google.com/books?id=01UDDQAAQBAJ&pg=PT98&dq=%22In+October+1965,+Ballantine+produced+some+125,000+copies%22&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwiTyIj6zsjUAhXsa5oKHc62BHcQ6AEIJzAA |date=15 November 2017 }}</ref> ၁၉၉၄ နောက်ပိုင်း Houghton Mifflin က ထုတ်ဝေခြင်းမူများသည် တော်ကီးန်၏ ကျစ်လျစ်သော စာသားပြောင်းလဲခြင်း၊ သားဖြစ်သူ ခရစ်တိုဖာ၏ စာလုံးပေါင်း မှန်ကန်စေရန်ကြီးကြပ်မှုများပါဝင်လေရာ အစပိုင်း အမှားအယွင်းအနည်းငယ်များဖြစ်ပြီးနောက် တစ်သမတ်တည်းသော ကွန်ပြူတာစာလုံးပုံစံအဖြစ်ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။<ref>"Notes on the text" pp. xi–xiii, [[Douglas A. Anderson]], in the 1994 HarperCollins edition of ''The Fellowship of the Ring.''</ref>
နှစ်ငါးဆယ်မြောက် နှစ်ပတ်လည်ထုတ်ဝေခြင်းအဖြစ် ၂၀၀၄တွင် ခရစ်တိုဖာတော်ကီးန်၏ ကြီးကြပ်ဆောင်ရွက်မှုဖြင့် Wayne G. Hammond နှင့် Christina Scull တို့က စာသားများကို ပြန်လည်စိစစ်၍ ဖြစ်နိုင်သမျှ အမှားများရှင်းထုတ်၊ ရှေ့နောက်မကိုက်ညီသည်များလည်းဖယ်ထုတ်ကြသည်။ ထိုအမှားတစ်ချို့မှာ ၁၉၅၄ ပထမအကြိမ်တုန်းက စာစီသမား၏ ကောင်းမွန်သောရည်ရွယ်ချက်ကြောင့် ပါလာခြင်းဖြစ်ကာ တစ်ကြိမ်မှ ပြင်ဆင်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ (မှတ်ချက် - တော်ကီးန်က တစ်ချို့သော စကားလုံးများကို သေချာရည်ရွယ်၍ အကြီးအသေး၊ပုံမှန်စာလုံးပေါင်းမဟုတ်ပဲ ပြောင်ထားသည်ကို စာစီသူက စေတနာကောင်းစွာဖြင့် ပုံမှန်အရေးအသားသို့ ပြောင်ပေးခဲ့မိ၏ )။<ref>"The Lord of the Rings: A Reader's Companion", Wayne G. Hammond and Christina Scull, HarperCollins (2005)</ref> ၂၀၀၅ ထုတ်ဝေခြင်းတွင် တည်ဖြတ်သူများသတိပြုမိသော အရာများ၊ စာဖတ်သူများ တင်သွင်းသော အရာများပါ ပါဝင်လာ၏။ နောက်ထပ်ပြင်ဆင်ခြင်းကို ၂၀၁၄ မူတွင် ထပ်မံပေါင်းထည့်နိုင်ခဲ့၏။<ref>{{ cite web | url = https://wayneandchristina.wordpress.com/2014/12/21/lord-of-the-rings-comparison-2/ | title = Lord of the Rings Comparison | url-status=live | archiveurl = https://web.archive.org/web/20171007220421/https://wayneandchristina.wordpress.com/2014/12/21/lord-of-the-rings-comparison-2/ | archivedate = 7 October 2017 | df = dmy-all }}</ref>
သိသိသာသာ နှစ် ၅၀ မြောက်ထုတ်ဝေခြင်းမူတစ်ချို့တွင် သုံးတွဲကို တစ်အုပ်တည်းအဖြစ် လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့သည်။ မြောက်များစွာသော ထုတ်ဝေမူများတွင်စာမျက်နှာနံပါတ်စီစဉ်မှု အတော်ကွာခြားမှုရှိလေသည်။
===တော်ကီးန်ကွယ်လွန်ပြီးမှ စာမူကြမ်းထုတ်ဝေခြင်း===
၁၉၈၈ - ၁၉၂၂ ထိ ခရစ်တိုဖာတော်ကီးန်သည် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"နှင့်ပတ်သက်သော စာမူကြမ်းများအား ဇာတ်လမ်းပါအချိန်ကာလအဖြစ်သနစ်များကို ရှေ့နောက်စီစဉ်ကာ ဘေးမှဖြစ်ပေါ်လာမှုအဆင့်ဆင့်ကို မှတ်ချက်ရေးသားသောပုံစံဖြင့်ထုတ်ဝေသည်။ အတွဲ ၆-၉ ထိ နာမည်ကို အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ သမိုင်း (History of Middle-earth) ဟုပေးသည်။ ကျန်ရှိသော လေးတွဲအား အမှောင်ရိပ်ပြန်လည်ရောက်ရှိလာခြင်း (The Return of the Shadow) ၊ အိုင်ဆန်ဂတ်၏ သစ္စာဖောက်မှု (The Treason of Isengard) ၊ လက်စွပ်စစ်ပွဲကြီး (The War of the Ring) ၊ ဆော်ရွန်ရှုံးနိမ့်ခြင်း(Sauron Defeated) စသည်ဖြင့် အမည်ပေးထားခဲ့လေသည်။
===ဘာသာပြန်ခြင်းများ===
ဤဝတ္ထုအား အနည်းဆုံး ဘာသာစကားပေါင်း ၅၆ခုထိ အောင်မြင်သောအတိုင်းအတာဖြင့် ဘာသာပြန်ဆိုပြီးဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.elrondslibrary.fr/|title=Elrond's Library - Translations of Tolkien all over the world|website=www.elrondslibrary.fr}}</ref> ဝေါဟာရဗေဒကျွမ်းကျွမ်းကျင်သူ တော်ကီးန်သည် ဤဘာသာပြန်ချက်အတော်များများကို စစ်ဆေးခဲ့သည်။ ၎င်းလက်ရာနှင့် ဘာသာပြန်လုပ်ငန်းစဉ် နှစ်ခုလုံးကို ရောင်ပြန်ဟပ်ညွှန်းဆိုနိုင်သည့် ဘာသာပြန်တစ်ခုခြင်းဆီကို မှတ်ချက်များရေးခဲ့သည်။ ဥပမာ - Åke Ohlmarks ၏ ဆွီဒင်ပြန်မူကဲ့သို့သော အစောပိုင်းဘာသာပြန်ဆိုသူက ပြုလုပ်ထားသောရွေးချယ်မှုများနှင့်ပတ်သက်၍တော့ မပျော်မရွှင်ဖြစ်ခဲ့သည်။<ref>''Letters'', 305f.; c.f. Martin Andersson [http://sswftapa.blogspot.com/2007/01/lord-of-errors-or-who-really-killed.html "Lord of the Errors or, Who Really Killed the Witch-King?"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080306005643/http://sswftapa.blogspot.com/2007/01/lord-of-errors-or-who-really-killed.html |date=6 March 2008 }}</ref> တော်ကီးန်က "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ပါ နာမည်များ လမ်းညွှန် ကို ၁၉၆၇တွင်ရေးသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"စာအုပ်ကပင် "အနောက်ဘက်ခရီးသွားမှတ်တမ်းစာအုပ်နီ" (Red Book of Westmarch) ကို ဘာသာပြန်ထားသည့်ပုံစံဖြင့် ရေးဖွဲ့ထားသောကြောင့်ဖြစ်ပေသည်။ ဇာတ်လမ်းထဲ၌ ပုံမှန်လူတို့ပြောဆိုသော ဘာသာစကား Westron ကို ကိုယ်စားပြုဖော်ပြနိုင်သော အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ဤဝတ္ထုအား တင်ဆက်ထားသည့်ပုံစံဖြင့်ရေးဖွဲ့ထားလေသည်။ ဘာသာပြန်ဆိုသူတို့သည် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားနှင့် တီထွင်ဖန်တီးထားသော အင်္ဂလိပ်ပုံစံနာမည်ပေးမှုကြားက အားပြိုင်မှုကို အမိဖမ်းရန်ကြိုးစားသင့်ကြောင်း၊ ယေဘုယျလမ်းညွှန်ချက်များနှင့်အတူ ဥပမေယျများကိုပါ ပေးသင့်ကြောင်း တော်ကီးန်က အကြံပြုသည်။
==တုံ့ပြန်မှုများ==
''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' အတွက် ယခင်က သုံးသပ်ဝေဖန်မှုများသည် ရောရောထွေးထွေးရှိသော်လည်း မြောက်များစွာသော စာနယ်ဇင်းများ၏ သုံးသပ်ဝေဖန်မှုများကား ခြုံငုံသောအားဖြင့် အတော်လေးအကောင်းဘက်ဆန်၍ တော်ကီးန်၏ စာပေပိုင်းအောင်မြင်မှုများကို အရေးကြီးသောအောင်မြင်မှုဟု အသိအမှတ်ပြုကြသည်။ Sunday Telegraphက "နှစ်ဆယ်ရာစု၏ အကြီးကျယ်ဆုံးသော စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းများထဲမှ တစ်ခု"ဟု စဦးသုံးသပ်အကဲဖြတ်သည်။<ref name=Box>{{cite web|url=http://search.barnesandnoble.com/The-Lord-of-the-Rings-Boxed-Set/J-R-R-Tolkien/e/9780618260584#TABS|title=The Lord of the Rings Boxed Set (Lord of the Rings Trilogy Series) section: Editorial reviews|accessdate=4 December 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101210071507/http://search.barnesandnoble.com/The-Lord-of-the-Rings-Boxed-Set/J-R-R-Tolkien/e/9780618260584/#TABS|archivedate=10 December 2010|df=dmy-all}}</ref> The Sunday Times က ဤသဘောကိုပင် ပဲ့တင်သံပြု၍ ဤသို့ဆိုလေသည်။ "'အင်္ဂလိပ်စကားပြောသောနိုင်ငံများကိုနှစ်ပိုင်းပိုင်းလျှင် "လက်စွပ်များ၏အရှင်သခင်ဝတ္ထု" နှင့် "[[ဟောဘစ်]]" ဝတ္ထုကိုဖတ်ပြီးသောသူများနှင့်ဖတ်မည့်သူများဟူ၍အုပ်စုနှစ်ခုသာရှိသည်။'"<ref name=Box/> The New York Herald Tribune ကလည်း ဤဝတ္ထုဇာတ်လမ်းများ ဘယ်လောက်ထိ ရေပန်းစားသလဲဆိုတာနှင့်ပတ်သက်၍ စိတ်ကူးရှိပုံရသည်။ ၎င်းတို့ ဝေဖန်သုံးသပ်မှု၌ " တို့ခေတ်ကို လွန်ပြီးတာရှည်ခံမဲ့ ကံကြမ္မာရှိနေတယ်" ဟူ၍ ရေးသားခဲ့၏။<ref>{{cite web|url= http://search.barnesandnoble.com/booksearch/isbninquiry.asp?z=y&ean=9780345339706&displayonly=REV|title= From the Critics|accessdate= 30 May 2006|url-status=live|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070929155414/http://search.barnesandnoble.com/booksearch/isbninquiry.asp?z=y&ean=9780345339706&displayonly=REV|archivedate= 29 September 2007|df= dmy-all}}</ref> တော်ကီးန်၏ စာအရေးအသားကို လေးစားအားကျသူ W. H. Auden က ဤဝတ္ထုကို "အပြောင်မြောက်ဆုံးလက်ရာ"ဟုသတ်မှတ်၍ တစ်ချို့အပိုင်းများတွင် John Milton၏ "နိဗ္ဗာန်ဘုံပျောက်ဆုံးခြင်း" (Paradise Lost) ကဗျာရှည်ကြီးစာအုပ်အောင်မြင်မှုထက်ကို သာလွန်သည်ဟု ထပ်မံပြောဆိုခဲ့လေသည်။<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1956/01/22/books/tolkien-king.html|first=W. H.|last=Auden|title=At the End of the Quest, Victory|work=[[The New York Times]]|date=22 January 1956|accessdate=4 December 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110220002634/http://www.nytimes.com/1956/01/22/books/tolkien-king.html|archivedate=20 February 2011|df=dmy-all}}</ref> Kenneth F Slater <ref>{{cite web|url= http://fancyclopedia.org/ken-slater |accessdate= 19 November 2019|title=Ken slater}}</ref> က ၁၉၅၅-ဧပြီထုတ် နက်ဗြူလာသိပ္ပံမဂ္ဂဇင်း(Nebula Science Fiction)တွင် "ခင်ဗျားတို့ ဒီစာအုပ်ကို မဖတ်ဘူးဆိုရင် ပေါ်ခဲ့သမျှ အဲဒီအမျိုးစား စာပေထဲက ကောင်းပေ့ညွန့်ပေ့ဆိုတဲ့ တစ်အုပ်လွဲပြီပေါ့" ဟုရေးသားခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url= http://www.geocities.ws/linwood/SF/Nebula/KFS12.htm |accessdate= 19 November 2019|title=Something to Read NSF 12}}</ref>
''New York Times'' သုံးသပ်သူ Judith Shulevitz က တော်ကီးန်၏စာပေဟန် ဇာချဲ့ခြင်းကို ဝေဖန်သည်။ "စာပေထိန်းသိမ်းသူတစ်ဦးအဖြစ် ၎င်းရည်ရွယ်ချက်ရဲ့ အရေးပါအရာရောက်ခြင်းထဲမှာ ခိုင်မာတဲ့စည်းစနစ်ပိုင်းဆိုင်ရာယုံကြည်မှုပုံစံကို တည်ထွင်ဖန်တီးပြီး အဲဒီယုံကြည်မှုကပဲ နောက်ဆုံးမှာ စာပေကို သူပြန်သတ်တဲ့အဖြစ်မျိုးရောက်မယ်။"ဟုဆိုသည်။<ref>{{cite news|first=Judith|last=Shulevitz|url=https://www.nytimes.com/books/01/04/22/bookend/bookend.html|title=Hobbits in Hollywood|work=[[The New York Times]]|date=22 April 2001|accessdate=13 May 2006|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090409163022/http://www.nytimes.com/books/01/04/22/bookend/bookend.html|archivedate=9 April 2009|df=dmy-all}}</ref> The New Republic မဂ္ဂဇင်းတွင် ရေးသားသူ ဝေဖန်ရေးသမား Richard Jenkyns က စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ နက်နဲမှုပါဝင်မှုမရှိခြင်းကို ဝေဖန်သည်။ "ဇာတ်ကောင်များရော စာအုပ်ပါ သွေးအားနဲအားရစရာမရှိ၊ အမျှင်ဓာတ်လိုပေသည်"ဟု ဝေဖန်ရေးသားခဲ့သည်။<ref>{{cite web|first=Richard|last= Jenkyns|title=Bored of the Rings|work = [[The New Republic]] |date= 28 January 2002|url=http://www.tnr.com/article/bored-the-rings|accessdate=13 February 2011}}</ref> တော်ကီးန်၏ စာပေအုပ်စု ဖြစ်သော The Inklings အတွင်း၌ပင် ဝေဖန်သုံးသပ်မှုများမှာ အကောင်းအဆိုးဒွန်တွဲနေသည်။ Hugo Dyson ထိုဝတ္ထုဖတ်ခြင်းကို စွာကျယ်ကျယ်ဖြင့် စောဒကတက်ညည်းညူလေသည်။<ref>{{cite video | people = Derek Bailey (Director) and Judi Dench (Narrator)| title = A Film Portrait of J. R. R. Tolkien | medium = Television documentary| publisher = Visual Corporation|year=1992}}</ref><ref>Dyson's actual comment, [[bowdlerized]] in the TV version, was "Not another fucking Elf!" {{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2007/apr/29/jrrtolkien.fiction|first=Kelly|last=Grovier|title=In the Name of the Father|work=[[The Observer]]|date=29 April 2007|accessdate=4 December 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131002212305/http://www.theguardian.com/books/2007/apr/29/jrrtolkien.fiction|archivedate=2 October 2013|df=dmy-all}}</ref> သို့သော် နောက်ထပ် Inklingအဖွဲ့ဝင်ဖြစ်သော C. S. Lewis (The Chronicles of Narniaရေးသူ) တွင် မတူသောအမြင်တစ်ရပ်ရှိလေသည်။ " ဒီမှာ အလှတရားရှိတယ်၊ အဲဒီအလှတရားက ဓားတွေလို ထိုးစိုက်နိုင်ပေရဲ့၊ အေးစက်နေတဲ့ သံတွေလို လောင်ကျွမ်းနိုင်ပေရဲ့။ ဒီမှာ စာအုပ်တစ်အုပ်ရှိတယ်။ အဲဒီ စာအုပ်က ခင်ဗျားတို့ အသဲနှလုံးသားကို ခွဲပစ်နိုင်တယ်။" ဤကဲ့သို့သော သုံးသပ်ဝေဖန်မှုများနှင့်အတူ အဖုံးပျော့ဖြင့် မထုတ်ဝေနိုင်ခြင်းသည် ၁၉၆၀ပြည့်နှစ်များအထိ ရှိလင့်ကစား "လက်စွပ်များ၏အရှင်သခင်"ဝတ္ထုသည် အဖုံးမာဖြင့် အစောပိုင်းတွင်လည်းရောင်းကောင်းခဲ့ပေသည်။<ref name="sketch" />
၁၉၅၇၌ "လက်စွပ်များ၏အရှင်သခင်"ဝတ္ထုကို နိုင်ငံတကာစိတ်ကူးယဉ်စာပေဆု(International Fantasy Award)ချီးမြှင့်သည်။ ရှုတ်ချသူ၊ပုတ်ခတ်သူမြောက်များစွာရှိသော်လည်း Ace Books နှင့် Ballantine စာပေတို့၏ အဖုံးပျော့ထုတ်ဝေခြင်းတို့ကလည်း ဤဝတ္ထုကို အမေရိက၌ ၁၉၆၀နှစ်များတွင် အလွန်တရာ လူကြိုက်များစေရန် ကူညီနိုင်ခဲ့သည်။ ရောင်းအား၊ စာဖတ်သူစစ်တမ်းများက ဆုံးဖြတ်ပေးနိုင်သည်မှာ ၂၀ရာစု၏ ခေတ်အစားဆုံးစိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းများထဲမှတစ်ခုပင်ဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်ကာလမှစ၍ ယခုထိတိုင် ရေပန်းစားနေဆဲဖြစ်၏။<ref>{{cite news |author= Seiler, Andy |date= 16 December 2003 |url= https://www.usatoday.com/life/movies/news/2003-12-12-lotr-main_x.htm |title= 'Rings' comes full circle |work= USA Today |accessdate= 12 March 2006 |url-status=live |archiveurl= https://web.archive.org/web/20060212081213/http://www.usatoday.com/life/movies/news/2003-12-12-lotr-main_x.htm |archivedate= 12 February 2006 |df= dmy-all }}</ref> BBCက ယူကေ၌ကောက်ယူသော Big Read အစီအစဉ်တွင် ဤဝတ္ထုသည် ယင်းနိုင်ငံ၏အချစ်မြတ်နိုးဆုံးစာအုပ်အဖြစ် တွေ့ရှိရသည်။ အလားတူစွာ ၂၀၀၄ ဂျာမနီနိုင်ငံ<ref>{{cite web|author =Diver, Krysia|date =5 October 2004|url =http://www.smh.com.au/articles/2004/10/04/1096871805007.html?from=storyrhs|title =A lord for Germany|work =The Sydney Morning Herald|accessdate =12 March 2006|url-status=live|archiveurl =https://web.archive.org/web/20060328084516/http://www.smh.com.au/articles/2004/10/04/1096871805007.html?from=storyrhs|archivedate =28 March 2006|df =dmy-all}}</ref>နှင့် ဩစတေးလျ<ref>{{cite web| author= Cooper, Callista |date= 5 December 2005|url= http://www.abc.net.au/news/newsitems/200512/s1523327.htm| title= Epic trilogy tops favourite film poll|work = ABC News Online|accessdate=12 March 2006|archiveurl= https://web.archive.org/web/20060116213130/http://www.abc.net.au/news/newsitems/200512/s1523327.htm <!--Added by H3llBot-->|archivedate= 16 January 2006}}</ref>တွင်ကောက်ယူသောစစ်တမ်းများကလည်း ၎င်းလူမျိုးတို့၏ အနှစ်သက်ဆုံးစာအုပ်အဖြစ်မှတ်တမ်းဝင်ခဲ့၏။၁၉၉၉ Amazon.comဖောက်သည်များ၏ စစ်တမ်းမဲတွင် ထောင်စုနှစ်၏ အကြိုက်ဆုံးစာအုပ်(book of the millennium)အဖြစ် ဆုံးဖြတ်ချက်ပေးကြသည်။<ref>{{cite web |author= O'Hehir, Andrew |date= 4 June 2001 |url= http://www.salon.com/books/feature/2001/06/04/tolkien/ |title= The book of the century |work= [[Salon.com|Salon]] |accessdate= 12 March 2006 |url-status=live |archiveurl= https://web.archive.org/web/20060213000712/http://www.salon.com/books/feature/2001/06/04/tolkien/ |archivedate= 13 February 2006 |df= dmy-all }}</ref>
"လက်စွပ်များ၏အရှင်သခင်"၌ပါရှိသော ဇာတ်ကောင်များအားလုံးသည် အဖြူ သို့ အမဲ (ကောင်းခြင်း ဆိုးခြင်း)သာရှိသည်ဟုထင်ဖွယ်ရာကောင်း သည်။ သို့သော် C. S. Lewisက အရေးအသားမှာ ထိုထက်ပိုကြွယ်ဝသည်။ တစ်ချို့ကောင်းတဲ့ဇာတ်ကောင်တွေမှာ အမှောင်အခြမ်းရှိနေသည်။ ထိုနည်းတူစွာ ဗီလိန်ဇာတ်ကောင်များတွင်လည်း ကောင်းတဲ့စေ့ဆော်မှုများရှိနေသည်။<ref>[[C. S. Lewis]], quoted in Christina Scull & Wayne Hammond (2006), ''[[The J. R. R. Tolkien Companion and Guide]]'', HarperCollins, article 'The Lord of the Rings', § Reviews, p. 549; {{ISBN|978-0-618-39113-4}}</ref>
==အဓိကအကြောင်းအရာ==
''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ဝတ္ထုကို ၁၉၅၀နှစ်များတွင် ထုတ်ဝေခဲ့သော်လည်း "တစ်ကွင်းတည်းသောလက်စွပ်"( the One Ring)မှာ အက်တမ်ဗုံးကို တင်စားသော ခိုင်းနှိုင်းချက်မဟုတ်ကြောင်း ပြီးလျှင်<ref>''The Lord of the Rings: The Mythology of Power,'' (Revised Edition, by Jane Chance, copyright 2001). University Press of Kentucky, cited in {{cite web |url=http://www.nationalgeographic.com/ngbeyond/rings/influences.html |title=Influences on "The Lord of the Rings" |publisher=National Geographic Society |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604182639/http://www.nationalgeographic.com/ngbeyond/rings/influences.html |archivedate=4 June 2011 |df=dmy-all }}</ref> ၎င်းရေးသားသောစာအုပ်များသည် မည်သည့်အရာ၊မည်သည့်ပုံစံကိုမျှ တိတိကျကျခိုင်းနှိုင်းတင်စားထားသည်မျိုးမဟုတ်ကြောင်းနှင့် စာဖတ်သူတို့ မြင်သလို၊သတ်မှတ်သလို အနက်ပြန်ဆိုချက်အတွက် လမ်းဖွင့်ထားကြောင်း တော်ကီးန်က အခိုင်အမာဆိုသည်။<ref>Tolkien, J. R. R. from ''Encyclopedia of Science, Technology, and Ethics''. Macmillan Reference USA. Cited in {{cite web |url=http://www.bookrags.com/research/tolkien-j-r-r-este-0001_0004_0/ |title=J. R. R. Tolkien Summary |publisher=BookRags |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080829185534/http://www.bookrags.com/research/tolkien-j-r-r-este-0001_0004_0/ |archivedate=29 August 2008 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite book |last=Tolkien |first=J.R.R. |title=The Lord of the Rings |url=https://archive.org/details/lordofrings0000tolk_j2h8 |isbn=0-261-10238-9|year=1991 |publisher=HarperCollins}}</ref>
ဝေဖန်ရေးသမားအနည်းငယ်က ၎င်းတို့သည် ဤဝတ္ထု၌ လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုဆိုင်ရာ အကြောင်းအချက်များနှင့်ပတ်သက်ပြီး တွေ့ရကြောင်း၊ ထိုအချက်များမှာ တော်ကီးန်၏ အကောင်း၊အဆိုးသဘောကို စိတ်ကူး၍ ရုပ်လုံးဖော်ဆောင်မှုနည်းလမ်း အပေါ်တွင် ပျမ်းမျှအားဖြင့်အခြေခံသည်ဟု တွေ့ရှိရသည်။ ဇာတ်ကောင်များဖြစ်သော အက်လ်ဖ်မျိုးနွယ်(Elf)၊ ဒွာ့ဗ်လုပုမျိုးနွယ်(Dwarf)၊ ဟော့ဘစ်မျိုးနွယ်(Hobbit)၊ တောင်ပိုင်းနေလူတန်းစားတစ်မျိုး(Southron) (မှတ်ချက် - ဒါရိုက်တာ[[ပီတာ ဂျက်ဆန်]]ရိုက်ကူးသော ဇာတ်ကားတွင် ဆင်ကဲ့သို့ ဧရာမသတ္တဝါကြီးများကို စီး၍စစ်ချီလာသူများ)၊ နျူမန်နောရီးယန်မျိုးနွယ်(Númenórean)၊ အော့ခ်မျိုးနွယ်(Orc)စသည့်တို့နှင့် ဇာတ်ကောင်၏ မျိုးနွယ်ကိုကြည့်ကာ ၎င်းတို့၏ အမူအကျင့်ကို ဆုံးဖြတ်နိုင်သည်။<ref name="Yatt">{{cite news | last=Yatt | first=John | url=https://www.theguardian.com/books/2002/dec/02/jrrtolkien.lordoftherings | title=Wraiths and Race | work=The Guardian | location=London | date=2 December 2002 | accessdate=25 May 2010 | url-status=live | archiveurl=https://web.archive.org/web/20130826185122/http://www.theguardian.com/books/2002/dec/02/jrrtolkien.lordoftherings | archivedate=26 August 2013 | df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.rediff.com/news/2003/jan/08lord.htm | title=The Lord of the Rings rooted in racism | publisher=Rediff India Abroad | first=Shyam | last=Bhatia | date=8 January 2003 | accessdate=4 December 2010 | url-status=live | archiveurl=https://web.archive.org/web/20101103144856/http://www.rediff.com/news/2003/jan/08lord.htm | archivedate=3 November 2010 | df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite book | last=Straubhaar | first=Sandra Ballif |editor= Chance, Jane | title=Tolkien and the Invention of Myth: A Reader |chapter= Myth, Late Roman history and Multiculturalism in Tolkien's Middle Earth | page= 113}}</ref> ဆန့်ကျင်ဘက်အားဖြင့် တန်ပြန်အငြင်းပွားသောအဆိုများက ထိုမျိုးနွယ်ကို အာရုံစိုက်နေကြသော ဝေဖန်ရေးသမားများသည် ဆီလျှော်တဲ့ စာသားများ၏ သက်သေသာဓကများကို ချန်ထား၍ပြောဆိုနေကြသည်၊<ref name = "curry">{{cite book| first = Patrick | last = Curry| title= Defending Middle-earth: Tolkien: Myth and Modernity | year = 2004 | publisher = Houghton Mifflin |pages=30–33| isbn = 0-312-17671-6}}</ref><ref name="chism1">{{cite book| chapter = Race and Ethnicity in Tolkien's Works | first = Christine | last = Chism| editor = Michael Drout |title= J.R.R. Tolkien Encyclopedia | year = 2007}}</ref><ref name = "chism2">{{cite book| chapter = Racism, Charges of| first = Christine | last = Chism| editor = Michael Drout |title= J.R.R. Tolkien Encyclopedia | year = 2007}}</ref> ပုံဖော်တင်ဆက်မှုများ (ကာတွန်း၊ရုပ်ရှင်စသည်)များမှ ရုပ်ပုံဖော်မှုကို ကိုးကားကြသည်၊ မူရင်းဝတ္ထုကိုမကိုးကားကြ ဟုမှတ်ချက်ပြုသည်။<ref name = "rearick" /> နောက် စာရေးဆရာ၏ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးရာဘဝတစ်လျှောက်လုံး လူမျိုးရေးခွဲခြားသော သက်သေအထောက်အထားမပါဝင်မှုကိုလည်း လစ်လျှူရှုကြသည်။ <ref name = "curry" /><ref name = "rearick">{{cite book| chapter = Why is the Only Good Orc a Dead Orc? The Dark Face of Racism in Tolkien's World | first = Anderson | last = Rearick| title= Modern Fiction Studies | date = Winter 2004 | page = 861}}</ref><ref name="magoun">{{cite book| chapter = The South | first = John | last = Magoun| editor = Michael Drout |title= J.R.R. Tolkien Encyclopedia | url = https://archive.org/details/jrrtolkienencycl00drou_545 | year = 2007 | page = [https://archive.org/details/jrrtolkienencycl00drou_545/page/n657 622]}}</ref> လူမျိုးရေးခွဲခြားသောအမြင်သဘောထားကိုယ်၌ကိုက အရေးမပါသောရှုထောင့်တစ်ခုပါဟု ထိုတန်ပြန်ငြင်းချက်များက ပြန်လည်ချေပကြသည်။ <ref name="magoun" />
လူမျိုးရေးတစ်ခုကို နောက်တစ်ခုနှင့် ပဋိပက္ခဖြစ်စေသော အမြင်များသည် လူမျိုးရေးခွဲခြားသောရှုထောင့်ထက်စာလျှင် တော်ကီးန်၏စစ်ကြီးအပေါ်ဝေဖန်ရှုတ်ချမှုကို ပို၍ ရောင်ပြန်ဟပ်နိုင်ခဲ့သည်။ "ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု" (The Two Towers)တွင် ဇာတ်ကောင် "ဆမ်"သည် ရန်သူကျဆုံးသွားသည်ကိုမြင်လေရာ ထိုရန်သူ Southronမျိုးနွယ် (အသားရောင်ရှိသူ - a man of color - ဤတွင်သုံးသော colorစကားလုံးမှာ လူမျိုးရေးခွဲခြားသော စကားလုံး)နှင့်ပတ်သက်၍ သနားစာနာစိတ်ကိုတွေးမိသည်။<ref>{{Cite book|title=The Two Towers, The Lord of the Rings|last=Tolkien|first=J.R.R.|publisher=Houghton Mifflin|year=1987|isbn=978-0-544-27344-3|location=Boston, MA|pages=661}}</ref> ဒါရိုက်တာ [[ပီတာ ဂျက်ဆန်]] ၏ ယခုအခန်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဒါရိုက်တာမှတ်ချက်တွင် စာရေးဆရာသည် တစ်ဦးတစ်ယောက်ခြင်းဆီကို ၎င်းမျိုးနွယ်ကြောင့် မကောင်းမြင်မှုကို ပုံမဖော်၊ ၎င်းတို့ကိုမောင်းနှင်စေ့ဆော်သော အကုသိုလ်မကောင်းစိတ်ကိုသာ ဆန့်ကျင်သည်ဟု ရည်ညွှန်းခဲ့သည်။<ref>{{Cite web|url=https://www.imdb.com/title/tt0167261/|title=The Lord of the Rings: The Two Towers|last=|first=|date=2002|website=IMDB|archive-url=https://web.archive.org/web/20160316124707/http://www.imdb.com/title/tt0167261/|archive-date=16 March 2016|url-status=live|access-date=29 October 2017|df=dmy-all}}</ref> ဤရပ်တည်ချက်သဘောထားများမှာ တော်ကီးန်၏ ပထမကမ္ဘာစစ်အတွေ့အကြုံများမှ ပေါက်ဖွားလာပြီး ထိုအဖြစ်အပျက်များသည် သူ့ရဲ့စာရေးသားခြင်းထဲသို့ ဝင်ရောက်လာခြင်းဖြစ်ကာ စစ်၏အနိဌာရုံကို ဖော်ပြရန်ဖြစ်ပြီး တစ်ခြားလူမျိုးရေးရာနှင့် မပတ်သက်ဟု ဂျက်ဆန်က ပြောခဲ့သည်။
အကောင်းအဆိုးကို ဖော်ကျူးရာတွင် ဆုံးဖြတ်ပေးသောအရာအဖြစ် လူမျိုးရေးထက် လူမှုအဆင့်အတန်းကို မြင်ခဲ့ကြသည်ဟု ဝေဖန်စိစစ်သူများကလည်း ဆိုသည်။
<ref name = "curry" /> သိပ္ပံဇာတ်လမ်းရေးသားသူ စာရေးဆရာ David Brinကဲ့သို့သော မှတ်ချက်ပေးသူများက ထိုစာအုပ်ကို ရိုးရာ အထက်တန်းစားလူမှုအလွှာ ကိုပို၍ အလေးထားသည်ဟု အနက်သဘောပေးကြသည်။<ref>{{cite web|first=David|last=Brin|url=http://www.davidbrin.com/tolkienarticle1.html|title=We Hobbits are a Merry Folk: an incautious and heretical re-appraisal of J.R.R. Tolkien|magazine=Salon Magazine|date=December 2002|accessdate=9 January 2006|url-status=dead|archiveurl=https://archive.is/20060323053147/http://www.davidbrin.com/tolkienarticle1.html|archivedate=23 March 2006|df=dmy-all}}{{Verify source|date=April 2011}}</ref> သိပ္ပံနှင့် စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းများရေးသူ Michael Moorcockက ၎င်းဆောင်းပါး Epic Pooh၌ ဤစာအုပ်၏ လောကကိုရှုမြင်ပုံကား ဇာတ်လမ်းရေးသားမှုတွင် အာဏာ(စွမ်းအား)ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်သည့်ပုံစံနှင့် စာအုပ်ထဲက စကားပြောများ၏ တင်းကျပ်သောမူဝါဒ(paternalism)တို့တွင် နက်နက်နဲနဲရှေးရိုးစွဲဝါဒ(conservative)ဆန်သည်ဟု အကဲဖြတ်လေသည်။<ref>{{cite web|last=Moorcock|first=Michael|authorlink=Michael Moorcock|url=http://www.revolutionsf.com/article.php?id=953|title=Epic Pooh|accessdate=27 January 2006|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080324100956/http://www.revolutionsf.com/article.php?id=953|archivedate=24 March 2008|df=dmy-all}}</ref> Tom Shippeyက ဝတ္ထု၌ မကောင်းမှုအကုသိုလ်ကို ဖော်ကျူးပြသခြင်း၏ မူလဇစ်မြစ်ကို ပထမနှင့် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြားကာလ ဥရောပအလယ်လတ်တန်းစားများမှ အောက်ခြေအလုပ်သမားလူတန်းစားအပေါ် ထားသော မဆီလျှော်သော မလိုလားသောစိတ်ဓာတ်၏ ရောင်ပြန်ဟပ်မှုအဖြစ် ညွှန်းဆိုခဲ့ပြန်သည်။<ref>Shippey, T. A. ''The Roots of Tolkien's Middle Earth'' (review) [[Tolkien Studies]] – Volume 4, 2007, pp. 307–311</ref>
အခြားလေ့လာသူများကလည်း ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' သည် အထူးသဖြင့်ကက်သလစ်ဘာသာ၏ အဓိကအကြောင်းအရာပင်ဖြစ်သည်ဟု ညွှန်ကြသည်။
<ref>{{cite web|url=http://www.catholiceducation.org/articles/arts/al0160.html |title=20 Ways 'The Lord of the Rings' Is Both Christian and Catholic |first=Stan |last=Williams |accessdate=20 December 2013 |website=Catholic Education Resource Center |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131220231901/http://www.catholiceducation.org/articles/arts/al0160.html |archivedate=20 December 2013 }}</ref>
Joseph Campbell ၏သူရဲကောင်းခရီးစဉ်စွန့်စားခန်း(monomyth - စာပေအမျိုးအစားတစ်မျိုး)၏ စံပြပုံစံအဖြစ် ဤစာအုပ်ကိုရှုမြင်ဖတ်ရှုခဲ့ကြ၏။<ref>{{cite web|first=Jody G.|last=Bower|url=http://greenbooks.theonering.net/guest/files/120101_02.html|title='The Lord of the Rings' – An Archetypal Hero's Journey|accessdate=4 December 2010|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110423010452/http://greenbooks.theonering.net/guest/files/120101_02.html|archivedate=23 April 2011|df=dmy-all}}</ref>
==ပုံဖော်တင်ဆက်မှုများ==
"လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ဝတ္ထုကို ရုပ်ရှင်၊ရေဒီယို၊ ပြဇာတ်ပုံစံဖြင့် ပုံဖော်တင်ဆက်မှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။
=== ရေဒီယို ===
ဤစာအုပ်ကို ရေဒီယိုအတွက် လေးကြိမ်တင်ဆက်ခဲ့၏။ ဇာတ်လမ်း၏ ရေဒီယိုပုံစံတင်ဆက်မှု ၁၃ပိုင်းပါဝင်သော "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"အသံလွှင့်ခြင်းကို ဘီဘီစီက ၁၉၅၅၊၁၉၅၆နှစ်များတွင် လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၆၀ ရေဒီယိုဌာန (WBAI)က ဤဇာတ်လမ်းအတိုပုံစံကို ရေဒီယိုအသံလွှင့်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၉ တစ်ကယ့်ဇာတ်လမ်းဆန်ဆန် ရေဒီယို အစီအစဉ်ကို အမေရိက၌ အသံလွှင့်ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် တိပ်ခွေ၊ စီဒီဖြင့်ပါထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ၂၆နာရီခွဲကြာမြင့်သော ရေဒီယိုတင်ဆက်မှုအသစ်ဇာတ်ထုပ်ကို ၁၉၈၁၌ အပိုင်းလိုက်လွှင့်ခဲ့၏။ ထိုဇာတ်လမ်းဆင်၍ လွှင့်ခြင်းကို နောက်ပိုင်းတွင်လည်း ဘီဘီစီနှင့် အခြားထုတ်ဝေသူများက တိပ်ရော စီဒီပါရနိုင်စေရန် ပြုလုပ်ခဲ့လေသည်။ ဤအတွက် တစ်နာရီအပိုင်း - ၁၃တွဲ ဖြစ်အောင် တည်းဖြတ်ပြင်ဆင်ခဲ့ကြသည်။
=== ရုပ်ရှင် ===
[[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]၏ ရုပ်ရှင်မူပိုင်ခွင့်ကို United Artistsသို့ ၁၉၆၉၌ ရောင်းချပြီးနောက် ရော့ဂ်ဂီတဝိုင်းဖြစ်သော [[ဘီးတဲလ်အဖွဲ့]](The Beatles)က ဆက်စပ်ရုပ်ရှင်တစ်ခုထုတ်ရန်စဉ်းစား၍ Stanley Kubrickထံသို့ ဒါရိုက်တာလုပ်ပေးရန် ကမ်းလှမ်းခဲ့ရာ Kubrickကပယ်ချခဲ့၏။ [[ဂျွန် လင်နွန်]](John Lennon)ကို ရှင်းပြရာ၌ ဝတ္ထုမှာ ကြီးမားကျယ်ပြန့်သောကြောင့် ရုပ်ရှင်အဖြစ်တင်ဆက်ရန် မဖြစ်နိုင်ပါဟု ပြောဆိုခဲ့သည်။<ref name="TolkienEncyl2006_15">[[#TolkienEncyl2006|Drout 2006, p. 15.]]</ref><ref>See also interview in "Show" magazine vol. 1, Number 1 1970</ref> နောက်ဆုံးရိုက်ကူးခဲ့သော ဒါရိုက်တာ [[ပီတာ ဂျက်ဆန်]]က နောက်ထပ်ရှင်းပြသည်မှာ ထိုရိုက်ကူးရေးလုပ်ငန်း၏ အဓိကအတားအဆီးမှာ တော်ကီးန်က ဘီးတဲလ်အဖွဲ့ပါဝင်ပတ်သက်မှုကို ကန့်ကွက်သောကြောင့်ဖြစ်လေသည်။<ref>{{Cite news|url=http://edition.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/03/28/rings.beatles/index.html|title=Beatles plan for Rings film|work=CNN|date=28 March 2002|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20020409143012/http://edition.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/03/28/rings.beatles/index.html|archivedate=9 April 2002|df=dmy-all}}</ref> ဗြိတိသျှဒါရိုက်တာ John Boormanကလည်း United Artistကုမ္ပဏီအတွက် ဤဝတ္ထုအား ပုံဖော်တင်ဆက်ရန် ၁၉၇၀၌ ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ဇာတ်ကောင်များ၊ ဇာတ်လမ်းကျောရိုးအပြောင်းလဲများစွာပါသော ဇာတ်ညွှန်းရေးအပြီး ထုတ်လုပ်ရေးကုမ္ပဏီက ထုတ်လုပ်ရန် စရိတ်စကကြီးလွန်းသည်၊ စွန်းစားလွန်းရာကျသည်ဟု ယူဆ၍ ထိုလုပ်ငန်းကို မလုပ်ကိုင်တော့ပေ။<ref>Taylor, Patrick (19 January 2014). [https://oneroomwithaview.com/2014/01/19/best-films-never-made-8-john-boormans-the-lord-of-the-rings/ Best Films Never Made #8: John Boorman's The Lord of the Rings."] ''OneRoomWithaView.com''. Retrieved 16 December 2018.</ref>
ရုပ်ရှင်အဖြစ်တင်ဆက်မှုနှစ်ခုကို ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ ပထမမှာ ၁၉၇၈၌ animatorဖြစ်သော Ralph Bakshi၏ "J. R. R. Tolkien's The Lord of the Rings'' (1978)ဖြစ်ကာ မူလက နှစ်ပိုင်းအဖြစ်တင်ဆက်ရန်ရည်ရွယ်ထားသော အပိုင်းမှ ပထမပိုင်းဖြစ်သည်။ ထိုအပိုင်းသည် "လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ" နှင့် "ရဲတိုက်မျှော်စဉ်ကြီးနှစ်ခု"မှ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကို ခြုံငုံမိသည်။ ထိုကာတွန်းပုံစံဇာတ်ကားမူကို သုံးတွဲပါ ရုပ်ပြစာအုပ်အား ဥရောပတွင်Luis Bermejo၏ သရုပ်ဖော်ပုံများဖြင့်စာအုပ်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ဒါရိုက်တာ Ralph Bakshi၏ ငွေကြေးရင်းနှီးသူများက ဒုတိယအပိုင်းအတွက် ငွေထုတ်ရန်လက်ရှောင်ခဲ့ကြသဖြင့် ဇာတ်လမ်းတစ်ခုလုံးမပြီးခဲ့ပေ။ ဇာတ်လမ်း၏ ကျန်ရှိနေသော အပိုင်းအတွက်ခြုံငုံမိစေရန် Rankin-Bassရိုက်ကူးသော The Return of the King (1980 film) (အန်နီမေးရှင်းကာတွန်းပုံစံ) ပင်ဖြစ်သည်။ တည်ဆောက်မှုပုံစံဟန်အားဖြင့် ထိုနှစ်ပိုင်းမှာ အတော်ပင် ကွာခြား၏။
ဒုတိယမြောက်နှင့် ငွေကြေးအရပိုအောင်မြင်သော တင်ဆက်မှုကား ဒါရိုက်တာ ပီတာ ဂျက်ဆန်၏ ရုပ်ရှင်ဇာတ်လမ်းပင်ဖြစ်သည်။ The Lord of the Rings'' film trilogyဖြစ်၍ New Line Cinemaမှ ထုတ်လုပ်ကာ အပိုင်းသုံးပိုင်းအဖြစ် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထိုအပိုင်းများမှာ "The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring'' (2001)၊ "The Lord of the Rings: The Two Towers'' (2002)"၊ "The Lord of the Rings: The Return of the King'' (2003)"တို့ဖြစ်ကြသည်။ သုံးပိုင်းလုံးမှာ အော်စကာ (အကယ်ဒမီ)ဆုများ တစ်သီတတန်းရရှိခဲ့သည်။ အကောင်းဆုံးရုပ်ရှင်ထူးချွန်ဆုပါ ဆက်တိုက်ဆိုသလို စကာတင်ပါခဲ့လေသည်။ ထိုသုံးပိုင်းမှ နောက်ဆုံးအပိုင်းသည် တစ်ဘီလီယံဒေါ်လာစည်းကို ချိုးဖောက်နိုင်ခဲ့သော ဒုတိယမြောက်ရုပ်ရှင်ကားဖြစ်ပြီး အော်စကာ (၁၁)ဆုရရှိ၍ ၁၉၅၆ထွက် Ben-Hur၊ ၁၉၉၇ထွက် Titanic ဇာတ်ကားများနှင့်အတူ အော်စကာအများဆုံးရဇာတ်ကားဖြစ်ခဲ့သည်။ ဆုများတွင် အကောင်းဆုံးရုပ်ရှင်ထူးချွန်ဆုနှင့် အကောင်းဆုံးဇာတ်ညွှန်းဆုများလည်းပါဝင်သည်။
ပရိသတ်များမှ အပျော်ရိုက်ဇာတ်ကား(fan film)အဖြစ် The Hunt for Gollumသည် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ပါ နောက်ဆက်တွဲအကြောင်းအရာကို အခြေခံရိုက်ထားသည်။ ၂၀၀၉မေ၌ အင်တာနက်ပေါ်သို့ဖြန့်ခဲ့ရာ အဓိက မီဒီယာများက ဖော်ပြကြသည်။<ref>{{cite news |first=Tim |last=Masters |title=Making Middle-earth on a shoestring |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/8022623.stm |work=BBC News |publisher=BBC |date=30 April 2009 |accessdate=1 May 2009 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090503050355/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/8022623.stm |archivedate=3 May 2009 |df=dmy-all }}<br>{{cite news |first=Laura |last=Sydell |authorlink=Laura Sydell |title=High-Def 'Hunt For Gollum' New Lord of the Fanvids |url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=103673352 |work=[[All Things Considered]] |publisher=[[NPR]] |date=30 April 2009 |accessdate=1 May 2009 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090503012438/http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=103673352 |archivedate=3 May 2009 |df=dmy-all }}</ref> ပရိသတ်များရိုက်ကူးသောနောက်တစ်ကားမှာ ''Born of Hopeဖြစ်၍ Paula DiSanteက ရေးသာပြီး Kate Madisonကရိုက်ကူးခဲ့၏။ ၂၀၀၉ ဒီဇင်ဘာတွင်ဖြန့်ခဲ့ကြ၍ ဝတ္ထုပါ နောက်ဆက်တွဲတစ်ခုကိုပင် အခြေခံရိုက်ကူးထားသည်။<ref>{{Cite web|first=Tom|last=Lamont|url = https://www.theguardian.com/film/2010/mar/07/born-of-hope-lord-rings|title = Born of Hope – and a lot of charity|work = [[The Guardian]]|publisher=Guardian Media Group|location=London, England|date=7 March 2010|accessdate = 5 January 2015|url-status=live|archiveurl = https://web.archive.org/web/20150105134218/http://www.theguardian.com/film/2010/mar/07/born-of-hope-lord-rings|archivedate = 5 January 2015|df = dmy-all}}</ref>
=== ရုပ်မြင်သံကြား ===
Amazon ကုမ္ပဏီက "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"၏ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ မူပိုင်ခွင့်ကို ၂၀၁၇ နိုဝင်ဘာ၌ရရှိခဲ့ပြီး နှစ်ရာသီများစွာရှိလာမည့် ရုပ်မြင်သံကြားဇာတ်လမ်းတွဲကို ရိုက်ကူးမည်ဟု ဆုံးဖြတ်ကြေညာခဲ့ပေသည်။ဤရုပ်သံဇာတ်လမ်းတွဲသည် စာအုပ်များကို တိုက်ရိုက်ကိုးကားယူငင်၍ ရိုက်ကူးမည်မဟုတ်ဘဲ "လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ" (ပထမတွဲ) မတိုင်ခင်ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော ဇာတ်လမ်းများနှင့် စတင်မိတ်ဆက်မည်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |first=Samuel|last=Axon|url=https://arstechnica.com/gaming/2017/11/amazon-will-run-a-multi-season-lord-of-the-rings-prequel-tv-series/ |title=Amazon will run a multi-season Lord of the Rings prequel TV series |website=[[Ars Technica]] |date=13 November 2017 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171114012646/https://arstechnica.com/gaming/2017/11/amazon-will-run-a-multi-season-lord-of-the-rings-prequel-tv-series/ |archivedate=14 November 2017 }}</ref> ထိုအမက်ဇန်ကုမ္ပဏီ(Amazon)က ပြောဆိုသည်မှာ စာချုပ်တွင် ဆက်စပ်ဇာတ်လမ်းတွဲများအတွက် အလားအလာတစ်ခုပါဝင်သည်။<ref>{{cite web |first=Sandra|last=Gonzalez|url=http://www.cnn.com/2017/11/13/entertainment/lord-of-the-rings-tv-series-amazon/index.html|title=Amazon announces 'Lord of the Rings' TV show |publisher=[[CNN]] |date=13 November 2017 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171114010406/http://www.cnn.com/2017/11/13/entertainment/lord-of-the-rings-tv-series-amazon/index.html |archivedate=14 November 2017 }}</ref> စာနယ်ဇင်းရှင်းလင်းပွဲတွင် တော်ကီးန်၏ မူရင်းအရေးအသားများကို အခြေခံထာသည့် တစ်ခါမျှမရိုက်ကူးဖူးသေးသောအကြောင်းအရာများကို ရည်ညွှန်းပြောဆိုမှုများရှိခဲ့၏။ တော်ကီးန်အမွေအနှစ်ထိန်းသိမ်းခြင်းအဖွဲ့ (Tolkien Estate)၊ ဟာ့ပ်ပါကောလင်းစာပေတိုက်(HarperCollins)၊ နယူးလိုင်းတီဗီများ(New Line Television)နှင့် ပူးပေါင်းကာ အမက်ဇန်ကထုတ်လုပ်သူအဖြစ်ဆောင်ရွက်မည်။<ref>{{cite news|first=John|last=Koblin|title='Lord of the Rings' Series Coming to Amazon|url=https://www.nytimes.com/2017/11/13/arts/television/lord-of-the-rings-series-amazon.html|work=[[The New York Times]]|date=13 November 2017|accessdate=7 April 2018}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://fortune.com/2018/04/06/lord-of-the-rings-amazon-most-expensive/|title=Amazon's 'Lord of the Rings' Will Be the Most Expensive Television Show Ever Made|work=Fortune|access-date=8 April 2018|language=en}}</ref> နယူးဇီလန် စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဝန်ကြီး David Parkerက အမက်ဇန်နှင့် [[နယူးဇီလန်နိုင်ငံ|နယူးဇီလန် အစိုးရ]]တို့ကြား စေ့စပ်ဆွေးနွေးမှုများပြီးနောက် ဇာတ်လမ်းတွဲ၏ အတော်များများကို နယူးဇီလန်တွင်ပင်ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်မည်ဟု အတည်ပြုပြောကြားသည်။<ref>{{cite news |last1=Walls |first1=Jason |title=Announcement on Amazon producing the Lord of the Rings TV show in NZ is 'imminent' |url=https://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=12245833 |accessdate=24 August 2019 |publisher=[[New Zealand Herald]] |date=2 July 2019}}</ref><ref>{{cite news |title=NZ nearly lost Amazon's Lord of the Rings production after Christchurch attacks |url=https://www.stuff.co.nz/entertainment/tv-radio/113918245/nz-nearly-lost-amazons-lord-of-the-rings-production-after-christchurch-attacks |accessdate=24 August 2019 |publisher=[[Stuff.co.nz]] |date=2 July 2019}}</ref> ၂၀၁၉ စက်တင်ဘာ ၁၈တွင် အမက်ဇန်စတူဒီယိုက အောခ်လန်းဒ်(Auckland)မြို့ကြီးအနီး နေရာသုံးခု၌ ရိုက်ကူးမည်ဟု အတည်ပြုခဲ့သည်။ ကုန်ကျစရိတ်မှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁.၃ ဘီလီယံဟု ခန့်မှန်းထားပြီး ထုတ်လုပ်ဖူးသမျှရုပ်သံဇာတ်လမ်းတွဲများတွင် ဈေးအကြီးဆုံးဖြစ်လာမည်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |last1=Cuming |first1=Angela |title=Amazon's Lord of the Rings TV show to be filmed in New Zealand |url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2019/sep/18/amazons-lord-of-the-rings-tv-show-to-be-filmed-in-new-zealand |accessdate=18 September 2019 |newspaper=[[The Guardian]] |date=18 September 2019}}</ref><ref>{{cite news |last1=Skipwith |first1=David |title=Lord of the Rings TV series: Amazon confirms production will be filmed in Auckland |url=https://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=12268626 |accessdate=18 September 2019 |newspaper=[[New Zealand Herald]] |date=18 September 2019}}</ref> ၂၀၂၀ ဇန်နဝါရီ၌ သရုပ်ဆောင်ရွေးချယ်ခြင်းကို ကြေညာခဲ့သည်။
=== ဇာတ်ရုံ ===
ဤဝတ္ထု၏ အသံသွင်းစာအုပ်များ (audiobook သို့ audio version)ကို ဗြိတိသျှမင်းသား Rob Inglis၏ အသံဖြင့် ၁၉၉၀တွင်ဖြန့်ချိခဲ့သည်။<ref>{{ISBN|1-4025-1627-4}}</ref> ယင်းရုပ်ရှင်မင်းသားသည် "ဟော့ဘစ်" နှင့် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ဝတ္ထုများကို ယခင်ကလည်း တစ်ဦးတည်း ဇာတ်စင်မြင့်ထက်၌ ဖတ်ပြခြင်းဖြင့် အသံသရုပ်ဆောင်ခဲ့ဖူးလေသည်။ အတိုင်းအတာအရကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဇာတ်စင်ပေါ်ဝယ် ဂီတတင်ဆက်မှု(The Lord of the Rings (musical))တစ်ခုကိုလည်း ၂၀၀၆တွင် [[ကနေဒါနိုင်ငံ]] အောန်တားရီပြည်နယ်၊ တရောန်တိုးမြို့(Toronto, Ontario, Canada)၌ စတင် ဖျော်ဖြေခဲ့ကြပြီး ၂၀၀၇-ဇွန်တွင် [[လန်ဒန်မြို့]]၌လည်း တင်ဆက်ခဲ့သည်။
==အမွေအနှစ်များ==
===စိတ်ကူးယဉ်အမျိုးအစားပုံစံအပေါ်သို့ လွှမ်းမိုးမှုများ===
fantasy fiction ဟုခေါ်သော စိတ်ကူးဖြင့်တည်ထွင်ထားသော ဇာတ်လမ်းများကို တောင်းဆိုလာမှုကို ကျယ်ပြန့်သွားစေသည်မှာ တော်ကီးန်၏ စာပေ စာအုပ်များ၏ လူကြိုက်များရေပန်းစားခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"၏ များစွာသောကျေးဇူးကြောင့် ၁၉၆၀နှစ်များတလျှောက် ဤစိတ်ကူးယဉ်အမျိုးအစားပုံစံ အကြီးအကျယ်ဖွံ့ဖြိုးလာပြီး ယနေ့ခေတ်ထိ ထိုအကျိုးကို ခံစားနိုင်သည်။ ဤအနုပညာမြောက်သောလက်ရာသည် အတုခိုးသူများစွာကိုလည်း ပေါ်ပေါက်စေခဲ့သည်။ ဥပမာ - "ရှန်နရာဓား"(The Sword of Shannara)ဝတ္ထု၊ ထိုဝတ္ထုကို Lin Carterက "ဖတ်ဖူးခဲ့တဲ့နောက်စာအုပ်ကို လုံးဝသွေးအေးအေးနဲ့ ခိုးချထားတဲ့ တစ်ခုတည်းသော စာအုပ်ပဲဗျာ"ဟု ခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။<ref name=carter>{{cite book| first = Lin| last = Carter| title = [[The Year's Best Fantasy Stories: 4]]| publisher = [[DAW Books]]| year = 1978| location = New York| pages = 207–208}}</ref> RPGအမျိုးအစားဂိမ်းကို လူကြိုက်များစေခဲ့သည့် "တွင်းနက်ကြီးများနှင့် နဂါးများ" (Dungeons & Dragons) ဂိမ်းတွင် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"၌ပါရှိသော မျိုးနွယ်များဖြစ်သည့် လူပုကလေးများ(halfling - ဟော့ဘစ်လေးများကိုရည်ညွှန်သည့်စကားလုံး)၊ အက်လ်ဖ်များ၊ ဒွာ့ဗ်လုပုများ၊ အက်လ်ဖ်သွေးတစ်ဝက်ပါသောမျိုးနွယ်၊ အော့ခ်များစသည်တို့ပါဝင်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ သို့ရာတွင် ထိုဂိမ်း၏ ဦးဆောင်ဒီဇိုင်းရေးဆွဲသူ Gary Gygaxက ဤဇာတ်လမ်းက ၎င်းကို လွှမ်းမှုမရှိသလောက်ပင်ဖြစ်သည်ဟုဆိုကာ ထိုဂိမ်းကို ဖန်တီးနေသောကာလ၌ ထိုဇာတ်လမ်း၏ခေတ်စာခြင်းကြောင့် ၎င်းမှာ ဈေးကွက်အရွေ့အတွက် ဤအကြောင်းအရာများအား ဂိမ်းထဲသို့ထည့်သွင်းရသည်ဟု ဆိုသည်။<ref>{{cite web|first=Gary|last=Gygax|url=http://www.theonering.net/features/interviews/gary_gygax.html|title=Gary Gygax – Creator of Dungeons & Dragons|publisher=The One Ring.net|accessdate=28 May 2006|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060627200615/http://www.theonering.net/features/interviews/gary_gygax.html|archivedate=27 June 2006|df=dmy-all}}</ref>
D&Dသည် ရေပန်းစားသော RPG ဗီဒီယိုဂိမ်းများအပေါ် ဆက်လက်လွှမ်းမိုးနိုင်သောကြောင့် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"၏ လွှမ်းမိုးနိုင်စွမ်းကလည်း ထိုဂိမ်းများစွာကို ပိုမိုချဲ့ထွင်ပေးနိုင်ခဲ့၏။ သာဓကအားဖြင့် ဂိမ်းအမည်များမှာ "နဂါးရှာပုံတော်" (Dragon Quest)<ref>{{cite web|url=http://www.gamasutra.com/view/feature/1809/the_gamasutra_quantum_leap_awards_.php|title=The Gamasutra Quantum Leap Awards: Role-Playing Games|accessdate=28 March 2011|publisher=[[Gamasutra]]|date=6 October 2006|work=Honorable Mention: Dragon Warrior|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110313052025/http://www.gamasutra.com/view/feature/1809/the_gamasutra_quantum_leap_awards_.php|archivedate=13 March 2011|df=dmy-all}}</ref><ref name=kurt>{{cite web|first=Kurt|last=Kalata|url=http://www.gamasutra.com/view/feature/3520/the_history_of_dragon_quest.php?print=1|title=The History of Dragon Quest|website=[[Gamasutra]]|accessdate=29 September 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722102055/http://www.gamasutra.com/view/feature/3520/the_history_of_dragon_quest.php?print=1|archivedate=22 July 2015|df=dmy-all}}</ref> Ultima ဂိမ်းတွဲများ (Ultima series)၊ အဲဗားကွက်စ်တ် (EverQuest)ဂိမ်း၊ ဝေါခရက်ဖ်တ် (Warcraft)ဂိမ်းတွဲများ၊ အဲလ်ဒါး စခရိုးစ် (Elder Scrolls)ဂိမ်းတွဲများနှင့် အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ (Middle-earth)စကားလုံးကို ယူငင်ပြီး ထွင်ထားသောဂိမ်းများအပေါ်တွင်လည်းလွှမ်းမိုးချဲ့ထွင်ပေးနိုင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web |first=Perry|last=Douglass |url=http://uk.ign.com/articles/2006/05/18/the-influence-of-literature-and-myth-in-videogames |title=The Influence of Literature and Myth in Videogames |work=[[IGN]] |publisher=[[News Corporation (1980–2013)|News Corp]]|location=New York City|date=17 May 2006 |accessdate=4 January 2012 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160118052856/http://uk.ign.com/articles/2006/05/18/the-influence-of-literature-and-myth-in-videogames |archivedate=18 January 2016 |df=dmy-all }}</ref>
"လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"၏ လွှမ်းမိုးမှုရှိမည့် ကြီးကျယ်သည့်ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကိုဖန်တီးရန်ကြိုးစားကြခြင်းမှ ဤကဲ့သို့သော ပရိသတ်တစ်ချို့ကြိုက်ဂိမ်းများပေါ်ထွက်ဆင်းသက်လာခဲ့ကြသည်ဟု သုသေသနများက ညွှန်းဆိုသည်။<ref>{{cite news|first=Brett A. S.|last=Martin|url=http://www.basmartin.com/wp-content/uploads/2010/08/Martin-2004-JCR.pdf|title=Using the Imagination: Consumer Evoking and Thematizing of the Fantastic Imaginary|work=Journal of Consumer Research|publisher=[[Oxford University Press]]|location=Oxford, England|date=6 September 2012|volume=31|pages=136–14|url-status=live|archivedate=6 September 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120906225502/http://www.basmartin.com/wp-content/uploads/2010/08/Martin-2004-JCR.pdf}}</ref>
===ဂီတပိုင်း===
၁၉၆၅ခု သီချင်းရေးဆရာ Donald Swannက "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ထဲမှ သီချင်းကဗျာ ၆ပုဒ်နှင့် "တွန်ဘွန်ဘာဒီလ်၏ စွန့်စားခန်းများ"မှ ကဗျာတစ်ပုဒ်ကို ဂီတပုံစံအဖြစ် အသက်သွင်းခဲ့သည်။ Swannက တော်ကီးန်အားတွေ့စဉ် စိတ်ကြိုက်သီချင်းများကို ဖွင့်ရန်တောင်းဆိုသောအခါ တော်ကီးန်က Namárië သီချင်း (ဂလက်ဒရီးယယ်၏ သောက)ကိုရွေးချယ်၏။ ယင်းသီချင်းသည် plain chant ပုံစံ (ဂီတသံမပါပဲ သံပြိုင်ရွတ်ဆိုခြင်းမျိုး)ဖြင့်ဖန်တီးထားသည်။<ref>Tolkien had recorded a version of his theme on a friend's tape recorder in 1952. This was later issued by [[Caedmon Records]] in 1975 as part of ''J.R.R. Tolkien reads and sings The Lord of the Rings'' (LP recording TC1478).</ref> ထိုသီချင်းများကို The Road Goes Ever On: A Song Cycleအမည်ဖြင့် ၁၉၆၇တွင် ဖြန့်ချိသည်။<ref>{{cite book|first1=J.R.R.|last1=Tolkien|first2=Donald|last2=Swann|title=''[[The Road Goes Ever On|The Road Goes Ever On: A Song Cycle]]''|publisher=[[Ballantine Books]]|location=New York City|year=1967}}</ref> Caedmonတေးသံသွင်းမှ Swann၏ စန္ဒယားနှင့်အတူ အဆိုတော် William Elvinသီဆိုမှုဖြင့် ''Poems and Songs of Middle Earth''အမည်ရသီချင်းများကို ထိုနှစ်ထဲတွင်ပင်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref>{{Citation |first1=J.R.R. |last1=Tolkien |first2=Donald |last2=Swann |title=Poems and Songs of Middle Earth |publisher=Caedmon Records |location=New York City |year=1967 |type=LP recording |id=TC1231/TC91231}}</ref>
၁၉၇၀ ရော့ခ်ဂီတအဖွဲ့ Led Zeppelinက Ramble On", the Misty Mountains in "Misty Mountain Hop", and Ringwraiths in "The Battle of Evermore"စသည့် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ကို သီးသန့်ရည်ညွှန်းသော သီချင်းတစ်ချို့ကို အသံသွင်းခဲ့သည်။ ၁၉၇၀၌ပင် ဆွီဒင်ဂီတပညာရှင် Bo Hansson ၎င်းဘာသာစကားဖြင့် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ကို ဘာသာပြန်ထားသော 'Sagan om ringen''ကို အခြေခံပြီး ဂီတတေးအယ်လ်ဘမ်တစ်ခု ထုတ်ဝေခဲ့၏။<ref name="snider">{{cite book |first=Charles |last=Snider |pages=120–121 |year=2008 |title=The Strawberry Bricks Guide to Progressive Rock |publisher=Strawberry Bricks |isbn=0-615-17566-X}}</ref> ဤအယ်လ်ဘမ်ကို နိုင်ငံတကာသို့ "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်မှလာသောဂီတများ"အဖြစ် ၁၉၇၂တွင်ဖြန်ချီခဲ့ပေသည်။<ref name="snider" />
တက်သစ်စရော့ခ်အဖွဲ့Rush ၏ ရစ်ဗန်ဒဲသီချင်း(Rivendell)နှင့် နိခရိုမန်ဆာသီချင်း(The Necromancer)သည်လည်း တော်ကီး၏ စေ့ဆော်နိုင်မှုများပင်။ ဤသို့ဖြင့် ထိုခေတ်ကာလ ၁၉၇၀ -၈၀နှစ်များတွင် ဂီတအဖွဲ့ခပ်များများမှ ဤဝတ္ထုပါ အကြောင်းရာတို့ကို အခြေခံပြီး တေးသီချင်းမြောက်များစွာကို သီဆိုထုတ်လုပ်ခဲ့ကြသည်။ အမေရိကန်ဟဲဗီးမက်တယ်လ်အဖွဲ့ (Megadeth)ကလည်း This Day We Fight! နှင့် How the Story Endsဟူ၍ ဇာတ်လမ်းမှလာသော သီချင်းနှစ်ပုဒ်ဖြန့်ချိဖူးသည်။ <ref>{{cite news|first=Andy|last=Greene|url=https://www.rollingstone.com/music/news/ramble-on-rockers-who-love-the-lord-of-the-rings-20121213|title=Ramble On: Rockers Who Love 'The Lord of the Rings' |work=[[Rolling Stone]]|publisher=Wenner Media LLC|location=New York City|date=16 August 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170816094012/http://www.rollingstone.com/music/news/ramble-on-rockers-who-love-the-lord-of-the-rings-20121213 |archive-date=16 August 2017}}</ref> ဂျာမန်ကျေးလက် မက်တယ်လ်အဖွဲ့ Eichenschild သည် ဟော့ဘစ်ထဲမှ ဇာတ်ကောင် "သော်ရင် အိုကန်ရှီးလ်ဒ်"(Thorin Oakenshield)ဖြစ်၏။ ထိုနည်းတူစွာ တော်ကီးန်အခြေခံသီချင်းများလည်းဆိုခဲ့ကြသည်။ နောက်တစ်ဖွဲ့မှာလည်း Thorin Eichenschildအမည်ဖြင့် ၇၀နှစ်များဆီက ကျေးလက်ရော့ခ်အဖွဲ့တစ်ခုလည်းရှိပေသည်။
၁၉၈၈၌ ဒတ်ချ်လူမျိုးတေးရေးသူ၊ ထရွမ်ဗုန်းတီးမှုတ်သူ Johan de Meijက Symphony No. 1 "The Lord of the Ringsကို အပြီးသတ်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၉၌ ထိုသံစုံဂီတဝိုင်းကို Sudler Composition Award ချီးမြင့်ပေးအပ်ခဲ့သည်။ ဒိန်းမတ် တော်ကီးန်တူရိယာအဖွဲ့က "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ဝတ္ထုမှ ကဗျာများ၊သီချင်းများအားလုံးကို ဂီတအဖြစ်ဖန်တီး၍ တစ်ချို့ ရွတ်ဆိုမှုများကို သရုပ်ဆောင် Christopher Lee (ပီတာ ဂျက်ဆန်၏ ရုပ်ရှင်ကားများထဲတွင် ဆာရူမန်နေရာသရုပ်ဆောင်သူ)က လုပ်ဆောင်ပေးခဲ့သည်။
အဆိုတော် အန်ညာ(Enya)ကလည်း ၁၉၉၁၌ Lothlórienအမည်ရှိ ဂီတတေးသွားတစ်ပုဒ် ရေးခဲ့ပြီး "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင် : လက်စွပ်အဖွဲ့ဝင်များ" ရုပ်ရှင်အတွက် "May It Be" သီချင်း (အင်္ဂလိပ်၊ Quenya ဘာသာဖြင့် သီဆို)၊ Aníronသီချင်း (Sindarinဖြင့်ဆို )စသည်များကိုရေးစပ်၍ သီဆိုခဲ့သည်။
===ခေတ်ပေါ်ယဉ်ကျေးမှုအပေါ်သို့ အကျိုးသက်ရောက်မှုများ===
[[File:Matamata sign.jpg|thumb|right|ရုပ်ရှင်သုံးတွဲကို ရိုက်ကူးရာနေရာ နယူးဇီလန်၊မဟတ္တန်ရှိ ဆိုင်းဘုတ် "ဟောဘစ်တန်မှ ကြိုဆိုပါ၏"]]
၁၉၅၀ စတင်ထုတ်ဝေခဲ့သည်မှစ၍ အထူးသဖြင့် ၁၉၆၀-၇၀ တောက်လျှောက်ကာလများတွင် ရှိရင်းဆွဲပုံစံများမှ ကွဲထွက်သော တန်ပြန်ယဉ်ကျေးမှုသဘော၊ တန်ပြန်တော်လှန်သောဇာတ်အိမ်ကြီးများကို ဖက်တွယ်သောခေတ်များ၌ ခေတ်ပေါ်ထုံးတမ်းဓလေ့များအပေါ်တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်အကျိုးသက်ရောက်မှုရှိခဲ့သည်။<ref>{{cite book |first=Raymond|last=Feist|title=Meditations on Middle-earth|year=2001 |publisher=[[St. Martin's Press]] |location=New York city|isbn=0-312-30290-8}}</ref> "Frodo Lives!" နှင့် "Gandalf for President" ဆိုသော စကားစုနှစ်ခုသည် အမေရိကန်တော်ကီးန်ပရိသတ်များကြားတွင် ထိုစဉ်က ခေတ်စားခဲ့သော ဝေါဟာရများဖြစ်ကြသည်။<ref>{{cite book |first=Humphrey|last=Carpenter |title=''J. R. R. Tolkien: A Biography'' |url=https://archive.org/details/jrrtolkienbiogra00carp_0|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|location=Boston, Massachusetts|isbn=0-618-05702-1 |year=2000}}</ref>
၁၉၆၉ ၌ တော်ကီးန် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"နှင့် "ဟော့ဘစ်" ကုန်ပစ္စည်းရောင်းပိုင်ခွင့်(merchandising rights)ကို United Artistsသို့ ငွေကြေးပေါင် ၁၀,၀၀၀ဖြင့် အလုံးအရင်းပေးရန်ဆိုသော သဘောတူညီချက်ဖြင့် ရောင်းချသည်။<ref>{{cite news|title=Tolkien sold film rights for £10,000|url=http://www.thisislondon.co.uk/news/article-812509-tolkien-sold-film-rights-for-10000.do|archive-url=https://archive.is/20120914165119/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-812509-tolkien-sold-film-rights-for-10000.do|url-status=dead|archive-date=14 September 2012|newspaper=London Evening Standard|date=12 July 2001|accessdate=20 November 2011|archivedate=14 September 2012|archiveurl=https://archive.is/20120914165119/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-812509-tolkien-sold-film-rights-for-10000.do}}</ref> စာရေးသူနှင့်Allen & Unwin စာပေကိုပေးရနိုင်သည့် "ကုန်ကျစရိတ်ပါပြီးနောက် မူပိုင်ခွင့်"(royalty)ခ ၇.၅%ပါဝင်သည်။<ref>{{cite news|first=Brett|last=Pulley|authorlink=|title='Hobbit' Heirs Seek $220 Million for 'Rings' Rights (Update1)|url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aiAEIATGLREU|work=|publisher=Bloomberg|date=15 July 2009|accessdate=20 November 2011|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120802173616/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aiAEIATGLREU|archivedate=2 August 2012|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite news |first=John |last=Harlow |authorlink= |title= Hobbit movies meet dire foe in son of Tolkien
|url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/film/article3999008.ece |work= The Times Online
|publisher= The Times
|date= 28 May 2008
|accessdate=24 July 2008 | location=London}}</ref> စာရေးသူသေပြီး သုံးနှစ်အကြာ ၁၉၇၆တွင် United Artistsက မူပိုင်ခွင့်ကို Saul Zaentz Companyကို ရောင်းချပြီး ယခု၌ Tolkien Enterprisesအမည်ဖြင့် ကုန်သွယ်ရောင်းချသည်။ ထိုချိန်မှစတင်၍ ဤဝတ္ထုနှင့်ပတ်သတ်ပြီး အခွင့်အာဏာပိုင်ဆိုင်ခွင့်များကို Tolkien Enterprisesက လက်ခံအတည်ပြုသည်။ သို့ရာတွင် အမျိုးမျိုးသော ပုံဖော်တင်ဆက်မှုများထဲ၌ပါဝင်သော ရုပ်ပုံ၊ဇာတ်ကောင်ပုံစံတို့၏ သီးသန့်ဉာဏပိုင်းဆိုင်ရာပိုင်ဆိုင်ခွင့်(intellectual property rights)သည်ကား ထိုတင်ဆက်သူများထံတွင်သာရှိလေသည်။<ref>{{cite book |title=The Lord of the Rings: Popular Culture in Global Context|first=Ernest |last=Mathijs|publisher=Wallflower Press |isbn=1-904764-82-7|page=25 |year=2006}}</ref>
၁၉၆၀မှစတင်၍ ပုံဖော်တင်ဆက်မှုများမှ စီးပွားရေးအကျိုးအမြတ်ထုတ်ယူခြင်းပြင်ပ၌ ပိုစတာများ၊ ပြက္ခဒိန်များ၊ ရုပ်တုငယ်လေးများ၊ ကွန်ပြူတာ ဗီဒီယိုဂိမ်းများ၊ စားပွဲတင်ဂိမ်းများ၊ role-playing gameများစသဖြင့် မြောက်များစွာရှိခဲ့လေသည်။
ဤဇာတ်လမ်း၊ ဇာတ်ကောင်များနှင့်ပတ်သက်ပြီးဂီတသီချင်းပေါင်းများစွာကို အဖွဲ့များစွာမှ သီဆိုခဲ့ကြလေသည်။
၂၀၁၉ နိုဝင်ဘာ ၅ ဘီဘီစီသတင်းတွင် "လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်"ကို လွှမ်းမိုးနိုင်သော ဝတ္ထု(၁၀၀)၌ ထည့်သွင်းတင်ပြခဲ့လေသည်။ <ref name=Bbc2019-11-05/>
==မှတ်စု==
{{notelist}}
==ကိုးကား==
{{Reflist|30em|refs=
<ref name=Bbc2019-11-05>
{{cite news
| url = https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-50302788
| title = 100 'most inspiring' novels revealed by BBC Arts
| work = [[BBC News]]
| date = 2019-11-05
| archiveurl =
| archivedate =
| accessdate = 2019-11-10
| url-status = live
| quote = The reveal kickstarts the BBC's year-long celebration of literature.
}}
</ref>
}}
==ဆက်လက်ဖတ်ရှုရန်==
* {{cite book|last=Carter|first=Lin|title=[[Tolkien: A Look Behind The Lord of the Rings]]|year=1969|publisher=Ballantine Books|isbn=0-345-27539-X|authorlink=Lin Carter}}
* {{cite book|last=Day|first=David|title=The World of Tolkien: Mythological Sources of the Lord of the Rings|year=2004|publisher=Gramercy Books|isbn=978-0-517-22317-8|authorlink=David Day (Canadian writer)}}
* {{cite book|last=Drout|first=Michael D. C.|title=[[J.R.R. Tolkien Encyclopedia]]|year=2006|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-96942-0|authorlink=Michael Drout}}
* Foster, Robert (1978). ''The Complete Guide to Middle-Earth: from "The Hobbit" through "The lord of the Rings" and Beyond''. Rev. and enl. ed. Ballantine Books. ''N.B''.: An alphabetical dictionary of personages and lore in this body of works by J. R. R. Tolkien. {{ISBN|0-7394-3297-4}} hdbk.
* {{cite book|last=Hammond|first=Wayne G.|title=[[The Lord of the Rings: A Reader's Companion]]|year=2005|publisher=Houghton Mifflin Co.|isbn=0-618-64267-6|authorlink=Wayne G. Hammond|author2=[[Christina Scull]] }}
* Glyer, Diana Pavlac (2007). ''The Company They Keep: C. S. Lewis and J. R. R. Tolkien as Writers in Community''. Kent State University Press. {{ISBN|0-87338-890-9}}.
* [[Christina Scull]] and [[Wayne G. Hammond]], ''[[The J. R. R. Tolkien Companion and Guide]]'' (2006), {{ISBN|0-618-39113-4}}
* [[Christopher Tolkien]] (ed.), ''[[The History of The Lord of the Rings]]'', 4 vols (1988–1992).
* [[J. R. R. Tolkien]], ''[[On Fairy Stories]]''
==ပြင်ပလင့်ခ်များ==
{{commons category|The Lord of the Rings}}
{{Wikiquote}}
{{Wikivoyage|The Lord of the Rings tourism}}
*[http://www.tolkien.co.uk Tolkien website of Harper Collins] (the British publisher)
*[http://www.houghtonmifflinbooks.com/features/lordoftheringstrilogy/ Tolkien website of Houghton Mifflin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210424073011/http://www.houghtonmifflinbooks.com/features/lordoftheringstrilogy/ |date=24 April 2021 }} (the American publisher)
*[http://www.glyphweb.com/arda/ ''The Encyclopedia of Arda: An Interactive Guide to the Works of J.R.R. Tolkien'']
*[http://www.tolkienlibrary.com ''The Tolkien Library'']
<!--spacing, please do not remove-->
[[Category : နိုင်ငံတကာ စာအုပ်များ]]
[[Category : ဗြိတိသျှ စာပေ]]
taj8vmprptvt4awh0x9i5v02erird3v
တစ်တော့
0
116332
751928
732959
2022-07-21T15:23:48Z
InternetArchiveBot
61272
ရင်းမြစ် 1 ခုကို ကယ်ဆယ်ပြီး 0 ခုကို လင့်ခ်သေအဖြစ် စာတွဲပြီးပါပြီ) #IABot (v2.0.8.8
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox software
| name = TikTok
| logo = Tiktok logo.svg
| logo size =
| screenshot = TikTok app screenshot.png
| screenshot size = 220
| caption = A screenshot of the TikTok app, as seen in the United States.
| author =
| developer = [[ဘိုက်ဒန်းစ်]]
| released = {{Start date and age|df=yes|2016|9}}
| latest release version = 13.0.3
| latest release date = 8 September 2019
| operating system = [[iOS]], [[Android (operating system)|Android]]
| size = 308.3 MB (iOS)<ref>{{cite web|url=https://itunes.apple.com/app/tiktok-real-short-videos/id835599320?mt=8|title=TikTok – Real Short Videos|website=App Store}}</ref>
<br>80.19 MB (Android)<ref>{{cite web|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.ss.android.ugc.trill|title=TikTok|website=Play Store}}</ref>
| language = Arabic, Bengali, Burmese, Cebuano, English, French, German, Greek, Gujarati, Hindi, Indonesian, Italian, Japanese, Javanese, Kannada, Korean, Malay, Malayalam, Marathi, Oriya, Polish, Portuguese, Punjabi, Russian, Simplified Chinese, Spanish, Swedish, Tagalog, Tamil, Telugu, Thai, Traditional Chinese, Turkish, Ukrainian, Vietnamese
| language count = 33
| language footnote = <ref name="tunes">{{cite web|title=Tik Tok – including musical.ly|url=https://itunes.apple.com/app/tiktok-real-short-videos/id835599320|work=[[iTunes]]|accessdate=3 August 2018}}</ref>
| genre = [[:en:Video hosting service|Video sharing]]
| license = [[Freeware]]
| alexa =
| website = [https://www.tiktok.com/ tiktok.com] (English)<br>[https://www.douyin.com/ douyin.com] (Chinese)
}}
{{Infobox Chinese
|title=Douyin (TikTok)
|c=抖音
|p=Dǒuyīn
|mi={{IPAc-cmn|d|ou|3|.|yin|1}}
|l="vibrating sound"
}}
'''တစ်တော့''' (TikTok) သည် iOS နှင့် အန်းဒရွိုက်တို့တွင် အသုံးပြုနိုင်သည့် ဗီဒီယိုအတိုများ၊ ဟာသများ စသည်တို့ကို ဝေမျှဖန်တီးနိုင်သည့် လူမှုမီဒီယာဗီဒီယိုဆော့ဝဲတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ထိုဆော့ဝဲကို ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် [[ဘိုက်ဒန်းစ်]] မှ တရုတ်နိုင်ငံပြင်ပ ဈေးကွက်တွင် ဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ [[ဘိုက်ဒန်းစ်]] သည် ၂၀၁၆ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလတွင် တရုတ်နိုင်ငံဈေးကွက်တွင် Douyin (တရုတ်ဘာသာဖြင့်抖音) ကို ဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ တစ်တော့နှင့် Douyin သည် အတူတူပင် ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ၎င်းနှစ်ခုသည် မတူညီသည့် ဆာဗာများပေါ်တွင် အလုပ်လုပ်ဆောင်ကြသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ဆင်ဆာကန့်သတ်ချက်များကို လိုက်နာဆောင်ရွက်ရန်အတွက် ဖြစ်သည်။ ဤအပ်ပလီကေးရှင်းသည် အသုံးပြုသူများအား သုံးစက္ကန့်မှ ငါးစက္ကန့်အထိ ကြာမြင့်သည် ဗီဒီယိုအတိုများ ပြုလုပ်နိုင်ခြင်း၊ သုံးစက္ကန့်မှ ၆၀ စက္ကန့်အထိ ကြာမြင့်သည့် short looping ဗီဒီယိုများ ပြုလုပ်ခြင်း စသည်တို့ကို ဆောင်ရွက်နိုင်သည်။ တစ်တော့သည် အာရှ၊ အမေရိကန်နှင့် ကမ္ဘာ့အခြားနေရာများတွင် လူသိများ ထင်ရှားသည်။<ref>{{Cite web|url=https://theindustryobserver.thebrag.com/tik-tok-most-popular-app/|title=TikTok is fast becoming the most popular app in the world|date=2018-11-04|website=The Industry Observer|language=en-AU|access-date=2019-04-30}}</ref> တစ်တော့ကို တရုတ်နိုင်ငံတွင် အသုံးပြု၍ မရပေ။ တစ်တော့၏ ဆာဗာသည် တစ်တော့အသုံးပြု၍ ရသည့်နိုင်ငံများတွင် တည်ရှိသည်။<ref>{{Cite news|url=https://www.guidingtech.com/top-tiktok-musically-app-tips-tricks/|title=Top 10 TikTok (Musical.ly) App Tips and Tricks|last=Ltd|first=Guiding Media Pvt|date=2 October 2018|work=Guiding Tech|access-date=20 November 2018|language=en-in}}</ref><ref>{{cite web|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.zhiliaoapp.musically&hl=en|title=TikTok – Apps on Google Play|website=play.google.com|language=en|access-date=20 November 2018}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/forget-the-trade-war-tiktok-is-chinas-most-important-export|title=Forget The Trade War. TikTok Is China’s Most Important Export Right Now.|last=|first=|date=16 May 2019|work=Buzz Feed News|access-date=24 May 2019}}</ref>
၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် တစ်တော့သည် အမေရိကန်နိုင်ငံ၌ အောက်တိုဘာလတွင် ဒေါင်းလုပ်ပြလုပ်မှုအများဆုံ: အပ် (app) တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ၎င်းသည် ဈေးကွက် ၁၅၀ ခုတွင် ရရှိနိုင်ပြီး ဘာသာစကား ၇၅ မျိုးကိုလည်း အထောက်အပံ့ပေးထားသည်။<ref>{{cite news |title=Tik Tok, a Global Music Video Platform and Social Network, Launches in Indonesia |url=https://en.prnasia.com/releases/apac/Tik_Tok_a_Global_Music_Video_Platform_and_Social_Network_Launches_in_Indonesia-187963.shtml}}</ref><ref name=":2">{{Cite news|url=https://walkthechat.com/douyin-became-chinas-top-short-video-app-500-days/|title=How Douyin became China's top short-video App in 500 days – WalktheChat|date=25 February 2018|work=WalktheChat|access-date=15 March 2018}}</ref> ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် တရုတ်နိုင်ငံရှိ အန်းဒရွိုက်အသုံးပြုသူများ မပါဝင်ဘဲ တစ်ကမ္ဘာလုံးအတိုင်းအတာအနေဖြင့် တစ်တော့သည် Douyin နှင့်အတူ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒေါင်းလုတ်ပြုလုပ်မှုသည် တစ်ဘီလီယံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။<ref>{{Cite news|url=https://sensortower.com/ios/publisher/publisher/1322881000|title=TikTok Pte. Ltd.|work=Sensortower|access-date=24 May 2019}}</ref>
==သမိုင်း==
===တိုးတက်လာမှု===
Douyin ကို [[ဘိုက်ဒန်းစ်]] သည် တရုတ်နိုင်ငံ၌ ၂၀၁၆ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလတွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ Douyin သည် ရက် ၂၀၀ ဖြင့် ထုတ်ထုပ်ခဲ့ပြီး တစ်နှစ်အတွင်း အသုံးပြုသူသည် ၁၀၀ မီလီယံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ထို့အပြင် နေ့စဉ်ကြည့်ရှုသူအရေအတွက်သည် တစ်ဘီလီယံကျော်ပင် ရှိသည်။ တစ်တော့ကို နိုင်ငံတကာဈေးကွက်သို့ ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလတွင် စတင်ဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ ၂၃ ရက်နေ့တွင် ထိုင်းနိုင်ငံနှင့် အခြားနိုင်ငံများတို့တွင် မိုင်ဘိုင်းအပ်များ ဒေါင်းလုပ်ပြုလုပ်မှုတွင် နံပါတစ်ချိတ်ခဲ့သည်။ တစ်တော့ကို ဒေါင်းလုပ်ပြုလုပ်မှုသည် အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် ၈၀ မီလီယံရှိပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် ၈၀၀ မီလီယံ ရှိခဲ့သည်။ ဤအချက်အလက်သည် တရုတ်နိုင်ငံရှိ အန်းဒရွိုက်အသုံးပြုသူများ မပါဝင်သည့်အချက်အလက်ဖြစ်ပြီး mobile research firm Sensor T ower မှ ပြုလုပ်ထားသည့် အချက်အလက် ဖြစ်သည်။ Jimmy Fallonand Tony Hawkhave အပါအဝင် လူသိများထင်ရှာသူများ (ဆယ်လီများ) သည် ၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ နိုင်ဝင်ဘာလတွင် တစ်တော့ကို အသုံးပြုချိတ်ဆက်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ စက်တင်လာလ ၃ ရက်နေ့တွင် တစ်တော့နှင့် NFL သည် ကာလရှည်မိတ်ဖက်အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။ မိတ်ဖက်ဖြစ်မှုတွင် တရားဝင် NFL အကောင့်တစ်ခုကို စတင်ပါက တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ ဝါသနာတူသူများဆီသို့ NFL အကြောင်းအရာများကို ဆောင်ကြည်းပေးမည် ဖြစ်သည်။<ref>{{Cite news|url=https://jingdaily.com/douyin-luxury-brands/|title=Is Douyin the Right Social Video Platform for Luxury Brands? {{!}} Jing Daily|date=11 March 2018|work=Jing Daily|access-date=30 October 2018|language=en-US}}</ref><ref>{{cite web|url=https://walkthechat.com/douyin-became-chinas-top-short-video-app-500-days/|title=How Douyin became China's top short-video App in 500 days|last=Graziani|first=Thomas|date=30 July 2018|website=WalktheChat|language=en-US|access-date=3 January 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://technode.com/2018/06/15/8-lessons-douyin/|title=8 Lessons from the rise of Douyin (Tik Tok) · TechNode|date=15 June 2018|website=TechNode|language=en-US|access-date=3 January 2019}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://en.prnasia.com/releases/apac/Tik_Tok_a_Global_Music_Video_Platform_and_Social_Network_Launches_in_Indonesia-187963.shtml|title=Tik Tok, a Global Music Video Platform and Social Network, Launches in Indonesia|access-date=30 October 2018|language=en-us}}</ref><ref>{{cite web|url=http://thailand.shafaqna.com/EN/TH/738296|title=Tik Tok, Global Short Video Community launched in Thailand with the latest AI feature, GAGA Dance Machine The very first short video app with a new function based on AI technology|website=thailand.shafaqna.com|access-date=15 March 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2018/11/21/tech/tiktok-app/index.html|title=TikTok is the latest social network sensation|last=Yurieff|first=Kaya|date=21 November 2018|website=Cnn.com|archive-url=|archive-date=|url-status=|access-date=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theverge.com/2018/11/15/18095446/tiktok-jimmy-fallon-tony-hawk-downloads-revenue|title=TikTok surges past 6M downloads in the US as celebrities join the app|last=Alexander|first=Julia|date=15 November 2018|website=The Verge|access-date=3 January 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://variety.com/2018/digital/news/tiktok-jimmy-fallon-musically-app-downloads-1203032629/|title=TikTok App Nears 80 Million U.S. Downloads After Phasing Out Musical.ly, Lands Jimmy Fallon as Fan|last=Spangler|first=Todd|last2=Spangler|first2=Todd|date=20 November 2018|website=Variety|language=en|access-date=3 January 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://social.techcrunch.com/2019/09/03/the-nfl-joins-tiktok-in-multi-year-partnership/|title=The NFL joins TikTok in multi-year partnership|website=TechCrunch|language=en-US|access-date=2019-09-05}}</ref>
===musical.lyMerger===
၂၀၁၇ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၉ ရက်နေ့တွင် တစ်တော့၏ မိခင်ကုမ္ပဏီဖြစ်သည့် [[ဘိုက်ဒန်းစ်]] သည် musical.ly ကို ဝယ်ယူရန်အတွက် ဒေါ်လာ တစ်ဘီလီယံ သုံးစွဲခဲ့သည်။ musical.ly သည် ရှန်ဟိုင်းတွင် အခြေစိုက်ပြီး ကယ်လီဖိုးနီးယား၊ ဆန်တာမိုနီကာတွင်လည်း ရုံတစ်ခုတည်ရှိသည့် စွန့်ဦးတီထွင်သည့် လူသိများထင်ရှားသော လူမှုမီဒီယာပလက်ဖောင်းတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် အမေရိကန်နိုင်ငံရှိ ဆယ်ကျော်သက်ဈေးကွက်ကို ဦးတည်ထားသည်။ <ref>{{cite web|url=https://www.wsj.com/articles/lip-syncing-app-musical-ly-is-acquired-for-as-much-as-1-billion-1510278123|title=Social-Media App Musical.ly Is Acquired for as Much as $1 Billion|last1=Lin|first1=Liza|last2=Winkler|first2=Rolfe|date=9 November 2017|website=|publisher=|via=www.wsj.com|archive-url=|archive-date=|url-status=|access-date=}}</ref><ref name="BusinessInsider">{{Cite news|url=http://uk.businessinsider.com/social-video-app-musically-acquired-for-up-to-1-billion-2017-11?r=US&IR=T|title=Social video app Musical.ly acquired for up to $1 billion|work=Business Insider|access-date=5 September 2018}}</ref>
၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၂ ရက်နေ့တွင် တစ်တော့သည် musical.ly နှင့်တူ အမေရိကန်နိုင်ငံရှိ လူငယ်ထုအကြား ဒီဂျစ်တယ်ပလက်ဖောင်းကို ပိုမိုမြှင့်တင်နိုင်ရန်အလို့ငှာ ပိုမိုကြီးမားသည့် ဗီဒီယိုအဆက်အသွယ်တစ်ကို ဖန်တီးရန် ပူးပေါင်းခဲ့သည်။ musical.ly သည် လူမှုမီဒီယာဗီဒီယိုပလက်ဖောင်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး အသုံးပြုသူများကို ဟာသဗီဒီယိုများ ဖန်တီးနိုင်ရန် ခွင့်ပြုထားသည်။ ၎င်းကို ၂၀၁၄ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လတွင် တရားဝင်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref name="BusinessInsider" /><ref>{{cite web|url=https://www.msn.com/en-us/music/news/musically-is-going-away-users-to-be-shifted-to-bytedance-e2-80-99s-tiktok-video-app/ar-BBLovl1|title=Musical.ly Is Going Away: Users to Be Shifted to Bytedance’s TikTok Video App|website=www.msn.com|access-date=13 August 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://beebom.com/musical-ly-app-to-be-shut-down-users-will-be-migrated-to-tiktok/|title=Musical.ly App To Be Shut Down, Users Will Be Migrated to TikTok|last=Kundu|first=Kishalaya|date=2018-08-02|website=Beebom|language=en-US|access-date=2019-04-30}}</ref>
===အခြားဈေးကွက်များသို့ တိုးချဲ့ခြင်း===
၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် တစ်တော့သည် ဈေးကွက် ၁၅၀ ကျော်တွင် ရရှိနေပြီ ဖြစ်သည်။ ဘာသာစကား ၇၅ ခုကိုလည်း အထောက်အပံ့ပေးထားသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.xinhuanet.com/english/2018-07/17/c_137330644.htm|title=Chinese video sharing app boost 500 monthly active users|accessdate=11 October 2019|archivedate=10 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181010150345/http://www.xinhuanet.com/english/2018-07/17/c_137330644.htm}}</ref><ref>{{cite news|url=https://jingdaily.com/douyin-not-for-luxury-brands/|title=Why China's Viral Video App Douyin is No Good for Luxury {{!}} Jing Daily|date=13 June 2018|work=Jing Daily}}</ref> CNBC by Sensor Tower မှ အချက်အလက်များအရ တစ်တော့ကို အက်ပဲအပ်စတိုးမှ ဒေါင်းလုတ်ပြုလုပ်သည့်အရေအတွက်သည် ၂၀၁၈ ပထမနှစ်ဝက်ပြည့်သည့်အချိန်တွင် ၁၀၄ မီလီယံ ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဖေ့ဘွတ်၊ ယူကျုနှင့် အင်စတာဂရမ် စသည်တို့ကို ကျော်လွန်သွားကာ ထိုအချိန်တွင် ကမ္ဘာ့ဒေါင်းလုပ်ပြုလုပ်မှု အများဆုံး iOS အပ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.cnbc.com/2018/09/19/short-video-apps-like-douyin-tiktok-are-dominating-chinese-screens.html|title=The biggest trend in Chinese social media is dying, and another has already taken its place|last=Chen|first=Qian|date=18 September 2018|work=CNBC|access-date=16 November 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://techcrunch.com/2018/11/02/tiktok-surpassed-facebook-instagram-snapchat-youtube-in-downloads-last-month/|title=TikTok surpassed Facebook, Instagram, Snapchat & YouTube in downloads last month|website=TechCrunch|language=en-US|access-date=10 December 2018}}</ref>
===Douyin===
တစ်တော့၏ သီးခြားအပ်တစ်ခုဖြစ်သည့် Douyinကို Developer ဝဘ်ဆိုက်များတွင် ရနိုင်သည်။ Douyin ကို ၂၀၁၆ ခုနှစ်၊ စတင်ဘာလ စတင်ဖြန့်ဝေကတည်းက တစ်တော့ကဲ့သို့ တူညီသည့် အပ်တစ်ခု အနေဖြင့် ထိန်းသိမ်းမွမ်းမံမှုများ ပြုလုပ်သည်။ Douyin ကို စိတ်ဝင်စားမှုများ ရှိလာစေရန်အတွက် တရုတ်နိုင်ငံရှိ ထင်ရှားသူ (ဆယ်လီ) များကို ငှားရမ်းကာ ကြော်ငြာမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=https://www.douyin.com/|title=【抖音短视频】记录美好生活-Douyin.com|website=www.douyin.com|access-date=5 January 2019}}</ref> ဥပမာအနေဖြင့် ၂၀၁၈ ခုနှစ် Spring Festival Gala တွင် ပြုလုပ်ခဲ့သည့် ကြော်ငြာလှုံ့ဆော်မှုတစ်ခုတည်းကြောင့်ပင် အသက်ဝင်အသုံးပြုလျက်ရှိသည့် အသုံးပြုသူသည် နေ့စဉ် ၇၀ မီလီယံအထိ ရှိလာခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် Douyin သည် Modern Skyto monetize music နှင့်အတူ မိတ်ဖတ်အဖြစ် ထုတ်ဖော်ပြောကြားခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=https://www.dragonsocial.net/blog/tik-tok-china-short-video/#one|title=Tik Tok-The #1 App in China (THE NEXT SNAPCHAT!)|last=Li|first=Wilson|date=13 June 2018|website=Dragon Social|archive-url=|archivedate=|url-status=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://chinamusicbusinessnews.com/?p=1843|title=Douyin launches partnership with Modern Sky to monetize music|last=|first=|date=|work=|access-date=15 March 2018|accessdate=11 October 2019|archivedate=10 March 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180310010353/http://chinamusicbusinessnews.com/?p=1843}}</ref>
==အင်္ဂါရပ်များ==
တစ်တော့မိုဘိုင်းအပ်သည် အသုံးပြုသူများအား မိမိကိုယ်တိုင် ဗီဒီယိုအတိုများ ပြုလုပ်နိုင်အောင် ဆောက်ရွက်ထားသည်။ ထိုဗီဒီယိုတွင် နောက်ခံတေးဂီတ ထည့်သွင်းခြင်း၊ ဗီဒီယိုကို အနှေးအမြန်ပြုလုပ်ခြင်းနှင့် အခြား filter တစ်ခုကို အသုံးပြုကာ တည်းဖြတ်နိုင်အောင် ဆောင်ရွက်ပေးထားသည်။<ref name="J. Xiao Yu March 3, 2019">{{cite journal |last1=Xiao Yu |first1=Jiang|date=3 March 2019 |title=Research on TikTok APP Based on User-Centric Theory |url=http://www.scholink.org/ojs/index.php/asir/article/view/1805|journal=Applied Science and Innovative Research |volume=3 |issue=1 |pages=28–36 |doi=10.22158/asir.v3n1p28 |access-date=3 March 2019 }}</ref> ဗီဒီယို ပြုလုပ်ရာတွင် အသုံးပြုသူသည် music genres များရှိ များပြားလှသည့် ဂီတများဖြင့် နောက်ခံတေး ထည့်သွင်းခြင်း၊ filter ကို အသုံးပြုကာ တည်းဖြတ်ခြင်း၊ ဗီဒီယို၏ အလျင် (speed) ကို ချိန်၍ အနှေးအမြန် ပြလုပ်ချိန်ညှိခြင်း စသည်တို့ကို အပ်လုပ် (upload) မပြုလုပ်မီ ပြုလုပ်နိုင်သည်။ ထို့ပြင် ထိုဗီဒီယိုကို တစ်တော့နှင့် အခြားသော လူမှုပလက်ဖောင်းများသို့လည်း မျှဝေနိုင်သည်။<ref>{{Cite news|url=https://www.wired.com/story/how-to-use-tik-tok/|title=How to Use TikTok: Tips for New Users|last=Matsakis|first=Louise|date=2019-03-06|work=Wired|access-date=2019-05-24|issn=1059-1028}}</ref><ref name="TechCrunch">{{Cite news|url=https://techcrunch.com/2018/09/03/tiktok-reactions/|title=TikTok adds video reactions to its newly-merged app|work=TechCrunch|access-date=20 November 2018|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.nationmultimedia.com/detail/lifestyle/30346044|title=Tik Tok lets you duet with yourself, a pal, or a celebrity|website=The Nation|language=en|access-date=2019-05-24|accessdate=11 October 2019|archivedate=26 June 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190626182740/http://www.nationmultimedia.com/detail/lifestyle/30346044}}</ref>
===ဉာဏ်ရည်တု===
တစ်တော့သည် အသုံးပြုသူများ၏ တုံ့ပြန်မှုများ၊ နှစ်သက်မှုများကို သိရှိနိုင်ရန်အတွက် ဉာဏ်ရည်တု (Artificial Intelligence) ကို အသုံးပြုထားသည်။<ref>{{cite web|url=https://www.techinasia.com/bytedance-overseas-expansion-strategy-break-down|title=Tech in Asia – Connecting Asia's startup ecosystem|website=www.techinasia.com|language=en-US|access-date=7 January 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://medium.com/beautytech-jp/how-cutting-edge-ai-is-making-chinas-tiktok-the-talk-of-town-4dd7b250a1a4|title=How cutting-edge AI is making China’s TikTok the talk of town|last=BeautyTech.jp|date=15 November 2018|website=Medium|access-date=7 January 2019}}</ref>
==တုံ့ပြန်မှုများ==
တစ်တော့ကို အက်ပဲအပ်စတိုးမှ ဒေါင်းလုပ်ပြုလုပ်သည့်အရေအတွက်သည် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ပထမနှစ်ဝက်တွင်ပင် ကမ္ဘာ့ဒေါင်းလုပ်ပြုမှုအများဆုံး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ဒေါင်းလုပ်ပြုလုပ်မှုသည် ၁၀၄ မီလီယမ်ကြိမ် ရှိသည်။ ထိုအရေအတွက်မှာ PUBG Mobile, ယူကျု၊ Whatsapp နှင့် အင်စတာဂရမ်တို့ကို တစ်ချိန်တည်းတွင် ကျော်ဖြတ်သွားသည့် အရေအတွက် ဖြစ်ခဲ့သည်။ လေ့လာမှုများတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၌ တစ်နှစ်အတွင်း ဗီဒီယိုအတိုပေါင်း ၉၄.၇၉ သန်း တိုးတက်များပြားလာခဲ့သည်ဟု ပြသထားသည်။ တစ်တော့အပ်သည့် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ လူသိများသူများ (ဆယ်လီများ) အကြားတွင် ၎င်း၏ ထင်ရှားမှု၊ လူမှုရေးလွှမ်းမိုးနိုင်မှု စသည်တို့အတွက် ထင်ရှားလာခဲ့သည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင် လူသိအများဆုံး virtua TikTok သို့မဟုတ် meme မှာ “hit or miss” ဖြစ်သည်။ ၎င်းကို တစ်တော့ဗီဒီယိုလေးသန်းကျော်တွင် အသုံးပြုထားကြသည်။<ref>Hou. L., M.C.A., October 2018, Graduate School, Bangkok University Study on the Perceived Popularity of Tik Tok (75pp.) Advisor: Assoc. Prof. Rose ChongpornKomolsevin, Ph.D.</ref><ref>{{cite news|url=https://asia.nikkei.com/Life-Arts/Arts/J-pop-song-finds-new-life-in-China-a-decade-on|title=J-pop song finds new life in China, a decade on|work=Nikkei Asian Review}}</ref><ref>{{cite web|url=https://kr-asia.com/bytedance-general-manager-zhang-nan-tik-tok-meshes-with-chinas-consumption-upgrade-trends/|title=How Does Tik Tok Outperform Tencent’s Super App WeChat and Become One of China’s Most Popular Apps? (Part 1)|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thatsmags.com/china/post/22198/viral-karma-s-a-bitch-meme-takes-chinese-video-app-by-storm|title=Viral 'Karma's a Bitch' Meme Takes Chinese Video App by Storm|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nst.com.my/lifestyle/bots/2018/04/353909/enhancing-chin-hand-thingy|title=Enhancing that 'chin on a hand' thingy|last=Balois|first=Lim|date=6 April 2018|website=www.nst.com.my}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.asiaone.com/business/tik-tok-a-global-music-video-platform-and-social-network-launches-in-indonesia|title=Tik Tok, a Global Music Video Platform and Social Network, Launches in Indonesia|work=AsiaOne}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.shine.cn/feature/lifestyle/1804062691/|title=Wannabe stars fuel video fad – SHINE|work=SHINE}}</ref><ref name="pitchfork">{{cite web |title=How TikTok Gets Rich While Paying Artists Pennies |url=https://pitchfork.com/features/article/the-great-music-meme-scam-how-tiktok-gets-rich-while-paying-artists-pennies/ |website=[[Pitchfork (website)|Pitchfork]] |date=12 February 2019 |accessdate=20 May 2019}}</ref><ref name="pitchfork"/>
===သီးသန့်တည်ရှိမှု၊ ဆိုက်ဘာအနိင်ကျင့်မှုနှင့် စွဲလမ်းမှုများ===
အခြားသော ပလက်ဖောင်းများကဲ့သို့ပင် နိုင်ငံများစွာရှိ ဂျာနယ်လစ်များသည် အပ်နှင့်ပတ်သက်၍ သီးသန့်တည်ရှိမှုနှင့် ပတ်သက်ပြီး စိုးရိမ်မှုမြင့်တက်လာခဲ့သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းသည် ကလေးများတွင် အလွန်ရေပန်းစားလျက် ရှိသည်။ ထို့ပြင် ဖော်ပြလှစ်ပြမှုများသည် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်မှုများ ဖြစ်လာနိုင်သည့် အတွက် ဖြစ်သည်။<ref name="2018-11-16-cnetfr">{{cite web|url=https://www.cnetfrance.fr/news/les-dangers-de-tik-tok-pour-vos-enfants-et-comment-s-en-premunir-39876613.htm|title=Les dangers de Tik Tok pour vos enfants et comment s'en prémunir|website=CNET France}}</ref> <ref name="2018-11-16-cnetfr"/><ref>{{cite web|url=https://www.wnct.com/news/national/tik-tok-app-raises-concerns-for-young-users/1461767694|title=Tik Tok app raises concerns for young users|first=|last=WSPA|date=20 September 2018|website=WNCT}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.scmp.com/news/hong-kong/community/article/2147993/tik-tok-worlds-most-popular-iphone-app-under-fire-over-lack|title=Tik Tok, currently the world’s most popular iPhone app, under fire over lack of privacy settings – Tech News – The Star Online|first=Karen|last=Zhang|website=www.scmp.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://motherboard.vice.com/en_us/article/j5zbmx/tiktok-the-app-super-popular-with-kids-has-a-nudes-problem|title=TikTok, the App Super Popular With Kids, Has a Nudes Problem|first1=Jason|last1=Koebler|first2=Joseph|last2=Cox|date=6 December 2018|publisher=}}</ref>
များစွာသော အသုံးပြုသူများသည် လူမျိုးရေးအနိုင်ကျင့်အလွဲသုံးစားပြုလုပ်မှုများကို တစ်တော့ထံသို့ တိုင်ကြားမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။
အချို့သော အသုံးပြုသူများတွင် တစ်တော့အား သုံးစွဲမှုရပ်တန့်ရန် ခက်ခဲမှုပြဿနာများရှိနေသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် Douyin တွင် စွဲလမ်းမှုကို လျှော့ချပေးသည် လုပ်ဆောင်မှု (addiction – reduction feature) ကို ထည့်သွင်းပေးခဲ့သည်။ ထိုလုပ်ဆောင်မှုသည် အသုံးပြုသူအား မိနစ်ကိုးဆယ်တိုင်းတွင် တစ်ကြိမ်အနားယူရန် တိုက်တွန်းထားသည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ထိုလုပ်ဆောင်ချက်ကို တစ်တော့အပ်တွင်လည်း ထည့်သွင်းပေးခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=https://www.buzzfeednews.com/article/krishrach/tik-tok-users-bullying-abuse-complaints|title=TikTok Creators Say They Are Being Bullied And The Company Isn't Helping|website=BuzzFeed News}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.newindianexpress.com/cities/chennai/2019/jan/06/clock-is-ticking-experts-urge-caution-as-popularity-of-tiktok-surges-1921096.html|title=Clock is ticking: Experts urge caution as popularity of TikTok surges|website=The New Indian Express}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theweek.co.uk/98559/what-is-tiktok-and-is-it-safe|title=What is TikTok and is it safe?|website=The Week UK}}</ref><ref name="scmp">{{cite web|url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/community/article/2146904/i-risked-my-life-please-mobile-app-tik-tok-has-hong-kong|title=Lip syncing, finger dancing – Hong Kong kids go crazy for Tik Tok|date=19 May 2018|website=South China Morning Post}}</ref>
===အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် ပတ်သက်သည့် အမျိုးသားရေးလုံခြုံမှုဆိုင်ရာ===
American think tank Peterson Institute for International Economics သည် ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလတွင် စုံစမ်းမှုတစ်ခု၌ အနောက်နိုင်ငံများ၏ လုံခြုံရေးကို ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုအဖြစ် တစ်တော့ကို ဟွာဝေးကဲ့သို့ ပြဿနာတစ်ခုအဖြစ် ဖော်ပြခဲ့သည်။ အပ်ကို စစ်ဘက်ဆိုင်ရာပုဂ္ဂိုလ်များတွင် တွင်ကျယ်စွာ အသုံးပြုနေခြင်းနှင့် တည်နေရာများကို သိနိုင်ခြင်း၊ ရုပ်ပုံများနှင့် မြေမျက်နှာသွင်ပြင်အချက် စသည်တို့ကို မိခင်ကုမ္ပဏီသို့ ပေးပို့နိုင်ခြင်း စသည်တို့ ပါဝင်သည်။ သို့သော် တစ်တော့သည် တရုတ်အစိုးရထံ အချက်အလက်များကို ပေးပို့မျှဝေမည် မဟုတ်ကြောင်းကို ငြင်းဆိုထားသည်။ တစ်တော့၏ မိခင်ကုမ္ပဏီဖြစ်သည့် [[ဘိုက်ဒန်းစ်]] သည် “တစ်တော့သည် တရုတ်နိုင်ငံအတွင် မရရှိနိုင်ဘဲ ၎င်း၏ အချက်အလက်များကို တရုတ်နိုင်ငံပြင်ပတွင် သိမ်းဆည်းထားသည်” ဟု Bloomberg ကို ပြောကြားခဲ့သည်။<ref name="2019-01-11-piie">{{cite web|url=https://piie.com/blogs/china-economic-watch/growing-popularity-chinese-social-media-outside-china-poses-new-risks|title=The Growing Popularity of Chinese Social Media Outside China Poses New Risks in the West|date=11 January 2019|website=PIIE}}</ref><ref name="2019-01-14-twnews">{{cite web|url=https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3616776|title=Report warns of security concerns amid sudden...|first=Taiwan|last=News|website=Taiwan News}}</ref><ref name="2019-01-14-et">{{cite web|url=https://www.theepochtimes.com/security-expert-warns-that-user-data-from-popular-video-sharing-app-tiktok-can-be-transferred-to-china_2766224.html|title=User Data from Popular Video-Sharing App TikTok Can Be Transferred to China, Security Expert Warns|date=14 January 2019|website=www.theepochtimes.com}}</ref>
===ဆင်ဆာဖြတ်တောက်ခြင်း===
၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၃ ရက်နေ့တွင် တစ်တော့ကို အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံအစိုးရသည် ကာမရာဂဖြစ်စေခြင်း၊ မသင့်လျော်သည့် အကြောင်းအရာများနှင့် ဆဲရေးတိုင်းထွာခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ကြေညာစွပ်စွဲကာ ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ မကြာမီပင် ၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၁၁ ရက်နေ့တွင် ထိုပိတ်ပင်တားမြစ်မှုကို ဖယ်ရှားပေးခဲ့သည်။<ref name="2018-07-11-st">{{cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/indonesia-overturns-ban-on-chinese-video-app-tik-tok|title=Indonesia overturns ban on Chinese video app Tik Tok|first=|last=hermesauto|date=11 July 2018|website=The Straits Times}}</ref><ref name="2018-07-05-reuters">{{cite web|url=https://uk.reuters.com/article/us-indonesia-bytedance-ban-idUKKBN1JV0GD|title=Chinese video app Tik Tok to set up Indonesia censor team to...|date=5 July 2018|publisher=|via=uk.reuters.com}}</ref><ref name="2018-07-05-dw">{{cite web|url=https://www.dw.com/en/indonesia-blocks-pornographic-tik-tok-app/a-44537230|title=Indonesia blocks 'pornographic' Tik Tok app – DW – 05.07.2018|first=Deutsche|last=Welle (www.dw.com)|website=DW.COM}}</ref><ref name=":3" /><ref name="2018-12-19-tc">{{cite web|url=http://social.techcrunch.com/2018/12/19/tiktok-parent-bytedance-sues-chinese-news-site-that-exposed-fake-news-problem/|title=TikTok parent [[:en:ByteDance|]] sues Chinese news site that exposed fake news problem|publisher=}}</ref><ref name="2018-07-05-reuters" /><ref name="2018-07-11-st" />
၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလတွင်ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အစိုးရသည် တစ်တော့အပ်အား အင်တာနက်ရယူအသုံးပြုခွင့် ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် Douyin ကို တရုတ်မီဒီယာစောင့်ကြည့်လေ့လာသည့်အဖွဲ့အစည်းက အပျိုဖော်အရွယ်ကိုယ်ဝန်ရှိခြင်းကဲ့သို့သော သရုပ်ဖော်ဗီဒီယိုများကဲ့သို့သော ခွင့်မပြုနိုင်သည့်အကြောင်းအရာများကို ပြသမှုအတွက် အပြစ်ပေးခဲ့သည်။<ref name="2019-02-25-dw">{{cite web|url=https://www.dw.com/en/bangladesh-anti-porn-war-bans-blogs-and-google-books/a-47684058|title=Bangladesh 'anti-porn war' bans blogs and Google books – DW – 25.02.2019|first=Deutsche|last=Welle (www.dw.com)|website=DW.COM}}</ref><ref name="2018-12-19-tc"/>
၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် များစွာသော အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိ နိုင်ငံရေးသမားများသည် တစ်တော့ကို တားမြစ်ရန် သို့မဟုတ် တင်းကြပ်စွာ ထိန်းသိမ်းရန် ပြောဆိုခဲ့သည်။ ဆိုက်ဘာအနိုင်ကျင့်ခံရမှု၊ လိမ်လည်ဟန်ဆောင်မှုနှင့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာသရုပ်ဖော်အကြောင်းအရာတို့ ထွက်ပေါ်လာပြီးနောက်တွင် ထိုကဲ့သို့ ပြောကြားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။<ref name="2019-01-14-metro">{{cite web|url=https://metro.co.uk/2019/01/14/chinese-government-start-blaming-social-apps-users-post-8341950/|title=Chinese government to start blaming social apps for what their users' post|date=14 January 2019|publisher=}}</ref><ref name="2019-01-15-et">{{cite web|last=Pentchoukov |first=Ivan |url=https://www.theepochtimes.com/chinese-censors-target-short-video-apps_2763784.html |title=Chinese Censors Target Short Video Apps |publisher=Theepochtimes.com |date= |accessdate=1 March 2019}}</ref><ref name="2019-01-18-variety">{{cite web|url=https://variety.com/2019/digital/news/china-douyin-tiktok-kuaishou-iqiyi-short-form-video-restrictions-1203110494/|title=Farewell to Concubines: China Tightens Restrictions on Short-Form Videos|first1=Rebecca|last1=Davis|first2=Rebecca|last2=Davis|date=18 January 2019|publisher=}}</ref>
==ထိပ်တန်းအသုံးပြုသူများ==
အောက်ပါစာရင်းတွင် Douyin တွင် သတင်းရယူသူ အများဆုံးအကောင့် ၁၀ ခုကို ဖော်ပြထားသည်။ Douyin သည် တရုတ်နိုင်ငံတွင် အသုံးပြုသည့် တရုတ်ဗားရှင်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး တရတ်နိုင်ငံတွင် အများဆုံး အသုံးပြုကြသည်။
===သတင်းရယူသူ အများဆုံး တစ်တော့အကောင့်များ===
===သတင်းရယူသူ အများဆုံး Douyin အကောင့်များ===
{| class="wikitable"
|+
Top Douyin users (last updated 21 May 2019)
!Rank
!User
!ID
!Followers <br /> (millions)
!Country or region
|-
|align="center" | 1
|[[Dilraba Dilmurat]] (迪丽热巴)
|@274110380
|54.4
|{{flag|China}}
|-
|align="center" | 2
|[[Chen He]] (陈赫)
|@191433445
|54.0
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 3
|Liu Erdou (会说话的刘二豆)
|@erdou
|46.2
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 4
|Yi Chan (一禅小和尚)
|@yichan6666
|43.6
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 5
|[[Angelababy]] (杨颖)
|@228.228
|39.6
|{{flagcountry|HKG}}
|-
|align="center" | 6
|[[Chen Xiang]] (陈翔六点半)
|@cxldb001
|36.2
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 7
|Modern Brothers (摩登兄弟)
|@MD4528
|35.6
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 8
|[[He Jiong]] (何炅)
|@he.jiong
|34.8
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 9
|M Brother (M哥)
|@185625797
|33.3
|{{flagu|China}}
|-
|align="center" | 10
|[[Feng Timo]] (冯提莫)
|@Fengtimo1219
|31.4
|{{flagu|China}}
|}
==တရားဝင်ထုတ်ပြန်ခြင်းများ==
===အင်ဒိုနီးရှား၏ ပိတ်ပင်မှု===
အင်ဒိုနီးရှားသည် ၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၃ ရက်နေ့တွင် တစ်တော့အပ်ကို ယာယီပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ ကာမရာဂဖြစ်စေရန်ပြောဆိုမှုအတွက် တရားမဝင်သည့် အကြောင်းအရာများနှင့် ပတ်သက်ပြီး ပိတ်ပင်တားမြစ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အပြုသဘောမဆောင်သည့် အကြောင်းအရာများ၊ အစိုးရနှင့်ဆက်ဆံရေးရုံး ဖွင့်လှစ်ပြီးနောက် အသက်ရွယ်ဆိုင်ရာ ပိတ်ပင်ကန့်သတ်တားမြစ်မှုများ ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီးသည့် တစ်ပတ်ကြာပြီးနောက်တွင် အပ်အား ပိတ်ပင်မှုကို ဖယ်ရှားခဲ့သည်။<ref>{{cite news |title=Indonesia overturns ban on Tik Tok after video streaming service agrees to increase security controls |url=https://www.scmp.com/tech/article/2154788/indonesia-overturns-ban-tik-tok-after-video-streaming-service-agrees-increase |accessdate=13 July 2018 |work=South China Morning Post |agency=Reuters |date=11 July 2018}}</ref>
===Tencent ၏ တရားစွဲဆိုမှု===
၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဧပြီလတွင် Douyin သည် Tencent ကို WeChat ပလက်ဖောင်းပေါ်တွင် မှားယွင်းပြီး ထိခိုက်နစ်နာစေသည့် အချက်အလက်များကို ဖြန့်ဝေသည်ဟု စွပ်စွဲကာ တရားစွဲဆိုခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဇွန်လတွင် Tencent သည် Toutiao နှင့် Douyin ကို ဘေဂျင်းတရားရုံးတွင် တရားစွဲဆိုခဲ့သည်။<ref>{{Cite news|url=http://www.atimes.com/article/tencent-and-toutiao-come-out-swinging-at-each-other/|title=Tencent and Toutiao come out swinging at each other|access-date=11 October 2018|language=en-US|accessdate=11 October 2019|archivedate=11 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181011174417/http://www.atimes.com/article/tencent-and-toutiao-come-out-swinging-at-each-other/}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.todayonline.com/world/tencent-sues-toutiao-alleged-defamation-demands-1-yuan-and-apology|title=Tencent sues Toutiao for alleged defamation, demands 1 yuan and apology|work=TODAYonline|access-date=11 October 2018|accessdate=11 October 2019|archivedate=11 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181011133612/https://www.todayonline.com/world/tencent-sues-toutiao-alleged-defamation-demands-1-yuan-and-apology}}</ref>
==ကိုးကား==
{{reflist}}
[[Category:ဗီဒီယို ဆော့ဝဲလ်]]
6347im8lgpckex6i85lk8fn5oscdubk
ဟော့ဘစ်
0
128208
751960
726019
2022-07-21T17:58:22Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{About|ဝတ္ထု|ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားတွဲ|ဟော့ဘစ် - မျှော်လင့် မထားသော ခရီးစဉ် (ရုပ်ရှင်)}}
{{Infobox book
|name = The Hobbit, or<br>There and Back Again
|image = The Hobbit - title page of first American print.jpg
|caption = အမေရိက၌ ပထမဆုံးထုတ်ဝေမူ
|author = [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]
|illustrator = [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]
|cover_artist = [[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]
|country = [[ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း]]
|language = အင်္ဂလိပ်
|genre = {{Plainlist|
*High fantasy
*Juvenile fantasy}}
|set_in (အခြေတည်) = အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ(Middle-earth)
|publisher = George Allen & Unwin (ယူကေ)
|release_date = ၂၁ စက်တင်ဘာ ၁၉၃၇
|pages = 310 (''ပထမအကြိမ်'')
|isbn = <!-- was first published before ISBN system started -->
|oclc = 1827184
|congress = PR6039.O32 H63
|followed_by = [[လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်]]
}}
'''''ဟော့ဘစ် (သို့) အသွားအပြန်ခရီးစဉ် '''''({{lang-en|The Hobbit, or There and Back Again]}}) သည်အင်္ဂလိပ်စာရေးဆရာ[[ဂျေ အာ အာ တော်ကီးန်]]၏ ကလေးလူငယ်များအတွက် စိတ်ကူးယဉ်ဝတ္ထုတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းကို ၁၉၃၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၂၁ ရက်၌ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ရာတွင် ကာနီဂီစာပေဆု(Carnegie Medal)အတွက် ဆန်ကာတင်ရွေးချယ်ခံရခြင်းနှင့် အကောင်းဆုံးလူငယ်စိတ်ကူးယဉ်စာပေအတွက် New York Herald Tribune မှ ဆုချီးမြှင့်ခံရခြင်းစသော ဂုဏ်ပြုမှုများကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ရရှိခဲ့သည်။ ဤဝတ္ထုသည် ယခုထိလူကြိုက်များ၍ ကလေးစာပေကဏ္ဍအတွက် ဂန္ထဝင်စာပေတစ်ခုအဖြစ်အသိအမှတ်ပြုသည်။
"''ဟော့ဘစ်''"ကို တော်ကီးန်၏ စိတ်ကူးဖြင့်ဖန်တီးထားသောစကြာဝဠာတစ်ခု၌ အခြေတည်စေခဲ့သည်။ ထို့နောက် အိမ်ခင်တွယ်သူ "''ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်''"(Bilbo Baggins)၏ စွန့်စားခန်းခရီးစဉ်ပင်ဖြစ်၏။ ထိုဟော့ဘစ်လေးသည် နဂါးကြီး စမောက်ဂ် (Smaug)စောင့်ကြပ်ထားသော ရတနာများထဲမှ ဝေစုကိုရယူနိုင်ခဲ့သည်။ ဘီလ်ဘို၏ ခရီးစဉ်တွင် ပျော်ပျော်ရွှင်ရွှင် တောရွာကျေးလက်နယ်မြေလေးမှသည် အလွန်အန္တရာယ်များသောနယ်မြေများကို သွားလာစွန့်စားရခြင်းများပါဝင်လေသည်။
ဇာတ်လမ်းကို အပိုင်းဆက်ပုံစံဖြင့် ပြောပြသည်။ အခန်းအများစု(chapter)မှာ တော်ကီးန် (စိတ်ကူးယဉ်)နယ်မြေထဲ၌ ရှိသောသတ္တဝါတစ်ကောင် (သို့) သတ္တဝါတစ်မျိုးမျိုးကို မိတ်ဆက်ပေးသည်။ ဘီလ်ဘိုသည် သူ့နဂိုသဘာဝ (ရှိုင်းယားနယ်တွင်) သမားရိုးကျသူလိုကိုယ်လိုဂုဏ်သိမ်ဂုဏ်ဒြပ်ပြောစရာမရှိ၊ ၎င်းဘဝ၏ သာယာကြည်နူးဖွယ်ကောင်းခြင်းများ၊ စွန့်စားလိုမှုအခံရှိခြင်း၊ ထူးထူးဆန်းဆန်းနေတတ်သောအမူအကျင့်များစသည်တို့ကို လက်ခံပြီး သာမန်အသိရော တင်္ခဏုပ္ပတ္တိဉာဏ်များကိုရော အသုံးချနိုင်ခြင်းဖြင့် ယခင်နှင့်မတူသော ရင့်ကျက်မှု၊ ယှဉ်ပြိုင်နိုင်မှု၊ အသိဉာဏ်တို့ရရှိလာခဲ့သည်။ ဇာတ်လမ်း၏အထွတ်အထိပ်မှာ ''တပ်ကြီးငါးတပ်၏ တိုက်ပွဲ'' (the Battle of Five Armies)ဖြစ်ကာ စာအုပ်အစောပိုင်းကမိတ်ဆက်ထားသော ဇာတ်ကောင်များ၊ သတ္တဝါများ ဤတိုက်ပွဲအတွက်ပြန်လည် ပါလာခဲ့သည်။
စစ်ရေးစစ်ရာများကို ဇာတ်လမ်းအတွက် တန်ဆာဆင်ရင်း သူရဲကောင်းတို့၏ တကိုယ်ရေအစွမ်းသတ္တိတိုးတက်လာမှု၊ ပုံစံများသည် ဤဇာတ်လမ်းဝတ္ထု၏ အဓိကအကြောင်းအရာများဖြစ်သည်။ ထိုအဓိကအချက်များက ဝေဖန်အကဲဖြတ်သူများအား တော်ကီးန်ရဲ့ ပထမကမ္ဘာစစ်အတွေ့အကြုံများကို ဇာတ်လမ်းတည်ဆောက်ရာ၌ အရေးပါသည်ဟု အမြင်ရှိစေသည်။ စာရေးသူ၏ ပညာရှင်ဆန်သော ဂျာမန်ဝေါဟာရဗေဒအသိပညာများ(Germanic philology)နှင့် ဒဏ္ဍာရီများ၊ ရိုးရာနတ်သား/သမီးပုံပြင်များကို စိတ်ပါဝင်စားမှုများက တော်ကီးန်းအပေါ်လွှမ်းမိုးနိုင်စွမ်းရှိကြသည်ဟု မှတ်သားကြသည်။
ဤစာအုပ်၏ အရေးပါပြီး ငွေရေးကြေးရေးအောင်မြင်မှု တို့က ထုတ်ဝေသူများကို အားဖြစ်စေသဖြင့် နောက်ထပ်အပိုင်းသစ် ဆက်ရေးရန်တောင်းဆိုကြသည်။ ဟော့ဘစ်အဆက် [[လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်]]ဖြစ်လာမည့် စာအုပ်ကို ပြုစုပျိုးထောင်နေစဉ် ဟော့ဘစ်ဝတ္ထုကို ပြန်ပြောင်းခြေရာကောက်ကာ ထိုဝတ္ထုသစ်နှင့် ရှေ့နောက် ဇာတ်လမ်းဇာတ်ကွက်များ ကိုက်ညီစေရန်ပြုခဲ့ရလေသည်။ အနည်းငယ်ဖြစ်သော်လည်း အရေးကြီးသော အပြောင်းအလဲပြုပြင်ခြင်းများကို ဒုတိယထုတ်ဝေခြင်းတွင် ပေါင်းစပ်ထည့်သွင်းခဲ့လေသည်။ နောက်ပိုင်းထုတ်ဝေခြင်းများတွင် ဘီလ်ဘို၏ အမှတ်မထင်ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော လောကနှင့်ပတ်သက်သည့် အယူအဆများကို အပြောင်းအလဲပြုလုပ်မှုအပါအဝင် စာသား၊စာလုံးပေါင်းအသေးအဖွဲပြင်ခြင်းများပါဝင်လာခဲ့သည်။
ဤစာအုပ် ဝယ်၍မရနိုင်သော အခြေအနေမျိုး တစ်ခေါက်မှမဖြစ်ခဲ့ပါ။ ဤဝတ္ထုဇာတ်လမ်း၏ ဆက်လက်ရှိနေသောအမွေအနှစ်များထဲ၌ မှီငြမ်းပုံဖော်ထားသော ပြဇာတ်၊ ရုပ်ရှင်၊ရေဒီယို၊ board gameများ ( ကျားကွက်ကဲ့သို့သော အပြားတစ်ခုပေါ်တင် အရာဝတ္ထုများရွှေ့၍ ကစားရသောပုံစံ)၊ဗီဒီယိုဂိမ်းများစသဖြင့် များစွာပါဝင်လေသည်။ ဤပုံဖော်တင်ဆက်မှု တစ်ချို့မှာ အရေးကြီးသောအသိအမှတ်ပြုမှုများကို ကိုယ့်ပုံစံဖြင့်ကိုရရှိထားကြပေသည်။
==ဇာတ်ကောင်များ==
ဟော့ဘစ်၏ အဓိကဇာတ်ကောင်ဟုဆိုနိုင်သော ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်သည် အရိုသေတန်သော တည်ကြည်အေးဆေးစွာနေတတ်သော ဟော့ဘစ်တစ်ဦးဖြစ်သည်။<ref>{{cite book|title=Red Riding Hood and the Wolf in Bed: Modernism's Fairy Tales |first=Ann |last=Martin |publisher=University of Toronto Press |year=2006 |isbn=978-0-8020-9086-7 |quote=... —prefigure the bourgeois preoccupations of J. R. R. Tolkien's Bilbo Baggins in ''The Hobbit''. |url= |page=38}}</ref><ref>{{cite book |title=Beacham's Encyclopedia of Popular Fiction Analysis |volume=8 volume set |year=1996 |publisher=Beacham Publishers |isbn=978-0-933833-42-5 |editor-first=Kirk H. |editor-last=Beetz |page=[https://archive.org/details/beachamsencyclop00beet/page/1924 1924] |quote=At the beginning of ''The Hobbit'' ... Bilbo Baggins seems little more than a conservative but good-natured innocent. |url=https://archive.org/details/beachamsencyclop00beet/page/1924 }}</ref> စွန့်စားခရီးစဉ်အတွင်း ဘီလ်ဘိုမှာ ၎င်းအိမ်နောက်ဖေးမီးဖိုချောင်လေးထဲရှိ ပစ္စည်းများကို မကြာခဏဆိုသလို ပြောဆိုတတ်ပြီး သူ့မှာ စားကောင်းသောက်ဖွယ်တွေ အခုများရှိရင် ကောင်းမှာပဲဟုခဏခဏ ဆန္ဒပြုဖော်ပြတတ်သည်။ ''တစ်ကွင်းတည်းသော လက်စွပ်''(One Ring - ထိုစဉ်က magic ring ဟုသုံးနှုံး)ကို မတွေ့ခင် ဘီလ်ဘိုမှာ အကူညီပေးသည်ထက် ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးဖြစ်နေလေရှာသည်။ အတည်တကျမရှိဘဲ ဟိုမှသည် သည်မှဟို လှည့်လည်သွားလာနေသော မှော်ဆရာ ဂန်ဒက်ဖ်(Gandalf)<ref>{{cite book|title=The Wizard and the Warrior: Leading with Passion and Power |first=Lee G. |last=Bolman |first2=Terrence E. |last2=Deal |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-7879-7413-8 |year=2006 |page=[https://archive.org/details/wizardwarriorlea00bolm/page/88 88] |quote=But their chief role was to offer sage advice: Merlin as a tutor and counselor to King Arthur; Gandalf through stories and wisdom in his itinerant travels throughout the countryside. |url=https://archive.org/details/wizardwarriorlea00bolm/page/88 }}</ref> က ဘီလ်ဘိုအား ဒွာ့ဗ်လူပု (၁၃)ဦးကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။ ခရီးစဉ်အတွင်း မှော်ဆရာက အရေးတကြီးတခြားကိစ္စရှိသဖြင့် ပျောက်သွားလိုက်၊ အရေးကြီးသော အချိန်များတွင်ပေါ်လာလိုက်ဖြင့်(ထိုအကြောင်းကို ဤစာအုပ်၌ မရှင်းပြသလောက်) ထိုသို့အနေထားရှိရာ ဟိတ်ဟန်ကြီးပြီး မာနကြီးသော သော်ရင် အုတ်ကန်ရှီးလ်ဒ်(Thorin Oakenshield)<ref>{{cite book|title=Tolkien and the Silmarils |first=Randel |last=Helms |location=Boston|publisher=[[Houghton Mifflin]] | edition=1st |isbn=978-0-395-29469-7 |year=1981 |page=[https://archive.org/details/tolkiensilmarils0000helm/page/86 86] |url=https://archive.org/details/tolkiensilmarils0000helm| quote=As apt a description of Thorin Oakenshield as of the dwarf-lord of Nogrod; but yet when we see Thorin in person, ... there is a notable addition, a comic pomposity altogether suitable to what Tolkien intends in ''The Hobbit''... }}</ref><ref name=Pienciak>{{cite book|title=J. R. R. Tolkien's Hobbit and Lord of the Rings |first=Anne |last=Pienciak |publisher=Barron's Educational Series |year=1986 |isbn=978-0-8120-3523-0 |chapter=The Characters |pages=[https://archive.org/details/jrrtolkienshobbi0000pien/page/14 14–30] |url=https://archive.org/details/jrrtolkienshobbi0000pien/page/14 }}</ref> သည် ဒွာ့ဗ်လူပုများ၏ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်ပြီး ဖျက်ဆီးခံလိုက်ရသော ၎င်းတို့၏ တိုင်းပြည်မှာ အထီးကျန်တောင်ကြီး(Lonely Mountain)၏ အောက်၌ တည်ရှိပေသည်။ သော်ရင်သည် ထိုတိုင်းပြည်၏ ဆက်ခံသူဘုရင်လည်းဖြစ်၏။ သူသည် ၎င်းခေါင်းဆောင်နေရာ၌ အမှားများစွာကျူးလွန်ကာ ဒုက္ခတောထဲမှကယ်ဆယ်ပေးရန် ဂန်ဒက်ဖ်နှသ့် ဘီလ်ဘိုကို အားကိုးရသည်။ သို့သော်လည်း တကယ့် စွမ်းအားရှိသော သူရဲကောင်းအဖြစ်သက်သေထူခဲ့သည်။ အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ၏ နဂါးတစ်ကောင်ဖြစ်သော ''စမောက်ဂ်''(Smaug) သည် ဟိုးယခင်''သော်ရင်''တို့အဘိုးလက်ထက်၌ ဒွာ့ဗ်တိုင်းပြည်ကို လုယူဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး မြောက်များစွာသောရတနာပုံကြီး၌ အိပ်စက်ခဲ့လေသည်။
ဇာတ်လမ်းဇာတ်ကွက်၌ အရေးပါပုံအမျိုးမျိုးရှိသော ဇာတ်ကောင်များစွာပါလေရာ ၎င်းတို့မှာ - သော်ရင်နှင့် (Dwarves)တစ်ခြားဒွာ့ဗ်(၁၂)ဦး၊ Elf - အက်လ်ဖ်မျိုးနွယ် (၂)မျိုး၊ နှစ်မျိုးလုံးမှာ ရန်အနည်းငယ်ဆောင်တတ်၍ စစ်ရေးစစ်ရာ(တိုက်ရည်ခိုက်ရည်)ကျွမ်းကျင်သောသူများဖြစ်ကြပြီး<ref>{{Cite book |last=Tolkien |first=J. R. R. |editor-last= Anderson |editor-first= Douglas A. |title= The Annotated Hobbit |year= 2003 |origyear=1937 |publisher=HarperCollins|page=120|location= London|isbn= 978-0-00-713727-5 |ref=harv}}</ref>လူသားများ၊ လူသားစား ရုပ်ဆိုးပန်းဆိုးသတ္တဝါထွားကြီးများ(Troll)၊ ဧရာမကျောက်တုံးကောင်ကြီးများ(boulder-throwing giants)၊ ဂူအောင်း ဂေါ်ဘလင်ကောင်များ(goblins (သို့) orcs)၊ သစ်တောထဲနေ ပင့်ကူကြီးများ၊ ကြီးမား၍ သူရဲကောင်းဆန်ဆန်ပုံစံဖြင့် သိမ်းငှက်ကြီးများ၊ မိစ္ဆာ ဝံပုလွေကဲ့သို့သောအကောင်များ (evil wolves သို့ Wargs)၊ ပညာကြီးသူအဖြစ် ပုံဖော်ထားသော အက်လ်ဖ်အရှင် အယ်လ်ရွန် (Elrond)၊ မြေအောက်ရေကန်တစ်ခုတွင်နေသော ဂိုလမ်(Gollum)၊ ဝက်ဝံအသွင်ပြောင်းနိုင်သော ဘီယော်န် (Beorn)၊ ရေကန်မြို့(Lake-town)နေ လေးသမား ဘာ့ဒ်(Bard the Bowman)တို့ဖြစ်ကြသည်။<ref name=Pienciak/><ref>{{cite book | first =David |last=Stevens |first2=Carol |last2=Stevens |chapter=The Hobbit | year =2008 | title =J. R. R. Tolkien | url =https://archive.org/details/jrrtolkienblooms00bloo |editor-first=Harold |editor-last=Bloom |editor-link=Harold Bloom | publisher=Chelsea House | pages = [https://archive.org/details/jrrtolkienblooms00bloo/page/17 17]–26 | isbn = 978-1-60413-146-8 }}</ref>
==ဇာတ်လမ်းအကျဉ်း==
[[File:Baggins residence 'Bag End' with party sign.jpg|thumb|ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်၏ နေအိမ် ဘက်ဂ်အန့်ဒ်(Bag End)]]
သော်ရင် အုတ်ကန်ရှီးလ်ဒ်(Thorin Oakenshield)နှင့် ဒွာ့ဗ်လူပု (၁၂)ဦး{{Efn|Dwalin Balin Gloin Kili Fili Dori Nori Ori Óin Bifur Bombur Bofur<ref>https://entertainment.time.com/2012/12/13/times-guide-to-the-hobbits-13-dwarves/slide/all/</ref>}}အား မမျှော်လင့်ပဲမိတ်ဆက်ဧည့်ခံရန် ပါတီပွဲတစ်ခုကျင်းပခြင်းနှင့်ပတ်သတ်ပြီး ဂန်ဒက်ဖ်(Gandalf)က ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်(Bilbo Baggins)အား လှည့်စားခဲ့သည်။ အဆိုပါဒွာ့ဗ်များမှာ ၎င်းတို့၏ ရှေးယခင်ပိုက်နက်နယ်မြေဖြစ်သော အထီးကျန်တောင်ကြီး(Lonely Mountain)အောက်က အဲရက်ဘော်ရ်ခံတပ်မြို့(Erebor)နှင့် ထိုအထဲရှိများပြားလှသည့်ရတနာများကို နဂါးကြီးစမောက်ဂ်(Smaug)ထံမှ ပြန်လည်သိမ်းယူရန်အတွက် ဖြစ်သည်။ ပါတီပွဲ၌ ထိုအကြောင်းများကို သီဆိုရွတ်ဆိုကြကာ သီချင်းများအပြီး ဂန်ဒက်ဖ်က ထိုတောင်ကြီးသို့ဝင်ရန် လျှို့ဝှက်တံခါးပေါက်ရှိရာ ''သရော်'' (Thror)၏မြေပုံကို ဖော်ထုတ်ပြသခဲ့၏။ ဂန်ဒက်ဖ်က ထိုအချိန်၌ မှင်သက်အံ့ဩနေသော ဘီလ်ဘိုကို ခရီးစဉ်တွင် ဖောက်ထွင်းသူခိုးအဖြစ်ခေါ်ဆောင်ရန် အဆိုပြုသည်။ ဒွာ့ဗ်များကထိုစိတ်ကူးကိုလှောင်ပြောင်သရော်ကြသည်။ သို့ရာတွင်တော့ အဆုံး၌ ဘီလ်ဘိုမှာ မလိုက်ချင်သော်လည်းပဲ ထိုအဖွဲ့တွင်ပါဝင်သွားခဲ့သည်။
အဖွဲ့သည် တောတောင်အနှံ့ခြေဆန့်ခဲ့ကြရာ၌ တစ်ခုသောအဖြစ်အပျက်တွင် ဂန်ဒက်ဖ်က ထရိုးလ်ကောင်ကြီးများအန္တရာယ်မှ ကယ်ဆယ်ခဲ့၏။ ထို့နောက် အက်ဘ်ဖ်တို့နယ်မြေ ''ရစ်ဗန်ဒဲလ်''သို့ ဦးဆောင်ခေါ်သွားရာ ''အယ်လ်ရွန်''က မြေပုံမှ လျှို့ဝှက်ချက်ကို ပြောပြခဲ့လေသည်။ ၎င်းတို့ နှင်းမြူခိုးတောင်တန်းရိုးမကြီး(Misty Mountains)ကိုဖြတ်သောအခါ ဂေါ်ဘလင်များကဖမ်ဆီးခဲ့ကြပြီး အောက်ဘက်နက်နက်ထိခေါ်ဆောင်ခဲ့ကြ၏။ ဂန်ဒက်ဖ်က ကယ်ဆယ်သော်လည်း ထိုအချိန်တွင် ဘီလ်ဘိုမှာ လူစုကွဲတစ်ဦးတည်းဖြစ်နေပြီး ဂေါ်ဘလင်လှိုင်ခေါင်းတွေထဲလမ်းပျောက်နေသည်။ အမှတ်မထင်ဘဲ လှို့ဝှက်ဆန်းကျယ်သောလက်စွပ်တစ်ကွင်းကိုတွေ့ရှိခဲ့သည်။ များမကြာမီ ဂိုလမ်(Gollum)နှင့် တွေ့ဆုံခဲ့၍ [[စကားထာ]]ဖွက်တမ်းကစားမိကြသည်။ စကားထာအားလုံးကို ဖြေရှင်းနိုင်ပါက ဆုလဒ်အဖြစ် ဂိုလမ်က ဘီလ်ဘိုအား ဥမင်လှိုင်ခေါင်းထဲမှ ထွက်ပေါက်လမ်းကိုပြသမည်ဖြစ်ပြီး မဖြေရှင်းနိုင်ပါက အသက်ဆုံးရှုံးရမည်။ ကိုယ်ပျောက်ရန်စွမ်းဆောင်နိုင်သော လက်စွပ်၏ အကူအညီဖြင့် ဘီလ်ဘိုလွတ်သွားကာ ၎င်း၏ဒွာ့ဗ်မိတ်ဆွေများနှင့် ပြန်ပေါင်းစီးနိုင်ခဲ့လေသည်။ ယခင်က အလေးစားမခံခဲ့ရသောအခြေနေမှ ယခုလို တစ်ဦးတည်းလွတ်မြောက်လာသည့်အတွက် ဒွာ့ဗ်လူပုများက လေးစားခဲ့ကြသည်။ ဂေါ်ဘလင်များနှင့် Wargဟုခေါ်သော ဝံပုလွေဆိုးများကနောက်ကလိုက်ကြသော်လည်း ဤအဖွဲ့ကို သိမ်းငှက်ကြီးများက ကယ်ဆယ်ခဲ့၏။ ထို့နောက် ဘီယော်န် (Beorn)အိမ်သို့ရောက်ရှိခဲ့ကြလေသည်။ ထိုမှဆက်လက်ထွက်ခဲ့ကြပြီး ''အမှောင်လွှမ်းတောနက်'' (Mirkwood)ထဲသို့ ဂန်ဒက်ဖ်မပါဘဲ ဖြတ်သန်းခဲ့ရသည်။ ထို''အမှောင်လွှမ်းတောနက်''ထဲတွင် ဘီလ်ဘိုသည် ဧရာမပင့်ကူများအန္တရာယ်မှ ဒွာ့ဗ်လူပုများကို ကယ်ဆယ်ခဲ့သည့်အပြင် ''သစ်တောအက်လ်ဖ်''မျိုးနွယ်(Silvan Elves (သို့) Wood-elves)များ၏ ဖမ်းဆီးထားခြင်းမှလည်း ကယ်ဆယ်ခဲ့ရသည်။ ''အထီးကျန်တောင်ကြီး''အနီးနားရောက်လာသောအခါ အဖွဲ့ကို ရေကန်မြို့(Esgaroth (သို့)Lake-town)မှမြို့ခံများက ကြိုဆိုခဲ့ကြသည်။ ထိုမြို့ခံများ၏ မျှော်လင့်ချက်မှာ နဂါးကြီး စမောက်ဂ်သေဆုံးခြင်းနိမိတ်ကို ဖြစ်မြောက်စေချင်ကြပြီး ဒွာ့ဗ်များကိုကူညီဖြည့်ဆီးကြသည်။ အထီးကျန်တောင်ကြီးဆီသို့ လူပုအဖွဲ့ရောက်၍ လျှို့ဝှက်တံခါးပေါက်ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြ၏။ ဘီလ်ဘိုကား နဂါးကြီးရှိရာ သားရဲတွင်းထဲသို့ စုံစမ်းထောက်လှမ်းရာ ရွှေခွက်တစ်ခွက်ကို ခိုးယူလာနိုင်ပြီး စမောက်ဂ်၏ ချပ်ဝတ်တန်ဆာလိုဖြစ်နေသော အကြေးခွံကြား၌ အလွတ်တစ်နေရာရှိသည်ကို သတိပြုမိခဲ့သည်။ ဒေါသကုမ္မာရနဂါးကြီးက ရေကန်မြို့ကလူတွေ ယခုကျူးကျော်လာသော လူပုများကို ကူညီကြသည်ဟု ကောက်ချက်ချရင်း ထိုမြို့ကိုဖျက်ဆီးရန်ထွက်သွားခဲ့သည်။ မြေလူးငှက်က ဘီလ်ဘို၏ နဂါးနှင့်ပတ်သက်သောပျော့ကွက်အကြောင်းပြောသံကို ကြားခဲ့၍ ရေကန်မြို့မှ ကာကွယ်သူ လေးသမားဘာ့ဒ်(Bard)ကို အကြောင်းကြားပြီးဖြစ်ရာ ဘာ့ဒ်၏မြားတစ်စင်းက ထိုကြေးခွံကြားကအပေါက်နေရာကိုထိမှန်ပြီး နဂါးကြီးသေဆုံးခဲ့သည်။
လူပုများ တောင်ကြီး၏ ကြွယ်ဝမှုများက သိမ်းယူနိုင်ခဲ့သောအခါ ဘီလ်ဘိုမှာ အာကန်စတုံး ကျောက်တုံးရတနာ(the Arkenstone)ကိုတွေ့ရှိ၍ ဝှက်ထားခဲ့၏။ ထိုကျောက်တုံးမှာ သော်ရင်တို့မိသားစု၏ အမွေပစ္စည်းပင်ဖြစ်သည်။ ''သစ်တောအက်လ်ဖ်''များနှင့် ရေကန်မြို့မှသူများက အကူညီပေးခဲ့ခြင်း၊မြို့ဖျက်ဆီးခံရခြင်း လျော်ကြေးဝေစုအနေဖြင့် ရတနာတစ်ချို့တောင်းဆိုခဲ့ကြပြီး တောင်အောက်ကမြို့ကိုဝန်းရံထားကြသည်။ သော်ရင်မှငြင်းဆိုပြီး သံတောင်ကုန်း(Iron Hills)မှ ဆွေမျိုးများကိုဆင့်ခေါ်အားဖြည့်သည်။ ဘီလ်ဘိုသည် စစ်ဖြစ်မည့်အရေးကို တားဆီးရန် အပေါင်သဘောမျိုးအဖြစ် အာကန်စတုံးကို ထိုရေကန်မြို့နှင့် သစ်တောအက်လ်ဖ်များထံသို့ ပေးခဲ့၏။ သို့ရာတွင် သော်ရင်က ဘီလ်ဘို၏ သစ္စာဖောက်မှုကို ဒေါသထွက်ပြီး နှင်ချခဲ့လေသည်။ ယင်းနောက် မရှောင်လွှဲနိုင်သော တိုက်ပွဲကြီးဖြစ်ပေတော့မည်။
ဂန်ဒက်ဖ်ရောက်လာ၍ ဂေါ်ဘလင်တပ်နှင့် မိစ္ဆာဝံပုလွေတပ်ကြီး ချီတက်လာနေကြောင်း သတိပေးသဖြင့် ဒွာ့ဗ်လုပုတပ်၊ လူသားတပ်၊ အက်လ်ဖ်တပ်တို့ အတူတကွပေါင်းစည်းခဲ့သည်။ သိမ်းငှက်များနှင့် ဘီယောန်တို့လည်းအချိန်မီရောက်လာနိုင်ခဲ့ကြ၏။ ထိုအထွတ်အထိပ် တပ်ငါးတပ်တိုက်ပွဲကြီး(Battle of Five Armies)တွင် အနိုင်ရခဲ့ကြလေသည်။ သော်ရင်ကား တိုက်ပွဲတွင် အကြီးအကျယ်ဒဏ်ရာရပြီး မသေဆုံးခင် ဘီလ်ဘိုနှင့် ပြန်ပြေလည်ခဲ့ပေသည်။
ဘီလ်ဘိုမှာ ၎င်းရတနာဝေစု၏ အနည်းအကျဉ်းကိုသာယူ၍ ၎င်းအိမ် (Bag End)သို့ ချမ်းသာကြွယ်ဝသော ဟော့ဘစ်တစ်ဦးအဖြစ် ပြန်ရောက်ခဲ့သည်။ ခရီးထွက်ခဲ့သည်မှ ပြန်ရောက်ချိန်ထိ အကြမ်းအားဖြင့် တစ်နှစ်နှင့်တစ်လ ကြာမြင့်ခဲ့ပေသည်။
==အယူအဆ နှင့်ဖန်တီးခြင်း==
===နောက်ခံအကြောင်းအရာ===
[[အောက်စဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်]]၊ ပမ်းဘရုတ်ကောလိပ်(Pembroke College, Oxford)ပညာရေးရာအဖွဲ့ဝင်ရာထူးနှင့်အတူ ၁၉၃၀အစောပိုင်းကာလ၌ ရော်လင်ဆန်နှင့် ဘော့စ်ဝပ်သ် ပါမောက္ခ (အန်ဂလို-ဆက်ခ်ဆွန်ဘာသာစကား - Rawlinson and Bosworth Professor of Anglo-Saxon) ရာထူးရရန်ကြိုးစားနေခဲ့သည်။ ''Hey Diddle Diddle'' ကလေးတေးကဗျာများကို ပြင်ဆင်တည်းဖြတ်ခြင်းမူ၊ ''The Cat and the Fiddle: A Nursery Rhyme Undone and its Scandalous Secret Unlocked''<ref>''Yorkshire Poetry'', Leeds, vol. 2, no. 19, October–November 1923</ref> နှင့် ''Goblin Feet''<ref>''Oxford Poetry'' (1915) Blackwells</ref> အပါအဝင် တော်ကီးန်၏ကဗျာတစ်ချို့ကို မဂ္ဂဇင်းများ၊ အသေးစားစုစည်းထုတ်ဝေမှုများတွင် ဖော်ပြခဲ့ဖူးသည်။ ၁၉၁၇မှစ၍ ဖန်တီးနေခဲသည့် ''ပျောက်ဆုံးသွားသောပုံပြင်ဇာတ်လမ်းများစာအုပ်'' (Book of Lost Tales) အပါအဝင် ဆက်စပ် ဒဏ္ဍာရီ (mythology) တစ်ခု နှင့် အက်လ်ဖ်ဘာသာစကားများ(elven languages) စသဖြင့်တီထွင်ဖန်တီးခဲ့မှုများရှိခဲ့သည်။ ထိုအရာများနှင့်အတူ ၎င်းသားသမီးများဆီသို့ပုံမှန်ပို့ပေးနေကြ ''letters from Father Christmas''အပါအဝင် "တိုက်ကြခိုက်ကြသော မှင်စာလေးများ(gnome) ၊ ဂေါ်ဘလင်များ(goblin) ၊ ကူညီတတ်သော ပိုလာဝက်ဝံများ အကြောင်းရေးထားသော သရုပ်ဖော်ပုံများပါဝင်သည့်စာကြမ်းများမှာ ထိုစဉ်က၎င်း၏တီထွင်ဖန်တီးအားထုတ်မှုများပင်ဖြစ်ကြသည်။ အထက်ပါလက်ရာများကို တော်ကီးန်သေဆုံးပြီးနောက်ပိုင်းတွင် ထုတ်ဝေခဲ့ကြသည်။{{sfn|Rateliff|John D|2007|p=xxx–xxxi}}
W. H. Auden ဆီသို့ရေးသော ၁၉၅၅-စာတစ်စောင်တွင် တော်ကီးန်သည် ၁၉၃၀ခပ်စောစောကာလများ၌ ဟော့ဘစ်ဇာတ်လမ်းကို ပထမရက်မှစရေးထားသော စာရွက်စာတမ်းများကို ပြန်လည်စုဆောင်းခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။ ထို ၁၉၃၀ နှစ်များသည် ကျောင်း၏ထောက်ခံစာများကို အမှတ်ပေးပြုလုပ်နေရသော ကာလလည်းဖြစ်သည်။ ထိုစဉ် စာရွက်အလွတ်တစ်ခုတွေ့သွားသည်။ ရုတ်တရက် ဤသို့စရေးတော့သည်။ " '''မြေကြီးထဲက အပေါက်လေးတစ်ခုထဲတွင် ဟော့ဘစ်တစ်ဦးနေလေသည်။''' " ၁၉၃၂နှောင်းပိုင်းလောက်တွင် ထိုဇာတ်လမ်းကို အပြီးသတ်နိုင်ခဲ့ပြီး C. S. Lewis အပါအဝင် မိတ်ဆွေတစ်ချို့ကို ထိုစာကြမ်းငှားခဲ့သည်။{{sfn|Carpenter|1977|page=181}} ထို့နောက် ၎င်းကျောင်းသူတစ်ဦး Elaine Griffiths ကိုလည်းငှားခဲ့သေးသည်။{{sfn|Carpenter|1981|page=294}} ၁၉၃၆ခု George Allen & Unwin စာပေတိုက်မှ ဝန်ထမ်းတစ်ဦးဖြစ်သူSusan Dagnall က အောက်စဖို့ဒ်ရှိ Griffiths ထံသို့ အလည်သွားရာ ပြောသံကြားရသည်မှာ Griffiths က Dagnall အားထိုစာကြမ်းငှားခဲ့သည်{{sfn|Carpenter|1981|page=294}} (သို့) တော်ကီးန်ထံမှ ငှားရန်ဖြစ်သည်။{{sfn|Carpenter|1977|page=184}} ယင်း၌ Dagnall က အံ့အားသင့်သွားပြီး ထိုစာအုပ်ကို Stanley Unwin အားပြကြည့်ခဲ့မိပြီး Unwin ၏ (၁၀)နှစ်သာရှိသေးသော သားလေး Raynerက ဝေဖန်ခဲ့ရာ ထိုကလေးအမြင်၏ ကောင်းသောဝေဖန်မှုများကပင် ထိုစာပေတိုက်၏ စာအုပ်ထုတ်ရန်ဆုံးဖြတ်ချက်ကိုဖြစ်စေခဲ့သည်။{{sfn|Carpenter|1977|page=192}}
===ဇာတ်လမ်းအပြင်အဆင်===
စာအုပ်အပေါ်ဖုံးတွင်ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်းဆိုလျှင် ဟော့ဘစ်ဇာတ်လမ်းတည်ဆောက်ပုံမှာ နာမည်ပေးထားခြင်းမရှိသေးသောစိတ်ကူးယဉ်ကမ္ဘာတစ်ခု၏ "ဟိုးရှေးရှေးတုံးက" (တိုက်ရိုက်ဆိုရလျှင် ကမ္ဘာမြေပေါ် လူသားမရှိသေးဘဲ နတ်တို့သာကြီးစိုးနေသောခေတ်) ဆိုသောခေတ်နှင့် လူသားတို့ကြီးစိုးလာသောခေတ် ကြားကာလတွင် ဇာတ်အိမ်တည်သည်။{{sfn|Tolkien|1937|loc=Inside dustjacket, first flap}}
စာအုပ်ဖုံးနှင့်ကပ်လျှက် စာရွက်နေရာ၌ မြေပုံဆွဲထား၏ ယင်းမြေပုံတွင် အနောက်ဘက်ကို ''အနောက်ဘက်ကုန်းမြေ''(Western Lands)၊ အရှေ့ဘက်ကို အရိုင်းမြေ(Wilderland)ဟုခေါ်ဝေါ်သည်။ မူလအစ ကမ္ဘာမြေကြီးသည် အရာအရာပြည့်စုံနေသည်။ သို့သော် ''[[လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်]]''ကိုစတင်ဖန်တီးသောအခါ ၎င်းသည် တသီးတသန့်အားဖြင့် ဆယ်စုနှစ်များစွာချီ၍လုပ်ဆောင်နေသော ''တော်ကီးန်းဂန္ဓဝင်စာပေ''(Tolkien's legendarium) အမျိုးအစားထဲသို့ ယခုဇာတ်လမ်းများကို သွတ်သွင်းရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ''ဟော့ဘစ်'' နှင့် ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''သည် (Arda (Tolkien)) ဟုခေါ်တွင်သည့် ကမ္ဘာကြီးထဲကအစိတ်အပိုင်းဖြစ်သော ''အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာမြေ'' (Middle Earth) တတိယခေတ်၏ အဆုံးသတ်အပိုင်းများဖြစ်လာသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ''လင်းလက်နေသော ရတနာသုံးသွယ်''(The Silmarillion)နှင့် ၎င်းကွယ်လွန်ပြီးမှထွက်ရှိလာသောလက်ရာများကို အစောပိုင်းခေတ်များ (ပထမခေတ်၊ဒုတိယခေတ်စသည်)၏ ဇာတ်လမ်းများအနေဖြင့်ထုတ်ဝေခဲ့လေသည်။
===တော်ကီးန်းအပေါ်လွှမ်းမိုးမှုများ===
တော်ကီးန်အပေါ် အကြီးမားဆုံးလွှမ်းမိုးမှုတစ်ခုကား ၁၉ရာစု အနုပညာလက်ရာပစ္စည်းများနှင့်ပတ်သက်၍ အလွန်နှံ့စပ်သူ ဝီလီယံ မောရစ်(William Morris) ပင်ဖြစ်သည်။ မောရစ်၏ ယေဘုယျစာပေဟန်၊ လက်ရာများကိုချဉ်းကပ်၍ ၎င်း၏မေတ္တာဖွဲ့စကားပြေ၊ ကဗျာများကို အတုခိုးချင်သောဆန္ဒရှိ၏။{{sfn|Carpenter|1981|p=7}} ရှုမျှော်ခင်းတစ်ခုအားပျက်ဆီးစေခြင်းအဖြစ် ဖော်ကျူးရာ၌ ''နဂါးကြီး စမောက်ဂ်၏ အကျည်းတန်နယ်မြေ'' (The Desolation of Smaug) ဆိုသော စကားစုသည် မောရစ်ထံမှ ချေးငှားယူထားသော သီးသန့်တန်ဆာဆင်စကားစုတစ်ခုဟု မှတ်သားပြုခဲ့ကြသည်။{{sfn|Rateliff|2007|page= vol.2 p.485}} တော်ကီးန်က ၎င်းငယ်စဉ်အချိန်ကောင်လေးတစ်ယောက်အဖြစ် Samuel Rutherford Crockett ၏ သမိုင်းဝင်ဝတ္ထု 'The Black Douglas' က သူ့ကို စိတ်ပါဝင်စားစေခဲ့ကြောင်းနှင့် ထိုဝတ္ထုထဲပါ ဗီလိန်ဇာတ်ကောင် Gilles de Retz ကိုအခြေခံ၍ အောက်လမ်းမှော်ဆရာ ဆော်ရွန်ကို ဖန်တီးသည်။ ({{sfn|Lobdell|2004|p=6}}ကိုမှီ၍ {{sfn|Carpenter|1981|p=391}} ကိုးကား) ဟော့ဘစ်နှင့် [[လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်]] နှစ်ခုစလုံးမှ အဖြစ်အပျက်သည် ဝတ္ထု၏ နောက်ခံစကားပြောပုံစံ၊ ရေးဟန်တို့ တူညီကြလေသည်။{{sfn|Tolkien|1988|p= 150}} ထိုခြုံငုံမိသောရေးဟန်များနှင့် နိမိတ်ပုံများသည် တော်ကီးန်အပေါ်လွှမ်းမိုးမှုတစ်ခုပါဟု ညွှန်းဆိုယူဆကြသည်။{{sfn|Lobdell |2004|pp=6–7}}
ဟော့ဘစ်ထဲ၌ သရုပ်ဖော်ထားသော ဂေါ်ဘလင်များသည် အထူးသဖြင့် 'George MacDonald' ၏ 'The Princess and the Goblin' စာအုပ်မှ လွှမ်းမိုးမှုပင်ဖြစ်ပေသည်။<ref>{{harvnb|Tolkien|2003|pages=108}}</ref> သို့သော်လည်း MacDonald သည် ဇာတ်ကောင်တစ်ကောင်ခြင်း၊ ဇာတ်လမ်းအခန်းများကို ပုံဖော်သည်ထက်ပို၍လေးနက်စွာ တော်ကီးန်အပေါ်လွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ MacDonald ၏ စာအုပ်များသည် တော်ကီးန်၏ ခရစ်ယာန်ယုံကြည်မှုအဝန်းအဝိုင်းထဲရှိ စိတ်ကူးယဉ်ကဏ္ဍအပေါ် တွေးတောခြင်းကို ပုံဖော်စေရန်အကူအညီပေးနိုင်ခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Drout|2007|pages=399–400}}</ref>
[[File:Jules verne cryptogramme.png|thumb|ပြင်သစ်စာရေးဆရာVerne ၏ ''Journey to the Center of the Earth'' စာအုပ်မှ ကုတ်ပုံစံဖြင့်ရေးထားသော ရှေးဟောင်းစာသား]]
တော်ကီးန်စာပေနှင့်ပတ်သက်သော ပညာရှင် Mark T. Hooker က ''ဟော့ဘစ်'' နှင့် စာရေးဆရာ Jules Verne ၏ ''ကမ္ဘာမြေအလယ်ဆီသို့'' (Journey to the Center of the Earth) များကြား ရှည်လျှားသော နှိုင်းယှဉ်ချက်အတွဲများကို စာရင်းဇယားပြုစုခဲ့ဖူးသည်။ တစ်ခြားသောအကြောင်းအရာများကြား၌ ထိုစာရင်းထဲတွင်ပါဝင်သည်မှာ ဖွက်ထားသောရှေးဟောင်းစာသားများနှင့် စွန့်စားခန်းထွက်သူများကို လမ်းညွှန်ပေးသော ကောင်းကင်၊ နေ၊ လ၊ နက္ခတ်ကိုက်ညီမှုများဖြစ်ကြသည်။ (မှတ်ချက် -ဟော့ဘစ်တွင် လျှို့ဝှက်တံခါးပေါက်ကို ရှေးဟောင်းစာတစ်မျိုးဖြင့်ရေး၍ လပေါ်မူတည်သည့် အချိန်ကာလတစ်ခု၌သာဖတ်နိုင်ခြင်း)<ref>{{Cite book| last = Hooker | first = Mark | title = The Tolkienaeum: Essays on J.R.R. Tolkien and his Legendarium | publisher = Llyfrawr | pages = 1–12 | isbn = 978-1499759105 | year = 2014 }}</ref>
တော်ကီးန်သည် သူ့၏ပညာပိုင်းဆိုင်ရာ ဂျာမန်နစ် ဝေါဟာရဗေဒ ကိုစိတ်ပါဝင်စားမှု၊ ဘဝတစ်လျှောက်လုံး နော့စ်ပုံပြင်များနှစ်သက်မှုကို ထင်ဟပ်စေရင်း [[နော့စ်ဒဏ္ဍာရီ]] (Norse mythology) သည် ၎င်းလက်ရာများအပေါ်များစွာလွှမ်းမိုးထားလေသည်။<ref name="LAZO">{{cite book|last=Lazo |first=Andrew |year=2008 |chapter=Gathered Round Northern Fires | pages= 191–226 |editor-last=Chance |editor-first=Jane |title=Tolkien and the Invention of Myth: A Reader |publisher=University Press of Kentucky |isbn=978-0-8131-2301-1}}</ref> ''ဟော့ဘစ်''ဝတ္ထုသည်လည်း ဥရောပမြောက်ပိုင်းမှ စာပေ၊ ဒဏ္ဍာရီလာများ၊ ဘာသာစကားများ၏ လွှမ်းမိုးမှုများရှိသည်မှာ အမှန်ပင်ဖြစ်သည်။{{sfn|Sullivan|1996|p=309-310}} အထူးသဖြင့် ရှေးဟောင်းနော့စ်ဘာသာမှ ကဗျာစာပေများဖြစ်သော [[အက်ဒါ ကဗျာလင်္ကာ]]၊ [[အက်ဒါ စကားပြေ]] တို့ဖြစ်ကြသည်။ သာဓကပြရလျှင် ဇာတ်ကောင်နာမည်များ <ref name="GMC-HOBBIC">{{Harvnb|Drout|2007|pp=469–479}}</ref>ဖြစ်သည့် ဖီလီ(Fili)၊ ကီလီ(Kili)၊ အွိုင်(Oin)၊ ဂလွိုင်(Gloin)၊ ဘီဖာ(Bifur)၊ ဘိုဖာ(Bofur)၊ ဘွန်ဘာ(Bombur)၊ ဒိုရီ(Dori)၊ နိုရီ(Nori)၊ ဒွါလင်(Dwalin)၊ ဘာလင်(Balin)၊ ဒိန်း(Dain)၊ နိန်း(Nain)၊ သော်ရင် အုတ်ကန်ရှီးလ်ဒ်(Thorin Oakenshield)၊ ဂန်ဒက်ဖ်(Gandalf) (ဤအမည်များသည် ရှေးဟောင်းနော့စ်မှအမည်များဖြစ်သည့် ''Fíli'', ''Kíli'', ''Oin'', ''Glói'', ''Bivör'', ''Bávörr'', ''Bömburr'', ''Dori'', ''Nóri'', ''Dvalinn'', ''Bláin'', ''Dain'', ''Nain'', ''Þorin Eikinskialdi'' နှင့် ''Gandálfr'' တို့မှဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။)<ref>{{harvnb|Rateliff|2007|page= vol.2 p.866–871}}</ref> နာမည်များသည် ရှေးဟောင်းနော့စ်မှဖြစ်သည်ဟုဆိုနိုင်စဉ် တစ်ဖက်တွင်လည်း ဒွာ့ဗ်လူပုဇာတ်ကောင်များမှာ Brothers Grimm စုစည်းထားသော ''စနိုးဝိုက်''၊ ''စနိုးဝိုက်နှင့်နှင်းဆီနီ''(Snow-White and Rose-Red)စသော မိရိုးဖလာနတ်သား/သမီးပုံပြင်များနှင့်တိုက်ရိုက်ပို၍ပတ်သက်နေသည်။<ref>{{harvnb|Tolkien|2003|pages=78}}</ref>
တော်ကီးန်သရုပ်ဖော်ထားသော 'Misty Mountains'' နှင့် ''Bag End'' စသောနာမည်များသည် ရှေးဟောင်းနော့စ်ဇာတ်လမ်းကြီးများမှ အမည်များကို ပဲ့တင်ထပ်စေခဲ့သည်။<ref name="Solopova 21-22">{{Harvnb|Solopova|2009|pages=21–22}}</ref> ဒွာ့ဗ်များနှင့် ခင်မင်ရင်းနှီးသော ကျီးကန်းများ Roäc နာမည်သည်လည်း ရှေးဟောင်း နော့စ်မှဆင်းသက်လာသည်။<ref name="Fisher">{{cite journal | last =Fisher | first =Jason |date=March 2008 | title =The History of the Hobbit (review) | journal=Mythlore | issue =101/102 | url =http://www.mythsoc.org}}</ref> သို့သော် ၎င်းတို့၏ ငြိမ်းချမ်းသောဇာတ်ရုပ်ကား ရှေဟောင်းနော့စ်၊ ရှေးဟောင်းအင်္ဂလိပ်စာမှ အသေကောင်စားသောငှက်များနှင့်ကားမတူ။<ref>{{harvnb|St. Clair|2000|loc=p. 39. "Unlike the raven servants of the god of war, Roac is against war with the men of Dale and the Elves. Further, the birds carry the good news of Smaug's fall over the countryside. In The Hobbit, they do not function as scavengers after battle as ravens usually do in medieval Norse and English works."}}</ref>
တော်ကီးန်သည် ရသ သဘောအတွက် သမိုင်းဆိုင်ရာရင်းမြစ်များကို အပေါ်ယံလောက်ယူခြင်းမျိုးမဟုတ်ပါ။ ရှေးသုံးဟန်၊ ခေတ်သုံးဟန်များ ယှဉ်တွဲခိုင်းနှိုင်းများကို ''ဟော့ဘစ်''စာအုပ်၌ ဖော်ထုတ်ထားသော အဓိကအကြောင်းအရာများဖြစ်သည်ဟု စာရေးဆရာ 'Shippey'က ထိုသို့မြင်သည်။{{sfn|Shippey|2001|p=41}}မြေပုံများကို ရှေးဟောင်းစာပေဇာတ်လမ်းတွဲကြီးများ (saga literature ) ၌ရော ''ဟော့ဘစ်'' ၌ရော ထည့်သွင်းထားသည်။<ref name="Solopova 21-22"/> စာရေးဆရာ၏ ရေးသားချက်တစ်ချို့တွင် အန်ဂလိုဆက်ခ်ဆန်ရှေးဟောင်းစာများ (Anglo-Saxon runes) ပေါင်းစပ်ထားကာ အဆိုပါစာများမှာ ဂျာမန်ရှေးဟောင်းစာ အက္ခရာများကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့်မှီငြမ်းပုံဖော်ထားခြင်းလည်းဖြစ်ပေသည်။
ရှေးဟောင်းအင်္ဂလိပ်စာပေ အထူးသဖြင့် ''ဘိုးဝု(ဖ်)''(Beowulf) မှ အကြောင်းအရာများသည် ဘီလ်ဘို ခြေချမိခဲ့သော ရှေးဟောင်းကမ္ဘာကိုပုံဖော်ပေးသည်။ ''ဘိုးဝု(ဖ်)''စာပေပညာရှင် တော်ကီးန်သည် ဟော့ဘစ်အတွက် ၎င်းတန်ဖိုးအထားဆုံးရင်းမြစ်များကြား၌ ဤဘိုးဝုဖ်ကဗျာရှည်ကြီးကိုလည်း ထည့်သွင်းခဲ့ပေသည်။<ref name="Carpenter 1981 page=31">{{harvnb|Carpenter|1981|page=31}}</ref>
အသိဉာဏ်ရှိပြီး အလွန်တရာဆိုးရွားသည့် နဂါးကြီး အပါအဝင် ဘိုးဝု(ဖ်)မှ အခြေခံအကြောင်းတစ်ချို့ကို ယူငင်သုံးဆွဲသည်။<ref name="Steele">{{cite journal | last =Steele | first =Felicia Jean | year =2006 | title =Dreaming of dragons: Tolkien's impact on Heaney's Beowulf | journal =Mythlore | issue =95/96 | url =http://dc.swosu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1294&context=mythlore|accessdate=3 December 2017}}</ref> ဥပမာ နဂါးကြီးက ကျူးကျော်သူများကို အနံ့ခံရန် လည်ပင်းဆန့်သည့်အချိန်ကဲ့သို့သော ဟော့ဘစ်မှ ဖော်ပြချက်တစ်ချို့သည် စကားအသုံးအနှုံးအနည်းအပါးပြောင်းလဲထားကာ ဘိုးဝု(ဖ်)မှ တိုက်ရိုက်ယူငင်ထားသည့်ပုံပင်ဖြစ်၏။<ref>{{cite book | last=Faraci | first=Mary | editor-first=Jane | editor-last=Chance | title=Tolkien the Medievalist | publisher=Routledge |year=2002 | pages=58–59 | chapter='I wish to speak' (Tolkien's voice in his Beowulf essay) | isbn=978-0-415-28944-3 }}</ref> ထိုနည်းတူစွာ တော်ကီးန်၏ သားရဲတွင်း (နဂါးကြီးနေသည့်နေရာ သားရဲတွင်း) ရေးသားချက်သည် ဘိုးဝု(ဖ်)ထဲရှိ "ဖန်သားလျှို့ဝှက်ဥမှင်လှိုင်ခေါင်းမှတဆင့်ဝင်ရောက်" စသောအသုံးအနှုံးမျိုး၊ ဟော့ဘစ်ရှိ တခြားဇာတ်ကွက်ပါ အကြောင်းအရာများဖြစ်သည့် "ဘီလ်ဘိုကို ဂိုလမ်ကရော၊ နဂါးကြီး စမောက်ဂ်ကရော သူခိုး ဟုသုံးစွဲပုံ၊ စမောက်ဂ်၏ ရေကန်မြို့ကိုဖျက်ဆီးချင်သည့် စရိုက်များစသဖြင့် ဤအရာများသည် ဘိုးဝု(ဖ်)မှ ပြောင်းလဲယူငင်ထားခြင်းများဖြစ်သည်။<ref>{{Harvnb|Solopova|2009|page=37}}</ref> တော်ကီးန်သည် ၎င်းစိတ်မကျေနပ်ဟုထင်ရသော"ခွက်သူခိုး (cup-thief) နှင့် နဂါး၏ ဉာဏ်ရည်၊ စရိုက်စသော အသေးစိတ်အပိုင်းများ၌ ဘိုးဝု(ဖ်)၏ အစိတ်အပိုင်းများကို မွန်းမံသည်။<ref>{{cite book |last=Purtill | first=Richard L. |authorlink=Richard Purtill | title=Lord of the Elves and Eldils | publisher=Ignatius Press |year=2006 |pages=53–55 | isbn=978-1-58617-084-4 |url=}}</ref>
နောက်ထပ် အင်္ဂလိပ်ရှေးဟောင်းရင်းမြစ်မှ လွှမ်းမိုးချက်တစ်ခုကား ရှေးဟောင်းစာများဖြင့် တန်ဆာဆင်ထားသော ဓားများ၏ ပုံသဏ္ဌာန်များဖြစ်ကာ အက်လ်ဖ်များသွန်းလုပ်သည့် ဓားကိုသုံးရာတွင် ဘီလ်ဘိုသည် ၎င်း၏ပထမဆုံးအမှီခိုကင်း၍ သူရဲကောင်းပုံစံအသွင်းမျိုးရလေသည်။ အဆိုပါ ဓား ကို ''ဆူး'' (Sting) ဟုခေါ်ဝေါ်ခြင်းဖြင့် ဘီလ်ဘိုသည် ၎င်းကိုယ်တိုင်ရှာဖွေတွေ့ရှိသည့်ကမ္ဘာထဲသို့ ဝင်ရောက်ခြင်းကို အလေးပေးပြသနိုင်၍ ဘိုးဝု(ဖ်)၌တွေ့ရသည့် ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာစကားထုံးစံ စသည်များကိုလက်ခံခဲ့သည်ကို ရှုမြင်နိုင်သည်။<ref>{{cite journal | last = McDonald | first = R. Andrew | first2 = K. S. | last2 = Whetter | year = 2006 | title = 'In the hilt is fame': resonances of medieval swords and sword-lore in J. R. R. Tolkien's The Hobbit and The Lord of the Rings | journal = Mythlore | issue = 95/96 | url = http://dc.swosu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1286&context=mythlore|accessdate=3 December 2017 }}</ref> ဤသို့ဖြင့် ဇာတ်ကွက်ပြောင်းလဲတိုးတက်လာမှုတွင် ဘီလ်ဘိုက နဂါးကြီးရတနာသိုက်မှ ခွက်တစ်ခွက်ခိုးယူကာ နဂါးကြီးကို အမျက်ချောင်းချောင်းထွက်စေသည့် ဇာတ်လမ်းအထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ကာသွားစေသည်။ ဤအကွက်မှာ ရိုးရာစကားပြောပုံစံမှ သတ်မှတ်ပေးထားသော လုပ်ဆောင်မှုမျိုးနှင့် ဘိုးဝု(ဖ်)ကို ပုံဖော်ထင်ဟပ်စေသည်။ တော်ကီးန်ရေးခဲ့သလို "အဲဒီခိုးတဲ့အခန်းက ဖြစ်လာတဲ့အခြေအနေများမှ သူ့အလိုလို (ရှောင်လွှဲလို့လဲမရလောက်ဘဲ) ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဤနေရာမှာ ဇာတ်ကိုအခြားနည်းဖြင့်ရေးရန်ခက်ခဲပါသည်။ ဘိုးဝု(ဖ်)ရေးတဲ့စာရေးဆရာလည်း ဒီလိုနေရာမှာ ဒီလိုပဲပြောဆိုမည်ဟုထင်ပါသည်။<ref name="Carpenter 1981 page=31"/>
ရာဒါဂါ့စ် (Radagast) ဆိုသည့် မှော်ဆရာအမည်ကို ဆလပ်ဗ်နတ်ဘုရား 'Rodegast' မှယူသည်ဟု ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်လက်ခံအသိမှတ်ပြုကြသည်။<ref name="Orr, Robert 1994 p. 23">{{cite journal|last=Orr |first=Robert |title=Some Slavic Echos in J. R. R. Tolkien's Middle-earth |journal=Germano-Slavica |volume=8 |year=1994 |pages=23–34}}</ref>
ဟော့ဘစ်ထဲရှိ ဒွာ့လူပုများအား သရုပ်ဖော်ကိုယ်စားပြုမှုကို တော်ကီးန်၏ သီးသန့်ဖတ်ထားသော [[ဂျူးဘာသာ#ဂျူးလူမျိုးနှင့် ဂျူဒါအစ်ဇင်အကြား ထူးခြားချက် |ဂျူးလူမျိုး]]များ၊ ၎င်းတို့သမိုင်းများနှင့်ပတ်သက်သည့် အလယ်ခေတ်စာများမှ လွှမ်းမိုးမှုရှိခဲ့သည်။<ref name="Rateliff page=79-80">{{harvnb|Rateliff|2007|pp=79–80}}</ref> အထီးကျန်တောင်ကြီးတွင် ၎င်းတို့၏ရှေးကတည်းကနေလာသော အမိမြေမှ နှင်ထုတ်ခံရခြင်း၊ ကိုယ်ပိုင်ယဉ်ကျေးမှုများကိုထိန်းသိမ်းရင်း တစ်ခြားသောမျိုးနွယ်များကြား၌နေထိုင်ရခြင်းများနှင့်ပတ်သက်သော ဒွာ့ဗ်လူပုတို့၏ အကျင့်စရိုက်များ အားလုံးသည် အလယ်ခေတ်ဂျူးလူမျိုးပုံရိပ်များမှ ဆင်းသက်လာခဲ့ကြသည်။<ref name="Rateliff page=79-80"/><ref name = "edwards">{{cite book|first=Owen Dudley |last=Edwards |authorlink=Owen Dudley Edwards |title=British Children's Fiction in the Second World War |year=2008 |publisher=[[Edinburgh University Press]] |isbn= 978-0-7486-1651-0 |page=458}}</ref> ထိုလူပုများ၏ စစ်လိုလားဟန်သဘာဝသည်လည်း ဟီဘရူးသမ္မာကျမ်းစာ (Hebrew Bible) ကို အခြေခံသည်။<ref name="Rateliff page=79-80"/> ဟော့ဘစ်ဝတ္ထုပါ ဒွာ့ဗ်လူပုများအတွက် တီထွင်ထားသော ပြက္ခဒိန်သည် ဆောင်းဦးနှောင်း၏ အစပိုင်း ဂျူးပြက္ခဒိန် (Jewish calendar in beginning in late autumn) ကိုရောင်ပြန်ဟပ်ညွှန်းနိုင်သည်။<ref name="Rateliff page=79-80"/> တော်ကီးန်က ထိုနှိုင်းယှဉ်ခြင်းကိုငြင်းဆိုသော်လည်း ဒွာ့ဗ်များသည် ဘီလ်ဘိုကို သာယာနေသောဘဝလေးထဲမှ ခေါ်ထုတ်သွားခြင်းကား ''ဂျူးများမရှိသော အနောက်လူမှုအဖွဲ့အစည်း၏ အရည်အသွေးကျဆင်းသွားခြင်း''ကို လှလှပပတင်စားချက် အဖြစ်မြင်နိုင်သည်။<ref name = "edwards" />
===ထုတ်ဝေခြင်း===
လန်ဒန်မြို့ 'George Allen & Unwin Ltd.' က ဟော့ဘစ်ပထမအကြိမ်ထုတ်ဝေခြင်းကို ၂၁ စက်တင်ဘာ ၁၉၃၇တွင် စောင်ရေ၁၅၀၀ဖြင့် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ စိတ်အားထက်သန်လှသော သုံးသပ်ချက်များကြောင့် ဒီဇင်ဘာတွင်ရောင်းကုန်သည်။<ref>{{harvnb|Hammond|Anderson|1993|page=8}}</ref> ဤပထမအကြိမ်သည် တော်ကီးန်၏အဖြူအမဲသရုပ်ဖော်ပုံများ၊ ကိုယ်တိုင်ဆွဲမျက်နှာဖုံးဖြင့်ဖြစ်သည်။ ဘော်စတန်(Boston) ၊ နယူးယောက်ရှိ Houghton Mifflin စာပေက အမေရိကန်ထုတ်ဝေမူအဖြစ် ရိုက်နှိပ်ခြင်းကို စဆုံးလုပ်ဆောင်ကာ ၁၉၃၈ အစောပိုင်း၌ ဖြန့်ချိသည်။ သရုပ်ဖော်ပုံများမှ လေးပုံမှာ အရောင်ဖြင့်ဖြစ်သည်။ Allen & Unwin က ၁၉၃၇ နှစ်ကုန် ဒုတိယထုတ်ဝေခြင်းတွင် အရောင်သရုပ်ဖော်ပုံများ ပေါင်းစပ်ထည့်သည်။<ref>{{harvnb|Hammond|Anderson|1993|pages=18–23}}</ref> စာအုပ်မှာ လူကြိုက်များသော်လည်း ဒုကမ္ဘာစစ်အတွင်းနှင့် အပြီးကာလ ၁၉၄၉ထိ စက္ကူကို ခွဲတမ်းနှင့်သာရသဖြင့် Allen & Unwinက ထုတ်ဝေမူကို ရံဖန်ရံခါထိုကာလများ၌မရနိုင်ခဲ့ပေ။<ref name="Anderson 2003 page=22">{{harvnb|Tolkien|2003|page=22}}</ref>
အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် နောက်ပိုင်းထုတ်ဝေမှုများအဖြစ် ၁၉၅၁၊ ၁၉၆၆၊ ၁၉၇၈၊ ၁၉၉၅ တွင် အသီးသီးထုတ်ဝေခဲ့ကြသည်။ ထိုအင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့်ထုတ်ဝေမူများကို ထုတ်ဝေရေးတိုက်တစ်ချို့ဖြင့်ထုတ်ဝေခဲ့ကြ၏။ <ref name="Anderson 2003 page=384-386">{{harvnb|Tolkien|2003|page=384-386}}</ref> ထို့အပြင် ဟော့ဘစ်ကို ဘာသာစကားပေါင်း (၄၀) ကျော်ဘာသာပြန်ဆိုခဲ့ကြပြီး တစ်ချို့သောဘာသာစကားများတွင် တစ်ကြိမ်ထက်မနည်း ထုတ်ဝေမှုများလည်းပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။<ref name="Anderson 2003 page=23">{{harvnb|Tolkien|2003|page=23}}</ref>
====ပြင်ဆင်စိစစ်တည်းဖြတ်ခြင်း====
၁၉၃၇ ဒီဇင်ဘာတွင် ဟော့ဘစ်ထုတ်ဝေသူ Stanley Unwin က တော်ကီးန်ကို ဟော့ဘစ်နောက်ဆက်တွဲဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ရေးရန်တောင်းဆိုသည့်အခါ တော်ကီးန်က The Silmarillion စာမူကိုပေးခဲ့၏။ လူအများက လိုလားသည်မှာ ဟော့ဘစ်တို့အကြောင်း ယခုထက်ပိုသိချင်ကြဟု ယုံကြည်လျှက် အယ်ဒီတာများက ပယ်ချခဲ့သည်။<ref name="Carpenter 1977 page=195">{{harvnb|Carpenter|1977|page=195}}</ref> ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' ဖြစ်လာမည့် ''ဟော့ဘစ်အသစ်''ဇာတ်လမ်းကို<ref name="Carpenter 1977 page=195"/> စတင်လုပ်ဆောင်ခဲ့ရာ ထိုအားထုတ်မှုလမ်းကြောင်းသည် မူရင်းစာသားအဆက်အစပ်များသာမက ဇာတ်ကောင် ''ဂိုလမ်'' ကိုပါ အများအပြားပြောင်းလဲခဲ့ရလေသည်။
ပထမအကြိမ်ထုတ်ဝေမူတွင် ဂိုလမ်သည် စကားထာဖွက်တမ်းနိုင်ကြေးအဖြင့် လက်စွပ်ကို လိုလိုလားလားလောင်းကြေးထပ်ကာ ဘီလ်ဘိုနှင့် အခင်မင်မပျက်ခွဲခွာခဲ့သည်။{{sfn|Tolkien|2003|p=120}} ဒုတိယမူတွင် ''တစ်ကွင်းတည်းသောလက်စွပ်''(One Ring) ၏အယူအဆသစ်၊ လက်စွပ်၏ညှို့ယူဖျက်ဆီးတတ်သော ဂုဏ်သတ္တိအပေါ် ရောင်ပြန်ဟပ်နိုင်စေရန် တော်ကီးန်က ဂိုလမ်သည် ဘီလ်ဘိုအပေါ်သို့ ပို၍ရက်စက်ကာ လက်စွပ်ပျောက်သည်ကိုသိလျှင် စိတ်ဂဏာမငြိမ် ကယောက်ကယက်ဖြစ်သွားသည်ဟု ပြုပြင်ယူသည်။ ထို့ပြင်ထားသောအဖြစ်သည် ဂိုလမ်၏ဆဲရေးကြိမ်စာတိုက်ခြင်းနှင့် ဤသို့အဆုံးသတ်လေသည်။ " သူခိုးကောင်၊ သူခိုး၊ သူခိုး.. ဘက်ဂင်ကောင်။ တို့တွေမုန်းတယ်၊ တို့တွေ ဒင်းကို မုန်းတယ်၊ တစ်သက်လုံး ဒင်းကို ငါတို့တွေမုန်းတယ်ဟေ့။" ဤအချက်ကား လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်တွင် ဂိုလမ် ပါဝင်လာမှု၏ ရှေ့ပြေးနမိတ်ဆိုး ပြယုတ်ပင်ဖြစ်သည်။
''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''နှင့် ကိုက်ညီမည့်စာအုပ်ကို ထုတ်ဝေနိုင်စေရန်အလို့ငှာ ယခုလိုပြုပြင်ထားသော ''မှောင်ရိပ်ထဲက စကားထာ'' (Riddles in the Dark) အခန်းကို ထုတ်ဝေသူ Unwin ဆီသို့ပို့ခဲ့သည်။ သို့သော် နှစ်အတော်ကြာသည်အထိ ဘာမျှသတင်းစကားမကြားခဲ့ပေ။ အသစ်ထုတ်ဝေမည့် မူအသစ်အတွက် အကြမ်းလှိမ့်ထားသော စာမျက်နှာအရှည်ကို တော်ကီးန်ထံသို့ပို့ပေးခဲ့ရာ ၎င်းပို့ထားခဲ့သော စာသားများထည့်ထားခဲ့သည်ကို အံ့ဩဖွယ်တွေ့ခဲ့ရ၏။<ref>{{harvnb|Carpenter|1977|page=215}}</ref> ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''၌ ''စကားထာဖွက်တမ်း''အား ပထမမူ၌ လက်စွပ်၏ဩဇာကိုမခံနိုင်ပဲ ဘီလ်ဘိုကိုယ်တိုင် လုပ်ကြံဖန်တီးထားသော လိမ်စဉ်တစ်ခုဟု ရှင်းပြထားသော်လည်း ပြုပြင်ပြောင်းလဲထားသောထုတ်ဝေခြင်းများတွင် အစစ်အမှန်အဖြစ်အပျက်သဘောများ ပါဝင်လေသည်။<ref name = "prologue">{{cite book|last=Tolkien |first=J. R. R. |authorlink=J. R. R. Tolkien |origyear=1954 |title=The Fellowship of the Ring |series=[[The Lord of the Rings]] |location= Boston: [[Houghton Mifflin]] | year=1987|isbn=978-0-395-08254-6 |chapter=Prologue|title-link=The Fellowship of the Ring }}</ref> ထိုပြုပြင်မူသည် ဒုတိယအကြိမ်ထုတ်ဝေခြင်းဖြစ်ပြီး ၁၉၅၁၌ ယူကေ၊ ယူအက်စ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Tolkien|2003|pages=18–23}}</ref>
နောက်ဆက်တွဲဇာတ်လမ်းအတွက် ဟော့ဘစ်၏ ယျေဘုယျသဘောကို ညှိရန်ကြိုးစားလျှက် ၁၉၆၀တွင် မူအသစ်ကို စတင်လုပ်ကိုင်သည်။ ဟော့ဘစ်စာရေးဟန်၏ ပေါ့ပေါ့ပါးပါး သွက်သွက်လက်လက်များ ပျောက်ဆုံးပြီဟု သွယ်ဝိုက်ပြောဆိုသော ဝေဖန်သံညံလာသောအခါ အခန်း(၃)၏ မူအသစ်ပြုပြင်ခြင်းလက်လျှော့ခဲ့ပေသည်။<ref>{{harvnb|Rateliff|2007|pages=781, 811–12}}</ref>
Ace Books မှ ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''ကို မူပိုင်ခွင့်မရှိဘဲ အဖုံးပျော့ထုတ်ဝေခြင်းများရှိလာပြီးနောက် Houghton Mifflin နှင့် Ballantine Books တို့က တော်ကီးန်ကို ဟော့ဘစ်ပါ စာသားအသစ်ပြုလုပ်၍ အမေရိကန်မူပိုင်ခွင့်အသစ် ပြုလုပ်ရန်တောင်းဆိုခဲ့ရာ<ref>{{harvnb|Rateliff|2007|page=765}}</ref> ဤစာသားများသည် ၁၉၆၆ ထုတ် တတိယအကြိမ်ထုတ်ဝေခြင်းဖြစ်ခဲ့၏။ ဤအခွင့်အရေးကို လက်လွှတ်မခံဘဲ ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''နှင့် ထိုစဉ်ကထုတ်ဝေခြင်းမရှိသေးသည့် Quenta Silmarillion မှ စကြာဝဠာသဘောများကို ပို၍နီးကပ်စေမည့် ဇာတ်လမ်းပုံစံကို ညှိယူခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Tolkien|2003|page=218}}</ref> ဤအသေးစားပြုပြင်မှုများ၌ ဥပမာအားဖြင့် ပအကြိမ်၊ ဒုအကြိမ်မူများတွင် အက်လ်ဖ်များကို Gnomes ဟု စာမျင်နှာ (၆၃)တွင်ခေါဝေါ်သုံးစွဲခြင်း{{sfn|Tolkien|1937|p=63}}{{sfn|Tolkien|1951|p=63}}ကို တတိယအကြိမ်၌ "High Elves of the West, my kin" ဟုခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။{{sfn|Tolkien|1966|p=62}} ယခင်က တော်ကီးန်သည် မျိုးရိုးမြင့်အက်လ်ဖ်များ (High Elves) ၏ ဒုတိယအနွယ် the Noldor or "Deep Elves" များနေရာ၌ ဂရိဘာသာ (''gnosis'' (knowledge)) မှဆင်းသက်သော gnome ကို ပညာရှိဆုံးအက်လ်ဖ်များအတွက် ကောင်းသည့်အမည်ဟု တွေးရင်းသုံးဆွဲခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ၁၆ရာစု ဆွစ်ပညာရှင် Paracelsus ဆီမှ ဆင်းသက်လာသော ဥယျာဉ်စောင့် လူပု (garden gnom) ဆိုသည့် ဝေါဟာရအသုံးများမှုကြောင့် ထိုစကားလုံးကို ပစ်ပယ်ခဲ့လေသည်။<ref>{{cite book |title= The History of Middle-earth: Vol 1 "The Book of Lost Tales 1"|last= Tolkien|first= Christopher |year=1983 |publisher=George Allen & Unwin |isbn=978-0-04-823238-0 |pages= 43–44}}</ref> "tomatoes"စကားလုံးကို "pickles" ဟုပြောင်းလဲခေါ်ဝေါ်သော်လည်း ၎င်းစာအုပ်ပါခေတ်နှင့်မကိုက်သည့် တစ်ချို့သောစကားလုံးများ clocks ၊ tobacco တို့ကို ဤအတိုင်းပင်သုံးဆွဲလေသည်။ ''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' ဝတ္ထု၌ "''မယ်ရီ'' က နျူမန်နောရီးယန်(Númenóreans)များသည် ဆေးရွက်ကြီး(tobacco)ကို အနောက်အရပ်မှ ယူဆောင်လာကြသည်" ဟုရေးသားခဲ့သည်။
====စာရေးသူကွယ်လွန်ပြီးမှ ထုတ်ဝေခြင်းမူများ====
စာရေးဆရာကွယ်လွန်ခဲ့ပြီးနောက်ပိုင်း ''ဟော့ဘစ်''ကို စာသားများ၏ဖြစ်ပေါ်လာမှု၊ ပြင်ဆင်မှု၊ မှတ်ချက်ပြုမှုများနှင့် ထုတ်ဝေမှုနှစ်ကြိမ်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ''မှတ်ချက်သွင်းရေးသားထုတ်ဝေသော ဟော့ဘစ်'' စာအုပ် (The Annotated Hobbit) ၌ Douglas Anderson က ဝတ္ထုပါစာသားများဘေးတစ်လျှောက် သရုပ်ဖော်ပုံများ၊ မှတ်ချက်သွင်းရေးသားချက်များနှင့်အတူ ထုတ်ဝေခဲ့သည်။
၂၀၀၇တွင် အပိုင်းနှစ်ပိုင်းဖြင့်ထုတ်ဝေသော ''ဟော့ဘစ်တို့သမိုင်းကြောင်း'' (The History of The Hobbit)ဘတွင် John D. Ratelif၏ အစောပိုင်း၊အလယ်ပိုင်း စာမူကြမ်းများကို အထောင်အပံ့ပေးထားပြီး ဘေးက တော်ကီးန်လက်ရာများကို မှတ်ချက်ပြုရေးသားမှုများပါဝင်သည်။
====သရုပ်ဖော်ပုံနှင့် မျက်နှာဖုံးပုံစံ====
တော်ကီး၏ ပေးစာများ၊ ထုတ်ဝေသူမှတ်တမ်းများက စာအုပ်တစ်အုပ်လုံးတွင် သရုပ်ဖော်ပုံဆွဲရာ၌ ၎င်းမှာပါဝင်ခဲ့သည်။
[[File:Hobbit runes.png|alt=See caption.|thumb|"''ကာ့သ်''"ရှေးဟောင်းစာနှင့် တော်ကီးန်ကိုယ်တိုင်ခွဲဝေသတ်မှတ်ထားသော အင်္ဂလိပ်အက္ခရာတန်ဖိုးများ<ref>{{harvnb|Tolkien|2003|pages=378–379}}</ref> ထိုအရာများကို ဟော့ဘစ်စာအုပ်၏ မူရင်းသရုပ်ဖော်ပုံများနှင့် စာအုပ်ဒီဇိုင်းများအတွက် သုံးစွဲခဲ့သည်။]]
တော်ကီးန်ဆိုပြုထားသော မြေပုံငါးပုံနှင့်ပတ်သက်၍ ဆွေးနွေးငြင်းခုံခဲ့ကြသည်။ ၎င်းက ''ဿရော်၏မြေပုံ'' (Thror's Map) ကို ရှေ့ဖုံးနှင့်တွဲလျှက်၊ လကြည့်စာ (moon letter- လအလင်းနှင့်မှ မြင်ရသောစာ) ကို နောက်ဖုံးနှင့်တွဲ၍ ထင်ထင်သာသာရှိစေရန် စာအုပ်ကို ထိုသို့ချုပ်စေချင်သည်။<ref name="Anderson 2003 page=22"/> နောက်ဆုံး၌ ကုန်ကျစရိတ်၊ မြေပုံ၏ အရိပ်ထင်မှုစသဖြင့် ထိုအခက်ခဲများကြောင့် ''ဿရော်မြေပုံ''၊''အရိုင်းနယ်မြေပုံ'' (Map of Wilderland) များကို စာအုပ်နောက်ပိုင်း၌သာ ချုပ်ခဲ့သည်။ အနက်ရောင်၊ အနီရောင်ဖြင့် မြေပုံနှစ်ခုလုံးကို ရိုက်နှိပ်ခဲ့၏။<ref>{{harvnb|Hammond|Anderson|1993|page=18}}</ref>
နောက်ပိုင်း၌ အခက်ခဲတစ်ချို့ရှိသော်ငြားလည်း ထည့်ခဲ့သော ပုံများမှာ ''ဟော့ဘစ်တောင်ကုန်း: ဟော့ဘစ်တန် မှ ရေအိုင်ဖြတ်လမ်း''(The Hill: Hobbiton-across-the-Water) ၊ ''ထရိုးကောင်ကြီးများ'' (The Trolls) ၊ ''တောင်ကြားဖြတ်လမ်း'' (The Mountain Path) ၊ ''နှင်းမြူခိုးတောင်တန်းရိုးမကြီး အနောက်ဘက်မျက်နှာမူပုံ'' (The Misty Mountains looking West ) ၊ ''ဘီယောန်၏ အိမ်ခန်းမကျယ်'' (Beorn's Hall) ၊ ''အမှောင်လွှမ်းတောနက်'' (Mirkwood) ၊ ''အက်လ်ဖ်ဘုရင်၏ ဂိတ်တံခါးဝ'' (The Elvenking's Gate) ၊ ''ရေကန်မြို့'' (Lake Town) ၊ ''အထီးကျန်တောင် အရှေ့ဘက်တံခါးဝ'' (The Front Gate) ၊ ''ဘက်အန့်ဒ်က အခန်း'' (The Hall at Bag End) တို့ဖြစ်ကြသည်။ သရုပ်ဖော်ပုံတစ်ခုမှလွဲ၍ အားလုံးသည် စာမျက်နှာအပြည့်ဖြစ်ပြီး ''အမှောင်လွှမ်းတောနက်'' (Mirkwood) မှာ သီးသန့်ခွဲ၍ သရုပ်ဖော်မှုလိုအပ်ခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Hammond|Anderson|1993|pages=10–11}}</ref> စာအုပ်ဖုံးသရုပ်ဖော်ပုံအားဆွဲပေးရန်တောင်းဆိုရာ တော်ကီးန်က အကြိမ်အတော်လေးဆွဲပြီးနောက် အရောင်လေးရောင်သုံးသည်။ ထုတ်ဝေသူက ကုန်ကျစရိတ်ကိုငဲ့သောအားဖြင့် နေမှ အနီရောင်ကိုဖြုတ်၍ အနက်၊အပြာ၊ အစိမ်းသုံးရောင်ကို အဖြူခံတွင်သုံးခဲ့သည်။<ref name=Hammond12-13>{{harvnb|Hammond|Anderson|1993|pages=12–13}}</ref>
ကွဲပြားသောထုတ်ဝေခြင်းများကို မတူညီသောနည်းလမ်းများဖြင့် သရုပ်ဖော်ခဲ့၏။ တစ်ချို့မှာ မူရင်းပုံစံကို အနည်းနဲ့အများလိုက်နာကြပြီး အထူးသဖြင့် ဘာသာပြန်မူတစ်ချို့တွင် တစ်ခြားသော ပန်းချီဆရာများက မှုန်းချယ်ထားလေသည်။ ၁၉၄၂ ကလေးများစာအုပ်အသင်း (The Children's Book Club) ၏ မူတွင် နည်းလမ်းမကျစွာဖြင့် မြေပုံမပါဘဲ တစ်ခြားသောပုံများကို အဖြူအမဲဖြင့် ရိုက်နှိပ်ခဲ့သည်။<ref name="cbc">{{cite book | last=Tolkien | first=J. R. R. | title=The Hobbit | publisher=The Children's Book Club | location=London | year=1942}}</ref>
==စာပေအမျိုးအစား==
အစားအသောက်တိုတိုထွာထွာမက်မော၍ လူ့ကျင့်ဝတ်အရ မပြတ်မသားဖြစ်နေရှာသော ဘီလ်ဘို၊ ထိုကဲ့သို့သောဇာတ်ကောင်များကို ကလေးများက စာနာ နားလည်ပေးနိုင်သည်။ ထိုသို့ဇာတ်ကောင်မျိုးကို ဟော့ဘစ်က ယူငင်သုံးစွဲထား၏။ နောက်ထပ်အနေဖြင့် ဇာတ်လမ်းကိုသိသောကြားလူ (omniscient narrator) တစ်ဦးက ပြန်လည်ပြောပြသည့် "ဇာတ်ကြောင်းပြန် နမူနာပုံစံ" (narrative models) မျိုး ကလေးစာပေတွင်ရှိ၏။ ထိုပုံစံမှ ဇာတ်လမ်းအချိတ်ဆက်သဘောကို ဟော့ဘစ်ဝတ္ထုက ယူငင်သုံးစွဲထားသည်။ ဝတ္ထုပါစာသားများမှာ ''ဇာတ်လမ်းပါအချိန်'' နှင့် ''ဇာတ်လမ်း၏တိုးတက်လာမှု'' ကြားရှိ ဆက်နွယ်မှုကို အလေးပေးရေးသားသည်။ ထိုစာသားများကပင် ဝတ္ထုထဲကနယ်မြေဒေသ၏ "လုံခြုံနွေးထွေးခြင်း"အား "အန္တရာယ်ရယ်ရှိခြင်း"နှင့် သိသိသာသာကွဲပြားသွားစေသည်။ ''ဘစ်လ်ဒ်ဒွန်းရိုမားန်''(Bildungsroman) ဟုခေါ်သော ကလေးပညာပေးစာပေအမျိုးအစားပုံစံ "အိမ်-စွန့်စား-အိမ်" (home-away-home) ဟူသည့် ဇာတ်ကွက်အတိုင်း<ref>{{cite book |title=Exploring Children's Literature: Teaching the Language and Reading of Fiction|last=Gamble |first=Nikki |author2=Yates, Sally |year=2002 |publisher=Sage |url= |isbn= 978-0-7619-4046-3 |page=43 }}</ref> လုံခြုံခြင်း၊ အန္တရာယ်ရှိခြင်း နှစ်ခုစလုံးမှာ ကလေးများအတွက်ရည်ရွယ်ထားသော အဓိကအချက်များပင်ဖြစ်သည်။<ref name="Poveda">{{cite journal |last= Poveda |first=Jaume Albero |year=2003–2004 |title=Narrative Models in Tolkien's Stories of Middle-earth |journal=Journal of English Studies |volume=4 |pages=7–22 |url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=1975822&orden=74928 |format=PDF |accessdate=9 July 2008 }}</ref> စာဖတ်သူကိုတိုက်ရိုက်ရည်ညွှန်းသည့် ဇာတ်ကြောင်းပြန်ပြောသည့် သွင်ပြင်ကို တော်ကီးန်က မနှစ်သက်ပါဟု နောက်ပိုင်းတွင်အခိုင်အမာဆိုခဲ့သော်လည်း <ref>{{harvnb|Carpenter|1977|page=193}}</ref> ထိုနောက်ခံဇာတ်ကြောင်းပြန်ဆိုသည့် အသံ(ပုံစံ)ကပင် ဝတ္ထု၏ကြီးကြယ်သည့်အောင်မြင်မှုဖြစ်သွားစေသည်။<ref>{{harvnb|Rateliff |2007|p=64}}</ref> အက်မာ အို ဆူလစ်ဗန် (Emer O'Sullivan) က သူမ၏ ကလေးစာပေနှိုင်းယှဉ်မှုတွင် ဤသို့မှတ်ချက်ပြုထားသည်။ " ဂျော့စတိန်းဂါးဒါ (Jostein Gaarder) ၏ ဆိုဖီကမ္ဘာ (Sophie's World - ၁၉၉၁) ၊ ဂျေကေရိုးလင်း၏ [[ဟယ်ရီပေါ်တာ]]ဇာတ်လမ်းတွဲများနှင့်တကွ ခေတ်ရေစီးကြောင်းစာပေထဲသို့ လက်ခံထားသော အနည်းငယ်သာရှိသည့်ကလေးစာပေများထဲက တစ်ခုကား "ဟော့ဘစ်''ဖြစ်သည်။ "<ref>{{cite book |title=Comparative Children's Literature |url=https://archive.org/details/comparativechild00osul |last=O'Sullivan |first=Emer |year=2005 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-30551-8 |page=[https://archive.org/details/comparativechild00osul/page/n29 20] }}</ref>
တော်ကီးန်က ဟော့ဘစ်ကို မိရိုးဖလာပုံပြင်အဖြစ်ရည်မှန်းပြီး ကလေးများကိုရည်ညွှန်းသည့် ရေးဟန်ဖြင့် ရေးဖွဲ့ခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Carpenter|1981|page=159}}</ref> သို့သော် နောက်တွင် ၎င်းက ဤစာအုပ်မှာ ကလေးများအတွက်သီးသန့်ရေးခဲ့ခြင်းမဟုတ်ဘဲ [[ဒဏ္ဍာရီ]]၊ ရာဇဝင်ကိုစိတ်ဝင်စားမှုမှ ဖန်တီးခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်းပြောဆိုခဲ့သည်။<ref>{{cite book|url= |title=War of the Fantasy Worlds: C.S. Lewis and J. R. R. Tolkien on Art and Imagination |first=Martha C. |last=Sammons |publisher=Greenwood Publishing Group |year=2010 |isbn=978-0-313-36282-8 |page=6}}</ref> စာအုပ်ကို မူလဝေဖန်သုံးသပ်မှုများကလည်း မိရိုးဖလာပုံပြင်အဖြစ်သတ်မှတ်ရည်ညွှန်းကြသည်။ သို့ရာတွင် 'The Oxford Companion to Fairy Tales' ထဲ၌ ရေးသားသော Jack Zipes က ဘီလ်ဘိုသည် မိရိုးဖလာပုံပြင်ဇာတ်ကောင်မျိုးနှင့် အံမဝင်ပါဟုပြောဆိုခဲ့သည်။<ref name="zipes">{{cite book|title=The Oxford Companion to Fairy Tales |last=Zipes |first=Jack |authorlink=Jack Zipes |year=2000 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-860115-9 |page=[https://archive.org/details/oxfordcompaniont0000zipe/page/525 525] |url=https://archive.org/details/oxfordcompaniont0000zipe/page/525 }}</ref>
ဤစာအုပ်(ဝတ္ထု)ကို စိတ်ကူးယဉ်ဝတ္ထု (fantasy novel) ဟုသာ မကြာခဏဆိုသလိုခေါ်ဆို၍ ဈေးကွက်တွင်ရောင်းချကြသည်။ တော်ကီးန်းအား လွှမ်းမိုးနိုင်၍ စိတ်ကူးယဉ်အခြေခံ အကြောင်းခြင်းရာများပါဝင်သော စာအုပ်နှစ်အုပ်မှာ ဂျေ အမ် ဘဲရီး (J. M. Barrie) ၏ ''ပီတာပန်နှင့် ဝမ်ဒီ'' (Peter Pan and Wendy) ၊ ဂျော့ မက်ခ်ဒေါ်နယ် (George MacDonald) ၏ ''မင်းသမီးလေးနှင့် ဂေါ်ဘလင်'' (The Princess and the Goblin) တို့ဖြစ်၍ ဟော့ဘစ်ကိုလည်း ကလေးစာပေအဖြစ်ပင် မူလကတည်းကခွဲခြားသတ်မှတ်ထား၏။<ref>{{cite book|url= |page=173 et seq |title=Children's Literature |first=Peter |last=Hunt |first2=Tristram |last2=Hunt |publisher=John Wiley & Sons |year=2000 |isbn=978-0-631-21141-9}}</ref><ref>{{cite book|title=Klassiker der Kinder- und Jugendliteratur [The Classics of Children's and Juvenile Literature]|first=Bettina |last=Kümmerling-Meibauer |language=German |publisher=Metzler |year=1999 |isbn=978-3-476-01235-7 |pages=1078–1079 |volume=2 volumes set}}</ref> ထိုစာပေအမျိုးအစားနှစ်ခုမှာ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ချိတ်ဆက်နေပါသည်။ သို့အတွက်ကြောင့် high fantasy ဟုခေါ်တွင်သော ပိုမိုကျယ်ပြန့်သည့် စိတ်ကူးယဉ်စာပေ၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်များတွင် စာရေးဆရာ L. Frank Baum နှင့် Lloyd Alexander ကဲ့သို့သော ကလေးစာပေစာအုပ်များပါဝင်သလို အရွယ်ရောက်သူများအတွက် စာပေဟု ယူဆကြသော Jonathan Swift ၊ Gene Wolfe တို့၏ လက်ရာများလည်းပါဝင်သည်။ ဟော့ဘစ်ကို နှစ်ဆယ်ရာစု၏ ကလေးများအတွက်ရေးသားသော စိတ်ကူးယဉ်စာပေ၏ ရေပန်းအစားဆုံးဝတ္ထုဟုခေါ်ဝေါ်ကြသည်။<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/essentialguideto00silv|url-access=registration|title=The Essential Guide to Children's Books and Their Creators |first=Anita |last=Silvey |publisher=Houghton Mifflin |year=2002 |isbn=978-0-618-19082-9 |page=[https://archive.org/details/essentialguideto00silv/page/448 448]}}</ref> ဆူလစ်ဗန်က ဟော့ဘစ်သည် high fantasy စာပေ တိုးတက်မှု၏ အရေးပါသောအဆင့်ဟု ချီးကျူးခဲ့လေသည်။ {{sfn|Sullivan|1996|p=309-310}}
==ရေးဟန်==
တော်ကီးန်၏ စကားပြေအရေးအသားမှာ ရိုးစင်း၍ လွယ်ကူသည်။ ၎င်းစိတ်ကူးယဉ်ကမ္ဘာ၏ဖြစ်တည်မှုနှင့် အသေစိတ်များကို လက်တွေ့ကျသည့်နည်းလမ်းဖြင့် ဖော်ပြသည်။ တစ်ဖက်တွင်လည်း အကြောင်းရာအသစ်၊ ထူးထူးခြားခြားဇာတ်ကွက်များကို အမှတ်မထင်ပုံစံဖြင့် မိတ်ဆက်ပေးသည်။ ဤသို့လက်တွေ့ကျကျစာရေးဟန်သည် စာဖတ်သူများအား စိတ်ကူးယဉ်ကမ္ဘာ၏ အရှိတရားကိုယုံကြည်စေရန် မြှောက်ပင့်တိုက်တွန်းသည်ထက် စာဖတ်သူများကို ထိုစိတ်ကူးယဉ်ကမ္ဘာထဲသို့ သွတ်သွင်းပေးလိုက်သည်။ ဤစာရေးဟန်များကို Richard Adams ၏ Watership Down နှင့် Peter Beagle ၏ The Last Unicorn စာအုပ်များတွင်လည်းတွေ့နိုင်သည်။<ref>{{cite book |title=Other Worlds |url=https://archive.org/details/otherworldsfanta0000timm |last=Timmerman |first=John |year=1983 |publisher=Popular Press |isbn=978-0-87972-241-8 |page=[https://archive.org/details/otherworldsfanta0000timm/page/52 52] }}</ref> ဟော့ဘစ်ကို ရှင်းလင်းလွယ်ကူသော ဘာသာစကားတည်ဆောက်ပုံမျိုးဖြင့်ရေးသော်လည်း ဇာတ်ကောင်တစ်ကောင်ခြင်းစီ၏ လေသံမှာ သူ့နည်းသူ့ဟန်ဖြင့်ဖြစ်လေသည်။ ဇာတ်လမ်းကို စကားချပ်လေးများဖြင့် ဝင်ဝင်လာတတ်ပြီး ရံခါ၌ ဇာတ်အသွားအလာကို နှောက်ယှက်တတ်သော နောက်ခံပြောပြနေသူတွင် သူ့ကိုယ်ပိုင်ဟန်စကားအသုံးမျိုးပိုင်ဆိုင်ထားသည်။ ထိုစကားများသည် ဇာတ်ကောင်များ၏ ဝထ္ထုထဲတွင်သုံးနေသောစကားများနှင့် မတူဘဲကွဲပြားနေသည်။<ref>{{cite book|title=Book Notes: "The Hobbit" |last=Pienciak |first=Anne |year=1986 |publisher=Barron's Educational Series |isbn=978-0-8120-3523-0 |pages=[https://archive.org/details/jrrtolkienshobbi0000pien/page/36 36–39] |url=https://archive.org/details/jrrtolkienshobbi0000pien/page/36 }}</ref>
ဇာတ်လမ်း၏ အခြေခံပုံစံမှာ စွန့်စားရှာဖွေခရီးစဉ်(quest)မျိုးပင် ဖြစ်၏။<ref>{{cite book|last=Auden |first=W. H. |authorlink=W. H. Auden |editor=Rose A. Zimbardo and Neil D. Isaacs |title=Understanding the Lord of the Rings: The Best of Tolkien Criticism |year=2004 |publisher=Houghton Mifflin |isbn=978-0-618-42251-7 |pages=[https://archive.org/details/isbn_9780618422517/page/31 31–51] |chapter=The Quest Hero |url=https://archive.org/details/isbn_9780618422517/page/31 }}</ref> ထိုအကြောင်းကို အပိုင်းလိုက် တင်ဆက်ထားသည်။ အရှေ့တခွင် အရိုင်းနယ်မြေ (Wilderland) တစ်လျှောက်၌ တွေ့ခဲ့ရသော သီးသန့်ဇာတ်ကောင်တစ်မျိုးဆီကို အခန်းတစ်ခန်း စီ၌ မိတ်ဆက်သည်။ စာအုပ်၏ အများစုသောအခန်းများမှာ ဤသို့ပင်ဖြစ်သည်။ တွေ့ရသော ထိုဇာတ်ကောင်များမှာ ဇာတ်လိုက်ဖြစ်သူကို ခင်မင်ကူညီသည်လည်းရှိသလို ခြိမ်းချောက်အန္တရာယ်ပေးသည်လည်းရှိ၏။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ ယေဘုယျစာရေးဟန်ကား ပေါ့ပေါ့ပါးပါး သွက်သွက်လက်လက်ဖြစ်ပြီး သီချင်းများနှင့် ရယ်စရာဟာသများကို စာအုပ်အနှံထည့်ထားလေသည်။ ဥပမာ ထိုပေါ့ပါးသောရေးဟန်ကိုထိန်းထားသည့်အချိန်မှာ သော်ရင်နှင့် အဖွဲ့ကို ဂေါ်ဘလင်များက အောက်ဘက်နယ်မြေထဲသို့ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားစဉ် ဂေါ်ဘလင်များဆိုသောသီချင်းတစ်ပုဒ်ကား :
{{quote box|width=30em|align=right|quote=Clap! snap! the black crack!</br>
Grip, grab! Pinch, nab!</br>
And down down to Goblin-town</br>
You go, my lad!}}
{{quote box|width=30em|align=right|quote=ဖြန်း! ဖျတ်! မဲမှောင်အနက် ခလွပ်!</br>
ဗြစ် ခွပ်! ညစ် ညှပ်!</br>
အောက် အောက် ဂေါ်ဘလင်မြို့တော် ဟိုးဘက်အောက်</br>
မင်းတို့ သွားကွဲ့ ဟိုဘက်အောက်! </br>
(သင့်သလိုဘာသာပြန်ထားခြင်း)}}
ဤမြည်သံဆွဲသီဆိုခြင်းများသည် အန္တရာယ်မြင်းကွင်းကို ဟာသဖြင့် ရောယှက်စေ၍ သက်သာစေသည်။ တော်ကီးန်သည် ပူပန်ဖွယ်အခြင်းရာနှင်ဟာသကို မျှမျှတတသုံးစွဲနိုင်သည်။ သာဓကများကို ထရိုးကောင်ထွားကြီးများ၏ ပေါချာချာနိုင်ခြင်း၊ စကားကို ကာရံလိုလိုပုံစံဖြင့် ထူခြားသောလေယူလေသိမ်းဖြင့်ပြောဆိုခြင်းမျိုး (ကော့ခ်နီများအတိုင်း -Cockney{{efn|လန်ဒန်အရှေ့စွန်ပိုင်းနေသောသူများ၊ ကြားနေကြအင်္ဂလိပ်လေသံမျိုးဟုတ်ဘဲ တမူထူးခြားသောလေယူလေသိမ်းနှင့် စကားပြောတတ်သော လန်ဒန်အရှေ့ခြမ်းသားများ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Cockney#Cockney_speech</ref>}}) နှင့် သော်ရင်တို့ကို ဖမ်းဆီးသူအက်လ်ဖ်များ အရက်သောက်မူးနေသည့်အခန်းများတွင် ဖော်ပြထားသည်။ <ref>{{cite book|last = Helms | first = Randel|title = Myth, Magic and Meaning in Tolkien's World. | publisher = Granada | year = 1976 | location = |p=45-55 |isbn = 978-0-415-92150-3|ref=harv}}</ref> ထူးဆန်းသည့် နယ်မြေများသို့ထွက်သည့်ခရီးစဉ်ကို ပြောပြသည့် ယေဘုယျပုံစံမှာ သွက်လက်ကာ ဤပုံစံသည် တော်ကီးန်အပေါ် စာပေအရ ဩဇာညောင်းခဲ့သော ဝီလီယန် မောရစ် (William Morris) ၏ ''အိုင်စလန်သားများ နေ့စဉ်ဖြစ်ပျက်မှတ်တမ်း''ကို ယူငင်ထားခြင်းဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်ပေ၏။<ref>{{cite journal | last =Amison | first =Anne | date =July 2006 | title =An unexpected Guest. influence of William Morris on J. R. R. Tolkien's works | journal =Mythlore | issue =95/96 | url =http://dc.swosu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1293&context=mythlore|accessdate=3 December 2017 }}</ref>
==ဆန်းစစ်ဝေဖန် လေ့လာခြင်း==
===အဓိကအကြောင်းအရာများ===
ဤဇာတ်လမ်းအဖို့ အဓိကဇာတ်ဆောင် ဘီလ်ဘို ဘက်ဂင်၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်လာမှု၊ ရင့်ကျက်လာမှုတို့က အဓိကပင်ဖြစ်သည်။ ပြင်ပကမ္ဘာ၌ ရှင်းလင်းသည့်အမြင်၊ ခိုင်မာသောယုံကြည်မှုရရှိလာသောဘီလ်ဘို၏ ဤခရီးစဉ်စွန့်စားမှုသည် ရိုးရာစွန့်စားဇာတ်လမ်းအဖွဲ့ (traditional quest) မျိုးထက် ဘစ်လ်ဒ်ဂွန်းရိုမားန် (စာပေပုံစံတစ်မျိုး) နှင့် ပိုနီးကပ်သည်။<ref>{{Harvnb|Grenby|2008|p=98}}</ref>စာရေးဆရာ၏ ဒွာ့ဗ်လူပုများအဖမ်းခံရခြင်းဖြစ်စဉ်အပေါ် ဘီလ်ဘို၏ တိုးတက်လာမှုကို ကွဲကွဲပြားပြားဖော်ပြထားခြင်းနှင့်တကွ တဖြည်းဖြည်း ရင့်ကျက်စွမ်းဆောင်လာနိုင်ခြင်းများသည် ဆွစ်စိတ်ပညာရှင် ယွန်းငီးယန် (Jungian) ၏ ''သီးခြားတစ်ဦးခြင်းထင်ပေါ်မှု'' အယူအဆ (individuation) ကို ရောင်ပြန်ထင်ဟပ်စေသည်။<ref name="Matthews">{{cite book| author=Matthews, Dorothy | chapter=The Psychological Journey of Bilbo Baggins | title=A Tolkien Compass | pages=[https://archive.org/details/tolkiencompass00lobd/page/27 27–40] | publisher=Open Court Publishing | isbn=978-0-87548-303-0 | year=1975 | url=https://archive.org/details/tolkiencompass00lobd/page/27 }}</ref> ထို့ကြောင့်ပင် အစောပိုင်း၌ ဘီလ်ဘိုအပေါ် ဂန်ဒက်ဖ်၏ ထိန်းကျောင်းသူအဖြစ် ဩဇာသက်ရောက်ရှိပေလင့်ကစား တဖြည်းဖြည်းခြင်း အဖွဲ့အပေါ်ဦးဆောင်မှု ပခုံးပြောင်းယူသွားသည်မှာ ဘီလ်ဘိုပင်ဖြစ်၍ ထိုအချက်ကို ဒွာ့ဗ်လူပုများကလည်း အသာတကြည်လက်ခံကြသည်။<ref>{{cite book|url= |pages=67–68 |title=J. R. R. Tolkien: Myth, Morality, and Religion |first=Richard L. |last=Purtill |authorlink=Richard Purtill |publisher=Ignatius Press |year=2003 |isbn=978-0-89870-948-3}}</ref> မြေအောက်ကမ္ဘာနှင့် ထိုအထဲမှ သူရဲကောင်းကား အံ့ဖွယ်ပစ္စည်းတစ်ခု (ဤနေရာ၌ လက်စွပ်နှင့် အက်လ်ဖ်များ၏ ဓား) အကူအညီဖြင့် ပြန်လည်လွတ်မြောက်လာကာ ၎င်း၏ပတ်ဝန်းကျင်ကိုလည်း အကျိုးရှိစေ၏။ ဤအခြင်းအရာများသည် ဂျိုးဇက် ကမ့်ဘဲလ် (Joseph Campbell) ဖော်ပြထားသလို "(ဇာတ်လမ်းပါဖော်ပြထားသော) ဘဝအစနှင့် အရွယ်ရောက်လာသောကောင်လေးတစ်ဦး" နှင့်စပ်လျဉ်းသော ဒဏ္ဍာရီလာရေးစဉ်ပုံစံ (mythic archetype) နှင့်အံဝင်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်သည်။<ref name="randel">{{cite book|last=Helms|first=Randel|title=Myth, Magic and Meaning in Tolkien's World|year=1976|publisher=Granada|pages=[https://archive.org/details/whendreamscametr00jack/page/45 45–55]|isbn=978-0-415-92150-3|url=https://archive.org/details/whendreamscametr00jack/page/45}}</ref> Ancrene Wisse (၁၃ရာစု အမျိုးသမီးဘာသာရေးသူတော်စဉ်များအတွက်ရေးသော လမ်းညွှန်) ဆီမှ ဆင်းသက်လာသော တရားမျှတသောခေါင်းဆောင် (just kingship) နှင့် အကျင့်မမှန်ဖောက်လွဲသောခေါင်းဆောင် (sinful kingship) ကြားရှိ အယူအဆများအား ဘီလ်ဘို၏ အခြားသူများအပေါ်အသာစီးရ တိုးတက်ပြောင်းလဲလာမှုနှင့် နှိုင်းယှဉ်ကြသည်။ ထိုသို့ ဘီလ်ဘို၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်မှုကို ဘိုးဝု(ဖ်)နှင့်ပတ်သက်သော ခရစ်ယာန်ယုံကြည်နားလည်ခြင်းနှင့်လည်း နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ကြလေသည်။<ref>{{harvnb|Chance|2001|pages=53–56}}</ref> လောဘတရား၊ တစ်ကိုယ်ကောင်းဆန်မှုတို့အပေါ် အနိုင်ယူခြင်းသည် ဤဇာတ်လမ်း၏ ကိုယ်ကျင့်တရားသင်ခန်းစာများ ဖြစ်ပေသည်။<ref>{{Harvnb|Grenby|2008|p=162}}</ref> လောဘ၊ များစွာသော အခန်းများတွင် ဇာတ်ကောင်တစ်ကောင် (သို့) ဇာတ်ကောင်များသည် ရိုးရှင်းစွာဖြစ်လာသော အစားအသောက်မက်မောစိတ်များ (ဤနေရာ၌ ထရိုးကောင်ကြီးများက ဒွာ့ဗ်လူပုများကိုစားမိသည်ဖြစ်စေ သို့မဟုတ် ဒွာ့ဗ်လူပုများက သစ်တောနေအက်လ်ဖ်တို့၏ စားဖွယ်ရာကို စားမိခဲ့ကြသည်ဖြစ်စေ)၊ လှပအဖိုးတန် ရွှေငွေ ကျောက်သံများအပေါ်မက်မောစိတ်များကဲ့သို့ လောဘတရားသည် ဝတ္ထုတွင် ထပ်ခါထပ်ခါပြသော အဓိကအကြောင်းအရာဖြစ်သော်လည်းပဲ<ref>{{cite book|title=Confronting Tyranny: Ancient Lessons for Global Politics |editor-first=Toivo |editor-last=Koivukoski |editor2-first=David |editor2-last=Tabachnick |pages=[https://archive.org/details/confrontingtyran0000unse/page/217 217–218] |publisher=Rowman & Littlefield |year=2005 |isbn=978-0-7425-4400-0 |chapter=The Folly of the Wise |first=Thomas |last=Smith |url=https://archive.org/details/confrontingtyran0000unse/page/217 }}</ref> သော်ရင်အား ထိုလောဘဖြစ်စေရန် လွှမ်းမိုးညှို့ဆောင်နိုင်သည်မှာ အာကန်စတုံး (Arkenstone) ၊ ထိုကျောက်တုံးကဖြစ်စေသော မကောင်းစိတ်များ "ငမ်းငမ်းတက်လိုချင်လောဘ" နှင့် "အကုသိုလ်စိတ်" တို့သည်ဝတ္ထု၏ရှေ့တန်းသို့ရောက်လာကာ ဇာတ်လမ်း၏ အခရာဖြစ်လာသည်။ ဒွာ့ဗ်တို့၏ မျိုးမွေခံ ထိုရှေးဟောင်းကျောက်တုံးကို ဘီလ်ဘိုကခိုးယူ၍ သော်ရင်ကို စစ်မတိုက်စေရန် လျှော်ကြေးသဘောမျိုးဖြင့် ပြန်ရွေးစေရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် သော်ရင်သည် ယခင်တုန်းက ၎င်းပေးခဲ့ဖူးသော ကတိကဝတ်များ၊ "ကူညီရန်အသင့်ပါဗျာ" ဟုဆိုခဲ့သည်များကို လျစ်လျူရှုခဲ့ပြီး အမှတ်မထင် ဘီလ်ဘိုကို သစ္စာဖောက်အဖြစ်သတ်မှတ်ရန်ရှာလေတော့သည်။<ref>{{cite book |last=Clark |first=George |author2=Timmons, Daniel |title=J. R. R. Tolkien and His Literary Resonances: Views of Middle-earth |publisher=Greenwood Publishing Group |pages=[https://archive.org/details/jrrtolkienhislit0000unse/page/85 85]–86 |isbn=978-0-313-30845-1 | url=https://archive.org/details/jrrtolkienhislit0000unse|year=2000}}</ref> အဆုံးတွင် ဘီလ်ဘိုက တစ်ကယ့်ချို့တဲ့လိုအပ်သူများကိုကူညီရန် ထိုကျောက်တုံးနှင့် ၎င်းဝေစုအများစုကို စွန့်လွှတ်ခဲ့သည်။ Silmarillion ဇာတ်လမ်းတွင်လည်း လိုချင်သူကို ဖျက်ဆီးတတ်သောလောဘတရားကို ဖြစ်စေသည့် ရတနာ၏ဆိုလိုရင်းသဘောကို စူးစမ်းတင်ပြထားသေးသည်။ တော်ကီးန်ဖန်တီးထားသော ဝေါဟာရရင်းမြစ်များတွင် အာကန်စတုံး (Arkenstone) နှင့် လင်းလက်ရတနာ (Silmaril) တို့ကြားဆက်နွယ်မှုရှိသည်။<ref>{{harvnb|Rateliff|2007|pages=603–609}}</ref>
သဘာဝလွန်စွမ်းအားတစ်ရပ်က လောကသုံးပါးကို လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်ခြင်းဝါဒ (animism) ၏ အခြင်းအရာများကို ဟော့ဘစ်တွင်ထည့်သွင်းယူထားလေသည်။ မနုဿဗေဒ(anthropology) နှင့် ကလေးတစ်ယောက် (ဇီဝ၊ ကာယ၊ စိတ္တ၊ ဝေဒနာ) ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်း၏ အယူအဆတွင် အထက်ဖော်ပြပါ စွမ်းအား၏ လွှမ်းမိုးခြယ်လှယ်နေခြင်းဆိုသည်ကား အပင်၊ တိရစ္ဆာန်၊ သက်မဲ့ဝတ္ထုများ၊ မုန်တိုင်းကဲ့သို့သော သဘာဝဖြစ်စဉ်များတွင် လူကဲ့သို့ ဉာဏ်ရည်မျိုးရှိသည်ဟူသော စိတ်ကူးအယူအဆဖြစ်၏။ John D. Rateliffက ''ဟော့ဘစ်သမိုင်းကြောင်း'' (The History of the Hobbit) တွင် ဤအချက်ကို ဒေါက်တာ ဒူးလစ်တဲလ် (Doctor Dolittle{{efn|စာရေးဆရာHugh Lofting ဖန်တီးထားသော ကလေးများစာအုပ်အတွဲထဲက ဇာတ်ကောင်<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Doctor_Dolittle</ref>}}) ၏အာဘော်ဟု ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကာ တိရစ္ဆာန်များနှင့် အမြောက်အမြားစကားပြောဆိုခြင်းကို ရည်ညွှန်းပါသည်။ ထိုစကားပြောသော သတ္တဝါများတွင် လူကဲ့သို့အဆင်းရှိသော အက်လ်ဖ်များနှင့် ဂေါ်ဘလင်များ၊ ကျီးကန်းများ (ravens) ၊ မြေလူးငှက် (thrush) ၊ ပင့်ကူကြီးများနှင့် နဂါးကြီးစမောက်ဂ်တို့ပါဝင်လေသည်။ Patrick Curry ၏ မှတ်ချက်တွင် ''သဘာဝလွန်စွမ်းအားချုပ်ကိုင်ခြင်းဝါဒ'' ကို တော်ကီးန်၏ အခြားသောလက်ရာများတွင် တွေ့ရှိနိုင်ပြီး ဟော့ဘစ်ဝတ္ထုထဲ၌ သက်မဲ့ မှ သက်ရှိသို့ ဘာသာစကားဆိုင်ရာ အရွေ့တစ်ခုအဖြစ် "''တောင်တန်း၏အမြစ်ကြောကြီးများ''"(roots of mountains) နှင့် "''သစ်ပင်ခြေထောက်များ''"(feet of trees) စသည့် အသုံးအနှုန်းများကို ဖော်ပြပြောဆိုခဲ့သည်။<ref name="curry">{{cite book | last = Curry | first = Patrick | year = 2004 |title =Defending Middle-earth: Tolkien: Myth and Modernity | publisher=Mariner Books | isbn=978-0-618-47885-9| page =98 |url= }}</ref> ထို''သဘာဝလွန်စွမ်းအားချုပ်ကိုင်ခြင်းရှိသည့် ကမ္ဘာဦးခေတ်ကိုးကွယ်မှုစိတ်ကူးစိတ်သန်းသည် လူသားများ၏ဘာသာစကားများ၊ ယုံတမ်းဒဏ္ဍာရီများပေါ်ထွန်းလာမှုနှင့် နီးကပ်ဆက်စပ်နေသည်ဟု မြင်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ "သစ်ပင်နှင့် ကြယ်များအကြောင်းပြောသော ကမ္ဘာဦးလူများသည် အရာရာကို မတူကွဲပြားစွာဖြင့်မြင်ခဲ့ကြမည်။ ၎င်းတို့အဖို့ ဖန်ဆင်းခြင်းဆိုသည်ကား ဒဏ္ဍာရီများဖြင့်ရက်လုပ်၍ နတ်များဖြင့်တန်ဆာဆင်ထားပေမည်။" <ref>{{cite book| title = The Inklings: C. S. Lewis, J. R. R. Tolkien, Charles Williams and Their Friends | last = Carpenter | first = Humphrey | year = 1979 | isbn = 978-0-395-27628-0 | page = [https://archive.org/details/inklingscslewisj00carp/page/43 43] | publisher = Houghton Mifflin | location = Boston | url = https://archive.org/details/inklingscslewisj00carp/page/43 }}</ref>
===ဇာတ်လမ်းကို အနက်ဖော်ထုတ်ခြင်း===
ဇာတ်ကြောင်း၊ အချိန်၊နေရာ၊ဖြစ်ပျက်များ စီစဉ်ခြင်းမှာကဲ့သို့ ဇာတ်ကောင်များနှင့် ပြန်လှန်ချိတ်ဆက်မှုများ ဖွဲ့စည်းရာတွင်ပါရှိစေရန် စာပေရေးရာသီအိုရီအယူအဆများကို တော်ကီးန်က ယူဆောင်အသုံးချသည်။ ၎င်းက ရှေးဟောင်းကမ္ဘာကို စူးစမ်းသော ခေတ်သစ် ခေတ်နောက်ပြန်သမား (modern anachronism) အဖြစ် ဘီလ်ဘိုကို မှုန်းချယ်သည်။ ဘီလ်ဘိုသည် ဤခေတ်ဟောင်းကမ္ဘာအတွင်း၌ ညှိနှိုင်းတတ်သော၊ ချိတ်ဆက်တုံ့ပြန်နိုင်သောသဘောရှိ၏။ အကြောင်းသည်ကား ကမ္ဘာနှစ်ခုကြား ဆက်ယှက်မှုကိုဖြစ်စေသည်မှာ ဘာသာစကားနှင့် ရိုးရာစဉ်ဆက်သဘောများဖြစ်၏။ ဥပမာ - ဂိုလမ်ပြောသော [[စကားထာ]]များကို ရှေးဟောင်းသမိုင်းဝင်ရင်းမြစ်မှယူငင်၍ ဘီလ်ဘို၏ စကားထာကား ခေတ်ပေါ် ကလေးကဗျာစာအုပ်များမှ ဖြစ်သည်။ နှစ်ဦးစလုံးအဖို့ ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်သော စကားထာကစားခြင်းသည် စကားထာပါအကြောင်းရာများထက် ထိုနှစ်ဦးအားပို၍ ချိတ်ဆက်တုံ့ပြန်ဆက်ဆံစေနိုင်သည်။ (ပို၍ ဇာတ်ကိုကြွစေသည်) ဇာတ်ကောင်တစ်ကောင်ချင်းစီ၏ ဘာသာစကားဟန်၊ လေသံ၊ စိတ်တိမ်းညွတ်မှုနယ်ပယ်များ၏ အပေါ်ယံသဘောကွာခြားသော စိတ်ကူးသည် ခေတ်သစ်၊ ခေတ်ဟောင်းကမ္ဘာနှစ်ခုကြား က နက်နဲသည့်ကျစ်လျစ်စုစည်းမှုကို နားလည်သဘောပေါက်စေသည်။ ဤသည်လည်း ဝတ္ထု၌ ထပ်တလဲလဲဖော်ပြသော အကြောင်းအရာတစ်ရပ်ပင်ဖြစ်သည်။<ref name="Shippey_Author">{{cite book|last=Shippey |first=Tom|authorlink=Tom Shippey|title=J. R. R. Tolkien: Author of the Century |publisher= HarperCollins |year= 2001 |isbn=978-0-261-10401-3 | page=41 |title-link=J. R. R. Tolkien: Author of the Century}}</ref>
နဂါးကြီးစမောက်ဂ်သည် ဇာတ်၏အဓိကလူဆိုးဖြစ်ပြီး စမောက်ပါဝင်သောဇာတ်ကွက်များသည် ဘိုးဝု(ဖ်)ထဲ၌ပါသော နဂါးကြီးအား ထင်ဟပ်စေပြန်သည်။ တော်ကီးန်က ၎င်းကိုယ်တိုင် ရှေးဟောင်းအင်္ဂလိပ်ကဗျာနှင့်ပတ်သက်၍ ပျိုးထောင်ထားသော နည်းသစ်စာပေသီအိုရီတစ်ချို့အားသုံး၍ ဤဇာတ်ကွက်တွင် နဂါးကြီးအား ရက်စက်တတ်သော အသိဉာဏ်ရှိသူအဖြစ်ဖော်ကျူးပြသထားသည်။<ref name="Steele"/> စိန့်ဂျော့ဒဏ္ဍာရီလာပုံပြင် (Saint George and the Dragon) ကဲ့သို့သော အလယ်ခေတ်နှောင်းပိုင်း၌ နဂါးအား ပုံပြယုတ် (သို့) ရူပကသဘောတင်စားရေးဖွဲ့တတ်သောဓလေ့ထက်စာလျှင် တော်ကီးန်က ဤသို့တန်ဆာအမွန်းအမံနှင့် ဖွဲ့ဆိုခြင်းကို ပို၍နှစ်သက်သည်။<ref>{{harvnb|Rateliff|2007|page=534}}</ref> ဂျွန်မစ်လ်တန်(John Milton) ၏ နိဗ္ဗာန်ဘုံပျောက်ဆုံးခြင်း(Paradise Lost) ကဗျာရှည်ကြီး၌ "မီးကိုအန်ထုတ် မီးခီုးငွေ့များလိမ့်တက်လာ" (Belched fire and rolling smoke) စသည့် သုံးနှုံးခြင်းများနှင့်တကွ ပန်ဒန်းမောန်နီယံ (Pandæmonium) အဖွဲ့အနွဲ့မျိုးတွင် ကောက်နှုတ်သည့်အတိုင်း ဟော့ဘစ်၌ အဖိုးတန်ပြောင်လက်လက်ရွှေရတနာသိုက်ကြီးနှင့်အတူ နဂါးကြီးစမောက်ဂ်ကို မကောင်းမှုနှင့် သတ္တုဗေဒကြားက အစဉ်အလာပတ်သက်ဆက်နွယ်မှု၏ နမူနာအဖြစ်တွေ့နိုင်သည်။<ref name="compass">{{cite book| last = Lobdell | first = Jared | year = 1975 | title = A Tolkien Compass | publisher = Open Court Publishing | page = [https://archive.org/details/tolkiencompass00lobd/page/106 106] | isbn = 978-0-87548-303-0 | url = https://archive.org/details/tolkiencompass00lobd/page/106 }}</ref> ဇာတ်ကောင်အားလုံးအနက် စမောက်ဂ်ပြောသောစကား "စိတ်ခံစားချက်အတွေးတွေက မင်းကိုမပိတ်ဖုံးလိုက်စေနဲ့" (Don't let your imagination run away with you!) ဟူသော အထူးအသုံးနှုံး (idiom) မျိုးသည် ခေတ်အမှီဆုံးဖြစ်နေပေသည်။
တော်ကီး၏ တွေ့ကြုံဆုံရဖြစ်ပျက်မှုများရော စာပေဆိုင်ရာသီအိုရီအယူအဆများပါ ဇာတ်လမ်းအပေါ်လွှမ်းမိုးနိုင်သည်ဟု ရှုမြင်သုံးသပ်ကြသည်။ သူရဲကောင်းသည် ၎င်းနေသော ကျေးလက်အိမ်လေးမှ ဆွဲထုတ်ခံလိုက်ရပြီး အလွန်ကွာဝေးသော စစ်ပွဲဆီသို့ ပို့ဆောင်ခြင်းခံရသောဖြစ်ရပ်၊ ထိုဖြစ်ရပ်၌ စဉ်ဆက်သဘော သူရဲကောင်းဝါဒအကြောင်းရေးဟန်များမှာ သိပ်အကျိုးမရှိသည်ကိုတွေ့ရနိုင်သည်။ ဤသို့ဖြင့်လည်း တော်ကီးန်၏ ပထမကမ္ဘာစစ်ကို ပုံဆောင်ရေးသောဝတ္ထုအဖြစ်ဖတ်လိုက ဖတ်နိုင်သည်။<ref name="great_war_rev">{{cite news |url=https://www.thetimes.co.uk/article/review-cover-book-tolkien-and-the-great-war-by-by-john-garth-80bcv8w75vs|title= Review: Cover book: Tolkien and the Great War by John Garth |last= Carpenter |first= Humphrey |date= 23 November 2003 |newspaper=[[The Sunday Times]] |publisher=Times Newspapers Limited }}</ref> ဤဇာတ်သည် သူရဲကောင်းဝါဒကိုအခြင်းရာကို ဖော်ထုတ်တင်ပြထား၏။ Janet Croft မှတ်ချက်ကိုတင်ပြရမည်ဆိုလျှင် တော်ကီးန်၏ ထိုအချိန်ကဖြစ်ပွားနေသောစစ်ကြီးအပေါ် စာပေရေးရာတုံ့ပြန်မှုသည် စစ်ပြီးခေတ်အခြားသောစာရေးဆရာများနှင့်ကွာခြား၏။ ဝေးကွာသည့်ဖြစ်ပျက်မှုများကို ရေးသည့်နည်းလမ်းအဖြစ် စာပေနည်းတစ်ခု (ဂရိ ''အလွမ်းအသော'' ဇာတ်လမ်းများရေးရာ၌ သုံးသောစာပေနည်းတစ်မျိုး) ကိုရှောင်ရှား၍ ထိုအစား ၎င်းတွေ့ကြုံမှုများကိုကြားခံဆက်သွယ်ပေးရန် ဒဏ္ဍာရီကိုသုံးစွဲသည်။<ref name="Croft_II">{{cite journal | last =Croft | first =Janet Brennan |authorlink=Janet Brennan Croft | year =2004 | title ='The young perish and the old linger, withering': J. R. R. Tolkien on World War II | journal=Mythlore | volume = 24 | number = 2, article 6 | url= https://dc.swosu.edu/mythlore/vol24/iss2/6 }}</ref> စစ်ကြီးကိုမျက်မြင်ကြုံတွေ့ခဲ့ဖူးသော စာရေးဆရာများ၏ လက်ရာဆင်တူမှုများကို ဟော့ဘစ်၌တွေ့နိုင်သည်။ နဂါးကြီးစမောက်ဂ်၏ အကျဉ်းတန်းနယ်မြေ (The Desolation of Smaug) တွင် ကျေးလက်သာယာမှု၏ ပျက်စီးခြင်းအဖြစ် စစ်ပွဲရေးရာများကို ဖော်ထုတ်ပြသသည်။ စမောက်ဂ်လွှမ်းမိုးထားသောနယ်မြေနှင့် တပ်ကြီးငါးတပ်တိုက်ပွဲ (Battle of Five Armies) ဖြစ်ရာနယ်မြေနှစ်ခုစလုံးကို ကျေးလက်ရှုမျှော်ခင်းများအလှအပသဘာဝကို ဖျက်ဆီးတတ်သောသဘောမှာ စစ်ပွဲဟု ဆိုထားသည်။<ref name="Croft">{{cite journal | last =Croft | first =Janet Brennan | authorlink =Janet Brennan Croft | year =2002 | title =The Great War and Tolkien's Memory, an examination of World War I themes in The Hobbit and The Lord of the Rings | journal =Mythlore | volume = 23 | number = 4, article 2 | url =https://dc.swosu.edu/mythlore/vol23/iss4/2/ | df =dmy-all }}</ref> ပထမကမ္ဘာစစ်၏ ရင်နင့်စရာများ သတိပေးခြင်းမျိုးကို ဟော့ဘစ်က ဖန်တီးထား၏။<ref>{{cite book|last=Zipes |first=Jack David |authorlink=Jack Zipes |title=When Dreams Came True: Classical Fairy Tales and Their Tradition |date=August 1999 |publisher=Routledge |page=[https://archive.org/details/whendreamscametr00jack/page/24 24] |isbn=978-0-415-92150-3 |url=https://archive.org/details/whendreamscametr00jack/page/24 }}</ref> ထို့နောက် တော်ကီး၏ စစ်ပြန်တစ်ယောက်အဖြစ် သဘောထားကို ဘီလ်ဘို၏ မှတ်ချက်သုံး၍ အကျဉ်းပြဆိုနိုင်၏။ "ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် စစ်ကတော့နိုင်သွားပါပြီလို့ပဲ ယူဆပါ့မယ်။ အင်း... တကယ်က... တော်တော်ကိုပဲ စိတ်ပျက်စရာအမှောင်ဖုံးခဲ့တဲ့ ကိစ္စကြီးပါ။"<ref name="Croft_II"/>
==တုံ့ပြန်မှုမှုများ==
၁၉၃၇ အောက်တိုဘာ၌ ပထမအကြိမ်ထုတ်ဝေမူအား နာနီးယားဇာတ်လမ်းတွဲများ(The Chronicles of Narnia)ရေးသားသူ စီ အက်စ် လူးဝစ်(C. S. Lewis)၊ New York Post၊ Catholic World၊ The Timesသတင်းစာများအပါအဝင် ယူကေ၊ ယူအက်စ် ထုတ်ဝေခြင်းများမှ အကောင်းမြင်ဝေဖန်မှုများကို တညီတညွတ်တည်းရခဲ့လေသည်။
<blockquote> အမှန်ကတော့ ဤစာအုပ်တွင် ယခင်တုန်းက တစ်ခါမှစုစုစည်းစည်းမရှိဖူးသေးသော ကောင်းခြင်းများစွာအားလုံးပါဝင်လာလေသည်။ ဟာသပေါင်းများစွာ၊ ကလေးများအပေါ်နားလည်ခြင်း၊ ပညာရှင်တစ်ယောက်၏ ဒဏ္ဍာရီအပေါ်နားလည်မှုကို ကဗျာဆရာတစ်ဦး၏ ဒဏ္ဍာရီအပေါ်နားလည်မှုနှင့် ပျော်ရွှင်စွာပေါင်းစပ်ထားခြင်းများတို့ဖြစ်ကြသည်။... ဤပါမောက္ခသည် ဘယ်အရာကိုမှတီထွင်မှုမရှိသည့်ဟန်ပန်ရှိ၏။ သူသည် ထရိုးကောင်ကြီးများ၊ နဂါးများအကြောင်း ကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျလေ့လာထားပြီး ကြွယ်ဝသည့်"ကိုယ်ပိုင်ဟန်"များနှင့်ထိုက်တန်သော ထိုတိကျမှုများဖြင့် ထိုသတ္တဝါများကိုဖော်ပြထားသည်။ </blockquote>
လူးဝစ်က ''ဟော့ဘစ်'' ကို ''[[အဲလစ်ကလေး၏ ထူးဆန်းသော အိပ်မက်| အဲလစ်နှင့် ထူးဆန်းဖွယ်တိုင်းပြည်]]''(Alice in Wonderland)နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပြ၍ အဲလစ်ဝတ္ထု၌ ကလေး၊လူကြီးသည် စာအုပ်ပါအကြောင်းအရာများကို ခံစားရန် များစွာသောအကြောင်းများ၊ နေရာများကိုတွေ့နိုင်သည်။ Flatland၊ Phantastes၊ The Wind in the Willowsစသည့် စိတ်ကူးယဉ်ဝတ္ထုများနှင့်လည်း နှိုင်းယှဉ်ခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Tolkien|2003|page=18}}</ref> W. H. Audenက နောက်ဆက်တွဲဇာတ်လမ်းဖြစ်သည့် [[လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်#လက်စွပ် အဖွဲ့ဝင်များ| လက်စွပ် အဖွဲ့ဝင်များ]]တွင် ဟော့ဘစ်ကို ဤရာစု၏ အကောင်းဆုံးကလေးစာအုပ်များထဲက တစ်အုပ်ဟု ဖော်ပြသုံးသပ်သည်။
<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-fellowship.html |title= The Hero is a Hobbit |accessdate=28 July 2008 |last=Auden |first=W. H. |authorlink=W. H. Auden |newspaper=New York Times |date=31 October 1954 }}</ref> ဟော့ဘစ်ကို ကာနီဂီစာပေဆု(Carnegie Medal)အတွက် ဆန်ကာတင်ရွေးချယ်ခံရပြီး ၁၉၃၈အတွက်အကောင်းဆုံးလူငယ်စိတ်ကူးယဉ်စာပေဆုကို New York Herald Tribune မှ ဆုချီးမြှင့်ခဲ့သည်။<ref>{{Cite book|title=The letters of J.R.R. Tolkien|url=https://archive.org/details/lettersofjrrtolk00tolk_1|last=Tolkien|first=J. R. R.|date=1981|publisher=Houghton Mifflin|editor1= Humphrey Carpenter|editor2=Christopher Tolkien|isbn=978-0395315552|location=Boston|oclc=7671235}}</ref> မကြာသေးမီကလည်း သိမ်းထားရန်စာအုပ်ကဏ္ဍအတွက် ရာစုနှစ်၏ ကလေးများစာအုပ်ခေါင်းစဉ်မဲကောက်ယူခြင်းတွင် (သက်ကြီးစာဖတ်သူများအတွက်) ၂၀ရာစု၏အရေးကြီးဆုံးအဖြစ် မကြာသေးမီကလည် ဤဝတ္ထုကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့ကြလေသည်။<ref name="awards_faq">{{cite web |url=http://www.tolkiensociety.org/faq01.html#awards |title= FAQ: Did Tolkien win any awards for his books? |accessdate=28 June 2008 |publisher=Tolkien Society |year=2002 }}</ref>
နောက်ဆက်တွဲဇာတ်လမ်းဝတ္ထုဖြစ်သော လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင် ထုတ်ဝေခြင်းက ဟော့ဘစ်နှင့်ပတ်သက်သော ဝေဖန်မှုများကိုပြောင်းလဲသွားစေခဲ့သည်။ ဟော့ဘစ်ကို သူ့နည်းသူ့ဟန် ကလေးစာအုပ်အဖြစ်ချဉ်းကပ်မည့်အစား Randell Helmsကဲ့သို့သော ဝေဖန်ရေးသမားတစ်ချို့က ဟော့ဘစ်သည် နောက်ဆက်တွဲဇာတ်လမ်းအတွက် အစမ်းလေ့ကျင့်သည့် ရှေ့ပြေးဟုဆိုကာ အဆင့်နိမ့်ချသတ်မှတ်သည့်စိတ်ကူးမျိုးရှိကြသည်။ ထိုသို့ အတိတ်ဖြစ်ပျက်များကို ပစ္စက္ခစံညွှန်းများနှင့် ဘာသာပြန်တတ်သူ(presentist)များကို ပြန်လည်ရင်ဆိုင်တုံ့ပြန်သူများက ၎င်းတို့၏ချဉ်းကပ်မှုများတွင် ကလေးစာအုပ်အဖြစ်၊ သူ့ပုံစံဖြင့်သူ့ဘာသာရှိသော ကျယ်ပြန့်သောစိတ်ကူးယဉ်လက်ရာအဖြစ် မူလတန်ဖိုးများကို လစ်လျှူရှုကြပြီး ထိုစာပေအမျိုးအစားအပေါ် ဟော့ဘစ်၏ဩဇာသက်ရောက်မှုအား ဥပက္ခာပြုကြသည်ဟု ပြောဆိုတုံ့ပြန်ကြသည်။<ref name="Sullivan">{{cite book|title=International Companion Encyclopedia of Children's Literature |editor=Hunt, Peter |last=Sullivan |first=C. W. |author2=C. W. Sullivan |year=1996 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-0-415-08856-5 |pages=[https://archive.org/details/internationalcom00hunt_0/page/309 309–310] |chapter=High Fantasy |url=https://archive.org/details/internationalcom00hunt_0/page/309 }}</ref> မျက်မှောက်ရေးရာသုံးသပ်အစီရင်ခံသူများဖြစ်သည့် Paul Kocher<ref>{{cite book |title= Master of Middle-earth, the Achievement of J. R. R. Tolkien|last= Kocher |first= Paul |year= 1974 |publisher=Penguin |pages= 22–23}}</ref> John D. Rateliff<ref>{{harvnb|Rateliff|2007|page=xi}}</ref> နှင့် C. W. Sullivan<ref name="Sullivan"/> တို့က စာဖတ်သူများအား ထိုလက်ရာများအပေါ် တသီးတခြားကိုင်တွယ်ကြရန် အားပေးတိုက်တွန်းသည်။ အကြောင်းမူကား ဟော့ဘစ်ကို နောက်ပိုင်းထွက်လက်ရာအပေါ်အမှီခိုကင်းစွာ တီထွင်ဖန်တီး၊ ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး ဝတ္ထု၏ သဘောလက္ခဏာ၊ ရေးဟန်တို့အပေါ် အားစိုက်စာဖတ်သူများ၏မျှော်လင့်ချက်ထားမှုကိုရှောင်ရန်ရန်ဖြစ်သည်။
==အမွေအနှစ်==
===''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်''===
{{main|လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်}}
''ဟော့ဘစ်''ကို တစ်ဖက်က နည်းလမ်းများစွာဖြင့် လိုက်ဖက်မှုရှိစေရန်ပြုလုပ်၊ ထပ်တိုးပေါင်းထည့်ခြင်းများအပြီးတွင် ၎င်း၏နောက်ဆက်တွဲ လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်သည် အကြီးကျယ်ဆုံးအမွေအနှစ်ဟုဆိုနိုင်သည်။ ဇာတ်လမ်းကြောရိုးသည် တူညီသောဇာတ်ကွက်၌ တူညီသည့်အခြေခံတည်ဆောက်မှုဖြစ်ပေါ်လာခြင်းတို့ကို ဝတ္ထုနှစ်ခုစလုံးတွင်မျှဝေသုံးစွဲ၏။ ဇာတ်လမ်းနှစ်ခုစလုံးသည် ဘီလ်ဘို၏နေအိမ် ဘက်ဂ်အန့်ဒ်(Bag End)မှစတင်ခြင်း၊ အဓိကဇာတ်ကိုရှေ့ဆက်မျောစေရန် ဘီလ်ဘိုအိမ်၌ ပါတီပွဲကျင်းပခြင်း၊ ဂန်ဒက်ဖ်က အဓိကဇာတ်ဆောင်ကို အရှေ့ဘက်စွန့်စားမှုခရီးစဉ်တွင် ခေါ်ယူပါဝင်စေခြင်း၊ အယ်လ်ရွန်က ခိုလှုံရာနေရာနှင့် အကြံပေးခြင်း၊ စွန့်စားခန်းထွက်သူများသည် မြေအောက်နယ်မြေ "ဂေါ်ဘလင်မြို့တော်/မော်ရီယာ" (goblin town/Moria)မှလွတ်မြောက်ခြင်း၊ ထိုသူတို့သည် နောက်ထပ် အက်လ်ဖ်မျိုးနွယ်ဖြစ်သော "အမှောင်လွှမ်းတောနက်/လော့သ်လိုရီးယန်" (Mirkwood/Lothlórien)နှင့် ပတ်သက်ခြင်း၊ အကျဉ်းတန်နယ်မြေ "စမောက်ဂ်၏ အကျဉ်းတန်နယ်မြေ/ ရွှံ့နွံ့အိုင်သေ" (Desolation of Smaug/Dead Marshes)ကိုဖြတ်ကျော်ရခြင်း၊ လူသားတို့အခြေချရာ "ရေကန်မြို့/အစ်သီးလီယန်(မြို့ပျက်ကြီး)" (Esgaroth/Ithilien)မှ ကြိုဆိုအားဖြည့်ပေးခြင်း၊ ကြီးကျယ်သောတိုက်ပွဲဖြစ်သည့် "တပ်ကြီးငါးတပ်တိုက်ပွဲ/ပယ်လန်းနော်စစ်တလင်းတိုက်ပွဲ" (The Battle of Five Armies/Battle of Pelennor Fields)များတွင် တိုက်ခိုက်ခြင်း၊ ခရီးစဉ်၏အထွတ်အထိပ်သည် နာမည်ဆိုးဖြင့်ကျော်ကြားသော "အထီးကျန်တောင်ထိပ်/ကြမ္မာဆိုးတောင်ထိပ်" (Lonely Mountain/Mount Doom)ဖြစ်နေခြင်း၊ ယခင်ဘုရင့်အနွယ်မှသက်ဆင်းလာသော "လေးသမား ဘာ့ဒ်/အာရဂွန်" (Bard/Aragorn)ကို ထီးနန်းပြန်ပေးခြင်း၊ စွန့်စားသူအဖွဲ့၏ အိမ်အပြန်တွင် ယိုယွင်းသောအနေအထားတွေ့ကြုံရခြင်း "ပစ္စည်းများလေလံတင်ရောင်းချ/ရှိုင်းယားမီးလောင်ခြင်း"စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Kocher">
{{cite book |title= Master of Middle-earth, the Achievement of J. R. R. Tolkien|last= Kocher |first= Paul |year= 1974 |publisher=Penguin |pages= 31–32}}</ref>
''လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်'' တွင် ဇာတ်ကောင်များမြောင်၏ လမ်းကြောင်းခရီးစဉ်များကြောင့် ပို၍ထောက်ပံ့ပေးသောအခန်းများ၊ ပို၍ရှုပ်ထွေးသောဇာတ်ကွက် စသည်တို့ပါဝင်သည်။ ဤနောက်လက်ရာကိုတော်ကီးက ဟာသဟန်နည်းပါးစွာဖြင့် ကိုယ်ကျင့်တရား၊ ဒသနပိုင်းအခြင်းအရာများထည့်သွင်းထားသည်။ ဇာတ်နှစ်ခုကြား မတူညီကွဲပြားမှုများသည် စာဖတ်သူများက နှစ်ခုလုံးအားတူမည်ဟုထင်ပြီး မတူသည်ကိုတွေ့လျှင် အခက်အခဲများဖြစ်စေပေလိမ့်မည်။<ref name="Kocher"/> တော်ကီးန်က ဟော့ဘစ်သည် ကလေးများအဖို့၊ လက်စွပ်များ၏ အရှင်သခင်ကား ထိုဟော့ဘစ်ဖတ်ပြီး ကြီးပြင်းလာသော ထိုသူများအတွက်ဟု ရေးသားခဲ့သောကြောင့် အကြောင်းရာပိုင်း၊ ရေးဟန်ပိုင်းများ၏ ကွဲပြားခြားနားမှုများစွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ နောက်ထပ်အနေဖြင့် တော်ကီးန်၏ အလယ်ပိုင်းကမ္ဘာ (Middle-earth)၏ အယူအဆများကို ၎င်းဘဝနှင့် စာရေးသက်တမ်းတလျှောက် တဖြည်းဖြည်းခြင်း ပြောင်းလဲတိုးတက်စေခဲ့သည်။ <ref>{{cite book |title= The History of Middle-earth: Vol 1 "The Book of Lost Tales 1"|last= Tolkien|first= Christopher |year=1983 |publisher=George Allen & Unwin |isbn=978-0-04-823238-0 |page= 7}}</ref>
===ပညာရေးကဏ္ဍ===
စာအုပ်၏ ရေးဟန်၊အကြောင်းအရာများသည် လူငယ်များအား [[ချားလ် ဒစ်ကင်း]](Charles Dickens)နှင့် [[ရှိတ်စပီးယား]](William Shakespeare)တို့၏ လက်ရာများကို ချဉ်ကပ်နိုင်စေရန်ပြင်ဆင်ပေးနိုင်ခြင်းဖြင့် လူငယ်စာဖတ်ပရိသတ်၏ စာတတ်မြောက်နှုန်းကိုချဲ့ထွင်ကူညီနိုင်ခဲ့ပြီးဖြစ်သည်။ ကွဲပြားမှုအနေဖြင့် ဇာတ်လမ်းပါအကြောင်းအရာများသည် ဆယ်ကျော်သက်များအတွက်ပိုမိုသင့်တော်သည်။ သို့သော် အဆင့်မြင့်လာသောလူငယ်စာဖတ်သူများအား ဆယ်ကျော်သက်ကို အဓိကထားရေးသော ဇာတ်လမ်းများ ဖတ်ရန်ကမ်းလှမ်းခြင်းမှာ ၎င်းတို့စာဖတ်ကျွမ်းကျွမ်းကျင်မှုကို လေ့ကျင့်ပေးရာမရောက်ပေ။<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/article846713.ece |title=What exactly is a children's book? |accessdate=15 June 2008 |last=Jones |first=Nicolette |date=30 April 2004 |newspaper=Times Online |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110429053455/http://www.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/article846713.ece |archivedate=29 April 2011 |df=dmy-all }}</ref> အသက် ၁၁-၁၄ ကောင်လေးများကို စာတတ်/ဖတ်နှုန်းမြင့်မားရန် တွန်းအားပေးဖို့ အကြံပြုထားသော စာအုပ်တစ်ချို့တစ်လေအနက် တစ်အုပ်ဖြစ်သော ''ဟော့ဘစ်'' ကို ရေးဖူးသမျှ ပင်ကိုယ်ဟန်ဖြင့် အကောင်းဆုံးစိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းအဖြစ် အဆင့်မြှင့်တင်ကြသည်။<ref>{{cite web |url=http://www.sla.org.uk/boys-into-books.php |title=The Hobbit |accessdate=4 January 2013 |work=Boys into Books (11–14) |publisher=Schools Library Association |archivedate=8 September 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080908105312/http://www.sla.org.uk/boys-into-books.php }}</ref>
ဤစာအုပ်မှ ဆရာများ၊ကျောင်းသားများအတွက် အမြင့်ဆုံးအကျိုးပြုနိုင်စေရန် သင်ကြားလမ်းညွှန်နှင့် စာကြည့်မှတ်စုလမ်းညွှန်တစ်ချို့ကို ထုတ်ဝေထားပြီးလည်းဖြစ်သည်။ ဤဝတ္ထုသည် စာရေးဆရာ၏ ဘဝနှင့် ဖြတ်သန်းခဲ့ရသောကာလများကို ရောင်ပြန်ဟပ်နိုင်သော တင်စားခိုင်းနှိုင်းချက်လက္ခဏာများပါဝင်သောကြောင့် အထူးသဖြင့် ရူပကတင်စားချက်များကဲ့သို့ စာပေအယူအဆများကို လူငယ်စာဖတ်ပရိသတ်များအတွက်မိတ်ဆက်ပေးနိုင်သည်။<ref name="Croft"/> တစ်ဖက်တွင် စာရေးဆရာက၎င်းလက်ရာ၏ ထိုခိုင်းနှိုင်းတင်စားချက်များအား ငြင်းပယ်ပါသည်။<ref>{{harvnb|Carpenter|1981|page=131}}</ref> ထိုနှစ်ခု၏အားပြိုင်မှုသည်စာဖတ်သူများအား "အရိုင်းမှအယဉ်သို့ပြောင်းလဲခြင်း"(sublimation)ကဲ့သို့သော(Freudian analysis- မသိစိတ်နှင့်ပတ်သက်၍ စိစစ်လေ့လာခြင်း)မှ အကဲဖြတ်ကိရိယာများနှင့် "တစ်ခြားပြင်ပဆိုင်ရာအချက်အလက်ထက် စာသားများကိုအလေးပြုသော"(New Criticism)ယုံကြည်မှုများကို မိတ်ဆက်ပေးခြင်း၌ အကူအညီဖြစ်စေသည်။ ထို့ပြင် စာဖတ်သူ၊စာရေးသူဆိုင်ရာ အနက်ထုတ်ဖော်ဘာသာပြန်ချက်များကိုလည်း ဟော့ဘစ်က မိတ်ဆက်ပေးနိုင်သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1987/2/87.02.11.x.html |title=Glory Road: Epic Romance As An Allegory of 20th Century History; The World Through The Eyes Of J. R. R. Tolkien |accessdate=15 June 2008 |first=Elizabeth T. |last=Lawrence |year=1987 |work=Epic, Romance and the American Dream; 1987 Volume II|publisher=Yale-New Haven Teachers Institute}}</ref>
လိင်ခွဲခြားသူ(sexist)အဖြစ် ဤဝတ္ထု၌အမျိုးသမီးဇာတ်ကောင်များ၏အရေးပါပုံကို အဆိုပြုတင်ပြရန် စာသင်ခန်းထဲတွင် နောက်ထပ်ဆန်းစစ်ဝေဖန်ချဉ်းကပ်မှုတစ်ခုလည်းပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ ဘီလ်ဘိုကို စာပေပြယုတ်အနေဖြင့် အမျိုးသား/သမီးနှစ်ခုလုံးကို တင်စားနိုင်သော ဇာတ်ကောင်တစ်ဦးအဖြစ်မြင်နိုင်သည်။<ref>{{cite book |title= Breaking the Magic Spell: Radical Theories of Folk and Fairy Tales|last= Zipes|first= Jack David |authorlink=Jack Zipes |year= 1979|publisher=University Press of Kentucky|isbn= 978-0-8131-9030-3|page= 173}}</ref> သို့ရာတွင် ကျား/မသိမြင်ခွဲခြားတတ်သောချဉ်းကပ်မှုနည်းစနစ်(gender-conscious approach)သည် ကျောင်းသူ/သားများကို လူမှုရေးရာအမှတ်သညာဆန်သောစာသားတစ်ရပ်(socially symbolic text)အပေါ်နားလည်သဘောပေါက်ခြင်းကို ထုတ်ဖော်တတ်စေရန် အကူအညီဖြစ်စေမည်။ လူမှုရေးရာအမှတ်သညာဆန်သောစာသားတစ်ရပ်ဆိုရာ၌ ပေးထားသောစာများကို အငြင်းပွားဖွယ်တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦးမတူဘဲ ဘက်လိုက်ဖတ်ခြင်းမှပေါ်ပေါက်လာသော အဓိပ္ပာယ်များပါဝင်သော စာသားများကိုဆိုလိုသည်။<ref name="Millard">{{cite book |title=Differently Literate: boys, Girls and the Schooling of Literacy |last=Millard |first=Elaine |year=1997 |publisher=Routledge |isbn=978-0-7507-0661-2 |page=[https://archive.org/details/differentlyliter0000mill/page/164 164] |url=https://archive.org/details/differentlyliter0000mill/page/164 }}</ref> ဤသို့ အနက်သဘောထုတ်ဖော်ချက်အရ ဖြစ်ချင်တော့လည်းပထမဆုံးခွင့်ပြုချက်ရသော မှီငြမ်းသည့် ပြဇာတ်မှာ မိန်းကလေးကျောင်းမှဖြစ်နေသည်။<ref name="StMargaret"/>(မှတ်ချက်-ဟော့ဘစ်တွင် အမျိုးသမီးဇာတ်ကောင်လုံးဝမပါ။)
===မှီငြမ်းပုံဖော်တင်ဆက်မှုများ===
ဟော့ဘစ်အား ပထမဆုံးခွင့်ပြုချက်ရ မှီငြမ်းပုံဖော်တင်ဆက်မှုသည် ၁၉၅၃ မတ်လ၌အက်ဒင်ဘာရာမြို့(Edinburgh) စိန့်မာဂရက်ကျောင်း၏ ပြဇာတ်အဖြစ်ပေါ်ထွက်လာသည်။<ref name="StMargaret">{{harvnb|Tolkien|2003|pages=384–386}}</ref> ''ဟော့ဘစ်'' ကိုထိုအချိန်မှစတင်၍ အကြိမ်များစွာ ပုံစံမျိုးစုံဖြင့် မှီငြမ်းတင်ဆက်မှုများပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။
ဟော့ဘစ်၏ ပထမဆုံးရုပ်ရှင်အဖြစ် ၁၂မိနစ်ကာတွန်းရုပ်သေ ရုပ်ရှင်ကို ထုတ်လုပ်သူWilliam L. Snyderက ဒါရိုက်တာGene Deitchအားတာဝန်ယူရိုက်ကူးစေသည်။<ref name=Deitch>{{cite web |url=http://genedeitchcredits.com/roll-the-credits-01/40-william-l-snyder/ |title=William L. Snyder |work=genedeitchcredits |publisher=[[Gene Deitch]] |accessdate=17 January 2012 |date=2012-01-06 |archivedate=15 January 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120115074436/http://genedeitchcredits.com/roll-the-credits-01/40-william-l-snyder/ }}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/01/11/gene-deitch-the-hobbit_n_1198864.html |title=Gene Deitch's 'The Hobbit' Short Film Surfaces Online Nearly 50 Years On |date=11 January 2012 |work=Huff Post Culture |publisher=The Huffington Post |accessdate=3 February 2012}}</ref> ထိုရုပ်ရှင်ကို [[နယူးယောက်မြို့]]တော်၌ ရုံတင်ပြသခဲ့သည်။<ref name=Deitch/><ref>{{cite web|url=http://www.escapistmagazine.com/news/view/115126-A-Long-Lost-Adaptation-of-The-Hobbit-Makes-Its-Way-Online |title=A Long Lost Adaptation of The Hobbit Makes Its Way Online |first=Mike |last=Kayatta |date=9 January 2012 |work=[[The Escapist (magazine)|The Escapist]] |accessdate=17 January 2012}}</ref> ပထမထုတ်ဝေခြင်းအပြီးနှစ်(၃၀)အကြာ ၁၉၆၉တွင် တော်ကီးန်က ဟော့ဘစ်ရောင်းကုန်မူပိုင်ခွင့်(merchandising rights)အား United Artistsသို့ရောင်းချကာ ပေါင်တစ်သောင်းပေးရန်သတ်မှတ်တောင်းဆိုသည်။<ref>{{cite news |first=Victoria |last=Lindrea |title=How Tolkien triumphed over the critics |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/3935561.stm |work=BBC News |date=29 July 2004 |accessdate=24 July 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.schoollibraryjournal.com/article/CA6673069.html |title=Tolkien's Heirs Want Production of 'The Hobbit' Film Stopped |first=Rocco |last=Staino |work=[[School Library Journal]] |date=28 July 2009 |accessdate=13 February 2012}}</ref> ပါရှိသေးသည့်အချက်အလက်မှာ ကုန်ကျစရိတ်အားလုံးအပြီး မူပိုင်ခ ၇.၅% အား Allen & Unwin စာပေတိုက်နှင့် စာရေးဆရာအားပေးရန်သဘောတူထားကြသည်။<ref>{{cite news |title= Hobbit movies meet dire foe in son of Tolkien
|url=https://www.thetimes.co.uk/article/hobbit-movies-meet-dire-foe-in-son-of-tolkien-lxnpmnsd2rp |work=The Times Online
|date= 25 May 2008| first = John| last = Harlow
|accessdate=24 July 2008 }}</ref> စာရေးဆရာဆုံးပါးပြီး သုံးနှစ်အကြာ ၁၉၇၆၌ United Artistsက ယင်းပိုင်ဆိုင်ခွင့်ကို Saul Zaentzကုမ္ပဏီသို့ ရောင်းချ၍ ဤကုမ္ပဏီက ယခုတွင် Tolkien Enterprisesအမည်ဖြင့် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍တရားဝင်ခွင့်ပြုမှုရရှိသော ပုံဖော်တင်ဆက်မှုများကို Tolkien Enterprisesက လက်မှတ်ရေးထိုးခွင့်ပြုသည်။ ၁၉၉၇၌ ရုပ်ရှင်မူပိုင်ခွင့်ကို Tolkien Enterprisesက Miramaxကို လိုင်စင်ခွင့်ပြုပေးထား၍ Miramaxကတဆင့် New Line Cinemaကို ၁၉၉၈ တွင် လွှဲပြောင်းပေးထားခဲ့သည်။<ref>{{cite news |first=Michael |last=Cieply |title='The Rings' Prompts a Long Legal Mire |url=https://www.nytimes.com/2008/02/16/movies/16ring.html |work=New York Times |date=16 February 2008 |accessdate=24 July 2008 }}
</ref> တော်ကီးန်၏ သားChristopher Tolkienအပါအဝင် တော်ကီးအမွေဆက်ခံသူများက ၂၀၀၈ဖေဖော်ဝါရီ၌ New Line Cinemaကို တရားဆွဲဆို၍ အမြတ်ဝေစုခွဲပေးရန်၊ New Line၏ ဟော့ဘစ်နှင့်ပတ်သက်သော ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်၊ဖြန့်ချိစသဖြင့် အနာဂတ်တွင်ရှိမည့်မူပိုင်ခွင့်များကို ဖျက်သိမ်းရန်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |url=https://www.thetimes.co.uk/article/tolkiens-family-threatens-to-block-new-hobbit-film-8pv8kcq5s0s |title=Tolkien's family threatens to block new Hobbit film |accessdate=23 November 2018 |date=13 February 2008 |author=Andrews, Amanda |newspaper=The Times |location=UK }}</ref><ref>{{cite web|url=http://news.findlaw.com/nytimes/docs/ent/tlknnewline21108cmp.html|title=Tolkien Trust v. New Line Cinema Corp.|date=11 February 2008|publisher=FindLaw.com|access-date=7 June 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080323234626/http://news.findlaw.com/nytimes/docs/ent/tlknnewline21108cmp.html#|archive-date=23 March 2008|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> ၂၀၀၉ စက်တင်ဘာတွင် ခရစ်စတိုဖာနှင့် New Lineတို့၏ လူသိရှင်ကြားဖော်ပြခြင်းမရှိသည့် သဘောတူညီမှုရရှိကာ ဟော့ဘစ်ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားတွဲထုတ်လုပ်မှုအား တရားဆွဲဆိုမှုကို ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။<ref>{{citation| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/8245300.stm | title = Legal path clear for Hobbit movie| work = BBC News| date = 8 September 2009}}</ref>
ဟော့ဘစ်(၁၉၆၈) ရေဒီယိုဇာတ်လမ်းတွဲကို BBC Radio 4၌ Michael Kilgarriff၏ မှီငြမ်းပုံဖော်မှုနှင့်အတူ ၁၉၆၈ စက်တင်ဘာမှ နိုဝင်ဘာအထိ အပိုင်း(၈)ပိုင်း (စုစုပေါင်း၄နာရီ)ထုတ်လွှင့်ခဲ့သည်။ နောက်ခံပြောသူအဖြစ် Anthony Jackson၊ ဘီလ်ဘိုအဖြစ် Paul Daneman၊ ဂန်ဒက်ဖ်အဖြစ် Heron Carvicတို့၏ အသံသရုပ်ဆောင်မှုဖြစ်သည်။ ထိုဇာတ်လမ်းတွဲကို ကက်ဆက်အခွေဖြင့် ၁၉၈၈၊ စီဒီအခွေဖြင့် ၁၉၇၇၌ အသီးသီးထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref name="Bramlett">{{cite book|title=I Am in Fact a Hobbit: An Introduction to the Life and Works of J. R. R. Tolkien |last=Bramlett |first=Perry C. |author2=Joe R. Christopher |year=2003 |publisher=Mercer University Press |isbn=978-0-86554-894-7 |page=[https://archive.org/details/iaminfacthobbiti00bram/page/239 239] |url=https://archive.org/details/iaminfacthobbiti00bram/page/239 }}</ref>
ကာတွန်းပုံ အန်နီမေးရှင်းပုံစံကို Rankin/Bassက အမေရိက၌ တီဗီဇာတ်ကားအဖြစ် ၁၉၇၇တွင် ပွဲဦးထွက်ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၈ Romeo Mullerသည် ရုပ်မြင်သံကြားပြဇာတ်အတွက် Peabodyဆုရရှိခဲ့သည်။ အကောင်းဆုံးဇာတ်လမ်းတင်ဆက်မှု ဟျူးဂိုဆု(Hugo Award )အတွက် ဆန်ကာတင်ခံရသော်လည်း ကြယ်တာရာစစ်ပွဲကြီးများ(Star Wars)ဇာတ်ကားကို ရှုံးနိမ်းခဲ့ရသည်။ ဤမှီငြမ်းတင်ဆက်မှုကို အတော်ပင်ဆိုးရွား၍<ref name="Anderson 2003 page=23"/> ဇာတ်လမ်းသဘောကိုမသိသူများအတွက် ရှုပ်ထွေးဖွယ်ဖြစ်သည်ဟု ဆိုခဲ့ကြသည်။<ref>
{{cite journal |last=Kask |first=T. J. |date=December 1977 |title=NBC's The Hobbit |journal=[[Dragon (magazine)|Dragon]] |volume=III |issue=6/7 |page=23 }}</ref>
ကလေးအော်ပရာပြဇာတ်ကို ၂၀၀၄တွင်ရေးသား၍ ပထမဆုံးဖျော်ဖြေနိုင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://media.harbourfrontcentre.com/mediaDisplay.php?id=25|title=Media Release|publisher=Harbourfront Centre|accessdate=10 February 2020|archivedate=7 November 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107012918/http://media.harbourfrontcentre.com/mediaDisplay.php?id=25}}</ref> ယင်းအော်ပရာပြဇာတ်ကို အမေရိကမြို့များ Tulsa၊ Sarasota နှင့် Torontoတို့တွင် အကြိမ်အနည်းငယ် ထုတ်လုပ်ဖျော်ဖြေခဲ့ကြသေးသည်။
၂၀၁၂ ဒီဇင်ဘာကာလများ၊<ref name="imdb2012">{{cite web|url=https://www.imdb.com/title/tt0903624/?ref_=fn_al_tt_1 | accessdate=21 December 2014 | title=IMDb The Hobbit: An Unexpected Journey}}</ref> ၂၀၁၃၊<ref name="imdb2013">{{cite web|url=https://www.imdb.com/title/tt1170358/?ref_=fn_al_tt_1 | accessdate=21 December 2014 | title=IMDb The Hobbit: The Desolation of Smaug}}</ref> နှင့် ၂၀၁၄<ref name="imdb2014">{{cite web|url=https://www.imdb.com/title/tt2310332/?ref_=fn_al_tt_2 | accessdate=21 December 2014 | title=IMDb The Hobbit: The Battle of Five Armies}}</ref> တို့တွင် Metro-Goldwyn-Mayerနှင့် New Line Cinemaတို့ပေါင်းကာ ဟော့ဘစ်ရုပ်ရှင်ကားကြီးအဖြစ် တစ်ပိုင်းဆီကို ဒါရိုက်တာ [[ပီတာ ဂျက်ဆန်]]ကရိုက်ကူး ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားအမည်များမှာ "ဟော့ဘစ် : မျှော်လင့်မထားသောခရီးစဉ်" (The Hobbit: An Unexpected Journey)၊ "ဟော့ဘစ် : နဂါးကြီးစမောက်ဂ်၏ အကျဉ်းတန်နယ်မြေ" (The Hobbit: The Desolation of Smaug)၊ "ဟော့ဘစ် : တပ်ကြီးငါးတပ်တိုက်ပွဲ" (The Hobbit: The Battle of the Five Armies) တို့ဖြစ်ကြ၏။
သုံးပိုင်းပါ ရုပ်ပြစာအုပ်ပုံဖော်တင်ဆက်မှုကို Chuck Dixonနှင့် Sean Deming တို့ကရေးသား၍ David Wenzel၏ သရုပ်ဖော်ပုံများနှင့်ဖြစ်ကာ Eclipse Comicsက ၁၉၈၉တွင်ထုတ်ဝေသည်။ ၁၉၉၀တွင် တစ်အုပ်တည်းအဖြစ် Unwin Paperbacksက ဖြန့်ချိသည်။ အဖုံးမှာ မူလသရုပ်ဖော်သူ David Wenzel၏ အနုပညာလက်ရာဖြစ်သည်။ တစ်အုပ်တည်းအဖြစ် စုစည်းထုတ်ဝေသောပြန်လည်ရိုက်ခြင်းမူကို Del Rey Booksမှ ၂၀၀၁တွင် ထုတ်ဝေသည်။ ထိုအဖုံး ကို Donato Giancolaမှ သရုပ်ဖော်ပေးထားပြီး ၂၀၀၂ အကောင်းဆုံးစာအုပ်အဖုံးအတွက် သိပ္ပံခေတ်လွန်အနုပညာရှင်များအစည်းအရုံးဆုချီးမြင့်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.locusmag.com/2002/News/News08Log.html |title=LocusMag Archive Page |publisher=Locus Online |accessdate=3 December 2017 }}</ref>
ကွန်ပျူတာဂိမ်း၊ ဗီဒီယိုဂိမ်းတစ်ချို့ (လိုင်စင်ရှိ/မရှိ)သည် ဤဇာတ်အပေါ်အခြေခံသည်။ အအောင်မြင်ဆုံးဗီဒီယိုဂိမ်းမှာ ၁၉၈၂-ဟော့ဘစ်ဖြစ်ပြီး Beam Softwareကထုတ်ဝေက ကွန်ပျူတာဆုရဂိမ်းတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ Melbourne Houseကလည်း အဆိုပါဂိမ်းကို ကွန်ပျူတာအများစုအတွက် ကိုက်ညီအောင်ပြု၍ ထိုကာလပိုင်း၌ပင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref>{{cite book|title= Using Computers in English: A Practical Guide|last= Moore|first= Phil|year= 1986|publisher= Routledge|isbn= 978-0-416-36180-3|page= [https://archive.org/details/usingcomputersin0000moor/page/44 44]|url= https://archive.org/details/usingcomputersin0000moor/page/44}}</ref>
==မှတ်စု==
{{notelist}}
==ကိုးကား==
{{Reflist}}
==ရင်းမြစ်များ==
*{{cite book|last=Tolkien |first=J. R. R. |authorlink=J. R. R. Tolkien|title = The Hobbit| publisher = George Allen & Unwin Ltd.| location = London| year = 1937 | ref= {{harvid|Tolkien|1937}} }} , 1st edition
**{{cite book | last=Tolkien | first=J. R. R. | title=The Hobbit | publisher=George Allen & Unwin | location=London | year=1951 | edition = 2nd | ref= {{harvid|Tolkien|1951}} }}
**{{cite book | last=Tolkien | first= J. R. R. | title=The Hobbit | publisher=Houghton Mifflin Company | location=Boston | year=1966 | edition=3rd | isbn=978-0-395-07122-9 | ref={{harvid|Tolkien|1966}} }}
*{{cite book|last=Tolkien |first=J. R. R. |authorlink=J. R. R. Tolkien |editor-last= Anderson |editor-first= Douglas A.|editor-link= Douglas A. Anderson |title=The Annotated Hobbit |year= 1988 |origyear=1937 |publisher=[[:en:Houghton Mifflin Harcourt|Houghton Mifflin Company]] |isbn=978-0-3954-7690-1 |ref=harv|title-link=The Annotated Hobbit }}
*{{Cite book |last=Tolkien |first=J. R. R. |editor-last= Anderson |editor-first= Douglas A. |title= The Annotated Hobbit |year= 2003 |origyear=1937 |publisher=HarperCollins |location= London|isbn= 978-0-00-713727-5 |ref=harv}}
*{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = Carpenter, Humphrey: Tolkien: A Biography, New York | publisher = Ballantine Books | year = 1977 | location = New York|isbn = 0-04-928037-6|ref=harv}}
*{{cite book|last = Carpenter | first = Humphrey|title = Carpenter, Humphrey: The Letters of J. R. R. Tolkien| publisher = Houghton Mifflin | year = 1981 | location = Boston|isbn = 0-395-31555-7|ref=harv}}
*{{cite book | last = Chance | first = Jane | year = 2001 |title =Tolkien's Art | publisher=Kentucky University Press | isbn=978-0-618-47885-9| pages = |url= |ref=harv}}
*{{cite book|editor-last=Drout |editor-first=Michael D. C. |editor-link=Michael D. C. Drout |year=2007 |title=J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment |publisher=Routledge |isbn=978-0-4159-6942-0 |ref=harv}}
*{{cite book | last = Grenby | first = Matthew | year = 2008 |title =Children's Literature | publisher=Edinburgh University Press | isbn=978-0-618-47885-9|ref=harv}}
*{{cite book |last1=Wayne G |first1=Hammond |last2=Douglas A. |first2= Anderson|date=1993 |title=J. R. R. Tolkien: A Descriptive Bibliography|location=New Castle |publisher=DE: Oak Knoll Books |isbn= 0-938768-42-5 |ref=harv}}
*{{Cite book | ref = harv | last = Lobdell | first = Jared C. | year = 2004 | title = The World of the Rings: Language, Religion, and Adventure in Tolkien | url = https://archive.org/details/worldofringslang0000lobd | publisher = [[Open Court Publishing Company|Open Court]] | isbn = 978-0-8126-9569-4}}
*{{Cite book |title= The History of the Hobbit|last= Rateliff|first= John D.|year= 2007 |publisher=HarperCollins|location= London|isbn= 978-0-00-723555-1|ref=harv}}
*{{cite book|last = Elizabeth | first = Solopova|title = Languages, Myths and History: An Introduction to the Linguistic and Literary Background of J.R.R. Tolkien's Fiction| publisher = North Landing Books | year = 2009 | location = New York City:|isbn = 0-9816607-1-1|ref=harv}}
*{{cite web |url=http://shelf1.library.cmu.edu/books/gloriana/ |title=Tolkien's Cauldron: Northern Literature and The Lord of the Rings |last=St. Clair|first= Gloriana |publisher=Carnegie Mellon University |ref=harv |year=2000}}
*{{cite book| author=Matthews, Dorothy | chapter=The Psychological Journey of Bilbo Baggins | title=A Tolkien Compass | pages=[https://archive.org/details/tolkiencompass00lobd/page/27 27–40] | publisher=Open Court Publishing | isbn=978-0-87548-303-0 | year=1975 | url=https://archive.org/details/tolkiencompass00lobd/page/27 }}
*{{cite book|last = Tom | first = Shippey|title = J. R. R. Tolkien: Author of the Century | publisher = HarperCollins | year = 2001| location = |isbn =ISBN 978-0-261-10401-3|ref=harv}}
* {{cite book|last = Sullivan | first = C. W|title = "High Fantasy". In Hunt, Peter (ed.). International Companion Encyclopedia of Children's Literature |url = https://archive.org/details/internationalcom00hunt_0 | publisher = Taylor & Francis | year = 1996| location = |isbn = 978-0-415-08856-5|ref=harv}}
{{Refend}}
==ပြင်ပလင့်ခ်များ==
{{commons category}}
{{Wikiquote}}
*[http://www.tolkien.co.uk/ The official Harper-Collins Tolkien website]
*[http://www.hobbit.ca/Library.html Collection of edition covers, 1937–2007]
*[http://www.tolkienlibrary.com/translations/hobbits/index.htm ''The Hobbit'' covers around the globe – gallery]
*[http://www.tolkienbooks.net/php/hobbit.php Every UK edition of ''The Hobbit'']
*[http://tolkien.skwishmi.com/ Guide to U.S. editions of Tolkien books including ''The Hobbit'']
*[https://www.youtube.com/watch?v=UBnVL1Y2src&feature=player_
[[Category:၂၀ ရာစု ဗြိတိသျှ ကလေးစာပေ]]
[[Category : နိုင်ငံတကာ စာအုပ်များ]]
[[Category : ဗြိတိသျှ စာပေ]]
4dpbea7zpjogr8s7el2csqy7gwowot1
ပြင်းထန်အသက်ရှုလမ်းကြောင်းရောဂါ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ၂
0
128354
751972
740255
2022-07-22T00:45:01Z
InternetArchiveBot
61272
ရင်းမြစ် 2 ခုကို ကယ်ဆယ်ပြီး 0 ခုကို လင့်ခ်သေအဖြစ် စာတွဲပြီးပါပြီ) #IABot (v2.0.8.8
wikitext
text/x-wiki
{{Virusbox
| image = File:SARS-CoV-2 49534865371.jpg
| image_alt = Electron micrograph of SARS-CoV-2 virions
| image_caption = ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ၂ ၏အလွတ်ပုံစံကို အနုကြည့်မှန်ပြောင်းဖြင့်ရိုက်ထားသော ပုံ။
| image2 = SARS-CoV-2 without background.png
| image2_alt = Illustration of a SARS-CoV-2 virion
| image2_caption = ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ၂ ၏အလွတ်ပုံစံအား သရုပ်ဖော်ထားသည့်ပုံ။
| parent = ဆားဘေကိုဗိုင်းရပ်စ် <!--Incertae sedis/Betacoronavirus-->
| virus = အသက်ရှုလမ်းကြောင်းရောဂါလက္ခဏာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ၂
| synonyms = 2019-nCoV <!-- Please see [[Synonym (မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်းပညာ)]] before adding unofficial names here.-->
* ဝူဟန်ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် <ref name="Fox2020">{{cite journal|last1=Fox|first1=Dan|title=What you need to know about the Wuhan coronavirus|journal=Nature|year=2020|issn=0028-0836|doi=10.1038/d41586-020-00209-y}}</ref> ({{zh|s={{linktext|武汉|冠状|病毒}}|t={{linktext|武漢|冠狀|病毒}}}})
*ဝူဟန်ပင်လယ်စာဈေး အဆုတ်ရောင်ရောဂါ <ref name="MN908947">{{cite journal |last1=Zhang |first1=Y.-Z. |display-authors=etal |title=Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947 |website=GenBank |publisher=National Institutes of Health |accessdate=13 January 2020 |location=Bethesda, Maryland, United States |date=12 January 2020}}</ref>
| synonyms_ref =
| range_map = {{Location map|China|float=center|caption=|lat_deg=30|lat_min=37|lat_sec=11|lat_dir=N|lon_deg=114|lon_min=15|lon_sec=26|lon_dir=E}}
| range_map_caption = ဝူဟန်၊ တရုတ်ပြည်၊ စတင် ရောဂါဖြစ်ပွားခဲ့သည့်နေရာဖြစ်သည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားသည်
}}
'''ပြင်းထန် အသက်ရှုလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာရောဂါလက္ခဏာ ကိုဖြစ်စေသော ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ၂''' ('''SARS-CoV-2''')<ref name="CoronavirusStudyGroup" /><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362 |title=Coronavirus disease named Covid-19 |date=11 February 2020 |work=[[BBC News Online]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20200215204154/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362 |archive-date=15 February 2020 |url-status=live |access-date=15 February 2020 }}</ref>(ယခင်အမည် '''2019-nCoV''')<ref name=WHO21Jan2020>{{cite report |vauthors=((World Health Organization)) |year=2020 |title=Surveillance case definitions for human infection with novel coronavirus (nCoV): interim guidance v1, January 2020 |author-link=World Health Organization |publisher=World Health Organization |hdl=10665/330376 |id=WHO/2019-nCoV/Surveillance/v2020.1 |hdl-access=free }}</ref><ref>{{cite web |title=Healthcare Professionals: Frequently Asked Questions and Answers |website=United States [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |date=11 February 2020 |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html |access-date=15 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html |archive-date=14 February 2020 |url-status=unfit }}</ref><ref>{{cite web |title=About Novel Coronavirus (2019-nCoV) |website=United States [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |date=11 February 2020 |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/index.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20200211105920/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/index.html |archive-date=11 February 2020 |url-status=unfit |access-date=25 February 2020}}</ref>သည် ''positive-sense single-stranded RNA virus'' အမျိုးအစားဖြစ်သည်။<ref name=":xinhuanet9Jan2020">{{cite news |url=http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm |title=New-type coronavirus causes pneumonia in Wuhan: expert |accessdate=9 January 2020 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200109084208/http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm |archive-date=9 January 2020 |agency=[[Xinhua]] |archivedate=9 January 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200109084208/http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm }}</ref><ref name=":gisaid">{{cite web |url=https://platform.gisaid.org/epi3/start/CoV2020 |title=CoV2020 |website=GISAID EpifluDB |url-status=live |accessdate=12 January 2020 |url-access=registration|archive-url=https://web.archive.org/web/20200112130540/https://platform.gisaid.org/epi3/start/CoV2020 |archive-date=12 January 2020}}</ref> [[ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါ ၂၀၁၉]](COVID-19) ကို ဖြစ်စေသော ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတစ်မျိုးလည်းဖြစ်၏ ။ ၎င်းဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် လူအချင်းချင်း ကူးစက်တတ်သည်။ ၎င်းသည် [[၂၀၁၉-၂၀_ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်_ဖြစ်ပွားမှု]]၏ အကြောင်းတစ်ရပ်လည်းဖြစ်ပေသည်။<ref name=dph2020>{{Cite web|url=http://www.dph.illinois.gov/topics-services/diseases-and-conditions/diseases-a-z-list/coronavirus/faq|title=2019 Novel Coronavirus (2019 nCoV): Frequently Asked Questions {{!}} IDPH|website=www.dph.illinois.gov|access-date=27 January 2020|accessdate=30 January 2020|archivedate=1 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200201103419/http://dph.illinois.gov/topics-services/diseases-and-conditions/diseases-a-z-list/coronavirus/faq}}</ref>
ယခုဗိုင်းရပ်စ်('''SARS-CoV-2''') သည် လင်းနို့ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်နှင့် မျိုးရိုးဗီဇ နီးကပ်စွာတူညီသဖြင့် လင်းနို့သယ်ဆောင်သော ဗိုင်းရပ်စ်မှ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်ဟု ညွှန်းဆိုပြောကြားကြသည်။ <ref name="NatureZhou" /><ref name="LancetNowcasting">{{cite journal | vauthors = Perlman S | title = Another Decade, Another Coronavirus | journal = [[The New England Journal of Medicine]] | volume = 382 | issue = 8 | pages = 760–762 | date = February 2020 | pmid = 31978944 | doi = 10.1056/NEJMe2001126 }}</ref><ref name=":4" /> သင်းခွေချပ်ကဲ့သို့သော ရောဂါသိုမှီးရာကြားတိရစ္ဆာန်က လူသို့စတင်ရောက်ရှိစေသော ပတ်သက်မှုရှိနိုင်သည်ဟုလည်း ထင်မြင်ကြသည်။ <ref name=":0">{{cite report | vauthors=((World Health Organization)) | year=2020 | title=Novel Coronavirus (2019-nCoV): situation report, 22 | publisher=[[World Health Organization]] | hdl=10665/330991 | hdl-access=free }}</ref><ref name=":1">{{cite news|url=https://www.dw.com/en/coronavirus-from-bats-to-pangolins-how-do-viruses-reach-us/a-52291570|title=Coronavirus: From bats to pangolins, how do viruses reach us?|vauthors=Shield C|date=7 February 2020|publisher=[[Deutsche Welle]]|access-date=13 March 2020}}</ref> မျိုးရိုးဗီဇခွဲခြားခြင်းပညာရပ်(taxonomy) ရှုထောင့်မှ SARS-CoV-2 ကို ပြင်းထန် အသက်ရှုလမ်းကြောင်းရောဂါလက္ခဏာနှင့်ဆက်နွယ်သော ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်(SARSr-CoV) မျိုးစိတ်မှ တစ်မျိုးဟု ခွဲခြားဖော်ပြကြ၏ ။ <ref name="CoronavirusStudyGroup" />
လူ့ကိုယ်ခန္ဓာပြင်ပတွင် ဗိုင်းရပ်စ်၏ အလွတ်သဘောပုံစံ viron (free form of the virus) ကို ဆပ်ပြာက သေစေနိုင်သည်။ <ref>{{Cite web|url=https://covid19.govt.nz/|title=Unite against COVID-19|last=|first=|date=|website=New Zealand Government - Unite against COVID-19|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref>
ဤဗိုင်းရပ်စ်ကို [[တရုတ်နိုင်ငံ]] ဟူပေ့ခရိုင် [[ဝူဟန်မြို့]]၌ ပထမဆုံးစတင်ခွဲခြားသတ်မှတ်နိုင်ခဲ့၍ "ဝူဟန် ဗိုင်းရပ်စ်" သို့ "ဝူဟန်ကိုရိုနာ ဗိုင်းရပ်စ်" ဟူ၍ ရံခါ၌ ရည်ညွှန်းခဲ့သည်များလည်းရှိသည်။ <ref name="HuangNPR">{{Cite web|url=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/01/22/798277557/how-does-wuhan-coronavirus-compare-to-mers-sars-and-the-common-cold|title=How Does Wuhan Coronavirus Compare with MERS, SARS and the Common Cold?|vauthors=Huang P|date=22 January 2020|website=[[NPR]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202094021/https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/01/22/798277557/how-does-wuhan-coronavirus-compare-to-mers-sars-and-the-common-cold|archive-date=2 February 2020|access-date=3 February 2020}}</ref><ref name="Fox2020">{{cite journal|vauthors=Fox D|date=24 January 2020|title=What you need to know about the Wuhan coronavirus|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|doi=10.1038/d41586-020-00209-y|issn=0028-0836}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/asian-america/cdc-chief-spurns-term-chinese-coronavirus-used-gop-lawmakers-n1156656|title=GOP lawmakers continue to use 'Wuhan virus' or 'Chinese coronavirus'|vauthors=Yam K|publisher=[[NBC News]]|url-status=live|date=12 March 2020|access-date=19 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200314185524/https://www.nbcnews.com/news/asian-america/cdc-chief-spurns-term-chinese-coronavirus-used-gop-lawmakers-n1156656|archive-date=14 March 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.foxnews.com/politics/kevin-mccarthy-pelosi-omar-chinese-coronavirus-racist|title=McCarthy knocks Dems after they claim saying 'Chinese coronavirus' is racist|vauthors=Dorman S|publisher=[[Fox News]]|url-status=live|access-date=12 March 2020|date=11 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200312000933/https://www.foxnews.com/politics/kevin-mccarthy-pelosi-omar-chinese-coronavirus-racist|archive-date=12 March 2020}}</ref> ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) က နေရာဒေသများအပေါ်အခြေခံသော အမည်များကို သုံးစွဲခြင်းကို တားဆီး၍ <ref name=":0" /><ref name="BBCname">{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51371770|title=How the new coronavirus will finally get a proper name |last1=Taylor-Coleman |first1=Jasmine | name-list-format = vanc |publisher=BBC |date=5 February 2020|accessdate=6 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200205190745/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51371770|archive-date=5 February 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite report | vauthors = ((World Health Organization)) | year = 2015 | title = World Health Organization best practices for the naming of new human infectious diseases | author-link = World Health Organization | publisher = World Health Organization | hdl = 10665/163636 | id = WHO/HSE/FOS/15.1 | hdl-access = free }}</ref> ဆားစ် (SARS) ရောဂါနှင့် လွဲမှားမှုမရှိစေရန်<ref>{{Cite news|url=https://qz.com/1820422/coronavirus-why-wont-who-use-the-name-sars-cov-2/|title=Why won’t the WHO call the coronavirus by its name, SARS-CoV-2?|vauthors=Hui M|work=[[Quartz (publication)|Quartz]]|date=18 March 2020|access-date=26 March 2020}}</ref> ယခုဗိုင်းရပ်စ်ကို "COVID-19" သို့ "the COVID-19 virus" ဟု ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးရာ ချိတ်ဆက်ဆက်သွယ်မှုများတွင် ရည်ညွှန်းသုံးစွဲကြသည်။ <ref name="COVIDname">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|title=Naming the coronavirus disease (COVID-2019) and the virus that causes it|publisher=World Health Organization|accessdate=24 February 2020|quote=From a risk communications perspective, using the name SARS can have unintended consequences in terms of creating unnecessary fear for some populations.... For that reason and others, WHO has begun referring to the virus as "the virus responsible for COVID-19" or "the COVID-19 virus" when communicating with the public. Neither of these designations are [sic] intended as replacements for the official name of the virus as agreed by the ICTV.|archive-url=https://web.archive.org/web/20200228035651/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|archive-date=28 February 2020|url-status=live}}</ref> သမားရိုးကျပြည်သူလူထုက ဤ ဗိုင်းရပ်စ် နှင့် ရောဂါ ကို ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် (coronavirus) ဟူ၍ ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲကြ၏ ။ သိပ္ပံပညာရှင်များ နှင့် သတင်းသမားများက ပို၍တိကျသော ဝေါဟာရများဖြင့် သုံးစွဲကြသည်။ <ref name="NYT6">{{cite news | website = [[The New York Times]] | url = https://www.nytimes.com/2020/03/04/us/coronavirus-recovery.html | vauthors = Harmon A | title = We Spoke to Six Americans with Coronavirus | date = 4 March 2020 | access-date = 16 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200313191200/https://www.nytimes.com/2020/03/04/us/coronavirus-recovery.html | archive-date = 13 March 2020 | url-status = live }}</ref>
==ကူးစက်ရောဂါပြန့်ပွားခြင်းနှင့် ကုသခြင်း==
၂၀၁၉ ဒီဇင်ဘာလအစောပိုင်းတွင် ပထမဆုံးလူ၌ကူးစက်ပြန့်ပွားခဲ့သည်။ မျိုးရိုးဗီဇပြုပြင်ပြောင်းလဲတိုးတက်မှုပုံစံ(Molecular clock)နည်းစနစ်ဖြင့်လေ့လာချဉ်းကပ်မှုများက အဆိုပါစတင်ဖြစ်ပွားသည့်အချိန်ကာလ(date of origin)ထက် အနည်းငယ်စောနိုင် (သို့) ထိုအချိန်ဝန်းကျင်လည်းဖြစ်နိုင်ဟု ညွှန်းဆိုသည်။<ref name=early>{{cite web |last1=Cohen|first1=Jon |title=Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally |url=https://www.sciencemag.org/news/2020/01/wuhan-seafood-market-may-not-be-source-novel-virus-spreading-globally |website=Science {{!}} AAAS |language=en |date=26 January 2020}}</ref>
၂၀၁၉ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်(2019-nCoV )စတင်ဖြစ်ပွားမှုကို ၂၀၁၉ ဒီဇင်ဘာလလယ်ပိုင်း၌ တရုတ်နိုင်ငံ [[ဝူဟန်မြို့]]တွင် စတင်ထောက်လှမ်းသိရှိနိုင်ခဲ့သည်။ [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]၊ [[ပြင်သစ်]]၊ [[ဩစတေးလျနိုင်ငံ|ဩစတေးလျ]]၊ [[တောင်ကိုရီးယား]]၊ [[ထိုင်ဝမ်]]၊ [[ဂျပန်]]၊ [[ထိုင်း]]အပါအဝင် တစ်ခြားသောနိုင်ငံများနှင့် တရုတ်ပြည်မကြီး၏ အခြားခရိုင်များသို့လည်း နောက်ပိုင်း၌ ယင်းဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်ပြန့်နှံ့ခဲ့သည်။<ref>{{cite news |url= https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3047310/china-coronavirus-hong-kong-widens-criteria |title=China coronavirus: Hong Kong widens criteria for suspected cases after second patient confirmed, as MTR cancels Wuhan train ticket sales |date=23 January 2020 |publisher=[[South China Morning Post]] |location=[[Hong Kong]] |accessdate=23 January 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/novel-coronavirus-three-cases-reported-france|title=Novel coronavirus: three cases reported in France|date=25 January 2020|website=European Centre for Disease Prevention and Control}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/science/2020/jan/25/coronavirus-five-people-in-nsw-being-tested-for-deadly-disease|title=Coronavirus: three cases in NSW and one in Victoria as infection reaches Australia|last=Doherty|first=Ben|date=25 January 2020|work=The Guardian|access-date=26 January 2020|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref>
၂၀၂၀ ဖေဖော်ဝါရီ ၇ ရက် (04:15 UTC) မှစ၍ အတည်ပြုထားသော ရောဂါဖြစ်ပွားမှု (၃၁,၅၀၇)ခုရှိပြီး (၃၁,၁၆၂)မှာ တရုတ်ပြည်မကြီးတွင်ဖြစ်ပေသည်။<ref name="GI2020Update">{{cite web|url=https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6|title=Operations Dashboard for ArcGIS|last=|first=|date=2020-01-29|website=gisanddata.maps.arcgis.com|url-status=live|archive-url=https://archive.md/zfcA4|archive-date=2020-01-28|accessdate=2020-01-28}}</ref> ယနေ့ထိ အနီးစပ်ဆုံးအားဖြင့် ရောဂါစစ်တမ်းထုတ်ထားသော ဖြစ်ပွားမှု ငါးပုံတစ်ပုံသည် အလွန်ဆိုးရွားသောအခြေအနေ၌ ရှိကြသည်။<ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports|title=Novel Coronavirus (2019-nCoV) situation reports no.8|last=|first=|date=|website=www.who.int|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-02-01}}</ref> ယနေ့ထိ တရုတ်ပြည်ပြင်ပတွင်ဖြစ်ပွားမှုများမှာ ဝူဟန်မြို့မှ ခရီးသွားခဲ့သူများ (သို့) ထိုဒေသမှ ခရီးသွားသူတစ်ဦးဦးနှင့် တိုက်ရိုက်ထိတွေ့ဆက်ဆံသောသူများပင်ဖြစ်ကြသည်။<ref name=WHO25thUpdate>{{cite web |title=Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT - 5 25 JANUARY 2020 |url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200125-sitrep-5-2019-ncov.pdf |accessdate=26 January 2020}}</ref>
သေဆုံးသောအရေအတွက်မှာ ယခုထိ (၁၀၇၁၃၉၉)ဦးရှိသည်။ အရေအတွက်မှာ အချိန်နှင့်အမျှ တိုးတက်ပြောင်းလဲနေပါသည်။<ref name=GI2020Update/> လူ-မှ-လူ သို့ကူးစက်ပျံ့နှံ့မှုအား ၂၀၂၀ ဇန်နဝါရီ ၂၀တွင် တရုတ်ပြည် ကွမ်းတုံး(Guangdong)၌ ပထမဆုံးအတည်ပြုနိုင်ခဲ့၏ ။<ref name="auto">{{Cite news |url= https://www.cbc.ca/news/health/coronavirus-human-to-human-1.5433187 |title=China confirms human-to-human transmission of new coronavirus |date=20 January 2020 |publisher=Canadian Broadcasting Corporation |accessdate=21 January 2020 |url-status=live}}</ref>
၂၀၂၀ ဇန်နဝါရီ ၃၀တွင် ဝူဟန်ဗိုင်းရပ်စ် (2019-nCoV)ကို ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ကြီး(WHO)က ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာအရေးပေါ်အခြေအနေအဖြစ်ကြေညာခဲ့၏ ။<ref name="WHODeclaration">{{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-51318246 |title=Coronavirus declared global health emergency |author=<!--Not stated--> |date=30 January 2020 |publisher=BBC News Online |access-date=30 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200130201004/https://www.bbc.com/news/world-51318246 |archive-date=30 January 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news | title=W.H.O. Declares Global Emergency as Wuhan Coronavirus Spreads | first1=Sui-Lee | last1=Wee | first2=Donald G. | last2=McNeil Jr. | first3=Javier C. | last3=Hernández | website=The New York Times | date=30 January 2020 | url=https://www.nytimes.com/2020/01/30/health/coronavirus-world-health-organization.html | access-date=30 January 2020}}</ref><ref>{{cite web | title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) | website=[[World Health Organization]] (WHO) | date=30 January 2020 | url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) | access-date=30 January 2020}}</ref> ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ကြီး(WHO)က ဤဗိုင်းရပ်စ်ကဖြစ်စေသော ရောဂါကို "2019-nCoV acute respiratory disease" (၂၀၁၉-nCoV အထူးစိုးရိမ်ဖွယ်ရာ အသက်ရှုလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါ)ဟူသော ကြားဖြတ်ဝေါဟာရကိုတီထွင်သုံးဆွဲခေါ်ဝေါ်သည်။<ref>{{cite report | title = Novel Coronavirus (2019-nCoV): Situation Report - 10 (30 January 2020) | date = 30 January 2020 | url = https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200130-sitrep-10-ncov.pdf?sfvrsn=d0b2e480_2 | publisher = World Health Organization (WHO) | archive-url=https://web.archive.org/web/20200131005409/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200130-sitrep-10-ncov.pdf | archive-date=31 January 2020 | access-date = 30 January 2020 | lay-url = https://reliefweb.int/report/china/novel-coronavirus-2019-ncov-situation-report-10-30-january-2020 }}</ref>
==ကုသခြင်း==
ယခုအချိန်ထိ တိကျသောကုသမှုမျိုး မရနိုင်သေးပါ။ ထို့ကြောင့် ရောဂါလက္ခဏာအပေါ် ထိန်းချုပ်သက်သာစေခြင်းကိုသာ အဓိကအလေးထား၍ ကုသလျက် ရှိသည်။<ref name="thomreut_antivirals" /> ရောဂါလက္ခဏာများတွင် ဖျားခြင်း(fever)၊ အလွန်အမင်းပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း(fatigue)၊ ချောင်းခြောက်ဆိုးခြင်းများ(dry cough)နှင့် အသက်ရှုခက်ခဲခြင်း(shortness of breath)(သို့) အဆုတ်ရောင်ရမ်းခြင်း(pneumonia)နှင့် ဆိုးဝါးသောအခြေအနေများ၌ ကျောက်ကပ်ပျက်ဆီးခြင်း(kidney failure)များပါဝင်၏ ။<ref name="wmhc2020-01-112">{{cite web|url=http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011109036|title=Experts explain the latest bulletin of unknown cause of viral pneumonia|date=11 January 2020|website=Wuhan Municipal Health Commission|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200111031745/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011109036|archive-date=11 January 2020|access-date=11 January 2020|accessdate=30 January 2020|archivedate=11 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200111031745/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011109036}}</ref><ref name="Hui14Jan2020">{{vcite journal|authors=Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E|title=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|journal=Int J Infect Dis|year=2020 Jan 14|volume=91|issue=|pages=264–266|pmid=31953166|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009}}{{open access}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|website=www.who.int|language=en|access-date=2020-01-27}}</ref> တရုတ်နိုင်ငံ ရောဂါထိန်းချုပ်ရေးနှင့် တားဆီးရေးဌာန (Chinese Center for Disease Control and Prevention - (CCDC))မှ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်နှင့်ဆက်စပ် အဆုတ်ရောင်ရောဂါကို ကုသရာတွင်ထိထိရောက်ရောက်ဖြစ်စေရန် လက်ရှိကျင့်သုံးနေသော အဆုတ်ရောင်ရောဂါ(pneumonia)ကုသမှုများကို စစ်ဆေးစမ်းသပ်လျက် ရှိသည်။<ref name="auto1">{{Cite web|url=http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/26/c_138734908.htm|title=China CDC developing novel coronavirus vaccine|date=2020-01-26|website=Xinhua|accessdate=30 January 2020|archivedate=26 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200126201658/http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/26/c_138734908.htm}}</ref>
လက်ရှိရှိနေသော ဗိုင်းရပ်စ်(ဆန့်ကျင်)ဆေးဝါးများ(antiviral drug)ကို လည်းလေ့လာနေကြ၏ ။<ref name="thomreut_antivirals">{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-pneumonia-who-idUSKBN1ZD16J|title=WHO says new China coronavirus could spread, warns hospitals worldwide|date=14 January 2020|agency=Reuters|access-date=21 January 2020}}</ref> ထိုဗိုင်းရပ်စ်ဆေးဝါးများမှာ indinavir, saquinavir, remdesivir, lopinavir/ritonavir နှင့် interferon beta ကဲ့သို့သော protease inhibitors ဆေးဝါးများဖြစ်ကြ၏ ။<ref>{{Cite journal|url=https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.01.27.921627v1|title=Nelfinavir was predicted to be a potential inhibitor of 2019 nCov main protease by an integrative approach combining homology modelling, molecular docking and binding free energy calculation|first1=Zhijian|last1=Xu|first2=Cheng|last2=Peng|first3=Yulong|last3=Shi|first4=Zhengdan|last4=Zhu|first5=Kaijie|last5=Mu|first6=Xiaoyu|last6=Wang|first7=Weiliang|last7=Zhu|date=28 January 2020|journal=bioRxiv|pages=2020.01.27.921627|via=www.biorxiv.org|doi=10.1101/2020.01.27.921627}}</ref><ref name=Pau2020>{{cite journal |last1=Paules |first1=Catharine I. |last2=Marston |first2=Hilary D. |last3=Fauci |first3=Anthony S. |title=Coronavirus Infections—More Than Just the Common Cold |journal=JAMA |date=23 January 2020 |doi=10.1001/jama.2020.0757|pmid=31971553 }}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/gilead-coronavirus-idUSL4N29S45D|title=Gilead assessing Ebola drug as possible coronavirus treatment|date=2020-01-23|work=Reuters|access-date=2020-01-26}}</ref> ယခင်အမျိုးအစားခွဲခြားဖော်ပြထားသော monoclonal antibodies (mAbs) ပဋိပစ္စည်းကိုလည်း စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများပြုလုပ်နေကြသည်။<ref>{{Cite web|url=https://www.pharmaceutical-technology.com/news/coronavirus-vir-biotechnology-novavax-vaccine/|title=Coronavirus: Vir Biotechnology and Novavax announce vaccine plans-GB|access-date=2020-01-26}}</ref>
==ရောဂါပိုးမွှားဗေဒ==
===ရောဂါကူးစက်ခြင်း===
လူ မှ လူသို့ SARS-CoV-2 ဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခြင်းကို အတည်ပြုပြီးဖြစ်၏။<ref name="auto"/> ရောဂါကူးစက်မှုများသည် (၂)မီတာ (၆ပေ ၇လက်မ) အကွာအဝေးအတွင်း နှာချေခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်းမှ ထွက်ရှိလာသော အရည်စက်ကလေးများမှတစ်ဆင့် အဓိကအားဖြင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ <ref>{{cite news|url=https://www.nbcnews.com/health/health-news/how-does-new-coronavirus-spread-n1121856|title=How does coronavirus spread?|vauthors=Edwards E|date=25 January 2020|publisher=[[NBC News]]|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128081650/https://www.nbcnews.com/health/health-news/how-does-new-coronavirus-spread-n1121856|archive-date=28 January 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|title=How COVID-19 Spreads |date=27 January 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|access-date=29 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128152653/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|archive-date=28 January 2020|url-status=live}}</ref> သွယ်ဝိုက်၍ (ပိုးရှိသည့်)ညစ်ညမ်းသောမျက်နှာပြင်များကို ထိတွေ့ခြင်းသည် ရောဂါကူးစက်ခြင်း၏ နောက်ထပ်ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော အကြောင်းတရားတစ်ခုဖြစ်သည်။ <ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/getting-workplace-ready-for-covid-19.pdf|title=Getting your workplace ready for COVID-19|date=27 February 2020|website=World Health Organization|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302092018/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/getting-workplace-ready-for-covid-19.pdf|archive-date=2 March 2020|access-date=3 March 2020}}</ref> အစောပိုင်းသုတေသနများက ဤဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် ပလပ်စတစ်နှင့် သံမဏိ (စတီးလ်) များ၌ သုံးရက်အထိ ဆက်လက်ရှင်သန်နိုင်ပြီး ကတ်ထူပြား၌ တစ်ရက်ထက်မပို၊ ကြေးနီ၌ လေးနာရီထက်မပိုဟု ညွှန်ပြကြသည်။<ref>{{cite journal|title=Correspondence: Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1|year=2020|vauthors=van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN, Tamin A, Harcourt JL, Thornburg NJ, Gerber SI, Lloyd-Smith JO, de Wit E, Munster VJ|display-authors = 6|journal=[[The New England Journal of Medicine]]| doi=10.1056/NEJMc2004973| pmid=32182409|date=17 March 2020}}</ref> ဆပ်ပြာက ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို လှုပ်ရှားတက်ကြွမှု မဲ့စေသည်( inactivate) တစ်နည်း ဆပ်ပြာက ၎င်း၏ အကာကွယ်အလွှာပါး (lipid bilayer)ကို အခြေအနေယိုယွင်း(destablize) သွားစေသည်။ <ref>{{Cite web |url= https://www.theatlantic.com/science/archive/2020/03/biography-new-coronavirus/608338/ |title=Why the Coronavirus Has Been So Successful |last=Yong |first=Ed | name-list-format = vanc |date=20 March 2020|website=The Atlantic |language=en-US |access-date=20 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320161836/https://www.theatlantic.com/science/archive/2020/03/biography-new-coronavirus/608338/ |archive-date=20 March 2020 |url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://covid19.govt.nz/|title=Unite against COVID-19|last=|first=|date=|website=New Zealand Government - Unite against COVID-19|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> ဗိုင်းရပ်စ် RNA ကို ရောဂါကူးစက်ခံထားရသော လူနာများ၏ မစင်နမူနာများတွင်လည်း တွေ့ရှိရ၏ ။ <ref>{{cite journal | vauthors = Holshue ML, DeBolt C, Lindquist S, Lofy KH, Wiesman J, Bruce H, Spitters C, Ericson K, Wilkerson S, Tural A, Diaz G, Cohn A, Fox L, Patel A, Gerber SI, Kim L, Tong S, Lu X, Lindstrom S, Pallansch MA, Weldon WC, Biggs HM, Uyeki TM, Pillai SK | display-authors = 6 | title = First Case of 2019 Novel Coronavirus in the United States | journal = [[The New England Journal of Medicine]] | volume = 382 | issue = 10 | pages = 929–936 | date = March 2020 | pmid = 32004427 | doi = 10.1056/NEJMoa2001191 }}</ref>
ရောဂါပျိုးချိန် (incubation period) အတွင်း ဗိုင်းရပ်စ်သည် ကူးစက်/ မကူးစက်နှင့် ပတ်သက်၍ အသေချာမသိနိုင်သေးပါ။ <ref>{{cite journal |title=Study claiming new coronavirus can be transmitted by people without symptoms was flawed |journal=Science |vauthors=Kupferschmidt K|date=February 2020 | doi=10.1126/science.abb1524}}</ref> ၂၀၂၀-ဖေဖော်ဝါရီ-၁ တွင် ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့က ရောဂါလက္ခဏမပြသေးသောရောဂါဖြစ်ပွားမှုများမှ(asymptomatic cases) ကူးစက်ခြင်းသည် ''ရောဂါကူးစက်ခြင်း၏ အဓိကတွန်းအားပေးသောအချက်/အကြောင်းအရင်း'' မဖြစ်နိုင်ပါဟု ပြောကြားသည်။ <ref>{{cite report | vauthors=((World Health Organization)) | year=2020 | title=Novel Coronavirus (2019-nCoV): situation report, 12 | publisher=[[World Health Organization]] | hdl=10665/330777 | hdl-access=free }}</ref> သို့ရာတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၏ အစောပိုင်းဖြစ်ပွားမှု၏ ရောဂါပြန့်နှံ့ခြင်းဆိုင်ရာ ပုံစံများ၌ ကြိုတင်ရောဂါလက္ခဏာမပြသခြင်းသည် အတည်ပြုမှတ်တမ်းတင်ထားသော ကူးစက်မှုများအကြား အဖြစ်များသည်၊ ဤရောဂါပါဟု အတည်တကျသတ်မှတ်မရသော ကူးစက်မှုများသည် ရောဂါကူးစက်မှု၏ အဓိကရင်းမြစ်ဖြစ်နိုင်ခဲ့ကြောင်း ရည်ညွှန်းပြောဆိုခဲ့သည်။ <ref>{{cite journal |vauthors=Li R, Pei S, Chen B, Song Y, Zhang T, Yang W, Shaman J |title=Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (SARS-CoV2) |journal=Science |pages=eabb3221 |date=16 March 2020 |access-date=17 March 2020 |display-authors = 6 |doi=10.1126/science.abb3221 |pmid=32179701 |url=https://science.sciencemag.org/content/early/2020/03/13/science.abb3221 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200317000008/https://science.sciencemag.org/content/early/2020/03/13/science.abb3221 |archive-date=17 March 2020 |url-status=live }}</ref>
===ရောဂါပိုးသိုမှီးရာ===
[[File:Rhinolophus rouxii.jpg|thumb|upright|right|alt=Horseshoe bats are among the most likely [[natural reservoir]]s of SARS-CoV-2| ဤ SARS-CoV-2 ရောဂါပိုး၏ သဘာဝအားဖြင့် ရောဂါသိုမှီးရာဖြစ်နိုင်ခြေအများဆုံးထဲမှ (နှာခေါင်းနေရာ)မြင်းခွာပုံသဏ္ဌာန်ရှိသော လင်းနို့(Horseshoe bat)]]
အစားအစာအတွက်ရောင်းချသော တိရစ္ဆာန်များသည် ဤရောဂါ၏ မူလသိုမှီးရာနေရာ (သို့) ကြားခံဖြစ်စေသောအရာဟူ၍ သံသယရှိကြသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ပထမဆုံးခွဲခြားဖော်ပြနိုင်သော ရောဂါသယ်ဆောင်သူလူနာများမှာ ဝူဟန် ဟွမ်းနန် ပင်လယ်စာဈေးကြီးမှ အလုပ်သမားများဖြစ်ကြ၏ ။ ဤဗိုင်းရပ်စ်အမျိုးအစားသည် အဆိုပါဈေးမှ စတင်နိုင်ခြေရှိခဲ့ကြောင်း ရည်ညွှန်းမှုများရှိခဲ့၏ ။<ref name="Proximal" /><ref name="nature feb2020" /> သို့သော် အခြားသုတေသနများက ခရီးသည်များက ထိုဈေးသို့ ဗိုင်းရပ်စတင်မိတ်ဆက်ပေးနိုင်ခြေရှိကြောင်း၊ ထို့နောက်မှ ရောဂါကူးစက်ပြန့်နှံ့မှုကို ပို၍ ဖြစ်စေခဲ့သည် ဟု ပြသကြသည်။ <ref name="early" /><ref>{{cite document|url=http://www.chinaxiv.org/abs/202002.00033|title=Decoding evolution and transmissions of novel pneumonia coronavirus using the whole genomic data|date=21 February 2020|vauthors=Yu WB, Tang GD, Zhang L, Corlett RT|doi=10.12074/202002.00033|doi-broken-date=2020-02-26|journal=|access-date=25 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200223200715/http://www.chinaxiv.org/abs/202002.00033|archive-date=23 February 2020|url-status=live}}</ref>
၂၀၀၂-၀၄ ဆားစ်ရောဂါ(SARS epidemic)ဟုအသိများသော ပြင်းထန်သည့်အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာရောဂါ (Severe acute respiratory syndrome) ကိုဖြစ်စေသော ရောဂါပိုးသဘာဝသိုမှီးရာကို လေ့လာသုတေသနများက ဆားစ်ရောပိုးနှင့်တူသော လင်းနို့ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်များ (SARS-like bat coronaviruses)ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြပြီး ပိုးအများစုမှာ horseshoe bats ၏ မျိုးစုဖြစ်သော ''Rhinolophus'' မှစတင်ခဲ့ကာ ''[[:en:Chinese rufous horseshoe bat|Rhinolophus sinicus]]'' မှယူထားသော နမူနာများတွင်တွေ့ရသည့် nucleic acid sequence နှစ်ခုသည် SARS-CoV-2 နှင့် (၈၀%) တူညီကြသည်။ <ref name=":4">{{cite journal | vauthors = Benvenuto D, Giovanetti M, Ciccozzi A, Spoto S, Angeletti S, Ciccozzi M | title = The 2019-new coronavirus epidemic: Evidence for virus evolution | journal = [[Journal of Medical Virology]] | volume = 92 | issue = 4 | pages = 455–459 | date = April 2020 | pmid = 31994738 | doi = 10.1002/jmv.25688 }}</ref><ref>{{cite document | title=Bat SARS-like coronavirus isolate bat-SL-CoVZC45, complete genome | publisher=[[National Center for Biotechnology Information]] (NCBI) | date=15 February 2020 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MG772933 | access-date=15 February 2020}}</ref><ref>{{cite document | title=Bat SARS-like coronavirus isolate bat-SL-CoVZXC21, complete genome | publisher=[[National Center for Biotechnology Information]] (NCBI) | date=15 February 2020 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MG772934 | access-date=15 February 2020}}</ref> RaTG13ဟုခေါ်သော ယူနန်ခရိုင်မှ စုဆောင်းယူထားသော ''[[:en:Intermediate horseshoe bat|Rhinolophus affinis]]'' မှ တတိယ nucleic acid sequence သည် SARS-CoV-2 နှင့် (၉၆%) တူညီကြသည်။ WHO မှ SARS-CoV-2 ရောဂါပိုး၏ သိုမှီးရာ ဖြစ်နိုင်ခြေအရှိဆုံးမှာ လင်းနို့ ဟုယူဆသည်။ လင်းနို့ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် နှင့် SARS-CoV-2 ကြားကကွဲပြားခြားနားမှုများက လူဆီသို့ ကြားကောင် တစ်ကောင်ကောင်မှ ရောက်လာခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။
၂၀၁၉ တွင်ထုတ်ဝေသော မျိုးရိုးဗီဇလေ့လာမှုတစ်ခုက ဆားစ်ရောဂါကို ဖြစ်စေသည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးမျိုး SARS-CoV သည် သင်းခွေချပ်တစ်မျိုး [[:en: Sunda pangolin|Sunda pangolin]] နမူနာများကြားအများဆုံးဖြန့်ဝေသော ရောဂါပိုးတစ်မျိုးဖြစ်သည်ဟူ၍ ထုတ်ဖော်ထား၏ ။ <ref>{{cite journal | vauthors = Liu P, Chen W, Chen JP | title = Viral Metagenomics Revealed Sendai Virus and Coronavirus Infection of Malayan Pangolins (Manis javanica) | journal = [[Viruses (journal)|Viruses]] | volume = 11 | issue = 11 | pages = 979 | date = October 2019 | pmid = 31652964 | pmc = 6893680 | doi = 10.3390/v11110979 }}</ref> ၂၀၂၀ ဖေဖော်ဝါရီ ၇ တွင် ကွမ်ကျိုး သုတေသနပညာရှင်များက SARS-CoV-2နှင့် viral nucleic acid sequence (၉၉%)အထိတူညီသော သင်းခွေချပ်နမူနာတစ်မျိုးကို ရှာဖွေတွေ့ရှိထားကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။ ထုတ်ဝေသောအခါ အသစ်တွေ့ထားသော သင်းခွေချပ် Pangolin-CoV သည် 2019-nCoVနှင့် S protein ၏ receptor-binding domain တွင် တူညီ၍ အမိုင်နိုအက်ဆစ်ကွဲပြားမှု တစ်ခုရှိသည်။ <ref>{{cite journal|vauthors=Xiao K, Zhai J, Feng Y|title=Isolation and Characterization of 2019-nCoV-like Coronavirus from Malayan Pangolins|date=February 2020 |journal=[[bioRxiv]] |type=preprint |doi=10.1101/2020.02.17.951335}}</ref>
တက္ကဆက်ရှိ အနုဇီဝပညာရှင်များ နှင့် မျိုးရိုးဗီဇပညာရှင်များသည် SARS-CoV-2၏ ဇစ်မြစ်၌ သင်းခွေချပ်ပါဝင်မှုကို ညွှန်းဆိုနိုင်သော ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်၏ မျိုးရီုးဗီဇပြန်လည်စီစဉ်ဖြစ်ပေါ်မှု (reassortment)၏ သက်သေများကို တသီးတခြားတွေ့ရှိခဲ့သည်။<ref name="WongRecombination">{{Cite journal|vauthors=Wong MC, Cregeen SJ, Ajami NJ, Petrosino JF|title=Evidence of recombination in coronaviruses implicating pangolin origins of nCoV-2019 |journal=[[bioRxiv]] |type=preprint |doi=10.1101/2020.02.07.939207 |date=February 2020}}</ref> သို့သော် ယခုထိတွေ့ရှိခဲ့ကြသော pangolin coronaviruses များသည် SARS-CoV-2 နှင့် မျိုးရိုးဗီဇအလုံးစုံအားဖြင့် (၉၂%)သာ တူညီမှုရှိကြသည်။ ထို့ကြောင့် RaTG13 ထက်စာလျှင် တူညီမှုလျော့နည်း၏ ။<ref>{{cite journal|vauthors=Zhang T, Wu Q, Zhang Z|title=Probable Pangolin Origin of SARS-CoV-2 Associated with the COVID-19 Outbreak|journal=[[Current Biology]]| volume=30| pages=1–6|date=19 March 2020|doi=10.1016/j.cub.2020.03.022|pmid=32197085}}</ref> ၂၀၀၂-၀၄ ဆားစ်ရောဂါဖြစ်ပွားမှုအတွက် တရားခံဖြစ်သော SARS virus သည်
တောကြောင်(civet) ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် နှင့် မျိုးရိုးဗီဇ (၉၉.၈% ) ထိတူညီကြသည်။ ထို့ကြောင့် ယခုကိစ္စတွင် သင်းခွေချပ်အား ကြားပွဲစားဖြန့်ဝေကောင်ဟု သက်သေပြရန် မလုံလောက်ပါ။<ref name="nature feb2020">{{cite journal |title= Mystery deepens over animal source of coronavirus|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=579|pages= 18–19 |date=26 February 2020|doi= 10.1038/d41586-020-00548-w|pmid= 32127703|vauthors=Cyranoski D|issue= 7797|bibcode= 2020Natur.579...18C }}</ref>
===ဆင့်ကဲတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုနှင့် အမျိုးအစားခွဲခြားသတ်မှတ်ခြင်း===
{{Infobox genome
| image = File:SARS-CoV-2 genome.svg
| caption = [[Genome]] organisation (click to enlarge)
| type = nucleotide
| taxId = MN908947
| size = 29,903 bases
| year = 2020
}}
SARS-CoV-2 သည် ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်များ(coronaviruses)ဟု သိကြသော ကျယ်ပြန့်သည့် ဗိုင်းရပ်စ်မိသားစု၏ အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် positive-sense single-stranded RNA (+ssRNA) ဗိုင်းရပ်စ်မျိုးဖြစ်၏ ။ အခြားသော ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်များသည် အအေးမိရောဂါ (common cold) မှသည် ပို၍ပြင်းထန်ဆိုးရွားသော မားစ် (''Middle East respiratory syndrome -MERS'') ရောဂါ၊ ဆားစ် (''severe acute respiratory syndrome - SARS'')ရောဂါစသော ရောဂါများကိုဖြစ်စေတတ်သည်။ ''229E'' ၊ ''NL63'' ၊ ''OC43'' ၊ ''HKU1'' ၊ ''MERS-CoV'' နှင့် မူလ ''SARS-CoV'' စသောရောဂါဖြစ်စေသော ဗိုင်းရပ်စ်များပြီးနောက် သတ္တမမြောက် သိရှိလာသော ဗိုင်းရပ်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။<ref name="NEJM">{{cite journal |last1=Zhu |first1=Na |last2=Zhang |first2=Dingyu |last3=Wang |first3=Wenling |last4=Li |first4=Xinwang |last5=Yang |first5=Bo |last6=Song |first6=Jingdong |last7=Zhao |first7=Xiang |last8=Huang |first8=Baoying |last9=Shi |first9=Weifeng |last10=Lu |first10=Roujian |last11=Niu |first11=Peihua |last12=Zhan |first12=Faxian |last13=Ma |first13=Xuejun |last14=Wang |first14=Dayan |last15=Xu |first15=Wenbo |last16=Wu |first16=Guizhen |last17=Gao |first17=George F. |last18=Tan |first18=Wenjie |title=A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019 |journal=[[New England Journal of Medicine]] |location=United States |date=24 January 2020 |volume=0 |doi=10.1056/NEJMoa2001017 |issn=0028-4793}}<!--Location refers to where the publisher is from.--></ref>
လူသားများကိုကူးစက်တတ်သော တစ်ခြား ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်နှင့် မျိုးရိုးဗီဇအားဖြင့် ကွာဝေးသော်လည်း မျိုးစုနှင့် မျိုးစိတ်ကြားရှိ subgenus တစ်ခုဖြစ်သော Sarbecovirus (Beta-CoV lineage B)၏ အဖွဲ့ဝင် SARS-CoV ကဲ့သို့ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web |url=https://nextstrain.org/groups/blab/sars-like-cov |title=Phylogeny of SARS-like betacoronaviruses |website=nextstrain |accessdate=18 January 2020}}</ref><ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="Wong2019">{{vcite journal |authors=Antonio C. P. Wong, Xin Li, Susanna K. P. Lau, Patrick C. Y. Woo |pmc=6409556 |title=Global Epidemiology of Bat Coronaviruses |journal=Viruses |year=2019 Feb |volume=11 |issue=2 |pages=174 |doi=10.3390/v11020174}}</ref> ၎င်း၏ RNA sequence သည် အရှည်အားဖြင့် အနီးစပ်ဆုံး 30 kb (Base pair)ဖြစ်၏ ။<ref name=":gisaid"/> သိရှိပြီးဖြစ်သော ဘီတာကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် (betacoronaviruses) များကြား SARS-CoV-2 သည် အြခားဗိုင်းရပ်စ်များနှင့်မတူ ရောဂါဖြစ်စေသည့်ဂုဏ်သတ္တိ၊ ရောဂါပျံ့နှံ့စေသည်အစွမ်းသတ္တိ၌ ထူးခြားကွဲပြားသည်။ <ref name="Proximal" /><ref>{{cite journal|vauthors=Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, McGuire AT, Veesler D|title=Structure, function and antigenicity of the SARS-CoV-2 spike glycoprotein|display-authors = 6|date=9 March 2020 |journal=[[Cell (journal)|Cell]] |doi=10.1016/j.cell.2020.02.058 |pmid=32155444}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Coutard B, Valle C, de Lamballerie X, Canard B, Seidah NG, Decroly E | title = The spike glycoprotein of the new coronavirus 2019-nCoV contains a furin-like cleavage site absent in CoV of the same clade | journal = [[Antiviral Research]] | volume = 176 | pages = 104742 | date = February 2020 | pmid = 32057769 | doi = 10.1016/j.antiviral.2020.104742|display-authors = 6 }}</ref>
ဇန်နဝါရီ ၁၂လောက်တွင် ကိုရိုနာဗိုင်းရက်စ်ဆန်း၏ မျိုးရိုးဗီဇ ငါးခု(five genomes) ကို ဝူဟန်မှ သီးသန့်ဖယ်ထုတ်ခဲ့ကြပြီး (isolated) တရုတ်ရောဂါထိန်းချုပ်ရေးနှင့် တားဆီးရေးဌာနနှင့် တစ်ခြားအဖွဲ့အစည်းများက သတင်းထုတ်ပြန်ခဲ့ကြသည်။<ref name=":gisaid"/><ref>{{cite web |url= http://virological.org/t/initial-genome-release-of-novel-coronavirus/319 |title=Initial genome release of novel coronavirus |date=11 January 2020 |website=Virological |accessdate=12 January 2020}}</ref><ref>{{Cite journal |date=17 January 2020 |title=Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN908947.3 |journal=[[National Center for Biotechnology Information]] |publisher=National Institutes of Health |location=United States}}</ref> ဇန်နဝါရီ ၂၆တွင် မျိုးရိုးဗီဇအရေအတွက် ၂၈ခုထိတိုးလာခဲ့သည်။ အစောဆုံး ဒေတာအချက်အလက်သိုမှီးရာနေရာ GenBank genomeမှလွဲပြီး genomeများမှာ GISAIDအစီစဉ်တွင် ပိတ်ပင်ထားသည်။ နမူနာများအတွက် မျိုးရိုးဗီဇပိုင်းဆိုင်ရာ ဆင့်ကဲဖြစ်ပေါ်တိုးတက်လာမှုနှင့် ၎င်းတို့အချင်းချင်းကြားပတ်သက်ဆက်နွှယ်သော လေ့လာစိစစ်ချက်များကို Nextstrainမှတဆင့်ရရှိနိုင်သည်။<ref>{{Cite web|url=https://nextstrain.org/ncov|title=Genomic epidemiology of novel coronavirus (nCoV) using data generated by Fudan University, China CDC, Chinese Academy of Medical Sciences, Chinese Academy of Sciences, Zhejiang Provincial Center for Disease Control and Prevention and the Thai National Institute of Health shared via GISAID|last1=Bedford|first1=Trevor|last2=Neher|first2=Richard|date=|website=nextstrain.org|url-status=live|archive-url=|archive-date=|accessdate=26 January 2020}}</ref>
===Structural biology===
[[File:Coronavirus virion structure.svg|alt=Structure of a SARSr-CoV virion|thumb|right| SARSr-CoV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး၏ အလွတ်ပုံစံ (viron)]]
SARS-CoV-2 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး၏ အလွတ်ပုံစံ(viron)သည် အချင်းအားဖြင့် ၅၀-၂၀၀ နာနိုမီတာ အနီးစပ်ဆုံးရှိသည်။<ref>{{cite journal |vauthors=Chen N, Zhou M, Dong X, Qu J, Gong F, Han Y, Qiu Y, Wang J, Liu Y, Wei Y, Sia J, You T, Zhang X, Zhang L |title=Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30211-7/fulltext |journal=[[The Lancet]] |volume=395 |issue=10223 |pages=507–513 |display-authors = 6 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30211-7 |pmid=32007143 |date=15 February 2020 |access-date=9 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200131002254/https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30211-7/fulltext |archive-date=31 January 2020 |url-status=live }}</ref> အခြား ကိုရိုနုဗိုင်းရပ်စ်များကဲ့သို့ ယခု SARS-CoV-2 သည်လည်း တည်ဆောက်ထားသော ပရိုတိန်း (၄)ခုရှိ၏ ။ S ( spike - ဆူး) ၊ E ( envelope - ) ၊ M (membrane) ၊ N (nucleocapsid) စသည့် ''proteins'' များဖြစ်သည်။ N ပရိုတိန်းတွင် RNA genome ကိုအတွင်း၌ရှိစေ၍ S ၊ E ၊ M ပရိုတိန်းများက အတူတကွပေါင်း၍ ဗိုင်းရပ်၏ အပေါ်အလွှာပါး (viral envelope) ကိုဖွဲ့စည်းထား၏ ။<ref name="WuStructure">{{cite journal|vauthors=Wu C, Liu Y, Yang Y, Zhang P, Zhong W, Wang Y, Wang Q, Xu Y, Li M, Li X, Zheng M, Chen L, Li H|display-authors = 6|title=Analysis of therapeutic targets for SARS-CoV-2 and discovery of potential drugs by computational methods |journal=Acta Pharmaceutica Sinica B| date=February 2020| doi=10.1016/j.apsb.2020.02.008}}</ref> cryogenic electron microscopy အနုကြည့်မှန်ပြောင်းဖြင့် ပုံရိပ်ဖော်ထားသော ဆူးတောင် (spike) ပရိုတိန်း<ref name="SCI-20200219" /><ref name="GZM-20200220">{{cite web |vauthors=Mandelbaum RF |title=Scientists Create Atomic-Level Image of the New Coronavirus's Potential Achilles Heel |url=https://gizmodo.com/scientists-create-atomic-level-image-of-the-new-coronav-1841795715 |date=19 February 2020 |website=[[Gizmodo]] |access-date=13 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200308070019/https://gizmodo.com/scientists-create-atomic-level-image-of-the-new-coronav-1841795715 |archive-date=8 March 2020 |url-status=live }}</ref> သည် လက်ခံဆဲလ်၏ အလွှာပါးကို ဗိုင်းရပ်စ်အား ကပ်ငြိတွယ်စေရန် တာဝန်ယူသော ပရိုတိန်း ဖြစ်၏ ။<ref name="WuStructure" />
[[File:6VSB spike protein SARS-CoV-2 monomer in homotrimer.png|thumb|upright|left|alt=SARS-CoV-2 spike homotrimer with one protein subunit highlighted; ACE2 binding domain highlighted|SARS-CoV-2 spike [[:en:homotrimer]] with one [[:en:protein subunit]] highlighted; ACE2 binding domain in magenta]]
အဆိုပါဗိုင်းရပ်စ်၏ spike အပေါ်တွင်ပြုလုပ်ထားသော ပရိုတိန်းမောဒယ်တည်ဆောက်ပုံ စမ်းသပ်မှုများက မကြာသေးမီက ပြောဆိုသည်မှာ SARS-CoV-2 သည် လူ့ဆဲလ်၏ receptor [[:en:angiotensin converting enzyme 2|angiotensin converting enzyme 2]] (ACE2) နှင့် လုံလောက်စွာ တူညီပေါင်းစပ်နိုင်မှုရှိကာ ၎င်းတို့ကို ဆဲလ်ဝင်ပေါက်၏ ယန္တယားအဖြစ်အသုံးချကြသည်။<ref>{{cite journal | vauthors = Xu X, Chen P, Wang J, Feng J, Zhou H, Li X, Zhong W, Hao P | display-authors = 6 | title = Evolution of the novel coronavirus from the ongoing Wuhan outbreak and modeling of its spike protein for risk of human transmission | journal = [[Science China Life Sciences]] | volume = 63 | issue = 3 | pages = 457–460 | date = March 2020 | pmid = 32009228 | doi = 10.1007/s11427-020-1637-5 | pmc = 7089049 }}</ref> ၂၀၂၀ ဇန်နဝါရီ ၂၂ တွင် ဗိုင်းရပ်၏ မျိုးရိုးဗီဇစဉ်တစ်ခုလုံးကို လေ့လာလုပ်ကိုင်နေသော တရုတ်နိုင်ငံက အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့နှင့် reverse genetics နည်းလမ်းများသုံးစွဲလုပ်ကိုင်သော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရှိ အဖွဲ့တို့သည် လူ့ဆဲလ်၏ အပိုင်း ACE2 သည် SARS-CoV-2 အတွက် ကြိုဆိုလက်ခံရာဝင်ပေါက်အဖြစ် (receptor) ဆောင်ရွက်မှုရှိကြောင်း သရုပ်ပြသခဲ့ကြသည်။<ref name="NatureZhou" /><ref name="Letco22Jan2020">{{cite journal|vauthors=Letko M, Munster V|title=Functional assessment of cell entry and receptor usage for lineage B β-coronaviruses, including 2019-nCoV|date=January 2020 |journal=[[bioRxiv]] |type=preprint |doi=10.1101/2020.01.22.915660 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Letko M, Marzi A, Munster V | title = Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses | journal = [[Nature Microbiology]] | date = February 2020 | volume = 5 | issue = 4 | pages = 562–569 | pmid = 32094589 | doi = 10.1038/s41564-020-0688-y }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=((El Sahly HM))|title=Genomic Characterization of the 2019 Novel Coronavirus |url=https://www.jwatch.org/na50823/2020/02/06/genomic-characterization-2019-novel-coronavirus |journal=[[The New England Journal of Medicine]] |access-date=9 February 2020}}</ref><ref name="Gralinski2020">{{cite journal | vauthors = Gralinski LE, Menachery VD | title = Return of the Coronavirus: 2019-nCoV | journal = [[Viruses (journal)|Viruses]] | volume = 12 | issue = 2 | pages = 135 | date = January 2020 | pmid = 31991541 | doi = 10.3390/v12020135 | pmc = 7077245 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Lu R, Zhao X, Li J, Niu P, Yang B, Wu H, Wang W, Song H, Huang B, Zhu N, Bi Y, Ma X, Zhan F, Wang L, Hu T, Zhou H, Hu Z, Zhou W, Zhao L, Chen J, Meng Y, Wang J, Lin Y, Yuan J, Xie Z, Ma J, Liu WJ, Wang D, Xu W, Holmes EC, Gao GF, Wu G, Chen W, Shi W, Tan W | display-authors = 6 | title = Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding | journal = [[The Lancet]] | volume = 395 | issue = 10224 | pages = 565–574 | date = February 2020 | pmid = 32007145 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30251-8 }}</ref> လေ့လာမှုများက ပြသသည်မှာ မူလဆားဗိုင်းရပ်စ်မျိုးထက် SARS-CoV-2 သည် လူ၏ ACE2 နှင့် ပို၍ မြင့်မားစွာပေါင်းစည်းနိုင်စွမ်းရှိသည်။<ref name="SCI-20200219">{{cite journal | vauthors = Wrapp D, Wang N, Corbett KS, Goldsmith JA, Hsieh CL, Abiona O, Graham BS, McLellan JS | display-authors = 6 | title = Cryo-EM structure of the 2019-nCoV spike in the prefusion conformation | journal = [[Science (journal)|Science]] | volume = 367 | issue = 6483 | pages = 1260–1263 | date = February 2020 | pmid = 32075877 | doi = 10.1126/science.abb2507 | bibcode = 2020Sci...367.1260W }}</ref> SARS-CoV-2 သည် ဆဲလ်အထဲသို့ ဝင်ခွင့်ရရန် basigin ကို သုံးကောင်းသုံးနိုင်သည်။<ref>{{cite journal | vauthors= Wang K, Chen W, Zhou YS, Lian JQ, Zhang Z, Du P, Gong L, Zhang Y, Cui HY, Geng JJ, Wang B, Sun XX, Wang CF, Yang X, Lin P, Deng YQ, Wei D, Yang XM, Zhu YM, Zhang K, Zheng ZH, Miao JL, Guo T, Shi Y, Zhang J, Fu L, Wang QY, Bian H, Zhu P, Chen ZN | display-authors = 6 | title = SARS-CoV-2 invades host cells via a novel route: CD147-spike protein | journal = [[bioRxiv]]| type=preprint | doi = 10.1101/2020.03.14.988345 | date=14 March 2020 }}</ref>
{{Multiple image | align = right | direction = horizontal | total_width = 400 | image1 = SARS-CoV-2 49531042877.jpg | alt1 = SARS-CoV-2 emerging from a human cell | image2 = SARS-CoV_scanning_electron_microscope_image.jpg | alt2 = SARS-CoV-2 emerging from a human cell | footer_align = center | footer = ဓာတ်ခွဲခန်းတွင် မွေးမြူထားသော လူ့ဆဲလ်များမှ ပေါ်ထွက်လာသော SARS-CoV-2(အဝါရောင်) ၏ electron မိုက်ခရိုစကုပ်ပုံ၊ နည်းပညာဖြင့် အရောင်သွင်းထားခြင်း။}}
== ကာကွယ်ဆေး သုသေသန ==
၂၀၂၀ ဇန်နဝါရီတွင် ဖော်ပြထားသော မျိုးရိုးဗီဇပေါ်အခြေခံ၍ 2019 n-CoVအတွက် ကာကွယ်ဆေးထုတ်လုပ်ခြင်း လုပ်ငန်းကို အဖွဲ့အစည်းတစ်ချို့စတင် လုပ်ဆောင်နေခဲ့သည်။<ref name="ThomReut_NIH_Moderna_3months" /><ref name="CBC_Saskatch_6_8_weeks_nonhuman" />
တရုတ်ပြည်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ ရောဂါထိန်းချုပ်ခြင်းနှင့် တားဆီးခြင်းဌာနသည် ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ဆန်းကာကွယ်ဆေး လေ့လာပြုစုနေသည်။<ref name="auto1"/><ref>{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3047676/number-coronavirus-cases-china-doubles-spread-rate-accelerates|title=Chinese scientists race to develop vaccine as coronavirus death toll jumps|date=2020-01-26|website=SCMP}}</ref> ယခင် ၂၀၀၃ ဆားစ်ရောဂါဗိုင်းရပ်စ်ပိုးမွှား ပြန့်ပွားမှုတွင် ပါဝင်လုပ်ကိုင်ဖူးသော ဟောင်ကောင်တက္ကသိုလ် Yuen Kwok-yung၏ အဖွဲ့မှ ကာကွယ်ဆေးကို ယခုစမ်းသပ်ထုတ်လုပ်နေသော်လည်း တိရစ္ဆာန်များနှင့် စမ်းသပ်ခြင်းရှေ့ဆက်မလုပ်ဆောင်ရသေးပေ။<ref>{{cite news |last1=Cheung |first1=Elizabeth |title=Hong Kong researchers have developed coronavirus vaccine, expert reveals |url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3047956/china-coronavirus-hong-kong-researchers-have |work=South China Morning Post |date=28 January 2020 |language=en}}</ref>
တစ်ခြားသောနေရာများ၌ ကာကွယ်ဆေးသုံးမျိုးလုပ်ငန်းကို Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI)အဖွဲ့မှ ထောက်ပံ့ပေးထားပြီး လုပ်ငန်းတစ်ခုကို ဇီဝနည်းပညာကုမ္ပဏီ Moderna နှင့် Inovio Pharmaceuticals မှ လုပ်ကိုင်၍ နောက်လုပ်ငန်းတစ်ခုကို University of Queenslandမှ လုပ်ကိုင်လျက် ရှိသည်။ <ref name="Guardian_CEPI_16weeks" /> အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အမျိုးသားကျန်းမာရေးတက္ကသိုလ်(National Institutes of Health)သည် Modernaနှင့်ပူးပေါင်းလုပ်ကိုင်နေ၊ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်မျက်နှာပြင်ရှိဆူးချွန်(spike of the coronavirus surface)နှင့် ကိုက်ညီသော RNAကာကွယ်ဆေးကို ၂၀၂၀ မေလတွင်ထုတ်ရန်ကြိုးစားနေကြသည်။<ref name="ThomReut_NIH_Moderna_3months" /> ဩစတေးလျ၌ ကွင်းစလန်တက္ကသိုလ်မှ ကိုယ်ခံအားတုံ့ပြန်မှုကို နှိုးဆွရန်နှင့် ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကိုအတုခိုးစေရန်အတွက် viral proteinsများအားမျိုးရိုးဗီဇပြုပြင်တိုးတက်စေမည့် molecular clamp vaccineတစ်ခု၏ အလားအလာရှိမှုကို စစ်ဆေးစမ်းသပ်နေကြသည်။<ref name="Guardian_CEPI_16weeks" />
လွတ်လပ်၍ အမှီခိုကင်းလုပ်ငန်းတစ်ခုတွင် [[ကနေဒါနိုင်ငံ]]ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးအေဂျင်စီက University of Saskatchewan ၌ နိုင်ငံတကာကာကွယ်ဆေးဌာန(nternational Vaccine Centre - VIDO-InterVac )ကို ကာကွယ်ဆေးတစ်မျိုးစတင်ဖော်စပ်ရန် ခွင့်ပြုချက်ပေးထားသည်။<ref>{{Cite web|url=https://ca.news.yahoo.com/saskatchewan-lab-joins-global-effort-090415232.html|title=Saskatchewan lab joins global effort to develop coronavirus vaccine|website=ca.news.yahoo.com|accessdate=30 January 2020|archivedate=26 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200126134853/https://ca.news.yahoo.com/saskatchewan-lab-joins-global-effort-090415232.html}}</ref> VIDO-InterVacက ထုတ်လုပ်မှုများ စတင်နေပြီး ၂၀၂၀ မတ်လတွင် တိရစ္ဆာန်စမ်းသပ်မှုများစတင်၍ ၂၀၂၁တွင် လူသားစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်မည်ဟုရည်ရွယ်ထားသည်။<ref name="CBC_Saskatch_6_8_weeks_nonhuman" />
[[လန်ဒန်မြို့|လန်ဒန်]]တော်ဝင်ကောလိပ်(Imperial College London)ရှိ ဆေးပညာဌာနမှ ကာကွယ်ဆေးတစ်ခုထုတ်လုပ်ရန်နှင့် တိရစ္ဆာန်စမ်းသပ်မှုများပြုလုပ်ရန်ငွေစိုက်ထုတ်ထားပြီးဖြစ်၏ ။ ထိုစမ်းသပ်မှုအဆင့်သည် ၂၀၂၀ ဖေဖော်ဝါရီလလယ်၌ ပြီးဆီးနိုင်မည်ဟုလည်းမျှော်လင့်ကြသည်။ သို့သော် လူများ၌လေ့လာစမ်းသပ်မှုဆက်လက်လုပ်ကိုင်ရန် ပိုမိုသောငွေစိုက်ထုတ်မှုလိုအပ်လျက် ရှိသည်။<ref>{{Cite web|url=https://twitter.com/KayBurley/status/1221711134606155776|title="To get the vaccine into human studies would be about £1,500,000...to move it beyond that depends on how big the epidemic is." Imperial College's Prof Robin Shattock discusses the rush to develop a vaccine for coronavirus. JM #KayBurleypic.twitter.com/Pj1YABMufZ|last=Burley|first=Kay|date=2020-01-27|website=@KayBurley|language=en|access-date=2020-01-30}}</ref>
==ကိုးကား==
{{Reflist|refs=
<ref name="Guardian_CEPI_16weeks">{{cite news | last1= Devlin | first1= Hannah | title= Lessons from Sars outbreak help in race for coronavirus vaccine | date= 24 January 2020 |newspaper= [[The Guardian]] | url= https://www.theguardian.com/science/2020/jan/24/lessons-from-sars-outbreak-help-in-race-for-coronavirus-vaccine |accessdate=25 January 2020 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20200125203322/https://www.theguardian.com/science/2020/jan/24/lessons-from-sars-outbreak-help-in-race-for-coronavirus-vaccine |archivedate= 25 January 2020 |url-status=live <!-- live|dead|unfit|usurped --> |url-access = <!-- (subscription/registration/limited) default=free -->}}</ref>
<ref name="ThomReut_NIH_Moderna_3months">{{cite news | last1= Steenhuysen | first1= Julie | last2= Kelland | first2= Kate | title= With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine | date= 24 January 2020 | agency= [[Thomson Reuters]] | url= https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8 |accessdate=25 January 2020 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20200125203723/https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8 |archivedate= 25 January 2020 |url-status=live <!-- live|dead|unfit|usurped --> |url-access = <!-- (subscription/registration/limited) default=free -->}}</ref>
<ref name="CBC_Saskatch_6_8_weeks_nonhuman">{{cite news | title= Saskatchewan lab joins global effort to develop coronavirus vaccine | date= 24 January 2020 | newspaper= [[Canadian Broadcasting Corporation]] | url= https://www.cbc.ca/news/canada/saskatchewan/vido-intervac-working-on-coronavirus-vaccine-1.5439118 | accessdate= 25 January 2020 | archiveurl= https://archive.today/20200125205347/https://www.cbc.ca/news/canada/saskatchewan/vido-intervac-working-on-coronavirus-vaccine-1.5439118 | archivedate= 25 January 2020 | url-status= live <!-- live|dead|unfit|usurped --> | url-access= <!-- (subscription/registration/limited) default=free --> }}</ref>
<ref name="CoronavirusStudyGroup">{{Cite web |last=Gorbalenya |first=Alexander E. |date=February 2020 |title=Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus – The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group |doi=10.1101/2020.02.07.937862 |name-list-format=vanc |url=https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.02.07.937862v1}}</ref>
}}
==ပြင်ပလင့်ခ်များ==
{{Commons category}}
{{Wiktionary|Wuhan pneumonia}}
* [https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6 Realtime interactive global map of Wuhan novel coronavirus (2019-nCOV) spread] by [[Johns Hopkins University]]
* [https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html Centers for Disease Control (CDC)]
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/genbank/2019-ncov-seqs/ National Center for Biotechnology Information (NCBI)] - list of all public 2019-nCoV sequences
* [https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 World Health Organization (WHO)]
[[ကဏ္ဍ:၂၀၁၉-၂၀ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကပ်ရောဂါ]]
[[ကဏ္ဍ:ကျန်းမာရေး]]
[[ကဏ္ဍ:ရောဂါပိုး]]
kyxy3nu087l7v5gdinr5hvur51onoia
အာသာ ကိုနန် ဒွိုင်းလ်
0
140068
751954
738639
2022-07-21T17:45:25Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox writer
| name = အာသာ ကိုနန် ဒွိုင်းလ်
| honorific_prefix = ဆာ
| honorific_suffix = KStJg, DL
| image = Conan doyle.jpg
| caption = Doyle in 1914
| birth_name = အာသာ အစ်ဂ်နေးရှပ်စ် ကိုနန် ဒွိုင်းလ်
| birth_date = {{birth date|df=yes|1859|5|22}}
| birth_place = [[အက်ဒင်ဗာရာမြို့|အက်ဒင်ဘာရာ]]၊ စကော့တလန်
| death_date = {{death date and age|df=yes|1930|7|7|1859|5|22}}
| death_place = ခရိုးဘာရာ၊ အင်္ဂလန်
| occupation = {{Flatlist|
* စာရေးဆရာ
* သမားတော်
}}
| nationality = ဗြိတိသျှ
| education = အက်ဒင်ဘာရာ တက္ကသိုလ်
| genre = {{Flatlist|
* မှုခင်း ဇာတ်လမ်း
* စိတ်ကူးယဉ်
* သိပ္ပံ ဇာတ်လမ်း
* သမိုင်းဆိုင်ရာ ဝတ္ထု
* ဖြစ်ရပ်မှန်
}}
| notableworks = {{Plainlist|
* [[:en:Canon of Sherlock Holmes|ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ဇာတ်လမ်းများ]]
* ''[[:en:The Lost World (Conan Doyle novel)|ပျောက်ဆုံးနေသော ကမ္ဘာ]]''
}}
| spouse = {{Plainlist|
* {{marriage|လူဝီးဇာ ဟော့ကင်းစ်|1885|1906|end=died}}
* {{marriage|ဂျီးန် လက်ခီး|1907}}
}}
| children = ၅
| signature = Arthur Conan Doyle Signature.svg
| website = {{URL|www.conandoyleestate.com}}
| influences = <!-- Do not use this field without gaining consensus on talk page. See discussion there. -->
| influenced = <!-- Do not use this field without gaining consensus on talk page. See discussion there. -->
}}
'''ဆာ အာသာ အစ်ဂ်နေးရှပ်စ် ကိုနန် ဒွိုင်းလ်''' ({{lang-en|'''Sir Arthur Ignatius Conan Doyle''' }}; KStJg, DL ) သည် ဗြိတိသျှ စာရေးဆရာနှင့် ဆရာဝန်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ၁၈၈၇ တွင် ''ကြက်သွေးရောင် စမ်းစစ်မှု'' (A Study in Scarlet) ဝတ္ထုကို ထုတ်ဝေလိုက်သောအခါ [[ရှားလော့ခ်ဟုမ်း|ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ်]] ဇာတ်ကောင် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ထိုဝတ္ထုသည် ဟုမ်းစ်နှင့် ဒေါက်တာ ဝေါ့တ်ဆန် တို့ပါဝင်သော ဝတ္ထုရှည် လေးပုဒ်နှင့် ဝတ္ထုတို (၅၆) ပုဒ်မှ ပထမဆုံး ဝတ္ထုစာအုပ်ဖြစ်သည်။ ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ဇာတ်လမ်းများကို ယေဘုယျအားဖြင့် မှုခင်းဝတ္ထုနယ်ပယ်တွင် သမိုင်းမှတ်တိုင်အဖြစ် ယူဆသတ်မှတ်ကြသည်။
ဒွိုင်းလ်သည် အလွန်စာရေးနိုင်သောသူတစ်ဦးဖြစ်ကာ ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ဝတ္ထုများအပြင် ၎င်း၏လက်ရာများ၌ ပါမောက္ခ တစ်ဦး (Professor Challenger) အကြောင်းပါဝင်သော စိတ်ကူးယဉ်နှင့် သိပ္ပံဇာတ်လမ်းများ၊ နပိုလီယံတပ်မှ ဗိုလ်မှူးချုပ် ဂျရတ် (Brigadier Gerard) ပါဝင်သော ဟာသဇာတ်လမ်းများအပြင် ပြဇာတ်၊ အချစ်ဝတ္ထုများ၊ ကဗျာ၊ ဖြစ်ရပ်မှန်နှင့် သမိုင်းဝတ္ထုရှည်များလည်း ပါဝင်သည်။ ဒွိုင်းလ်၏ အစောပိုင်း ဝတ္ထုတိုများထဲကတစ်ခုဖြစ်သော 'ဂျေ ဟာဘာကွခ် ဂျက်ဖ်ဆန်၏ အဆိုပြုချက်' (J. Habakuk Jephson's Statement - ၁၈၈၄) သည် အမေရိကန်ရွက် ကုန်သွယ်သင်္ဘော မယ်ရီ စလက်စ်တ် (Mary Celeste) ၏ လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှုများကို ရေပန်းစားစေရန် အကျိုးပြုစေနိုင်ခဲ့သည်။
== ငယ်စဉ်ဘဝ ==
[[File:Arthur Conan Doyle by Herbert Rose Barraud 1893.jpg|thumb|ဟားဘာ့တ် ရို့စ် ဘာရောက် ရေးဆွဲသော ပုံတူပန်းချီ (၁၈၉၃)]]
ဒွိုင်းလ် ကို ၁၈၅၉ မေ ၂၂ ၊ စကော့တလန် [[အက်ဒင်ဗာရာမြို့|အက်ဒင်ဘာရာမြို့]]ရှိ အမှတ် (၁၁) ပစ်ကာဒီနေရပ်၌ ဖွားမြင်ခဲ့သည်။<ref Name="Brit">{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/170563/Sir-Arthur-Conan-Doyle|title=Scottish Writer Best Known for His Creation of the Detective Sherlock Holmes|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=30 December 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090527072927/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/170563/Sir-Arthur-Conan-Doyle|archive-date=27 May 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Sir Arthur Conan Doyle Biography|url=http://www.sherlockholmesonline.org/biography/index.htm|publisher=sherlockholmesonline.org|accessdate=13 January 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110202233118/http://www.sherlockholmesonline.org/Biography/index.htm|archivedate=2 February 2011|url-status=dead}}</ref> ဖခင်သည် ချားလ်စ် အယ်လ်တာမော့န် ဒွိုင်းလ် ဖြစ်၍ အိုင်းရစ် ကတ်သလစ် အဆက်အနွယ်ဖြစ်ပြီး မိခင် မယ်ရီ (မွေးနာမည် - ဖိုးလီ) သည်လည်း အိုင်းရစ် ကတ်သလစ် လူမျိုး/ဘာသာဝင်ပင်ဖြစ်သည်။ ချားလ်စ်နှင့် မယ်ရီတို့သည်၁၈၅၅ တွင် လက်ထပ်ခဲ့ကြသည်။<ref>The details of the births of Arthur and his siblings are unclear. Some sources say there were nine children, some say ten. It seems three died in childhood. See [[Owen Dudley Edwards]], "Doyle, Sir Arthur Ignatius Conan (1859–1930)", ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press, 2004; [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/170563/Sir-Arthur-Conan-Doyle ''Encyclopædia Britannica''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090527072927/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/170563/Sir-Arthur-Conan-Doyle |date=27 May 2009 }}; ''Arthur Conan Doyle: A Life in Letters'', Wordsworth Editions, 2007 p. viii; {{ISBN|978-1-84022-570-9}}.</ref> ဖခင်ဖြစ်သူ အရက်စွဲ၍ နှစ်ကာလရှည် စိတ်ဝေဒနာများဖြင့် ၁၈၉၃ တွင် ဒမ်ဖရီးစ်မြို့၌ ကွယ်လွန်သည်။<ref>{{cite book |last=Lellenberg |first=Jon |author2=Stashower, Daniel |author3=Foley, Charles |title=Arthur Conan Doyle: A Life in Letters |url=https://archive.org/details/arthurconandoyle0000doyl |publisher=HarperPress |year=2007 |isbn=978-0-00-724759-2 |pages=[https://archive.org/details/arthurconandoyle0000doyl/page/8 8]–9}}</ref><ref>Stashower, pp. 20–21.</ref> ငယ်စဉ်ဘဝမှ စတင်ကာ ဘဝတစ်လျှောက်လုံး ဒွိုင်းလ်သည် မိခင်ဆီသို့ ပေးစာများ ရေးသားခဲ့ရာ များစွာသောစာများကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite book|title=Arthur Conan Doyle: A Life in Letters |editor=Jon Lellenberg |editor2=Daniel Stashower |editor3=Charles Foley|publisher=[[HarperCollins]]|year=2008|isbn=978-0-00-724760-8|url=https://books.google.com/books?id=fOQRUOCV65kC}}</ref>
ကြွယ်ဝချမ်းကသော ဦးလေးများ၏ ထောက်ပံ့မှုဖြင့် ဒွိုင်းလ်သည် အက် (၉) နှစ်တွင် လန်ကရှီးယားနယ်ရှိ (Lancashire) ဂျက်ဇ်ရှူးဝစ် (Jesuit - ယေရှုအသင်းတော်ကျောင်း) စတောနီဟာ့စ်တ် မူလတန်းကျောင်းသို့ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် စတောနီဟာ့စ်တ် ကောလိပ်သို့ ထပ်မံတက်ရောက်ခဲ့သည်။ ၁၈၅၇ တွင် ကောလိပ်တက်ရသည်ကို မပျော်မရွှင်ဖြစ်လာသည်။ ၎င်းက ကျောင်းနှင့်ပတ်သက်၍ နှစ်သက်စရာကောင်းသော မှတ်မိခြင်းမျိုးမရှိဟုဆိုပြီး အကြောင်းမှာ ထိုကျောင်းသည် အလယ်ခေတ် စည်းမျဉ်းများဖြင့် အုပ်ချုပ်သင်ကြားသောကျောင်းမျိုးဟုဆိုသည်။ ခြုံငုံသင်ကြားပေးသော ဘာသာရပ်များမှာလည်း သဘောလောက်ဖြစ်သော၊ မည်ကာမတ္တဖြစ်သော 'အရေး/အပြော အတတ်ပညာဘာသာ' (rhetoric) ၊ ယူကလစ် ဂျီဩမေထြီ၊ ဂဏန်းသင်္ချာ နှင့် ဂန္ထဝင်စာပေ တို့သာ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။<ref name=":0">{{Cite book|title=Arthur Conan Doyle: Beyond Baker Street|url=https://archive.org/details/arthurconandoyle0000pasc|last=Pascal|first=Janet|publisher=Oxford University Press|year=2000|isbn=0-19-512262-3|location=New York|pages=[https://archive.org/details/arthurconandoyle0000pasc/page/14 14]}}</ref> ဒွိုင်းလ်က နောက်ပိုင်း၌ ယင်းစနစ်ကို ဤသို့ သုံးသပ်ပြောဆိုခဲ့သည်။ "ဒီလိုပညာရေးစနစ်ကို ခွင့်ပြုပေးနိုင်တဲ့ အခြေအနေတစ်ခုပဲရှိတယ်။ စိတ်မူမမှန်တဲ့ ငတုံး ငအ တစ်ယောက်ကို စိတ်မူမှန်ဖို့၊ တိုးတက်စေဖို့ လေ့ကျင့်ပေးဖို့ရာ ခပ်တုံးတုံး လေ့ကျင့်ခန်းမျိုးတွေ ပေးဖို့ အကြောင်းပြချက်တစ်ခု အပေါ်မှာပဲ ပြဋ္ဌာန်းသင့်၊ သင်သင့်တဲ့ စနစ်မျိုးပါ။<ref name=":0" /> ထို့နောက် ကျောင်းသည် ကြမ်းတမ်းရက်စက်သည်ဟုလည်းမြင်သည်။ နွေးထွေးမှု၊ အကြင်နာတရားများ ရှိရမည့်အစား ကျောင်းသည် ကိုယ်ထိလက်ရောက် ရိုက်နှက်ဆုံးမခြင်း၊ အစဉ်လာလိုဖြစ်နေသော အရှက်ခွဲခြင်းများကို ပို၍ သဘောကျသည်ဟု ဤသို့ဖြင့် မှတ်ချက်ပေးခဲ့သည်။<ref name=":1">{{Cite book|title=The Scientific Sherlock Holmes: Cracking the Case with Science and Forensics|url=https://archive.org/details/scientificsherlo0000obri|last=O'Brien|first=James|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-19-979496-6|location=New York|pages=[https://archive.org/details/scientificsherlo0000obri/page/n24 1]}}</ref>
၁၈၅၇ မှ ၁၈၇၆ အထိ ဩစတြီးယားနိုင်ငံ ဖက်လ်ကာ့မြို့၌ရှိသော စတဲလာ မတူတီနာ ဂျက်ဇ်ရှူးဝစ် ကျောင်းတွင် ပညာ ဆည်းပူးခဲ့သည်။<ref name="NDB" /> ၎င်း၏ ဂျာမန်စာနှင့် ပညာရေးနယ်ပယ် ပို၍ဝင်ဆန့်ကောင်းမွန်စေရန် ဩစတြီးယားတွင် တစ်နှစ်တာ ပညာသင်စေရန် စီစဉ်ခဲ့ကြသည်။<ref>{{Cite book|title=The Adventures of Arthur Conan Doyle|last=Miller|first=Russell|publisher=Random House|year=2010|isbn=978-1-4070-9308-6|location=New York}}</ref> ယင်းနောက်ပိုင်း ကတ်သလစ် အယူကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ပြီး ဘာသာရေး အယုံအကြည်မရှိသူဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite book|title=The Life and Times of Arthur Conan Doyle|year=2011|publisher=BookCaps Study Guides|isbn=978-1-62107-027-6|author=Golgotha Press |quote=In time, he would reject the Catholic religion and become an agnostic.}}</ref> ရင်းမြစ်တစ်ခုက ဘာသာရေးမှ ၎င်း၏ သွေဖည်လာခြင်းသည် စည်းကမ်းတင်းကျပ်မှုနည်းသော ဩစတြီးယားကကျောင်း၌ ပညာသင်သည့်အတွက်ကြောင့်ဟု ဆိုသည်။<ref name=":1" /> နောက်ပိုင်းတွင် ဝိဉာဉ်ဝါဒ ယုံကြည်လက်ခံသူ/ရှာဖွေသူ တစ်ဦးဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref>Pascal, Janet B. (2000). ''Arthur Conan Doyle: Beyond Baker Street''. Oxford University Press. p. 139.</ref>
== ဆေးဝန်ထမ်းဘဝ==
၁၈၇၆ မှ ၁၈၈၁ အထိ ဒွိုင်းလ်သည် အက်ဒင်ဘာရာ ဆေးတက္ကသိုလ်တွင် ပညာဆည်းပူးခဲ့စဉ် ရှရော့ပ်ရှီးယား၊ ရှက်လ်ဖီးလ်ဒ်နှင့် ရူတန် မြို့ရှိ အဲစတန်နယ်မြေတွင် အလုပ်လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ (ယင်းနယ်မြေသည် ယခင် 'ဝေါဝစ်ခ်ရှီးယား' တွင်ပါဝင်၍ ယခု ဘာမင်ဟန် (ဘာမင်ငန်) တွင်ပါဝင်သည်။)<ref name=Brown>{{cite book|last=Brown|first=Yoland|title=Ruyton XI Towns, Unusual Name, Unusual History|year=1988|publisher=Brewin Books|pages=92–93|isbn=0-947731-41-5}}</ref> ယင်းကာလများအတွင်း အက်ဒင်ဘာရာရှိ တော်ဝင်ရုက္ခဗေဒဥယျာဉ်တွင် လက်တွေ့ရုက္ခဗေဒဘာသာရပ်ကိုလည်း လေ့လာခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.heraldscotland.com/news/14185595.Mystery_solved_of_how_Sherlock_Holmes_knew_so_much_about_poisonous_plants/?ref=mr&lp=7|title=Mystery solved of how Sherlock Holmes knew so much about poisonous plants|last=McNeill|first=Colin|date=6 January 2016|work=Herald Scotland|accessdate=9 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160126142652/http://www.heraldscotland.com/news/14185595.Mystery_solved_of_how_Sherlock_Holmes_knew_so_much_about_poisonous_plants/?ref=mr&lp=7|archive-date=26 January 2016|url-status=live}}</ref> စာပေသင်ကြားစဉ် ဝတ္ထုတိုများ စတင်ရေးသားခဲ့သည်။ အစောဆုံးကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဇာတ်လမ်းအဖြစ် 'ဂိုရက်စ်သော့ပ် သရဲခြောက်သော ယာခင်းစံအိမ်' (The Haunted Grange of Goresthorpe) ကို ဘလက်ဝုဒ် မဂ္ဂဇင်းသို့ ပို့ရာ မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။<ref Name="NDB">Owen Dudley Edwards, "Doyle, Sir Arthur Ignatius Conan (1859–1930)", ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press, 2004.</ref> တောင်အာဖရိကကို အခြေတည်သည့် 'ဆာဆယ်ဆ တောင်ကြား၏ လျှို့ဝှက်ဆန်းကျယ်မှု' သည် ၎င်း၏ ပထမဆုံးထုတ်ဝေခံရသော ဇာတ်လမ်းဖြစ်၍ ချိန်ဘာ အက်ဒင်ဘာရာ ဂျာနယ် တွင် ၁၈၇၉ စက်တင်ဘာ ၆ ရက်တွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။<ref Name="NDB" /><ref>{{cite book|author=Stashower, Daniel|title=Teller of Tales: The Life of Arthur Conan Doyle|publisher=Penguin Books|year=2000|isbn=0-8050-5074-4|pages=[https://archive.org/details/telleroftaleslif00stas/page/30 30–31]|url=https://archive.org/details/telleroftaleslif00stas/page/30}}</ref> ၁၈၇၉ စက်တင်ဘာ ၂၀ ၌ ၎င်း၏ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ဆောင်းပါး 'အဆိပ်အတောက် ဂျဲ့လ်ဆီးမီယံ' (Gelsemium as a Poison) သည် ဗြိတိသျှ ကျန်းမာရေး ဂျာနယ်တွင် ပထမဆုံး ဖော်ပြခံရသည့် ဆောင်းပါးဖြစ်သည်။<ref Name="NDB" /><ref>{{cite web|url=http://www.bmj.com/content/339/bmj.b2861|title=Arthur Conan Doyle takes it to the limit (1879)|last1=Doyle|first1=Arthur Conan|date=20 September 1879|website=British Medical Journal|publisher=BMJ Publishing Group Ltd|accessdate=2 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140204025311/http://www.bmj.com/content/339/bmj.b2861|archive-date=4 February 2014|url-status=live}}{{subscription}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bmj.com/highwire/filestream/45606/field_highwire_article_pdf/0/481|title=Letters, Notes, and Answers to Correspondents|last1=Doyle|first1=Arthur Conan|date=20 September 1879|website=British Medical Journal|publisher=BMJ Publishing Group Ltd }} {{subscription}}</ref> ယင်းအကြောင်းအရာကို ဒေးလီ တယ်လီဂရပ်ဖ်သတင်းစာက '၂၁ ရာစု လူသတ်မှု စူးစမ်းလေ့လာမှု' နယ်ပယ်တစ်ခုတွင် အသုံးဝင်နိုင်သည့် အလားအလာရှိသည်ဟု ယူဆသတ်မှတ်ခဲ့သည်။<ref name=bob>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/crime/11626368/Russian-supergrass-poisoned-after-being-tricked-into-visiting-Paris.html|title=Russian supergrass 'poisoned after being tricked into visiting Paris'|author=Robert Mendick|work=The Sunday Telegraph|date=23 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150524134721/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/crime/11626368/Russian-supergrass-poisoned-after-being-tricked-into-visiting-Paris.html|archive-date=24 May 2015|url-status=live}}</ref>
[[File:Professor Challenger.jpg|thumb|left|ကမ်းနား မဂ္ဂဇင်း၌ ဖော်ပြပါရှိသော 'အဆိပ်ခါးပတ်' ဝတ္ထုလတ်တွင် ဟယ်ရီ ရောင်းထရီး ရေးဆွဲသော ပါမောက္ခ ချဲလင်ဂျာ]]
ဒွိုင်းလ်သည် ၁၈၈၀ ၌ ဂရီးန်လန်းသွား ဝေလငါးဖမ်းသင်္ဘော 'ပီတာဟက်ဒ် မျှော်လင့်ချက်' ၏ ဆရာဝန်တစ်ဦးဖြစ်ခဲ့သည်။<ref>Conan Doyle, Arthur (Author), Lellenberg, Jon (Editor), Stashower, Daniel (Editor) (2012). ''Dangerous Work: Diary of an Arctic Adventure''. University of Chicago Press; {{ISBN|0-226-00905-X|978-0-226-00905-6}}.</ref> ၁၈၈၁ တွင် ဆေးပညာဘွဲ့၊ မဟာဘွဲ့များ (M.B. C.M.) ကို အက်ဒင်ဘာရာတက္ကသိုလ်မှ ရရှိခဲ့ပြီး အနောက်အာဖရိကသို့ ပင်လယ်ခရီးစဉ်ထွက် SS ''Mayumba'' သင်္ဘောတွင် ခွဲစိတ်ဆရာဝန်ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref Name="NDB" /> ယူကေ၌ အဆင့်မြင့်ဆေးပညာဘွဲ့တစ်ခုဖြစ်သော ဆေးဆရာဝန်ဘွဲ့ (Doctor of Medicine - M.D. ) ကို ၁၈၈၅ တွင် tabes dorsalis ဆိုင်ရာစာတမ်းတင်သွင်းခြင်းဖြင့် ရယူနိုင်ခဲ့သည်။<ref name="Archive">Available at the [http://www.era.lib.ed.ac.uk/handle/1842/418 Edinburgh Research Archive] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071111130617/http://www.era.lib.ed.ac.uk/handle/1842/418 |date=11 November 2007 }}.</ref>
၁၈၈၂ အလွန်ခန့်တွင် ကိုယ်ပိုင်ဆေးခန်းဖွင့်သည်။<ref Name="NDB" /><ref>Stashower, pp. 52–59.</ref> မအောင်မြင်၍ စာပြန်ရေးသားခဲ့သည်။ ဒွိုင်းလ်သည် မရှိမဖြစ်သော ကာကွယ်ဆေးများနှင့်ပတ်သက်၍ ခိုင်မာမြဲမြံသော ထောက်ခံသူဖြစ်ကာ ကာကွယ်ဆေးဆန့်ကျင်သူများ၏ လုပ်ဆောင်ချက်များနှင့် အမြင်များ မှားယွင်းကြောင်း ရည်ရွယ်ပြီး ဆောင်းပါးအချို့ရေးသားခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=https://www.arthur-conan-doyle.com/index.php?title=Compulsory_Vaccination_-_The_Evening_Mail|title=Compulsory Vaccination – The Evening Mail – The Arthur Conan Doyle Encyclopedia|website=www.arthur-conan-doyle.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.arthur-conan-doyle.com/index.php?title=Compulsory_Vaccination_-_The_Hampshire_County_Times|title=Compulsory Vaccination – The Hampshire County Times – The Arthur Conan Doyle Encyclopedia|website=www.arthur-conan-doyle.com}}</ref>
၁၈၉၁ အစောပိုင်းတွင် ဒွိုင်းလ်သည် ဗီယဲ့နာမြို့၌ မျက်စိပညာဘာသာရပ်ကို စတင်လေ့လာခဲ့သည်။ ယခင်ကလည်း မျက်စိနှင့်ပတ်သက်၍ လေ့လာခဲ့ဖူးသည်။ ဗီယဲ့နာ၌သင်စဉ် ဆေးပညာဆိုင်ရာ ဂျာမန်ဝေါဟာရများကို နားမလည်နိုင်ဖြစ်၍ မကြာမီ သင်ကြားလေ့လာခြင်းကို စွန့်လွှတ်ခဲ့သည်။
ဗန်းနစ်မြို့၊ မီလန်မြို့များကို သွားရောက်လည်ပတ်ခဲ့ပြီး မျက်စိရောဂါဆရာဝန် Edmund Landolt ကို လေ့လာစူးစမ်းရန် ပြင်သစ် ပဲရစ်သို့သွားရောက်ခဲ့သည်။ ယင်းနောက် လန်ဒန်သို့ပြန်ခဲ့ပြီး အတိုင်ပင်ခံ ရုံးခန်းအသေးတစ်ခုဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ လူနာမရှိပေ။ ၎င်း၏ ကိုယ်တိုင်ရေး အထုပ္ပတ္တိအရ မျက်စိဆရာဝန်အဖြစ် လုပ်ကိုင်မှုများမှာ မအောင်မြင်မှုတစ်ခုအဖြစ် ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref>{{cite book|last1=Higham|first1=Charles|title=The Adventures of Conan Doyle|url=https://archive.org/details/adventuresofcona0000high|date=1976|publisher=W.W. Norton|location=New York|pages=[https://archive.org/details/adventuresofcona0000high/page/86 86]–87}}</ref><ref>{{cite web|last1=Diniejko|first1=Andrzej|title=Sir Arthur Conan Doyle: A Biographical Introduction|url=http://www.victorianweb.org/authors/doyle/bio.html|website=The Victorian Web|accessdate=21 October 2016}}</ref><ref>Stashower, pp. 114–118.</ref>
== စာပေလုပ်ငန်း ==
=== ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ===
[[File:Sherlock Holmes Portrait Paget.jpg|thumb|ဆစ်ဒ်နီ ပဲဂျစ်၏ လက်ရာ (၁၉၀၄)]]
ဒွိုင်းလ်သည် ၎င်း၏လက်ရာအတွက် ထုတ်ဝေသူကို ရှာဖွေခဲ့သည်။ ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ်နှင့် ဒေါက်တာ ဝေါ့တ်ဆန်ပါဝင်သော ပထမဆုံးလက်ရာ ''ကြက်သွေးရောင် စမ်းစစ်မှု'' (A Study in Scarlet) ကို အသက် (၂၇) နှစ်တွင် သုံးပတ်အတွင်း ရေးသားခဲ့ကာ Ward Lock & Co စာအုပ်တိုက်မှ ၁၈၈၆ နိုဝင်ဘာ ၂၀ တွင် လက်ခံခဲ့သည်။ ဇာတ်လမ်းနှင့်ပတ်သက်သမျှ မူပိုင်ခွင့်အားလုံးအတွက် (၂၅)ပေါင် ရခဲ့သည်။ တစ်နှစ်ခန့်ကြာသော် ''ဘီးတန်ခရစ်စမတ် နှစ်စဉ်မဂ္ဂဇင်း'' တွင်ပါဝင်လာပြီး ''ဂလက်ဇ်ဂိုး သံတော်ဆင့်'' နှင့် ''စကော့သား'' သတင်းစာ တို့တွင် သုံးသပ်ချက်ကောင်းစွာရရှိခဲ့သည်။<ref Name="NDB" />
ဟုမ်းစ် ဇာတ်ကောင်ကို ၎င်း၏ တက္ကသိုလ်ဆရာဟောင်းတစ်ဦးဖြစ်သော ''ဂျိုးဇက် ဘဲလ်'' ကို တစ်ပိုင်းတစ်စ နမူနာထားခြင်းဖြစ်သည်။ ၁၈၉၂ တွင် ဘဲလ်ဆီသို့ရေးသော စာတစ်စောင်၌ ဤသို့ရေးထားသည်။ ''"ဟုမ်းစ် ဇာတ်ကောင်နဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်တော် လုံးဝဥသုံ အရင်းခံမှီးထားတာက ဆရာပါပဲခင်ဗျာ။ ဆိုလိုတာကတော့ ကြားဖူးခဲ့တဲ့ ဆရာ့ရဲ့ ဆုံးမသွန်သင်မှုတွေ . . . လေ့လာစူးစမ်းမှု၊ ကောက်ချက်ဆွဲမှု၊ ကြောင်းကျိုးသင့် ဆင်ခြင်မှုတွေရဲ့ အဓိကကြောင်းရာတွေကနေ လူတစ်ဦးဆိုတာကို တည်ဆောက်ဖို့ ကြိုးပမ်းလိုက်တယ်ဗျာ။"''<ref>[https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dance/reviews/conan-doyle-and-joseph-bell-the-real-sherlock-holmes-surgeons-hall-museums-edinburgh-410821.html Independent, 7 August 2006] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222141444/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dance/reviews/conan-doyle-and-joseph-bell-the-real-sherlock-holmes-surgeons-hall-museums-edinburgh-410821.html |date=22 February 2011 }};</ref> ထို့နောက် ၁၉၄၂ တွင်ရေးသော ကိုယ်ရေးရာဇဝင်တွင် ဤသို့မှတ် ချက်ပြုထားသည်။ ''"[အမည်အားဖြင့် ဘဲလ်] လို့ခေါ်တဲ့ ဇာတ်ကောင်တစ်ခု (လူတစ်ယောက်)ကို လေ့လာပြီးတဲ့နောက် ကျွန်တော့်ဘဝရဲ့နောက်ပိုင်းကာလမှာ သူ့နည်းလမ်းတွေကို သုံးပြီး၊ ချဲ့ထွင်ပြီး သိပ္ပံစုံထောက်တစ်ယောက် ဖန်တီးဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ပါတယ်ဆိုရင် အံ့ဩစရာမရှိပါဘူး။ အဲဒီသူက အမှုအခင်းတွေကို ကိုယ်ပိုင်အရည်အချင်းနဲ့ဖြေရှင်းမယ်၊ ရာဇဝတ်သားတွေလို မိုက်ရူးရဲဆန်ဆန်ပုံစံမျိုးနဲ့လည်းမဟုတ်တဲ့ လူတစ်ဦးပေါ့။"''<ref>Doyle, Arthur Conan, ''Memories and Adventures'' (Reprint), Cambridge University Press, (Cambridge) 2012, p. 26.</ref> ရောဘတ် လူဝီ စတီးဗန်ဆန်က အဝေးရပ်ဆီက [[ဆမိုးအားနိုင်ငံ|ဆာမိုဝါကျွန်း]] သို့ရောက်ရှိနေသည်တောင်မှ ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ်နှင့် ဂျိုးဇက် ဘဲလ် တို့ကြားက အလွန်တူညီနေမှုများကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ''"ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် စွန့်စားခန်းများက အတော့်ကို စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းသလို မင်းရဲ့ တီထွင်ဉာဏ်အပေါ်မှာလည်း ကျွန်ုပ်ချီးမွန်းပါတယ်။. . . ဒါနဲ့ ဒီဇာတ်ကောင်ကြီးက ကျုပ်သူငယ်ချင်း 'ဂျိုး ဘဲလ်' ဖြစ်နေနိုင်သလားဟ။"''<ref>Letter from R L Stevenson to Doyle 5 April 1893 [[s:The Letters of Robert Louis Stevenson Volume 2/Chapter XII|The Letters of Robert Louis Stevenson Volume 2/Chapter XII]].</ref> အခြားစာရေးဆရာများက ရံခါတွင် ညွှန်းဆိုပြောကြားသည်မှာ ဥပမာအားဖြင့် အက်ဒ်ဂါ အလန်ပိုး၏ ဇာတ်ကောင် 'စီ ဩဂတ်စတေး ဒပ်ပင်' သည် နောက်ထပ် လွှမ်းမိုးနိုင်သောသူ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။<ref>Sova, Dawn B. ''Edgar Allan Poe: A to Z''. New York: Checkmark Books, 2001. pp. 162–163. {{ISBN|0-8160-4161-X}}.</ref> ဒေါက်တာ (ဂျွန်) '''ဝေါ့တ်ဆန်'''ဟုခေါ်သော နောက်ကအမည်သည် (မီသားစုမျိုးရိုးအမည် - surname) သည် ဒွိုင်းလ်၏ ဆေးပညာရပ်ဆိုင်ရာ ပေါ့စ်မာ့သ်သား (Portsmouth) မိတ်ဆွေလုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် ဒေါက်တာ ဂျိမ်းစ် ဝေါ့တ်ဆန် ၏ အမည်ဖြစ်ပေသည်။<ref name="Life">{{cite book|last1=Carr|first1=John Dickson|title=The Life of Sir Arthur Conan Doyle|date=1947}}</ref>
[[File:Sherlock Holmes Statue, Edinburgh.JPG|thumb|အက်ဒင်ဘာရာမြို့၌ ရှိသော ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ရုပ်တု၊ ဒွိုင်းလ်၏ မွေးရပ်နေရာနှင့်မျက်နှာချင်းဆိုင်တွင် တည်ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၇၀ ဝန်းကျင်ခန့်က ရုပ်တုကို ဖြိုလှဲခဲ့ကြသည်။]]
''ကြက်သွေးရောင် စမ်းစစ်မှု'' ဝတ္ထုပြီးနောက် အဆက်အဖြစ် "''လေးဂဏန်း အမှတ်လက္ခဏာ''" (The Sign of Four) {{efn|လျှို့ဝှက်ကတိကဝတ်ရှိကြသော အကျဉ်းသားလေးယောက်မှ 'လေး' ဂဏန်းကိုယူ၍ အမည်ပေးခြင်းဖြစ်သည်။}} ဇာတ်လမ်းသည် ဝါ့ဒ်လော့ခ်ကုမ္ပဏီ၏ သဘောတူမှုဖြင့် ''လစ်ပင်ကော့ လစဉ်မဂ္ဂဇင်း''၌ ၁၈၉၀ ဖေဖော်ဝါရီတွင် ပါဝင်လာခဲ့သည်။ စာပေထုတ်ဝေရေးလောကသို့ အသစ်ရောက်ရှိလာသော စာရေးဆရာတစ်ဦးကို ဝါ့ဒ်လော့ခ်မှ ဆိုးဆိုးရွားရွား အမြတ်ထုတ်သည်ဟု ဒွိုင်းလ်က ထင်မြင်သည်။ သို့ဖြစ်သောကြောင့် ယင်းကုမ္ပဏီကို စွန့်ခွာခဲ့သည်။<ref Name="NDB" /> ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ်ပါဝင်သော ဝတ္ထုတိုများကို ''ကမ်းနားလမ်း မဂ္ဂဇင်း'' (Strand Magazine) တွင် ရိုက်နှိပ်တင်ဆက်ခဲ့သည်။ ဒွိုင်းလ်သည် ပထမဆုံး ဟုမ်းစ် ဝတ္ထုတိုငါးပုဒ်ကို ယခင်က 'ဒက်ဗန်ရှီးယား ' ဟုတွင်သော အမှတ် (၂) ဝင်ပိုးလမ်းရှိ ၎င်း၏ ရုံးခန်းတွင် ရေးသားခဲ့သည်။ ထိုရုံးခန်းမျက်နှာစာနေရာတွင် ယခုအခါ အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် အစိမ်းရောင်တံဆိပ်ပြားဖြင့် စာရေးဆရာနာမည်ကို ဂုဏ်ပြုရေးသားထားသည်။<ref>[http://www.westminster.gov.uk/services/leisureandculture/greenplaques City of Westminster green plaques] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120716210428/http://www.westminster.gov.uk/services/leisureandculture/greenplaques/ |date=16 July 2012 }}; accessed 22 March 2014.</ref>
ဒွိုင်းလ်သည် ၎င်း၏ အကျော်ကြားဆုံး တီထွင်မှုအပေါ် သဘောထားမှာ နှစ်ခွဖြစ်ခဲ့သည်။<ref name="Life" /> ၁၉၈၁ နိုဝင်ဘာ ၌ မိခင်ဆီသို့ရေးသော စာတစ်စောင်တွင် ''"ကျွန်တော် ဟုမ်းစ်ကို သတ်ပစ်ဖို့ စဉ်းစားတယ်. . . ထာဝရ အဆုံးသတ်ပစ်လိုက်တော့မယ်ဗျာ။ သူက ကျွန်တော့်စိတ်ကို ဒီထက်ပိုကောင်းတာတွေ မလုပ်နိုင်အောင်ကို စွဲထားလွန်းတယ်။''" မိခင်က ပြန်ပြောရာ ''"မင်း. . မလုပ်ရဘူး၊ မလုပ်နိုင်ဘူး၊ '''လုံးဝ''' လုပ်ကိုမလုပ်ရဘူး။"'' ဟူ၍ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book|title=An Introduction to the Detective Story|last=Panek|first=LeRoy Lad|year=1987|publisher=Bowling Green State University Popular Press|location=Bowling Green, OH|isbn=0-87972-377-7|page=78|url=https://books.google.com/books?id=xstGp7cOObMC&pg=PA78}}</ref> နောက်ထပ် ဟုမ်းစ် ဇာတ်လမ်းများအား ထုတ်ဝေသူများက တောင်းဆိုကြရာ ထိုတောင်ဆိုချက်များကို ရှောင်ရှားရန်အလို့ငှာ ထိုသူများစိတ်ပျင်သွားစေရန် ကြေးမြင့်လိုက်သည်။ သို့ရာတွင် တောင်းသမျှ ငွေအလုံးအရင်းကိုပင် ထုတ်ဝေသူများက ပေးရန်ဆန္ဒရှိကြောင်း တွေ့ရသည်။<ref name="Life" /> အကျိုးဆက်အားဖြင့် ထိုခေတ်ထိုကာလအတွင်း ကြေးအမြင့်ဆုံးပေးရသော စာရေးဆရယများထဲက တစ်ဦးဖြစ်လာခဲ့သည်။
[[File:AufSherlocksSpuren5.JPG|thumb|left|မေးရင်ဂျန်ရှိ အင်္ဂလိပ်ဘုရားကျောင်းနှင့် ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ရုပ်တု]]
၁၈၉၃ ဒီဇင်ဘာတွင် ဒွိုင်းလ်သည် ၎င်း၏အများစုသော အချိန်များကို သမိုင်းဆိုင်ရာ ဝတ္ထုများအတွက် အသုံးချရန် ဟုမ်းစ်နှင့် ပါမောက္ခ မော်ရီယာ့တီ တို့နှစ်ဦးကို ''နောက်ဆုံး ပြဿနာ'' ဇာတ်လမ်းတွင် 'ရိုက်ဆင်ဘာ့ဂ်ရေတံခွန်'ထဲသို့ ကျသွားစေရင်းဖြင့် ဇာတ်ကို သတ်ခဲ့သည်။ ပြည်သူလူထု အုတ်အော်သောင်းနင်းဖြစ်သွားသောကြောင့် ၁၉၀၁ ၌ ''"ဘက်စ်ကာဗစ်လ်မိသားစု၏ အမဲလိုက်ခွေးကြီးများ"'' ဝတ္ထုရှည်တွင် ဟုမ်းစ်ကို ပြန်လည်ဖော်ထုတ်ရေးသားခဲ့ရသည်။
၁၉၀၃ တွင် ဆယ်နှစ်အတွင်း ၎င်း၏ ပထမဆုံး ဟုမ်းစ် ဝတ္ထုတိုများစာအုပ်ကို ထုတ်ဝေခဲ့ကာ 'လူသူမဲ့စံအိမ် စွန့်စားခန်း' (The Adventure of the Empty House) အမည်ဖြင့် ဖြစ်လေသည်။ ယင်းဇာတ်လမ်း၌ ရှင်းပြထားသည်မှာ မော်ရီယာ့တီ တစ်ဦးတည်းသာ ရေတံခွန်မှ ကျသွားပြီး ဟုမ်းစ်မှာ အထူးသဖြင့် ကာနယ် ဆီဘက်စ်ရှန် မော်ရန် ကဲ့သို့သော အန္တရာယ်ကြီးသည့် ရန်သူများ ရှိနေခြင်းကြောင့် သေချင်ယောင်ဆောင်ရန် စီစဉ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ဟုမ်းစ်သည် စုစုပေါင်း ဒွိုင်းရေးသားခဲ့သော ဝတ္ထုရှည် လေးပုဒ် နှင့် ဝတ္ထုတို (၅၆) ပုဒ် တွင်ပါဝင်ခဲ့သည်။ အခြားသော စာရေးဆရာများ အမည်ယူရေးသော အခြားသော ဝတ္ထုတို/ရှည်များတွင်လည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။
=== အခြားလက်ရာများ ===
[[File:Arthur Conan Doyle house.JPG|thumb|တောင်ပိုင်း နော်ဝုဒ်ရှိ ဒွိုင်းလ်၏ နေအိမ်]]
ဒွိုင်းလ်၏ ပထမဆုံး ဝတ္ထုရှည်များမှာ : ''ခလူးမ်ဘာ(ခန်းမဆောင်) လျှို့ဝှက်ဆန်းကျယ်မှု'' (The Mystery of Cloomber) သည် ၁၈၈၈ အထိ ထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ အပြီးမသတ်ခဲ့သော 'ဂျွန်စမစ်ပြောသော ဇာတ်လမ်းများ' ကို ဒွိုင်းလ် သေဆုံးပြီး ၂၀၁၁ ရောက်မှသာလျှင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။<ref name="johnsmith">{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-13667508|last=Saunders|first=Emma|publisher=BBC|title=First Conan Doyle novel to be published|date=6 June 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607112947/http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-13667508| archivedate= 7 June 2011|url-status=live}}</ref>
ဝတ္ထုတိုပေါင်း မြောက်များစွာကိုလည်း ရေးသားခဲ့သည်။ ၁၈၈၈ နှင့် ၁၉၀၆ အတွင်း ဒွိုင်းလ်သည် သမိုင်းအခြေခံ ဝတ္ထုရှည် (၇) ပုဒ်ကို ရေးသားခဲ့ရာ ဝေဖန်သုံးသပ်သူများက ဒွိုင်းလ်၏ အကောင်းဆုံး လက်ရာအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။<ref name="Life" /> အခြားသော ဝတ္ထုရှည် ကိုးပုဒ်ကို ရေးသားခဲ့သည်။ ငါးပုဒ်သည် စိတ်တိုလွယ်သော ပါမောက္ခ ချဲလင်ဂျာ အကြောင်းဖြစ်ကာ ယင်းမှ နှစ်ပုဒ်သည် ဝတ္ထုရှည်မျိုးဖြစ်၏။ ဟုမ်းစ်နှင့်ပတ်သက်သော လက်ရာများပြီးနောက် ဤပါမောက္ခ ဇာတ်လမ်းသည် ဒွိုင်းလ်၏ အကောင်းဆုံးစာပေလက်ရာများထဲတွင် ပါဝင်နိုင်ပေသည်။ ဥပမာပြရလျှင် 'ပျောက်ဆုံးနေသော ကမ္ဘာ' (The Lost World) ဖြစ်၏။ သမိုင်းအခြေခံ ဝတ္ထုရှည်များ၌ ''အဖြူရောင် အဖွဲ့'' (The White Company) နှင့် ယင်း၏ ရှေ့ဇာတ်လမ်းဖြစ်သော ''ဆာ နိုက်ဂျယ်လ်'' (Sir Nigel) တို့သည် အလယ်ခေတ်ကို အခြေခံရေးဖွဲ့ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ဒွိုင်းလ်၏ ဝတ္ထုတိုများစွာရှိရာ ဝတ္ထုတိုပေါင်းချုပ်နှစ်ခုမှာ နပိုလီယံခေတ်ကို အခြေပြုဖွဲ့ဆိုခဲ့ပြီး ပြင်သစ်ဇာတ်ကောင် ဗိုလ်မှူးချုပ် ဂျရတ်ဒ် (ဂျရားဒ်) ပါဝင်သည်။
ဒွိုင်းလ်၏ လက်ရာများ၌ ပြဇာတ်များလည်းပါဝင်ပြီး ဥပမာ "ဝေါတာလူး" (ဝါတာလူး) ပြဇာတ်သည် နပိုလီယံခေတ် စစ်ပြန်တစ်ဦး 'ဂရက်ဂရီ ဘရူးစတား' ဇာတ်ကောင်ပါဝင်ပြီး ပြဇာတ်မင်းသား '[[ဟင်နရီ အားဗင်း|ဟန်နရီ အားဗင်း]] အတွက်ရေးသားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ တမ်ပါလီ စံအိမ် (The House of Temperley) သည် ၎င်း၏ လက်ဝှေ့ကစားနည်းအပေါ် စွဲမြဲမှုကို ရောင်ပြန်ဟပ်သည့် ဇာတ်လမ်းဖြစ်သည်။ The Speckled Band ပြဇာတ်သည် ၎င်း၏ ယခင်ဝတ္ထုတိုတစ်ခုကို အခြေပြုရေးဖွဲ့ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ၁၈၉၃ တွင်လည်း ဂျေ အမ် ဘဲရီနှင့် ပူးပေါင်း၍ 'ဂျိန်းအန်းနီ' အော်ပရာပြဇာတ်အတွင် စကားပြောခန်းများကို ရေးသားခဲ့သည်။<ref>[https://www.nytimes.com/1893/05/28/archives/jane-annie-jm-barrie-and-conan-doyles-libretto-rather-puzzles.html "''Jane Annie'' – J.M. Barrie and Doyle's Libretto Rather Puzzles London"], ''The New York Times'', 28 May 1893, p. 13</ref>
== အားကစားသမား ==
တောင်ပင်လယ်ဟုအမည်တွင်သော ပင်လယ်ဘေးနားမြို့ ပေါ့တ်စ်မာ့သ် (ပို့စမောက်) တွင် နေထိုင်စဉ် ပေါ့တ်စ်မာ့သ် ကလပ်အတွက် ဂိုးသမားအဖြစ် အပျော်တမ်းသဘောကစားခဲ့သေးသည်။ အေ စီ စမစ်သ် အမည်ယူ၍ ကစားခဲ့သည်။<ref>{{cite book|title=Full-Time at The Dell|last=Juson|first=Dave|author2=Bull, David|publisher=Hagiology Publishing|year=2001|isbn=0-9534474-2-1|page=[https://archive.org/details/fulltimeatdellfr0000juso/page/21 21]|url=https://archive.org/details/fulltimeatdellfr0000juso/page/21}}</ref>
တက်ကြွထက်သန်သော ခရစ်ကတ် (/ခရစ်ကစ်တ်/) ကစားသူတစ်ဦးဖြစ်သော ဒွိုင်းလ်သည် ၁၈၉၉ မှ ၁၉၀၇ အတွင် မယ်ရစ်လဘန် (မယ်ရစ်လဘိုးန်; Marylebone - အသံများထွက်များစွာရှိသည်) ခရစ်ကတ်ကလပ်အတွက် ပထမတန်းအဆင့်ကစားပွဲ (၁၀) ပွဲ ကစားခဲ့သည်။<ref name="cric">{{cite web |url=http://www.espncricinfo.com/england/content/player/10932.html |title=Arthur Conan Doyle |work=ESPN Cricinfo |accessdate=17 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180118065720/http://www.espncricinfo.com/england/content/player/10932.html |archive-date=18 January 2018 |url-status=live }}</ref> အလဟာဘဲရီစ် (Allahakbarries) နှင့် စာရေးဆရာ ၁၁ (Authors XI) စသော အပျော်တမ်း ခရစ်ကတ်ကလပ်များတွင်လည်း ကစားခဲ့ကာ ယင်းကလပ်များ၌ ဂျေ အမ် ဘဲရီစ်၊ ပီ ဂျီ ဝတ်ဒ်ဟောက်စ်၊ အေ အေ မစ်လ်န် စသည့် စာရေးဆရာများနှင့်အတူ ကစားခဲ့သည်။<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/8662375.stm "What is the connection between Peter Pan, Sherlock Holmes, Winnie the Pooh and the noble sport of cricket?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306184630/http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/8662375.stm |date=6 March 2012 }}. BBC. Retrieved 25 November 2014</ref><ref>{{cite news |last=Parkinson |first=Justin |date=26 July 2014 |title=Authors and actors revive cricket rivalry |url=https://www.bbc.com/news/magazine-27903864 |work=BBC News Magazine |access-date=10 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190411025806/https://www.bbc.com/news/magazine-27903864 |archive-date=11 April 2019 |url-status=live }}</ref>
လက်ဝှေ့ အပျော်တမ်းကစားသူလည်းဖြစ်သည်။<ref name="SI">{{cite web|last1=Rawson|first1=Mitchell|title=A Case for Sherlock|url=https://www.si.com/vault/1961/03/13/579622/a-case-for-sherlock|website=Sports Illustrated Vault|date=13 March 1961|archive-url=https://web.archive.org/web/20180724032442/https://www.si.com/vault/1961/03/13/579622/a-case-for-sherlock|archive-date=24 July 2018|url-status=live}}</ref> ၁၉၀၉ တွင် ဂျိမ်းစ် ဂျက်ဖ်ရီးစ် နှင့် ဂျက် ဂျွန်ဆန် တို့ထိုးသတ်သော ဟဲဗီးဝိတ် ချန်ပီယံပွဲစဉ်ကို ဒိုင်အဖြစ်ဆောင်ရွက်ရန် ကမ်းလမ်းခံခဲ့ရသည်။ ဒွိုင်းလ်က ဤသို့ ပြန်လည်ရေးသားခဲ့၏။ ''"ကျွန်ုပ်ရဲ့ နားတစ်ဖက်မှာ ခြောက်လုံးပြူးအချိန်ခံရပြီး ကျန်တဲ့နားတစ်ဖက်မှာ သင်တုံးဓား အတေ့ခံရတယ်လို့ ကျွန်ုပ်မိတ်ဆွေများက ပုံဖော်မြင်ယောင်ကြပေမယ့် ဒိုင်လုပ်ဖို့ အတော်ကို လက်ခံချင်မိပါတယ်။ သို့ပေမယ့်လည်း လာရမဲ့ ခရီးအကွာအဝေးနဲ့ ကျွန်ုပ်ရဲ့ အခြားကိစ္စများကတော့ နောက်ဆုံး အဆုံးအဖြတ် အတားအဆီး ဖြစ်လို့နေပါတယ်။"''<ref name="SI" />
ထက်သန်သော ဂေါက်ရိုက်သမားတစ်ဦးဖြစ်သောကြောင့် ဒွိုင်းလ်ကို ၁၉၁၀ တွင် ဆဆစ်ခ်စ် (ဆဆက်ခ်စ်) နယ်မြေရှိ ခရိုးဘာရာ ဘီးကန် ဂေါက်ကလပ်၏ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ရွေးချယ်ခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယဇနီးသည် ဂျီးန် လက်ခီးနှင့် ခရီုးဘာရာရှိ အိမ်လေးသို့ ပြောင်းရွှေ့အခြေချခဲ့၍ ၁၉၀၇ မှ ၎င်းသေဆုံးသောနှစ် ၁၉၃၀ ဇူလိုင်အထိ နေထိုင်သွားခဲ့သည်။<ref>Arthur Conan Doyle. "Memories and Adventures", p. 222. Oxford University Press, 2012; {{ISBN|1441719288}}.</ref>
အင်္ဂလိပ် အပျော်တမ်း ဘိလိယက် ချန်ပီယံပြိုင်ပွဲတွင်လည်း ၁၉၁၃ တွင် ပါဝင်ကစားခဲ့သည်။<ref>{{cite news |date=22 January 1913 |title=Billiards: The Amateur Championship |work=The Manchester Guardian |page=8 |via=ProQuest Historical Newspapers: The Guardian and The Observer. Retrieved 20 September 2019.}}</ref>
== မိသားစု ==
[[File:Arthur Conan Doyle by George Wylie Hutchinson.png|thumb|ပန်းချီဆရာ ဂျော့ဂျ်ဝိုင်လီ ဟချင်ဆန်၏ အာသာ ကိုနန် ဒွိုင်းလ်ပုံတူ (၁၈၉၄)]]
၁၈၈၅ တွင် ဒွိုင်းလ်သည် လူဝီဆာ ဟောကင်းစ် နှင့် အိမ်ထောင်ပြုခဲ့သည်။ လူဝီဆာသည် တီဘီရောဂါ ခံစားနေခဲ့ရကာ<ref name="Leeman">Leeman, Sue, "Sherlock Holmes fans hope to save Doyle's house from developers", Associated Press, 28 July 2006.</ref> ၁၉၀၇ တွင် ကွယ်လွန်သည်။ ထိုနှစ်တွင်ပင် နောက်အိမ်ထောင်အဖြစ် ဂျီးန် အဲလိဇဘက်သ် လက်ခီးနှင့် လက်ထပ်ခဲ့သည်။ ဂျီးန်သည် ဒွိုင်းလ်သေဆုံးပြီးနောက် ဆယ်နှစ်တာ ရှင်စန်ကျန်ရစ်ကာ လန်ဒန်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။<ref>{{London Gazette |issue= 35171|date= 23 May 1941|page=2977}}</ref>
ဒွိုင်းလ်၌ သားသမီး ငါးဦးရှိရာ နှစ်ဦးမှာ ပထမ ဇနီးနှင့် ရရှိခဲ့၍ ကျန်သုံးဦးမှာ ဒုတိယဇနီးသည်နှင့် ထွန်းကားသူများဖြစ်သည်။ ဒွိုင်းလ်၏ သားသမီး ငါးဦးစလုံးမှာ ကလေးမထွန်းကားဘဲ သေဆုံးခဲ့ကြသောကြောင့် ဒွိုင်းတွင် တိုက်ရိုက် ဆက်ခံသည့် မျိုးဆက်မရှိပေ။<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2010/01/19/books/19sherlock.html|title=Heirs to Sherlock Holmes Face Web of Ownership Issues|last=Itzkoff|first=Dave|date=18 January 2010|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331|archive-url=https://web.archive.org/web/20180309123306/http://www.nytimes.com/2010/01/19/books/19sherlock.html|archive-date=9 March 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/film/mr-holmes/sherlock-copyright/|title=Who owns Sherlock Holmes?|work=The Telegraph|access-date=18 July 2017|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221193743/http://www.telegraph.co.uk/film/mr-holmes/sherlock-copyright/|archive-date=21 February 2018|url-status=live}}</ref>
== ဂုဏ်ပြုမှုနှင့် ဆုတံဆိပ်များ ==
: [[File:Knight-Bachelor.ribbon.png|100px]] သူကောင်းပြုခံရခြင်း (Knight Bachelor) (၁၉၀၂)<ref name="LGKnight">{{London Gazette|issue=27494|date=11 November 1902|page=7165|quote=The entry, 'Arthur Conan Doyle, Esq., M.D., D.L.', is alphabetized based on 'Doyle'.}}</ref>
: [[File:Order of St John (UK) ribbon -vector.svg|100px]] ဂျေရုစလမ် စိန့်ဂျွန် ဆေးရုံတော်၏ ဂုဏ်သိက္ခာအရှိဆုံး သူကောင်းဘွဲ့တစ်ခု (၁၉၀၃)
: [[File:Queens South Africa Medal BAR.svg|100px]] ဘုရင်မ၏ တောင်အာဖရိက ဒုတိယ ဘိုဝါစစ်ပွဲ အမှုထမ်းများအတွက် ပေသောဆု (Queen's South Africa Medal) (၁၉၀၁)
: [[File:Cavaliere OCI BAR.svg|100px]]
အီတလီဘုရင်ချီးမြင့်သော သူကောင်းဘွဲ့ (၁၈၉၅)
: [[File:Order of the Medjidie lenta.png|100px]] အော်တိုမန်အင်ပါယာ သူကောင်းဘွဲ့ - ဒုတိယအဆင့် (Order of the Medjidie) (၁၉၀၇)
== ကွယ်လွန်ခြင်း ==
[[File:Doyle Arthur Conan grave.jpg|thumb|upright|ဟမ့်ရှီးရားရှိ ဒွိုင်းလ်၏ အုတ်ဂူ]]
[[File:Bundesarchiv Bild 102-10068, Schriftsteller Conan Doyle mit seinem Sohn.jpg|thumb|upright|left|သားဖြစ်သူ အဲဒရီယန်နှင့် အတူ ၁၉၃၀ ၌ တွေ့ရစဉ်]]
၁၉၃၀ ဇူလိုင် ၇ တွင် နှလုံးရောဂါ (heart attack) ဖြင့် အသက် (၇၁) ၌ ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သေဆုံးသောအခါ မြှုပ်နှံမည့်နေရာနှင့်ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားမှု အချို့ရှိခဲ့သည်။ ခရစ်ယာန်တစ်ဦးမဟုတ်ဘဲ ဝိဉာဉ်ဝါဒီတစ်ဦးဖြစ်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ သို့ဖြစ်၍ ဒွိုင်းလ်ကို ဝင်ဒဲလ်စ်ဟမ် နှင်းဆီခြံတွင် ပထမဆုံး မြှုပ်နှံခဲ့သည်။
နောင်တွင် ဇနီးသည်နှင့်အတူ ဟမ့်ရှီးယား၊ နယူးဖောရက်စ်ရှိ မင်းစတိသင်္ချိုင်းတွင် ရွေ့ပြောင်း မြှုပ်နှံခဲ့ကြသည်။<ref Name="NDB" />
၂၃ နှစ်ကြကြာ နေထိုင်ခဲ့သော ခရိုးဘာရာရှိ ခရိုးဘာရာခရော့စ်တွင် ရုပ်တုထားရှိပြီး ဂုဏ်ပြုခဲ့ကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.librarything.com/author/doylearthurconan|title=Arthur Conan Doyle (1859–1930), author database), librarything.com; retrieved 17 March 2012.|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006103629/http://www.librarything.com/author/doylearthurconan|archive-date=6 October 2014|url-status=live}}</ref> ဒွိုင်းလ်မွေးဖွားခဲ့သော အိမ်အနီး အက်ဒင်ဘာရာမြို့ ပစ်ကာဒီနေရာတွင် ရှားလော့ခ်ဟုမ်းစ် ရုပ်တုတစ်ခုလည်းရှိသည်။<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-edinburgh-east-fife-19343195 "Sherlock Holmes statue reinstated in Edinburgh after tram works"], bbc.co.uk; retrieved 6 November 2012.</ref>
==မှတ်စု==
{{notelist}}
==ကိုးကား==
{{reflist}}
{{Lifetime|၁၈၅၉|၁၉၃၀}}
[[ကဏ္ဍ:ဗြိတိသျှ စာရေးဆရာများ]]
lonbsiqsnrh0n2rylgqkuoz6x4vvgiz
ဂရိဒဏ္ဍာရီ
0
141265
751955
748129
2022-07-21T17:49:45Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{multiple image|perrow = 2|total_width=300
| image1 = Ludovisi throne Altemps Inv8570.jpg|width1=1200|height1=
| image2 = Bacchus and Silenus BM 1899.2-15.1 n01.jpg|width2=1200|height2=
| image3 = Aphrodite Adonis Louvre MNB2109.jpg|width3=1200|height3=
| image4 = Fragmentary jar with scene of Herakles slaying the Hydra of Lerna, South Italy, 375-340 BC, ceramic - Fitchburg Art Museum - DSC08671.JPG|width4=1200|height4=
| image5 = Douris cup Jason Vatican 16545.jpg|width5=1200|height5=
| image6 = Hermes Maia Staatliche Antikensammlungen 2304.jpg|width6=|height6=1600
| image7 = Mykonos vase.jpg|width7=|height7=1600
| image8 = Mosaïque d'Ulysse et les sirènes.jpg|width8=1200|height8=
| footer = ရှေးဟောင်းအနုပညာဖြင့် မှုန်းချယ်ထားသော ဂရိဒဏ္ဍာရီမှ အခန်းများ။ ဘယ်မှညာ၊ အထက်မှအောက်သို့ : [[အက်ဖရိုဒိုက်|အဲဖရာဒိုက်တီ (အက်ဖရိုဒိတီ)]] မွေးဖွားခြင်း၊ [[ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်]] နှင့် ဆိုင်လီးနပ်စ် တို့၏ မြူထူးပျော်ရွှင်ပွဲ၊ အဒိုးနစ်က အဲဖရာဒိုက်တီအတွက် ကီသရာ ခေါ် ဗျပ်စောင်းတစ်မျိုး တီးပြခြင်း၊ ဟဲရာကလီးဇ်က လယ်နားရေအိုင်မှ ဟိုက်ဒရာ (ဟိဒရာ) နဂါးကို သုတ်သင်စဉ်၊ [[အသီးနာ]] ရှေ့တွင် ကောလ်ကစ်နဂါးသည် [[ဂျေးဆန်]]ကို ပြန်အန်ထုတ်စဉ်၊ မိခင်ဖြစ်သူ မိုင်ယာနှင့်အတူရှိသော [[ဟားမီးဇ်]]၊ ထရိုဂျန်မြင်း၊ ဆေးရန် (မိန်းမတပိုင်းငှက်တပိုင်း) သတ္တဝါများနေသောကျွန်းမှ [[အောဒစ်ဆီးယပ်စ်]]၏ သင်္ဘောဖြတ်ကျော်စဉ်။
}}
{{ဂရိဒဏ္ဍာရီ}}
'''ဂရိဒဏ္ဍာရီ''' ({{lang-en|'''Greek mythology'''}}) သည် ရှေးခေတ်ဂရိလူမျိုးများ မူလအနေဖြင့် ပြောဆိုခဲ့ကြသော [[ဒဏ္ဍာရီ]] အစုအဝေးတစ်ခုဖြစ်၍ ရှေးဂရိရိုးရာပုံပြင်ဇာတ်လမ်း အမျိုးအစားတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ ဤဇာတ်လမ်းပုံပြင်များတွင် ကမ္ဘာလောက၏ မူလအစနှင့် သဘောသဘာဝ၊ နတ်ဘုရားများ၊ သူရဲကောင်းများ၊ ဒဏ္ဍာရီလာသတ္တဝါများ စသည်တို့၏ ဘဝနှင့် ဆောင်ရွက်မှုများ၊ ရှေးခေတ်ဂရိလူမျိုးတို့၏ ကိုယ်ပိုင်ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုနှင့် ရိုးရာဓလေ့ကျင့်ထုံးတို့၏ မူလဇာစ်မြစ်များနှင့် အရေးပါမှုတို့ ပါဝင်ကြသည်။ ရှေးဂရိလူမျိုးတို့၏ ဘာသာရေး၊ နိုင်ငံရေး အလေ့အထများနှင့် ၎င်းတို့၏ လူမှုယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာများကို မီးမောင်းထိုး ဖော်ပြရန်နှင့် ဒဏ္ဍာရီဖြစ်ပေါ်လာခြင်း (ပုံပြင်များစွာမှ ကိုယ်တိုင် ဒဏ္ဍာရီဖန်တီးခြင်း/ဖြစ်ပေါ်သွားခြင်း) သဘောသဘာဝကို နားလည်ရန်အလို့ငှာ ခေတ်သစ်ပညာရှင်များက ဒဏ္ဍာရီများကို လေ့လာကြသည်။<ref name="Helios">{{cite encyclopedia|title=Volume: Hellas, Article: Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}</ref>
၁၈ ရာစု ဘီစီ (ဘီစီ ၁၈၀၀) မှ ဖြစ်နိုင်ခြေအများဆုံးမှာ [[မိုက်ဆီးနီးယန် ဂရိ|မိုက်ဆီးနီးယန်လူမျိုး]] နှင့် [[မစ်နိုးယန် ယဉ်ကျေးမှု|မစ်နိုးယန်လူမျိုး]] သီဆိုသူများ၏ နှုတ်တက် ကဗျာလင်္ကာရွတ်ဆိုမှု ဓလေ့များမှ မူလအရင်းခံသဘောအားဖြင့် ပြန့်ပွားလာခဲ့ကာ<ref>{{cite web|last1=Cartwirght|first1=Mark|title=Greek Mythology|url=https://www.ancient.eu/Greek_Mythology/|website=Ancient History Encyclopedia|accessdate=26 March 2018}}</ref> အဆုံးသတ်၌ ထရိုဂျန်စစ်ပွဲနှင့် စစ်ကြီးအပြီးခေတ်က သူရဲကောင်းများနှင့် ပတ်သက်သော ဒဏ္ဍာရီများသည် [[ဟိုးမား]]၏ ကဗျာလင်္ကာရှည်များဖြစ်သော အစ်လိယဒ် နှင့် အော့ဒဆီ (ဂရိ - အိုဒိဆီယား)တို့၏ နှုတ်မှုရေးရာ လက်ဆင့်ကမ်းသည့် အလေ့အထတို့၏ အစိတ်အပိုင်းများဖြစ်လာခဲ့ကြသည်။ ဟိုးမားခေတ်နီးပါးကာလက ကဗျာဆရာ [[ဟီးဆီးယဒ်]]၏ သီယိုဂန်နီ (ဂရိ - သီယိုဂေါနီးယား) နှင့် 'အလုပ်များနှင့် နေ့ရက်များ' စသည့် ကဗျာကြီးနှစ်ပုဒ်တွင်လည်း ကမ္ဘာဦးကာလအကြောင်းတရားများ၊ တန်ခိုးစွမ်းအားရှိသူ မင်းလုပ်အုပ်စိုးသူများ၊ လူသားခေတ်၊ လူတို့၏ ပူဆွေးသောကဗျာပါဒများ၏ မူလအကြောင်းခံများနှင့် ယဇ်ပူဇော်ခြင်းဆိုင်ရာ ကျင့်ထုံးများ၏ ဇာစ်မြစ်များ ပါဝင်သည်။ ဟိုးမားဓမ္မတေးသီချင်းများ၊ ကဗျာလင်္ကာပေါင်းစုမှ ကဗျာရှည်များ၏ အစိတ်အပိုင်းများ၊ စကားပြောပုံစံရှိ ကဗျာများ၊ ဘီစီငါးရာစုခန့်က အလွမ်း အသောများ ရေးသောဇာတ်ဆရာများ လက်ရာများ၊ [[ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ်]]က ပညာရှင်များနှင့် ကဗျာဆရာများရေးဖွဲ့သော လက်ရာများ၊ [[ရောမအင်ပါယာ]]ခေတ်က ပလူးတာ့ခ် နှင့် ပေါ်ဆန်းနိယာစ် ကဲ့သို့သော စာရေးဆရာများ၏ စာပေများ စသည်တို့တွင် ဒဏ္ဍာရီများကို မပျောက်မပျက်စေရန် ထိန်းသိမ်းထားရှိခဲ့ကြသည်။
ရှေးခေတ်ဂရိစာပေတွင် မပျောက်မပျက် ကျန်ရစ်သော ဤဇာတ်လမ်းများအပြင် နတ်ဘုရားများ၊ သူရဲကောင်းများကို ရုပ်ပုံဖော်ပြမှုများနှင့် ဒဏ္ဍာရီလာဇာတ်ခန်းများကို ရှေးခေတ်မြေအိုးပန်းချီများ၊ ပူဇော်သကာရဆိုင်ရာ တင်လှူပူဇော်သော ပစ္စည်းများနှင့် အခြားများစွာသော အနုပညာလက်ရာပစ္စည်းများတွင် ထင်ထင်ရှားရှား ဖော်ပြထားကြ၏။ ရှစ်ရာစု ဘီစီ (ဘီစီ ၈၀၀)က အိုးများပေါ်ရှိ မျဉ်ဖြောင့်၊ မျဉ်းကွေးကဲ့သို့သော ပုံစံများသည် ထရိုဂျန်စစ်ပွဲကာလတစ်ခုလုံးမှ ဇာတ်အခန်းများကို သရုပ်ဖော်ထားသည့်အပြင် ဟဲရာကလီးဇ်၏ စွန့်စားခန်းများကိုလည်း ဖော်ပြမှုန်းချယ်ထားသည်။ ထို့နောက်ပေါ်ပေါက်လာသော ရှေးဟောင်းဂရိခေတ်၊ ဂန္ထဝင်ဂရိခေတ်၊ ဟဲလင်နစ်စတစ်ဂရိခေတ်များ၌ ကဗျာဆရာ ဟိုးမားရေးဖွဲ့သော ဒဏ္ဍာရီလာ ပြကွက်နှင့် အခြားပြကွက်များ ပေါ်ပေါက်လာကြကာ ထိုစဉ် ရှိနေပြီးဖြစ်သော စာပေဆိုင်ရာ ထင်ရှားမှုများကို အားဖြည့်ကူညီရာရောက်ခဲ့သည်။<ref name="Br">{{cite encyclopedia|title=Greek Mythology|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|date=2002|url=https://www.britannica.com/topic/Greek-mythology/|origyear=1998|first=A. W. H.|last=Adkins|first2=John R. T.|last2=Pollard|access-date=13 September 2020|archive-date=29 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200929213817/https://www.britannica.com/topic/Greek-mythology|url-status=dead}}<br /></ref>
အနောက်တိုင်း လူမှုအဖွဲ့အစည်း၏ စာပေ၊ အနုပညာ၊ ယဉ်ကျေးမှုများအပေါ် ကြီးကြီးမားမား ဩဇာညောင်းခဲ့သည့်အပြင် အနောက်တိုင်း၏ (ယဉ်ကျေးမှု၊ သမိုင်း.. ) အမွေအနှစ် နှင့် ဘာသာစကားတို့၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ရပ်လည်း ဖြစ်လျက် ရှိသည်။ ခေတ်အဆက်ဆက်မှ ယနေ့ထိတိုင် ကဗျာဆရာများနှင့် ပန်းချီဆရာများသည် ဂရိဒဏ္ဍာရီမှ စေ့ဆော်မှုများ ရရှိခဲ့ကြကာ ဤအကြောင်းအရာထုထည်ကြီးတွင် ခေတ်သစ်သဘော အရေးပါအရာရောက်ခြင်းနှင့် ဆီလျော်လိုက်ဖက်မှုရှိခြင်းတို့ကိုလည်း ရှာဖွေဖော်ထုတ်ခဲ့ကြသည်။<ref>Foley, John Miles (1999). "Homeric and South Slavic Epic". ''Homer's Traditional Art''. [[Penn State University Press|Penn State Press]]. {{ISBN|978-0-271-01870-6}}.</ref>{{Rp|43}}
[[File:Achilles Penthesileia BM B209.jpg|thumb|အာခိလိဇ်နှင့် ပန်သေးစစ်လီယာ၊ Exekias ၏ လက်ရာ (ဘီစီ - ၅၄၀ ဝန်းကျင်ခန့်) ဗြိတိသျှပြတိုက်၊ လန်ဒန်မြို့။]]
==ရင်းမြစ်များ==
ဂရိဒဏ္ဍာရီကို အခြေခံအားဖြင့် ဂရိစာပေနှင့် ဘီစီ ၉၀၀ ခန့်က ဂျီဩမေထရီခေတ် (အိုးများတွင် ဂျီဩမေထရီပုံစံများ ရေးဆွဲသောခေတ်) မှသည် ဘီစီ ၈၀၀ နောက်ပိုင်းကာလများထိ သက်တမ်းရှိသော အမြင်ပုံဖော် တင်ဆက်ခြင်း/ချယ်မှုန်းခြင်းများမှ သိရှိကြသည်။<ref name="Graf200">Graf, Fritz. 2009 [1993]. ''Greek Mythology: An Introduction'', translated by T. Marier. Baltimore: [[Johns Hopkins University Press]]. {{ISBN|9780801846571}}.</ref>{{Rp|200}} အမှန်ဆိုရလျှင် စာပေနှင့် ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာရင်းမြစ်များ ပေါင်းစပ်သွားကြပြီး ရံဖန်ရံခါ၌ အချင်းချင်း အပြန်အလှန် အထောက်အပံ့ပေးကြသော်လည်း ရံခါ၌ အပြန်အလှန် ဆန့်ကျင်သည့် အနေအထားမျိုးလည်း ရှိကြသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ များစွာသောဖြစ်ရပ်များတွင် အချက်လက်ဆိုင်ရာ ဤအစုအဝေးကြီး တည်ရှိမှုသည် ဂရိဒဏ္ဍာရီ၏ အခြေခံအခြင်းအရာများတွင် အချက်လက်ဆိုင်ရာနှင့် သမိုင်းဆိုင်ရာ အရင်းခံများ ခိုင်ခိုင်မာမာရှိနေသည်ဟု ကောင်းစွာရည်ညွှန်းဖော်ပြလျက် ရှိသည်။<ref>Alms, Anthony. 2007. ''Theology, Trauerspiel, and the Conceptual Foundations of Early German Opera''. [[City University of New York]].</ref>
===စာပေရင်းမြစ်များ===
ဂရိစာပေ အမျိုးအစားနီးပါးတိုင်းတွင် အရေးကြီးသော ကဏ္ဍတစ်ရပ်မှာ ဒဏ္ဍာရီလာ ဇာတ်လမ်းများဖြစ်၏။ သို့သော် ရှေးဟောင်းဂရိခေတ်မှ ရှင်သန်ကျန်ခဲ့သော တစ်ခုတည်းသော ယေဘုယျသဘော ဒဏ္ဍာရီဖော်ပြချက် လက်စွဲစာအုပ်သည် ဆူဒို-အပေါလိုဒိုးရပ်စ်၏ စာအုပ်များ ဖြစ်သည်။{{efn|ယခင်က အေသင်မြို့မှ အပေါလိုဒိုးရပ်စ်ရေးသည်ဟု ယူဆခဲ့သော်လည်း ယခုအခါ ထိုယူဆချက်မှာ အမှားအယွင်းဖြစ်နေသောကြောင့် ရှေ့တွင် ဆူဒို - Pseudo ဟု ထည့်သွင်းခဲ့ကြသည်။}} ဤစာပေလက်ရာသည် ကဗျာဆရာများ၏ ရှေ့နောက်မညီ ကွဲလွဲနေသောဇာတ်လမ်းများကို စေ့စပ်ပြေလည်ရန် အထောက်အကူပြု၍ ရိုးရာ ဂရိဒဏ္ဍာရီနှင့် သူရဲကောင်းရာဇဝင်များ၏ ခမ်းနားကောင်းမွန်သည့် အကျဉ်းချုပ်ကို ဖော်ပြထားသည်။ <ref name="Hard1">Hard, Robin (2003). "Sources of Greek Myth". ''The Routledge Handbook of Greek Mythology'': ''based on H. J. Rose's "A Handbook of Greek mythology''". London: Routledge. {{ISBN|978-0-415-18636-0}}.</ref>{{Rp|1}} အေသင်မှ အပေါလိုဒိုးရပ်စ်သည် ဘီစီ ၁၈၀ ခန့်မှ ဘီစီ ၁၂၅ ဝန်းကျင်ခန့်အထိ နေထိုင်သွားကာ ဒဏ္ဍာရီ၊ ရာဇဝင်ဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာများကို ရေးသားခဲ့၏။ ၎င်း၏ အရေးအသားများသည် (ဒဏ္ဍာရီ)စာစုစာဝေး၏ အခြေခံဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော်လည်း ယင်းစာစုများ၌ အပေါလို သေဆုံးပြီးနောက် ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော အကြောင်းအရာများကိုလည်း ဖော်ပြထားသောကြောင့် ဆူဒို-အပေါလိုဒိုးရပ်စ် (Pseudo-Apollodorus; တိုက်ရိုက် : အပေါလိုဒိုးရပ်စ် အစစ်မဟုတ်၊ အတုသာဖြစ်သည်။) ဟူ၍ အမည်တွင်သည်။
[[File:Prometheus by Gustave Moreau.jpg|thumb|upright|ဂီးစတပ်ဗ် မိုးရို၏ လက်ရာဖြစ်သော [[ပရာမီးသီးယပ်စ်]] (၁၈၆၈)၊ ပရာမီးသီးယပ်စ် ဒဏ္ဍာရီကို ပထမဆုံး သက်သေပြုသူမှာ [[ဟီးဆီးယဒ်]]ဖြစ်၍ နောင်တွင် ပြဇာတ်တွဲ သုံးပုဒ်ကို ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော ရေးဖွဲ့သူမှာ အီးစကီးလပ်စ်ဖြစ်ကာ ထိုသုံးပုဒ်မှာ ပရာမီးသီးယပ်စ်ကို ချည်နှောင်ခြင်း၊ ချည်နှောင်ခြင်းမှ လွတ်ကင်စေခြင်းနှင့် မီးဆောင်ကျဉ်လာသူ ပရာမီးသီးယပ်စ် တို့ဖြစ်၏။]]
အစောဆုံးစာပေရင်းမြစ်များအနက် [[ဟိုးမား]]၏ အိလိယဒ် နှင့် [[အောဒဆီ]] (သို့) ဩဒဆီ (သူရဲကောင်းများအကြောင်းဖွဲ့နွဲ့) ကဗျာရှည်ကြီးနှစ်ပုဒ်မှာ ထင်ရှားလှသည်။ အခြားသော ကဗျာဆရာများသည်လည်း ဤကဗျာရှည်လောကကို ပို၍ပြည့်စုံစေရန် ကဗျာလင်္ကာများ ရေးသာခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း နောက်ပိုင်းမှပေါ်ပေါ်ပေါက်၍ သေးငယ်သော ကဗျာများမှာ ယခုဆိုလျှင် ပျောက်ကွယ်ကုန်ပြီဖြစ်သည်။ 'ဟိုးမားဓမ္မသီချင်းများ' (Homeric Hymns) ဟူသော ရိုးရာဆန်စွာ ပေးထားသည့် အမည်သည် ကဗျာဆရာ ဟိုးမားနှင့်တိုက်ရိုက်ပတ်သတ်ခြင်းမရှိပေ။ သက်တမ်းအရင့်ဆုံးမှာ ''စကားပြောစာသား ကဗျာခေတ်'' (Lyric age) အစောပိုင်းကာလမှ သံပြိုင်ဓမ္မတေးများဖြစ်ကြသည်။<ref name="Miles7">Miles, Geoffrey (1999). "The Myth-kitty" in ''Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology''. Chicago: [[University of Illinois Press]]. {{ISBN|978-0-415-14754-5}}.</ref>{{Rp|7}} [[ဟီးဆီးယဒ်]] ကို ဟိုးမား၏ ဖြစ်တန်ဖွယ်ရှိသော ခေတ်ပြိုင်ကဗျာဆရာဟုသတ်မှတ်ထားပြီး ဟီးဆီးယဒ်သည် သီယိုဂန်နီ (Theogony - နတ်ဘုရားတို့၏ မူလအစ၊ မျိုးရိုးဆင်းပုံ) စာပေလက်ရာကိုရေးထုတ်ခဲ့သည်။ ယင်းစာပေက အစောဆုံးဂရိဒဏ္ဍာရီများအကြောင်း အပြည့်အစုံဖော်ပြထားရာ ကမ္ဘာလောက ဖန်တီးခြင်း၊ နတ်ဘုရားတို့၏ မူလဇာစ်မြစ်၊ [[တိုက်တန်များ]]၊ ဘီလူးသတ္တဝါကြီးများ (Giants) နှင့် ပြည့်စုံကောင်းမွန်သော မျိုးရိုးစာရင်း၊ ရိုးရာပုံပြင်များ၊ ရောဂါဇာစ်မြစ်ဆိုင်ရာ ဒဏ္ဍာရီများကို ဖော်ပြပါရှိသည်။ ဟီးဆီးယဒ်၏ ''အလုပ်များနှင့် နေ့ရက်များ'' ကဗျာသည် လယ်ယာလုပ်ငန်းဘဝ ပညာပေးကဗျာတစ်ပုဒ်ဖြစ်ပြီး ပရာမီးသီးယပ်စ်၊ ပန်ဒိုရာ နှင့် ခေတ်ငါးခေတ် တို့၏ ဒဏ္ဍာရီများပါဝင်သည်။ ကဗျာဆရာက အန္တရာယ်ရှိသောကမ္ဘာ၊ ပို၍ အန္တရာယ်ရှိသည်မှာ နတ်ဘုရားများဆောင်ကျဉ်းသော/ဖြစ်စေသော ကြောက်စရာကမ္ဘာတွင် အောင်အောင်မြင်မြင် လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ရန် အကောင်းဆုံးနည်းကို ယင်းကဗျာ၌ ဖော်ပြ အချက်လက်ပေးထားလေသည်။<ref name="Br" />
စကားပြောစာသားပုံစံရှိ ကဗျာများရေးသော ဆရာတို့သည် ဒဏ္ဍာရီများမှ ၎င်းတို့၏ အကြောင်းအရာများကို များသောအားဖြင့် ယူငင်ရေးသားကြသော်လည်း ကဗျာပုံစံ ရေးသားတင်ပြဆက်ဆံပုံမှာ ဇာတ်လမ်းအသွားနည်းလာကာ ဝင်္ကဝုတ္တိခေါ် သွယ်ဝိုက်သည့်ပုံစံဖြင့်ရေးသားသောပုံစံ တဖြည်းဖြည်းခြင်း ဖြစ်သွားသည်။ ဂရိလူမျိုး ထိုသို့သောကဗျာရေးသောသူများ၌ ပင်ဒါ၊ ဘက်ခစ်လစ်ဒီးဇ်၊ ဆိုင်မွန်နစ်ဒီးဇ်တို့ပါဝင်၍ ကျေးလက်ဖွဲ့ ကဗျာဆရာများတွင် သီးယော့ခရစ်တပ်စ် နှင့် ဘိုင်းယွန် တို့ဖြစ်ကြကာ ၎င်းတို့သည် သီးသန့် ဒဏ္ဍာရီဆိုင်ရာ အဖြစ်အပျက်များကို ဆက်စပ်ဖော်ပြခဲ့ကြသည်။<ref name="Klatt-Brazouskixii">Klatt, Mary J., and Antoinette Brazouski. 1994. "Preface" in ''Children's Books on Ancient Greek and Roman Mythology: An Annotated Bibliography''. [[Greenwood Press]]. {{ISBN|978-0-313-28973-6}}.</ref>{{Rp|xii}} ထို့အပြင် ဒဏ္ဍာရီသည် ဂန္ထဝင်အေသင်ဇာတ်များအတွက် အရေးကြီးဆုံးလည်း ဖြစ်ပေသည်။ အလွမ်းဖွဲ့ ပြဇာတ်ဆရာ [[အက်စကိလပ်|အီးစကစ်လပ်စ်]]၊ [[ဆောဖကလီ|ဆော့ဖာကလီးဇ်]]၊ [[ယူရစ်ပီးဒီး|ယူရစ်ပစ်ဒီးဇ်]] တို့သည် ထိရိုဂျန်စစ်ပွဲနှင့် သူရဲကောင်းခေတ်၏ ဒဏ္ဍာရီများမှ ၎င်းတို့၏ ဇာတ်လမ်းများကို ယူငင်ရေးသားကြသည်။ ကြီးကျယ်သော အလွမ်းအဆွေးဇာတ်လမ်းများမှာ နမူနာအားဖြင့် 'အဲဂါမန်းနန်နှင့် သူ၏ကလေးများ'၊ 'အီးဒစ်ပါ့စ်'၊ 'ဂျေးဆန်'၊ 'မစ်ဒီးယာ' ဇာတ်လမ်းများဖြစ်ကာ ဖော်ပြပါ ပြဇာတ်ဆရာများသည် ဤအလွမ်းဇာတ်များတွင် ၎င်းတို့၏ ဂန္ထဝင်ပုံစံ(ရေးဖွဲ့မှု) ကို အသုံးချကြသည်။ အသောဖွဲ့ပြဇာတ်ဆရာ အာရစ်တောဖာနီးဇ်ကလည်း ၎င်း၏ ပြဇာတ်နှစ်ပုဒ် 'ငှက်များ' နှင့် 'ဖားများ' တွင် ဒဏ္ဍာရီကို အသုံးပြု ရေးဖွဲ့ခဲ့သည်။<ref name="Miles7" />{{Rp|8}}
သမိုင်းပညာရှင်များ ဖြစ်သည့် [[ဟစ်ရောဒတပ်စ်]] နှင့် ဒိုင်ယာဒေါရပ်စ် စစ်ကယူးလပ်စ်၊ ပထဝီဝင်ပညာရှင်များဖြစ်သော ပေါဆေးနီးယပ်စ် နှင့် စထရေးဘို တို့သည် ဂရိကမ္ဘာအနှံ့ ခရီးသွားလာခဲ့၍ ကြားဖူးသမျှ ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကို မှတ်သားခဲ့ကြကာ များမြောင်လှသော ဒေသဆိုင်ရာ ဒဏ္ဍာရီ၊ ရာဇဝင်များ၊ အများအားဖြင့် အများသူငါမသိသလောက်ဖြစ်သော ပုံစံကွဲဇာတ်လမ်းမူများကို ထောက်ပံ့ဖြည့်စွက်ခဲ့ကြ၏။<ref name="Klatt-Brazouskixii" />{{Rp|xii}} အထူးသဖြင့် ဟစ်ရောဒတပ်စ်သည် ၎င်းကြုံတွေ့ခဲ့သော ရိုးရာအယူအဆအမျိုးမျိုးကို ရှာဖွေခဲ့ကာ အရှေ့အရပ် (တရုတ်၊ အိန္ဒိယ.. ) နှင့် ဂရိတို့ကြား အချင်းချင်းဆန့်ကျင်ဘက်အခြေအနေများ၌ သမိုင်းဆိုင်ရာ၊ ဒဏ္ဍာရီဆိုင်ရာ ဇာစ်မြစ်များကို ရှာတွေ့ခဲ့သည်။<ref>Cartledge, Paul A. 2004. ''The Spartans'' (translated in Greek). Livanis. {{ISBN|978-960-14-0843-9}}.</ref>{{Rp|60}}<ref>Cartledge, Paul A. 2002. "Inventing the Past: History v. Myth" in ''The Greeks''. New York: [[Oxford University Press]]. {{ISBN|978-0-19-280388-7}}.</ref>{{Rp|22}} ထပ်မံ၍ ၎င်းသည် ကွဲပြားနေသော ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အယူအဆများကို ရောနှောရန်နှင့် ယင်းတို့၏ မူလဇာစ်မြစ်များကို စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။
ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ်နှင့် ရောမခေတ်တို့မှ ကဗျာလင်္ကာများကို ဘာသာရေးယုံကြည်မှု ဆောင်ရွက်ခြင်းများထက် စာပေပုံစံတစ်ခုအနေဖြင့်သာ အခြေခံအားဖြင့် စပ်ဆိုခဲ့ကြသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ထိုကဗျာလင်္ကာများ၌ အရေးကြီးသော အသေးစိတ်အကြောင်းအရာများပါဝင်ခဲ့သည်။ ထိုကဗျာလင်္ကာများသာမရှိခဲ့ပါက ထိုအရေးပါသောအချက်များလည်း ယခုဆိုလျှင် ပျောက်ဆုံးနေလောက်ပြီဖြစ်နိုင်သည်။ ဤကဏ္ဍတွင် အောက်ဖော်ပြပါ စာပေပညာရှင်များ၏ လက်ရာများပါဝင်သည်။
#ရောမကဗျာဆရာများ : အိုဗစ်၊ စတေးရှပ်စ်၊ ဗလဲရီးရပ်စ် ဖလာကပ်စ်၊ ဆက်နစ်ကာ၊ ဆားဗိယပ်စ်၏ မှတ်ချက်ရေးတင်ပြမှုနှင့်အတူ ဗားဂျစ်လ် တို့ဖြစ်သည်။
#ဂရိရှေးဟောင်း နှောင်းခေတ်မှ ကဗျာဆရာများ : နောနပ်စ်၊ အန်တိုနီးယပ်စ် လစ်ဘရာလစ်၊ ကွင်းတပ်စ် စမီးနာရာ့ရှ် တို့ဖြစ်သည်။
#ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ်မှ ကဗျာဆရာများ : ရိုးဒ်ကျွန်းမှ အပေါလိုနီးယပ်စ်၊ ကာလီမာ့ကပ်စ်၊ ဆူဒို-အက်ရာတော့စ်သနီးဇ် နှင့် ပါသီးနီးယပ်စ် တို့ဖြစ်သည်။
ထိုခေတ်ကာလများမှ ဒဏ္ဍာရီကို ကိုးကား၍ ရေးဖွဲ့ကြသော စကားပြေ စာရေးဆရာများမှာ အာဖျူလိယပ်စ်၊ ပစ်ထရိုနီးယပ်စ်၊ လိုလီယာနပ်စ်၊ အမ်မာစာမြို့မှ ဟီးလိယဒေါရပ်စ် တို့ဖြစ်ကြသည်။ အခြားအရေးပါသော ကဗျာမဟုတ်သည့် ရင်းမြစ်များမှာ ရောမစာရေးဆရာ ကလောင်အမည်အားဖြင့် ဆူဒို-ဟစ်ဂျိုင်းနပ်စ်၏ ''Fabulae'' and ''Astronomica''၊ ဖီလော့စထရပ်တို့စ်မှ စာရေးဆရာနှစ်ဦး တို့၏ ''Imagines '' အမည်တွင်သည့် စာအုပ်တွဲများ၊ ကာလီစထရပ်စ်၏ ''Descriptions'' စာအုပ် တို့ဖြစ်ကြသည်။
နောက်ဆုံးအနေဖြင့် [[ဘိုင်ဇန်တိုင်း အင်ပါယာ|ဘိုင်ဇန်တိုင်း]]ခေတ်မှ ဂရိစာရေးဆရာများသည် ယခုပျောက်ဆုံးသွားပြီဖြစ်သော ဂရိစာပေလက်ရာများမှ ယူငင်၍ အရေးပါသော ဒဏ္ဍာရီဆိုင်ရာ အသေးစိတ်များကို ရေးဖွဲ့၍ အထောက်အပံ့ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ထိုသို့ ဒဏ္ဍာရီကို ထိန်းသိမ်းခဲ့သူများ၌ အာနောဘီးယပ်စ်၊ ဟပ်ဆီးခီးယပ်စ် (ဆီးခီးယော့ရှ်) ဆူးဒစွယ်စုံကျမ်းရေးသူ စာရေးဆရာ ဂျွန် ဇက်ဇိ နှင့် အယ်စတသီးယပ်စ် တို့ပါဝင်ကြသည်။ ယင်းစာရေးဆရာများသည် ဒဏ္ဍာရီကို ခရစ်ယာန်ဘာသာ ကိုယ်ကျင့်တရားပိုင်းရှုထောင့်မှနေ၍ စီမံကိုင်တွယ် ရေးသားကြသည်။ <ref>[http://www.theoi.com/Titan/Pasiphae.html Pasiphae], Encyclopedia: Greek Gods, Spirits, Monsters</ref>
===ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ ရင်းမြစ်များ===
[[File:RomanVirgilFolio014rVergilPortrait.jpg|thumb|ရောမကဗျာဆရာ [[ဗာဂျီ|ဗားဂျစ်လ်]]၊ ဗားဂျစ်လ် ရိုမန်နပ်စ် (Vergilius Romanus) ဟုခေါ်သော ငါးရာစုခေတ် လက်ရေးမူတွင် သရုပ်ဖော်ထားသောပုံ၊ ကဗျာဆရာသည် ဂရိဒဏ္ဍာရီ အသေးစိတ်ကို ၎င်း၏ စာပေရေးသားမှုများစွာ၌ ထိန်းသိမ်းခဲ့သူ တစ်ဦးဖြစ်သည်။]]
ဂျာမန် အပျော်တမ်း ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရပ် လိုက်စားသူ ဟိုင်းနရစ် ရှလိမန်သည် [[မိုက်ဆီးနီးယန် ဂရိ|မိုက်ဆီးနီးယန် ယဉ်ကျေးမှု]] ကို ၁၉ ရာစုတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှ ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင် အာသာ အဲဗန်ဇ်က [[မစ်နိုးယန် ယဉ်ကျေးမှု]]ကို ခရီးတီးဒေသတွင် ၂၀ ရာစု၌ တွေ့ရှိခဲ့ကြရာ ယင်းသို့ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုများက ဟိုးမား၏ ကဗျာရှည်များအကြောင်း ထိုစဉ်က များစွာသော မေးခွန်းပုဒ်စာများကို ရှင်းလင်းပြသရန် အကူအညီဖြစ်စေခဲ့ကာ နတ်ဘုရားများ၊ သူရဲကောင်းများနှင့်ပတ်သတ်သော ဒဏ္ဍာရီဆိုင်ရာ အသေးစိတ် အချက်အလက်များစွာအတွက် ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ သက်သေသာဓကများကိုလည်း ထောက်ပံ့ပေးနိုင်ခဲ့လေသည်။ မိုက်ဆီးနီးယန်နှင့် မစ်နိုးယန်နေရာများ၌ရှိသော ဒဏ္ဍာရီနှင့် ရိုးရာဘာသာဓလေ့များအကြောင်း သက်သေအထောက်အထားများသည် လုံးဝဥဿုံအရေးပါသည်။ ကံမကောင်းသည်မှာ (ခရီးတီးဒေသနှင့် ဂရိပြည်မတွင် တွေ့ခဲ့ရသော) လီနီယာ ဘီ (Linear B) ဟုအမည်ပေးထားသော အက္ခရာ (စာအရေးအသား) ကို အဓိကအားဖြင့် စာရင်း၊ စစ်တမ်း များ၌သာ အဓိကသုံးစွဲ၍ နတ်ဘုရားများ၊ သူရဲကောင်းများ၏ အချို့သော အမည်များကို အစမ်းသဘော မပြတ်မသားဖြင့်သာ ရေးမှတ်ခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။<ref name="Br" />
ဂြီဩမေထရီ ပုံစံများကို ရှစ်ရာစုခန့်က အိုးများ၌ ရေးသားဆွဲခဲ့ကြကာ အကြောင်းအရာများမှာ ထရိုဂျန်စစ်ပွဲမှ ပြကွက်များနှင့် ဟဲရာကလီးဇ်၏ စွန့်စားခန်းများ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Br" /> ဤသို့ ဒဏ္ဍာရီများကို အမြင်ပိုင်းသရုပ်ဖော်ပြခြင်းသည် အကြောင်းတရားနှစ်ခုအတွက် အရေးကြီးသည်။ ပထမအကြောင်းမှာ များပြားသော ဂရိဒဏ္ဍာရီများကို စာပေဆိုင်ရာရင်းမြစ်များထက် မြေအိုးပေါ်သရုပ်ဖော်ထားရှိခြင်းသည် ပို၍စောသည်ဟု သက်သေခံနိုင်သည်။ ဥပမာ : ဟဲရာခလီးဇ် (ဟာကျူလီ) ၏ ခက်ခဲကြမ်းတမ်း စွန့်စားခန်း (၁၂) မျိုးတွင် ဆားဘရပ်စ် စွန့်စားခန်းတစ်ခုသာ ခေတ်ပြိုင်စာပေများတွင် တွေ့ရသည်။<ref name="HomerIliad366-369">Homer, ''Iliad'', 8. An epic poem about the Battle of Troy. [https://archive.today/20120526194909/http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin//ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0134&layout=&loc=8.366 366–369]</ref> ဒုတိယအနေဖြင့် ရံခါ၌ အမြင်ပိုင်းသရုပ်ဖော် ရင်းမြစ်များသည် လက်ရှိရှိနေသော စာပေရင်းမြစ်များတွင် မတွေ့ရသော ဒဏ္ဍာရီ (သို့) ဒဏ္ဍာရီပြကွက်များကို သရုပ်ဖော်ယူဆောင်ပေးသည်။ အချို့သောအနေအထားများတွင် ဂြီဩမေထရီပန်းချီဖြင့် ရေးဆွဲခဲ့သော ဒဏ္ဍာရီကို ပထမဆုံးလူများသိစေရန် တင်ဆက်ဖော်ပြမှုသည် ရှေးကျသော ကဗျာလင်္ကာများ၌ ဖော်ပြမှုန်းချယ်တင်ဆက်မှုထက် ရာစုနှစ်အချို့ စောလေသည်။<ref name="Graf200" /> ရှေးဟောင်းခေတ် (ဘီစီ ၇၅၀-၅၀၀ ဝန်းကျင်)၊ ဂန္ထဝင်ခေတ် (ဘီစီ ၄၈၀-၃၂၃ ဝန်းကျင်)၊ ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ် (ဘီစီ ၃၂၃ -၁၄၆ ဝန်းကျင်) ကာလများတွင် ဟိုးမားနှင့် အခြားများစွာသော ဒဏ္ဍာရီလာ ပြကွက် အခန်းများ ပေါ်ပေါက်လာကြ၍ ထိုစဉ်က ရှိနှင့်ပြီးသော စာပေဆိုင်ရာ သက်သေသာဓကများကို ထောက်ပံ့ဖြည့်စွက်နိုင်ခဲ့လေသည်။<ref name="Br" />
==ဒဏ္ဍာရီသမိုင်း ဆန်းစစ်ခြင်း==
[[File:Phaedra-Color.jpg|thumb|ဖေးဒရာသည် သူမ၏ သူနာပြုစောင့်ရှောက်သူနှင့် ရှိစဉ်။ ပွန်ပေယီမြို့မှ နံရံဆေးရေးပန်းချီ (ဘီစီ ၆၀-၂၀ ဝန်းကျင်ခန့်]]
ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် ဂရိလူမျိုးတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု ဆင့်ကဲတိုးတက်ပြောင်းလဲလာခြင်းများကို လိုက်လျောညီထွေ နေရာပေးနိုင်ရန် အချိန်နှင့်အမျှ ပြောင်းလဲလေ့ရှိသည်။ ယဉ်ကျေးမှုနှင့်ပတ်သက်၍ ပွင့်လင်းမြင်သာစွာဖြင့်သော်လည်းကောင်း ဖော်ပြထားခြင်းမရှိသော်လည်း အလိုအလျောက် လူများလက်ခံသည့်ပုံစံဖြင့်သော်လည်းကောင်း ဒဏ္ဍာရီသည် ထိုပြောင်းလဲမှုများ၏ ရည်ညွှန်းချက်တစ်ခုပင်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့တိုးတက်ပြောင်းလဲလာမှုအဆုံး၌ အများအားဖြင့် တွေ့ရှိရသည့်အတိုင်း ရှင်သန်လျက် ရှိသော ဂရိဒဏ္ဍာရီ စာပေပုံစံများတွင် ဒဏ္ဍာရီသည် ပင်ကိုယ်အားဖြင့် နိုင်ငံရေးနှင့် သက်ဆိုင်ပါသည်ဟု ဂစ်လ်ဘာ့ ကာ့သ်ဘာ့ဆန် (၁၉၇၅) က ဆိုသည်။<ref group="lower-roman">Cuthbertson (1975) selects a wider range of epic, from [[Gilgamesh]] to Voltaire's ''[[Henriade]]'', but his central theme—that myths encode mechanisms of cultural dynamics structure community by the creation of moral consensus—is a familiar mainstream view that applies to Greek myth.</ref><ref>Cuthbertson, Gilbert (1975) ''Political Myth and Epic.'' Ann Arbor: [[Michigan State University Press]].</ref>
ဘောလ်ကန်ကျွန်းဆွယ်ပိုင်းတွင် အစောပိုင်းနေထိုင်သူများသည် သဘာဝတရား၏ အခြင်းအရာတိုင်းတွင် သတ်မှတ်ထားသော နတ်ဒေဝါများကို လက်ခံယုံကြည်သူများဖြစ်ပြီး စိုက်ပျိုးရေးလုပ်ကိုင်သူများဖြစ်ကြသည်။ ဤသို့ဖြင့် မရေရာမသဲကွဲသော (ရုပ်ခန္ဓာမရှိသော) နတ်များသည် လူ့အသွင်ဆောင်ကြပြီး ဒေသဆိုင်ရာ ဒဏ္ဍာရီများထဲသို့ နတ်ဘုရားများ အသွင်ဖြင့် ရောက်ရှိလာခဲ့ကြသည်။<ref name="Johnson17">Albala, Ken G, Claudia Durst Johnson, and Vernon E. Johnson. 2000. ''[[iarchive:bulfinchsgreekro00bulf|Understanding the Odyssey]]''. [[Courier Dover Publications]]. {{ISBN|978-0-486-41107-1}}.</ref>{{Rp|17}} ဘောလ်ကန်ကျွန်းဆွယ်မြောက်ပိုင်းနေ မျိုးနွယ်စုများ ကျူးကျော်ကြသည့်အခါ တိုက်ပွဲအောင်မြင်မှု၊ ရဲစွမ်းသတ္တိ၊ အင်အားတို့ပေါ် မူတည်၍ ၎င်းတို့နှင့်အတူ ၎င်းတို့ကိုးကွယ်သော နတ်ဘုရားများစွာနှင့် ကြမ်းတမ်းခက်ထန်သော သတ္တိဗျတ္တ္ိများလည်း ပါလာခဲ့ကြသည်။ ထိုအခါ စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင်သူများ၏ ရှေးရိုးရာနတ်များသည် ယခုကျူးကျော်လာသူများ တင်သွင်းလာသော နတ်များနှင့် ပေါင်းစပ်သွားကြသည်။ သို့မဟုတ်ပါကလည်း ယခင်နတ်တို့၏ အရေးပါမှု ဖျော့တော့မှေးမှိန်သွားသည်။ <ref name="Johnson17" />{{Rp|18}}
ရှေးဟောင်းခေတ်၏ အလယ်ကာလပြီးနောက် အမျိုးသားနတ်များနှင့် အမျိုးသားသူရဲကောင်းများကြား ဆက်နွယ်ပတ်သက်မှု ဒဏ္ဍာရီများမှာ ပို၍ ပို၍ ကျယ်ပြန့်လာခဲ့ရာ အမျိုးသား လူကြီးတစ်ဦးနှင့် အရွယ်ရောက် အမျိုးသားလူငယ်တစ်ဦးတို့၏ အိမ်ထောင်ဘက်သဘောဆက်ဆံရေး ({{Lang-grc|παιδικὸς ἔρως|translit=eros paidikos|label=none}}) သည်လည်း အပြိုင်သဘော ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့သည်ဟု ဆိုနိုင်ပေသည်။ ယင်းသို့ ကျားလိင်တူ (အသက်ကွာခြား) အလေ့အထသည် ဘီစီ ၆၃၀ ဝန်းကျင်ခန့်က စတင်ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်ဟု ယူဆနိုင်သည်။ ဘီစီငါးရာအဆုံးပိုင်းခန့်တွင် ကဗျာဆရာများသည် အရေးပါသောနတ်ဘုရားတိုင်းတွင် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အဖော်အဖြစ် အနည်းဆုံး အရွယ်ရောက် အမျိုးသားငယ်တစ်ဦးကို ရည်ရွယ်သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ ချွင်းချက်အဖြစ် ထိုသို့သော နတ်ဘုရားများ၌ [[အဲရီးဇ်]]နှင့် (အချို့)ထင်ရှားသော နတ်ဘုရားများ မပါဝင်ပေ။<ref name="Gallimach109">Calimach, Andrew, ed. 2002. "[[iarchive:loverslegends00cali|The Cultural Background]]." Pp. 12–109 in ''[[Lovers' Legends: The Gay Greek Myths]]''. New Rochelle, NY: Haiduk Press. {{ISBN|978-0-9714686-0-3}}.</ref> [[အာခိလိ|အာခိလိဇ်]] နှင့် ပါ့ထရောကလပ်စ် တို့ကဲ့သို့သော ထိုစဉ်က တည်ရှိနေသည့် ဒဏ္ဍာရီဇာတ်လမ်းများတွင်လည်း (အသက်ကွာ) ကျားလိင်တူ အရိပ်အရောင်များကို ဖော်ထုတ်တင်ပြခဲ့ကြသည်။<ref name="Percy">Percy, William A. 1999. "The Institutionalization of Pederasty" in ''Pederasty and Pedagogy in Archaic Greece''. London: [[Routledge]]. {{ISBN|978-0-252-06740-2}}.</ref>{{Rp|54}} ပထမအနေဖြင့် အလက်ဇန်းဒရီးယန်းခေတ် ကဗျာဆရာများ၊ ထို့နောက် အစောပိုင်း ရောမခေတ်က စာပေဆိုင်ရာ ဒဏ္ဍာရီ စုဆောင်းပြုစုသူများသည် ဂရိဒဏ္ဍာရီလာ ဇာတ်ကောင်များ၏ ဇာတ်လမ်းများကို ဤပုံစံဖြင့် ပြန်လည် ပြင်ဆင်ရေးသားခဲ့ကြသည်။ (ဂရိဒဏ္ဍာရီဆိုင်ရာ) ကဗျာရှည်များ၏ အောင်မြင်မှုသည် ဇာတ်လမ်းများမြောင်ကို ဖန်တီးရန်ဖြစ်ပြီး ရလဒ်အနေဖြင့် ဒဏ္ဍာရီသဘော ခေတ်ကာလစဉ်ဆက်ပြသမှုပုံစံတစ်ရပ်ကို ဖွံ့ဖြိုးစေခဲ့လေသည်။ ထို့ကြောင့် ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် လူသားများနှင့် ကမ္ဘာလောကဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာမှုကြားရှိ အဆင့်တစ်ခုအနေဖြင့် ဖော်ထုတ်ထားသည့် သဘောဖြစ်ပေသည်။<ref name="Dowden11">[[Ken Dowden|Dowden, Ken]]. 1992. "Myth and Mythology" in ''The Uses of Greek Mythology''. London: [[Routledge]]. {{ISBN|978-0-415-06135-3}}.</ref>{{Rp|11}} ဤဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကိုယ်တိုင်၌ ရှေ့နောက်မညီဖြစ်ပေါ်မှုများရှိရာ လုံးဝတိကျသော အချိန်ပြမျဉ်းသတ်မှတ်ရန် မဖြစ်နိုင်သော်လည်း အနီးစပ်ဆုံး ခေတ်ကာလစဉ်ဆက်ဖြစ်ပေါ်ပုံကို ရိပ်စားသိမြင်နိုင်သည်။ နောက်ဆုံးဖြစ်ပေါ်လာသော ဒဏ္ဍာရီ၏ 'ကမ္ဘာလောက သမိုင်း' ကို ကျယ်ပြန့်သည့်ခေတ်ကာလအပိုင်းအခြားအရ သုံးခု (သို့) လေးခု အဖြစ် ခွဲခြားနိုင်သည်။
#''ဇာစ်မြစ်ဒဏ္ဍာရီ'' (သို့) နတ်ဘုရားများခေတ်'' (နတ်ဘုရားဇာတ်လမ်းများနှင့် လူသားတို့၏ မူလအစ ဇာတ်လမ်းများ)
#''နတ်ဘုရားများနှင့် လူသားတို့ကြား ရောယှက်သောခေတ်'' (နတ်ဘုရားများ၊ တစ်ပိုင်းနတ်များနှင့် လူတို့ကြား အချင်းချင်း တုံ့ပြန်ဆောင်ရွက်မှုများ)
#''သူရဲကောင်းခေတ်'' (နတ်တို့၏ ပါဝင်ဆောင်ရွက်ခြင်းများ ပို၍နည်းပါးလာကာ နောက်ဆုံးနှင့် အကြီးကျယ်ဆုံး ထရိုဂျန်စစ်ပွဲနှင့် ယင်းစစ်ပွဲအပြီး အခြေအနေများ - ယင်းစစ်ပွဲနှင့် နောက်ပိုင်းကာလကို အချို့သော သုတေသနပညာရှင်များက စတုတ္ထခေတ်အဖြစ် သီးသန့် သတ်မှတ်ကြသည်။)<ref name="Miles7" />{{Rp|35}}
ဒဏ္ဍာရီအကြောင်း လေ့လာစိတ်ဝင်စားသော ခေတ်သစ် ကျောင်းသူကျောင်းသားများအဖို့ 'နတ်ဘုရားများခေတ်' သည် ပို၍ စိတ်ဝင်စားဖွယ်ဖြစ်သော်လည်းပဲ ဂရိခေတ်ဟောင်း နှင့် ဂန္ထဝင်ခေတ် စာရေးဆရာများသည် ကမ္ဘာလောက မည်သို့မည်ပုံဖြစ်ပေါ်ခဲ့သလဲဟူသည့် မေးခွန်းများပြီးနောက် လူသားတို့၏ ဆောင်ရွက်မှုများနှင့် ခေတ်ကာလစဉ်ဆက်ပြသမှုကို တည်ဆောက်ကြလျှက် ထိုစာရေးဆရာများသည် သိသိသာသာဖြင့် 'သူရဲကောင်းခေတ်' ကို ပို၍ အကြိုက်တွေ့ခဲ့ကြသည်။ ဥပမာ သူရဲကောင်းဖွဲ့ ကဗျာရှည်ကြီးများဖြစ်သည့် '[[အိလိယဒ်]]' နှင့် '[[အောဒဆီ]]' တို့သည် နတ်ဘုရားများအကြောင်းနှင့် ဟိုးမားဓမ္မတေးများကို စာသားပါဝင်မှု အနေအထား၊ လူကြိုက်များမှုအနေအထားအရ သေးသိမ်သွားစေသည်။ ဟိုးမား၏ ဩဇာသက်ရောက်မှုအောက်တွင် 'သူရဲကောင်း ယုံကြည်ကိုးကွယ်ခြင်း'သည် (နာမ်)ဝိဉာဉ်ပိုင်းဆိုင်ရာနယ်ပယ်၌ မတူညီသောအနေအထားဖြင့် ပြန်လည်တည်ဆောက်ထားသည့် (ကိုးကွယ်မှု)ပုံစံတစ်ရပ်ဖြစ်ကာ ယင်းပုံစံတွင် 'နတ်ဘုရားဘုံ'သည် အိုလံပတ်တောင်နတ်ဘုရား (၁၂)ပါးမှ ဝိဉာဉ်လောကနှင့်ဆိုင်သော နတ်ဘုရားများ၏ဘုံ (သို့) တမလွန်လောက (မြေအောက်ကမ္ဘာ - သေပြီး(သူရဲကောင်း)တို့ဘုံ) မှ ကင်းလွတ်သည် ဟူ၍ဖော်ပြထားသည်။<ref name="Raffan-Barket205">Burkert, Walter. 2002. "Prehistory and the Minoan Mycenaen Era" in ''Greek Religion: Archaic and Classical'', translated by J. Raffan. [[Wiley-Blackwell|Blackwell Publishing]]. {{ISBN|978-0-631-15624-6}}.</ref>{{Rp|205}} 'အလုပ်များနှင့် နေ့ရက်များ' ကဗျာရှည်ကြီးတွင် စာရေးဆရာ ဟီးဆီးယဒ်က မျိုးနွယ်ခေတ် လေးခု အစီအစဉ်ဖြင့် သုံးနှုန်းထားရာ ၎င်းတို့မှာ ရွှေခေတ်၊ ငွေခေတ်၊ ကြေးခေတ်နှင့် သံခေတ် တို့ဖြစ်ကြသည်။ ပထမ 'ရွှေခေတ်'ကို ခရိုးနပ်စ်၏ အုပ်စိုးမှုကာလနှင့် နောက်ပိုင်းဖြစ်ပေါ်လာသော [[ဇုစ်]]တို့အား ဖန်တီးမှုဖြစ်၍ ဤမျိုးနွယ်များ (သို့) ခေတ်များသည် နတ်ဘုရားများအား သီးသန့် ဖန်တီးခြင်းများသာဖြစ်သည်။ မကောင်းမှု (အကုသိုလ်)၏ တည်ရှိမှုကို ပန်ဒေါရာ (ပန်ဒိုရာ) ဒဏ္ဍာရီက ရှင်းလင်းပြသရာတွင် အချိန်တစ်ခု၌ 'မျှော်လင့်ချက်' မှလွဲပြီး လူသားတို့၏ အကောင်းဆုံး လုပ်နိုင်စွမ်းရည်များအားလုံးကို ရေခရားမှောက် သွန်ချလိုက်ခြင်းဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။<ref name="Worksanddays">Hesiod, ''Works and Days'', [http://www.sacred-texts.com/cla/hesiod/works.htm 90–105]</ref> အောဗစ်၏ စာအုပ် 'ပြောင်းလဲခြင်းများ' (Metamorphoses) တွင် စာရေးဆရာက [[ဟီးဆီးယဒ်]]၏ ခေတ်လေးခေတ် အယူအဆကိုပင် လိုက်နာထားသည်။<ref name="Ovid89-162">Ovid, ''Metamorphoses'', I, [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met1.shtml 89–162]</ref>
===ကမ္ဘာလောကနှင့် နတ်ဘုရားများ၏ ဇာစ်မြစ်===
[[File:Amor Vincet Omnia.jpg|thumb|upright|''[[:en:Amor Vincit Omnia (Caravaggio)|Amor Vincit Omnia]]'' (''အချစ်သည် အရာအရာကို အောင်နိုင်၏'') သည် ပန်ချီကားတစ်ချပ်ဖြစ်၍ အချစ်နတ်ဘုရား အဲရော့စ် (အိယာရော့စ်) ကို သရုပ်ဖော်ထားသည်။ Michelangelo Merisi da Caravaggio ၏ လက်aရာ (၁၆၀၁-၁၆၀၂ ဝန်းကျင်)]]
ဇာစ်မြစ်ဒဏ္ဍာရီ (သို့) ဖန်တီးခြင်းဒဏ္ဍာရီ သည် လူတို့၏ ဘာသာစကားဖြင့် စကြဝဠာ၏ အစကို ရှင်းလင်းပြသရန် ကြိုးပမ်းမှုတစ်ခုဖြစ်သည်။<ref name="Klatt-Brazouskixii" />{{Rp|10}} အရာရာ၏ အစသဘောနှင့်ပတ်သက်၍ ဒဿနပိုင်းဆိုင်ရာ ပြောဆိုမှုတစ်ခုရှိသော်လည်း အကျယ်ပြန့်ဆုံး လက်ခံကြသောမူမှာ ထိုစဉ်က ဟီးဆီးယဒ်၏ အဆိုဖြစ်သည်။ ယင်းအဆိုကို ၎င်း၏ ကဗျာ 'သီယောဂန်နီ' တွင်ပါရှိ၏။ ယင်း၌ နတ္ထိခေါ် အလွန်ကျယ်ပြန့်သော ခေးယော့စ် (Chaos) သဘောတရားဖြင့် စတင်ထားသည်။ ထိုဟင်းလင်းပြင်ကြီးထဲက ဂိုင်ယာ (Gaia - မြေကမ္ဘာ) ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ထို့နောက် အခြားရှေးဦး (နတ်)ပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်သည့် အီးရော့စ် (Eros - အချစ်)၊ အဘစ် (Abyss - တားတာရပ်စ် (Tartarus) - ငရဲကဲ့သို့သော နက်ရှိုင်းသည့် အသူရာချောက်ကဲ့သို့)၊ အဲရာဘပ်စ် (Erebus - အမှောင်ထု) တို့ထွက်ပေါ်လာခဲ့ကြသည်။<ref name="Theogony116-138">Hesiod, ''Theogony'', [[s:Theogony|116–138]]</ref> သဘာဝအလျှောက် (မေထုန်မှုမပြုဘဲ) ဂိုင်ယာမှ ယူရေးနပ်စ် (Uranus - ကောင်းကင်) ကို မွေးဖွားခဲ့၍ ယူရေးနပ်စ်နှင့် ဂိုင်ယာတို့ပေါင်းစပ်ကာ [[တိုက်တန်များ|တိုက်တန်]] (၁၂) ပါး၊ အမျိုးသား (၆) ပါး နှင့် အမျိုးသမီး (၆) ပါး မွေးဖွားခဲ့သည်။ ကျားခြောက်ဦးမှာ အိုဆီးယန်နပ်စ် (Oceanus)၊ ဆီးယပ်စ် (Coeus)၊ ခရိုင်းယပ်စ် (Crius)၊ ဟိုက်ပီးရီးယန် (Hyperion)၊ အိုင်းယဲ့စ်ပစ်တပ်စ် (Iapetus)၊ ခရိုးနပ်စ် (Cronus)၊ နှင့် မခြောက်ဦးမှာ သီးယာ (Theia)၊ ရီးယာ (Rhea)၊ သီးမစ် (Themis)၊ နီမောဇစ်နီး (Mnemosyne)၊ ဖီးဘီ (Phoebe)၊ တက်သစ် (Tethys) တို့ဖြစ်ကြသည်။ ခရိုးနပ်စ်မွေးဖွားပြီးနောက် ဂိုင်ယာနှင့် ယူရေးနပ်စ်တို့သည် တိုက်တန်များအား ထပ်မံမွေးမထုတ်ရန် သဘောတူခဲ့ကြပြီး ပထမ ဆိုက်ကလော့များကို မွေးထုတ်ခဲ့ကြကာ ယင်းနောက် ဟက်ကာတောန်ကိုင်းရက်စ် (လက်တစ်ရာ) များထွက်ရှိလာခဲ့ကြသည်။ ယူရေးနပ်စ်က ထိုမျိုးနွယ်နှစ်ခုလုံးကို တားတာရပ်စ်ထဲသို့ ပစ်ချခဲ့ရာ ဂိုင်ယာမှာ အလွန်ဒေါသထွက်ခဲ့၏။ ဂိုင်ယာ၏ သားသမီးများအနက် ဉာဏ်များ၍ အဆိုးဝါးဆုံး၊ အငယ်ဆုံးဖြစ်သည့် ခရိုးနပ်စ်ကို<ref name="Theogony116-138" /> ဂိုင်ယာက အယုံသွင်း၍ ဖခင် ယူရေးနပ်စ်ကို နန်းချစေသည်။ ယူရေးနပ်စ် နန်းကျသောအခါ ခရိုးနပ်စ်သည် ဇနီးသည် မောင်နှမတော်စပ်သူ ရီးယာနှင့်အတူ တိုက်တန်တို့ အရှင်ဖြစ်လာခဲ့၏။
သားဖြစ်သူ [[ဇုစ်]]က ခရိုးနပ်စ်ကို ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်သောအခါ ဖခင်နှင့်သား ပဋိပက္ခနှင့်ပတ်သက်၍ တန်ဆာဆင်ဖွဲ့နွဲ့မှုတစ်ခုသည် ထပ်မံဖြစ်ပွားခဲ့၏။ ခရိုးနပ်စ်သည် ဖခင် ယူရေးနပ်စ်ကို သစ္စာဖောက်ခဲ့သောကြောင့် ၎င်းသည်လည်း ၎င်း၏ သားသမီးတစ်ဦးဦးက ထိုသို့ ပြန်လည်လုပ်ဆောင်မည်ကို ကြောက်ရွံ့နေခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်၍ ရီးယာ ကလေးမွေးဖွားတိုင်း ထိုကလေးများကို လုယူ၍ စားပစ်ခဲ့လေသည်။ ရီးယာသည် ဤလုပ်ရပ်ကို မုန်းတီးကာ ဇုစ်မွေးရာတွင် ကလေးကို ဖွက်ထားပြီး ကျောက်တုံးကို ကလေးအဝတ်ပတ်၍ထားခဲ့ရာ ခရိုးနပ်စ်က မျိုချခဲ့သည်။ ဇုစ် အရွယ်ရောက်သောအခါ ဇုစ်က ခရိုးနပ်စ်ကို ဆေးဖြင့်စီမံထားသော အရည်တစ်မျိုးတိုက်ခဲ့သဖြင့် ခရိုးနပ်စ် အန်ထွက်ခဲ့သည်။ ထိုသို့ အန်ထုတ်ရာတွင် ရီးယာ၏ သားသမီးများဖြစ်သော [[ပိုဆိုက်ဒန်]]၊ [[ဟေးဒီးစ်|ဟေးဒီးဇ်]]၊ [[ဟက်စတီးယာ]] (Hestia)၊ [[ဒစ်မီးတာ]] (Demeter)၊ [[ဟီရာ|ဟီးရာ]] (Hera) နှင့် ကျောက်တုံး တို့ဖြစ်သည်။ ဇုစ်သည် ခရိုးနပ်စ်ကို နတ်တို့အရှင်နေရာအတွက် စစ်ပြုရန် စိန်ခေါ်ခဲ့၏။ အဆုံးတွင် ဇုစ်၏ တားတာရပ်စ်မှ ကယ်ထုတ်ခဲ့သော ဆိုက်ကလော့များ၏ အကူအညီဖြင့် ဇုစ်နှင့် မောင်နှမများပေါင်းစည်း၍ တိုက်ပွဲဆင်ရာ ခရိုးနပ်စ်ရှုံးနိမ့်သွားသောကြောင့် ခရိုးနပ်စ်နှင့် ၎င်း၏ တိုက်တန် အပေါင်းအဖော်များကို တားတာရပ်စ်၌ ချုပ်ထားခဲ့ကြသည်။<ref name="Theogony713-735">Hesiod, ''Theogony'', [[s:Theogony|713–735]]</ref>
[[File:Amphora birth Athena Louvre F32.jpg|thumb|left|အဲတစ် အနက်ရောင်ပုံ အမ်ဖာရာခေါ် ပစ္စည်းထည့်သည့် အိုးတစ်မျိုး၊ ဇုစ်က အသီးနာ၏မိခင် မီးတစ်ကို မြိုချရာ အသီးနာက ဇုစ်ဦးခေါင်းမှာ ဖွားမြင်၍ ထွက်ရှိလာပုံ၊ လက်သည်နတ်ဘုရားမ Eileithyiaက ကူညီနေပုံ၊ (ဘီစီ ၅၅၀-၅၂၅) ([[လူဗာပြတိုက်]]၊ ပဲရစ်မြို့)]]
ဇုစ်သည်လည်းပဲ တူညီသော သောကကြောင့် ဖိစီးခဲ့ရာ ၎င်း၏ ပထမဇနီးသည်မှ မွေးသောကလေးသည် ၎င်းထက်သာလွန်ကြီးကျယ်မည်ဆိုသော ရှေ့ပြေးနိမိတ်ကြားခဲ့ပြီးနောက် ထိုဇနီးကို မြိုချခဲ့သည်။<ref name=":0">{{cite book|author=Guirand|first=Felix|title=New Larousse Encyclopedia of Mythology|publisher=Hamlyn|others=Translated by [[Richard Aldington|R. Aldington]] and [[Delano Ames|D. Ames]]|year=1987|isbn=978-0-600-02350-0|editor=Guirand|editor-first=Felix|location=|chapter=Greek Mythology|origyear=1959}}</ref>{{Rp|98}} ထိုစဉ် ဇနီးဖြစ်သူမှာ [[အသီးနာ]]ကို ကိုယ်ဝန်လွယ်ထားရပြီး သူမသည် ဇုစ်၏မျိုချခြင်း ခံရသော်လည်း အသီးနာမှာ ဇုစ်ဦးခေါင်းမှ ထွက်ရှိလာခဲ့ကာ ထိုသို့ထွက်ရှိလာစဉ် အရွယ်ရောက်အနေအထားနှင့် စစ်ဝတ်တန်ဆာများဖြင့် ဖြစ်လေသည်။<ref name=":0" />{{Rp|108}}
ရှေးဦးကျသော စံပြကဗျာပုံစံ (ရှေးဦးကျသော ရိုးရာဇာတ်လမ်းသွား ကဗျာများ ) ဖြစ်သော သိယိုဂန်နီကဗျာများ (နတ်ဘုရားတို့၏ မျိုးရိုးဇစ်မြစ်) ကဗျာများနှင့်ပတ်သက်၍ တွေးကြခေါ်ကြ စဉ်းစားကြကာ ထိုကဗျာများတွင် မှော်အစွမ်းများသက်ဝင်သည်ဟုလည်း ဖော်ပြကြသည်။ ဒဏ္ဍာရီလာ ကဗျာဆရာ [[အောဖီးယပ်စ်]] သည် သီယိုဂန်နီကဗျာများကို သီဆိုရာ၌ စံပြုထိုက်သော တေးသီဆိုသူတစ်ဦးလည်းဖြစ်၍ အပေါလိုနီးယပ်စ်၏ အာဂွန်နော့တီကာ ကဗျာတွင် ဆိုထားသည်မှာ ၎င်းသည် ပင်လယ်များနှင့် မုန်တိုင်းများကို ငြိမ်သက်စေရန် သီယိုဂန်နီကဗျာများ ကိုအသုံးပြု (သီဆို) သည်၊ ထို့နောက် [[ဟေးဒီးစ်]] ရှိရာ မြေအောက်ကမ္ဘာသို့ သွားရောက်ရာတွင် မြေအောက်ကမ္ဘာရှိ နတ်ဘုရားတို့၏ သံကဲ့သို့မာနေသော စိတ်ဓာတ်များကို ပျော့ပျောင်းညင်သာစေခဲ့သည် ဟူ၍ဖြစ်သည်။ [[ဟားမီးဇ်]]ကလည်း စောင်းတစ်မျိုး (lyre) ကို တီထွင်ခဲ့ပြီးနောက် ပထမဆုံး ၎င်း၏ ဆောင်ရွက်ချက်သည် နတ်ဘုရားတို့၏ မွေးဖွားခြင်းကို သီဆိုမှုဖြစ်ပေသည်။<ref name="Hermes">''Homeric Hymn to Hermes'', [http://mcllibrary.org/Hesiod/hymns.html 414–435] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081025121210/http://mcllibrary.org/Hesiod/hymns.html |date=25 October 2008 }}</ref> ဟီးဆီးယဒ်၏ 'သီယိုဂန်နီ' ကဗျာရှည်သည် နတ်ဘုရားများအကြောင်း အပြည့်စုံဆုံး ရှင်သန်ကျန်ရစ်သည့် ဖော်ပြမှုတစ်ခုသာမက ရှေးကျသော ကဗျာဆရာ၏ ဆောင်ရွက်မှုအကြောင်း ဖော်ပြထားသော အပြည့်စုံဆုံး စာပေလည်းဖြစ်သည်။ ယင်းကဗျာရှည်တွင် 'မြူးဇစ်' (Muses) ခေါ် နတ်သမီးများ (ကိုးပါး) ကို ရှည်လျှားစွာဖြင့် နိဒါန်းပျိုး တိုင်တည်မှုလည်း ပါဝင်လေသည်။ သီယိုဂန်နီသည် ယခုပျောက်ဆုံးသွားပြီဖြစ်သော ကဗျာပေါင်းများစွာ၏ အကြောင်းရင်းခံလည်းဖြစ်ကာ ထိုအထဲတွင် အောဖီးယပ်စ်၊ မူဆားယပ်စ်၊ အက်ပစ်မက်နစ်ဒီးဇ်၊ အဘားရစ် နှင့် အခြား ဒဏ္ဍာရီလာ ရှေ့ဖြစ်ဟောဆရာများစွာ အကြောင်းပါရှိခဲ့၍ ထိုကဗျာများကို သီးသန့် သန့်စင်ခြင်းဆိုင်ရာ ရိုးရာဓလေ့များနှင့် ပူဇော်ပသမှု ဓလေ့များတွင် အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ [[ပလေးတိုး]]သည် အောဖီးယပ်စ်၏ သီယိုဂန်နီ(ကဗျာ) မူအချို့ကို ရင်းနီးကျွမ်းဝင်နိုင်သည်ဟု ညွှန်းဆိုချက်များရှိသည်။<ref name="Betegh147">[[Gábor Betegh|Betegh, Gábor]]. 2004. "The Interpretation of the poet" in ''The Derveni Papyrus''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|978-0-521-80108-9}}.</ref>{{Rp|147}} သို့သော်လည်း ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ရိုးရာဓလေ့များ၊ ယုံကြည်မှုများ ဆောင်ရွက်ရာတွင် တိတ်ဆိတ်ငြိမ်သက်မှု (silence) ရှိလိမ့်မည်၊ ထိုယဉ်ကျေးမှု အနေအထားသဘောသဘာဝကို ထိုလူမှုအဖွဲ့အစည်းရှိ သူများက ထုတ်ဖော်ရေးသားခဲ့ခြင်း ရှိမည်မဟုတ်ဟု ခန့်မှန်းယူဆနိုင်သည်။ ထိုအယူဓလေ့များသည် (နောက်ပိုင်းတွင်) ဘာသာရေးကျင့်ထုံးများ မဟုတ်တော့သည့်အခါ ယခင်ပြုလုပ်ခဲ့သော ရိုးရာဓလေ့များအကြောင်း သိရှိသူ မရှိသလောက်ဖြစ်သွားပေလိမ့်မည်။ သို့သော်လည်း (ရိုးရာဓလေ့နှင့်ပတ်သက်၍) လုံးဝဥဿုံ လူအများသိရှိသည်ဟူသော ဂုဏ်အင်လက္ခဏာများကို သွယ်ဝိုက်ညွှန်းဆိုနိုင်သော ဖော်ပြချက်များတော့ တည်ရှိခဲ့ကြသည်။
မတူညီသော များစွာရှိသည့် ဒဏ္ဍာရီများ၊ ဇာတ်လမ်းများတွင် အဓိပ္ပာယ်ကောက်ခဲ့၊ ပို၍ဖြစ်နိုင်သည်မှာ အဓိပ္ပာယ်ကောက်လွဲခဲ့သည့် ပုံများသည် (မြေ)အိုးများနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အနုပညာလက်ရာများတွင် တည်ရှိခဲ့ကြသည်။
ဤလက်ရာ(ပုံ/စာ) အနည်းငယ်သည် ပလေးတိုး၏ တပည့် ဒဿနဆရာများ၏ ကိုးကားဖော်ပြချက်များတွင် ရှင်သန်ကျန်ရစ် တည်ရှိခဲ့ကာ မကြာသေးမီက တူးဖော်ရရှိသော ကျူပင်မှ ပြုလုပ်သော စက္ကူ အပိုင်းအစအကြွင်းအကျန်များတွင်လည်း တွေ့ရသည်။ ဤအကြွင်းအကျန်များထဲမှ တစ်ခုသည် 'ကျူစာလိပ်' (Derveni Papyrus) ဖြစ်၍ အော်ဖီးယပ်စ်၏ 'နတ်ဘုရားမျိုးရိုးဇစ်မြစ်' နှင့် 'စကြာဝဠာအကြောင်း' ဖွဲ့နွဲ့သည့် ကဗျာတစ်ပုဒ်သည် အနည်းဆုံး ဘီစီ ငါးရာခန့်တွင် တည်ရှိခဲ့သည်ဟု ယခုဆိုလျှင် သက်သေပြနိုင်ပေသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|236}}<ref name="Betegh147" />{{Rp|147}}
ပထမဆုံး ဒဿနဆိုင်ရာ စကြာဝဠာလေ့လာသူများသည် ရှေးဂရိကမ္ဘာတွင် အချိန်ကြာကြာ တည်ရှိခဲ့ဖူးသည့် ရေပန်းစားသော ဒဏ္ဍာရီဆိုင်ရာ စိတ်ကူးအယူအဆများကို ဆန့်ကျင်မှုများ ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည် (သို့) ရံခါ၌ ထိုစိတ်ကူးများပေါ်တွင်အခြေခံခဲ့ကြသည်။ ဤရေပန်းစားသော စိတ်ကူးအယူအဆအချို့တို့သည်လည်း [[ဟိုးမား]]နှင့် [[ဟီးဆီးယဒ်]]တို့၏ ကဗျာလင်္ကာများမှ ရယူထားခြင်းဖြစ်နိုင်၏။ ဟိုးမား(ကဗျာ)တွင် ကမ္ဘာသည် အိုဆီးယန်နပ်စ်မြစ်ကြီးပေါ်၌ ပေါလောမျောနေသော အချပ်အပြားကြီးတစ်ခုအဖြစ် ယူဆ၍ အပေါ်တွင် အလုံးခြမ်းပုံစံ ကောင်းကင်ရှိ၍ နေ၊ လ၊ ကြယ်များ တည်ရှိကြသည်။ နေနတ်မင်း ဟီးလီယပ်စ် (Helios) သည် ကောင်းကင်ဘုံတွင် စစ်ရထားဖြင့် ဖြတ်ကူးကာ ညအခါ၌ ရွှေဇလုံဖြင့် ကမ္ဘာပတ်၍ ရွက်လွှင့်သည်။ နေ၊ ကမ္ဘာ၊ ကောင်းကင်၊ မြစ်နှင့် လေ တို့ကို ဆုတောင်းစာများတွင် အမည်နာမတပ်ရွတ်ဆိုကြ၍ သက်သေအဖြစ်လည်း တိုင်တည်ကြသည်။ သဘာဝအလျှောက်ဖြစ်ပေါ်နေသော ပတ်ကြားအက်ကြောင်းကြီးများကို ဟေးဒီးစ်အိမ်တော်နှင့် သေလူများရှိရာ မြေအောက်ကမ္ဘာသို့ သွားရာအဝင်ဝများဟူ၍ ယူဆကြ၏။<ref name="Br" /><ref name="BrAlga">[[Keimpe Algra|Algra, Keimpe]]. 1999. "The Beginnings of Cosmology" in ''The Cambridge Companion to Early Greek Philosophy''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|978-0-521-44667-9}}.</ref>{{Rp|45}} အခြားသော ယဉ်ကျေးမှုများမှ လွမ်းမိုးမှုများသည်လည်း အမြဲတမ်း အကြောင်းရာသစ်များဖြစ်စေရန် အထောက်အပံ့ပေးကြလေသည်။
====ဂရိတို့ ကိုးကွယ်သော နတ်ဘုရားများ====
[[File:Leda - after Michelangelo Buonarroti.jpg|thumb|ငန်းငှက်အသွင် ရုပ်ပြောင်းထားသော ဇုစ်က စပါတာဘုရင်မ လီဒါကို မြူဆွယ်နေပုံ (မိုက်ကယ်အိန်ဂျလို၏ ပျောက်ဆုံးနေသော မူရင်းပန်းချီ "လီဒါနှင့် ငန်းငှက်" ကို ပွားထားခြင်း။]]
ဂန္ထဝင်ခေတ် ဒဏ္ဍာရီအရ [[တိုက်တန်များ]]ကို နန်းချပြီးနောက် အသစ်ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသော နတ်ဘုရားများ{{efn|နတ်ဘုရားများဟု ဆိုရာတွင် အမျိုးသား၊ အမျိုးသမီးလိင် ရှိသော နတ်များအားလုံးကို ဆိုလိုသည်။}}ကို အတည်ပြုခဲ့ကြ၏။ အဓိက ဂရိနတ်ဘုရားများမှာ [[ဇုစ်]]၏ စောင့်ကြည့်မှုအောက်တွင်ရှိသော [[အိုလံပတ်တောင် (ဂရိ)|အိုလံပတ်တောင်]]တွင် စံကြသော အိုလံပတ်တောင်နတ်ဘုရားများ ဖြစ်ကြသည်။ (အရေအတွက်ကို (၁၂)ပါးဟုဆိုကြရာ ထိုဂဏန်းသည် ခေတ်သစ်စိတ်ကူးအယူအဆတစ်ခု ဖြစ်ဟန်တူသည်။)<ref name="Stoll8">Stoll, Heinrich Wilhelm. 1852. ''Handbook of the Religion and Mythology of the Greeks'', translated by R. B. Paul. Francis & John Rivington.</ref>{{Rp|8}} အိုလံပတ်တောင်နတ်ဘုရားများအပြင် ကျေးလက်နယ်တခွင်မှ အမျိုးမျိုးသော နတ်များကိုလည်း ကိုးကွယ်ပူဇော်ကြ၏။ ၎င်းတို့မှာ ဆတီရော့စ် နတ်မျိုးဖြစ်သည့် ပန်နတ် (Pan)၊ မြစ်/တော/တောင်... စောင့်နတ်သမီးများ (Nymph)၊ နိုင်းယဒ် ခေါ် ရေစမ်းနတ်သမီးများ (Naiad)၊ မြစ်စောင့်နတ်များ၊ ဒရိုင်းယဒ် ခေါ် သစ်ပင်စောင့်နတ်သမီးများ (Dryad)၊ နစ်ယာရစ်ယစ် ခေါ် ပင်လယ်နေ နတ်သမီးများ (Nereid)၊ ဆတီရော့စ်များနှင့် အခြားနတ်များစွာ ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် အက်ရင်းနစ် (သို့) ဖြူရီ နတ်ဝိဉာဉ်များကဲ့သို့သော အမှောင်စွမ်းအားရှိသူများလည်း ရှိကြ၍ ၎င်းတို့သည် သွေးသားတော်စပ်မှုဆိုင်ရာ အပြစ်လုပ်သူများကို နောက်မှ လိုက်လံရှာဖွေကြသူများဟု ဆိုကြသည်။<ref name="BrRel">{{cite encyclopedia|title=Greek Religion|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=Mar 2, 2020|url=https://www.britannica.com/topic/Greek-religion|last=Adkins|first=A. W. H.|last2=Pollard|first2=John R. T.|origyear=2002}}</ref> ဂရိတို့၏ ကိုးကွယ်ကြသော နတ်အပေါင်းကို ချီးကြူးဂုဏ်ပြုပူဇော်ရန် ကဗျာဆရာများက ဟိုးမားဓမ္မတေးများ (၃၃ ပုဒ်) ကို ရေးဖွဲ့ခဲ့ကြသည်။<ref name="Cashford174">J. Cashford, ''The Homeric Hymns'', vii</ref> ဂရက်ဂရီ နော့ဂျ် (၁၉၉၂) က ထိုများပြားသော ဟိုးမားဓမ္မတေးများကို (သီယိုဂန်နီနှင့် နှိုင်းစာပါက) သာမန် ရှေ့ပြေး သီချင်းများဟု သတ်မှတ်၍ တစ်ပုဒ်စီသည် နတ်ဘုရားတစ်ပါးကို တိုင်တည်ရွတ်ဆိုခြင်း ဖြစ်သည်။<ref name="Nagy54">[[Gregory Nagy|Nagy, Gregory]]. 1992. "The Hellenization of the Indo-European Poetics" in ''Greek Mythology and Poetics''. [[Cornell University Press]]. {{ISBN|978-0-8014-8048-5}}.</ref>{{Rp|54}}
ဂရိဒဏ္ဍာရီလာ နတ်ဘုရားများသည် မဖြစ်မနေလိုအပ်သော ကိုယ်ခန္ဓာရှိသည်၊ အမှန်တကယ် စံကိုက်သော ခန္ဓာကိုယ်များရှိသည်ဟု ဖော်ပြကြ၏။ ဂရိဒဏ္ဍာရီ ပညာရှင် ဂျာမန်သား ဗိုက်လ်တာ ဘောကတ် (Walter Burkert) က ဂရိနတ်များ၏ မနုဿ (သို့) လူသဏ္ဌာန်ရှိခြင်းနှင့်ပတ်သက်သော တိတိကျကျဖော်ပြနိုင်သော လက္ခဏာတစ်ခုမှာ ဂရိနတ်များသည် လူပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်သည်။ စိတ်ကူး၊ အယူအဆ၊ အမြင်သဘောထား မဟုတ်ဟု ၎င်းက ဆိုသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|182}} ဂရိနတ်ဘုရားများ၏ အခြေခံပုံစံနှင့် မသက်ဆိုင်ဘဲ ထိုနတ်များတွင် စိတ်ကူးယဉ်ဆန်သော (သို့) အလွန်အံ့အားသင့်ဖွယ်ကောင်းသော အရည်အခြင်းများကို ပိုင်ဆိုင်၍ သိသိသာသာဖြင့် ယင်းနတ်များသည် ရောဂါဘယများမဖြစ်ကြဘဲ အလွန်တရာ သမားရိုးကျမဟုတ်သော အခြေအနေအများ၌သာလျှင် ဒဏ်ရာရရှိနိုင်ကြသည်။ ဂရိတို့က ၎င်းတို့ နတ်ဘုရားများ၏ အထင်ရှားဆုံး ဝိသေသဂုဏ်အင်ကို စဉ်းစားရာတွင် 'မသေခြင်း' ဟုသတ်မှတ်ကြပြီး ထိုထာဝရရှင်သန်ခြင်းနှင့် အမြဲနုပျိုမြစ်ခြင်းကို ခိုင်ခိုင်မာမာဖြစ်ပေါ်စေသည်မှာ ပန်းဝတ်ရည်နှင့် နတ်သုဒ္ဓါတို့ကြောင့်ဟု ယူဆကြကာ ထိုအစားအသောက်များက နတ်တို့၏ သွေးကြောထဲမှ သွေးသားများကို အသစ်တဖန် ဖြစ်ထွန်းစေသည် ဟုဆိုကြသည်။<ref name="Stoll8" />{{Rp|4}}
နတ်ဘုရားတစ်ပါးစီသည် ၎င်းတို့နှင့် သက်ဆိုင်ရာမျိုးဆက်များမှ ဆင်းသက်လာ၍ အမျိုးမျိုးသော စိတ်ကျက်စားရာနယ်ပယ်များကို လိုက်စားကြကာ နယ်ပယ်တစ်ခုတွင် ကျွမ်းကျင်ပြောင်မြောက်ကြ၏။ ထို့ကြာင့်လည်း အများနှင့်မတူ အတုမဲ့အရည်အသွေးတစ်ခုခုက လွှမ်းမိုးထားလေသည်။ သို့ရာတွင် ဤဖော်ပြချက်များသည် ရှေးကျသော ဒေသဆိုင်ရာ မူကွဲများစွာမှ ပေါ်ပေါက်လာကြ၍ အမြဲတမ်း တစ်ခုနှင့်တစ်ခု တိုက်ဆိုင်ခြင်းမရှိပေ။ ကဗျာ၊ ဘုရားစာ (သို့) ယုံကြည်မှု စသည်တို့ဖြင့် နတ်ပင့်သောအခါ နတ်ဘုရားများကို အမည်နာမနှင့် ၎င်းတို့၏ ဂုဏ်ရည်များကို ပေါင်းစပ်၍ ရည်ညွှန်း(ခေါ်ဝေါ်)ကြသည်။ ထိုပေါင်းစပ် ခေါ်ဝေါ်ခြင်းက နတ်များကို ၎င်းတို့၏ အခြားသော သရုပ်သကန်များမှ ခွဲခြား ကွဲပြားစေမည်ဖြစ်သည်။ (ဥပမာ။ ။ ''"Apollo Musagetes"'' ဟု ရွတ်ဆိုရာတွင် "မြူးဇစ်နတ်သမီးများ၏ ခေါင်းဆောင် အပေါ်လို" ဟုဆိုရာရောက်၏။) တစ်နည်းအားဖြင့် ဂုဏ်ရည်ဂုဏ်သွေးသည် နတ်တစ်ပါး၏ အထူးသီးသန့်ဖြစ်သော၊ ဒေသဆိုင်ရာ အရည်အချင်းကို ခွဲခြားဖော်ပြပေးနိုင်သည်။ ရံခါတွင် ထိုဂုဏ်အရည်အသွေးများသည် ဂရိဂန္ထဝင်ခေတ်အတွင်း၌ပင် ရှေးပဝေသဏီကတည်းက ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်ဟု ယူဆကြလေသည်။
နတ်ဘုရားအများစုသည် ဘဝဆိုင်ရာ သီးသန့် လက္ခဏာသွင်ပြင်များနှင့် ဆက်စပ်ကြ၏။ ဥပမာ [[အက်ဖရိုဒိုက်|အဲဖရာဒိုက်တီ]]သည် အချစ်နှင့် အလှအပရေးရာ နတ်ဘုရားမ၊ [[အဲရီးဇ်]]သည် စစ်နတ်ဘုရား၊ [[ဟေးဒီးစ်]]သည် မြေအောက်ကမ္ဘာအစိုးရသူဖြစ်ပြီး [[အသီးနာ]]သည် ဉာဏ်ပညာနှင့် သူရသတ္တိ နတ်ဘုရားမဖြစ်သည်။<ref name="Stoll8" />{{Rp|20ff}} [[အပေါလို]] နှင့် [[ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်]] ကဲ့သို့သော အချို့သော နတ်ဘုရားများ၌ ရောယှက်ရှုပ်ထွေးသော ဆောင်ရွက်ချက်များကို ပြသကြကာ [[ဟက်စတီးယာ]](တိုက်ရိုက်အနက် - မီးလင်းဖို) နှင့် [[ဟီးလိယပ်စ်]] (တိုက်ရိုက်အနက် - နေ) ကဲ့သို့သော အခြားနတ်ဘုရားများမှာ လူပုဂ္ဂိုလ်ကဲ့သို့ ခိုင်းနှိုင်းတင်စားခြင်း မရှိသလောက်ပင်ဖြစ်သည်။ အကြီးမားဆုံး (အထင်ကြီးလောက်ဆုံး) ဂရိနတ်ဘုရားကျောင်းများသည် အနည်းငယ်သော နတ်ဘုရားများကိုသာ ရည်ညွှန်း (ပူဇော်) ရန်ဖြစ်၍ ထိုနတ်များသည် ဟဲလန်နစ်(ခေတ်)၏ ကြီးမားသော ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုများ၏ အချက်အချာများဖြစ်သည်။ သို့သော် ဒေသတစ်ခုခြင်း၊ ရွာတစ်ရွာခြင်းတို့၌ ကိုယ်ပိုင် ယုံကြည်မှုများဖြင့် အဓိကမဟုတ်သော နတ်များကို ကိုးကွယ်ပူဇော်ကြသည်များလည်း ရှိသည်။ မြို့ကြီးပြကြီးများစွာ၌ ပိုမိုထင်ရှားကျော်ကြားသည့် နတ်များကို တမူထူးဆန်းသော ဓလေ့များ၊ အခြားနယ်များတွင် မသိကြသော ထူးထူးဆန်းဆန်း ဆက်စပ်ဒဏ္ဍာရီများဖြင့် ပူဇော်ကြသည်။ သူရဲကောင်းခေတ်အတွင်း သူရဲကောင်းများ (သို့မဟုတ် နတ်လူတစ်ပိုင်းများ)ကို ကိုးကွယ်ယုံကြည်လာမှုသည် နတ်ဘုရားများအား ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု(ကဏ္ဍ) ကို ဖြည့်စွက်ပေးခဲ့လေသည်။
===နတ်ဘုရားများနှင့် လူသားများခေတ်===
နတ်ဘုရားများသာ တည်ရှိသောခေတ်နှင့် လူ့အရေးအရာများတွင် နတ်တို့၏ ဝင်ရောက်ခြယ်လှယ်မှု နည်းသောခေတ် ကြားကို ပေါင်းကူးဆက်စပ်ခြင်းသည် အပြောင်းလဲကာလဖြစ်ရာ ထိုကာလမျိုး၌ နတ်နှင့်လူသားတို့ အတူတကွ လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်သောခေတ်ဖြစ်၏။ ထိုမျိုးနွယ်နှစ်ခုတို့သည် နောက်ပိုင်းကာလများမှာထက်ပို၍ လွတ်လွတ်လပ်လပ် ရောနှောနိုင်ခဲ့သည့် ကမ္ဘာ့အစောပိုင်း နေ့ရက်များဖြစ်ကြပေသည်။ ဤကာလအကြောင်း ဇာတ်လမ်းပုံပြင်အများစုကို နောင်တွင် အောဗစ်၏ 'ပြောင်းလဲခြင်းများ' (Metamorphoses) စာအုပ်က ဖော်ပြရေးသားထား၍ များသောအားဖြင့် ပုံပြင်များကို အုပ်စုနှစ်ခု ခွဲခြားနိုင်ရာ ချစ်ရေးချစ်ရာ ဇာတ်လမ်းများနှင့် အပြစ်ပေးခြင်းဆိုင်ရာ ဇာတ်လမ်းများ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Miles7" />{{Rp|38}}
[[File:Dionysos satyrs Cdm Paris 575.jpg|thumb|left|ဆားတာနတ်နှင့်အတူ [[ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်]]နတ်ဘုရား၊ ပန်းချီဆရာ Brygos Painterရေးဆွဲထားသော ခွက်တစ်ခုအတွင်းပိုင်းပုံ (ပြင်သစ်အမျိုးသားပြတိုက်မှ Cabinet des Médailles ဌာန)]]
ချစ်ရေးချစ်ရာဇာတ်လမ်းများတွင် ပုံမှန်အားဖြင့် သွေးသားရင်း ကာမစပ်ယှက်ခြင်း (သို့) နတ်ဘုရားတစ်ပါးက လူအမျိုးသမီးတစ်ဦးကို ဖြားယောင်းသွေးဆောင်ခြင်း၊ အဓမ္မပြုကျင့်ခြင်းများ၊ ယင်းမှတဆင့် သူရဲကောင်းများမွေးဖွားလာခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။ ဤပုံပြင်များက နတ်နှင့်လူကြား ဆက်ဆံရေးများသည် ရှောင်ရမည့်အရာဟူ၍ ယေဘုယျသဘော ညွှန်းဆိုပြသကြသည်။ အကြောင်းမှာလည်း (နှစ်ဦးနှစ်ဖက်)သဘောတူကြည်ဖြူကြသော ဆက်ဆံရေးများသည်ပင်လျှင် ပျော်ရွှင်ဖွယ်ဇာတ်သိမ်းရှိခဲလှပေသည်။<ref name="Miles7" />{{Rp|39}} အနည်းငယ်သော ဖြစ်ရပ်အချို့တွင် နတ်ဘုရားမတစ်ပါးက လူအမျိုးသားတစ်ဦးနှင့် စပ်ယှက်ကြသည်။ ဤသည်ကို အဲဖရာဒိုက်တီကို ပူဇော်သော ဟိုးမားဓမ္မတေးတွင် ဖော်ပြထား၍ အဲဖရာဒိုက်တီသည် အန်ခိုင်းဆီးစ် (Anchises) နှင့်အတူ အစ်နီးယပ်စ် (Aeneas) ကိုဖွားမြင်သည်။<ref>
''Homeric Hymn to Aphrodite'', [http://courses.dce.harvard.edu/~clase116/txt_aphrodite.html 75–109] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060912125408/http://courses.dce.harvard.edu/~clase116/txt_aphrodite.html |date=12 September 2006 }}
</ref>
ဒုတိယအမျိုးအစားပုံပြင် (အပြစ်ပေးခြင်းဆိုင်ရာ) များ၌ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ပစ္စည်းတစ်မျိုးမျိုးကို (ခွင့်မရှိဘဲ) ယူငင်ခြင်း (သို့) တီထွင်မှုပြုခြင်းများပါဝင်ရာ နမူနာအနေဖြင့် [[ပရာမီးသီးယပ်စ်]]သည် နတ်ဘုရားတို့ထံမှ မီးကို ခိုးယူခြင်း၊ တန်တာလပ်စ်သည် ဇုစ်၏ စားပွဲတော်မှ နတ်သုဒ္ဓာကို ခိုးယူ၍ ၎င်း၏ တပည့်များကို ပေးသနားကာ နတ်တို့၏ လျှို့ဝှက်ချက်များကို လှစ်ဟပြသခြင်း၊ ပရာမီးသီးယပ်စ် (သို့) လိုင်ကေးယွန် သည် 'စွန့်လွှတ်မှု' (သဘော) ကိုတီထွင်ခြင်း၊ [[ဒစ်မီးတာ]]သည် စိုက်ပျိုးရေးနှင့် ကိုးကွယ်ပူဇော်မှုများကို '[[ထရစ်တောလိမက်စ်]]' ကိုသင်ကြားပေးခြင်း၊ မားဆီးယပ်စ် သည် အောလော့စ် (aulos) ဟုခေါ်သော ပုလွေတစ်မျိုးကို တီထွင်ခဲ့ကာ အပေါလိုနှင့် ဂီတယှဉ်ပြိုင်ခြင်း များဖြစ်ကြသည်။ အီယန် မောရစ်က ပရာမီးသီးယပ်စ်၏ စွန့်စားခန်များသည် နတ်ဘုရားသမိုင်းနှင့် လူ့သမိုင်းကြားရှိ နေရာတစ်ခုပါဟူ၍ စဉ်းစားသုံးသပ်ခဲ့သည်။<ref name="Morris291">Morris, Ian. 2000. ''Archaeology As Cultural History''. [[Blackwell Publishing]]. {{ISBN|978-0-631-19602-0}}.</ref>{{Rp|291}} အမျိုးအမည်မသိ ကျူစက္ကူအပိုင်းအစတစ်ခုသည် သက်တမ်းအားဖြင့် တတိယရာစုနှစ်ကဖြစ်ပြီး ယင်း၌ [[ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်]]၏ သရေ့စ်တိုင်းပြည်ဘုရင် လိုက်ကားဂါ့စ်ကို အပြစ်ပေးခြင်းကို ကွက်ကွက်ကွင်းကွင်း သရုပ်ဖော်ထားလေသည်။ ယင်းဘုရင်သည် နတ်ဘုရားအသစ်တစ်ပါး ရောက်ရှိလာခြင်းကို အသိအမှတ် မပြုနိုင်လောက်အောင် နောက်ကြခဲ့သည့်အတွက် ဆိုးဆိုးဝါးဝါး နောက်ဘဝရောက်သည်အထိ အပြစ်ပေးခံခဲ့ရသည်။<ref name="Weaver335">Weaver, John B. 1998. "Introduction" in ''The Plots of Epiphany.'' Berlin: [[Walter de Gruyter]]. {{ISBN|978-3-11-018266-8}}.</ref>{{Rp|50}} ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်က သရေ့စ်ပြည်တွင် ၎င်းအားကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု ဖြစ်ပေါ်စေရန် ရောက်ရှိလာခြင်း ပုံပြင်သည် ပြဇာတ်ဆရာ [[အီးစကီးလပ်စ်]]၏ ပြဇာတ်သုံးတွဲ၏ အကြောင်းရာလည်းဖြစ်ပေ၏။<ref name="Bushnell28">Bushnell, Rebecca W. 2005. "Helicocentric Stoicism in the Saturnalia: The Egyptian Apollo" in ''Medieval: A Companion to Tragedy''. [[Blackwell Publishing]]. {{ISBN|978-1-4051-0735-8}}.</ref>{{Rp|28}} နောက်ကြေကွဲဖွယ်ဇာတ်လမ်းမှာ ယူရစ်ပစ်ဒီးဇ်၏ ''ဘာကီး'' (The Bacchae) ဖြစ်ကာ [[သီးဗီးမြို့|သီးဗာမြို့]] ဘုရင် ပန်းသီးယပ်စ်သည် ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်ကို မရိုမသေပြု၍ ၎င်းကိုကိုးကွယ်သူ အမျိုးသမီးဖြစ်သည့် မီးနဒ် (Maenad) ကို တိတ်တဆိတ်ထောက်လှမ်းနေသောကြောင့် ယင်းဘုရင်ကို ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်က အပြစ်ပေးခြင်းဇာတ်လမ်းဖြစ်သည်။<ref name="Trobe195">Trobe, Kala. 2001. "Dionysus" in ''[[iarchive:invokegods00kala|Invoke the Gods]]''. [[Llewellyn Worldwide]]. {{ISBN|978-0-7387-0096-0}}.</ref>{{Rp|195}}
[[File:Eleusinian hydria Antikensammlung Berlin 1984.46 n2.jpg|thumb|[[ဒစ်မီးတာ]]နှင့် မက်တာနိုင်ရာ ဘုရင်မ၊ အဖျူးလိယာဒေသ အနီရောင်ပုံပါသော လက်ကိုင်သုံးခုနှင့် ရေခရား၊ အောလ်တဲ့စ် ပြတိုက်၊ ဘာလင်မြို့။]]
ရှေးရိုးရာ ဇာတ်လမ်းပုံပြင်တစ်ခုကို တန်ဆာဆင်ဖွဲ့နွဲ့၍<ref name="Nilsson50">Nilsson, Martin P. 1940. "The Religion of Eleusis" in ''[http://www.sacred-texts.com/cla/gpr/gpr07.htm Greek Popular Religion]''. New York: [[Columbia University Press]]. p. [http://www.sacred-texts.com/cla/gpr/gpr07.htm#fr_50 50].</ref> အကြောင်းရာတူ ဇာတ်လမ်းကို အခြေခံပဲ့တင်ထပ်ရေးထားသော အခြားပုံပြင်တစ်ပုဒ်တွင်လည်း [[ဒစ်မီးတာ]] သည် သမီးဖြစ်သူ [[ပါဆက်ဖန်နီ]]ကို ရှာဖွေရာ ဒိုဆို ဟုခေါ်သော အမယ်အိုအသွင် ယူလျှက် ရှာဖွေနေသည်။ အတစ်ကာဒေသရှိ အလက်ဆီးဘုရင် ဆီးလီယပ်စ်က အမယ်အိုကို နွေးထွေးစွာကြိုဆိုမှုများကြောင့် ဒစ်မီးတာက ဘုရင့်သား ဒီမောဖွန်ကို နတ်တစ်ပါးဖြစ်စေရန် စီစဉ်၏။ သို့သော် ဆောင်ရွက်ရမည့် ရိုးရာဓလေ့ကို ပြီးမြောက်အောင် ဆောင်ရွက်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ချေ။ အကြောင်းမှာ မိခင် မက်တန်နီရာက လမ်းလျှောက်လာ၍ ဝင်လာစဉ် သားဖြစ်သူကို မီးထဲ၌ တွေ့လိုက်ရသောကြောင့် ကြောက်လန့်တကြား စူးစူးဝါးဝါး အော်ဟစ်ခဲ့သဖြင့် ဒစ်မီးတာကို ဒေါသဖြစ်စေခဲ့၏။ ဒစ်မီးတာက အသိဉာဏ်မရှိသော လူသားများသည် သဘောတရားနှင့် ရိုးရာဓလေ့များကို နားမလည်ကြဟု နောင်တရ ပြောဆိုခဲ့လေသည်။<ref name="Demeter">''Homeric Hymn to Demeter'', [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0013.tlg002.perseus-eng1:248-291 255–274]</ref>
===သူရဲကောင်းခေတ်===
သူရဲကောင်းများ နေထိုင်တည်ရှိခဲ့သော ခေတ်ကို သူရဲကောင်းခေတ်ဟု သမုတ်သည်။<ref name="Kelsey30">Kelsey, Francis W. (1889). ''A Handbook of Greek Mythology''. [[Allyn and Bacon]]. p. 30.</ref> ကြီးကျယ်သော၊ မျိုးရိုးဆက်နွယ်ပြ ကဗျာများသည် အထူးသီးသန့် သူရဲကောင်းများ၊ ဖြစ်ရပ်များကို စုဖွဲ့ဖော်ပြထားသော ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များစွာကို ဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ ထိုကဗျာများသည် မတူညီသော ပုံပြင်များမှ သူရဲကောင်းများ၏ မိသားစု ဆက်နွယ်ပတ်သက်မှုများကိုလည်း တည်ဆောက်ပြခဲ့ကာ ထို့ကြောင့်ပင် ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကို အစီစဉ်အလိုက် စီမံဖော်ပြထားသည်။ ပါမောက္ခ ကန်ဒိုဒန် (၁၉၉၂) အရဆိုလျှင် "''ဇာတ်လမ်းတွဲ ဝတ္ထုရှည်ပုံစံ အကျိုးသက်ရောက်မှုတစ်ခုရှိပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ မျိုးနွယ် အဆက်ဆက်မှ မိသားစုအချို့ရဲ့ ကံကြမ္မာကို (တစ်နည်းနည်းနဲ့) ချဲ့ထွင်နိုင်ပါတယ်။''"<ref name="Dowden11" />{{Rp|11}}
သူရဲကောင်း ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှု ဖြစ်ပေါ်လာပြီးနောက် နတ်ဘုရားများနှင့် သူရဲကောင်းများသည် ပူဇော်ပသမှုဆိုင်ရာ အဝန်းအဝိုင်းကို ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်သူများဖြစ်လာကြ၍ ကျမ်းသစ္စာဆိုခြင်း၊ တရားစာရွတ်ခြင်းများ၌ အမည်နာမတပ်၍ တိုင်တည်ကြသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|205}} ဘားကာ့တ် (၂၀၀၂) က "နတ်ဘုရားများစာရင်းကဲ့သို့ မဟုတ်ဘဲ သူရဲကောင်းစာရင်းများသည် အတည်တကျမရှိ၊ အချောသတ်စာရင်းမရှိပေ။ ကြီးကျယ်သော နတ်ဘုရားများ ထပ်မံ မွေးဖွားခြင်း မရှိ၊ သို့သော် အသစ် အသစ်သော သူရဲကောင်းများကို 'သေသူများစစ်တပ်'မှ အမြဲတမ်း ပြန်လည်နိုးထစေနိုင်သည်။" နတ်ကိုးကွယ်မှု နှင့် သူရဲကောင်းကိုးကွယ်မှုကြားရှိ အရေးပါသော ခြားနားချက်တစ်ခုမှာ သူရဲကောင်းသည် ဒေသဆိုင်ရာ လူမှုအဖွဲ့အစည်း၏ ထင်ရှားသောလက္ခဏာ၏ ဗဟိုချက်ဖြစ်လာသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|206}}
ဟဲရာကလီးဇ်၏ အဓိကကျသော ဖြစ်ရပ်များကို သူရဲကောင်းခေတ်၏ စဦးအဖြစ် သတ်မှတ်ကြလေသည်။ သူရဲကောင်းခေတ်ကို အဓိက ဖြစ်ပျက်မှုကြီး သုံးခုက ပါဝင်အကျိုးပြုထားရာ အာဂွန်နော့စ် ရေကြောင်းခရီးစဉ်၊ သီးဗာမြို့ ဖြစ်ရပ်တွဲများ (ကဗျာလေးပုဒ်) နှင့် ထရိုဂျန်စစ်ပွဲတို့ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Kelsey30" /><ref name=":1">[[H. J. Rose|Rose, Herbert Jennings]]. 1991. ''A Handbook of Greek Mythology''. London: [[Routledge]]. {{ISBN|978-0-415-04601-5}}.</ref>{{Rp|340}}
====ဟဲရာကလီးဇ်နှင့် မျိုးဆက်များ====
[[File:Herakles and Telephos Louvre MR219.jpg|thumb|upright|[[ဟဲရာခလီးဇ်]]နှင့် သားငယ် တဲလီဖာ့စ် ([[လူဗာပြတိုက်]]၊ ပဲရစ်မြို့။]]
အချို့သော ပညာရှင်များက ယုံကြည်သည်မှာ<ref name=":1" />{{Rp|10}} [[ဟဲရာကလီးဇ်]]၏ ရှုပ်ထွေးသော ဒဏ္ဍာရီနောက်ကွယ်တွင် အမှန်စင်စစ် လူသားတစ်ဦးရှိလောက်မည်၊ ထိုလူသားသည် အားဂေါ့စ်တိုင်းပြည်၏ လက်အောက်ခံ မျိုးနွယ်တစ်ခု၏ ခေါင်းဆောင် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသည် ဟူ၍ဖြစ်သည်။ အခြား ပညာရှင်အချို့က ဟဲရာကလီးဇ်ဇာတ်လမ်းသည် ဇိုးဒယပ်ခေါ် (၁၂) ရာသီခွင်ကို နှစ်စဉ်လှည့်လည်နေသော နေ၏ ဖြတ်သန်းခြင်းကို တင်စားချက်ဟူ၍ ညွှန်းဆိုဖော်ပြကြသည်။<ref name="Dupuis">Dupuis, C. F. ''The Origin of All Religious Worship''. p. 86.</ref> နောက်ထပ် အခြား အခြားသော ပညာရှင်များကမူ အခြေတကျရှိနေပြီးဖြစ်သော သူရဲကောင်းဒဏ္ဍာရီများကို ဒေသဆိုင်ရာ လိုက်ရောညီထွေ ပြုပြင်ယူ၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော ဒဏ္ဍာရီ အဖြစ် ထောက်ပြကြလျှက် အခြားသော ယဉ်ကျေးမှုများမှ ပို၍စောသော ဒဏ္ဍာရီများကို ရည်ညွှန်းကြသည်။ ရိုးရာစဉ်ဆက်အားဖြင့် ဟဲရာကလီးဇ်သည် ဇုစ်နှင့် အဲ့လ်(က်)မီးနီ တို့၏ သားဖြစ်၍ မိခင်မှာ [[ပါးဆီးယပ်စ်]] ၏ မြေးတော်သည်။<ref name="BrHer">{{cite encyclopedia|title=Heracles|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=Feb 6, 2020|url=https://www.britannica.com/topic/Heracles|origyear=1999}}</ref>ရိုးရာပုံပြင်ဇာတ်လမ်းများမှ အကြောင်းအရာများနှင့်အတူ ၎င်း၏ အံ့နဘန်း တစ်ကိုယ်တည်း စွန့်စားခန်းများသည် ခေတ်ပေါ် ဒဏ္ဍာရီ ရာဇဝင် ဇာတ်လမ်းများစွာကို ထောက်ပံ့ပေးနိုင်ခဲ့လေသည်။ ဘားကာ့တ် (၂၀၀၂) အရ "'' ဟဲရာကလီးဇ်ကို ကိုယ်ကျိုးစွန့်သူအဖြစ်ဖော်ပြပါတယ်၊ နောက်ထပ် ၎င်းကို ယဇ်ပူဇော်တဲ့ ပုလ္လင်များကို စတင်တည်ထောင်သူအဖြစ်လည်း ဖော်ပြပါတယ်။ အစားအသောက် အလွန်အကျွံစားနိုင်သူတစ်ဦးလို့လည်း စိတ်ကူးပြီး ရေးကြပါတယ်။ ဟာသခန်းတွေမှာ တင်ဆက်ကြတာကတော့ ဟဲရာကလီးဇ်ကို အစားအသောက်ကျူးသူဆိုပြီး ဖြစ်တယ်ဗျ။''"<ref name="Raffan-Barket205" />
၎င်း၏ကြေကွဲဖွယ် အဆုံးသတ်သည် အလွမ်းဖွဲ့ဇာတ်လမ်းများအတွက် အထောက်အပံ့ဖြစ်စေခဲ့ရာ— ပြဇာတ်ဆရာ 'ယူရစ်ပစ်ဒီးဇ်' ရေးသော "ဟဲရာကလီးဇ်" ကို သလီယာ ပါပါဒေါပိုလို (Thalia Papadopoulou) က အခြား ယူရစ်ပစ်ဒီးဇ် ပြဇာတ်များကို စူးစမ်းလေ့လာရာတွင် ဤပြဇာတ်သည် အတော်အရေးကြီးသော ပြဇာတ်တစ်ပုဒ်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆသည်။<ref name="PapadopoulouBurkert">Papadopoulou, Thalia. 2005. "Introduction" in ''Heracles and Euripidean Tragedy''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|978-0-521-85126-8}}. p. 1.</ref><ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|211}} အနုပညာနှင့် စာပေများ၌ ဟဲရာကလီးဇ်ကို အရပ်အလောတော်ဖြင့် အလွန်တရာ ခွန်အားကြီးသောသူ အဖြစ် ရေးဖွဲ့ ချယ်မှုန်းကြပြီး ၎င်း၏ ထင်ရှားသော လက်နက်မှာ လေး (bow) ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် မကြာခဏဆိုသလို တင်းပုတ်လည်းဖြစ်၏။ ပန်းအိုးများတွင် ၎င်း၏ နှိုင်းယှဉ်၍မရနိုင်သော ခေတ်ပေါ်လူကြိုက်များသည့် ဇာတ်ကွက် 'ခြင်္သေ့နှင့် ယှဉ်ပြိုင်ခန်း' ကို အကြိမ် ရာပေါင်းများစွာ ရေးဆွဲခဲ့ကြသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|211}}
ဟဲရာကလီးဇ်သည် 'အစ်ထရာစကန်နှင့် ရောမ ဒဏ္ဍာရီ' နှင့် ၎င်းတို့၏ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှု အဝန်းအဝိုင်းတွင် ဝင်ရောက်လာကာ ဂရိတို့၏ အကျွမ်းတဝင် သုံးလေ့ရှိသော 'Herakleis' စကားလုံးကဲ့သို့ အာမေဋိတ်စကားလုံး 'mehercule' သည် ရောမများအဖို့ အကျွမ်းတဝင် ရင်းနှီးလာသည့် စကားလုံးဖြစ်လာခဲ့ပေသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|211}} အီတလီ၌ ၎င်းကို ကုန်သည်နှင့် ကုန်ကူးသူများဆိုင်ရာ နတ်ဘုရားအဖြစ် ကိုးကွယ်ကြ၏။ သို့သော် အခြားသူများကလည်း ၎င်းကို ကံကြမ္မာကောင်းစေသော၊ အန္တရာယ်မှ ကယ်ဆယ်ပေးနိုင်သော ထင်ရှားသည့် ဂုဏ်ရည်များကြောင့် ရွတ်ဆိုဆုတောင်းကြသည်။<ref name="BrHer" />
ဟဲရာကလီးဇ်သည် ဒေါရီယန်ဘုရင်တို့၏ တရားဝင်ဘိုးဘေးဖြစ်ခြင်းမှတဆင့် လူမှုရေးရာ အမြင့်ဆုံး ဂုဏ်ဒြပ်ကို ရရှိခဲ့လေသည်။ ဤသို့ ဖြစ်ပေါ်ခြင်းကပင် ဒေါရီယန်မျိုးနွယ် ရွှေ့ပြောင်းအခြေချသူများ 'ပဲလာပါနီးဇ်' ကျွန်းဆွယ်သို့ ဝင်ရောက်လာခြင်းကို တရားဝင်ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဟစ်လပ်စ် (Hyllus) သည် ဒေါရီယန်မျိုးနွယ်စု သူရဲကောင်းဖြစ်ပြီး ဟဲရာကလီးဇ်၏ သားဖြစ်သည်။ အခြားသော ဟဲရာကလီးဇ်၏ သားမြေး မျိုးဆက်များတွင် မာကဲရီးယာ (Macaria)၊ လားမို့စ် (Lamos)၊ မန်တို (Manto)၊ ဘိုင်ယန်နော် (Bianor)၊ လစ်ပေါလစ်မပ်စ် (Tlepolemus)၊ တဲလစ်ဖာ့စ် (Telephus) တို့ပါဝင်ကြသည်။ ဤ မျိုးဆက်များသည် မိုက်ဆီးနီ၊ [[စပါတာ]]၊ အာဂေါ့စ် တိုင်းပြည်များရှိသည့် ပဲလာပါနီးဇ်ကျွန်းဆွယ်ဒေသကို အောင်မြင်ခဲ့ကြပြီး ရာဇဝင်သမိုင်းတစ်ခုအရ ၎င်းတို့သည် ထိုဒေသကို (တိုင်းပြည်များကို) ရှေးဘိုးဘေးများမှတဆင့် အုပ်စိုးပိုင်ခွင့် ရှိသည်ဟုလည်း အခိုင်အမာဆိုခဲ့ကြသည်။ ဤသို့ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းကို ဒေါရီယန်ကျူးကျော်ခြင်း (Dorian invasion) ဟု ရံခါ၌ ခေါ်ဆိုကြသည်။ လစ်ဒီယားနှင့် နောက်ပိုင်းမှ ပေါ်လာသော မက်စီဒိုးနီးယား ဘုရင်များသည်လည်း ဟဲရာကလီးဇ်၏ မျိုးဆက်များဖြစ်လာခဲ့ကြသည်။<ref name="BurkertHer">Herodotus, ''The Histories'', I, [http://www.sacred-texts.com/cla/hh/hh1000.htm 6–7].</ref><ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|211}}
အစောဆုံး သူရဲကောင်းမျိုးဆက်များမှ အခြားထင်ရှားသူများမှာ [[ပါးဆီးယပ်စ်]]၊ ဂျူကေးလီယန်၊ [[သီးဆီးယပ်စ်]]၊ [[ဘာလဲ့ရာဖန်]] တို့ဖြစ်ကြကာ ၎င်းတို့သည် ဟဲရာကလီးဇ်နှင့် ဗီဇလက္ခဏာအားဖြင့် ဆင်တူကြသည်။ ဟဲရာကလီးဇ်ကဲ့သို့ ရိုးရာ (နတ်)ပုံပြင်များ (fairy tales) တွင် ထိုသူများ၏ စွန့်စားခန်းများမှာ တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ်ခြင်း၊ ဆန်းကြယ်ခြင်း များပါဝင်သည်။ [[ခစ်မိယားရာ]] (ခိုင်မစ်ယားရာ) နှင့် [[မက်ဒူဆာ]] တို့ကဲ့သို့ မိစ္ဆာများကို သုတ်သင်မှုများပါဝင်သည်။
ဘာလဲ့ရာဖန်၏ စွန့်စားခန်းများသည် ဟဲရာကလီးဇ် စွန့်စားခန်များနှင့် ဆင်တူစွာ ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ် ပုံစံများဖြစ်ကြသည်။ အစောပိုင်း သူရဲကောင်း အဖွဲ့အနွဲ့ရေးသားမှုများတွင် သူရဲကောင်းတစ်ဦးကို အသက်လုတိုက်ခိုက်ရသော အနေအထားတစ်ခုသို့ ပို့ဆောင်ခြင်းများဖြစ်၍ ထိုသို့ကြောင်းရာများသည် သူရဲကောင်းအကြောင်း အရေးအသားများ၌ ထပ်တလဲလဲ သုံးနှုန်းသော ကြောင်းရာတစ်ရပ်ဖြစ်လေရာ ပါးဆီးယပ်စ်နှင့် ဘာလဲ့ရာဖန်တို့ ကြောင်းရာတွင်လည်း အလားတူမျိုး သုံးနှုန်းဖော်ပြကြသည်။<ref>[[Geoffrey Kirk|Kirk, Geoffrey Stephen]]. 1973. "The Thematic Simplicity of the Myths" in ''[https://books.google.com/books?id=OFO_NQJh8L0C&pg=PA172&lpg=PA172&dq=%22The+Thematic+Simplicity+of+the+Myths%22+kirk Myth: Its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures]''. Berkeley: [[University of California Press]]. {{ISBN|978-0-520-02389-5}}. p. 183.</ref>
====အားဂွန်နော့စ်====
[[ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ်]]၏ တစ်ခုတည်းသော ရှင်သန်ကျန်ရစ်သော စာပေမှာ 'အာဂွန်နော့တီကာ' ကဗျာရှည်ဖြစ်ပြီး ရိုးဒ်ဇ်ကျွန်းမှ အပေါလိုနိယပ်စ် ရေးဖွဲ့ခဲ့သည်။ ထိုကဗျာတွင် [[ဂျေးဆန်]]နှင့် [[အားဂန်နော့စ်]] သူရဲကောင်းများ၏ ပင်လယ်ရေကြောင်း ခရီးစဉ် ဒဏ္ဍာရီဖြစ်၍ ဒဏ္ဍာရီလာကျွန်း ကောလ်ကစ် (Colchis) မှ [[ရွှေရောင်သိုးမွှေး]] (Golden Fleece) ကို သွားရောက်ယူငင်သည့် အကြောင်းဖြစ်သည်။ အာဂွန်နော့တီကာ၌ ဂျေးဆန်ကို ဘုရင် ပီးလီယဲ့စ်က ဇွတ်အတင်းတိုက်တွန်း ယူဆောင်ခိုင်းကာ ပီးလီယဲ့စ် ဘုရင်က ဖိနပ်တစ်ဖက်တည်းဖြင့်ရှိသောသူသည် ၎င်း၏ သေရာပါရန်သူဖြစ်မည်ဆိုသော နိမိတ်စကားကို ကြားသိခဲ့လေသည်။ ဂျေးဆန်သည် မြစ်အတွင်း ဖိနပ်တစ်ဖက် ပျောက်ဆုံးခဲ့၍ ပီးလီယဲ့စ်နန်းတော်သို့ ထိုအတိုင်း ရောက်ရှိလာပြီး ကဗျာ၌ စိတ်ဝင်စားစာရာ ဇာတ်လမ်းများ စတင်ရေးဖွဲ့ သက်ဝင်ထားသည်။ ဟဲရာကလီးဇ် အပါအဝင် သူရဲကောင်းမျိုးဆက်သစ်တိုင်းသည် ဂျေးဆန်နှင့်အတူ အားဂိုသင်္ဘောကြီးဖြင့် လိုက်ပါ၍ ရွှေရောင်သိုးမွှေးကို ရှာဖွေခြင်းများပါဝင်သည်။ ဤသူရဲကောင်းမျိုးဆက်များတွင် [[သီးဆီးယပ်စ်]]လည်းပါဝင်ကာ ၎င်းသည် ခရီးတီး ကျွန်းသို့သွားရောက်၍ [[မစ်နာတော]] (လူတစ်ပိုင်း ကျွဲတစ်ပိုင်း) မိစ္ဆာကို သုတ်သင်ခဲ့သည်။ [[အတ္တလန်းတာ]] သည် အမျိုးသမီးသူရဲကောင်းဖြစ်၍ သူမအကြောင်းများလည်း ပါဝင်ကာ သူရဲကောင်း [[မယ်လီယေးဂါ]]အကြောင်းသည်လည်း ယခင်အတိတ်တစ်ချိန်က ကိုယ်ပိုင်စွန့်စားခန်းကဗျာရှည်တစ်ပုဒ် တည်ရှိခဲ့ဖူးပြီး [[အိလိယဒ်]]နှင့် [[အောဒဆီ]] (ကဗျာရှည်) တို့ကို ယှဉ်ပြိုင်နိုင်သည်ဟုပင်ဆိုသည်။ ပင်းဒါ၊ ပေါလိုနိယပ်စ်၊ ဘစ်ဘလီယာသက်ကာ စသည့် ကဗျာဆရာများသည် အာဂွန်နော့စ် သူရဲကောင်းများ စာရင်းအပြည့်အစုံကို ဖော်ပြရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။<ref name="ApApPin">Apollodorus, ''Library and Epitome'', 1.9.[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0022;query=section%3D%2363;layout=;loc=1.9.17 16].</ref><ref>Apollonius, ''Argonautica'', I, [http://www.sacred-texts.com/cla/argo/argo00.htm 20ff].</ref><ref>Pindar, ''Pythian Odes'', Pythian 4.[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Pind%2e+P%2e+4%2e171ff%2e 1].</ref>
ဘီစီ သုံးရာစု (ဘီစီ - ၃၀၀) တွင် အပေါလိုနိယပ်စ်က ၎င်း၏ ကဗျာကို ရေးသားခဲ့သော်လည်း အာဂွန်နော့စ် ဇာတ်လမ်းပုံပြင်၏ အရေးအဖွဲ့သည် အော့ဒဆီကဗျာထက် ပိုမိုရှေးကြသည်။ အောဒဆီကဗျာကလည်း တူညီသော အကြောင်းအရာဖြစ်သည့် ဂျေးဆန်၏ စွန့်စားခန်းများကို ပြသထားမှုပါဝင်ပြီး [[အောဒစ်ဆီးယပ်စ်]]၏ လှည့်လည်သွားလာခြင်းသည် အာဂွန်နော့စ် ကဗျာကို တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း အခြေခံထားခြင်း ဖြစ်နိုင်ပေသည်။<ref name="BrArgGr">{{cite encyclopedia|title=Argonaut|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=2002|url=https://www.britannica.com/topic/Argonaut-Greek-mythology}}</ref><ref name=":2">Grimal, Pierre. 1986. "Argonauts." P. 58 in ''The Dictionary of Classical Mythology''. [[Blackwell Publishing]]. {{ISBN|978-0-631-20102-1}}.</ref> ရှေးခေတ်ကာလများတွင် ခရီးစဉ်ရှည်ထွက်ခြင်းများကို သမိုင်းဝင် အချက်အလက်တစ်ခု (ပင်လယ်နက်သို့ စတင်သွားလာခြင်းမှသည် ဂရိတို့၏ ကုန်သွယ်ရေး၊ နယ်မြေကျူးကျော်ခြင်း ဖြစ်ရပ်များ ) အဖြစ်ယူဆကြ၏။<ref name="BrArgGr" /> ထိုသို့သော ခရီးစဉ်ထွက်ခြင်းသည် အလွန်ပင် လူကြိုက်များလာကာ ဒေသဆိုင်ရာ ရာဇဝင်များ ပူးတွဲဆက်သွယ်မှုများရှိလာပြီး ဇာတ်လမ်းတွဲများဖြစ်ပေါ်သွားစေခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် [[မစ်ဒီးယာ]] ဇာတ်လမ်းပုံပြင်သည် အလွမ်းဖွဲ့ ကဗျာဆရာတို့၏ အာရုံကို ဖမ်းစားနိုင်ခဲ့ပေသည်။<ref name=":2" />
====အေးထရီးယပ်စ်နှင့် သိုင်းယက်စတီးဇ် အိမ်တော် ဇာတ်လမ်းတွဲများ====
အားဂိုသင်္ဘောနှင့် ထရိုဂျန်စစ်ပွဲကာလကြားတွင် ကြောက်လန့်စရာ ပြစ်မှုများကြောင့် အဓိကနာမည်ထွက်သော မျိုးဆက်တစ်ခုရှိပေသည်။ အားဂေါ့စ်မြို့နေ အေးထရီးယပ်စ်နှင့် သိုင်းယက်စတီးဇ်တို့၏ လုပ်ဆောင်မှုများပါဝင်သည်။ အေးထရီးယပ်စ် အိမ်တော်၏ ဒဏ္ဍာရီတွင် အာဏာခွဲဝေပေးရမှု ပြဿနာ၊ ဘုရင်နန်းတက်ခြင်းပုံစံများ ပါဝင်သည်။ (အေးထရီးယပ်စ်အိမ်တော်(နန်းတော်)သည် သူရဲကောင်းခေတ်၏ အဓိကမင်းဆက်နှစ်ခုထဲက တစ်ခုဖြစ်၍ အခြားမင်းဆက်တစ်ခုမှာ လားဘ်ဒါကပ်စ် ဖြစ်သည်) အမွှာညီနောင်ဖြစ်သော အေးထရီးယပ်စ် နှင့် သိုင်းယက်စတီးဇ် တို့သည် ၎င်းတို့၏ မျိုးဆက်များနှင့်အတူ မိုက်ဆီးနီဒေသ၌ အာဏာခွဲဝေပေးရခြင်းနှင့်ပတ်သက်သော ကြေကွဲဖွယ် ဇာတ်လမ်းတွင် အဓိကဇာတ်ဆောင်များဖြစ်ကြသည်။<ref name="Bonnefoy103">[[Yves Bonnefoy|Bonnefoy, Yves]]. 1992. "Kinship Structures in Greek Heroic Dynasty" in ''[[iarchive:greekegyptianmyt00bonn|Greek and Egyptian Mythologies]]''. Chicago: [[University of Chicago Press]]. {{ISBN|978-0-226-06454-3}}. p. 103.</ref>
သီးဗာမြို့ ဖြစ်စဉ်ဇာတ်လမ်းသည် အထူးသဖြင့် ယင်းမြို့တည်ထောင်သူ [[ကဒ်မက်စ်]]၏ ဖြစ်ရပ်များနှင့် နှီးနွယ်ပတ်သက်မှုရှိသည်။ ထို့နောက် သီးဗာ ဘုရင် လိုင်းယပ်စ်နှင့် [[အီးဒစ်ပါ့စ်]]တို့၏ ဆောင်ရွက်ချက်များလည်း ပါဝင်လေသည်။ ဤသည်မှာ အတွဲလိုက် ဇာတ်လမ်းများဖြစ်ပြီး အဆုံးသတ်တွင် သီးဗာမြို့ကို တပ်ခုနှစ်တပ်မှ ဖျက်ဆီးခြင်းနှင့် အစ်ပစ်ဂနိုင်း စစ်သူရဲကောင်းများ အကြောင်းဖြစ်သည်။<ref name="Hard1" />{{Rp|317}} (ထိုတပ်ခုနှစ်တပ်မှ သီးဗာမြို့ကို တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်းသည် ပို၍စောသော ကဗျာများတွင် ပါခြင်း၊ မပါခြင်းကို မသိရှိရပါ)။ အီးဒစ်ပါ့စ်နှင့် ပတ်သက်၍ အစောပိုင်းကဗျာများက ဤသို့ဆိုထားဟန်တူသည်။ အီးဒစ်ပါ့စ်သည် ၎င်းလက်ထပ်ထားသော ဇနီးမှာ ၎င်း၏ မိခင်အရင်း (ဂျာကဲစတာ (သို့) အီယိုကဲ့စတီး ) ဖြစ်သည်ဟု သိရှိပြီးနောက် သီးဗာကို ဆက်လက်အုပ်ချုပ်၍ ထို့နောက် ဒုတိယဇနီး ထပ်ယူကာ ကလေးများမွေးဖွားသည် ဟူ၍ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ဆိုထားခြင်းမှာ ယခုသိနေသော ကြေကွဲဖွယ်ရာ ဇာတ်လမ်းပုံပြင်နှင့် လွန်စွာကွာခြားရာ ဥပမာ စာရေးဆရာ [[ဆော့ဖာကလီးဇ်]]၏ အီးဒစ်ပါ့စ် ဘုရင် (Oedipus Rex) နှင့် နောက်ပိုင်းပေါ်ထွန်းခဲ့သော ဒဏ္ဍာရီများနှင့် သိသိသာသာကွဲလွဲနေသည်။<ref name="Hard1" />{{Rp|311}}
====ထရိုဂျန်စစ်ပွဲနှင့် နောက်ပိုင်းကာလ====
{{main|ထရိုဂျန်စစ်ပွဲ}}
[[File:Enrique Simonet - El Juicio de Paris - 1904.jpg|thumb|right|upright=1.6|အန်းရစ်ကဲ စီမွန်နတ်ရေးဆွဲသော [[:en:El Juicio de Paris (Simonet)|''El Juicio de Paris'']] (ပါရိစ်၏ ဆုံးဖြတ်ရွေးချယ်ခြင်း) ပုံ၊ ပါရိစ်သည် ညာဘက်လက်တွင် ရွှေရောင်ပန်းသီးကို ကိုင်၍ နတ်သမီးများကို တွက်ဆဟန်ဖြင့် လေ့လာအကဲဖြတ်နေခြင်း။]]
[[File:The Rage of Achilles by Giovanni Battista Tiepolo.jpeg|thumb|upright|Giovanni Battista Tiepolo ရေးဆွဲသော "[[အာခိလိ|အာခိလိဇ်]]၏ အမျက်ဒေါသ" (၁၇၅၇ ခုနှစ်, နံရံဆေးရေး, 300 x 300 cm, ဗစ်ဆန်းရှန်မြို့ရှိ Villa Valmarana) ပုံတွင် စစ်ပွဲဆုလဒ်ရခဲ့သော ဘရိုင်းဆီးယစ်(အမျိုးသမီး) ကို အဲဂါမန်းနန်က သိမ်းမည်ဟု ခြိမ်းချောက်ရာ အာခိလိဇ်က ဒေါသထွက်၍ ၎င်းကိုသတ်ရန် ဓားဆွဲထုတ်ခဲ့သည်။ ထိုစဉ် [[အသီးနာ]]နတ်ဘုရားမ ပေါ်လာပြီး အာခိလိဇ် ဆံပင်ကို ဆွဲ၍ အကြမ်းဖက်မှုမဖြစ်အောင်တားဆီးနေပုံ။]]
ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် ဂရိနှင့် ထရွိုင်တို့ကြား တိုက်ခိုက်ကြသော [[ထရိုဂျန်စစ်ပွဲ]]နှင့် စစ်အပြီးကာလများတွင် အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိလာသည်။ ဟိုးမား၏ အိလိယဒ် ကဲ့သို့သော လက်ရာများတွင် အဓိကဇာတ်လမ်းအကြောင်းရာကို ပုံသွင်းခဲ့ရာ နောက်ပိုင်းတွင်လည်း တသီးတခြားအကြောင်းအရာများကိုလည်း ပိုမိုပြည့်စုံလာစေရန် ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ဂရိပြဇာတ်များ၌ ဖြစ်၏။ ထရိုဂျန်စစ်ပွဲသည် ရောမယဉ်ကျေးမှုတွင် စိတ်ဝင်စားမှု အကြီးအကျယ် ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ထရိုဂျန်စစ်ပွဲ သူရဲကောင်း [[အစ်နီးယပ်စ်]] ကြောင့်ဖြ၏။ စာရေးဆရာ ဗားဂျစ်လ်၏ 'အင်နီးယစ်ဒ်' ကဗျာအရ အစ်နီးယပ်စ်သည် ထရွိုင်မြို့မှ ခရီးစဉ်ထွက်ရှိပြီး တစ်နေ့တွင် [[ရောမမြို့]]ဟု သိရှိလာမည့် မြို့တော်တည်ထောင်ခြင်းများဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ (ဗားဂျစ်လ်၏ အင်နီးယစ်ဒ် ကဗျာ စာအုပ်အမှတ် (၂) တွင် ထရွိုင်မြို့ ဖျက်ဆီးခံရခြင်း လူသိအများဆုံးအကြောင်း ပါဝင်၏။)<ref name="HeliosBr">{{cite encyclopedia|title=Trojan War|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}</ref><ref name=":3">{{cite encyclopedia|title=Troy (Ancient City)|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=Apr 25, 2019|origyear=1998|url=https://www.britannica.com/place/Troy-ancient-city-Turkey}}</ref> နောက်ဆုံးတွင် လက်တင်ဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသော ထိုရာဇဝင်ကျမ်းအတုနှစ်ခုကို Dictys Cretensis နှင့် Dares Phrygius အမည်ဖြင့် လက်ဆင့်ကမ်းလာခဲ့သည်။<ref>Dunlop, John. 1842. "Romances of Chivalry" in ''The History of Fiction''. Carey and Hart. {{ISBN|978-1-149-40338-9}}. p. 355.</ref>
ထရိုဂျန်စစ်ပွဲ ဖြစ်စဉ်ဇာတ်လမ်းများသည် ကဗျာရှည်အစုအဝေးတစ်ခုဖြစ်ကာ စစ်ပွဲကို ဖြစ်စေသော ဖြစ်ရပ်အကြောင်းရင်းဖြင့် စတင်ထားသည်။ ယင်းအကြောင်းအရာဖြစ်စဉ်များ၌ ပဋိပက္ခနတ်ဘုရားမ အဲရစ်၊ [[ရွှေပန်းသီး]]၊ [[ပဲရစ် (ထရွိုင် မင်းသား)|ပါရိစ်]]၏ ဆုံးဖြတ်ရွေးချယ်ခြင်း၊ [[ထရွိုင်မှ ဟယ်လင်|ဟဲလင်]]ကို သွေးဆောင်ခြင်း၊ အစ်ဖစ်ဂျနိုင်းယာသည် အောလစ်မြို့၌ စွန့်လွှတ်အနစ်နာခံခြင်း စသည်တို့ပါဝင်သည်။ ဟဲလင်ကို ပြန်လည်ကယ်တင်ရန် မန်နစ်လေးယပ်စ်နှင့် ညီအကိုတော်သူ အားဂေါ့စ် (သို့) မိုက်ဆီးနီ ဘုရင် အဲဂါမန်းနန်၏ အမိန့်ညွှန်ကြားမှုဖြင့် ဂရိတို့သည် စစ်တပ်ကြီးတစ်ခုကို စေလွှတ်ခဲ့ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ထရွိုင်သားများ (ထရိုဂျန်များ) က ဟဲလင်ကို ပြန်ပေးရန် ငြင်းဆိုကြသည်။ အိလိယဒ်ကဗျာသည် စစ်ပွဲစတင်ပြီး ဆယ်နှစ်မြောက်ကာလတွင် စတင်၍ ဂရိတို့၏ အထူးချွန်ဆုံး စစ်သည်တော် [[အာခိလိ|အာခိလိဇ်]]နှင့် အဲဂါမန်းနန်တို့ကြား သဘောထားကွဲလွဲ ခိုက်ရန်များကို ဖော်ပြထားပြီး အာခိလိဇ်၏ ချစ်လှစွာသော ရဲဘော် 'ပါထရောကလပ်စ်' နှင့် ထရွိုင်ဘုရင် ပရိုင်းယန်၏ ချစ်စွာသောသား 'ဟက်တာ' တို့၏ နောက်ဆက်တွဲ သေဆုံးခြင်းများကိုလည်း ဖော်ပြရေးသားထားသည်။ ဟက်တာ သေဆုံးပြီးနောက် ထရိုဂျန်များကို တိုင်တပါးမဟာမိတ်တပ်နှစ်တပ်ဖြစ်သည့် [[အားမဇွန်]]ဘုရင်မ 'ပန်သက်စစ်လိယာ' နှင့် အရုဏ်ဦးနတ်ဘုရားမ အီးယော့စ်၏ သား အီသီယိုးပီးယားဘုရင် မန်းနွန်တို့က လာရောက်ပူးပေါင်းခဲ့သည်။<ref name=":3" /> အာခိလိဇ်က ထိုနှစ်ဦးစလုံးကို သတ်ဖျတ်ခဲ့သော်လည်း ထို့နောက် ပါရိစ်က အာခိလိစ်ကို ခြေဖနောင့်၌ မြားဖြင့်ပစ်သတ်နိုင်ခဲ့သည်။ အာခိလိဇ်၏ ခြေဖနောင့်သည် လူသားတို့၏ လက်နက်ဖြင့် ထိခိုက်အောင်လုပ်နိုင်သော တစ်ခုတည်းသော နေရာဖြစ်သည်။ ထရွိုင်မြို့ကို မသိမ်းနိုင်ခင် ဂရိတို့သည် ရဲတိုက်မှ "ပေါလက်စ် အသီးနာ"၏ နတ်ဘုရားရုပ်တုကို ခိုးယူခဲ့ကြသည်။ နောက်ဆုံးတွင် အသီးနာ၏ အကူအညီဖြင့် [[ထရိုဂျန်မြင်း]] ကိုတည်ဆောက်ခဲ့ကြ၏။ ပရိုင်းယန်၏ သမီး ကာဆန်ဒြာက သတိပေးသော်လည်း ဂရိဖက်မှ တပ်ပြေး အယောင်ဆောင်ဖြစ်သူ ဆီးနွန်က ထရိုဂျန်များကို အသီးနာနတ်ဘုရားမကို တင်လှူပူဇော်ရန်အတွက် ထိုမြင်းရုပ်ကြီးကို တံတိုင်းအတွင်းသို့ ယူရန် တိုက်တွန်းခဲ့လေသည်။ ထိုစဉ် ထရိုဂျန်နတ်ဆရာ 'လေးယောခိုးယွန်'က ထိုမြင်းရုပ်ကို ဖျက်ပစ်ရန်ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း ပင်လယ်မြွေနဂါးနှစ်ကောင်က သတ်ပစ်ခဲ့သည်။ ညရောက်သော် ဂရိတပ်များပြန်လာခဲ့ကြပြီး မြင်းရုပ်အတွင်ရှိ ပါလာသော ဂရိများက မြို့တံခါးကို ဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ ထို့နောက်ဖြစ်လာသော အကြောင်းရာများတွင် ပရိုင်းယန်နှင့် ကျန်သောသားများကို သုတ်သင်ခြင်း၊ ထရိုဂျန်မြို့သူများ ဂရိတခွင်ရှိမြို့များတွင် ကျွန်ဖြစ်လာခြင်းများ ဖြစ်သည်။ ဂရိခေါင်းဆောင်များဖြစ်သော [[အောဒစ်ဆီးယပ်စ်]]နှင့် [[အစ်နီးယပ်စ်]]၏ စွန့်စွန့်စားစား အိမ်ပြန်ခရီးစဉ်များ၊ အဲဂါမန်းနန် အသတ်ခံရခြင်း အကြောင်းများကို ကဗျာရှည်နှစ်ပုဒ်တွင် ရေးသားထားကြ၏။ အပြန် (သို့) ဂရိတို့၏ အိမ်အပြန် (the Returns, ယခုပျောက်ဆုံးနေသော စာပေ ) နှင့် ဟိုးမား၏ [[အောဒဆီ]] ကဗျာနှစ်ပုဒ်တွင် ဖြစ်သည်။<ref name="HeliosBr" /> ထရိုဂျန် ဖြစ်ရပ်တွဲ ဖြစ်စဉ်များတွင် ထရိုဂျန်သား မျိုးဆက်များ၏ စွန့်စားခန်းများလည်း ပါဝင်ရာ ဥပမာအားဖြင့် အောရက်စ်တီးဇ် နှင့် တစ်လဲမကပ်စ် (၎င်းတို့၏ စွန့်စားခန်းများ) တို့ဖြစ်ကြသည်။<ref name=":3" />
ထရိုဂျန်စစ်ပွဲသည် များစွာသော အကြောင်းအရာများကို ထောက်ပံ့ထားပြီး ရှေးခေတ် ဂရိပန်းချီ၊ ပန်းပုဆရာများအတွက် စိတ်ကို လှုံဆော်ပေးနိုင်သော အဓိကရင်းမြစ်တစ်ခုလည်း ဖြစ်သည် (ဥပမာ ထရွိုင်မြို့ ပျက်စီးခြင်းကို မှုန်းချယ်ထားသော အသီးနာဘုရားကျောင်း 'ပါးသစ်နန်' (Parthenon) ရှိ နံရံဖောင်းကြွရုပ်တုများ (metope) )။ ထရိုဂျန် ဇာတ်လမ်းတွဲများမှ ယူငင်ထားသော အကြောင်းအရာများကို ပန်ချီ ပန်ပုပညာရှင်များ၏ နှစ်သက်မှုသည် ရှေးခေတ်ဂရိ ယဉ်ကျေးမှုကို ညွှန်းဆိုနေခြင်းဖြစ်ပေသည်။<ref name="HeliosBr" /> ဤအကြောင်းအရာ ဒဏ္ဍာရီဖြစ်ရပ်သည် နောက်ပိုင်း ဥရောပစာအရေးအသားများစွာတွင်လည်း စေ့ဆော်မှုများ ပေးနိုင်ခဲ့၏။ နမူနာအနေဖြင့် ထရိုဂျန်အကြောင်း အလယ်ခေတ် ဥရောပစာရေးဆရာများသည် ဟိုးမား(စာပေ)နှင့် တိုက်ရိုက်အသိအားဖြင့် ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်မှုမရှိကြဘဲ ထရွိုင်ရာဇဝင်ကို သူရဲကောင်းရေးရာနှင့် ဆွတ်ပျံ့ကြည်နူးဖွယ် ဇာတ်လမ်း၊ ၎င်းတို့လက်ခံထားသည့် မဟာဆန်သော၊ သူရဲကောင်းဆန်သော စံနှုန်းများနှင့် ကွက်တိဝင်သည့် အထူးသင့်လျှော်သော ဇာတ်အိမ်တစ်ခုအဖြစ် တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ ၁၂ ရာစု စာရေးဆရာများဖြစ်သော ဘန်နွား ဒီ ဆန့်-မောရ် (Benoît de Sainte-Maure ) ၏ ထရွိုင်မှ ချစ်ဇာတ်လမ်းများ (Roman de Troie; Romance of Troy, 1154–60)၊ အက်ဇစ်တာမြို့မှ ဂျိုးဇက် (ဇစ်) (Joseph of Exeter) ၏ "ထရိုဂျန်စစ်ပွဲတွင်" (De Bello Troiano; On the Trojan War, 1183) စသည့်စာအုပ်များသည် ''Dictys'' နှင့် ''Dares'' ကဗျာများမှ တွေ့ရှိရသော မူကိုပြန်လည်ရေးသား၍ စစ်ပွဲအကြောင်း ဖော်ပြထားကြသည်။ ၎င်းတို့သည် ရောမစာရေးဆရာ ဟောရစ်၏ အကြံစိတ်ကူးနှင့် ဗားဂျစ်လ်၏ နမူနာများကို အတုယူ၍ လုံးဝမတူကွဲပြားသော ဇာတ်လမ်းအသစ်တစ်ပုဒ်ကို ပြောဆိုခြင်းအစား ထရွိုင်အကြောင်းကို (ထိုသို့) ပြန်လည်ရေးသားခဲ့ကြသည်။<ref>Kelly, Douglas. ''The Conspiracy of Allusion''. p. 121.</ref>
ထရိုဂျန်စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်ခဲ့၍ ထင်ရှားကျော်ကြားသော သူရဲကောင်းအချို့မှာ :
"ထရိုဂျန်ဘက်တွင်" :
*အစ်နီးယပ်စ်
*ဟက်တာ
*ပါရိစ်
"ဂရိဘက်တွင်" :
*အေးဂျက်စ် (နှစ်ဦး ရှိသည်)
*အာခိလိဇ်
*ဘုရင် အဲဂါမန်းနန်
*မန်နစ်လေးယပ်စ်
*အိုဒစ်ဆီးယပ်စ်
==ဒဏ္ဍာရီနှင့်ပတ်သက်၍ ဂရိနှင့် ရောမတို့၏ အယူအဆများ==
ဒဏ္ဍာရီသည် ရှေးခေတ်ဂရိသားများ နေ့စဉ်ဘဝ၏ အချက်အချာနှလုံးအိမ်ဖြစ်သည်။<ref name="Johnson17" />{{Rp|15}} ဂရိတို့သည် ဒဏ္ဍာရီကို ၎င်းတို့၏ သမိုင်းအစိတ်အပိုင်းတစ်ခုအဖြစ် ခံယူထားခဲ့ကြကာ သဘာဝဖြစ်ရပ် ဖြစ်စဉ်များ၊ ယဉ်ကျေးမှု မူကွဲပုံစံများ၊ ရိုးရာစဉ်ဆက် ရန်လိုမှုများနှင့် ရင်းနှီးခင်မင်မှုများကို ရှင်းလင်းပြသရန်အတွက် ဒဏ္ဍာရီကြောင်းရာများကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ဒဏ္ဍာရီလာ သူရဲကောင်းတစ်ဦး (သို့) နတ်ဘုရားတစ်ပါးမှ ပေါ်ပေါက်လာသော ခေါင်းဆောင်များ၏ မျိုးဆက်အနွယ်ကို ခြေရာခံနိုင်သော ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားရသည့် ရင်းမြစ်တစ်ခုလည်း ဖြစ်ပေသည်။ အိလိယဒ်နှင့် အောဒဆီ ကဗျာများတွင်ပါရှိသော ထရိုဂျန်စစ်ပွဲပါ အကြောင်းအရာများ၏ နောက်ကွယ်တွင် အမှန်တရား(တစ်ခု)ရှိသည် ဟူသောအချက်ကို သံသယဝင်သူ မရှိသလောက်ပင်ဖြစ်၏။ အမေရိကန် စစ်ရေးဆိုင်ရာ သမိုင်းဆရာနှင့် ဂန္ထဝင်ဘာသာရပ် ပါမောက္ခဟောင်း ဗစ်တာ ဒေးဗစ် ဟန်ဆန်နှင့် ဂန္ထဝင်ဘာသာရပ် ပါမောက္ခ ဂျွန်ဟိ(သ်) အရဆိုလျှင် ဂရိလူမျိုးတို့သည် ဟိုးမားကဗျာလင်္ကာများနှင့်ပတ်သက်၍ နက်နဲသောအသိပညာသည် ၎င်းတို့၏ မတူညီသော ပတ်ဝန်းကျင်၌ အံ့ဝင်ခွင်ကျနေထိုင်နိုင်မှု၏ အခြေခံအကြောင်းတရားဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ ဟိုးမားသည် "ဂရိ၏ ပညာရေး" ဖြစ်ကာ ၎င်း၏ကဗျာများသည် "စာအုပ်(စာပေ)" များဖြစ်ကြ၏။<ref name="Hanson37">[[Victor Davis Hanson|Hanson, Victor Davis]], and John Heath. 1999. ''Who Killed Homer'', with translations by R. Karakatsani. Kakos. {{ISBN|978-960-352-545-5}}. p. 37.</ref>
===ဒဿန နှင့် ဒဏ္ဍာရီ===
[[File:Plato-raphael.jpg|thumb|left|ပန်းချီဆရာ [[ရာဖယ်]]၏ လက်ရာ နံရံဆေးရေး : "အေသင် အသင်းအဖွဲ့"ရှိ [[ပလေးတိုး]] (လီယိုနာဒို ဒါ ဗင်ချီ၏ လက်ရာနှင့် ဆင်တူနိုင်ချေရှိ) ။ ဤဒဿနဆရာသည် ၎င်း၏ စိတ်ကူးယဉ် 'သမ္မတနိုင်ငံ'ဟူသော စာပေမှနေ၍ အလွမ်းအဆွေးဇာတ်များ၊ ဆက်စပ်ဒဏ္ဍာရီများနှင့်ပတ်သက်၍ [[ဟိုးမား]]စာပေလေ့လာမှုများကို ဖယ်ရှားပစ်ခဲ့သည်။]]
ဒဿနပညာရပ်၊ သမိုင်း၊ စကားပြေနှင့် ကြောင်းကျိုးဆင်ခြင်မှု အဓိကဝါဒ (rationalism]) တို့သည် ဘီစီ ငါးရာစုနှောင်းတွင် ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပြီးနောက် ဒဏ္ဍာရီ၏ ကံကြမ္မာသည် မရေမရာဖြစ်လာကာ ('သူးဆစ်ဒစ်ဒီးဇ်'၏ သမိုင်းကဲ့သို့) သဘာဝလွန်ဖြစ်ရပ်များကို ဖယ်ရှားရန်ကြိုးစားခဲ့သော သမိုင်းအယူအဆများကို ဒဏ္ဍာရီလာ မျိုးရိုးစဉ်ဆက် ဆင်းသက်ခြင်းများသည် နေရာဖယ်ပေးခဲ့ရသည်။<ref name="Griffin80">[[Jasper Griffin|Griffin, Jasper]]. 1986. "Greek Myth and Hesiod" in ''The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World'', edited by [[John Boardman (art historian)|J. Boardman]], J. Griffin, and [[Oswyn Murray|O. Murray]]. New York: [[Oxford University Press]]. {{ISBN|978-0-19-285438-4}}. p. 80.</ref> တစ်ဖက်၌ ကဗျာဆရာ၊ ပြဇာတ်ဆရာများက ဒဏ္ဍာရီကို ပြန်လည် ပြုစုလုပ်ကိုင်ကြစဉ် အခြားတစ်ဖက်၌ ဂရိ သမိုင်းပညာရှင်များ၊ အတွေးခေါ်ပညာရှင်များက ၎င်းတို့ကို စတင်ဝေဖန်လာခဲ့ကြပေသည်။<ref name="Miles7" />
ကော့လာဖန်မြို့မှ ဇန်နော့ဖာနီးဇ် (Xenophanes) ကဲ့သို့သော တော်လှန်လိုသည့် အတွေးခေါ်ပညာရှင်အနည်းငယ်တို့သည် ဘီစီ ခြောက်ရာစုမတိုင်မီကပင် ကဗျာဆရာများ၏ ဇာတ်လမ်းပုံပြင်များကို ဘာသာရေးအားစော်ကားသော မုသားများအဖြစ် တံဆိပ်ကပ်ရန် စတင်ပြုလုပ်ခဲ့ကြလေသည်။ ယင်း၌ ဇန်နော့ဖာနီးဇ်က [[ဟိုးမား]]၊ [[ဟီးဆီးယဒ်]]တို့သည် နတ်ဘုရားများကို ဖြစ်စေသည် (ဆိုလိုသည်မှာ နတ်ဘုရားများသည် ယင်းဆရာနှစ်ဦးကြောင့် ဖြစ်လာသည်။) ။ "''ဒါတွေအားလုံးက လူသားတို့ကြားမှာ တကယ့်ရှက်စရာ၊ သိက္ခာကျစရာပဲဗျ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ (သူတို့ဖန်တီးလိုက်တဲ့) နတ်ဘုရားတွေဟာ အဒိန္နဒါနာ၊ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာနဲ့ မုသာဝါဒါ တို့လို လိမ်လည်လှည့်စားမှုတွေကို အချင်းချင်း ကျူးလွန်နေကြတယ်ဗျာ။''"<ref name="Graf200" />{{Rp|169-70}} ဤသို့သော စဉ်းစားပုံနည်းလမ်းမျိုးသည် [[ပလေးတိုး]]၏ 'သမ္မတနိုင်ငံ' နှင့် 'ဥပဒေသ' ဆိုသည့် စာပေများတွင် အခြေခံအကျဆုံး ဖော်ပြချက်များကို ဖြစ်ပေါ်သွားစေသည်။ ပလေးတိုးသည် ၎င်း၏ ပုံဆောင်ခိုင်းနှိုင်းထားသော ကိုယ်ပိုင်ဒဏ္ဍာရီများကို ဖန်တီးခဲ့၍ ယခင် ရိုးရာစဉ်ဆက် နတ်ဘုရားတို့၏ လှည့်စားမှု၊ ခိုးယူခြင်း၊ သားမယား ဖောက်ပြန်မှုများကို ကိုယ်ကျင့်သီလ မစင်ကျယ်မှုများအဖြစ် တိုက်ခိုက်ခဲ့၏။ စာပေ၏ အဓိကနေရာယူသူများဆိုသည့်အချက်ကိုလည်း ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။<ref name="Miles7" /> ပလေးတိုး၏ ဝေဖန်တိုက်ခိုက်မှုသည် ဟိုးမား၏ ဒဏ္ဍာရီလာ ရိုးရာအလေ့အထကို ပထမဆုံး နက်နက်နဲနဲစိန်ခေါ်မှု တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး<ref name="Hanson37" /> ထိုဒဏ္ဍာရီများကို 'ဘွားတော်ကြီးများ၏ အလာပ သလာပ ရောက်တတ်ရာရာစကားများ' ဟူ၍ ရည်ညွှန်းဖော်ပြခဲ့သည်။<ref name="The176b">Plato, ''Theaetetus'', [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text.jsp?doc=Plat.+Theaet.+176b&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0170 176b]</ref>
ထိုအတွက် တပည့်ဖြစ်သူ [[အရစ္စတိုတယ်|အရစ္စတိုတယ် (အရစ်တော့တယ်လ်)]] က ဆိုကရေးတီး (ဆော့ခရာတီးဇ်) မတိုင်မီ 'အယောင်ဆောင်ဒဏ္ဍာရီ'နှင့်ပတ်သက်၍ အတွေးခေါ်ပညာရပ်မှ ချဉ်းကပ်လေ့လာပုံကို ဝေဖန်ခဲ့ပြီး ဤသို့ အလေးအနက်ပြောဆိုခဲ့သည်။ "''ဟီးဆီးယဒ်နဲ့ ဘာသာရေးစာရေးဆရာတွေပေါ့။ သူတို့ကိုယ် သူတို့လောက်ပဲ ယုတ္တိတန် မှန်နိုင်ချေရှိတဲ့ကိစ္စတွေမှာ စိတ်ဝင်စား ဂရုပြု(ရေး) ကြတယ်။ ကျုပ်တို့ကို (ကျွန်ုပ်တို့လို အခြားလူများကို) လေးစားမှု မရှိကြဘူး။. . . ဒါပေမယ့်လို့ ဒဏ္ဍာရီဟန်နဲ့ ဝံ့ကြွားကြွားပြသတတ်တဲ့ သူတွေကို စာရေးဆရာတွေလို့ လေးလေးနက်နက် ယူဆခြင်းကတော့ မထိုက်တန်လှပါဘူးဗျာ။ သူတို့ဆိုတာ၊ ရေးတာ အမှန်ပါလို့ သက်သေပြဖို့ တကယ်ဆက်လက် လုပ်ဆောင်ကြတဲ့ သူတွေအဖို့တော့ ကျုပ်တို့တွေက သူတို့ပြောတဲ့ဟာတွေကို အတိအကျကို စမ်းစစ်မှရမယ်။ ''"<ref name="Griffin80" />
မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ ပလေးတိုးသည် ၎င်းကိုယ်တိုင်နှင့် ၎င်း၏ အဖွဲ့အစည်းများကို ဒဏ္ဍာရီလွှမ်းမိုးမှုမှ ကင်းလွတ်အောင် ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ ၎င်း၏ ဆရာသခင် [[ဆိုကရေးတီး]]၏ စရိုက်ကို ခွဲခြားဖော်ပြရာတွင် ရိုးရာစဉ်ဆက် ဟိုးမားနှင့် အလွမ်းအဆွေး စာသားများအပေါ် အခြေခံ၍ ၎င်းဆရာ၏ မြင့်မြတ်မှန်ကန်သော ဘဝကို ချီးကျူးဖော်ပြခဲ့သည်။ ရေးသားပုံမှာ :<ref name="Apology28b-d">Plato, ''Apology'', [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text.jsp?doc=Plat.+Apol.+28b&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0170 28b-d]</ref>
{{quote|''ဆိုကရေးတီး ခင်ဗျား ဒီလိုပညာရပ်တွေကို လေ့လာလိုက်စားမိတဲ့အတွက် မရှက်ဘူးလား။ ဘာလို့လဲဆိုတော ခင်ဗျားဟာ အခုဆို ရလဒ်အနေနဲ့ သေဒဏ်ပေးခံရနိုင်တယ်လို့ တစ်စုံတစ်ယောက်က ပြောကောင်းပြောမယ်ဗျာ။ ဒါပေမယ့် အဲလိုမေးမယ် ပြောမယ်ဆို အဖြေလေးကို ဒီလို ပြန်ပြောသင့်တာ "ခင်ဗျား ပြောနေတာ မဟုတ်သေးဘူးလေ။ လူတစ်ယောက်၊ အနည်းဆုံး ကောင်းတာတွေလုပ်တတ်တဲ့လူ၊ အဲဒီလူက အသက်အန္တရာယ် ဒါမှမဟုတ် သေခြင်းတရားကိုပဲ ထည့်တွက် စဉ်းစားသင့်တယ်တယ်လို့ ခင်ဗျား ထင်နေသလားဗျ။ အဲဒီလို ထင်မယ်ဆို ဒါတင် စဉ်းစားဖို့ကောင်းတာ မဟုတ်သေးဘူး။ အဲဒီသူ အလုပ်လုပ်ဆောင်တာတွေကိုပါ ထည့်တွက်ရမှာ။ သူလုပ်တာ ကောင်း (သို့) မကောင်း၊ ပြီးတော့ လူကောင်းတစ်ယောက်ရဲ့ လုပ်ရပ်လား ဒါမှမဟုတ် လူဆိုးတစ်ယောက်ရဲ့ လုပ်ရပ်လား စသဖြင့်ပေါ့ဗျာ။ ခင်ဗျားလာပြီး အငြင်းပွားတဲ့ကိစ္စအတွက်ဆိုရင်... ကြည့်လေ... ထရွိုင်မြို့မှာ သေသွားတဲ့ နတ်တစ်ပိုင်း လူတစ်ပိုင်းတွေ၊ [[တက်သစ်]]ရဲ့ သား (အာခိလိစ်) အပါအဝင်နော်... အဲဒီသူတွေဆို လူဆိုးတွေချည်းဖြစ် သွားလိမ့်မယ်။ တက်သစ်သားဆို ဂုဏ်သိက္ခာကျသွားမှာနဲ့ နှိုင်းစာရင် အန္တရာယ်ဆိုတာကို မထီလေးစား သဘောထားတာ။ ဘယ်လောက်ထိ သဘောထားသလဲဆိုရင် ... သူ့အမေ (နတ်သမီး) က သူ့သားဟာ 'ဟက်တာ'ကို သတ်ဖို့ စိတ်လောနေလို့ ဒီလိုလေးတောင်ပြောတယ် ထင်တယ်။
:ငါ့သားတော်... မင်းမိတ်ဆွေ 'ပါ့ထရောကလပ်စ်' ရဲ့သေခြင်းအပေါ် အာဃာတနဲ့ ပြန်လက်စားချေမယ်ဆို မင်းကိုယ်တိုင်သည်ပင်လျှင် သေရလိမ့်ချေမည်။ ဟက်တာပြီးနောက် သေခြင်းတရားက မင်းကို ချက်ချင်းရွေးချယ်မည် ဖြစ်ချေသည်။ (Hom. Il. 18.96)
အဲဒါလဲကြားရော သူက သေခြင်းနဲ့ အန္တရာယ်ကို ပေါ့ပျက်ပျက်သဘောထားခဲ့တယ်။ သူရဲဘောကြောင်သူတစ်ဦးလို နေထိုင်ရမှာ၊ သူ့မိတ်ဆွေအတွက် လက်စားမချေရမှာကို ပိုပြီး ကြောက်ရွံ့ခဲ့တယ်။
:အမှားကျူးလွန်သူအပေါ် လက်စားချေခြင်းပြုပြီးနောက် ကျွန်ုပ်လည်း ချက်ချင်းသေရနိုင်သည်လော... ဒါဆို ဒီမှာ (ကမ္ဘာမြေ) ကျွန်ုပ် မနေနိုင်တော့ပါဟု ကမ္ဘာမြေရဲ့ ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးတစ်ခုဖြစ်တဲ့ လကွေးပုံသင်္ဘောကြီး (ရှေးခေတ်ဂရိပုံစံသင်္ဘော) တစ်ခုဘေးတွင် (ရူးကြောင်ကြောင်) လှောင်ရယ်နေပေတော့သည်{{efn|ရှင်းလင်းချက် : မေးခွန်းမေးသူက 'သေခြင်းတရား'ကို မထီလေးစားဟန်ရှိ(ခဲ့)သော ဆိုကရေးတီးသည် အရှက်ရသင့်သည် (သို့) လူဆိုးတစ်ဦးဖြစ်သည်ဟု ပြောဆိုရာ ပလေးတိုးက သေခြင်းကို မထီလေးစားလုပ်သူမှာ သူ့ဆရာ ဆိုကရေးတီးတစ်ဦးသာမက အာခိလိဇ်သည်လည်း ထိုသို့ပင်ဖြစ်ကြောင်း ပြန်လည်ရှင်းလင်းပြောနေခြင်းဖြစ်၏။}}။}}
ဟန်ဆန်နှင့် ဟိ(သ်) တို့က ပလေးတိုး၏ ဟိုးမားရိုးရာအယူအဆများကို လက်မခံခြင်းကို ဂရိယဉ်ကျေးမှုအဖွဲ့အစည်းမှ သာမန်ပုဂ္ဂိုလ်များက အကြိုက်မတွေ့ခဲ့ကြဟူ၍ ခန့်မှန်းသည်။<ref name="Hanson37" /> ရှေးကျသော ဒဏ္ဍာရီများကို ဒေသဆိုင်ရာ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုများတွင် ရှင်သန်စေခဲ့ကြရာ ထိုဒဏ္ဍာရီသည် ကဗျာများအပေါ် ဆက်လက် ဩဇာသက်ရောက်ခဲ့ကြပြီး ပန်းချီ၊ ပန်းပုနယ်ပယ်များတွင် အဓိကကြောင်းရာဖြစ်လာခဲ့ပေသည်။<ref name="Griffin80" />
ပို၍မျှမျှတတဖြင့် အလွမ်းဇာတ်ဆရာ [[ယူရစ်ပစ်ဒီးဇ်]]က ရှေးရိုးရာစဉ်ဆက်များကို မကြာခဏဆိုသလို ထိတွေ့ကိုင်တွယ်ကာ လှောင်ပြောင်ခြင်း၊ ဇာတ်ကောင်များမှတစ်ဆင့် သံသယဆန်သောမှတ်ချက်များကို ထည့်သွင်းခြင်းများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၎င်းပြဇာတ်များကို ဒဏ္ဍာရီမှ အကြွင်းမဲ့ ယူ၍ဖွဲ့ဆိုခဲ့သည်။ ထိုပြဇာတ်အများအပြားသည် တူညီသော (သို့) ခပ်ဆင်ဆင်တူသော ယခင်ရေးဖွဲ့သူများ၏ လက်ရာကို တုံ့ပြန်မှုသဘောအရ ရေးသားထားခြင်းဖြစ်သည်။ ယူရစ်ပစ်ဒီးဇ်သည် နတ်ဘုရား ဒဏ္ဍာရီများနှင့်ပတ်သက်၍ အဓိကအားဖြင့် ယုံမှားသံသယရှိ၏။ ကန့်ကွက်မှုများဖြင့် ဝေဖန်ရာ အတွေးခေါ်ဆရာ ဇန်နော့ခရာတီးဇ် ဖော်ပြမှုများနှင့်ဆင်တူသည်။ "နတ်ဘုရားများသည် ရိုးရာစဉ်ဆက် တင်ပြမှုအတိုင်းဆိုလျှင် အတော်ကြီးကို အသိဉာဏ်မဲ့ လူသားဂုဏ်အင်ရှိသူများဖြစ်သည်။"<ref name="Graf200" />{{Rp|169-70}}
===ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ်နှင့် ရောမခေတ် ဆင်ခြင်တုံတရားဝါဒ ===
[[File:CiceroBust.jpg|thumb|upright|left|ဆစ်ဆာရိုသည် ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ ဒဏ္ဍာရီများကို အယုံကြည်မဲ့ကာ တန်ခိုးစွမ်းအား (နတ်ဘုရားများ) နှင့်ပတ်သက်၍ အတွေးခေါ်ပို၍ဆန်သော အယူအဆသဘောထားကို တိမ်းညွတ်သော်လည်း ရှိရင်းစွဲ အခြေကျနှင့်ပြီးဖြစ်သော အသင်းအဖွဲ့ (ရှေးရိုး)ကို ခုခံကာကွယ်သူဟု မိမိကိုယ်ကို သုံးသပ်ရှုမြင်သည်။]]
ဟဲလင်နစ်စတစ်ခေတ်အတွင်း ဒဏ္ဍာရီတွင် အထက်တန်းကျသော အသိပညာရပ်၏ ဂုဏ်အရည်အသွေးများရှိခဲ့ရာ ထိုအထက်တန်းကျသောအသိပညာရပ်ကို အထက်တန်းလွှာ လူတန်းစားကသာ ပိုင်ဆိုင်သည်ဟူသော အနေအထားလည်းရှိခဲ့သည်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ဂန္ထဝင်ခေတ်၏ သံသယရှိဖွယ် အလှည့်အပြောင်းသည်လည်း အလွန်သိသိသာသာဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref name="Gale89">Gale, Monica R. 1994. ''Myth and Poetry in Lucretius''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|978-0-521-45135-2}}.</ref>{{Rp|89}} ဂရိ ဒဏ္ဍာရီ စုဆောင်းပြုစုသူ ယူဟီးမရပ်စ် သည် ဒဏ္ဍာရီလာ ပုဂ္ဂိုလ်များနှင့် ဖြစ်ရပ်များအတွက် စစ်မှန်သော သမိုင်းအခြေခံများကို ရှာဖွေသည့် အလေ့အထတစ်ခုကို အတည်တကျဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။<ref name="BrEuh">{{cite encyclopedia|title=Euhemerus|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=Jan 3, 2020|url=https://www.britannica.com/biography/Euhemerus-Greek-mythographer|origyear=1998}}</ref> ၎င်း၏ မူလလက်ရာ ("မြင့်မြတ်သော ကျမ်းစာများ") စာပေသည် ယခု ပျောက်ဆုံးနေပြီဖြစ်သော်လည်း ထိုစာပေအကြောင်း အများအပြားကို ဒိုင်ယာဒေါရပ်စ် နှင့် လက်တန်းရှပ်စ်တို့၏ မှတ်တမ်းတင်ထားမှုများမှတဆင့် သိရှိကြရသည်။<ref name="Hard1" />{{Rp|7}}
ဒဏ္ဍာရီ အနက်သဘောဖော်ထုတ်မှုကို ကြောင်းကျိုးပြ (သို့မဟုတ် ရှာကြံ၍) ရှင်းလင်းပြသခြင်းသည် အက်ပစ်ခူးရပ်စ်၊ စတိုးအစ်(ဝစ်) ဝါဒမှ (အရှိ)လောကဆိုင်ရာ သဘောတရားများကျေးဇူးဖြင့် ရောမအင်ပါယာအောက်တွင် ပို၍ပင် လူကြိုက်များလာခဲ့သည်။ စတိုးအစ်ဝါဒီများသည် နတ်များ၊ သူရဲကောင်းများကို သဘာဝတရားဖြစ်ရပ်အဖြစ် ရှင်းလင်းပြသခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ယူဟီးမရဝါဒီများက ၎င်းတို့ကို သမိုင်းလာ ပုဂ္ဂိုလ်များဟု ဆိုသည်။ တစ်ချိန်တည်း၌ စတိုးအစ်ဝါဒီများနှင့် ခေတ်သစ် ပလေးတိုးဝါဒီများက ဂရိဝေါဟာရ ရင်းမြစ်များအပေါ် များသောအားဖြင့် အခြေခံပြီး ဒဏ္ဍာရီလာ ရိုးရာဓလေ့များ၏ အရေးပါမှုကို မြှင့်တင်ခြင်းများ ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြ၏။<ref name="Chance69">Chance, Jane. 1994. ''Medieval Mythography''. [[University Press of Florida]]. {{ISBN|978-0-8130-1256-8}}. p. 69.</ref> ရောမကဗျာဆရာ၊ ဒဿနပညာရှင် လူခရီးရှပ်စ်က ၎င်း၏ အက်ပစ်ခူးရပ်စ်ဝါဒ သတင်းစကားမှတစ်ဆင့် ပြည်သူပြည်သားတို့၏ စိတ်နှလုံးမှ အယူသည်းသော အကြောက်တရားကို ဖယ်ရှားရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ပေသည်။<ref name="Walshxxvi">Walsh, Patrick Gerald. 1998. ''The Nature of the Gods''. New York: [[Oxford University Press]]. {{ISBN|978-0-19-282511-7}}.</ref>{{Rp|xxvi}}
ရောမသမိုင်းပညာရှင် လစ်ဗီသည်လည်း ဒဏ္ဍာရီလာ ရိုးရာဓလေ့များကို သံသယ (မယုံကြည်) ရှိ၍ ၎င်းသည် ထိုသို့သော ရာဇဝင်(ဇာတ်လမ်းများ) ကို (ကောင်း မကောင်း) ဆုံးဖြတ်ဝေဖန်မှုပြုရန် မရည်ရွယ်ဟု ပြောဆိုခဲ့သည်။<ref name="Gale89" />{{Rp|88}} ဘာသာရေး ရိုးရာဓလေ့များနင့်ပတ်သက်၍ ပြင်းထန်ကာ ခုခံကာကွယ်ရမည့် အသိတရားနှင့်အတူ ရောမသားတို့အတွက် အဓိကစိန်ခေါ်ချက်မှာ ထိုဘာသာရေး ရိုးရာဓလေ့များကို ခုခံကာကွယ်ရန်ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း အခြားတစ်ဖက်၌ ထိုရိုးရာဓလေ့များသည် အယူသည်းခြင်း၏ အဓိကအကြောင်းရင်းဖြစ်နေသည်ကိုတော့ ဝန်ခံကြပေသည်။ ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများ စုဆောင်းလေ့လာသူ မားကွတ်စ် ဝါးရို (Marcus Terentius Varro) သည် ဘာသာရေးကို လူမှုအဖွဲ့အစည်းအတွင်း ကောင်းခြင်းတရားများကို ထိန်းသိမ်းရန် အရေးပါမှုနှင့်အတူ လူသားတို့၏ အလေ့အထတစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ယူဆခဲ့ကာ ဘာသာရေးယုံကြည်မှုများနှင့်ပတ်သက်၍ ဇာစ်မြစ်များကို အားသွန်ခွန်စိုက် လေ့လာခဲ့သည်။ ၎င်း၏ စာပေ "Antiquitates Rerum Divinarum" တွင် ဝါးရိုက အယူသည်းသည့်သူတစ်ဦးက နတ်ဘုရားများကို ကြောက်သော်လည်း စစ်မှန်သော ဘာသာရေးကိုင်းရှိုင်းသူတစ်ဦးက နတ်ဘုရားများကို မိဘသဖွယ် အရိုအသေပြုကြသည်ဟု ပြောဆိုခဲ့သည်။<ref name="Walshxxvi" />{{Rp|xxvi}} ဝါရိုအရ ရောမလူမှုအဖွဲ့အစည်းတွင် နတ်ဒေဝါများနှင့် ဆက်စပ်ပြီး ဖော်ပြချက် သုံးခုရှိသည်ဟုဆိုရာ ပထမဖော်ပြချက်မှာ ဒဏ္ဍာရီလာဖော်ပြချက်ဖြစ်၍ ကဗျာဆရာများက ဇာတ်သဘင်နှင့် ဖျော်ဖြေရေးအတွက် ဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ ယဉ်ကျေးမှု (မြို့ပြ၊ နိုင်ငံ) ဆိုင်ရာ ဖော်ပြချက်ကို ပြည်သူပြည်သားများက ဝတ်ပြုပူဇော်ရာတွင် သုံးခဲ့ကြ၏။ သဘာဝတရားဆိုင်ရာ ဖော်ပြချက်ကို အတွေးခေါ်ပညာရှင်များက ဖန်တီးခဲ့သည် ဟူ၍ ဝါးရိုကဆိုသည်။<ref name="Barfield2011p76" /> ကဗျာဟန် ဒဏ္ဍာရီနှင့် တွေးခေါ်သူတို့၏ ဒဏ္ဍာရီ ရောနှောပေါင်းစပ်ထားသော မြို့ပြ တိုင်းနိုင်ငံဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှုသဘောဖော်ပြချက်သည်သာ အကောင်းဆုံးဟု ဝါးရိုကပင် ဖြည့်စွက်ဖော်ပြခဲ့သည်။<ref name="Barfield2011p76">{{cite book|author=Barfield|first=Raymond|url=https://archive.org/details/ancientquarrelbe0000barf|title=The Ancient Quarrel Between Philosophy and Poetry|publisher=Cambridge University Press|year=2011|isbn=978-1-139-49709-1|location=Cambridge|pages=[https://archive.org/details/ancientquarrelbe0000barf/page/75 75]–76|url-access=registration}}</ref>
ရောမ တက္ကသိုလ်ဆရာ ကော့တာက ဒဏ္ဍာရီတစ်ခုကို တိုက်ရိုက်သော်လည်းကောင်း ပုံဆောင်ခိုင်းနှိုင်းလက်ခံမှုကိုသော်လည်းကောင်း သရော်ခဲ့ပြီး ဒဏ္ဍာရီများသည် အတွေးခေါ်ပညာရပ်၌ လုံးဝနေရာမရှိဟု ပြင်းပြင်းထန်ထန် ပြောဆိုခဲ့၏။<ref name="Gale89" />{{Rp|87}} ရောမစာရေးဆရာ ဆစ်ဆာရိုကလည်း ယေဘုယျသဘောအားဖြင့် ဒဏ္ဍာရီဆိုသည်ကို အထင်မြင်သေးသည်။ သို့သော် ဝါးရိုကဲ့သို့ (ဒဏ္ဍာရီ) သည် နိုင်ငံ၏ ဘာသာရေးနှင့် အလေ့အထများဖြစ်သည်ဆိုခြင်းကို ထောက်ခံအားပေးကြောင်း အလေးအနက်ဆိုခဲ့ပေသည်။ ဤသို့ဖြင့် ဆင်ခြင်တုံတရားဝါဒသည် မည်ရွေ့မည်မျှအထိ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်း (အောက်ခြေထိ) အပေါ် ဖြန့်ကျက်နိုင်သလဲဆိုခြင်းကိုမူ သိရှိရန် ခက်ခဲလှပေသည်။<ref name="Gale89" />{{Rp|88}} ဆစ်ဆာရိုက ပြတ်ပြတ်သားသားဆို၏။ [[ဟေးဒီးစ်|ဟေးဒီးဇ်]]၏ ကြောက်လန့်ဖွယ်ရာကောင်းခြင်း၊ ဆီးလာများ၊ [[စန်းတော]]များ တည်ရှိမှု (သို့) အခြားပေါင်းစပ် သတ္တဝါများတည်ရှိမှုကို ယုံကြည်ရန် အဘွားအိုများ၊ လူငယ်လေးများအပါအဝင် မည်သူမျှ အလွန်မတုံးကြပါ ဟူ၍ဖြစ်သည်။<ref name="CiceroTusc">Cicero, ''Tusculanae Disputationes'', 1.[http://www.thelatinlibrary.com/cicero/tusc1.shtml 11]</ref> သို့သော်လည်းပဲဆက်လက်ပြောသည်မှာ အခြားတစ်ဖက်၌ အခြားတစ်နေရာမှ အဟောပြောကောင်းသူတစ်ဦးက ဤလူများ၏ အယူသည်းတတ်သော၊ အယုံလွယ်တတ်သော စရိုက်ကို မကျေမနပ် ပြောဆိုနိုင်ပေသည်။<ref name="CiceroDiv">Cicero, ''De Divinatione'', 2.[http://www.thelatinlibrary.com/cicero/divinatione2.shtml#81 81]</ref> ''De Natura Deorum'' အမည်ရသော စာအုပ်သည် ဆစ်ဆာရို၏ တွေးခေါ်ပုံကို အကျယ်ပြန့်ဆုံး ဖော်ပြထားသော အကျဉ်းချုပ်စာအုပ်ဖြစ်လေသည်။<ref name="Walshxxvi" />{{Rp|xxvii}}
===မူဟန်များ ရောနှောပေါင်းစပ်ခြင်း===
[[File:Lycian Apollo Louvre left.jpg|thumb|upright|အပေါလိုနတ်ဘုရား (လေးရာစု မူရင်းဂရိလက်ရာကို အစောပိုင်း ရောမအင်ပါယာ၏ မူပွား။ [[လူဗာပြတိုက်]]]]
{{See also|ရောမဒဏ္ဍာရီ}}
ရှေးရောမခေတ်ကာလများတွင် ဂရိနတ်ဘုရားများနှင့် အခြားတိုင်းတပါး နတ်များအား ရောနှော ပေါင်းစပ်ခြင်းများမှတစ်ဆင့် ရောမဒဏ္ဍာရီ အသစ်တစ်ခု မွေးဖွားလာခဲ့သည်။ ရောမများတွင် ကိုယ်ပိုင်ဒဏ္ဍာရီ မရှိသလောက်ဖြစ်သောကြောင့် ဤသို့ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။ ဂရိဒဏ္ဍာရီ ရိုးရာဓလေ့များကို အမွေရလိုက်ခြင်းသည် ၎င်းတို့အဓိက ကိုးကွယ်သော ရောမနတ်ဘုရားများကို တူညီသော ဂရိနတ်ဘုရားများ၏ စရိုက်ဝိသေသ လက္ခဏာများအား ရရှိသွားစေခဲ့သည်။<ref name="Gale89" />{{Rp|88}} [[ဇုစ်]] နှင့် ဂျူပီတာ တို့သည် ဒဏ္ဍာရီ ထပ်တူညီနေမှု၏ ဥပမာတစ်ရပ်ဖြစ်လေသည်။ ဤသို့ ဒဏ္ဍာရီနှစ်ခု၏ ရိုးရာဓလေ့များပေါင်းစပ်ခြင်းအပြင် ရောမတို့၏ အရှေ့ဘက်က ဘာသာတရားများနှင့် ဆက်စပ်မှုရှိခြင်းကလည်း နောင်ထပ်ပို၍ ရောနှောပေါင်းစပ်မှုများကို ဖြစ်စေခဲ့၏။<ref>North John A., Mary Beard, and Simon R. F. Price. 1998. "The Religions of Imperial Rome" in ''Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|978-0-521-31682-8}}. p. 259.</ref> နမူနာအနေဖြင့် နေကိုးကွယ်မှုကို ရောမတွင် မိတ်ဆက်စတင်ခဲ့ရာ ရောမဧကရာဇ် အောရီးလီယန်၏ [[ဆီးရီးယား]]ကို အောင်မြင်သော စစ်ဆင်ရေးအပြီးတွင်ဖြစ်ပေသည်။ အာရှဖက်က နတ်များဖြစ်သည့် မစ်သရာစ် ('နေ' ဟုဆိုလိုသည်) နှင့် ဘာအယ်လ် တို့သည် အပေါလိုနှင့် ဟီးလိယပ်စ်တို့နှင့် ပေါင်းစပ်သွားကြပြီး ဆော်လ် အင်ဗစ်တပ်စ် (Sol Invictus) ဖြစ်သွားခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ယင်းနတ်ဘုရားတွင် စုပေါင်းစပ်ပေါင်း ရိုးရာထုံးတမ်းဓလေ့များနှင့် ပေါင်းစပ် အရည်အသွေးများပါရှိသည်။<ref>Hacklin, Joseph. 1994. "The Mythology of Persia" in ''Asiatic Mythology''. [[Asian Educational Services]]. {{ISBN|978-81-206-0920-4}}. p. 38.</ref> အပေါလိုကို ဘာသာရေးတွင် ဟီးလိယပ်စ် (သို့) ဒိုင်ယာနိုက်ဆပ်စ်ဟူ၍ ဖော်ပြနိုင်ချေရှိသည်။ သို့သော် ၎င်း၏ ဒဏ္ဍာရီကို ဖော်ပြသော စာပေများက ထိုသို့ဖြစ်ပေါ်သွားခြင်းကို ညွှန်းဆိုနိုင်ခြင်း မရှိသလောက်ပင်ဖြစ်သည်။ ရိုးရာ စာပေလာ ဒဏ္ဍာရီများသည် တကယ်လက်တွေ့ကျင့်သုံးသော ဘာသာရေးဓလေ့များနှင့် အတော်ကို ပတ်သက်မှုမရှိပေ။ ဧကရာဇ်နှင့် အင်ပါယာကို ကာကွယ်သူအဖြစ် ဆော်လ်ကို ကိုးကွယ်ခြင်းသည် နန်းတွင်း၏ အဓိကဘာသာရေးဖြစ်လာခဲ့ကာ နှောင်းကာလတွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာမှ နေရာဝင်ယူခဲ့သည်။
"အောဖီးယပ်စ် ဓမ္မတေးများ" (Orphic Hymns) (အေဒီ ၂၀၀) နှင့် 'မာခရိုဘီးယပ်စ် အမ်ဘရိုးရှပ်စ် သီယာဒိုးဆီးယပ်စ်' ရေးသော "စေတန်နေးလီယာ" (Saturnalia) (အေဒီ ၅၀၀) တို့ကို ဆင်ခြင်တုံတရားဝါဒ သဘောတရားများသာမက မူဟန်များရောနှောပေါင်းစပ်ခြင်း(သဘော) ကလည်း လွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့လေသည်။ အောဖီးယပ်စ် ဓမ္မတေးများသည် ဂန္ထဝင်ခေတ်မတိုင်မီက ကဗျာဟန်ရေးဖွဲ့ထားသည့် စာပေအစုအဝေးများဖြစ်၍ အောဖီးယပ်စ် ကိုယ်တိုင်ရေးသားသည်ဟု မှတ်ယူနိုင်ကာ ထင်ရှားကျော်ကြားသော ဒဏ္ဍာရီအကြောင်းအရာဖြစ်သည်။ လက်တွေ့အားဖြင့်မူ ဤကဗျာများကို အချို့သော ကဗျာဆရာများက ရေးဖွဲ့ခြင်းဖြစ်တန်သည်။ ထိုကဗျာများတွင် သမိုင်းမတင်မီခေတ်က ဥရောပဒဏ္ဍာရီအကြောင်း ကြွယ်ဝသော အရိပ်အမြွက်များလည်းပါဝင်ကြသည်။<ref>Sacred Texts, [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/index.htm Orphic Hymns]</ref> စေတန်နေးလီယာ စာပေ၏ ဆိုထားသော ရည်ရွယ်ချက်မှာ ဟဲလန်နစ်ခေတ်ကို ကူးပြောင်းပေးရန်ဖြစ်၍ မာခရိုဘီးယပ်စ်က ၎င်း၏ စာပေဖတ်ရှုခြင်းများမှ စေတန်နေးလီယာကို ရေးဖွဲ့ခဲ့လေသည်။ သို့ရာတွင် နတ်ဘုရားများအကြောင်း ၎င်း၏ ဆက်ဆံကိုင်တွယ် ရေးဖွဲ့ပုံကိုကား [[အီဂျစ်ဒဏ္ဍာရီ]]နှင့် မြောက်အာဖရိကဒဏ္ဍာရီနှင့် ယင်းဘာသာတရားများက အရောင်သွင်း လွှမ်းမိုးမှုရှိ၏။ စေတန်နေးလီယာတွင် ဒဏ္ဍာရီ ပြုစုခြင်းဆိုင်ရာ သုံးသပ်ချက်များ ပြန်လည်ပါရှိလာပြီး ယင်းသုံးသပ်ချက်များကို ဩဇာလွှမ်းမိုးသူများမှာ ယူဟီးမရဝါဒီများ၊ စတိုးအစ်ဝါဒီများနှင့် ခေတ်သစ်ပလေးတိုးဝါဒီများတို့ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Chance69" />
==ခေတ်သစ်ကာလ အနက်ထုတ်ဖော်ပြန်ဆိုခြင်း==
ဂရိဒဏ္ဍာရီကို ခေတ်သစ်ကာလတွင် နားလည်လာပုံ၏ မူလအစကို ပညာရှင်အချို့က "ခရစ်ယာန်တို့၏ (ဒဏ္ဍာရီအပေါ်) အထင်မြင်သေးမှု ရောစပ်ထားသည့် ရန်လိုမုန်းထားတတ်သော ရိုးရာစဉ်ဆက်သဘောထား"ကို ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြသော (၁၈)ရာစု နှောင်းပိုင်းက နှစ်ထပ်ကွမ်းတုံ့ပြန်မှုတစ်ခုဟု ယူဆသတ်မှတ်ကြသည်။ ယင်းသို့ ရိုးရာစဉ်ဆက် ရန်လိုမုန်းထားမှုတွင် ခရစ်ယာန်တို့က ဒဏ္ဍာရီကို မုသားများ (သို့) ယုံတမ်းပုံပြင်များ (fable) အဖြစ် ပုံစံတစ်မျိုးဖြင့် အနက်ထုတ်ဖော်ခြင်းကို စွဲစွဲမြဲမြဲ ဆုပ်ကိုင်ထားခဲ့ကြ၏။<ref>Ackerman, Robert. 1991. ''Introduction to [[Jane Ellen Harrison]]'s 'A Prolegomena to the Study of Greek Religion'.'' p. xv.</ref> ၁၇၉၅ ဝန်းကျင်ခန့်တွင် ဂျာမနီ၌ ဟိုးမားနှင့် ဂရိဒဏ္ဍာရီများအပေါ် မြင့်တက်လာသော စိတ်ဝင်စားမှုအနေအထားရှိခဲ့ကြ၏။ ဂျာမနီ၊ တက္ကသိုလ်မြို့တစ်မြို့ဖြစ်သော ဂါးတင်ငန် (Göttingen) တွင် ဂန္ထဝင်ဘာသာရပ် ပညာရှင် ယိုးဟန်း မာသိယပ်စ် ဂစ်နာ (Johann Matthias Gesner) သည် ဂရိ(နယ်ပယ်) လေ့လာမှုဘာသာရပ်ကို ပြန်လည်ဖော်ထုတ်ခဲ့၍ ၎င်း၏ ဆက်ခံသူ ဂန္ထဝင်ဘာသာရပ် ပညာရှင် 'ခရစ်ရှန် ဂေါ့တ်လို့ဘ် ဟိုင်းနာ'က အနုပညာသမိုင်းနှင့် ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင် 'ယိုးဟန် ယိုအာ့ခ်ဟင်း ဗင်ကယ်လ်မန်း' နှင့်ပူးတွဲလုပ်ဆောင်ကာ ဂျာမနီနှင့် အခြားသော နေရာများ၌ ဒဏ္ဍာရီသုတေသနအတွက် အုတ်မြစ်များချထားပေးနိုင်ခဲ့သည်။<ref name="Graf200" />{{Rp|9}}
===နှိုင်းယှဉ်လေ့လာနည်းစနစ်နှင့် စိတ်ပိုင်းစိစစ်သုံးသပ် နည်းစနစ်===
[[File:Max Muller.jpg|thumb|upright|မက်စ် မွတ်လာကို "နှိုင်းယှဉ်လေ့လာ ဒဏ္ဍာရီဘာသာရပ်" တည်ထောင်သူများထဲက တစ်ဦးဟူ၍ ယူဆကြသည်။ ၎င်း၏ ၁၈၆၇ တွင်ရေးသားသော ''Comparative Mythology'' စာအုပ်တွင် မွတ်လာက "ရှေးကျသော ဥရောပဒဏ္ဍာရီများနှင့်အတူ "အရိုင်းသဘာဝ မျိုးနွယ်စုများ" ၏ ဒဏ္ဍာရီများကြား တုန်လှုပ်ဖွယ်ကောင်းအောင် တူညီနေမှုများရှိသည်ဟူ၍ စိစစ်သုံးသပ်ခဲ့သည်။]]
၁၉ရာစုတွင် နှိုင်းယှဉ်လေ့လာ ဝေါဟာရဗေဒဘာသာရပ် ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်း၊ ၂၀ ရာစုတွင် လူမျိုးစု သိပ္ပံဘာသာရပ်ဆိုင်ရာ ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုများတို့ကြောင့် ဒဏ္ဍာရီ သိပ္ပံဘာသာရပ် (science of myth) အခြေတည်ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။ အရိုင်းသဘာဝ ဖော်ကျူးတင်ပြခြင်းခေတ် ကတည်းက ဒဏ္ဍာရီလေ့လာမှုတိုင်းသည် နှိုင်းယှဉ်လေ့လာသည့် သဘောဖြစ်လာခဲ့ပေသည်။ ဗီလ်ဟိန်း မန်ဟာ့ဒ် (Wilhelm Mannhardt)၊ ဂျိမ်းစ် ဖရေးဇာ (James Frazer)၊ စတစ်သ် တောမ်ဆန် (Stith Thompson) စသည့်ပုဂ္ဂိုလ်များသည် ရိုးရာပုံပြင်များနှင့် ဒဏ္ဍာရီ အကြောင်းအရာများကို ခွဲခြားရန်နှင့် စုဆောင်ရန် နှိုင်းယှဉ်လေ့လာသည့် ချဉ်ကပ်မှုနည်းလမ်းကို အသုံးချခဲ့ကြသည်။<ref name="Brmyth">{{cite encyclopedia|title=myth|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|date=2002|url=https://www.britannica.com/topic/myth|last1=Buxton|first1=Richard G. A.|last2=Bolle|first2=Kees W.|author-link2=Kees W. Bolle|last3=Smith|first3=Jonathan Z.}}</ref> ၁၈၈၁ တွင် အဒ်ဝါ့ဒ် ဘားနက် တိုင်လာ သည် ၎င်း၏ "ရှေးဦးယဉ်ကျေးမှု" (Primitive Culture) ကိုထုတ်ဝေခဲ့ရာ ယင်းစာအုပ်တွင် နှိုင်းယှဉ်လေ့လာ နည်းစနစ်ကို အသုံးပြုခဲ့ပြီး ဘာသာရေး၏ မူလအစနှင့် ဆင့်ကဲတိုးတက်ဖြစ်ပေါ်လာပုံကို ရှင်းလင်းပြသရန်လည်း ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။<ref>Segal, Robert A. 1999. ''Theorizing about Myth''. [[University of Massachusetts Press]]. {{ISBN|978-1-55849-191-5}}. p. 16.</ref><ref name="AllenSegal">Allen, Douglas. 1978. ''Structure & Creativity in Religion: Hermeneutics in Mircea Eliade's Phenomenology and New Directions''. Berlin: [[Walter de Gruyter]]. {{ISBN|978-90-279-7594-2}}.</ref>{{Rp|9}} တိုင်လာ၏ ရုပ်ဝတ္ထုပိုင်းဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှု၊ ဓလေ့ထုံးတမ်းနှင့် အလွန် တသီးတခြားဖြစ်နေသော ယဉ်ကျေးမှုများ၏ ဒဏ္ဍာရီများကို အတူတကွ စုရုံးထုတ်နှုတ်တင်ပြသည့် လုပ်နည်းလုပ်ဟန်သည် [[ကားလ် ယွန်း]] နှင့် ဂျိုးဇက် ကမ်းဘဲလ် တို့နှစ်ဦးလုံးကို လွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့သည်။ မက်ခ်စ် မွတ်လာသည်လည်း ဒဏ္ဍာရီလေ့လာရာတွင် နှိုင်းယှဉ်လေ့လာ ဒဏ္ဍာရီဘာသာရပ် အသစ်ကို အသုံးချခဲ့ပြီး အာရိယန်များ၏ မူရင်းလိုမဟုတ်တော့သည့် သဘာဝတရားကိုးကွယ်ခြင်း အကြွင်းအကျန်များကို စုံစမ်းခဲ့သည်။ ဘရောန်ညီးစဝါ့ဖ် မာလင်းနော့စကီး (Bronisław Malinowski) သည် ဒဏ္ဍာရီ၏ လူမှုရေးရာ အသုံးများသော လုပ်ဆောင်ချက်များကို ဖြည့်ဆည်းပေးနိုင်ခြင်းအား အလေးနက်ထား ပြောဆိုခဲ့သည်။ ကလော လေးဗီ-စထရောက်စ်နှင့် အခြား 'ဆက်နွယ်ဖွဲ့စည်းပုံ လေ့လာသည့်ပညာရှင်' (structuralists) များက ကမ္ဘာအနှံ့ရှိ ဒဏ္ဍာရီများတွင် ရှိကြသော အပြင်ပန်း ဆက်နွယ်ပတ်သက်မှုနှင့် ပုံစံများကို နှိုင်းယှဉ်ခဲ့ကြသည်။<ref name="Brmyth" />
"လူသားနှင့်ပတ်သက်၍ အမြဲထာဝရနှင့် ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ အယူအဆ"၊ "ဒဏ္ဍာရီ အမြင်ရှုထောင့်တစ်ခု"ကို ဇီးခ်မွန် ဖရွိုက် (Sigmund Freud) က 'ဖိနှိပ်ခံ စိတ်ကူးအယူအဆတို့ကို ဖော်ပြခြင်း' ဟူ၍ မိတ်ဆက်တင်ပြခဲ့သည်။ အိပ်မက် အနက်ထုတ်ဖော်ပြန်ဆိုခြင်း (သဘောတရား) သည် ဖရွိုက်၏ ဒဏ္ဍာရီအား အနက်ထုတ်ဖော်ခြင်း၏ အခြေခံဖြစ်သည်။ အိပ်မက်/မသိစိတ် စသည်တို့နှင့်ပတ်သက်ပြီး ဖရွိုက်၏ အယူအဆသည် အိပ်မက်တစ်ခု၌ ပါဝင်သော အခြေခံအခြင်းအရာတစ်ခုချင်းဆီကို အနက်ထုတ်ဖော်ခြင်းအတွက် ဆက်စပ်အခြေနေအကြောင်းတရားများ ဆက်နွယ်နေခြင်း၏ အရေးပါမှုဟု အသိအမှတ်ပြု လက်ခံသည်။ ဖရွိုက်၏ အတွေးတွင် ဤသို့ ညွှန်းဆိုလိုက်ခြင်းသည် ဒဏ္ဍာရီအား ဖွဲ့နွယ်ဆက်ယှက်ပုံကိုအထူးပြုလေ့လာနည်း နှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ သုံးသပ်လေ့လာနည်းကြား ပြန်လည်သင့်မြတ်စေမည့် အရေးကြီးသည့်အချက်ကို ရှာဖွေပေးနိုင်သည်ဟု ဆိုသည်။<ref>Caldwell, Richard. 1990. "The Psychoanalytic Interpretation of Greek Myth" in ''Approaches to Greek Myth''. Baltimore: [[Johns Hopkins University Press]]. {{ISBN|978-0-8018-3864-4}}. p. 344.</ref> [[ကားလ် ယွန်း]]သည် အမြဲတမ်းနှင့် စိတ်ပိုင်းသုံးသပ် ချဉ်းကပ်လေ့လာမှုကို ၎င်း၏ "သမူဟ မသိစိတ်" (collective unconscious) နှင့် "ပကတိ ပုံစံ" (archetypes) သဘောတရားဖြင့် ချဲ့ထွင်ခဲ့ကာ 'ရှေးဦးကျသော (သို့) ပကတိဖြစ်သော (သို့) ထပ်တလဲလဲဖြစ်သော' "ပကတိပုံစံ"သည် ဒဏ္ဍာရီထဲတွင် အများအားဖြင့် ဝှက်ထားသောအရည်အသွေးမျိုးဖြင့် ပါဝင်လေ့ရှိပြီး ဒဏ္ဍာရီသည်လည်း ထို ဝှက်ကွယ်ထားသော အရည်အသွေးမှ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည် (ဟုဆိုသည်)။<ref name="Br" /> ယွန်းအဆိုအရ "ဒဏ္ဍာရီကို ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ထားသော တည်ဆောက်ပုံအခြင်းအရာများ"သည် (လူတို့၏) မသိစိတ်အနေအထားတွင် တည်ရှိနေရမည်။<ref>Jung, Carl. ''The Psychology of the Child Archetype.'' p. 85.</ref>
ကားလ်ယွန်း၏ နည်းစနစ်ကို "ဂျိုးဇက် ကမ်းဘဲလ် သီအိုရီ" နှင့် နှိုင်းယှဉ်၍ ရောဘတ် အေ ဆက်ဂယ်လ် (၁၉၉၀) က "ဒဏ္ဍာရီတစ်ခုကို အနက်ဖော်ထုတ်ရာတွင် ကမ်းဘဲလ်က ဒဏ္ဍာရီအတွင်းရှိ ပကတိပုံစံ (archetypes) များကို ရိုးရှင်းစွာ ခွဲခြားဖော်ပြသည်။ ဥပမာအားဖြင့် အောဒဆီကို ဘာသာပြန်အနက်ယူရာတွင် အောဒစ်ဆီးယပ်စ်၏ ဘဝသည် သူရဲကောင်းပုံစံနှင့် ကိုက်ညီသည်။ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေဖြင့် ကားလ်ယွန်းက ပကတိပုံစံများကို ခွဲခြားဖော်ပြခြင်းသည် ဒဏ္ဍာရီကို အနက်ဖော်ထုတ်ရာ၌ ပထမအဆင့်မျှသာ ဖြစ်ကြောင်း စဉ်းစားသည်။"<ref name="Segal">Segal, Robert A. (1990). "[https://web.archive.org/web/20070107075423/http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=766 The Romantic Appeal of Joseph Campbell]." [[The Christian Century|''Christian Century'']] (April 1990):332–5. Archived from the [http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=766 original] on 7 January 2007.</ref> ဂရိဒဏ္ဍာရီတွင် ခေတ်သစ်လေ့လာမှုဘာသာရပ်များအား တည်ထောင်သူတစ်ဦးဖြစ်သော ကား ကဲရီညီး (Karl Kerényi) သည် ဂရိဒဏ္ဍာရီ၌ ယွန်း၏ ပကတိပုံစံ သဘောတရားကို လက်ခံကျင့်သုံးနိုင်ရန် ၎င်း၏ ဒဏ္ဍာရီအား အစောပိုင်း ကျင့်သုံးသော ရှုထောင့်များကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ပေသည်။<ref name="Graf200" />{{Rp|38}}
===မူရင်း သဘောတရားများ===
မက်ခ်စ် မွတ်လာသည် အိန္ဒိယ-ဥရောပ (Indo-European) "မူရင်း"သရုပ်သကန်များ ( သို့မဟုတ် မွတ်လာ၏ အချိန်တွက်ချက်မှုအရ အာရိယန်များ) ကို နောက်ကြောင်းပြန်လိုက်ခြင်းဖြင့် အိန္ဒိယ-ဥရောပ ဘာသာရေးပုံစံတစ်ခုကို နားလည်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ၁၈၉၁ တွင် မွတ်လာက ရှေးခေတ် လူသားသမိုင်းနှင့်ပတ်သက်၍ ၁၉ ရာစုတွင် အရေးပါဆုံး ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုမှာ ဤ ညီမျှခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ :သင်္သကရိုက် Dyaus-pitar = ဂရိ ဇုစ် = လက်တင် ဂျူပီတာ = ရှေးဟောင်းနော့စ် တီယာ ။<ref name="AllenSegal" />{{Rp|12}} အိန္ဒိယ-ဥရောပ (လေ့လာမှု)ဘာသာရပ်များ၌ ဂရိဒဏ္ဍာရီ၏နေရာနှင့် ပတ်သက်သောမေးခွန်းသည် မွတ်လာလက်ထက်မှစ၍ ပညာအရည်အသွေးအများအပြားကို ဖြစ်ပေါ်လာစေခဲ့သည်။ ဥပမာ - ယော့ဂျ် ဒူးမစ်ဇီလ် (Georges Dumézil) သည် ဂရိ ယူရေးနပ်စ် နတ်ဘုရားနှင့် သင်္သကရိုက်မှ ဝရုဏနတ်ဘုရား (ဗုဒ္ဓဘာသာအရ ကုဝေရနတ်မင်း ဖြစ်တန်ရာ၏) တို့ကြား တူညီမှုများကို ဆွဲထုတ်တင်ပြခဲ့၏။ သို့သော်ငြားလည်း မူရင်းအားဖြင့် ဆက်စပ်မှုကို မွတ်လာက ယုံကြည်ကြောင်း အရိပ်အမြွက် ဖော်ထုတ်ထားခြင်း မရှိပေ။<ref name="Poleman">H.I. Poleman, ''Review'', 78-79</ref> အခြားသော ဖြစ်ရပ်များတွင် စရိုက်လက္ခဏာနှင့် ဆောင်ရွက်ချက်တူညီမှုများ နီးကပ်စွာရှိခြင်းသည် ဘုံတစ်ခုတည်းမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်ကြောင်း ညွှန်းဆိုနိုင်သည်။ သို့သော် ဂရိ မွိုင်ရိုင်းနတ်ဘုရား နှင့် [[နော့စ်ဒဏ္ဍာရီ]]မှ နောန် (နတ်ဘုရားမများ) ဖြစ်ရပ်တွင် ဘာသာဗေဒအရ သက်သေမဲ့နေသဖြင့် (တူညီကြောင်း)ဟုတ်မှန်ကြောင်း ဆိုရန်ခက်ခဲပေသည်။<ref>A. Winterbourne, ''When the Norns Have Spoken'', 87</ref>
မိုင်ဆီးနီးယန် ဘာသာရေးသည် ဂရိဘာသာတရား၏ မိခင်(ဘာသာ) ဖြစ်ဟန်တူသည်။<ref>Nilsson, Martin Persson. 1967. ''Geschichte der Griechischen Religion'' (3rd ed.). Munich: [[C.H. Beck|C.H. Beck Verlag]]. Volume I, p. 339.</ref> မိုက်ဆီးနီး နတ်ဘုရားအစုသည် ဂန္ထဝင် ဂရိနိုင်ငံတွင် တွေ့ရသော နတ်ဘုရားအစု၌ မြောက်များစွာ ပါဝင်နေခဲ့၏။<ref>{{cite web|last=Paul|first=Adams John|title=Mycenaean Divinities|location=Northridge, CA|publisher=California State University|date=10 January 2010|accessdate=25 September 2013|url=http://www.csun.edu/~hcfll004/mycen.html}}</ref> ဤသို့ဆိုသော်ငြားလည်း ဂရိဒဏ္ဍာရီကို ဂရိမတိုင်မီနှင့် ၎င်း၏ အရှေ့ဖျားဒေသမှ ယဉ်ကျေးမှုများက အကြီးအကျယ်လွှမ်းမိုးမှုရှိသည်ဟု ယေဘုယျအားဖြင့် သိမြင်နားလည်နိုင်သကဲ့သို့ ရှေးဦးအိန္ဒိယ-ဥရောပ ဘာသာတရားကို ပြန်လည်တည်ဆောက်မှုအတွက် အရေးပါသော အခြင်းအရာများ ဂရိဒဏ္ဍာရီတွင် ပါဝင်မှုမရှိသလောက် ဖြစ်သည်ဟုလည်း သိမြင်နိုင်သည်။<ref>[[Jaan Puhvel|Puhvel, Jaan]]. 1987. ''Comparative Mythology.'' Baltimore: [[Johns Hopkins University Press]]. p. 138, 143.</ref> အကျိုးဆက်အားဖြင့် သက္ကရာဇ် (၂၀၀၀) မတိုင်မချင်း အိန္ဒိယ-ဥရောပ နှိုင်းယှဉ်လေ့လာ ဒဏ္ဍာရီ ကဏ္ဍတွင် ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် ပညာရပ်ဆိုင်ရာ အာရုံစိုက်ခံရမှု အနည်းဆုံးဖြစ်ခဲ့သည်။<ref>[[J.P. Mallory|Mallory, J.P.]], and [[Douglas Q. Adams]]. 2006. ''Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World.'' London: [[Oxford University Press]]. p. 440.</ref>
ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရပ်နှင့် ဒဏ္ဍာရီစုဆောင်းဖန်တီးခြင်းပညာရပ် ( ရံခါတွင် ဒဏ္ဍာရီ အနုပညာပုံဖော်ခြင်း ပညာရပ်) (mythography) တို့က ဖော်ထုတ်တင်ပြထားသည်မှာ အာရှအနောက်ကျွန်းဆွယ်နှင့် အရှေ့ဖျားမကျတကျဒေသများမှ လွှမ်းမိုးမှုရှိသည်ဟု ဖြစ်သည်။ အနာတိုးလိယာ ယဉ်ကျေးမှုတွင် ဇာစ်မြစ်ဖြစ်သော ဆစ်ဘစ်လီ နတ်ဘုရား၏ တူညီသော ဂရိနတ်ဘုရားမှာ အဒိုးနစ် (Adonis) ဖြစ်၍ ဒဏ္ဍာရီထက် ကိုးကွယ်မှုတွင် ပို၍သက်ဆိုင်သည်။ တစ်ဖက်တွင် [[အက်ဖရိုဒိုက်|အဲဖရာဒိုက်တီ]]ကို အနုပညာပုံဖော်မှု ခပ်များများသည် ဆစ်မစ်တစ် (ဂျူး/အာရပ် စသည်) နတ်သမီးများမှ ပေါက်ဖွားလာနိုင်ချေရှိသည်။ ထို့ပြင် ကမ္ဘာဦးမှ နတ်ဘုရား (တန်ခိုးစွမ်းအား) မျိုးဆက်များဖြစ်သော "ခေးအော့စ် (ခေးယော့စ်) နှင့် သားသမီးများ" နှင့် အက်နူးမာ အဲလစ်ရှ် (Enûma Eliš - ဘာဘီလုံ ဖန်တီးခြင်းဒဏ္ဍာရီ) ဒဏ္ဍာရီတွင် ပါရှိသော 'တီယန်မတ်'နတ်ဘုရားမ တို့၏ ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော တူညီမှုများလည်း တွေ့ရှိရသည်။<ref name="SegaEdmunds">L. Edmunds, ''Approaches to Greek Myth'', 184</ref><ref>Segal, Robert A. 1991. "A Greek Eternal Child" in ''Myth and the Polis'', edited by D. C. Pozzi and J. M. Wickersham. [[Cornell University Press]]. {{ISBN|978-0-8014-2473-1}}. p. 64.</ref> မဲ့ယာ ရေးန်ဟိုး အရ "အရှေ့ဖျားမကျတကျ နိုင်ငံများ၏ ဘာသာရေး အယူအဆများ၌ အာဏာအတွက် ခက်ထန်ကြမ်းတမ်းမှုများ၊ မျိုးဆက်များ၏ ပဋိပက္ခများမှတစ်ဆင့် နတ်ဘုရားများ နန်းတက်ခြင်းအကြောင်း ပါဝင်ပြီး ထိုအယူအဆများသည် ၎င်းတို့၏ လမ်းကြောင်းကို. . . ဂရိဒဏ္ဍာရီတွင် တွေ့ရှိသွားခဲ့ကြသည်။"<ref>M. Reinhold, ''The Generation Gap in Antiquity'', 349</ref>
အိန္ဒိယ-ဥရောပ နှင့် အရှေ့ဖျားမကျတကျ ဒေသများ၏ မူလဇာစ်မြစ်များအပြင် ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် ၎င်းမပေါ်မီတည်ရှိခဲ့ကြသော လုမှုအဖွဲ့အစည်းများဖြစ်သည့် ခရီးတီး၊ မိုက်ဆီးနီ၊ ပိုင်းလော့စ်၊ သီးဗာ၊ အော်ခေါ်မန်းနော့စ် တို့၏ ပါဝင်ပတ်သတ်ခြင်းများရှိသည်ဟု အချို့ပညာရှင်များက တွက်ချက် ယူဆကြသည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|23}} ဘာသာရေး သမိုင်းဆရာများကို ခရီးတီးဒေသနှင့် ဆက်စပ်သော ဒဏ္ဍာရီ၏ ရှေးခေတ် ဖွဲ့စည်းပုံစနစ်များက စိတ်ပါဝင်စားစေသည်။ (ဥပမာဇာတ်လမ်းများမှာ : နွားသိုးနတ်ဘုရား၊ ဇုစ်နှင့် ယူရိုးပါ၊ နွားသိုးကို အရှုံးပေး၍ 'မစ်နောတော' ကိုမွေးဖွားခဲ့သည့် ပါဆက်ဖာယီး စသည်တို့ဖြစ်ကြသည်။) မာတင် ပီ နစ်လ်ဆန်က နတ်ဘုရားတို့၏ ယေဘုယျဆောင်ရွက်ချက်နှင့် ကိုယ်စားပြုမှုများအပေါ် အခြေခံ၍ မစ်နိုးယန်နတ်ဘုရားများနှင့် ဘာသာရေးအယူအဆတို့သည် မိုက်ဆီးနီးယန် ဘာသာတရားတွင် ပေါင်းစပ်ရောနှောသွားခဲ့သည်ဟု ရဲရဲတင်းတင်းပြောဆိုခဲ့သည်။<ref>Martin P. Nilsson (1927) ''The Minoan-Mycenaean Religion and Its Survival in Greek Religion''</ref> ထို့နောက် ဆက်လက်၍ ကောက်ချက်ချသည်မှာ ကြီးကျယ်လှသော ဂန္ထဝင် ဂရိဒဏ္ဍာရီများသည် မိုက်ဆီးနီ (ယဉ်ကျေးမှု)အချက်အချာများနှင့် ဖက်တွယ်ချည်နှောင်ထား၍ သမိုင်းမတင်မီခေတ်ကာလများ၌ မှီတွယ်ကျောက်ချထားသည်ဟု ဆိုသည်။<ref>M. Wood, ''In Search of the Trojan War'', 112</ref> မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ ဘားကာ့တ်၏ အဆိုအရဆိုလျှင် ခရီးတီး နန်းဆက်ခေတ်ကာလ၏ အနုပညာလက်ရာ ဖော်ပြချယ်မှုန်းမှုများသည် အထက်ပါ သဘောတရား သီအိုရီများအတွက် ခြေခြေမြစ်မြစ် အတည်ပြုချက် မပေးနိုင်သလောက်ပင်ဖြစ်သည်။<ref name="Raffan-Barket205" />{{Rp|24}}
==အနောက်တိုင်း ပန်းချီ၊ ပန်းပုနှင့် စာပေတို့မှ တန်ဆာဆင်မှုန်းချယ်မှုများ==
[[File:Sandro Botticelli - La nascita di Venere - Google Art Project - edited.jpg|thumb|ဘောတစ်ချဲလီ၏ ဆီဆေးပန်းချီဖြစ်သည့် "ဗီးနပ်စ် မွေးဖွားခြင်း" (၁၄၈၅-၁၄၈၆ ဝန်းကျင်)၊ ပြန်လည်ဖော်ထုတ် ဆန်းသစ်ထားသည့် ''Venus Pudica''၊ ဤလက်ရာပန်ချီသည်ရှေးရိုးရာဘာသာတရားတစ်ခုအတွက်ဖြစ်ပြီး မကြာခဏဆိုသလို ခေတ်သစ်ကြည့်ရှုသူများအတွက် ရီနေဆွန်းကာလ (ခေတ်ဆန်းချိန်) အနှစ်သာရ၏ စံနမူနာဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ (ယူဖစ်ဆီ အနုပညာပြတိုက်၊ ဖလောရန့်စ်မြို့)<ref name="Br" />]]
[[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]]ကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လက်ခံကျင့်သုံးခြင်းသည် ဒဏ္ဍာရီများအား လူကြိုက်များမှုကို အဟန့်အတားမဖြစ်စေခဲ့ပေ။ ခေတ်ဆန်းချိန်ကာလ{{efn|ရှေးဟောင်းဂရိ/ရောမ နှင့်ပတ်သက်သော အရာများကို ပြန်လည်ဖော်ထုတ်တင်ပြသောကြောင့် ၁၄-၁၆ ရာစုများတွင် ဥရောပ အနုပညာ၊ စာပေ စသည် ပြန်လည်ဆန်းသစ်တိုးတက်လာသည့်ခေတ်}} (Renaissance) တွင် ဂန္ထဝင်ရှေးဟောင်းအတိတ်များကို ပြန်လည်တူးဆွဖော်ထုတ်ကြခြင်း နှင့်အတူ အောဗစ် (Ovid) ကဗျာလင်္ကာများသည် ကဗျာ၊ ပြဇာတ်၊ ဂီတ၊ ပန်ချီ၊ ပန်းပု ဆရာများအတွက် အဓိက လွှမ်းမိုးနိုင်သည့် အားတစ်ရပ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref name="Br" /><ref name="BrBurn">L. Burn, ''Greek Myths'', 75</ref> ခေတ်ဆန်းချိန်ကာလ အစောပိုင်းနှစ်များမှစ၍ [[လီယိုနာဒိုဒါဗင်ချီ]]၊ [[မိုက်ကယ်အိန်ဂျလို]]၊ [[ရာဖယ်|ရာဖေးယယ်လ်]] ကဲ့သို့သော ပန်းချီဆရာများသည် ရိုးရာခရစ်ယာန် အဓိကအကြောင်းအရာများကို ရေးဆွဲသည့်အပြင် ဂရိဒဏ္ဍာရီမှ နတ်ကိုးကွယ်မှု (ရိုးရာဘာသာ) အကြောင်းအရာများကိုလည်း ရေးဆွဲချယ်မှုန်းခဲ့ကြသည်။<ref name="Br" /><ref name="BrBurn" /> လက်တင်စာပေ၊ အောဗစ်၏ လက်ရာများမှတစ်ဆင့် ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် အလယ်ခေတ် (medieval) နှင့် ခေတ်ဆန်းချိန်ကာလမှ အီတလီကဗျာဆရာများဖြစ်သော ပီးထရာ့ခ် (Petrarch)၊ ဘိုကာ့ရှို (Boccaccio)၊ ဒန်တေ အယ်လီဂ(ယ)ရီ (Dante) တို့ကို ဩဇာညောင်းစေခဲ့၏။<ref name="Br" />
[[File:Herbert Draper - The Lament for Icarus - Google Art Project.jpg|thumb|left|upright=1|"အစ်ကာရပ်စ်အတွက် ပူဆွေးမှု" ဟားဘာ့ ဂျိမ်းစ် ဒရေးပါ၏ လက်ရာ (၁၈၉၈)]]
ဥရောပမြောက်ပိုင်းတွင် ဂရိဒဏ္ဍာရီသည် အမြင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အနုပညာများကို လွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိသော်လည်း ၎င်း၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုသည် စာပေများ၌ ထင်ရှားရှိခဲ့၏။<ref>{{Cite book|last=|first=|title=Classical Mythology in English literature: A Critical Anthology|date=2006|publisher=Routledge|isbn=0415147557|editor=Miles, Geoffrey|location=|pages=|oclc=912455670}}</ref> အင်္ဂလိပ်တို့၏ စိတ်ကူးဉာဏ်ကို ဂရိဒဏ္ဍာရီက လှုံဆော်ပေးနိုင်ခဲ့ရာ [[ဂျက်ဖရီ ချော်စာ|ဂျက်ဖရီး ချောစာ]] နှင့် [[ဂျွန်မီလတန်|ဂျွန် မီလ်တန်]]မှစကာ [[ရှိတ်စပီးယား]]၊ ထို့နောက် ၂၀ ရာစု၏ [[ရောဘတ် ဘရစ်ဂျစ်]] အထိပင်ဖြစ်သည်။
ပြင်သစ်တွင် [[ရှောန် ရာဆီးန်]] နှင့် ဂျာမနီတွင် [[ယိုးဟန် ဗောလ်ဖ်ဂန် ဖော်န် ဂါးတာ]] တို့သည် ရှေးခေတ် ဒဏ္ဍာရီလက်ရာများကို ပြန်လည် ကိုင်တွယ်လုပ်ကိုင်ကြလျှင် ဂရိဇာတ်လမ်းများကို တဖန်ရှင်သန်စေခဲ့သည်။<ref name="Br" /><ref name="BrBurn" /> ၁၈ ရာစု၏ ဉာဏ်အလင်းခေတ် (Age of Enlightenment) အတွင်း ဂရိဒဏ္ဍာရီကို ဆန့်ကျင်တုံ့ပြန်မှုများ ဥရောပတခွင်တွင် ပေါ်ပေါက်ပြန့်ကားလာခဲ့သော်လည်း[[ဂျော့ ဖရီးဒရစ် ဟန်းဒယ်]] နှင့် [[မိုးဇက်၊ ဝူဖ်ဂန် အမာဒျု|ဗောလ်ဖ်ဂန် အာမာဒေးယွပ်စ် မိုးဇတ်]] တို့၏ အော်ပရာပြဇာတ်များစွာအတွက် 'အပြောစာသားရှည်များ' (libretto) ကိုရေးသားကြသော ပြဇာတ်ဆရာများများအတွက် အရေးကြီးသော ကုန်ကြမ်းများအဖြစ် ဒဏ္ဍာရီများက ထောက်ပံ့ပေးနိုင်ခဲ့သည်။<ref name="Burn75">l. Burn, ''Greek Myths'', 75</ref>
၁၈ ရာစုအဆုံးပိုင်း၌ 'အရင်းခံ အရိုင်းသဘာဝဖော်ကျူးမှု' (Romanticism) သည် ဂရိဒဏ္ဍာရီအပါအဝင် ဂရိမှုရေးရာနယ်ပယ်အားလုံးအတွက် စိတ်အားထက်သန်မှု အားလှိုင်းတစ်ရပ်ကို စတင်ပေါက်ဖွားစေခဲ့သည်။ ဗြိတိန်တွင်လည်း ဂရိအလွမ်းဇာတ်နှင့် ဟိုးမားကဗျာများကို စတင်ဘာသာပြန်ခြင်းများက ခေတ်ပြိုင်ကဗျာဆရာများ နှင့် ပန်းချီဆရာများကို စေ့ဆော်မှု ပေးနိုင်ခဲ့သည်။<ref name="Burn75-76">l. Burn, ''Greek Myths'', 75–76</ref> ခရစ်တော့ဖ် ဂလွတ်ခ် (Christoph Gluck)၊ ရစ်ချတ် ရှထရောက်စ် (Richard Strauss)၊ ယာ့ခ် အောဖန်ဘာ့ခ် (Jacques Offenbach) တို့နှင့် အခြားများစွာသောသူများသည် ဂရိဒဏ္ဍာရီ အဓိကဇာတ်လမ်ကြီးများကို ဂီတအဖြစ် ဖန်တီး တင်ဆက်ခဲ့ကြသည်။<ref name="Br" /> တောမတ်စ် ဘာလ်ဖင့်ချ် (Thomas Bulfinch) နှင့် နာသန်းနီယယ်လ် ဟောသောန် (Nathaniel Hawthorne) တို့အပါအဝင် ၁၉ ရာစု အမေရိကန် စာရေးဆရာများသည် ဂန္ထဝင် ဒဏ္ဍာရီများ (ဂရိ/ရောမ) ကို လေ့လာခြင်းသည် အင်္ဂလိပ်နှင့် အမေရိကန် စာပေများကို နားလည်ရာတွင် မရှိမဖြစ် အရေးပါကြသည့် အယူအဆကို ဆွဲကိုင်ခဲ့ကြသည်။<ref name="Klatt-Brazouskixii" />{{Rp|4}} မကြာသေးမီကာလများ၌ ဂန္ထဝင် အဓိကဇာတ်လမ်းကြောင်းရာများကို ပြင်သစ်မှ ရှောန် အနူယီ (Jean Anouilh)၊ ရှောန် ကောတိုး (Jean Cocteau)၊ ရှောန် ရှီဟိုဒူ (Jean Giraudoux) တို့နှင့် အမေရိကန်မှ ယူဂျီးန် အို'နေးလ် (Eugene O'Neill)၊ ဗြိတိန်မှ တီ အက်စ် အက်လိယတ် (Eliot) စသည့်ပြဇာတ်ဆရာများ၊ [[ဂျိမ်းဂျွိုက်စ်]] နှင့် အော်န်ဒရေး ဂျိ (André Gide) ကဲ့သို့သော ဝတ္ထုဆရာများက ပြန်လည် ဘာသာပြန်ဆိုခဲ့ကြပေသည်။<ref name="Br" />
{{clear}}
==မှတ်စု==
{{notelist}}
{{Reflist|group=lower-roman}}
==ကိုးကား==
===ကိုးကားအညွှန်းများ===
{{reflist}}
===မူရင်းစာပေလက်ရာများ (ဂရိနှင့်ရောမ)===
{{refbegin|40em}}
* Aeschylus, ''[[The Persians]]''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0011:line=1 Perseus program]''.
* Aeschylus, ''[[Prometheus Bound]]''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0009 Perseus program]''.
* Apollodorus, ''Library and Epitome''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0022 Perseus program]''.
* Apollonius of Rhodes, ''Argonautica'', Book I. ''See original text in [http://www.sacred-texts.com/cla/argo/argo00.htm Sacred Texts]''.
* Cicero, ''[[De Divinatione]]''. ''See original text in the [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/divinatione2.shtml Latin Library]''.
* Cicero, ''Tusculanae resons''. ''See original text in the [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/tusc1.shtml Latin Library]''.
* Herodotus, ''[[Histories (Herodotus)|The Histories]]'', I. ''See original text in the [http://www.sacred-texts.com/cla/hh/hh1000.htm Sacred Texts]''.
* Hesiod, ''Works and Days''. ''[http://www.sacred-texts.com/cla/hesiod/works.htm Translated into English] by Hugh G. Evelyn-White''.
* {{cite wikisource |title=Theogony |author=Hesiod |authorlink=Hesiod |translator=[[Hugh Gerard Evelyn-White]] |year=1914}}
* Homer, ''Iliad''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0133:book=1:card=1 Perseus program]''.
* ''Homeric Hymn to Aphrodite''. ''[https://web.archive.org/web/20030202153600/http://courses.dce.harvard.edu/~clase116/txt_aphrodite.html Translated into English] by [[Gregory Nagy]]''.
* ''Homeric Hymn to Demeter''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0138%3Ahymn%3D2 Perseus project]''.
* ''Homeric Hymn to Hermes''. ''See the English translation in the [http://mcllibrary.org/Hesiod/hymns.html Medieval and Classical Literature Library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081025121210/http://mcllibrary.org/Hesiod/hymns.html |date=25 October 2008 }}''.
* Ovid, ''Metamorphoses''. ''See original text in the [http://www.thelatinlibrary.com/ovid/ovid.met1.shtml Latin Library]''.
* Pausanias.
* Pindar, ''Pythian Odes'', Pythian 4: For Arcesilas of Cyrene Chariot Race 462 BC. ''See original text in the [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Pind%2e+P%2e+4%2e171ff%2e Perseus program]''.
* Plato, ''[[Apology (Plato)|Apology]]''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0169:text=Apol.:section=17a Perseus program]''.
* Plato, ''[[Theaetetus (dialogue)|Theaetetus]]''. ''See original text in [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0172%3Adiv1%3DTheaet. Perseus program]''.
{{refend}}
===မူရင်းမဟုတ်သော အခြား ပညာရှင်များ၏ စာပေလက်ရာများ (Secondary sources) ===
{{refbegin|40em}}
* {{cite book | last=Ackerman | first=Robert | title=Prolegomena to the Study of Greek Religion by Jane Ellen Harrison | publisher=Princeton University Press | year=1991|edition=Reprint | isbn=978-0-691-01514-9 | chapter=Introduction}}
* {{cite book | author1=Albala Ken G | author2=Johnson Claudia Durst | author3=#REDIRECT[[]]Johnson Vernon E. | title=Understanding the Odyssey | publisher=Courier Dover Publications | year=2000 | isbn=978-0-486-41107-1 | chapter=Origin of Mythology | url=https://archive.org/details/bulfinchsgreekro00bulf }}
* {{cite book | last=Algra | first=Keimpe | title=The Cambridge Companion to Early Greek Philosophy | publisher=Cambridge University Press | year=1999 | isbn=978-0-521-44667-9 | chapter=The Beginnings of Cosmology}}
* {{cite book | last=Allen | first=Douglas | title=Structure & Creativity in Religion: Hermeneutics in Mircea Eliade's Phenomenology and New Directions | publisher=Walter de Gruyter | year=1978 | isbn=978-90-279-7594-2 | chapter=Early Methological Approaches | url-access=registration | url=https://archive.org/details/structurecreativ0000alle }}
* {{cite encyclopedia|title=Argonaut|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite book | last=Betegh | first=Gábor | title=The Derveni Papyrus | publisher=Cambridge University Press | year=2004 | isbn=978-0-521-80108-9 | chapter=The Interpretation of the poet}}
* {{cite book | last=Bonnefoy | first=Yves | title=Greek and Egyptian Mythologies | publisher=University of Chicago Press | year=1992 | isbn=978-0-226-06454-3 | chapter=Kinship Structures in Greek Heroic Dynasty | url=https://archive.org/details/greekegyptianmyt00bonn }}
* {{cite book | last=Bulfinch | first=Thomas | title=Bulfinch's Greek and Roman Mythology | publisher=Greenwood Press | year=2003 | isbn=978-0-313-30881-9 | chapter=Greek Mythology and Homer | url-access=registration | url=https://archive.org/details/understandingody0000john }}
* {{cite book | last=Burkert | first=Walter | title=Greek Religion: Archaic and Classical (translated by John Raffan) | publisher=Blackwell Publishing | year=2002 | isbn=978-0-631-15624-6 | chapter=Prehistory and the Minoan Mycenaen Era}}
* {{cite book | last=Burn | first=Lucilla | title=Greek Myths | publisher=University of Texas Press | year=1990 | isbn=978-0-292-72748-9 | url=https://archive.org/details/greekmyths00burn }}
* {{cite book | last=Bushnell | first=Rebecca W. | title=Medieval A Companion to Tragedy | publisher=Blackwell Publishing| year=2005 | isbn=978-1-4051-0735-8 | chapter=Helicocentric Stoicism in the Saturnalia: The Egyptian Apollo}}
* {{cite book | last=Chance | first=Jane | title=Medieval Mythography | publisher=University Press of Florida | year=1994 | isbn=978-0-8130-1256-8 | chapter=Helicocentric Stoicism in the Saturnalia: The Egyptian Apollo}}
* {{cite book | last=Caldwell | first=Richard | title=Approaches to Greek Myth | publisher=[[Johns Hopkins University Press]] | year=1990 | isbn=978-0-8018-3864-4 | chapter=The Psychoanalytic Interpretation of Greek Myth}}
* {{cite book | last=Calimach | first=Andrew | title=Lovers' Legends: The Gay Greek Myths | publisher=Haiduk Press | year=2002 | isbn=978-0-9714686-0-3 | chapter=The Cultural Background | url=https://archive.org/details/loverslegends00cali }}
* {{cite book | last=Cartledge | first=Paul A. | title=The Greeks | url=https://archive.org/details/greeksportraitof0000cart | publisher=[[Oxford University Press]] | year=2002 | isbn=978-0-19-280388-7 | chapter=Inventing the Past: History v. Myth}}
* {{cite book | last=Cartledge | first=Paul A. | title=The Spartans (translated in Greek) | url=https://archive.org/details/hoispartiatesmia0000cart | publisher=Livanis | year=2004 | isbn=978-960-14-0843-9}}
* {{cite book | last=Cashford | first=Jules | title=The Homeric Hymns | url=https://archive.org/details/homerichymns0000unse_y4i4 | publisher=Penguin Classics | year=2003 | isbn=978-0-14-043782-9 | chapter=Introduction}}
* {{cite book | last=Dowden | first=Ken | title=The Uses of Greek Mythology | publisher=Routledge (UK) | year=1992 | isbn=978-0-415-06135-3| chapter=Myth and Mythology}}
* {{cite book | last=Dunlop | first=John | title=The History of Fiction | url=https://archive.org/details/historyfictionb01dunlgoog | publisher=Carey and Hart | year=1842 | chapter=Romances of Chivalry | isbn=978-1-149-40338-9}}
* {{cite book | last=Edmunds | first=Lowell | title=Approaches to Greek Myth | publisher=Johns Hopkins University Press | year=1980 | isbn=978-0-8018-3864-4 | chapter=Comparative Approaches}}
* {{cite encyclopedia|title=Euhemerus|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite book | last=Foley | first=John Miles | title=Homer's Traditional Art | publisher=[[Penn State Press]] | year=1999 | isbn=978-0-271-01870-6 | chapter=Homeric and South Slavic Epic}}
* {{cite book | last=Gale | first=Monica R. | title=Myth and Poetry in Lucretius | publisher=Cambridge University Press| year=1994 | isbn=978-0-521-45135-2 | chapter=The Cultural Background}}
* {{cite encyclopedia|title=Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite encyclopedia|title=Greek Religion|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite book | last=Griffin | first=Jasper | title=The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World edited by John Boardman, Jasper Griffin and Oswyn Murray | publisher=Oxford University Press | year=1986 | isbn=978-0-19-285438-4 | chapter=Greek Myth and Hesiod}}
* {{cite book | last=Grimal | first=Pierre | title=The Dictionary of Classical Mythology | publisher=Blackwell Publishing | year=1986 | isbn=978-0-631-20102-1 | chapter=Argonauts}}
* {{cite book | last=Hacklin | first=Joseph | title=Asiatic Mythology | publisher=Asian Educational Services | year=1994 | isbn=978-81-206-0920-4 | chapter=The Mythology of Persia}}
* {{cite book | last1=Hanson | first1=Victor Davis | last2=Heath | first2=John | title=Who Killed Homer (translated in Greek by Rena Karakatsani) | publisher=Kakos | year=1999 | isbn=978-960-352-545-5}}
* {{cite book | last=Hard | first=Robin | title=The Routledge Handbook of Greek Mythology: based on H. J. Rose's "A Handbook of Greek mythology" | url=https://archive.org/details/routledgehandboo0000hard | publisher=Routledge (UK) | year=2003 | isbn=978-0-415-18636-0 | chapter=Sources of Greek Myth}}
* {{cite encyclopedia|title=Heracles|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite book | last=Jung Carl Gustav | first=Kerényi Karl | title=Essays on a Science of Mythology | publisher=Princeton University Press | year=2001 | edition=Reprint | isbn=978-0-691-01756-3 | chapter=Prolegomena | url-access=registration | url=https://archive.org/details/essaysonscienceo00jung }}
* {{cite book | last=Jung | first=C.J. | title=Science of Mythology | publisher=Routledge (UK) | year=2002 | isbn=978-0-415-26742-7 | chapter=Troy in Latin and French Joseph of Exeter's "Ylias" and Benoît de Sainte-Maure's "Roman de Troie"}}
* {{cite book | last=Kelly | first=Douglas | title=An Outline of Greek and Roman Mythology | publisher=Douglas Kelly | year=2003 | isbn=978-0-415-18636-0 | chapter=Sources of Greek Myth}}
* {{cite book | last=Kelsey| first=Francis W. | title=A Handbook of Greek Mythology | publisher=Allyn and Bacon | year=1889}}
* {{cite book | last=Kirk | first=Geoffrey Stephen | authorlink=Geoffrey Kirk | title=Myth: Its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures | url=https://books.google.com/books?id=OFO_NQJh8L0C | publisher=University of California Press | year=1973 | isbn=978-0-520-02389-5 | chapter=The Thematic Simplicity of the Myths | chapterurl=https://books.google.com/books?id=OFO_NQJh8L0C&pg=PA172&lpg=PA172&dq=%22The+Thematic+Simplicity+of+the+Myths%22+kirk }}
* {{cite book| last=Kirk| first=Geoffrey Stephen| title=The Nature of Greek Myths| url=https://archive.org/details/natureofgreekmyt00kirk| url-access=registration| publisher=Penguin| location=Harmondsworth| year=1974| isbn=978-0-14-021783-4}}
* {{cite book | last=Klatt J. Mary | first=Brazouski Antoinette | title=Children's Books on Ancient Greek and Roman Mythology: An Annotated Bibliography | publisher=Greenwood Press | year=1994 | isbn=978-0-313-28973-6 | chapter=Preface}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae]]|publisher=Artemis-Verlag|date=1981–1999}}
* {{cite book | last=Miles | first=Geoffrey | title=Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology | publisher=University of Illinois Press | year=1999 | isbn=978-0-415-14754-5 | chapter=The Myth-kitty}}
* {{cite book | last=Morris | first=Ian | title=Archaeology As Cultural History | url=https://archive.org/details/archaeologyascul0000morr | publisher=Blackwell Publishing | year=2000 | isbn=978-0-631-19602-0}}
* {{cite encyclopedia|title=myth|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite book | last=Nagy | first=Gregory | title=Greek Mythology and Poetics | publisher=[[Cornell University Press]] | year=1992 | isbn=978-0-8014-8048-5 | chapter=The Hellenization of the Indo-European Poetics}}
* {{cite book | last=Nilsson | first=Martin P. | title=Greek Popular Religion | publisher=Columbia University Press | year=1940 | chapter=The Religion of Eleusis | chapter-url=http://www.sacred-texts.com/cla/gpr/gpr07.htm }}
* {{cite book |author1=North John A. |author2=Beard Mary |author3=Price Simon R.F. | title=Classical Mythology in English Literature: A Critical Anthology | publisher=Cambridge University Press | year=1998 | isbn=978-0-521-31682-8 | chapter=The Religions of Imperial Rome}}
* {{cite book | last=Papadopoulou | first=Thalia | title=Heracles and Euripidean Tragedy | publisher=Cambridge University Press | year=2005 | isbn=978-0-521-85126-8 | chapter=Introduction}}
* {{cite book | last=Percy | first=William Armostrong III | title=Pederasty and Pedagogy in Archaic Greece | publisher=Routledge (UK) | year=1999 | isbn=978-0-252-06740-2 | chapter=The Institutionalization of Pederasty | url-access=registration | url=https://archive.org/details/pederastypedagog00perc }}
* {{cite journal|last=Poleman|first=Horace I.|title=Review of "Ouranos-Varuna. Etude de mythologie comparee indo-europeenne by Georges Dumezil" |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-the-american-oriental-society_1943-03_63_1/page/78|journal=Journal of the American Oriental Society|volume=63|issue=1|pages=78–79|date=March 1943|doi=10.2307/594160|jstor=594160}}
* {{cite journal|last=Reinhold|first=Meyer|title=The Generation Gap in Antiquity |url=https://archive.org/details/sim_proceedings-of-the-american-philosophical-society_1970-10-20_114_5/page/347|journal=Proceedings of the American Philosophical Society|volume=114|issue=5|pages=347–65|date=20 October 1970|jstor=985800}}
* {{cite book | last=Rose | first=Herbert Jennings | title=A Handbook of Greek Mythology | publisher=Routledge (UK) | year=1991 | isbn=978-0-415-04601-5}}
* {{cite book | last=Segal | first=Robert A. | title=Myth and the Polis edited by Dora Carlisky Pozzi, John Moore Wickersham| publisher=Cornell University Press | year=1991 | isbn=978-0-8014-2473-1 | chapter=A Greek Eternal Child}}
* {{cite journal|last=Segal|first=Robert A.|title=The Romantic Appeal of Joseph Campbell|journal=Christian Century|date=4 April 1990|url=http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=766|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070107075423/http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=766|archivedate=7 January 2007|df=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070107075423/http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=766 |date=7 January 2007 }}
* {{cite book | last=Segal | first=Robert A. | title=Theorizing about Myth| publisher=Univ of Massachusetts Press | year=1999 | isbn=978-1-55849-191-5 | chapter=Jung on Mythology}}
* {{cite book | last=Stoll | first=Heinrich Wilhelm (translated by R. B. Paul) | title=Handbook of the religion and mythology of the Greeks| publisher=Francis and John Rivington | year=1852}}
* {{cite book | last=Trobe | first=Kala | title=Invoke the Gods | publisher=Llewellyn Worldwide | year=2001 | isbn=978-0-7387-0096-0 | chapter=Dionysus | url=https://archive.org/details/invokegods00kala }}
* {{cite encyclopedia|title=Trojan War|encyclopedia=[[Encyclopaedia The Helios]]|year=1952}}
* {{cite encyclopedia|title=Troy|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}
* {{cite encyclopedia|title=Volume: Hellas, Article: Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}
* {{cite book | last=Walsh | first=Patrick Gerald | title=The Nature of the Gods | url=https://archive.org/details/natureofgods0000cice | publisher=Oxford University Press | year=1998 | isbn=978-0-19-282511-7 | chapter=Liberating Appearance in Mythic Content}}
* {{cite book | last=Weaver | first=John B. | title=The Plots of Epiphany | publisher=Walter de Gruyter | year=1998 | isbn=978-3-11-018266-8| chapter=Introduction}}
* {{cite book | last=Winterbourne | first=Anthony | title=When the Norns Have Spoken | publisher=[[Fairleigh Dickinson University Press]] | year=2004 | isbn=978-0-8386-4048-7 | chapter=Spinning and Weaving Fate}}
* {{cite book | last=Wood | first=Michael | title=In Search of the Trojan War | url=https://archive.org/details/insearchoftrojan0000wood | publisher=University of California Press | year=1998 | isbn=978-0-520-21599-3 | chapter=The Coming of the Greeks}}
{{refend}}
[[ကဏ္ဍ:ဂရိ ဒဏ္ဍာရီ]]
euer4xx9o1qt2skijxlq9j2lpdaot7t
သင်းကျွန်းရွာ၊ သရက်ချောင်းမြို့နယ်
0
144531
751962
553780
2022-07-21T18:07:58Z
2400:AC40:609:2266:3884:1673:9BC4:826B
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
| name = သင်းကျွန်း
| official_name = သင်း
ကျွန်းရွာ
| pushpin_label_position = bottom
| pushpin_map = မြန်မာနိုင်ငံ
| pushpin_map_caption = မြန်မာနိုင်ငံတွင်း တည်နေရာ
| image_skyline =
| image_map =
| map_caption =
| settlement_type = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရွာများ|ရွာ]]
| subdivision_type = [[အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံများစာရင်း|နိုင်ငံ]]
| subdivision_name = {{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
| subdivision_type1 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ|တိုင်းဒေသကြီး]]
| subdivision_name1 = [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
| subdivision_type2 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ|ခရိုင်]]
| subdivision_name2 = [[ထားဝယ်ခရိုင်]]
| subdivision_type3 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့နယ်များ|မြို့နယ်]]
| subdivision_name3 = [[သရက်ချောင်းမြို့နယ်]]
| subdivision_type4 = [[ကျေးရွာအုပ်စု]]
| subdivision_name4 = သင်းကျွန်း
| unit_pref = Imperial
| area_total_km2 =
| population =
| population_as_of =
| coordinates = {{Coord|13.9592695236206|98.2479019165039|region:MM|format=dms|display=inline,title}}
| elevation_ft =
| elevation_m =
| timezone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
| utc_offset = +6.30
| website =
}}
'''သင်းကျွန်းရွာ'''({{Lang-en|Thinkyun}})သည် တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ [[ထားဝယ်ခရိုင်]]၊ [[သရက်ချောင်းမြို့နယ်]]၊ [[သင်းကျွန်းကျေးရွာအုပ်စု]]၌ တည်ရှိသည်။ ရွာနေရာကုတ်မှာ {{formatnum:177239}} ဖြစ်သည်။
သင်းကျွန်းဈေး ရှိသည်။ အလယ်တန်းကျောင်း ရှိပြီး၊ ဆရာ/မ ၁၀ ကျော်၊ ကျောင်းသား/သူ ၅၀၀ ကျော် ရှိသည်။ မူလွန် ရှိသည်။ ကျေးလက်ကျန်းမာရေးဌာနခွဲ ရှိသည်။ ၂၀၁၄ သန်းခေါင်စာရင်းအရ အိမ်ထောင်စု ၆၀၁၊ စုစုပေါင်း ၂၆၂၄ ဦးနေထိုင်သည်။
<ref>[http://themimu.info/place-codes Place codes (Pcodes) | MIMU<!-- ဘော့က ထုတ်ပေးသော ခေါင်းစဉ် -->]</ref>
==ကိုးကား==
{{reflist}}
{{ပထဝီဝင်တည်နေရာ
|Centre = သင်းကျွန်း
|North = ကြာအင်း
|Northeast = ထားဝယ်မြို့နယ်
|East = ပဒတ်ချောင်းလေး
|Southeast = ဥတ္တူ
|South = သရက်နှစ်ခွ
|Southwest =လောင်းလုံးမြို့နယ်
|West = လောင်းလုံးမြို့နယ်
|Northwest =ရန်တောင်
}}
{{သရက်ချောင်းမြို့နယ်|state=collapsed}}
[[ကဏ္ဍ:သရက်ချောင်းမြို့နယ်ရှိ ရွာများ]]
{{Taninthayi-geo-stub}}
44xeinuqq7wohgj5pmd8ejj8f0nylms
751965
751962
2022-07-21T18:25:49Z
Ninjastrikers
22896
[[Special:Contributions/2400:AC40:609:2266:3884:1673:9BC4:826B|2400:AC40:609:2266:3884:1673:9BC4:826B]] ([[User talk:2400:AC40:609:2266:3884:1673:9BC4:826B|ဆွေးနွေး]]) ၏ ပြင်ဆင်မှုများကို [[User:NjsBot|NjsBot]] ၏ နောက်ဆုံးတည်းဖြတ်မူသို့ နောက်ပြန် ပြန်ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name = သင်းကျွန်း
|official_name = သင်းကျွန်းရွာ
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_map = မြန်မာနိုင်ငံ
|pushpin_map_caption = မြန်မာနိုင်ငံတွင်း တည်နေရာ
|image_skyline =
|image_map =
|map_caption =
|settlement_type = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရွာများ|ရွာ]]
|subdivision_type = [[အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံများစာရင်း|နိုင်ငံ]]
|subdivision_name ={{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
|subdivision_type1 =[[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ|တိုင်းဒေသကြီး]]
|subdivision_name1 = [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]
|subdivision_type2 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ|ခရိုင်]]
|subdivision_name2 = [[ထားဝယ်ခရိုင်]]
|subdivision_type3 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့နယ်များ|မြို့နယ်]]
|subdivision_name3 = [[သရက်ချောင်းမြို့နယ်]]
|subdivision_type4 = [[ကျေးရွာအုပ်စု]]
|subdivision_name4 = သင်းကျွန်း
|unit_pref = Imperial
|area_total_km2 =
|population =
|population_as_of =
|coordinates = {{Coord|13.9592695236206|98.2479019165039|region:MM|format=dms|display=inline,title}}
|elevation_ft =
|elevation_m =
|timezone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
|utc_offset = +6.30
|website =
}}
'''သင်းကျွန်းရွာ'''({{Lang-en|Thinkyun}})သည် [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]]၊ [[ထားဝယ်ခရိုင်]]၊ [[သရက်ချောင်းမြို့နယ်]]၊ [[သင်းကျွန်းကျေးရွာအုပ်စု]]၌ တည်ရှိသည်။ ရွာနေရာကုတ်မှာ {{formatnum:177239}} ဖြစ်သည်။
သင်းကျွန်းဈေး ရှိသည်။ အလယ်တန်းကျောင်း ရှိပြီး၊ ဆရာ/မ ၁၀ ကျော်၊ ကျောင်းသား/သူ ၅၀၀ ကျော် ရှိသည်။ မူလွန် ရှိသည်။ ကျေးလက်ကျန်းမာရေးဌာနခွဲ ရှိသည်။ ၂၀၁၄ သန်းခေါင်စာရင်းအရ အိမ်ထောင်စု ၆၀၁၊ စုစုပေါင်း ၂၆၂၄ ဦးနေထိုင်သည်။
<ref>[http://themimu.info/place-codes Place codes (Pcodes) | MIMU<!-- ဘော့က ထုတ်ပေးသော ခေါင်းစဉ် -->]</ref>
==ကိုးကား==
{{reflist}}
{{ပထဝီဝင်တည်နေရာ
|Centre = သင်းကျွန်း
|North = ကြာအင်း
|Northeast = ထားဝယ်မြို့နယ်
|East = ပဒတ်ချောင်းလေး
|Southeast = ဥတ္တူ
|South = သရက်နှစ်ခွ
|Southwest =လောင်းလုံးမြို့နယ်
|West = လောင်းလုံးမြို့နယ်
|Northwest =ရန်တောင်
}}
{{သရက်ချောင်းမြို့နယ်|state=collapsed}}
[[ကဏ္ဍ:သရက်ချောင်းမြို့နယ်ရှိ ရွာများ]]
{{Taninthayi-geo-stub}}
aln90cq71eq9sonih480jzsv2i6h2yd
အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ
0
158933
751905
751765
2022-07-21T12:05:39Z
Pho Sai
45037
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox order
| name = အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ<br>သင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့
| title =
| image = Agga Maha Thiri Thudhamma with neck ribbon.svg
| caption = အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မသင်္ဂဟ၏ လည်ဆွဲဖဲကြိုးဖြင့် အဆောင်အယောင်တံဆိပ် နမူနာပုံ
| image_size = 200px
| image2 = [[ဖိုင်:Order of Thudhamma Thingaha.png|80px]] [[ဖိုင်:Agga Maha Thiri Thudhamma Thingaha (back).png|80px]]
| caption2 = (ရှေ့ဖက်) နှင့် (ကျောဖက်) </br> အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ အဆောင်အယောင်တံဆိပ်ပုံ </br> {{Small|''(သုဓမ္မသင်္ဂဟများ၏ အဆောင်အယောင်တံဆိပ် ရှေ့ဖက်ပုံစံများသည် တူညီကြသည်။<ref name=":1"/>)''}}
| image_size2 = 200px
| awarded_by = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|နိုင်ငံတော် သမ္မတ]]
| type = [[သုဓမ္မသင်္ဂဟ|သုဓမ္မသင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့]]
| established = ၁၉၄၈ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလ ၂ ရက်
| country = {{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
| ribbon = {{Small|''(သုဓမ္မသင်္ဂဟ အဆောင်အယောင် ဖဲကြိုးများသည် တစ်ပုံစံတည်းဖြစ်ပြီး၊ ဖဲကြိုးတို(ဆားဗစ်တန်း)တပ်ဆင်ရန် သတ်မှတ်ထားခြင်းမရှိပါ။<ref name=":1"/>)''}}
| motto =
| eligibility =
| criteria = ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော် သမ္မတများအားလုံးနှင့် အခြားသော နိုင်ငံတော်အကျိုး ထူးချွန်ပြောင်မြောက်စွာ စွမ်းဆောင်ခဲ့သူများ
| status =
| founder =
| head_title =
| head =
| first_induction =
| last_induction =
| total =
| related =
| higher = ''မရှိပါ။''
| lower = [[သတိုးသီရိသုဓမ္မ]]
}}
'''အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မဘွဲ့'''သည် [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|နိုင်ငံတော်သမ္မတ]] အဖြစ် ရွေးရွေးချယ်တင်မြှောက်ခြင်းခံရသူများ အလိုအလျောက်ရရှိသော [[သုဓမ္မသင်္ဂဟ|သုဓမ္မသင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့]] ပထမတန်းစားဖြစ်သည်။ ဤသင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့အတွက် ချီးမြှင့်မှုများမှာ ၁၄ ပဲရည် ရွှေ(၁၀)ကျပ်သား အလေးချိန်ရှိသော [[သုဓမ္မသင်္ဂဟ]]ဘွဲ့ အဆောင်အယောင် တံဆိပ်၊ လည်ဆွဲဖဲကြိုးနှင့် ဆင်မြန်းရန်အတွက် ၁၄ပဲ ရည်ရွှေ ရွှေရည် ၃၅ ကျပ်သား အလေးချိန်ရှိသော ရွှေစလွယ် အဆောင်အယောင် တို့ဖြစ်သည်။ ဤဘွဲ့တံဆိပ်အား ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ သမ္မတများ အားလုံးနှင့် အခြားသော နိုင်ငံတော်၏ အကျိုးထူးချွန်ပြောင်မြောက်စွာ စွမ်းဆောင်ခဲ့သူများကို ပေးအပ်ချီးမြှင့်သည်။<ref name=":1"/>
== ကိုးကား ==
{{Reflist|refs=
<ref name=":1">{{Cite web
|url=https://www.mlis.gov.mm/mLsView.do;jsessionid=36773D0AC1B90D794F8E1781E220FD66?lawordSn=10945
|title=ဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့များ၊ ဂုဏ်ထူးဆောင်တံဆိပ်များဆိုင်ရာပြဋ္ဌာန်းချက် ထုတ်ပြန်ခြင်း
|author=[[နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ]]၊ [[ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်]]
|accessdate=၂၇.၀၆.၂၀၂၂
|quote=အခန်း(၈)၊ ဂုဏ်ထူးဆောင်တံဆိပ်များဆိုင်ရာ အရည်အချင်းများ
}}</ref>
}}
[[ကဏ္ဍ:သုဓမ္မသင်္ဂဟဘွဲ့များ]]
{{Myanmar-stub}}
fquu9e1cg328x6n6iepexp4ssvft9v7
မန်းငြိမ်းမောင်
0
202827
751967
742926
2022-07-21T19:26:08Z
8.34.202.54
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name = ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်
|image = Mahn Nyein Maung in October 2019.jpg
|birth_date = {{circa}} {{b-da|1947}}
|birth_place = [[ပန်းတနော်မြို့နယ်]]၊ [[ဧရာဝတီတိုင်း]]
|office = [[စစ်ကောင်စီနိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ]] အဖွဲ့ဝင်
|order =
|term_start = ၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁
|term_end =
|president =
| office2 = [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး]]ဗဟိုအလုပ်အမှုဆောင် အဖွဲ့ဝင်
| status2 = <!--If this is specified, overrides Incumbent.-->
| term_start2 =
| term_end2 = ဇူလိုင် ၂၀၂၀
| predecessor2 =
| successor2 =
|party = [[ကရင်ပြည်သူ့ပါတီ]] (၂၀၂၀-လက်ရှိ)
| otherparty = [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး]]
}}
'''ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်''' သည် [[စစ်ကောင်စီနိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ]] အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။
== နိုင်ငံရေး ==
ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်သည် [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး|ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး]] (KNU) ဗဟိုအလုပ်အမှုဆောင် အဖွဲ့ဝင်ဟောင်းတစ်ဦး ဖြစ်သည်။ ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး ဗဟိုကော်မတီဝင်အဖြစ်မှ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ဇူလိုင်လတွင် နှုတ်ထွက်ခဲ့ပြီး<ref>{{cite web |title=KNU ဗဟိုအလုပ်အမှုဆောင်ဟောင်း၊ ပန်းတနော်မဲဆန္ဒနယ်မှ ရွေးကောက်ပွဲဝင်မည့် ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်နှင့် တွေ့ဆုံခြင်း။ |url=https://thevoicejournal.com/news/6263 |website=The Voice Journal |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=my |accessdate=2 February 2021 |archivedate=8 February 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210208035954/https://thevoicejournal.com/news/6263 }}</ref><ref>{{cite web |title=လက်နက်ကိုင်လမ်းစဉ်မှ လွှတ်တော်နိုင်ငံရေးဖြင့် တော်လှန်ရေးခရီးနှင်မည့်သူ |url=https://www.frontiermyanmar.net/mm/%E1%80%9C%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%85%E1%80%89%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BE-%E1%80%9C%E1%80%BD/ |website=Frontier Myanmar |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=mm-MM |date=30 ဩဂုတ် 2020}}</ref> [[အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၂၀|၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲ]]တွင် [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]] [[ပန်းတနော်မြို့နယ်]] [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] ကိုယ်စားလှယ်နေရာအတွက် [[ကရင်ပြည်သူ့ပါတီ]]မှ ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သော်လည်း ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။<ref name="rfa">{{cite web |title=မန်းငြိမ်းမောင်၊ ဦးသိန်းညွန့်နဲ့ ဦးခင်မောင်ဆွေတို့ကို တပ်မတော်နေရာပေး |url=https://www.rfa.org/burmese/news/military-coup-myanmar-new-government-02022021114403.html |website=Radio Free Asia |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=en}}</ref>
== ထောင်ဒဏ်ကျခံရခြင်း ==
၁၉၆၇ ခုနှစ်တွင် ကရင့်တော်လှန်ရေး မြေအောက်ရဲဘော်အဖြစ်ဖြင့် [[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဦးနေဝင်း]]အစိုးရ၏ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး ၁၉၆၉ ခုနှစ်တွင် [[ကိုကိုးကျွန်း]]သို့ ထောင်ဒဏ်တစ်သက်တစ်ကျွန်းဖြင့် အပို့ခံခဲ့ရသည်။ ပင်လယ်ပြင်တွင် ၁၄ ရက်ကြာ ဖြတ်သန်းကာ ကိုကိုးကျွန်းမှ ထွက်ပြေးခဲ့သော်လည်း ပြန်လည်အဖမ်းခံခဲ့ရသည်။<ref>{{cite web |title=မုန်တိုင်းကိုဆန်ပြီးပင်လယ်ကိုဖြတ်ခဲ့သူ ပဒိုမန်းငြိမ်းမောင် |url=https://www.bbc.com/burmese/in-depth-45761212 |website=BBC News မြန်မာ |access-date=၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=my |date=11 အောက်တိုဘာ 2018}}</ref> ထို့နောက် လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ဖြင့် လွတ်မြောက်လာကာ ၁၉၈၀ တွင် ထပ်မံဖမ်းဆီးခံရပြီး ပြန်လည်လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web |title=KNU ဝါရင့် တော်လှန်ရေးခါင်းဆောင် ပဒိုမန်းငြိမ်းမောင် ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးမှ ရွေးကောက်ပွဲဝင်မည် |url=https://myanmar.mmtimes.com/news/141743.html |website=The Myanmar Times |access-date=၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |date=24 ဇူလိုင် 2020}}</ref> ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် ရန်ကုန် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်၌ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး၊ လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေး ဥပဒေ ချိုးဖောက်မှုဖြင့် ထောင်ဒဏ်ခြောက်လ ချမှတ်ခံခဲ့ရပြီး နိုင်ငံတော် ပုန်ကန်မှု၊ မတရားအသင်း ဆက်သွယ်မှုများနှင့် တရားစွဲဆိုခဲ့ရကာ ထောင်ဒဏ် တစ်သက်တစ်ကျွန်း ပြစ်ဒဏ် ချမှတ်ခဲ့သော်လည်း ၂၀၁၂ ခုနှစ် မတ်လ ၁၉ ရက်နေ့တွင် သမ္မတဦးသိန်းစိန်၏ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ဖြင့် ပြန်လည်လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web |title=ပဒိုမန်းငြိမ်းမောင်ကို ကေအန်ယူထံ ပြန်ပို့ |url=https://www.bbc.com/burmese/burma/2012/03/120324_man_nyein_returned |website=BBC News မြန်မာ |access-date=၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=my |date=24 မတ် 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင် တစ်သက်တစ်ကျွန်း ပြစ်ဒဏ်မှ လွတ်မြောက် |url=https://www.rfa.org/burmese/news/mann-nyein-maung-release-03192012095954.html |website=Radio Free Asia |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=en}}</ref>
== နိုင်ငံတော် ကောင်စီဝင်အဖြစ် တာဝန်ပေးခံရခြင်း ==
၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့တွင် တပ်မတော်မှ [[၂၀၂၁ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|အာဏာသိမ်းယူမှု]] ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီးနောက် ဖွဲ့စည်းခဲ့သော [[နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ]]တွင် အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် [[တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်]] ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး [[မင်းအောင်လှိုင်]]က ခန့်အပ်ခဲ့သည်။<ref name="rfa"/>
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
{{နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ}}
{{DEFAULTSORT:ငြိမ်းမောင်၊ မန်း}}
[[Category:နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီဝင်များ]]
[[Category:သက်ရှိထင်ရှားပုဂ္ဂိုလ်များ]]
[[ကဏ္ဍ:၁၉၄၇ မွေးဖွားသူများ]]
5a38uifa69d3rb0jv9zlc7vcn03lxdb
751984
751967
2022-07-22T05:47:26Z
Ninjastrikers
22896
[[Special:Contributions/8.34.202.54|8.34.202.54]] ([[User talk:8.34.202.54|ဆွေးနွေး]]) ၏ ပြင်ဆင်မှုများကို [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ၏ နောက်ဆုံးတည်းဖြတ်မူသို့ နောက်ပြန် ပြန်ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder
|name = ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်
|image = Mahn Nyein Maung in October 2019.jpg
|birth_date = {{circa}} {{b-da|1947}}
|birth_place = [[ပန်းတနော်မြို့နယ်]]၊ [[ဧရာဝတီတိုင်း]]
|office = [[နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ]] အဖွဲ့ဝင်
|order =
|term_start = ၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁
|term_end =
|president =
| office2 = [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး]]ဗဟိုအလုပ်အမှုဆောင် အဖွဲ့ဝင်
| status2 = <!--If this is specified, overrides Incumbent.-->
| term_start2 =
| term_end2 = ဇူလိုင် ၂၀၂၀
| predecessor2 =
| successor2 =
|party = [[ကရင်ပြည်သူ့ပါတီ]] (၂၀၂၀-လက်ရှိ)
| otherparty = [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး]]
}}
'''ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်''' သည် [[နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ]] အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။
== နိုင်ငံရေး ==
ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်သည် [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး|ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး]] (KNU) ဗဟိုအလုပ်အမှုဆောင် အဖွဲ့ဝင်ဟောင်းတစ်ဦး ဖြစ်သည်။ ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး ဗဟိုကော်မတီဝင်အဖြစ်မှ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ဇူလိုင်လတွင် နှုတ်ထွက်ခဲ့ပြီး<ref>{{cite web |title=KNU ဗဟိုအလုပ်အမှုဆောင်ဟောင်း၊ ပန်းတနော်မဲဆန္ဒနယ်မှ ရွေးကောက်ပွဲဝင်မည့် ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင်နှင့် တွေ့ဆုံခြင်း။ |url=https://thevoicejournal.com/news/6263 |website=The Voice Journal |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=my |accessdate=2 February 2021 |archivedate=8 February 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210208035954/https://thevoicejournal.com/news/6263 }}</ref><ref>{{cite web |title=လက်နက်ကိုင်လမ်းစဉ်မှ လွှတ်တော်နိုင်ငံရေးဖြင့် တော်လှန်ရေးခရီးနှင်မည့်သူ |url=https://www.frontiermyanmar.net/mm/%E1%80%9C%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%85%E1%80%89%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BE-%E1%80%9C%E1%80%BD/ |website=Frontier Myanmar |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=mm-MM |date=30 ဩဂုတ် 2020}}</ref> [[အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၂၀|၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲ]]တွင် [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]] [[ပန်းတနော်မြို့နယ်]] [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] ကိုယ်စားလှယ်နေရာအတွက် [[ကရင်ပြည်သူ့ပါတီ]]မှ ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သော်လည်း ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။<ref name="rfa">{{cite web |title=မန်းငြိမ်းမောင်၊ ဦးသိန်းညွန့်နဲ့ ဦးခင်မောင်ဆွေတို့ကို တပ်မတော်နေရာပေး |url=https://www.rfa.org/burmese/news/military-coup-myanmar-new-government-02022021114403.html |website=Radio Free Asia |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=en}}</ref>
== ထောင်ဒဏ်ကျခံရခြင်း ==
၁၉၆၇ ခုနှစ်တွင် ကရင့်တော်လှန်ရေး မြေအောက်ရဲဘော်အဖြစ်ဖြင့် [[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဦးနေဝင်း]]အစိုးရ၏ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး ၁၉၆၉ ခုနှစ်တွင် [[ကိုကိုးကျွန်း]]သို့ ထောင်ဒဏ်တစ်သက်တစ်ကျွန်းဖြင့် အပို့ခံခဲ့ရသည်။ ပင်လယ်ပြင်တွင် ၁၄ ရက်ကြာ ဖြတ်သန်းကာ ကိုကိုးကျွန်းမှ ထွက်ပြေးခဲ့သော်လည်း ပြန်လည်အဖမ်းခံခဲ့ရသည်။<ref>{{cite web |title=မုန်တိုင်းကိုဆန်ပြီးပင်လယ်ကိုဖြတ်ခဲ့သူ ပဒိုမန်းငြိမ်းမောင် |url=https://www.bbc.com/burmese/in-depth-45761212 |website=BBC News မြန်မာ |access-date=၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=my |date=11 အောက်တိုဘာ 2018}}</ref> ထို့နောက် လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ဖြင့် လွတ်မြောက်လာကာ ၁၉၈၀ တွင် ထပ်မံဖမ်းဆီးခံရပြီး ပြန်လည်လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web |title=KNU ဝါရင့် တော်လှန်ရေးခါင်းဆောင် ပဒိုမန်းငြိမ်းမောင် ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးမှ ရွေးကောက်ပွဲဝင်မည် |url=https://myanmar.mmtimes.com/news/141743.html |website=The Myanmar Times |access-date=၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |date=24 ဇူလိုင် 2020}}</ref> ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် ရန်ကုန် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်၌ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး၊ လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေး ဥပဒေ ချိုးဖောက်မှုဖြင့် ထောင်ဒဏ်ခြောက်လ ချမှတ်ခံခဲ့ရပြီး နိုင်ငံတော် ပုန်ကန်မှု၊ မတရားအသင်း ဆက်သွယ်မှုများနှင့် တရားစွဲဆိုခဲ့ရကာ ထောင်ဒဏ် တစ်သက်တစ်ကျွန်း ပြစ်ဒဏ် ချမှတ်ခဲ့သော်လည်း ၂၀၁၂ ခုနှစ် မတ်လ ၁၉ ရက်နေ့တွင် သမ္မတဦးသိန်းစိန်၏ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ဖြင့် ပြန်လည်လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web |title=ပဒိုမန်းငြိမ်းမောင်ကို ကေအန်ယူထံ ပြန်ပို့ |url=https://www.bbc.com/burmese/burma/2012/03/120324_man_nyein_returned |website=BBC News မြန်မာ |access-date=၃ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=my |date=24 မတ် 2012}}</ref><ref>{{cite web |title=ဖဒိုမန်းငြိမ်းမောင် တစ်သက်တစ်ကျွန်း ပြစ်ဒဏ်မှ လွတ်မြောက် |url=https://www.rfa.org/burmese/news/mann-nyein-maung-release-03192012095954.html |website=Radio Free Asia |access-date=၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၀၂၁ |language=en}}</ref>
== နိုင်ငံတော် ကောင်စီဝင်အဖြစ် တာဝန်ပေးခံရခြင်း ==
၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့တွင် တပ်မတော်မှ [[၂၀၂၁ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|အာဏာသိမ်းယူမှု]] ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီးနောက် ဖွဲ့စည်းခဲ့သော [[နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ]]တွင် အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် [[တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်]] ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီး [[မင်းအောင်လှိုင်]]က ခန့်အပ်ခဲ့သည်။<ref name="rfa"/>
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
{{နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ}}
{{DEFAULTSORT:ငြိမ်းမောင်၊ မန်း}}
[[Category:နိုင်ငံတော်စီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီဝင်များ]]
[[Category:သက်ရှိထင်ရှားပုဂ္ဂိုလ်များ]]
[[ကဏ္ဍ:၁၉၄၇ မွေးဖွားသူများ]]
p9t7h3ny37jqho27n7hjxuvbjnhdnos
လွတ်လပ်ပြီးခေတ်မြန်မာနိုင်ငံ
0
206203
751959
739029
2022-07-21T17:57:44Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်<br>Union of Burma
| native_name =
| flag =
| common_name = မြန်မာနိုင်ငံတော်
| status =
| status_text =
| p1 = ကိုလိုနီခေတ်
| flag_p1 = Flag of British Burma (1937).svg
| s1 = မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်{{!}}ပြည်ထောင်စု ဆိုရှယ်လစ်သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံ
| flag_s1 = Flag of Myanmar (1974-2010).svg
| image_flag = Flag of Burma (1948-1974).svg
| flag_type = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အလံတော်|အလံတော်]]
|flag_alt =
| national_motto = ''သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ''<br/>(စည်းလုံးညီညွတ်ခြင်းသည် ချမ်းသာခြင်းကို ဆောင်ရာ၏)
| image_coat = State Seal of Burma (1948–1974).png
| coat_alt =
| symbol =
| symbol_type = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံတော်အထိမ်းအမှတ်တံဆိပ်|တံဆိပ်တော်]]{{efn|သမတ (သမ္မတ) ဟူသောစကားလုံးပါဝင်သော်လည်း တရားဝင်အသုံးအနှုန်းတွင် ထည့်သုံးလေ့မရှိပေ။}}
| image_map = Location Burma (Myanmar) ASEAN.svg
| image_map_alt =
| image_map_caption =
| capital = [[ရန်ကုန်မြို့]]
| national_anthem = {{unbulleted list|''[[ကမ္ဘာမကြေ]]'' <br/>({{lang-en|"Till the End of the World"}})|<br/>[[File:U.S. Navy Band - Kaba Ma Kyei.oga]]}}
| era = [[စစ်အေးတိုက်ပွဲ]]ကာလ
| government_type = [[ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုစနစ်|ဖက်ဒရယ်]]
[[ပါလီမန် ဒီမိုကရေစီ စနစ်|ပါလီမန်]] [[သမ္မတနိုင်ငံ|သမ္မတစနစ်]]
| leader_title1 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတများ စာရင်း|နိုင်ငံတော်သမ္မတ]]
| leader_name1 = {{unbulleted list|[[စဝ်ရွှေသိုက်]] (၁၉၄၈–၁၉၅၂)|[[ဘဦး (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ဘဦး]] (၁၉၅၂–၁၉၅၇)|[[မန်းဝင်းမောင် (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ဝင်းမောင်]] (၁၉၅၇–၁၉၆၂)}}
| leader_title2 = [[မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ဝန်ကြီးချုပ်များ|နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်]]
| leader_name2 = {{unbulleted list|[[ဦးနု]] (၁၉၄၈–၁၉၅၆)|[[ဦးဗဆွေ|ဗဆွေ]] (၁၉၅၆–၁၉၅၇)|[[ဦးနု]] (၁၉၅၇–၁၉၅၈)|[[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|နေဝင်း]] (၁၉၅၈–၁၉၆၀) {{small|(ယာယီ)}}|[[ဦးနု]] (၁၉၆၀–၁၉၆၂)}}
| legislature = [[ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော် (၁၉၄၇)|ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်]]
| upper_house = [[လူမျိုးစုလွှတ်တော်]]
| lower_house = [[ပြည်သူ့လွှတ်တော် (၁၉၄၈)|ပြည်သူ့လွှတ်တော်]]
| common_languages = [[မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာဘာသာ]]
| religion = [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| sovereignty_type = ဖြစ်ရပ်များ
| established_event1 = [[မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေးအက်ဥပဒေ]]ပြဋ္ဌာန်းခြင်း
| established_date1 = ၁၀ ဒီဇင်ဘာ ၁၉၄၇
| established_event2 = [[လွတ်လပ်ရေးနေ့ (မြန်မာနိုင်ငံ)|လွတ်လပ်ရေးကြေညာခြင်း]]
| established_date2 = ၄ ဇန်နဝါရီ ၁၉၄၈
| established_event3 = [[၁၉၆၂ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|အာဏာသိမ်းပိုက်ခံရခြင်း]]
| established_date3 = ၂ မတ် ၁၉၆၂
| area_km2 = ၆၇၆,၅၇၈
| area_sq_mi = ၂၆၁,၂၂၈
| currency = [[မြန်မာကျပ်ငွေ]]
| currency_code = MMK
| iso3166code = MM
| time_zone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
| utc_offset = +06:30
| today = [[မြန်မာနိုင်ငံ]]
}}
{{မြန်မာ့သမိုင်း}}
'''ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်''' ({{lang-en|Union of Burma}}) သည် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် ဗြိတိသျှတို့ထံမှ [[လွတ်လပ်ရေးနေ့ (မြန်မာနိုင်ငံ)|လွတ်လပ်ရေး]]ကို ရရှိခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ မှ ၁၉၅၈ အထိလည်းကောင်း၊ ၁၉၆၀ မှ ၁၉၆၂ အထိလည်းကောင်း မြန်မာနိုင်ငံသည် ဒီမိုကရက်တစ်နိုင်ငံအဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသည် [[အစ္စရေးနိုင်ငံ]]နှင့် [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ]]တို့ကို ပထမဆုံး အသိအမှတ်ပြုခဲ့သော နိုင်ငံများအနက် တစ်နိုင်ငံဖြစ်လေသည်။
၁၉၄၈ ဖဆပလပါတီအာဏာရလာပြီးနောက် ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် [[ဦးနု]]က ဆောင်ရွက်ခဲ့၍ မကြာမီပင် ဖဆပလအတွင်း၌ ကွဲပြားမှုများစွာဖြစ်ပေါ်ခြင်း၊ တိုင်းပြည်အနှံ့ ကွန်မြူနစ်၊ [[မြန်မာ့ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများ|တိုင်းရင်းသား ပဋိပက္ခ]]များစွာကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၄၉ တွင် အစိုးရအစိုးရ၏ အပြည့်အဝထိန်းချုပ်နိုင်သည်မှာ ရန်ကုန်နှင့်အနီးတဝိုက်သာ ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် အင်အားချည့်နဲ့သော အစိုးရသည် စစ်တပ်၏ အင်အားကို မှီခိုလာခဲ့ရကာ [[ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်း]]သည် အာဏာထက်မြက်လာခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၈ ၌ ကြီးမားသည့် စိန်ခေါ်မှုများကို အစိုးရအဖွဲ့က မထိန်းချုပ်နိုင်သည့် အခြေအနေအပြင် အချို့သော နယ်ဘက်၊ စစ်ဘက်မှသူများက စစ်တပ်ခေါင်းဆောင် ဦးနေဝင်းထံ အာဏာလွှဲပြောင်းပေးရန် တောင်ဆိုမှုများ၊ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုများလည်းရှိခဲ့၏။ ဤသို့ဖြင့် ဒီမိုကရေစီစနစ်မှ ဦးနေဝင်းက [[အိမ်စောင့်အစိုးရ (၁၉၅၈)|အိမ်စောင့်အစိုးရ]] ဖွဲ့စည်း၍ ၁၉၅၈ မှ ၁၉၆၀ အထိ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။<ref name="Asiafoundation"/> ၁၉၆၀ ဖေဖော်ဝါရီတွင် ရွေးကောက်ပွဲများ ပြုလုပ်ခဲ့ကြပြီး ဦးနု အာဏာပြန်လည်ရရှိလာသော်လည်း ၁၉၆၂ မတ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်းသည် [[၁၉၆၂ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|နိုင်ငံတော်အာဏာကို သိမ်းယူခဲ့]]ပြီး စစ်အာဏာရှင်စနစ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။
==နယ်နမိတ်==
၁၉၄၈ တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် အနောက်ဘက်၌ [[အရှေ့ပါကစ္စတန်]] (ယခု [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]) နှင့် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၊ မြောက်ဘက်၌ ကိုယ်တိုင်လွတ်လပ်ရေး ကြေညာထားသော [[တိဗက်|တိဗက်ပြည်]]{{efn|၁၉၅၁ တွင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံမှ အပြီးတိုင်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။}}၊ အရှေ့မြောက်ဘက်၌ ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ပွားခဲ့သော [[တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ (၁၉၁၂–၁၉၄၉)|တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ]] (၁၉၄၉ ပြီးနောက် [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ]])၊ အရှေ့ဘက်၌ [[ပြင်သစ်အင်ဒိုချုင်းနား]] ဒေသ{{efn|၁၉၅၃ တွင် ထိစပ်ရာ နိုင်ငံဒေသသည် [[လာအိုဘုရင့်နိုင်ငံ]]အဖြစ် လွတ်လပ်ရေးရခဲ့သည်။}} နှင့် အရှေ့တောင်ဘက်တွင် [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]တို့နှင့်ထိစပ်ခဲ့သည်။ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံနှင့် နယ်မြေသတ်မှတ်သည့်စာချုပ်ကို ၁၉၆၀ တွင် ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပြည်နယ်များမှာ [[ကချင်ပြည်နယ်]]၊ [[ချင်းပြည်နယ်|ချင်းဝိဒေသတိုင်း]]၊ [[ရှမ်းပြည်နယ်]]၊ [[ကယားပြည်နယ်|ကရင်နီပြည်နယ်]]ဟူ၍သာရှိခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ တွင် ကရင်များအတွက် [[ကော်သူးလေ]]ဒေသကို ဖွဲ့စည်းပေးခဲ့သည်။ တိုင်းဒေသကြီးများမှာ [[စစ်ကိုင်းတိုင်း]]၊ [[မန္တလေးတိုင်း]]၊ [[မကွေးတိုင်း]]၊ [[ဧရာဝတီတိုင်း]]၊ [[ပဲခူးတိုင်း]]၊ [[ရခိုင်ပြည်နယ်|ရခိုင်တိုင်း]]နှင့် [[တနင်္သာရီတိုင်း]]ဟူ၍သာရှိခဲ့သည်။<ref>{{cite book
|last=
|first=
|author-link=
|date= ၁၉၅၆
|title= ကျောင်းသုံး ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံနှင့် ကမ္ဘာမြေပုံစာအုပ်
|url=
|location=
|publisher= သမာမိတ္တ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာပညာရေးစာအုပ်ဖြန့်ချိရေးဌာန
|pages= ၁၈၊ ၁၉
|isbn=
}}</ref> မြို့တော်မှာ[[ရန်ကုန်မြို့]]ဖြစ်သည်။
==သမိုင်းကြောင်း==
{{see also|မြန်မာ့သမိုင်း}}
မြန်မာနိုင်ငံသည် [[၁၉၄၃]] ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်ရေးရခဲ့သော်လည်း [[ဂျပန်ခေတ်မြန်မာပြည်|ဂျပန်တို့၏လက်အောက်ခံတိုင်းပြည်]]အဖြစ်သာ ရှိခဲ့ရသည်။ [[၁၉၄၅]]တွင် ဂျပန်တို့ကို တိုက်ထုတ်ခဲ့ပြီးဖြစ်သော်လည်း အင်္ဂလိပ်တို့က ဆက်လက်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ [[၁၉၄၈]] ခုနှစ် ရောက်မှသာ စစ်မှန်သော[[လွတ်လပ်ရေးနေ့ (မြန်မာနိုင်ငံ)|လွတ်လပ်ရေး]]ကို ရရှိခဲ့သည်။ ထိုလွတ်လပ်သည့်ကာလ၌ သက်တမ်းအရှည်ကြာဆုံး အုပ်ချုပ်ခဲ့သူမှာ [[ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေး ပြည်သူ့လွတ်လပ်ရေး အဖွဲ့ချုပ်|ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေး ပြည်သူ့လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့ချုပ်]]ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၁၉၄၈ မှ [[၁၉၅၈]] အထိ ကာလကို "ဖဆပလခေတ်" ဟုလည်းခေါ်ဆိုကြသည်။
မြန်မာနိုင်ငံသည် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံဖြစ်ခဲ့သော်လည်း [[ပြည်တွင်းသောင်းကျန်းမှုသမိုင်း|ပြည်တွင်းပဋိပက္ခ]]များနှင့် ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး|ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး]] (KNU)၊ [[ဗမာပြည် ကွန်မြူနစ်ပါတီ|အလံဖြူကွန်မြူနစ်ပါတီ]] (CPB)၊ [[အလံနီ ကွန်မြူနစ်ပါတီ]]၊ [[ပြည်သူ့ရဲဘော် အဖွဲ့]] (PVO) စသည်တို့ ထကြွခဲ့ကြသည်။
===ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများ===
{{see also|မြန်မာ့ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများ}}
====ကွန်မြူနစ်တို့ထကြွခြင်း====
မြန်မာနိုင်ငံ၌ ပထမဆုံးထကြွခဲ့ကြသူများမှာ ကွန်မြူနစ်ပါတီဖြစ်သည်။ ၁၉၄၆ တွင် [[ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ]]သည် ဂိုဏ်းဂဏစိတ်ပြင်းထန်လာခြင်း၊ ဖဆပလ၏စည်းကမ်းများကို ကျူးလွန်ဖောက်ဖျက်ခြင်းစသည်တို့ကြောင့် ကွန်မြူနစ်ပါတီကို ဖဆပလအဖွဲ့ချုပ်မှ ထုတ်ပယ်လိုက်ရသည်။ ထို့နောက် ထိုကွန်မြူနစ်ပါတီမှာ ကိုယ်တိုင်တိုက်ပွဲဝင်၍ လွတ်လပ်ရေးရယူလိုသော [[သခင်စိုး]]ဦးဆောင်သည့် [[အလံနီ ကွန်မြူနစ်ပါတီ|အလံနီကွန်မြူနစ်ပါတီ]]နှင့် ဖဆပလနှင့်ပူးပေါင်းလိုသော [[သခင်သန်းထွန်း]]ဦးဆောင်သည့် [[ဗမာပြည် ကွန်မြူနစ်ပါတီ|အလံဖြူကွန်မြူနစ်ပါတီ]]ဟူ၍ နှစ်ခြမ်းကွဲခဲ့သည်။ အလံနီများက ၁၉၄၆ တွင် စတင်သောင်းကျန်းခဲ့ကြသည်။
အလံဖြူများသည် ဖဆပလနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လိုရာမှ ၁၉၄၈ တွင် ကျင်းပသော ကွန်မြူနစ်ညီလာခံကြီးသို့ တက်ရောက်ခဲ့ရာ လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးလမ်းစဉ်ကို လက်ခံခဲ့ကြသည်။ ထို့ကြောင့် အလံဖြူများသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏လွတ်လပ်ရေးကို အယုံအကြည်မရှိဖြစ်ခဲ့ကြရာ စတင်ထကြွခဲ့ကြသည်။
====ပြည်သူ့ရဲဘော်အဖွဲ့====
[[ပြည်သူ့ရဲဘော် အဖွဲ့|ပြည်သူ့ရဲဘော်အဖွဲ့]]တွင်လည်း သဘောထားကွဲလွဲမှုကြောင့် ရဲဘော်ဖြူ၊ ရဲဘော်ဝါဟူ၍ နှစ်ခြမ်းကွဲခဲ့သည်။ ရဲဘော်ဝါများသည် ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနုအဆိုပြုသော လက်ဝဲညီညွတ်ရေးမူ ၁၅ ချက်အနက် ၁၄ ချက်ကို လက်ခံခဲ့ကြသည်။ ရဲဘော်ဖြူများကမူ တောခိုကွန်မြူနစ်များကို ပြန်လည်စေ့စပ်ပြီးမှသာ လက်ဝဲညီညွတ်ရေးမူကို ရရှိနိုင်မည်ဟုယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ ရဲဘော်ဖြူများကို ဗိုလ်လရောင်နှသင့် ဗိုလ်ဖိုးကွန်းတို့ခေါင်းဆောင်ခဲ့ပြီး၊ ရဲဘော်ဝါကို [[မှူးအောင်၊ ဗိုလ် (ရဲဘော်သုံးကျိပ်)|ဗိုလ်မှူးအောင်]]နှင့် [[စိန်မှန်၊ ဗိုလ်မှူး|ဗိုလ်စိန်မှန်]]တို့က ခေါင်းဆောင်ခဲ့သည်။ ရဲဘော်ဖြူတို့သည် ၁၉၄၈ ဇူလိုင် ၂၉ တွင် စတင်ထကြွခဲ့ကြသည်။
====[[ကရင်ပဋိပက္ခ]]====
၁၉၄၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် [[ကရင်လူမျိုး|ကရင်တိုင်းရင်းသား]]လေးသိန်းတို့သည် [[ကရင်ပြည်နယ်]]ကိုဖွဲ့စည်းပေးရန် တောင်းဆိုဆန္ဒပြခဲ့ကြသည်။ ကွန်မြူနစ်များထကြွလာသည်နှင့် အချို့သောကရင်များသည် ကရင်အမျိုးသားကာကွယ်ရေးအဖွဲ့ (KNDO) ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ KNDO အဖွဲ့ကိုဖွဲ့စည်းခြင်း၊ ဖဆပလအစိုးရမှ ကရင်တို့အား အယုံအကြည်နည်းခြင်းတို့ကြောင့် ကရင်နှင့်ဗမာတိုင်းရင်းသားတို့၏ ဆက်ဆံရေးမှာ တင်းမာလာခဲ့သည်။ ထိုတင်းမာမှုများကို လျော့ကျစေရန်အတွက် ဝန်ကြီးချုပ်[[ဦးနု]]ကိုယ်တိုင်ဦးစီး၍ ကရင်–ဗမာ ချစ်ကြည်ရေးပွဲများ ပြုလုပ်ပေးခဲ့သည်။
ကရင်တိုင်းရင်းသားတို့သည် ပြည်တွင်သောင်းကျန်းမှုများကို နှိမ်နှင်းရာ၌အစိုးရအား ကူညီပေးခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၈ ဇန်နဝါရီတွင် [[ဦးနု]]နှင့် [[ကရင် အမျိုးသား အစည်းအရုံး|ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး]] (KNU) ခေါင်းဆောင် [[စောဘဦးကြီး]]တို့သည် ပြည်တွင်း၌ဖြစ်လျက်ရှိသော သောင်းကျန်းမှုများကိုရပ်ဆိုင်းရန် ဧရာဝတီဒေသ၌ ဆွေးနွှေးခဲ့ကြသည်။ ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု၏ခွင့်ပြုချက်ဖြင့် စစ်ဦးစီးချုပ်[[စမစ်ဒွန်း|ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်း]]သည် ကွန်မြူနစ်များအားတိုက်ထုတ်ရန် တွံတွေးတူးမြောင်းဒေသအား သိမ်းပိုက်စေခဲ့သည်။ လူမျိုးရေးတင်းမာမှုများကြောင့် မြန်မာ့သတင်းများသည်ထိုဖြစ်ရပ်ကို ကရင်တို့ထကြွကြသည် ဟူ၍မှတ်ယူခဲ့ကြသဖြင့် ကရင်-ဗမာဆက်ဆံရေးမှာ ယိုယွင်းလာခဲ့သည်။
KNDO သည် [[အင်းစိန်မြို့နယ်|အင်းစိန်မြို့]]ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ [[ဗမာလူမျိုး|ဗမာ]]တို့ကမကျေနပ်သဖြင့် ကိုယ်တိုင်လက်နက်စွဲကိုင်၍ ကရင်တို့အား တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ကရင်ဗိုလ်မှူးကြီးမင်းမောင်သည် စောဘဦးကြီးအား KNU နှင့် ဦးနုအစိုးရတို့အကြား ငြိမ်းချမ်းရေးကို ရပ်ဆိုင်းစေခဲ့သည်။ ၁၉၄၉ ဇန်နဝါရီ ၂၇ တွင် [[တောင်ငူမြို့]]ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် [[ပုသိမ်မြို့]]၊ [[ဖြူးမြို့]] စသောဒေသများကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ထိုအကြောင်းကြောင့် ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနုသည် [[တပ်မတော်]]ရှိ ကရင်လူမျိုးများအား ဖြုတ်ချခဲ့သည်။ စစ်ဦးစီးချုပ် ဗိုလ်ချုပ်စမစ်ဒွန်းနေရာတွင် [[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်း]]အား ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ရာထူးမှအနားယူခံရသော ကရင်စစ်သားတို့သည် KNDO သို့ဝင်ရောက်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၉ ဇန်နဝါရီ ၃၁ တွင် ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံးသည် မြန်မာအစိုးရအား စစ်ကြေညာခဲ့သည်။
====အခြားသောင်းကျန်းမှုများ====
တနင်္သာရီတိုင်းဒေသ (ယခု [[မွန်ပြည်နယ်]] နယ်မြေ) တွင်လည်း မွန်အမျိုးသားကာကွယ်ရေးအဖွဲ့ (MNDO) ပေါ်ပေါက်လာ၍ ထကြွခဲ့ကြသည်။ [[ပအိုဝ့်လူမျိုး|ပအိုဝ်း]]တိုင်းရင်းသားတို့သည်လည်း ထကြွခဲ့ကြသည်။ [[ရခိုင်ပြည်နယ်|ရခိုင်ဒေသ]]တွင် "[[မူဂျာဟစ်]]" သူပုန်များထကြွခဲ့ကြသည်။ ထိုမူဂျာဟစ်အဖွဲ့သည် ရခိုင်၏[[မယူမြစ်|မယူကျွန်းဆွယ်]]ဒေသကို [[အရှေ့ပါကစ္စတန်]]ဒေသအဖြစ် သွတ်သွင်းလိုခဲ့ကြသည်။ [[တပ်မတော်|မြန်မာ့တပ်မတော်]]မှလည်း တပ်သားအချို့ လက်နက်များယူ၍ တောခိုခဲ့ကြသည်လည်းရှိခဲ့သည်။ သောင်းကျန်းသူများကို စုပေါင်း၍ "ရောင်စုံသူပုန်များ" ဟူ၍ခေါ်ဆိုကြသည်။ သို့သော် ထိုအင်အားစုတို့မှာ တစ်သီးတစ်ခြားပုန်ကန်ကြခြင်း၊ တောင်တန်းဒေသမှ တိုင်းရင်းသားအချို့ အစိုးရဘက်မှ ပါဝင်ကူညီပေးခြင်းတို့ကြောင့် ပဋိပက္ခအရှိန်အဟုန်များ လျော့ကျခဲ့သည်။
===ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှု===
{{main|ကူမင်တန်မှမြန်မာနိုင်ငံအားကျူးကျော်မှု}}
[[တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ (၁၉၁၂–၁၉၄၉)|တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ]]၌ [[တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ|ကွန်မြူနစ်]]နှင့် [[ကွန်မင်တန်ပါတီ|ကူမင်တန်]]တို့သည် [[တရုတ် ပြည်တွင်းစစ်ပွဲ|ပြည်တွင်းစစ်]]တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် ကွန်မြူနစ်တို့မှ အနိုင်ရခဲ့ရာ [[တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ]]ကို တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ သို့ဖြစ်ရာ ကူမင်တန်အစိုးရသည် [[ထိုင်ဝမ်]]ကျွန်းသို့ အဆင့်ဆင့်တိမ်းရှောင်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၅၀ တွင် ယူနန်နယ်ရှိကူမင်တန်တပ်များသည် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တပ်များသည်ဦးစွာ ကျိုင်းတုံ၌အခြေချခဲ့ပြီး အင်အားစုစောင်းခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ မတ်လတွင် [[ကျိုင်းတုံမြို့|ကျိုင်းတုံ]]နှင့် [[တာချီလိတ်မြို့]]များကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။
မြန်မာအစိုးရမှကူမင်တန်တို့အား လက်နက်ချရန်သို့မဟုတ် မြန်မာ့နယ်မြေမှထွက်ခွာရန် ရာဇသံပေးခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တို့သည် ထိုရာဇသံကိုလက်မခံဘဲ ဆက်လက်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြရာ မြန်မာ့တပ်မတော်သည် စတင်ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့သည်။ [[အမေရိကန်နိုင်ငံ]]များမှ ကူမင်တန်တို့ကို ထောက်ပံ့ထားမှုကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် အနောက်တိုင်းနိုင်ငံများ၏ အကူအညီများကို ငြင်းဆန်သည်အထိ ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၅၃ မတ်လတွင် မြန်မာနိုင်ငံသည်[[ကုလသမဂ္ဂ]]၌ ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှုပြဿနာကို အထောက်အထားများဖြင့် တင်ပြခဲ့သည်။ လပေါင်းများစွာ ဆွေးနွှေးမှုများအပြီးတွင် ကူမင်တန်တပ်များသည် မြန်မာနိုင်ငံမှတပ်ဆုတ်ပေးရန် သဘောတူခဲ့သည်။ ၁၉၅၄ တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၌ ကူမင်တန် ၆၀၀၀ မျှသာကျန်ရှိခဲ့သည်။
===ဖဆပလနှစ်ခြမ်းကွဲခြင်း===
၁၉၅၈ တွင် ဝန်ကြီးချူပ်ဦးနုသည် သောင်းကျန်းသူများအား လက်နက်ချစေနိုင်ခဲ့သော်လည်း [[ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေး ပြည်သူ့လွတ်လပ်ရေး အဖွဲ့ချုပ်|ဖဆပလ]]အတွင်း၌ မပြေလည်မှုများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ၁၉၅၈ ဇူလိုင်လတွင် [[ဦးနု]]နှင့် [[ဦးတင်]]တို့ခေါင်းဆောင်သော [[သန့်ရှင်းဖဆပလ]]နှင့် [[ဦးဗဆွေ]]နှင့် [[ကျော်ငြိမ်း|ဦးကျော်ငြိမ်း]]တို့ ခေါင်းဆောင်သော [[တည်မြဲဖဆပလ]]ဟူ၍ နှစ်ဖွဲ့ကွဲခဲ့သည်။ အစိုးရကိုကြိုးကိုင်နိုင်ရန် ထိုနှစ်ဖွဲ့လုံးကယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ကြသည်။ သန့်ရှင်းဖဆပလသည် လိုက်လျောမှုတစ်ရပ်အနေဖြင့် လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အမိန့်ကို ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနုအား "no confidence" ခေါ် နိုင်ငံတော်ကိုအုပ်ချုပ်ရန် အယုံအကြည်မရှိကြောင်းအဆိုကို တည်မြဲဖဆပလမှ အဆိုတင်သွင်းခဲ့သည်။ ပါလီမန်အထူးအစည်းအဝေးပွဲ၌ မဲပေးဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြရာ သန့်ရှင်းဖဆပလသည် [[ပြည်ထောင်စုအမျိုးသားညီညွတ်ရေးတပ်ဦး]] (ပညမတ) ၏ ထောက်ခံမှုဖြင့် ဆက်လက်အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ဦးနုအစိုးရနှင့် ပညမတတို့၏ သဘောတူညီမှုကိုအသုံးချ၍ ကွန်မြူနစ်သောင်းကျန်းသူများသည် အလင်းဝင်ဟန်ပြု၍ နိုင်ငံရေးလောကအတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာမည်ကို တည်မြဲဖဆပလ အမတ်များနှင့် တပ်မတော်သမားများက စိုးရိမ်ခဲ့ကြသည်။
၁၉၅၈ ဩဂုတ်တွင်ဦးနုသည် ထိုသို့နိုင်ငံရေးတင်းမာမှုများကြောင့် ရသုံးခန့်မှန်းခြေစာရင်းကို လွှတ်တော်မခေါ်ယူတော့ဘဲ အရေးပေါ်အာဏာဖြင့် အတည်ပြုလိုက်သည်။ ထိုအကြောင်းကြောင့် တည်မြဲအမတ်များက ဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေကို ဆန့်ကျင်သည်ဟုဆိုကာ ထိုသို့အတည်ပြုခြင်းကို ဆန့်ကျင်ရုံသာမက တပ်မတော်ကိုပါ အာဏာသိမ်းယူရန်တိုက်တွန်းခဲ့သည်။ ဦးနုသည် နိုင်ငံတော်အာဏာကို သိမ်းယူရန် အစီအစဉ်ကို သိရှိခဲ့ရသောအခါ ဗိုလ်မှူးချုပ်အောင်ကြီးနှင့် ဗိုလ်မှူးချုပ်မောင်မောင်တို့ လာရောက်တွေ့ဆုံကြသောအခါတွင် ကမ်းလှမ်းမှုတစ်ခုပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုကမ်းလှမ်းမှုမှာ နိုင်ငံတော်အာဏာကို မသိမ်းယူသင့်ကြောင်း၊ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ် [[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း]]ကို ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ်ခန့်ပေးမည်ဖြစ်ကြောင်းနှင့် [[အိမ်စောင့်အစိုးရ (၁၉၅၈)|အစိုးရအသစ်]]ကို သန့်ရှင်းဖဆပလ အဖွဲ့ဝင်များမပါဝင်ဘဲ ဖွဲ့စည်းနိုင်ကြောင်းတို့ဖြစ်ကြသည်။ ဗိုလ်နေဝင်းသည်လည်း ထိုကမ်းလှမ်းမှုကို လက်ခံခဲ့သည့်အလျှောက် ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနုသည် ပါလီမန်အထူးအစည်းအဝေးပွဲ ခေါ်ယူခဲ့၍ ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းအား အာဏာလွှဲပြောင်းခဲ့ရသည်။<ref>{{cite book|author=[[ဦးနု]]|year=၂၀၁၃|title= တာတေစနေသား|edition=တတိယ|publisher=ငါတို့စာပေ|location=ရန်ကုန်|pages=၃၁၄–၃၁၆}}</ref>
===အိမ်စောင့်အစိုးရ===
{{main|အိမ်စောင့်အစိုးရ (၁၉၅၈)}}
၁၉၅၈ အောက်တိုဘာ ၂၈ မှစ၍ ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းသည် အာဏာရရှိခဲ့၍ အိမ်စောင့်အစိုးရကို ဖွဲ့စည်းပြီး စတင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ထိုအစိုးရအဖွဲ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်းသည် နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး တပ်မတော်မှ အနားယူပြီးဖြစ်သော အရာရှိ ၁၄ ဦးပါဝင်သည်။ အိမ်စောင့်အစိုးရသည် နိုင်ငံကိုအတင်းအကျပ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အမိန့်ကို ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။ [[ပညမတ]]နှင့် [[သန့်ရှင်းဖဆပလ]]တို့ကို ဖိနှိပ်မှုများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ကွန်မြူနစ်တို့အား ထောက်ခံသူဟုဆိုသူ လူအယောက် ၄၀၀ ကျော်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး ၁၅၃ ယောက်တို့ [[ကိုကိုးကျွန်း]]နှင့် [[ကပ္ပလီပင်လယ်]]များသို့ နှင်ထုတ်ခဲ့သည်။ [[ဗိုလ်တထောင် သတင်းစာ|ဗိုလ်တထောင်]]၊ [[ကြေးမုံ သတင်းစာ|ကြေးမုံ]]နှင့် ရန်ကုန်နေ့စဉ် သတင်းစာတိုက်များကို ပိတ်ချခဲ့သည်။ ထိုသို့ဖိနှိပ်မှုများကြောင့် ၁၉၅၈ စက်တင်ဘာ ၃၀ တွင် တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားများသည် အိမ့်စောင့်အစိုးရကို ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြခဲ့ကြသည်။
ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ပါလီမန်အမတ် မဟုတ်သောသူများသည် ဝန်ကြီးချုပ်တာဝန်ကို ၆ လ အထိသာထမ်းဆောင်နိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် ၁၉၅၉ ဖေဖော်ဝါရီတွင် အိမ်စောင့်အစိုးရသည် ဥပဒေပုဒ်မ ၁၁၆ ကို ပြင်ဆင်လိုခဲ့သည်။ ထိုအဆိုကို အများပြည်သူများက ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ခဲ့ကြသော်လည်း ပါလီမန်အတွင်း၌ တည်မြဲဖဆပလမှ အမတ်ဦးရေများသဖြင့် ထိုပုဒ်မ ၁၁၆ ကို ပြင်ဆင်နိုင်ခဲ့၍ အိမ်စောင့်အစိုးရ၏ သက်တမ်းကိုတိုးမြှင့်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၉ ဧပြီလတွင် [[ဒီမိုကရေစီ]]ဝါဒနှင့် ညီညွတ်စေရေးကိုအကြောင်းပြု၍ ရှမ်း[[စော်ဘွား]]များအား ငွေကြေးပေး၍ အာဏာစွန့်စေခြင့်ဖြင့် ရှမ်းပြည်နယ်ဒေသ၏ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးကို လျှော့ချခဲ့သည်။ [[ရှမ်းပြည်နယ်]]ကို ပြည်မ၏အုပ်ချုပ်မှုပုံစံအတိုင်း ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ၁၉၆၀ တွင် အိမ်စောင့်အစိုးရသည် [[အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၁၉၆၀|ရွေးကောက်ပွဲ]]ကို ကျင်းပပေးခဲ့ရာ ဦးနုဦးဆောင်သော သန့်ရှင်းဖဆပလမှာ အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ တရားမျှတသောရွေးကောက်ပွဲ ဟုဆိုသော်လည်း တပ်မတော်သည် [[တည်မြဲဖဆပလ]]ဘက်မှ မဲဆွယ်မှုများရှိခဲ့သည်။
===ပထစအစိုးရ===
၁၉၆၀ ရွေးကောက်ပွဲတွင် သန့်ရှင်းဖဆပလမှ အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ပါတီအမည်ကို "[[ပြည်ထောင်စုပါတီ]]" (ပထစ) ဟူ၍ အမည်ပြောင်းခဲ့သည်။ ရွေးကောက်ပွဲကာလ၌ [[မွန်ပြည်နယ်]]နှင့် [[ရခိုင်ပြည်နယ်]]တို့ကို ဖွဲ့စည်းပေးမည်ဖြစ်ကြောင်း ကတိပေးခဲ့သည်။ [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]ကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်အတွက် ဘာသာခြားများက ကန့်ကွက်ခဲ့ကြသည်။
ပထစအစိုးရသည် နိုင်ငံရေးလမ်းစဉ်သစ်များကို ချမှတ်ခဲ့သော်လည်း နိုင်ငံရေးအခြေအနေမှာ ဆိုးရွားလာခဲ့သည်။ ပြည်တွင်းပဋိပက္ခ၏ အရှိန်အဟုန်များမှာ ပိုမိုပြင်းထန်လာခဲ့သည်။ သမ္မတဟောင်း [[ညောင်ရွှေမြို့|ညောင်ရွှေ]]စော်ဘွား [[စဝ်ရွှေသိုက်]]ဦးဆောင်၍ ရှမ်းပြည်ဖက်ဒရယ်မူရရှိရေးအတွက် စတင်လှုပ်ရှားခဲ့ကြသည်။ ဖက်ဒရယ်မူမရပါက ပြည်ထောင်စုမှ နှုတ်ထွက်မည်ဖြစ်ကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။
===အာဏာသိမ်းပိုက်ခံရခြင်း===
{{main|၁၉၆၂ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း}}
၁၉၆၂ ခုနှစ် မတ်လ ၂ ရက်နေ့တွင် [[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဗိုလ်နေဝင်း]]ဦးစီးသော မြန်မာ့[[တပ်မတော်]]သည် နိုင်ငံတော်မတည်ငြိမ်မှုကို အကြောင်းပြုပြီး စစ်အာဏာသိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဝန်ကြီးချုပ်ဦးနု၊ သမ္မတဟောင်းစဝ်ရွှေသိုက်စသော နိုင်ငံရေးသမားများကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြေအနေဆိုးကို ထိန်းသိမ်းလိုခြင်းကြောင့် တာဝန်ယူရခြင်းဖြစ်ကြောင်း ပြောဆိုခဲ့သည်။ ထို့နောက် [[ပြည်ထောင်စုတော်လှန်ရေးကောင်စီအဖွဲ့|တော်လှန်ရေးကောင်စီ]]ကိုဖွဲ့စည်းပြီး [[စစ်အာဏာရှင်စနစ်]]ဖြင့် စတင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။
==အုပ်ချုပ်ရေး==
ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၄၈ မှ ၁၉၅၈ ကာလများတွင် အစိုးရယန္တရားစနစ်ကို ဗြိတိသျှခေတ်စနစ်များမှ ရယူကျင့်သုံးခဲ့သည်။<ref name="Asiafoundation">{{cite book|title=အပြောင်းအလဲကို စီမံခန့်ခွဲခြင်း၊ မြန်မာအစိုးရအဖွဲ့၏ မူဝါဒချမှတ်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်| authors=ဆုမွန်သဇင်အောင် နှင့် မက်သရူးအာနိုး|publisher=အာရှဖောင်ဒေးရှင်း|date=မေ ၂၀၁၈|pages=၆-၈}}</ref> လွှတ်တော်နှစ်ရပ်ပေါင်းစနစ်ကို ကျင့်သုံးသည်။ [[ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော် (၁၉၄၇)|ပြည်ထောင်စုပါလီမန်]]ကို အောက်လွှတ်တော်ဖြစ်သော [[ပြည်သူ့လွှတ်တော် (၁၉၄၈)|ပြည်သူ့လွှတ်တော်]]နှင့် အထက်လွှတ်တော်ဖြစ်သော [[လူမျိုးစုလွှတ်တော်]]တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ပါလီမန်သမ္မတစနစ် (Parliamentary Republic) ကို ကျင့်သုံးခဲ့ရာ [[နိုင်ငံတော်၏ ခေါင်းဆောင်]]အဖြစ် [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|နိုင်ငံတော်သမ္မတ]]၊ [[အစိုးရအဖွဲ့၏ ခေါင်းဆောင်]]အဖြစ် [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဝန်ကြီးချုပ်|နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်]]တို့ကို ထားရှိထားသည်။
ရွေးကောက်ပွဲများကို လေးနှစ်လျှင်တစ်ကြိမ် ကျင်းပသည်။ အသက် ၁၈ နှစ်ပြည့်ပြီးသူတိုင်းမဲပေးနိုင်၍ အသက် ၂၁ နှစ်ပြည့်ပြီးသူတိုင်း အမတ်အဖြစ်ရွေးကောက်ခံခွင့်ရှိသည်။ မြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ပြီးလျှင် အုပ်ချုပ်မည့်အစိုးရသစ်ကို [[အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၁၉၄၇| ၁၉၄၇ တွင် ရွေးကောက်ပွဲ]]ကျင်းပခဲ့သည်။ လွှတ်တော်နှစ်ရပ် တွဲဖက်အစည်းအဝေးပြုလုပ်၍ နိုင်ငံတော်သမ္မတကို ရွေးချယ်သည်။ [[စဝ်ရွှေသိုက်]]၊ [[ဘဦး (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ဒေါက်တာဘဦး]]နှင့် [[မန်းဝင်းမောင်]]တို့သည် နိုင်ငံတော်သမ္မတများဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ သမ္မတရာထူးသက်တမ်းမှာ ၅ နှစ်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်ကို ပြည်သူ့လွှတ်တော်က ရွေးချယ်ပြီး သမ္မတကခန့်ရသည်။ [[ဦးနု]]သည် ၁၉၄၈ မှ ၁၉၅၈ အထိ နိုင်ငံတော်ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ဦးနုအနားယူခဲ့သော ၁၉၅၆ ဇွန်မှ ၁၉၅၇ မတ်အထိကာလတွင် [[ဗဆွေ (ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း)|ဦးဗဆွေ]]က ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။
အိမ်စောင့်အစိုးရသည် ဝန်ကြီးချုပ်အဖွဲ့ဝင်များကို မူရင်းရှိခဲ့သည့် ၃၀ ဦးမှ ၁၄ ဦးအထိလျှော့ချခဲ့သည်။ ဗဟိုလုံခြုံရေးဦးစီးအဖွဲ့၊ ဆုချီးမြှင့်ရေးအကြံပေးအဖွဲ့၊ အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ ရာထူးတိုးမြှင့်ရေးနှင့် ရွှေ့ပြောင်းရေးဆိုင်ရာ အကြံပေးအဖွဲ့၊ နိုင်ငံတော်ဗဟိုထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့ စသည်တို့ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထို့အပြင် နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်းများမဟုတ်သော ကြံ့ခိုင်ရေးအဖွဲ့များကိုလည်း ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပထစအစိုးရသည်လည်း အိမ်စောင့်အစိုးရပုံစံကို နမူနာယူ၍ ဝန်ကြီးတစ်ဦးက ဝန်ကြီးဌာနတစ်ခုထက်ပို၍ တာဝန်ယူစေခဲ့ရာ ဝန်ကြီးချုပ် ၁၃ ဦးသာရှိခဲ့သည်။
၁၉၆၂ တပ်မတော်မှ နိုင်ငံတော်အာဏာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သောအခါ ပါလီမန်ကိုဖျက်သိမ်းခဲ့ပြီး [[ပြည်ထောင်စုတော်လှန်ရေးကောင်စီအဖွဲ့|တော်လှန်ရေးကောင်စီ]]ကသာလျှင် အာဏာရပ်အားလုံးကို ချုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။
==အခြားဖတ်ရှုရန်==
* [[ကိုလိုနီခေတ်]]
* [[ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေး ပြည်သူ့လွတ်လပ်ရေး အဖွဲ့ချုပ်]]
* [[ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ]]
* [[ကရင်ပဋိပက္ခ]]
* [[၁၉၆၂ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း]]
* [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီခေတ်]]
==မှတ်စု==
{{notelist}}
== ကိုးကားချက် ==
{{reflist}}
=== ရင်းမြစ်စာအုပ်များ ===
* {{cite book|author=အခြေခံပညာသင်ရိုးညွှန်းတမ်း၊ သင်ရိုးမာတိကာနှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ်ကော်မတီ|title=ဒသမတန်း မြန်မာ့သမိုင်း|publisher=[[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]]|year=၂၀၁၉}}
* Aung-thwin, M. and M. Aung-Thwin, ''A History of Myanmar since ancient times. Traditions and Transformations.'' Reaktion Books: London, 2013.
* Callahan, M., ''Making Enemies. War and State Building in Burma.'' United States of America: Cornell University Press, 2003.
* {{cite book|author=Martin Smith|year=1991|title=Burma - Insurgency and the Politics of Ethnicity|url=https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit|publisher=Zed Books|location=London and New Jersey|pages=}}
[[ကဏ္ဍ: မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း]]
[[ကဏ္ဍ: ၁၉၄၈ တည်ထောင်ခဲ့သောနိုင်ငံများ]]
9bt3jhmxwpbbacgny1uh5a0nrohyaxa
ကူမင်တန်မှမြန်မာနိုင်ငံအားကျူးကျော်မှု
0
207309
751963
736190
2022-07-21T18:10:07Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
[[File:Emblem of the Kuomintang.svg|alt=Founded 24 October 1919; 99 years ago|thumb|[[ကွန်မင်တန်ပါတီ|ကူမင်တန်]]တို့၏တံဆိပ်]]
[[တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ (၁၉၁၂–၁၉၄၉)|တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ]]၌ '''[[ကူမင်တန်ပါတီ|ကူမင်တန်အစိုးရ]]''' (Kuomintang၊ KMT) နှင့် [[တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ|ကွန်မြူနစ်သူပုန်]]တို့သည် ၁၉၂၇ ခုနှစ်မှစ၍ [[တရုတ် ပြည်တွင်းစစ်ပွဲ|ပြည်တွင်းစစ်]]ကို စတင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ကူမင်တန်တို့ကို "တရုတ်ဖြူ" ဟူ၍လည်းခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၉ တွင် ကူမင်တန်တို့ ပြည်တွင်းစစ်ရှုံးခဲ့သဖြင့် [[ထိုင်ဝမ်]]သို့ တိမ်းရှောင်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၅၀ တွင် [[ယူနန်ပြည်နယ်|ယူနန်နယ်]]ရှိ ကူမင်တန်တပ်များသည် ကွန်မြူနစ်တို့၏တိုက်ထုတ်မှူကြောင့် မြန်မာ့နယ်စပ်အထိ ရောက်ရှိလာခဲ့ကြသည်။ ထိုကူမင်တန်တပ်ကို ယူနန်ကွန်မြူနစ်ဆန့်ကျင်သော အမျိုးသားကယ်ဆယ်ရေးတပ်မတော် (Yunnan Anti-communist National Salvation Army) ဟူ၍ခေါ်ဆိုပြီး ဗိုလ်ချုပ်လီမီက ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ထိုကူမင်တန်တပ်ကို တစ်ခါတစ်ရံ လမ်းပျောက်နေသောတပ် (lost army) ဟူ၍လည်းခေါ်ဆိုကြသည်။<ref name="lost army">{{Cite news|url = https://www.nytimes.com/2015/01/15/world/asia/in-remote-thailand-the-lost-soldiers-of-the-kuomintang.html|title = In Remote Thai Villages, Legacy of China's Lost Army Endures|last = Qin|first = Amy|date = 14 January 2015|work = The New York Times|access-date = 19 November 2015}}</ref>
[[File:Li Mi1.jpg|thumb|ဗိုလ်ချုပ်လီမီ]]
ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှုသည် [[မြန်မာနိုင်ငံ]]အတွက် ပြဿနာရပ်တစ်ခုဖြစ်ခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု|အမေရိကန်]]နှင့် [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]တို့မှ ကူမင်တန်တို့အား ထောက်ပံ့ထားမှုကြောင့် မြန်မာ့အချုပ်အခြာအာဏာအတွက် ပြဿာနာကြီးဖြစ်ခဲ့ရသည်သာမက မြန်မာ့ပြည်တွင်းမတည်ငြိမ်မှုများကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ၁၉၅၃ တွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် [[ကုလသမဂ္ဂ]]ထံ၌ ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှု ပြဿနာရပ်များကိုတင်ပြခဲ့ပြီး တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံအား ကူမင်တန်တို့ကို ပြန်ခေါ်ရန်ဖိအားပေးခဲ့သည်။ ၁၉၆၀ တွင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ–မြန်မာ စစ်ဆင်ရေးကိုဆောင်ရွက်ခဲ့ကြရာ ကူမင်တန်တို့သည် မြန်မာ့နယ်မြေမှ အပြီးတိုင်ထွက်ခွာခဲ့ကြရသည်။
==နောက်ခံသမိုင်း==
{{see also|ပြည်တွင်းသောင်းကျန်းမှုသမိုင်း|မြန်မာ့ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများ}}
[[မြန်မာနိုင်ငံ]]သည် ၁၉၄၈ တွင် လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့သော်လည်း ပြည်တွင်းစစ်များပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ထိုပြည်တွင်းစစ်များ၏ဖြစ်ရခြင်း၏ အဓိကအကြောင်းအရင်းမှာ ဗြိတိသျှတို့၏အုပ်ချုပ်မှုပုံစံကြောင့်ဖြစ်သည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်တို့ကသုံးသပ်ကြသည်။<ref name="Smith2007_7">{{Cite book|title = State of Strife: The Dynamics of Ethnic Conflict in Burma|last = Smith|first = Martin|publisher = Institute of Southeast Asian Studies|year = 2007|isbn = 978-981-230-479-7|location = Singapore|pages = 7|series = Policy Studies|volume = 36 }}</ref> ၁၉၃၇ မတိုင်ခင်အထိ [[ကိုလိုနီခေတ်|မြန်မာဒေသ]]ကို [[ဗြိတိသျှအိန္ဒိယ|အိန္ဒိယပြည်]]၏ ပြည်နယ်အဖြစ်သာထားရှိခဲ့သည်။ သီးခြားကိုလိုနီအဖြစ် ထားရှိပေးခဲ့သောအခါတွင်လည်း တောင်တန်းနှင့်ပြည်မတို့ကို ခွဲခြားအုပ်ချုပ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်ရာဗြိတိသျှတို့ မြန်မာမှမထွက်ခွာမီတွင် လူများစု[[ဗမာလူမျိုး|ဗမာ]]နှင့် အခြားတိုင်းရင်းသားပေါင်းစုံတို့တွင် ကောင်းမွန်စွာစည်းလုံးမှုများမရှိခဲ့ပေ။<ref name="Lintner1994_41-47">{{Cite book|title = Burma in Revolt : Opium and Insurgency since 1948|last = Lintner|first = Bertil|publisher = Westview Press|year = 1994|isbn = 9780813323442|location = Boulder|pages = 41–47}}</ref>
ဒုတိယအချက်မှာ [[မြန်မာနိုင်ငံဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေများ#ပထမဆုံး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ|၁၉၄၇ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ]]သည် တိုင်းရင်းသားတို့၏ အခွင့်အရေးများကို အပြည့်အဝပေးထားခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ [[ရှမ်းပြည်နယ်]]နှင့်[[ကယားပြည်နယ်|ကရင်နီပြည်နယ်]]တို့ကိုသာ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်နှင့် ပြည်ထောင်စုမှထွက်ခွာခွင့်တို့ကို ပေးအပ်ခဲ့သည်။ [[ကချင်ပြည်နယ်]]၊ [[ချင်းပြည်နယ်]]နှင့် [[ကော်သူးလေ]]ဒေသတို့သည် ဗဟိုအစိုးရ၏ လက်အောက်၌သာရှိခဲ့သည်။ [[မွန်လူမျိုး|မွန်]]နှင့်[[ရခိုင်လူမျိုး|ရခိုင်]]တိုင်းရင်းသားတို့အတွက် ပြည်နယ်များကိုဖွဲ့စည်းပေးခြင်းမရှိခဲ့ပေ။<ref name="Smith1991_41-59">{{Cite book|title = Burma: Insurgency and the Politics of Ethnicity|url = https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit|last = Smith|first = Martin John|publisher = Zed Books|year = 1991|isbn = 9780862328689|pages = [https://archive.org/details/burmainsurgencyp0000smit/page/41 41]–59 }}</ref>
တတိယအချက်မှာ ဗမာတိုင်းရင်းသားများတွင်လည်း နိုင်ငံရေးသဘောထားများ ကွဲလွဲနေခဲ့ကြသည်။ ကွန်မြူနစ်ပါတီတွင်ပင် [[အလံနီ ကွန်မြူနစ်ပါတီ|အလံနီ]]နှင့် [[ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ|အလံဖြူ]] ဟူ၍ကွဲပြားနေခဲ့သည်။<ref name="Lintner1991_3-8">{{Cite book|title = The Rise and Fall of the Communist Party of Burma (CPB)|last = Lintner|first = Bertil|publisher = Southeast Asia Program Publications|year = 1991|isbn = 978-0877271239|location = Ithaca, N.Y.|pages = 3–8|series = Southeast Asia Program|volume = 6 }}</ref> [[ပြည်သူ့ရဲဘော် အဖွဲ့]]တွင်လည်း ရဲဘော်ဖြူ၊ ရဲဘော်ဝါဟူ၍လည်း ကွဲပြားခဲ့သည်။ တိုင်းရင်းသားများ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်းထားခြင်း၊ ကွန်မြူနစ်များတော်ခိုကြခြင်း စသည်တို့ကြောင့် လွတ်လပ်ရေးရပြီး ၁ နှစ်အတွင်း ပြည်တွင်းစစ်များ စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ သောင်းကျန်းသူများသည် တသီးတခြားစီ တော်လှန်နေခဲ့ကြသောကြောင့် [[တပ်မတော်|မြန်မာ့တပ်မတော်]]သည် ထိုသောင်းကျန်းသူများကို နှိမ်နင်းနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ ခန့်တွင် ပြည်တွင်းပဋိပက္ခအရှိန်အဟုန်များ နိမ့်ကျလာခဲ့သောကြောင့် မြန်မာအစိုးရသည် တိုင်းပြည်ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးကို စတင်သည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် [[တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ|တရုတ်]]မှ[[ကူမင်တန်ပါတီ|ကူမင်တန်]]တပ်များသည် မြန်မာ့နယ်စပ်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ကြသည်။
==ကူမင်တန်တို့စတင်တိုက်ခိုက်ခြင်း==
၁၉၄၉ ဒီဇင်ဘာတွင် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ [[ပြည်သူ့လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်]]သည် ယူနန်နယ်အတွင်းသို့ဝင်ရောက်လာခဲ့ရာ ကူမင်တန်တပ်သားတို့သည် မြန်မာ့နယ်စပ်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာခဲ့ကြရသည်။ ထိူကူမင်တန်တပ်များသည် အဓိကအားဖြင့် ဗိုလ်ချူပ်လျူကွန်ချွမ် (Liu Kuo Chwan) ဦးစီးသော တပ်အမှတ် ၈/၂၆ နှင့် ဗိုလ်ချုပ်ကြီးမာချောယု (Mah Chaw Yu) ဦးစီးသော တပ်အမှတ် ၈/၉၃ တို့ဖြစ်ကြရာ ဗိုလ်ချုပ်လီမီမှ ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ တွင် ကျိုင်းတုံနယ် [[တာချီလိတ်မြို့]]၌ အင်အားဖြည့်ရန် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ မတ်လတွင် အင်အား ၁၅၀၀ ရှိခဲ့ရာ ၁၉၅၂ ဧပြီတွင် အင်အား ၄၀၀၀ ရှိခဲ့သည်။ ၁၉၅၂ နှစ်ကုန်တွင် အင်အား ၆၀၀၀ ရှိခဲ့ပြီး နောက်တစ်နှစ်၌ အင်အားနှစ်ဆဖြစ်ခဲ့သည်။<ref name="Young1970_50-53">{{cite book | title=Nationalist Chinese Troops in Burma: Obstacle in Burma's Foreign Relations, 1949–1961: A Dissertation Submitted For the Degree of Doctor of Philosophy | year=1970 | pages=50–53 | last=Young | first=Kenneth Ray }}</ref>
၁၉၅၀ တွင် မြန်မာအစိုးရသည် ကူမင်တန်တို့အား လက်နက်ချရန်သို့မဟုတ် မြန်မာ့နယ်မြေမှထွက်ခွာရန် ရာဇသံပေးခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တို့သည် မည်သည့်အချက်ကိုမျှလက်မခံနိုင်ကြောင်းနှင့် မြန်မာ့[[တပ်မတော်]]မှ ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့လျှင်လည်း ပြန်လည်တိုက်ခိုက်မည်ဖြစ်ကြောင်းတို့ကို ပြန်လည်ဖြေကြားခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်ရာမြန်မာ့တပ်မတော်သည် ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့ရာ [[ကျိုင်းတုံမြို့|ကျိုင်းတုံ]]နှင့် တာချီလိတ်မြို့များကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ကူမင်တန်တို့သည် ၁၉၅၀ ဇူလိုင်လတွင် [[မိုင်းဆတ်မြို့]]သို့ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ရသည်။ မိုင်းဆတ်ဒေသသည် ကူမင်တန်တို့အတွက် နေရာကောင်းကဲ့သို့ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးနိုင်ရန် အထွက်ကောင်းသည့် မြေစတုရန်းမိုင် ၆၀ ရှိခဲ့သည်။ တောင်တန်းများပတ်လည်ရှိသောကြောင့် အကာအကွယ်တစ်ခုခဲ့သို့ဖြစ်ခဲ့သည်။ မိုင်းစပ်မြို့သည် ထိုင်းနယ်စပ်နှင့် မိုင် ၈၀ သာကွာသောကြောင့် ထိုင်းနိုင်ငံမှတစ်ဆင့် လက်နက်အထောက်အပံ့များကို ရယူနိုင်သည်။ မြန်မာတပ်မတော်သည် ကူမင်တန်တို့ကို မိုင်းဆတ်မြို့မှ တိုက်ထုတ်ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။<ref name="Young1970_50-53" />
ကူမင်တန်တို့၏ မြန်မာ့နယ်သို့လာရောက်ရခြင်း၏ အကြောင်းအရင်းမှာ မြန်မာပြည်၌ အင်အားပြန်လည်ဖြည့်စည်း၍ တရုတ်ပြည်မကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန်ဖြစ်သည်။ ၁၉၅၁ တွင် ကူမင်တန်တပ်သား ၂၀,၀၀၀ ခန့်မျှ ယူနန်နယ်အတွင်းသို့ စတင်ကျူးကျော်ခဲ့သည်။ ကင်မာ (Kengma) ဒေသကိုသိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သော်လည်း တရုတ်ကွန်မြူနစ်တို့၏တိုက်ထုတ်မှုကြောင့် တပ်ပြန်ဆုတ်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၅၁ ဇူလိုင်လနှင့် ၁၉၅၂ ဩဂုတ်လတွင် ယူနန်နယ်သို့ နောက်ထပ်ကျူးကျော်စစ် ဆင်နွှဲခဲ့သော်လည်းစစ်ရှုံးခဲ့ကြသည်။ သို့ဖြစ်ရာ ကူမင်တန်တို့သည် မြန်မာ့နယ်စပ်၌သာ နေထိုင်ခဲ့ကြ၍ တရုတ်ကွန်မြူနစ်တို့မှ အရှေ့တောင်အာရှအတွင်းသို့ ကျူးကျော်နိုင်မည့်အကြောင်းကို စောင့်ကြည့်ခဲ့ကြသည်။<ref name="McCoy1991_171">{{cite book | title=The Politics of Heroin: CIA Complicity in the Global Drug Trade | publisher=Lawrence Hill Books | year=1991 | location=Brooklyn, N.Y. | pages=[https://archive.org/details/isbn_9781556521256/page/171 171] | edition=1st | last=McCoy | first=Alfred W. | author-link=Alfred W. McCoy | isbn=9781556521263 | url-access=registration | url=https://archive.org/details/isbn_9781556521256/page/171 }}</ref>
==စီအိုင်အေ၏ထောက်ပံ့မှု==
ကူမင်တန်တို့၏အင်အား တောင့်တင်းနေရခြင်းအကြောင်းမှာ အမေရိကန်၊ ထိုင်းနှင့် ထိုင်ဝမ်တို့မှ စစ်လက်နက်ထောက်ပံ့နေခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်၏[[စီအိုင်အေ]]အဖွဲ့သည် ထိုင်းနိုင်ငံမှတစ်ဆင့် စစ်လက်နက်များကို လျှို့ဝှက်ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်သမ္မတ [[ဟယ်ရီ ထရူးမန်း]] နှင့် ထိုင်းဝန်ကြီးချုပ် [[ဆွန်ဂရမ် လွန်ပီးဗူ|ပီဘူ ဆွန်ကရမ်]]တို့၏ သဘောတူညီမှုဖြင့် စီအိုင်အေသည် [[မိုင်းဆတ်မြို့]]သို့ လေကြောင်းပို့ဆောင်မှုများ ပြုလုပ်ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ အစောပိုင်းတွင် စီ-၄၆ နှင့် စီ-၄၇ လေယာဉ်ပျံများသည် တစ်ပတ်လျှင်ငါးကြိမ် ပစ္စည်းများပို့ချခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ နှောင်းပိုင်းတွင် ကူမင်တန်တို့သည် [[ဒုတိယကမ္ဘာစစ်]]ကာလ လေယာဉ်ကွင်းဟောင်းကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ခဲ့ကြရာ [[ထိုင်ဝမ်]]မှတစ်ဆင့် အမေရိကန်လက်နက်များကို ရယူနိုင်ခဲ့သည်။<ref name="McCoy1991_171" />
==ဘိန်းလုပ်ငန်း==
ကူမင်တန်တို့သည် တရုတ်နယ်သို့ပြန်လည် မဝင်ရောက်နိုင်တော့သဖြင့် ၁၉၅၂ ဩဂုတ်လတွင် မြန်မာ့နယ်အတွင်း၌ စခန်းချရန် အစီအစဉ်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ၁၉၅၂ နှောင်းပိုင်းတွင် ကူမင်တန်တို့သည် တရုတ်-မြန်မာနယ်စပ်မှ [[ရှမ်းပြည်]]တစ်ဝှမ်းနှင့် [[ကချင်ပြည်နယ်]]အထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တို့သည် ရှမ်းပြည်နယ်ရှိ [[သံလွင်မြစ်]]အရှေ့ဘက်ဒေသကို အုပ်ချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။
ကူမင်တန်တို့အုပ်ချုပ်ခဲ့ရာဒေသသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏[[ဘိန်း]]ထုတ်လုပ်မှုအတွက် အဓိကနေရာဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၀ တွင် ယူနန်နယ်တွင် [[ဘိန်းပင်]]စိုက်ခြင်းကို ပိတ်ပင်ထားသည့်အတွက် ကူမင်တန်တို့သည် ဘိန်းရောင်းဝယ်ရေးကို လွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့သည်။ အဓိကဘိန်းသုံးစွဲသူများမှာ ယူနန်နယ်စပ်နှင့်ရှမ်းပြည်ရှိတရုတ်များနှင့် အရှေ့တောင်အာရှတစ်ဝှမ်း တို့ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ ကူမင်တန်တို့သည်ပြည်သူများကို အတင်းအဓ္ဓမစေခိုင်းခဲ့သည်။ ဘိန်းပင်စိုက်သူများကို ကြီးလေးသောအခွန်များကို ဆောင်စေခဲ့သည်။ အခွန်အတုတ်ကြီးလေးမှုကြောင့် ဘိန်းပင်များကို အမြောက်အမြားစိုက်ပျိုးခဲ့ကြရသည်။ လွတ်လပ်ရေးရစဉ်က နှစ်စဉ်ဘိန်းထုတ်လုပ်မှုမှာ တန် ၃၀ ဖြစ်ခဲ့၍ ၁၉၅၀ ဆယ်စုနှစ်အလယ်တွင် တန် ၆၀၀ အထိမြင့်တက်လာခဲ့သည်။<ref>Lintner, Bertil (1992). Heroin and Highland Insurgency in the Golden Triangle. ''War on Drugs: Studies in the failure of US narcotic policy''. Boulder, Colorado: Westview. p. 288.</ref>
ကူမင်တန်တပ်သားများသည် ဘိန်းလုပ်ငန်းလုပ်ဆောင်ခဲ့ရာ၌ "ရွှေတြိဂံ" အမည်ဖြင့် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တို့ထုတ်လုပ်သော ဘိန်းအများစုသည် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ [[မိုင်းဆတ်မြို့]]သို့အဝင်ခရီးတွင် ထိုင်းနိုင်ငံမှ စစ်လက်နက်များကို ပို့ဆောင်ခဲ့၍ [[ချင်းမိုင်မြို့]]သို့ အထွက်ခရီးတွင်ဘိန်းများကို ပြန်လည်ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။
==မြန်မာနိုင်ငံအခက်တွေ့ရခြင်း==
မြန်မာနိုင်ငံသို့ကူမင်တန်များ ဝင်ရောက်လာခြင်းကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏လုံခြုံရေးအတွက် ပြဿနာဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တို့တည်ရှိမှုကြောင့် [[မြန်မာ့ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများ]]၏ အရှိန်အဟုန်များမှာ ပြန်လည်ပြင်းထန်လာခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ နှောင်းပိုင်းတွင် ကူမင်တန်တို့သည် ကရင်အမျိုးသားကာကွယ်ရေးအဖွဲ့ (ကေအင်ဒီအို) တို့နှင့် မဟာမိတ်ပြုခဲ့ကြသည်။ ကူမင်တန်နှင့်ကေအင်ဒီအိုတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ဖက်မလိုက်ခြင်းကို မနှစ်သက်ကြဘဲ အနောက်တိုင်းမှအကူအညီများကို လိုလားခဲ့ကြသည်။ ကူမင်တန်တို့တွင် ခေတ်မီလက်နက်များရှိခဲ့၍ ကေအင်ဒီအိုသည် ပြည်တွင်းပထဝီဝင်၌သိကျွမ်းခဲ့ရာ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်အဆင်ပြေခဲ့ကြသည်။ ထို့အပြင်ကေအင်ဒီအိုမှတစ်ဆင့် အမေရိကန်လက်နက်များကို ကွန်မြူနစ်သောင်းကျန်းသူများကရရှိခဲ့ကြရာ ပြည်တွင်းမငြိမ်သက်မှုများကို ပိုမိုဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။
ကူမင်တန်တို့တည်ရှိမှုကြောင့် မြန်မာ့နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒသည်လည်း အဆင်မပြေဖြစ်ခဲ့ရသည်။ မြန်မာ့ပြည်တွင်း၌ [[စစ်အေးတိုက်ပွဲ]]တွင် တစ်ဖက်ဖက်ကိုထောက်ပံ့ရန် ကွဲပြားနေခဲ့သောကြောင့် ဖက်မလိုက်ဘဲကြားနေအဖြစ်သာ ရပ်တည်ခဲ့သည်။ ထို့အပြင် [[မြန်မာနိုင်ငံ]]သည်အနောက်ဘက်၌ ကြားနေ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၊ မြောက်ဘက်၌ ကွန်မြူနစ်တရုတ်ပြည်၊ အရှေ့ဘက်၌ စစ်ဒဏ်ခံရသော[[လာအိုနိုင်ငံ]]နှင့် အမေရိကန်ကိုထောက်ခံသော [[ထိုင်းနိုင်ငံ]]တို့တည်ရှိခဲ့ကြသည်။ သို့ဖြစ်ရာအိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် ကောင်းကောင်းမွန်မွန်ဆက်ဆံနိုင်ရန်အတွက် ဖက်မလိုက်မှုကိုလက်ကိုင်ထားရသည်။
ကွန်မြူနစ်တရုတ်တို့သည် မြန်မာ့နယ်မြေ၌ကူမင်တန်တို့ရှိနေသောကြောင့် ထိုသို့အကြောင်းပြု၍ မြန်မာနိုင်ငံအားကျူးကျော်နိုင်သည်ကို မြန်မာအစိုးရကစိုးရိမ်ခဲ့သည်။ ထို့အပြင်ကွန်မြူနစ်တရုတ်တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံကိုအနောက်တိုင်းမှ ကူမင်တန်တို့အား တရုတ်ပြည်ကိုပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် အင်အားဖြည့်စည်းသည့်ဒေသအဖြစ် အသုံးပြုမည်ကိုစိုးရိမ်ခဲ့ကြသည်။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်တို့သည် မြန်မာရှိကွန်မြူနစ်တို့အား လက်နက်ထောက်ပံ့မှုများလည်း ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ ယူနန်နယ်တွင်လည်း စစ်သားနှစ်သိန်းခန့်ချခဲ့၍ မြန်မာသို့ဆက်သွယ်သည့်လမ်းဟောင်းများကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ကူမင်တန်ကိစ္စတွင်နှစ်နိုင်ငံလုံးမှ သတိရှိစွာပြုလုပ်ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။
==ကူမင်တန်တို့ဆုတ်ခွာခြင်း==
[[File:Burmese troops surveying the Burma–China border in 1954.png|thumb|ကူမင်တန်တပ်သားများကို ရှာဖွေနေသောမြန်မာတပ်သားများ (၁၉၅၄ ခန့်)]]
ကူမင်တန်တို့ကို မတိုက်ထုတ်နိုင်တော့သဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် ၁၉၅၃ တွင် [[ကုလသမဂ္ဂ]]ထံ ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှုပြဿနာကို အထောက်အထားများဖြင့် တင်ပြခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်ရာ ကုလသမဂ္ဂသည် [[မြန်မာနိုင်ငံ|မြန်မာ]]၊ [[ထိုင်းနိုင်ငံ|ထိုင်း]]၊ [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု|အမေရိကန်]]နှင့် [[ထိုင်ဝမ်|ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံ]]တို့ပါဝင်သည့် စစ်ရေးကော်မရှင်ကို ဖွဲ့စည်းပေးခဲ့ရာ မေလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် ဘန်ကောက်မြို့၌ ကူမင်တန်တို့တပ်ဆုတ်မည့်အရေးကို ညှိနှိုင်းဆွေးနွှေးခဲ့ကြသည်။
သုံးလကြာမျှဆွေးနွှေးမှုများအပြီးတွင် ကူမင်တန်တို့သည်မြန်မာနိုင်ငံမှ တပ်ဆုတ်ပေးရန်သဘောတူခဲ့ကြသည်။ ၁၉၅၃ နိုဝင်ဘာလ ၇ ရက်နေ့မှ ဒီဇင်လာလအထိ ပထမအကြိမ်၊ ၁၉၅၄ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၄ မှ ၂၈ ရက်အထိ ဒုတိယအကြိမ်၊ မေလ ၁ ရက်မှ ၇ ရက်အထိ တတိယအကြိမ်ဟူ၍ သုံးကြိမ်တိုင်တပ်ဆုတ်ပေးခဲ့သည်။ ကူမင်တန်တို့သည် ထိုင်းနိုင်ငံချန်ရိုင်မြို့မှ ထိုင်ဝမ်သို့ပြန်သွားခဲ့ကြသည်။ ကူမင်တန်တပ်သားတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံ၌ဆက်လက်နေထိုင်လိုကြသဖြင့် အချို့သောဒေသများတွင် တရုတ်ဖြူတို့သည် [[ရှမ်းလူမျိုး|ရှမ်း]]သို့မဟုတ် [[လားဟူလူမျိုး|လာဟု]]တိုင်းရင်းသားများနှင့် ဆင်တူကြောင်းနှင့် ကိုင်ဆိုင်ခဲ့ကြသောလက်နက်များမှာ အဟောင်းအနွမ်းများသာဖြစ်ကြောင်း ဆန္ဒပြခဲ့ကြသည်။ ၁၉၅၄ မေ ၃၀ တွင် ဗိုလ်ချုပ်လီမီသည် မိမိတို့၏တပ်ကို ဖျက်သိမ်းလိုက်ပြီဖြစ်ကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။ သို့သော်မြန်မာ့နယ်တွင်း၌ ကူမင်တန် ၆၀၀၀ မျှကျန်ရှိနေခဲ့၍ တိုက်ပွဲများမှာ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။
၁၉၆၀ တွင်မြန်မာတပ်မတော်သည် တရုတ်ကွန်မြူနစ်တို့နှင့် ပူပေါင်းခဲ့၍ ကျန်ရှိနေသောကူမင်တန်တို့ကို တိုက်ထုတ်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၁ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၅ တွင် ကူမင်တန်တို့အား အမေရိကန်လက်နက်များထောက်ပံ့နေသည့် လေယာဉ်ပျံတစ်စင်းကို ဖမ်းဆီးမိခဲ့သည်။<ref name="Gibson2011_207">{{cite book |first=Richard Michael |last=Gibson |title=The Secret Army: Chiang Kai-Shek and the Drug Warlords of the Golden Triangle |publisher=John Wiley & Sons |date=2011 |page=207 |isbn=978-0-470-83018-5 }}</ref> ထိုဖြစ်ရပ်သည် မြန်မာအစိုးရအနေဖြင့် အမေရိကန်တို့မှကူမင်တန်တို့ကို ထောက်ပံ့သည်ဟူ၍ အမေရိကန်တို့ကို ဖိအားပေးနိုင်ခဲ့သော သက်သေအထောက်အထားဖြစ်ခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်ရာအမေရိကန်နိုင်ငံသည် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံအား ကူမင်တန်တပ်များကို ပြန်ခေါ်ရန် ဖိအားပေးခဲ့ရသည်။ ထိုင်ဝမ်အစိုးရသည် ကူမင်တန်တပ်သား ၄၄၀၀ တို့ကို ပြန်ခေါ်ခဲ့သည်။ ကျန်ရှိနေသောကူမင်တန်တို့မှာ ထိုင်းနိုင်ငံသို့မဟုတ် လာအိုနိုင်ငံသို့သွားခဲ့ကြပြီး အချို့မှာမူမြန်မာနိုင်ငံ၌သာနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။
==နောက်ဆက်တွဲ==
ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှုသည်မြန်မာနိုင်ငံကို ကြီးမားသောပြောင်းလဲမှုများ ဖြစ်စေခဲ့သည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်တို့ကသုံးသပ်ခဲ့ကြသည်။ ကူမင်တန်တို့ကိုတိုက်ခိုက်မှုကြောင့် မြန်မာစစ်တပ်သည် အင်အားပိုမိုကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။ အစပိုင်းတွင်[[ရှမ်းပြည်နယ်]]သည် [[ပင်လုံညီလာခံ]]အရ ကိုယ်ကိုင်အုပ်ချုပ်ရေးကို ရရှိထားသောကြောင့် အစိုးရအားကျေနပ်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်ကူမင်တန်တို့ကိုဖိနှိပ်ရန် ရှမ်းပြည်နယ်တစ်ဝှမ်း၌ မြန်မာစစ်သားများရောက်ရှိလာခဲ့သောကြောင့် ရှမ်းတို့သည် မကျေမနပ်ဖြစ်လာခဲ့ကြရာ ၁၉၅၈ တွင် ဖက်ဒရယ်မူကိုတောင်းဆိုလာခဲ့ကြသည်။ မြန်မာ့တပ်မတော်သည် ဖက်ဒရယ်မူကို မနှစ်သက်သဖြင့် အိမ်စောင့်အစိုးရမှတစ်ဆင့် ရှမ်းစော်ဘွားများကို ငွေကြေးပေး၍ အာဏာစွန့်စေရာ ပြည်မနှင့်တူစေရန် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၂ တွင် [[နေဝင်း (ဗိုလ်ချုပ်ကြီး)|ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်း]]သည် တိုင်းပြည်ကိုပြည်ထောင်စုစနစ်ဖြစ်စေရန် နိုင်ငံတော်မတည်ငြိမ်မှုကို အကြောင်းပြ၍ [[၁၉၆၂ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းခံရခြင်း|အာဏာသိမ်းပိုက်]]ခဲ့သည်။
==ကိုးကား==
{{reflist}}
==ပြင်ပလင့်ခ်များ==
* [https://apjjf.org/-Peter-Dale-Scott/3436/article.html Operation Paper: The United States and Drugs in Thailand and Burma] by Peter Dale Scott
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း]]
[[ကဏ္ဍ:တရုတ်သမ္မတနိုင်ငံ၏ သမိုင်း]]
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်တွင်းပဋိပက္ခများ]]
[[ကဏ္ဍ:ကူမင်တန်ပါတီ]]
glh43up0tzunwc6viejzhawhxnbqego
ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်များ
0
207769
751964
751392
2022-07-21T18:18:16Z
InternetArchiveBot
61272
ရင်းမြစ် 1 ခုကို ကယ်ဆယ်ပြီး 0 ခုကို လင့်ခ်သေအဖြစ် စာတွဲပြီးပါပြီ) #IABot (v2.0.8.8
wikitext
text/x-wiki
'''[[ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်]]'''သည် ၂၀၁၆ခုနှစ်မှ ၂၀၂၁ခုနှစ်အထိ [[နိုင်ငံတော်၏ အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်]]၊ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီးရာထူးများဖြင့် အစိုးရအဖွဲ့များတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ အစိုးရအဖွဲ့များ၏ ပူးတွဲခေါင်းဆောင်အနေဖြင့် နိုင်ငံတကာ အစည်းအဝေးများ တက်ရောက်ခြင်းနှင့် နှစ်နိုင်ငံ ချစ်ကြည်ရေးတို့အတွက် တရားဝင် နိုင်ငံတော်အဆင့် နိုင်ငံခြားခရီးစဉ်များ သွားရောက်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော်၏ အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ် ပထမဆုံး နိုင်ငံခြားခရီးစဉ်အဖြစ် ၂၀၁၆ခုနှစ် မေလ ၇ရက်နေ့က သမ္မတ[[ဦးထင်ကျော်]]၏ လာအိုနိုင်ငံသို့ နိုင်ငံတော်အဆင့်ခရီးစဉ်တွင် အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် လိုက်ပါခဲ့သည်။<ref>{{Cite web|url=https://www-voanews-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.voanews.com/east-asia/myanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos?amp_js_v=a6&_gsa=1&&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16256735125959&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.voanews.com%2Feast-asia%2Fmyanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos|title=Myanmar Leader Suu Kyi Makes First Official Trip, to Laos|accessdate=10 July 2021|archivedate=10 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210710025330/https://www-voanews-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.voanews.com/east-asia/myanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos?amp_js_v=a6&_gsa=1&&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16256735125959&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.voanews.com%2Feast-asia%2Fmyanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos}}</ref>
[[File:The Prime Minister, Shri Narendra Modi receiving the State Counsellor of Myanmar, Aung San Suu Kyi, in Hyderabad House, New Delhi on January 24, 2018.jpg|thumb|ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် အိန္ဒိယဝန်ကြီးချုပ် မိုဒီ]]
== ၂၀၁၆ ==
{|class="wikitable"
|-
!စဉ်
!နိုင်ငံ
!ရက်စွဲ
!မှတ်ချက်
|-
|၁
|{{flag|LAO}}
|၇ မေ
|သမ္မတဦးထင်ကျော်၏ ခရီးစဉ်တွင် အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် လိုက်ပါ<ref>{{Cite web|url=https://www-irrawaddy-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.irrawaddy.com/news/burma/timeline-suu-kyis-foreign-visits.html/amp?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16256725865493&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.irrawaddy.com%2Fnews%2Fburma%2Ftimeline-suu-kyis-foreign-visits.html|title=Timeline: Suu Kyi’s Foreign Visits}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://myanmar.mmtimes.com/news/104983.html|title=လူသာဓုခေါ် နတ်သာဓုခေါ် သမ္မတဦးထင်ကျော်၏ ၂၀၁၇ခုနှစ်အတွင်း ပြည်ပခရီး}}</ref>
|-
|၂
|{{flag|THA}}
|၂၃ - ၂၅ ဇွန်
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref>{{Cite web|url=https://www.bangkokpost.com/learning/advanced/1017970/updated-aung-san-suu-kyi-visits-thailand|title=Aung San Suu Kyi Visits Thailand}}</ref>
|-
|၃
|{{flag|LAO}}
|၂၂ - ၂၇ ဇူလိုင်
|အာဆီယံနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးများ အစည်းအဝေး တက်ရောက်ရန်<ref>{{Cite web|url=https://asean.org/joint-communique-of-the-49th-asean-foreign-ministers-meeting/|title=Joint Communique of The 49th ASEAN Foreign Ministers’ Meeting}}</ref>
|-
|၄
|{{flag|CHN}}
|၁၇ ဩဂုတ်
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref>{{cite web|url=https://www.tni.org/en/article/aung-san-suu-kyis-visit-to-beijing-recalibrating-myanmars-china-policy|title=Aung San Suu Kyi’s Visit to Beijing: Recalibrating Myanmar’s China Policy}}</ref>
|-
|၅
|{{flag|LAO}}
|၆ - ၈ စက်တင်ဘာ
|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး တက်ရောက်ရန်<ref>{{Cite web|url=https://www-voanews-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.voanews.com/east-asia/myanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos?amp_js_v=a6&_gsa=1&&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16256735125959&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.voanews.com%2Feast-asia%2Fmyanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos|title=State Counsellor Daw Aung San Suu Kyi arrives in Laos for ASEAN Summits|accessdate=10 July 2021|archivedate=10 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210710025330/https://www-voanews-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.voanews.com/east-asia/myanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos?amp_js_v=a6&_gsa=1&&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16256735125959&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.voanews.com%2Feast-asia%2Fmyanmar-leader-suu-kyi-makes-first-official-trip-laos}}</ref>
|-
|၆
|{{flag|UK}}
|၁၀ - ၁၂ စက်တင်ဘာ
|အမေရိကန်ခရီးစဉ်အတွင်း ခေတ္တဝင်ရောက်။ ဝန်ကြီးချုပ် ထရီဇာမေနှင့် တွေ့ဆုံ။<ref>{{cite web|url=https://www.mmtimes.com/national-news/22514-state-counsellor-leaves-london-heads-to-washington.html|title=State Counsellor stops in London,meets Theresa May en route to US}}</ref>
|-
|၇
|{{flag|USA}}
|၁၇ - ၂၅ စက်တင်ဘာ
|အမေရိကန်သမ္မတ ဘာရက်အိုဘားမားနှင့် တွေ့ဆုံကာ ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေညီလာခံတွင် မိန့်ခွန်းပြောကြား<ref>{{Cite web|url=https://www-cfr-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.cfr.org/blog/what-aung-san-suu-kyi-hopes-gain-her-us-visit?amp_js_v=a6&_gsa=1&&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16256725865493&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.cfr.org%2Fblog%2Fwhat-aung-san-suu-kyi-hopes-gain-her-us-visit|title=What Aung San Suu Kyi Hopes to Gain From Her U.S. Visit}}</ref>
|-
|၈
|{{flag|IND}}
|၁၆ အောက်တိုဘာ
|ဘင်းမ်စတက် အစည်းအဝေး တက်ရောက်ရန်<ref>{{cite web|url=https://www.mmtimes.com/national-news/23199-state-counsellor-addresses-rakhine-attacks-while-in-india.html|title=State Counsellor addresses Rakhine attacks while in India }}</ref>
|-
|၉
|{{flag|JPN}}
|၂ - ၅ နိုဝင်ဘာ
|နိုင်ငံတော်အဆင့်ခရီးစဉ်<ref>{{cite web|url=https://www.mofa.go.jp/s_sa/sea1/mm/page4e_000547.html|title=Meeting Between Prime Minister Abe and Myanmar State Counsellor Aung San Suu Kyi}}</ref>
|-
|၁၀
|{{flag|SIN}}
|၃၀ နိုဝင်ဘာ - ၂ ဒီဇင်ဘာ
|နိုင်ငံတော်အဆင့်ခရီးစဉ်<ref>{{cite web|url=https://www.mfa.gov.sg/Newsroom/Press-Statements-Transcripts-and-Photos/2016/11/MFA-Press-Statement-Official-Visit-of-Her-Excellency-Daw-Aung-San-Suu-Kyi-State-Counsellor_20161130|title=MFA Press Statement: Official Visit of Her Excellency Daw Aung San Suu Kyi, State Counsellor of the Republic of the Union of Myanmar, 30 November – 2 December 2016}}</ref>
|}
<gallery>
Prime Minister Narendra Modi with State Counsellor of Myanmar Aung San Suu Kyi.jpg|လာအိုနိုင်ငံ စက်တင်ဘာခရီးစဉ်အတွင်း အိန္ဒိယနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ်နှင့် တွေ့ဆုံစဉ်
The Prime Minister, Shri Narendra Modi addressing at the 14th ASEAN-India Summit, at Vientiane, Lao PDR on September 08, 2016 (2).jpg|အာဆီယံ - အိန္ဒိယ ထိပ်သီးအစည်းအဝေး တက်ရောက်နေစဉ်
Aung San Suu Kyi arrived at 10 Downing Street.jpg|အမှတ် (၁၀) ဒေါင်းနင်းလမ်း၌ ဝန်ကြီးချုပ် [[ထရီဇာ မေ]]နှင့် တွေ့ရစဉ်
Boris Johnson and Aung San Suu Kyi 2016.jpg|ထိုစဉ်က ဗြိတိန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး [[ဘောရစ် ဂျွန်ဆင်]]နှင့် တွေ့ရစဉ်
Aung San Suu Kyi and President Obama WH GOV.jpg|အမေရိကန်သမ္မတ [[ဘာရက် အိုဘားမား]]နှင့် အိမ်ဖြူတော်တွင် တွေ့ဆုံစဉ်
The Prime Minister, Shri Narendra Modi receiving the State Counsellor of Myanmar, Ms. Aung San Suu Kyi, at the ceremonial reception, at Rashtrapati Bhavan, in New Delhi October 18, 2016.jpg|အိန္ဒိယနိုင်ငံခရီးစဉ်တွင် ဝန်ကြီးချုပ် မိုဒီက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား ကြိုဆိုစဉ်
Aung San Suu Kyi visited Japan 2016 (1).jpg|ဂျပန်ခရီးစဉ်အတွင်းတွေ့ရသော ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် ဝန်ကြီးချုပ် [[ရှင်ဇို အာ့ဘဲ့]]
</gallery>
== ၂၀၁၇ ==
{|class="wikitable"
|-
!စဉ်
!နိုင်ငံ
!ရက်စွဲ
!မှတ်ချက်
|-
|၁
|{{flag|PHI}}
|၂၈ - ၂၉ဧပြီ
| [[၂၀၁၇ အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး]]တက်ရောက်ရန်
|-
|rowspan=4|၂
|{{flag|Belgium}}
|rowspan=4|၃၀ ဧပြီ - ၁၀ မေ
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref name="pro">{{cite web|url=https://www-irrawaddy-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.irrawaddy.com/news/burma/activists-protest-daw-aung-san-suu-kyis-london-freedom-award.html/amp?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16259722454846&_ct=1625972420571&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.irrawaddy.com%2Fnews%2Fburma%2Factivists-protest-daw-aung-san-suu-kyis-london-freedom-award.html|title=Activists Protest Daw Aung San Suu Kyi’s London ‘Freedom’ Award}}</ref>
|-
|[[File:Flag of the Vatican City.svg|20px]][[ဗာတီကန်စီးတီး|ဗာတီကန်]]
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref name="pro"/>
|-
|{{flag|Italy}}
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref name="pro"/>
|-
|{{flag|GBR}}
|ဗြိတိန်ဘုရင်မ [[အယ်လီဇဘက် ဒုတိယ (ယူကေဘုရင်မ)|အယ်လီဇဘက်]]၊ [[ချားလ်စ် ဝေလမင်းသား|ချားလ်စ်မင်းသား]]တို့နှင့်တွေ့ဆုံ၊ ''freedom of the City of London'' လက်ခံရယူ။<ref>{{cite web|url=https://www-ndtv-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.ndtv.com/world-news/aung-san-suu-kyi-receives-award-on-visit-to-uk-despite-protest-1691045?amp_js_v=a6&_gsa=1&=1&akamai-rum=off&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16259722454846&_ct=1625972900425&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.ndtv.com%2Fworld-news%2Faung-san-suu-kyi-receives-award-on-visit-to-uk-despite-protest-1691045|title=Suu Kyi Receives Award On Visit To UK Despite Protest}}</ref>
|-
|၃
|{{flag|CHN}}
|၁၃ - ၁၇ မေ
| [[ရပ်ဝန်းနှင့် ပိုးလမ်းမ ဖိုရမ်]] တက်ရောက်<ref>{{cite web|url=https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1463446.shtml|title=Xi Jinping Meets with State Counselor Aung San Suu Kyi of Myanmar}}</ref>
|-
|rowspan=2|၄
|{{flag|Canada}}
|rowspan=2|၄ - ၁၄ဇွန်
|rowspan=2|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref>{{cite web|url=https://www.toronto.ca/news/myanmar-s-state-counsellor-daw-aung-san-suu-kyi-to-visit-city-hall/|title=Myanmar’s State Counsellor Daw Aung San Suu Kyi to visit City Hall}}</ref>
|-
|{{flag|Sweden}}
|-
|၅
|{{flag|Brunei}}
| ၅ အောက်တိုဘာ
|ဘရူနိုင်းဆူတန် [[ဝါဒိုလာ မူအစ်ဇာဒင်|ဟက်ဆာနယ် ဘိုကီးယက်]]၏ နန်းစံနှစ် ၅၀ပြည့်ပွဲ တက်ရောက်ရန်<ref>{{cite web|url=https://www.gnlm.com.mm/state-counsellor-brunei/amp/|title=State Counsellor in Brunei}}</ref>
|-
|rowspan=2|၆
|{{flag|Vietnam}}
|၉ - ၁၁ နိုဝင်ဘာ
|[[အေးပက်]]အစည်းအဝေး တက်ရောက်ရန်<ref>{{Cite web|url=https://www.nationalobserver.com/2017/11/09/news/trudeau-set-meet-myanmar-leader-suu-kyi-apec-summit-vietnam|title=Trudeau set to meet Myanmar leader Suu Kyi at APEC summit in Vietnam}}</ref>
|-
|{{flag|PHI}}
|၁၁ - ၁၅ နိုဝင်ဘာ
|[[၂၀၁၇ အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး]]တက်ရောက်ရန်
|-
|၇
|{{flag|CHN}}
|၃၀ နိုဝင်ဘာ - ၂ ဒီဇင်ဘာ
|အလုပ်သဘော ခရီးစဉ်<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/11/30/world/asia/china-myanmar-aid-sanctions.html|title=In China, Aung San Suu Kyi Finds a warm Welcome}}</ref>
|}
<gallery>
File:Participants of the Belt and Road international forum.jpg|[[ရပ်ဝန်းနှင့် ပိုးလမ်းမ ဖိုရမ်]] တက်ရောက်လာသော အကြီးအကဲများ
File:President Duterte and his partner Honeylet welcome Aung San Suu Kyi prior to the start of the 31st ASEAN Summit.jpg|၃၁ကြိမ်မြောက် အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးတွင် တွေ့ရစဉ်
</gallery>
== ၂၀၁၈ ==
{|class="wikitable"
|-
!စဉ်
!နိုင်ငံ
!ရက်စွဲ
!မှတ်ချက်
|-
|
|{{flag|IND}}
|၂၅ ဇန်နဝါရီ
|အာဆီယံ - အိန္ဒိယ အစည်းအဝေးတက်ရောက်<ref>{{cite web|url=https://www-aninews-in.cdn.ampproject.org/v/s/www.aninews.in/news/world/asia/asean-india-summit-aung-san-suu-kyi-arrives-in-delhi201801241814330001?amp_js_v=a6&_gsa=1&=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16259866266397&csi=1&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.aninews.in%2Fnews%2Fworld%2Fasia%2Fasean-india-summit-aung-san-suu-kyi-arrives-in-delhi201801241814330001|title=ASEAN-India Summit: Aung San Suu Kyi arrives in Delhi}}</ref>
|-
|
|{{flag|Australia}}
|၁၇ မတ်
| အာဆီယံ - ဩစတြေးလျ အစည်းအဝေးတက်ရောက်ရန်<ref>{{cite web|url=https://amp-cnn-com.cdn.ampproject.org/v/s/amp.cnn.com/cnn/2018/03/19/asia/aung-san-suu-kyi-rohingya-turnbull-intl/index.html?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16260017284410&csi=1&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.cnn.com%2F2018%2F03%2F19%2Fasia%2Faung-san-suu-kyi-rohingya-turnbull-intl%2Findex.html|title=Aung San Suu Kyi cancels rare public speech during Australia visit}}</ref>
|-
|
|{{flag|Singapore}}
|၁၉ - ၂၂ ဩဂုတ်
|နိုင်ငံတော်အဆင့်ခရီးစဉ်<ref>{{cite web|url=https://www.straitstimes.com/singapore/myanmar-leader-aung-san-suu-kyi-on-working-visit-to-singapore|title=Myanmar leader Aung San Suu Kyi on working visit to Singapore}}</ref>
|-
|
|{{flag|Vietnam}}
|၁၁ - ၁၃ စက်တင်ဘာ
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်၊ ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးဖိုရမ် တက်ရောက်<ref>{{cite web|url=https://www.mmtimes.com/news/daw-aung-san-suu-kyi-vietnam-3-day-visit.html|title=Daw Aung San Suu Kyi off Vietnam for 3 days visit}}</ref>
|-
|
|{{flag|JPN}}
|၅ အောက်တိုဘာ
|နိုင်ငံတော်အဆင့်ခရီးစဉ်၊ မဲခေါင် - ဂျပန် အစည်းအဝေးတက်ရောက်<ref>{{cite web|url=https://www.mofa.go.jp/s_sa/sea1/mm/page4e_000933.html|title=Prime Minister Abe Meets with the State Counsellor of Myanmar}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www-irrawaddy-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.irrawaddy.com/news/burma/daw-aung-san-suu-kyi-meet-japanese-pm-abe-summit-trip.html/amp?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16259843728963&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.irrawaddy.com%2Fnews%2Fburma%2Fdaw-aung-san-suu-kyi-meet-japanese-pm-abe-summit-trip.html|title=Daw Aung San Suu Kyi to Meet With Japanese PM Abe During Summit Trip}}</ref>
|-
|
|{{flag|SGP}}
|၁၂ - ၁၅ နိုဝင်ဘာ
|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး တက်ရောက်<ref>{{cite web|url=https://www.mmtimes.com/news/state-counsellor-four-day-asean-summit-singapore.html|title=State Counsellor Aung San Suu Kyi off for four days ASEAN Summit}}</ref>
|-
|
|{{flag|Nepal}}
|၂၉ နိုဝင်ဘာ - ၁ ဒီဇင်ဘာ
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်၊ အာရှ -ပစိဖိတ် အစည်းအဝေးတက်ရောက်<ref>{{cite web|url=http://www.xinhuanet.com/english/2018-11/29/c_137639777.htm|title=Myanmar state counselor arrives in Nepal for 3-day official visit|accessdate=11 July 2021|archivedate=11 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210711064906/http://www.xinhuanet.com/english/2018-11/29/c_137639777.htm}}</ref>
|}
<gallery>
File:2018 ASEAN-India Summit (1).jpg|အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ကျင်းပသည့် အာဆီယံ - အိန္ဒိယ အစည်းအဝေးတက်ရောက်လာသော ခေါင်းဆောင်များ
File:The Prime Minister, Shri Narendra Modi with the other leaders, at the ASEAN-India Informal Breakfast Summit, in Singapore on November 15, 2018.JPG|စင်ကာပူနိုင်ငံတွင် ကျင်းပသည့် အာဆီယံ - အိန္ဒိယ အစည်းအဝေးတက်ရောက်လာသော ခေါင်းဆောင်များ
File:VP Mike Pence and Aung San Suu Kyi at 33rd ASEAN Summit (2).jpg|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေးအတွင်းက အမေရိကန် ဒုသမ္မတ မိုက်ပန့်နှင့် တွေ့ဆုံနေသော ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်
</gallery>
== ၂၀၁၉ ==
{|class="wikitable"
|-
!စဉ်
!နိုင်ငံ
!ရက်စွဲ
!မှတ်ချက်
|-
|
|{{flag|CHN}}
| ၂၆ ဧပြီ
|[[ရပ်ဝန်းနှင့် ပိုးလမ်းမ ဖိုရမ်]] တက်ရောက်<ref>{{cite web|url=http://www.xinhuanet.com/english/2019-04/24/c_138006143.htm|title=Xi meets Myanmar's State Counselor Aung San Suu Kyi|accessdate=11 July 2021|archivedate=13 June 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613112704/http://www.xinhuanet.com/english/2019-04/24/c_138006143.htm}}</ref>
|-
|
|{{flag|CAM}}
|၂၉ ဧပြီ - ၁ မေ
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref>{{cite web|url=https://thediplomat.com/2019/05/what-did-suu-kyis-first-cambodia-visit-achieve/|title=What Did Suu Kyi’s First Cambodia Visit Achieve?}}</ref>
|-
|
|[[File:Flag of the Czech Republic.svg|20px]] [[ချက်သမ္မတနိုင်ငံ|ချက်]]
|ဇွန်
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref name ="ch">{{cite web|url=https://kafkadesk-org.cdn.ampproject.org/v/s/kafkadesk.org/2019/06/03/myanmars-aung-san-suu-kyi-visits-czech-republic-and-hungary/amp/?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16259937098069&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fkafkadesk.org%2F2019%2F06%2F03%2Fmyanmars-aung-san-suu-kyi-visits-czech-republic-and-hungary%2F|title=Myanmar’s Aung San Suu Kyi visits Czech Republic and Hungary}}</ref>
|-
|
|{{flag|Hungary}}
|၅ - ၆ ဇွန်
|နိုင်ငံတော်အဆင့် ခရီးစဉ်<ref name="ch"/>
|-
|
|{{flag|THA}}
|၂၁ ဇွန်
|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး တက်ရောက်ရန်<ref>{{cite web|url=https://www.asean2019.go.th/en/news/h-e-daw-aung-san-suu-kyi-state-counsellor-of-myanmar-arrived-in-bangkok-to-attend-the-34th-asean-summit/|title=H.E. Daw Aung San Suu Kyi, State Counsellor of Myanmar, arrived in Bangkok to attend the 34th ASEAN}}</ref>
|-
|
|{{flag|THA}}
| ၂ - ၄ နိုဝင်ဘာ
|အာဆီယံထိပ်သီးအစည်းအဝေး တက်ရောက်ရန်<ref>{{cite web|url=https://www-gnlm-com-mm.cdn.ampproject.org/v/s/www.gnlm.com.mm/state-counsellor-daw-aung-san-suu-kyi-attends-the-35th-asean-summit-and-related-summits/?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16260009810228&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.gnlm.com.mm%2Fstate-counsellor-daw-aung-san-suu-kyi-attends-the-35th-asean-summit-and-related-summits%2F|title=State Counsellor Daw Aung San Suu Kyi attends the 35th ASEAN Summit and related Summits|accessdate=11 July 2021|archivedate=11 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210711110028/https://www-gnlm-com-mm.cdn.ampproject.org/v/s/www.gnlm.com.mm/state-counsellor-daw-aung-san-suu-kyi-attends-the-35th-asean-summit-and-related-summits/?amp_js_v=a6&_gsa=1&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#aoh=16260009810228&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.gnlm.com.mm%2Fstate-counsellor-daw-aung-san-suu-kyi-attends-the-35th-asean-summit-and-related-summits%2F}}</ref>
|-
|
|{{flag|KOR}}
|၂၅ နိုဝင်ဘာ
|ကိုရီးယား - အာဆီယံ - မဲခေါင် အစည်းအဝေးများ တက်ရောက်ရန်<ref>{{cite web|url=https://elevenmyanmar.com/news/state-counsellor-visits-south-korea-to-attend-summits|title=State Counsellor visits South Korea to attend summits}}</ref>
|-
|
|{{flag|Netherlands}}
|၁၀ - ၁၂ ဒီဇင်ဘာ
|ICJ သို့သွားရောက်ဖြေရှင်းရန်<ref>{{cite web|url=https://burma.irrawaddy.com/opinion/interview/2019/12/13/210733.html|title=ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နှင့် အဖွဲ့ ICJ သို့ သွားရောက် ခုခံဖြေရှင်းသည့်အပေါ် သုံးသပ်ချက်များ}}</ref>
|}
<gallery>
File:Ilham Aliyev attends reception for participants of Belt and Road International Forum 04.jpg|[[ရပ်ဝန်းနှင့် ပိုးလမ်းမ ဖိုရမ်]] တက်ရောက်လာသော အကြီးအကဲများနှင့် ဇနီးများ၊ အဖွဲ့ဝင်များ
File:Joko Widodo and Aung San Suu Kyi at the 34th ASEAN Summit.jpg|ဇွန်လအတွင်းက ထိုင်းနိုင်ငံတွင် အင်ဒိုနီးရှား သမ္မတ [[ဂျိုကို ဝီဒိုဒို]]နှင့် တွေ့ဆုံစဉ်
File:President Duterte and Aung San Suu Kyi at 10th ASEAN-UN Summit 2.jpg|နိုဝင်ဘာလအတွင်းက ထိုင်းနိုင်ငံတွင် အာဆီယံ-အမေရိကန် အစည်းအဝေး တက်ရောက်စဉ်
File:Suu Kyi Moon summit.jpg|တောင်ကိုရီးယားခရီးစဉ်အတွင်း သမ္မတ[[မွန်ဂျေအင်း]]နှင့် တွေ့ဆုံစဉ်
</gallery>
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
[[ကဏ္ဍ:အောင်ဆန်းစုကြည်]]
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲများ၏ နိုင်ငံတော်အဆင့်ခရီးစဉ်များ|အောင်ဆန်းစုကြည်]]
2gjj82jisk3klt83tqs7ro4vz7lrpu4
ခိုဖွန်း
0
209632
751937
671092
2022-07-21T16:49:16Z
Naokijp
103921
wikitext
text/x-wiki
[[Image:NintokuTomb Aerial photograph 2007.jpg|thumb|[[Daisen Kofun]], the largest of all kofun, one of many tumuli in the [[Mozu kofungun]], [[Sakai, Osaka|Sakai]], [[Osaka Prefecture]] (5th century)]]
'''ခိုဖွန်း''' သည် အာရှတိုက်အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် တွေ့ရသည့် ကြီးမားသည့်ဂူများ ဖြစ်သည်။ ခိုဖွန်းများကို အဓိကအားဖြင့် ဂျပန်ကျွန်းစုများတွင် ၃ ရာစုအလယ်ပိုင်းနှင့် ၇ ရာစုအစောပိုင်းတွင် တညဆောက်ခဲ့ကြသည်။<ref name=okada>岡田裕之「前方後円墳」『日本古代史大辞典』大和書房、2006年。{{ISBN|978-4479840657}}</ref>
ခိုဖွန်းဟူသည့် ဝေါဟာရသည် "ခိုဖွန်းခေတ်ကာလ" မှ ဆင်းသက်လာသည်။ ထိုကာလသည် ၃ ရာစုအလယ်ပိုင်းနှင့် ၇ ရာစုအစောပိုင်း ကာလကို ဆိုလိုသည်။ ဂူများစွာတို့သည် ထူခြားသည့် သော့ပေါက်ပုံစံဂူများ (zempō-kōen fun (前方後円墳)) ဖြစ်ကြသည်။ မိုဇု-ဖုရုအိချိခိုဖွန်းဂွန်း ကို ၂၀၁၉ ခုနှစ်တွင် ယူနက်စကို ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်စာရင်း ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ <ref>{{cite web |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5570/ |title=Mozu-Furuichi Kofungun, Ancient Tumulus Clusters |publisher=[[UNESCO]] |access-date=18 May 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5097/ |title=Asuka-Fujiwara: Archaeological sites of Japan’s Ancient Capitals and Related Properties |publisher=[[UNESCO]] |access-date=18 May 2011}}</ref>
==ပြင်ပလင့်များ==
* [https://www.worldhistory.org/Kofun/ Kofun - World History Encyclopedia]
* [http://www.t-net.ne.jp/~keally/kofun.html Japanese Archaeology: Kofun Culture]
* {{in lang|ja|cap=yes}} [https://web.archive.org/web/20130816022032/http://kyuhaku.jmc.or.jp/ Decorated Kofun Database]
* [http://sitereports.nabunken.go.jp/en Comprehensive Database of Archaeological Site Reports in Japan], Nara National Research Institute for Cultural Properties
==ကိုးကား==
{{reflist}}
[[ကဏ္ဍ:ခိုဖွန်း]]
dt20lx9obplurcwfjko4lbx4vxev190
ခင်ခင်မကြီး (ခန်းပတ်သခင်ကြီး)
0
227764
751908
751902
2022-07-21T12:15:53Z
210.14.108.99
wikitext
text/x-wiki
{{Notability|biography|date=ဇွန် ၂၀၂၂}}
{{Unreferenced|မြန်မာလူပုဂ္ဂိုလ် အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဆောင်းပါး}}
ခင်ခင်မကြီးကို ဖခင် ရတနာသိင်္ဃဒိုင်းဝန် ဦးရွှေမောင်နှင့် မိခင် ဒေါ်မမလေးတို့မှ ၁၂၀၆ခုနှစ် နယုန်လဆန်းတွင် [[ရွှေဘိုမြို့|ရွှေဘို]]မြို့၌မွေးဖွားခဲ့သည်။
== ခင်ခင်မကြီးဟုအမည်ရခြင်း ==
ရတနာသိင်္ဃဒိုင်းဝန် (နောင်တွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးရရှိ)၏ သမီးတော်ကြီးဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် သခင်ကြီးဟုလည်း ချစ်စနိုးဖြင့်ခေါ်ကြသည်။ မြန်မာမင်းများ၏ နန်းဓလေ့ထုံးစံတွင် မှူးမတ်နွယ်ဝင်ဖြစ်လာသော အမျိုးသားများ၏ သမီးများသည် ခင်ခင်<ref>မောင်မောင်တင်၊ ဦး။ "ရွှေနန်းသုံးဝေါဟာရအဘိဓာန်"။ ဗုဒ္ဓသာသနာအဖွဲ့ပုံနှိပ်တိုက်၊ ရန်ကုန်။ ၁၉၇၅၊ ဒီဇင်ဘာ။{{Verify source}}
ခင်ခင်ဟူသည် မှူးမတ်နွယ်ဝင်အရာရှိများ၏ သမီးများကို ခေါ်ဆိုရန် ရွှေနန်းရှင်ဘုရားမှ အမိန့်တော်ရှိခဲ့သဖြင့် ခေါ်တော်မူရကြောင်း။</ref>ဟူသည့် ဘွဲ့ကို တပ်ခေါ်ခွင့်ရရှိသည့် ထုံးစံရှိခဲ့ရာမှ မမကြီးဟူသည့် မူရင်းနာမည်မှ ခင်ခင်မကြီးဟူ၍ အမည်တွင်လာခဲ့သည်။ မောင်ဖြစ်သူမှာ ဒိုင်းအတွင်းဝန် မောင်ဘိုးကြီးဖြစ်ပါသည်။
== ဘဝဖြစ်စဉ် ==
ငယ်စဉ်ကလေးဘဝက ကုန်သွယ်ခြင်းကို နှစ်သက်သူဖြစ်ရာ အညာတခွင်သို့ ကုန်သွယ်ရန်ပြောဆိုတတ်သည်။ တည်ကြည်သောဖခင်ကြောင့် စားဝတ်နေရေးအဆင်မပြေသည့်အတွက် မိခင်ဖြစ်သူနှင့်အတူ ရွှေဘိုမြို့တွင် ဈေးရောင်းကာ ဝမ်းစာရှာခဲ့ရသည်။ ဖခင်ဖြစ်သူ ဒိုင်းဝန်ရာထူးရရှိချိန်ရောက်သည့်အခါမှသာ စားဝတ်နေရေးအဆင်ပြေလှသည်။ ခင်ခင်မကြီးတွင် မောင်လေးတစ်ဦးရှိရာ မောင်ဘိုးကြီးဟူ၍ဖြစ်သည်။ ခင်ခင်မကြီးသည် ဖခင်မင်းကြီးအဖြစ်ရောက်သည့်အချိန်တွင် အင်္ဂလိပ်ပိုင် ပြည်ဒေသတွင် အခြေတကျနေထိုင်လျက်ရှိသည်။ နောင် ဒိုင်းခင်ခင်အရေးဖြစ်သည့်အခါတွင် ကွပ်မျက်ခံရခြင်းမရှိသည့် တစ်ခုတည်းသောမျိုးဆက်ဖြစ်သည်။ ထိုမျိုးဆက်များသည် ပြည်နယ်နှင့် နတ်တလင်းနယ် အရှေ့ခြမ်းတို့တွင် လက်ရှိနေထိုင်လျက်ရှိပါသည်။
== မျိုးရိုး ==
ခန်းပတ်သခင်ကြီးခေါ် ခင်ခင်ကြီး၏ ဖခင်မျိုးရိုးစဉ်ဆက်သည် ပုဂံခေတ်မင်းသမီးနှစ်ပါး၏ အမျိုးအနွယ်မှဆင်းသက်ပေါက်ဖွားလာခဲ့ကြသည်။ တရုတ်ပြေးမင်းလက်ထက်တွင် မွန်ဂို တာတာရန်ကြောင့် အုပ်ချုပ်ရေး တကွဲတပြားဖြစ်နေသည့်အတွက် မင်းသားမင်းသမီးများသည် ဘေးလွတ်ရာသို့တိမ်းရှောင်ကြရရှာသည်။<ref> သခင်အောင်ဆန်းရေးသည့် တစ်သက်တာ ဆွေစဉ်မျိုးဆက်အကြောင်းစာအုပ်။{{Verify source}} ထိုစာအုပ်တွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးနှင့် အမျိုးတော်ပုံကို ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရသည်။
</ref> ထိုအထဲတွင် ခင်ခင်ကြီး၏ ဘိုးဘေးတော်မ မင်းသမီးများလည်းအပါအဝင်ဖြစ်ပါသည်။ ခန်းပတ်သခင်ကြီးဟု အမည်ရရှိသည်မှာ ဖခင်၏ ခန်းပတ်မင်းကြီး၏ဘွဲ့ဂုဏ်ထူးရရှိသည်ကို အကြောင်းပြု၍ သခင်ကြီးမှ နာမတစ်လုံးတိုး၍ ခန်းပတ်သခင်ကြီးဟု ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။
မိခင်ဒေါ်မမလေးမှာ အလောင်းမင်းတရားလက်ထက် နန်းတော်လက်သုံးတော်ကြီးကိုင် မင်းရေးမင်းမှုသွေးသောက်ကြီးအစုဝင်အရာရှိ၏ အဆက်အနွယ်ဖြစ်ပါသည်။
== သားသမီးများ ==
*မောင်မောင်လှ (အေးမောင်)
*ခင်ခင်မလတ် (အေးလှ)
*ခင်ခင်မလေး (အေးမြ)
== ကွယ်လွန် ==
ခင်ခင်မကြီးသည် ၁၂၈၂ခုနှစ် အသက်၈၆နှစ်တွင် ကံကုန်သည်။
== ကိုးကား ==
8a7i9anlupofg55qqq675rqb2nnzmc4
မီဇိုရမ်ပြည်နယ်
0
228069
751919
749801
2022-07-21T14:23:08Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
| name = မီဇိုရမ်
| official_name =
| image_skyline = {{Photomontage
| photo1a = Vantawng Khawhthla.jpg
| photo2a = Champhai, Mizoram, from south, with Zotlang in the foreground.jpg
| photo2b =Kolodyne castle in Mizoram.jpg
| photo3a =Mizoram Bango Nirtya performed at the 44th India International Film Festival of India (IFFI-2013), in Panaji, Goa on November 26, 2013.jpg
| size = 280
| spacing = 1
| position = centre
| border = 0
| color = black
}}
| image_caption = '''ထိပ်မှ နာရီလက်တံအတိုင်း'''။ ။ ဗန်တောင်း ရေတံခွန်၊ Kolodyne ရဲတိုက်ဟု အမည်ရသော အသွင်ဆန်း ကျောက်တုံးအစုအဝေး၊ မီဇိုရမ် Bango Nritya အက၊ ချမ်းဖိုင်ဒေသမြင်ကွင်း။
| settlement_type = ပြည်နယ်
| image_seal = Seal of Mizoram.svg
| seal_size = 150px
| image_map = IN-MZ.svg
| subdivision_type = နိုင်ငံ
| subdivision_name = {{flag|အိန္ဒိယနိုင်ငံ}}
| established_title = ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ
| established_date = ၂၁ ဇန်နဝါရီ ၁၉၇၂
| established_title1 = ပြည်နယ်
| established_date1 = ၂၀ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉၈၇{{ref|cap|†}}
| seat_type = မြို့တော်
| seat = [[အိုက်ဇောမြို့]]
| parts_type = ခရိုင်
| leader_title = အုပ်ချုပ်ရေးမှူး
| leader_name = ကမ်ဘမ်ပတိ ဟာရီ ဗာဗူ
| leader_title1 = ပြည်နယ်ဝန်ကြီးချုပ်
| leader_name1 = [[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
| parts_style = para
| parts =
| p1 = ၁၁
| governing_body = မီဇိုရမ် ဥပဒေပြု လွှတ်တော်
| coordinates_display = {{coord|23.36|92.8|region:IN-MZ_type:adm1st|display=inline,title}}
| coor_pinpoint = အိုက်ဇောမြို့
| unit_pref = imperial
| area_total_km2 = ၂၁,၀၈၁
| area_footnotes = <ref>{{cite web |title=AREA AND POPULATION - Statistical Year Book India 2017 {{!}} Ministry of Statistics and Program Implementation {{!}} Government Of India |url=http://www.mospi.gov.in/sites/default/files/statistical_year_book_india_2015/Table%202.1_5.xls |website=www.mospi.gov.in |access-date=9 February 2020 |archive-date=4 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200804025424/http://www.mospi.gov.in/sites/default/files/statistical_year_book_india_2015/Table%202.1_5.xls |url-status=dead }}</ref>
| area_rank = ၂၄
| population_total = ၁,၀၉၁,၀၁၄
| population_as_of = ၂၀၁၁
| population_density_km2 = auto
| population_rank = ၂၇
| timezone1 = [[:en:India Standard Time|IST]]
| utc_offset1 = +05:30
| iso_code = [[:en:ISO 3166-2:IN|IN-MZ]]
| blank_name_sec2 = စာတတ်မြောက်မှုနှုန်း
| blank_info_sec2 = ၉၁.၅၈% (၂၀၁၁ ခုနှစ် သန်းခေါင်စာရင်းအရ)
| blank1_name_sec2 = အသိမှတ်ပြု ဘာသာစကားများ
| blank1_info_sec2 = [[မီဇိုဘာသာစကား]] နှင့် [[အင်္ဂလိပ်]]<ref>{{Cite web|title=Ministry of Development of North Eastern Region, North East India|url=https://mdoner.gov.in/about-north-east/mizoram|access-date=24 February 2021|website=mdoner.gov.in}}</ref>
| website = {{URL|mizoram.gov.in}}
| footnotes = {{ref|cap|†}}It was elevated to the status of a full State by the State of Mizoram Act, 1986
}}
{{Infobox place symbols
| emblem = [[File:Seal of Mizoram.svg|80px|left]]
| mammal = [[ဟိမဝန္တာ]] [[ဆီးရိုးတောဆိတ်]]
| bird = [[ရစ်မင်း]]
| flower = အနီရောင် ဗန္ဒာသစ်ခွပန်း
| tree = [[ကံ့ကော်ပင်]]
|state=|title=မီဇိုရမ်၏ အထိမ်းအမှတ် သင်္ကေတများ}}
'''မီဇိုရမ်''' (အင်္ဂလိပ်: Mizoram /mɪˈzɔːrəm/) သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]] အရှေ့မြောက်ပိုင်းရှိ ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်ပြီး [[အိုက်ဇောမြို့]]သည် ၎င်း၏ အစိုးရရုံးစိုက်ရာ မြို့တော်ဖြစ်သည်။ ပြည်နယ်၏အမည်သည် "Mizo" (သို့) "မီဇို" ဟူသော ဇာတိနေထိုင်သူများ၏ ဘာသာစကားနှင့် အမည်ဖြစ်၍ မီဇိုဘာသာစကားဖြင့် "Ram" (သို့) "ရမ်" သည် "ပြည်" ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ထို့ကြောင့် "မီဇိုရမ်" သည် "မီဇိုပြည်" ဟုဆိုလိုသည်။ အိန္ဒိယ၏ အရှေ့မြောက်ဒေသအတွင်း ၎င်းသည် တောင်ဘက်အကျဆုံး ကုန်းတွင်းပိတ်ပြည်နယ်ဖြစ်ပြီး ညီအစ်မပြည်နယ် ခုနစ်ခုဖြစ်သည့် [[တြိပူရပြည်နယ်]]၊ [[အာသံပြည်နယ်|အာသံ]]နှင့် [[မဏိပူရပြည်နယ်]] ၃ ခုတို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နေသည်။ မီဇိုရမ်သည် အိမ်နီးချင်း [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ|ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်]]နှင့် [[မြန်မာနိုင်ငံ|မြန်မာ]]တို့နှင့် ၇၂၂ ကီလိုမီတာ (၄၄၉ မိုင်) နယ်နိမိတ်ကိုလည်း မျှဝေထားသည်။
အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ အခြားအရှေ့မြောက်ပိုင်းပြည်နယ်များစွာကဲ့သို့ပင် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သည် ယခင်က ပြည်ထောင်စုနယ်မြေအဖြစ် ထွင်းထုခံရသော ၁၉၇၂ ခုနှစ်အထိ [[အာသံပြည်နယ်|အာသံ]]၏အစိတ်အပိုင်းသာဖြစ်သည်။ ၁၉၈၆ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယလွှတ်တော်သည် ၅၃ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ တည်းဖြတ်ခြင်းကို အသုံးပြု၍ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၏ ၂၃ ခုမြောက် ပြည်နယ်အဖြစ် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်ကို ဖေဖေါ်ဝါရီလ ၂၀ ရက်နေ့တွင် တည်ထောင်ခွင့်ပြုခဲ့သည်။
၂၀၁၁ သန်းခေါင်စာရင်းအရ ထိုနှစ်တွင် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်၏ လူဦးရေမှာ ၁,၀၉၁,၀၁၄ ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် နိုင်ငံအတွင်း ဒုတိယလူဦးရေအနည်းဆုံးပြည်နယ်ဖြစ်သည်။ မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သည် ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ၂၁,၀၈၇ စတုရန်းကီလိုမီတာ ကျယ်ဝန်းပြီး ဧရိယာ 91% ခန့်သည် သစ်တောဖြစ်သည်။
မီဇိုရမ်၏ လူဦးရေ ၉၅ ရာခိုင်နှုန်းခန့်သည် မတူကွဲပြားသော လူမျိုးစုနွယ်ဖွားများမှ ဆင်းသက်လာကြသည်။ မီဇိုလူမျိုးများသည် ၁၆ ရာစုတွင် [[အရှေ့တောင်အာရှ]]မှ စတင်အခြေချနေထိုင်လာခဲ့သည်။ ဤရွေ့ပြောင်းမှုသည် ၁၈ ရာစုလုံး ကြာမြင့်ခဲ့သည်။ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၏ ပြည်နယ်အားလုံးတွင် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သည် မျိုးနွယ်စုဝင်ဦးရေ အများဆုံးဖြစ်သည်။ [[မီဇိုလူမျိုး]]များသည်အိန္ဒိယအခြေခံဥပဒေအောက်တွင် အသိမှတ်ပြု လူမျိုးစုတစ်ခုအဖြစ် ကာကွယ်ထားသည်။ မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သည် [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ|ခရစ်ယာ]]န်အများစု (၈၇%) ရှိသည့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ် သုံးခုအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်း၏လူများသည် မြောက်ဘက်ရှိ ပရီဘီတေးရီးယန်းအများစုနှင့် တောင်ဘက်တွင် နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်များဖြစ်ကြသည်။
မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သည် အလွန်စာတတ်မြောက်သော စိုက်ပျိုးရေးစီးပွားရေးဖြစ်သည်။ ခုတ်ထစ်မီးရှို့ခြင်း သို့မဟုတ် ရွှေ့ပြောင်းတောင်ယာစိုက်ပျိုးခြင်းသည် သီးနှံအထွက်နှုန်းညံ့သော်လည်း အတွေ့ရအများဆုံး လယ်ယာလုပ်ငန်းဖြစ်သည်။ မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း jhum စိုက်ပျိုးခြင်းအလေ့အထကို သိသာထင်ရှားသော စိုက်ခင်းနှင့် ဝါးထွက်ပစ္စည်းလုပ်ငန်းဖြင့် မှန်မှန်အစားထိုးခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ်အတွက် ပြည်နယ်၏ စုစုပေါင်းနိုင်ငံတော် ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်တန်ဖိုးမှာ ₹၆၉.၉၁ ဘီလီယံ (အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉၂၀ သန်း) ဖြစ်သည်။ မီဇိုရမ်၏ လူဦးရေ၏ ၂၀% ခန့်သည် ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်းအောက်၌ နေထိုင်ကြပြီး ၂၀၁၄ ခုနှစ်စာရင်းအရ ကျေးလက်ဆင်းရဲမွဲတေမှု ၃၅% ရှိသည်။ ပြည်နယ်တွင် အမျိုးသား အဝေးပြေးလမ်း ၈၇၁ ကီလိုမီတာခန့်ရှိပြီး NH-54 နှင့် NH-150 တို့သည် [[အာသံပြည်နယ်|အာသံ]]နှင့် [[မဏိပူရပြည်နယ်|မဏိပူရ]]တို့ကို အသီးသီး ဆက်သွယ်ပေးထားသည်။ [[မြန်မာနိုင်ငံ|မြန်မာ]]နှင့် [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]တို့နှင့် ကုန်သွယ်မှုအတွက် တိုးပွားလာသော ဖြတ်သန်းသွားလာရေး ဂိတ်လည်းဖြစ်သည်။
== ဝေါဟာရဇာစ်မြစ် (ဗျုပ္ပတ်) ==
'''''မီဇိုရမ်''''' ဟူသောအသုံးအနှုန်းသည် မီဇိုစကားလုံး Mizo နှင့် ram နှစ်ခုမှ ဆင်းသက်လာသည်။ 'မီဇို' သည် ဇာတိမြို့သူမြို့သားများကို ခေါ်ဝေါ်လေ့ရှိပြီး 'ရမ်' ဆိုသည်မှာ 'မြေ' ဖြစ်သည်။
== လူဦးရေစာရင်း ==
မီဇိုရမ်ပြည်နယ်တွင် လူဦးရေ ၁,၀၉၁,၀၁၄ ဦးရှိပြီး အမျိုးသား ၅၅၂,၃၃၉ နှင့် အမျိုးသမီး ၅၃၈,၆၇၅ ဦး ရှိသည်။ ၎င်းသည် ၂၀၀၁ သန်းခေါင်စာရင်းမှစတင်၍ ၂၂.၈% တိုးတက်မှုကိုထင်ဟပ်စေသည်။ သို့သော်လည်း မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ဒုတိယလူဦးရေအနည်းဆုံးပြည်နယ်ဖြစ်သည်။ ပြည်နယ်၏ လိင်အချိုးအစားမှာ အမျိုးသားတစ်ထောင်လျှင် အမျိုးသမီး ၉၇၆ ဦးဖြစ်ပြီး အမျိုးသားအချိုးအစား ၉၄၀ ထက် ပိုများသည်။ လူဦးရေသိပ်သည်းဆမှာ တစ်စတုရန်းကီလိုမီတာလျှင် ၅၂ ဦးဖြစ်သည်။
၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်၏ စာတတ်မြောက်မှုနှုန်းမှာ ၉၁.၃၃ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်၍ မီဇိုရမ်လူဦးရေ၏ ၅၂% ခန့်သည် မြို့ပြများတွင်နေထိုင်ကြပြီး အိန္ဒိယ၏ပျမ်းမျှထက် များစွာမြင့်မားသည်။ မီဇိုရမ်လူဦးရေ၏ သုံးပုံတစ်ပုံကျော်သည် မြို့တော်ကို လက်ခံကျင်းပသည့် အိုက်ဇောခရိုင်တွင် နေထိုင်ကြသည်။
=== လူမျိုးစုများ ===
မီဇိုရမ်ပြည်နယ်၏ လူဦးရေအများစုတွင် ယဉ်ကျေးမှုအရ သို့မဟုတ် ဘာသာစကားအရ ဆက်နွှယ်နေသော လူမျိုးစုများစွာ ပါဝင်သည်။ ဤလူမျိုးစုများကို Mizo (မီဇို) ဟုခေါ်သည်။ မီဇိုလူမျိုးများသည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယ]]၊ [[မြန်မာနိုင်ငံ]]၊ [[ချင်းပြည်နယ်]]နှင့် [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ|ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံ]] အရှေ့မြောက်ပိုင်း ပြည်နယ်များတွင် ပျံ့နှံ့နေပါသည်။ သူတို့သည် မြောက်မြားစွာသော မျိုးနွယ်စုဝင်များ၊ သို့သော်လည်း အတိအကျ သန်းခေါင်စာရင်း မကောက်ယူရသေးသောကြောင့် မျိုးနွယ်စုတစ်ခုအား အကြီးဆုံးဟု အမည်ပေးရန် ခက်ခဲသည်။
စီအီး ၁၆ ရာစုတွင် တစ်ချိန်ချိန်၌ ပထမအသုတ်သည် မီဇိုမြစ်ကိုဖြတ်၍ မီဇိုရမ်တွင် အခြေချနေထိုင်ကြပြီး ၎င်းတို့ကို ဘင်္ဂါလီများက [[ကူကီးလူမျိုး|ကူကီး]]ဟု ခေါ်ကြသည်။ ကူကီးဟူသော ဝေါဟာရသည် အတွင်းပိုင်းနှင့် လက်လှမ်းမမီသော တောင်တန်းဒေသများတွင် နေထိုင်သူများဖြစ်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ကူကီးချင်းအနွယ်များအဖြစ် အုပ်စုဖွဲ့ကာ ပထမအသုတ်ကို Old Kukis ဟုခေါ်ကြပြီး Biate၊ Ranglong နှင့် Hrangkhol ဟူ၍ဖြစ်ပြီး ဒုတိယအသုတ်တွင် Lushei (သို့မဟုတ် Lusei), Paite, Lai, Mara, Ralte, Hmar, Thadou၊ ၊ Shendus နှင့် အခြားများစွာ။
Bru (Reang)၊ Chakma၊ Tanchangya တို့သည် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်၏ ကူကီးမဟုတ်သော မျိုးနွယ်စုများဖြစ်ပြီး အချို့သော ၎င်းတို့အနက်မှ အချို့မှာ ၎င်းတို့၏မူလအစတွင် အင်ဒို-အာရိယန်များဖြစ်သည်ဟု အချို့က အကြံပြုကြသည်။ Bnei Menashe မျိုးနွယ်သည် ဂျူးမျိုးနွယ်ဟု ဆိုကြသည်။
လူမျိုးစုအုပ်စုများ၏ ကွဲပြားမှုသည် သမိုင်းဝင် လူဝင်မှုပုံစံများကို ထင်ဟပ်စေသည်။ မတူကွဲပြားသော မျိုးနွယ်စုများနှင့် မျိုးနွယ်စုခွဲများသည် လှိုင်းအဆက်များနှင့်အတူ လက်ရှိ မီဇိုရမ်ပြည်နယ်သို့ ရောက်ရှိလာပြီး ပြည်နယ်၏ အစိတ်အပိုင်းအသီးသီးတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ထို့အပြင် ၎င်းတို့ရောက်ရှိချိန်တွင် စီးနင်းတိုက်ခိုက်မှုများ၊ စီးနင်းတိုက်ခိုက်မည်ကို ကြောက်ရွံ့ပြီး လူမျိုးစုအချင်းချင်း ရန်ဖြစ်မှုများလည်း ရှိခဲ့သည်။ ရလဒ်အဖြစ် အထီးကျန်မှုနှင့် ခွဲထွက်ခြင်းသည် မြောက်မြားစွာသော မျိုးနွယ်စုများနှင့် မျိုးနွယ်စုခွဲများကို ဖန်တီးပေးခဲ့သည်။ မီဇိုလူမျိုးများသည် အများအားဖြင့် ၎င်းတို့၏ ဖော်ညွှန်းထားသော အမည်များကို ၎င်းတို့၏ မျိုးနွယ်နှင့် အဆုံးသတ်ကြသည်။
လူမျိုးစုများမှလွဲ၍ အခြားလူမျိုးစုများသည် ဘင်္ဂါလီများနှင့် နီပေါများအပါအဝင် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်တွင် နေထိုင်ကြသည်။ ဥပမာအားဖြင့် နီပေါဂေါ်ရခါးများသည် ဗြိတိသျှကိုလိုနီခေတ် [[အိုက်ဇောမြို့|အိုက်ဇော]]ဒေသနှင့် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်၏ အခြားဒေသများတွင် အခြေချနေထိုင်ရန် အားပေးခံခဲ့ရသည်။ ထောင်နှင့်ချီသော သူတို့၏သားမြေးများသည် ယခု မီဇိုရမ်ပြည်နယ်တွင် နေထိုင်သူများဖြစ်သည်။
=== ဘာသာစကားများ ===
[[မီဇို]]နှင့် အင်္ဂလိပ်တို့သည် ပြည်နယ်၏ တရားဝင်ဘာသာစကားများဖြစ်သည်။ မီဇို သည် နှုတ်ဖြင့်အပြန်အလှန်ပြောဆိုခြင်းအတွက် အသုံးအများဆုံးဘာသာစကားဖြစ်သော်လည်း ပညာရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ နည်းလမ်းများနှင့် အုပ်ချုပ်မှုတို့အတွက်အင်္ဂလိပ်စာကို တွင်တွင်ကျယ်ကျယ်အသုံးပြုသည်။ Lusei ဟုလည်းသိကြသော Duhlian ဒေသိယစကားသည် မီဇိုရမ်ပြည်နယ်၏ ပထမဆုံးဘာသာစကားဖြစ်ပြီး မီဇိုဘာသာစကားအဖြစ် လူသိများလာခဲ့သည်။ ဘာသာစကားသည် Hmar၊ Mara၊ Lai, Thadou-Kuki, Paite, Gangte စသည်တို့ကဲ့သို့သော အခြားဘာသာစကားဖြင့် ရောနှောထားသည်။ ခရစ်ယာန်သာသနာပြုများသည် မီဇိုအက္ခရာကို တီထွင်ခဲ့သည်။ အရေးအသားသည် အသံထွက်ကိုအခြေခံသည့် စာလုံးပေါင်းစနစ်၏ ထင်ရှားသောခြေရာများနှင့်အတူ ရောမအက္ခရာနှင့် Hunterian ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းနည်းစနစ်ကို ပေါင်းစပ်ထားသည်။ အက္ခရာ (၂၅) လုံးရှိ၍ ၎င်းတို့မှာ-
{| class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none; text-align: center; width: 360px; height: 360px; font-size: 130%; text-shadow:grey -1px 1px 1px; "
| colspan="5" style="background: orange; color: blue; text-align: center; height: 60px;" | မီဇို အက္ခရာ
|- style="height: 60px;"
| style="width: 77px;" | A || style="width: 70px;" | AW || style="width: 77px;" | B || style="width: 70px;" | CH || style="width: 77px;" | D
|- style="height: 60px; background: silver; "
| E || F || G || NG || H
|- style="height: 60px;"
| I || J || K || L || M
|- style="height: 60px; background: silver; "
| N || O || P || R || S
|- style="height: 60px;"
| T || Ṭ || U || V || Z
|}
== ကိုးကား ==
{{Reflist}}
{{အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်များ}}
[[ကဏ္ဍ:အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်များနှင့် ပြည်ထောင်စုနယ်မြေများ|မီဇိုရမ်]]
9qkztfkj8tyxo8se02bovw58nfw8gn7
မီဇိုအမျိုးသားတပ်ဦး
0
228128
751921
746319
2022-07-21T14:24:50Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox political party|name=မီဇိုအမျိုးသားတပ်ဦး|party logo=[[File:Mizo National Front Emblem.svg|150px]]|president=[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]|founded=၁၉၆၁|founder=[[လားလ်ဒဲငါ]]|newspaper=Hruaitu Arsi ''(ပို့ဆောင်ပေးသော ကြယ်)''|headquarters=ဇားရ်ကော့တ်၊ [[အိုက်ဇောမြို့]]၊ [[မီဇိုရမ်]]|country=[[အိန္ဒိယ]]|seats1=|state=[[မီဇိုရမ်]]|party name=Mizo National Front|symbol=[[File:Election Symbol Star.svg|100px]]|website={{URL|http://www.mnfparty.in}}|colorcode={{party color|Mizo National Front}}}}'''မီဇိုအမျိုးသားတပ်ဦး''' (MNF) သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]၊ [[မီဇိုရမ်ပြည်နယ်|မီဇိုရမ်ပြည်နယ်ရှိ]] ဒေသတွင်းနိုင်ငံရေးပါတီတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဦးလားလ်ဒဲငါမှ ဖွဲ့စည်းထားသော MNF သည် အိန္ဒိယဗဟိုအစိုးရ၏ ပျက်ကွက်မှုအခြေအနေကို ဆန့်ကျင်သည့်အနေဖြင့် ၁၉၅၉ ခုနှစ်တွင် [[အာသံပြည်နယ်]]၏ မီဇိုဒေသများတွင် အငတ်ဘေးအခြေအနေသို့ ဦးတည်နေခြင်းကို ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ရန် ဦးလားလ်ဒဲငါ မှ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ၎င်းသည် [[၁၉၆၆ မတ်လ မီဇိုအမျိုးသားတပ်ဦး အရေးအခင်း|၁၉၆၆ ခုနှစ်တွင် ကြီးမားသော လူထုအုံကြွမှုတစ်ရပ်ကို]] စတင်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၆ ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရနှင့် မီဇိုရမ်သဘောတူညီချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပြီး ခွဲထွက်ခြင်းနှင့် အကြမ်းဖက်မှုများကို ရပ်ဆိုင်းခဲ့သည်။ ထို့နောက် MNF သည် ရွေးကောက်ပွဲတွင် စတင်ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး မီဇိုရမ်ပြည်နယ်အစိုးရကို သုံးကြိမ်တိုင်တိုင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ လက်ရှိတွင် ၎င်းသည် မီဇိုရမ်ပြည်နယ် ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ၎င်း၏ သမ္မတ ဇိုးရမ်းထန်းငါနှင့်အတူ ပြည်နယ်၏ အာဏာရပါတီဖြစ်သည်။
== ရွေးကောက်ပွဲ ရလဒ်များ ==
=== မီဇိုရမ် ဥပဒေပြု လွှတ်တော် ===
{| class="wikitable sortable mw-collapsible"
|+
!ခုနှစ်
!အနိုင်ရ နေရာ
!ရာခိုင်နှုန်း
!မှတ်ချက်
!ခေါင်းဆောင်
|-
!၁၉၈၇
|{{Composition bar|၂၄|၄၀|hex=#241571}}
|
|'''အစိုးရဖွဲ့စည်း'''
|[[လားလ်ဒဲငါ]]
|-
!၁၉၈၉
|{{Composition bar|၁၄|၄၀|hex=#241571}}
|၃၅.၂၉%
|အတိုက်အခံ
|[[လားလ်ဒဲငါ]]
|-
!၁၉၉၃
|{{Composition bar|၁၄|၄၀|hex=#241571}}
|၄၀.၄၁%
|အတိုက်အခံ
|[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
|-
!၁၉၉၈
|{{Composition bar|၂၁|၄၀|hex=#241571}}
|၂၄.၉၉%
|'''အစိုးရဖွဲ့စည်း'''
|[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
|-
!၂၀၀၃
|{{Composition bar|၂၁|၄၀|hex=#241571}}
|၃၁.၆၉%
|'''အစိုးရဖွဲ့စည်း'''
|[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
|-
!၂၀၀၈
|{{Composition bar|၃|၄၀|hex=#241571}}
|၃၀.၆၅%
|''အခြား''
|[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
|-
!၂၀၁၃
|{{Composition bar|၅|၄၀|hex=#241571}}
|၂၈.၆၅%
|အတိုက်အခံ
|[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
|-
!၂၀၁၈
|{{Composition bar|၂၆|၄၀|hex=#241571}}
|၃၇.၇၀%
|'''အစိုးရဖွဲ့စည်း'''
|[[ဇိုးရမ်းထန်းငါ]]
|}
e939rbp3987ttkazefcxx6uwd03nupm
ဖို့ဝို့သ်မြို့၊ တက္ကဆပ်ပြည်နယ်
0
229040
751916
749162
2022-07-21T14:18:01Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
[[Category:အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရှိ မြို့များ]]
{{Infobox settlement
| name = ဖို့ဝို့သ်မြို့၊ [[တက္ကဆပ်ပြည်နယ်]]
| official_name = City of Fort Worth
| settlement_type = [[မြို့]]
| named_for = ဝီလီယမ် ဂျေ ဝို့သ်
| image_skyline = {{Photomontage
| photo1a = Downtown Fort Worth Skyline 2020 Cropped.png
| photo2a = 0011Fort Worth Stockyards Exchange Ave E Texas.jpg
| photo2b = 0011Fort Worth Botanic Garden Rose Ramp E Texas.jpg
| photo3a = Fort Worth Water Gardens 1.jpg
| photo3b = Paddock Viaduct.jpg
| photo4a =
| spacing = 2.5
| position = center
| color_border = white
| color = white
| size = 285
| foot_montage =
}}
| image_caption = အပေါ်မှအောက်ခြေ၊ ဘယ်မှညာ: မြို့လယ်မြင်ကွင်း၊ ဖို့ဝို့သ် စတော့ခြံများ၊ ဖို့ဝို့သ် ရုက္ခဗေဒဥယျာဉ်များ၊ ဖို့ဝို့သ်ရေဥယျာဉ်နှင့် ပဒ်ဒေါ့ခ်တံတား။
| image_flag = Flag of Fort Worth (2004-Present).svg
| nicknames = နွားမြို့ကလေး (Cowtown),<ref name=citywebsite>{{cite web|url=http://www.fortworthgov.org/citymanager/info/default.aspx?id=3252|title=From a cowtown to Cowtown|website=Fortworthgov.org|access-date=October 6, 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110927123809/http://www.fortworthgov.org/citymanager/info/default.aspx?id=3252|archive-date=September 27, 2011}}</ref> Panther City, Funkytown, Queen City of the Prairie<ref name=TexasHandbookOnline>{{cite web|url=https://tshaonline.org/handbook/online/articles/hdf01|title=Fort Worth, TX |website=tshaonline.org|access-date=March 15, 2018}}</ref>
| motto = "Where the West begins";<ref name=citywebsite /> "Crossroads of Cowboys & Culture" <br /> ("အနောက်တိုင်း စတဲ့နေရာ"၊ "ကောင်းဗွိုင်များနှင့် ယဉ်ကျေးမှုလမ်းဆုံရာ")
| image_map = {{Maplink|frame=yes|plain=y|frame-width=300|frame-height=200|frame-align=center|zoom=4|type=point|title=Fort Worth|marker=city|type2=shape|stroke-width2=2|stroke-color2=#808080}}
| subdivision_type = နိုင်ငံ
| subdivision_name = [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု|အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု]]
| subdivision_type1 = ပြည်နယ်
| subdivision_name1 = {{flag|Texas}}
}}
'''ဖို့ဝို့သ်မြို့''' သည် [[တက္ကဆပ်ပြည်နယ်]]ရှိ မြို့များအနက် လူဦးရေအရ ပဉ္စမအကြီးဆုံးမြို့နှင့် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]ရှိ လူဦးရေအလိုက် မြို့များအနက် ၁၃ ခုမြောက်အကြီးဆုံးမြို့လည်း ဖြစ်သည်။ [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]] တွင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအမြန်ဆုံးမြို့များ၏ အဆင့်တွင် တတိယဖြစ်သည်။
kljk7qd3988sts2p87lhumtvoewanle
အဟက်ဂါ တောင်များ
0
229175
751952
749529
2022-07-21T17:38:47Z
InternetArchiveBot
61272
Adding 1 book for [[ဝီကီပီးဒီးယား:စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု]] (20220721)) #IABot (v2.0.8.8) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox mountain|name=အဟက်ဂါ တောင်များ|native_name={{native name list |tag1=ar|name1=جبال هقار |tag2=ber-Latn|name2=Idurar n Uhaggar}}|photo=Hoggar8.jpg|country=[[အယ်လ်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ|အယ်လ်ဂျီးရီးယား]]|region_type=ပြည်နယ်|parent=|highest=[[တာဟတ်တောင်]]|elevation_m=2908|map=Algeria|coordinates={{coords|23|17|20|N|05|32|01|E|type:mountain_region:DZ|display=inline,title}}}}{{Infobox protected area|name=Hoggar National Park|iucn_category=II|photo=0110_GM_Algerian_National_Parks_Ahggar_Hoggar_National_Park_01.png|photo_caption=Locator map|location=[[Tamanrasset Province]], [[Algeria]]|nearest_city=[[Tamanrasset]]|coordinates={{coord|22|08|N|6|10|E|type:landmark_region:DZ_dim:200000|display=inline}}|area_km2=54000|established=1987|visitation_num=|visitation_year=|governing_body=}}'''အဟက်ဂါ တောင်များ''' ({{lang-ar|جبال هقار}}) သည် [[အယ်လ်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ|အယ်လ်ဂျီးရီးယား]] တောင်ပိုင်းရှိ [[ဆဟာရ သဲကန္တာရ]] အလယ်ပိုင်းရှိ ကုန်းမြင့်ဒေသတစ်ခုဖြစ်သည်။ တောင်များသည် ကီလိုမီတာ ၅၅၀၊၀၀၀ ခန့် ကျယ်ဝန်းသည်။<ref name="readersnatural">{{Cite book|title=Natural Wonders of the World|url=https://archive.org/details/naturalwondersof00sche|publisher=Reader's Digest Association, Inc|year=1980|isbn=0-89577-087-3|editor-last=Scheffel|editor-first=Richard L.|location=United States of America|pages=[https://archive.org/details/naturalwondersof00sche/page/32 32]–33|editor-last2=Wernet|editor-first2=Susan J.}}</ref>
== ကိုးကား ==
{{Reflist}}{{Stub}}
[[ကဏ္ဍ:ဆဟာရ]]
mht8ovg7odrzu3ia0tq68b7muoy9zic
ဩစတြေးလျ အလုပ်သမား ပါတီ
0
229207
751976
751732
2022-07-22T03:42:52Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|ဩစတြေးလျရှိ ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံရေးပါတီ}}
{{redirect|ဩစတြေးလျ လေဘာ ပါတီ}}
{{Infobox political party
| name = ဩစတြေးလျ အလုပ်သမား ပါတီ
| logo_size = 200px
| colorcode = {{party color|Australian Labor Party}}
| logo = ALP logo 2017.svg
| abbreviation = ALP
| slogan = "ပိုမိုကောင်းမွန်သော အနာဂတ်"
| leader1_title = ခေါင်းဆောင်
| leader1_name = [[အန်တိုနီ အယ်လ်ဘာနီစီ]]
| leader2_title = ဒုခေါင်းဆောင်
| leader2_name = ရစ်ချဒ် မားရ်လ်စ်
| leader3_title = ဆီးနိတ် ဥက္ကဋ္ဌ
| leader3_name = ပယ်နီ ဝေါင်
| foundation = '''Oldest branches:'''<br/>{{start date and age|1891}}<br/>'''[[Australian Labor Party Caucus|Federal Caucus]]:'''<br/>{{start date and age|df=y|1901|05|08}}
| headquarters = ဘာတန်၊ ဩစတြေးလျ မြို့တော် နယ်မြေ
| youth_wing = ဩစတြေးလျ လူငယ် အလုပ်သမား
| wing2_title = LGBT wing
| wing2 = သက်တန့် လေဘာ
| blank1_title = [[Governing body]]
| blank1 = [[Australian Labor Party National Executive|National Executive]]
| ideology = <!-- It is important to seek and gain broad consensus on the article talk page before changing this -->
[[ဆိုရှယ် ဒီမိုကရေစီ]]
| position = <!-- It is important to seek and gain broad consensus on the article talk page before changing this -->[[ဗဟို-လက်ဝဲ နိုင်ငံရေး|ဗဟို-လက်ဝဲ]]
| national =
| international = {{Plainlist|
* [[တိုးတက်ရေးမဟာမိတ်]]
* [[ဆိုရှယ်လစ်နိုင်ငံတကာ]] (၁၉၆၆–၂၀၁၄)
}}
| colours = အနီ
| seats1_title = [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်|ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်]]
| seats1 = {{composition bar|77|151|hex={{colour box|red|border=gray}}}}
| seats2_title = [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ ဆီးနိတ်|ဆီးနိတ်]]
| seats2 = {{composition bar|26|76|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats3_title = ပြည်နယ်/နယ်မြေအစိုးရများ
| seats3 = {{composition bar|6|8|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats4 = {{composition bar|258|455|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats4_title = ပြည်နယ်/နယ်မြေ အောက်လွှတ်တော်များ
| seats5 = {{composition bar|65|155|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats5_title = ပြည်နယ်/နယ်မြေ အထက်လွှတ်တော်များ
| website = {{URL|alp.org.au}}
| country = ဩစတြေးလျ
}}
'''ဩစတြေးလျ အလုပ်သမား ပါတီ''' ([[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]]။ ။ Australian Labour Party၊ အတိုကောက်။ ။ ALP) သည် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ]]ရှိ ဗဟိုလက်ဝဲနိုင်ငံရေးပါတီဖြစ်ပြီး ဩစတြေးလျနိုင်ငံရေးတွင် အဓိကပါတီကြီးနှစ်ခုအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ပါတီသည် ၂၀၂၂ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရပြီးကတည်းက ဖက်ဒရယ်အစိုးရကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ALP သည် ပြည်နယ်နှင့် နယ်မြေအသီးသီးရှိ နိုင်ငံရေးအကိုင်းအခက်များဖြင့် ဖက်ဒရယ်ပါတီဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဩစတေးလျတွင် သက်တမ်းအရင့်ဆုံး နိုင်ငံရေးပါတီဖြစ်ပြီး ၁၉၀၁ ခုနှစ် မေလ ၈ ရက်နေ့တွင် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံတော် ပါလီမန်|ပါလီမန်လွှတ်တော်]]၊ [[မဲလ်ဘုန်းမြို့|မဲလ်ဘုန်း]]တွင် ပထမဆုံး ပါလီမန် အစည်းအဝေးကျင်းပရာ နေရာဖြစ်သည်။
iur2hdk619d7p6i6wll9peszisnsywx
751977
751976
2022-07-22T03:44:56Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|ဩစတြေးလျရှိ ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံရေးပါတီ}}
{{redirect|ဩစတြေးလျ လေဘာ ပါတီ}}
{{Infobox political party
| name = ဩစတြေးလျ အလုပ်သမား ပါတီ
| logo_size = 200px
| colorcode = {{party color|Australian Labor Party}}
| logo = ALP logo 2017.svg
| abbreviation = ALP
| slogan = "ပိုမိုကောင်းမွန်သော အနာဂတ်"
| leader1_title = ခေါင်းဆောင်
| leader1_name = [[အန်တိုနီ အယ်လ်ဘာနီစီ]]
| leader2_title = ဒုခေါင်းဆောင်
| leader2_name = ရစ်ချဒ် မားရ်လ်စ်
| leader3_title = ဆီးနိတ် ဥက္ကဋ္ဌ
| leader3_name = ပယ်နီ ဝေါင်
| foundation = '''Oldest branches:'''<br/>{{start date and age|1891}}<br/>'''[[Australian Labor Party Caucus|Federal Caucus]]:'''<br/>{{start date and age|df=y|1901|05|08}}
| headquarters = ဘာတန်၊ ဩစတြေးလျ မြို့တော် နယ်မြေ
| youth_wing = ဩစတြေးလျ လူငယ် အလုပ်သမား
| wing2_title = LGBT wing
| wing2 = သက်တန့် လေဘာ
| blank1_title = [[Governing body]]
| blank1 = [[Australian Labor Party National Executive|National Executive]]
| ideology = <!-- It is important to seek and gain broad consensus on the article talk page before changing this -->
*[[ဆိုရှယ်ဒီမိုကရေစီ]]
*[[ဒီမိုကရက်တစ် ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒ]]
| position = <!-- It is important to seek and gain broad consensus on the article talk page before changing this -->[[ဗဟို-လက်ဝဲ နိုင်ငံရေး|ဗဟို-လက်ဝဲ]]
| national =
| international = {{Plainlist|
* [[တိုးတက်ရေးမဟာမိတ်]]
* [[ဆိုရှယ်လစ်နိုင်ငံတကာ]] (၁၉၆၆–၂၀၁၄)
}}
| colours = အနီ
| seats1_title = [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်|ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်]]
| seats1 = {{composition bar|77|151|hex={{colour box|red|border=gray}}}}
| seats2_title = [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ ဆီးနိတ်|ဆီးနိတ်]]
| seats2 = {{composition bar|26|76|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats3_title = ပြည်နယ်/နယ်မြေအစိုးရများ
| seats3 = {{composition bar|6|8|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats4 = {{composition bar|258|455|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats4_title = ပြည်နယ်/နယ်မြေ အောက်လွှတ်တော်များ
| seats5 = {{composition bar|65|155|hex={{party color|Australian Labor Party}}}}
| seats5_title = ပြည်နယ်/နယ်မြေ အထက်လွှတ်တော်များ
| website = {{URL|alp.org.au}}
| country = ဩစတြေးလျ
}}
'''ဩစတြေးလျ အလုပ်သမား ပါတီ''' ([[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]]။ ။ Australian Labour Party၊ အတိုကောက်။ ။ ALP) သည် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ]]ရှိ ဗဟိုလက်ဝဲနိုင်ငံရေးပါတီဖြစ်ပြီး ဩစတြေးလျနိုင်ငံရေးတွင် အဓိကပါတီကြီးနှစ်ခုအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ပါတီသည် ၂၀၂၂ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရပြီးကတည်းက ဖက်ဒရယ်အစိုးရကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ALP သည် ပြည်နယ်နှင့် နယ်မြေအသီးသီးရှိ နိုင်ငံရေးအကိုင်းအခက်များဖြင့် ဖက်ဒရယ်ပါတီဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဩစတေးလျတွင် သက်တမ်းအရင့်ဆုံး နိုင်ငံရေးပါတီဖြစ်ပြီး ၁၉၀၁ ခုနှစ် မေလ ၈ ရက်နေ့တွင် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံတော် ပါလီမန်|ပါလီမန်လွှတ်တော်]]၊ [[မဲလ်ဘုန်းမြို့|မဲလ်ဘုန်း]]တွင် ပထမဆုံး ပါလီမန် အစည်းအဝေးကျင်းပရာ နေရာဖြစ်သည်။
byy0rdrrbcopqj00dv5cjhabbi6p7j3
၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
0
229251
751932
749781
2022-07-21T16:22:41Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{short description|၅၉ ကြိမ်မြောက် အမေရိကန် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{redirect|၂၀၂၀ အမေရိကန် ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{use mdy dates|date=November 2020}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| country = United States
| flag_year = 1960
| type = presidential
| ongoing = No
| opinion_polls = ၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲအတွက် နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ သဘောထားစစ်တမ်း
| college_voted = Yes
| previous_election = [[၂၀၁၆ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| previous_year = [[၂၀၁၆ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၁၆]]
| election_date = နိုဝင်ဘာလ ၃ ရက်နေ့၊ ၂၀၂၀
| next_election = [[၂၀၂၄ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = ''[[၂၀၂၄ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၄]]''
| votes_for_election = [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့|ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့]]မှ အဖွဲ့ဝင် ၅၃၈ ဦး
| needed_votes = အဖွဲ့ဝင် ၂၇၀ ၏
| turnout = ၆၆.၂% (ခန့်မှန်း)<ref>[http://www.electproject.org/2020g 2020 November General Election Turnout Rates], United States Election Project. This turnout figure is the estimated number of ballots counted (including ballots without a valid vote for president) divided by the estimated number of eligible voters (U.S. residents, excluding those ineligible to vote due to lack of U.S. citizenship or to a criminal conviction, and U.S. citizens residing in other countries, at or over age 18). This figure is preliminary and unofficial, and not comparable to figures for previous years calculated by the Federal Election Commission, which uses only valid votes for president divided by the U.S. population at or over age 18 (including those ineligible to vote, and not including U.S. citizens residing in other countries).</ref>{{increase}}<!--DO NOT CALCULATE PERCENTAGE POINT INCREASE BASED ON NUMBERS FROM DIFFERENT SOURCES. THE TURNOUT ESTIMATE TEMPORARILY CITED HERE IS FROM THE U.S. ELECTIONS PROJECT, WHICH USES A DIFFERENT DEFINITION AND RESULTS IN A SIGNIFICANTLY HIGHER FIGURE THAN THE FEC, WHICH IS CITED IN THE ARTICLE ON THE 2016 ELECTION. THE INCREASE CAN BE CALCULATED ONLY AFTER THE FEC PUBLISHES ITS ESTIMATE FOR 2020. THE INCREASE IS EXPECTED TO BE AROUND 6.6PP, NOT 11PP.-->
| image_size = 200x200px
| image1 = <!--DO NOT CHANGE WITHOUT CONSENSUS. SEE TALK PAGE NOTE.-->Joe Biden presidential portrait (cropped).jpg
| nominee1 = '''[[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်]]'''
| party1 = [[ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု)|ဒီမိုကရက်တစ်]]
| home_state1 = [[ဒယ်လာဝဲပြည်နယ်]]
| running_mate1 = '''[[ကားမလာ ဟဲရစ်]]'''
| popular_vote1 = '''၈၁,၂၆၈,၉၂၄'''<ref name=FEC />
| electoral_vote1 = '''၃၀၆'''
| states_carried1 = ''၂၅ + [[ဝါရှင်တန်ဒီစီ]] + [[နီဘရားစကားပြည်နယ်|နီဘရားစကား]]၏ ဒုတိယမြောက်ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်ခရိုင်''
| percentage1 = '''၅၁.၃%'''<!--This percentage matches the table of results by state further down in the article, rounded to one decimal. If you wish to use a different number, cite a source here.-->
| image2 = Donald Trump official portrait (cropped).jpg
| nominee2 = [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]]
| party2 = [[ရီပတ်ဘလီကန်ပါတီ (အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု)|ရီပတ်ဘလီကန်]]
| home_state2 = [[ဖလော်ရီဒါပြည်နယ်]]{{efn|name="Florida Residency"|Trump's official state of residence was [[New York (state)|New York]] in the [[2016 United States presidential election|2016 election]] but changed to Florida when his permanent residence was switched from [[Trump Tower]] to [[Mar-a-Lago]] in 2019.<ref>{{Cite news |last=Choi |first=Matthew |date=October 31, 2019 |title=Trump, a symbol of New York, is officially a Floridian now |website=[[Politico]] |url=https://www.politico.com/news/2019/10/31/trump-florida-residence-063564 |access-date=October 31, 2019}}</ref>}}
| running_mate2 = [[မိုက်ခ်ပန့်စ်]]
| popular_vote2 = ၇၃,၂၁၆,၁၅၄<ref name=FEC />
| electoral_vote2 = ၂၃၂
| states_carried2 = ၂၅ + မိန်း၏ ဒုတိယလွှတ်တော် ခရိုင်
| percentage2 = ၄၆.၉%
| map = [[File:ElectoralCollege2020.svg|350px]]
| map_caption = သမ္မတရွေးကောက်ပွဲရလဒ်မြေပုံ။ <span style="color:darkblue;">အပြာရောင်</span>သည် ဘိုင်ဒင်/ဟဲရစ်တို့က အနိုင်ရခဲ့သော ပြည်နယ်များကို ကိုယ်စားပြုပြီး <span style="color:darkred;">အနီရောင်</span>သည် ထရန့်/ပန့်စ်တို့က အနိုင်ရခဲ့သော ပြည်နယ်များကို ကိုယ်စားပြုသည်။ နံပါတ်များသည် ပြည်နယ်တစ်ခုစီနှင့် ကိုလံဘီယာခရိုင်မှ ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့ဝင်တို့၏ မဲများကို ဖော်ပြသည်။
| map_alt = A map of the United States showing several coastal states and some of the Midwest and South voting for Biden, with most of the Midwest, South, and Plains voting for Trump.
| title = သမ္မတ
| before_election = [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]]
| before_party = ရီပတ်ဘလီကန်ပါတီ
| after_election = [[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်]]
| after_party = ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ
}}
'''၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် အင်္ဂါနေ့၊ နိုဝင်ဘာလ ၃ ရက်၊ ၂၀၂၀ တွင် ကျင်းပသည့် ၅၉ ကြိမ်မြောက် [[သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]ဖြစ်သည်။ [[ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု)|ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ]]မှ ဖြစ်ကြသော ဒုသမ္မတဟောင်း [[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်]]နှင့် [[ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်]]မှအထက်လွှတ်တော်အမတ် [[ကားမလာ ဟဲရစ်]]တို့သည် ထိုအချိန်က သမ္မတ [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]]နှင့် ထိုအချိန်က ဒုသမ္မတ [[မိုက်ခ်ပန့်စ်]]တို့ကို အနိုင်ရရှိခဲ့ပါသည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ [[ကိုဗစ် ၁၉]]ကပ်ရောဂါနှင့် ဆက်စပ်သော စီးပွားရေးကျဆင်းမှု၏ နောက်ခံကို ဆန့်ကျင်သည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပခဲ့သည်။ ဤရွေးကောက်ပွဲသည် ၁၉၉၂ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း ပထမဆုံး၊ ၂၁ ရာစုတွင် ပထမအကြိမ်နှင့် လွန်ခဲ့သည့် နှစ် ၁၀၀ အတွင်း ပဉ္စမအကြိမ်မြောက် လက်ရှိသမ္မတ ဒုတိယသက်တမ်း အနိုင်မရသည့် ရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ရွေးကောက်ပွဲသည် ၁၉၀၀ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း မဲပေးသူ ရာခိုင်နှုန်းအများဆုံးဖြစ်ခဲ့သည်။ ပင်မလက်မှတ်နှစ်စောင်စီသည် ဆန္ဒမဲ ၇၄ သန်းကျော်ရရှိခဲ့ပြီး ၂၀၀၈ ခုနှစ်မှ [[ဘာရက် အိုဘားမား|ဘားရတ်အိုဘားမား]]၏ စံချိန်တင်မဲ ၆၉.၅ သန်းကို ကျော်လွန်ခဲ့သည်။ [[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်|ဘိုင်ဒင်]]သည် မဲ ၈၁ သန်းကျော်ရရှိခဲ့သည်။ အမေရိကန်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတစ်ဦးအတွက် မဲအများဆုံးရခဲ့သည်။
လက်ရှိဖြစ်ပွားနေသော ကပ်ရောဂါကြောင့် စံချိန်တင်မဲအရေအတွက်များကို စောစောစီးစီးနှင့် စာတိုက်မှတစ်ဆင့် ပေးပို့ခဲ့ကြသည်။ ရီပတ်ဘလစ်ကန်များထက် ဒီမိုကရက်များက စာတိုက်မှတစ်ဆင့် မဲပေးခဲ့သည်။ များပြားလှသော စာတိုက်မဲများ ရလဒ်အနေဖြင့် အချို့သော ပြည်နယ်များသည် မဲရေတွက်ခြင်းနှင့် အစီရင်ခံခြင်းတွင် နှောင့်နှေးမှုများရှိခဲ့သည်။ ယင်းကြောင့် အဓိကသတင်းများတွင် ဘိုင်ဒင်နှင့် ဟဲရစ်တို့ကို ရွေးကောက်ခံသမ္မတနှင့် ဒုတိယသမ္မတအဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရပြီး ရွေးကောက်ပွဲအပြီး သုံးရက်ခွဲအကြာ နိုဝင်ဘာ ၇ ရက်အထိ နှောင့်နှေးစေခဲ့သည်။ ထင်ရှားသောမဲများသည် ခန့်မှန်းထားသည့်အနိုင်ရသူကို ထိုပြည်နယ်ကို နောက်ဆုံးတွင်အနိုင်ရရန် တားဆီးနိုင်မည်မဟုတ်ကြောင်း ကိန်းဂဏန်းဆိုင်ရာယုံကြည်မှုမြင့်မားလာသောအခါတွင် အဓိကမီဒီယာကွန်ရက်များက ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတစ်ဦးအတွက် ပြည်နယ်တစ်ခုအား စီမံချက်ချထားသည်။ ဘိုင်ဒင်သည် ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့ မှထောက်ခံမဲ ၃၀၆ မဲဖြင့် နောက်ဆုံးတွင် အများစုကို ရရှိခဲ့ပြီး ထရန့်သည် 232 မဲ ရရှိခဲ့သည်။ ဘိုင်ဒင်သည် ၁၉၉၂ ခုနှစ်ကတည်းက [[ဂျော်ဂျီယာပြည်နယ် (အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု)|ဂျော်ဂျီယာ]]တွင် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် ပထမဆုံးအနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ၁၉၉၆ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း [[အရီဇိုးနားပြည်နယ်|အရီဇိုးနား]]တွင် ပထမဆုံးသော ဒီမိုကရက်တစ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘိုင်ဒင်သည် ၂၉၇၆ ခုနှစ်မှစ၍ [[အိုင်အိုဝါပြည်နယ်]]မပါဘဲပထမဆုံးအနိုင်ရသည့်ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီဝင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ၁၈၈၀ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းပထမဆုံးသောရွေးကောက်ပွဲဖြစ်ပြီးအဓိကပါတီကိုယ်စားလှယ်လောင်းနှစ်ဦးစလုံးသည်ပြည်နယ်အရေအတွက်တူညီသောအနိုင်ရရှိခဲ့ကာ ၁၉၄၈ နောက်ပိုင်းတွင်ပါတီတစ်ခုတည်းကလူကြိုက်များမဲလေးကြိမ်အနိုင်ရခဲ့သည်။
[[အံ့ဖွယ်ကျေးဇူးကျူး]]
==ကိုးကား==
mohlpoqekfd3s67w6279me5acraf0l3
751933
751932
2022-07-21T16:23:07Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{short description|၅၉ ကြိမ်မြောက် အမေရိကန် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{redirect|၂၀၂၀ အမေရိကန် ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{use mdy dates|date=November 2020}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| country = United States
| flag_year = 1960
| type = presidential
| ongoing = No
| opinion_polls = ၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲအတွက် နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ သဘောထားစစ်တမ်း
| college_voted = Yes
| previous_election = [[၂၀၁၆ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| previous_year = [[၂၀၁၆ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၁၆]]
| election_date = နိုဝင်ဘာလ ၃ ရက်နေ့၊ ၂၀၂၀
| next_election = [[၂၀၂၄ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = ''[[၂၀၂၄ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၄]]''
| votes_for_election = [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့|ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့]]မှ အဖွဲ့ဝင် ၅၃၈ ဦး
| needed_votes = အဖွဲ့ဝင် ၂၇၀ ၏
| turnout = ၆၆.၂% (ခန့်မှန်း)<ref>[http://www.electproject.org/2020g 2020 November General Election Turnout Rates], United States Election Project. This turnout figure is the estimated number of ballots counted (including ballots without a valid vote for president) divided by the estimated number of eligible voters (U.S. residents, excluding those ineligible to vote due to lack of U.S. citizenship or to a criminal conviction, and U.S. citizens residing in other countries, at or over age 18). This figure is preliminary and unofficial, and not comparable to figures for previous years calculated by the Federal Election Commission, which uses only valid votes for president divided by the U.S. population at or over age 18 (including those ineligible to vote, and not including U.S. citizens residing in other countries).</ref>{{increase}}<!--DO NOT CALCULATE PERCENTAGE POINT INCREASE BASED ON NUMBERS FROM DIFFERENT SOURCES. THE TURNOUT ESTIMATE TEMPORARILY CITED HERE IS FROM THE U.S. ELECTIONS PROJECT, WHICH USES A DIFFERENT DEFINITION AND RESULTS IN A SIGNIFICANTLY HIGHER FIGURE THAN THE FEC, WHICH IS CITED IN THE ARTICLE ON THE 2016 ELECTION. THE INCREASE CAN BE CALCULATED ONLY AFTER THE FEC PUBLISHES ITS ESTIMATE FOR 2020. THE INCREASE IS EXPECTED TO BE AROUND 6.6PP, NOT 11PP.-->
| image_size = 200x200px
| image1 = <!--DO NOT CHANGE WITHOUT CONSENSUS. SEE TALK PAGE NOTE.-->Joe Biden presidential portrait (cropped).jpg
| nominee1 = '''[[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်]]'''
| party1 = [[ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု)|ဒီမိုကရက်တစ်]]
| home_state1 = [[ဒယ်လာဝဲပြည်နယ်]]
| running_mate1 = '''[[ကားမလာ ဟဲရစ်]]'''
| popular_vote1 = '''၈၁,၂၆၈,၉၂၄'''<ref name=FEC />
| electoral_vote1 = '''၃၀၆'''
| states_carried1 = ''၂၅ + [[ဝါရှင်တန်ဒီစီ]] + [[နီဘရားစကားပြည်နယ်|နီဘရားစကား]]၏ ဒုတိယမြောက်ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်ခရိုင်''
| percentage1 = '''၅၁.၃%'''<!--This percentage matches the table of results by state further down in the article, rounded to one decimal. If you wish to use a different number, cite a source here.-->
| image2 = Donald Trump official portrait (cropped).jpg
| nominee2 = [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]]
| party2 = [[ရီပတ်ဘလီကန်ပါတီ (အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု)|ရီပတ်ဘလီကန်]]
| home_state2 = [[ဖလော်ရီဒါပြည်နယ်]]{{efn|name="Florida Residency"|Trump's official state of residence was [[New York (state)|New York]] in the [[2016 United States presidential election|2016 election]] but changed to Florida when his permanent residence was switched from [[Trump Tower]] to [[Mar-a-Lago]] in 2019.<ref>{{Cite news |last=Choi |first=Matthew |date=October 31, 2019 |title=Trump, a symbol of New York, is officially a Floridian now |website=[[Politico]] |url=https://www.politico.com/news/2019/10/31/trump-florida-residence-063564 |access-date=October 31, 2019}}</ref>}}
| running_mate2 = [[မိုက်ခ်ပန့်စ်]]
| popular_vote2 = ၇၃,၂၁၆,၁၅၄<ref name=FEC />
| electoral_vote2 = ၂၃၂
| states_carried2 = ၂၅ + မိန်း၏ ဒုတိယလွှတ်တော် ခရိုင်
| percentage2 = ၄၆.၉%
| map = [[File:ElectoralCollege2020.svg|350px]]
| map_caption = သမ္မတရွေးကောက်ပွဲရလဒ်မြေပုံ။ <span style="color:darkblue;">အပြာရောင်</span>သည် ဘိုင်ဒင်/ဟဲရစ်တို့က အနိုင်ရခဲ့သော ပြည်နယ်များကို ကိုယ်စားပြုပြီး <span style="color:darkred;">အနီရောင်</span>သည် ထရန့်/ပန့်စ်တို့က အနိုင်ရခဲ့သော ပြည်နယ်များကို ကိုယ်စားပြုသည်။ နံပါတ်များသည် ပြည်နယ်တစ်ခုစီနှင့် ကိုလံဘီယာခရိုင်မှ ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့ဝင်တို့၏ မဲများကို ဖော်ပြသည်။
| map_alt = A map of the United States showing several coastal states and some of the Midwest and South voting for Biden, with most of the Midwest, South, and Plains voting for Trump.
| title = သမ္မတ
| before_election = [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]]
| before_party = ရီပတ်ဘလီကန်ပါတီ
| after_election = [[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်]]
| after_party = ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ
}}
'''၂၀၂၀ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် အင်္ဂါနေ့၊ နိုဝင်ဘာလ ၃ ရက်၊ ၂၀၂၀ တွင် ကျင်းပသည့် ၅၉ ကြိမ်မြောက် [[သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]ဖြစ်သည်။ [[ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ (အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု)|ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ]]မှ ဖြစ်ကြသော ဒုသမ္မတဟောင်း [[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်]]နှင့် [[ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်]]မှအထက်လွှတ်တော်အမတ် [[ကားမလာ ဟဲရစ်]]တို့သည် ထိုအချိန်က သမ္မတ [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]]နှင့် ထိုအချိန်က ဒုသမ္မတ [[မိုက်ခ်ပန့်စ်]]တို့ကို အနိုင်ရရှိခဲ့ပါသည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ [[ကိုဗစ် ၁၉]]ကပ်ရောဂါနှင့် ဆက်စပ်သော စီးပွားရေးကျဆင်းမှု၏ နောက်ခံကို ဆန့်ကျင်သည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပခဲ့သည်။ ဤရွေးကောက်ပွဲသည် ၁၉၉၂ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း ပထမဆုံး၊ ၂၁ ရာစုတွင် ပထမအကြိမ်နှင့် လွန်ခဲ့သည့် နှစ် ၁၀၀ အတွင်း ပဉ္စမအကြိမ်မြောက် လက်ရှိသမ္မတ ဒုတိယသက်တမ်း အနိုင်မရသည့် ရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ရွေးကောက်ပွဲသည် ၁၉၀၀ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း မဲပေးသူ ရာခိုင်နှုန်းအများဆုံးဖြစ်ခဲ့သည်။ ပင်မလက်မှတ်နှစ်စောင်စီသည် ဆန္ဒမဲ ၇၄ သန်းကျော်ရရှိခဲ့ပြီး ၂၀၀၈ ခုနှစ်မှ [[ဘာရက် အိုဘားမား|ဘားရတ်အိုဘားမား]]၏ စံချိန်တင်မဲ ၆၉.၅ သန်းကို ကျော်လွန်ခဲ့သည်။ [[ဂျိုး ဘိုင်ဒင်|ဘိုင်ဒင်]]သည် မဲ ၈၁ သန်းကျော်ရရှိခဲ့သည်။ အမေရိကန်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတစ်ဦးအတွက် မဲအများဆုံးရခဲ့သည်။
လက်ရှိဖြစ်ပွားနေသော ကပ်ရောဂါကြောင့် စံချိန်တင်မဲအရေအတွက်များကို စောစောစီးစီးနှင့် စာတိုက်မှတစ်ဆင့် ပေးပို့ခဲ့ကြသည်။ ရီပတ်ဘလစ်ကန်များထက် ဒီမိုကရက်များက စာတိုက်မှတစ်ဆင့် မဲပေးခဲ့သည်။ များပြားလှသော စာတိုက်မဲများ ရလဒ်အနေဖြင့် အချို့သော ပြည်နယ်များသည် မဲရေတွက်ခြင်းနှင့် အစီရင်ခံခြင်းတွင် နှောင့်နှေးမှုများရှိခဲ့သည်။ ယင်းကြောင့် အဓိကသတင်းများတွင် ဘိုင်ဒင်နှင့် ဟဲရစ်တို့ကို ရွေးကောက်ခံသမ္မတနှင့် ဒုတိယသမ္မတအဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရပြီး ရွေးကောက်ပွဲအပြီး သုံးရက်ခွဲအကြာ နိုဝင်ဘာ ၇ ရက်အထိ နှောင့်နှေးစေခဲ့သည်။ ထင်ရှားသောမဲများသည် ခန့်မှန်းထားသည့်အနိုင်ရသူကို ထိုပြည်နယ်ကို နောက်ဆုံးတွင်အနိုင်ရရန် တားဆီးနိုင်မည်မဟုတ်ကြောင်း ကိန်းဂဏန်းဆိုင်ရာယုံကြည်မှုမြင့်မားလာသောအခါတွင် အဓိကမီဒီယာကွန်ရက်များက ကိုယ်စားလှယ်လောင်းတစ်ဦးအတွက် ပြည်နယ်တစ်ခုအား စီမံချက်ချထားသည်။ ဘိုင်ဒင်သည် ရွေးချယ်တင်မြှောက်ရေးအဖွဲ့ မှထောက်ခံမဲ ၃၀၆ မဲဖြင့် နောက်ဆုံးတွင် အများစုကို ရရှိခဲ့ပြီး ထရန့်သည် 232 မဲ ရရှိခဲ့သည်။ ဘိုင်ဒင်သည် ၁၉၉၂ ခုနှစ်ကတည်းက [[ဂျော်ဂျီယာပြည်နယ် (အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု)|ဂျော်ဂျီယာ]]တွင် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် ပထမဆုံးအနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ၁၉၉၆ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း [[အရီဇိုးနားပြည်နယ်|အရီဇိုးနား]]တွင် ပထမဆုံးသော ဒီမိုကရက်တစ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘိုင်ဒင်သည် ၂၉၇၆ ခုနှစ်မှစ၍ [[အိုင်အိုဝါပြည်နယ်]]မပါဘဲပထမဆုံးအနိုင်ရသည့်ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီဝင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ၁၈၈၀ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းပထမဆုံးသောရွေးကောက်ပွဲဖြစ်ပြီးအဓိကပါတီကိုယ်စားလှယ်လောင်းနှစ်ဦးစလုံးသည်ပြည်နယ်အရေအတွက်တူညီသောအနိုင်ရရှိခဲ့ကာ ၁၉၄၈ နောက်ပိုင်းတွင်ပါတီတစ်ခုတည်းကလူကြိုက်များမဲလေးကြိမ်အနိုင်ရခဲ့သည်။
==ကိုးကား==
bu13mzvfht3rmf0fw959cgd7hu2c21x
သုဓမ္မသင်္ဂဟ
0
229379
751909
751778
2022-07-21T12:20:21Z
Pho Sai
45037
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox order
| name = သုဓမ္မသင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့
| title =
| image = Order of Thudhamma Thingaha with neck ribbon.svg
| caption = သုဓမ္မသင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့တံဆိပ်များ၏ အဆောင်အယောင်တံဆိပ် လည်ဆွဲဖဲကြိုးဖြင့် နမူနာပုံ
| image_size = 200px
| image2 = Order of Thudhamma Thingaha.png
| caption2 = သုဓမ္မသင်္ဂဟ အဆောင်အယောင်တံဆိပ် </br> {{Small|''(သုဓမ္မသင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့တံဆိပ်များ၏ အဆောင်အယောင်တံဆိပ် ရှေ့ဖက်ပုံစံများသည် တူညီကြသည်။<ref name=":1"/>)''}}
| image_size2 = 200px
| awarded_by = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|နိုင်ငံတော် သမ္မတ]]
| type = [[သင်္ဂဟဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့]]
| established = ၁၉၄၈ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလ ၂ ရက်
| country = {{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
| ribbon = {{Small|''(ဖဲကြိုးတို(ဆားဗစ်တန်း)တပ်ဆင်ရန် သတ်မှတ်ထားခြင်းမရှိပါ။<ref name=":1"/>)''}}
| motto =
| grades = {{ubl
| ၁။ [[အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ]]
| ၂။ [[သတိုးသီရိသုဓမ္မ]]
| ၃။ [[မဟာသီရိသုဓမ္မ]]
}}
| eligibility =
| criteria =
| founder =
| head_title =
| head =
| first_induction =
| last_induction =
| total =
| related =
| higher = ''မရှိပါ။''
| lower = [[ပြည်ထောင်စုစည်သူသင်္ဂဟ]]
}}
သင်္ဂဟအဖွဲ့တွင် [[သုဓမ္မသင်္ဂဟ]]နှင့် [[ပြည်ထောင်စုစည်သူသင်္ဂဟ]]ဟူ၍ (၂) ဖွဲ့ထားရှိပေသည်။ သင်္ဂဟအဖွဲ့ (၂) ဖွဲ့စလုံးအတွက် စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ အရာရှိများအတွက်နှင့် နယ်ဘက်ဆိုင်ရာ အရာရှိများအတွက်ဟူ၍ (၂) မျိုးစီ ခွဲခြားထားသည်။ ယင်းသို့ ခွဲခြားထားသော်လည်း၊ အဆင့်အတန်းမှာ ခြားနားခြင်းမရှိပေ။ ''သုဓမ္မသင်္ဂဟ''တွင် -
# [[အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ]]၊
# [[သတိုးသီရိသုဓမ္မ]]၊
# [[မဟာသီရိသုဓမ္မ]]
ဟူ၍ အဆင့်အတန်း (၃) မျိုးခွဲခြားထားသည်။<ref name=":2"/>
== အရည်အချင်း သတ်မှတ်ချက် ==
'''သုဓမ္မသင်္ဂဟဘွဲ့'''များအတွက် အရည်အချင်းသတ်မှတ်ချက်များမှာ နိုင်ငံတော်အတွက် ထူးကဲစွာ အမှုထမ်းသူများ၊ အကျိုးဆောင်သူများဖြစ်ရမည်။ ယင်းသုဓမ္မသင်္ဂဟသုံးမျိုးကို အဆင့်အလိုက်ချီးမြှင့်ရာတွင် စွမ်းဆောင်မှုအတိုင်းအတာအပေါ်မူတည်၍ သတ်မှတ်ထားသည်။
== နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲအတွက် ဘွဲ့တံဆိပ်ဆိုင်ရာ ထူးခြားချက် ==
နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲသည် နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲအဖြစ်ဖြင့် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေစဉ်အတွင်း ရာထူးအလျောက် သုဓမ္မသင်္ဂဟနှင့် ပြည်ထောင်စုစည်သူသင်္ဂဟများ၏ အကြီးအမှူးဖြစ်သည့်အပြင် သုဓမ္မသင်္ဂဟတွင် "အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ" ဖြစ်၍ ပြည်ထောင်စုစည်သူသင်္ဂဟတွင် "အဂ္ဂမဟာသရေစည်သူ"လည်း ဖြစ်သည်။
ထို့ပြင် “''နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲသည် တာဝန်ပြီးဆုံးသည့်အခါတွင် [[သုဓမ္မသင်္ဂဟ]]တွင် ''[[အဂ္ဂမဟာသီရိသုဓမ္မ]]''' အဖြစ်လည်းကောင်း၊ [[ပြည်ထောင်စုစည်သူသင်္ဂဟ]]တွင် ''[[အဂ္ဂမဟာသရေစည်သူ]]''' အဖြစ်လည်းကောင်း ဆက်လက်တည်မြဲကြောင်း”'' နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲအတွက် ထူးခြားစွာပြဋ္ဌာန်းထားရှိသည်။<ref name=":0"/>
== အခြားပြဋ္ဌာန်းချက်များ ==
သင်္ဂဟဂုဏ်ထူးများကို အခြားနိုင်ငံရှိ ဂုဏ်ထူးအဆင့်အတန်းများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ထားခြင်းမရှိ။ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတွင် အကောင်းဆုံး အမြင့်ဆုံးဟုထားသော ဂုဏ်ထူး၊ ဘွဲ့ထူးများမှာ အခြားမည်သည့် နိုင်ငံများတွင်မဆို အကောင်းဆုံး၊ အမြင့်ဆုံးဟုထားသော ဂုဏ်ထူး၊ ဘွဲ့ထူးများနှင့် တန်းတူသည်ဟု ယူဆသည်။ ဘွဲ့ရသူတို့အား ရွှေ ၃ကျပ်သားထက်မနည်း ပါဝင်သော ရွှေတံဆိပ်များ ချီးမြှင့်သည်။ အဆောင်အယောင်တို့ကို ပြဋ္ဌာန်းထားသည်နှင့်အညီ ဝတ်ဆင်ရပေသည်။ နိုင်ငံခြားစိုးရများက ပေးသော ဘွဲ့၊ ဆု၊ တံဆိပ်များအတွက် ဖဲကြိုးများကို ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်အစိုးရကပေးသော ဘွဲ့တံဆိပ်များအတွက် ဖဲကြိုးများနောက် ပြီးဆုံးမှ တပ်ဆင်ရန် ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။<ref name=":2"/>
ဘွဲ့များကို ချီးမြှင့်အပ်နှင်းခြင်းခံရသည့် ပုဂ္ဂိုလ်၏အမည်ရှေ့တွင်ဖော်ပြ၍ ခေါ်ဝေါ် အသုံးပြုရသည်။ ရာထူးနှင့်အမည်ကို တွဲခေါ်ရသော ပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်ပါက ဘွဲ့အမည်ကို ရာထူးနှင့်အမည် ကြားတွင် ဖော်ပြ၍ခေါ်ဝေါ်အသုံးပြုရသည်။ ရာထူးနှင့်အမည်တွဲ၍ မခေါ်ရသောပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်ပါက ဘွဲ့အမည်ကို ဦး၊ ကို၊ ဒေါ်၊ မ ရှေ့တွင်ဖော်ပြ၍ ခေါ်ဝေါ်အသုံးပြုရသည်။<ref name=":1"/>
== ကိုးကား ==
{{Reflist|refs=
<ref name=":0">{{Cite book|title=တိုင်းကျိုးပြည်ဆောင် ဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့၊ ဂုဏ်ထူးဆောင်တံဆိပ်များ|year=၂၀၁၂|edition=ပထမအကြိမ်၊ ၂၀၁၂ ခုနှစ်|url=http://www.kbrl.gov.mm/book/download/000793|publication-place=ဖိုတိုလစ်သို ပုံနှိပ်စက်ရုံ|author=သန်းထွန်း(မော်လမြိုင်)|editor=စာပေဗိမာန် မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်းနှစ်ချုပ် စာတည်းအဖွဲ့|pages=၂၈၄-၂၉၀|series=[[မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း]]|volume=မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်းနှစ်ချုပ်(၂၀၁၂)|publisher=စာပေဗိမာန်အဖွဲ့|collaboration=မြန်မာ့ရည်ညွှန်းကျမ်းစီစဉ်ရေးအဖွဲ့|language=မြန်မာဘာသာ}}</ref>
<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.mlis.gov.mm/mLsView.do;jsessionid=36773D0AC1B90D794F8E1781E220FD66?lawordSn=10945|title=ဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့များ၊ ဂုဏ်ထူးဆောင်တံဆိပ်များဆိုင်ရာပြဋ္ဌာန်းချက် ထုတ်ပြန်ခြင်း|author=[[နိုင်ငံတော်အေးချမ်းသာယာရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ]]၊ [[ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံတော်]]|accessdate=၂၇.၀၆.၂၀၂၂|quote=အခန်း (၁၂) ပုဂ္ဂိုလ်အမည်နှင့်တွဲ၍ သုံးနိုင်သော ဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့များ}}</ref>
<ref name=":2">{{Cite Myanmar Encyclopedia|volume=၈|title=ဘွဲ့၊ တံဆိပ်၊ သင်္ဂဟ|pages=၃၉၅-၄၀၁}}</ref>
}}
[[ကဏ္ဍ:မြန်မာ့ အဆောင်အယောင်၊ ဘွဲ့၊ တံဆိပ်များ]]
[[ကဏ္ဍ:သုဓမ္မသင်္ဂဟဘွဲ့များ| ]]
5bvzk5j7vyvzl93m3u1al0ep5sjyxpb
ကုန်းကြီးရွာ
0
229887
751924
751903
2022-07-21T14:51:35Z
Ninjastrikers
22896
[[Special:Contributions/Myanmar Wik|Myanmar Wik]] ([[User talk:Myanmar Wik|ဆွေးနွေး]]) ၏ ပြင်ဆင်မှုများကို [[User:Ninjastrikers|Ninjastrikers]] ၏ နောက်ဆုံးတည်းဖြတ်မူသို့ နောက်ပြန် ပြန်ပြင်ခဲ့သည်
wikitext
text/x-wiki
{{unreferenced}}
{{Infobox settlement
|name = ကုန်းကြီးကျေးရွာ
|official_name = ကုန်းကြီးကျေးရွာ
|native_name =
|other_name =
|postal_code =
|postal_code_type = Postal codes
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_map = မြန်မာနိုင်ငံ
|pushpin_map_caption = မြန်မာနိုင်ငံတွင်း တည်နေရာ
|image_skyline =
|image_map =
|map_caption =
|settlement_type = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရွာများ|ရွာ]]
|subdivision_type = [[အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံများစာရင်း|နိုင်ငံ]]
|subdivision_name = {{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}}
|subdivision_type1 = [[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ|တိုင်းဒေသကြီး]]
|subdivision_name1 = [[File:Flag_of_Bago_Division.svg| 23px]] [[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး|ပဲခူး]]
|subdivision_type2 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ|ခရိုင်]]
|subdivision_name2 = [[ပြည်ခရိုင်]]
|subdivision_type3 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့နယ်များ|မြို့နယ်]]
|subdivision_name3 = [[ရွှေတောင်မြို့နယ်]]
|subdivision_type4 = [[ကျေးရွာအုပ်စု]]
|subdivision_name4 = ညောင်စာရေးတိုက်နယ်၊ ရှားပင်ဇင်းအုပ်စု
|unit_pref = imperial
|area_total_km2 =
|population =
|population_as_of =
|population_density_km2 = auto
|coordinates_display =
|coordinates_region = MM
|coordinates = {{Coord|18.550687|95.132093|region:MM|format=dms|display=inline,title}}
|elevation_ft =
|elevation_m =
|timezone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]]
|utc_offset = +6.30
|website =
}}
'''ကုန်းကြီးရွာ'''သည်[[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး (အနောက်)]] ၊ [[ပြည်ခရိုင်]] ၊ [[ရွှေတောင်မြို့နယ်]] ညောင်စာရေးတိုက်နယ် တွင်ပါဝင်၍ ရှားပင်ဇင်းအုပ်စု တွင်ပါဝင်တည်ရှိပြီးမြန်မာသက္ကရာဇ်(၁၃၃၈)ခုနှစ်နောက်ပိုင်တွင်ကုန်းပေါ်ကြီးသို့ရွေ့ပြောင်းလာခဲ့သောရွာဖြစ်သည်။
ကုန်းကြီးရွာသည် ပြည်ခရိုင်နှင့်(၂၁)မိုင်၊ ရွှေတောင်မြို့နယ်နှင့်(၁၂)မိုင် ၊ ညောင်စာရေးတိုက်နယ် နှင့်(၂မိုင် ၊ ၅ဖလုံ )အကွာတွင်တည်ရှိပါသည်။
[[File:ကုန်းကြီးရွာ (အလယ်ကုန်း).jpg|thumb|ကုန်းကြီးရွာ (အလယ်ကုန်း)၂၀၂၂]]
== ကျေးရွာဖွဲ့စည်းနေထိုင်ပုံ ==
ကုန်းကြီးရွာသည် မြို့နယ်အခေါ်အဝေါ်မှာကုန်းကြီးအထက်ရွာ၊ ကုန်းကြီးအောက်ရွာဟုခေါ်ကြပြီး ရပ်ရွာသားများက အထိုအမည်ကိုခေါ်ဝေါ်ခြင်းမရှိပါ။ကုန်းကြီးရွာသည်ကုန်းငယ်များဖွဲ့၍နေထိုင်ကျပြီး တောင်ကုန်း၊ရွာသစ်ကုန်းနှင့်အလယ်ကုန်းသည်တစပ်ထဲထိစပ်နေ၍ ကုန်းကြီးအထက်ရွာတွင်ပါဝင်ပြီး ၊မြောက်ကုန်းနှင့်တမာကုန်းသည်ကုန်းကြီးအောက်ရွာတွင်ပါဝင်သည်။၎င်းတို့သည် (တောင်ကုန်း၊ရွာသစ်ကုန်း၊အလယ်ကုန်း၊မြောက်ကုန်း၊တမာကုန်း) အားလုံးကိုပေါင်းခေါ်လျှင် ကုန်းကြီးရွာတစ်ရွာထဲဖြစ်သည်။ကုန်းကြီးရွာသည် အိမ်ခြေ (၂၁၅) ဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားသောရွာဖြစ်သည်။ လူဦးရေ (၆၇၀) ကျော်နေထိုင်ကြသည်။ကိုးကွယ်ယုံကြည့်မှုအနေနဲ့ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကိုအများဆုံးကိုကွယ်ကျပြီး ရိုးရာနတ်ကိုးကွယ်မှုသည်အနည်းငယ် သာရှိသည်။
== ဆက်သွယ်ရေး ==
ကုန်းကြီးရွာသည်မြို့နယ်များသို့သွားလာရေးလွယ်စေရန် ရွှေတောင်မြို့သို့ဆက်သွယ်ထားသော ရွှေတောင် - ညောင်စာရေး - ကွေ့မလမ်းသည် လမ်းမိုင်အရှည် (၂၅ မိုင်၊ ၄ ဖာလုံ)ရှိသောလမ်းမကြီးဖြစ်ပြီးထိုလမ်းမှတစ်ဆင့်မြို့နယ်များသို့သွားလာရသည်။ ကုန်းကြီးအလယ်ကုန်းအရှေ့ရွာထိပ်မှစ၍ ရှေ့ယခင်ကအတိုင်းပုံမပျက်ဖောက်လုပ်ထား သော ရှားပင်ဇင်းမှပွဲသာသို့ဆက်သွယ်ထားသော ပွဲသာ-ရှားတိုင်း-ရှားပင်ဇင်းလမ်း သည် ( ၂ မိုင်၊ ၃ ဖာလုံ )ကွာဝေးပြီး ထိုမှ တဆင့်မြေနီလမ်းအတိုင်းသွားပြီးရှားတိုင်း၊ရွှေခဲထိုရွာနှစ်ရွာဖြက်ပြီးပွဲသာကုန်းအနောက်ရွာထိပ်အထိ မောင်းပြီး ထိုမှတဆင့်ရွှေတောင် - ညောင်စာရေး ဆက်သွယ်ထားသောလမ်းအတိုင်းမှရွှေတောင်မြို့နယ်သို့ သွားရောက်ရသည်။
== စီးပွားရေး ==
ကုန်းကြီးရွာသည် လယ်၊ကိုင်း၊တောင်ယာ များ ပေါများပြီးဆန်စပါးနှင့်စိုက်ပျိုးရေးကိုအဓိကလုပ်ကိုင်သောရွာဖြစ်သည်။အင်းအိုင်၊ချောင်းများလဲရှိ၍ငါးများရှာဖွေဖမ်းယူကာရပ်ရွာထဲသို့ရောင်းချကျသည်။မွေးမြူရေးအနေနဲ့ နွားများကိုအများဆုံးမွေးမြူ၍ ကြက်၊ဝက်များကိုတစ်နိုင်တပိုင်မွေးမြူကျသည်။အလုပ်ကိုင်များကိုမြန်မာပြည်ရှိမြို့ကြီးများတွင်အလုပ်သွားရောက်လုပ်ကိုင်၍တချိုသည်ရွာတွင်လုပ်ကိုင်ပြီး စင်ကာပူ၊မလေးရှား၊ထိုင်း၊ဂျပန်၊တရုတ် စသည့်ပြည်ပနိုင်ငံများသို့သွားရောက်လုပ်ကိုင်ကျသည်။
== သမိုင်းကြောင်း ==
ကုန်းကြီးရွာသည်ရှေးယခင်က ကျွန်းပေါ်ဒေသတွင်ကုန်းငယ်သဖွယ်နေထိုင်ကျသည်။ကျွန်းပေါ်ဒေသတွင်နေထိုင်ကျသော ရွာများ၊ကုန်းငယ်များ များစွာရှိသည်။ကုန်းကြီးရွာသည်ရှေးယခင်ကအမည်မှာ ကုန်းကြီးရွာမကြီး ဖြစ်သည်။၎င်းနှင့်အိမ်နီးချင်းရွာများမှာ ကရင်ကျွန်း၊လက်ပံခွလေး ၊ တမာကုန်း၊ဒုန်းကုလား၊စစ်ကုန်းတို့ဖြစ်သည်။ ယခင်က ကျွန်းထဲတွင်နေထိုင်ခဲ့ကျပြီးဧရာဝတီမြစ်ရေကြောင့်ကမ်းကပါးများတဖြေးဖြေးပြိုကျခဲ့ပြီးနေရာသစ်တစ်ခုအားရွေ့ပြောင်းနေထိုင်ခဲ့ကျသည်။ကုန်းကြီးရွာမကြီး၏အရှေ့ဘက်တွင် ကုန်းပေါ်ကြီးတစ်ခုရှိသည် (ယခုရွာတည်ထားသောနေရာ) ကုန်းပေါ်ကြီးသည်တောတောင်များထူထပ်၍ ကျားများနှင့်အခြားသားရဲတိရစ္ဆာန်များ
ခိုအောင်းရာနေရာတစ်ခုဖြစ်ခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင်အိမ်တစ်အိမ်နှစ်အိမ်သာရှိသည်။အများစုကကျွန်းထဲတွင်သာနေထိုင်ကျသည်။ယခင်က အင်းများလဲရှိပြီးအင်းသူကြီးများလဲရှိသည်။ ယခုတိမ်ကောသွားသော ဆော်ကဲအင်းသည်ယခုအခေါ်မှာ ဆေးခင်းရိုး လို့အများကသိရှိကျပြီး ကျေးရွာများသောက်သုံးရေသည်ဆော်ကဲအင်းကိုသာ အဓိကအားထားကျသည်။ ယခုတိမ်ကောသွားသောကုန်းကြီးအနောက်ရွာထိပ်တွင်ချောင်းတခုရှိသည်။ ယခင်အမည်မှာကျောက်ထုံးချောင်းဖြစ်ပြီး ဧရာဝတီမြစ်ကြောင်းမှကြားဖြက်၍သရက်သုံးပင်ရွာမှစ၍ရှားပင်ဇင်းရွာအနောက်ရွာထိပ်ရှိဧရာဝတီမြစ်လက်တက်ထဲသို့စီးဆင်းသွားသည်။
ယခင်ကအဓိချောင်းသည်ဧရာဝတီမြစ်ရေကြီးချိန် ဝါဆို၊ဝါခေါင်တွင်သင်္ဘောများသွားလာကျပြီးယခုအချိန်တွင် ဧရာဝတီမြစ် ချောင်းဝတွင် ဆည်များတည်ဆောက်၍ပိတ်လိုက်ခြင်းကြောင့်
အမြစ်ရေကြီးတွင်သာအနည်းသာရေလာပြီးအသုံးပြု၍မရတော့ပါ။
ဧရာဝတီ မြစ်ရေကြီးမူကြောင့်ကမ်းကပါးများပြိုကျ၍မြန်မာသက္ကရာဇ် ( ၁၃၃၈ ) နောက်ပိုင်တွင်ကုန်းပေါ်ကြီးသို့ရွေ့ပြောင်းလာခဲ့ပြီး အခြားရွာများလဲပြောင်းရွေ့လာခဲ့သည်။ ကုန်းပေါ်ကြီးသို့ ရောက်ရှိခဲ့စဥ် မှစ၍ ယခုအချိန်ထိ၄၆ နှစ်အကြာရှိခဲ့သည်။
== ကိုးကား ==
{{Reflist}}
{{ပထဝီဝင်တည်နေရာ
|Centre = ကုန်းကြီးရွာ
|North = -
|Northeast = -
|East = -
|Southeast = -
|South = -
|Southwest = -
|West = -
|Northwest = -
}}
{{ရွှေတောင်မြို့နယ်}}
[[ကဏ္ဍ:ရွှေတောင်မြို့နယ်ရှိ ရွာများ]]
{{Bago-geo-stub}}
jmetupmyh00fdq8rwrval6bbru5jxrv
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Kevin Putra Abdillah
3
229892
751911
2022-07-21T13:22:17Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Kevin Putra Abdillah ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၃:၂၂၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
p0oo2xibvxunoismksonpa34bysw69r
၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
0
229893
751914
2022-07-21T13:45:03Z
Jokomarel
101196
"{{Short description|၁၇ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}} {{pp|small=yes}} {{Use dmy dates|date=July 2022}} {{current election}} {{Infobox election | election_name = ၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရ..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၁၇ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{pp|small=yes}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{current election}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| turnout = 99.18% {{gain}}
| country = India
| type = Presidential
| ongoing = no
| previous_election = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇]]
| previous_year = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|၂၀၁၇]]
| next_election = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၇]]
| election_date = {{Start date|2022|07|18|df=y}}
| image2 = Yashwant Sinha - World Economic Forum on East Asia 2008 (cropped).jpg
| nominee2 = [[ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ]]
| party2 = AITC
| alliance2 = [[United Opposition (India)|United Opposition]]
| home_state2 = [[ဘီဟာပြည်နယ်|ဘီဟာ]]
| states_carried1 =
| electoral_vote1 = '''483,299'''
| percentage1 = '''71.79%'''
| image1 = Presidential Candidate Smt. Droupadi Murmu.jpg
| nominee1 = '''[[ဒရောင်ပဒီ မူရ်မူ]]'''
| alliance1 = National Democratic Alliance
| party1 = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| home_state1 = [[ဩရိဿပြည်နယ်|ဩရိဿ]]
| states_carried2 =
| electoral_vote2 = ၁၈၉,၈၇၆
| percentage2 = ၂၈.၂၁%
| map_image =
| map_size =
| map_caption = <!-- Title --->
| title = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| before_election = [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]
| before_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| after_election = ''မသိသေး''
| after_party =
| posttitle = ရွေးကောက်ခံ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
}}
'''၂၀၂၀ ခုနှစ် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် ၂၀၂၀ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ (၁၈) ရက်နေ့တွင် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တွင်ကျင်းပခဲ့သော (၁၆) ကြိမ်မြောက်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]သည်လက်ရှိ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ]]ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၅၆(၁) တွင် အိန္ဒိယသမ္မတသည် သက်တမ်းငါးနှစ်အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ သမ္မတ [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]၏ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးသွားသောကြောင့် ရာထူး ဖြည့်စွက်မည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပနေပါသည်။
ngljjlfwy0s4ffm5ih5dupijw3wh4bs
751930
751914
2022-07-21T16:07:17Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၁၇ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{pp|small=yes}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{current election}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| turnout = 99.18% {{gain}}
| country = India
| type = Presidential
| ongoing = no
| previous_election = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇]]
| previous_year = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|၂၀၁၇]]
| next_election = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၇]]
| election_date = {{Start date|2022|07|18|df=y}}
| image2 = Yashwant Sinha - World Economic Forum on East Asia 2008 (cropped).jpg
| nominee2 = [[ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ]]
| party2 = AITC
| alliance2 = [[United Opposition (India)|United Opposition]]
| home_state2 = [[ဘီဟာပြည်နယ်|ဘီဟာ]]
| states_carried1 =
| electoral_vote1 = '''483,299'''
| percentage1 = '''71.79%'''
| image1 = Presidential Candidate Smt. Droupadi Murmu.jpg
| nominee1 = '''[[ဒရောင်ပဒီ မူရ်မူ]]'''
| alliance1 = National Democratic Alliance
| party1 = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| home_state1 = [[ဩရိဿပြည်နယ်|ဩရိဿ]]
| states_carried2 =
| electoral_vote2 = ၁၈၉,၈၇၆
| percentage2 = ၂၈.၂၁%
| map_image =
| map_size =
| map_caption = <!-- Title --->
| title = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| before_election = [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]
| before_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| after_election = ''မသိသေး''
| after_party =
| posttitle = ရွေးကောက်ခံ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
}}
'''၂၀၂၀ ခုနှစ် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် ၂၀၂၀ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ (၁၈) ရက်နေ့တွင် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တွင်ကျင်းပခဲ့သော (၁၆) ကြိမ်မြောက်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]သည်လက်ရှိ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ]]ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၅၆(၁) တွင် အိန္ဒိယသမ္မတသည် သက်တမ်းငါးနှစ်အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ သမ္မတ [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]၏ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးသွားသောကြောင့် ရာထူး ဖြည့်စွက်မည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပနေပါသည်။
[[၂၀၂၂ ဥရောပအပူလှိုင်း]]
ls8m3ogg7eudyl4voigla9ebph75703
751931
751930
2022-07-21T16:08:24Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၁၇ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{pp|small=yes}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{current election}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| turnout = 99.18% {{gain}}
| country = India
| type = Presidential
| ongoing = no
| previous_election = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇]]
| previous_year = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|၂၀၁၇]]
| next_election = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၇]]
| election_date = {{Start date|2022|07|18|df=y}}
| image2 = Yashwant Sinha - World Economic Forum on East Asia 2008 (cropped).jpg
| nominee2 = [[ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ]]
| party2 = AITC
| alliance2 = [[United Opposition (India)|United Opposition]]
| home_state2 = [[ဘီဟာပြည်နယ်|ဘီဟာ]]
| states_carried1 =
| electoral_vote1 = '''483,299'''
| percentage1 = '''71.79%'''
| image1 = Presidential Candidate Smt. Droupadi Murmu.jpg
| nominee1 = '''[[ဒရောင်ပဒီ မူရ်မူ]]'''
| alliance1 = National Democratic Alliance
| party1 = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| home_state1 = [[ဩရိဿပြည်နယ်|ဩရိဿ]]
| states_carried2 =
| electoral_vote2 = ၁၈၉,၈၇၆
| percentage2 = ၂၈.၂၁%
| map_image =
| map_size =
| map_caption = <!-- Title --->
| title = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| before_election = [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]
| before_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| after_election = ''မသိသေး''
| after_party =
| posttitle = ရွေးကောက်ခံ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
}}
'''၂၀၂၀ ခုနှစ် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် ၂၀၂၀ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ (၁၈) ရက်နေ့တွင် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တွင်ကျင်းပခဲ့သော (၁၆) ကြိမ်မြောက်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]သည်လက်ရှိ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ]]ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၅၆(၁) တွင် အိန္ဒိယသမ္မတသည် သက်တမ်းငါးနှစ်အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ သမ္မတ [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]၏ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးသွားသောကြောင့် ရာထူး ဖြည့်စွက်မည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပနေပါသည်။
ngljjlfwy0s4ffm5ih5dupijw3wh4bs
751985
751931
2022-07-22T05:58:57Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၁၇ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{pp|small=yes}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{current election}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| turnout = 99.18% {{gain}}
| country = India
| type = Presidential
| ongoing = no
| previous_election = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇]]
| previous_year = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|၂၀၁၇]]
| next_election = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၇]]
| election_date = {{Start date|2022|07|18|df=y}}
| image2 = Yashwant Sinha - World Economic Forum on East Asia 2008 (cropped).jpg
| nominee2 = [[ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ]]
| party2 = AITC
| alliance2 = United Opposition
| home_state2 = [[ဘီဟာပြည်နယ်|ဘီဟာ]]
| states_carried1 =
| electoral_vote1 = '''၆၇၆,၈၀၃'''
| percentage1 = '''၆၅.၀၁%'''
| image1 = Presidential Candidate Smt. Droupadi Murmu.jpg
| nominee1 = '''[[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]'''
| alliance1 = အမျိုးသား ဒီမိုကရက်တစ် မဟာမိတ်
| party1 = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| home_state1 = [[ဩရိဿပြည်နယ်|ဩရိဿ]]
| states_carried2 =
| electoral_vote2 = ၃၈၀,၁၇၇
| percentage2 = ၃၄.၉၉%
| map_image =
| map_size =
| map_caption = <!-- Title --->
| title = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| before_election = [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]
| before_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| after_election = ''[[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]''
| after_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| posttitle = ရွေးကောက်ခံ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
}}
'''၂၀၂၀ ခုနှစ် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် ၂၀၂၀ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ (၁၈) ရက်နေ့တွင် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တွင်ကျင်းပခဲ့သော (၁၆) ကြိမ်မြောက်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]သည်လက်ရှိ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ]]ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၅၆(၁) တွင် အိန္ဒိယသမ္မတသည် သက်တမ်းငါးနှစ်အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ သမ္မတ [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]၏ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးသွားသောကြောင့် ရာထူး ဖြည့်စွက်မည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပခဲ့သည်။
[[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]] (BJP) ကိုယ်စားလှယ်လောင်း [[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]သည် ရွေးကောက်ပွဲတွင် အတိုက်အခံ ကိုယ်စားလှယ်လောင်း ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ ကို ၂၉၆,၆၂၆ မဲဖြင့် အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ မူရ်မူ သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယ]]၏ ပထမဆုံး တိုင်းရင်းသားသမ္မတနှင့် ဒုတိယမြောက် အမျိုးသမီး[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]လည်း ဖြစ်လာမည်ဖြစ်သည်။
apboy0tng6psnh5k763fna6x3ha4zsh
751991
751985
2022-07-22T06:44:37Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၁၇ ကြိမ်မြောက် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ}}
{{pp|small=yes}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{current election}}
{{Infobox election
| election_name = ၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ
| turnout = 99.18% {{gain}}
| country = India
| type = Presidential
| ongoing = no
| previous_election = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇]]
| previous_year = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၊ ၂၀၁၇|၂၀၁၇]]
| next_election = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ]]
| next_year = [[၂၀၂၇ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|၂၀၂၇]]
| election_date = {{Start date|2022|07|18|df=y}}
| image2 = Yashwant Sinha - World Economic Forum on East Asia 2008 (cropped).jpg
| nominee2 = [[ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ]]
| party2 = AITC
| alliance2 = United Opposition
| home_state2 = [[ဘီဟာပြည်နယ်|ဘီဟာ]]
| states_carried1 =
| electoral_vote1 = '''၆၇၆,၈၀၃'''
| percentage1 = '''၆၅.၀၁%'''
| image1 = Presidential Candidate Smt. Droupadi Murmu.jpg
| nominee1 = '''[[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]'''
| alliance1 = အမျိုးသား ဒီမိုကရက်တစ် မဟာမိတ်
| party1 = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| home_state1 = [[ဩရိဿပြည်နယ်|ဩရိဿ]]
| states_carried2 =
| electoral_vote2 = ၃၈၀,၁၇၇
| percentage2 = ၃၄.၉၉%
| map_image =
| map_size =
| map_caption = <!-- Title --->
| title = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
| before_election = [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]
| before_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| after_election = ''[[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]''
| after_party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| posttitle = ရွေးကောက်ခံ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]
}}
'''၂၀၂၂ ခုနှစ် အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ'''သည် ၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ (၁၈) ရက်နေ့တွင် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]တွင်ကျင်းပခဲ့သော (၁၆) ကြိမ်မြောက်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]သည်လက်ရှိ[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ]]ဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၅၆(၁) တွင် အိန္ဒိယသမ္မတသည် သက်တမ်းငါးနှစ်အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ သမ္မတ [[ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ်]]၏ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးသွားသောကြောင့် ရာထူး ဖြည့်စွက်မည့် ရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပခဲ့သည်။
[[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]] (BJP) ကိုယ်စားလှယ်လောင်း [[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]]သည် ရွေးကောက်ပွဲတွင် အတိုက်အခံ ကိုယ်စားလှယ်လောင်း ယက်ရှ်ဝန်တ် ဆင်ဟာ ကို ၂၉၆,၆၂၆ မဲဖြင့် အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ မူရ်မူ သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယ]]၏ ပထမဆုံး တိုင်းရင်းသားသမ္မတနှင့် ဒုတိယမြောက် အမျိုးသမီး[[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]]လည်း ဖြစ်လာမည်ဖြစ်သည်။
9hxd4bnue2g9j2wbrwdb0v959qws8va
ခရစ္စမတ်ကျွန်း
0
229894
751915
2022-07-21T14:12:53Z
Jokomarel
101196
"{{Short description|ဩစတေးလျ၏ ပြင်ပနယ်မြေ}} {{Infobox dependency | name = ခရစ္စမတ်ကျွန်း | official_name = ခရစ္စမတ်ကျွန်း နယ်မြေ<br />{{nobold|{{lang|zh-hans|圣诞岛领地}} / {{native name|zh-hant|聖誕島領地}}<br />{{native name|..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|ဩစတေးလျ၏ ပြင်ပနယ်မြေ}}
{{Infobox dependency
| name = ခရစ္စမတ်ကျွန်း
| official_name = ခရစ္စမတ်ကျွန်း နယ်မြေ<br />{{nobold|{{lang|zh-hans|圣诞岛领地}} / {{native name|zh-hant|聖誕島領地}}<br />{{native name|ms|Wilayah Pulau Krismas}}}}
| settlement_type = ဩစတေးလျ၏ ပြင်ပနယ်မြေ
| image_skyline = Flying Fish Cove at Christmas Island.jpg
| image_caption = [[Flying Fish Cove]], the territory's capital
| image_flag = Flag of Christmas Island.svg
| flag_size = 130px
| flag_link = Flag of Christmas Island
| image_seal =
| seal_size =
| seal_type =
| seal_link =
| motto =
| anthem =
| song_type =
| song =
| image_map = Australia on the globe (Christmas Island special) (Southeast Asia centered).svg
| map_alt = Location of Christmas Island (red circle) and the location of Australia mainland (continent in red)
| map_caption = ခရစ္စမတ်ကျွန်း၏တည်နေရာ (အနီရောင်စက်ဝိုင်း) နှင့်သြစတြေးလျပြည်မကြီး၏တည်နေရာ (အနီရောင်ရှိတိုက်ကြီး)
| mapsize = 290px
| subdivision_type = [[အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံများစာရင်း|အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် နိုင်ငံ]]
| subdivision_name = {{flag|Australia}}
| established_title = ဗြိတိသျှမှ သိမ်းပိုက်ခံရခြင်း
| established_date = ၆ ဇွန် ၁၈၈၈
| established_title2 = စင်္ကာပူမှ သြစတြေးလျသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ခြင်း
| established_date2 = ၁ အောက်တိုဘာ ၁၉၅၈
| official_languages = မရှိ
| languages_type = ပြောဆိုသောဘာသာစကားများ
| languages = {{unbulleted list|[[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]]|[[ပသျှူးဘာသာစကား|ပသျှူး]]|[[တရုတ်ဘာသာစကား|တရုတ်]]|[[ကန်တိုနိစ်ဘာသာစကား|တရုန် (ကန်တိုနိစ်)]]|[[ဟော့ကီယန်ဘာသာစကား|ဟော့ကီယန်]]}}
| capital = [[ဖလိုင်းယင်း ဖစ်ရှ် ကုဗ်]]<br />("အခြေချနေရာ")
| coordinates = {{Coord|10|25|18|S|105|40|41|E|type:city}}
| largest_city = capital
| ethnic_groups = {{plainlist|
* ၂၁.၂% [[တရုတ်လူမျိုး|တရုတ်]]
* ၁၈.၀% [[မလေးလူမျိုး|ပသျှူး (မလေး)]]
* ၁၂.၇% [[ဩစတြေးလျလူမျိုး|ဩစတြေးလျ]]
* ၈% [[အင်္ဂလိပ်လူမျိုး|အင်္ဂလိပ်]]
* ၂.၅% [[အိုင်းရစ်ရှ်လူမျိုး|အိုင်းရစ်ရှ်]]
* ၄၀.၈% အခြား
}}
}}
'''ခရစ္စမတ်ကျွန်း နယ်မြေ'''ဟု တရားဝင် လူသိများသော ကျွန်းသည် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ|ဩစတြေးလျ]] ပြင်ပနယ်မြေ တစ်ခုဖြစ်သည် ၎င်းသည်[[ဂျားဗားကျွန်း|ဂျာဗာကျွန်း]] နှင့် [[ဆူမတြာကျွန်း]] ၏တောင်ဘက် ၃၅၀ ကီလိုမီတာ (၂၂၀ မိုင်) ဝန်းကျင် [[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ]]တွင် တည်ရှိပြီး သြစတြေးလျပြည်မကြီးရှိ အနီးကပ်ဆုံးနေရာ၏ အနောက်မြောက်ဘက် 1,550 ကီလိုမီတာ (960 မိုင်) ဝန်းကျင်တွင် တည်ရှိသည်။[[ပါ့သ်မြို့]] ၏ အနောက်မြောက်ဘက် 2,600 ကီလိုမီတာ (1,600 မိုင်) နှင့် Singapore ၏ တောင်ဘက် 1,327 ကီလိုမီတာ (825 mi) တွင် တည်ရှိသည်။ ဧရိယာသည် ၁၃၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ (၅၂ စတုရန်းမိုင်) ရှိသည်။
4kbs65d3bxut0lwh4w0stbg7f3b7wpi
751943
751915
2022-07-21T17:07:43Z
Ninjastrikers
22896
[[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]]ကို အသုံးပြု၍ +[[ကဏ္ဍ:အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင်းရှိ ကျွန်းနိုင်ငံများ]]၊ +[[ကဏ္ဍ:အရှေ့တောင်အာရှရှိ ကျွန်းများ]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox dependency
| name = ခရစ္စမတ်ကျွန်း
| official_name = ခရစ္စမတ်ကျွန်း နယ်မြေ<br />{{nobold|{{lang|zh-hans|圣诞岛领地}} / {{native name|zh-hant|聖誕島領地}}<br />{{native name|ms|Wilayah Pulau Krismas}}}}
| settlement_type = ဩစတေးလျ၏ ပြင်ပနယ်မြေ
| image_skyline = Flying Fish Cove at Christmas Island.jpg
| image_caption = [[Flying Fish Cove]], the territory's capital
| image_flag = Flag of Christmas Island.svg
| flag_size = 130px
| flag_link = Flag of Christmas Island
| image_seal =
| seal_size =
| seal_type =
| seal_link =
| motto =
| anthem =
| song_type =
| song =
| image_map = Australia on the globe (Christmas Island special) (Southeast Asia centered).svg
| map_alt = Location of Christmas Island (red circle) and the location of Australia mainland (continent in red)
| map_caption = ခရစ္စမတ်ကျွန်း၏တည်နေရာ (အနီရောင်စက်ဝိုင်း) နှင့်သြစတြေးလျပြည်မကြီး၏တည်နေရာ (အနီရောင်ရှိတိုက်ကြီး)
| mapsize = 290px
| subdivision_type = [[အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံများစာရင်း|အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် နိုင်ငံ]]
| subdivision_name = {{flag|Australia}}
| established_title = ဗြိတိသျှမှ သိမ်းပိုက်ခံရခြင်း
| established_date = ၆ ဇွန် ၁၈၈၈
| established_title2 = စင်္ကာပူမှ သြစတြေးလျသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ခြင်း
| established_date2 = ၁ အောက်တိုဘာ ၁၉၅၈
| official_languages = မရှိ
| languages_type = ပြောဆိုသောဘာသာစကားများ
| languages = {{unbulleted list|[[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]]|[[ပသျှူးဘာသာစကား|ပသျှူး]]|[[တရုတ်ဘာသာစကား|တရုတ်]]|[[ကန်တိုနိစ်ဘာသာစကား|တရုန် (ကန်တိုနိစ်)]]|[[ဟော့ကီယန်ဘာသာစကား|ဟော့ကီယန်]]}}
| capital = [[ဖလိုင်းယင်း ဖစ်ရှ် ကုဗ်]]<br />("အခြေချနေရာ")
| coordinates = {{Coord|10|25|18|S|105|40|41|E|type:city}}
| largest_city = capital
| ethnic_groups = {{plainlist|
* ၂၁.၂% [[တရုတ်လူမျိုး|တရုတ်]]
* ၁၈.၀% [[မလေးလူမျိုး|ပသျှူး (မလေး)]]
* ၁၂.၇% [[ဩစတြေးလျလူမျိုး|ဩစတြေးလျ]]
* ၈% [[အင်္ဂလိပ်လူမျိုး|အင်္ဂလိပ်]]
* ၂.၅% [[အိုင်းရစ်ရှ်လူမျိုး|အိုင်းရစ်ရှ်]]
* ၄၀.၈% အခြား
}}
}}
'''ခရစ္စမတ်ကျွန်း နယ်မြေ'''ဟု တရားဝင် လူသိများသော ကျွန်းသည် [[ဩစတြေးလျနိုင်ငံ|ဩစတြေးလျ]] ပြင်ပနယ်မြေ တစ်ခုဖြစ်သည် ၎င်းသည်[[ဂျားဗားကျွန်း|ဂျာဗာကျွန်း]] နှင့် [[ဆူမတြာကျွန်း]] ၏တောင်ဘက် {{convert|350|km|mi}} ဝန်းကျင် [[အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ]]တွင် တည်ရှိပြီး သြစတြေးလျပြည်မကြီးရှိ အနီးကပ်ဆုံးနေရာ၏ အနောက်မြောက်ဘက် {{Convert|1550|km|mi}} ဝန်းကျင်တွင် တည်ရှိသည်။ [[ပါ့သ်မြို့]] ၏ အနောက်မြောက်ဘက် {{convert|2600|km|mi}} နှင့် စင်ကာပူနိုင်ငံ၏ တောင်ဘက် {{convert|1327|km|mi}} အကွာတွင် တည်ရှိသည်။ ဧရိယာသည် {{convert|135|km2|sqmi}} ရှိသည်။
== ကိုးကား ==
{{reflist}}
[[ကဏ္ဍ:အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင်းရှိ ကျွန်းနိုင်ငံများ]]
[[ကဏ္ဍ:ဩစတြေးလျရှိ ကျွန်းများ]]
[[ကဏ္ဍ:အရှေ့တောင်အာရှရှိ ကျွန်းများ]]
fvz2papr1dpmetyhh1w9vsg2e8ezawy
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Seng Mein Tun
3
229895
751917
2022-07-21T14:22:38Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Seng Mein Tun ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၄:၂၂၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
32v4gn3srmlmfv00x4imye84l7n1bwz
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Angel Thein
3
229896
751918
2022-07-21T14:22:48Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Angel Thein ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၄:၂၂၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
1gdhegx36k3pkizsrliha1b6imd0j47
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:今村陽葵
3
229897
751927
2022-07-21T15:23:09Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် 今村陽葵 ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၅:၂၃၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
tf3u30oacq5cdz3j3v3xwmk5otjork8
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:WYO67
3
229898
751934
2022-07-21T16:23:30Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် WYO67 ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၆:၂၃၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
5eumfx9rx6gf1fdl5wgvvmrqumuxm42
အံ့ဖွယ်ကျေးဇူးကျူး
0
229899
751935
2022-07-21T16:38:25Z
Jokomarel
101196
"{{short description|ခရစ်ယာန် ဓမ္မတေး}} '''အံ့ဖွယ်ကျေးဇူးကျူး'''၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် လူသိများသော '''Amazing Grace'' 'သည် ၁၇၇၉ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သော ဓမ..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
{{short description|ခရစ်ယာန် ဓမ္မတေး}}
'''အံ့ဖွယ်ကျေးဇူးကျူး'''၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် လူသိများသော '''Amazing Grace'' 'သည် ၁၇၇၉ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သော [[ဓမ္မတေး]]တစ်ခုဖြစ်ပြီး အင်္ဂလိပ်ကဗျာဆရာနှင့် အင်္ဂလီကန် ဓမ္မဆရာ [[ဂျွန် နယူတန်]]မှ ၁၇၇၂ ခုနှစ်တွင် ရေးသားခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အထူးသဖြင့် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]တွင် အလွန်ရေပန်းစားသော ဓမ္မသီချင်းဖြစ်ပြီး ၎င်းကို ဘာသာရေးပိုင်းသာမက လောကရေးရာ ရည်ရွယ်ချက်များအတွက်လည်း အသုံးပြုပါသည်။
iqv05tmlmr3p05e7yb1sufhu7igvsb6
751936
751935
2022-07-21T16:38:44Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{short description|ခရစ်ယာန် ဓမ္မတေး}}
'''အံ့ဖွယ်ကျေးဇူးကျူး'''၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် လူသိများသော '''Amazing Grace'''သည် ၁၇၇၉ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သော [[ဓမ္မတေး]]တစ်ခုဖြစ်ပြီး အင်္ဂလိပ်ကဗျာဆရာနှင့် အင်္ဂလီကန် ဓမ္မဆရာ [[ဂျွန် နယူတန်]]မှ ၁၇၇၂ ခုနှစ်တွင် ရေးသားခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အထူးသဖြင့် [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]တွင် အလွန်ရေပန်းစားသော ဓမ္မသီချင်းဖြစ်ပြီး ၎င်းကို ဘာသာရေးပိုင်းသာမက လောကရေးရာ ရည်ရွယ်ချက်များအတွက်လည်း အသုံးပြုပါသည်။
b5e96mex1jbekyodcanv9vgvf5w69v4
အရှေ့ပါကစ္စတန်
0
229900
751939
2022-07-21T17:01:58Z
Jokomarel
101196
"{{short description|ပါကစ္စတန်၏ ပြည်နယ်ဟောင်း (၁၉၅၅–၁၉၇၁)}} {{Distinguish|အနောက် ပါကစ္စတန်}} {{Infobox country | conventional_long_name = အရှေ့ပါကစ္စတန် | native_name = {{native name|bn|পূর্ব পা..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
{{short description|ပါကစ္စတန်၏ ပြည်နယ်ဟောင်း (၁၉၅၅–၁၉၇၁)}}
{{Distinguish|အနောက် ပါကစ္စတန်}}
{{Infobox country
| conventional_long_name = အရှေ့ပါကစ္စတန်
| native_name = {{native name|bn|পূর্ব পাকিস্তান}}<br>{{native name|ur|{{nq|مشرقی پاکستان}}}}
| common_name = အရှေ့ပါကစ္စတန်
| status = [[ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ]]၏ ပြည်နယ်
| p1 = အရှေ့ ဘင်္ဂလား
| s1 = ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ယာယီအစိုးရ
| image_map = East Pakistan (orthographic projection).svg
| flag_type_article = Flag of Pakistan
| image_flag = Flag of Pakistan.svg
| image_coat = Emblem of East Pakistan (1955-1971).svg
| symbol = Emblem of East Pakistan
| symbol_type = Emblem
| capital = ဒက္ကာမြို့ (ယခု [[ဒါကာမြို့]])
| common_languages = [[ဘင်္ဂါလီဘာသာစကား|ဘင်္ဂါလီ]]
| religion =
| demonym = အရှေ့ပါကစ္စတန်နီ
| government_type = [[တစ်ပြည်ထောင်နိုင်ငံ|တစ်ပြည်ထောင်]] [[ပါလီမန် ဒီမိုကရေစီ စနစ်|ပါလီမန်]] [[စည်းမျဉ်းခံ ဘုရင်စနစ်]] (၁၉၅၅–၁၉၅၆)<br />[[ပါလီမန် ဒီမိုကရေစီ စနစ်|ပါလီမန်]] [[အစ္စလာမ် သမ္မတနိုင်ငံ]] (၁၉၅၆ –၁၉၅၈)<br />[[အိမ်စောင့်အစိုးရ|ယာယီ]] [[စစ်အာဏာရှင်စနစ်|စစ်အစိုးရ]] (၁၉၅၈–၁၉၆၂)<br />[[တစ်ပြည်ထောင်နိုင်ငံ|တစ်ပြည်ထောင်]] [[သက်ဦးဆံပိုင်စနစ်|သက်ဦးဆံပင်မင်းဖြစ်သော]] [[သမ္မတစနစ်]] [[သမ္မတနိုင်ငံ]] (၁၉၆၂ –၁၉၆၉)<br />[[အာဏာရှင်စနစ်|အာဏာရှင်ဆန်သော]] [[စစ်အစိုးရ]]လက်အောက်ခံ' [[တစ်ပြည်ထောင်နိုင်ငံ|တစ်ပြည်ထောင်]] [[သမ္မတစနစ်]] [[သမ္မတနိုင်ငံ]](၁၉၆၉–၁၉၇၁)
| legislature = [[အရှေ့ ဘင်္ဂလား ဥပဒေပြုလွှတ်တော်|ဥပဒေပြုလွှတ်တော်]]
| title_leader = [[Chief Minister (Pakistan)|Chief Ministers]]
| leader1 = [[Abu Hussain Sarkar]]
| year_leader1 = 1955–1956, Twice in 1958
| leader2 = [[Ataur Rahman Khan]]
| year_leader2 = 1956–1958, Twice again in 1958
| title_representative = [[List of Governors of Pakistan|Governors]]
| representative1 = [[Amiruddin Ahmad]]
| year_representative1 = 1955–1956
| representative2 = [[A. K. Fazlul Huq]]
| year_representative2 = 1956–1958
| representative3 = [[Zakir Husain (governor)|Zakir Husain]]
| year_representative3 = 1958–1960
| representative4 = [[Ghulam Faruque Khan]]
| year_representative4 = 1962
| representative5 = [[Abdul Motaleb Malik]]
| year_representative5 = 1971
| title_deputy = Administrator<sup>a</sup>
| deputy1 = Zakir Husain
| year_deputy1 = 1960–1962
| deputy2 = [[Abdul Monem Khan]]
| year_deputy2 = 1962–1969
| deputy3 = [[Mirza Nurul Huda]]
| year_deputy3 = 1969
| deputy4 = [[Lieutenant-General|Lt Gen]], [[Sahabzada Yaqub Khan]]
| year_deputy4 = 1969, 1971
| deputy5 = [[Vice admiral (Pakistan)|V/ADMPN]] [[Syed Mohammad Ahsan]]
| year_deputy5 = 1969–1971
| deputy6 = [[Tikka Khan]], [[Pakistan Army|PA]]
| year_deputy6 = 1971
| deputy7 = Lt Gen, [[A. A. K. Niazi]], PA
| year_deputy7 = 1971
| date_start = 14 October
| year_start = 1955
| event_start = [[One Unit]]
| date_end = 16 December
| year_end = 1971
| event_end = [[ပါကစ္စတန်၏ လက်နက်ချခြင်း]]
| currency = [[ပါကစ္စတန်နီ ရူပီး]]
| today = [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]]
}}
'''အရှေ့ ပါကစ္စတန်'''သည် ၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် [[တစ်ယူနစ်မူဝါဒ]]ဖြင့် တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ယခုအခါ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယ]]နှင့် [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ|ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်]]အကြား ကွဲသွားသော အရှေ့ဘင်္ဂလားပြည်နယ်ဟု အမည်ပြောင်းခဲ့သည်။ ၎င်း၏ကုန်းမြေနယ်နိမိတ်သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယ]]နှင့် [[မြန်မာနိုင်ငံ]]တို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်နေပြီး [[ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်]]တွင် ကမ်းရိုးတန်းတစ်ခုရှိသည်။ အရှေ့ပါကစ္စတန်လူမျိုးများကို "ပါကစ္စတန်ဘင်္ဂလီများ" ဟု လူသိများသည်။ ဤဒေသကို အိန္ဒိယ၏ [[အနောက်ဘင်္ဂလားပြည်နယ်]]နှင့် မရှုပ်ထွေးစေရန် အရှေ့ပါကစ္စတန်ကို “ပါကစ္စတန်နီ ဘင်္ဂလား” ဟုခေါ်သည်။ ၁၉၇၁ ခုနှစ်တွင် အရှေ့ပါကစ္စတန်သည် ဘင်္ဂလီဘာသာဖြင့် "ဘင်္ဂလားပြည်နယ်" ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသော လွတ်လပ်သော [[ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ]] ဖြစ်လာခဲ့သည်။
5rur4mjq2tducv98zrkl0am38bz3f6s
ကဏ္ဍ:အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင်းရှိ ကျွန်းနိုင်ငံများ
14
229901
751944
2022-07-21T17:09:00Z
Ninjastrikers
22896
"[[ကဏ္ဍ:အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင်းရှိ ကျွန်းများ|ကျွန်းနိုင်ငံ]] [[ကဏ္ဍ:ကျွန်းနိုင်ငံများ]]" အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
[[ကဏ္ဍ:အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင်းရှိ ကျွန်းများ|ကျွန်းနိုင်ငံ]]
[[ကဏ္ဍ:ကျွန်းနိုင်ငံများ]]
i1m85riuou5in21f3306htdodbybg5c
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Kaung Pyae Pyae Htet
3
229902
751948
2022-07-21T17:23:52Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Kaung Pyae Pyae Htet ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၇:၂၃၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
hsd3mlwuxrywh35jp05pcsnuva5dohf
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Gjnvhhuy
3
229903
751949
2022-07-21T17:24:02Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Gjnvhhuy ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၇:၂၄၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
80530o6jc533wce48vhegh6d5obp6e2
အိုင်ပီလိပ်စာ
0
229904
751961
2022-07-21T18:04:48Z
Ninjastrikers
22896
စာမျက်နှာကို [[အင်တာနက် ပရိုတိုကောလိပ်စာ]] သို့ ပြန်ညွှန်းလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[အင်တာနက် ပရိုတိုကောလိပ်စာ]]
tsrtfodggeo82mw0e81f24ukg5wy9tr
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Zik
3
229905
751966
2022-07-21T19:24:32Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Zik ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၉:၂၄၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
efkq2glkyqcqs1mzhop1se17ada5g18
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Aik Soe Ra
3
229906
751969
2022-07-21T22:25:10Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Aik Soe Ra ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၂:၂၅၊ ၂၁ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
dpiqy8uk3qtvjdhl391cikin75sl8ds
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:U Nyo Bam
3
229907
751970
2022-07-22T00:25:40Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် U Nyo Bam ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၀:၂၅၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
qkx2l8tpagh88vu4rq3wbtec7kr8ml0
စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ်
0
229908
751978
2022-07-22T03:57:42Z
Jokomarel
101196
"'''စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ်၊ ပါလီမန်ဘုရင်စနစ် (သို့) ဒီမိုကရက်တစ်ဘုရင်စနစ်'''သည် နိုင်ငံ၏ ဘုရင်/ဧကရာဇ်သည် နိုင်ငံကို သူ/သူမ၏ လိုအင..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
'''စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ်၊ ပါလီမန်ဘုရင်စနစ် (သို့) ဒီမိုကရက်တစ်ဘုရင်စနစ်'''သည် နိုင်ငံ၏ ဘုရင်/ဧကရာဇ်သည် နိုင်ငံကို သူ/သူမ၏ လိုအင်ဆန္ဒနှင့်မဟုတ်ဘဲ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့်အညီ အုပ်ချုပ်သည့် [[ဘုရင်စနစ်]]တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် [[ပကတိဘုရင်စနစ်]]နှင့် အလွန်ကွာခြားပါသည်။
h1gb1hyyrdwnvjpfhmc10n9vpao0ssw
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Heinsikk
3
229909
751979
2022-07-22T04:26:28Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Heinsikk ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၄:၂၆၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
6v7emsddnh76qr2c9iiq98e71lfbhqt
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Thiền Tổ Sư
3
229911
751981
2022-07-22T05:26:49Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Thiền Tổ Sư ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၅:၂၆၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
iwvjv1lkwzma3w5zn6em2czj94mlp24
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Julliansashahein
3
229912
751982
2022-07-22T05:26:59Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Julliansashahein ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၅:၂၆၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
dp1hm5cdb14vnxzqkp5mwteee3s0l2l
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Aungpyaephyo12121
3
229913
751983
2022-07-22T05:27:09Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Aungpyaephyo12121 ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၅:၂၇၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
5dm6c1h8olkuhene6urqc51zurh9pg3
အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ
0
229914
751987
2022-07-22T06:13:02Z
Jokomarel
101196
"{{Infobox official post | post = သမ္မတ | body = အိန္ဒိယနိုင်ငံ | native_name = {{transl|hi|ISO|Bhārat kē Rāṣṭrapati}} | insignia = Emblem of India.svg | insigniasize = 75px | insigniacaption = [[Emblem of India]] | insigniaalt = | flag = Flag of India.svg <!--please do not put presidential stand..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox official post
| post = သမ္မတ
| body = အိန္ဒိယနိုင်ငံ
| native_name = {{transl|hi|ISO|Bhārat kē Rāṣṭrapati}}
| insignia = Emblem of India.svg
| insigniasize = 75px
| insigniacaption = [[Emblem of India]]
| insigniaalt =
| flag = Flag of India.svg <!--please do not put presidential standard here, as the standard was replaced by the flag of India in 1971-->
| flagsize =
| flagalt =
| flagborder = yes
| flagcaption = [[Flag of India]]
| image = Ram Nath Kovind official portrait.jpg
| imagesize =
| alt =
| imagecaption = Official portrait, 2017
| incumbent = [[ရာမ်နက် ကိုဗင့်ဒ်]]
| acting =
| incumbentsince = {{Start date|2017|07|25|df=yes}}
| department =
| style =
| type = [[နိုင်ငံတော် အကြီးအမှူး]]
| status =
| abbreviation =
| member_of =
| reports_to =
| residence =
| seat = [[နယူးဒေလီမြို့]]
| nominator =
| appointer = [[Electoral College (India)|Electoral College of India]]
| appointer_qualified =
| termlength = Five years
| termlength_qualified = Renewable
| constituting_instrument = [[Constitution of India]] (Article 52)
| precursor = [[List of heads of state of India#Monarch (1947–1950)|King of India]]
| formation = {{Start date and age|1950|01|26|df=yes}}
| first = [[Rajendra Prasad]]
| last =
| abolished =
| superseded_by =
| succession =
| unofficial_names =
| deputy = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ဒုသမ္မတ]]
| salary = [[အမေရိကန်ဒေါ်လာ|အမေရိကန် ဒေါ်လာ]] ၆,၆၀၀ (၁၂,၂၀၀,၉၁၈.၄၀ [[မြန်မာကျပ်ငွေ|မြန်မာကျပ်]])
| website = {{Official URL}}
| footnotes =
}}
9rrs5g5srxdln5ohlibl9rkdbuzcblg
751989
751987
2022-07-22T06:43:21Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox official post
| post = သမ္မတ
| body = အိန္ဒိယနိုင်ငံ
| native_name = {{transl|hi|ISO|Bhārat kē Rāṣṭrapati}}
| insignia = Emblem of India.svg
| insigniasize = 75px
| insigniacaption = [[Emblem of India]]
| insigniaalt =
| flag = Flag of India.svg <!--please do not put presidential standard here, as the standard was replaced by the flag of India in 1971-->
| flagsize =
| flagalt =
| flagborder = yes
| flagcaption = [[Flag of India]]
| image = Ram Nath Kovind official portrait.jpg
| imagesize =
| alt =
| imagecaption = Official portrait, 2017
| incumbent = [[ရာမ်နက် ကိုဗင့်ဒ်]]
| acting =
| incumbentsince = {{Start date|2017|07|25|df=yes}}
| department =
| style =
| type = [[နိုင်ငံတော် အကြီးအမှူး]]
| status =
| abbreviation =
| member_of =
| reports_to =
| residence =
| seat = [[နယူးဒေလီမြို့]]
| nominator =
| appointer = [[Electoral College (India)|Electoral College of India]]
| appointer_qualified =
| termlength = Five years
| termlength_qualified = Renewable
| constituting_instrument = [[Constitution of India]] (Article 52)
| precursor = [[List of heads of state of India#Monarch (1947–1950)|King of India]]
| formation = {{Start date and age|1950|01|26|df=yes}}
| first = [[Rajendra Prasad]]
| last =
| abolished =
| superseded_by =
| succession =
| unofficial_names =
| deputy = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ဒုသမ္မတ]]
| salary = [[အမေရိကန်ဒေါ်လာ|အမေရိကန် ဒေါ်လာ]] ၆,၆၀၀ (၁၂,၂၀၀,၉၁၈.၄၀ [[မြန်မာကျပ်ငွေ|မြန်မာကျပ်]])
| website = {{Official URL}}
| footnotes =
}}
'''အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ'''သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယသမ္မတနိုင်ငံ]]၏ နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲဖြစ်သည်။ သမ္မတသည် အမှုဆောင်၏ အမည်ခံခေါင်းဆောင် ဖြစ်သလို [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ တပ်မတော်|အိန္ဒိယစစ်တပ်]]၏ စစ်ဦးစီးချုပ်လည်း ဖြစ်သည်။ ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ် သည် ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၂၁ ရက်နေ့တွင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရပြီး ၁၄ ယောက်မြောက် လက်ရှိသမ္မတဖြစ်သည်။ [[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]] သည် 2022 ခုနှစ် ဇူလိုင်လ 21 ရက်နေ့တွင် 15 ယောက်မြောက်သမ္မတအဖြစ် ရွေးချယ်ခံရပြီး 25 ဇူလိုင် တွင်တာဝန်ယူမည်ဖြစ်သည်။
gioe4p69n9rkhqtz1b0j761t6tvhmlt
751990
751989
2022-07-22T06:44:14Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox official post
| post = သမ္မတ
| body = အိန္ဒိယနိုင်ငံ
| native_name = {{transl|hi|ISO|Bhārat kē Rāṣṭrapati}}
| insignia = Emblem of India.svg
| insigniasize = 75px
| insigniacaption = [[Emblem of India]]
| insigniaalt =
| flag = Flag of India.svg <!--please do not put presidential standard here, as the standard was replaced by the flag of India in 1971-->
| flagsize =
| flagalt =
| flagborder = yes
| flagcaption = [[Flag of India]]
| image = Ram Nath Kovind official portrait.jpg
| imagesize =
| alt =
| imagecaption = Official portrait, 2017
| incumbent = [[ရာမ်နက် ကိုဗင့်ဒ်]]
| acting =
| incumbentsince = {{Start date|2017|07|25|df=yes}}
| department =
| style =
| type = [[နိုင်ငံတော် အကြီးအမှူး]]
| status =
| abbreviation =
| member_of =
| reports_to =
| residence =
| seat = [[နယူးဒေလီမြို့]]
| nominator =
| appointer = [[Electoral College (India)|Electoral College of India]]
| appointer_qualified =
| termlength = Five years
| termlength_qualified = Renewable
| constituting_instrument = [[Constitution of India]] (Article 52)
| precursor = [[List of heads of state of India#Monarch (1947–1950)|King of India]]
| formation = {{Start date and age|1950|01|26|df=yes}}
| first = [[Rajendra Prasad]]
| last =
| abolished =
| superseded_by =
| succession =
| unofficial_names =
| deputy = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ဒုသမ္မတ]]
| salary = [[အမေရိကန်ဒေါ်လာ|အမေရိကန် ဒေါ်လာ]] ၆,၆၀၀ (၁၂,၂၀၀,၉၁၈.၄၀ [[မြန်မာကျပ်ငွေ|မြန်မာကျပ်]])
| website = {{Official URL}}
| footnotes =
}}
'''အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ'''သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အိန္ဒိယသမ္မတနိုင်ငံ]]၏ နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲဖြစ်သည်။ သမ္မတသည် အမှုဆောင်၏ အမည်ခံခေါင်းဆောင် ဖြစ်သလို [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ တပ်မတော်|အိန္ဒိယစစ်တပ်]]၏ စစ်ဦးစီးချုပ်လည်း ဖြစ်သည်။ ရာမ်နက်ကိုဗင့်ဒ် သည် ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၂၁ ရက်နေ့တွင် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရပြီး ၁၄ ယောက်မြောက် လက်ရှိသမ္မတဖြစ်သည်။ [[ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ]] သည် 2022 ခုနှစ် ဇူလိုင်လ 21 ရက်နေ့တွင် 15 ယောက်မြောက်သမ္မတအဖြစ် [[၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ|ရွေးချယ်ခံရ]]ပြီး ၂၅ ဇူလိုင် တွင်တာဝန်ယူမည်ဖြစ်သည်။
t6dwm9nftgrv5qqyt1ms11sqn835xjl
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Ex somali poi
3
229915
751988
2022-07-22T06:27:29Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Ex somali poi ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၆:၂၇၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
1753ubq8x5le4ufmumix7vh4kxgu4js
ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ
0
229916
751992
2022-07-22T07:11:27Z
Jokomarel
101196
"{Short description|၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ}} {{Use dmy dates|date=July 2022}} {{Infobox officeholder | name = ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ | image = Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg | ca..." အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
{Short description|၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{Infobox officeholder
| name = ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ
| image = Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg
| caption = ၂၀၁၆ ခုနှစ်၌ ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ၏ ဓာတ်ပုံ
| order =
| office = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ]]
| vicepresident = [[ဗန်ကိုင်အာ နိုင်ဒူ]]
| primeminister = [[နရန္ဒြာ မိုဒီ]]
| term_start = ၂၅ ဇူလိုင် ၂၀၂၂
| term_end =
| succeeding = [[ရာမ်နက် ကိုဗင့်ဒ်]]
| successor =
| office2 = နဝမမြောက် [[ဈာခဏ္ဍပြည်နယ်]]၏ ဝန်ကြီးချုပ်
| term_start2 = ၁၈ မေ ၂၀၁၅
| term_end2 = ၁၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၁
| office3 = ပြည်နယ်ဝန်ကြီး၊ [[ဩရိဿပြည်နယ်]]အစိုးရ
| status3 = လွတ်လပ်သောတာဝန်ခံ
| term_start3 = ၆ ဩဂုတ် ၂၀၀၂
| term_end3 = ၁၆ မေ ၂၀၀၄
| party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| birth_date = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place = ဥပ္ပာဗေဒါ၊ မယူရ်ဘန်ဂျ်၊ [[ဩရိဿပြည်နယ်]]၊ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]
| children = ၃ (၂ ယောက် ကွယ်လွန်)
| spouse = ရှယာမ် စန္ဒြာ မူရ်မူ (ကွယ်လွန်)
| education =
| alma_mater = [[ရာမ ဒေဝီ အမျိုးသမီးတက္ကသိုလ်]]
| occupation = နိုင်ငံရေးသမား
| profession = ဆရာမ
| website =
| termstart = ၂၅ ဇူလိုင် ၂၀၂၂
| residence = ဒေလီမြို့
}}
'''ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ''' (၁၉၅၈ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ (၂၀) ရက်မွေးဖွား) သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အန္ဒိယနိုင်ငံ]]၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတနှင့် အိန္ဒိယ[[နိုင်ငံရေးသမား]]ဖြစ်သည်။ သူမသည် [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ|BJP ပါတီ]] အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်သည်။ သူမ၏ သမ္မတသက်တမ်းမတိုင်မီ သူမသည် ၂၀၁၅ နှင့် ၂၀၂၁ ခုနှစ်အကြား [[ဈာခဏ္ဍပြည်နယ်]]၏နဝမမြောက်အုပ်ချုပ်ရေးမှူး (ဝန်ကြီးချုပ်) အဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး ၂၀၀၀ မှ ၂၀၀၄ ခုနှစ်အကြား [[ဩရိဿပြည်နယ်]] အစိုးရ၏အစိုးရအဖွဲ့တွင် အစုရှယ်ယာအမျိုးမျိုးကို ရယူခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလောကထဲမ၀င်ခင် ၁၉၇၉ ခုနှစ်ကနေ ၁၉၈၃ ခုနှစ်အထိ ပြည်နယ်ဆည်မြောင်းနဲ့ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားဌာနမှာ အငယ်တန်းလက်ထောက်အဖြစ်နဲ့ Rairangpur ရှိ Sri Aurobindo Integral Education Center မှာ ဆရာမအဖြစ် ၁၉၉၇ ခုနှစ်အထိ တာဝန်လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။
iuh3efh2h9a156dh3upye0f7p36x5nl
751993
751992
2022-07-22T07:11:49Z
Jokomarel
101196
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{Infobox officeholder
| name = ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ
| image = Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg
| caption = ၂၀၁၆ ခုနှစ်၌ ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ၏ ဓာတ်ပုံ
| order =
| office = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ]]
| vicepresident = [[ဗန်ကိုင်အာ နိုင်ဒူ]]
| primeminister = [[နရန္ဒြာ မိုဒီ]]
| term_start = ၂၅ ဇူလိုင် ၂၀၂၂
| term_end =
| succeeding = [[ရာမ်နက် ကိုဗင့်ဒ်]]
| successor =
| office2 = နဝမမြောက် [[ဈာခဏ္ဍပြည်နယ်]]၏ ဝန်ကြီးချုပ်
| term_start2 = ၁၈ မေ ၂၀၁၅
| term_end2 = ၁၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၁
| office3 = ပြည်နယ်ဝန်ကြီး၊ [[ဩရိဿပြည်နယ်]]အစိုးရ
| status3 = လွတ်လပ်သောတာဝန်ခံ
| term_start3 = ၆ ဩဂုတ် ၂၀၀၂
| term_end3 = ၁၆ မေ ၂၀၀၄
| party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| birth_date = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place = ဥပ္ပာဗေဒါ၊ မယူရ်ဘန်ဂျ်၊ [[ဩရိဿပြည်နယ်]]၊ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]
| children = ၃ (၂ ယောက် ကွယ်လွန်)
| spouse = ရှယာမ် စန္ဒြာ မူရ်မူ (ကွယ်လွန်)
| education =
| alma_mater = [[ရာမ ဒေဝီ အမျိုးသမီးတက္ကသိုလ်]]
| occupation = နိုင်ငံရေးသမား
| profession = ဆရာမ
| website =
| termstart = ၂၅ ဇူလိုင် ၂၀၂၂
| residence = ဒေလီမြို့
}}
'''ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ''' (၁၉၅၈ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ (၂၀) ရက်မွေးဖွား) သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အန္ဒိယနိုင်ငံ]]၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတနှင့် အိန္ဒိယ[[နိုင်ငံရေးသမား]]ဖြစ်သည်။ သူမသည် [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ|BJP ပါတီ]] အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်သည်။ သူမ၏ သမ္မတသက်တမ်းမတိုင်မီ သူမသည် ၂၀၁၅ နှင့် ၂၀၂၁ ခုနှစ်အကြား [[ဈာခဏ္ဍပြည်နယ်]]၏နဝမမြောက်အုပ်ချုပ်ရေးမှူး (ဝန်ကြီးချုပ်) အဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး ၂၀၀၀ မှ ၂၀၀၄ ခုနှစ်အကြား [[ဩရိဿပြည်နယ်]] အစိုးရ၏အစိုးရအဖွဲ့တွင် အစုရှယ်ယာအမျိုးမျိုးကို ရယူခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလောကထဲမ၀င်ခင် ၁၉၇၉ ခုနှစ်ကနေ ၁၉၈၃ ခုနှစ်အထိ ပြည်နယ်ဆည်မြောင်းနဲ့ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားဌာနမှာ အငယ်တန်းလက်ထောက်အဖြစ်နဲ့ Rairangpur ရှိ Sri Aurobindo Integral Education Center မှာ ဆရာမအဖြစ် ၁၉၉၇ ခုနှစ်အထိ တာဝန်လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။
a6qee7uo52fum8j2788erk3v5lj7nb2
751996
751993
2022-07-22T07:55:46Z
210.14.107.120
wikitext
text/x-wiki
{{Short description|၂၀၂၂ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ}}
{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{Infobox officeholder
| name = ဒရောက်ပါဒီ မူရမူ
| image = Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg
| caption = ၂၀၁၆ ခုနှစ်၌ ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ၏ ဓာတ်ပုံ
| order =
| office = [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတ]]
| vicepresident = [[ဗန်ကိုင်အာ နိုင်ဒူ]]
| primeminister = [[နရန္ဒြာ မိုဒီ]]
| term_start = ၂၅ ဇူလိုင် ၂၀၂၂
| term_end =
| succeeding = [[ရာမ်နက် ကိုဗင့်ဒ်]]
| successor =
| office2 = နဝမမြောက် [[ဈာခဏ္ဍပြည်နယ်]]၏ ဝန်ကြီးချုပ်
| term_start2 = ၁၈ မေ ၂၀၁၅
| term_end2 = ၁၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၁
| office3 = ပြည်နယ်ဝန်ကြီး၊ [[ဩရိဿပြည်နယ်]]အစိုးရ
| status3 = လွတ်လပ်သောတာဝန်ခံ
| term_start3 = ၆ ဩဂုတ် ၂၀၀၂
| term_end3 = ၁၆ မေ ၂၀၀၄
| party = [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ]]
| birth_date = {{Birth date and age|df=y|1958|06|20}}
| birth_place = ဥပ္ပာဗေဒါ၊ မယူရ်ဘန်ဂျ်၊ [[ဩရိဿပြည်နယ်]]၊ [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ]]
| children = ၃ (၂ ယောက် ကွယ်လွန်)
| spouse = ရှယာမ် စန္ဒြာ မူရ်မူ (ကွယ်လွန်)
| education =
| alma_mater = [[ရာမ ဒေဝီ အမျိုးသမီးတက္ကသိုလ်]]
| occupation = နိုင်ငံရေးသမား
| profession = ဆရာမ
| website =
| termstart = ၂၅ ဇူလိုင် ၂၀၂၂
| residence = ဒေလီမြို့
}}
'''ဒရော်ပါဒီ မူရ်မူ''' (၁၉၅၈ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ (၂၀) ရက်မွေးဖွား) သည် [[အိန္ဒိယနိုင်ငံ|အန္ဒိယနိုင်ငံ]]၏ ရွေးကောက်ခံသမ္မတနှင့် အိန္ဒိယ[[နိုင်ငံရေးသမား]]ဖြစ်သည်။ သူမသည် [[ဘာရတီယ ဇနတာ ပါတီ|BJP ပါတီ]] အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်သည်။ သူမ၏ သမ္မတသက်တမ်းမတိုင်မီ သူမသည် ၂၀၁၅ နှင့် ၂၀၂၁ ခုနှစ်အကြား [[ဈာခဏ္ဍပြည်နယ်]]၏နဝမမြောက်အုပ်ချုပ်ရေးမှူး (ဝန်ကြီးချုပ်) အဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး ၂၀၀၀ မှ ၂၀၀၄ ခုနှစ်အကြား [[ဩရိဿပြည်နယ်]] အစိုးရ၏အစိုးရအဖွဲ့တွင် အစုရှယ်ယာအမျိုးမျိုးကို ရယူခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးလောကထဲမ၀င်ခင် ၁၉၇၉ ခုနှစ်ကနေ ၁၉၈၃ ခုနှစ်အထိ ပြည်နယ်ဆည်မြောင်းနဲ့ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားဌာနမှာ အငယ်တန်းလက်ထောက်အဖြစ်နဲ့ Rairangpur ရှိ Sri Aurobindo Integral Education Center မှာ ဆရာမအဖြစ် ၁၉၉၇ ခုနှစ်အထိ တာဝန်လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။
13emowgmgeb0ai21pcjwhzy5af93n51
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:ဟန်သုတထွန်း
3
229917
751998
2022-07-22T08:27:59Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် ဟန်သုတထွန်း ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၈:၂၇၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
db1dvzgufpn3i82y3euiesoia9oruh0
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:ဦးထွန်းထွန်းဇော်
3
229918
751999
2022-07-22T08:28:09Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် ဦးထွန်းထွန်းဇော် ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၈:၂၈၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
i0eac4vyrmoox21sfqxh058u16vjmx8
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:JetterCZ
3
229919
752000
2022-07-22T08:28:19Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် JetterCZ ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၈:၂၈၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
o20swk7ah50ka5xxkif856al4avyjxm
မြောက်အာရှ
0
229920
752002
2022-07-22T09:29:56Z
210.14.96.16
"မြောက်အာရှ" အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
မြောက်အာရှ
gg4ez5zdoh0eqpokwomahxg1lmqseqo
အနောက်အာရှ
0
229921
752003
2022-07-22T09:30:36Z
210.14.96.16
"အနောက်အာရှ" အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည်
wikitext
text/x-wiki
အနောက်အာရှ
dakyzswnr58o4wu4nhyxpa8ws0x8vft
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Alocin
3
229922
752005
2022-07-22T10:28:48Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Alocin ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၀:၂၈၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
sepb2jytu9cesjo06wagr4mu3w3yfls
အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Khunkoelay
3
229923
752008
2022-07-22T11:29:08Z
Welcome-Bot
40494
ကြိုဆိုပါသည်!
wikitext
text/x-wiki
== ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Khunkoelay ! ==
{| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;"
| style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" |
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
* အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။
* ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။
* တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။
* သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။
* ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
* ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။
</div>
| style="padding:0 0.5em;" |
| style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" |
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;">
* စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။
* ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။
* ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။
* [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။
* [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။
* ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ ~~~~ ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။
* သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။
</div>
<div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div>
<div style="padding:0.4em 1em 0.3em;">
[[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you.
</div>
|}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၁:၂၉၊ ၂၂ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC)
oyr0xm5snc0iq8i2unazzp493tjs3oa