Huiquipedia nahwiki https://nah.wikipedia.org/wiki/Cal%C4%ABxatl MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Mēdiatl Nōncuahquīzqui Tēixnāmiquiliztli Tlatequitiltilīlli Tlatequitiltilīlli tēixnāmiquiliztli Huiquipedia Huiquipedia tēixnāmiquiliztli Īxiptli Īxiptli tēixnāmiquiliztli Huiquimedia Huiquimedia tēixnāmiquiliztli Nemachiyōtīlli Nemachiyōtīlli tēixnāmiquiliztli Tēpalēhuiliztli Tēpalēhuiliztli tēixnāmiquiliztli Neneuhcāyōtl Neneuhcāyōtl tēixnāmiquiliztli TimedText TimedText talk Módulo Módulo discusión Accesorio Accesorio discusión Accesorio definición Accesorio definición discusión Cuauhtēmallān 0 1114 499364 492320 2022-07-22T13:58:44Z Koatochij 19758 Se eliminó la redirección hacia [[Cuauhtemallan (nci)]] wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Mexico 0 1120 499464 498961 2022-07-23T01:12:58Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexiko|PPL_name=Meshijku}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[Huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Yancuīc Caxtillān Tlahtohcātēīxiptlahyōtl|Yancuic Caxtillan Tlahtohcateixiptlahyotl]], ica itecuacan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltēcatl Emperadoryōtl|Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[Ixachitlān|Ixachitlan]]. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic Caxtillan oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexihcah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[mācuilpōhualxihuitl XX|macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi poderes, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtocayotl huelitic, quipia tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemānahuac in Necēceltīyahtalizyōtl Tlatēcpānaliztli|Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexihco in tachcauh ahciyan [[Latinixachitlān|Latinixachitlan]] ihuan in ic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemānāhuac|Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl ahnozo yeliztli mancan tlein in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlācayōtl īTlatquicāyo|Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in Cemanahuac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Taitlālpan|Taitlalpan]] ihuan [[Africa Huitlāmpa|Africa Huitlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. In tocaitl ''Mexihco'' ipan in huehcauh meexihcah intecuacan, In iuhqui [[Bernardino de Sahagún]] tlein mochihua ic ''Metztli'', ''xictli'' ihuan ''-co''<ref>ītechpa ''Metzxico'': ''metz(tli)'' (luna), ''xic(tli)'' īhuān ''-co'' (locativo). Sahagún, ''Historia general...''.</ref>. Tel ocatcah ehtoliztli ipampa in nahuatlahtolli iiuhcayo ahmo quimacahua in tocaitl ica in tlalilli tlahtolli<ref>Karttunen (1983) quihtoa tlein in Sahagún īpipīquiliztli neltzintiliztlahtōltica ahmo tlayōllohmaxiltia īpampa ahmo quinehnehuilia in hueyāc /ī/ īpan ''xīc-'' 'xīctli', ahmo nō in ''saltillo'' achtopa, nō īhuān in quizaliztli quipiya cē ahmo nāhuatīlli iuhquiyōtl ''-tz-'' īpan ''mētz-''.</ref>. [[Clavijero]] oquihtoh tlein in tocaitl ocahtca ipal ''Mexihtli'' quihtoznequi [[Huitzilopochtli]]. In neneuqui amoxpan, Clavijero oquihcuiloh ce tlahtolcaquiliztiloni, yeh oneltocac in tlahtolli oquihtoznec in ''Metl iyollohco'', tel ipal in tlahtolmatiliztli oquiyecoh tlein in tocaitl itech in mexihcah imachcauhteotl<ref>Clavijero, 1844: 74. Clavijero oquihcuiloh: {{cita|Yo algún tiempo creí que el nombre verdadero era ''México'', que quiere decir en el centro del maguey o la pita, o el aloe mexicano; pero me desengañó el estudio de la historia, y ahora estoy seguro de que ''México'' es lo mismo que el lugar de ''Mexitli'' o ''Huitzilopochtli'', es decir, el Marte de los Mexicanos, á causa del santuario que en aquel sitio se le construyó.}}</ref>. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexihco ahnozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Altepetl Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[San Francisco Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Altepetl Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Altepetl Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Victoria de Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac Juárez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Santiago Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[Altepetl San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan Xicohtencatl]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Altepetl Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} h836n95jav7brep84j9qkaztzecrlmk 499465 499464 2022-07-23T01:13:22Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexiko|PPL_name=Meshijku}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[Huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Yancuīc Caxtillān Tlahtohcātēīxiptlahyōtl|Yancuic Caxtillan Tlahtohcateixiptlahyotl]], ica itecuacan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltēcatl Emperadoryōtl|Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[Ixachitlān|Ixachitlan]]. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic Caxtillan oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexihcah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[mācuilpōhualxihuitl XX|macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi poderes, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtocayotl huelitic, quipia tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemānahuac in Necēceltīyahtalizyōtl Tlatēcpānaliztli|Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexihco in tachcauh ahciyan [[Latinixachitlān|Latinixachitlan]] ihuan in ic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemānāhuac|Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl ahnozo yeliztli mancan tlein in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlācayōtl īTlatquicāyo|Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in Cemanahuac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Taitlālpan|Taitlalpan]] ihuan [[Africa Huitlāmpa|Africa Huitlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. In tocaitl ''Mexihco'' ipan in huehcauh meexihcah intecuacan, In iuhqui [[Bernardino de Sahagún]] tlein mochihua ic ''Metztli'', ''xictli'' ihuan ''-co''<ref>ītechpa ''Metzxico'': ''metz(tli)'' (luna), ''xic(tli)'' īhuān ''-co'' (locativo). Sahagún, ''Historia general...''.</ref>. Tel ocatcah ehtoliztli ipampa in nahuatlahtolli iiuhcayo ahmo quimacahua in tocaitl ica in tlalilli tlahtolli<ref>Karttunen (1983) quihtoa tlein in Sahagún īpipīquiliztli neltzintiliztlahtōltica ahmo tlayōllohmaxiltia īpampa ahmo quinehnehuilia in hueyāc /ī/ īpan ''xīc-'' 'xīctli', ahmo nō in ''saltillo'' achtopa, nō īhuān in quizaliztli quipiya cē ahmo nāhuatīlli iuhquiyōtl ''-tz-'' īpan ''mētz-''.</ref>. [[Clavijero]] oquihtoh tlein in tocaitl ocahtca ipal ''Mexihtli'' quihtoznequi [[Huitzilopochtli]]. In neneuqui amoxpan, Clavijero oquihcuiloh ce tlahtolcaquiliztiloni, yeh oneltocac in tlahtolli oquihtoznec in ''Metl iyollohco'', tel ipal in tlahtolmatiliztli oquiyecoh tlein in tocaitl itech in mexihcah imachcauhteotl<ref>Clavijero, 1844: 74. Clavijero oquihcuiloh: {{cita|Yo algún tiempo creí que el nombre verdadero era ''México'', que quiere decir en el centro del maguey o la pita, o el aloe mexicano; pero me desengañó el estudio de la historia, y ahora estoy seguro de que ''México'' es lo mismo que el lugar de ''Mexitli'' o ''Huitzilopochtli'', es decir, el Marte de los Mexicanos, á causa del santuario que en aquel sitio se le construyó.}}</ref>. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexihco ahnozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Altepetl Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[San Francisco Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Altepetl Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Altepetl Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Victoria de Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac Juárez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Santiago Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[Altepetl San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan Xicohtencatl]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Altepetl Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} bmbi0sweec87wezz0ailcgc6tzgpg2e 499470 499465 2022-07-23T01:18:55Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[Huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Yancuīc Caxtillān Tlahtohcātēīxiptlahyōtl|Yancuic Caxtillan Tlahtohcateixiptlahyotl]], ica itecuacan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltēcatl Emperadoryōtl|Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[Ixachitlān|Ixachitlan]]. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic Caxtillan oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexihcah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[mācuilpōhualxihuitl XX|macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi poderes, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtocayotl huelitic, quipia tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemānahuac in Necēceltīyahtalizyōtl Tlatēcpānaliztli|Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexihco in tachcauh ahciyan [[Latinixachitlān|Latinixachitlan]] ihuan in ic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemānāhuac|Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl ahnozo yeliztli mancan tlein in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlācayōtl īTlatquicāyo|Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in Cemanahuac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Taitlālpan|Taitlalpan]] ihuan [[Africa Huitlāmpa|Africa Huitlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. In tocaitl ''Mexihco'' ipan in huehcauh meexihcah intecuacan, In iuhqui [[Bernardino de Sahagún]] tlein mochihua ic ''Metztli'', ''xictli'' ihuan ''-co''<ref>ītechpa ''Metzxico'': ''metz(tli)'' (luna), ''xic(tli)'' īhuān ''-co'' (locativo). Sahagún, ''Historia general...''.</ref>. Tel ocatcah ehtoliztli ipampa in nahuatlahtolli iiuhcayo ahmo quimacahua in tocaitl ica in tlalilli tlahtolli<ref>Karttunen (1983) quihtoa tlein in Sahagún īpipīquiliztli neltzintiliztlahtōltica ahmo tlayōllohmaxiltia īpampa ahmo quinehnehuilia in hueyāc /ī/ īpan ''xīc-'' 'xīctli', ahmo nō in ''saltillo'' achtopa, nō īhuān in quizaliztli quipiya cē ahmo nāhuatīlli iuhquiyōtl ''-tz-'' īpan ''mētz-''.</ref>. [[Clavijero]] oquihtoh tlein in tocaitl ocahtca ipal ''Mexihtli'' quihtoznequi [[Huitzilopochtli]]. In neneuqui amoxpan, Clavijero oquihcuiloh ce tlahtolcaquiliztiloni, yeh oneltocac in tlahtolli oquihtoznec in ''Metl iyollohco'', tel ipal in tlahtolmatiliztli oquiyecoh tlein in tocaitl itech in mexihcah imachcauhteotl<ref>Clavijero, 1844: 74. Clavijero oquihcuiloh: {{cita|Yo algún tiempo creí que el nombre verdadero era ''México'', que quiere decir en el centro del maguey o la pita, o el aloe mexicano; pero me desengañó el estudio de la historia, y ahora estoy seguro de que ''México'' es lo mismo que el lugar de ''Mexitli'' o ''Huitzilopochtli'', es decir, el Marte de los Mexicanos, á causa del santuario que en aquel sitio se le construyó.}}</ref>. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexihco ahnozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Altepetl Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[San Francisco Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Altepetl Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Altepetl Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Victoria de Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac Juárez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Santiago Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[Altepetl San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan Xicohtencatl]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Altepetl Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} m1g9kx1zwn07i70tr28xkdlols6h97u 499472 499470 2022-07-23T01:23:52Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico | Tlaltocaitl = Estados Unidos Mexicanos | Tocaitl = Mexico | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimalli = Coat of arms of Mexico.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Mexicotlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = MEX orthographic.svg | Tecuacan = [[Altepetl Mexico]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Altepetl Mexico]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] huan 82 macehuallahtolli. | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[España]]<br />[[16 metztli septiembre]], [[1810]]<br />[[29 metztli septiembre]], [[1824]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Cuaxochtli = 4389 km. 3155 km ica {{USA}}​, 958 km ica {{GTM}} ihuan 276 km ica {{BLZ}} | Tepachoani = [[Mexico tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Andrés Manuel López Obrador]] | Nelihuehcapanca = [[Citlaltepec]] | Chanehqueh = 126 014 024 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Mexicatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Mexico peso]] ($, <code>[[ISO 4217|MX]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-2]] | Matlatzalan = [[.mx]] | Tepozehecanonotzalli = 52 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 484 / MX / MEX | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Mexico''' nozo '''Tlahtohcayotl in Cepanca Mexico''' ([[caxtillahtolli]]; ''México'' nozo ''Estados Unidos Mexicanos''; [[yucatecatlahtolli]],<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa ipampa mayatlacameh ipan '''''Yucatan'''''. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''yucatecatlahtolli''.</ref> ''Méjikoo''), ce tlacatiyan ipan [[America]] cemantoc tlalli, ce inic mahtlactli huan ome tlacatiyan ocachi hueyi itechpa [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtohcayotl in Cepanca]], canahpa huitztlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa tonatiuh iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], noihqui ompa iquizayampa in [[Mexico ayollohco]] huan [[Caribe hueyatl]] (hueyatl ipan [[Atlántico ailhuicatl]]). In tepetl ocachi hueyic quihtoznequi in [[Citlaltepec]] ipan [[Veracruz]] huan [[Puebla]] ica 6960,8 m s. n. m. in cualcan ocachi tlani quihtoznequi [[Laguna Salada]] ipan [[Baja California]] ica -10 m b. n. m. Itecuacan in [[Altepetl Mexico]], inon tlacatiyan quipiya occe hueyi altepetl, inonqueh [[Monterrey (nhn)|Monterrey]], [[Atemaxac]], [[Cuetlaxcoapan]], [[Tollohcan]], [[Tijuana]] huan [[León]]. In tlacatiyan quipia tlen mani ipan 1 964 375 [[km²]],<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexico inic macuilli hueyi [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli,<ref group=tyml.>Tlahtolli moihtoa '''''continente''''' caxtillahtolcuepa. Ipan nahuatlahtolli quihtoznequi ''cemantoc tlalli''.</ref> noihqui inic mahtlactli huan nahui hueyi tlacatiyan itech mochi Tlalticpactli. Ica 130 millones itech chanehqueh, Mexico inic mahtlactli tlacatiyan ica chanehqueh ipan tlalticpac. Mexico tlalli in [[Tlacatiyan ic chanehqueh|ic mahtlactli once ocachi chantilo tlacatiyan]] cah, ica ocachi 126 ''millones'' tlatlaliloh chanehqueh ipan [[2020]]. Inin tlapohualli quichihua in Mexihco in [[Caxtillāntlahtōlli ītlatēcpanaliz in Tlālticpac|tlacatiyan in tlacempanahuia inic caxtillantlahtohqueh]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/language/spa |autor=Ethnologue |título=Spanish |fechaacceso=8 de mayo de 2015 |idioma=inglés}}</ref> no inic chicome tlacempanahuia inic [[nepapan tlahtōlmatiliztli|nepapan tlahtolmatiliztli]] in cemanahuac.<ref>{{Cita web |url=http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 |título=Summary by country |autor=Ethnologue |fechaacceso=8 de mayo de 2015 idioma=inglés}}</ref> Quipia 69 [[tecpantlahtolli]], itzalan inin; caxtillahtolli miac tlahtoah ipan mochitin tlacatiyan, occequin tlahtolli nahuatlahtolli, yucatecatlahtolli, mixtecatlahtolli, tzeltallahtolli, tzotzillahtolli, tzapotecatlahtolli, otontlahtolli, totonacatlahtolli, mazahuatlahtolli huan no oncan macehualtlahtolli ipan mochi tlaltipactli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''.{{Spa/nhn}}</ref> In momachtia in tlacah nemi Mexico tlalli ixquichca 14 000 xihuitl yeppa axcan.<ref>[[Poblamiento de América]]</ref> In ipampa in nenayotl iizcayaliz omochihqueh in mexicatlalpan in [[America]] cemantoc tlalli, in [[Tlahco America]] huan [[Huaccaixtlahuatl]]. In axcan tlahco Mexico ocatcah in tachcauh inyeyan in huehceuh mexihcatlacah, no ihuan in mayatlacah, ome hueyi altepetiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]. In ixquichcauh 300 xihuitl, mochi in itlal oquichiuh ce cotoncayotl ipan in [[Yancuīc Caxtillān Tlahtohcātēīxiptlahyōtl|Yancuic Caxtillan Tlahtohcateixiptlahyotl]], ica itecuacan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]], ocatcah ce tachcauh yeliztli ipan in [[Caxtiltēcatl Emperadoryōtl|Caxtiltecatl Emperadoryotl]] in [[Ixachitlān|Ixachitlan]]. Quin in Caxtillan tlahtohcatiliztli, Yancuic Caxtillan oquipehualtihqueh in teixnamiquiliztli itechpa in intlacaxoxouhcayo ipan [[1810]], in tein otlan ipan [[1821]]. Zatepan, ixquichcauh macuilpohualxihuitl, omochiuh miec tlahtic yaoyotl ihuan huehcahuitzyaoyotl oquipatlacqueh in mexihcah mochi innemiliz. In ixquichcauh in [[mācuilpōhualxihuitl XX|macuilpohualxihuitl XX]] omochiuh hueyi tetlamahmaquiliztli izcayaliztli ica altepetlacayotl otlahtohcatih ica centetl altepetlacayotl tlacotontontli. Iteyacanaliz ce tlacatiyan, Mexico ce tlacatlahtohcayotl, atleh neltococayotl; quipiya eyi poderes, in ejecutivo moihtoa [[Andrés Manuel López Obrador]]. Inin tlahtocayotl huelitic, quipia tepoztequitiyotl, tepeoztoyotl, hueyi tlahtolcencahualli ipan itequiliz. In iuhqui in [[Cemānahuac in Necēceltīyahtalizyōtl Tlatēcpānaliztli|Cemanahuac in Nececeltiyahtalizyotl Tlatecpanaliztli]], Mexihco in tachcauh ahciyan [[Latinixachitlān|Latinixachitlan]] ihuan in ic chicuace ipan tlapanahuia inic altepeitto in [[Cemānāhuac|Cemanahuac]]<ref name="WTO Tourism Highlights 2018 Edition">{{Cita revista|título=UNWTO Tourism Highlights: 2018 Edition World Tourism Organization|url=https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284419876|idioma=inglés|doi=10.18111/9789284419029}}</ref>, inon ipal in 34 nenayotl ahnozo yeliztli mancan tlein in [[UNESCO]] quinixmati iuhqui in [[Tlācayōtl īTlatquicāyo|Tlacayotl iTlatquicayo]], iuhti inic ce in cemantoc tlalpan ihuan inic chicuace in Cemanahuac. Itech in [[huēyitētlamahmaquilizzōtl|hueyitetlamahmaquilizzotl]],in ic [[ahyehyecauhqui tlahtic tlachīhualli|ahyehyecauhqui tlahtic tlachihualli]] (PIB ahnozo ATT) tlatectli ipan mahtlactli onnahui in Cemanahuac ihuan in mahtlactli once ic [[Anexo: Tācatiyān ic PIB|tlaaxcahuini hueliyotl tlapohtillotl]] (PPA ahnozo THT); in ic ome ipan Latinixachitlan ihuan in ic nahui in cemantoc tlalpan. In iuhqui tlanonotztli in [[ONU]] ipan [[Anexo: Tācatiyān ic tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|2018 itech tlacayotl izcayaliztli]], quipiya ce pani [[tlācayōtl izcāyaliztli tlatēnēhuani|tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani]] in 0.774, tlatectli ipan in ic 74 in Cemanahuac, ohuehcapanihuih itlan [[Indonesia]], [[Turquia]], [[Taitlālpan|Taitlalpan]] ihuan [[Africa Huitlāmpa|Africa Huitlampa]], tlanehnehuihuililo ipan 2018 oquipixtica tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani in 0.743.<ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Informe sobre Desarrollo Humano 2013 El ascenso del Sur: Progreso humano en un mundo diverso |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_ES_Complete%20REV.pdf |fechaacceso=23 de marzo de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=undp.org |título=Indicadores Internacionales sobre desarrollo humano - PNUD |url=http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaacceso=23 de marzo de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130427055825/http://hdrstats.undp.org/es/indicadores/103106.html |fechaarchivo=27 de abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita noticia|apellidos1=Rojas |nombre1=Laura |título=El ascenso del sur: la gran oportunidad |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/laura-rojas/2013/03/17/889383 |fechaacceso=25 de mayo de 2016 |editorial=Excelsior |fecha=17 de marzo de 2013}}</ref> Ma tel in tlacayotl izcayaliztli tlatenehuani 0.608 tlacencahualo, quimatih tlahco.<ref>{{cita web|título=Human Development Reports|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|editorial=United Nations Development Programme|idioma=inglés|fecha=2015|fechaacceso=16 de julio de 2018}}</ref> Mexico no ce tlapanahuia in ic nepapan immanyotl in Cemanahuac, momachilia iuhqui in caxtolli omome ce [[huēyinepapan tlācatiyān|hueyinepapan tlacatiyan]] in Tlalticpac, chantlaliah in 10-12% in [[nepapanyōlizzōtl|nepapanyolizzotl]] in Cemanahuac<ref name="SEMARNAT">{{Cita web |título=Biodiversidad de México |editorial=SEMARNAT |url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaacceso=7 de octubre de 2007 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20071007045210/http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html |fechaarchivo=7 de octubre de 2007 }}</ref> ihuan quimpiya ocachi 12 000 nican yollamantli.<ref>{{Cita web |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |título=Biodiversity Theme Report |fechaacceso=15 de marzo de 2010 |autor=Conservation International (2000) |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20091227152153/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |fechaarchivo=27 de diciembre de 2009 }}</ref> ==Tlaltocayotl== [[Image:CodexMendoza01.jpg|200px|thumb|left|[[Mendoza amoxtli]], Mexihco tlahco in Anahuac.]] Mexico ce tlahtohcayotl omoyocox ipan in [[macuilpohualxihuitl XIX]]. Ixquichca itlachihualiz iuhqui [[nahuatiliztli tlahtocayotl]], in tlacatiyan itoca ocatcah ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'', immanel ipan in [[Mexico Tlacetililli Tlahtohcayotl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1824|Nahuatillaliliztli 1824]] oquitocaitih iuhqui ''Mexihcatl Tlacatiyan'' ihuan ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824), ''nohuiyan''</ref>. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1857|Nahuatillaliliztli 1857]]<ref>''Constitución de la República Mexicana'' (1857), ''nohuiyān''</ref> oachcauhchiuh in tocaitl ''Mexihcatl Tlacatlahtohcayotl'', tel ipan in tlahcuilolli oquitocaitih ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl''. In [[Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl īNenāhuatīliznāhuatīllālīliz 1917|Nahuatillaliliztli 1917]], tlatectli tlein in achcauhtocaitl ''Mexihcatl Tlacetililli Tlahtohcayotl'' ca. In tlacatocayotl ''mexicano'', mexihcatl caxtillantlahtolcopa, mihtoa ixquichca in europantlacah ahcihua. Oquihtoznequilihqueh in caxtiltecah in macuilpohualxihuitl XVI, in mexihcah ocatcah in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] chanehqueh ihuan intlahtol. Ipan in tlalpololiztli cequintin caxtiltecah ihuan criollomeh in ochanticqueh in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] innehhuiyan omoteneuhqueh mexihcah<ref>[[Francisco Xavier Clavijero]] ōtzintih ī''[[Historia antigua de México y de su conquista]]'' ōquitlahtoh ītechpa in ''país del Anáhuac'' (in Ānāhuac tlācatiyān) īpan inic cē āmoxtlahtōlxēxelōliztli, tēl īpan mochi yeh quitēnēhua ''territorio mexicano'' (mēxihcatlalli) ahnozo ''reino de los mexicanos'' (in mēxihcah īntlahtohcāyo) in Yancuīc Caxtillān in tlein quipiyain huehcauh mexicatlalli, īhuān nō in mayatlālli īhuān in michhuahcatlālli.</ref>. In Tlacaxoxouhcayaoyotl tepachoh onenecuilohqueh ipan in tlacatiyan no in tlacah intoca. ica in [[Plan de Yōhuallān|Plan de Yohuallan]], in tlacatiyan motenehua Mexico ihuan in chanehqueh mexicah. Mexico tlalli ce nahuatlahtolli, quihtoznequi caxtillahtolcopa ''México'', itlaltocayo altepetl itechpa huehcauh Mexico Tenochtitlan, itecuacan itech mexicah, zatepan caxtiltecah moihtoah ''Nueva España'' nozo Yancuic España ipan eyi xiuhpohualli. Ixquichca itlachihualiz in independencia Mexicopa, in tlacatiyan itoca, ''Imperio Mexicano'', zatepan Tlacatlahtocayotl Mexico, caxtillantlahtolli; República Mexicana; axcan siglo XX ocatcah Tlahtocayotl in Cepanca Mexico. Imanel xiuhpan 1824 oquitoca noyuhqui Mexico tlacatiyan ihtoa ''Nación Mexicana''<ref>''Constitución de los Estados Unidos mexicanos'' (1824).</ref>. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixqui [[Bernardino de Sahagún]]}} ===Occe tlahtolli=== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Chollahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Cuextecatlahtolli]]: ''Labtom'' * [[Huitzollahtolli]]: ''Méxiko'' * [[Mazahuatlahtolli]]: ''B'onrro'' * [[Michhuahcatlahtolli]]: ''Méxiku'' * [[Mixtecatlahtolli]]: ''Nuuyoo'' * [[Otontlahtolli]]: ''’Monda'' * [[Pimatlahtolli]]: ''Mehigo'' * [[Pipillahtolli]]: ''Meshihku'' * [[Quicapotlahtolli]] : ''Mexiko'' {{col-2}} * [[Quilihuatlahtolli]]: ''Maay Tay Ñia’k'' * [[Seritlahtolli]]: ''Méxiico'' * [[Raramuritlahtolli]]: ''Méjiko'' * [[Totonacatlahtolli]]: ''Mejiku'' * [[Tzapotecatlahtolli]]: ''México'' * [[Tzeltallahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Tzotzillahtolli]]: ''Mejiko'' * [[Yaquitlahtolli]]: ''Mehiko'' * [[Yucatecatlahtolli]]: ''Mejikoo'' {{col-end}} ==Huehcapatlahtoliztli== Intlah tihnequi miacquin tlacameh oncan ipan ce tlalpan axcan itech in tlalticpactli, monequi imiyaca in achtotlacatl oncan America cemantoc tlalli, onenemic ipampa ohce, nochi huatztic huan cecec. Macehualmeh zan queman oncan tihualah naman ni Mexico tlacatiyan yeceh 30,000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochihua iteyolehualiz ica tlapixcayotl quemeh tlen ayohtli, etl, chilli huan huaxin ipan Teotihuahcan huan tepeyohcan ompa axan Tamaulipas tlahyocayotl. Canah in tlapixcayotl itech cintli mochiuhqui xiuhpan 5000 a. C., yecah macehualtin pehualiz hualmotlalia moihtoa Mesoamerica tlalli. Oncatca eyi hueyi onohuayan: Oasisamerica, Aridoamerica huan Mesoamerica. === Huehuehcauh tlacayotl === [[File:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ce tzontecomaolmecatl.]] Achcauh tlacameh ipan Oasisamerica catca tlalpixqueh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Casas Grandes ompa axcan Chihuahua tlahtocayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 ome metztli in xihuitl 2019.</ref>. Tlacameh ompa Mesomerica catca tlacameh ica tlalpizqueh huan yolomatinimeh, ihcuac in axcayotl ahmo tlapixcayotl cenca cualli huan yahuantin macehualtin oncan tihualah huan itlapixcayo pampa yahuantin tlacua. Tlen nicaltlaquetzah hueyi tzacualco moihtoa Tres Zapotes, La Venta ompa axcan Tabasco tlahtocayotl, yehuantin in olmecah. Zanyeno ihcuac quittac intlal americatlacameh ipampa Francisco Hernández de Córdoba. Titlano Juan de Grijalva ipan 1518 xihuitl inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli moihtoa Anahuac. Iixiptlahuan Moteuczoma cuacuauhpan tlachixtocqueh. Xiuhpan 1519 oahcicoh Hernán Cortes inhuan iyaoquizcahuan huan incapayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz huan ohcequin itlequiquiz. In axcan Mexico tlalli oquipantlazqueh ihuan ochantiqueh nehnenqui ahamiqueh ihuan tlanechicohqueh ye 30 000 xihuitl. Achi in 9000 xihuitl y. C. omochiuh in tlatlacacihuitiliztli in tlanelhuayotl iuhqui in [[āyohtli|ayohtli]] ihuan in [[huāxin|huaxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> in tlalpan [[Teōhuahcān tlahuelmayān|Teohuahcan tlahuelmayan]] ihuan in [[Tamaulipas tepētlah|Tamaulipas tepetlah]]. In tlatlacacihuitiliztli in cintli omochiuh ahmo huehca in 5000 y. C. in tlein oquichiuh in altepetzintiliztli in [[Ānāhuac|Anahuac]]<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref>. In [[Huāccāixachitlān|Huaccaixachitlan]] chanehqueh oquicemanqueh innenayo, manel oahcicqueh in anahuacah. Cequi catyan ocatca nemilo cemanqui ixquich in huehcauh cahuitl, iuhqui in [[Cueva de la Perra]] (12 000 y. C.)<ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref>, [[Cueva de la Candelaria]] (8000 y. C.)<ref>Aveleyra, 1956.</ref>, [[El Conchalito]]<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> ihuan in San Francisco Tepetlah oztotl, [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]]. In altepeyotl tzintiliztli ocatca ahmo huehca in 2500 xihuitl y. C. ihuan in 1500 y. C.<ref>Christian Duverger, 2007.</ref>, ica in tlachihualiztli in [[cōnchīhualiztli|conchihualiztli]] ihuan in achto millahcayotl altepemaitl<ref>López Austin īhuān López Luján, 2001.</ref>. Ipan in ''Preclásico Medio'' (m. XIV-IV y. C.) omomana in [[ōlmēcah nenayōtl|olmecah nenayotl]] in mochi in Anahuac<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref>. Cequi tachcauh yollohtli ocatca [[La Venta]], [[Tres Zapotes]] ihuan [[Teōpantēcuānitlān|Teopantecuanitlan]] ocatcah in tachcauh olmecatl tlateomatiyan. Zatepan in olmecah inpolihuiliz, ocempanhuetzqueh miac tlacah, oxochiyouhqueh in [[tlacomōlli miccāpetlacallōtl|tlacomolli miccapetlacallotl]] in [[Ānāhuāc Cihuātlāmpa|cihuatlampa]]<ref>Kubler, 1984: 191.</ref>, in [[paniōlmēcah nenayōtl|paniolmecah nenayotl]] in Ayollohco ihuan omochiuh in [[huēyac tlapōhualli|hueyac tlapohualli]]. Ahmo huehca in macuilpohualxihuitl II omochiuh in ''Periodo Clásico'' in Anahuac (m. II-VI/VII). In ihcuac in opanhuetzqueh [[Teotihuahcan]]<ref>Childs Rattray, 1997: 73.</ref> ihuan in miac mayatlahtohcayotl. In inic oquitecpan in pochtecayotl in tlahco Mexihco ihuan oquinmocniuhtihqueh in [[Monte Albán]] tlacah. In anahuacayotl omomana in mictlampa ixquichca in huaccaixtlahuacan iuhqui [[La Quemada]] ihuan oquipalehuih in panhuetziliztli in [[Huāccāīxtlāhuatl Āmāitl Ixachitlān|Huaccaixtlahuatl Amaitl Ixachitlan]] tlacah iuqhui in huehcauh altepetl [[Paquimeh]]. Zatepan in Teotihuahcan ihuan in mayaaltepetl inpolihuiliz, opanhuetzqueh miac teucyotl in ominamicqueh on tlalli tepacholiztli. In macuilpohualxihuitl X ihuan XII itzalan, opanhuetz [[Tōllān Xīcohcotitlan|Tollan Xicohcotitlan]], in toltecah intecuacan. In toltecayotl oquipalehuih ih panhuetziliztli in mayatlacah, in mixtecah ihuan occequintin tlacah in Anahuac. In mexihcah oquinpatcayotihqueh, yehhuantin oaltepetzintihqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]] ipan [[1325]]. Ipal inin altepetl otepachohqueh in tlapanahuia inic hueyi tlahtohcayotl in Anahuac, in catleh otlalpolohqueh in caxtiltecah ipan [[1521]]. === Caxtiltecah tlalpololiztli === [[Īxiptli:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|180px|thumb|In [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]], ipan in [[Tlaxcallān tilmahtli|Tlaxcallan tilmahtli]].]] Zatepan in [[Franciso Hernández de Córdoba]] ([[1517]])<ref>Thomas, 1993: 115-128</ref> ihuan [[Juan de Grijalva]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 15-27</ref> innehnemiliz, [[Hernán Cortés]] ihuan itlacahuan oahciqueh [[Cozumel]] ihuan in [[Tabasco]] hueyatentli, in canin [[Cintla nehcaliliztli|in mayatlacah oihcalqueh in caxtiltecah Cintlah]]<ref>Thomas, 1993: 193-210</ref>. Ne oaltepetzintih [[Santa María de la Victoria]] ihuan oquicelih [[Malintzin]], yeh ocatcah nahuatlahtolcuepani ic in huehcachanehqueh<ref>Díaz del Castillo, 2007: 145-148</ref>. In caxtiltecah oahciqueh in [[Veracruz]] hueyatentli, in canin ocalaqueh in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Oquichiuhqueh necennonotzaliztli ica cequintin tlacah ihuan oohtlatocacqueh in [[Mēxihco Tenōchtitlan|Mexihco Tenochtitlan]]. In ohpan oquinpeuhqueh in mexihcah innecenonozal iuhqui in [[tēmictīliztli Chōlōllān|temictiliztli Cholollan]]. [[Motēuczōma Xōcoyōtzin|Moteuczoma Xocoyotzin]] oquincelih yocoxcatica in caxtiltecah<ref>Sahagún, 1999: 702-703.</ref>, tel in [[tēmictīliztli īpan in Toxcatl|temictiliztli ipan in Toxcatl]] otzinti in yaoyotl ica in mexihcah<ref>Thomas, 1993: 427-438</ref>. [[Cuitlāhuac|Cuitlahuac]] [[Tēpēhualiztli Yōhualli|oquinpeuh in caxtiltecah]] ipan [[1520]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 254-262</ref>, tel yeh omic in ihcuac in [[mātlālzahuatl|hueyi cocoliztli]]. [[Cuāuhtemōc|Cuauhtemoc]], in tlacuitlapancayotl tlahtoani, ocanqueh ipan in [[13 tlachicuēyiti|13 tlachicueyiti]] [[1521]]<ref>Díaz del Castillo, 2007: 367-373</ref>, ihuan oquimictihqueh ipan [[1525]]<ref>Sahagún, 1999: 845-848. Se desconoce la fecha exacta de la muerte de Cuauhtémoc, así como el paradero de sus restos.</ref>. Zatepan otepantlehcoh Mexihco Tenochtitlan in caxtiltecah ocholohqueh tlalpolohqueh in tlacahuilli in [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] ipan ce tlachihualli mochi in ''colonia''pan. Ica in tlalpololiztli ohuallah in cristianotiliztli ihuan in nican tlacah ahmo nenayotl. === Virreiyotl Yancuic España=== [[Īxiptli:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|180px|[[Hernán Cortés]].]] Xiuhpan 1524, oahcicoh nican [[Virreiyotl Yancuic España]], mahtlactli huan ome teopixqueh itech pohuiah iteopixcanahuatil San Francisco. Iteopixcahua yehuantin icniuhtli Martín de Valencia catca ica caxtiltecah huan portuglatecah matel yaoquizqueh. [[Hernán Cortés]] oquiz quincelito yuhquin ixtililonimeh, noihqui mahuizohqueh tlacameh, imixpan in mexicah. Ininqueh caxtilteopixqueh huan ohcequin in ohualaqueh zanyeno ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalco. Otecuatequiqueh. Noihqui macehualtin quimpalehuiqueh ipampa teopixqueh, ce itechpahuicpa icniuhtli Bartolomé de las Casas. Ipan 1525 xihuitl, Hernán Cortés oquic caxtiltepehuani yauh quincalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia ''Las Hibueras'' (axcan [[Honduras]]). quinahuatia mah quimpiloah noteuctzin [[Cuauhtemoc (tlahtoani)|Cuauhtemoc]] huan in tlahtoani [[Tlahcopan]]. Ipan ohualauh teuctli Antonio de Mendoza teyacanaquiuh noihqui inic ce Itlahtocateixiptla inic Yancuic España. Impal hueyi iteopixcatzin Mexico itoca Teoicniuhtli Juan de Zumárraga huan virrei Antonio de Mendoza, omopehuilti nican Altepetl Mexico in tepozamoxiuhcuiloloni, 1528 xihuitl. === Yaotlacaxoxouhcayotl === In '''Mexico itlacaxoxouhcayo''' ocatca ce tlahtocayotl huan tlacameh hualomochihualiztli tlapachihuitilo yaotilizca, in tlen otlan in caxtillantepacholiztli ipan in [[Yancuic España]] tlalli. In yaoyotl ipampa in Mexico tlalli oman ixquichca in [[Dolores Hidalgo]], in [[16 metztli septiembre]] [[1810]], zan in ocalac [[Ejército Trigarante]] ipan in [[Altepetl Mexico]] in [[27 metztli septiembre]] [[1821]]. Yohuac ipan [[Tlachiucnāuhti 15|Tlachiucnauhti 15]], [[1810]] {{6conejo}} xihuitl, ompeuh Mexihco [[Mēxihcatl Tlācaxoxouhcāyōtl|hueyi Temaquixtilizyaoyotl]], ihcuac [[teōpixqui|teopixqui]] [[Miguel Hidalgo|Miguel Hidalgo y Costilla]] maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia [[Dolores Hidalgo, Cueyatlālco|Dolores]], [[Cueyatlālco|Cueyatlalco]]. In caxtiltecah zanno ihcuac quitlaliah teuctli in itoca [[Francisco Xavier Venegas]] iuhquin [[ōntlahtoāni|ontlahtoani]] nican [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]]. [[Tlachiucnāuhti 27|Tlachiucnauhti 27]], [[1821]] {{4casa}} xiuhpan, ocalacque Altepetl Mexihco [[Agustín de Iturbide]] ihuan iyaoquizcahuan. Iuh omochiuh itemaquixtiliz [[Yancuīc Caxtillān|Yancuic Caxtillan]] in ihuicpa Huehueh Caxtillan, [[Europan]]co. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtohcatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mexihco ahnozo huehuehtlahtohcayotl in [[Ānāhuac|Anahuac]]. Ipan [[1846]] {{3conejo}} xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|Tlacetililli Tlahtohcayotl]] chanehqueh oquichihuilique Mexihco inic quincuicuilizque mexihcah huel cencah hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mexihco in axcan tiquixmauhtih iuhquin [[California]], [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], [[Yancuīc Mēxihco|Yancuic Mexihco]], [[Texas]], [[Arizona]] ihuan occe tlahtohcayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh iuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan [[1848]] {{5ped}} xihuitl. Ipan [[Tlamācuīlti 5|Tlamacuilti 5]], [[1862]] {{6conejo}} xihuitl, mexihcatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl [[Ignacio Zaragoza]], quimpeuhqueh [[Francia|franciatlacah]] in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcoapan) ipan yaocaltepepan Loreto ihuan Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah. Zatepan, ipan [[1864]] {{8ped}} xihuitl, nican pehua Mexihco Tenochtitlan intlahtohcayopan austriatlacah hueyi tlahtoani [[Ferdinand Maximilian]] ihuan hueyi cihuatlahtoani [[Carlota Amalia]]. Nican opeuh, in ipan [[Tlamahtlāccēti 20|Tlamahtlacceti 20]], [[1910]] {{2conejo}} xihuitl huey yaoyotl ihtic Mexihco motocayotia "[[Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl|Mexihcatl Icniuhyaoyotl]]", in iuh omaltepetlalli [[Francisco I. Madero]]. Inin xiuhpan [[1942]] {{8conejo}}, Mexihco tecentilli "Los Aliados" ipan [[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Ōme|Iyaoyo in Cemanahuac Inic Ome]] ica itlanapololiz inic [[Ehēcayāōquizcani 220|Ehecayaoquizcani 220]]. Ipan [[1 chicuace metztli]], [[2000]]{{13caña}} xihuitl, [[Vicente Fox]] tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido Acción Nacional|PAN]], yehhuatl oquipeuh imexihcatetenahuatoh, in aquin inic ce [[Tlahtocātēīxiptla|Tlahtocateixiptla]] quimauhtili, mexihcah quitenauhque [[Ernesto Zedillo]] iuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mexihco ihic occequintin mecatlacayotl; PAN huetzicoh in cemitquimatiliztli ipampa 70 xihuitl itepacholiz PRI. [[Felipe Calderón]] oquipeuh mexihcatetenahuatoh ocaqui mohuetehuaque, ixachi patio ihuan ocachi tzacualtoc ompa Mexihco, oquipix in PAN occequintin oquipeuh ipan iocohuetziqui [[Andrés Manuel López Obrador]], tlaixquetzalli ihuicpa [[Partido de la Revolución Democrática|PRD]]. Felipe Calderón cah achcauh Tlahtohcateixiptlani ihuicpa [[Tlamahtlācōnti 1|Tlamahtlaconti 1]], [[2006]] {{7conejo}} xihuitl. In Xiuhpan 2009, ce cocoxcayotl [[Huēyicocoliztli influenza A H1N1 xiuhpan 2009|Influenza hueycocoliztli]] mochihua [[Mēxihco|Mexihco]] ihuan [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl|Tlacetililli Tlahtohcayotl]]. In [[2009 Influenza huēyicocoliztli|Influenza hueycocoliztli]] moaci [[Tlacetilīlli Huēyitlahtohcāyōtl|Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]] ihuan [[Caxtillān|Caxtillan]]. Cateh 22 micqueh. Ipan 6:00 hrs in [[Aeroméxico]] tepoztototl Boeing 777 otlaltih ipan in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] ica 148 mexihcah hualmocuepayah [[China]] (achtopa [[Hong Kong]] ihuan [[Pequin]]) ipampa yehhuantin ocatcah tzacualo ipan ahmo cualli yoliztli iuhcayotl ipan China. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Norte = {{USA/nhn}} | Noreste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Oeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Centro = Mexico | Este = [[Caribe hueyatl]] / {{CUB/nhn}} | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{GTM/nhn}} / {{BLZ/nhn}} }} [[File:Mexico relief location map.jpg|thumb|right|300px|Mexico tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Mexico tlatectli cah ipan huitztlampan itech [[America]] cemantoc tlalli. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Tlahtocayotl in Cepanca]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Cuauhtemallan]] huan [[Belice]], in noyuhquin canahpa tlapcopa Atlantico ailhuicatl huan Caribe hueyatl. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noyuhquin quipiya 11,122 km² itech hueyatenco. Mexico quipia in [[California ayollohco]] ompa icalaquitlampa, noihqui in [[Mexico ayollohco]] ihuan in [[Caribe hueyatl]] ompa icalaquitlampa. In tlacatiyan itlaixpayo 1 964 375 km²<ref>INEGI (2010): "[http://mapserver.inegi.gob.mx/geografia/espanol/datosgeogra/extterri/frontera.cfm?c=154 Superficie Continental e Insular del Territorio Nacional"], consultada el 10 de mayo de 2010.</ref>. Mexico onca oc yeh 3 200 km in huitlatzticayotl huehca catyan itzalan. In cemantoc tlalli itlaixpayo 1 959 248 km² ihuan in tlalhuactli itlaixpayo 5 127 km². Ianahua quipia 11,122 km. In tlaixpayotl iiuhcayo huel tepeyoh ihuan quimpiya miac tletepetl. In tlalpan mani in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ihuan in [[Nāntepētlah Cihuātlāmpa|Nantepetlah Cihuatlampa]], in catleh maniliztli in [[Teyoh Tepētlah|Teyoh Tepetlah]]. In Nantepetlah Cihuatlampa tlami ipan Nayarit, cetiya ica in [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]]. Ompa itloc in Tepapaquiltiliztli hueyatentli, mani in [[Nāntepētlah Huitztlāmpa|Nantepetlah Huitztlampa]]. In [[Yancuīctletepēyōllōtl|Yancuictletepeyollotl]] nalquiza in tlalli in cihuatlampa in tlapcopahuic, ixquichcapa cetiya in [[Nāntepētlah Tlāpcopa|Nantepetlah Tlapcopa]] ipan in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]] (3395 msnm). In Yancuictletepeyolloc, ica hueyi tletepetlayiliztli, tlatectli in tlapanahuia inic huehcapan tepetl Mexihco: in [[Cītlaltepētl|Citlaltepetl]] (5610 m), in [[Popōcatepētl|Popocatepetl]] (5462 m) in [[Iztāccihuātl|Iztaccihuatl]] (5268 m), in [[Chiucnāuhtēcatl|Chiucnauhtecatl]] (4690 m), in [[Mātlālcuēyeh (tletepētl)|Matlalcueyeh]] (4461 m) ihuan in [[Cōlimān cepayauhyoh|Coliman cepayauhyoh]] (4340 m). ipan inin tlalmatiliztli ihueyaltepeuh omochihua in [[Paricutín]] ihualpanhuetziliz, in tlapanahuia inic yancuic tletepetl in cemanahuac. In maniliztli in huitztlantlapcopa in Nantepetlah Tlapcopa motenehua [[Huāxyacac Nāntepētlah|Huaxyacac Nantepetlah]], tlami ica in Nantepetlah Huitztlampa in [[Tēcuāntēpec istmo|Tecuantepec istmo]]. In talpcopa iz mani in [[Tlahco Chiyapan Huehcapan Īxmaniliztli|Tlahco Chiyapan Huehcapan Ixmaniliztli]] ihuan in [[Chiyāpan Nāntepētlah|Chiyapan Nantepetlah]], in tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tacaná tletepētl|Tacaná tletepetl]] (4117 m). In tlaliuhquiyotl huel ittaloni in [[Tlani California Tlālyacatl|Tlani California Tlalyacatl]] in mictlancihihuatlampa, iuhuan in [[Tlālyacatl Yucatán|Tlalyacatl Yucatán]] in tlapcopa. Ipan in achto mani in [[Tlani California Tepētlah|Tlani California Tepetlah]] no motenehua [[San Francisco Tepētlah|San Francisco Tepetlah]] ahnozo [[Giganta Tepētlah|Giganta Tepetlah]]. In tlapanahuia inic huehcapan itepeuh in [[Tres Vírgenes Tletepētl|Tres Vírgenes Tletepetl]] (2504 m) In Tlalyacatl Yucatán, ce ixmaniliztli in mochihua in tenextetl. In Nantepetlah Tlapcopa, in Cihuatlampa ihuan in Yancuictletepeyollotl itzalan, motlalia in [[Mēxihcatl Huehcapan Īxmaniliztli|Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli]], tlein tepetlah iuhqui in Zacatecapan ihuan in San Luis coccanquixtia. In mictlampa quipanahuia in itech huaccayatl ihuan huehcatlan in huitztlampa. In ipan tlatectli in [[Chihuahuac huāccāīxtlāhuatl|Chihuahuac huaccaixtlahuatl]] ihuan in [[Zacatēcapan tlahcohuāccāīxtlāhuatl|Zacatecapan tlahcohuaccaixtlahuatl]]. In huitztlampa in tepetlah tlatectli in [[Bajío]] tlazohtlalli ihuan miac tlahuelmayan cecec no tlanaliuhtoc, iuhqui in [[Michhuah Huehcapan Īxmaniliztli|Michhuah Huehcapan Ixmaniliztli]], in [[Tōllohcān Tlahuelmayān|Tollohcan Tlahuelmayan]], in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] ihuan in [[Cuetlaxcōāpan-Tlaxcallān Tlahuelmayān|Cuetlaxcoapan-Tlaxcallan Tlahuelmayan]]. Inin huitztlampa centlacopan motlaliah achi mochintin in Mexihco chanehqueh. In Yancuictletepeyollotl ihuan in Nantepetlah Cihuatlampa itzalan tlatectli in [[Balsas Tlālcalaquiliztli|Balsas Tlalcalaquiliztli]] ihuan in Michhuahcan, Xalixco, ihuan Guerrero totoncapan. In tlapcopa icapma in [[Cempōhualtepētl|Cempohualtepetl]], tlatectli in [[Huāxyacac Tlahco Tepētzalan|Huaxyacac Tlahco Tepetzalan]] quitzacuah tepetl ohuitica, in catleh ohuihtichihua in calaquiliztli ihuan in ''comunicaciones''. Miac tlalhuactli tlatectli ipan in tlallotl hueyatl, iuhqui in in [[Revillagigedo miactlālhuāctli|Revillagigedo miactlalhuactli]] ([[Socorro tlālhuāctli|Socorro]], [[Calrión tlālhuāctli|Clarión]], [[San Benedicto tlālhuāctli|San Benedicto]] ihuan [[Roca Partida tlālhuāctli|Roca Partida tlalhuactli]] ihuan in [[Marías tlālhuāctli|Marías tlalhuactli]] ipan in Tepapaquiltiliztli; in [[Guadalupe tlālhuāctli|Guadalupe]], [[Cedros tlālhuāctli|Cedros]], [[Rocas Alijos tlālhuāctli|Rocas Alijos]], [[Tiburón tlālhuāctli|Tiburón tlalhuactli]], [[Carmen tlālhuāctli|Carmen tlalhuactli]] iixpan in Tlani California tlalyacatl ihuan Sonora inhueyaten; in [[Āltepētl in Carmen|Altepetl in Carmen]], [[Cozumel tlālhuāctli|Cozumel]], [[Mujeres tlālhuāctli|Mujeres]] ihuan in [[Alacranes tapachtepāntli|Alacranes tapachtepantli]] ipan in Atlántico. Mochi quipohua 5127 km² in tlaixpayotl. ===Tepeliztli=== [[File:Orizaba 18,500 feet.JPG|miniatura|izquierda|[[Citlaltepec]] ipan Veracruz.]] In tepeliztli ocachi hueyic ipan Mexico quitoznequi [[Citlaltepec]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Eje Neovolcánico transversal'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan Mexico. Occequin tepetl cateh [[Popocatepetl]] (5500 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Iztaccihuatl]] (5215 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl huan Puebla, in [[Xinantecatl]] (4645 m s. n. m.) ipan Mexico tlahtocayotl, in tepetl [[Matlacueyeh]] (4420 m s. n. m.) ipan Tlaxcallan huan Puebla, in Nevado de Colima (4260 m s. n. m.) ipan Xalixco huan Coliman, in Cofre de Perote (4282 m s. n. m.) ipan Veracruz huan in tepetl Potosí (3713 m s. n. m.) ipan Yancuic León. In Sierra Madre Oriental ca ompa Mexico Iquizayatlampa, in Sierra Madre Occidental (3776 m s. n. m.) ipan Mexico icalaquitlamapa, in tepetl Mohinora (3300 m s. n. m.) ipan huitztlampa huan in tepetl Tacaná (4092 m s. n. m.) ipan Chiyapan. ===Atiliztli=== [[Īxiptli:Canon del Sumideiro 2.jpg|220px|thumb|In Cañón del Sumidero, [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] [[Chiyapan]]]] Mexico ce tlacatiyan ica cuechahualiztli huan miac atl ipan tlalticpac, quipiya atezcatl huan hueyi atoyatl matel Bravo atoyatl, Balsas atoyatl, Panoco atoyatl, Lerma atoyatl, Ozomahtzintlan atoyatl, Grijalva atoyatl, Tamesí atoyatl, ohcequin atoyatl, noyuhquin hueyi atezcatl quemeh Chapallan atezcatl, Cuitzeo atezcatl, Patzcuaro atezcatl, Catemaco atezcatl, Yuriria atezcatl, ohcequin. In Mexico atoyatl ca ipan eyi tlacuetlayan. In Tepapaquiltiliztli tlacuetlayan in Ayollohco ihuan in ihtic tlacuetlayan. In Mexihco tlapanahuia inic anqui atoyatl in [[Bravo]] ca. Yeh in octacatia 3 304 km, ihuan quichihua in cuaxochtli ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. Occe tachcauh atoyatl in [[Ozomahtzintlan Atoyatl]] in tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, quichihua in cuaxochtli ica Cuauhtemallan; in [[Mexcalāpan|Mexcalapan]] in tlacatiyan inic ome tlapanahuia inic coyahuac atoyatl, inon cetiya in atl in Tabasco ixtlahuac, in mochahua in Mexihco huel coyahuac ''cuenca''; ihuan in [[Pānco ātōyātl|Panco]] in catleh in [[Mēxihco Tlahuelmayān|Mexihco Tlahuelmayan]] in itech pohui. Ipan in Tepapaquiltiliztli ahcih in [[Lerma]] ihuan [[Balsas]] atoyal, in catleh monequi in Mexihco huehcapantlalpan; in [[Sonora]], [[Fuerte]], [[Mayo]] ihuan [[Yaqui]] atoyatl quichihuia mocnelih in mictlancihuatlampa nenayotl, ihuan in [[Colorado ātōyātl|Colorado atoyatl]] in xexelhuia ica in Tlacetililli Tlahtohcayotl. In ihtic atoyatl ahmo ahci in hueyatl, ahmo anqui ca. Onca in [[Casas Grandes]] atoyatl [[Cihuahuac]] ihuan in [[Nazas]] ipan [[Durango]]. Achi mochintin in Mexihco atoyatl ahmo huel coyahuac ihuan achi ayac acalpapanoni. Mexihco quinpiya miac atezcatl ihuan amanalli in itlalpan. In tachcauh in [[Capallān ātezcatl|Capallan atezcatl]] [[Xālīxco|Xalixco]], ihuan ipampa in pani tlanemitiliztli hueliti huaquizquia. Occe tachcauh atezcatl in [[Pátzcuaro]], [[Zirahuén]] ihuan [[Cuitzeo]]. No ihuan, in atzaucmanaliztli tlachiuh tlachihualatezcatl, iuhqui in [[Mil islas]] [[Huāxyacac|Huaxyacac]]. === Yeyantli === Mexico iyoliz hueyi, quipia ohcequin yeyantli, xeliuhca in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nican quipia hueyic tepehuahcan, cuauhtlahtli, huacqui teotlalli moihtoa ''llanos'', quipia hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Mexihco tlacatiyan ica nepapan immanyotl. Ic itlaliliz in tlacatiyan tlatectli ipan ome huel ahmo neneuhqui tlaixpayotl, quitlahcotec in ''[[Trópico de Cáncer]]''. Inin tlilantloc quixeloa in tlacatiyan ipan ce totoncatlalli ihuan ce tlanaliuhtoctlalli. Yeceh in tlaixpayotl iuhcayotl ihuan in ilhuicaatl quipatlah in immanyotl in tlacatiyan. Onca Mexihco huehcapan tepetl immanyotl ahmo huehca in totoncapan. In tlein ica oc yeh immanyopatlaliztli in tlahtohcayotl [[Durango]] ca, in canin monamiqui in tlapanahuia inic tlani totoncayotl, in iuh -26&nbsp;°C, ihuan in tlapanahuia inic pani ipan in Tlani California [[huāccāīxtlāhuatl|huaccaixtlahuatl]] in canin quipanahuia in 50&nbsp;°C. In quiyauhyoh ihuan totonqui tlalli quichihua in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]] ihuan in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli]] tlani hueyatenixtlahuatl, nican in totoncayotl tlatectli in 15.6&nbsp;°C ihuan 40&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. Ce totoncapan quichihua in tlalli ipan in 614 ihuan 830 msnm itzalan, nican in nican in totoncayotl tlatectli in 16.7&nbsp;°C ihuan 21.1&nbsp;°C itzalan ipan tlachiconti. In cecec tlalli onca ixquich in 1830 msnm ixquichca in 2745 m. Ipan in tlanaliuhtoc tlanipipinimmanyotl in totoncayotl tlatectli in 10 ihuan in 20&nbsp;°C itzalan ihuan onca [[quiyahuitl]] in ahmo quipanahuia in 1000 mm in xihuitl. Ahco in 1500 m in huehcapancayotl, inin immanyotl ipampa in tlalli [[āncāyōtl|iancayo]]. Ica inin immanyotl, in cecualoliztli mochihua cece xihuitl, no in [[quiyauhcepayahuitl]] ihuan in [[cepayahuitl|cepayahuiliztli]] in catleh oc yeh mochihua in mictlampa in tlacatiyan ihuan ipan in tepetlah. Occe immanyotl mochihua ic in totonqui-pipinqui ihuan in totonqui-tlanipipini. In tlalpan ica inin immanyotl, quiyahui in xopan no mochi in xihuitl. In quiyauhyotl ahci in tlapohualoni in 1500 mm, ihuan onca tlahco totoncayotl in 24 ihuan 26&nbsp;°C itzalan. In tlalli ica inin immanyotl tlatectli ipan in hueyatenixtlahuatl in [[Āyōllohco Mēxihco|Ayollohco Mexihco]], in [[Tēpāpāquiltiliztli Ilhuicaātl|Tepapaquiltiliztli Ilhuicaatl]], in [[Istmo Tēcuāntepēc|Istmo Tecuantepec]], in mictlampa [[Chiyapan]] ihuan in [[Tlālyacatl Yucatān|Tlalyacatl Yucatán]]. In huacca''trópico''pan onca in achtopa immanyotl. Motlalia in tepetlalpan in Nantepetlah Tlapcopa ihuan Cihuatlampa, in Atoyayotl in [[Ātōyātl Balsas|Atoyatl Balsas]] ihuan in [[Pāpalōāpan|Papaloapan]], iuh ipan cequi tlalli in Tecuantepec, in Tlalyacatl Yucatán ihuan in tlahtohcayotl Chiyapan. In huacca''trópico'' in tlapanahuia inic cemantoc ohuih totonqui immanyotl in Mexihco. In tlanaliuhtoctlalli in canin in quiyahuitl ahmo quipanahuia in 350 mm. In xihuitl tlahco totoncayotl tlatectli in 15 ihuan 25&nbsp;°C itzalan, ihuan quiyahuitl tlapohualoni huel yolcuecuepqui. Achi mochi in mexihcatlalpan in tlatectli in mictlampa in ''Trópico de Cáncer'', onca inin iuhquiyotl. In xopantlah mani in tlamacuilti ihuan tlamahtlacti meztli itzalan. In tlahco quiyahui ipan 70 ilhuitl xiuhpan. Yeceh, onca ahtle quiyahuitl in achi mochi in tlalli, ipampa in tepetl quitzacuah in Mexihcatl Huehcapan Ixmaniliztli quinmixcahualtiah. In tlanaliuhtoctlalpan in huehcapan ixmaniliztli, in tlahco quiyahuitl 635 mm cece xihuitl. In tlapanahuia inic cecec tlalli in huehcapan tepetl, onca 460 mm. Inic ipan in mictlampa in huehcapan ixmaniliztli tlahcohuaccaixtlahuatl onca 254 mm cecexihuitl. Onca tlalli ica 1000 mm ixquichca 3000 mm. In tlacatiyan tlahco totoncayotl cequi 19&nbsp;°C ca. Yeceh, in huehcauh tlahco in [[Āltepētl Mēxihco|Altepetl Mexihco]] mani ipan in meztli tlacenti ihuan tlachiconti. In ipan [[Āltepētl Juárez|Altepetl Juárez]], [[Mēxihcali|Mexihcali]], [[San Luis Potosí]], [[Hermosillo]], [[Torreón]], [[Saltillo]] ihuan [[Monterrey]] onca huel pani ihuan huel tlani totoncayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=800px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e |colspan=8 style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|'''Yolimmanyotl ipan Mexihco''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Selva Lacandona.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Tamasopo7.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:IslaContoy-PeterMaas.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Mulege oasis.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Quiyauhcuautlah]]<br />[[Lacandonquiyauhcuautlah]], [[Chiyapan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlaizhuatepēuhcuauhtlah|Tlaizhuatepeuhcuauhtlah]]<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuechāhuac quiyauhcuautlah|Cuechahuac quiyauhcuautlah]]<br />[[Tlālhuāctli Contoy|Tlalhuactli Contoy]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl āmāitl|Huaccaixtlahuatl amaitl]]<br />[[Mulegé, Tlani California Huitztlāmpa|Mulegé]], [[Tlani California Huitztlāmpa|Tlani California Huitztlampa]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Paisaje con nieve.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Oaxaca regiones sierra sur.png|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Sierra Madre.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Llanos de Apan.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Cuauhtlah mictlāmpa|Cuauhtlah mictlampa]]<br />[[Juárez Tepētlah Tlani California|Sierra de Juárez]], [[Tlani California]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlani''tropical'' cuauhtlah]]<br />[[Miyāhuatlān|Miyahuatlan]], [[Huāxyacac|Huaxyacac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Tlanelōlcuauhtlah|Tlanaliuhtoc cuahutlah]]<br />[[Ocoyacac]], [[Tlahtohcāyōtl Mēxihco|Tlahtohcayotl Mexihco]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Tlanicuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Apan]], [[Hidalgo]] |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Arroyo de Michoacán.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:México - Sian Ka'an, Mangles.JPG|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Dunas samalayuca.jpg|125px]] |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Īxiptli:Baja California Desert.jpg|125px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huehcapan īxmaniliztli|Cuechahuac huehcapan ixmaniliztli]]<br />[[Cuitzeo]], [[Michhuahcān|Michhuahcan]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Mangletlah]]<br />[[Sian Ka'an]], [[Quintana Roo]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Xaltepehuaccaixtlahuatl]]<br />[[Xālmalāyohcān|Xalmalayohcan]], [[Chihuahuac]] |style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Huāccāīxtlāhuatl|Ahmo quiyahuitl huaccaixtlahuatl]]<br />[[Cataviña]], [[Tlani California]] |- |} </div> === Yoliztli === Mexico ce ipan 12 hueyinepapan tlacatiyan in cemanahuac. Ica ahzo quen 200 000 ahmo neneuhqui yollamantli. Mexihco chantih in 10- 12% in cemanahuac nepapanyolilizzotl<ref name="SEMARNAT"/>. Mexihco tlatectli ipan inic ce ipal in [[tlālneloanih|tlalneloanih]] ica 733 yollamantli, inic ome ipal in [[chīchīhualehqueh|chichihualehqueh]] ica 448 yollamantli, inic nahui ipal in [[necocnemini]] ica 290 yollamantli ihuan inic nahui ipal in [[tlanelhuayōtl|tlanelhuayotl]] ica cequi 26 000 yollamantli<ref>{{Citeweb|title=Biodiversidad en México|editorial=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. Mexihco inic ome ipal in ''ecosistemas'' ihuan in inic nahui ipal in yollamanpohualli<ref name="SNIB"/>. Achi 2500 yollamantin quintzacuilihcah in mexihcatl nahuatilli<ref name="SNIB">{{Citeweb|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|editorial=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|dateaccess=07-10-2007}}</ref>. In mexihcatl tepacholiztli oquichiuh in Sistema Nacional de Información acerca de la Biodiversidad (Tlacatiyan Temachiztiliztli Sistema itech in Nepapanyolilizzotl), in catleh momachtia ihuan quipalehuia in ''ecosistemas'' cualli tlanemitiliztli. Cequi 170 000 km² itztiuh iuhqui "Áreas Naturales Protegidas" (Tlatzacuililli Yeliztli Tlaixpayotl). Mopohuah 34 ''yolilizolololli tlapiyalli'', 64 ''tlacatiyan chinancalli'', 4 ''tlacatiyan yeliztlachihualli'', 26 ''in tequitzacuiliahzqueh in tlanelhuayotl ihuan in yolcam''eh, 4 ''in tequitzacuiliahzqueh in yeliztli'' ihuan 17 ''yolilizcalli''<ref name="SEMARNAT"/>. Nican Mexico quipia cuauhtontli nepapan, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]], [[mizquitl]], [[ocotl]], [[ahuatl]] huan ohcequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Mexico quipia totomeh quemeh [[quecholtototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noyuhqui quipiya miequin yolcameh, in chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]], [[cuatochtli]], [[zacatochin]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:Cougar.jpg|[[miztli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== Mexico tlalli quipia caltetlahtlaniliztli motech teyacanaliztli ipan itecuacan in [[Altepetl Mexico]], tlahtocac tequitini in tlacatzin [[Andrés Manuel López Obrador]] in hueyi tetlanahuatiani quihtoznequi ipan Mexico ce [[tlahtocatlahtoani]]. ===Mexico ixeliuhca=== In Mexico quipia 32 tlahtocayotl. <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Mexico ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:Mexico with state borders (numbered).svg|center|600px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlahtocayotl''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" |'''Tlahtocayotl in Cepanca Mexico''' | align="right" |'''103 088 000''' | align="right" |'''1 959 248''' | align="center"|'''[[Altepetl Mexico]]''' |- |1. [[Aguascalientes]] | align="right"| 1 051 000 | align="right"| 5 625 | align="center"| [[Altepetl Aguascalientes|Aguascalientes]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja California]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 71 546 | align="center"| [[Mexicali]] |- |3. [[Baja California Sur]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 73 943 | align="center"| [[La Paz, Baja California Sur|La Paz]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Campeche]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 57 727 | align="center"| [[San Francisco Campeche|Campeche]] |- |5. [[Chiyapan]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 73 681 | align="center"| [[Tochtlan Gutiérrez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Chihuahua]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 247 487 | align="center"| [[Altepetl Chihuahua]] |- |7. [[Coahuillan]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 151 445 | align="center"| [[Saltillo]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Coliman]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 5 627 | align="center"| [[Altepetl Coliman|Coliman]] |- |9. [[Durango (tlahtocayotl)|Durango]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 123 367 | align="center"| [[Victoria de Durango]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Guanajuato]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 30 621 | align="center"| [[Pachtitlan]] |- |11. [[Guerrero (tlahtocayotl)|Guerrero]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 63 618 | align="center"| [[Chilpantzinco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Hidalgo (tlahtocayotl)|Hidalgo]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 20 856 | align="center"| [[Pachyohcan]] |- |13. [[Xalixco]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 78 630 | align="center"| [[Atemaxac]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 22 333 | align="center"| [[Tollohcan]] |- |15. [[Michhuahcan]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 58 667 | align="center"| [[Morelia]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Morelos]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 4 892 | align="center"| [[Cuauhnahuac]] |- |17. [[Nayarit]] | align="right" | 943 000 | align="right" | 27 862 | align="center"| [[Tepic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Yancuic León]] | align="right" | 4 164 000 | align="right" | 64 203 | align="center"| [[Monterrey]] |- |19. [[Huaxyacac]] | align="right" | 3 522 000 | align="right" | 93 343 | align="center"| [[Huaxyacac Juárez]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Puebla]] | align="right" | 5 391 000 | align="right" | 34 251 | align="center"| [[Cuetlaxcoapan]] |- |21. [[Querétaro]] | align="right" | 1 593 000 | align="right" | 11 658 | align="center"| [[Santiago Tlachco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Quintana Roo]] | align="right" | 1 134 000 | align="right" | 42 535 | align="center"| [[Chetumal]] |- |23. [[San Luis Potosí]] | align="right" | 2 412 000 | align="right" | 61 165 | align="center"| [[Altepetl San Luis Potosí|San Luis Potosí]] |-bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Sinaloa]] | align="right" | 2 610 000 | align="right" | 57 331 | align="center"| [[Colhuahcan]] |- |25. [[Sonora]] | align="right" | 2 384 000 | align="right" | 179 516 | align="center"| [[Pitic]] |-bgcolor="#f0f0f0" |26. [[Tabasco]] | align="right" | 2 013 000 | align="right" | 24 747 | align="center"| [[Cualnezcaltepec]] |- |27. [[Tamaulipas]] | align="right" | 3 020 000 | align="right" | 80 148 | align="center"| [[Altepetl Victoria]] |-bgcolor="#f0f0f0" |28. [[Tlaxcallan]] | align="right" | 1 061 000 | align="right" | 3 997 | align="center"| [[Tlaxcallan Xicohtencatl]] |- |29. [[Veracruz]] | align="right" | 7 081 000 | align="right" | 71 856 | align="center"| [[Xalapan, Veracruz|Xalapan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |30. [[Yucatan]] | align="right" | 1 803 000 | align="right" | 39 671 | align="center"| [[Mérida, Yucatan|Mérida]] |- |31. [[Zacatecah (tlahtocayotl)|Zacatecah]] | align="right" | 1 357 000 | align="right" | 75 416 | align="center"| [[Altepetl Zacatecah|Zacatecah]] |-bgcolor="#f0f0f0" |32. [[Altepetl Mexico]] | align="right" | 8 670 000 | align="right" |1 484 | align="center"| |}</div> == Tequitiliztli == {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Tlanamacnetitlaniztli ! colspan="2" | Tlanamactlacuiliztli |- ! Tlacatiyan ! 100% ! Tlacatiyan ! 100% |- | {{USA/nhn}} | 14,5% | {{USA/nhn}} | 17,7% |- | {{CAN/nhn}} | 12,2% | {{CHN/nhn}} | 11,1% |- | {{BRA/nhn}} | 9,7% | {{JPN/nhn}} | 6,2% |- | {{COL/nhn}} | 6,7% | {{KOR/nhn}} | 5,1% |- | {{DEU/nhn}} | 6,0% | {{CAN/nhn}} | 4,9% |- | Occequin | 33,1% | Occequin | 40,0% |- |} Mexico ce tlacatiyan ipan America cemantoc tlalli ica itequiyo itech ''Tratado de libre comercio'' temocpan ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] huan [[Canada]], noyuhqui ica [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Mexico tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan mictlampa, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Chalchiuhcuecan]], [[Tochpan]], [[Acapolco]], [[Mazatlan]], [[Tampico]], [[Manzanillo]], [[Salina Cruz]], [[Coatzacoalco]] huan [[Ensenada]]. ===Tlapixcayotl=== Occequin mexicah tequipanoa tlalpixcayotl itechpahuicpa [[acintli]], [[ahuacatl]], [[cintli]], [[matzahtli]], [[nohpalli]], [[tlauhtli]], [[xalxocotl]], [[xocomecatl]], [[zacacintli]], nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ===Nehnemiliztli=== Ce nehnemiliztli, inic ome tomincayo ipampa tequitiliztli ipan Mexico, in tlacatiyan quipia hueyic cualcan ipampa nehnemi canahpa [[Cancún]], [[Los Cabos]], [[Puerto Vallarta]], [[Acapolco]], [[Cuauhtolco]], [[Tulum]], [[Cozumel]], [[Rosarito]], [[Mazatlan]], [[Puerto Peñasco]], [[Guaymas]], [[Cozcatlan]], [[Iztapan]], [[Zihuatanejo]], [[Tampico]], [[Chalchiuhcuecan]], [[Sabancuy]] ohcequin. ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== Mexico tlalli quipia ce hueyiohtli matlatl itech 366 095 kilómetros, xiuhpan 2008, quipiya 56 ehcaquixohuahyan ipan mochi tlacatiyan, Altepetl Mexico quipiya [[Aeropuerto Internacional Benito Juárez]] ocachi tenyoh ihuan ocachi ohtianimeh. ==Chanehmatiliztli== Ce tlacaliztli itechcopa 126,014,024 chanehqueh (Censo INEGI xihuitl 2020), ica 1,4% ipan altepecalpolli, inic ce densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 65 millones cihuameh ca (51.2%) huan 61 millones tlacameh cah (48.8%). Ce 23,67% (2.933 chaneh.) In tlacamilqueh, 76,33% (9.459 chaneh.) in altepetlacameh ipan mochi altepeticpac 1.576.259 chanehqueh. {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ipan Mexico |- ! rowspan=13 width:100|<br /> [[File:Sobrevuelos CDMX IMG 5982 (39488832615).jpg|borde|110x110px]]<br />[[Altepetl Mexico]]<br />[[File:CerrodeLasilla.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Monterrey (nhn)|Monterrey]]<br />[[File:Guadalajara panorámica Puerta de Hierro 2022 3.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Atemaxac]]<br /> ! align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Chanehqueh | align=center style="background:#f5f5f5;"| ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Altepenanyotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tlahtocayotl ! align=center style="background:#f5f5f5;"|Chahnequeh ! rowspan=13|<br /> [[File:PanoramicAtlixco01.JPG|110x110px]]<br />[[Cuetlaxcoapan]]<br />[[File:Toluca a los pies del nevado.jpg|borde|110x110px]]<br />[[Tollohcan]]<br />[[File:Aguacaliente skyscrapers4.JPG|borde|110x110px]]<br />[[Tijuana]]<br /> |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Altepenanyotl Altepetl Mexico|Altepetl Mexico]] ||align=left| [[Altepetl Mexico]], [[Tlahtocayotl Mexico|Mexico]] huan [[Hidalgo]] ||align=right| 21 804 515|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Altepenanyotl Mérida|Mérida]] ||align=left| [[Yucatan]] ||align=right| 1 316 088 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Altepenanyotl Montterrey|Monterrey]] ||align=left| [[Yancuic León]] ||align=right| 5 341 171 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left|[[Altepenanyotl San Luis Potosí|San Luis Potosí]]||align=left|[[San Luis Potosí]]||align=right| 1 243 980 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left|[[Altepenanyotl Atemaxac|Atemaxac]]||align=left| [[Xalixco]] ||align=right| 5 268 642 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Altepenanyotl Aguascalientes|Aguascalientes]] ||align=left| [[Aguascalientes]] ||align=right| 1 140 916 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuetlaxcoapan|Cuetlaxcoapan]] ||align=left|[[Puebla]] huan [[Tlaxcallan]]||align=right| 3 199 530 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Altepenanyotl Mexicali|Mexicali]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 1 049 792 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Altepenanyotl Tollohcan|Tollohcan]] ||align=left| [[Tlahtocayotl Mexico]] ||align=right| 2 353 924 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Altepenanyotl Saltillo|Saltillo]] ||align=left|[[Coahuillan]]||align=right| 1 031 779 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Altepenanyotl Tijuana|Tijuana]] ||align=left| [[Baja California]] ||align=right| 2 157 853 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Altepenanyotl Cuauhnahuac|Cuauhnahuac]] ||align=left| [[Morelos]] ||align=right| 1 028 589 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Altepenanyotl León|León]] ||align=left| [[Guanajuato]] ||align=right| 2 139 484 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Altepenanyotl Colhuahcan|Colhuahcan]] ||align=left| [[Sinaloa]] ||align=right| 1 003 530 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Altepenanyotl Tlachco|Tlachco]] ||align=left| [[Querétaro]] ||align=right| 1 594 212 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Altepenanyotl Morelia|Morelia]]||align=left| [[Michhuahcan]] ||align=right| 988 704 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Altepetl Juárez]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 1 512 450 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Altepenanyotl Chihuahua|Chihuahua]] ||align=left| [[Chihuahua]] ||align=right| 988 065 |- |align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Altepenanyotl La Laguna|La Laguna]] ||align=left| [[Coahuillan]] huan [[Durango]] ||align=right| 1 434 283 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Altepenanyotl Chalchiuhcuecan|Chalchiuhcuecan]] ||align=left| [[Veracruz]] ||align=right| 939 046 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | {{small|'''Fuente: INEGI''' .<ref>''Localidades de Puebla, Censo de 2010'' [http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/ Localidades de Puebla por tamaño poblacional, 2010.] Consultado el 15 de junio de 2017</ref>}} |} {{clear}} ===Tlacanemitiliztli=== Mexicah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020 huan chontalchanehqueh chantiah ipan Mexico xiuhpan 2020.<ref>[https://es.statista.com/estadisticas/1190260/poblacion-extranjera-de-mexico-por-nacionalidad/ Estadistícas] Población extranjera en México por nacionalidad 2020, 2 metztli mayo, 2022. {{Spa (nhn)}}</ref> {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA/nhn}} ica 36.255.589 mexicah * {{CAN/nhn}} ica 96.055 mexicah * {{ESP/nhn}} ica 53.811 mexicah * {{BRA/nhn}} ica 21.853 mexicah * {{GTM/nhn}} ica 15.012 mexicah * {{DEU/nhn}} ica 13.247 mexicah * {{UK/nhn}} ica 11.800 mexicah * {{CHL/nhn}} ica 10.380 mexicah * {{BOL/nhn}} ica 8.655 mexicah * {{ARG/nhn}} ica 7.239 mexicah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} ===Paccayeliztli=== Mexico quipia cualli paccayeliztli, ohcequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. Ipan Mexico ca ''Instituto Mexicano del Seguro Social''. ===Neltococayotl=== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=2 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Neltococayotl ipan Mexihco'''<sup>1</sup> |- ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococayotl ! style="background:#efefef;" align=center | Neltococa |- |[[Catolicismo Romano]] |align=right|74.612.373 |- |[[Protestantismo]] ihuan [[Evangelismo]]<br /> <small>Históricas</small> <br /><small>[[Pentecostalismo|Pentecostales]]</small> <br /><small>[[In Cemānāhuac Ītlahuīl|In Cemanahuac Itlahuil]]</small> <br /><small>Occequintin</small> |align=right|4,408,159<br /> <small>599.875</small> <br /><small>1.373.383</small> <br /><small>69.254</small> <br /><small>2.365.647</small> |- |Bíblicas no evangélicas<br /> <small>[[Adventismo|Adventistas]]</small> <br /><small>[[Iglesia de Jesucristo de los Santos de los Últimos Días|Mormones]]</small> <br /><small>[[Tēmelāhuanimeh Jehová|Temelahuanimeh Jehová]] </small> |align=right|1,751,910<br /> <small>488.945</small> <br /><small>205.229</small> <br /><small>1.057.736</small> |- |[[Judaísmo]] |align=right|45.260 |- |[[Aocmo Neltococayōtl|Aocmo Neltococayotl]] |align=right|2.982.929 |- |[[Islamismo]] |align=right|5,874 |- |No especificada |align=right|732.630 |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small><sup>1</sup>Sólo contempla la población mayor de cinco años,<br /> que en el año 2000 sumaba 84.794.454</small> |- |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fuente: INEGI (2000)</small> [http://www.inegi.gob.mx/est/librerias/tabulados.asp?tabulado=tab_re01b&c=738] |- |} [[File:Virgen de Guadalupe.jpg|thumb|right|180px|[[Tonantzin Guadalupe]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl, in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech ohcequin. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua mah cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlen oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglaterratlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. Ohcequin cristianomeh itoca ''pentecostales'', ''evangélicos'', ''prebiterianos'' huan ''Testigos de Jehova''. Ipan macehualneltococayotl, mexica tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Jesús Malverde]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Mexico quipia miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui ohcequin neltococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh huan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamyotl ce neltococayotl ompa Mexico tlalli huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ===Tlahtolli=== {{main|Tlahtolli ipan Mexihco}} In ahmo cah nahuatillahtolli Mexihco. Caxtillantlahtolli tel, motlahtoa iuh ''[[de facto]]'' achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueynahuatilli ihuic Macehuallahtoltin tel, piya mochintin macehuallahtoltin motlahtoa Mexihco, ihuic tleinzazo chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin Caxtillantlahtolli canah motlahtoa auh macehualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilolli intlahtolcopa.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref>. Caxtillahtoltica, nahuatilli toca -achi 60 tlahtoltin- tlacatiyan tlahtoltin. Inin piya mochintin Ixachitecah tlahtoltin tleinzazo chihualiztli; quitoznehqui, piya no ahmacehualtin Mexihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya [[Quicaputlahtōlli|Quicaputlahtolli]] oquichiuh ihuicpa TCI, <ref>{{citeweb|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|title=Kikapúes - Kikaapoa īhuīcpa CDI.|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> no in Cuauhtemaltecah Ixachitecah tlacah.<ref>{{citeweb|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|title=Cuauhtēmallān īhuān [[Chiyapan]] tlahtōltin īhuīcpa CDI|accessdate=Tlachicōnti 4|accessyear=2007}}</ref> Mexihco icpiya ixachi Caxtillantlahtoqueh ica ompa tlahtolqueh tlein onto Caxtillantlahtolli tlacatiyan, auh ica ⅓ mochi Caxtillantlahtohqueh Cemanahuac.<br /> In tlahtolli motlahtoa ipan Mexihco cah [[Nahuatlahtolli]], [[Yucatecatl mayatlahtolli|Mayatlahtolli]], [[Mixtecatlahtolli]], [[Tzapotecatlahtolli]], [[Otontlahtolli]], [[Mazahuahtlahtolli]], [[Michhuahcatlahtolli]] ihuan occequintin. Occequintin [[Europan|Europanecah]] tlahtolli [[Veneziatlahtolli]], [[Tlani teutontlahtolli]], [[Alemantlahtolli]], [[Franciatlahtolli]], [[Catalantlahtolli]], [[Galiciatlahtolli]] ihuan [[Rumaniatlahtolli]]. ==Tlamachtiliztli== [[File:CU-Mexico-biblioteca-2.jpg|thumb|left|220px|[[UNAM]].]] In tlamachtiliztli ipan Mexicoticpacpa miectin xiuhpohualli nican, aztecah ihuan mayatlacah onemachti canah ichanehhuan ica tlahtolli, tlahcuiloliztli, toltecayotl huan tlachiuhtlacayotl huan oahcico itechpahuic caxtiltecah ocuiltonoa in chanehqueh itech tlalpan ihuan itlachiuh ce huel tlahuapahuallalhuayotl ixcoyan no Mexico. Inon tlalpan axcan quipiya ce cualli nivel nemachtiliztli ipampa macehualteizcaltiliztli xocoyoxiuhpan, in ahmo tlahcuiloyotl aci xihuitl 2020 ipan 9.02 % ichanehhuan tlacempohualiztli. Nican inic ce nemachtiliztli huan inic ome nemachtiliztli zan nen ihuan mamaltica (9 xihuitl mani nemachtiliztli). In tlacatiyan nican quipiya ipan temachtiliztli coconeh xochitlah, inic ce tlamachtiliyan, inic ome tlamachtiloyan, bachillerato, tepochcaltlamachtiloyan huan Hueyi tepochcalli, noyuhqui in ''Escuela Secundaria'', noyuhqui quipia in conemeh; pipilton huan cihuapiltin temachtiah ica chanehqueh. Mexico quipiya ipan ahcopa tlamachtiloyan, canahpa hueyi tepochcalli tlen itocah ''Universidad Nacional Autónoma de México'', ''Instituto Politécnico Nacional'', ''Universidad Autónoma de Guadalajara'', ''Universidad Autónoma de Nuevo León'', ''Universidad Autónoma de Chapingo'' huan ''Universidad Autónoma del Estado de México'', ce pani tlamachtiloyan itech Mexico Instituto Tecnológico de Estudios Superiores de Monterrey, Universidad La Salle, Universidad Iberoamericana, Universidad de las Américas, ohcequin. === Inic ce nemachtiliztli canahpa huehcauh nemachtiliztli === In [[Coconeh Chantli]] achcauhtica nemachtilli ica hueyi tepochcalli. Ce hueyic tepanahuiliztli ipampa mexihcatl macehualteizcaltiliztli in Comisión Nacional del Libros de Texto Gratuitos (Calpollotl Tlacatiyanco icopa amoxtlahcuiloliztli zan nen) otlachihualoc ipan CONALITEG tepoztlahcuilolli namaquilizhuayan icampa occequintin coconeh tlamachtilcalco. Axcan quipiya amoxtli ipan macehuallahtolcopa huan amoxtli ipampa ixpahpalcoconeh. Ipan huehca altepemaitl ihuan macehualcalpolli quipia nemachtiliztli icampa tepozmetztli motenehua Edu-Sat tlen transmite videoconferencias ihuan teleconferencias caxtillantlahtolcopa ihuan macehuallahtolcopa ipampa 3000 tlamachtilcalli ihuan 300,000 temachtianimeh ipan occe tlacatiyan. Noyuhqui inin tlansmisión satelital Edusat aci canahpa occe tlacatiyan tlanihuic America tlahcopampa huan [[Colombia]]. [[Álvaro Obregón]] oquichiuh [[Secretaría de Educación Pública]] ipan [[1922]]. Yehhuan piya nemachtiliztli Mexihco. ==Tequinemiliztli== Mexihco ce tlacatiyan ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayotl icampa [[UNESCO]]; ixquichi tlamatocac toltecayotl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtolloliztli. Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemeh [[Diego Rivera]], [[David Alfaro Siqueiros]], [[José Clemente Orozco]], [[Frida Kahlo]] occequintin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Mexihco in iteuhcayo Miguel Cabrera. Occepa xihuitl [[Alejandro Toledo]] ce tlacuiloh cenca tenyo ipan Cemanahuac ipampa itlapal huaxyacatl ixiptli. Ipan Mexihco, teonantzin [[Nantzin Juana Inés de la Cruz]] ihuan [[Juan Ruiz de Alarcón]] oamatlacuiloh amoxtli ica Caxtillantlahtolli. Ahzozan [[Octavio Paz]] oamatlacuiloh [[La piedra del Sol]] quemeh inic ce amoxtli ipampa Caxtillantlahtolli. Ahzozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo [[Carlos Fuentes]] ahnozo in xochicuicani [[Rosario Castellanos]]. In mexihcatl calmanayotl cenca cualli cah, Ipan huehuehaltepetl quemeh olmecatoltecayotl, mayatoltecayotl, tzapotecatoltecayotl, teotihuahcatoltecayotl, mexihcatoltecayotl, occequin. In caxtillanxiuhpan in teocalli ihuan tzacualtecalco motenehua Barroco. In axcan cahuitl mexicatl calmanayotl oquitlachiuh ipampa [[Luis Barragán]] ce calmanani achcauh ipan Minimalismo. === Tonalpohualamoxtli === {| class=wikitable |+ '''Mexico itonalpohual''' |- bgcolor="#efefef" ! Tonalpihualli !! Ilhuitl |- | [[1 metztli enero]] || [[Yancuic xihuitl]] |- | [[6 metztli enero]] || [[Epifanía|Reyes Magos]] |- | [[2 metztli febrero]] || [[La candelaria]] |- | ''Semana santa'' || [[Viernes Santo]] |- | ''Semana santa'' || [[Domingo de pascua]] |- | [[1 metztli mayo]] || [[Día del trabajo]] |- | ''Mayo - junio'' || [[Pentecostés|Día de las mulas]] |- | [[15 metztli septiembre]] y [[16 de septiembre]] || [[Fiestas Patrias]] |- | [[1 metztli noviembre]] y [[2 de noviembre]] || [[Día de Muertos]] |- | [[20 metztli noviembre]] || [[Día de la Revolución Mexicana]] |- | [[12 metztli diciembre]] || [[Día de la Virgen de Guadalupe]] |- | [[24 mitztli diciembre]] y [[25 de diciembre]] || [[Navidad|Festividades navideñas]] |} === Tlaixcopinaliztli === {{main|Mēxihcatl īxiptlayōliztli}} In inic ce mexihcatl ixiptli xiuhpan 1897, itech Ingeniero Salvador Toscano otlachiuh ohtli ipan tlahuantli itechpa inin tlacatiyan cenca tlachcauh (oquicceecentlaaliaa yeh ipan xihuitl 50’s itoca itech ''Memorias de un Mexicano'' teeilnaamiquiliztli itechpahuicpa ce mexicatl, ihuan noyuhqui inic ce ahmo huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl motenehuaa Don Juan Tenorio xiuhpan 1898. In inic ce huehca tlaooltetzetzeliuhcaayootl catca Fatal Orgullo in xiuhpan 1916. Auh 1920 xiuhpan otlachiuhqueh inic ce peliculas icampa tlatozcatl Hollywood, California tlein otlaquiti nochi huel mexicah cineastas. In xihuitl 1930 otlachiuh in cine mach tlacaqui, cenca tenyoh in cemanahuac ipan nochi tlacatiyan caxtillantahtoltica ica peliculas iuhqui Sobre las Olas (aacueeyopan) xiuhpan 1932 nozo itechpahuic René Zacarías ihuan Raphael J. Sevilla in pelicula Alla en el Rancho Grande, xiuhpan1936. Cah hueyi mexihcah ixiptlayoliztli quemeh ''[[Amores Perros]]'' auh ''[[Y Tu Mamá También]]'' auh huehueh quemeh ''[[Ahí Está El Detalle]]''. Hueyi mexihcah ixiptlayotiani iuhquin [[Alfonso Cuarón]] ipan ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''. ===Tlacualiztli=== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Cintlacualiztli.]] Mexico quipia ce hueyi tlacualiztli moihtoa ic Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nican ce tequichihualiztli itech cintli, chilli huan nohpalitl, tomatl, ohce xochicualli, ce hueyi tzapotecatl motenehua Abigaíl Mendoza, yehuatl itech Teotitlan ompa Huexyacac tlahtocayotl tlachihua tlemolli huan chilmolli. In tlayolli quitlaxcalia, atolli, tamalli, tlaxcalli, totopochtli huan tlaxcalpacholli. Mexico ce tlacatiyan ica ixachi tlacualli in ompa tlaltipac, in tlacualli ma [[tacualli]], [[tamalli]], [[tlaxcalli]], [[tlaxcalpacholli]], [[pozolli]], [[tzopitl]], [[chilaquilitl]], [[tlaxcalchilatl]], [[tlatetzauhtli]], [[neuctli]], [[tlemolli]], ohcequin. Nican quipia onilli ma, [[mexcalli]], [[meoctli]], [[tlapaloctli]], [[tleatl]] ohcequin. === Tonalizcayotl === === Tequichihualiztli === Miac [[tlatzotzohnaliztli]] cah inin tlacatiyan iuhquin [[rock]], [[pop]] nozo [[tlātlamantic cuīcayōtl|tlātlamantic]]. Hueyi [[tlacuīcaliztli]] cateh [[Lorena y Los Alebrijes]], [[Noesis]], [[Etnia]], occe. Ca cuicacan quemeh [[Auditorio Nacional]], [[Foro Sol]] huan [[Teatro Metropolitan]]. ==== Tlahcuiloliztli ==== [[File:Cacaxtla01.jpg|thumb|left|350px|[[Cacaxtlah]].]] Tlacuiloliztli ipan mexicah catca itech huehuehcauh cahuitl ica achto macehualtin. * [[Diego Rivera]] * [[Alejandro Toledo]] * [[David Alfaro Siqueiros]] ==== Tlatzohtzonaliztli ==== * [[Macedonio Alcalá]] * [[Máximo Ramón Ortíz]] * [[Álvaro Carrillo]] ==== Hueyi [[cuicani|cuicanimeh]] ==== {{col-begin}} {{col-2}} * [[Lucero]] * [[Yuri]] * [[Eugenia León]] * [[Alejandra Robles]] * [[Lila Downs]] {{col-2}} * [[Juan Gabriel]] * [[Vicente Fernández]] * [[Pedro Infante]] * [[Antonio Aguilar]] * [[Javier Solis]] {{col-end}} ===Huehuehtequiyotl itech tlacatlalticpactli=== [[Image:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|right|200px|[[Teotihuahcan]].]] [[Image:Guanajuato30 guanajuato.jpg|thumb|right|200px|[[Pachtitlan]].]] [[Image:Hospicio Cabañas.JPG|thumb|right|200px|Icnocalli Cabañas ipan [[Atemaxac]].]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Huaxyacac Juárez huan Monte Albán]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Teotihuahcan]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Altepetl Mexico huan chinamilpan Xochimilco]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Palenque]] * 1987 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Reserva de la Biósfera de Sian Ka'an]] * 1987 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Cuetlaxcoapan]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Pachtitlan huan oztoyotl]] * 1988 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Chichén Itzá]] * 1991 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Morelia]] * 1992 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[El Tajín]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlahcuilolli ipan San Francisco Tepehuahcan]] * 1993 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Zacatecah]] * 1993 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ichan hueyimichtin El Vizcaíno]] * 1994 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Achto teocalmecac macuilpohualxiuhpan XVI ipan Popocatepetl]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Uxmal]] * 1996 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Querétaro]] * 1997 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Hospicio Cabañas]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Paquimeh]] * 1998 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Tlacotalpan]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xochicalco]] * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Xolalpan Campeche]] * 2002 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Kalak'mul]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[San Francisco teocalmecac ipan Sierra Gorda]] * 2003 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Miccailhuitl]] * 2004 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Tlaquitcalli Luis Barragán]] * 2005 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalhuactli huan teotlalli ipan California ayollohco]] * 2006 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Mexcalmillah ipan Tequillan]] * 2007 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Altepetl Tepochcalli UNAM]] <gallery mode="packed-hover" caption="Huehuecauh altepetl ipan Mexico" style="margin:0;"> File:Chichen Itza CB.jpg|[[Chichén Itzá]] File:0141 Palenque.JPG|''[[Palenque (zona arqueológica)|Palenque]]'' File:Tulum - 01.jpg|''[[Tulum]]'' File:El Tajín, Nischenpyramide.fcm.jpg|''[[El Tajín]]'' File:Borrala.JPG|''[[Monte Albán]]'' File:Olmeca head in Villahermosa.jpg|''[[La Venta]]'' File:Comalcalco.jpg|''[[Comalcalco (zona arqueológica)|Comalcalco]]'' File:Mexico.Pue.Cholula.Pyramid.01.jpg|[[Zona arqueológica de Cholula|Cholula]] File:Paquime1.jpg|''[[Paquimeh]]'' File:Telamones Tula.jpg|[[Tollan-Xicocotitlan]] File:Pomona3.JPG|''[[Pomoná]]'' File:LaReforma1.JPG|''[[Moral Reforma (zona arqueológica)|Moral Reforma]]'' File:Panoramic Edzná.JPG|''[[Edzná]]'' File:Votive Pyramid La Quemada.JPG|''[[La Quemada]]'' File:Becan x2.jpg|''[[Becán]]'' File:Calakmul Struktur I 1.JPG|''[[Calakmul]]'' File:Hochob Campeche - Rekonstruktion des Tempels.jpg|''[[Hochob]]'' File:Acropolis Tenam.jpg|''[[Tenam Puente]]'' File:Yaxchilan 1.jpg|''[[Yaxchilán]]'' File:Bonampak panorámica.JPG|''[[Bonampak]]'' File:Tonina 1.jpg|''[[Toniná]]'' File:Coba. Piramide Nohoch Mul. Enero 2009.JPG|''[[Cobá]]'' File:Chacchoben 2.jpg|''[[Chacchobén]]'' File:Kohunlich Mask cropped.jpg|''[[Kohunlich]]'' File:Panoramica Uxmal.jpg|''[[Uxmal]]'' File:Mayapan perspectiva 1.jpg|''[[Mayapán]]'' File:Dzibilchaltun.jpg|''[[Dzibilchaltún (zona arqueológica)|Dzibilchaltún]]'' File:Guachimontones Jalisco - Esteban Tucci.jpg|''[[Guachimontones]]'' File:2002.12.29 18 Codz Poop Kabah Yucatan Mexico.jpg|''[[Kabáh]]'' File:DjDSCF1841.JPG|''[[Malinalco]]'' File:Detalle templo de la serpiente emplumada.JPG|''[[Xochicalco]]'' File:Chalcatzingo zona arqueológica 02.JPG|''[[Chalcatzingo]]'' File:Muyil1.jpg|''[[Muyil]]'' File:Zona Arqueológica Mitla 10.JPG|''[[Mitla]]'' File:Tumba 1 Zaachila.JPG|''[[Zaachila]]'' File:CantonaB.JPG|''[[Cantona]]'' </gallery> ==Momotlaliztli== Nican Mexico quipiya cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Selección Mexicana del Fútbol]]. In momotlaliztli ipan Mexico ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl. Axcan, Mexico tlalli, ce centlalticpac huelitini ica momotlaliztli, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ompa [[Altepetl Mexico 1968]], otlacauh huel miac imomotlaliz ipampa ce tlacatiyan itech America Latina. Mexico oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Mexico ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Mictlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''García Escamilla, Enrique, ''Historia de México en náhuatl y español'', {{es2}} , otepoztlahcuiloc ipan [[Altepetl Mexico]], Plaza y Valdés Editores, xiuhpan [[1991]].'' == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Mexihco}} {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Mexico]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] {{Sample:Interwikis/Mexko}} 2v49mkdkz4y45w1pem7qmhs1t8hiegq Argentina 0 1958 499362 496141 2022-07-22T13:57:11Z Koatochij 19758 /* Occequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Argentina (nch)|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Argentina | Tlaltocaitl = República Argentina | Tocaitl = Argentina | Pamitl = Flag of Argentina.svg | Chimalli = Coat of arms of Argentina.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Tlacatiyancuicatl Argentina]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = United States Navy Band - Himno Nacional Argentino.ogg | Tlalmachiyotl = ARG orthographic (+all claims).svg | Tecuacan = [[Buenos Aires]] [[File:Escudo de la Ciudad de Buenos Aires.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Buenos Aires]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Caxtillantlahtolli]] | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Caxtillan]]<br />[[9 chicōntetl mētztli]], [[1816]]<br />[[9 chicōntetl metztli]], [[1859]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Tepachoani = [[Argentina tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Alberto Fernández]] | Nelihuehcapanca = [[Aconcagua]] | Chanehqueh = 45 195 777 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Argentinacatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Argentina peso]] ($, <code>[[ISO 4217|ARS]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-3]] | Matlatzalan = [[.ar]] | Tepozehecanonotzalli = 54 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 032, AR, ARG | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Argentina''' nozo itoca '''Tlacatlahtocayotl Argentina''' ([[caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]] in ''Argentina'' nozo ''República Argentina''), ce [[tlacatiyan]] ipan [[America Huitztlampa]], quipiya canah tonatih icalaquitlampa ce hueyic tepehuahcan ica cepayauhtic tepetl huan tletepetl motenehua [[Los Andes]], canah tlahcopampa hueyi ixtlahuahcan motenehua ''Las pampas'' ihuan ce tlahcopan tepehuahcan, tlantzintlah quihtoznequi in [[Patagonia]], ahcopa cah hueyi teotlalli motenehua ''Gran Chaco'', ompa tonatiuh iquizayampa ica hueyi atoyatl itechpahuic quiyauhcuauhtlahtli huan ica cecec ailhuicatl ipamapa atenco.<ref>Gobierno de la República de Argentina ''[https://www.casarosada.gob.ar/nuestro-pais/acerca-de-argentina (Gobierno de Argentina)]'', 15 noviembre metztli, xihuitl 2021. {{es}}</ref> Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Bolivia]], canahpa icalaquitlampa ica [[Chile]], canahpa iquizayampa ica [[Uruguay]], [[Brasil]] huan [[Paraguay]], in iuhquin canahpa tlapcopa [[Atlántico ailhuicatl]] huan canahpa huiztlampa ica [[Antartico ailhuicatl]]. Argentina ce tlacatiyan cah inic nahui tlalli Americacopa huan inic chicueyi tlalli [[Tlalticpactli|Tlalticpac]]. Argentina in inic nahui tlacatiyan ocachi hueyic ipan America huan inic chicome ipan tlalticpactli. Cah ipan 34°35′59″ huitztlampa huan 58°22′55″ icalaquitlampa, tlatzintlah iparalelo ''tropico de Capricornio'' huan ''circulo polar antártico''. Auh cah itecuacan [[Buenos Aires]] altepeticpac, noyuhqui [[altepenanyotl]] ocachi hueyi in ''[[Gran Buenos Aires]]''. In Tlacatlahtocayotl Argentina quipiya 23 hueyaltepetl huan calpolli tecuacan ica 18 calpolli. Quipiya 45,195,777 chanehqueh ipan tlahpohualli censo xiuhpan 2020.<ref>Population pyramid ''[https://www.populationpyramid.net/es/argentina/2020/ (Argentina)]'', 14 noviembre metztli, xihuitl 2021. {{es}}</ref> Inon tlacatiyan quipiya itlacahuan itech mochintin tlalpan ompa tlalticpac, quipiya 25 calpolli macehualtlacameh, achcauh chanehqueh ochanti nican inin tlalli. Nican ce tlacatiyan ica miacquin neltococayotl, itlanahuatiltlahtol caxtillahtolli, auh nican quipiya miaquin tlahtolli, in guaranitlahtolli, quechuatlahtolli, mapuchetlahtolli, yidishtlahtolli, italianotlahtolli, occequin. Itonalmitohtiliz 25 itech mayo. Inin in tequihuahqueh reconocían in tepacholiztli itech ''Junta Revolucionaria'' huan así nimitztlachihua in inic ce itepapacholiz tlacatiyan. In ''Revolución de Mayo'' (Yaoyotl Mayo metztli) icauh tihui catca ixpan in motenehua no ''Semana de Mayo'', itech 18 canahpa 25 itech xihuitl 1810.In 9 julio metztli nimitzmitohtia in ''Declaración de la Independencia''. Xiuhpan 1816, in Tlahtocan ipan [[Tucumán]] otlahcuilo Amatlahcuilolli itech ''Independencia'', niquitoa así la existencia itechpahuicpa ce yancuic tlacatiyan libre huan independiente ipampa [[España]]. Argentina ce calpolli itech Organización de las Naciones Unidas (ONU), ce calpolli itech Mercosur xiuhpan 1991, ce calpolli itech Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños (CELAC) huan ce calpolli itech Organización de Estados Americanos (OEA). ==Tlaltocayotl== Inin [[tlacatiyan]] tlapiya [[Latintlahtolli]] ''Argentum'', itechpa in ''Río de la Plata'' quihtoznequi ''Iztac Teocuitlatl Atoyatl'', ipampa ce tlaquetzalli itechpa in ''Iztac Teocuitlatl Tepetlah'', in tlein ''Argentina'' quihtoznequi ''Iztac Teocuitlatl Tlalli''. ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:La cueva de las manos Santa Cruz.jpg|miniatura|izquierda|[[Cueva de las Manos]] ipan Santa Cruz.]] Moihtoa in auchtlacameh tlamini ipan inon tlalli mictlampa achto huitztlampa motocayotia Patagonia. In Argentina oyeya tepitzin ihuani ipampa caxtiltecah in ipan [[macuilpohualxihuitl 16]]. Inon tlacatiyan moxexelohua ihuicpa [[España]] ic ximayahui in inglestecatl itlapehual ipan [[1806]] oc [[1807]]. In hueyi Ixtlahuahcan ihuan ianalco atoyatl nenenqui ic europatlacameh ipampa Argentina amoxnahuatiliztli in xiuhpan [[1853]]. Cornelio Saavedra catca inic ce tequihuah, otlachihua ica occequin tepachoanimeh criollos in ''Junta de las Provincias unidas del Río de la Plata''. Ica [[tepozcoatl]] huan yancuic tlachihuayoltica, nican Argentina motitlani occequin tlacatiyan nacatl, ichcatl, ehuatl huan achtli. Canahpa [[macuilpohualxihuitl 20]], Argentina quemeh ce tlatquihuac tlacatiyan catca, auh [[Inyayo in Cemanahuac Inic Ome]] otlaixpolouh itequiyo huan itlacapachouh. In ihuicpa [[1930]] in tlacameh tepachohualiztli macehualtin huan yaotlayehcoanimeh cateh. Tepanyaoquizcani [[Juan Perón]], tlanahuatini catca in xiuhpan [[1946]] canahpa [[1955]], yehuatl quipehua iargentinatetenahuatoh, in aquin inic ce tlanahuatini quimauhtili oc imiquiz. Inin xiuhpan [[1982]], Argentina oquipix ce iyaoyo ica [[Tlahtocayotl in Cepanca America]] in ipan oquipolo Islas Malvinas, auh Carlos Saúl Menem tlanahuatini otetlapolouh canah [[Elizabeth II]] xiuhpan [[1998]] zatepan in Pilli ihuic Inglaterra otetlapolouh canah in Argentina inin xihuitl [[1999]]. Argentina omopeuh xihuetzi oc [[2004]], ihcuac omoquetz itlacatepachohualiz ipampa xiyectlali itequiyo huan icualtepachohualiz. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = {{CHL}} | Norte = {{BOL}} | Noreste = {{PRY}} / {{BRA}} | Oeste = {{CHL}} | Centro = Argentina | Este = {{URY}} / {{BRA}} | Suroeste = {{CHL}} | Sur = [[Antartíco ailhuicatl]] | Sureste = [[Atlántico ailhuicatl]] }} [[File:Argentina topo blank.jpg|thumb|right|Argentina tlalmachiyotl ipan tlalticpac.]] Argentina ce tlacatiyan ipan [[America Huitztlampa]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Bolivia]], canahpa icalaquitlampa ica [[Chile]], canahpa iquizayampa ica [[Uruguay]], [[Brasil]] huan [[Paraguay]], in yuhquin canahpa tlapcopa Atlántico ailhuicatl huan canahpa huiztlampa Antártico ailhuicatl. In [[tlacatiyan]] quipiya 3.761.274 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noihqui quipiya 11,122 km itech hueyatenco. ===Tepeliztli=== In tepeliztli ocachi hueyic ipan Argentina quihtoznequi [[Aconcagua]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Cordillera de los Andes'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan America. Occequin tepetl cateh Pissis (6882 m s. n. m.) ipan La Rioja, in Ojos del Salado (6864 m s. n. m.) ipan Catamarca, in tepetl Bonete Chico (6850 m s. n. m.) ipan La Rioja, in cerro Tupungato (6800 m s. n. m.) ipan Mendoza, in cerro Mercedario (6770 m s. n. m.) ipan San Juan. Los Andes ca ompa Neuquén, in tletepetl Lanín (3776 m s. n. m.) ipan Neuquén, in tepetl Tronador (3478 m s. n. m.) ipan Río Negro huan in tepetl Fitz Roy nozo Chaltén (3405 m s. n. m.) ipan Santa Cruz; cempohualli tepetl ochachi hueyic ompa in Patagonia. ===Atiliztli=== [[File:Perito moreno.jpg|miniatura|left|[[Cetepetl Perito Moreno]] ipan Río Negro.]] Nican Argentina ca La Plata atoyatl, apan ocachi ancho ipan tlalticpactli, in altepetl Buenos Aires cah atoyacopa ipampa frontera ica Uruguay huan Paraguay, in atzintli itech Iguazú atemoctli La Plata atoyacopa, frontera itzatlan Brasil huan Paraguay. In tlacatiyan quipiya atentli ica [[Atlántico ailhuicatl]] canahpa iquizayampa, canah tlalli huitztlampa cah [[Antártico ailhuicatl]]. Ipan tlahco tlacatiyan cah ''Mar Chiquita'' ipan Córdoba hueyaltepetl, ce poyec atezcatl cenca hueyic. Ipan Patagonia onohuayan quipiya cecectlalpan quihtoznequi fiordos, huehuecauh acecec tlein temoa itechpahuic tepehuahcan canahpa in [[hueyatl]]. === Yoliztli === Argentina in yoliztli hueyi, quipiya occequin climas, xeliuhca in ''Tropico de Capricornio'' itlal. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''pampas'', quipiya hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Nican Argentina quipiya cuauhtontli diferentes, quemeh [[araucaria]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[calden]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Erythrina crista-galli2.jpg|[[Argentina xochitl]] Image:Araucaria 01.jpg|[[araucaria]] Image:Starr-100504-5914-Jacaranda mimosifolia-large flowering tree with horse-Kula-Maui (24741951870).jpg|[[jacaranda]] Image:Jardín Botánico de Altura, Pucará de Tilcara, Jujuy, Argentina.JPG|[[nohpalli]] Image:Caldén, belleza pampeana.JPG|[[calden]] </gallery> No xiquitta Argentina quipiya totomeh quemeh [[tlacatototl]], [[tzopilocuauhtli]], [[cozcacuauhtli]], [[totomichin]], noihqui quipiya yolcameh chichinimeh [[peruichcatl]], [[alpaca]], [[huanaco]], [[huicuna]], [[huemul]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Rhea 09.23.05 Chile.jpg|[[tlacatototl]] Image:Cóndores no se entierran a diario.JPG|[[cuanacacozcacuauhtli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Guanaco Patagonico.jpg|[[huanaco]] Image:Schwimmender-Pinguin.jpg|[[totomichin]] </gallery> ==Teyacanaliztli== ===Tlanahuatiliztli=== ===Argentina ixeliuhca === {| class="toc" cellspacing="2" style="padding: 5em; text-align:left; clear:all; margin:auto; font-size:90%" !colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Argentina ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[File:Map of Argentina with provinces.svg|center|400px]] |- | style="background:#e9e9e9;" align="center" | '''Hueyaltepetl''' | style="background:#e9e9e9;" align="center" | '''Chanehqueh (2005)''' | style="background:#e9e9e9;" align="center" | '''Tlaixpayotl (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align="center" | '''Tecuacan''' |- bgcolor="#f0f0f0" cellpadding="40" |'''Tlacatlahtohcayotl Argentina''' | align="right" |'''44 108 530''' | align="right" |'''504 645''' | align="center" | '''[[Buenos Aires]]''' |- |1. [[Buenos Aires]] | align="right" | 1 051 000 | align="right" | 300 | align="center" | [[Buenos Aires]] |- bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Hueyaltepetl Buenos Aires|Buenos Aires]] | align="right" | 2 842 000 | align="right" | 177 | align="center" | [[La Plata]] |- |3. [[Catamarca]] | align="right" | 517 000 | align="right" | 3.812 | align="center" | [[San Fernando del Valle de Catamarca]] |- bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Chaco]] | align="right" | 751 000 | align="right" | 87 | align="center" | [[Residencia]] |- |5. [[Chubut]] | align="right" | 4 256 000 | align="right" | 1.642 | align="center" | [[Sarmiento]] |- bgcolor="#f0f0f0" |6. [[Hueyaltepetl Córdoba|Córdoba]] | align="right" | 3 238 000 | align="right" | 2.317 | align="center" | [[Córdoba, Argentina|Córdoba]] |- |7. [[Corrientes]] | align="right" | 2 475 000 | align="right" | 288 | align="center" | [[Corrientes, Argentina|Corrientes]] |- bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Entre Rios]] | align="right" | 562 000 | align="right" | 73 | align="center" | [[Entre Ríos]] |- |9. [[Formosa]] | align="right" | 1 489 000 | align="right" | 168 | align="center" | [[Formosa]] |- bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Jujuy]] | align="right" | 4 893 000 | align="right" | 529 | align="center" | [[San Salvador de Jujuy]] |- |11. [[La Pampa]] | align="right" | 3 116 000 | align="right" | 204 | align="center" | [[Santa Rosa, Argentina|Argentina]] |- bgcolor="#f0f0f0" |12. [[La Rioja]] | align="right" | 2 334 000 | align="right" | 407 | align="center" | [[La Rioja, Argentina|Argentina]] |- |13. [[Mendoza]] | align="right" | 6 652 000 | align="right" | 231 | align="center" | [[Mendoza]] |- bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Misiones]] | align="right" | 14 161 000 | align="right" | 120 | align="center" | [[Misiones]] |- |15. [[Nauquen]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 180 | align="center" | [[Neuquén]] |- bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Río Negro]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 144 | align="center" | [[Río Negro]] |- |17. [[Salta]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 180 | align="center" | [[Salta]] |- bgcolor="#f0f0f0" |18. [[San Juan]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 144 | align="center" | [[San Juan, Argentina|San Juan]] |- |19. [[San Luis]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 180 | align="center" | [[San Luis, Argentina|San Luis]] |- bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Santa Cruz]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 144 | align="center" | [[Río Gallegos]] |- |21. [[Santa Fe|Santa Fe]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 180 | align="center" | [[Santa Fe, Argentina|Santa Fe]] |- bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Santiago de Estero]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 144 | align="center" | [[Santiago de Estero]] |- |23. [[Tierra de Fuego]] | align="right" | 3 988 000 | align="right" | 180 | align="center" | [[Ushuaia]] |- bgcolor="#f0f0f0" |24. [[Tucuman]] | align="right" | 1 605 000 | align="right" | 144 | align="center" | [[San Miguel de Tucuman]] | |} == Tequitiliztli == [[File:ViñedoCafayate.jpg|miniatura|izquierda|[[Xocomecatl|Xocomecapixcayotl]] ipan Salta.]] Argentina ce tlacatiyan ipan America ica itequiyo itech temocpan [[Brasil]], [[Uruguay]] huan [[Paraguay]] icampa inahuatil motenehua [[MERCOSUR]]. Argentina tequiyotl tequipanoa ihuic tlaquixtilli tlalpixcayotl ica inic ce ichcapixcayotl ipan Patagonia, noihqui inic ome tequipanolli piya ce hueyic acalquixohuayan itequipanoliz in ompa [[Buenos Aires]]. Occequin argentinatlacah tequipanoa tlalpixcayotl ihuicpa zacacintli, tlauhtli, [[cintli]], acintli, [[xocomecatl]] nohuan pitzopixcayotl, cahuayohpixcayotl, cuacuahuehpixcayotl, pipiyolpixcayotl, inompan coyonimatiliztli nozo oztoyotl ipampa tlaquixtilli iztac teocuitlatl, chiltic tepoztli, tliltepoztli, amochitl, temetztli huan coztic teocuitlatl. ==Chanehmatiliztli== ===Tlacanemitiliztli=== Argentintecah chantiah ipan occe tlacatiyan xiuhpan 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{ESP/nhn}} ica 256,071 argentintecah * {{USA/nhn}} ica 215,239 argentintecah * {{BRA/nhn}} ica 72,963 argentintecah * {{CHL/nhn}} ica 49,724 argentintecah * {{ISR/nhn}} ica 48,312 argentintecah * {{URY/nhn}} ica 22,743 argentintecah * {{CAN/nhn}} ica 20,680 argentintecah * {{FRA/nhn}} ica 17,999 argentintecah * {{AUS/nhn}} ica 14,190 argentintecah * {{MEX/nhn}} ica 13,696 argentintecah {{col-2}} * {{PRYf}} 550,713 paraguaytecah * {{BOLf}} 345,272 boliviatecah * {{CHLf}} 191,147 chiletecah * {{PERf}} 157,514 perutecah * {{ITAf}} 147,499 italtecah * {{URYf}} 116,592 uruguaytecah * {{ESPf}} 94,030 españoltecah * {{BRAf}} 41,330 brasiltecah * {{USAf}} 19,147 tlahtocayoamericatecah * {{COLf}} 17,576 colombiatecah {{col-end}} === Tlahtolli === Argentina inic nahui tlacatiyan ica ocachi tlahtoqueh ipan caxtillantlahtolli tel ipan tlalticpac, motlahtoa iuh achcauhtlahtolli auh 97% chanehqueh quitlahtoah. Hueyi nahuatilli ihuic macehualtin tel, piya mochintin macehuallahtolli motlahtoa America tlalli, itechpahuic tlein zan chanehqueh tlapohualli, cualli iuhquin caxtillahtolcopa canah motlahtoa auh macehualtlacameh hueliti ihcuiloa intlahtolcuepa itlahtol. Tlahtolli motlahtoa ipan Argentina ca [[guaranitlahtolli]], [[quechuatlahtolli]], [[aimaratlahtolli]], [[mapuchetlahtolli]], [[huichitlahtolli]], [[mbyatlahtolli]], [[tehuelchetlahtolli]] ihuan occequin.<br /> Occequi [[Europa]] tlahtolli [[italiatlahtolli]], [[yidishtlahtolli]], [[alemantlahtolli]], [[franciatlahtolli]], [[catalantlahtolli]], [[gallegotlahtolli]] huan [[danestlahtolli]]. ===Paccayeliztli=== Argentina quipia cualli paccayeliztli, occequin cocoxcalli pahtia miaquin cocoxqueh. ===Neltococayotl=== [[File:Vista de la Basílica de Nuestra Señora de Luján.JPG|thumb|left|[[Teocalli itech Tonantzin Luján]].]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc macehualtin neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl, atzintli, ilhuicatl, tepetl, tlalli, ehcatl , in metztli huan tonatih motenehua huehuecauh teotetl itech occequin. Incatlacameh quipiaya ocequin teteoh tel [[Wiraqucha]] huan [[Pachamama]]. Huehueteotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]], macehualtin ahmo oneltoqui mochololih huan occequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[España Atlacayotl]]) ipampa judiotlacameh nozo ''marranos''. Ihcuac caxtiltecah ompehua ma cristiania canah macahualtzin zan motlamati catolico teoneltococayotl quemeh cristianoyotl ipan yancuic tlalli ocholoc Caxtillan, matel in teopixqueh tlamacazqueh tlein oyeyah occequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan inglatlālpantlalnetoqui ipan Reino Unido huan Alemania. In teopixcatlahtoani [[Francisco]] itech ''Iglesia Católica Romana'', ce argentintecatl itoca Jorge Mario Bergoglio catca obispo ihueyiteocal Buenos Aires. Ipan macehualneltococayotl, argentintecah tlalneltoca ipan tlacameh ica teteo, quemeh [[Gauchito Gil]], xeliuhca itzalan santomeh huan teomeh. Axcan Argentina quipiya miacquin tlaneltoqueh ipan [[cristianoyotl]], mochintin catolicotlacameh, noyuhqui occequin neltotococayotl [[judioyotl]], ce calpolli ocachi hueyic ipan America Huitztlampa, mochintin azquenzitlacameh ihuan occequin sefarditlacameh nozo mizrahitlacameh, noyuhqui islamcayotl ce neltococayotl ompa Argentina huan ahmo neltococayotl quihtoznequi ''ateos'' nozo ahmo teotlalnetoqueh. ==Tlamachtiliztli== Argentina quipia caltlamachtiloyan tlen itocah temachtiloyan quipixtoc conemeh, oquichpilmeh huan cihuapilmeh, huan cicuacemeh tlamachtiyanih huan ce tlamachtiltlayacanquetl, huan ni caltlamactiloyan quipiah [[Universidad de Buenos Aires]] ica yani molehuiya huan ihquinoh quicencahua cualli tlamachtiltequitl. Nohquiah quipia calnechicoltlamachtiltequitl, campa quinceliah tlen cehcanoc coneh ehuanih noponah quintlamacah huan cochih iztoqueh 56,000 telchpocah huan ponah inmaco iztoqueh ome tlamachtianih tlen quintlaliah ni conemeh. No quiya iztoque ome tlamachtianih. Noquia tlapalehuia ipan caltlamachtilnechicoltequitl. ==Tequinemiliztli== ===Calmanaliztli=== In ''Misión jesuítica de San Ignacio Miní'' ce huehuetequiyotl ipan calmanaliztli, itech iteocalhuan guaranitlalli otlachihualo ica tetl. In Andes tepehuahcan ompa, Jujuy, Salta huan Tucumán, quipiya ce Caxtillan colonial icalmanaliz. ===Tlatzohtzonaliztli=== [[File:Tango-Show-Buenos-Aires-01.jpg|miniatura|derecha|[[Tango]].]] In ''[[tango]]'', ce itzohtzonaliz Buenos Aires altepeticpac, ce tlachihualiztli itech ome macehualtin, tlacatl huan cihuatl mihtotia. Tlatzohtzonaliztli ipan Argentina zatepan ohcequin, Nican quipia Argentina itlatzohtzonaliz ompa Los Andes, cuicatl quemeh ''El carnavalito nozo humahuaqueño''. [[Soda Stereo]] ce hueyi cuicanimeh ompa Argentina. === Huehuehtequiyotl itech Tlalticpactli === * [[1981]] – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Parque nacional Los Glaciares|Los Glaciares]]. * [[1983]], [[1984]] – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Misiones jesuíticas guaraníes]]: [[San Ignacio Miní]], [[Misión jesuítica de Santa Ana|Santa Ana]], [[Misión jesuítica de Nuestra Señora de Loreto|Nuestra Señora de Loreto]] y [[Misión jesuítica de Santa María la Mayor|Santa María la Mayor]] (Argentina), [[São Miguel das Missões|ruinas de São Miguel das Missões]] (''{{BRA}}'') * 1984 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Parque nacional Iguazú]]. * [[1999]] – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Tlalyacatl Valdés]]. * 1999 – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Cueva de las Manos]], [[Río Pinturas]]. * [[2000]] – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Manzana Jesuítica]] y [[Estancias jesuíticas|Estancias Jesuíticas de Córdoba]]. * 2000 – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Ischigualasto|Parques naturales de Ischigualasto]] / [[Parque nacional Talampaya|Talampaya]]. * [[2003]] – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Quebrada de Humahuaca]]. * [[2014]] – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Red vial incaica|Qhapaq Ñan, sistema viario andino]]. * [[2016]] – '''<span style="color:#F4A460;">Tlachihualiztli</span>''' – [[Casa Curutchet|Obra arquitectónica de Le Corbusier – Contribución excepcional al Movimiento Moderno]]. * [[2017]] – '''<span style="color:#32CD32;">Yoliztli</span>''' – [[Parque nacional Los Alerces]]. == Momotlaliztli == [[File:Maradona-Mundial 86 con la copa.JPG|thumb|left|[[Diego Armando Maradona]].]] In momotlaliztli ipan Argentina ca ipampa [[neicxitapayolhuiliztli]], [[chiquiuhtapayolhuiliztli]], [[omalacapainaliztli]], [[acalpainaliztli]], tenis, mapatoltiliztli, ohcequin. Ompa Argentina oquipia cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 huan quichiuhpatoltiliztli. ===Neicxitapayolhuiliztli=== Argentina quipia cualli [[neicxitapayolhuiliztli]], itlacahuan cateh ica [[Asociación del Fútbol Argentino]], iixtenyoh ocachi hueyi catca [[Diego Armando Maradona]], axcan [[Lionel Messi]] in hueyi neicxitapayolni. * [[Īxiptli:Olympic flag.svg|50px]] Argentina ipan [[Olimpicayoh neahuiltiliztli]]. == No xiquitta == * [[America Huitztlampa]] * [[America]] == Amoxtiliztli == * ''Reader’s Digest'', Gran Atlas Ilustrado del Mundo ipan caxtillantlahtolcopa, ''Duncan Company [[Londres]], [[Inglaterra]], otepoztlahcuiloc ipan [[Italia]], 1999''. == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{Commons|Argentina}} * [http://www.argentina.gob.ar/ Portal oficial del Estado argentino] * [http://www.casarosada.gob.ar/ Sitio oficial de la Presidencia de la Nación] * [http://www.turismo.gob.ar/ Sitio oficial de la Secretaría de Turismo] * [http://www.fao.org/countryprofiles/index.asp?lang=es&iso3=ARG&subj=1&paia= Perfiles de países: Argentina] {{America}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Argentina]] [[Neneuhcāyōtl:Caxtillaltocayotl]] qtf8nkt5t71zjpwc3ccf5a997fv36q2 China 0 2056 499444 497751 2022-07-23T00:24:33Z Koatochij 19758 /* Occequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtohcayotl Altepehuahcayōtl China | Tlaltocaitl = 中华人民共和国<br />''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó'' | Tocaitl = China | Pamitl = Flag of the People's Republic of China.svg | Chimalli = National Emblem of the People's Republic of China.svg | Tlacatiyancuicatl = ''[[La Marcha de los Voluntarios|Yìyǒngjūn Jìnxíngqú]]'' | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = | Tlalmachiyotl = China in its region (claimed hatched).svg | imagen_mapa_tamaño = 290px | lema_nacional = ayāc | āltepētlacuīcatl = | tēcuacān = [[Pequin]] | tēcuacān_chānehqueh = 17,430,000 ([[2008]]) | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 36_55_N_116_23_E_ 36°55′ M 116°23′ T | huēyi_āltepētl = [[Pequin]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Chinatlahtōlli]]¹ | tēpacholiztli = [[Tlācatlahtocayōtl socialista]] | tēpachohqueh = [[Tlācatlahtocayōtl Āltepēhuah China tlahtohcātēīxiptla|Tlahtohcātēīxiptla]]<br />[[Primer Ministro de China|Primer Ministro]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Xi Jinping]]<br />[[Li Keqiang]] | tzintiliztli = [[Tlācaxōxouhcāyōtl]] | fundación_hitos = nbsp;• Declarada | fundación_fechas = Establecimiento de la<br />República Popular<br /> [[1 de octubre]] de [[1949]] | tlaīxpayōtl = 9,596,960<sup>[2]</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 4 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.82% | cuāxōchtli = 22,117 | huēyi_ātēntli = 14,500 | Chānehqueh = 1,313,973,713 ([[2006]] est.) <sup>[2]</sup> | chānehqueh_tlatēctli = 1 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 136.12<sup>[2]</sup> | PIB_nominal = US$ 2,630,113,000,000 | PIB_nominal_año = 2006 | PIB_nominal_puesto = 4 | PIB_nominal_per_cápita = US$ 2,001 (2006) | PIB = US$ 9,984,062 millones<sup>[2]</sup> | PIB_año = 2006 | PIB_puesto = 2 | PIB_per_cápita = US$ 7,598 (2006) ([[Lista de países por PIB (PPA) per cápita|88º]])<sup>2</sup> | IDH = 0.777 | IDH_año = 2007 | IDH_puesto = 81 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=nepantlahtli}} | tomīn = [[Renminbi]]<sup>[2]</sup> (元, <code>[[ISO 4217|CNY]]</code>) | tlācatōcāitl = China chāneh, chānehqueh | horario = [[Cemanāhuācahuitl|UTC]]+8 | horario_verano = | cctld = .cn<sup>[2]</sup> | código_telefónico = +86<sup>[2]</sup> | prefijo_radiofónico = 3HA-3UZ | nenecuilhuāztli_ISO = 156 / CHN / CN | miembro_de = [[ONU]], [[APEC]] | tlahtōlcaquiliztilōni = <sup>[1]</sup> In [[chinatlahtōlli]] (''pǔtōnghuà'') es la forma estándar hablada del [[idioma chino|chino]], excepto en [[Hong Kong]] y [[Macao]], donde se utiliza también el [[Idioma cantonés|cantonés]] en la expresión oral. El chino es cooficial con el [[inglatlahtōlli]] en [[Hong Kong]] y con el [[portugallahtōlli]] en [[Macao]]. Las lenguas de las minorías étnicas, como el [[uigurtlahtōlli]], el [[mongollahtōlli]] o el [[tibettlahtōlli]], son en cierta medida cooficiales en ámbitos locales.<br /><sup>[2]</sup> Los datos no incluyen [[Hong Kong]] ni [[Macao]]. }} '''China''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Altepehuahcayotl China'''<ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanintzin yeh oquihcuilo ''China'' ipan ''Annals of his Time''.</ref><ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanintzin yeh oquihcuilo ''China'' ipan i''chicuēyi relaciones''.</ref> nozo '''China''' ({{zh2}} ''中国''; ''Zhōngguó'') itoca [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, auh [[Pequin]] itecuacan. No cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Mongolia]] huan [[Rusia]], canahpa huitztlampa ica [[Butan]], [[Lao]], [[Mianma]], [[Nepal]], [[India]] huan [[Vietnam]] ipan Himalaya tepehuahcan, canahpa tlāpcopa [[Corea Mictlampa]] huan in [[Pacífico ailhuicatl]] huan canahpa icalaquitlampa no [[Quirguiztan]], [[Cazaquistan]], [[Afganistan]] huan [[Paquistan]]. ==Tlaltocayotl== In āquin achtopa ōquihcuiloh ''China'' īpan cequi nāhuatlahtōlli tlahcuilōlli ōcatca [[Chīmalpahin]] īpan [[1577]] īxquichca [[1615]] ītzalan; in mānel yeh ōquihcuilo ītechpa in [[Filipinas]] nō in mochi [[Asia]] in tlahtōlli ''China'' piya in zan neneuhqui pēhualiztli ic in [[caxtillāntlahtōlli]]. In nāhuatōcāitl īpampa in caxtillāntōcāitl ''China'', ōhuāllah iuh in miec [[Europan]] tlahtōlli in huitztlāmpa Asia, hueliti motōcāitia iuhqui īpampa in [[dinastía Quin]]. Huehcāuhcayōpan ōmotlatequitilia in tōcāitl ''Catay'' (Catai), ītechpa in [[altaitlācaolōlli]] [[Kitan]] quitzinti in [[dinastía Liao]] īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl X]]. Inīn ōcatca quipiya in Europan cāhunepantlah tlahtōllōtl, iuhquin "[[Marco Polo]] īnehnemi". In tōcāitl ''Catay'' nemi īpan tlahtōlli iuh in [[rusotlahtōlli]] īhuān [[mongollahtōlli]]. Īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl XVII]] in portugallācatl Jesús teōpixqui [[Bento de Goes]] in Europan teōpixqueh ōcāltepēittah ''China'' in neneuhqui tlācatiyān ''Catay'' ōcāltepēitta Marco Polo. [[File:Chinesische-mauer.jpg|thumb|right|Hueyi tepantli ipan China.]] == No xiquitta == * [[Asia]] ==Amoxtiliztli== <small> :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglatlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin. ''Las ocho relaciones y el memorial de Colhuacan''. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|China}} {{Asia}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:China| ]] qh6rhk7t1n3944qohs71qzrukcexrch 499447 499444 2022-07-23T00:30:06Z Koatochij 19758 /* Tlaltocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtohcayotl Altepehuahcayōtl China | Tlaltocaitl = 中华人民共和国<br />''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó'' | Tocaitl = China | Pamitl = Flag of the People's Republic of China.svg | Chimalli = National Emblem of the People's Republic of China.svg | Tlacatiyancuicatl = ''[[La Marcha de los Voluntarios|Yìyǒngjūn Jìnxíngqú]]'' | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = | Tlalmachiyotl = China in its region (claimed hatched).svg | imagen_mapa_tamaño = 290px | lema_nacional = ayāc | āltepētlacuīcatl = | tēcuacān = [[Pequin]] | tēcuacān_chānehqueh = 17,430,000 ([[2008]]) | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 36_55_N_116_23_E_ 36°55′ M 116°23′ T | huēyi_āltepētl = [[Pequin]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Chinatlahtōlli]]¹ | tēpacholiztli = [[Tlācatlahtocayōtl socialista]] | tēpachohqueh = [[Tlācatlahtocayōtl Āltepēhuah China tlahtohcātēīxiptla|Tlahtohcātēīxiptla]]<br />[[Primer Ministro de China|Primer Ministro]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Xi Jinping]]<br />[[Li Keqiang]] | tzintiliztli = [[Tlācaxōxouhcāyōtl]] | fundación_hitos = nbsp;• Declarada | fundación_fechas = Establecimiento de la<br />República Popular<br /> [[1 de octubre]] de [[1949]] | tlaīxpayōtl = 9,596,960<sup>[2]</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 4 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.82% | cuāxōchtli = 22,117 | huēyi_ātēntli = 14,500 | Chānehqueh = 1,313,973,713 ([[2006]] est.) <sup>[2]</sup> | chānehqueh_tlatēctli = 1 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 136.12<sup>[2]</sup> | PIB_nominal = US$ 2,630,113,000,000 | PIB_nominal_año = 2006 | PIB_nominal_puesto = 4 | PIB_nominal_per_cápita = US$ 2,001 (2006) | PIB = US$ 9,984,062 millones<sup>[2]</sup> | PIB_año = 2006 | PIB_puesto = 2 | PIB_per_cápita = US$ 7,598 (2006) ([[Lista de países por PIB (PPA) per cápita|88º]])<sup>2</sup> | IDH = 0.777 | IDH_año = 2007 | IDH_puesto = 81 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=nepantlahtli}} | tomīn = [[Renminbi]]<sup>[2]</sup> (元, <code>[[ISO 4217|CNY]]</code>) | tlācatōcāitl = China chāneh, chānehqueh | horario = [[Cemanāhuācahuitl|UTC]]+8 | horario_verano = | cctld = .cn<sup>[2]</sup> | código_telefónico = +86<sup>[2]</sup> | prefijo_radiofónico = 3HA-3UZ | nenecuilhuāztli_ISO = 156 / CHN / CN | miembro_de = [[ONU]], [[APEC]] | tlahtōlcaquiliztilōni = <sup>[1]</sup> In [[chinatlahtōlli]] (''pǔtōnghuà'') es la forma estándar hablada del [[idioma chino|chino]], excepto en [[Hong Kong]] y [[Macao]], donde se utiliza también el [[Idioma cantonés|cantonés]] en la expresión oral. El chino es cooficial con el [[inglatlahtōlli]] en [[Hong Kong]] y con el [[portugallahtōlli]] en [[Macao]]. Las lenguas de las minorías étnicas, como el [[uigurtlahtōlli]], el [[mongollahtōlli]] o el [[tibettlahtōlli]], son en cierta medida cooficiales en ámbitos locales.<br /><sup>[2]</sup> Los datos no incluyen [[Hong Kong]] ni [[Macao]]. }} '''China''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Altepehuahcayotl China'''<ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanintzin yeh oquihcuilo ''China'' ipan ''Annals of his Time''.</ref><ref>Chimalpahin Cuauhtlehuanintzin yeh oquihcuilo ''China'' ipan i''chicuēyi relaciones''.</ref> nozo '''China''' ({{zh2}} ''中国''; ''Zhōngguó'') itoca [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, auh [[Pequin]] itecuacan. No cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Mongolia]] huan [[Rusia]], canahpa huitztlampa ica [[Butan]], [[Lao]], [[Mianma]], [[Nepal]], [[India]] huan [[Vietnam]] ipan Himalaya tepehuahcan, canahpa tlāpcopa [[Corea Mictlampa]] huan in [[Pacífico ailhuicatl]] huan canahpa icalaquitlampa no [[Quirguiztan]], [[Cazaquistan]], [[Afganistan]] huan [[Paquistan]]. ==Tlaltocayotl== In aquin achtopa oquihcuiloh ''China'' ipan cequi nahuatlahtolli in tlahcuilolli ocatca [[Chimalpahin]] ipan [[1577]] ixquichca [[1615]] itzalan; in manel yeh oquihcuilo ītechpa in [[Filipinas]] no in mochi [[Asia]] in tlahtolli ''China'' quipiya in zan neneuhqui tlapehualiztli ic [[caxtillantlahtolli]]. In nahuatocayotl ipampa in caxtillantocayotl ''China'', ohualah iuh in miac [[Europa]] tlahtoltica in huitztlampa Asia cemantoc tlalli, hueliti motocaitia noyuhqui ipampa in [[dinastía Quin]]. Huehcauhcayōpan ōmotlatequitilia in tōcāitl ''Catay'' (Catai), ītechpa in [[altaitlācaolōlli]] [[Kitan]] quitzinti in [[dinastía Liao]] īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl X]]. Inīn ōcatca quipiya in Europan cāhunepantlah tlahtōllōtl, iuhquin "[[Marco Polo]] īnehnemi". In tōcāitl ''Catay'' nemi īpan tlahtōlli iuh in [[rusotlahtōlli]] īhuān [[mongollahtōlli]]. Īpan in [[mācuīlpōhualxihuitl XVII]] in portugallācatl Jesús teōpixqui [[Bento de Goes]] in Europan teōpixqueh ōcāltepēittah ''China'' in neneuhqui tlācatiyān ''Catay'' ōcāltepēitta Marco Polo. [[File:Chinesische-mauer.jpg|thumb|right|Hueyi tepantli ipan China.]] == No xiquitta == * [[Asia]] ==Amoxtiliztli== <small> :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin; LOCKHART, James; SHROEDER, Susan īhuān NAMALA, Doris. ''Annals of his time''. Stanford University Press, 2006. (Inglatlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) :CHĪMALPAHIN, Cuāuhtlehuanitzin. ''Las ocho relaciones y el memorial de Colhuacan''. (Caxtillāntlahtōlli - Nāhuatlahtōlli) </small> == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|China}} {{Asia}} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:China| ]] rru0o4dpg5elvlb91bka2mphrxhoruf Amerikah 0 2282 499370 497804 2022-07-22T15:25:27Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[America|NHN]]}} {{Tlani}} {| class="wikitable sortable" |- ! Tlacatiyan ! Tecuacan ! Código |- | {{ARGf}} [[Argentina]] | [[Buenos Aires]] | ARG |- | {{ATGf}} [[Antigua wan Bermuda]] | [[Saint John]] | ATG |- | {{BHSf}} [[Bahamas]] | [[Nassau]] | BHS |- | {{BARf}} [[Barbados]] | [[Bridgetown]] | BAR |- | {{BLZf}} [[Belice]] | [[Belmopan]] | BLZ |- | {{BOLf}} [[Bolivia]] | [[La Paz]], [[Sucre]] | BOL |- | {{BRAf}} [[Brasil]] | [[Brasilia]] | BRA |- | {{CANf}} [[Kanata]] | [[Ottawa]] | CAN |- | {{CHLf}} [[Chile]] | [[Santiago de Chile]] | CHL |- | {{COLf}} [[Kolombia]] | [[Bogotá]] | COL |- | {{CRIf}} [[Costa Rica]] | [[San José, Costa Rica|San José]] | CRI |- | {{CUBf}} [[Kuba]] | [[La Ahuana]] | CUB |- | {{DMAf}} | [[Roseau]] | DMA |- | {{ECUf}} [[Ekwador]] | [[Quito]] | ECU |- | {{SLVf}} [[Koskatlan]] | [[San Salvador]] | SLV |- | {{GRDf}} | [[Saint George]] | GRD |- | {{GTMf}} [[Kwahtemallan]] | [[Altepetl Cuauhtemallan]] | GTM |- | {{GUYf}} | [[Georgetown]] | GUY |- | {{HTIf}} | [[Port-au-Prince]] | HTI |- | {{HNDf}} | [[Tēuctzincalpan]] | HND |- | {{JAMf}} | [[Kingston]] | JAM |- | {{MEXf}} [[Mexko]] | [[Altepetl Mexico]] | MEX |- | {{NICf}} [[Nikarakwa]] | [[Mānāhuac]] | NIC |- | {{PANf}} [[Panama]] | [[Āltepētl Panama]] | PAN |- | {{PRYf}} | [[Asunción]] | PRY |- | {{PERf}} [[Pelon]] | [[Lima]] | PER |- | {{DOMf}} | [[Santo Domingo]] | DOM |- | {{KNAf}} | [[Basseterre]] | KNA |- | {{VCTf}} | [[Kingstown, San Vicente īhuān in Granadinas|Kingstown]] | VCT |- | {{LCAf}} | [[Castries]] | LCA |- | {{SURf}} | [[Paramaribo]] | SUR |- | {{USAf}} [[Estadosonidos]] | [[Washington, D.C.]] | USA |- | {{TTOf}} | [[Ācalquīxōhuayān Caxtillān]] (Puerto España) | TTO |- | {{URYf}} [[Urukway]] | [[Montevideo]] | URY |- | {{VENf}} | [[Caracas]] | VEN |- |} == No xikitta == * [[Tlaltikpaktli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Sekin tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] pcnugv0lvt8dv82o4d3rec9g118oj7m 499388 499370 2022-07-22T15:57:38Z Koatochij 19758 /* Sekin tlatilantli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHE]]}} {{P2|[[America|NHN]]}} {{Tlani}} {| class="wikitable sortable" |- ! Tlacatiyan ! Tecuacan ! Código |- | {{ARGf}} [[Argentina]] | [[Buenos Aires]] | ARG |- | {{ATGf}} [[Antigua wan Bermuda]] | [[Saint John]] | ATG |- | {{BHSf}} [[Bahamas]] | [[Nassau]] | BHS |- | {{BARf}} [[Barbados]] | [[Bridgetown]] | BAR |- | {{BLZf}} [[Belice]] | [[Belmopan]] | BLZ |- | {{BOLf}} [[Bolivia]] | [[La Paz]], [[Sucre]] | BOL |- | {{BRAf}} [[Brasil]] | [[Brasilia]] | BRA |- | {{CANf}} [[Kanata]] | [[Ottawa]] | CAN |- | {{CHLf}} [[Chile]] | [[Santiago de Chile]] | CHL |- | {{COLf}} [[Kolombia]] | [[Bogotá]] | COL |- | {{CRIf}} [[Costa Rica]] | [[San José, Costa Rica|San José]] | CRI |- | {{CUBf}} [[Kuba]] | [[La Ahuana]] | CUB |- | {{DMAf}} | [[Roseau]] | DMA |- | {{ECUf}} [[Ekwador]] | [[Quito]] | ECU |- | {{SLVf}} [[Koskatlan]] | [[San Salvador]] | SLV |- | {{GRDf}} | [[Saint George]] | GRD |- | {{GTMf}} [[Kwahtemallan]] | [[Altepetl Cuauhtemallan]] | GTM |- | {{GUYf}} | [[Georgetown]] | GUY |- | {{HTIf}} | [[Port-au-Prince]] | HTI |- | {{HNDf}} | [[Tēuctzincalpan]] | HND |- | {{JAMf}} | [[Kingston]] | JAM |- | {{MEXf}} [[Mexko]] | [[Altepetl Mexico]] | MEX |- | {{NICf}} [[Nikarakwa]] | [[Mānāhuac]] | NIC |- | {{PANf}} [[Panama]] | [[Āltepētl Panama]] | PAN |- | {{PRYf}} | [[Asunción]] | PRY |- | {{PERf}} [[Pelon]] | [[Lima]] | PER |- | {{DOMf}} | [[Santo Domingo]] | DOM |- | {{KNAf}} | [[Basseterre]] | KNA |- | {{VCTf}} | [[Kingstown, San Vicente īhuān in Granadinas|Kingstown]] | VCT |- | {{LCAf}} | [[Castries]] | LCA |- | {{SURf}} | [[Paramaribo]] | SUR |- | {{USAf}} [[Estadosonidos]] | [[Washington, D.C.]] | USA |- | {{TTOf}} | [[Ācalquīxōhuayān Caxtillān]] (Puerto España) | TTO |- | {{URYf}} [[Urukway]] | [[Montevideo]] | URY |- | {{VENf}} | [[Caracas]] | VEN |- |} == No xikitta == * [[Tlaltikpaktli]] == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Seyok tlatilantli == [[Neneuhcāyōtl:Nawatlahtolli (nhe)]] 9uvbezkeblvyyx6n64rar1ffo4ca5ct Belice 0 2459 499363 495643 2022-07-22T13:57:35Z Koatochij 19758 /* Ohcequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Belice | Tlaltocaitl = Republic of Belize | Tocaitl = Belice | Pamitl = Flag of Belize.svg | Chimalli = Coat of arms of Belize.svg | Tlahtoliztli = "Sub Umbra Floreo" | Tlacatiyancuicatl = [[Belice tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Land of the Free instrumental.ogg | Chimalli_tamaño = 125px | Tlalmachiyotl = BLZ orthographic.svg | Tlalmachiyotl_tamaño = 290px | Tecuacan = [[Belmopan]] | Ancayotl = 19_26_N_99_08_W 19°26′M 99°08′C | Hueyaltepetl = [[Altepetl Belice]] | Tecpantlahtolli = [[Inglatlatolli]] ihuan [[Caxtillahtolli]], [[Kriol]], [[Mayatlahtōlli]]<sup>1</sup> | Tenahuatiyotl = Tlacatlahtohcayotl tlacatepacholiztli, tecpantlahtolli huan federal | Tepachoani = [[Mexihco tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Cihuatlahtoani = [[Elizabeth II]] | Tlaquetzalli = [[Mexihco Tlācaxoxouhcāyōtl|Nequetzaliztli]] | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]]<br />[[21]] [[Chicnahui metztli]], [[1981]] | Tlaixpayotl = 22 966 | Tlaixpayotl_tlatectli = 151 | Tlaixpayotl_atl = 0.7% | Tlahtohcayotenco = 193 km ica [[Mēxihco]]; 323 km ica [[Cuauhtemallan]] | Hueyatenco = 386 | Nelihuahcapanca = [[Tlacpac Huelic Doyle]] | Chanehqueh =335 188<ref name="Población de Belice - reloj de población">{{cita web|título=Reloj de Población|url=http://countrymeters.info/es/Belize/|fechaacceso=18 de febrero de 2014|fecha=18 de febrero de 2014|idioma=Español}}</ref> | Chanehqueh_tlatectli = 166 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 14.5 | PIB_nominal = US$ millones | PIB_nominal_xihuitl = 2009 | PIB_nominal_tlapohualli = 14 | PIB_nominal_per_capita = US$ 8 143 | PIB = US$ 2860 millones | PIB_xihuitl = 2011 | PIB_tlapohualli = 166 | PIB_per_capita = US$ 8412 | IDH = {{creciente}} 0,715<ref>[http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf Informe sobre Desarrollo Humano 2014]</ref> | IDH_xihuitl = 2010 | IDH_tlapohualli = 56 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Dólar Beliceño]] ($, <code>[[ISO 4217|BZD]]</code>) | Tlacatocaitl = beliceño, -a<ref>{{Cita DRAE|beliceño}}</ref> | Cemanahuacahuitl = [[Tiempo Coordinado Universal|UTC -6]] | Cemanahuacahuitl_xopan = | Matlatzalantli = [[.bz]] | Tepozehecanonotzalli = 501 | Tlahuilehecanonotzalli = V3A V3Z | Tlaohuihcaihcuilolli = BZ | Olochcalpolli_ica = [[Tlamaqui Pochtli Ixachitlān Mictlānco|TLCAN]], [[Tlacetilīlli Tlācatiyān|ONU]], [[Organización de los Estados Americanos|OEA]], [[Organización para la Cooperación y el Desarrollo Económico|OCDE]], [[Cooperación Económica del Asia-Pacífico|APEC]], [[Ētetl olōlli|G3]] | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = No existe declaratoria constitucional de lengua oficial. La Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas señala que todas las lenguas indígenas que se hablen son lenguas nacionales e igualmente válidas en todo el territorio nacional. | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Belice''', ([[inglatlahtōlli]]: ''Belize'' īhuān [[caxtillāntlahtōlli]]: ''Belice''), in [[tlācatiyān]] īpan [[Ixachitlān]] ca. [[Belmopan]] īāltepēnānyo in Belice. Cuāxōchtia canahpa mictlāmpa īca [[Mexico]], canahpa huitztlāmpa īca [[Cuauhtēmallān]], canahpa cihātlāmpa īca in Peten īpan [[Cuauhtēmallān]], īhuān canahpa tlāpcopa īca in [[Caribe Huēyātl]]. ==Tlaltocayotl== Cequintin neltocah tlein tlahtōlli ''Belice'' mayatlahtōolli ca, occēquintin neltocah īpampa in britaniatlācah ōntetl ītōcā ''Wallis''. In caxtiltēcah ōmotōcāitih inīn tlālli ''La Baliza'' ahnozo ''Baliza'' ahzo ītechpa in ''arrecifes''. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Mexico]], canahpa huitztlampa īca [[Cuauhtemallan]], canahpa cihātlāmpa īca in Peten ipan [[Cuauhtemallan]], huan canahpa tlāpcopa īca in [[Caribe hueyatl]]. === Yoliztli === Belice iyoliz hueyi, quipiya occequin climas, ce tlacatiyan iquiyauhtlal. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''pampas'', quipiya hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Nican Belice quipiya cuauhtontli diferentes, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Cuauhtemallan quipiya totomeh quemeh [[quecholtotol]], [[alotl]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noihqui quipiya yolcameh chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:133quetzal.JPG|[[quetzaltototl]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Ara macao -Fort Worth Zoo-8.jpg|[[alotl]] </gallery> ==Teyacanaliztli== ===Belice ixeliuhca=== {| border="1" style="border-collapse:collapse; border-color:#f2f2f4; margin-top:1px; margin-bottom:15px; font-size:84%" cellpadding="1" width="400px" |- bgcolor="#f2f2f4" ! bgcolor="#ffffff" colspan="7" width="100%"| [[Īxiptli:Provincias de Belice.png|240px|center|Provincias de Belice]] |- ! bgcolor="#efefef" width="3%" | &nbsp; ! Huēyāltepētl ! Āltepēnānyōtl ! Cantones ! Calpōlli ! Tlaīxpayōtl (km²) ! Chānehqueh* |- align="center" | 1 | [[Belice (huēyāltepētl)|Belice]] | [[Āltepētl Belice]] | 15 | 108 | align="right" | 9,757.53 | align="right" | 716,286 |- align="center" | 2 | [[Cayo (huēyāltepētl)|Cayo]] | [[Cayo]] | 8 | 48 | align="right" | 3,124.67 | align="right" | 432,395 |- align="center" | 3 | [[Corozal (huēyāltepētl)|Corozal]] | [[Corozal, Belice|Corozal]] | 11 | 59 | align="right" | 10,140.71 | align="right" | 264,238 |- align="center" | 4 | [[Orange Walk (huēyāltepētl)|Orange Walk]] | [[Orange Walk]] | 10 | 46 | align="right" | 2,656.98 | align="right" | 354,732 |- align="center" | 5 | [[Stann Creek (huēyāltepētl)|Stann Creek]] | [[Stann Creek]] | 6 | 27 | align="right" | 9,188.52 | align="right" | 389.295 |- align="center" | 6 | [[Toledo (huēyāltepētl)|Toledo]] | [[Toledo, Belice|Toeldo]] | 11 | 57 | align="right" | 11,265.69 | align="right" | 357,483 |- align="center" | colspan="8" align="right" style="font-size: smaller:" | '''*''' Censo del año [[2000]] |} ==Chanehmatiliztli== [[Image:Corazal Belize.JPG|thumb|left|200px|Altepetl [[Corozal]].]] == No xiquitta == * [[America]] ==Toquiliztequitl== <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuauhtemallan}} {{Ancayotl | Noroeste = {{MEX}} | Norte = {{MEX}} | Noreste = [[Caribe hueyatl]] | Oeste = {{GTM}} | Centro = Belice | Este = [[Caribe hueyatl]] | Suroeste = {{GTM}} | Sur = {{GTM}} | Sureste = [[Caribe hueyatl]] }} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Belice]] 5f8zr032aw0rxkqi59sq7znkmm7wvur 499367 499363 2022-07-22T14:02:00Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Belice | Tlaltocaitl = Republic of Belize | Tocaitl = Belice | Pamitl = Flag of Belize.svg | Chimalli = Coat of arms of Belize.svg | Tlahtoliztli = "Sub Umbra Floreo" | Tlacatiyancuicatl = [[Belice tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Land of the Free instrumental.ogg | Chimalli_tamaño = 125px | Tlalmachiyotl = BLZ orthographic.svg | Tlalmachiyotl_tamaño = 290px | Tecuacan = [[Belmopan]] | Ancayotl = 19_26_N_99_08_W 19°26′M 99°08′C | Hueyaltepetl = [[Altepetl Belice]] | Tecpantlahtolli = [[Inglatlatolli]] ihuan [[Caxtillahtolli]], [[Kriol]], [[Mayatlahtōlli]]<sup>1</sup> | Tenahuatiyotl = Tlacatlahtohcayotl tlacatepacholiztli, tecpantlahtolli huan federal | Tepachoani = [[Mexihco tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Cihuatlahtoani = [[Elizabeth II]] | Tlaquetzalli = [[Mexihco Tlācaxoxouhcāyōtl|Nequetzaliztli]] | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl]]<br />[[21]] [[Chicnahui metztli]], [[1981]] | Tlaixpayotl = 22 966 | Tlaixpayotl_tlatectli = 151 | Tlaixpayotl_atl = 0.7% | Tlahtohcayotenco = 193 km ica [[Mēxihco]]; 323 km ica [[Cuauhtemallan]] | Hueyatenco = 386 | Nelihuahcapanca = [[Tlacpac Huelic Doyle]] | Chanehqueh =335 188<ref name="Población de Belice - reloj de población">{{cita web|título=Reloj de Población|url=http://countrymeters.info/es/Belize/|fechaacceso=18 de febrero de 2014|fecha=18 de febrero de 2014|idioma=Español}}</ref> | Chanehqueh_tlatectli = 166 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 14.5 | PIB_nominal = US$ millones | PIB_nominal_xihuitl = 2009 | PIB_nominal_tlapohualli = 14 | PIB_nominal_per_capita = US$ 8 143 | PIB = US$ 2860 millones | PIB_xihuitl = 2011 | PIB_tlapohualli = 166 | PIB_per_capita = US$ 8412 | IDH = {{creciente}} 0,715<ref>[http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf Informe sobre Desarrollo Humano 2014]</ref> | IDH_xihuitl = 2010 | IDH_tlapohualli = 56 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Dólar Beliceño]] ($, <code>[[ISO 4217|BZD]]</code>) | Tlacatocaitl = beliceño, -a<ref>{{Cita DRAE|beliceño}}</ref> | Cemanahuacahuitl = [[Tiempo Coordinado Universal|UTC -6]] | Cemanahuacahuitl_xopan = | Matlatzalantli = [[.bz]] | Tepozehecanonotzalli = 501 | Tlahuilehecanonotzalli = V3A V3Z | Tlaohuihcaihcuilolli = BZ | Olochcalpolli_ica = [[Tlamaqui Pochtli Ixachitlān Mictlānco|TLCAN]], [[Tlacetilīlli Tlācatiyān|ONU]], [[Organización de los Estados Americanos|OEA]], [[Organización para la Cooperación y el Desarrollo Económico|OCDE]], [[Cooperación Económica del Asia-Pacífico|APEC]], [[Ētetl olōlli|G3]] | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = No existe declaratoria constitucional de lengua oficial. La Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas señala que todas las lenguas indígenas que se hablen son lenguas nacionales e igualmente válidas en todo el territorio nacional. | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Belice''', ([[inglatlahtōlli]]: ''Belize'' huan [[caxtillāntlahtōlli]]: ''Belice''), in [[tlācatiyān]] īpan [[Ixachitlān]] ca. [[Belmopan]] īāltepēnānyo in Belice. Cuāxōchtia canahpa mictlāmpa īca [[Mexico]], canahpa huitztlampa ica [[Cuauhtemallan]] tlalli, canahpa icalaquitlampa ica in Peten ipan [[Cuauhtemallan]], īhuān canahpa tlāpcopa īca in [[Caribe hueyatl]]. ==Tlaltocayotl== Cequintin neltocah tlein tlahtōlli ''Belice'' mayatlahtōolli ca, occēquintin neltocah īpampa in britaniatlācah ōntetl ītōcā ''Wallis''. In caxtiltēcah ōmotōcāitih inīn tlālli ''La Baliza'' ahnozo ''Baliza'' ahzo ītechpa in ''arrecifes''. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Mexico]], canahpa huitztlampa īca [[Cuauhtemallan]], canahpa cihātlāmpa īca in Peten ipan [[Cuauhtemallan]], huan canahpa tlāpcopa īca in [[Caribe hueyatl]]. === Yoliztli === Belice iyoliz hueyi, quipiya occequin climas, ce tlacatiyan iquiyauhtlal. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''pampas'', quipiya hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Nican Belice quipiya cuauhtontli diferentes, quemeh [[cuetlaxochitl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[cuetlaxochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[tlacametl]] </gallery> No xiquitta Cuauhtemallan quipiya totomeh quemeh [[quecholtotol]], [[alotl]], [[cozcacuauhtli]], [[quetzaltototl]], noihqui quipiya yolcameh chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:133quetzal.JPG|[[quetzaltototl]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlacamichin]] Image:Ara macao -Fort Worth Zoo-8.jpg|[[alotl]] </gallery> ==Teyacanaliztli== ===Belice ixeliuhca=== {| border="1" style="border-collapse:collapse; border-color:#f2f2f4; margin-top:1px; margin-bottom:15px; font-size:84%" cellpadding="1" width="400px" |- bgcolor="#f2f2f4" ! bgcolor="#ffffff" colspan="7" width="100%"| [[Īxiptli:Provincias de Belice.png|240px|center|Provincias de Belice]] |- ! bgcolor="#efefef" width="3%" | &nbsp; ! Huēyāltepētl ! Āltepēnānyōtl ! Cantones ! Calpōlli ! Tlaīxpayōtl (km²) ! Chānehqueh* |- align="center" | 1 | [[Belice (huēyāltepētl)|Belice]] | [[Āltepētl Belice]] | 15 | 108 | align="right" | 9,757.53 | align="right" | 716,286 |- align="center" | 2 | [[Cayo (huēyāltepētl)|Cayo]] | [[Cayo]] | 8 | 48 | align="right" | 3,124.67 | align="right" | 432,395 |- align="center" | 3 | [[Corozal (huēyāltepētl)|Corozal]] | [[Corozal, Belice|Corozal]] | 11 | 59 | align="right" | 10,140.71 | align="right" | 264,238 |- align="center" | 4 | [[Orange Walk (huēyāltepētl)|Orange Walk]] | [[Orange Walk]] | 10 | 46 | align="right" | 2,656.98 | align="right" | 354,732 |- align="center" | 5 | [[Stann Creek (huēyāltepētl)|Stann Creek]] | [[Stann Creek]] | 6 | 27 | align="right" | 9,188.52 | align="right" | 389.295 |- align="center" | 6 | [[Toledo (huēyāltepētl)|Toledo]] | [[Toledo, Belice|Toeldo]] | 11 | 57 | align="right" | 11,265.69 | align="right" | 357,483 |- align="center" | colspan="8" align="right" style="font-size: smaller:" | '''*''' Censo del año [[2000]] |} ==Chanehmatiliztli== [[Image:Corazal Belize.JPG|thumb|left|200px|Altepetl [[Corozal]].]] == No xiquitta == * [[America]] ==Toquiliztequitl== <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuauhtemallan}} {{Ancayotl | Noroeste = {{MEX}} | Norte = {{MEX}} | Noreste = [[Caribe hueyatl]] | Oeste = {{GTM}} | Centro = Belice | Este = [[Caribe hueyatl]] | Suroeste = {{GTM}} | Sur = {{GTM}} | Sureste = [[Caribe hueyatl]] }} [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Belice]] bzuxs8y9shwniev8v917r6f71q1l6sp Franz Ferdinand 0 4456 499371 391108 2022-07-22T15:26:40Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{occetlatequitil4|tlahtoāni|tlacuīcaliztli|Franz Ferdinand (tlacuīcaliztli)}} [[Īxiptli:Franzferdinand.jpg|right|thumb|250px|Franz Ferdinand]] '''Franz Ferdinand Karl Ludwig Josef von Habsburg-Lothringen, von Österreich-Este''' ([[18 ic cē mētztli]], [[1863]] - [[Tlachicuazti 28]], [[1914]]) ōcatca [[Austria]] archiduqueh, tlahtoāni āltepēpan. Yeh ōmic īpan Tlachicuazti 28, 1914 xihuitl īpan [[Sarayevo]], [[Bosnia īhuān Hertzegovina|Boznia huān Herzegovinah]]. == No xiquitta == *[[Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Cē]] *[[Nedeljko Čabrinović]] *[[Sophie, Duquezah in Xoxenberg]] [[Neneuhcāyōtl:Bosnia huan Hertzegovina]] o0ao1n73qqhuay5s41h9ffli60tyx9m Tlalticpactli 0 6705 499360 495325 2022-07-22T13:55:15Z Koatochij 19758 /* Occequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Nehnencācītlalli | Tōcāitl = Tlalticpactli [[File:Earth symbol (bold, white).svg|24px|🜨]] | Īxiptli = Earth Western Hemisphere.jpg | Machiyōtl = [[Īxiptli:Tlalticpactli3.jpg|35px|In Tlālticpactli / In Cipactli mēxihcamachiyōtl]] [[Īxiptli:Earth symbol.svg|20px|Europan Ilhuicamatilizmachiyōtl]] | Radio = 149,597,870 | Semieje_mayor = 149,597,887.5 | Semieje_menor = 149,576,999.826 | Perihelio = 0.983 | Afelio = 1.017 | Excentricidad = 0.0167 | Periodo_orbital = 356.2564 | Velocidad_orbital = 30.287 | Inclinación = 1,57869 | Satélites = 1 ([[Mētztli]]) | Diámetro_ecuatorial= 12,756.28 | Diámetro_polar = 12,713.50 | Diámetro_medio = 12,742.00 | Área = 510,065,284.702 | Masa = 5.974×10<sup>24</sup> | Densidad = 5.515 | Gravedad = 9.78 | Rotación = 23.9345 h | Inclinación_axial = 23.45 | Albedo = 31 - 32 | Velocidad_escape = 11.186 | mín = 182 | media = 282 | máx = 333 | Presión = 101,325 | componente1a = [[Ehēcatehuiltic]] | componente2a = [[Ehēcayoh]] | componente3a = [[Argón]] | componente4a = [[Tecolli ōmehēcayoh]] | componente5a = [[Yancuīquehēcatl]] | componente6a = [[Tōnatiuyoh]] | componente7a = [[Metano]] | componente8a = [[Kriptón]] | componente9a = [[Āyōcoxqui]] | componente10a = [[Óxido nitroso]] | componente11a = [[Xenón]] | componente12a = [[Tecolli cemehēcayoh]] | componente13a = [[Ozono]] | componente14a = [[Clorofluorocarburos]] | componente15a = [[Āpōctli]] | porcentaje1a = 78.08% | porcentaje2a = 20.95% | porcentaje3a = 0.93% | porcentaje4a = 355 [[ppmv]] (variable) | porcentaje5a = 18.2 ppmv | porcentaje6a = 5.24 ppmv | porcentaje7a = 1.72 ppmv | porcentaje8a = 1 ppmv | porcentaje9a = 5 ppmv | porcentaje10a = 0.31 ppmv | porcentaje11a = 0.08 ppmv | porcentaje12a = 0.05 ppmv | porcentaje13a = 0.02 - 0.03 (variable) | porcentaje14a = 0.02 - 0.03 [[ppbv]] | porcentaje15a = <4% (variable), no computable para aire seco | Tipo = nehnencācītlalli | componente1 = [[Tlīltepoztli]] | componente2 = [[Ehēcayoh]] | componente4 = [[Tecpatli]] | componente5 = [[Magnesio]] | componente6 = [[Iztactepoztli]] | componente7 = [[Tlequiquiztlālli]] | componente8 = Occē | porcentaje1 = 34.6% | porcentaje2 = 29.54% | porcentaje3 = 15.2% | porcentaje4 = 12.7% | porcentaje5 = 2.4% | porcentaje6 = 1.9% | porcentaje7 = 0.05% | porcentaje8 = 3.65% }} In '''Tlalticpactli''' in inic eyi [[nehnencācītlalli]] [[Tonatih Ichan]]co, in inic macuilli īpal īoctacayo huan in tlacempanahuia inic [[tetzactic]] nehnencācītlalli ītechpa octacāyōtl. Molīni īpan cē achi ''elíptica'' īyahualoyān in Tōnatiuh in coyāhuac 150 000 000 [[km]]. Teyoh nehnencācītlalli tlālmatilizca āyini tlein ca tlachīhualli ic ātilīlli tetl īpan cemanqui tlaolīnīliztli īihtic, īāyiliz quichīhua cē chicāhuac ''campo magnético''. Īpan inōn totōncāātilīlli mohuilāna in tlacuāhualli tetl ahnozo in [[tlālēhuatl]], īpan in tlein cateh in [[ilhuicaātl]] īhuān in [[cemantoc tlālli]]. In centetl nehnencācītlalli in tlein nemachilia quipiya [[yōliliztli]]. In Tlālticpactli oncah in neneuhqui nelhuayōtl in tlein in [[Tōnatiuh]] īhuān in Tōnatiuh Īchān. == In tlālmatilizzōtl == In 71% ītlaīxpayo in Tlālticpactli tlaāpacholo. In centetl nehnencācītlalli īpan in cānin in [[ātl]] tlatēctli tlacuāhuac, ātic īhuān ehēcatl īpan in tlaīxpayōtl. In ātl necōni ic in yōliliztli. Īnōme cē teyoh nehnencācītlalli in Tōnatiuh īchānco in cānin onca [[quiyahuitl]], in occē [[Titán]]. In Tlālticpactli in centetl cītlaltapayōlli in cānin onca āyini [[tlālāmatiliztli]]<ref>Quihtōznequi ''tectónica de placas''</ref>; in [[Chīchīlcītlalli]] īhuān in [[Cītlalpōl]] hueli ōquipixqueh tlālāmatiliztli, tēl cāhualo. == Iuhcāyōtl == {{main|Tlālticpacteuh}} Īpan in tlahtōllōtl ōneneltocac nepapan iuhcāyōtl ītechpa in Tlālticpactli; in huehcāuh [[Huehcāuh Grecia|greciatlācah]] ōcneltocaqueh in tlein in Tlālticpactli ōcatca cē ixtlāhuatl yahualli, mātzacqui in ātōyātl ''Oceano'' ([[Homero]]). In [[Pitagoras|Pitargorasneltocayōtl]] īhuān [[Platón]] ōcneltocaqueh tlein in Tlālticpactli ōcatca cetentetl yēctic olōlli. [[Aristóteles]] ōcatca in āquin ōcnēxtih in tlein in Tlālticpactli ōcatca olōlihuic in ihcuāc cuālo Mētztli in cānin motta in tlein in Tlālticpactli īcehual yahualtic. Īhuīcpa in ihcuāc in tētlatlaniliztli ōcatca in octacayōtl. Īpan in huehcāuh mēxihcatl tlaneltoquiliztli, in Tlālticpactli ōīxiptlahtic ic in [[Cipactli]], in tlein in tēteoh ōcxelohqueh īpan in [[tlālli]] īhuān in [[ilhuicatl]]. In āxcān nemachilia tlein in Tlālticpactli īiuhcayo cah [[Tlālticpacteuh]]. == Tlanōnōtzaliztli == In Tlālticpactli quinpiya nāhui huēyi tlaxeloliztli ahnozo tlapachiuhcāyōtl: in tlālololōlli, in āololōlli, in ehēcaololōlli īhuān in yōlilizololōlli. Inīn tlapachiuhcāyōtl ahmo quipiyah in neneuhqui ''química'' tlachīhualiztli īhuān yelizyōtl ītlālmatiliz. Oncateh ōme machiyōtl īpampa quihtoah in Tlālticpac: in Ahtlālolīnilizzōtl<ref>Quihtōznequi ''geoestático''</ref> īhuān in Tlālolīnilizzōtl<ref>Quihtōznequi ''geodinámico''</ref>. ==== Ahtlālolīnilizzōtl machiyōtl ==== * [[Tlālēhuatl]]: in tlapachiuhcāyōtl ocachi tlaīxpayōtl, ītilāhuacāyo moctacatia 12km īxquichca 80km īpan ''cratones'' (in huehcāuh centlacol in cemantoc tlālli īnyōllo). In Tlālehuatl mochīhua in ''[[basalto]]'' īpan in ''[[ilhuicaātl tlahuelmayān]]''<ref>Quihtōznequi ''cuencas oceánicas''.</ref> īhuān ''[[granito]]'' īpan in [[cemantoc tlālli]]. * [[Tilmahtli (tlālmatiliztli)|Tilmahtli]]<ref>Quihtōznequi ''manto''.</ref>: in tlapachiuhcāyōtl nepantlah tlālehuatl īhuān yōllōtl, ītilāhuacāyo octacatia īxquichca 2900 km. * [[Īyōllo in Tlālticpactli|Yōllōtl]]<ref>Quihtōznequi ''núcleo''.</ref>:in ocachi centlani tlapachiuhcāyōtl, ītilāhuacāyo octacatia 3475 km īhuān totōniliztli īxquich 6,700&nbsp;°C. ==== Tlālolīnilizzōtl machiyōtl ==== * [[Teololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''litósfera''.</ref>: in tlapachiuhcāyōtl ocachi tlaīxpayōtl, ca ''elástica''. ītilāhuacāyo octacatia 250 km, tlamālcochōlli in tlālehuatl īhuān in pani centlacol in tilmahtli. * [[Ahchicāhuacololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''astenósfera''.</ref>: in īcentlacol in tilmahtli tlein iuhqui ātic. Īpan inīn tlapachiuhcāyōtl in tlālolīnilizcuecueyōtl<ref>Quihtōznequi ''ondas sísmicas''</ref> quicaxhuah īnihciuhcāyo. * [[Nepantlahololōlli]]<ref name="nepantlahololōlli">Quihtōznequi ''mesósfera''.</ref>: Nō motēnēhua tlani tilmahtli. Motzintia īpan 700 km centlaniyōtl. Mochīhua ic tilictic īhuān totōnqui tetl, tēl īca achi olīniztli. * [[Tlapachiuhcāyōtl D]]<ref>Quihtōznequi ''capa D''.</ref>: nicān in tetl mototōniliah īhuān hueliti tlehcahuia Teolōlcopa, huelitih tlachihua tletepētl. * [[Ihticololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''endósfera''.</ref>: ca in yōllōtl. Tlachīhualli ic cē huel tlaātilīlli calān tlapachiuhcāyōtl in cānin moyōcoya tōyātl īhuān cē huel tetzactic ihtic tlapachiuhcāyōtl. == In āololōlli == {{main|Āololōlli}} In Tlālticpactli in cēntetl nehnencācītlalli īpan in totōnatiuh īchān in onca ātic tlaīxpayōtl. In ātl quipachoa in 71% ītlaīxpayo in Tlālticpactli (in 97% [[poyec ātl]] īhuān in 3% [[ahmo poyec ātl]]), in quinchīhua in mācuīlli [[ilhuicaātl]] īhuān in chicuacē [[cemantoc tlālli]]. Cah in Tlālticpactli īpan in cualli huehhuehca īxquich in Tōnatiuh īpal quipiya ātic ātl tlaīxpayōpan. Tēl, ahmo in [[tlachīhualiztli totōncāpixcalli]]<ref name="totōncāpixcalli">Quihtōznequi ''efecto invernadero''</ref>, in ātl Tlālticpac cehuetzizquia in ātl. In achtopa in Tōnatiuh īchān, in Tōnatiuh ōquintlāz achi tōnamēyōtiliztli tlein āxcān, tēl in ilhuicaātl ahmo ōcehuetz īpal in inic cē tlayōcoyaliztli īehēcaololōl in Tlālticpactli ōpix miac CO<sub>2</sub>, auh ōcatca chicāhuac in ''tlachīhualiztli totōncāpixcalli''. In āololōlli ītex achi īxquich 1.4×10<sup>21</sup> kg. == In ehēcaololōlli == {{main|Ehēcaololōlli|Ehēcatl|Ehēcatl (teōtl)}} In Tlālticpactli quipiya tetzactic ehēcaololōlli, mochīhua in 78% ic [[ehēcatehuiltic]], 21% ic [[ehēcayoh]] īhuān 1% ic [[argón]], īhuān in tepitōn occē ehēcatl iuhqui [[tecolli ōmehēcayoh]]<ref>Quihtōznequi ''dióxido de carbono''</ref> īhuān [[āpoctli]]. Īyeliz in ehēcaololōlli iuh tlapachiuhcāyōtl in tlein quimācāhua calaqui in tōnamēyōtiliztli<ref>Quihtōznequi ''radiación solar''</ref> īhuān quima cē cotōncayōtl in tlālmēyōtiliztli<ref>Quihtōznequi ''radiación terrestre''</ref> ([[tlachīhualiztli totōncāpixcalli]]<ref name="totōncāpixcalli"/>). Īpal in tlahco ītotōnca in Tlālticpactli cequi 17 [[°C]]. In Tlālticpactli īehēcaololōl chīhualiztli ahyeni īhuan monemiltia īpal in Yōlilizololōlli. Iuh in ixachi yōllōxoxouhqui ehēcayoh momahcēhua īpal in tlanelhuayōtl ītlanexticachīhualiz<ref>Quihtōznequi ''fotosíntesis''</ref>, in tlein quicuepa in tōnameyōtl īpal in CO<sub>2</sub> īpan O<sub>2</sub>. Ic in yōllōxoxouhqui ehēcayoh in mochīhualiztli ītech in yōliliztli tēl ahmo in chico. In tlapachiuhcāyōtl quichīhuah in ehēcaololōlli: in [[tlanelōlizololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''tropósfera''</ref>, in [[mantoc ololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''estratósfera''</ref>, in [[nepantlahololōlli]]<ref name="nepantlahololōlli"/>, in [[totōncāololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''termósfera''</ref> īhuān in [[calānololōlli]]<ref>Quihtōznequi ''exósfera''</ref>. In ehēcaololōlli ītex achi īxquich 5.1×10<sup>18</sup> kg. == Metztli == {{main|Metztli}} [[Īxiptli:Full Moon Luc Viatour.jpg|200px|thumb|In ōyahualiuh Mētztli]] In Tlālticpactli quipiya zā centetl mētztli, in [[Mētztli]]. In ''sistema'' Tlālticpactli-Mētztli ca huel nōncuahquīzqui. In Mētztli huel huēyi ītechpa in Tlālticpactli īoctacayo, īnāloctacatīl<ref>Quihtōznequi diámetro</ref> īnnāhui cē in Tlālticpac ītlaoctaānōni. In etilizzōtl in Tlālticpactli īhuān in Mētztli ītzalan quichīhua in [[ācuēyōtl]] Tlālticpac. Inōn tlachīhualiztli quichīhua tlein in mimiloliztli cahuitl monehnehuilia in malacachtzacaolīnizpan in Tlālticpactli. Ic in tlein in Mētztli quittītia in Tlālticpactli in zanyenō īxtli. īpan ītlaolīnīliz malacachtzacaolīnizpan in Tlālticpactli, in Tōnatiuh quinēxtilia in Mētztli, tlanēxiltia mochi in [[Mētztli īyeliz]]. In Mētztli hueliti quipatla in Tlālticpactli ī''clima''. In Mētztli īyahual mitta iuhqui in neneuhqui octacayōtl in tlein in Tōnātiuh īyahual in īpal oncatca [[īcualōca in tōnatiuh]]. == In Tlālticapactli īolīniliz == {{main|Tlālticapactli īolīniliz}} [[Īxiptli:Rotating earth (large).gif|200px|thumbnail|In Tlālticpactli īzacaolīniz]] In Tlālticpac chīhualtilia tlayacac ōme olīniztli: ''mimilolīniztli''<ref>Quihtōznequi ''rotación''.</ref> īpan īmalacayōllo īhuān ''zacaolīniztli'' <ref>Quihtōznequi ''translación''.</ref> in tlayahualochtia Tōnatiuh īhuān ōme tlaōncayōtl olīniztli: ''precesión'' īhuān ''nutación''. Īpampa in zacaolīniztli īhuān in ''oblicuidad de la elíptica'' mochīhua in nāhui xiuhuitl īnoquīpan<ref>Quihtōznequi ''estaciones''.</ref>. Inōn xiuhcahuitl ca tlamachiyōtīlia ic in [[xōxōpan]]<ref>Quihtōznequi ''primavera'', tiempo de verde</ref> īhuān in [[pixcayān|tōnallān]]<ref>Quihtōznequi ''otoño'', in tlein Alonso de Molina ōquihcuiloh eſtio quando no llueue.</ref> ī''tlanehnehuilizyohual''<ref>Quihtōznequi ''equinoccio''.</ref> īhuān in [[xōpantlah]]<ref>Quihtōznequi ''verano'', estación de lluvias.</ref> īhuān in [[cehuetzilizpan]]<ref>Quihtōznequi ''invierno'', in tlein Karttunen ōquihcuiloh en tiempo de fríos y hielos.</ref> ī''nenquitōnatiuh''<ref>Quihtōznequi ''solsticio''.</ref>. == In yōlilizololōlli == {{main|Yōlilizololōlli}} In Tlālticpactli ca in cencatyān īpan in [[Cemānāhuac]] in tlein mocmachilih yōliliztli, inīn yōliliziuhcayōtl quichīhuah in Yōlilizololōlli. ==Tlalticpacmatiliztli== In Tlālticpactli ītlaīxpayo ahci mochi 510,000,000 km², in tlein cequi 149,000,000 ca tlālpantli īhuān 361,000,000 ca āpachiuhqui. In huēyi ātēntli īhuitlatzticāyo ahci cequi 356,000,000 km. Īpan in Tlālticpactli onca mācuīlli cemantoc tlālli, tlaxelihuilli īpan 199 tlācatiyān. In cemantoc tlālli īca ocachi tlācatiyān ca [[Africa]] īca 54 tētoca ic [[Europa]] ica 50, [[Asia]] īca 43, [[America]] ica 34 huan [[Oceania]] ica 16. Nō iuhqui ca occequīntīn tlālīxpolōlli. == Tlachihualiztli == [[Īxiptli:Tlalticpactli3.jpg|thumbnail|200px|derecha|Tlālticpactli īmachiyo]] In ESA tlayahualoah ītepozmētz ca chīhua in Tlālticpactli īmachiyo miac tlanematcāchīhualli. == Tlaixcopinalli == <gallery> Īxiptli:Apollo 15 Earthrise.jpg|Salida de la Tierra |Mictlāmpa mixpāmitl Īxiptli:The Earth seen from Apollo 17.jpg|Tlālticpactli </gallery> == No xiquitta == [[Īxiptli:Whole world - land and oceans_12000.jpg|400px|thumbnail|centro|Cemānāhuactli īmachiyo, in tepozmētztli īxiptlahtli tlatēcpanaliztica]] * [[Atl]] * [[Cuahuitl]] * [[Ilhuicatl]] * [[Ailhuicatl]] == Amixtiliztli == <small> :Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). [http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 Allen's Astrophysical Quantities]. Springer. </small> == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|tlalticpactli}} {{Tōnatiuh Īchān}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Tlalticpactli]] r4l553lm7078depuus1dl1j9hzp4qzj Inglaterra 0 7755 499378 497563 2022-07-22T15:46:39Z Koatochij 19758 Página reemplazada por «{{Ahcopa}} {{P2|[[Hapon|NHE]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} '''Inglaterra'' (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]]» wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Hapon|NHE]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} '''Inglaterra'' (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]] 9gn3c58xbsgwqyd3wjwc8yauxgfaaev 499380 499378 2022-07-22T15:48:00Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} '''Inglaterra'' (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''England''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]] lzz6hl2rnxev81nyh21ca0ne6152k2d 499381 499380 2022-07-22T15:48:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} Ne '''Inglaterra''' tlali (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''England''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]] ih17x4lcgix8rxcj3fv8hcg85b96vtd 499394 499381 2022-07-22T17:02:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] Ne '''Inglaterra''' tlali (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''England''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]] 678thrfjfone0cy3co4iia0v5j4dmy9 499395 499394 2022-07-22T17:04:08Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] Ne '''Inglaterra''' tlali (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''England''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. ==Xikitati== *[[Reino Unido]] {{Commonscat|United Kingdom}} [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]] 3qbqwrmnt7i6zpeplnnzvu7jcbqmnvf 499396 499395 2022-07-22T17:04:53Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] Ne '''Inglaterra''' tlali (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''Inglaterra'' uan tekiuajyotl itoca ''England''), se altepetlali ipan Europa ueyitlali, kinepa ajkopak [[Escocia]], inepa Atlántico Ueyatl, iatenkopa uan Norte Ueyatl. Inglatlali noxelojtok ika ompouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl in [[Londres]] ueyichinanko. ==Xikitati== *[[Reino Unido]] ==Nelkamanali== <references/> {{Commonscat|United Kingdom}} [[Neneuhcāyōtl:Ueyitlali]] 5gpo71fv863dwgcrzxmzgrkb199iv21 21 metztli octubre 0 8979 499373 498789 2022-07-22T15:30:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki ==Nechihualiztli== ==Tlacatiliztli== ==Miquiztli== ==Tonalilhuitl== [[Neneuhcāyōtl:Metztli octubre|21]] 49lnbfjn26hcozwvwqtrc8t49sijr17 499374 499373 2022-07-22T15:31:08Z Koatochij 19758 /* Tlacatiliztli */ wikitext text/x-wiki ==Nechihualiztli== ==Tlacatiliztli== * {{CUBf}} [[1806]] - [[Celia Cruz]], cuicani. ==Miquiztli== ==Tonalilhuitl== [[Neneuhcāyōtl:Metztli octubre|21]] ta3kmyi693c6bfvpdjmb89q2lscwrnh 499375 499374 2022-07-22T15:31:19Z Koatochij 19758 /* Tlacatiliztli */ wikitext text/x-wiki ==Nechihualiztli== ==Tlacatiliztli== * {{CUBf}} [[1925]] - [[Celia Cruz]], cuicani. ==Miquiztli== ==Tonalilhuitl== [[Neneuhcāyōtl:Metztli octubre|21]] 5npd1ta8u3zs6jaaruv1opgssa1uwsa 499376 499375 2022-07-22T15:34:11Z Koatochij 19758 /* Tonalilhuitl */ wikitext text/x-wiki ==Nechihualiztli== ==Tlacatiliztli== * {{CUBf}} [[1925]] - [[Celia Cruz]], cuicani. ==Miquiztli== ==Tonalilhuitl== * {{EGYf}} - Acalyaoyotl ipan [[Egipto]] [[Neneuhcāyōtl:Metztli octubre|21]] 89d9wxg1h0otrnqjxuc15zvg8571xsq 499377 499376 2022-07-22T15:40:55Z Koatochij 19758 /* Tonalilhuitl */ wikitext text/x-wiki ==Nechihualiztli== ==Tlacatiliztli== * {{CUBf}} [[1925]] - [[Celia Cruz]], cuicani. ==Miquiztli== ==Tonalilhuitl== * {{EGYf}} - Tlacatiyan acalyaoyotl ipan [[Egipto]] [[Neneuhcāyōtl:Metztli octubre|21]] dsq317jv3158xr2eae71ygqmhsutyh6 Francisco de Quevedo 0 10429 499445 480137 2022-07-23T00:26:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlahcuilolli-ESP}} {{Escritor |Nombre = Francisco de Quevedo |Image = Don francisco de quevedo-villegas.jpg |birthname = Francisco Gómez de Quevedo y Santibáñez Villegas |born = {{ESPf1506}} [[Tlachiucnāuhti 14]], [[1580]]<br />[[Madrid]] |dead = {{ESPf1506}} [[Tlachiucnāuhti 8]], [[1645]] <br />[[Villanueva de los Infantes, Caxtillah īhuān León|Villanueva de los Infantes]], [[Caxtillah īhuān León]] <small>(64)</small> |occupation = [[Tlahcuilōni]] |obramásconocida = |yearsactive = }} '''Francisco Gómez de Quevedo y Santibáñez Villegas''' ([[1580]] - [[1645]]) ītōcā [[Caxtillān|caxtiltēcah]] huēyi [[tlahcuilōni]]. == No xiquitta == * ''Historia de la vida del Buscón llamado ejemplo de vagabundos y espejo de tacaños'', 1626. * ''Sueños'', 1627. [[Neneuhcāyōtl:Otlacatqueh xiuhpan 1547|Quevedo y Santibáñez, Francisco de]] [[Neneuhcāyōtl:Españoltecah amoxtlahcuilohqueh]] [[Neneuhcāyōtl:Tlacameh]] 06ef75j1oyelvy33ivqb6qtbs0suj11 America 0 14094 499361 497814 2022-07-22T13:56:04Z Koatochij 19758 /* Occequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Amerikah|NHE]]}} {{P2|[[América|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {| border="1" align="right" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ <big>'''America'''</big> |- | align="center" colspan="4" style="background:#f9f9f9;" | [[Īxiptli:Americas (orthographic projection).svg|280px|America]] |- | colspan="4" style="background:#f9f9f9;" | '''Organizaciones continentales:''' [[America Cetiliztli]] |} '''America''', ce [[cemantoc tlalli]] in ompa itech mictlampa canahpa huitztlampa ipan [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Ártico ailhuicatl]], canahpa huiztlampa no [[Antártico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa no [[Atlántico ailhuicatl]] huan canahpa icalaquitlampa huan [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Tlalticpacmatiliztli== America ce cemantoc tlalli ipan [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Antártico ailhuicatl]], canahpa huitztlampa ica [[Antártico ailhuicatl]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. In [[cemantoc tlalli]] quipia 3.761.274 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noihqui quipiya 11,122 km itech hueyatenco. ===Tepeliztli=== In tepeliztli ocachi hueyic ipan America quihtoznequi [[Aconcagua]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Cordillera de los Andes'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan America. Occequin tepetl cateh Pissis (6882 m s. n. m.) ipan La Rioja, in Ojos del Salado (6864 m s. n. m.) ipan Catamarca, in tepetl Bonete Chico (6850 m s. n. m.) ipan La Rioja, in cerro Tupungato (6800 m s. n. m.) ipan Mendoza, in cerro Mercedario (6770 m s. n. m.) ipan San Juan. Los Andes ca ompa Neuquén, in tletepetl Lanín (3776 m s. n. m.) ipan Neuquén, in tepetl Tronador (3478 m s. n. m.) ipan Río Negro huan in tepetl Fitz Roy nozo Chaltén (3405 m s. n. m.) ipan Santa Cruz; cempohualli tepetl ochachi hueyic ompa in Patagonia. ===Atiliztli=== Nican America ca La Plata atoyatl, apan ocachi ancho ipan tlalticpactli, in altepetl Buenos Aires cah atoyacopa ipampa frontera ica Uruguay huan Paraguay, in atzintli itech Iguazú atemoctli La Plata atoyacopa, frontera itzatlan Brasil huan Paraguay. In tlacatiyan quipia atentli ica [[Atlántico ailhuicatl]] canahpa iquizayampa, canah tlalli huitztlampa cah [[Antártico ailhuicatl]]. Ipan tlahco tlacatiyan cah ''Mar Chiquita'' ipan Córdoba hueyaltepetl, ce poyec atezcatl cenca hueyic. Ipan Patagonia onohuayan quipiya cecectlalpan quihtoznequi fiordos, huehuecauh acecec tlein temoa itechpahuic tepehuahcan canahpa in [[hueyatl]]. ==Teyacanaliztli== === [[America]] ixeliuhca === {| class="wikitable sortable" |- ! Tlacatiyan ! Tecuacan ! Código |- | {{ARG/nhn}} | [[Buenos Aires (Āltepētl)|Buenos Aires]] | ARG |- | {{ATG/nhn}} | [[Saint John]] | ATG |- | {{BHS/nhn}} | [[Nassau]] | BHS |- | {{BAR/nhn}} | [[Bridgetown]] | BAR |- | {{BLZ/nhn}} | [[Belmopan]] | BLZ |- | {{BOL/nhn}} | [[La Paz]], [[Sucre]] | BOL |- | {{BRA/nhn}} | [[Brasilia]] | BRA |- | {{CAN/nhn}} | [[Ottawa]] | CAN |- | {{CHL/nhn}} | [[Santiago de Chile]] | CHL |- | {{COL/nhn}} | [[Bogotá]] | COL |- | {{CRI/nhn}} | [[San José, Costa Rica|San José]] | CRI |- | {{CUB/nhn}} | [[La Ahuana]] | CUB |- | {{DMA}} | [[Roseau]] | DMA |- | {{ECU/nhn}} | [[Quito]] | ECU |- | {{SLV/nhn}} | [[San Salvador]] | SLV |- | {{GRD}} | [[Saint George]] | GRD |- | {{GTM/nhn}} | [[Altepetl Cuauhtemallan]] | GTM |- | {{GUY}} | [[Georgetown]] | GUY |- | {{HTI}} | [[Port-au-Prince]] | HTI |- | {{HND/nhn}} | [[Tēuctzincalpan]] | HND |- | {{JAM}} | [[Kingston]] | JAM |- | {{MEX/nhn}} | [[Altepetl Mexico]] | MEX |- | {{NIC/nhn}} | [[Manahuac]] | NIC |- | {{PAN/nhn}} | [[Altepetl Panama]] | PAN |- | {{PRY/nhn}} | [[Asunción]] | PRY |- | {{PER/nhn}} | [[Lima]] | PER |- | {{DOM}} | [[Santo Domingo]] | DOM |- | {{KNA}} | [[Basseterre]] | KNA |- | {{VCT}} | [[Kingstown, San Vicente huan in Granadinas|Kingstown]] | VCT |- | {{LCA}} | [[Castries]] | LCA |- | {{SUR}} | [[Paramaribo]] | SUR |- | {{USA/nhn}} | [[Washington, D.C.]] | USA |- | {{TTO}} | [[Acalquixohuayān España]] | TTO |- | {{URY/nhn}} | [[Montevideo]] | URY |- | {{VEN/nhn}} | [[Caracas]] | VEN |- |} === [[Altepetlianca]] ipan America === {| class="wikitable sortable" |- ! Tlalxeliuhcayotl ! Tecuacan ! Tlacatiyan ! Código |- | {{BMU/nhn}} | [[]] | {{UK/nhn}} | |- | {{GRL}} | [[Nuuk]] | | GRL |- | {{Guadalupe}} | [[]] | {{FRA/nhn}} | |- | {{Malvinas}} | [[]] | {{UK/nhn}} | |- |} == No xiquitta == * [[Tlalticpactli]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Tlalticpactli}} [[Neneuhcāyōtl:America]] q3x4erhdo3i0u4h2yyctf0dd402dprg 499387 499361 2022-07-22T15:55:18Z Koatochij 19758 /* Altepetlianca ipan America */ wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Amerikah|NHE]]}} {{P2|[[América|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tepitzin tlahcuilolli}} {| border="1" align="right" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ <big>'''America'''</big> |- | align="center" colspan="4" style="background:#f9f9f9;" | [[Īxiptli:Americas (orthographic projection).svg|280px|America]] |- | colspan="4" style="background:#f9f9f9;" | '''Organizaciones continentales:''' [[America Cetiliztli]] |} '''America''', ce [[cemantoc tlalli]] in ompa itech mictlampa canahpa huitztlampa ipan [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Ártico ailhuicatl]], canahpa huiztlampa no [[Antártico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa no [[Atlántico ailhuicatl]] huan canahpa icalaquitlampa huan [[Pacífico ailhuicatl]]. ==Tlalticpacmatiliztli== America ce cemantoc tlalli ipan [[Tlalticpactli]]. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Antártico ailhuicatl]], canahpa huitztlampa ica [[Antártico ailhuicatl]], canahpa icalaquitlampa ica [[Pacífico ailhuicatl]], canahpa iquizayampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. In [[cemantoc tlalli]] quipia 3.761.274 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noihqui quipiya 11,122 km itech hueyatenco. ===Tepeliztli=== In tepeliztli ocachi hueyic ipan America quihtoznequi [[Aconcagua]], nelihuehcapanca ompa in tepehuahcan moihtoa ''Cordillera de los Andes'' ica de altitud 6960,8 m s. n. m. tliltetl ocachi hueyic ipan America. Occequin tepetl cateh Pissis (6882 m s. n. m.) ipan La Rioja, in Ojos del Salado (6864 m s. n. m.) ipan Catamarca, in tepetl Bonete Chico (6850 m s. n. m.) ipan La Rioja, in cerro Tupungato (6800 m s. n. m.) ipan Mendoza, in cerro Mercedario (6770 m s. n. m.) ipan San Juan. Los Andes ca ompa Neuquén, in tletepetl Lanín (3776 m s. n. m.) ipan Neuquén, in tepetl Tronador (3478 m s. n. m.) ipan Río Negro huan in tepetl Fitz Roy nozo Chaltén (3405 m s. n. m.) ipan Santa Cruz; cempohualli tepetl ochachi hueyic ompa in Patagonia. ===Atiliztli=== Nican America ca La Plata atoyatl, apan ocachi ancho ipan tlalticpactli, in altepetl Buenos Aires cah atoyacopa ipampa frontera ica Uruguay huan Paraguay, in atzintli itech Iguazú atemoctli La Plata atoyacopa, frontera itzatlan Brasil huan Paraguay. In tlacatiyan quipia atentli ica [[Atlántico ailhuicatl]] canahpa iquizayampa, canah tlalli huitztlampa cah [[Antártico ailhuicatl]]. Ipan tlahco tlacatiyan cah ''Mar Chiquita'' ipan Córdoba hueyaltepetl, ce poyec atezcatl cenca hueyic. Ipan Patagonia onohuayan quipiya cecectlalpan quihtoznequi fiordos, huehuecauh acecec tlein temoa itechpahuic tepehuahcan canahpa in [[hueyatl]]. ==Teyacanaliztli== === [[America]] ixeliuhca === {| class="wikitable sortable" |- ! Tlacatiyan ! Tecuacan ! Código |- | {{ARG/nhn}} | [[Buenos Aires (Āltepētl)|Buenos Aires]] | ARG |- | {{ATG/nhn}} | [[Saint John]] | ATG |- | {{BHS/nhn}} | [[Nassau]] | BHS |- | {{BAR/nhn}} | [[Bridgetown]] | BAR |- | {{BLZ/nhn}} | [[Belmopan]] | BLZ |- | {{BOL/nhn}} | [[La Paz]], [[Sucre]] | BOL |- | {{BRA/nhn}} | [[Brasilia]] | BRA |- | {{CAN/nhn}} | [[Ottawa]] | CAN |- | {{CHL/nhn}} | [[Santiago de Chile]] | CHL |- | {{COL/nhn}} | [[Bogotá]] | COL |- | {{CRI/nhn}} | [[San José, Costa Rica|San José]] | CRI |- | {{CUB/nhn}} | [[La Ahuana]] | CUB |- | {{DMA}} | [[Roseau]] | DMA |- | {{ECU/nhn}} | [[Quito]] | ECU |- | {{SLV/nhn}} | [[San Salvador]] | SLV |- | {{GRD}} | [[Saint George]] | GRD |- | {{GTM/nhn}} | [[Altepetl Cuauhtemallan]] | GTM |- | {{GUY}} | [[Georgetown]] | GUY |- | {{HTI}} | [[Port-au-Prince]] | HTI |- | {{HND/nhn}} | [[Tēuctzincalpan]] | HND |- | {{JAM}} | [[Kingston]] | JAM |- | {{MEX/nhn}} | [[Altepetl Mexico]] | MEX |- | {{NIC/nhn}} | [[Manahuac]] | NIC |- | {{PAN/nhn}} | [[Altepetl Panama]] | PAN |- | {{PRY/nhn}} | [[Asunción]] | PRY |- | {{PER/nhn}} | [[Lima]] | PER |- | {{DOM}} | [[Santo Domingo]] | DOM |- | {{KNA}} | [[Basseterre]] | KNA |- | {{VCT}} | [[Kingstown, San Vicente huan in Granadinas|Kingstown]] | VCT |- | {{LCA}} | [[Castries]] | LCA |- | {{SUR}} | [[Paramaribo]] | SUR |- | {{USA/nhn}} | [[Washington, D.C.]] | USA |- | {{TTO}} | [[Acalquixohuayān España]] | TTO |- | {{URY/nhn}} | [[Montevideo]] | URY |- | {{VEN/nhn}} | [[Caracas]] | VEN |- |} === [[Altepetlianca]] ipan America === {| class="wikitable sortable" |- ! Tlalxeliuhcayotl ! Tecuacan ! Tlacatiyan ! Código |- | {{BMU/nhn}} | [[]] | {{UK/nhn}} | |- | {{GRL/nhn}} | [[Nuuk]] | | GRL |- | {{Guadalupe/nhn}} | [[]] | {{FRA/nhn}} | |- | {{Malvinas/nhn}} | [[]] | {{UK/nhn}} | |- |} == No xiquitta == * [[Tlalticpactli]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Tlalticpactli}} [[Neneuhcāyōtl:America]] 46o79kxuizz523xw5z23nps4lltdbx1 Neneuhcāyōtl:Huehcāuh Egipto 14 14690 499461 156802 2022-07-23T00:56:10Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Mexko 0 17496 499466 499264 2022-07-23T01:16:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NHN_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Mayahtlahtolli|mayah]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpa]], [[tlaixpantikayotl]] wan [[miakiyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Namikilteyowalli ya sentipah»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mehkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nohka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Mayahtlahtolli|mayah]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpa]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya [[ikwa altepetl|ialtepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Mayahtlahtolli|mayah]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayahtlakameh]] wan [[Tenochkah|mexihkatlakameh]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], totonakatlakameh wan sekinokeh. Kipewaltih nopa [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Talahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]], mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli, ika senkah ialtepenanyo, motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa netewilli ika [[Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan Estadosonidos. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikah. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ikwa altepetl wan [[Mexihkatlahtohkayotl]] ialtepenanyo. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin sansé itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Republikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Texistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ikwa altepetl. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsikeh wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalmeh, wan melawa elkeh malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nopa olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokeliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Mayahtlakameh ==== ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyixiwikawitl ==== ==== Borbon weyixiwikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Tlayekanalistli == === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Itstinih ixkayotin === == Semanawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chetumal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatlan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli pan xiwitl 2020 wan wahkaewanih chantiah pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36.255.589 mexkah * {{CAN}} ika 96.055 mexkah * {{ESP}} ika 53.811 mexkah * {{BRA}} ika 21.853 mexkah * {{GTM}} ika 15.012 mexkah * {{DEU}} ika 13.247 mexkah * {{UK}} ika 11.800 mexkah * {{CHL}} ika 10.380 mexkah * {{BOL}} ika 8.655 mexkah * {{ARG}} ika 7.239 mexkah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> ==Seyok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] 3fd73vwbky0h3eccc8kuwhhbx3p8dv2 499467 499466 2022-07-23T01:16:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{coor capital dm|19|25|10|N|99|08|44|W}} {{Kalpoltlahtolli|NHE1_NCH2_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tlakatiyan | āchcāuhtōcāitl_nativo = ''Estados Unidos Mexicanos'' | āchcāuhtōcāitl = Mexika Sentik Wexteyowalko | cemāxcātōcāitl = Mexko | pāmitl = Flag of Mexico.svg | chīmalli = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko Semanawak Wikayotl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Altepetl Mexko]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ S | huēyi_āltepētl = [[Altepetl Mexko]] | āchcāuhtlahtōlli = [[Kastiahtlahtolli|Kastiah]], [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Mayahtlahtolli|mayah]] wan sekinok [[Tlahtolmeh pan Mexko|66 tlahtolli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = [[Axkayotl]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], [[sentiktlapehpenolpa]], [[tlaixpantikayotl]] wan [[miakiyotl]]. | tēpachohqueh = [[Presidenteh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Pewalistli<br/>&nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiempreh]], [[1810]]<br/>[[6]] tlen [[noviempreh]], [[1813]]<br/>[[27]] tlen [[septiempreh]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[tisiempreh]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4&nbsp;389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estadosonidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Kwahtemallan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belis]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 869 542 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 13 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoh]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl, -meh<br />Mexkoewketl, -nih<br />Mexkotlakatl, -meh | horario = [[UTC-5]] wan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] wan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[T-MEC]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal pan ''Tlanawatilli ika Ininmelawkayo tlen masewaltlakameh ika inintlahtol''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Teetlamahmakilissotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC|matrícula_coche=MEX|lema_nacional=''La patria es primero''<br />([[kastiahtlahtolli|kastiah]], «Namikilteyowalli ya sentipah»).}}'''Mexko<ref group="tyml."><small>Ika [[nawatl tlen wahkapatl]] motokaxtiayaya '''''Mexihko'''''. Naman ipan [[Waxtlan]] motokaxtia ''Mexko'', mehkatsan sekinok kalpoltlahtolmeh (ken [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]]) nohka kitokaxtiah '''''Mexiko'''''.</small></ref>''' ({{IPA|ˈmeːʃkoˀ|{{IPA/Nawatl}}|}}) (ika [[Kastiahtlahtolli|kastiah]], ''México''; ika [[Mayahtlahtolli|mayah]], ''Meejiko''; ika [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], ''Ñuu Koꞌyo''; ika [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], ''Mꞌonda''; ika [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]], ''Labtóm''; ika [[Masawahtlahtolli|masawah]], ''Bꞌonro'') —weyak itokah '''Mexika Sentik Wexteyowalko'''— (ika [[Kaxtiltlahtolli|kastiah]], ''Estados Unidos Mexicanos'') se [[wexteyowalli]] pan [[Amerikah Miktlanpa]]. Kiihtoa i[[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh|tlanehnewillo]] Mexko i[[Tekitlanawatilli|tekitlanawatil]] se [[axkayotl]], [[sentiktlapehpenolpa]], [[Axkayotillotl|axkayotilli]], wan moxelohtok ika 31 [[tlatilantli]] (wanya [[ikwa altepetl|ialtepenanyo]] itokah [[Altepetl Mexko]]).<ref name="censo">[https://constitucionenlenguas.inali.gob.mx/nahuatl-de-la-huasteca/completa/lang1:nahuatl-de-la-huasteca «Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh»]. ''Gobiernoh tlen Mexko''.</ref><ref>Víctor Chávez. [https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/df-no-es-el-estado-32-aclaran-legisladores «DF no es el estado 32, aclaran legisladores»]. ''El Financiero''. {{Spa}}</ref> Kipiya itlalwi se iixten tlen 1&nbsp;964&nbsp;375 km²,<ref name=":0">INEGI. [http://internet.contenidos.inegi.org.mx/contenidos/Productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/AEGEUM_2017/702825097912.pdf «Anuario estadístico y geográfico de los Estados Unidos Mexicanos 2017»]. {{Spa}}</ref> yeka Mexko eli wexteyowalli tlen mahtlaktli wan nawi weyi pan nochi [[tlaltepaktli]] wan tlen makwilli weyi tlen [[Latinoamerikah]]. Mopantia miktlanpa ika [[Estadosonidos]] (3155 km) wan witstlanpa ika [[Kwahtemallan]] (958 km) wan [[Belis]] (276 km) ininnepan. Mexko iatentenno, tlen kitlamachiwa 9330 km, mopantia siwatlanpa ika [[Pasifiko Weyiaxoxowilli]] wan tlalokan ika [[Ayollohko Mexko]] wan [[Karibe Weyiatl]].<ref name=":0" /> Pampa onkak 130 miyones masewalmeh pan xiwitl 2021, Mexko ya wexteyowalli tlen mahtlaktli ika chanehkeh pan tlaltepaktli. Nowkiya, tlen se ika [[Masewaltlakatl|masewaltlakameh]] pan nochi [[Amerikah]], no ika [[Kastiahtlahtoani|kastiahtlahtoanih]] pan nochi tlaltepaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González. ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> Kipiya 69 [[tekpantlahtolli]]: se tlahtolli ([[kastiah]]) wallaw tlen [[Eoropah]], wan 68 [[masewaltlahtolli]]:<ref>[http://comunicacion.senado.gob.mx/index.php/informacion/boletines/50490-respalda-el-pleno-reconocimiento-oficial-de-68-lenguas-indigenas.html «Respalda el Pleno reconocimiento oficial de 68 lenguas indígenas»]. ''Machiyosentilli Nechikolli''. {{Spa}}</ref> sekin inintokah [[Nawatlahtolli|mexkatl]], [[Mayahtlahtolli|mayah]], [[Tseltaltlahtolli|tseltal]], [[Tsotsiltlahtolli|tsotsil]], [[Mixtekatlahtolli|mixtekatl]], [[Tsapotekatlahtolli|tsapotekatl]], [[Otontlahtolli (nhe)|otomitl]], [[Totonakatlahtolli|totonakatl]], [[Choltlahtolli|chol]], [[Masatekatlahtolli|masatekatl]] wan [[Waxtekatlahtolli|waxtekatl]]. Yeka nowkiya eli weyitlalli tlen chikome ika achiyok tlahtolmeh tlen mosaniloah pan tlaltepaktli.<ref>Ethnologue. [http://www.ethnologue.com/statistics/country#7 «Summary by country»]. {{Eng}}</ref> Itstokehya masewalmeh pan Mexko Tlalli 21&nbsp;000 xiwihtla.<ref>MSN Encarta (2009). [http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76 «Native Americans: Earliest Migrations»]. {{Eng}}</ref> Elki nopa atoktli witstlanpa altepetinih ininchan, keha [[olmekameh]], [[toltekatlakameh]], [[mayahtlakameh]] wan [[Tenochkah|mexihkatlakameh]]. Mokinon, [[kaxtiltekahmeh]] ahsikoh kitlalkwihkwikoh naman ni Mexko Tlalli, wanya sekin altepetinih inintlapalewilis katli eliyayah [[tlaxkaltekahmeh]], totonakatlakameh wan sekinokeh. Kipewaltih nopa [[Teetlalkwihkwilistli tlen Exkan Talahtoloyan|teetlalkwihkwilistli]] ne [[Weyitlahtohkayotl Mexihko]] pan [[1527]], mochiwki [[Virreiyotl Yankwik España]] pan [[1535]]. Nimantsin, yankwik kaxtiltekahmeh nowkiya kintlalkwihkwikeh [[michwahmeh]], [[navahotlakameh]], [[takalohtlakameh]], [[chichimekah]], etc. Ipan [[1821]], Yankwik España [[Mexko itlakaxoxowkayo|moxexelohki tlen España]], ika itokah [[Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl]], sanpampa sekinok tlalmeh keha [[Pilipinas]], [[Palaos]], [[Koba]] wan [[Poertorriko]] ayikanah moxexelohkeh. Satepan, yankwik wexteyowalli, ika senkah ialtepenanyo, motokaxtihki Mexko. Ipan tlahko {{Siglo/full|xix}}, Mexko moxelohki inintsalan ''liberales'' wan ''conservadores''. Nowkiya, Mexko kiixpolohki se tlahko itlalwi ipampa netewilli ika [[Estadosonidos]]. Teipan, panok se yankwik tlapatlalistli, nopa [[Tlen Ome Mexihkatl Weyitlahtohkayotl|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl]], iwkatsan wetski pan xiwitl [[1867]]. Ipan [[1910]], pewki [[Mexika Teeahkomanalistli]]. Ipan [[1993]], Mexko kifirmarki nopa [[Ihtonki Tiankiskayotl Sentlalilistli tlen Amerikah Miktlanpa]] ika [[Kanata]] wan Estadosonidos. Iwkatsan tlatkilistli wan iknoyotl tlawel moxelohtok,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9108719/Mexico «Mexico»]. ''Encyclopedia Britannica''. Kalahki: 1 tlen april pan 2007. {{Eng}}</ref> Mexko se achiyok kwalli wexteyowalli pan [[Ispanoamerikah]].<ref>[http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 «Latin America: Region is losing ground to competitors»]. ''Oxford Analytica''. Kalahki: 1 tlen oktopreh pan 2007. {{Eng}}</ref> Nowkiya, Mexko Tlalli eli tlen mahtlaktli wan eyi tlahtohkayotl ika weyi [[PIB]] pan nochi tlaltepaktli, san [[Italia]]<nowiki/>ikah. Kipiya se weyi [[IDH]] tlen 0.779. __TOC__ == Tlaltokayotl == [[Īxiptli:CodexMendoza01.jpg|miniaturadeimagen|306x306px|Mexihko imachiyo ika Anawak ipan ''Amochtli Mendoza''.]] San niman moxexelohki tlen [[España]], wexteyowalli pewki motokaxtia «Mexiko», senkah inintokah ikwa altepetl wan [[Mexihkatlahtohkayotl]] ialtepenanyo. Miak masewalmeh kineltokah wallaw tlen «Mexitl» so «Mexihtli» (seyok [[Witsilopochtli]] itokah) pampa tiopixketl [[Bernardino de Sahagún]] ({{Siglo|xvi}}) kiihkwilohki ne tokaitl wallaw tlen «Mexih» (tlen [[metl]] wan [[sihtli]]) ika tsontlanketl -ko.<ref name="censo3">[https://www.mesoweb.com/es/articulos/sub/Sahaguntino.pdf «Mexica anoço mexiti»]. ''El texto sahaguntino sobre los mexicas''.</ref> {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Witsilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Tpxk. [[Bernardino de Sahagún]]}} [[Francisco Javier Clavijero]] kiihtoh nopa [[tlaltokayotl]] moneki tlahtolkwapas “kampa nemi Mexih” so “kampa nemi Witsilopochtli”. Kipiwihki pan yané amochtli se tlahtoltlahkwilolli tlen kiihtoa waksan ya kineltokak itlaltokax kihtosnekiyaya “ipan [[metl]] ixik”, sanpampa kemman yahaya momachtihki [[Exkan Tlahtoloyan inemiliskayo|mexihkatlakameh inemiliskayo]], momakak kwentah ''Mexihko'' kena wallaw tlen Witsilopochtli.<ref>Clavijero, Francisco Javier (1844). [http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080023605/1080023605.html «Historia antigua de México y de su conquista: sacada de los mejores historiadores españoles»]. Biblioteca digital de la Universidad Autónoma de Nuevo León: Imprenta de Lara. {{Spa}}</ref> Monextihki 6 tlen noviempreh pan xiwitl 1813, kemman [[Anawaksenkotilli]] kikixtihki ne [[Amatl tlen Amerikah Miktlanpa Itlakaxoxowkayo]], tlen se [[tlatokaxtilistli]] tlen motekiwihki para kitokaxtis ni wexteyowalli. Inin sansé itokah [[Yankwik España]] sankemman [[Kaxtiltlahtohkayotl]] weyi iamatlamoyawal [[Tlanehnewillotl tlen Cádiz]] kimachiyotihki nochi España itlalwi pan [[Amerikah Miktlanpa]] ([[Weyitlahtohkayotl Kwahtemallan]], [[Koba]], [[Florida]], [[Poertorriko]] wan [[Kapitanyotl Santo Tominkoh|Santo Tominkoh]] —naman [[Tominkoh Tlalli|Tominkoh Axkayotl]]—).<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1812A.pdf «Artículo 10 de la Constitución Política de la Monarquía Española (Constitución de Cádiz de 1812)»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/ACTA.pdf «Acta solemne de la declaración de la independencia de la América septentrional»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1814.pdf «Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mejicana (sic)»]. {{Spa}}</ref> Satepan, ne ''Decreto Constitucional para la Libertad de la América Mexicana'', amatlamoyawalli pan xiwitl 1814, kipatlak nesé itlaltokax ika ''Mexihko''. Neya, ika kastiah, ''México'' nowkiya motekiwihki kensé chaneh itokah. Nochin amatinih achtopa [[Mexko itlakaxoxowkayo|tlakaxoxowkayotl]] ([[Yowallan Tekichiwalli]] wan [[Córdoba Sentlalilistli]]) kitekiwihkeh ome tlaltokaitl (Amerikah Miktlanpa wan Mexika Amerikah), sanpampa kipiwihkeh seyok yankwik, tlen kimachiyotihkeh kensé wexteyowalli itokah: '''Mexika Weyitlahtohkayotl'''. Nopa tlaltokaitl motekiwihki pan [[Amatl tlen Mexihkatl Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo|Amatl tlen Mexika Weyitlahtohkayotl Itlakaxoxowkayo]], amatlamoyawalli pan 28 tlen septiempreh pan xiwitl 1821, kemman Mexko kitlanki itlakaxoxowkayo.<ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821A.pdf «Plan de Iguala»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821B.pdf «Tratados de Córdoba»]. {{Spa}}</ref><ref>[http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/1821C.pdf «Acta de Independencia del Imperio Mexicano»]. {{Spa}}</ref> Naman, ika nawatl tlen [[Waxtlan]], ni wexteyowalli itokah '''Mexko Tlalli''', iwkatsan [[Tlanehnewillotl tlen 1857]] kimachiyotihki itokah '''''Mexika Republikah''''',<ref name="censo2">[https://repositorioinstitucional.buap.mx/handle/20.500.12371/6856 «Inahuatil-Tecpanatiztli in Mexica Republica (1857)»].</ref> sanpampa nowkiya motekiwihki ''Estados Unidos Mexicanos''.<ref>G. Monzón, Luis (''et. al.''). [https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/7/3448/6.pdf «¿República Mexicana o Estados Unidos Mexicanos?»]. Altepetl Mexko: Universidad Nacional Autónoma de México. {{Spa}}</ref> Ipan [[Tlanehnewillotl tlen Sentikmasewalmeh]], amatlamoyawalli pan xiwitl [[1917]], momachiyotiah ''Mexika Sentik Wexteyowalko'',<ref>[https://www.inali.gob.mx/bicen/pdf/GLOSARIO_nahuatl_huasteca_potosina.pdf «Glosario de términos jurídicos»]. ''Tlallamiktli tlen Masewaltlahtolmeh''.</ref> sanmohtoa nawatlahtoanih san kitokaxtiah ''Mexko''.'''<ref name=":022">[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxco»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref>''' Inin [[tlamanextilli]] tlen [[tlalokotsolli]] (se tlahtolli tlen kiixpolohki se achi itenkakilis) wallaw tlen «Mexihko». Nopa itlaltokax san motekiwia ika nesé weyi altepetl tlen wahkapayotl, maske ika [[Tlahko nawatlahtolli|tlahko nawatl]] nokka motekiwia ''Mexiko''. Kemman kaxtiltekahmeh ahsikoh Anawak Tlalli, motekiwihkeh ''mexicano'' para kitokaxtiseh [[Mexihkatlakameh|mexihkatlakatl]] wan itlahtol. Naman yeka motekiwia «mexikanoh» ika nawatl, sankeh para kintokaxtis mexkoewanih wan [[nawatlahtolli]].<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mexicanoh»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> Mewkatsan «mexikatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxihcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexkoewketl» so «mexkotlakatl», san motekiwia para kintokaxtis Mexko chanehkeh, wan «mexkatl»,<ref>[[IDIEZ]] (2016). [{{Tlahtolxitlauhcayotl}} «Mēxcatl»]. ''Tlahtolxitlauhcayotl''. Varsovia: Totlahtol.</ref> iwikal ken «mexikatlahtolli», motekiwia para kitokaxtis ne nawatl. == Nemiliskayotl == {{Main|Mexko inemiliskayo}} Masewalmeh sankemman onkahtiwallawkeh naman ni Mexko Tlalli 30&nbsp;000 xiwihtla. Ipan 9000 {{AC}}, mochiwki teeyolewalistli ika tlapixkalistli tlen [[ayohtli]], [[etl]], [[chilli]] wan [[waxin]]<ref>Casas y Caballero, 1995: 38.</ref> pan Teowahkan wan Tepeyoh Tamaolipan. Kenwak tlapixkalistli tlen sintli mochiwki pan 5000 {{AC}}, yeka masewalmeh pewkeh walmotlaliah pan Mesoamerikah.<ref>Márquez Morfín wan Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Onkak eyi weyi tlallamikilistli: [[Oasisamerikah]], [[Aridoamerikah]] wan [[Mesoamerikah]]. === Mesoamerikah === ==== Olmekameh ==== [[Īxiptli:Olmec_Head_No._1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Wextik olmekatsontekon tlen 2.9 m pan San Lorenzo, kil mochiwki pan xiwitl 1200 {{AC}}]] [[Īxiptli:Área_Nuclear_Olmeca.png|miniaturadeimagen|Olmekatlahtohkayotl elki se tlen atsitsin tlallamikilismeh pan nochi tlaltepaktli katli iyoka kichiwkeh tlapixkalistli.]] Sanmohtoa Mesoamerikah i[[Tlallamikilistli|tlallamikilis]] neski pan 2500 {{AC}},<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> kemman masewalmeh tlen wahkapayotl achtopa sokichiwkeh wan tlapixkakeh pan ininchinanko.<ref>López Austin wan López Luján, 2001.</ref> Ipan 1400 {{AC}}, neski ne [[Olmekah|olmekatlallamikilistli]], Mesoamerikah altepetinih inintsintlan. Inohkeh ixolal tenyoh elkeh [[La Venta]] wan [[Eyi Tsapotl]]. Nepa kichiwkeh pixkalistli, sentipan tlen [[sintli]] wan [[Ichkatl|ichka]]<nowiki/>pixkayotl. Achiyok sosoltik olmekachinanko motokaxtia [[San Lorenzo Tenochtitlan]]. Elki tepantilo pan xiwitl 1150 {{AC}} ika naman [[Texistepek]] altepetlalli, ompa [[Koatsakwalko]] atlawtenpa, pan tlatilantli [[Chalchiwehkan]]. Olmekameh nikanin tlasemoyawkeh, kemman mochiwkeh nelmiak tekwakwilmeh wan kaltinih, achiyok keha seyok kawitl. Sanmohtoa, pan xiwitl 900 {{AC}}, sekkoyok ewanih matlasiwkeh San Lorenzo Tenochtitlan, wan melawa kinekkeh kinixpoloseh nochin tekwakwilmeh; sekin tlalpacholokeh, sekinok mowikakeh kampa La Venta. Kil altepetl La Venta elki olmekatlahtohkayotl ikwa altepetl. Nowkiya, inin tlen se altepetl tlen momattok eltoya pan Mexko tlen wahkapayotl. Neka eltokeh ne achiyok sosoltik tsakwalmeh tlen nochi Mesoamerikah, no moahsikeh wextik olmekatsontekon, mochiwki ika tliltepetetl, wan weyi ikpalmeh, wan melawa elkeh malwilli. Olmekatlahtohkayotl iwexkayo tsontlanki ika Eyi Tsapotl. Tlawel momattok pampa onkak achiyok kawitl, sanpampa nopa olmekatlallamikilis tlen yané altepetl ayokeliyaya weyi keha achtopa. Saniwki panok se kwalantli ika sekinok altepetinih wan olmekameh. Welis mopasolkeh ika axsansé kanahya: sekin onyahkeh [[Mayapan]], maske sekinok onyahkeh [[Kwikwilko]], sankeh altepetl poliwki ipampa [[Xiktepetl]]; yeka sampayano onyahkeh Mexko, [[Waxyakak]] wan [[Chiyapan]]. ==== Teotiwakeh ==== [[Īxiptli:15-07-13-Teotihuacan-RalfR-WMA 0251.jpg|miniaturadeimagen|[[Itsakwal Tonatiw]] pan [[Teotiwakan]].]]Neya Mesoamerikah kiahxilihki itlallamikilis iwexkayo. ==== Mayahtlakameh ==== ==== Tsapotekah ==== ==== Toltekatlakameh ==== ==== Mixtekah ==== ==== Chichimekah ==== ==== Michwahkemeh ==== ==== Tenochkah ==== === Teetlalkwihkwilistli === ==== Tlaxkaltekahmeh ==== === Virreiyotl Yankwik España === {{Main|Virreiyotl Yankwik España}} ==== Habsburgo weyixiwikawitl ==== ==== Borbon weyixiwikawitl ==== === Tlakaxoxowkayotl === {{Main|Mexko itlakaxoxowkayo}} === Tlen Se Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Se Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Mexkoaxkayotl === === Netewilli ika Estadosonidos === === Tlen Ome Weyitlahtohkayotl === {{Main|Tlen Ome Mexika Weyitlahtohkayotl}} === Porfiriatoh === === Mexika Teeahkomanalistli === {{Main|Mexika Teeahkomanalistli}} === Mexko naman === == Tlayekanalistli == === Tekitlanawatilli === === Altepetl Mexko === === Tsonkotonmeh === === Itstinih ixkayotin === == Semanawatilistli == {| class="wikitable" |- ! Tlatilantli ! Ialtepenanyo ! Chanehkeh |- | [[Aguascalientes]] | [[Aguascalientes, altepetl|Aguascalientes]] | |- | [[Ahkolman]] | [[Ahkolman, altepetl|Ahkolman]] | |- | [[Chalchiwehkan]] | [[Xalapan Enríquez|Xalapan]] | |- | [[Chiyapan]] | [[Tochtlan Gutiérrez|Tochtlan]] | |- | [[Tlatilantli Durango|Durango]] | [[Analko, Durango|Analko]] | |- | [[Echkapan Kalifornia]] | [[Mexikali]] | |- | [[Echkapan Kalifornia Witstlanpa|Echkapan Kalifornia Wtp.]] | [[La Paz, Mexko|La Paz]] | |- | [[Tlatilantli Guerrero|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | |- | [[Tlatilantli Hidalgo|Hidalgo]] | [[Pachyohkan]] | |- | [[Kampech]] | [[San Francisco Kampech|Kampech]] | |- | [[Keretaro]] | [[Tlachko, Keretaro|Tlachko]] | |- | [[Kwanahwato]] | [[Paxtitlan]] | |- | [[Kwawillan]] | [[Yankwik Tlaxkallan Saltillo|Yankwik Tlaxkallan]] | |- | [[Kwetlaxkoapan]] | [[Kwetlaxkoapan, altepetl|Kwetlaxkoapan]] | |- | [[Tlatilantli Mexko|Mexko]] | [[Tollohkan]] | |- | [[Michwahkan]] | [[Michwahkan, altepetl|Michwahkan]] | |- | [[Tlatilantli Morelos|Morelos]] | [[Kwawnawak]] | |- | [[Nayarit]] | [[Tepik]] | |- | [[Nuevo León]] | [[Monterrey]] | |- | [[Quintana Roo]] | [[Chetumal]] | |- | [[San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí, altepetl|Miskiihtik]] | |- | [[Sakatekapan]] | [[Sakatlan, Sakatekapan|Sakatlan]] | |- | [[Sinaloa]] | [[Kolwahkan]] | |- | [[Sonora]] | [[Pitik]] | |- | [[Tamaolipan]] | [[Altepetl Victoria]] | |- | [[Tlapachko]] | [[Villahermosa]] | |- | [[Tlaxkallan]] | [[Tlaxkallan Xikohtenkatl|Tlaxkallan]] | |- | [[Waxyakak]] | [[Waxyakak Juárez|Waxyakak]] | |- | [[Xalixko]] | [[Atemaxak]] | |- | [[Xikwawak]] | [[Xikwawak, Xikwawak|Xikwawak]] | |- | [[Yokatlan]] | [[Mérida]] | |- | colspan="2" | [[Altepetl Mexko]] | |- |} == Tlapiyalistli == === Nemiliskayotl === === Ohpanyantli === === Iknoyotl === == Chanehkeh == === Altepekalpolmeh === === Masewaltlakameh === === Nehnemilistli === Mexkoewanih nemih pan sekinok wexteyowalli pan xiwitl 2020 wan wahkaewanih chantiah pan Mexko pan xiwitl 2020. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USA}} ika 36.255.589 mexkah * {{CAN}} ika 96.055 mexkah * {{ESP}} ika 53.811 mexkah * {{BRA}} ika 21.853 mexkah * {{GTM}} ika 15.012 mexkah * {{DEU}} ika 13.247 mexkah * {{UK}} ika 11.800 mexkah * {{CHL}} ika 10.380 mexkah * {{BOL}} ika 8.655 mexkah * {{ARG}} ika 7.239 mexkah {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlahtohcayotecah * {{GTMf}} 56.810 cuauhtemaltecah * {{VENf}} 52.948 venezoltecah * {{COLf}} 36.234 colombiatecah * {{HNDf}} 35.361 hondureñotecah * {{CUBf}} 25.976 cubanotecah * {{ESPf}} 20.763 españoltecah * {{SLVf}} 19.736 salvadortecah * {{ARGf}} 18.693 argentintecah * {{CANf}} 12.439 canadatecah {{col-end}} === Tlaneltokilistli === === Tlahtolmeh === {{Main|Tlahtolmeh pan Mexko}} == Teemachtilistli == == Tlallamikilistli == === Mexikayotl === === Wikayotl === === Tlahkwilohkayotl === === Ixkopinkayotl === === Tlakwalistli === == Tlamatilistli == == Nowkiya xikitta == == Tlahtoltlahkwilolli == {{Notetag/end}} == Amoxtemolistli == <references /> ==Seyok teposamatl== {{Mexko}} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} [[Neneuhcāyōtl:Tlahkwilolamatl katli nohka motlahkwilohtikah]] [[Neneuhcāyōtl:Mexko]] [[Neneuhcāyōtl:Weweyak tlahkwilolli]] jzm6js7z7hsty4w4v9qso6xcm8n28re Metzquentli 0 21089 499416 499256 2022-07-22T17:52:53Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:trousers.jpg|200px|thumb|right|Mezquentli]] '''Metzquentli'''<ref>[1] quihtoznequi ''pantalón''</ref>, ce tlaquemitl<ref>[2] quihtoznequi ''prenda de vestir''</ref>. ==Tlaixcopinalli== <gallery mode="packed"> Image:Nushrat Bharucha snapped in Bandra (04).jpg|Pantalón vaquero. Image:24mg31.jpg|Pantalón pitillo. Image:Khaki Cargo Pants Back.jpg|Pantalón cargo. Image:Golf putt.jpg|Pantalones de golf. Image:Back boy - 14 years old - Mule room.jpg|Bombachos. Image:Hanbok male.jpg|Baji, pantalón coreano. Image:Churidar pyjamas.jpg|Pantalones churidar. Image:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüelles. </gallery> == No Xiquitta == * [[Quechquentli]] {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Tlaquemitl]] s3yfw5anizl3p4sy665i1k3690etxif 499417 499416 2022-07-22T17:53:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Īxiptli:trousers.jpg|200px|thumb|right|Mezquentli]] '''Metzquentli'''<ref>[1] quihtoznequi ''pantalón''</ref>, ce tlaquemitl<ref>[2] quihtoznequi ''prenda de vestir''</ref>. ==Tlaixcopinalli== <gallery mode="packed"> Image:Nushrat Bharucha snapped in Bandra (04).jpg|Pantalón vaquero. Image:24mg31.jpg|Pantalón pitillo. Image:Khaki Cargo Pants Back.jpg|Pantalón cargo. Image:Golf putt.jpg|Pantalones de golf. Image:Back boy - 14 years old - Mule room.jpg|Bombachos. Image:Hanbok male.jpg|Baji, pantalón coreano. Image:Churidar pyjamas.jpg|Pantalones churidar. </gallery> == No Xiquitta == * [[Quechquentli]] {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Tlaquemitl]] is3t9qilb85d5bh0hvg7coph74998pw Iztac amatl 0 21252 499446 495442 2022-07-23T00:26:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} [[Īxiptli:Paper sheet.jpg|thumb|200px|right|Ceh izhuatl in ihuic tetehuitl.]] '''Iztac amatl'''<ref>[1] quihtoznequi ''Papel blanco''. Xiquitta: Bernardino de Sahagún, ''Historia General de las Cosas de Nueva España'' nozo Rémi Simeon, ''Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana'' (1885).</ref>. In ica tlapalloh tetehuitl, in huehuetqueh mexihcah quichihuayah tepiton pamitl ipampahuic cequi teoilhuitl. == No xiquitta == * [[Amatl]] * [[Nacamatl]] * [[Xonacamatl]] * [[Temacamatl]] * [[Kraft-Amatl]] * [[Ocuilicpa-Amatl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlamantli]] p92iyt7wdthskyah2c9qnrgz0x29b7c Tecactli 0 21707 499359 499328 2022-07-22T13:53:14Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[Imagen:Huaraches-tradicionales.jpg|thumb|Tecactli]] '''Tecactli''' (''Sandália'' nozo huarache) {{Commonscat|Huaraches}} {{tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Cactli]] 69tdy88veumlnezydkeu10t0tizqty9 Atlantis 0 23708 499368 384800 2022-07-22T15:23:30Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} Atlantis ni nemiliz altepetl (Grecia nemiliz tlacuilolli). bxpskk0azmm5skrk10nleilqryssgfd Shino Watabe 0 31412 499355 499175 2022-07-22T13:46:41Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Shino Watabe''' ([[1970]] -), [[Xapon|xapontecatl]] tlahcuiloh. [[Neneuhcāyōtl:Otlacatqueh xiuhpan 1970|Watabe, Shino]] [[Neneuhcāyōtl:Cihuatlacameh]] [[Neneuhcāyōtl:Mexicah tlahcuilohqueh]] j2ppv7dge4ylm2y2izzqu7y4n8qtr3t 499356 499355 2022-07-22T13:47:06Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki '''Shino Watabe''' ([[1970]] -), [[Xapon|xapontecatl]] tlahcuiloh. [[Neneuhcāyōtl:Otlacatqueh xiuhpan 1970|Watabe, Shino]] [[Neneuhcāyōtl:Cihuatlacameh]] [[Neneuhcāyōtl:Mexicah tlahcuilohqueh]] [[Neneuhcāyōtl:Xapontecah]] 1m7i131wunji4yc74t5gjiegctbfwro Neneuhcāyōtl:Xaponcihuameh 14 31413 499357 421754 2022-07-22T13:47:17Z Koatochij 19758 Tlaiztaliztli in tlahcuilolamatl wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 499358 499357 2022-07-22T13:47:29Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Hamilton Camp 0 31812 499372 426780 2022-07-22T15:27:15Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} '''Hamilton Camp''' ītōcā cē [[Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān|tlahtohcāyōtēcatl]]. bwdv40xbh9m21boqoo8iktgalhmj8ae Xapon 0 32444 499353 497736 2022-07-22T13:44:56Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Hapon|NCH_name=Japón|NHN_name=Xapon}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Hueyitlahtohcayotl Xapon | Tlaltocaitl = 日本国<br/>(Nihon-koku / Nippon-koku) | Tocaitl = Xapon | Pamitl = Flag of Japan.svg | Chimalli = Japanese_Imperial_Seal.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = 君が代<br>''[[Kimi ga yo]]''<br>([[xapontlahtolli]]: «Ma motlahtohcayotzin») | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Kimi ga Yo instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = Japan (orthographic projection).svg | Tecuacan = [[Toquio]] [[File:PrefSymbol-Tokyo.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Toquio]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[xapontlahtolli]] | āchcāuhtlahtōlli = Ahtlein <ref>{{Cite_web|url=http://houseikyoku.sangiin.go.jp/column/column068.htm |title=法制執務コラム集「法律と国語・日本語」 |accessdate= 19 de enero de 2009 |publisher=Legislative Bureau of the House of Councillors |language=xapontlahtōlli}}</ref> | tēpacholiztli = [[Tlahtōlōyān Centēpacholiztli]] | tēpachohqueh = [[Tlahtoāni]]<br />[[Tēpachohtāchcāuh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Naruhito]]<br />[[Shinzō Abe]] | tzintiliztli = [[Xapōn tlahtōllōtl|Tlachīhuatliztli]] | fundación_hitos = &nbsp;• [[Tlācatiyān tzintilizilhuitl|Tzintiliztli]]<br /><br />&nbsp;• [[Meiji tlapahtīliztli]]<br />&nbsp;• [[Xapōn nāhuatīllāzaliztli|Āxcān nāhuatīllāzaliztli]]<br />&nbsp;• [[San Francisco Nenōtzalli]] | fundación_fechas = <br /> [[11 ic ōme]] [[660 y. C.]] (2679 xihuitl)<br />[[3 ic cē]] [[1868]]<br /><br />[[3 ic mācuilli]] [[1947]] <br/><br/>[[28 ic nāhui]] [[1952]] | tlaīxpayōtl = 377 915 <ref name=superficie>{{Cite_web |url=http://www.oratlas.com/libro-mundial/japon/geografia |title=Japón - Geografía - Libro Mundial de Hechos |author=CIA |accessdate=28 de febrero de 2017}}</ref> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 62 | tlaīxpayōtl_ātl = 0.8% | cuāxōchtli = 0 <ref name=superficie /> | huēyi_ātēntli = 29 751 km <ref name=superficie /> | chānehqueh = 126 926 000<ref>{{Cite_web |url=http://www.datosmacro.com/demografia/poblacion/japon |title= Desciende la población de Japón |accessdate=2015}}</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 336.4 | PIB_nominal = [[USD]] 5.167 billones<ref name=imf2>{{Cite_web |title=Japan |editorial=Fondo Monetario Internacional |accessdate=10 de abril de 2017 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=37&pr.y=15&sy=2017&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= }}</ref> | PIB_nominal_año = 2018 | PIB_nominal_puesto = 3 | PIB_nominal_per_cápita = [[USD]] 40 849<ref name=imf2/> | PIB = [[USD]] 5.619 billones<ref name=imf2/> | PIB_año = 2018 | PIB_puesto = 4 | PIB_per_cápita = [[USD]] 44 426<ref name=imf2/> | IDH = 0,909<ref name="IDH">{{Cita web |autor=PNUD |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |título= "Human Development Indicators" |editor= pnud |ubicación= [[Nueva York]], [[Estados Unidos]] |año= 14 de septiembre de 2018 |idioma=inglés |fechaacceso=28 de septiembre de 2018}}</ref> | IDH_año = 2017 | IDH_puesto = 19 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=huel pani}} | tomīn = [[Yen]] (¥, <code>[[ISO 4217|JPY]]</code>) | tlācatōcāitl = Japontlācatl, -tlācah<br/>Xapōntlācatl, -tlācah<ref name="Xapōntlācatl">Chīmalpahin Cuāuhtlehuanitzin yeh ōquihcuilo ''Japon tlaca'' īpan Annals of his Time.</ref> | horario = [[Huso horario estándar de Japón|UTC+9]] | cctld = [[.jp]] | código_telefónico = 81 | prefijo_radiofónico = 8JA-8NZ / 7JA-7NZ / JAA-JSZ | matrícula_coche = J | matrícula_avión = JA | nenecuilhuāztli_ISO = [[ISO 3166-2:JP|392 / JPN / JP]] | miembro_de = [[Tlatēcpānaliztli in Tlacetilīlli Tlācatiyān|ONU]], [[Tlacetilīlli Tlācatiyān Tlācaccoyōtl Nenohnōtzayān|ONU Tlācaccoyōtl Nenohnōtzayān]] (ahmo cemihcac cotōncāyōtl mahtlācpa oncē) <ref>{{Cita web |url=http://www.un.org/es/sc/members/elected.asp |título=Lista de miembros del Consejo de Seguridad de la ONU}}</ref>, [[OSCE]], [[APEC]], [[G-8]], [[Grupo de los 20 (países industrializados y emergentes)|G-20]], [[OCDE]] | tlahtōlcaquiliztilōni = Xiquitta ''[[Xapōn tēcuācān]]''. }} '''Xapon''' achcauhtica itoca '''Hueyitlahtohcayotl Xapon''' ([[xapontlahtolli|xapontlahtoltica]]: 日本国, ''Nippon-koku'' ahnozo ''Nihon-koku'' {{Audio-IPA|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|/ɲippoɴ/, /ɲihoɴ/}}) occe tlalhuactli intlah itech tlacatiyan ipan [[Asia]] cemantoc tlalli. Tlatectli ipan in [[Pacífico ailhuicatl]], cuaxochtia in mictlampa in [[Ojotsk hueyatl]], canah huitztlampa ica [[Filipinas hueyatl]], canah in tonatiuh icalaquitlampa ica in [[Xapon hueyatl]] huan in tonatiuh iquizatlampa in [[China hueyatl]]. [[Tōquiō]] [[tecuacan|itecuacan]] ca. Xapōn cē [[miac tlālhuāctli]] in quinchīhualo īca [[Xapīn ītlālhuāc|6852 tlālhuāctli]]. In [[Huēyi Tōquiō Yeyāntli]] in tlālhuācpan [[Honshū]], in cānin cah in āltepētl [[Tōquiō]], in tlācatiyān ''in tlachīhualli'' ītēcuācān, in tlapanahuia huēyi [[āltepenānyōtl yeyāntli]] in cemānāhuac, tlapanahuia in 30 ''millones'' chānehqueh. Nō, Tōquiō, in tēcuācān, ca in āltepētl in ca cencah mani. In [[huehcāuhcayōmatiliztli cotoctli]] machiyōmaca in tein in tlācah nemih in Xapōn īxquichica [[pani Huehcāuhtepan]]. In achtopa tlahcuilōlo tēilnāmiquiliztli ītechpa in tlālhuāctli tlatēctli [[huehcāuh China]] tlahcuilōlli īpan in mācuilpōhualxihuitl I q. C. In [[Xapōn tlahtōllōtl]] oncah tlatlapōloyān īntechpa in huehcatlācah īhuān huehcāuhtica mochi tlatzacualoyān. Ixquichca mācuilpōhualxihuitl XII in ixquichca 1868 ōquipachohqueh Xapōn ōmotoquilihqueh miac [[shōgunyōtl|yāōshōgunyōtl]], in tlein ōtēpachoqueh in emperador īpampatzinco. Īpan in mācuilpōhualxihuitl ōcalac īpan huēyi tlatzacualoyān in tlan īpan in ixquichca tlahco in mācuilpōhualxihuitl XIX. Zatepan achiuh cempōhualxihuitl īca ihtec tēīxnāmiquiliztli ōmotlapahtih in [[emperador Meiji]] iuhqui tlahtohcātlayacānqui īpan [[1868]] auh ōmotēīxpantih in [[Xapōn Emperadoryōtl]]. Ītlamilizpan in mācuilpōhualxihuitl XIX īhuān in īpēuhca in XX, in ītlacnōpilhuīlhuān īpan in [[ic cē China-Xapōn yāōyōtl]], īpan in [[Rusia-Xapōn yāōyōtl]] īhuān īpan [[Inic Cē Cemānāhuac Yāōyōtl]] ōquipalēhuihqueh in Xapōn ōmani īemperadoryōtl auh ōchicāuh īyāōchicāhualhuān. [[Inic ōme China-Xapōn yāōyōtl]] ōtzintic īpan 1937, ōtlan ōquichīuh ōmonechicoh īca in [[Inic Ōme Cemānāhuac Yāōyōtl]] īxquichca 1941, in tēīxnāmiquiliztli ōtlanqueh zatēpan in Xapōn motēmacaliztli īpampa in [[ahtlaxelohtlatopōniliztli īpan Hiroshima īhuān Nagasaki]] īpan 1945. Īxquichca in [[Xapōn nāhuatīllāzaliztli|nāhuatīllāzaliztli]] ītlāliliz, Xapōn oncah tlacetiliāni [[nāhuatīllāzaliztli centēpacholiztli]] īca cē [[Xapōn īemperador|emperador]] īhuān cē tlācatēpacholiztlatēcpānalli in motēnēhualo [[Netecpichahuiliztli]]. Xapōn īxquicha miac mahtlācxihuitl in ic ēyi huēyi [[cemānāhuac hueliyōtl|cemānāhuac tētlamahmaquiliztli hueliyōtl]] īpal ī[[PIB]].<ref name="cia">{{Cita web |título=World Factbook: Japan |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html |editorial=[[CIA]]}}</ref> Nō, in ic nāhui huēyi tlanāmacani īhuān tlacōhuani. In mānel Xapōn [[Tlatēcpānalli 9 in Xapōn Nāhuatīllālīlizpan|tāchcāuhtica ōtelchīuh ītētlapalēhuiliz ītechpa yāōtlahtōlli]] zatēpan Inic Ōme Cemānāhuac Yāōyōtl, quipiya āxcāncāyōtl yāōchicāhualli īhuān in ic mācuilli huēyi tlapohpolōliztli īpan yāōtlatquiyōtl.<ref>{{Cita web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |título=SIPRI Yearbook 2012 - 15 countries with the highest military expenditure in 2011 |editorial=Sipri.org}}</ref> Xapōn cotōncāyōtl īpan in [[Tlatēcpānaliztli in Tlacetilīlli Tlācatiyān]], in [[G7]], in [[G4]]. Xapōn in ic ōme tepitōn tēmictīliztli tlanōnōtzaliztli zanyoh īcāmpa [[Singapur]].<ref>{{Cita web |url=http://www.unodc.org/pdf/research/9th_survey/CTS9ByIndicatorExtract.pdf |título=Ninth United Nations survey of crime trends and operations of criminal justice systems |editorial=UN Office on Drugs and Crime |páginas=1-9 }}</ref> In Xapōncihuah quipiya in ic ōme huēyi [[yōliliztli tēchiyaliztli]].<ref>{{Cita web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-19008870 |título=BBC News - Japanese women fall behind Hong Kong in longevity |editorial=Bbc.co.uk |fecha=27 de julio de 2012}}</ref> In iuh in [[Tlatēcpānaliztli in Tlacetilīlli Tlācatiyān|ONU]], in tlācatiyān quipiya in ic ēyi tepitōn [[conēyōtl miquiztli]] in cemānāhuac.<ref name="haaretz.com">{{Cita publicación |título=WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world |url=http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618|periódico=Haaretz |fecha=mayo de 2009}}</ref><ref name="Table A.17">{{Cita web |título=Table A.17 |url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/WPP2006_Highlights_rev.pdf |obra=United Nations World Population Prospects'', 2006 revisión'&#39; |editorial=ONU}}</ref> ==Tlaltocayotl== In tocaitl Xapon, [[xapontlahtōlli|xapōntlatōltica]] mihtoa ''Nippon'' ahnozo ''Nihon'' 日本, quihtoznequi «In tōnatiuh īnelhuayo»,<ref>{{cite web|title=Where does the name Japan come from?|url=http://www.sljfaq.org/afaq/japan.html|accessdate=January 29, 2017}}</ref> in yeh [[China]] ōnelhuayōhuah: ''jih pen'' quihtoznequi ''tlāpcopa'' ahnozo ''īquīzayān Tōnatiuh''. In machiyōtlahtōliztli ''nichi'' (日) quihtoznequi ''tōnatiuh'' ahnozo ''tōnalli'' īhuān ''hon'' (本) quihtoznequi ''nelhuayōtl'' ahnozo ''tepēchtli'', inīn īpēhualiz in tlāhtōliztli ''in ītlācatiyān īquīzayān Tōnatiuh''.<ref>{{cite book|title=The emergence of Japanese kingship|first=Joan R. |last=Piggott|year=1997|publisher=Stanford University Press|isbn=978-0-8047-2832-4|pages=143–144|url={{Google books|BruaJSZmjHcC|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}} }}</ref> In tlahtōlli Xapōn in ōquihcuilo [[Chīmalpahin]]<ref name=Chīmalpahin/> ītechpa in [[caxtillāntlahtōlli]] ''Japón'' in tlein huāllāuh in chinatōcāitl in tlein [[Marco Polo]] ōquihcuiloh iuhqui ''Cipangu'', ītechpa ītlahcuilōliz ''rìběnguó'' ahnozo ''jih pen kuo''. Īpan in malayotlahtōlli ōmocuēp īpan ''Japang'' īhuān zatēpan in portugalpochtēcah ōquimomachtih īpan in mācuilōhualxihuitl XVI, in āquihqueh ōquihuālitquic in tōcāitl [[Europan]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[File:Carte topographique du Japon-fr.svg|250px|thumb|left|Xapon]] In Xapon quimpiah miac 22 tlaxeliuhcayotl. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Rusia]] huan [[Cececpan mictlampa]], canahpa icalaquitlampa no [[Xapon hueyatl]], canahpa iquizayampa [[Pacífico ailhuicatl]], in iuhquin canahpa tlapcopa [[China hueyatl]]. In tepetl ocachi cuauhtic<ref group=tyml.>Nahuatlahtolli '''''cuauhtic'''''. Ipan caxtillantlahtolli quihtoznequi ''alto, entre los árboles''.</ref> [[Mogotón]] ica [[Honduras]] huan inic ome ocachi cuauhtic nican Nicanahuac [[Tlalli]] in [[Cosigüina]], ohce tepetl quemeh [[Ometepec]] ipan [[Nicanahuac atezcatl]]. In tepeyohtic sistema [[Cordillera del Pacífico]] huan [[Cordillera central]], ohcequin. In [[atoyatl]] ocachi huehca [[San Juan atoyatl]], [[Nicanahuac atezcatl]] huan [[Manahuac atezcatl]]. [[File:Mount Fuji from meadow.jpg|thumb|Tepētl Fuji]] == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occequin necuazaloliztli == {{wiktionary|Xapon}} {{commons|Japón|Xapon}} {{Asia}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xapon| ]] pr798q4omcd8cq0hpkpfkzm0iopx7nb 499354 499353 2022-07-22T13:45:39Z Koatochij 19758 /* Occequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHN1=Kena|NHE_name=Hapon|NCH_name=Japón|NHN_name=Xapon}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Hueyitlahtohcayotl Xapon | Tlaltocaitl = 日本国<br/>(Nihon-koku / Nippon-koku) | Tocaitl = Xapon | Pamitl = Flag of Japan.svg | Chimalli = Japanese_Imperial_Seal.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = 君が代<br>''[[Kimi ga yo]]''<br>([[xapontlahtolli]]: «Ma motlahtohcayotzin») | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Kimi ga Yo instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = Japan (orthographic projection).svg | Tecuacan = [[Toquio]] [[File:PrefSymbol-Tokyo.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Toquio]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[xapontlahtolli]] | āchcāuhtlahtōlli = Ahtlein <ref>{{Cite_web|url=http://houseikyoku.sangiin.go.jp/column/column068.htm |title=法制執務コラム集「法律と国語・日本語」 |accessdate= 19 de enero de 2009 |publisher=Legislative Bureau of the House of Councillors |language=xapontlahtōlli}}</ref> | tēpacholiztli = [[Tlahtōlōyān Centēpacholiztli]] | tēpachohqueh = [[Tlahtoāni]]<br />[[Tēpachohtāchcāuh]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Naruhito]]<br />[[Shinzō Abe]] | tzintiliztli = [[Xapōn tlahtōllōtl|Tlachīhuatliztli]] | fundación_hitos = &nbsp;• [[Tlācatiyān tzintilizilhuitl|Tzintiliztli]]<br /><br />&nbsp;• [[Meiji tlapahtīliztli]]<br />&nbsp;• [[Xapōn nāhuatīllāzaliztli|Āxcān nāhuatīllāzaliztli]]<br />&nbsp;• [[San Francisco Nenōtzalli]] | fundación_fechas = <br /> [[11 ic ōme]] [[660 y. C.]] (2679 xihuitl)<br />[[3 ic cē]] [[1868]]<br /><br />[[3 ic mācuilli]] [[1947]] <br/><br/>[[28 ic nāhui]] [[1952]] | tlaīxpayōtl = 377 915 <ref name=superficie>{{Cite_web |url=http://www.oratlas.com/libro-mundial/japon/geografia |title=Japón - Geografía - Libro Mundial de Hechos |author=CIA |accessdate=28 de febrero de 2017}}</ref> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 62 | tlaīxpayōtl_ātl = 0.8% | cuāxōchtli = 0 <ref name=superficie /> | huēyi_ātēntli = 29 751 km <ref name=superficie /> | chānehqueh = 126 926 000<ref>{{Cite_web |url=http://www.datosmacro.com/demografia/poblacion/japon |title= Desciende la población de Japón |accessdate=2015}}</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 336.4 | PIB_nominal = [[USD]] 5.167 billones<ref name=imf2>{{Cite_web |title=Japan |editorial=Fondo Monetario Internacional |accessdate=10 de abril de 2017 |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=37&pr.y=15&sy=2017&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=158&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= }}</ref> | PIB_nominal_año = 2018 | PIB_nominal_puesto = 3 | PIB_nominal_per_cápita = [[USD]] 40 849<ref name=imf2/> | PIB = [[USD]] 5.619 billones<ref name=imf2/> | PIB_año = 2018 | PIB_puesto = 4 | PIB_per_cápita = [[USD]] 44 426<ref name=imf2/> | IDH = 0,909<ref name="IDH">{{Cita web |autor=PNUD |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |título= "Human Development Indicators" |editor= pnud |ubicación= [[Nueva York]], [[Estados Unidos]] |año= 14 de septiembre de 2018 |idioma=inglés |fechaacceso=28 de septiembre de 2018}}</ref> | IDH_año = 2017 | IDH_puesto = 19 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=huel pani}} | tomīn = [[Yen]] (¥, <code>[[ISO 4217|JPY]]</code>) | tlācatōcāitl = Japontlācatl, -tlācah<br/>Xapōntlācatl, -tlācah<ref name="Xapōntlācatl">Chīmalpahin Cuāuhtlehuanitzin yeh ōquihcuilo ''Japon tlaca'' īpan Annals of his Time.</ref> | horario = [[Huso horario estándar de Japón|UTC+9]] | cctld = [[.jp]] | código_telefónico = 81 | prefijo_radiofónico = 8JA-8NZ / 7JA-7NZ / JAA-JSZ | matrícula_coche = J | matrícula_avión = JA | nenecuilhuāztli_ISO = [[ISO 3166-2:JP|392 / JPN / JP]] | miembro_de = [[Tlatēcpānaliztli in Tlacetilīlli Tlācatiyān|ONU]], [[Tlacetilīlli Tlācatiyān Tlācaccoyōtl Nenohnōtzayān|ONU Tlācaccoyōtl Nenohnōtzayān]] (ahmo cemihcac cotōncāyōtl mahtlācpa oncē) <ref>{{Cita web |url=http://www.un.org/es/sc/members/elected.asp |título=Lista de miembros del Consejo de Seguridad de la ONU}}</ref>, [[OSCE]], [[APEC]], [[G-8]], [[Grupo de los 20 (países industrializados y emergentes)|G-20]], [[OCDE]] | tlahtōlcaquiliztilōni = Xiquitta ''[[Xapōn tēcuācān]]''. }} '''Xapon''' achcauhtica itoca '''Hueyitlahtohcayotl Xapon''' ([[xapontlahtolli|xapontlahtoltica]]: 日本国, ''Nippon-koku'' ahnozo ''Nihon-koku'' {{Audio-IPA|Ja-nippon_nihonkoku.ogg|/ɲippoɴ/, /ɲihoɴ/}}) occe tlalhuactli intlah itech tlacatiyan ipan [[Asia]] cemantoc tlalli. Tlatectli ipan in [[Pacífico ailhuicatl]], cuaxochtia in mictlampa in [[Ojotsk hueyatl]], canah huitztlampa ica [[Filipinas hueyatl]], canah in tonatiuh icalaquitlampa ica in [[Xapon hueyatl]] huan in tonatiuh iquizatlampa in [[China hueyatl]]. [[Tōquiō]] [[tecuacan|itecuacan]] ca. Xapōn cē [[miac tlālhuāctli]] in quinchīhualo īca [[Xapīn ītlālhuāc|6852 tlālhuāctli]]. In [[Huēyi Tōquiō Yeyāntli]] in tlālhuācpan [[Honshū]], in cānin cah in āltepētl [[Tōquiō]], in tlācatiyān ''in tlachīhualli'' ītēcuācān, in tlapanahuia huēyi [[āltepenānyōtl yeyāntli]] in cemānāhuac, tlapanahuia in 30 ''millones'' chānehqueh. Nō, Tōquiō, in tēcuācān, ca in āltepētl in ca cencah mani. In [[huehcāuhcayōmatiliztli cotoctli]] machiyōmaca in tein in tlācah nemih in Xapōn īxquichica [[pani Huehcāuhtepan]]. In achtopa tlahcuilōlo tēilnāmiquiliztli ītechpa in tlālhuāctli tlatēctli [[huehcāuh China]] tlahcuilōlli īpan in mācuilpōhualxihuitl I q. C. In [[Xapōn tlahtōllōtl]] oncah tlatlapōloyān īntechpa in huehcatlācah īhuān huehcāuhtica mochi tlatzacualoyān. Ixquichca mācuilpōhualxihuitl XII in ixquichca 1868 ōquipachohqueh Xapōn ōmotoquilihqueh miac [[shōgunyōtl|yāōshōgunyōtl]], in tlein ōtēpachoqueh in emperador īpampatzinco. Īpan in mācuilpōhualxihuitl ōcalac īpan huēyi tlatzacualoyān in tlan īpan in ixquichca tlahco in mācuilpōhualxihuitl XIX. Zatepan achiuh cempōhualxihuitl īca ihtec tēīxnāmiquiliztli ōmotlapahtih in [[emperador Meiji]] iuhqui tlahtohcātlayacānqui īpan [[1868]] auh ōmotēīxpantih in [[Xapōn Emperadoryōtl]]. Ītlamilizpan in mācuilpōhualxihuitl XIX īhuān in īpēuhca in XX, in ītlacnōpilhuīlhuān īpan in [[ic cē China-Xapōn yāōyōtl]], īpan in [[Rusia-Xapōn yāōyōtl]] īhuān īpan [[Inic Cē Cemānāhuac Yāōyōtl]] ōquipalēhuihqueh in Xapōn ōmani īemperadoryōtl auh ōchicāuh īyāōchicāhualhuān. [[Inic ōme China-Xapōn yāōyōtl]] ōtzintic īpan 1937, ōtlan ōquichīuh ōmonechicoh īca in [[Inic Ōme Cemānāhuac Yāōyōtl]] īxquichca 1941, in tēīxnāmiquiliztli ōtlanqueh zatēpan in Xapōn motēmacaliztli īpampa in [[ahtlaxelohtlatopōniliztli īpan Hiroshima īhuān Nagasaki]] īpan 1945. Īxquichca in [[Xapōn nāhuatīllāzaliztli|nāhuatīllāzaliztli]] ītlāliliz, Xapōn oncah tlacetiliāni [[nāhuatīllāzaliztli centēpacholiztli]] īca cē [[Xapōn īemperador|emperador]] īhuān cē tlācatēpacholiztlatēcpānalli in motēnēhualo [[Netecpichahuiliztli]]. Xapōn īxquicha miac mahtlācxihuitl in ic ēyi huēyi [[cemānāhuac hueliyōtl|cemānāhuac tētlamahmaquiliztli hueliyōtl]] īpal ī[[PIB]].<ref name="cia">{{Cita web |título=World Factbook: Japan |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html |editorial=[[CIA]]}}</ref> Nō, in ic nāhui huēyi tlanāmacani īhuān tlacōhuani. In mānel Xapōn [[Tlatēcpānalli 9 in Xapōn Nāhuatīllālīlizpan|tāchcāuhtica ōtelchīuh ītētlapalēhuiliz ītechpa yāōtlahtōlli]] zatēpan Inic Ōme Cemānāhuac Yāōyōtl, quipiya āxcāncāyōtl yāōchicāhualli īhuān in ic mācuilli huēyi tlapohpolōliztli īpan yāōtlatquiyōtl.<ref>{{Cita web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |título=SIPRI Yearbook 2012 - 15 countries with the highest military expenditure in 2011 |editorial=Sipri.org}}</ref> Xapōn cotōncāyōtl īpan in [[Tlatēcpānaliztli in Tlacetilīlli Tlācatiyān]], in [[G7]], in [[G4]]. Xapōn in ic ōme tepitōn tēmictīliztli tlanōnōtzaliztli zanyoh īcāmpa [[Singapur]].<ref>{{Cita web |url=http://www.unodc.org/pdf/research/9th_survey/CTS9ByIndicatorExtract.pdf |título=Ninth United Nations survey of crime trends and operations of criminal justice systems |editorial=UN Office on Drugs and Crime |páginas=1-9 }}</ref> In Xapōncihuah quipiya in ic ōme huēyi [[yōliliztli tēchiyaliztli]].<ref>{{Cita web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-19008870 |título=BBC News - Japanese women fall behind Hong Kong in longevity |editorial=Bbc.co.uk |fecha=27 de julio de 2012}}</ref> In iuh in [[Tlatēcpānaliztli in Tlacetilīlli Tlācatiyān|ONU]], in tlācatiyān quipiya in ic ēyi tepitōn [[conēyōtl miquiztli]] in cemānāhuac.<ref name="haaretz.com">{{Cita publicación |título=WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world |url=http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618|periódico=Haaretz |fecha=mayo de 2009}}</ref><ref name="Table A.17">{{Cita web |título=Table A.17 |url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/WPP2006_Highlights_rev.pdf |obra=United Nations World Population Prospects'', 2006 revisión'&#39; |editorial=ONU}}</ref> ==Tlaltocayotl== In tocaitl Xapon, [[xapontlahtōlli|xapōntlatōltica]] mihtoa ''Nippon'' ahnozo ''Nihon'' 日本, quihtoznequi «In tōnatiuh īnelhuayo»,<ref>{{cite web|title=Where does the name Japan come from?|url=http://www.sljfaq.org/afaq/japan.html|accessdate=January 29, 2017}}</ref> in yeh [[China]] ōnelhuayōhuah: ''jih pen'' quihtoznequi ''tlāpcopa'' ahnozo ''īquīzayān Tōnatiuh''. In machiyōtlahtōliztli ''nichi'' (日) quihtoznequi ''tōnatiuh'' ahnozo ''tōnalli'' īhuān ''hon'' (本) quihtoznequi ''nelhuayōtl'' ahnozo ''tepēchtli'', inīn īpēhualiz in tlāhtōliztli ''in ītlācatiyān īquīzayān Tōnatiuh''.<ref>{{cite book|title=The emergence of Japanese kingship|first=Joan R. |last=Piggott|year=1997|publisher=Stanford University Press|isbn=978-0-8047-2832-4|pages=143–144|url={{Google books|BruaJSZmjHcC|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}} }}</ref> In tlahtōlli Xapōn in ōquihcuilo [[Chīmalpahin]]<ref name=Chīmalpahin/> ītechpa in [[caxtillāntlahtōlli]] ''Japón'' in tlein huāllāuh in chinatōcāitl in tlein [[Marco Polo]] ōquihcuiloh iuhqui ''Cipangu'', ītechpa ītlahcuilōliz ''rìběnguó'' ahnozo ''jih pen kuo''. Īpan in malayotlahtōlli ōmocuēp īpan ''Japang'' īhuān zatēpan in portugalpochtēcah ōquimomachtih īpan in mācuilōhualxihuitl XVI, in āquihqueh ōquihuālitquic in tōcāitl [[Europan]]. ==Tlalticpacmatiliztli== [[File:Carte topographique du Japon-fr.svg|250px|thumb|left|Xapon]] In Xapon quimpiah miac 22 tlaxeliuhcayotl. Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Rusia]] huan [[Cececpan mictlampa]], canahpa icalaquitlampa no [[Xapon hueyatl]], canahpa iquizayampa [[Pacífico ailhuicatl]], in iuhquin canahpa tlapcopa [[China hueyatl]]. In tepetl ocachi cuauhtic<ref group=tyml.>Nahuatlahtolli '''''cuauhtic'''''. Ipan caxtillantlahtolli quihtoznequi ''alto, entre los árboles''.</ref> [[Mogotón]] ica [[Honduras]] huan inic ome ocachi cuauhtic nican Nicanahuac [[Tlalli]] in [[Cosigüina]], ohce tepetl quemeh [[Ometepec]] ipan [[Nicanahuac atezcatl]]. In tepeyohtic sistema [[Cordillera del Pacífico]] huan [[Cordillera central]], ohcequin. In [[atoyatl]] ocachi huehca [[San Juan atoyatl]], [[Nicanahuac atezcatl]] huan [[Manahuac atezcatl]]. [[File:Mount Fuji from meadow.jpg|thumb|Tepētl Fuji]] == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Xapon}} {{commons|Japón|Xapon}} {{Asia}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Xapon| ]] 3yo2ivo2qxmba1cr7qr4b1n5jdcivli Big Hero 6: The Series 0 32614 499369 456809 2022-07-22T15:24:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} {{Ficha de programa de televisión|tipo=1|empresa productora=[[Disney Television Animation]]|sitio web=|relacionados=''[[Kim Possible]]''|duración=22 minutos (Temps. 1-2)<br>11 minutos (Temp. 3-)|última emisión=presente|primera emisión=20 de noviembre de 2017|cadena=[[Disney Channel]]|formato de imagen=[[1080i]] [[HDTV]]|distribuidor=[[Disney-ABC Domestic Television]]|editor=|director=Nick Filippi|desarrollador={{Lsv |Mark McCorkle |Bob Schooley }}|productor=|productor ejecutivo={{Lsv |Bob Schooley |Mark McCorkle |Nick Filippi }}|lista episodios=Anexo:Episodios de Big Hero 6: The Series|título=Big Hero 6: The Series|num episodios=50|num temporadas=2|idioma=[[Idioma inglés|Inglés]]|autor tema principal=|tema principal=|música=|voces={{Lsv |[[Ryan Potter]] |[[Scott Adsit]] |[[Jamie Chung]] |[[Genesis Rodriguez]] |[[Khary Payton]] |[[Brooks Wheelan]] |[[Maya Rudolph]]}}|basado en=[[Big Hero 6 (película)|Big Hero 6]]|creador=|género={{Lsv |[[Aventura]] |[[Comedia dramática]] |[[Ciencia ficción]] |[[Género de acción|Acción]] }}|pie de imagen=|tamaño de imagen=155px|imagen=Big Hero 6 The Series Logo.png|título español={{lsv |''Grandes héroes: la serie'' ([[Latinoamérica]]) |''Big Hero 6: la serie'' ([[España]]) }}|imdb=5515212}} 0rvgzo1t1ojz8f5yxe0h6na8wq20vx9 Mexko (nch) 0 32983 499468 498657 2022-07-23T01:17:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Mexko <sup><small>(nch)</small></sup>}} {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH1_NHW2_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Ueyitlali | āchcāuhtōcāitl_nativo = Estados Unidos Mexicanos | āchcāuhtōcāitl = Mexko Tlali | Tokayotl = Mexko | Pamitl = Flag of Mexico.svg | Chimali = Coat of arms of Mexico.svg | chīmalli_tamaño = 110px | símbolos = | mapa = MEX orthographic.svg | mapa_tamaño = 290px | tlācatiyāncuīcatiliztli = ''[[Mexko itlanauakuikatl]]'' | tlācatiyāncuīcatiliztli_tlahcuilōlli = Himno Nacional Mexicano instrumental.ogg | tēcuacān = [[Mexkoaltepetl]] [[File:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|derecha|20px]] | tēcuacān_chānehqueh = 9&nbsp;209&nbsp;944 chan. | tēcuacān_cemonocāyōtl_fmt = | tēcuacān_cemonoc = 19_26_N_99_08_W 19°26′ M, 99°08′ I | huēyi_āltepētl = [[Mexkoaltepetl]] | āchcāuhtlahtōlli = [[kaxtilantlajtoli]], [[nauatlajtoli]], [[mayatlajtoli]] uan oksepan [[Tlajtolmeh pan Mexko|66 tlajtoli]]<sup>1</sup> | tēpacholiztli = Tlakatlajtokayotl | tēpachohqueh = [[Tlajtokatlajtoani]] | tēpachohqueh_tōcāitl = [[Andrés Manuel López Obrador]] | tzintiliztli = [[Mexko itlakaxoxowkayo|Tlakaxoxowkayotl]] | fundación_hitos = &nbsp;• Tlatenkixtilistli<br/>&nbsp;• Tlamilistli<br/>&nbsp;• Nemachililistli | fundación_fechas = tlen [[España]]<br/>[[16]] tlen [[septiembre]], [[1810]]<br/>[[27]] tlen [[septiembre]], [[1821]]<br/>[[28]] tlen [[diciembre]], [[1836]] | tlaīxpayōtl = 1 964 375<ref>http://www.oratlas.com/libro-mundial/mexico/geografia</ref><sup>2</sup> | tlaīxpayōtl_tlatēctli = 13 | tlaīxpayōtl_ātl = 2.5% | cuāxōchtli = 4 389&nbsp;km nochi<br/>• 3&nbsp;155&nbsp;km ika [[Estados Unidos]]<br />• 958&nbsp;km ika [[Koajtemalan]]<br />• 276&nbsp;km ika [[Belice]] | huēyi_ātēntli = 9&nbsp;330&nbsp;km | chānehqueh = 128 649 565 ([[2020]])<ref>http://www3.inegi.org.mx/sistemas/mexicocifras/</ref><ref name="población">http://www3.inegi.org.mx/sistemas/temas/default.aspx?s=est&c=25433&t=1</ref> | chānehqueh_tlatēctli = 10 | chānehqueh_pozāhuacāyōtl = 57 | PIB_nominal = $ 1&thinsp;192&thinsp;480 MDD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | PIB_nominal_año = 2021 | PIB_nominal_puesto = 15 | PIB_nominal_per_cápita = $ 9 246 USD | PIB = $ 2 613 797 MDD | PIB_año = 2021 | PIB_puesto = 11 | PIB_per_cápita = $ 20&nbsp;266 USD<ref name=INEGI_2020>https://www.inegi.org.mx/contenidos/saladeprensa/boletines/2019/pib_pconst/pib_pconst2019_02.pdf</ref> | IDH = 0.779<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> | IDH_año = 2020 | IDH_puesto = 74 | IDH_categoría = {{Ingreso|ingreso=pani}} | tomīn = [[Mexko pesoj]] ($, <code>[[ISO 4217|MXN]]</code>) | tlācatōcāitl = Mexikatl | hoan [[UTC-8]] | horario_verano = [[UTC-5]] uan [[UTC-7]] | cctld = [[.mx]] | código_telefónico = 52 | prefijo_radiofónico = 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ | nenecuilhuāztli_ISO = MX / MEX / 484 | miembro_de = [[ONU]], [[OCDE]], [[TLCAN]], [[G-20]], [[G-5]], [[APEC]], [[G3]], [[GL]], [[CIN]], [[LC]], [[ABINIA]], [[Celac]], [[OEI]], [[AEC]], [[Pacifico nenōtzaliztli|Pasifiko nenotsalistli]], [[Tlatēcpānaliztli in Ixachitlan Tlahtohcāyōtl|TIT]], [[MIST]], [[UFC]], [[Interpol]], [[CIJEG]], [[Unesco]] | tlahtōlcaquiliztilōni= | tlahtōlcaquiliztilōni1= Tlatekpanal tlen 4º pan ''Ipanokayoh Tenauatili ika Tlahtollotl Tetlapalewilistli tlen Nikan Tlakameh''. | tlahtōlcaquiliztilōni2= Macho 3 269 386 km² ''Seknikiski Tetlamamakilisotl Yeyantli'' ixtentli Mexko 5 233 761 km².<ref>https://web.archive.org/web/20120127184313/http://www.seaaroundus.org/eez/484.aspx</ref> |matrícula_avión=XA, XB, XC |matrícula_coche=MEX }} '''Mexko''' nos '''Mexko Tlali''' ({{IPA|ˈmeːʃko||}}) (moijtoa kaxtilantlajtoltika ''México'', mayatlajtolkopa ''Meejiko'', mixtekatlajtolkopa ''Ñuu Ko'yo'', otontlajtolkopa ''M'onda'', totonakatlajtolkopa ''Méjiko'' uan tekiuajyotl itoca ''Estados Unidos Mexicanos''), se altepetlali ipan Amerika ueyitlali, kinepa ajkopak [[Estados Unidos]], inepa [[Guatemala]] uan [[Belice]], iatenkopa Caribe ueyatl, Mexko anepalko uan Pacífico Ueyatl. Mexkotlali noxelojtok ika sempouali uan majtlaktli uan ome tlajtokayomej, ikua altepetl itokaj [[Mexkoaltepetl]] ueyichinanko. In ueyitlali kipia iixten tlen 1 964 375 km²,<ref>«[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html Mexico - Geography]». ''CIA The World Factbook''. CIA.</ref> Mexko tlen nik makuil [[ueyitlali]] ueyik nika [[Amerika]] tlali, tlen majtlaktli uan naui tachkauj ueyi tlen nochi [[tlaltipaktli]]. Ika 130 miyones maseualmej, Mexko tlen nik majtlaktli ueyitlali ika chanejkej ipan tlaltipak. Kipiya 69 [[tekpantlajtoli]], instalan inin, kaxtilantlajtoli miak tlajtoua ikoyotlajtol, nauatlajtoli, yukatekatlajtoli, mixtekatlajtoli, tseltaltlajtoli, tsotsiltlajtoli, tsapotekatlajtoli, otontlajtoli, totonakatlajtoli, masauatlajtoli uan no onkaj maseualtlajtolmej tlen a chichica ipan nochi tlaltipaktli.<ref>Alfonso González & Mirta A. González, ''[http://books.google.cat/books?id=FrsTLm265zoC&pg=PA150&dq=n%C3%BAmero+hispanohablantes&hl=ca&ei=9qZNTYj9FM2cOs7AmRE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=n%C3%BAmero%20hispanohablantes&f=false Español para el hispanohablante en los Estados Unidos]''. {{Spa}}</ref> __TOC__ ==Tokayotl== San niman ipampa inon ueyitlali, motoka «Mexko», sanse itoka ipampa ialtepetikpak '''Mexihco-Tenochtitlan'''. Okseki kineltokaj eua «Mexitl» nos tekpilitlajtoli «Mexihtli» (se Huitzilopochtli itokaj) ijkuilok ipampa teopixketl tataj Bernardino de Sahagún. Itsintli ni ueuej nauatlajtoli Mexko kisa ipan: mexkali, nauatlajtokopa ''metl'' kej peualistli me-, xiktli kej peualistli xik-, iuan ko uala ipan tlalpan, uajka Mexko ipan nauatlajtoli nojkia kimachilia kej “tlali Mexiktli”. {{cita|In çã çe mitoa mexicatl: in miequin mitoa, mexica. Inin tocaitl mexicatl: itech quiça in tocaitl Mecitli. me, q.n. Metl, citli in tochin, citli: mitozquia meçicatl, ic onixpoliui in mitoa, Mexicatl: in iuhca nenonotzalli, in tlamacazqui, in quinoaliacan mexica itoca catca Meçitli: quil inic tlacat, quitocaiotique Citli: auh memac in quitecaque, in uncan tetzaoac, ic motocaioti mecitli: auh inin in ooapaoac tlamacazqui teupixqui mochiuh, quil quitlacanotzaia in diablo ([[Uitzilopochtli]]): ic cenca quimauiztilique, ioan mochintin quitlacamatque, in iacanaloni: auh in quiniacan in itlapacholhoan, ic motocaiotique Mexica.|Teopixketl tataj [[Bernardino de Sahagún]]}} Ika nauatlajtoli ipan [[Kuextekajpan]], nawatlajtoanij kitokaxtiaj «Mexko». Inin se tlamanextili tlen tlalokotsoli (se tlajtoli tlen kipoloa se achi itenkakilis) tlen eua «Mexihco». Inon san motekiuia ika ne ueyi altepetl ipan uajkapayotl, maske ika tlajkomexko nauatlajtol nojka motekiuia (no itokaj «Mexico»). Sanpampa san ueyak itokaj '''Mexko Tlali''' eltok ipan Tlajtokayomej tlanejtiualmaseualmej mexijkaj, amatlamoyawali ipan xiuitl [[1917]]. Ika kaxtilantlajtolkuepa, ueyak itokaj '''''Estados Unidos Mexicanos'''''. ==Uajkapayotl== Intlaj tikneki tijmatisej keski tlakamej onkaj ipan se tlali axan itech chililijtik in tlaltikpaktli, moneki tikitasej imiyaka in achtotlakatl onkaj Amerika semantok tlali, onenemik pampaj okse ni sesentik tlali, nochi poyoltik uan sesek. Maseualmej san keman onkaj tiualajkej naman ni Mexko Tlali yesej 30 000 xiuitl. Ipan 9000 a. C., mochiua iteyoleualis ika tlapixkalistli kemej tlen ayojtli, etl, chili uan uaxin ipan Teouajkan uan Tepeyoh ompaj axan Tamaulipas tlajyokayotl. Kanaj in tlapixkalistli itech sintli mochiujki xiujpan 5000 a. C., yekaj maseualmej peujkej ualmotlalijkej moijtoa Mesoamerika tlali. Onkatka eyi ueyi ne onouayan: Oasisamerika, Aridoamerika uan Mesoamerika. === Oasisamerika === Tlakamej ne ipan Oasisamerika katkaj tlapixkej, ne ijkuak in axkayotl ajmo ouelitik pixkayotl senka kualli uan yajuanti maseualmej onkaj tiualajkej uan itlapixkalis pampaj yajuanti kikua. Tlen nikaltlaketsaj ueyi tsakualko moijtoa Casas Grandes ompa axan Chihuahua tlajtokayotl.<ref>[https://arqueologiamexicana.mx/indice-tematico/oasisamerica Arquelogía Mexicana], Oasisamérica, 9 febrero metstli in xihuatl 2019</ref>. === Mesoamerika === [[File:Olmec Head No. 1.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ueyi olmekatsontekon tlen 2.9 m ipan San Lorenzo, kichiualok ipan 1200 a. C xiuitl.]] [[File:15-07-13 Teotihuacan la Avenida de los Muertos y la Pirámide del Sol-RalfR-WMA 0251.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Ne [[Pirámide del Sol]] ipan [[Teotiuajkan]].]] ==== Olmekah ==== San moijtoa Mesoamerika toltekayotl neski ipan 2500 a. C., kemman maseualmej tlen uajkapayotl achtopa sokichiujkej uan tlapixkakej ipan in chinanko<ref>López Austin y López Luján, 2001.</ref> uan [[1500 a. C.]]<ref>Christian Duverger, 2007.</ref> Ipan 1400 a. C., neski ne [[Olmekaj|olmekatoltekayotl]] in ompa Mesoamerika.<ref>Las fechas son de Pool, 2007: 10.</ref> Inonkej ixolal okachi tenyoj katkaj [[La Venta]] uan [[Tres Zapotes]]. Nika tlachiualok in pixkalistli, achtopaj itech tlaoli uan ichkapixkayotl. Olmekachinanko okachi sosoltik moijtoa San Lorenzo, katka motepantilok xiujpan 1150 a. C. ipan axan Texistepec altepetlali, ompa Coatzacoalcos atlajtempa, ipan Veracruz tlajtokayotl. ==== Teotiuajnij ==== Moijtoa [[tekpiltlajtokan]] kauitl nejnemi neski ipan xiuitl 200 yesej 900 d. C., kemman inin kauitl tlamachtijni ompa Mesoamerika llega ueyi itlachiualis. Tlachiualok in ueyi tsakualko, [[Pirámide del Sol]] ipan [[Teotiuajkan]] ompa naman ne [[Mexkotlajtokayotl]] nos [[Templo de la Serpiente Bicéfala]] ipan [[Tikal]] ompa Chiapas tlajtokayotl. ==Tlalixnepantilistli== === Yolistli === Mexko iyolis ka ueyi, kipiya okseki climas, xexeloj in ''Tropico de Cancer'' itlal. Nikan kipiya ueyi tepeuajkan, tlalkoajtitlan, uaktok atlali moijtoa kaxtilantlajtoli ''llanos'', kipiya ueyatl uan ueyi atl. Nikan Mexko kipiya toktli diferentes, [[kuetlaxochitl]], [[kuapelechxochitl]], [[pochotl]], [[kopalkoajuitl]], [[teonochtli]], [[nejpali]], [[chacha]], [[mexkali]], [[miskitl]], [[okotl]], [[auatl]] uan okseki. <gallery class="center" widths="180"> Image:Poinsettia 2.jpg|[[xochitl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[chacha]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nejpali]] Image:Taxdho San Jose (Tequixquiac).JPG|[[mexkali]] </gallery> No xikitaki Mexko kipiya ne totomej [[kecholtototl]], [[chajma]], [[koajtli]], [[ketsaltototl]], noijki kipiya miekin tlapiyalmeh, in chichinimeh [[tlakamichij]], [[techalotl]], [[tlakaxolotl]], [[masatl]], [[temasatl]], [[mistli]], [[oselotl]], [[ayichochij]], [[ueyimichij]], [[amistli]], [[koatochij]], [[zakatochij]] uan okseki. <gallery class="center" widths="180"> Image:Axolotl Uni Konstanz.JPG|[[axolotl]] Image:Cougar.jpg|[[koajmistli]] Image:Standing jaguar.jpg|[[oselotl]] Image:Manatee with calf.PD.jpg|[[tlakamichij]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[koajtli]] </gallery> == Tekiyakantli == Ne Mexko tlali se [[república]], [[Representación (política)|representativa]], [[Democracia|democrática]], [[Federación|federal]] uan [[Estado laico|laica]]; tlachiualok ipan [[Organización territorial de México|Estados libres y soberanos]] (uan inonkej xexelok [[Mexko ialtepetlaluaj|altepetlali]]) ipan nochimej xolal, ne [[Mexkoaltepetl]] in kuaitl altepetikpak itech ueyitlali. In tlajtokantlajtoani Andrés Manuel López Obrador, ueyi tlanauatiketl itech Mexko Tlali, itoka ikane se poder ejecutivo maski ipan tlanauatilamochtli. Mexko tlali xexeloj ipan 32 tlatokajyomej. {| class="wikitable" |- ! Tlatokajyotl ! Ikua altepetl ! Chanejmej |- | [[Aguascalientes (nch)|Aguascalientes]] | [[Aguascalientes Altepetl]] | 1 184 996 |- | [[Baja California (nch)|Baja California]] | [[Mexicali]] | 3 155 070 |- | [[Baja California Sur (nch)|Baja California Sur]] | [[La Paz]] | 637 026 |- | [[Campeche (nch)|Campeche]] | [[Campeche Altepetl]] | 822 441 |- | [[Chiyapan (nch)|Chiyapan]] | [[Tuxtla Gutiérrez]] | 4 796 580 |- | [[Chihuahua (nch)|Chihuahua]] | [[Chihuahua Altepetl]] | 3 406 465 |- | [[Coahuila (nch)|Coahuila]] | [[Saltillo]] | 3 055 395 |- | [[Colima (nch)|Colima]] | [[Colima Altepetl]] | 650 555 |- | [[Durango (nch)|Durango]] | [[Durango Altepetl]] | 1 632 934 |- | [[Guanajuato (nch)|Guanajuato]] | [[Guanajuato Altepetl]] | 5 486 372 |- | [[Guerrero (nch)|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | 3 388 768 |- | [[Hidalgo (nch)|Hidalgo]] | [[Pachuka]] | 2 665 018 |- | [[Mexkotlatokajyotl|Mexko]] | [[Toluka]] | 15 175 862 |- | [[Michuakan (nch)|Michuakan]] | [[Morelia]] | 4 351 037 |- | [[Morelos (nch)|Morelos]] | [[Koajnauak]] | 1 777 227 |- | [[Nayarit (nch)|Nayarit]] | [[Tepic]] | 1 084 979 |- | [[Nuevo León (nch)|Nuevo León]] | [[Monterrey]] | 4 653 458 |- | [[Oaxaka (nch)|Oaxaka]] | [[Oaxaka Altepetl]] | 3 801 962 |- | [[Puebla (nch)|Puebla]] | [[Kuetlaxkoapan]] | 5 779 829 |- | [[Querétaro (nch)|Querétaro]] | [[Querétaro Altepetl]] | 1 827 937 |- | [[Quintana Roo (nch)|Quintana Roo]] | [[Mexicali]] | 1 325 578 |- | [[San Luis Potosí (nch)|San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí Altepetl]] | 2 585 518 |- | [[Sinaloa (nch)|Sinaloa]] | [[Koluakan]] | 2 767 761 |- | [[Sonora (nch)|Sonora]] | [[Hermosillo]] | 2 662 480 |- | [[Tabasco (nch)|Tabasco]] | [[Villahermosa]] | 2 238 603 |- | [[Tamaulipas (nch)|Tamaulipas]] | [[Victoria Altepetl]] | 3 268 554 |- | [[Tlaxkala (nch)|Tlaxkala]] | [[Tlaxkala Altepetl]] | 1 169 936 |- | [[Veracruz (nch)|Veracruz]] | [[Xalapan]] | 7 643 194 |- | [[Xalixko (nch)|Xalixko]] | [[Guadalajara]] | 7 350 682 |- | [[Yukatan (nch)|Yukatan]] | [[Mérida]] | 1 955 577 |- | [[Zacatecas (nch)|Zacatecas]] | [[Zacatecas Altepetl]] | 1 490 668 |- | [[Mexkoaltepetl]] | | 8 851 080 |- |} ==Ojtilistli== [[File:Carretera Escénica Tijuana-Ensenada.jpg|miniatura|Ueyi ojtli Tijuana-Ensenada.]] Ne Mexko ueyitlali mokauaj ika --- kilómetros itech nochi tlali, se achi kipia ojtlijtetlajnemilistli, kiijtouaj kikualchichiuaseyaj kitlalisej chapojpotlij ijkino kuali mokauas ayojkana timaseuasej. Oksekin ojtilistli ne tepostotolistli, teposkoalistli axan iluikaojtilistli moijtoa in AEXA. ==Chanejpoualistli== {| class="wikitable" |- ! Altepetl ! Tlatokajyotl ! Chanemej |- | [[Mexkoaltepetl]] | [[Mexkoaltepetl]] | 21 804 515 |- | [[Monterrey]] | [[Nuevo León (nch)|Nuevo León]] | 5 341 171 |- | [[Guadalajara]] | [[Xalixko (nch)|Xalixko]] | 5 268 642 |- | [[Kuetlaxkoapan]] | [[Puebla (nch)|Puebla]] | 3 199 530 |- | [[Toluka]] | [[Mexkotlatokajyotl]] | 2 353 924 |- | [[Tijuana]] | [[Baja California (nch)|Baja California]] | 2 157 853 |- | [[León]] | [[Guanajuato (nch)|Guanajuato]] | 2 139 484 |- | [[Querétaro Altepetl]] | [[Querétaro (nch)|Querétaro]] | 1 594 212 |- | [[Juárez Altepetl]] | [[Chihuahua (nch)|Chihuahua]] | 1 512 450 |- | [[Torreón]] | [[Coahuila (nch)|Coahuila]] | 1 434 283 |- |} ===Nenemilis===<!--Migración--> Mexikaj nemij ipan okse ueyitlali xiuitl 2020 uan koyomej nemij ipan Mexko tlali 2020 xiuitl. {{col-begin}} {{col-2}} * {{USAf}} ipan [[Estados Unidos]] ika 36.255.589 mexikaj * {{CANf}} ipan [[Canadá]] ika 96.055 mexikaj * {{ESPf}} ipan [[España]] ika 53.811 mexikaj * {{BRAf}} ipan [[Brasil]] ika 21.853 mexikaj * {{GTMf}} ipan [[Guatemala]] ika 15.012 mexikaj * {{DEUf}} ipan [[Alemania]] ika 13.247 mexikaj * {{UKf}} ipan [[Reino Unido]] ika 11.800 mexikaj * {{CHLf}} ipan [[Chile]] ika 10.380 mexikaj * {{BOLf}} ipan [[Bolivia]] ika 8.655 mexikaj * {{ARGf}} ipan [[Argentina (nch)|Argentina]] ika 7.239 mexikaj {{col-2}} * {{USAf}} 797.266 tlatojkayotlakamej * {{GTMf}} 56.810 guatemalatlakamej * {{VENf}} 52.948 venezolanotlakamej * {{COLf}} 36.234 colombianotlakamej * {{HNDf}} 35.361 hondurareñotlakamej * {{CUBf}} 25.976 cubanotlakamej * {{ESPf}} 20.763 españoltlakamej * {{SLVf}} 19.736 salvadoreñotlakamej * {{ARGf}} 18.693 argentinotlakamej * {{CANf}} 12.439 canadiensetlakamej {{col-end}} === Neltolkilistli === Sekij maseualmej tlamantli kineltokaj, kemaj kuali mestloi uan siuatl tlanemiltiaj monejki motlalilis se uitsmalotl ikijnokonetsi axteno ipantis, amoxi techachaj papmpa tixiyotis. Tech yin ueyialtepej Mexko, moiluitiliaj tonantsi Guadalupe, tonalmej 12 metstli diciembre. Tech yin iluitl monextia miak tamaj tlen ompa mochiua. Tech yin ueyialtepek no se ueli kitas se siuapil tlen tatani uan taisyekana, no kichiua neijtotialis, tatsosonani. ==Tlamachtilistli== Mexko kipia ueyi kaltlamachtiloyan tlen itokaj “Universidad Nacional Auntónoma de México” UNAM kipixtok uel ichpokamej uan techpocamej. ==Tekichiualistli== [[File:CornmealProducts.jpg|thumb|200px|Sintlakuali.]] Ipan ni Mexkotlali onkaj miyaj tlalnamikilistli tlen monekij konemej kiixmatisej iuan ijkinoj sanse tonemilis ixnesis, se tlali ika ueyi tlachiualistli. === Tlakualistli === Mexko Tlali kipia se ueyi tlakualistli moijtoa, ne Patrimonio Cultural de la Humanidad ipan UNESCO, Nika se tekichiualistli itech sintli, chili, ikane nejpali, tomatl, oksekin, se ueyi tsapotekatl tetlamakaketl moteneua Abigaíl Mendoza itech Teotitlan chantiko opmpa Oaxaka. In tlaoli kitlaxkalia, atoli, tamalmej, bokolmej, totopochtli uan tlaxkalpochochoj, ne [[Sintli|sintsin]] itekichiualis. ==Xikitati== * [[Amerika (nch)|Amerika]] ==Nelkamanali== <references/> ==Amochtemolistli== * Arriola, Mario (1986). [http://revistas.um.es/areas/article/download/87161/83881 "El grupo Contadora y el problema de la distensión en Centroamérica"]. En ''Áreas'' (7): 109-115. Murcia: Universidad de Murcia. * Aveleyra Arroyo de Anda, Luis; Maldonado-Koerdell, Manuel y Martínez del Río, Pablo (1956), ''Cueva de la Candelaria'', Instituto Nacional de Antropología e Historia, México. ==Oksekij matlatsalan== {{Mexko/nch}} [[Category:Ueyak tlajkuiloli]] [[Category:Mexko (nch)]] __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ <!----------Interwiki strapline----------> {{Sample:Interwikis/Mexko}} n42k07a5q1mzta4o240c3z6lef7v4dj Mexihco 0 33027 499471 498724 2022-07-23T01:19:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN2_NCI1_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tecpantlahtolli}} '''Mexihco''' (huehcauh ''Mexico'') ce tlacatian ipan Cemanahuac. ==Tlaltocaitl== ===Occequintin ihcuiloqueh=== Quipia nahui caxtillantlahtolmachiyotl ipampa Mexihco; ic ce ''México'' ihuan ic ome ''Méjico''. * Alonso de Molina : [[Mexico]] * Francisco Xavier Clacijero : [[Mexico]] * Alexis Wimmer: '''Mēxihco''' ahnozo '''Mêxico''' ==No xiquitta== * [[Tlacatian]] [[Neneuhcāyōtl:Mexihco]] tlg4het8w3uq3kvi8nhvwxy3emaww8z 499473 499471 2022-07-23T01:24:31Z Koatochij 19758 /* Tlaltocaitl */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN2_NCI1_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tecpantlahtolli}} '''Mexihco''' (huehcauh ''Mexico'') ce tlacatian ipan Cemanahuac. ==Tlaltocaitl== In tocaitl ''Mexihco'' ipan in huehcauh meexihcah intecuacan, In iuhqui [[Bernardino de Sahagún]] tlein mochihua ic ''Metztli'', ''xictli'' ihuan ''-co''<ref>ītechpa ''Metzxico'': ''metz(tli)'' (luna), ''xic(tli)'' īhuān ''-co'' (locativo). Sahagún, ''Historia general...''.</ref>. Tel ocatcah ehtoliztli ipampa in nahuatlahtolli iiuhcayo ahmo quimacahua in tocaitl ica in tlalilli tlahtolli<ref>Karttunen (1983) quihtoa tlein in Sahagún īpipīquiliztli neltzintiliztlahtōltica ahmo tlayōllohmaxiltia īpampa ahmo quinehnehuilia in hueyac /ī/ īpan ''xīc-'' 'xīctli', ahmo nō in ''saltillo'' achtopa, nō īhuān in quizaliztli quipiya cē ahmo nāhuatīlli iuhquiyōtl ''-tz-'' īpan ''mētz-''.</ref>. [[Clavijero]] oquihtoh tlein in tocaitl ocahtca ipal ''Mexihtli'' quihtoznequi [[Huitzilopochtli]]. In neneuqui amoxpan, Clavijero oquihcuiloh ce tlahtolcaquiliztiloni, yeh oneltocac in tlahtolli oquihtoznec in ''Metl iyollohco'', tel ipal in tlahtolmatiliztli oquiyecoh tlein in tocaitl itech in mexihcah imachcauhteotl<ref>Clavijero, 1844: 74. Clavijero oquihcuiloh: {{cita|Yo algún tiempo creí que el nombre verdadero era ''México'', que quiere decir en el centro del maguey o la pita, o el aloe mexicano; pero me desengañó el estudio de la historia, y ahora estoy seguro de que ''México'' es lo mismo que el lugar de ''Mexitli'' o ''Huitzilopochtli'', es decir, el Marte de los Mexicanos, á causa del santuario que en aquel sitio se le construyó.}}</ref>. ===Occequintin ihcuiloqueh=== Quipia nahui caxtillantlahtolmachiyotl ipampa Mexihco; ic ce ''México'' ihuan ic ome ''Méjico''. * Alonso de Molina : [[Mexico]] * Francisco Xavier Clacijero : [[Mexico]] * Alexis Wimmer: '''Mēxihco''' ahnozo '''Mêxico''' ==No xiquitta== * [[Tlacatian]] [[Neneuhcāyōtl:Mexihco]] ixrl37twybq16awzobu1m2vncte8fh6 499474 499473 2022-07-23T01:25:14Z Koatochij 19758 /* Tlaltocaitl */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN2_NCI1_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} {{Tecpantlahtolli}} '''Mexihco''' (huehcauh ''Mexico'') ce tlacatian ipan Cemanahuac. ==Tlaltocaitl== In tocaitl ''Mexihco'' ipan in huehcauh meexihcah intecuacan, In iuhqui [[Bernardino de Sahagún]] tlein mochihua ic ''Metztli'', ''xictli'' ihuan ''-co''<ref>ītechpa ''Metzxico'': ''metz(tli)'' (luna), ''xic(tli)'' īhuān ''-co'' (locativo). Sahagún, ''Historia general...''.</ref>. Tel ocatcah ehtoliztli ipampa in nahuatlahtolli iiuhcayo ahmo quimacahua in tocaitl ica in tlalilli tlahtolli<ref>Karttunen (1983) quihtoa tlein in Sahagún īpipīquiliztli neltzintiliztlahtōltica ahmo tlayōllohmaxiltia īpampa ahmo quinehnehuilia in hueyac /ī/ īpan ''xīc-'' 'xīctli', ahmo nō in ''saltillo'' achtopa, nō īhuān in quizaliztli quipiya cē ahmo nāhuatīlli iuhquiyōtl ''-tz-'' īpan ''mētz-''.</ref>. [[Clavijero]] oquihtoh tlein in tocaitl ocahtca ipal ''Mexihtli'' quihtoznequi [[Huitzilopochtli]]. In neneuqui amoxpan, Clavijero oquihcuiloh ce tlahtolcaquiliztiloni, yeh oneltocac in tlahtolli oquihtoznec in ''Metl iyollohco'', tel ipal in tlahtolmatiliztli oquiyecoh tlein in tocaitl itech in mexihcah imachcauhteotl. Clavijero oquihcuiloh: {{cita|Yo algún tiempo creí que el nombre verdadero era ''México'', que quiere decir en el centro del maguey o la pita, o el aloe mexicano; pero me desengañó el estudio de la historia, y ahora estoy seguro de que ''México'' es lo mismo que el lugar de ''Mexitli'' o ''Huitzilopochtli'', es decir, el Marte de los Mexicanos, á causa del santuario que en aquel sitio se le construyó.}}<ref>Clavijero, 1844: 74.</ref>. ===Occequintin ihcuiloqueh=== Quipia nahui caxtillantlahtolmachiyotl ipampa Mexihco; ic ce ''México'' ihuan ic ome ''Méjico''. * Alonso de Molina : [[Mexico]] * Francisco Xavier Clacijero : [[Mexico]] * Alexis Wimmer: '''Mēxihco''' ahnozo '''Mêxico''' ==No xiquitta== * [[Tlacatian]] [[Neneuhcāyōtl:Mexihco]] kbfqzmjboc9svk807amjuxo9yoz4380 Cuauhtemallan 0 33813 499365 496103 2022-07-22T13:59:22Z Koatochij 19758 /* Occequin necuazaloliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_PPL2=Kena|NHE_name=Kwahtemallan|NCH_name=Guatemala|NCI_name=Cuauhtemallan|PPL_name=Kwajtemalan}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl Cuauhtemallan | Tlaltocaitl = República de Guatemala | Tocaitl = Cuauhtemallan | Pamitl = Flag_of_Guatemala.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Guatemala.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Cuauhtemallan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional de Guatemala.ogg | Tlalmachiyotl = Guatemala (orthographic projection).svg | mapa_tamaño = 290px }} '''Cuauhtemallan''' ([[Caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Guatemala'' {{Audio-IPA|ES-pe_-_Guatemala.ogg|/gwateˈmala/}}) iachcauhtoca '''Tlahtohcayotl Cuauhtemallan''' (caxtillantlahtolcopa: ''República de Guatemala''), [[tlacatiyan]] tlatectli [[Tlahco America]], ipan in cihuatlampa, in hueyi inemiliz oquichiuhqueh in [[mayacayotl]] huan in [[Virreinato Yancuic España]]; no quipia in [[Altepetl Cuauhtemallan]], tlapanahuia America ica ocachi 17 ''millones'' chenehqueh..<ref name="censo">[https://www.prensalibre.com/guatemala/comunitario/censo-2018-hay-16-3-millones-de-guatemaltecos/%7Ctítulo=XII «Censo Nacional de Población y VII de Vivienda»]. ''Instituto Nacional de Estadística de Guatemala y Gobierno de la República de Guatemala'' {{Spa (nhn)}}</ref> Cuaxochtia in mictlampa ica [[Mexico]], in huitztlampa ica [[Cozcatlan]] huan in [[Pacífico ailhuicatl]] huan in iquizayampa ica [[Belice]], in [[Caribe hueyatl]] huan [[Honduras]]. ==Tlaltocayotl== In [[tlaxcaltecah]], in aquihqueh oquinehnemi ica [[Pedro de Alvarado]], oquitocaitihqueh inin tlalli iyuhqui ''Cuauhtemallan'', ipampa in nahuatlahtoliztli itech ''Quiché'' in tlen quihtoznequi ''Cuauhtemalli'' no ''miac cuahuitl''. Cuauhtemallan catca ce tzacualco moihtoa . ===Ohcequin macehuallahtolli=== * [[quichetlahtolli]]: ''Watemala'' ==Huehcapatlahtoliztli== In achtopa chānehqueh in tlein ōnenqueh īpan inīn tlālli ōcatca in [[mayatlācah]] īpan xihuitl 2000 a.C. oc ye in caxtiltēcah ōhuāllahqueh in Cuauhtēmallān. Ītlahtōllo moxelhuia īpan ēyi cahuitl: ''preclásico'', ''clásico'' īhuān ''postclásico''. In cahuipan ''clásico'' inīn āltepētiliztli ōxōchicuepōn īpan in yehyecōlmatiliztli īhuān in tōltēcayōtl. Tēl in achto tlācatiyān ōmelahuac cahuipan in caxtiltēcah, īhuān āxcān āltepētlāliah in tlālli. Miac ''clásicas'' huēyi mayaāltepētl ōquintlālcahuiqueh ahmo huehca in xihuitl 1000 a.C.. In ''postclásico'' tlahtohcāyōtl īpan in tlahco tlālli -iuhqui in quiché tlahtohcāyotl ''Q'umarkaj'' ([[Otlatlān]])- tēl, xōchicuepōnyah īxquich in tlālpoloāni Pedro de Alvarado in xihuitl [[1523]] īhuān [[1527]] ītzalan. In Cuauhtēmallān ahco tlālli tlācah, iuhqui in [[cakchiquellācah]], in [[mantlācah]], in [[quichetlācah]] īhuān [[tzutujillācah]] īhuān in [[quekchitlācah]] īpan in tlani tlālli mictlāmpa Cuauhtēmallān oc tlachīhuah cē tāchcāuh tlācaolōlōlli ītech in cuauhtēmaltēcah. Inīn tlālpan huēyi tlācatlachīhuayōtl ītechcopa [[tōltēcāyōtl]] īhuān yehyecōlmatiliztli, iuhqui in calmanayōtl, āmoxtlahcuilōliztlil, tlapōhuallōtl, ilhuicamatiliztli, tlahcuilōliztli, tetlahcuilōliztli īhuān Tlachīhuamatilizzōtl. In mayatlācah ōquinquetzqueh huēyi āltepētl in cāhuitl Preclásico iuhquie in huēhuēāltepētl īpan San Bartolo, Cival, Nakbé, El Mirador, Uaxactún, Tikal, Ceibal, Río Azul, Yaxhá, Dos Pilas, Cancuén, Machaquilá, Aguateca īhuān Kaminal Juyú īhuān Abaj Takalik, inīn tlacuitlapilohuah ahmo huehca in ilhuicatl Pacífico. [[Caxtillān]] ōtlapachouh Huēyitlahtocāyōtl Cuauhtēmallān in xihuitl 1821 īhuān quipiya īcelcatiyo īhuicpa [[Yancuīc Caxtillān]] in xiuhpan 1838. ==Tlalticpacmatiliztli== Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Mexico]], canahpa icalaquitlampa ica [[Ailhuicatl Pacífico]], canahpa huitztlampa ica [[Cozcatlan]]; canahpa iquizayampa ica [[Honduras]], in noihquin canahpa [[Belice]] huan Mar Caribe. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noihqui quipiya 11,122 km itech hueyatenco. === Yoliztli === Cuauhtemallan iyoliz hueyi, quipiya occequin climas, ce tlacatiyan iquiyauhtlal. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''pampas'', quipiya hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Nican Cuauhtemallan quipiya cuauhtontli diferentes, quemeh [[ahuatl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Ljusterö Bössarviken 01.jpg|[[ahuatl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:2009 Yucatán beach palms.jpg|[[apachtli]] </gallery> No xiquitta Cuauhtemallan quipiya totomeh quemeh [[quecholtotol]], [[cochotl]], [[tlecuauhtli]], [[quetzaltototl]], noihqui quipiya yolcameh chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:133quetzal.JPG|[[quetzaltototl]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Bothriechis aurifer (4).jpg|[[cochocoatl]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== === Cuauhtemallan ixeliuhca === <div align=center> {|class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="LightSlateGray"|'''Cuauhtemallan ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:GuatemalaProvs.PNG|center]] |- style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Departamento''' | '''Chanehqueh''' | '''Tlaixpayotl''' | '''Tecuacan''' |-bgcolor="#f0f0f0" |'''Cuauhtemallan''' | 12,728,111 | 108,890 | '''[[Altepetl Cuauhtemallan]]''' |- |1. [[Alta Verapaz]] | 776,246 | 8,686 | [[Cobán]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja Verapaz]] | 215,915 | 3,124 | [[Salamá]] |- |3. [[Chīmaltēnanco]] | 446,133 | 1,979 | [[Chīmaltēnanco (Cuauhtēmallān)|Chīmaltēnanco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Chiquimollān]] | 302,485 | 2,376 | [[Chiquimollān (Cuauhtēmallān)|Chiquimollān]] |- |5. [[Petén]] | 366,735 | 35,854 | [[Flores]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[El Progreso]] | 139,490 | 1,922 | [[Huāxātōyāc]] |- |7. [[Quiché, Cuauhtēmallān|Quiché]] | 655,510 | 8,378 | [[Santa Cruz del Quiché]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Itzcuintlān]] | 119,897 | 4,384 | [[Itzcuintlān (Cuauhtēmallān)|Itzcuintlān]] |- |9. [[Cuauhtēmallān (Tlālxeliuhcāyōtl)|Cuauhtēmallān]] | 2,538,227 | 2,126 | [[Āltepētl Cuauhtēmallān]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Āhuēhuētēnanco]] | 846,544 | 7,400 | [[Āhuēhuētēnanco (Cuauhtēmallān)|Āhuēhuētēnanco]] |- |11. [[Izabal]] | 314,306 | 9,038 | [[Puerto Barrios]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Xālāpan, Cuauhtēmallān|Xālāpan]] | 242,926 | 2,063 | [[Xālāpan (Cuauhtēmallān)|Xālāpan]] |- |13. [[Xōchiāpan]] | 389,085 | 3,216 | [[Xōchiāpan (Cuauhtēmallān)|Xōchiāpan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Quetzaltenānco]] | 503,857 | 1,951 | [[Quetzaltenānco (Cuauhtēmallān)|Quetzaltenānco]] |- |15. [[Retalhuleu]] | 241,411 | 1,856 | [[Retalhuleu (Cuauhtēmallān)|Retalhuleu]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Zacatepēc, Cuauhtēmallān|Zacatepēc]] | 248,019 | 465 | [[Huehcāuh Cuauhtēmallān]] |- |17. [[San Marcos, Cuauhtēmallān|San Marcos]] | 794.951 | 3,791 | [[San Marcos (Cuauhtēmallān)|San Marcos]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Santa Rosa, Cuauhtēmallān|Santa Rosa]] | 301,370 | 2,955 | [[Cuilāpan]] |- |19. [[Sololá]] | 307,661 | 1,061 | [[Sololá (Cuauhtēmallān)|Sololá]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Xōchitepēc, Cuauhtēmallān|Xōchitepēc]] | 403,945 | 2,510 | [[Mazātēnanco]] |- |21. [[Totōnicāpan]] | 339,254 | 1,061 | [[Totōnicāpan (Cuauhtēmallān)|Totōnicāpan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Zacaāpan]] | 200,167 | 2,690 | [[Zacāpan (Cuauhtēmallān)|Zacāpan]] |- |}</div> ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Airplanes - La Aurora International Airport.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan La Aurora]].]] Altepetl Cuauhtemallan quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan La Aurora]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. ==Chanehmatiliztli== ===Neltococayotl=== [[Īxiptli:CatedralGuatemala.jpg|thumb|right|200px|Hueyiteocalco ipan Altepetl Cuauhtemallan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech ohcequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]] ce 58%, macehualtlacameh ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan ohcequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompehua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah ohcequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan ohcequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. == No xiquitta == * [[America]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuauhtemallan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Cuauhtemallan]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] q0hljx1nd83k5kvk5jinj0km2eloogf 499366 499365 2022-07-22T13:59:38Z Koatochij 19758 /* Tlalticpacmatiliztli */ wikitext text/x-wiki {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW2_NHN1_PPL2=Kena|NHE_name=Kwahtemallan|NCH_name=Guatemala|NCI_name=Cuauhtemallan|PPL_name=Kwajtemalan}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlahtohcayotl Cuauhtemallan | Tlaltocaitl = República de Guatemala | Tocaitl = Cuauhtemallan | Pamitl = Flag_of_Guatemala.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Guatemala.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Cuauhtemallan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Himno Nacional de Guatemala.ogg | Tlalmachiyotl = Guatemala (orthographic projection).svg | mapa_tamaño = 290px }} '''Cuauhtemallan''' ([[Caxtillantlahtolli|caxtillantlahtolcopa]]: ''Guatemala'' {{Audio-IPA|ES-pe_-_Guatemala.ogg|/gwateˈmala/}}) iachcauhtoca '''Tlahtohcayotl Cuauhtemallan''' (caxtillantlahtolcopa: ''República de Guatemala''), [[tlacatiyan]] tlatectli [[Tlahco America]], ipan in cihuatlampa, in hueyi inemiliz oquichiuhqueh in [[mayacayotl]] huan in [[Virreinato Yancuic España]]; no quipia in [[Altepetl Cuauhtemallan]], tlapanahuia America ica ocachi 17 ''millones'' chenehqueh..<ref name="censo">[https://www.prensalibre.com/guatemala/comunitario/censo-2018-hay-16-3-millones-de-guatemaltecos/%7Ctítulo=XII «Censo Nacional de Población y VII de Vivienda»]. ''Instituto Nacional de Estadística de Guatemala y Gobierno de la República de Guatemala'' {{Spa (nhn)}}</ref> Cuaxochtia in mictlampa ica [[Mexico]], in huitztlampa ica [[Cozcatlan]] huan in [[Pacífico ailhuicatl]] huan in iquizayampa ica [[Belice]], in [[Caribe hueyatl]] huan [[Honduras]]. ==Tlaltocayotl== In [[tlaxcaltecah]], in aquihqueh oquinehnemi ica [[Pedro de Alvarado]], oquitocaitihqueh inin tlalli iyuhqui ''Cuauhtemallan'', ipampa in nahuatlahtoliztli itech ''Quiché'' in tlen quihtoznequi ''Cuauhtemalli'' no ''miac cuahuitl''. Cuauhtemallan catca ce tzacualco moihtoa . ===Ohcequin macehuallahtolli=== * [[quichetlahtolli]]: ''Watemala'' ==Huehcapatlahtoliztli== In achtopa chānehqueh in tlein ōnenqueh īpan inīn tlālli ōcatca in [[mayatlācah]] īpan xihuitl 2000 a.C. oc ye in caxtiltēcah ōhuāllahqueh in Cuauhtēmallān. Ītlahtōllo moxelhuia īpan ēyi cahuitl: ''preclásico'', ''clásico'' īhuān ''postclásico''. In cahuipan ''clásico'' inīn āltepētiliztli ōxōchicuepōn īpan in yehyecōlmatiliztli īhuān in tōltēcayōtl. Tēl in achto tlācatiyān ōmelahuac cahuipan in caxtiltēcah, īhuān āxcān āltepētlāliah in tlālli. Miac ''clásicas'' huēyi mayaāltepētl ōquintlālcahuiqueh ahmo huehca in xihuitl 1000 a.C.. In ''postclásico'' tlahtohcāyōtl īpan in tlahco tlālli -iuhqui in quiché tlahtohcāyotl ''Q'umarkaj'' ([[Otlatlān]])- tēl, xōchicuepōnyah īxquich in tlālpoloāni Pedro de Alvarado in xihuitl [[1523]] īhuān [[1527]] ītzalan. In Cuauhtēmallān ahco tlālli tlācah, iuhqui in [[cakchiquellācah]], in [[mantlācah]], in [[quichetlācah]] īhuān [[tzutujillācah]] īhuān in [[quekchitlācah]] īpan in tlani tlālli mictlāmpa Cuauhtēmallān oc tlachīhuah cē tāchcāuh tlācaolōlōlli ītech in cuauhtēmaltēcah. Inīn tlālpan huēyi tlācatlachīhuayōtl ītechcopa [[tōltēcāyōtl]] īhuān yehyecōlmatiliztli, iuhqui in calmanayōtl, āmoxtlahcuilōliztlil, tlapōhuallōtl, ilhuicamatiliztli, tlahcuilōliztli, tetlahcuilōliztli īhuān Tlachīhuamatilizzōtl. In mayatlācah ōquinquetzqueh huēyi āltepētl in cāhuitl Preclásico iuhquie in huēhuēāltepētl īpan San Bartolo, Cival, Nakbé, El Mirador, Uaxactún, Tikal, Ceibal, Río Azul, Yaxhá, Dos Pilas, Cancuén, Machaquilá, Aguateca īhuān Kaminal Juyú īhuān Abaj Takalik, inīn tlacuitlapilohuah ahmo huehca in ilhuicatl Pacífico. [[Caxtillān]] ōtlapachouh Huēyitlahtocāyōtl Cuauhtēmallān in xihuitl 1821 īhuān quipiya īcelcatiyo īhuicpa [[Yancuīc Caxtillān]] in xiuhpan 1838. ==Tlalticpacmatiliztli== {{Ancayotl | Noroeste = {{MEX}} | Norte = {{MEX}} | Noreste = {{MEX}} | Oeste = {{MEX}} | Centro = Cuauahtemallan | Este = {{BLZ}}, [[Atlántico ailhuicatl]] | Suroeste = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sur = [[Pacífico ailhuicatl]] | Sureste = {{SLV}}, {{HND}} }} Cuaxochtia canahpa mictlampa ica [[Mexico]], canahpa icalaquitlampa ica [[Ailhuicatl Pacífico]], canahpa huitztlampa ica [[Cozcatlan]]; canahpa iquizayampa ica [[Honduras]], in noihquin canahpa [[Belice]] huan Mar Caribe. In tlacatiyan quipiya 2.780.400 Km2 itechpahuic tlaixpayotl, noihqui quipiya 11,122 km itech hueyatenco. === Yoliztli === Cuauhtemallan iyoliz hueyi, quipiya occequin climas, ce tlacatiyan iquiyauhtlal. Nican quipiya hueyic tepehuahcan, quiyauhcuauhtlatli, huacqui teotlalli moihtoa ''pampas'', quipiya hueyatl ihuan hueyi atoyatl. Nican Cuauhtemallan quipiya cuauhtontli diferentes, quemeh [[ahuatl]], [[cuanacaxochitl]], [[pochotl]], [[copalcuahuitl]], [[teonochtli]], [[nohpalli]], [[tzaponochtli]], [[metl]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Ljusterö Bössarviken 01.jpg|[[ahuatl]] Image:Iccitoc chacha "Pitaya madura".jpg|[[tzaponochtli]] Image:Ceiba pentandra 0008.jpg|[[pochotl]] Image:Opuntia ovata 2.jpg|[[nohpalli]] Image:2009 Yucatán beach palms.jpg|[[apachtli]] </gallery> No xiquitta Cuauhtemallan quipiya totomeh quemeh [[quecholtotol]], [[cochotl]], [[tlecuauhtli]], [[quetzaltototl]], noihqui quipiya yolcameh chichinimeh [[tlacamichin]], [[techalotl]], [[tlacaxolotl]], [[mazatl]], [[temazatl]], [[azcacoyotl]], [[miztli]], [[ocelotl]], [[ayotochtli]], [[hueyimichin]], [[amiztli]] huan occequin. <gallery class="center" widths="180"> Image:Tapirus bairdii -Franklin Park Zoo, Massachusetts, USA-8a.jpg|[[tlacaxolotl]] Image:133quetzal.JPG|[[quetzaltototl]] Image:Standing jaguar.jpg|[[ocelotl]] Image:Bothriechis aurifer (4).jpg|[[cochocoatl]] Image:Беркут (Aquila chrysaetos).jpg|[[itzcuauhtli]] </gallery> ==Teyacanaliztli== === Cuauhtemallan ixeliuhca === <div align=center> {|class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=500px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="LightSlateGray"|'''Cuauhtemallan ixeliuhca''' |- |colspan=4 align=center|[[Īxiptli:GuatemalaProvs.PNG|center]] |- style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Departamento''' | '''Chanehqueh''' | '''Tlaixpayotl''' | '''Tecuacan''' |-bgcolor="#f0f0f0" |'''Cuauhtemallan''' | 12,728,111 | 108,890 | '''[[Altepetl Cuauhtemallan]]''' |- |1. [[Alta Verapaz]] | 776,246 | 8,686 | [[Cobán]] |-bgcolor="#f0f0f0" |2. [[Baja Verapaz]] | 215,915 | 3,124 | [[Salamá]] |- |3. [[Chīmaltēnanco]] | 446,133 | 1,979 | [[Chīmaltēnanco (Cuauhtēmallān)|Chīmaltēnanco]] |-bgcolor="#f0f0f0" |4. [[Chiquimollān]] | 302,485 | 2,376 | [[Chiquimollān (Cuauhtēmallān)|Chiquimollān]] |- |5. [[Petén]] | 366,735 | 35,854 | [[Flores]] |-bgcolor="#f0f0f0" |6. [[El Progreso]] | 139,490 | 1,922 | [[Huāxātōyāc]] |- |7. [[Quiché, Cuauhtēmallān|Quiché]] | 655,510 | 8,378 | [[Santa Cruz del Quiché]] |-bgcolor="#f0f0f0" |8. [[Itzcuintlān]] | 119,897 | 4,384 | [[Itzcuintlān (Cuauhtēmallān)|Itzcuintlān]] |- |9. [[Cuauhtēmallān (Tlālxeliuhcāyōtl)|Cuauhtēmallān]] | 2,538,227 | 2,126 | [[Āltepētl Cuauhtēmallān]] |-bgcolor="#f0f0f0" |10. [[Āhuēhuētēnanco]] | 846,544 | 7,400 | [[Āhuēhuētēnanco (Cuauhtēmallān)|Āhuēhuētēnanco]] |- |11. [[Izabal]] | 314,306 | 9,038 | [[Puerto Barrios]] |-bgcolor="#f0f0f0" |12. [[Xālāpan, Cuauhtēmallān|Xālāpan]] | 242,926 | 2,063 | [[Xālāpan (Cuauhtēmallān)|Xālāpan]] |- |13. [[Xōchiāpan]] | 389,085 | 3,216 | [[Xōchiāpan (Cuauhtēmallān)|Xōchiāpan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |14. [[Quetzaltenānco]] | 503,857 | 1,951 | [[Quetzaltenānco (Cuauhtēmallān)|Quetzaltenānco]] |- |15. [[Retalhuleu]] | 241,411 | 1,856 | [[Retalhuleu (Cuauhtēmallān)|Retalhuleu]] |-bgcolor="#f0f0f0" |16. [[Zacatepēc, Cuauhtēmallān|Zacatepēc]] | 248,019 | 465 | [[Huehcāuh Cuauhtēmallān]] |- |17. [[San Marcos, Cuauhtēmallān|San Marcos]] | 794.951 | 3,791 | [[San Marcos (Cuauhtēmallān)|San Marcos]] |-bgcolor="#f0f0f0" |18. [[Santa Rosa, Cuauhtēmallān|Santa Rosa]] | 301,370 | 2,955 | [[Cuilāpan]] |- |19. [[Sololá]] | 307,661 | 1,061 | [[Sololá (Cuauhtēmallān)|Sololá]] |-bgcolor="#f0f0f0" |20. [[Xōchitepēc, Cuauhtēmallān|Xōchitepēc]] | 403,945 | 2,510 | [[Mazātēnanco]] |- |21. [[Totōnicāpan]] | 339,254 | 1,061 | [[Totōnicāpan (Cuauhtēmallān)|Totōnicāpan]] |-bgcolor="#f0f0f0" |22. [[Zacaāpan]] | 200,167 | 2,690 | [[Zacāpan (Cuauhtēmallān)|Zacāpan]] |- |}</div> ==Tlanonotzaliztli huan huaznenqui== [[File:Airplanes - La Aurora International Airport.jpg|200px|miniaturadeimagen|right|[[Hueyi Tepoztotoquixohuayan La Aurora]].]] Altepetl Cuauhtemallan quipia 867.5 tepozcoaohtli en operación, in [[Hueyi Tepoztotoquixohuayan La Aurora]]. Ehcahuaznenqui, quipia ce mochi itechpa 230,000 m² ohtli. ==Chanehmatiliztli== ===Neltococayotl=== [[Īxiptli:CatedralGuatemala.jpg|thumb|right|200px|Hueyiteocalco ipan Altepetl Cuauhtemallan.]] Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlacatl neltoquiztia ipan icel [[teotl]] tlachihuani cemanahuatl motenehua [[Ometeotl]] nozo Moyocoyani, mayatlacameh motocayotia K’uh itech ohcequin itocahuan teteoh. Huehuehmexicayotl teoneltococayotl poliuhqui cenca iciuhcac catca ipampa [[catolicismo romano]] ce 58%, macehualtlacameh ahmo oneltoqui mochololih canahpa ohuitepetitlan huan ohcequin tlaihiyohuatilocqueh zanno ''Santo Oficio'' ([[Caxtillan Ahtlacayotl]]). Ihcuac caxtiltecah ompehua man cristiania canah macehualtzintin zan motlamati Catolico neltococayotl quemeh cristianoyotl, matel in teopixqueh tlamatizquiazqueh tlen oyeyah ohcequin cristianomeh itoca ''lutero tlalnetoqui'', ''ortodoxo tlalnetoqui'', huan ''anglicano tlalnetoqui''. Axcan inonqueh calpolli itech mahomayotl, judiocayotl, budahcayotl huan ohcequin cristianoyotl ihuicpa hueyitlahtolamoxtli. == No xiquitta == * [[America]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuauhtemallan}} [[Neneuhcāyōtl:Hueyac tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Cuauhtemallan]] [[Neneuhcāyōtl:Nahuatlaltocayotl]] 351ojx2sb5p7kagdd9a3newy485an5q Mexko (nhw) 0 34314 499469 498878 2022-07-23T01:18:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Mexko <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Kalpoltlahtolli|NHE2_NCH2_NHW1_NHN2_NCI2_PPL2=Kena|NHE_name=Mexko|NCH_name=Mexko (nch)|NHW_name=Mexko (nhw)|NHN_name=Mexico|NCI_name=Mexihco|PPL_name=Meshijku}} [[File:Flag of Mexico.svg|thumb|200px|Mexko itepan]] '''Mexko''' so '''Mexkotlali''' (kastiyatlajtol; ''México'' o ''Estados Unidos Mexicanos''); se tlali ipan Amerika ueyi tlali. == Tlanauatilistli == Ne Mexko tlali se [[republika]], itlanauatiketl Andrés Manuel López Obrador, ueyi tepachouaketl itech tlali, itoka ikane se poder ejecutivo maski ipan tlanauatilistli. Mexko tlali xexeloli nopa 32 tlaltokajyomej. {| class="wikitable" |- ! Tlaltokajyotl ! Kapital ! Chanejmej |- | [[Aguascalientes (nhw)|Aguascalientes]] | [[Aguascalientes Altepetl]] | 1 184 996 |- | [[Baja California (nhw)|Baja California]] | [[Mexicali]] | 3 155 070 |- | [[Baja California Sur (nhw)|Baja California Sur]] | [[La Paz]] | 637 026 |- | [[Campeche (nhw)|Campeche]] | [[Campeche Altepetl]] | 822 441 |- | [[Chiapas (nhw)|Chiapas]] | [[Tuxtla Gutiérrez]] | 4 796 580 |- | [[Chihuahua (nhw)|Chihuahua]] | [[Chihuahua Altepetl]] | 3 406 465 |- | [[Coahuila (nhw)|Coahuila]] | [[Saltillo]] | 3 055 395 |- | [[Colima (nhw)|Colima]] | [[Colima Altepetl]] | 650 555 |- | [[Durango (nhw)|Durango]] | [[Durango Altepetl]] | 1 632 934 |- | [[Guanajuato (nhw)|Guanajuato]] | [[Guanajuato Altepetl]] | 5 486 372 |- | [[Guerrero (nhw)|Guerrero]] | [[Chilpantsinko]] | 3 388 768 |- | [[Hidalgo (nhw)|Hidalgo]] | [[Pachuka]] | 2 665 018 |- | [[Mexkotlajtokajyotl|Mexko]] | [[Toluka]] | 15 175 862 |- | [[Michuakan (nhw)|Michuakan]] | [[Morelia]] | 4 351 037 |- | [[Morelos (nhw)|Morelos]] | [[Koajnauak]] | 1 777 227 |- | [[Nayarit (nhw)|Nayarit]] | [[Tepic]] | 1 084 979 |- | [[Nuevo León (nhw)|Nuevo León]] | [[Monterrey]] | 4 653 458 |- | [[Oaxaka (nhw)|Oaxaka]] | [[Oaxaka Altepetl]] | 3 801 962 |- | [[Puebla (nhw)|Puebla]] | [[Kuetlaxkoapan]] | 5 779 829 |- | [[Querétaro (nhw)|Querétaro]] | [[Querétaro Altepetl]] | 1 827 937 |- | [[Quintana Roo (nhw)|Quintana Roo]] | [[Mexicali]] | 1 325 578 |- | [[San Luis Potosí (nhw)|San Luis Potosí]] | [[San Luis Potosí Altepetl]] | 2 585 518 |- | [[Sinaloa (nhw)|Sinaloa]] | [[Koluakan]] | 2 767 761 |- | [[Sonora (nhw)|Sonora]] | [[Hermosillo]] | 2 662 480 |- | [[Tabasco (nhw)|Tabasco]] | [[Villahermosa]] | 2 238 603 |- | [[Tamaulipas (nhw)|Tamaulipas]] | [[Victoria Altepetl]] | 3 268 554 |- | [[Tlaxkala (nhw)|Tlaxkala]] | [[Tlaxkala Altepetl]] | 1 169 936 |- | [[Veracruz (nhw)|Veracruz]] | [[Xalapan]] | 7 643 194 |- | [[Xalixko (nhw)|Xalixko]] | [[Guadalajara]] | 7 350 682 |- | [[Yukatan (nhw)|Yukatan]] | [[Mérida]] | 1 955 577 |- | [[Zacatecas (nhw)|Zacatecas]] | [[Zacatecas Altepetl]] | 1 490 668 |- | [[Mexkoaltepetl (nhw)|Mexkoaltepetl]] | | 8 851 080 |- |} == Nojkia xikitas == * [[Amerika]] ==Tlajtolkakilistilonij== <references/> == Sekin tlatilantli == {{wiktionary|Mexko}} {{Mexko (nhw)}} [[Neneuhcāyōtl:Mexko (nhw)]] 04lt6why8w699he7sk3sirrdetqgp1t Neneuhcāyōtl:Caltzomitl 14 34941 499411 499094 2022-07-22T17:34:05Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{delete}} 35r2j9t4ectnt1cmb7mlgcqvwz6h5k6 Caltzomitl 0 34942 499410 499250 2022-07-22T17:33:32Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Kaltsomitl|NHE]]}} {{P2|[[Kaltsomitl (nch)|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapehualiztli}} [[File:BoxerShorts-20070901.jpg|thumb|Caltzomitl.]] [[File:Boxer homme.jpg|thumb|right|220px|Iztac caltzomitl.]] In '''caltzomitl''' ce tlaquemitl ipampa moca tepolnacayo huan itzintamal, metznacayo, tepoltzontli huan atetl, tepitzin ocachi huehuic tlen ce [[maxtlatl]], quipiya caxtillacaltzonmachiyotl. Ce tlaquemitl quipia resorte huan [[ichcatl]] tlamachoh, inon tlachihua ica occe tlapalli, auh in oquichtli noihqui quimilia iztac tlapalcopa. Itocayo itech in huehuecauh [[caltzontli]], oquichtlaquemitl ipampa mochintin tlacameh, oquichpilli, techpocatl huan huehuetqueh. Axcan ce oquichtlaquemitl tlaihtic itechpahuic [[acaltzomitl]], occe tlamantli ipan tlaquentli mah ichcatl, lino huan nylon ipampa atl. Caltzomitl quipiya tepoltlanexilotl huan resorte. ==Occe tlahtolli== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Utility Underwear- Clothing Restrictions on the British Home Front, 1943 D13079.jpg|thumb|left|Caltzomitl xiuhpan 1943.]] Zatepan in Edad Media, tlacameh tlaquentiah ica ocachi tlaquemitl, axcan hueyic caltzomitl catca tlachihualo ipampa tapar tepolli huan tzintli ica ichcaicpatl huan linoicpatl. Hueyic caltzomitl ce tlaquentli ipampa pipiltin huan macehualtin. Caxtiltecah ihcuac oacicoh ipan America tlalli otlachiuh caltzomitl, auh mah tel macehualtlacameh otlachiuh maxtli, in iglesia católica onahuatiaya tlachihua catzomitl ipampa maxtli. Zatepan in Inic Ome Yaocentlalticpac ompa Europa cemantoc tlalli, yaoquizqueh otlaquentiayah catzomitl ocachi hueyic canahpa tlancuaitl, auh occequintin otlaquentiayah catzomitl ocachi tepitzin mah maxtli tepitzin tzatzintlah imetz ipan lino huan ichcatl ica resorte ahcopa itzalan ihtetl huan tzintamalli. Quen ahmo tlaquentli ipampa tlachihua maxtli. [[File:Drawers MET 1996.386.3.jpg|thumb|right|Huehuecauh caltzomitl.]] In ompa [[Tlahtohcayotl in Cepanca America]] ipan namaquiztli ipan tianquiztiloyan ica in tlachihualcalli, catzomitl ipampa oquichtli ica yancuic tlamantli, olli huan nylon; ihcuac quipiaya in moda, oquichtin otlaquenti hueyic ichcacatzomitl huan nelpilolli ica momotlaliztli. Ipampa xihuitl 50's, oquichtin otlaquenti tepitzin maxtli ipamapa itonal huan [[tlamaneloliztli]]. Zatepan xihuitl 70's canah 90's itechpahuic xiuhpohualli 20, in tianquiztli ipan maxtli catca hueyi ipan mochi centlalticpac, in maxtli ochachi tepitzin ica occe tlamantli ipampa tlachihualcalli; ompa [[Brasil]] catca ''bikini'' huan ''tanga'', ce tlaquemitl itechpahuicpa Amazonas macehualtin zan ica yancuic tlaquentli itech nylon huan ichcatl. Tianquiztli onamac maxtli ipan mochi tlapalli huan resorte itech olli. Axcan maxtli quichihua ica occe tlaquentli, ipan ichcatl huan nylon, quipia miacquin tlapalli huan machiyotl; in tlachihualcalli tlachihua maxtli ipampa oquichtli ica itianquizmachiyo Calvin Klein, Hugo Boss, Levi's, Guess, Lacotte, Dolce & Gabana, Umbro, Nike, Hanes, Tommy Hilfiger, Zara, Versace, Giordano occequin. ==Occe caltzomitl== [[File:Ropa interior de hombre.JPG|thumb|right|Occe caltzomitl.]] ===[[Acaltzomitl]]=== Acaltzomitl ce tlaquemitl ipampa atl, motlachihua ipampa tlamaneloa nozo moaltia ipan, atoyatl, atezcatl hueyatl, acaxitl, nozo atecaxmatemaloyan. ===[[Caltzontli]]=== In caltzontli ce tlaquemitl ocachi hueyic, tlachihualoh ipan ehuatl huan nelpilolli. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Short hombre mano.jpg|Caltzomitl File:Male swim shorts inside out showing modesty gusset.jpg|Acaltzomitl File:Represent boxers.jpg|Caltzomitl </gallery> ==No xiquitta== *[[Tlaquemitl]] == Toquiliztequitl == <references/> ==Tlahtolcaquiliztiloni== {{Notetag/end}} == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzomitl}} {{Commonscat|Briefs}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] 532kqqkes8ofv8ltuo5x99se5js6pid Caltzontli 0 34948 499397 499255 2022-07-22T17:08:57Z Koatochij 19758 /* Tocayotl */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :Caltzontli: ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:Tizian 081.jpg|Calzón File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] tw09sn6srq7hrs9n0m2mxmiacfsijez 499398 499397 2022-07-22T17:10:28Z Koatochij 19758 /* Yolotlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :Caltzontli: ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:Tizian 081.jpg|Calzón File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] b4iueqd1xjfra7t8n0dmd9g22hq1v1x 499399 499398 2022-07-22T17:10:49Z Koatochij 19758 /* Yolotlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:Tizian 081.jpg|Calzón File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] hvbqhluf069e166ro8xniwffl8jm6q5 499400 499399 2022-07-22T17:12:31Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1570). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] mowikwwtw7q2jsatzicjukbkcer1sbu 499401 499400 2022-07-22T17:14:21Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] tibsricbrb89mstxorx7kwjzqzl9dof 499402 499401 2022-07-22T17:16:53Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] kzkwe9u24vqhq36vudelzh3god32rku 499403 499402 2022-07-22T17:17:08Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 8f67o87vhpdz463d9djgxx0gczyjeai 499404 499403 2022-07-22T17:18:43Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda File:Pete Sampras crop.jpg|Caltzontli. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 6jk2c60ro6jzo1u3o0eboarzdzm1miu 499405 499404 2022-07-22T17:20:39Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002) File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] gv00bjlog55iswxc7ft7f8kb6czthjb 499406 499405 2022-07-22T17:22:25Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002) File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] euoedip4n8tsunjnskikzx76yvivud8 499407 499406 2022-07-22T17:23:55Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] jimemqav1enroa1s1q1jgk9qzrg0cyy 499408 499407 2022-07-22T17:30:10Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Caltzomitl| ]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] k5mx79w5wahnauomkvsr53xe7e540gx 499409 499408 2022-07-22T17:31:46Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:French mens suit 1765 LACMA.jpg|Caltzontli (1765). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] esufiq1355w8i1qvlondoiot7lsds46 499415 499409 2022-07-22T17:52:34Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] cto425ikub3wja5kkdbrv2l4xtrgih7 499418 499415 2022-07-22T17:53:55Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaraguey ipan Turquia. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 5bhekbgh7dwpg45x4umlbdy2lbhik92 499419 499418 2022-07-22T17:54:35Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Bermuda (2002). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaraguey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 1z6zwa9fhjf1egt1o3a96i6ptshpwxc 499426 499419 2022-07-22T19:53:55Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaraguey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] poxh21icq2wagjgl0tofp2bkjo0vz8m 499427 499426 2022-07-22T19:58:35Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaraguey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 4aj24ex4fim7lcezirc5vi14dz4wmkz 499428 499427 2022-07-22T19:59:39Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] t863r02o76kortrcd9rx22czb500rro 499429 499428 2022-07-22T20:03:08Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] Caltzontli ce tlaquemitl ipampa moca tepolli, metznacayo, tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa, quipia imetz ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] sekfu24zy8lhfmact63m1agm1hgd400 499430 499429 2022-07-22T20:06:04Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 659hr3urdi8uiiypzrctfdzfb5mu1f6 499431 499430 2022-07-22T20:08:56Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, coton, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 1l19yqn25mc3tilki62psmtj7hsf2d6 499432 499431 2022-07-22T20:10:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, coton, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] idix98czifikidt20c4lfdcioxaha8j 499433 499432 2022-07-22T20:11:42Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] b0tf8lhff5kp9r7gfh1rez0qz719h3i 499434 499433 2022-07-22T20:25:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa ehuanelpilolli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 9219dkyke4o5ryhxf9s6btnap9p0nyp 499435 499434 2022-07-22T20:33:33Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 7vmoh9ly5h7pj3dqebczqnoj8h0x3ih 499436 499435 2022-07-22T20:36:47Z Koatochij 19758 /* Huehcapatlahtoliztli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] rq4tlz50w8isaft4kw9l0pyrzardzas 499437 499436 2022-07-22T20:39:10Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti ipan India. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 5r964oixsmi52oibzyxxx70gtwuswvw 499438 499437 2022-07-22T20:40:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti ipan India. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] djpvqpj55j6bzepxh3ahxtbqfk2965i 499439 499438 2022-07-22T20:41:50Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'', quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] hoe2q9pv59z9fmy8rv8hvwh0g1mncpl 499440 499439 2022-07-22T20:43:45Z Koatochij 19758 /* Yolotlahtolli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'' huan itech huehuehcauh caxtillantlahtolli "calzas" (calças), quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] 01cs3zch7nm2l86n6vpmsm7r24ftl9u 499441 499440 2022-07-22T20:45:24Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|250px|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'' huan itech huehuehcauh caxtillantlahtolli "calzas" (calças), quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey ipan España. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] szbi25g0ti274uh9bhmqzbn1chozte5 499442 499441 2022-07-22T20:48:13Z Koatochij 19758 /* Tequichihualiztli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|250px|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'' huan itech huehuehcauh caxtillantlahtolli "calzas" (calças), quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] aa4h3u4bc03y08pjc9w2n01u29wjvzu 499443 499442 2022-07-22T20:48:46Z Koatochij 19758 /* Tlaixcopinalli */ wikitext text/x-wiki {{Tepitzin tlahcuilolli}} {{Toquiliztequitl}} [[File:Nahuas en Zacatlán.jpg|thumb|250px|Eyi macehualtin ica caltzontli.]] '''Caltzontli''' ce oquichtlaquemitl ipampa moca itzintamal, imetznacayo, noihqui mo tlaquentia tepoltzontli huan atetl cenca hueyic, inin tlaquemitl catca Europa ipampa cecec yeyantli, quipiya ome imetzhuan ocachi itic huan hueyic ipan nepapan tlamantli, ichcatl, cuachtli, quemitl, cotonichcatl, ehuatl, lino, tzonquentli huan tepoztli. Itlaquen caltzontli quipiya tlapalnepapan ica cremallera nozo cierre, ixiquipil huan ajustes ipampa tlalpilli nozo ehuanelpilolli. Mexicamacehualtin huan occequin tlacamacehualtin ipan America cemantoc tlalli otlaquentiah cuachcaltzontli, ce tlaquemitl otlachihualo huehcapa Yancuic España canahpa axcan. Occequintin tlacameh tlaquentiah yancuic caltzomitl mah ce tlaquenticayotl huan huelnexiliztli. ==Yolotlahtolli== :'''Caltzontli''': ce caxtillantlahtolli, inon huala itech ''calzón'' huan itech huehuehcauh caxtillantlahtolli "calzas" (calças), quihtoznequi ce ololiuhqui tlaquemitl ipampa itepolnacayo in tlacatl. ===Occe tlahtolli=== * [[Yucatecatlahtolli]]: ''eex'' ==Huehcapatlahtoliztli== [[File:Gouden Koets - Prinsjesdag 2014 (15236325606).jpg|thumb|yaomeh ica caltzontli.]] In caltzomitl otlachihualo ipan Europa uan Asia cemantoc tlalli, ompa catca cecec cemihcac, itechpahuicpa ce zotl canah ome zotl, itech cintura canahpa imetzhuan. Ipan Edad Media catca otlaquentilo ipampa tlacameh huan coconepil. Huehuecauhtica ipan America tlalli, achcauhtlacameh ahmo otlaquenti caltzontli, inon ce Europa tlaquemitl otlaquentili quihualcuilo ipampa caxtiltecah xiuhpan 1492. === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Tizian 081.jpg|Caltzontli (1558). File:François Clouet 004.jpg|Caltzontli (1566). File:Blue Boy.jpg|Caltzontli (1730). File:Gaucho1868b.jpg|Gaucho caltzontli (1868). File:España, sus monumentos y artes, su naturaleza e historia (1884) (14773151481).jpg |Caltzontli (1884). File:The land of the Dons (1902) (14761110706).jpg|Zaragüey caltzomitl (1902). File:Schoolshorts.jpg|Caltzontli (2010). File:Men's Shorts - Old Bull Lee - Orange.jpg|Caltzontli (2014). </gallery> == Tequichihualiztli == === Tlaixcopinalli === <gallery> File:Dhoti, India, 2014, polyester-silk blend - Saint Ignatius Church, San Francisco, CA - DSC02646.JPG|Dhoti. File:A farmer wearing a dhoti around his waste, folded up for work.jpg|Dhoti ipan India. </gallery> ==No xiquitta== *[[metzquentli]] *[[caltzomitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|caltzontli}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Oquichtlaquemitl]] [[Neneuhcāyōtl:Tlahtolli ica caxtillahtoltlanelhuatl]] dt6nkvogbpbb7xa2rz46wu1nbso7lmv Uruguay 0 35046 499449 489064 2022-07-23T00:42:36Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Uruguay | Tlaltocaitl = República de Uruguay | Tocaitl = Uruguay | Pamitl = Flag_of_Uruguay.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Uruguay''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Uruguay''' (caxtillantlahtolli: ''República de Uruguay''), [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[America]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Uruguay]] sj3baltqv9fvnzlcl4avzncktmtuqdt Nemachiyōtīlli:Tlaquemitl 10 35736 499352 499263 2022-07-22T13:39:30Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div style="background-color: lightblue; border: 1px solid #AAAAAA; display: block; padding: 1px; clear:both; margin-top:10px;" class="noprint"><table style="background:none; width:100%"><tr><td>[[Image:OpenMoji-color 1F45A.svg|40px]] '''<span style="font-size: 120%">[[Tlaquemitl]]</span>''' </span></td></tr></table></div> <div style="background-color: Honeydew; border: 1px solid #8898BF; border-top: 0px solid white; padding: 5px 5px 0 5px;" class"noprint"> <table style="background:none "> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Conetzintli|Conetlaquemitl]] :</th><td>[[conetzotzomahtli]] | [[maxtlatl]] | [[maxtli]] | [[tecactli]] | [[tilmahuitl]] | [[tilmahtli]] | [[tzintatapahtli]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Cihuatl|Cihuatlaquemitl]] :</th><td>[[amaxtli]] | [[atlaquemitl]] | [[cihuacactli]] | [[copilli]] | [[cueitl]] | [[huipiltontli]] | [[huipilli]] | [[mamalli]] | [[maxtontli]] | [[nelpilolli]] | [[payotl]] | [[quechquemitl]] | [[tzincueitl]] | [[tlaquentli]] | [[tzotzomahtli]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Oquichtli|Oquichtlaquemitl]] :</th><td>[[acaltzomitl]] | [[amaxtli]] | [[atlaquemitl]] | [[ayapepechtli]] | [[cactli]] | [[caltzomitl]] | [[caltzontli]] | [[cotomitl]] | [[cuamatlatl]] | [[cuatlazehcahuiloni]] | [[cozehuatl]] | [[ehuanelpilolli]] | [[ichcahuipilli]] | [[ilpicatl]] | [[maxtlatl]] | [[maxtli]] | [[maxtontli]] | [[metzquentli]] | [[tecactli]] | [[tilmahuitl]] | [[tilmahtli]] | [[tlahuiztli]] | [[xiquipilli]] | [[xicolli]] | [[xoquentli]]</td></tr> </table> </div> m0h4n244dwdzzpdi39t6izez2o02aom 499414 499352 2022-07-22T17:50:23Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div style="background-color: lightblue; border: 1px solid #AAAAAA; display: block; padding: 1px; clear:both; margin-top:10px;" class="noprint"><table style="background:none; width:100%"><tr><td>[[Image:OpenMoji-color 1F45A.svg|40px]] '''<span style="font-size: 120%">[[Tlaquemitl]]</span>''' </span></td></tr></table></div> <div style="background-color: Honeydew; border: 1px solid #8898BF; border-top: 0px solid white; padding: 5px 5px 0 5px;" class"noprint"> <table style="background:none "> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Conetzintli|Conetlaquemitl]] :</th><td>[[conetzotzomahtli]] | [[maxtlatl]] | [[maxtli]] | [[tecactli]] | [[tilmahuitl]] | [[tilmahtli]] | [[tzintatapahtli]] | [[xocpalquimiliuhqui]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Cihuatl|Cihuatlaquemitl]] :</th><td>[[amaxtli]] | [[atlaquemitl]] | [[cihuacactli]] | [[copilli]] | [[cueitl]] | [[huipiltontli]] | [[huipilli]] | [[mamalli]] | [[maxtontli]] | [[nelpilolli]] | [[payotl]] | [[quechquemitl]] | [[tzincueitl]] | [[tlaquentli]] | [[tzotzomahtli]] | [[xocpalquimiliuhqui]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Oquichtli|Oquichtlaquemitl]] :</th><td>[[acaltzomitl]] | [[amaxtli]] | [[atlaquemitl]] | [[ayapepechtli]] | [[cactli]] | [[caltzomitl]] | [[caltzontli]] | [[cotomitl]] | [[cuamatlatl]] | [[cuatlazehcahuiloni]] | [[cozehuatl]] | [[ehuanelpilolli]] | [[ichcahuipilli]] | [[ilpicatl]] | [[maxtlatl]] | [[maxtli]] | [[maxtontli]] | [[metzquentli]] | [[tecactli]] | [[tilmahuitl]] | [[tilmahtli]] | [[tlahuiztli]] | [[xiquipilli]] | [[xicolli]] | [[xocpalquimiliuhqui]] | [[xoquentli]]</td></tr> </table> </div> 5yz0z9fzh7yl8qkl9ww19d7cevtmjsj Inglaterra (nhw) 0 35738 499382 499342 2022-07-22T15:49:35Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. ==Toponimia== Kintlamiltia kinnauatia Romano ipan tlali Britania, (katli tlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), katli pialtepitsi yaualotok atl katli Mo axkatijkej, yeka Tselta ipialtepitsisijtanto kisatoya katli Eskosia uan se Ken altepesisij germáneuanij ualajki aman tonali Tlalmej iToka Temok Tlalmej, Aruba, Curazao y Sint Maarten., Alemania, uan Dinamarka, achtouikaj anglomej, sajonmej, jutos. ni altepesisij kinsajsekotilisej uan ika seyok, nechka maseualmej, achi katli Britonmej,ipeualtik sekin tlanauatilistli ipan nopa sureste katli Britania. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} {{Tlali}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] jlw28v84ntomrtxifm5ia2zl7f94ibb 499420 499382 2022-07-22T18:36:42Z Tlateuijketl 20718 /* Toponimia */ Fixed typo, Fixed grammar wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. == Etimología == # Nopa axkan tonali, ni pilaltepetsi yaualotok ika atl, tokilis Tlen tlapoualis Tlen iamoxmej katli ni tlajkuiloltika itlanauatil toTotsij, kipiaj Tlalmej Makuili : katli Inglaterra-euanij, tlen [[Altepetl bretón|bretones, Tlen escotos, Tlen pictos uan nopa latinos, uan sese imojuantij moskaltia ika itlajtoltsi tlauel ipati momachtik iTlajtol toTeko. Nopa original latíntlajtojtoli: ''Haec in praesenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium linguis, unam eandemque summae veritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur, Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione scripturarum ceteris omnibus est facta communis''. "Beda tlen Ueyi" Kema tlami kinauati Imperio romano|Roma-eua ipan Britania, (itlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), tlen pilaltepetsi invadidayaya, ipampa altepemej Tslta-euanij tlen Eskosia uan Irlanda noja Ipampa altepemej germán-eua axkan tonali kinotsa Bajos Tlalmej, Alemania, uan Dinamarca, principalmente anglos, Altepetl sajón|sajones uan jutos. Pilaltepetsisij tlami nochi Sansejko, en cierta forma, ika maseualmej Itstok nechka, principalmente Tlen britones, kichijchiki achi iTlanauatilistli katli sureste tlen Britania. Ni tlakamej kimakak niña [[franco (tlakajua)| francos itoka latino ''Anglae terra'' (Tlali katli anglos), achi teipa kiteuis kamantsi nochi Europa. Teipa, katli ingleses tlajtolkuepak ''England''. Kenjatsa Tikitakaj tlen tlauel kisajtok tlajtlajko inintokaj sekin tlalmej mopatlaka kampa ualajke katli Tlanauatili: ipampa Europa UeyTlali o tlen Europaeuanij ueyiTlalitokej «Tlali katli anglos» itstoya miak tonali, uan nopa anglos itstokaj achi norte katli sajones iTlanauatilistli ipan pilaltepetsi. Amo Moiljuia miak katli anglos iTlanauatilistli katli Northumbria, Mercia uan Anglia Oriental kipixtoya katli 80 % katli itlali Eptarkía uan inmojuantij correspondió iueyi polítika kema panotoya siglos, ipan siglo Chikuasej VI uan siglo Chikomej (VII) Tikitakaj miak ipan kinnauatia tlen Edwin de Northumbria uan katli Penda de Mercia Penda uan Offa de Mercia. ueyitlepanitak ipolitika katli anglos kinsajsekotilisej se primacía culturak. Katli monasterios de Northumbria, Tikitakaj miak nopa Lindisfarne, kichiuayaya centros culturales tlen achtoue tlaltekpaktli, kampa kisatoya Ueyi figuras kejatsa Alcuino de York uan Beda el Venerable, tlen kipixtoya Ueyi kinnauatia imoskaltia katli cultura tlen Europa merovingoeuanij |merovingia uan carolingiaeuanij |carolingia. Sekinok, panotoya se tlamantli iixpanoyaya se sekin amo eltok ''Saxonland:'' uan se Eli ueyitlali, ininnepa ika kisas tonati, katli Frankos iTlanauatilis, kiTlalia ipan ialtepetl katli sajones iueytlali, uan teipa kinnauatia ipampa Carlomagno, uan teipa kinsajsekotilisej Imperio carolingio uan miak teipa katli Sacro Imperio Romaena Germáneua |Sacro Imperio. Ken kiteua Tlajtoljua ''Anglia'' uan ''angli'' amo pano kampa onkak homonimias uan amo tiknpatilisej katli anglosajonmej ika sajones katli ueyitlali Ipan nopa amatlapoua tlen anglosajones, uan nopa ''Eclesiástica iamatlapoua Gentis Anglorum'' tlen Beda tlepanitaka kinkaua se tlamantli. Ika ni tekitl, Tlajtoljua ''angli'', ''angelfolc''uan ''gentis anglorum'' kiteua omej Moiljuia: se Moiljuia miak Ueyi, kitlalia ne pialtepitsisij itlajtolsi que invadieron Bretaña Ueyi kema tlamia siglo Makuili (V) uan ipeuak siglo Chikomej (VII) eliyayaj anglos, jutos o sajones. Ma ijkon, ipan nopa capítulo achtoue katli iteki kiijto: «Altepetsisij Makuili itstokaj ipan pialtepitsi Yaualotok atl tlen Britania: tlen anglos, tlen bretones, tlen pictos, tlen escotos uan nopa latinos». Se ika estricto imoiluiljuia, ne tlamikej kiijtosneki San se tlen tribu katli anglos, ayok kinsajsekotilisej jutos uan nopa sajones. Ni tlami-logía kiijseliyaya ipampa sajones de Wessex, ipeua kema itstok Alfredo el Grande, moseltik iTokatlalia ''Rex Saxonum et Anglorum'' (Anglos iTlanaualtijmej ). Amo Moiljuia, kinnauatia miak kema kichiuayaya tlen tratado de Wedmore (xiuitl 878) uan nopa moakaxti tlen Londres, Ueyi miak tlali itstokaj ipampa anglos uan kinnauatis tlen tlanauatijketl Alfredo. Eliyaya ueytlanauatijka tlen nochi tlanauatianij, Maske ya sajóneua, kichiuas kapeka yeka kipaleuiyayahizo se tlanechikol paninglesa tlatlajki pialtepitsisij kamanaltki itlajtolsi anglosajona tlen Britannia. Itlajtolkuepakaj katli obras nopa Beda el Venerable kiteua se vocablo ''englisc'' (inglés), uan amo ''saxisc'' (sajón), yeka neskayotlalia ipan anglosajona. Uajka, tlen expresión ''gentis Anglorum'' tlajtolkuepak ipampa Alfredo kejatsa se vocablo ''Angelcynn'' (altepetl katli ingleses). Amo tlapik, tlanauatianij tlen Wessex ueyiTlanauatijketl achi tlepanitajmaka ixuiuayayaj tlen anglos Offa (amo kipantilik tlen Ueyi Offa de Mercia), kinnauatiayaya Norte tlen Alemania siglos achtouej tlen kisalistli o ininyas a Britannia. Tlanauatianij anglosajones, tekomej ya nechka Athelstan tlen nochi Inglaterra, kitlia mopatlaka inintokaj diferentes kej ''Rex Angulsæxna'' (tlanauatijketl tlen anglosajones) o ''Rex Anglorum'' (Tlanauatijka tlen ingleses) nechka siglo Majtlajtli (XI) tlen tlami expresión sampa tetik, uan nopa vocablo «ingleses» kipatlak ipampa «sajones». Ipan nopa Tseltatlatoljua, itoka katli sajones kipouayaya miak chikaualis sekinok ipan, nechkayotl: Sasana ika irlandatlajtoli| gaélico irlandés; Sasainn ika gaélico escocéstlajtol; ipampa itlal, yeka ''saeson'' ken gentilicio, ika Gléstlajtoli|galés uan ''bro-saoz'' ika Bretóntlajtloli| bretón. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} {{Tlali}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] ewoxcnqxtnxcfn1rlv6pu2ahyasgus1 499421 499420 2022-07-22T18:39:13Z Tlateuijketl 20718 /* Etimología */ Fixed typo, Fixed grammar wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. == Etimología == # Nopa axkan tonali, ni pilaltepetsi yaualotok ika atl, tokilis Tlen tlapoualis Tlen iamoxmej katli ni tlajkuiloltika itlanauatil toTotsij, kipiaj Tlalmej Makuili : katli Inglaterra-euanij, tlen [[Altepetl bretón|bretones, Tlen escotos, Tlen pictos uan nopa latinos, uan sese imojuantij moskaltia ika itlajtoltsi tlauel ipati momachtik iTlajtol toTeko. Nopa original latíntlajtojtoli: ''Haec in praesenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium linguis, unam eandemque summae veritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur, Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione scripturarum ceteris omnibus est facta communis''. "Beda tlen Ueyi" Kema tlami kinauati Imperio romano|Roma-eua ipan Britania, (itlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), tlen pilaltepetsi invadidayaya, ipampa altepemej Tslta-euanij tlen Eskosia uan Irlanda noja Ipampa altepemej germán-eua axkan tonali kinotsa Bajos Tlalmej, Alemania, uan Dinamarca, principalmente anglos, Altepetl sajón|sajones uan jutos. Pilaltepetsisij tlami nochi Sansejko, en cierta forma, ika maseualmej Itstok nechka, principalmente Tlen britones, kichijchiki achi iTlanauatilistli katli sureste tlen Britania. Ni tlakamej kimakak niña [[franco (tlakajua)| francos itoka latino ''Anglae terra'' (Tlali katli anglos), achi teipa kiteuis kamantsi nochi Europa. Teipa, katli ingleses tlajtolkuepak ''England''. Kenjatsa Tikitakaj tlen tlauel kisajtok tlajtlajko inintokaj sekin tlalmej mopatlaka kampa ualajke katli Tlanauatili: ipampa Europa UeyTlali o tlen Europaeuanij ueyiTlalitokej «Tlali katli anglos» itstoya miak tonali, uan nopa anglos itstokaj achi norte katli sajones iTlanauatilistli ipan pilaltepetsi. Amo Moiljuia miak katli anglos iTlanauatilistli katli Northumbria, Mercia uan Anglia Oriental kipixtoya katli 80 % katli itlali Eptarkía uan inmojuantij correspondió iueyi polítika kema panotoya siglos, ipan siglo Chikuasej VI uan siglo Chikomej (VII) Tikitakaj miak ipan kinnauatia tlen Edwin de Northumbria uan katli Penda de Mercia Penda uan Offa de Mercia. ueyitlepanitak ipolitika katli anglos kinsajsekotilisej se primacía culturak. Katli monasterios de Northumbria, Tikitakaj miak nopa Lindisfarne, kichiuayaya centros culturales tlen achtoue tlaltekpaktli, kampa kisatoya Ueyi figuras kejatsa Alcuino de York uan Beda el Venerable, tlen kipixtoya Ueyi kinnauatia imoskaltia katli cultura tlen Europa merovingoeuanij |merovingia uan carolingiaeuanij |carolingia. Sekinok, panotoya se tlamantli iixpanoyaya se sekin amo eltok ''Saxonland:'' uan se Eli ueyitlali, ininnepa ika kisas tonati, katli Frankos iTlanauatilis, kiTlalia ipan ialtepetl katli sajones iueytlali, uan teipa kinnauatia ipampa Carlomagno, uan teipa kinsajsekotilisej Imperio carolingio uan miak teipa katli Sacro Imperio Romaena Germáneua |Sacro Imperio. Ken kiteua Tlajtoljua ''Anglia'' uan ''angli'' amo pano kampa onkak homonimias uan amo tiknpatilisej katli anglosajonmej ika sajones katli ueyitlali Ipan nopa amatlapoua tlen anglosajones, uan nopa ''Eclesiástica iamatlapoua Gentis Anglorum'' tlen Beda tlepanitaka kinkaua se tlamantli. Ika ni tekitl, Tlajtoljua ''angli'', ''angelfolc''uan ''gentis anglorum'' kiteua omej Moiljuia: se Moiljuia miak Ueyi, kitlalia ne pialtepitsisij itlajtolsi que invadieron Bretaña Ueyi kema tlamia siglo Makuili (V) uan ipeuak siglo Chikomej (VII) eliyayaj anglos, jutos o sajones. Ma ijkon, ipan nopa capítulo achtoue katli iteki kiijto: «Altepetsisij Makuili itstokaj ipan pialtepitsi Yaualotok atl tlen Britania: tlen anglos, tlen bretones, tlen pictos, tlen escotos uan nopa latinos». Se ika estricto imoiluiljuia, ne tlamikej kiijtosneki San se tlen tribu katli anglos, ayok kinsajsekotilisej jutos uan nopa sajones. Ni tlami-logía kiijseliyaya ipampa sajones de Wessex, ipeua kema itstok Alfredo el Grande, moseltik iTokatlalia ''Rex Saxonum et Anglorum'' (Anglos iTlanaualtijmej ). Amo Moiljuia, kinnauatia miak kema kichiuayaya tlen tratado de Wedmore (xiuitl 878) uan nopa moakaxti tlen Londres, Ueyi miak tlali itstokaj ipampa anglos uan kinnauatis tlen tlanauatijketl Alfredo. Eliyaya ueytlanauatijka tlen nochi tlanauatianij, Maske ya sajóneua, kichiuas kapeka yeka kipaleuiyayahizo se tlanechikol paninglesa tlatlajki pialtepitsisij kamanaltki itlajtolsi anglosajona tlen Britannia. Itlajtolkuepakaj katli obras nopa Beda el Venerable kiteua se vocablo ''englisc'' (inglés), uan amo ''saxisc'' (sajón), yeka neskayotlalia ipan anglosajona. Uajka, tlen expresión ''gentis Anglorum'' tlajtolkuepak ipampa Alfredo kejatsa se vocablo ''Angelcynn'' (altepetl katli ingleses). Amo tlapik, tlanauatianij tlen Wessex ueyiTlanauatijketl achi tlepanitajmaka ixuiuayayaj tlen anglos Offa (amo kipantilik tlen Ueyi Offa de Mercia), kinnauatiayaya Norte tlen Alemania siglos achtouej tlen kisalistli o ininyas a Britannia. Tlanauatianij anglosajones, tekomej ya nechka Athelstan tlen nochi Inglaterra, kitlia mopatlaka inintokaj diferentes kej ''Rex Angulsæxna'' (tlanauatijketl tlen anglosajones) o ''Rex Anglorum'' (Tlanauatijka tlen ingleses) nechka siglo Majtlajtli (XI) tlen tlami expresión sampa tetik, uan nopa vocablo «ingleses» kipatlak ipampa «sajones». Ipan nopa Tseltatlatoljua, itoka katli sajones kipouayaya miak chikaualis sekinok ipan, nechkayotl: Sasana ika irlandatlajtoli| gaélico irlandés; Sasainn ika gaélico escocéstlajtol; ipampa itlal, yeka ''saeson'' ken gentilicio, ika Galéstlajtoli|galés uan ''bro-saoz'' ika Bretóntlajtloli| bretón. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} {{Tlali}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] mcjk6kk8q8n48vnwthu42vo2ei2galg 499422 499421 2022-07-22T19:25:20Z Koatochij 19758 /* Etimología */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. == Etimología == {{cita|Nopa axkan tonali, ni pilaltepetsi yaualotok ika atl, tokilis Tlen tlapoualis Tlen iamoxmej katli ni tlajkuiloltika itlanauatil toTotsij, kipiaj Tlalmej Makuili : katli Inglaterra-euanij, tlen [[Altepetl bretón|bretones, Tlen escotos, Tlen pictos uan nopa latinos, uan sese imojuantij moskaltia ika itlajtoltsi tlauel ipati momachtik iTlajtol toTeko. Nopa original latíntlajtojtoli: ''Haec in praesenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium linguis, unam eandemque summae veritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur, Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione scripturarum ceteris omnibus est facta communis...}}</ref>. "Beda tlen Ueyi" Kema tlami kinauati Imperio romano|Roma-eua ipan Britania, (itlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), tlen pilaltepetsi invadidayaya, ipampa altepemej Tslta-euanij tlen Eskosia uan Irlanda noja Ipampa altepemej germán-eua axkan tonali kinotsa Bajos Tlalmej, Alemania, uan Dinamarca, principalmente anglos, Altepetl sajón|sajones uan jutos. Pilaltepetsisij tlami nochi Sansejko, en cierta forma, ika maseualmej Itstok nechka, principalmente Tlen britones, kichijchiki achi iTlanauatilistli katli sureste tlen Britania. Ni tlakamej kimakak niña [[franco (tlakajua)| francos itoka latino ''Anglae terra'' (Tlali katli anglos), achi teipa kiteuis kamantsi nochi Europa. Teipa, katli ingleses tlajtolkuepak ''England''. Kenjatsa Tikitakaj tlen tlauel kisajtok tlajtlajko inintokaj sekin tlalmej mopatlaka kampa ualajke katli Tlanauatili: ipampa Europa UeyTlali o tlen Europaeuanij ueyiTlalitokej «Tlali katli anglos» itstoya miak tonali, uan nopa anglos itstokaj achi norte katli sajones iTlanauatilistli ipan pilaltepetsi. Amo Moiljuia miak katli anglos iTlanauatilistli katli Northumbria, Mercia uan Anglia Oriental kipixtoya katli 80 % katli itlali Eptarkía uan inmojuantij correspondió iueyi polítika kema panotoya siglos, ipan siglo Chikuasej VI uan siglo Chikomej (VII) Tikitakaj miak ipan kinnauatia tlen Edwin de Northumbria uan katli Penda de Mercia Penda uan Offa de Mercia. ueyitlepanitak ipolitika katli anglos kinsajsekotilisej se primacía culturak. Katli monasterios de Northumbria, Tikitakaj miak nopa Lindisfarne, kichiuayaya centros culturales tlen achtoue tlaltekpaktli, kampa kisatoya Ueyi figuras kejatsa Alcuino de York uan Beda el Venerable, tlen kipixtoya Ueyi kinnauatia imoskaltia katli cultura tlen Europa merovingoeuanij |merovingia uan carolingiaeuanij |carolingia. Sekinok, panotoya se tlamantli iixpanoyaya se sekin amo eltok ''Saxonland:'' uan se Eli ueyitlali, ininnepa ika kisas tonati, katli Frankos iTlanauatilis, kiTlalia ipan ialtepetl katli sajones iueytlali, uan teipa kinnauatia ipampa Carlomagno, uan teipa kinsajsekotilisej Imperio carolingio uan miak teipa katli Sacro Imperio Romaena Germáneua |Sacro Imperio. Ken kiteua Tlajtoljua ''Anglia'' uan ''angli'' amo pano kampa onkak homonimias uan amo tiknpatilisej katli anglosajonmej ika sajones katli ueyitlali Ipan nopa amatlapoua tlen anglosajones, uan nopa ''Eclesiástica iamatlapoua Gentis Anglorum'' tlen Beda tlepanitaka kinkaua se tlamantli. Ika ni tekitl, Tlajtoljua ''angli'', ''angelfolc''uan ''gentis anglorum'' kiteua omej Moiljuia: se Moiljuia miak Ueyi, kitlalia ne pialtepitsisij itlajtolsi que invadieron Bretaña Ueyi kema tlamia siglo Makuili (V) uan ipeuak siglo Chikomej (VII) eliyayaj anglos, jutos o sajones. Ma ijkon, ipan nopa capítulo achtoue katli iteki kiijto: «Altepetsisij Makuili itstokaj ipan pialtepitsi Yaualotok atl tlen Britania: tlen anglos, tlen bretones, tlen pictos, tlen escotos uan nopa latinos». Se ika estricto imoiluiljuia, ne tlamikej kiijtosneki San se tlen tribu katli anglos, ayok kinsajsekotilisej jutos uan nopa sajones. Ni tlami-logía kiijseliyaya ipampa sajones de Wessex, ipeua kema itstok Alfredo el Grande, moseltik iTokatlalia ''Rex Saxonum et Anglorum'' (Anglos iTlanaualtijmej ). Amo Moiljuia, kinnauatia miak kema kichiuayaya tlen tratado de Wedmore (xiuitl 878) uan nopa moakaxti tlen Londres, Ueyi miak tlali itstokaj ipampa anglos uan kinnauatis tlen tlanauatijketl Alfredo. Eliyaya ueytlanauatijka tlen nochi tlanauatianij, Maske ya sajóneua, kichiuas kapeka yeka kipaleuiyayahizo se tlanechikol paninglesa tlatlajki pialtepitsisij kamanaltki itlajtolsi anglosajona tlen Britannia. Itlajtolkuepakaj katli obras nopa Beda el Venerable kiteua se vocablo ''englisc'' (inglés), uan amo ''saxisc'' (sajón), yeka neskayotlalia ipan anglosajona. Uajka, tlen expresión ''gentis Anglorum'' tlajtolkuepak ipampa Alfredo kejatsa se vocablo ''Angelcynn'' (altepetl katli ingleses). Amo tlapik, tlanauatianij tlen Wessex ueyiTlanauatijketl achi tlepanitajmaka ixuiuayayaj tlen anglos Offa (amo kipantilik tlen Ueyi Offa de Mercia), kinnauatiayaya Norte tlen Alemania siglos achtouej tlen kisalistli o ininyas a Britannia. Tlanauatianij anglosajones, tekomej ya nechka Athelstan tlen nochi Inglaterra, kitlia mopatlaka inintokaj diferentes kej ''Rex Angulsæxna'' (tlanauatijketl tlen anglosajones) o ''Rex Anglorum'' (Tlanauatijka tlen ingleses) nechka siglo Majtlajtli (XI) tlen tlami expresión sampa tetik, uan nopa vocablo «ingleses» kipatlak ipampa «sajones». Ipan nopa Tseltatlatoljua, itoka katli sajones kipouayaya miak chikaualis sekinok ipan, nechkayotl: Sasana ika irlandatlajtoli| gaélico irlandés; Sasainn ika gaélico escocéstlajtol; ipampa itlal, yeka ''saeson'' ken gentilicio, ika Galéstlajtoli|galés uan ''bro-saoz'' ika Bretóntlajtloli| bretón. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} {{Tlali}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] teqq82dhutafkzz5dowvcsn95m68vzp 499423 499422 2022-07-22T19:27:13Z Koatochij 19758 /* Etimología */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. == Etimología == "Beda tlen Ueyi": {{cita|Nopa axkan tonali, ni pilaltepetsi yaualotok ika atl, tokilis Tlen tlapoualis Tlen iamoxmej katli ni tlajkuiloltika itlanauatil toTotsij, kipiaj Tlalmej Makuili : katli Inglaterra-euanij, tlen [[Altepetl bretón|bretones]], Tlen escotos, Tlen pictos uan nopa latinos, uan sese imojuantij moskaltia ika itlajtoltsi tlauel ipati momachtik iTlajtol toTeko. Nopa original latíntlajtojtoli: ''Haec in praesenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium linguis, unam eandemque summae veritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur, Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione scripturarum ceteris omnibus est facta communis...}} Kema tlami kinauati Imperio romano|Roma-eua ipan Britania, (itlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), tlen pilaltepetsi invadidayaya, ipampa altepemej Tslta-euanij tlen Eskosia uan Irlanda noja Ipampa altepemej germán-eua axkan tonali kinotsa Bajos Tlalmej, Alemania, uan Dinamarca, principalmente anglos, Altepetl sajón|sajones uan jutos. Pilaltepetsisij tlami nochi Sansejko, en cierta forma, ika maseualmej Itstok nechka, principalmente Tlen britones, kichijchiki achi iTlanauatilistli katli sureste tlen Britania. Ni tlakamej kimakak niña [[franco (tlakajua)| francos itoka latino ''Anglae terra'' (Tlali katli anglos), achi teipa kiteuis kamantsi nochi Europa. Teipa, katli ingleses tlajtolkuepak ''England''. Kenjatsa Tikitakaj tlen tlauel kisajtok tlajtlajko inintokaj sekin tlalmej mopatlaka kampa ualajke katli Tlanauatili: ipampa Europa UeyTlali o tlen Europaeuanij ueyiTlalitokej «Tlali katli anglos» itstoya miak tonali, uan nopa anglos itstokaj achi norte katli sajones iTlanauatilistli ipan pilaltepetsi. Amo Moiljuia miak katli anglos iTlanauatilistli katli Northumbria, Mercia uan Anglia Oriental kipixtoya katli 80 % katli itlali Eptarkía uan inmojuantij correspondió iueyi polítika kema panotoya siglos, ipan siglo Chikuasej VI uan siglo Chikomej (VII) Tikitakaj miak ipan kinnauatia tlen Edwin de Northumbria uan katli Penda de Mercia Penda uan Offa de Mercia. ueyitlepanitak ipolitika katli anglos kinsajsekotilisej se primacía culturak. Katli monasterios de Northumbria, Tikitakaj miak nopa Lindisfarne, kichiuayaya centros culturales tlen achtoue tlaltekpaktli, kampa kisatoya Ueyi figuras kejatsa Alcuino de York uan Beda el Venerable, tlen kipixtoya Ueyi kinnauatia imoskaltia katli cultura tlen Europa merovingoeuanij |merovingia uan carolingiaeuanij |carolingia. Sekinok, panotoya se tlamantli iixpanoyaya se sekin amo eltok ''Saxonland:'' uan se Eli ueyitlali, ininnepa ika kisas tonati, katli Frankos iTlanauatilis, kiTlalia ipan ialtepetl katli sajones iueytlali, uan teipa kinnauatia ipampa Carlomagno, uan teipa kinsajsekotilisej Imperio carolingio uan miak teipa katli Sacro Imperio Romaena Germáneua |Sacro Imperio. Ken kiteua Tlajtoljua ''Anglia'' uan ''angli'' amo pano kampa onkak homonimias uan amo tiknpatilisej katli anglosajonmej ika sajones katli ueyitlali Ipan nopa amatlapoua tlen anglosajones, uan nopa ''Eclesiástica iamatlapoua Gentis Anglorum'' tlen Beda tlepanitaka kinkaua se tlamantli. Ika ni tekitl, Tlajtoljua ''angli'', ''angelfolc''uan ''gentis anglorum'' kiteua omej Moiljuia: se Moiljuia miak Ueyi, kitlalia ne pialtepitsisij itlajtolsi que invadieron Bretaña Ueyi kema tlamia siglo Makuili (V) uan ipeuak siglo Chikomej (VII) eliyayaj anglos, jutos o sajones. Ma ijkon, ipan nopa capítulo achtoue katli iteki kiijto: «Altepetsisij Makuili itstokaj ipan pialtepitsi Yaualotok atl tlen Britania: tlen anglos, tlen bretones, tlen pictos, tlen escotos uan nopa latinos». Se ika estricto imoiluiljuia, ne tlamikej kiijtosneki San se tlen tribu katli anglos, ayok kinsajsekotilisej jutos uan nopa sajones. Ni tlami-logía kiijseliyaya ipampa sajones de Wessex, ipeua kema itstok Alfredo el Grande, moseltik iTokatlalia ''Rex Saxonum et Anglorum'' (Anglos iTlanaualtijmej ). Amo Moiljuia, kinnauatia miak kema kichiuayaya tlen tratado de Wedmore (xiuitl 878) uan nopa moakaxti tlen Londres, Ueyi miak tlali itstokaj ipampa anglos uan kinnauatis tlen tlanauatijketl Alfredo. Eliyaya ueytlanauatijka tlen nochi tlanauatianij, Maske ya sajóneua, kichiuas kapeka yeka kipaleuiyayahizo se tlanechikol paninglesa tlatlajki pialtepitsisij kamanaltki itlajtolsi anglosajona tlen Britannia. Itlajtolkuepakaj katli obras nopa Beda el Venerable kiteua se vocablo ''englisc'' (inglés), uan amo ''saxisc'' (sajón), yeka neskayotlalia ipan anglosajona. Uajka, tlen expresión ''gentis Anglorum'' tlajtolkuepak ipampa Alfredo kejatsa se vocablo ''Angelcynn'' (altepetl katli ingleses). Amo tlapik, tlanauatianij tlen Wessex ueyiTlanauatijketl achi tlepanitajmaka ixuiuayayaj tlen anglos Offa (amo kipantilik tlen Ueyi Offa de Mercia), kinnauatiayaya Norte tlen Alemania siglos achtouej tlen kisalistli o ininyas a Britannia. Tlanauatianij anglosajones, tekomej ya nechka Athelstan tlen nochi Inglaterra, kitlia mopatlaka inintokaj diferentes kej ''Rex Angulsæxna'' (tlanauatijketl tlen anglosajones) o ''Rex Anglorum'' (Tlanauatijka tlen ingleses) nechka siglo Majtlajtli (XI) tlen tlami expresión sampa tetik, uan nopa vocablo «ingleses» kipatlak ipampa «sajones». Ipan nopa Tseltatlatoljua, itoka katli sajones kipouayaya miak chikaualis sekinok ipan, nechkayotl: Sasana ika irlandatlajtoli| gaélico irlandés; Sasainn ika gaélico escocéstlajtol; ipampa itlal, yeka ''saeson'' ken gentilicio, ika Galéstlajtoli|galés uan ''bro-saoz'' ika Bretóntlajtloli| bretón. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} {{Tlali}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] 7mh1tsat9eqa7get8n23t6dm79xujur 499424 499423 2022-07-22T19:29:24Z Koatochij 19758 /* Etimología */ wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. == Etimología == {{cita|Nopa axkan tonali, ni pilaltepetsi yaualotok ika atl, tokilis Tlen tlapoualis Tlen iamoxmej katli ni tlajkuiloltika itlanauatil toTotsij, kipiaj Tlalmej Makuili : katli Inglaterra-euanij, tlen [[Altepetl bretón|bretones]], Tlen escotos, Tlen pictos uan nopa latinos, uan sese imojuantij moskaltia ika itlajtoltsi tlauel ipati momachtik iTlajtol toTeko. Nopa original latíntlajtojtoli: ''Haec in praesenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium linguis, unam eandemque summae veritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur, Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione scripturarum ceteris omnibus est facta communis. "Beda tlen Ueyi"}} Kema tlami kinauati Imperio romano|Roma-eua ipan Britania, (itlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), tlen pilaltepetsi invadidayaya, ipampa altepemej Tslta-euanij tlen Eskosia uan Irlanda noja Ipampa altepemej germán-eua axkan tonali kinotsa Bajos Tlalmej, Alemania, uan Dinamarca, principalmente anglos, Altepetl sajón|sajones uan jutos. Pilaltepetsisij tlami nochi Sansejko, en cierta forma, ika maseualmej Itstok nechka, principalmente Tlen britones, kichijchiki achi iTlanauatilistli katli sureste tlen Britania. Ni tlakamej kimakak niña [[franco (tlakajua)| francos itoka latino ''Anglae terra'' (Tlali katli anglos), achi teipa kiteuis kamantsi nochi Europa. Teipa, katli ingleses tlajtolkuepak ''England''. Kenjatsa Tikitakaj tlen tlauel kisajtok tlajtlajko inintokaj sekin tlalmej mopatlaka kampa ualajke katli Tlanauatili: ipampa Europa UeyTlali o tlen Europaeuanij ueyiTlalitokej «Tlali katli anglos» itstoya miak tonali, uan nopa anglos itstokaj achi norte katli sajones iTlanauatilistli ipan pilaltepetsi. Amo Moiljuia miak katli anglos iTlanauatilistli katli Northumbria, Mercia uan Anglia Oriental kipixtoya katli 80 % katli itlali Eptarkía uan inmojuantij correspondió iueyi polítika kema panotoya siglos, ipan siglo Chikuasej VI uan siglo Chikomej (VII) Tikitakaj miak ipan kinnauatia tlen Edwin de Northumbria uan katli Penda de Mercia Penda uan Offa de Mercia. ueyitlepanitak ipolitika katli anglos kinsajsekotilisej se primacía culturak. Katli monasterios de Northumbria, Tikitakaj miak nopa Lindisfarne, kichiuayaya centros culturales tlen achtoue tlaltekpaktli, kampa kisatoya Ueyi figuras kejatsa Alcuino de York uan Beda el Venerable, tlen kipixtoya Ueyi kinnauatia imoskaltia katli cultura tlen Europa merovingoeuanij |merovingia uan carolingiaeuanij |carolingia. Sekinok, panotoya se tlamantli iixpanoyaya se sekin amo eltok ''Saxonland:'' uan se Eli ueyitlali, ininnepa ika kisas tonati, katli Frankos iTlanauatilis, kiTlalia ipan ialtepetl katli sajones iueytlali, uan teipa kinnauatia ipampa Carlomagno, uan teipa kinsajsekotilisej Imperio carolingio uan miak teipa katli Sacro Imperio Romaena Germáneua |Sacro Imperio. Ken kiteua Tlajtoljua ''Anglia'' uan ''angli'' amo pano kampa onkak homonimias uan amo tiknpatilisej katli anglosajonmej ika sajones katli ueyitlali Ipan nopa amatlapoua tlen anglosajones, uan nopa ''Eclesiástica iamatlapoua Gentis Anglorum'' tlen Beda tlepanitaka kinkaua se tlamantli. Ika ni tekitl, Tlajtoljua ''angli'', ''angelfolc''uan ''gentis anglorum'' kiteua omej Moiljuia: se Moiljuia miak Ueyi, kitlalia ne pialtepitsisij itlajtolsi que invadieron Bretaña Ueyi kema tlamia siglo Makuili (V) uan ipeuak siglo Chikomej (VII) eliyayaj anglos, jutos o sajones. Ma ijkon, ipan nopa capítulo achtoue katli iteki kiijto: «Altepetsisij Makuili itstokaj ipan pialtepitsi Yaualotok atl tlen Britania: tlen anglos, tlen bretones, tlen pictos, tlen escotos uan nopa latinos». Se ika estricto imoiluiljuia, ne tlamikej kiijtosneki San se tlen tribu katli anglos, ayok kinsajsekotilisej jutos uan nopa sajones. Ni tlami-logía kiijseliyaya ipampa sajones de Wessex, ipeua kema itstok Alfredo el Grande, moseltik iTokatlalia ''Rex Saxonum et Anglorum'' (Anglos iTlanaualtijmej ). Amo Moiljuia, kinnauatia miak kema kichiuayaya tlen tratado de Wedmore (xiuitl 878) uan nopa moakaxti tlen Londres, Ueyi miak tlali itstokaj ipampa anglos uan kinnauatis tlen tlanauatijketl Alfredo. Eliyaya ueytlanauatijka tlen nochi tlanauatianij, Maske ya sajóneua, kichiuas kapeka yeka kipaleuiyayahizo se tlanechikol paninglesa tlatlajki pialtepitsisij kamanaltki itlajtolsi anglosajona tlen Britannia. Itlajtolkuepakaj katli obras nopa Beda el Venerable kiteua se vocablo ''englisc'' (inglés), uan amo ''saxisc'' (sajón), yeka neskayotlalia ipan anglosajona. Uajka, tlen expresión ''gentis Anglorum'' tlajtolkuepak ipampa Alfredo kejatsa se vocablo ''Angelcynn'' (altepetl katli ingleses). Amo tlapik, tlanauatianij tlen Wessex ueyiTlanauatijketl achi tlepanitajmaka ixuiuayayaj tlen anglos Offa (amo kipantilik tlen Ueyi Offa de Mercia), kinnauatiayaya Norte tlen Alemania siglos achtouej tlen kisalistli o ininyas a Britannia. Tlanauatianij anglosajones, tekomej ya nechka Athelstan tlen nochi Inglaterra, kitlia mopatlaka inintokaj diferentes kej ''Rex Angulsæxna'' (tlanauatijketl tlen anglosajones) o ''Rex Anglorum'' (Tlanauatijka tlen ingleses) nechka siglo Majtlajtli (XI) tlen tlami expresión sampa tetik, uan nopa vocablo «ingleses» kipatlak ipampa «sajones». Ipan nopa Tseltatlatoljua, itoka katli sajones kipouayaya miak chikaualis sekinok ipan, nechkayotl: Sasana ika irlandatlajtoli| gaélico irlandés; Sasainn ika gaélico escocéstlajtol; ipampa itlal, yeka ''saeson'' ken gentilicio, ika Galéstlajtoli|galés uan ''bro-saoz'' ika Bretóntlajtloli| bretón. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} {{Tlali}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] 0arkppedjzvhvw2ongywp2lwniw7sii 499425 499424 2022-07-22T19:48:22Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhw)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHW]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhn)|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlali}} [[File:England in United Kingdom.svg|200px|thumb|right|Inglaterra tlali]] '''Inglaterra''' (ika ingléstlajtol, ''England'' /ˈɪŋɡlənd/) nopa se katli Naui Tlalmej constituyentes del [[Sansejko Tlanauatijkayotl]]. Itlali yani kichijchiki geográficamente yeka tlaxeloli sur uan Bretaña Ueyi inenepantla, pilaltepetsi ke comparte ika a Eskosia uan Gales, uan nechka tlen 100 pilaltepetsisij achi pilsij Ken pilaltepetsisij Sorlingas uan pilaltepetsi tlen Wight. Limita nopa norte ika Eskosia, nopa oeste ika Gales — omej itemitl Tlali —, nopa noroeste katli ika Ueyi atl katli Irlanda, nopa suroeste Tlen ika Ueyi atl Tselta, nopa este tlen nika Ueyi atl katli Norte uan nopa sur Tlen ikal kanal katli Mancha. Inglaterra kipiaj tlen 84 % katli maseualmej uan nopa 85 % katli PIB katli Sansejko Tlanauatilistli. Tlayolmelawas motlalolis tlen Inglaterra England, Coordenadas … Axkanyotl itlal katli Inglaterra itstokaj miak tlakakayot 35 000 xiuitl, yeka kitlali anglos nopa iToka, se katli altepemej germán-euanij kitlaliayaya nepa tleuel siglos v uan vi. Kichijki ipan se Estado Sansejko-Sanse ipan nopa xiuitl 927 uan nextika tonali kiixmatikaj nochi ixtakatsij, ipeuak nopa siglo xv, kipiaj se ueyi cultural y legal ipan nochi ni Tlaltekpaktli. Nopa ingléstlajtol, Tlen teopan anglikana uan iderecho Tlali Inglaterra —tomado como base para el sistema jurídico katli sekinok mail tlalmej katli totlaltekpak — kimoskaltia ipan Tlali Inglaterra, uan isistema parlamentario katli itlanauatil tlen kitlalia sekinok tlaltinij. Katli itlal Inglaterra ni formado, achi tlachilia yeka Tepemej amo ueyak uan kuatitlamitl o tlamayamitl, ipan nochi nopa nenepantla uan Sur katli Tlali. Uajka, onkak tlalmej o terrenos tlen tepetl katli norte (nechkayotl, nopa parke nacional tlen Distrito katli teskamej uan nopa Peninos) uan katli oeste (nechkayotl, Dartmoor uan tlen tepemej katli Shropshire). Londres nopa ikapital, que kemantsi itlal metropolitana katli Sansejko iTlanauatilis. Nopa itlakajua Inglaterra, tlen 56,3 millones tlen intlatipak-euanij, kipiaj tlen 84% katli iTlanauatilis Unido, kipiaj kemantsi nochi itlakajua ipan Londres, Tlen sureste uan tlenconurbaciones katli Midlands, Tlali katli Noroeste, tlen noreste uan Yorkshire, Tlen moskaltiyaya Ken ueyij tlalmej industriales keman panoyaya siglo XIX. Inglaterra itlanauatilis — awiptla xiuitl 1284 noja kipia tlali Gales — tlajtokayo independiente asta xiuitl 1707, fecha katli Tlanauatijka Ana Tlen Bretaña Ueyi firmó Tlen Acta tlen Unión ika Eskosia tlali, yeka kichijchiki tlen iTlanauatilis Tlen Bretaña Ueyi. Ika xiuitl 1801 iTlanauatilis Tlen Irlanda Sansejko iTlanauatilis Bretaña Ueyi kichijki Tlen ijkon Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda asta xiuitl 1922. Tlen ika iseltik o oselkatik uan partición tlen Irlanda ipampa nopa Sansejko iTlanauatilistli tlen Bretaña Ueyi uan Irlanda katli Norte. == Etimología == {{cita|Nopa axkan tonali, ni pilaltepetsi yaualotok ika atl, tokilis Tlen tlapoualis Tlen iamoxmej katli ni tlajkuiloltika itlanauatil toTotsij, kipiaj Tlalmej Makuili : katli Inglaterra-euanij, tlen [[Altepetl bretón|bretones]], Tlen escotos, Tlen pictos uan nopa latinos, uan sese imojuantij moskaltia ika itlajtoltsi tlauel ipati momachtik iTlajtol toTeko. Nopa original latíntlajtojtoli: ''Haec in praesenti, iuxta numerum librorum, quibus lex divina scripta est, quinque gentium linguis, unam eandemque summae veritatis et uerae sublimitatis scientiam scrutatur, et confitetur, Anglorum videlicet, Brettonum, Scottorum, Pictorum et Latinorum, quae meditatione scripturarum ceteris omnibus est facta communis. "Beda tlen Ueyi"}} Kema tlami kinauati Imperio romano|Roma-eua ipan Britania, (itlaxeloli sur tlen Bretaña Ueyi), tlen pilaltepetsi invadidayaya, ipampa altepemej Tslta-euanij tlen Eskosia uan Irlanda noja Ipampa altepemej germán-eua axkan tonali kinotsa Bajos Tlalmej, Alemania, uan Dinamarca, principalmente anglos, Altepetl sajón|sajones uan jutos. Pilaltepetsisij tlami nochi Sansejko, en cierta forma, ika maseualmej Itstok nechka, principalmente Tlen britones, kichijchiki achi iTlanauatilistli katli sureste tlen Britania. Ni tlakamej kimakak niña [[franco (tlakajua)| francos itoka latino ''Anglae terra'' (Tlali katli anglos), achi teipa kiteuis kamantsi nochi Europa. Teipa, katli ingleses tlajtolkuepak ''England''. Kenjatsa Tikitakaj tlen tlauel kisajtok tlajtlajko inintokaj sekin tlalmej mopatlaka kampa ualajke katli Tlanauatili: ipampa Europa UeyTlali o tlen Europaeuanij ueyiTlalitokej «Tlali katli anglos» itstoya miak tonali, uan nopa anglos itstokaj achi norte katli sajones iTlanauatilistli ipan pilaltepetsi. Amo Moiljuia miak katli anglos iTlanauatilistli katli Northumbria, Mercia uan Anglia Oriental kipixtoya katli 80 % katli itlali Eptarkía uan inmojuantij correspondió iueyi polítika kema panotoya siglos, ipan siglo Chikuasej VI uan siglo Chikomej (VII) Tikitakaj miak ipan kinnauatia tlen Edwin de Northumbria uan katli Penda de Mercia Penda uan Offa de Mercia. ueyitlepanitak ipolitika katli anglos kinsajsekotilisej se primacía culturak. Katli monasterios de Northumbria, Tikitakaj miak nopa Lindisfarne, kichiuayaya centros culturales tlen achtoue tlaltekpaktli, kampa kisatoya Ueyi figuras kejatsa Alcuino de York uan Beda el Venerable, tlen kipixtoya Ueyi kinnauatia imoskaltia katli cultura tlen Europa merovingoeuanij |merovingia uan carolingiaeuanij |carolingia. Sekinok, panotoya se tlamantli iixpanoyaya se sekin amo eltok ''Saxonland:'' uan se Eli ueyitlali, ininnepa ika kisas tonati, katli Frankos iTlanauatilis, kiTlalia ipan ialtepetl katli sajones iueytlali, uan teipa kinnauatia ipampa Carlomagno, uan teipa kinsajsekotilisej Imperio carolingio uan miak teipa katli Sacro Imperio Romaena Germáneua |Sacro Imperio. Ken kiteua Tlajtoljua ''Anglia'' uan ''angli'' amo pano kampa onkak homonimias uan amo tiknpatilisej katli anglosajonmej ika sajones katli ueyitlali Ipan nopa amatlapoua tlen anglosajones, uan nopa ''Eclesiástica iamatlapoua Gentis Anglorum'' tlen Beda tlepanitaka kinkaua se tlamantli. Ika ni tekitl, Tlajtoljua ''angli'', ''angelfolc''uan ''gentis anglorum'' kiteua omej Moiljuia: se Moiljuia miak Ueyi, kitlalia ne pialtepitsisij itlajtolsi que invadieron Bretaña Ueyi kema tlamia siglo Makuili (V) uan ipeuak siglo Chikomej (VII) eliyayaj anglos, jutos o sajones. Ma ijkon, ipan nopa capítulo achtoue katli iteki kiijto: «Altepetsisij Makuili itstokaj ipan pialtepitsi Yaualotok atl tlen Britania: tlen anglos, tlen bretones, tlen pictos, tlen escotos uan nopa latinos». Se ika estricto imoiluiljuia, ne tlamikej kiijtosneki San se tlen tribu katli anglos, ayok kinsajsekotilisej jutos uan nopa sajones. Ni tlami-logía kiijseliyaya ipampa sajones de Wessex, ipeua kema itstok Alfredo el Grande, moseltik iTokatlalia ''Rex Saxonum et Anglorum'' (Anglos iTlanaualtijmej ). Amo Moiljuia, kinnauatia miak kema kichiuayaya tlen tratado de Wedmore (xiuitl 878) uan nopa moakaxti tlen Londres, Ueyi miak tlali itstokaj ipampa anglos uan kinnauatis tlen tlanauatijketl Alfredo. Eliyaya ueytlanauatijka tlen nochi tlanauatianij, Maske ya sajóneua, kichiuas kapeka yeka kipaleuiyayahizo se tlanechikol paninglesa tlatlajki pialtepitsisij kamanaltki itlajtolsi anglosajona tlen Britannia. Itlajtolkuepakaj katli obras nopa Beda el Venerable kiteua se vocablo ''englisc'' (inglés), uan amo ''saxisc'' (sajón), yeka neskayotlalia ipan anglosajona. Uajka, tlen expresión ''gentis Anglorum'' tlajtolkuepak ipampa Alfredo kejatsa se vocablo ''Angelcynn'' (altepetl katli ingleses). Amo tlapik, tlanauatianij tlen Wessex ueyiTlanauatijketl achi tlepanitajmaka ixuiuayayaj tlen anglos Offa (amo kipantilik tlen Ueyi Offa de Mercia), kinnauatiayaya Norte tlen Alemania siglos achtouej tlen kisalistli o ininyas a Britannia. Tlanauatianij anglosajones, tekomej ya nechka Athelstan tlen nochi Inglaterra, kitlia mopatlaka inintokaj diferentes kej ''Rex Angulsæxna'' (tlanauatijketl tlen anglosajones) o ''Rex Anglorum'' (Tlanauatijka tlen ingleses) nechka siglo Majtlajtli (XI) tlen tlami expresión sampa tetik, uan nopa vocablo «ingleses» kipatlak ipampa «sajones». Ipan nopa Tseltatlatoljua, itoka katli sajones kipouayaya miak chikaualis sekinok ipan, nechkayotl: Sasana ika irlandatlajtoli| gaélico irlandés; Sasainn ika gaélico escocéstlajtol; ipampa itlal, yeka ''saeson'' ken gentilicio, ika Galéstlajtoli|galés uan ''bro-saoz'' ika Bretóntlajtloli| bretón. ==Tlapoualistli== ==Geografía== == Nojkia xikitas == * Inglés tlajtokayoneltokokayotl<br /> == Sekin tlajkuilolik melauak == <references/> == Sekin tlatilantli == {{commons|Category:Ingland|Inglaterra}} [[Neneuhcāyōtl:Nauakamanali (nhw)]] j062nye1pduxiiz7ewdmwle9gmld79m Nemachiyōtīlli:AFGf 10 35740 499448 497656 2022-07-23T00:35:27Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[File:Flag of the Taliban.svg|20px|border|link=Afghanistan|Afganistan]]<noinclude></noinclude> o4iqvqytbmljk9bc5oswcoh0j2xstp3 Payotl 0 35827 499349 499347 2022-07-22T13:25:49Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Mamali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} [[Īxiptli:Tealrebozo.jpg|right|thumb|250px|Cihuatl ica payotl.]] In '''payotl''', ce [[cihuaquemitl]] otlaquentilo ipan Mexico, America Tlahcopampa huan America Huitztlampa, ce macehualtlaquentli tlen tapa itechpahuicpa cecec; tlamantli itech ce pieza, bordado ipan tentli, netlaquamilo ipamapa tapar elpantlan ipan cuaitl. == Tlaixcopinalli == <gallery> File:LaGuina039.jpg| File:OtomiVendorTequisquiapan3.jpg| File:Mujerpopoloca.jpg| File:Huichol indian.jpg| File:Mukí.jpg| </gallery> ==No xiquitta== *[[Tlaquemitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|payotl}} {{Commonscat|Rebozos}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Cihuatlaquemitl]] 1na596vdi5qrzbanahh8aie9gpzbuj4 499350 499349 2022-07-22T13:26:54Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Mamali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} [[Īxiptli:Tealrebozo.jpg|right|thumb|250px|Cihuatl ica payotl.]] In '''payotl''', ce [[tlaquemitl|cihuaquemitl]] otlaquentilo ipan Mexico, America Tlahcopampa huan America Huitztlampa, ce macehualtlaquentli tlen tapa itechpahuicpa cecec; tlamantli itech ce pieza, bordado ipan tentli, netlaquamilo ipamapa tapar elpantlan ipan cuaitl. == Tlaixcopinalli == <gallery> File:LaGuina039.jpg| File:OtomiVendorTequisquiapan3.jpg| File:Mujerpopoloca.jpg| File:Huichol indian.jpg| File:Mukí.jpg| </gallery> ==No xiquitta== *[[Tlaquemitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|payotl}} {{Commonscat|Rebozos}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Cihuatlaquemitl]] l7covamwhs80g1kvjupc0wwp8kgxwdg 499351 499350 2022-07-22T13:36:16Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Mamali|NCH]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} [[Īxiptli:6oGastronomica04.JPG|right|thumb|250px|Payotl.]] In '''payotl''', ce [[tlaquemitl|cihuaquemitl]] otlaquentilo ipan Mexico, America Tlahcopampa huan America Huitztlampa, ce macehualtlaquentli tlen tapa itechpahuicpa cecec; tlamantli itech ce pieza, bordado ipan tentli, netlaquamilo ipamapa tapar elpantlan ipan cuaitl. ==Huehcapatlahtoliztli== [[Īxiptli:Tealrebozo.jpg|left|thumb|250px|Cihuatl ica payotl.]] Ipan America cemantoc tlalli, macehualcihuameh otlachihua payotl antes oahcico caxtiltecah ipan inon tlalli. Catca ce cihuatlaquemitl tlen yehuan otlantili ipampa cargar coconeh. == Tlaixcopinalli == <gallery> File:LaGuina039.jpg| File:OtomiVendorTequisquiapan3.jpg| File:Mujerpopoloca.jpg| File:Huichol indian.jpg| File:Mukí.jpg| </gallery> ==No xiquitta== *[[Tlaquemitl]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{Wiktionary|payotl}} {{Commonscat|Rebozos}} {{Tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Cihuatlaquemitl]] eq0k156k13lwcv7bjroc3ik1wlf95jl Nemachiyōtīlli:Yoyomitl/nch 10 35838 499386 499336 2022-07-22T15:54:19Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki <div style="background-color: lightblue; border: 1px solid #AAAAAA; display: block; padding: 1px; clear:both; margin-top:10px;" class="noprint"><table style="background:none; width:100%"><tr><td>[[Image:OpenMoji-color 1F45A.svg|40px]] '''<span style="font-size: 120%">[[Yoyomitl (nch)|Yoyomitl]]</span>''' </span></td></tr></table></div> <div style="background-color: Honeydew; border: 1px solid #8898BF; border-top: 0px solid white; padding: 5px 5px 0 5px;" class"noprint"> <table style="background:none "> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Siuatl]] :</th><td>[[kueitl]] | [[siuakaktli]] | [[mamali]] | [[kechkemitl]] | [[uipilli]]</td></tr> <tr><th style="font-size: 100%; line-height: 100%;">[[Okixtli]] :</th><td>[[kaktli]] | [[kaltsomitl (nch)|kaltsomitl]] | [[maxtlali]] | [[kotomitl]]</td></tr> </table> </div> hpzjmvhjj1mgnclql5hmlaxs7w4vhni Inglaterra (nhn) 0 35840 499379 2022-07-22T15:47:02Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {| class="infobox geography vcard" style="width: 22.7em; line-height: 1.4em; text-align: left; padding: 0.23em; margin-bottom: 10px;" ! class="cabecera mapa fn org" colspan="3" id="7" style="text-align:center;background-color:transparent;color:black;padding:0;" |Inglaterra<br /> ''England'' |- id="9" | colspan="3" id="10" style="text-align:center;fo… wikitext text/x-wiki {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {| class="infobox geography vcard" style="width: 22.7em; line-height: 1.4em; text-align: left; padding: 0.23em; margin-bottom: 10px;" ! class="cabecera mapa fn org" colspan="3" id="7" style="text-align:center;background-color:transparent;color:black;padding:0;" |Inglaterra<br /> ''England'' |- id="9" | colspan="3" id="10" style="text-align:center;font-size:100%; font-weight:bold; background-color:#cddeff;" |Tlahtocayotl |- id="13" | colspan="3" id="14" style="align:center;" | {| class="mergedrow" id="17" style="width:100%;" | id="20" style="text-align:center;background-color:transparent;align:center;vertical-align:middle;" |[[File:Flag_of_England.svg|borde|100x100px]]<br /> Ipantzin | id="26" style="text-align:center;align:center;vertical-align:middle;background-color:transparent;" |[[File:Royal_Arms_of_England.svg|88x88px]]<br /> Ichimaltzin <br /> |} |- id="32" | colspan="3" id="33" style="text-align:center;padding:2px 7px 1px 1px;" |Pehualiztli: ''Dieu et mon droit''<br /> ([[Franciatlahtolli|francés]]: ''Teotl ihuan noyec'') |- id="38" | colspan="3" id="39" style="text-align:center;padding:2px 7px 1px 1px;" | Tlacatiyancuicatl: God Save the Queen (''[[de facto]]'',<ref>(en inglés) [http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/NationalAnthem.aspx «National Anthem.»] Web oficial de la casa real del Reino Unido. Consultado el 11 de diciembre de 2013.</ref> no ''de jure'') <div class="problemas_sonido" id="50" style="line-height:1.1em; text-align:center; font-size:smaller;">''¿Problemas al reproducir este archivo?''</div> |- id="53" | colspan="3" id="54" style="text-align:center;padding:0.8em 0.7em; text-align:center;" | [[File:England_in_United_Kingdom.svg|215x215px]]<br /> Amatohtli |- id="59" ! id="60" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Cemonocāyōtl cemānāhuacāyōcopa|Ancayotl]] | colspan="2" id="63" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | <span class="plainlinks nourlexpansion">[http://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=es&pagename=Inglaterra&params=51.5_N_-0.11666666666667_E_type:city <span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="Mapas, fotos y otros datos de 51°30′00″N 0°07′00″O"><span class="latitude">51°30′00″N </span><span class="longitude">0°07′00″O</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dec" title="Mapas, fotos y otros datos de 51.5 -0.11666666666667"><span class="geo"><span class="latitude">51.5, </span><span class="longitude">-0.11666666666667</span></span></span></span>]</span><span id="coordinates">[[Cemonocāyōtl cemānāhuacāyōcopa|Coordenadas]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[http://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=es&pagename=Inglaterra&params=51.5_N_-0.11666666666667_E_type:city <span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="Mapas, fotos y otros datos de 51°30′00″N 0°07′00″O"><span class="latitude">51°30′00″N </span><span class="longitude">0°07′00″O</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dec" title="Mapas, fotos y otros datos de 51.5 -0.11666666666667"><span class="geo"><span class="latitude">51.5, </span><span class="longitude">-0.11666666666667</span></span></span></span>]</span></span> |- id="64" ! id="65" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Tēcuacān|Tecuacan]] | colspan="2" id="68" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Londres |- id="71" ! id="72" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Chanehqueh | colspan="2" id="74" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 7&nbsp;556&nbsp;900 |- id="76" ! id="77" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Tecpantlahtolli]] | colspan="2" id="80" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |[[Inglatlahtolli|Inglestlahtolli]] |- id="83" ! id="84" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tenahuatiyotl | colspan="2" id="87" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |Tlahtocayotl |- id="90" ! id="91" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• [[Tlacatiyan|Hueyitlahtocayotl]] | colspan="2" id="94" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | [[File:Flag_of_the_United_Kingdom.svg|vínculo=|borde|20x20px|<span>[[Archivo:Flag_of_the_United_Kingdom.svg|vínculo=|20x20px]]</span>]]<span class="flagicon">&nbsp;</span>[[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]] |- id="99" ! id="100" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Cihuatlahtoani | colspan="2" id="103" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | [[Cihuatlahtoani Elizabeth II|Isabel II]] |- id="106" ! id="107" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Izcalli<br /> &nbsp;• Yaoyotl in anglisajoyo<br /> &nbsp;• Centiliztli | colspan="2" id="110" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | <br /> pohualxiuhtiliztli [[Macuilpohualxihuitl V|V]] ihuan [[Macuilpohualxihuitl VI|VI]].<br /> <br /> [[927]] |- id="115" ! id="116" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tlaixpayotl |- id="120" ! id="121" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Mochi | colspan="2" id="123" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 130&nbsp;395 km² |- id="126" ! id="127" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;" |Calixcuame | colspan="2" id="130" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" |Escocia, Gales |- id="134" ! id="135" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Chanehqueh&nbsp;(2011) | colspan="2" id="138" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |Ic 22 yeyenatli |- id="141" ! id="142" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Mochi | colspan="2" id="144" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 53 012 456&nbsp;&#x74;&#x6C;&#x61;&#x63;&#x61;&#x6D;&#x65;. |- id="146" ! id="147" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Pozahuacayotl | colspan="2" id="150" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 407 chan./km² |- id="152" ! id="153" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Tlācatōcāitl|Tlacatocaitl]] | colspan="2" id="156" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |Anglitecatl |- id="158" ! id="159" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |PIB (nominal) | colspan="2" id="162" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Puesto 6.º |- id="165" ! id="166" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Mochi&nbsp;(2008) | colspan="2" id="168" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 2&nbsp;680&nbsp;000 mill.&nbsp;USD |- id="172" ! id="173" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• PIB per cápita | colspan="2" id="175" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 43&nbsp;733&nbsp;USD |- id="178" ! id="179" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Tomin | colspan="2" id="182" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | Libra esterlina (£, <code>GBP</code>) |- id="186" ! id="187" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |IDH&nbsp;(2007) | colspan="2" id="190" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | [[File:Increase2.svg|vínculo=|alt=Crecimiento|11x11px|<span>[[Archivo:Increase2.svg|vínculo=|alt=Crecimiento|11x11px]]</span>]] 0,947&nbsp;(21.º)&nbsp;– <font color="#009900">'''Pani'''</font> |- id="195" ! id="196" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Cemanahuacahuitl | colspan="2" id="199" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Tiempo medio de Greenwich y Europe/London |- id="202" ! id="203" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• xopancauhpan | colspan="2" id="206" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | [[Tlatēcpānalli cemānāhuaccāhuitl|UTC]]+1 |- id="209" ! id="210" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tepozehecanonotzalli | colspan="2" id="213" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | 44 |- id="215" ! id="216" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |ISO 3166-2 | colspan="2" id="219" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | GB-ENG+ |- id="221" ! id="222" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tahyotl | colspan="2" id="225" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Jorge de Capadocia |- id="228" | colspan="3" id="229" style="text-align:left;" |<small>[<span class="plainlinks">[[wikidata:Q21|editar datos en Wikidata]]</span>]</small> |} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] dulq2cr7x9dsnqj8a1ojqt0b7vu4x2y 499383 499379 2022-07-22T15:49:51Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {| class="infobox geography vcard" style="width: 22.7em; line-height: 1.4em; text-align: left; padding: 0.23em; margin-bottom: 10px;" ! class="cabecera mapa fn org" colspan="3" id="7" style="text-align:center;background-color:transparent;color:black;padding:0;" |Inglaterra<br /> ''England'' |- id="9" | colspan="3" id="10" style="text-align:center;font-size:100%; font-weight:bold; background-color:#cddeff;" |Tlahtocayotl |- id="13" | colspan="3" id="14" style="align:center;" | {| class="mergedrow" id="17" style="width:100%;" | id="20" style="text-align:center;background-color:transparent;align:center;vertical-align:middle;" |[[File:Flag_of_England.svg|borde|100x100px]]<br /> Ipantzin | id="26" style="text-align:center;align:center;vertical-align:middle;background-color:transparent;" |[[File:Royal_Arms_of_England.svg|88x88px]]<br /> Ichimaltzin <br /> |} |- id="32" | colspan="3" id="33" style="text-align:center;padding:2px 7px 1px 1px;" |Pehualiztli: ''Dieu et mon droit''<br /> ([[Franciatlahtolli|francés]]: ''Teotl ihuan noyec'') |- id="38" | colspan="3" id="39" style="text-align:center;padding:2px 7px 1px 1px;" | Tlacatiyancuicatl: God Save the Queen (''[[de facto]]'',<ref>(en inglés) [http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/NationalAnthem.aspx «National Anthem.»] Web oficial de la casa real del Reino Unido. Consultado el 11 de diciembre de 2013.</ref> no ''de jure'') <div class="problemas_sonido" id="50" style="line-height:1.1em; text-align:center; font-size:smaller;">''¿Problemas al reproducir este archivo?''</div> |- id="53" | colspan="3" id="54" style="text-align:center;padding:0.8em 0.7em; text-align:center;" | [[File:England_in_United_Kingdom.svg|215x215px]]<br /> Amatohtli |- id="59" ! id="60" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Cemonocāyōtl cemānāhuacāyōcopa|Ancayotl]] | colspan="2" id="63" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | <span class="plainlinks nourlexpansion">[http://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=es&pagename=Inglaterra&params=51.5_N_-0.11666666666667_E_type:city <span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="Mapas, fotos y otros datos de 51°30′00″N 0°07′00″O"><span class="latitude">51°30′00″N </span><span class="longitude">0°07′00″O</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dec" title="Mapas, fotos y otros datos de 51.5 -0.11666666666667"><span class="geo"><span class="latitude">51.5, </span><span class="longitude">-0.11666666666667</span></span></span></span>]</span><span id="coordinates">[[Cemonocāyōtl cemānāhuacāyōcopa|Coordenadas]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[http://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=es&pagename=Inglaterra&params=51.5_N_-0.11666666666667_E_type:city <span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="Mapas, fotos y otros datos de 51°30′00″N 0°07′00″O"><span class="latitude">51°30′00″N </span><span class="longitude">0°07′00″O</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dec" title="Mapas, fotos y otros datos de 51.5 -0.11666666666667"><span class="geo"><span class="latitude">51.5, </span><span class="longitude">-0.11666666666667</span></span></span></span>]</span></span> |- id="64" ! id="65" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Tēcuacān|Tecuacan]] | colspan="2" id="68" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Londres |- id="71" ! id="72" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Chanehqueh | colspan="2" id="74" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 7&nbsp;556&nbsp;900 |- id="76" ! id="77" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Tecpantlahtolli]] | colspan="2" id="80" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |[[Inglatlahtolli|Inglestlahtolli]] |- id="83" ! id="84" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tenahuatiyotl | colspan="2" id="87" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |Tlahtocayotl |- id="90" ! id="91" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• [[Tlacatiyan|Hueyitlahtocayotl]] | colspan="2" id="94" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | [[File:Flag_of_the_United_Kingdom.svg|vínculo=|borde|20x20px|<span>[[Archivo:Flag_of_the_United_Kingdom.svg|vínculo=|20x20px]]</span>]]<span class="flagicon">&nbsp;</span>[[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]] |- id="99" ! id="100" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Cihuatlahtoani | colspan="2" id="103" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | [[Cihuatlahtoani Elizabeth II|Isabel II]] |- id="106" ! id="107" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Izcalli<br /> &nbsp;• Yaoyotl in anglisajoyo<br /> &nbsp;• Centiliztli | colspan="2" id="110" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | <br /> pohualxiuhtiliztli [[Macuilpohualxihuitl V|V]] ihuan [[Macuilpohualxihuitl VI|VI]].<br /> <br /> [[927]] |- id="115" ! id="116" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tlaixpayotl |- id="120" ! id="121" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Mochi | colspan="2" id="123" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 130&nbsp;395 km² |- id="126" ! id="127" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;" |Calixcuame | colspan="2" id="130" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" |Escocia, Gales |- id="134" ! id="135" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Chanehqueh&nbsp;(2011) | colspan="2" id="138" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |Ic 22 yeyenatli |- id="141" ! id="142" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Mochi | colspan="2" id="144" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 53 012 456&nbsp;&#x74;&#x6C;&#x61;&#x63;&#x61;&#x6D;&#x65;. |- id="146" ! id="147" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Pozahuacayotl | colspan="2" id="150" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 407 chan./km² |- id="152" ! id="153" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |[[Tlācatōcāitl|Tlacatocaitl]] | colspan="2" id="156" style="padding:2px 7px 1px 1px;" |Anglitecatl |- id="158" ! id="159" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |PIB (nominal) | colspan="2" id="162" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Puesto 6.º |- id="165" ! id="166" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Mochi&nbsp;(2008) | colspan="2" id="168" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 2&nbsp;680&nbsp;000 mill.&nbsp;USD |- id="172" ! id="173" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• PIB per cápita | colspan="2" id="175" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | 43&nbsp;733&nbsp;USD |- id="178" ! id="179" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• Tomin | colspan="2" id="182" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | Libra esterlina (£, <code>GBP</code>) |- id="186" ! id="187" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |IDH&nbsp;(2007) | colspan="2" id="190" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | [[File:Increase2.svg|vínculo=|alt=Crecimiento|11x11px|<span>[[Archivo:Increase2.svg|vínculo=|alt=Crecimiento|11x11px]]</span>]] 0,947&nbsp;(21.º)&nbsp;– <font color="#009900">'''Pani'''</font> |- id="195" ! id="196" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Cemanahuacahuitl | colspan="2" id="199" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Tiempo medio de Greenwich y Europe/London |- id="202" ! id="203" scope="row" style="text-align:left;border:0;padding:1px 7px;font-weight:100;" |&nbsp;• xopancauhpan | colspan="2" id="206" style="border:0;padding:1px 7px 1px 1px;" | [[Tlatēcpānalli cemānāhuaccāhuitl|UTC]]+1 |- id="209" ! id="210" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tepozehecanonotzalli | colspan="2" id="213" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | 44 |- id="215" ! id="216" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |ISO 3166-2 | colspan="2" id="219" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | GB-ENG+ |- id="221" ! id="222" scope="row" style="text-align:left;padding:2px 7px; width:30%;;" |Tahyotl | colspan="2" id="225" style="padding:2px 7px 1px 1px;" | Jorge de Capadocia |- id="228" | colspan="3" id="229" style="text-align:left;" |<small>[<span class="plainlinks">[[wikidata:Q21|editar datos en Wikidata]]</span>]</small> |} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] 610wo7hc3v8ijiraagwflyi63l0xq6k 499384 499383 2022-07-22T15:51:56Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {{Occe tlacatiyan}} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] 4ja3x1a1nposm4jzigko0enk1cpgcmc 499389 499384 2022-07-22T16:00:21Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {{Occe tlacatiyan | Chantocaitl = Inglaterra | Tlaltocaitl = England | Tocaitl = Inglaterra | Pamitl = Flag of England.svg | Chimalli = Coat of arms of England.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Tlacatiyancuicatl Argentina]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = United States Navy Band - Himno Nacional Argentino.ogg | Tlalmachiyotl = ARG orthographic (+all claims).svg | Tecuacan = [[Londres]] [[File:Escudo de la Ciudad de Buenos Aires.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Londres]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Inglatlahtolli]] | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Caxtillan]]<br />[[9 chicōntetl mētztli]], [[1816]]<br />[[9 chicōntetl metztli]], [[1859]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Tepachoani = [[Argentina tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Alberto Fernández]] | Nelihuehcapanca = [[Aconcagua]] | Chanehqueh = 45 195 777 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Argentinacatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Argentina peso]] ($, <code>[[ISO 4217|ARS]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-3]] | Matlatzalan = [[.ar]] | Tepozehecanonotzalli = 54 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 032, AR, ARG | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] mlo5t7a11tamgf1bmcfl3cen4su8cj4 499390 499389 2022-07-22T16:00:59Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra (nch)|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {{Occe tlacatiyan | Chantocaitl = Inglaterra | Tlaltocaitl = England | Tocaitl = Inglaterra | Pamitl = Flag of England.svg | Chimalli = Coat of arms of England.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Tlacatiyancuicatl Argentina]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = United States Navy Band - Himno Nacional Argentino.ogg | Tlalmachiyotl = ARG orthographic (+all claims).svg | Tecuacan = [[Londres]] [[File:Escudo de la Ciudad de Buenos Aires.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Londres]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Inglatlahtolli]] | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Caxtillan]]<br />[[9 chicōntetl mētztli]], [[1816]]<br />[[9 chicōntetl metztli]], [[1859]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Tepachoani = [[Argentina tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Alberto Fernández]] | Nelihuehcapanca = [[Aconcagua]] | Chanehqueh = 45 195 777 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Argentinacatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Argentina peso]] ($, <code>[[ISO 4217|ARS]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-3]] | Matlatzalan = [[.ar]] | Tepozehecanonotzalli = 54 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 032, AR, ARG | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] ckbg7srvrd7t337ygg9e4f3xrbzxx85 499391 499390 2022-07-22T16:01:11Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {{Occe tlacatiyan | Chantocaitl = Inglaterra | Tlaltocaitl = England | Tocaitl = Inglaterra | Pamitl = Flag of England.svg | Chimalli = Coat of arms of England.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Tlacatiyancuicatl Argentina]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = United States Navy Band - Himno Nacional Argentino.ogg | Tlalmachiyotl = ARG orthographic (+all claims).svg | Tecuacan = [[Londres]] [[File:Escudo de la Ciudad de Buenos Aires.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Londres]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Inglatlahtolli]] | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Caxtillan]]<br />[[9 chicōntetl mētztli]], [[1816]]<br />[[9 chicōntetl metztli]], [[1859]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Tepachoani = [[Argentina tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Alberto Fernández]] | Nelihuehcapanca = [[Aconcagua]] | Chanehqueh = 45 195 777 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Argentinacatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Argentina peso]] ($, <code>[[ISO 4217|ARS]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-3]] | Matlatzalan = [[.ar]] | Tepozehecanonotzalli = 54 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 032, AR, ARG | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] eth5mghejsmjfelvbs0gsye5dbgvh6c 499392 499391 2022-07-22T16:02:45Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {{Occe tlacatiyan | Chantocaitl = Inglaterra | Tlaltocaitl = England | Tocaitl = Inglaterra | Pamitl = Flag of England.svg | Chimalli = Royal Arms of England.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Tlacatiyancuicatl Argentina]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = United States Navy Band - Himno Nacional Argentino.ogg | Tlalmachiyotl = ARG orthographic (+all claims).svg | Tecuacan = [[Londres]] [[File:Escudo de la Ciudad de Buenos Aires.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Londres]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Inglatlahtolli]] | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Caxtillan]]<br />[[9 chicōntetl mētztli]], [[1816]]<br />[[9 chicōntetl metztli]], [[1859]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Tepachoani = [[Argentina tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Alberto Fernández]] | Nelihuehcapanca = [[Aconcagua]] | Chanehqueh = 45 195 777 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Argentinacatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Argentina peso]] ($, <code>[[ISO 4217|ARS]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-3]] | Matlatzalan = [[.ar]] | Tepozehecanonotzalli = 54 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 032, AR, ARG | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} <span>Inglaterra</span> ([[Inglestlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occequin necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] 7hb55za9l5exd43f6h2fou34jgi5yhx 499393 499392 2022-07-22T16:04:53Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Inglaterra <sup><small>(nhn)</small></sup>}} {{Ahcopa}} {{P2|[[Inglaterra|NCH]]}} {{P2|[[Inglaterra (nhw)|NHW]]}} {{P1|[[{{PAGENAME}}|NHN]]}} {{Tlani}} {{Tlapehualiztli}} {{Toquiliztequitl}} {{Tlahcuilolli-UK}} {{Occe tlacatiyan | Chantocaitl = Inglaterra | Tlaltocaitl = England | Tocaitl = Inglaterra | Pamitl = Flag of England.svg | Chimalli = Royal Arms of England.svg | Chimalli_tamaño = 110px | Tlacatiyancuicatl = [[Tlacatiyancuicatl Argentina]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = | Tlalmachiyotl = England in the UK and Europe.svg | Tecuacan = [[Londres]] [[File:Escudo de la Ciudad de Buenos Aires.svg|derecha|20px]] | Hueyaltepetl = [[Londres]] | Ancayotl = 34°35′59″S 58°22′55″O | Tecpantlahtolli = [[Inglatlahtolli]] | Tenahuatiyotl = República | Tlaquetzalli = | Tlaquetzalli tetl = &nbsp;• Omopeuh <br />&nbsp;• Omotlami | Tlaquetzalli iman = Itech [[Caxtillan]]<br />[[9 chicōntetl mētztli]], [[1816]]<br />[[9 chicōntetl metztli]], [[1859]] | Tlaixpayotl = 3.761.274 | Tlaixpayotl_tlatectli = 8 | Tlaixpayotl_atl = 1.1% | Tlahtohcayotenco = 9665 | Hueyatenco = | Tepachoani = [[Argentina tlahtohcatlahtoani|Tlahtohcatlahtoani]] | Tepachoani itoca = [[Alberto Fernández]] | Nelihuehcapanca = [[Aconcagua]] | Chanehqueh = 45 195 777 | Chanehqueh_tlatectli = 32 | Chanehqueh_pozahuacayotl = 15,68 | Tlacatocaitl = Argentinacatl | PIB_nominal = US$ 537 660 millones | PIB_nominal_xihuitl = | PIB_nominal_tlapohualli = 21 | PIB_nominal_per_capita = US$ 12 590 | PIB = US$ 964 279 millones | PIB_xihuitl = | PIB_tlapohualli = 23 | PIB_per_capita = US$ 22 404 | IDH = {{creciente}} 0,836 | IDH_xihuitl = 2015 | IDH_tlapohualli = 40 | IDH_neneuhcayotl = {{Ingreso|ingreso=pani}} | Tomin = [[Argentina peso]] ($, <code>[[ISO 4217|ARS]]</code>) | Cemanahuacahuitl = [[UTC-3]] | Cemanahuacahuitl_xopan = [[UTC-3]] | Matlatzalan = [[.ar]] | Tepozehecanonotzalli = 54 | Tlahuilehecanonotzalli = AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | Ihcuilolli = 032, AR, ARG | Olochcalpolli_ica = | Toquiliztequitl = | Toquiliztequitl1 = | Toquiliztequitl2 = Toquiliztequitl: FMI. }} '''Inglaterra''' ([[Inglatlahtolli]], ''England'') in yehuatl ce nahui tlahtocayotl in tlein quichihuah in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. In itlal quicemati in tle in tlalli huitztlan, in noihuan itlalnepantla in Reino Unido (Huetantlan), huel ayohuatlalli in tlein inahuac quipia (Yehuatl in Inglestlahtolli) in Escocia ihuan Gales. Itech calixcuapia in huitztlan in inahuac in Escocia, itech in icalaquian inahuac in Gales —ome icalixcuahuan itlal—. Inglaterra quipia in 84 % tlacame in noihuan 85 % iPIB in [[Tlacetililli Hueyitlahtohcayotl|Reino Unido]]. == No xiquitta == * Anglicano neltococayotl == Occe necuazaloliztli == <references/> [[Neneuhcāyōtl:Quiyotqui tlahcuilolli]] [[Neneuhcāyōtl:Inglaterra]] p8cvdlvp1yyr61yvpupbyk2tko9pzsb Nemachiyōtīlli:Occe tlacatiyan 10 35841 499385 2022-07-22T15:53:05Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {| class="infobox geography" style="width: 23em; font-size:87%; text-align:left" | align="center" style="font-size:135%;" colspan="2"| '''{{{Chantocaitl}}}'''<br/><br/>{{{Tlaltocaitl}}} {{#if:{{{Pamitl<includeonly>|</includeonly>}}}| {{!}}- class="mergedtoprow" {{!}} colspan="2" class="maptable" style="padding:0 0;" {{!}} {{{!}} align="center" style="width:100%; background:white; text-align:center; padding:0.5em 0;" {{!}} {{#if:{{{Chimalli<includeonly>|</includeonly>… wikitext text/x-wiki {| class="infobox geography" style="width: 23em; font-size:87%; text-align:left" | align="center" style="font-size:135%;" colspan="2"| '''{{{Chantocaitl}}}'''<br/><br/>{{{Tlaltocaitl}}} {{#if:{{{Pamitl<includeonly>|</includeonly>}}}| {{!}}- class="mergedtoprow" {{!}} colspan="2" class="maptable" style="padding:0 0;" {{!}} {{{!}} align="center" style="width:100%; background:white; text-align:center; padding:0.5em 0;" {{!}} {{#if:{{{Chimalli<includeonly>|</includeonly>}}}|width="55%"}} style="vertical-align:middle; text-align:center;" {{!}} [[Image:{{{Pamitl<noinclude>|Flag of None.svg</noinclude>}}}|{{{Pamitl_octacayotl|125x110px}}}|{{#ifeq:{{{Tocaitl|}}}|Nepal||border{{!}}}}{{{Tocaitl}}} pamitl]] {{#if:{{{Chimalli<includeonly>|</includeonly>}}}| {{!}} style="vertical-align:middle; text-align:center;" {{!}} [[Image:{{{Chimalli<noinclude>|Coats of arms of None.svg</noinclude>}}}|{{{chimalli_octacayotl|125x110px}}}|{{{Tocaitl}}} chimalli]]}} {{!}}- {{!}} <small>[[Ipan {{{Tocaitl}}}]]</small> {{#if:{{{Chimalli<includeonly>|</includeonly>}}}| {{!}} <small>[[Ichimal {{{Tocaitl}}}]]</small>}} {{!}}} }} |- | class="maptable" align="center" colspan="2" style="padding: 0em 0.8em 0.4em 0.8em;" | {| style="background: transparent; text-align: left; table-layout: auto; border-collapse:collapse; padding:0; font-size: 100%;" cellspacing="0" cellpadding="0" |{{#if:{{{Tlahtoliztli|}}}|- {{!}} colspan="2" style="text-align: center; vertical-align: top; font-size: 90%; border-bottom: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: center;" {{!}} [[Anexo:Tlacatiyantlahtoliztli|Tlahtoliztli]]: {{{Tlahtoliztli}}} {{!}}}}{{#if:{{{Tlacatiyancuicatl|}}}|- {{!}} colspan="2" style="text-align: center; vertical-align: top; font-size: 90%; padding: 0.4em 0 0.2em 0; vertical-align: top;" {{!}} Tlacatiyancuicatl: {{{Tlacatiyancuicatl|}}} }} {{!}}{{#if: {{{Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli|}}}|- {{!}} colspan="2" style="text-align: center; vertical-align: top; font-size: 90%; border-bottom: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.2em 0.4em 0.4em .4em; vertical-align: top;" {{!}}[[File:{{{Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli|}}}|140px|center|noicon]]}} {{!}} | colspan=2 | &nbsp; |- | colspan="2" style="border-top: solid 1px #ccd2d9; vertical-align: top; text-align: center; font-size: 95%;| [[Image:{{{Tlalmachiyotl|sin mapa.svg}}}|center|280px|{{{Tlaltocaitl}}} tlatectli]] |- | colspan=2 | &nbsp; |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Tecuacan]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | {{{Tecuacan|n/d}}} |{{#if:{{{Hueyaltepetl|}}}|- {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} [[Hueyaltepetl]] {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} {{{Hueyaltepetl}}} {{!}}}}- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Tecpantlahtolli|{{#if:{{Tecpantlahtolli|}}}|Tecpantlahtolli|Tecpantlahtolli}}]]{{#if:{{{Occe tlahtolli|}}}|<br />&nbsp;&bull; Occe tlahtolli|{{#if:{{{Occe tlahtolli|}}}|<br />&nbsp;&bull; Occe tlahtolli}}}} | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Tecpantlahtolli|{{{Tecpantlahtolli|n/d}}}}}}{{#if:{{{Occe tlahtolli|}}}|<br />{{{Occe tlahtolli|n/d}}}|{{#if:{{{Occe tlahtolli|}}}|{{{Occe tlahtolli|n/d}}}}}}} |- {{#if:{{{ialtepetlianca_in|}}}|{{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} [[Altepetlianca|Ialtepetlianca]] in {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"{{!}}{{{ialtepetlianca_in}}} {{!}}- |}} | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Tenahuatiyotl]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Tenahuatiyotl|}}} |- | style="padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" |<div style="text-align: left;">{{{Tepachoani|}}}</div> | style="padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" |{{{Tepachoani itoca|}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Anexo:Países por superficie|Tlaixpayotl]]<br />&nbsp;&bull; Mochi,<br/>&nbsp;&bull; % atl<br/>[[Tlahtohcayotenco]]<br/>[[Hueyatenco]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{Tlaixpayotl_tlatectli|}}}|[[Anexo:Países por superficie|Inic {{{Tlaixpayotl_tlatectli}}}]]}}<br />{{#if:{{{Tlaixpayotl|}}}|{{{Tlaixpayotl}}} [[kilómetro cuadrado|km<sup>2</sup>]]|n/d}}<br/>{{{Tlaixpayotl_atl|n/d}}}<br/>{{{Tlahtohcayotenco|n/d}}}<br/>{{{Hueyatenco|n/d}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[‎Cuaxochtli]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Cuaxochtli|n/d}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Nelihuehcapanca]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Nelihuehcapanca|n/d}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Ichanehquiliz tlacatiyan|Chanehqueh]]<br />&nbsp;&bull; Mochi<br />&nbsp;&bull; [[Anexo:Países por densidad de población|Pozahuacayotl]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{Chanehqueh_tlatectli|}}}|[[Ichanehquiliz tlacatiyan|Inic {{{Chanehqueh_tlatectli}}}]]}}<br />{{{Chanehqueh|n/d}}}{{#if:{{{Chanehqueh_xihuitl|}}}|&nbsp;([[{{{Chanehqueh_xihuitl}}}]])}}<br />{{#if:{{{Chanehqueh_pozahuacayotl|}}}|{{{Chanehqueh_pozahuacayotl}}} hab/km<sup>2</sup>|n/d}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[‎Tlacatocaitl]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Tlacatocaitl|n/d}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Producto Interno Bruto|PIB]] (nominal)<br />&nbsp;&bull; Mochi <small>{{#if:{{{PIB_nominal_xihuitl|}}}|([[{{{PIB_nominal_xihuitl}}}]])}}</small><br />&nbsp;&bull; [[Anexo:Países por PIB (PPA) per cápita|PIB per capita]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{PIB_nominal_tlapohualli|}}}|[[Anexo:Países por PIB (nominal)|Inic {{{PIB_nominal_tlapohualli}}}]]}}<br />{{{PIB_nominal|n/d}}}<br />{{{PIB_nominal_per_capita|n/d}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Producto Interno Bruto|PIB]] ([[Paridad de poder adquisitivo|PPA]])<br />&nbsp;&bull; Mochi <small>{{#if:{{{PIB_xihuitl|}}}|([[{{{PIB_xihuitl}}}]])}}</small><br />&nbsp;&bull; [[Anexo:Países por PIB (PPA) per cápita|PIB per capita]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{PIB_tlapohualli|}}}|[[Anexo:Países por PIB (PPA)|Inic {{{PIB_tlapohualli}}}]]}}<br />{{{PIB|n/d}}}<br />{{{PIB_per_capita|n/d}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Índice de Desarrollo Humano|IDH]] {{#if:{{{IDH_xihuitl|}}}|({{{IDH_xihuitl}}})}} | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{IDH|n/d}}} {{#if:{{{IDH_tlapohualli|}}}|([[Anexo:Países por Índice de Desarrollo Humano|Inic {{{IDH_tlapohualli}}}]])&nbsp;–&nbsp;{{{IDH_neneuhcayotl}}}}} |- style="vertical-align: top; font-size:95%;" | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Tomin]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Tomin|n/d}}} {{#if:{{{Tomin_símbolo|}}}{{{Tomin_iso|}}}|(}}{{{Tomin_símbolo|}}}{{#if:{{{Tomin_iso|}}}|{{#if:{{{Tomin_símbolo|}}}|,&nbsp;}}<tt>[[ISO 4217|{{{Tomin_iso}}}]]</tt>}}{{#if:{{{Tomin_símbolo|}}}{{{Tomin_iso|}}}|)}} {{#if:{{{Tomin_div|}}}|= {{{tomin_div}}}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Cemanahuacahuitl]]{{#if:{{{Cemanahuacahuitl_xopan|}}}|<br />&nbsp;&bull; [[xopancahuitl|xopancauhpan]]}} | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Cemanahuacahuitl|n/d}}}{{#if:{{{Cemanahuacahuitl_xopan|}}}|<br />{{{Cemanahuacahuitl_xopan}}}}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Matlatzalan]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{Matlatzalan|}}}|<tt>{{{Matlatzalan}}}</tt>|n/d}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Anexo:Prefijos telefónicos internacionales|Tepozehecanonotzalli]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{Tepozehecanonotzalli|}}}|<tt>+{{{Tepozehecanonotzalli}}}</tt>|n/d}} |- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Anexo:Prefijos radiofónicos|Tlahuilehecanonotzalli]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{#if:{{{Tlahuilehecanonotzalli|}}}|<small><tt>{{{Tlahuilehecanonotzalli}}}</tt></small>|n/d}} |{{#if:{{{matrícula_avión|}}}|- {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} [[Matrícula (aeronaves)|Siglas país para aviones]] {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} {{{matrícula_avión|n/d}}} {{!}} }}{{#if:{{{matrícula_coche|}}}|- {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} [[Anexo:Siglas automovilísticas internacionales |Siglas país para automóviles]] {{!}} style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" {{!}} {{{matrícula_coche|n/d}}} {{!}} }}- | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[ISO 3166-1|Ihcuilolli]] | style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | {{{Ihcuilolli|n/d}}} |{{#if:{{{Olochcalpolli_ica|}}}|- {{!}} colspan="2" style="border-top: solid 1px #ccd2d9; vertical-align: top; text-align: center;" {{!}} Olochcalpolli ica: {{{Olochcalpolli_ica}}} {{!}} }}{{#if:{{{Toquiliztequitl|}}}{{{Toquiliztequitl1|}}}{{{Toquiliztequitl2|}}}{{{Toquiliztequitl3|}}}{{{Toquiliztequitl4|}}}{{{Toquiliztequitl5|}}}{{{Toquiliztequitl6|}}}{{{Toquiliztequitl7|}}}{{{Toquiliztequitl8|}}}{{{Toquiliztequitl9|}}}|- style="vertical-align: top; font-size:95%;" {{!}} colspan="2" style="border-top: solid 1px #ccd2d9; vertical-align: top;" {{!}} {{#if:{{{Toquiliztequitl1|}}}|<sup id="infobox_nota_1"><small>1</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl1}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl2|}}}|<sup id="infobox_nota_2"><small>2</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl2}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl3|}}}|<sup id="infobox_nota_3"><small>3</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl3}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl4|}}}|<sup id="infobox_nota_4"><small>4</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl4}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl5|}}}|<sup id="infobox_nota_5"><small>5</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl5}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl6|}}}|<sup id="infobox_nota_6"><small>6</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl6}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl7|}}}|<sup id="infobox_nota_7"><small>7</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl7}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl8|}}}|<sup id="infobox_nota_8"><small>8</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl8}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl9|}}}|<sup id="infobox_nota_9"><small>9</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl9}}}<br/>}}{{#if:{{{Toquiliztequitl10|}}}|<sup id="infobox_nota_10"><small>10</small></sup>&nbsp;{{{Toquiliztequitl10}}}<br/>}} {{{Tlahtolcaquiliztiloni|}}} }} |} |} {{#if:{{{ialtepetlianca_in|}}}|<includeonly>[[Neneuhcāyōtl:Altepetlianca]]</includeonly>|<includeonly>[[Neneuhcāyōtl:Tlacatiyan]]</includeonly>}} <noinclude> [[Neneuhcāyōtl:Nemachiyotilli]] </noinclude> sdq1f2k5jtosaw21mewt5n7bw4ccihg Xocpalquimiliuhqui 0 35842 499412 2022-07-22T17:35:38Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: [[Imagen:Huaraches-tradicionales.jpg|thumb|Xocpalquimiliuhqui]] '''xocpalquimiliuhqui''' (''calcetín'' nozo media) {{Commonscat|Huaraches}} {{tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Tlaquemitl]] wikitext text/x-wiki [[Imagen:Huaraches-tradicionales.jpg|thumb|Xocpalquimiliuhqui]] '''xocpalquimiliuhqui''' (''calcetín'' nozo media) {{Commonscat|Huaraches}} {{tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Tlaquemitl]] b0q98pl0vgs5pz02uhwzdv6xianazlv 499413 499412 2022-07-22T17:48:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki [[File:Socken farbig.jpeg|thumb|Xocpalquimiliuhqui]] [[File:Socks and PJ.JPG|thumb|Xocpalquimiliuhqui]] '''xocpalquimiliuhqui''' (''calcetín'' nozo media) {{Commonscat|Huaraches}} {{tlaquemitl}} [[Neneuhcāyōtl:Tlaquemitl]] 6i0x5z6z5v7k7fh741208obyvyi1a0b Cazaquistan 0 35843 499450 2022-07-23T00:44:00Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cazaquistan | Tlaltocaitl = República de Uruguay | Tocaitl = Uruguay | Pamitl = Flag_of_Uruguay.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Cazaquistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cazaquistan''' (caxtillantlahtolli: ''Repú… wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cazaquistan | Tlaltocaitl = República de Uruguay | Tocaitl = Uruguay | Pamitl = Flag_of_Uruguay.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Cazaquistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cazaquistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cazaquistan''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Astana]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Cazaquistan]] 2s2jfpibg15ax6pbrj75odfw5jmphgc 499457 499450 2022-07-23T00:53:03Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cazaquistan | Tlaltocaitl = República de Uruguay | Tocaitl = Cazaquistan | Pamitl = Flag of Kazakhstan.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Cazaquistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cazaquistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cazaquistan''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Astana]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Rusia]] huan in huitztlampa ica [[Turmenistan]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Cazaquistan]] c2qtuqp367ot0ttcek3da291t7thxtl 499458 499457 2022-07-23T00:54:01Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cazaquistan | Tlaltocaitl = República de Uruguay | Tocaitl = Cazaquistan | Pamitl = Flag of Kazakhstan.svg | Chimalli = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Cazaquistan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Cazaquistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cazaquistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cazaquistan''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Astana]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Rusia]] huan in huitztlampa ica [[Turmenistan]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Cazaquistan]] 8aiqpaf8he51r0fkyul9t0ejdpf4jgs 499459 499458 2022-07-23T00:54:41Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cazaquistan | Tlaltocaitl = República de Uruguay | Tocaitl = Cazaquistan | Pamitl = Flag of Kazakhstan.svg | Chimalli = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Cazaquistan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Kazakhstan (orthographic projection).svg }} '''Cazaquistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cazaquistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cazaquistan''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Astana]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Rusia]] huan in huitztlampa ica [[Turmenistan]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Cazaquistan]] erfvisgtpdx71lx6qrbj037ms0fju7w 499460 499459 2022-07-23T00:55:20Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cazaquistan | Tlaltocaitl = Қазақстан Республикасы | Tocaitl = Cazaquistan | Pamitl = Flag of Kazakhstan.svg | Chimalli = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Cazaquistan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Kazakhstan (orthographic projection).svg }} '''Cazaquistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cazaquistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cazaquistan''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Astana]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Rusia]] huan in huitztlampa ica [[Turmenistan]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Cazaquistan]] 069zbb9r5hq4ijjrjz04chb9iw9kpde Turmenistan 0 35844 499451 2022-07-23T00:45:32Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Turmenistan | Tlaltocaitl = República de Uru | Tocaitl = Turmenistan | Pamitl = Flag_of_Uruguay.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Turmenistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Turmenistan''' (caxtillantlahtolli: ''Repú… wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Turmenistan | Tlaltocaitl = República de Uru | Tocaitl = Turmenistan | Pamitl = Flag_of_Uruguay.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Turmenistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Turmenistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Uruguay''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Turmenistan]] 9gxl251l1c0vi4bfswq6qc8ujo1v8b3 499453 499451 2022-07-23T00:48:17Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Turmenistan | Tlaltocaitl = República de Uru | Tocaitl = Turmenistan | Pamitl = Flag of Turkmenistan.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Uruguay.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Turmenistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Turmenistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Uruguay''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Turmenistan]] hmjd3dv26b25j2zukyi2ocg3h0epiu1 499454 499453 2022-07-23T00:48:57Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Turmenistan | Tlaltocaitl = República de Uru | Tocaitl = Turmenistan | Pamitl = Flag of Turkmenistan.svg | Chimalli = Emblem of Turkmenistan.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Turmenistan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Turmenistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Turmenistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Uruguay''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Turmenistan]] 1tvx0h3mtqmhbppixzaif98754c9mt0 499455 499454 2022-07-23T00:49:48Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Turmenistan | Tlaltocaitl = República de Uru | Tocaitl = Turmenistan | Pamitl = Flag of Turkmenistan.svg | Chimalli = Emblem of Turkmenistan.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Turmenistan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Turkmenistan on the globe (Turkmenistan centered).svg }} '''Turmenistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Turmenistan''' (caxtillantlahtolli: ''República de Uruguay''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Turmenistan]] 0cgkhfpsd2dyxqoo6as0e32qx4s314i 499456 499455 2022-07-23T00:50:58Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Turmenistan | Tlaltocaitl = Türkmenistan Respublikasy | Tocaitl = Turmenistan | Pamitl = Flag of Turkmenistan.svg | Chimalli = Emblem of Turkmenistan.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Turmenistan tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Turkmenistan on the globe (Turkmenistan centered).svg }} '''Turmenistan''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Turmenistan''' (turcomantlahtolli: ''Türkmenistan Respublikasy''), [[tlacatiyan]] ipan [[Asia]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Cazaquistan]] huan in huitztlampa ica [[Iran]]. == No xiquitta == * [[Asia]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Uruguay}} [[Neneuhcāyōtl:Turmenistan]] 4mknndx1ojswmoshfntknj3bn80u33u Cuba 0 35845 499452 2022-07-23T00:46:49Z Koatochij 19758 Yancuīc zāzanilli: {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cuba | Tlaltocaitl = República de Cuba | Tocaitl = Uruguay | Pamitl = Flag_of_Cuba.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Cuba.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Cuba''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cuba''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cuba''), tlacatiyan… wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cuba | Tlaltocaitl = República de Cuba | Tocaitl = Uruguay | Pamitl = Flag_of_Cuba.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Cuba.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = Uruguay (orthographic projection).svg }} '''Cuba''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cuba''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cuba''), [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Argentina]] huan in huitztlampa ica [[Atlántico ailhuicatl]]. == No xiquitta == * [[America]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuba}} [[Neneuhcāyōtl:Cuba]] rpc9c4otialbxu36cvv8y6na571hyyj 499462 499452 2022-07-23T01:02:51Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cuba | Tlaltocaitl = República de Cuba | Tocaitl = Cuba | Pamitl = Flag_of_Cuba.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Cuba.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Uruguay National Anthem.ogg | Tlalmachiyotl = CUB orthographic.svg }} '''Cuba''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cuba''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cuba''), [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Bahamas]] huan in huitztlampa ica [[Caribe hueyatl]]. == No xiquitta == * [[America]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuba}} [[Neneuhcāyōtl:Cuba]] 4nb42ll0m5bxp0wumz6f30wdj2jltpb 499463 499462 2022-07-23T01:04:12Z Koatochij 19758 wikitext text/x-wiki {{Toquiliztequitl}} {{Tlacatiyan | Chantocaitl = Tlacatlahtocayotl Cuba | Tlaltocaitl = República de Cuba | Tocaitl = Cuba | Pamitl = Flag_of_Cuba.svg | Chimalli = Coat_of_arms_of_Cuba.svg | Tlacatiyancuicatl = [[Uruguay tlacatiyancuicatl]] | Tlacatiyancuicatl_tlahcuilolli = Cuba National Anthem Instrumental.ogg | Tlalmachiyotl = CUB orthographic.svg }} '''Cuba''' nozo '''Tlacatlahtohcayotl Cuba''' (caxtillantlahtolli: ''República de Cuba''), [[tlacatiyan]] ipan [[America]] cemantoc tlalli, itecuacan [[Montevideo]] ca. Cuaxochtia in mictlampa ica [[Bahamas]] huan in huitztlampa ica [[Caribe hueyatl]]. == No xiquitta == * [[America]] == Toquiliztequitl == <references/> == Occe necuazaloliztli == {{wiktionary|Cuba}} [[Neneuhcāyōtl:Cuba]] i5jat0gkknhbpyxifeeeo2ptgn65qy8